ARCHITEKTURA I BUDOWNICTWO

10
W A R S Z A W A R O K XIII 1937

ARCHITEKTURA
MIESICZNIK Zarzd S . W . A . P . : prof. Aleksander Bojemski,

I BUDOWNICTWO
I L U S T R O W A N Y Stanisaw Marzyski, Siifelman. Wycicki. Jan Najman.

W y d a w n i c t w o Spdzielni W y d a w n i c z e j Architektw P o l s k i c h " w W a r s z a w i e . arch. arch. Teodor Bursze, Dygat, Marian Jan Kukulski, Lalewicz, arch. Zastpcy: arch- arch. Rada Nadzorcza S.W.A.P.: Zastpcy: arch. Antoni prof. Henryk arch. Gustaw

Zygmunt Trzciski.

Witold

Matuszewski,

R e d a k t o r : Dr. in. arch. Jan Zachwatowicz. Komitet Redakcyjny Goldberg, bniewski Piotr arch. arch. Piotr Zasaw Rudolf arch. Biegaski, Malicki, Barbara Kazimierz Stefan Zarzdu. Czonkowie korespondenci: Kazimierz Dziewoski (Krakw), arch. Brukalska, Tworkowski, M. Lubiski, Marczewski,

S e k r . r e d : Tadeusz Tadeusz Dzigielewski, Stefan Zygmunt Sienicki, Wycicki, i

Filipczak. Maksymilian Ski-

Zygmunt

(przewodniczcy),

wierczyski,

czonkowie (Krakw).

Henryk

Jasieski

Adres Redakcji i Administracji: Warszawa, Wsplna 40, tel. 9-52-87. W A R U N K I Prenumerata miejscowa: Kwartalnie Procznie Rocznie P R E N U M E R A T Y .

Konto czekowe P . K . O. 11020

N a p r o w i n c j i (z przesyk):

Egzemplarz pojedynczy: z 5. 5.50 6.

W Warszawie Kwartalnie z 16. z 15. Procznie , 32. Na prowincji 30. Rocznie 64. Zagranic 60. P o d nadesanym adresem A d m i n i s t r a c j a wysya dany numer pisma za zaliczeniem p o c z t o w y m .
CENY Przed tekstem: Za zl 400.., 210. 120OGOSZE: tekstem: zl 350 180. 100. . . . . . . 500. 3*a i 4.a strona okadki: Caa strona Polowa strony . Cwiartka strony .

Caa strona Polowa strony wiartka strony

Cala strona Polowa strony wiartka strony Strona artykuu opisowego OGOSZENIA

z 450.250. 150.-

DROBNE:

Adres w brany rozmiar 10 X 90 mm. cznie z pren. na cay rok z. 100., patne z gry przy zamwieniu. Za kade nastpne 5 mm. wys. dopata z. 50. rocznie. Koszt rzeczywisty rysunkw i klisz ponosi ogaszajca si firma. Dzia reklam przewiduje take, poza ogoszeniami przed i za tekstem. specjalne wkadki artystyczne jedno i wielobarwne.

T R E Architektura i Budownictwo" Nr. 10.

S
Le

O M M A I R E et Batiment" Nr. 10.

I N H A L T Architektur und Baukunst" Nr. 10.

Architecture

Konkurs n a grobowiec gen. O r l i c z - D r e s z e r a n a O k s y w i u w G d y n i . . . 351359 STEFAN TWORKOWSKI, in. arch. K o n k u r s n a na p o m n i k gen. O r l i c z Dreszera w G d y n i . . . 360363 Z B I G N I E W C Z E C H , in. a r c h . N a tropach k o n kursu

concours pour le memoria du genera O r l i c z Dreszer a O k s y w i e (Gdynia) , 351359 STEFAN TWORKOWSKI, ing. a r c h . L e monument a u genera O r l i c z Dreszer a G d y n i a . . . 360363 ZBIGNIEW CZECH, ing. a r c h . A propos des concours

364-366

P I O T R BIEGASKI, in. arch. Architektura Woch M u s s o l i n i e g o . . 367377 K o n k u r s n a gmach L i g i Obrony P o w i e t r z n e j Pastwa ( L . O. P . P.) . . . 378386 Przegld p u b l i k a c j i k r a j o w y c h i zagranicznych . 387389 Kronika K r o n i k a konkursw . . . 389 390

364366 P I O T R BIEGASKI, i n g . a r c h . L'architecture de l T t a l i e d u Duce . . 367377 Le concours pour les b u reaux de l a L i g u e de l a Defense A e r i e n n e et A n tigazeuse ( L . O. P . P.) . 378386 L a revue des revues . . 387389 Chronique Chronique des concours . 389 390

Wettbewerb auf das G r a b mal von General O r l i c z Dreszer a u f O k s y w i a i n Gdynia 351359 STEFAN TWORKOWSKI, in. a r c h . V o m Wettbew e r b auf das Grabmal von General O r l i c z - D r e s z e r . 3 6 0 - 3 6 3 Z B I G N I E W C Z E C H . in. arch. A u f den Spuren vom Wettbewerb . . . 364366 P I O T R BIEGASKI, in. arch. A r c h i t e k t u r i n M u s s o l i n i s Italien . . . 367377 Wettbewerb auf das G e baude des R e i c h s l u f t schutzbundes ( L . O . P . P . ) in Warschau 378386 In u n d A u s l a n d i s c h e Zeitschriftenschau . . . . 387389 389 Kronik . . . . . . . . 390 Wettbewerbiibersicht . .

ARCHITEKTURA
MIESICZNIK WARSZAWA 1937.

I BUDOWNICTWO
ILUSTROWANY R O K XIII. N R , 10.

K O N K U R S N A P R O J E K T G R O B O W C A K U CZCI GENERAA GUSTAWA ORLICZ-DRESZERA N A OKSYWIU W GDYNI.

Na zebraniu organizacyjnym Komitetu Uczczenia Pamici Generaa Gustawa Orlicz-Dreszera, Przewodniczcy Komitetu Gen. Bryg. B. Wieniawa-Dugoszowski, mwic o jednym z zada komitetu, zbudowaniu pomnika na oksywskiej mogile, wyrazi si e winien tc by pomnik-bastion nadmorski, symbolizujcy penienie pomiertnej stray nad polskim morzem przez Wielkiego Pioniera spraw morskich i kolonialnych, jakim by General Orltcz-Dreszer '. Morska suba Rzeczypospolitej nie wypywaa u zmarego Generaa jedynie z politycznego i gospodarczego znaczenia morza dla Polski. Droga morska, otwarta na cay wiat, bya dla Niego najlepsz szkol wychowania charakterw, przeobraenia psychiki ldowej, biernej spoeczestwa polskiego na psychik morsk zdobywcz. W ostatnim artykule pisanym w Gdyni, gdy patrzy z Kamiennej Gry na polski Batyk woa: Polacy naprzd', std te pomnik Jego na cksywskim wzgrzu powinien przemawia do kolejnych pokole Polakw, e tdy wiedzie droga do wielkoci i siy Narodu i Pastwa Polskiego. Zosta nazwany Rycerzem bez lku i skazy", by uosobieniem polskiego romantyzmu, polskiej siy i bohaterstwa. Legionowy, wojenny pseudonim Generaa Dreszera wiernie symbolizowa Jego duchow i fizyczn posta. Mg o sobie powiedzie, e ycie jego byo wielkie, nieprzerwanie wielkie, bo marzenia modoci urzeczywistni w wieku dojrzaym, bo stawia sobie cigle nowe dalekie cele, dla ktrych walk i prac, ywioowym rozmachem, twrczym entuzjazmem zjednywa wielkie rzesze. Cale Jego ycie: lata szkolne, studenckie, onierskie, lata pracy na stanowisku Inspektora Armii, ycie dziaacza spoecznego wiadczy o Jego charakterze czynnym, zdobywczym, o Jego wielkiej sile duchowej i fizycznej, ktre podejmoway najcisze zadania w myl dewizy mierzenia sil na zamiary. By przedstawicielem tych spord pokolenia, ktrzy dali Pastwu Polskiemu ycie i zwyciski pokj, ktrzy instynktem wodza przywdcy rozumieli, e nowemu, modemu pokoleniu trzeba da cele wieczne, idee sigajce w dalek przyszo. Sub oniersk peni w rnych rodzajach broni sia zbrojna na ldzie, na morzu i w powietrzu, przeniknite duchem zdobywczym, ofenzywnym, wszystkie rodzaje broni byy jednako Mu bliskie i drogie. Zgin mierci lotnika-marynarza, mierci jakiej pragn, by nie bya kocem si duchowych i fizycznych, zwykym naturalnym kocem wdrwki yciowej. mier w walce z ywioem, jakby mier na polu bitwy, ktra przyszoci przekae tylko wspomnienia z okresu twrczego mskiego wieku, okresu czynu. Prostota i sia charakteryzoway Generaa Orlicz-Dreszera, prostot i si ceni! we wszystkich przejawach ycia, std Jego pomnik winien by wyrazem tych cech Jego charakteru.

K o n k u r s ogoszony zosta na zlecenie Komitetu Uczczenia Pamici Generaa Gustawa O r l i c z - D r e szera, przez Zarzd Gwny Architektw R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j (S. A . R. P.) na podstawie regulaminu konkursw architektonicznych i u r b a n i s t y c z n y c h S. A . R. P. z dnia 1. V I I I . 1934 r o k u . Tematem k o n k u r s u byy d w a nastpujce zagadnienia: I. R o z p l a n o w a n i e czci terenu, przylegajcego do cmentarza w o j s k o w e g o na O k s y w i u i m o r z a z nawizaniem si do d r o g i prowadzcej do G d y n i . II. Projekt grobowca ku czci (Jeneraa Gustawa O r l i c z - Dreszera. R o z p l a n o w a n i e terenu. P r z y r o z p l a n o w a n i u terenu, naley tak zaprojektowa jezdnie i d r o g i , aeby umoliwi swobodny ruch pojazdw i tumw, podczas obchodw i uroczystoci, p r z y zachowaniu istniejcej alei b r z o z o w e j , oraz miejsce postoju dla aut w pobliu g r o b o w c a , Teren powyszy nie podlega zabudowie i w i n i e n by t r a k t o w a n y jako teren p a r k o w y , a istniejce budynki na terenie podlegaj zburzeniu i p r z y r o z p l a n o w a n i u nie p o w i n n y by brane p o d uwag. Teren cmentarza pozostaje w granicach s w y c h zasadniczo bez zmiany i w i n i e n by wczony w zharmonizowan kompozycj z otoczeniem p r o j e k t o w a n e g o grobowca, oraz z przylegajcym wzgrzem w y brzea m o r s k i e g o , p r z y czym p o m n i k w i n i e n pozosta gwnym akcentem caej k o m p o z y c j i .

351

P r o j e k t g r o b o w c a generaa G u s t a w a O r l i c z - Dreszera. Grobowiec w i n i e n by z a p r o j e k t o w a n y w miejscu istniejcego g r o b u i u s y t u o w a n y w ten sposb, aeby tworzy kompozycyjn cao z cmentarzem z uwzgldnieniem w i d o k u od m o r z a . Miejsce grobu moe ulec, dla potrzeb k o m p o z y c y j n y c h , p e w n y m przesuniciom w terenie. A u t o r o m p r o j e k t u p o z o s t a w i a si cakowit s w o b o d w ujciu k o m p o z y c y j n y m p r o j e k t o w a n e g o g r o b o w c a , ktry moe by p o t r a k t o w a n y j a k o : mauzoleum, k a p l i c a , pomnik i t. p. i w i n i e n by pomylany z materiaw krajowych, trwaych z tym jednak, e przyblione koszta projektowanego obiektu, nie pow i n n y przekracza p r e l i m i n o w a n e j na ten cel sumy 150.000 zotych bez robt t e r e n o w y c h . P r o j e k t p o w i n i e n by tak s k o m p o n o w a n y , aby pomieci grb Generaa Gustawa O r l i c z - Dreszera, dajc p r z y t y m moliwo o d p r a w i a n i a m o d w w czasie uroczystoci i obchodw. Wysoko p o m n i k a nie moe przekracza 8 m t r . wysokoci ponad kot 38 39. W zwizku z powyszym, moliwe jest o d p o w i e d n i e uksztatowanie terenu naokoo g r o b o w c a i skarpy nadbrzenej, celem uzyskania moliwie jak najkorzystniejszego w i d o k u od strony m o r z a . Po zbadaniu terenu na miejscu Sd K o n k u r s o w y przystpi do szczegowego rozpatrzenia pozostaych z trzech uprzednich e l i m i n a c j i 8 prac i drog gosowania, wedug kolejnoci nagrd, przyzna n a g r o d y nast. p r a c o m : 1 nagroda zl 4.000 otrzymaa praca N r . 41; II nagroda z 3.000 otrzymaa praca N r . 17; III nagrod z 2.000 otrzymaa praca N r . K i . W dalszym cigu Sd K o n k u r s o w y postanowi z a mieni zakupy na dalsze 3 rwnorzdne IV n a g r o d y po z 1.000 przyznajc je drog gosowania nast. pracom: IV n a g r o d a z 1.000 otrzymaa praca N r . 27; IV nagroda z 1.000 otrzymaa praca n r . 30; IV n a groda zl 1.000 otrzymaa praca n r . 36. W kocu wobec o g r o m u prac woonych przez autorw w projekty k o n k u r s o w e i dobry poziom prac, uchwali Sd K o n k u r s o w y odznaczy 5 prac ,,Zaszczytn wzmiank", wystpujc do Komitetu Uczczenia pamici p. Gen. O r l i c z - Dreszera z w n i o s k i e m o przyznanie autorom tych prac, tytuem czciowego z w r o t u kosztw modelu po z 200.. W myl tej decyzji Sd K o n k u r s o w y uchwali drog gos o w a n i a odznaczy zaszczytn wzmiank" nast. p r a c e : N N 4, 14, 38, 42 i 50. A u t o r a m i poszczeglnych prac s: p r a c y N r 41 art. rzeb. J a n S z c z e p k o w s k i i A n n a Szczep k o w s k a M i c k i e w i c z o w a ; p r a c y N r . 17 art. rzeb. Jzef K l u k o w s k i oraz arch. arch. K a z i m i e r z Malc z e w s k i i J a n i n a S k i b n i e w s k a ; p r a c y N r . K i Maks P o t r a w i a k , p r a c y N r . 27 arch. J a n Bogusawski, art. rzeb. Stanisaw S i k o r a , p r a c y N r . 30 Wadysaw S a w i c k i i Wadysaw K u c h a r s k i p r z y wsppracy art. rzeb. Z b i g n i e w a D u n a j e w s k i e g o ; p r a c y N r . 36 art. rzeb. Jzef Proszowski; zaszczytn wzmiank wyrnieni z o s t a l i : a r t . rzeb. O l g a N i e w s k a i arch. Wodzimierz P a d l e w s k i ; Z b i g n i e w W z o rek i J a n i n a Reichertoth p r z y wsppracy A n i e l i W z o r e k - Rafaowskiej; Wacaw T o m a s z e w s k i ; F r a n c i szek M a s i a k ; K a z i m i e r z Biekowski.

Sytuacja.

353

W i d o k bastionu od strony morza.

OPIS P R O J E K T U P O M N I K A GENERAA O R L I C Z - D R E S Z E R A W

OKSYWIU".

P r o j e k t obejmuje trzy zasadnicze f r a g m e n t y : 1. Grb, 2. P o m n i k konny na baszcie. 3. K a p l i c z k a . 1. Grb, p o z o s t a w i o n y w obecnym miejscu, skada si z o b r a m u j a c y c h k a m i e ni ociosanych i omotkowanych na wysoko awy od zewntrz, ze sklepienia grobowego, na ktrym porodku ley blok z napisem. Materia: wapie lski. 2. P o m n i k 8 m . w y s o k i w r a z z cokoem, f i g u r a jedca z koniem kuta w b l a sze miedzianej (koszt w y k o n a n i a (i07c mniejszy od o d l e w u b r z o w e g o ) . B a szta z umieszczonym na froncie orem W . P., stanowica akcent architektoniczny od strony m o r z a , z b u d o w a n a z kamienia upanego, prcz naronikw oraz balustrady, ktre s w y k o n a n e z kamienia obrobionego i omotkowanego. 3. K a p l i c z k a z b u d o w a n a z kamienia upanego, wgy i o t w o r y z kamienia c i o sanego i omotkowanego, k r y t a dachwk rzymsk. Wewntrz otarzyk w m u r o w a n y w absyd z paskorzeb M . S. Rolesnej w brzie. P r z y wejciu na terras baszty schody terrasowe w p r z e r w a c h ktrych stae k w i e t n i k i . A l e j a stanowica jezdni zaopatrzona jest w c h o d n i k i na ktrych zasadzone s d r z e w a w odstpach ca 15 m.

N A G R O D A I. P R A C A N R . 41. A R T . RZEB. J A N S Z C Z E P K O W S K I I SZCZEPKOWSKA-MICKIEWICZOWA.

ANNA

354

Model projektu.

N A G R O D A II. P R A C A N R . 17. A R T . RZEB. JZEF K L U K O W S K I MARCZEWSKI 1 JANINA SKIBNIEWSKA.

ORAZ ARCHITEKCI

KAZIMIERZ

OPIS T E C H N I C Z N Y . 1. Grobowiec Generaa O r l i c z - D r e s z e r a s t a n o w i mauzoleum m u r o w a n e od wewntrz z kamienia amanego, skadajce si z podwrza wejciowego, schodw m o n u m e n t a l n y c h i waciwej k r y p t y , mieszczcej sarkofag. S a r k o f a g u s t a w i o n y na posadzce z pyt k a m i e n n y c h . P r z y sarkofagu symboliczna u r n a . O d sklepienia zwieszony w i e l k i sztandar, ktry bdc owietlony grno-bocznym wiatem przez lukarn sklepienia, odbija b a r w n y refleks na sarkofag. Wejcie do k r y p t y zamknite krat kut w elazie, przez ktr mona oglda wntrze g r o b o w c a . G r o b o w i e c n a zewntrz m a form mogiy-kurhanu usypanego z ziemi i zasianego traw i zioami kwitncymi. Naroniki i krawdzie w z m o c n i o n e kamieniem amanym. P r z y k r y c i e k u r hanu s t a n o w i betonowa p o w i e r z c h n i a kopulasta o s y m b o l i c z n y m ksztacie r y c e r s k i e j tarczy w i d o c z no z samolotu. 2. K u r h a n od strony m o r z a wie si z zespoem t a r a s o w y m uskokw ( w y k o n a n i e rwnie nasypowe z umocnieniem naronikw i krawdzi) stanowic w caoci w i d o k u od m o r z a sylwetk p i r a m i d y , o wysokoci 46 m. System uskokw jest u s t a w i o n y skonie do k i e r u n k u s k a r p y nadbrzenej d l a mocniejszego w y o d r b nienia bryy architektonicznej z z a r y s u terenu. W czasie uroczystoci suy jako t r y b u n y d l a publicznoci, obserwujcej przegld floty. 3. Otoczenie mauzoleum stanowi: a) od strony cmentarza w o j s k o w e g o podwrzec, r u c h u koowego, rozwizany w i e l o p o z i o m o z o t w a r c i e m w i d o k u n a morze. Z podwrza bowca, do cmentarza oraz n a tarasy s k a r p y . w y d z i e l o n y od dostp do g r o -

b) Otarz p o l o w y u s t a w i o n y na poudniowo zachodnim stoku k u r h a n u Pyta kamienna o p a r t a na dwch gazach u s t a w i o n y c h na podniesieniu schodw. (Baldachim z b a r w i o n e j skry montowany na dnie uroczystoci).

355

356

Kzut poziomy g r o b o w c a .

Przekrj g r o b o w c a .

o) Pomidzy kurhanem i drog z G d y n i pole zebra d l a tumw w czasie u r o c z y s t y c h obchodw. Uksztatowanie w formie k i l k u agodnych uskokw t e r e n o w y c h , opadajcych w stron mauzoleum. (Zwikszenie ograniczonej gabarytem wysokoci mogiy, polepszenie warunkw widocznoci d l a tumw suchajcych naboestw). Przez pole zebra przebiega ukonie szereg gazw stojcych (typ m e n h i r u ) , ktre kieruj uwag w stron k u r h a n u i otarza. Pojedynczo gazy su k o l e j n o do umieszczania napisw d l a upamitnienia dat u r o c z y s t y c h obchodw. d) P l a c pooony p r z y drodze gdyskiej p r z e z n a c z o n y na postj pojazdw publicznoci w d n i u u r o c z y s t y c h obchodw. N a placu maszt f l a g o w y m o n t o w a n y kadorazowo w dnie obchodw, ( W a r u n e k gabar y t u 38 + 8 m.) e) N o w o p r o j e k t o w a n a d r o g a koowa czy p l a n gwny z placem postojw p r z y mauzoleum. P l a c ten oraz droga dostpne normalnie dla pojazdw p r y w a t n y c h przeznaczone s w dnie obchodw wycznie d l a reprezentacji. Zachodnia istniejca aleja b r z o z o w a d l a p i e s z y c h jako d r o g a zielona . f) Teren pooony za alej przeznaczony do zalesienia. L a s bdzie w przyszoci stanowi w r a z z alej brzozow oparcie dla k o m p o z y c j i pola zebra i k u r h a n u .

N A G R O D A II. P R A C A N R . 17. A R T . RZEB. JZEF K L U K O W S K I O R A Z A R C H I T E K C I MARCZEWSKI I JANINA SKIBNIEWSKA.

KAZIMIERZ

357

Model projektu.

Rzut poziomy.

OPIS T E C H N I C Z N Y . K o m u n i k a c j a . A l e j a izoluje d w i e drogi komun i kacyjne z przeznaczeniem jednej dla ruchu koowego, d r u g i e j dla umoliwienia dojcia z w a r t y m blokiem o r g a n i z a c j i w czasie uroczystoci na plac przed k a na morze w r a z plic. Zejcie dwustronne schodami do gwnej elew cji Mauzoleum z przedueniem z d w o m a tarasami wyaniajcymi si z placu na r ogach cmentarza, dajc w ten sposb mono p u blicznoci ogldania mauzoleum z paszczyzny placu. U s y t u o w a n i e . Plac na osi X . Y . w k r a c z a W teren nieuytku starego cmentarza na przestrzeni 12 z t y m , e projektuje si nowe skrzydo cmentarza, jako uzupenienie caoci k o m p o z y c j i z dominujcym punktem a r c h i t e k t o n i c z n y m , o b l i c z o n y m na w i d o k od m o r z a . przy Materia b u d o w l a n y . Mauzoleum K a p l i c a w y k o n ane w caoci z p i a s k o w c a i elbetu. Anioy ukadanych w jedn wejciu, do k a p l i c y kute z blokw. K o m p o z y c j e z cle w a c j i mauzoleum z kamieni cao, nastpnie orzebione z z a c h o w a n i e m m a s y w aciwej d l a kamienia. G r u p y wyobraaj spuszczanie lodzi na morze i k r z e w i e n i e idei polskiej na morzu. N A G R O D A III. P R A C A N R . 16. M A K S POTRAWIAK.

358

N a g r o d a I V . P r a c a N r . 30. Wadysaw S a w i c k i , Wadysaw K u c h a r s k i p r z y wsppracy art. rzeb. Z b i g n i e w a Dunajewskiego.

KONKURS NA POMNIK NA OKSYWIU.

GENERAA

ORLICZ-DRESZERA

Pomnik, mauzoleum w plcin-air'ze!

P r o b l e m ten t r u d n y i n i e z m i e r n i e c i e k a w y zosta p o s t a w i o n y ju k i l k a k r o t n i e w Polsce niepodlegej, dajc s z e r o k i e pole d l a i n w e n c j i artystw, ktrych z a d a n i e m b y o s t w o r z e n i e o d p o w i e d n i c h zaoe dla n o w e g o t e m a t u oraz w y p r a c o w a n i e zasad, odpowiadajcych pogldom i deniom nadchodzcej e p o k i . Z a d a n i e byo t y m h a r d z i e j trudne, e n a p r z e s t r z e n i ostatnich wiekw, ktrych tradycj si i n e r c j i yje gwnie s z t u k a wspczesna, nie mona p r a w i e spotka o d p o w i e d n i c h w z o r w . W d o d a t k u dzisiejsze w a r u n k i ograniczyy rzebiarzy do rzeby p o r t r e t o w e j l u b w n a j l e p s z y m r a z i e do p o m n i k w n i e w i e l e przewyszajcych skal czowieka, zmniejszajc w rezultacie zakres i c h zainteresowa; za ciasno pojta s p e c j a l i z a c j a przygarbia architektw n a d r a j s b r e t e m , zepchna i c h do zada cile f a c h o w y c h , r e a l n y c h " i zwzia i c h a m b i c j e plastyczne. W d o d a t k u , d u m n y ze z d o b y c z y t e c h n i k i , w s p o m a g a n y przez cise p o m i a r y i fotografi jake czsto projektowa a r c h i t e k t zdaa od terenu, n i e wczuwajc si we dostatecznie odlegy i obojtny. I oto dzisiejsze z a d a n i a terenowe zaskoczyy artystw, zastay i c h n i e p r z y g o t o w a n y c h , t a k e w o s t a t n i c h k o n k u r s a c h n a p o m n i k i p l e i n - a i r ' o w e w P o l s c e i zagranic ( l i c z n e p o m n i k i 360

n a p o l a c h hitw w i e l k i e j w o j n y ) wikszo p r o j e k t w nie odbiega jeszcze od u t a r t y c h schematw p o m n i k o w y c h nie u j m u j e s p r a w y generalnie, g u b i si w detalach nieraz z n a komicie opracowanych, lecz nie moe w y j ponadto i stworzy wartoci, o d p o w i a d a jcych l o g i c z n i e n o w y m , w i e l k i m zadaniom . A przecie istniej a n a logie, w z o r y dawne t y m pewniejsze, bo przetrway ju nie t y l k o w i e k i , lecz tysiclecia: piramidy, sfinksy, menhiry, a po t y m k u r h a n y , kopce... N a s z y m z a d a n i e m bdzie przetum a c z y je n a jzyk e p o k i , w ktrej yjemy. W t y m pojciu, jake aosny widok przedstawiaby k o n n y posg w o b l i c z u nieskoczonej przestrzeni m o r z a . P o sta n i e o m a l r e a l i s t y c z n a , s y m bolizowaaby w tej i n t e r p r e t a c j i nie W i e l k i e g o onierza i P r o p a g a t o r a lecz z n i k o m o c z y n w i dokona l u d z k i c h . N a w e t najlepiej w y k o n a ny ko z k a m i e n i a czy brzu skaczcy lecz n i c mogcy r u szy z m i e j s c a n a p r z e c i w w i e cznie r u c h o m e g o ywiou m o r z a nie sprostaby postawionem u z a d a n i u . I a d z i w , e p r z y placu z k o n n y m p o m n i k i e m Generaa nie stayby, n i b y w Padwie lub W e n e c j i kamienice o trzech o k n a c h f r o n t u z z a c i s z n y m i s k l e p a m i w parterze. T o pewne: t y p o w o miejski p o m n i k nie moe stan n a d morzem. M a m y ju w Polsce niefortunne przykady ustawienia d o b r y c h rzeb w n i e o d p o w i e d niej s y t u a c j i , e wystarczy przytoczy p o m n i k Szopena w Warszawie lub p o m n i k i w T a t r a c h i B e s k i d a c h , ktre w otoczeniu p r a w d z i w y c h ska c z y ^drzew niestety niezawsze nikn lecz stanowi przykry zgrzyt

P r a c a N r . 14. Z b i g n i e w W z o r e k i J a n i n a Reihertoth p r z y wsppracy A n i e l i Wzorek-Rafaowskiej.

P r a c a N r . 38.

Franciszek Masiak.

P r a c a N r . 42.

Wacaw

Tomaszewski.

361

i wiadectwo niezrozumienia podstawowych p r a w rzdzcych w k r a j o b r a z i e . D o p i e r o ostatnie k o n k u r s y wyoniy szereg c i e k a w y c h projektw na r o z p l a n o w a n i e S o wica, r o z p l a n o w a n i e uowa, oraz ostatnio na g r o b o w i e c G e n . O r l i c z - D r e s z e r a , ktre, zrywajc s w o b o d n i e z u t a r t y m dzi s z a b l o n e m w i e l k i c h niegdy w z o r w , wskazay waciw drog d l a d a l s z y c h p r o j e k t w i poszukiwa najlepszej f o r m y p o m n i k a w k r a j o b r a z i e . N i e stety k o n k u r s na p o m n i k Marszaka Jzefa Pisudskiego w W a r s z a w i e nie zosta z r o z u m i a n y w podobny sposb i o g r o m n a suma wysikw posza p r a w i e w caoci na niewaciwe t o r y p o s z u k i w a n i a przede w s z y s t k i m prop o r c j i w szczegach, b a ! podobiestwa gow y Marszaka, podczas gdy k a p i t a l n e problem y s y t u a c y j n e , p r o b l e m y od ktrych naleao zacz, pozostay n a d a l o t w a r t e i oczekuj rozwizania przestrzennego, u r b a n i s t y c z n e g o w n a j s z e r s z y m tego sowa z n a c z e n i u . W z g l d na P r a c a N r . 50. K a z i m i e r z Biekowski. w i e l k i e p e r s p e k t y w y alei Marszaka, ssiedn i c h parkw oraz bogate moliwoci od strony Wisy i s k a r p y nie p o w i n i e n zezwoli n a realizacj projektw, urywajcych k o m p o z y c j na placu przed p o m n i k i e m , jednego z p o m nikw wzdu alei 1 ' j a z d o w s k i e j . W p u c i wicej p o w i e t r z a ! J a k n a j m n i e j zabudowa, dugo zastanowi si p r z e d wyciciem choby jednego zbdnego d r z e w a , zwiza alej M a r szaka z jej przedueniem z a Wis, s t w o r z y wreszcie p o m n i k W i e l k i e g o Czowieka, bdc y naprawd d o k u m e n t e m Jego E p o k i n i e zacieniony, lecz o t w a r t y , p r z e s t r z e n n y , by wrd w y s o k i c h d r z e w ( L i t w M u p r z y p o m i n a j c y c h ) przeszy wspaniae aleje - - przes i e k i n o w y c h czasw. Z a p e w n e , t e m a t y w s p o m n i a n y c h k o n k u r s w s rne i sytuacje nie te same. A j e d n a k analogie s i w n i o s k i mona we w s z y s t k i c h wypadkach w y p r o w a d z i podobne. Dzieo s z t u k i tego r o d z a j u w i n n o b y s w o b o d n i e r z u c o n e w to k r a j o b r a z u , obojtne, j a k b y e p i c k i e ; r a c z e j centralne ni frontalne, a w kadym razie w i d z i a n e z moliwie najrniejs z y c h p e r s p e k t y w , j a k o j e d n o z n a c z n e , proste, a nawet s u r o w e w s w o i m w y r a z i e . By m o e w y r a z u tego naley poszukiwa w f o r m a c h a b s t r a k c y j n y c h , n a w e t geomet r y c z n y c h , o c z y m wiadczyyby nieprzecignione w z o r y p i r a m i d i nasze kopce, a dzisiaj dziea t e c h n i k i tak nieraz szlachetnie i piknie zronite z tem p r z y r o d y . A l e nie r o z w i j a j m y t y c h k i l k u zasad z b y t wyczerpujco i a p o d y k t y c z n i e . P o r u s z o n e zagadnienie k r y j e b o w i e m w sobie b o g a c t w o l i c z n y c h moliwoci i rozwiza i n d y w i d u a l n y c h w zalenoci o d s k a l i zada i kadorazowej sytuacji. P o d o b n i e j a k w kadym dziele s z t u k i wejd tu w gr b a r w a i f a k t u r a . N a tle p l c i n - a i r ' u r o l a i c h j e d n a k wzronie jeszcze, pozwalajc bd to d y s k r e t n i e przystosowa si do otoczen i a , bd te plam barwn l u b byskiem gadkiej p o w i e r z c h n i wyodrbni dzieo s z t u k i z o t a czajcego ta, przyku o k o w i d z a , a nawet zapanowa n a d otoczeniem. W p o s z u k i w a n i u prawdziwie trafnego s t o s u n k u p o m n i k a do s z e r o k i c h p r z e s t r z e n i operow a naley ostronie r o z m i a r e m i wysokoci. Z n a m y wprawdzie przykady p o m n i k w , w y sokoci sw panujc n a d o t o c z e n i e m , sdz j e d n a k , e s to p o m n i k i w k r a j o b r a z i e j e d n o s t a j n y m ( S u e z ) l u b maowyrazistym, albo dziea, bdce u k o r o n o w a n i e m wyranej k o m p o z y c j i ( o b e l i s k w W a s z y n g t o n i e , a m o e w przyszoci i w W a r s z a w i e ) . N a O k s y w i u , podobnie j a k n a Sowicu, akcent w y s o k o c i o w y byby niewtpliwie bdem w s k u t e k i s t n i e n i a p e w n y c h elementw w p r z y r o d z i e , ktrych w adnym r a z i e p r z e k r z y c z e " si nie d a . 362

T o te podkreli naley zasug organizatorw k o n k u r s u , ktrzy j a k o j e d y n y w a r u n e k , krpujcy autorw, w p r o w a d z i l i do p r o g r a m u k o n k u r s o w e g o o g r a n i c z e n i e wysokoci p o m n i k a . W ten sposb uniknito niepotrzebnej rozbienoci prac, o r a z u c h r o n i o n o artystw p r z e d atwizn l i c y t a c j i w gr.

W t y c h dobrze o p r a c o w a n y c h , s w o b o d n y c h r a m a c h p r o g r a m u k o n k u r s o w e g o o r a z dzik i t r a f n e m u w y b r a n i u s y t u a c j i p o d p o m n i k powstay j a k n a j k o r z y s t n i e j s z e w a r u n k i d l a t a lentu i i n i c j a t y w y plastykw p o l s k i c h . R e z u l t a t n i e zawid oczekiwa. K o n k u r s przynis plon y obfite, materia n i e z w y k l e c i e k a w y i r n o r o d n y o r a z dowid, e w n a s z y m wiecie a r t y s t y c z n y m p r o w a d z o n e s p o s z u k i w a n i a rozwiza, odpowiadajcych w i e l k i m z a d a n i o m stojc y m p r z e d wspczesnym p o k o l e n i e m . W t y m b o g a t y m m a t e r i a l e w y b r p r a c n a j l e p s z y c h nie jest atwy. P o w a g a , odpowiadajca z a d a n i u , z h a r m o n i z o w a n i e z o t o c z e n i e m d r z e w i s k a r p y , poszan o w a n i e k l i m a t u Batyku, pikny detal wntrza g r o b o w c a , w r e s z c i e nawizanie do t r a d y c j i k o p c w i kurhanw ( m o e nawet z b y t w i e r n e ) wyrnia prac N r . 17 spord pozostaych p r a c n a g r o d z o n y c h . D o n a j l e p s z y c h p r a c zaliczy naley take mocn, zdecydowan prac N r . 30 z grobowcem-pieczar o d s t r o n y m o r z u , c i e k a w y m k o n t u r e m pylonw, r y s u n k i e m k r a t y i a m f i t e a t r e m , ktrego j e d n a k f o r m a w tej s k a r p i e i n a d t y m m o r z e m jest raczej f o r m obc i sztuczn, przeszczepion z d a l e k i c h zupenie w a r u n k w i otoczenia. W p r a c y N r . 41 podkreli naley u d a n y pomys b a s t i o n u , m o c n o wronitego w skarp nadbrzen,niestety powane zastrzeenie b u d z i k o n n y posg o r a z maa l i r y c z n a k a p l i c z k a , j a k b y zabkane w t y m rozlegym i s u r o w y m o t o c z e n i u , rozdrabniajce kompozycj i t a k zreszt nie zbudowan n a adnej z d e c y d o w a n e j myli a r c h i t e k t o n i c z n e j . P e w n e , podobne do p r a c y N r . 17 c h o o zupenie i n n y m c h a r a k t e r z e i n a s t r o j u , zalety posiada p r a c a N r 27: to samo liczenie si z n a t u r a l n y m i w a l o r a m i s k a r p y , s z e r o k i oddech c z y stego w zasadzie zaoenia oraz w y m o w a prostej pyty na grobie wnosz ide wie, n o w o czesn. Jest to p r a c a o n a j b a r d z i e j bodaj n o w y m i s a m o d z i e l n y m o b l i c z u wrd p r a c k o n k u r s o w y c h . Zastrzeenia budzi mog j e d y n i e w t y m p r o j e k c i e , b a r d z o zreszt dobre, rzeby, ktre ( p o d o b n i e j a k zreszt i w i n n y c h p r o j e k t a c h ) , onieone i oblodzone wrd w i c h r w z n a d pnocnego m o r z a , strac na czas z i m y swj pikny i subtelny c h a r a k t e r . A przecie p o m n i k ten m a sta n i e t y l k o l a t e m w pikn soneczn pogod. Pomys to, j a k n a nasze w a r u n k i , z b y t m o e woski, za w i e l k a w n i m ufno do p r z y r o d y , do ciepego, raczej poudniowego m o r z a . P o m n i k a tego n i e b u d u j e m y n a najblisze l a t a , a n i t y l k o n a o k r e s ycia jednego p o k o l e n i a , b a c z y wic trzeba na jego w a l o r y nieprzemijajce. Unika naley efektw b y m o e piknych lecz nietrwaych, rzeby l u b p r o f i l u w z b y t maej s k a l i , placw o s z t u c z n y c h ksztatach i tarasw l u d w i k o w s k i c h " , zupenie o b c y c h tej s k a r p i e i s u r o w e m u k r a j o b r a z o w i Batyku. I n i c j a t y w a b u d o w y p o m n i k a powstaa niewtpliwie z chci u c z c z e n i a pamici i zasug Generaa O r l i c z - D r e s z e r a , p r o p a g a t o r a i d e i i m o r z a i e k s p a n s j i z a m o r s k i e j . T a k , ale s p r a w a ta w s k a l i dugich lat i dalekiej przyszoci u r a s t a do wikszych jeszcze rozmiarw. Kiedy b y m o e , n i e l i c z n i t y l k o wiedzie bd z j a k i e g o p o w o d u i d l a k o g o w z n i e s i o n o ten p o m n i k m a u z o l e u m , p o m n i k ten j e d n a k pikny i trway bdzie tu n a O k s y w i u w i d o m y m ladem n a szego p l e m i e n i a , jego przywizania do m o r z a i p o z i o m u jego k u l t u r y . STEFAN TWORKOWSKI.

Praca N r . 4 art. rzeb. Wodzimierz P a d l e w s k i .

Olga N i e w s k a i arch.

NA TROPACH

KONKURSU.

Jeeli wemiemy do rki protok przecitnego konkursu architektonicznego, z d z i w i nas na p i e r w s z y rzut oka maa warto, ktr przywizuje si do oceny objtej w rubryce architektura". Bez wzgldu na to czy warto ta jest okrelona terminem sownym: dobra", p o p r a w n a " i t p . czy przy pomocy c y f r okrelajcych ilo punktw, odnosi si wraenie, e r u b r y k a ta nie ma wikszego wpywu na w y n i k konkursu i monaby to poczyta za lekcewaenie wartoci a r t y s t y c z n y c h przedmiotu konkursu. W rzeczywistoci tak nie jest. P r z y ocenianiu projektu wedug poszczeglnych r u b r y k j a k : sytuacja, k o m u n i k a c j a , nawietlenie i t. p. cigle p o w i n n y by brane pod uwag rwnie wartoci artystyczne projektu w odniesieniu do wymaga p r o g r a m u konkursu w d z i e d z i n i e : sytuacji, k o m u n i k a c j i , nawietlenia i t. p. S p r a w a ta zostaa poruszona w celu podkrelenia trudnoci, na ktre napotykaj prby obiektywnej oceny prac k o n k u r s o w y c h . O d p o w i e d z i na poszczeglne punkty ankiety protokuu konkursowego ze wzgldu na to, e dotycz obiektu architektonicznego, musz by z a b a r w i o n e s u b i e k t y w n y m : podoba mi si, lub n i e " . W konkursach, ktrych przedmiot jest p o z b a w i o n y cech uytkowych, nie ma na og z w y c z a j u punkt o w a n i a projektw wedug pewnej tabeli, ze wzgldu na trudno uoenia jej. Wszelkie prby majce n a wet t y l k o pozory ujcia oceny w formie obiektywnej z gry uznane zostay za niecelowe. N i e naley jednak przedwczenie zniechca si. Istniej pewne moliwoci podjcia wzgldnie rzeczowej analizy, nie tyle projektw bdcych w y n i k i e m konkursu, co przedmiotu k o n k u r s u . Przedmiot konkursu jest w p r a d z i e t w o r e m dosy n i e u c h w y t n y m , pomimo usiowa programw k o n k u r s o w y c h do moliwie cisego z d e f i n i o w a n i a go. Byoby jednak bdem uwaa go za warto urojon. Jeeli potraktujemy konkurs jako swojego rodzaju proces twrczy, ktrego rzeczywistoci nikt nie sprbuje zaprzeczy, to przedmiot konkursu jest najoglniej ujt stron biern tego procesu w odrnieniu od podmiotu k o n k u r s u , ktrym jest wiadomo twrcza, wystpujca w danym procesie czynnie. Chcc wypracowa sylwetk, charakteryzujc przedmiot konkursu w sposb jednoznaczny, w y s t a r czy skonfrontowa pewne fakty ze rodowiska otaczajcego przedmiot, oraz przesanki zawarte w programie i w a r u n k a c h konkursu z g o t o w y m ju, osignitym drog dedukcji rysopisem przedmiotu k o n k u r s u ; mamy mono dokonania wtedy susznej s e l e k c j i .

364

1.

ANALIZA

PROGRAMU.

Sugestie p r o g r a m u i warunkw konkursu powszechnego N r . L X X V I I na p r o j e k t g r o b o w c a k u czci generaa G u s t a w a O r l i c z - O r e s z e r a na O k s y w i u w G d y n i : w i n i e n to by pomnik bastion nadmorski symbolizujcy penienie pomiertlnej stray nad p o l s k i m morzem przez W i e l k i e g o P i o n i e r a s p r a w m o r s k i c h i k o l o n i a l n y c h , j a k i m by genera O r l i c z Dreszer. pomnik Jego na o k s y w s k i m wzgrzu p o w i n i e n przemawia do k o l e j n y c h pokole Polakw, e tdy wiedzie droga do wielkoci i siy N a r o d u i Pastwa Polskiego. prostot i si ceni we wszystkich p r z e j a w a c h ycia, std Jego pomnik w i n i e n by w y r a z e m tych cech Jego charakteru. A u t o r o m projektu pozostawia si cakowit swobod w ujciu k o m p o z y c y j n y m projektowanego g r o bowca, ktry moe by p o t r a k t o w a n y jako mauzoleum, kaplica, p o m n i k i t p . Wysoko p o m n i k a nie moe przekracza osiem metrw ponad kot 38 39. W zwizku z powyszym moliwe jest o d p o w i e d n i e uksztatowanie terenu na okoo g r o b o w c a i s k a r py nadbrzenej, celem uzyskania moliwie jak najkorzystniejszego w i d o k u od strony m o r z a " . W streszczeniu dane dotyczce przedmiotu k o n k u r s u dadz si przedstawi w postaci nastpujcego schematu. a) Tre materialna grobowiec k u czci W i e l k i e g o P i o n i e r a polskiej idei morskiej. b) Tre niematerialna aktywno polskiej i d e i morskiej. c) F o r m a , okrelenie oglne pomnik bastion n a d m o r s k i . prba okrelenia bliszego mauzoleum, k a p l i c a , p o m n i k itp . d) Wysoko 8 m. ponad kot 38 39. e) W s k a z a n i a szczeglne jaknajkorzystniejszy w i d o k od morza. f) Cechy charakterystyczne prostota i sia. Biorc pod uwag punkty, a, c, d i e s t a w i a m y hipotez, e przedmiot k o n k u r s u mona jednoznacznie okreli terminem P O M N I K M O R S K I . Upowanieni do tego punktami b i f moemy zrobi may, n i e zbyt zreszt, niebezpieczny w y p a d w dziedzin metafizyki, aby stwierdzi, e w ekspresji wspomnianego p o m n i k a morskiego naczelne miejsce zaj ma w y r a z AKTYWNOCI lub nawet AGRESYWNOCI oraz P R O S T O T Y i SIY. Szczeglnie cenny dla dalszego przebiegu r o z u m o w a n i a jest punkt e WIDOCZNO. Opierajc si na d o t y c h c z a s o w y c h danych, moemy uda si bez o b a w y zgubienia t r o p u na morze i zawrze blisz znajomo z p o m n i k a m i m o r s k i m i w ogle. 2. N A MORZU.

Czowiek na morzu umieszczony w rodku niezmiennego pozornie horyzontu, otaczajcego idealnym krgiem mniej lub wicej beczc si wod, nie jest z j a w i s k i e m tak n a t u r a l n y m , jak zagubiony w bezmiarze oceanu led ub szprotka. Przebywajc na pokadzie w i e l o t o n n o w y c h S/S czy M / S , oddychajcy przy pomocy puc tlenem z p o w i e t r z a i urodzony na ldzie czowiek jest na morzu intruzem. Dziki z u chwaej przedsibiorczoci mzgu porusza si on wzgldnie swobodnie w rodowisku obcego ywiou, lecz rwnoczenie poczony jest nieustannie wizi mniej lub wicej u k r y t y c h kompleksw u c z u c i o w y c h z odlegym u k r y t y m za lini horyzontu ldem. O k r z y k m a r y n a r z a na o k u : Ld na horyzoncie jest wanym zdarzeniem. Pozorne zblianie si ldu jest o b s e r w o w a n e przez czowieka z pokadu przesyconego jaowym w i dokiem wodnego p u s t k o w i a z rosncym zainteresowaniem. Wszelkie akcenty dajce si wyodrbni z p a semka mglistej plazmy s przedmiotem usiowa r o z p o z n a w a n i a . N a g r o m a d z o n y potencja tsknoty do ldu rozadowuje si za porednictwem zmysu w z r o k u . Pojcie pomnika morskiego o d p o w i a d a wikszoci warunkw s t a w i a n y c h normalnemu nadbrzenemu urzdzeniu dla sygnalizacji optycznej. I rzeczywicie, pomnik m o r s k i spenia przede w s z y s t k i m rol sygnau optycznego, wyrywajc si z szarej smugi ldu na horyzoncie n a p r z e c i w zbliajcemu si s t a t k o w i . Z a n i m do wiadomoci czowieka na pokadzie dotrze sprecyzowane wraenie f o r m y i zwizane z niem asocjacje estetyczne dugo przedtem pomnik morski spenia ju rol miego cznika optycznego z ldem. Mona z tego wycign wniosek jeeli p r z y j m i e m y , e warto latarni morskiej jest w stu procentach p r o p o r c j o n a l n a do zasigu widocznoci to dla pomnika morskiego zaleno ta wyrazi si p o w i n n a cyfr okoo 7 5 % . Aeby zformuowa oglniejsz tez dotyczc zasad f o r m o w a n i a pomnikw morskich, a p o t w i e r d z a jc powyszy wniosek, mona podda par powszechnie znanych przykadw, jak P o m n i k M a r y narzy N i e m i e c k i c h w K i e l , Statua Wolnoci w porcie w N e w Y o r k u , czy posg Chrystusa w R i o de Janeiro. M a k s y m a l n y zasig widocznoci pomnika osigany jest przez w y o l b r z y m i a n i e wymiarw oraz przez kontrastowanie jego f o r m y i k o l o r u z tem. A wic wysoko jest o g r a n i c z o n a gwnie t y l k o przez moliwoci techniczne. N a tle wskiej poziomej s y l w e t k i ldu, najsilniej kontrastuje smuky p i o n o w y ksztat, biay lub tawy k o l o r na tle bkitu nieba, kompozycja f i g u r a l n a na tle g e o m e t r y z o w a n y c h ksztatw kilkudziesicio pitrowych gmachw lub skalnych blokw, k o m p o z y c j a geometryczna na tle obej rwniny. Zasady te wydaj si by troch t r y w i a l n e w swej prostocie, nie mniej jednak suszne.

365

N a podstawie tych danych mona ju uzupeni charakterystyk przedmiotu konkursu, podan w punkcie 1. Bdzie to wic, budzcy asocjacje AKTYWNOCI P R O S T Y i S I L N Y w w y r a z i e P O M N I K M O R S K I . Przez wysunicie przed skarp l i c a p o m n i k a w e l e w a c j i od strony m o r z a bdzie osignita WYSOKO 38 + 8 = 46 m. P r z y z a c h o w a n i u o d p o w i e d n i e j szerokoci, s z t y w n y c h KSZTATW GEOMETRYCZN Y C H , z s i l n y m podkreleniem K I E R U N K U P I O N O W E G O i k o l o r u BIAEGO, ze wzgldu na skarp, stanowic w osiemdziesiciu procentach to pomnika,da si uzyska zakres WIDOCZNOCI p r z y o b s e r w a c j i goem okiem i przecitnych w a r u n k a c h a t m o s f e r y c z n y c h okoo 6 10 K L M . a przy uyciu szkie 15 20 K L M . Od strony ldu p o m n i k bdzie posiada p r a w d o p o d o b n i e drug t w a r z w mniejszej s k a l i 8-miu mtr. P r z e z uzupenienie r y s o p i s u przedmiotu k o n k u r s u udao nam si ju wytworzy zarysy gabarytu w a runkw o do wskim zakresie, aby mona go byo z p o z y t y w n y m skutkiem skonfrontowa z pracami k o n k u r s o w y m i . Przedtem jednak naley zestawi rezultaty r o z u m o w a n i a osignite na oglniejszym terenie z w a r u n k a m i t e r e n o w y m i G d y n i . 3. P A N O R A M A GDYNI.

Zacieniajc krg rozwaa d e d u k c y j n y c h najwyszy czas okreli jak rol w panoramie G d y n i o d g r y w a wzgrze O k s y w i a i w j a k i m stosunku znajduje si do s y l w e t k i miasta. Umieszczone w kotlinie, otoczonej z trzech stron wzgrzami miasto i port w G d y n i poza o f i c j a l n y m i p o r t o w y m i sygnaami, nie interesuje si specjalnie p o w i t a n i e m przybywajcego z m o r z a etranera. Wzgrze O k s y w i a jest najsilniej zarysowujcym si akcentem w pobliu wejcia do portu. S w p r a w d z i e w projekcie d w a obiekty architektoniczne obliczone na wzgldnie dobr widoczno z morza m i a n o w i c i e P o m n i k Zjednoczenia Ziem na M o l o Poudniowym i B a z y l i k a M o r s k a na K a m i e n n e j Grze, tak si jednak zoyo, e oba le troch na uboczu od gwnego portu i od kursu H e l G d y n i a podczas gdy O k s y w i e ley na trawersie tego k u r s u . P o m n i k Zjednoczenia Ziem p r o j e k t o w a n y w f o r m i e smukej wiey na osi gwnej a r t e r i i miejskiej wschd zachd bdzie mia dosy lokalne znaczenie, przede w s z y s t k i m dla tej a r t e r i i oraz dla nadbrzenej czci miasta. R a z y l i k a M o r s k a o ile stanie tak jak bya p r o j e k t o w a n a na Kamiennej Grze nada b e z w a r u n k o w o s y l wetce miasta charakterystyczne pitno s w o i m i trzema wieami, nie mniej bdzie ona zbyt mocno wronita w architektur miasta, aby peni funkcje pilotujcego do portu sygnau. P r z y t y m istniej podobno tendencje, eby B a z y l i k i nie stawia na K a m i e n n e j Grze.... A n a l i z a sytuacji nie osabia wic tezy charakteryzujcej obraz pomnika morskiego na O k s y w i u , ktry tak ze wzgldu na swoj tre ideow jak i na wyjtkowe korzystne pooenie p o w i n i e n peni rol p i lota wprowadzajcego przebywajce statki do gdyskiego portu. Gabaryt warunkw, ktrym p o w i n i e n odpowiada p o m n i k utrzymuje si w penym brzmieniu, tak jak by podany w p. 2. 4. W Y N I K I K O N K U R S U . N i e t r u d n o stwierdzi przegldajc prace nagrodzone, e nie odpowiadaj one w y d e d u k o w a n e j przez nas sylwetce pomnika morskiego. S k r o m n i e p o t r a k t o w a n e przewanie w skali 8 m byyby dostosowane r a czej do p e r s p e k t y w y ktrego z jezior p o m o r s k i c h . J e d y n i e autorzy p r a c y N r 17 wyzyskuj w architekturze p o m n i k a pen wysoko s k a r p y , lecz sama technika posugiwania si nasypem ziemnym na tle ziemnej s k a r p y budzi pewne zastrzeenia. Rwnie p i r a m i d a l n y k u r h a n w swej m i n i a t u r o w e j kubaturze i niezbyt zdecydowanej sylwetce wydaje si by bardzo sabym akcentem w s k a l i morskiego horyzontu. B a r d z o zastanawiajca jest koncepcja pracy N r . 41. Posg konny w skali 4 m nieczytelny bdzie od strony morza ju na dystans ca 1000 m w stosunku za do placu, na ktrym maj si odbywa u r o c z y stoci i naboestwa, jest odwrcony, niedwuznacznie tyem. P r a w d o p o d o b n i e byoby duo atwiej usytuowa ten cenny pod wzgldem rzebiarskim posg na ktrym z placw G d y n i . Natomiast sam bastion stanowicy trzon k o m p o z y c j i od strony morza wypad dosy topornie i ciko, nie majc szans na dobr w i doczno, gdy grna jego l i n i a z l e w a si z zarysem grzbietu wzgrza, a dolny o b r y s wsika do kaprynie w to s k a r p y . Niektre z prac n a g r o d z o n y c h , a przede w s z y s t k i m moe projekt N r . 27 odznaczaj si w swojej maej skali w y b i t n y m i w a l o r a m i p l a s t y c z n y m i i mog robi bardzo dodatnie wraenie od strony ldu ogldane na tle morza. N i e zmniejszy to jednak d y s p r o p o r c j i rodkw ekspresji, j a k i m i rozporzdzaj do wymaga horyzontu morskiego zakrelonego promieniem 6 k m . Reasumujc, naley uzna, e przedmiot k o n k u r s u nie zosta p o t r a k t o w a n y przez autorw prac n a grodzonych w sposb wyczerpujcy. Myl twrcza n i e trafia w sedno s p r a w y , lecz rekoszetujc zelizgna si po jej p o w i e r z c h n i . ZBIGNIEW CZECH.

3(>G

R z y m . Miasto U n i w e r s y t e c k i e .

A R C H I T E K T U R A WOCH MUSSOLINIEGO.

A r c h i t e k t d o b y wspczesnej z a i n t e r e s o w a n i a swoje k o n c e n t r u j e przewanie n a orodkach a r c h i t e k t u r y , oglnie u z n a n a y c h za dobre, a i g n o r u j e , l u b w n a j l e p s z y m w y p a d k u bagatelizuje w s z y s t k i e inne, ktre p o z o r n i e nie gromadz m u materiau do jego i n w e n c j i i nie p r z y nosz tak z w a n y c h wietnych d o w c i p w " czsto i r r a c j o n a l n y c h i p o z b a w i o n y c h gbszego sensu. N i e odsdzam b y n a j m n i e j t y m p o w i e d z e n i e m od czci i w i a r y tego w s z y s t k i e g o , co s t w o rzyo p o d w a l i n y pod dzisiejsz twrczo architektoniczn, co nadao jej w y r a z i co r z e c z y w i st swoj wartoci stao si f u n d a m e n t e m n o w e j e p o k i . A l e te nie chc pomin, p r z e c i w n i e chc zwrci uwag na jedno z tych p o g a r d z a n y c h rodowisk, ktre w z a p o m n i e n i u , l u b niemonoci zgbienia go, ley dzi jeszcze n a b o k u i w y m a g a o d r o b i n y d o b r e j w o l i . a b y z jego twrczoci wycign wiele dowiadczenia, a m o e i n a u k i . Italia wspczesna jest t y m , p o p u l a r n i e n a z w a w s z y , k o p c i u s z k i e m , d l a ktrego w duszy a r c h i t e k t a m i e j s c a nie m a . C o stworzyo ten stan rzeczy i c z e m u naleaoby przypisa t r e zerw do twrczoci n a r o d u , ktry kart dziejw s w o i c h przekaza caemu wiatu, t r u d n o powiedzie... Moe zbyt spniony r o z w j prdu wspczesnego w a r c h i t e k t u r z e n a pwyspie Apeniskim.;. Moe niech do t w r c w obecnego ustioju... Moe wreszcie k o n t r a s t , j a k i nie kady p o t r a f i pokona, pomidzy Paacem D o w , a Autogaraem...

2.

A r c h . i R u d . N r 10.

367

A r c h . Gio P o n t i Matematyka.

A r c h . Marcello F i a c e n t i n i . Rektorat

R u c h a r c h i t e k t o n i c z n y wspczesnej I t a l i i nabia dzi ju k o n k r e t n e g o w y r a z u i daje doskonay przegld twrczoci a r c h i t e k t o n i c z n e j , pojtej n i c t y l k o w g r a n i c a c h zakaniieniaego u t y l i t a r y z m u , ule z n a c z n i e szerzej: spenia on we W o s z e c h w p i e r w s z y m rzdzie sw n a j istotniejsz rol, rol ideow obok z a s p a k a j a n i a potrzeb m a t e r i a l n y c h . Dawn Itali c e n i m y tak w y s o k o , dziki w y n i k o m jakie osignli W o s i , rozwizujc z a d a n i a plastyczne, dzi te naley ona do spoecznoci wiadomej s w y c h potrzeb d u c h o w y c h , wiadomej r o l i wartoci p l a s t y c z n y c h w c o d z i e n n y m yciu spoeczestwa. Istot wartoci wewntrznych dzisiejszej a r c h i t e k t u r y W o c h , obok denia do s t w o r z e nia f o r m stojcych na j a k najwyszym p o z i o m i e , jest j e j u n i w e r s a l i z m . Przewrt wiatowy w a r c h i t e k t u r z e odbi si echem i na z i e m i a c h woskich, na spoeczestwie zytym z najwyej stojc plastyk na wiecie i da w w y n i k u co b a r d z i e j odmiennego ni m o n a b y si spodziewa. N i e p o w t a r z a n o lepo f o r m pnocy, nie g a l o p o w a n o si w k o n k u r e n c j i wyszukiwania trickw a r c h i t e k t o n i c z n y c h , rozpoczto prac od podstaw, od t e m p e r o w a n i a owka i szuk;i n i a waciwego w y r a z u d l a zagadnie p l a s t y c z n y c h to te bdw, dysonansw i k o m p r o m i sw nie brakowao. Susznym jest zdanie, e dzi na terenie W o c h obiektw a r c h i t e k t u r y , stojc y c h pod wzgldem f o r m y na b a r d z o w y s o k i m p o z i o m i e nie m a . ale te, ktre w o s t a t n i c h l a tach powstay, mog ju wiadczy o p e w n y m posuniciu si naprzd, o znalezieniu waciwej d r o g i w i n t e r p r e t a c j i p l a s t y c z n e j . Ilo i s k a l a przedsiwzi jest o l b r z y m i a , a warto, o ile ustpuje pod wzgldem p l a s t y c z n y m , o tyle swoj tematowoci bije niejedno rodowisko a r chitektoniczne. N a s u w a si pytanie, co jest suszniejsze, c z y dorobek a r t y s t y c z n y niewielu obiektw, stojcych n a szczycie doskonaoci, czy racja z a s p o k o j e n i a w s z y s t k i c h d z i e d z i n ycia spoecznego w nieco uboszej szacie a r t y s t y c z n e j ? Odpowied moe b y t y l k o j e d n a : j e d n o i d r u g i e w i n no i w parze-. Ot poza p e w n y m i b r a k a m i z k a t e g o r i i p i e r w s z e j , W o c h y dzisiejsze s o k r o k od w y k o n a n i a takiego p r o g r a m u . Z pomoc w jego realizacji przyszed a r c h i t e k t o m obecny ustrj W o c h , ktry da k o l o s a l n e pole do twrczoci i rzuci dziesitki tematw na stoy p r a c o w n i a r c h i t e k t o n i c z n y c h . F a s z y z m jest t y m r u c h e m spoecznym, k t r y w peni doceni znaczenie a r c h i t e k t u r y . N i e m a l kada d z i e d z i n a , kady p r z e j a w ycia z o r g a n i z o w a n e g o przez ten system, o d z w i e r c i a d l a si w o b i e k t a c h a r c h i t e k t o n i c z n y c h . A r c h i t e k t u r a w Italii, tak j a k moe nigdzie w E u r o p i e , jest trwa histori n o w o - z o r g a n i zowanego ycia o b y w a t e l a , c z y to w dziedzinie n a u k i , s p o r t u , c z y p r a c y ; p r z e j a w i a si w r u c h u a r c h i t e k t o n i c z n y m , pojtym z gbokim z r o z u m i e n i e m przez cae spoeczestwo i jego wodza. 3fiS

Tale poja warto a r c h i t e k t u r y w yciu n a r o d u woskiego przyniosa c i e k a w e r e z u l t a t y przede w s z y s t k i m p o d wzgldem treci. D o c e n i a n i e a r c h i t e k t u r } ' , z r o z u m i e n i e d l a sztuk pikn y c h byo i jest we W o s z e c h n a wysokoci z a d a n i a , a ostatnie dziesiciolecie zrobio w t y m k i e r u n k u dalszy k r o k naprzd. W a r t o a r c h i t e k t u r y i warto a r c h i t e k t a znalaza z r o z u m i e n i e wrd kierownikw d z i siejszego r u c h u , a znaczenie jej jest podkrelane na kadym k r o k u . M u s s o l i n i nazwa, w j e d n y m ze s w o i c h przemwie, a r c h i t e k t a b u d o w n i c z y m pastwa, o b y w a t e l e m n a j b a r d z i e j p o t r z e b n y m w spoeczestwie, czowiekiem, ktry w i n i e n poza z d o l nociami a r t y s t y c z n y m i wykaza si znajomoci p r a w i e w s z y s t k i c h dziedzin ycia; u w a ajc jednoczenie, e inynierowie, statycy, g e o l o d z y i i n n i s t y l k o p o m o c n i k a m i w wywizyw a n i u si z zada woonych na a r c h i t e k t a . Zrozumiaym jest, e obok w s z y s t k i c h wartoci bezwzgldnych p r z y p i s y w a n y c h a r c h i t e k turze, k i e r o w n i c y pastwa woskiego staraj si, a b y przez architektur prowadzi p r o p a gand u s t r o j u , ktry na cze swoj s t a w i a , poczynajc od n a j d r o b n i e j s z y c h m i a s t e c z e k do miast t a k i c h j a k : N e a p o l , M e d i o l a n i R z y m , trwae p o m n i k i . P o m n i k i tej m i a r y , co Gitta Univeritaria" w R z y m i e , s poza n a j b a r d z i e j i d e o w y m podejciem do s p r a w y k u l t y w o w a n i a n a u k i t y m , c z y m f a s z y z m bdzie si zawsze szczyci, co p r z y n o s i m u uznanie o b y w a t e l i woskich, a b u d z i p o d z i w wiata d l a tak pojtego dziea o d budowy Woch. Poruczajc a r c h i t e k t o w i M a r c e l l o P i a c e n t i n i budow nowej siedziby U n i w e r s y t e t u R z y m skiego. M u s s o l i n i powiedzia: Z b u d o w a w R z y m i e , ale d l a W o c h i nie t y l k o n a t chwil, ktra m a architektur niespokojn, ale take i d l a w i e k w przyszych; b u d o w a d l a najwyej ju dzi stojcego c e n t r u m studiw n a d m o r z e m rdziemnym, c e n t r u m , ktre nie p o w i n n o ustpowa w cigym postpowaniu w z w y ; da w r e s z c i e n o w o c z e s n y i szlachetny w z r b u d o w l i n a u k o w y c h dla z n a w c w a r c h i t e k t u r y " . P i a c e n t i n i oczywicie przyj to z a swoje m o t t o p r z e w o d n i e . T e r e n pod budow w y b r a n o obok p o l i k l i n i k u n i w e r s y t e c k i c h , czc w ten sposb w cao w s z y s t k i e d z i e d z i n y studiw. W y m a g a o to z b u r z e n i a istniejcych n a t y m p l a c u d o m w , p r z e b i c i a a r t e r i i gwnej,- d l a s t w o r z e n i a jeszcze jednej wspaniaej p e r s p e k t y w y o zaoeniu r w n y m istniejcym ju w R z y mie. Cao m i a s t a u n i w e r s y t e c k i e g o z a p r o j e k t o w a n o w ten sposb, a b y w stanie d z i s i e j s z y m tworzyo k o m p o z y c j skoczon pozostawiajc j e d n a k moliwoci r o z b u d o w y p r a w i e kadego z wydziaw. U s y t u o w a n i e M i a s t a U n i w e r s y t e c k i e g o w znacznej odlegoci od c e n t r u m ( w o k o l i c a c h b a z y l i k i S. L o r e n z o ) wysuno potrzeb zwizania go moliwie najkrtsz drog ze rdmieciem. 1 t u , pora ju nie w i e m ktry, stanli R z y m i a n i e p r z e d miaymi, moe czsto boles n y m i posuniciami w dziedzinie r e g u l a c j i cent r u m m i a s t a d l a potrzeb p e w n y c h wanych o r o d k w z poza C i t y " . T a k wic U n i w e r s y t e t o t r z y m a bezporednie, poczenie z p l a c e m Cinuccento, znajdujc y m si przed d z i s i e j s z y m d w o r c e m c e n t r a l n y m R z y m u . O t w o r z y to perspektyw na b u d y n k i u n i w e r s y t e c k i e , przebiegnie wspania osi poprzez p o r t y k , przez alej, p r z y ktrej stoj g m a c h y wydziaw i u d e r z y w fasad R e k t o r a t u , ktry jest g w n y m p u n k t e m k o m p o z y c j i . P l a c przed R e k t o r a t e m wielkoci swoj przewysza w y m i a r y P i a z z a N a v o n a , a w idei k o m p o z y t o r w mia b y nawizaniem do zaoe placw Q u a t t r o i Cinuecento okresu nawizaniem do najwspanialszego twrczoci renesansowej I t a l i i . Ocen f o r m y a r c h i t e k t o n i c z n e j p o m i j a m m a m wraenie e w i e l k i c h rozbienoci zda nie

R z y m . Miasto U n i w e r s y t e c k i e .

369

A r c h . G . Mantero. Dom B a l i l l i . Como.

Arch '
m t n

a l

M (Vr<rl,i ; n D IH, ' ^ e r e g n i m . Dom B a l i l l i . M e d i o l a n .

n

n a s u n i e podkreli t y l k o naley, e k o m p o z y c j a caego orodka to w y n i k p r a c y z b i o r o w e j w y n i k s k o o r d y n o w a n i a twrczoci architektw t a k rnych szk, j a k i m i na terenie wspczesnej I t a l i i s C o m o i R z y m , F l o r e n c j a i N e a p o l . P r z y zestawieniu g m a c h u R e k t o r a t u i g m a chu M a t e m a t y k i mona zda sobie j a s n o spraw z wielkoci rnic w p o j m o w a n i u f o r m , w podejciu do k o m p o z y c j i p r z e d s t a w i c i e l i rnych szk, a raczej regionalizmw a r c h i t e k t o n i c z n y c h . W d a n y m k o n k r e t n y m w y p a d k u , gdzie wsppracowa zesp a r c h i t e k t o n i c z n y p o d k i e r u n k i e m jednego a r c h i t e k t a , poczenie t y c h regionalizmw dao rezultat b a r d z o c i e k a w y i cakowicie zapobiegao m o n o t o n i i . Zrozumiaym jest, e nie jeden z t w r c w musia z r e z y g n o w a ze s w o i c h i n d y w i d u a l n y c h p o m y s w n a korzy caoci, ktra te w o s t a t e c z n y m w y n i k u wypada zupenie h a r m o n i j n i e . Umiejtno p r a c y z b i o r o w e j jest we W o s z e c h b a r d z o rozwinita, a r e z u l t a t y jej niejedn o k r o t n i e mogyby suy n a s z e m u rodowisku z a przykad p o d e j m o w a n i a p r a c tego t y p u . Z a i n t e r e s o w a n i e f a s z y z m u n i e k o n c e n t r u j e si t y l k o w R z y m i e zrozumiaym jest, e stol i c a kadego pastwa jest o b r a z e m tego w s z y s t k i e g o co si w n i m dzieje, co przeywa i co w p i e r w s z y m rzdzie p r o p a g u j e , lecz w Italii n i e m a l kade n a j m n i e j s z e m i a s t e c z k o jest otoczone tak opiek j a k stolica, oczywicie w g r a n i c a c h s w o i c h potrzeb. R z y m jest p u n k t e m k u l m i n a c y j n y m kadego przedsiwzicia, pomylanym i z r e a l i z o w a n y m na skal Wieczneg< 0 M i a s t a , ale m i a s t a p r o w i n c j o n a l n e , dziki f a s z y z m o w i mog si te poszczyci o b i e k t a m i p o p r a w n e j i r a c j o n a l n e j a r c h i t e k t u r y , j a k n.p. d o m o r g a n i z a c j i R a l i l l i a w C o m o . O p e r a N a z i o n a l e R a l i l l a jest organizacj ktra z a j m u j e si w y c h o w a n i e m f i z y c z n y m modziey i wanie w tej o r g a n i z a c j i , m o e n a j b a r d z i e j p r z e b i j a p l a n o w a a k c j a f a s z y z m u . S p o r t we W o s z e c h to nie m o d a oglnowiatowa, to k o n s e k w e n t n e p r z e p r o w a d z a n i e p r o g r a m u w y c h o w a n i a spoeczestwa; podnoszenie jego tyzny d u c h o w e j i s k i e r o w a n i e zainteresowa ogu n a s p r a w y j a k n a j m n i e j zwizane z polityk i rzdzeniem. Speniajc to swoje zadanie d o m y R a l i l i s jednoczenie o b i e k t a m i , stojcymi p o d wzgldem t e c h n i k i i f o r m y p r a w i e n a najwyszym p o z i o m i e . Maj one rne p r z e z n a c z e n i a : sale zebra, j a k w Modenie, orodki w y p o c z y n k o w e , j a k w y b u d o w a n y przed p a r u l a t y w O s t i i , gdzie a r c h i t e k t musia uwzgldni obok zagadnie s p o r t o w y c h take i n t e r n a t , sale gier i jadalnie, w r e s z c i e sale g i m n a s t y c z n e i t r y b u n y , j a k w C o m o , l u b s t a d i o n y , j a k s t a d i o n i m . B e r t y w e F l o r e n c j i , ktry dzi p o d wzgldem f o r m y miao mona umieci pord n a j l e p s z y c h stadionw wiata. P r z y o k a z j i nadmieni, e obok samej f o r m y a r c h i t e k t o n i c z n e j zasuguje t u n a uwag b a r d z o miaa k o n s t r u k c j a , z ktr sobie W o s i z n a k o m i c i e radz i wykorzystuj b a r d z o r a c j o n a l n i e . 370

Omawiajc inwencj architektoniczn w zakresie ycia sportowego, naley wrci do R z y m u , na F o r u m M u s s o l i n i e g o . W R z y m i e s p r a w a ta n a b i e r a najwikszego n a s i l e n i a ; powstaje cay orodek w y c h o w a n i a fizycznego, pomylany ju n i c t y l k o n a skal godn S t o l i c y , ale przede w s z y t k i m majcy stanowi p o m n i k trway idei f a s z y s t o w s k i e j . K o m p l e k s ten z a oony zosta w j e d n y m z najpikniejszych zaktkw R z y m u , u stp M o n t e M a r i o , w bezporednim, ssiedztwie w i l l i M a d a m a , niemiertelnego dziea R a f f a e l a , P e r u z i e g o i S a n g a l l a . D z i e o R a f a e l l a jest nieukoczenie, ale w p a t r z m y si w jego p l a n , ktry, c h o pomylany na i n n y c h zasadach udzco p r z y p o m i n a elipsy stadionw, to d o j d z i e m y do w n i o s k u , e d z i w n y m z b i e g i e m okolicznoci R z y m wspczesny rozwin dzieo m i s t r z a zotego w i e k u , rzucajc u stj) W i l l i elipsy p r a w d z i w y c h stadionw, k o r t y tenisowe, pywalnie, a w nieco wikszym oddaleniu tu p r z y autostradzie, biegncej wzdu T y b r u , b u d y n k i B a l i l l i . Cay obszar otwary jest dla publicznoci, ktra moe nie t y l k o zwiedza, ale o d b y w a spacery n a terenie F o r u m , i n a czej ni w n a s z y m C I W F - i e , pilnie strzeonym za z a k r a t o w a n y m i b r a m a m i . T o umoliwienie bezporedniego k o n t a k t u z duymi zaoeniami, gdzie architekt mg wykaza si w s z e c h s t r o n n i e i da peen obraz moliwoci tak pod wzgldem f o r m y , j a k i treci, w y d a j e si b y n a j l e p s z y m sposobem p o p u l a r y z a c j i n o w y c h f o r m , n a j p e w n i e j s z y m k r o k i e m na drodze do zblienia spoeczestwa z a r c h i t e k t e m , najwikszym a t u t e m do osignicia p o r o z u m i e n i a ; nie w o l n o b o w i e m zapomina, e W i o c h y s k r a j e m , ktry znalaz si w w y j t k o w o cikiej rozterce d u c h o w e j - - og w y c h o w a n y na najwyej p o d w zgldem a r t y z m u stojcych przykadach musia zrobi w i e l k i p r z e s k o k , musia nie t y l k o zrozumie form Wspczesn, ale i w y t w o r z y podzia midzy C i n q u e i N o v e c e n t o . Niewtpliwie f a s z y z m by p o m o c n i k i e m w p r z y s w a j a n i u sobie przez og n o w y c h prd w , i zdobywajc s a m sobie uznanie, zdobywa rwnie popularno d l a wiata s z t u k i , z a m k nitego w n o w e j f o r m i e . O b o k z a g a d n i e n i a w y c h o w a n i a modziey zgodnie z rozwinit o g r o m n i e polityk demograficzn, p u n k t cikoci o p i e k i spoecznej p r z e n i e s i o n o na opiek nad Matk i D z i e c k i e m , a powstae w zwizku z t y m z a p o t r z e b o w a n i e na o d p o w i e d n i e p o m i e s z c z e n i a , dao
r

Stadion. F l o r e n c j a .

371

f;;nn::"".M

- ^ U K J i ; ; . .

A r c h . G. Y a c c a r a G. F r a n z i . Poczta w Neapolu. Arch. L. Moretti. Akademia Szermierki. Rzym.

A r c h . arch. G. Cancellotti, E . M o n t u o r i , L . P i c cianto, E . S c a l p e l l i . Koci Sabaudia.

A r c h . a r c h . N . R a r o n i , P. N . B e r a r d i , I. Gamber i n i , S. G u o r n i e r i , L . Lusanna, G. M i c h e l u c c i . Dworzec. F l o r e n c j a .

w w y n i k u cay szereg nowoczenie rozwizanych i powiconych temu c e l o w i : Case delia Mdre a del B a m b i n o " . O b o l : wyej o m w i o n y c h , s jeszcze o b i e k t y a r c h i t e k t o n i c z n e , ktre r o z m a c h e m s w y m z n a cznie przewyszaj p o t r z e b y i stanowi yw propagand r o z b u d o w y k r a j u ; t y m i o b i e k t a m i s przede w s z y s t k i m poczt\ i d w o r c e a wic g m a c h y , z ktrymi w p i e r w s z y m rzdzie spot y k a si poza W o c h a m i p r z y b y s z - t u r y s t a .
r

T a k i m jest na przykad d w o r z e c we F l o r e n c j i , h i s t o r i a b u d o w y ktrego p r z e j d z i e z pewnoci do ksiek. Niewt])liwie a r c h i t e k c i m i e l i w t y m w y p a d k u do p o k o n a n i a niecodzienne trudnoci, ])olegajce n a potrzebie z h a r m o n i z o w a n i a o b i e k t u nie t y l k o z m i a s t e m , ktre z a c h o wao do dzi w peni swoj szat renesansow, ale take z ssiedztwem S. M . N o v e l l a . R o d o w i ci f l o r e n t c z y c y nie mog si z t y m pogodzi, do dzi kursuj na temat nowego d w o r c a d y k t e r y j k i , w r o d z a j u : niech si pan nie przyglda, lo p r o w i z o r i u m " . . . W istocie s p r a w a bya w y j t k o w o d e l i k a t n a i t y l k o , m a m wraenie, w r o d z o n e poczucie pikna pozwolio t w r c o m , ( b o i w t y m w y p a d k u jest to praca z b i o r o w a ) rozwiza b a r d z o zrcznie t zawi kombinacj, dajc jednoczenie m a k s i m u m k o n s e k w e n c j i i z r o z u m i e n i a d l a potrzeb o b i e k t u o t y m przeznaczeniu. C z y jest d o b r y ? D w o r z e c jest t a k i , e nie powstydziby si go aden nasz architekt, chocia s a m p r o j e k t nosi w s z e l k i e cechy tak z w a n e g o projektu a k a d e m i c k i e g o . P r o g r a m p r z e b u d o w y d w o r c w realizuje si na c o r a z szersz skal, ju w y k o c z o n o d w o r z e c w Sienie o wiele zaduy j a k na p o t r z e b y m i a s t a , ale z myl o t y m , e w niedalekiej przyszoci Siena bdzie stacj wzow na l i n i i , czcej bezporednio m o r z e Tyrreskie z A d r i a t y k i e m . Przebudowuje si rwnie d w o r z e c w W e n e c j i , a n i e b a w e m stanie si a k t u a l na s p r a w a b u d o w y nowego d w o r c a w R z y m i e , tu na tyach obecnego centralnego. P o d o b n i e p r z e d s t a w i a si k w e s t i a r o z b u d o w y poczt, ktre w kadym n a j m n i e j s z y m miecie nosz wszelk i e cechy monumentalnoci, speniajc tak j a k d w o r c e poza waciwym i m z a d a n i e m p r o p a gand f a s z y z m u wrd s w o i c l i i o b c y c h . Czsto b u d y n k i przekraczaj s w o i m r o z m a c h e m po' trzeby d z i e l n i c y , czsto skal swoj, j a k n a przykad w N e a p o l u , przytaczaj otoczenie, czsto te wiec p u s t k a m i , m i m o , e w szybkoci obsugi w n i c z y m nie ustpuj c e n t r a l i . W yciu c o d z i e n n y m i n s t y t u c j a ta, tak j a k i u nas w poczeniu z wosk P.K .O., o d g r y w a rol poredn i k a , z k t r y m kady o b y w a t e l m a bezporedni styczno. Std pynie wysiek architektw, 372

aby kady b u d y n e k p o c z t y p o z a moliwie najnowoczeniejsz form posiada m a k s i m u m udogodnie, p r z e s t r z e n i , a nawet l u k s u s u . T a k i m i przykadami n a terenie R z y m u s g m a c h y pocztowe w d z i e l n i c y M a c a o ma P i a z z a B o l o g n a , a l b o poczta w d z i e l n i c y T c s t a c c i o , ktra jest za dua na p o t r z e b y tej d z i e l n i c y b a r d z o mao r o z b u d o w a n e j , ale s t o i tu p r z y a u t o s t r a d z i e , p r o wadzcej do O s t o i i , skd w cigu lata ogldaj tysice w y c i e c z k o w i c z w . .Jeli m i a s t a istniejce nabieraj o d m i e n n e g o c h a r a k t e r u przez p r z y s w a j a n i e sobie n o w y c h kierunkw w a r c h i t e k t u r z e to s w e Woszech dzielnice, ktre od g r u n t u powstaj j a k o centra zupenie nowe, nowe p r o w i n c j e k r a j u , s t w o r z o n e wysikiem rzdu i rkami r o b o t n i k a . Tak prowincj jest teren d a w n y c h bot p o n t y j s k i c h . . . Rozcigaj si one od T e r r a c i n y , a do N e t t i m o n a p o w i e r z c h n i 750 k m . F a s z y z m i a r c h i t e k t u r a n o v e c e n t o " panuje tu n i e p o dzielnie. I n i c sposb w t y m w y p a d k u tych dwch p o j rozdzieli. F a s z y z m usankcjonowa n a t y m o d c i n k u architektur, j a k o najwaniejszy m i e r n i k swojego przedsiwzicia za a r c h i t e k t u r a wchona f a s z y z m i l e g i t y m u j e si n i m c z a s a m i do przesady, zamieniajc n a w e t elementy a r c h i t e k t o n i c z n e na rzgi l i k t o r s k i e . Brak terenw u p r a w n y c h , brak zboa, b r a k warsztatw p r a c y i przeludnienie zwrcio uwag f a s z y z m u na moliwoci w y k o r z y s t a n i a terenw w wikszej czci niedostpnych, pok r y t y c h b i o t a m i , l u b z a l a n y c h wod. Spraw osuszenia tego terenu z a j m o w a n o si ju w staroytnoci; za czasw k o n s u l a A p p j u s z a , kiedy powstaa p i e r w s z a na skal dzisiejsz d r o g a czca R z y m z N e a p o l e m , prbowano odebra ziemi t m o r z u ; pniejsi jej posiadacze papiee chcieli p r o b l e m ten rozwiza i oyli na ten cel w i e l k i e s u m y , nie m o g l i j e d n a k p o radzi sobie w walce z m o r z e m i w o d a m i spywajcymi obficie z g r V o l s c i i L i p i n i .
2

I t y m razem zasug M u s s o l i n i e g o jest to w y k o r z y s t a n i e nieuytkw d l a z a s p o k o j e n i a n a j p i l n i e j s z y c h potrzeb k r a j u . T e r e n y bot p o n t y j s k i c h po w y k u p i e n i u z rk p r y w a t n y c h z o stay przekazane Zwizkowi Byych Kombatantw, ktry przystpi do p r z y s t o s o w y w a n i a g r u n t u pod upraw. 1 to co byo yczeniem dziesitkw pokole stao si f a k t e m d o k o n a n y m : o f i a r o w a n o ziemi byym onierzom b e z r o l n y m , tworzc t y m s a m y m d l a n i c h w a r s z t a t y p r a c y , a spoeczestwo otrzymao wasne zboe, ktrego ilo oglna bezmaa w y s t a r c z a dzi n a p o t r z e b y k r a j u . P r a c e n a botach p o n t y j s k i c h rozpoczto ju w r o k u 1931 i s p r o w a d z o n e kanaw do d n i a dzisiejszego. Powstaa sie odwadniajcych, dugo ktrych w y n o s i setki kilometrw, a tyle s a m o drg b i t y c h i a s f a l towych. Oglne wraenie to wie niekoczca si prawie. W kadym r o k u powstaje n o w a ser i a d o m k w o c h a r a k t e r z e bliniaczym, r o z r z u c o n y c h w odlegoci 200 do 300 metrw od siebie; co pewien czas osiedla wiksze tak z w a ne Borgo; dalej stacje rolnicze, - wreszcie miasta. O m a w i a m le m i a s t a nie dlatego, e bez omwienia i c h a r c h i t e k t u r y uwaabym m j r e ferat za niepeny, ale przede w s z y s t k i m dlatego, e daj one przykad daleko idcych moliwoci, dziki s y s t e m o w i k o n s e k w e n t n i e pojtemu i p r z e p r o w a d z o n e m u systemowi, ktr y , j a k wspomniaem obj we Woszech wszechstronnie kad n i e m a l dziedzin ycia. Pomin Littori, o ktrej w s z y s c y z pewnoci syszeli, ciekawsz jest S a b a u d i a , j a k o pomys u r b a n i s t y c z n y , j a k o realizacja planu w caoci w g p r o j e k t u w y k o n a n e g o przez czterech modych architektw, ktrzy wyszli z k o n k u r s u . Zostao nakrelone zaoenie u r b a Dom Kombatantw. Sabaudia. 373

V i a del Impero. R z y m .

Basilica Ulpia. Rzym.

nistyczne, posiadajce w s z y s t k i e cechy waciwe m i a s t u o p r z e z n a c z e n i u s k u p i s k a ludnoci nieprzekrajczego .'50.000 mieszkacw i orodka ycia rolniczego. Z n a j d z i e m y t a m i ratusz i plac zebra, n i e o d z o w n y c z y n n i k ycia kadego m i a s t a woskiego i d o m kombatantw, i teatr, wreszcie koci, s z p i t a l , D o m H a l i l l i i t a k dalej sowem w s z y s t k o to co z a p e w n i o d powiedni poziom ycia e l e m e n t o w i m i e j s k i e m u , a przede w s z y s t k i m da mono ludnoci w i e j s k i e j k o r z y s t a n i a z k u l t u r a l n y c h urzdze m i a s t a . Z t y m zaoeniem d n i a 18 listopada 1935 r . o t w a r t o jeszcze j e d n o m i a s t o n a boniach p o n t y j s k i c h Pohtyni, w r e s z c i e n a w i o sn r o k u biecego Aprili. Rzd, n a pocztku kadego r o k u e r y f a s z y s t o w s k i e j , ukada p r e l i m i n a r z p r a c , ktre maj by w d a n y m okresie podjte. W r d tych prac jedno z p i e r w s z y c h m i e j s c zajmuj przedsisi p r a w i e zawsze wzicia a r c h i t e k t o n i c z n e , a rozpoczcie i c h l u b ukoczenie p r z e w i d u j e w dzie jakiego wita n a r o d o w e g o , a obiekt a r c h i t e k t o n i c z n y urasta w ten sposb do z n a czenia s y m b o l u . W a r t o p r z y t y m zaznaczy, e system przyjty we Woszecli polega na p r o w a d z e n i u jednego w i e l k i e g o przedsiwzicia do koca, z a n i m si nie p o d e j m i e nastpnego; o d b i j a si to k o r z y s t n i e na tempie robt i nie daje p r z y k r e g o wraenia bezadu j a k i e m u czowiek ulega, patrzc n a szereg robt rozpocztych i wlokcych si w nieskoczono. 1 jeeli p o w r c teraz z biot p o n t y j s k i c h do R z y m u na znan w s z y s t k i m v i a d e l Impero, to nie z p r z y p a d k u , ale d l a w y k a z a n i a , e w m y l starego przysowia) w s z y s t k i e d r o g i p r o w a dz do R z y m u . F a s z y z m uwieczajc swoje imi g i g a n t y c z n y m dzieem n a botach p o n t y j s k i c h , u w i e c z n i a je i w s t o l i c y w f o r m i e jednego z najmielszych przedsiwzi r e g u l a c y j n y c h . V i a del I m p e r o od s t r o n y ideowej okae si n i c z y m i n n y m , j a k m o s t e m wspczesnoci, midzy P a l a z z o Y e n e z i a siedzib g o w y F a s z y z m u , a C.olosscum - staroytnym p o m n i k i e m I m p e r i u m R z y m s k i e g o . Przedsiwzicie godne t r a d y c j i R z y m u i to nie t y l k o R z y m u dci R i n a s c i m e n t o , ale i R z y m u Cezarw. Powizanie t y c h trzech punktw C o l o s s e u m , P a l a z z o V e n e z i a i v i a d e l I m p e r o w jedn cao s t a n o w i n i e j a k o zamknicie W sobie caej myli przew o d n i e j f a s z y z m u , ktry w t y m w y p a d k u j a k w w i e l u i n n y c h chce uprzytomni W o c h o m , j a k w i e l k i e j idei i t r a d y c j i s s p a d k o b i e r c a m i i j a k i e dzi jest zadanie W o c h f a s z y s t o w s k i c h . A l e to jest strona ideowa zaoenia. Drug spraw bardziej nas interesujc jest k w e s t i a a r chitektoniczna.
t

374

P r z e b i c i e n o w e j a r t e r i i v i a del Impero odsonio z a b y t k i tej m i a r y co F o r u m i T a r g i T r a j a n a , a te ostatnie w k o m p o z y c j i swojej w n i c z y m nie ustpuj n a j l e p s z y m rozwizaniom wspczesnym w i e l o p o z i o m o w y m , j a k rwnie i pod wzgldem s k a l i s rwne niejednemu z d o m w t o w a r o w y c h Parya, czy B e r l i n a . D a l e j F o r u m C e z a r a , w ssiedztwie K u r i i i F o r u m R o m a n u m , tyy b a z y l i k i M a k s e n c j u s z a i wreszcie witynia W e n e r y i R o m y do n i e d a w n a z w a l i s k o gruzw poronitych c h w a s t a m i , niedostpne d l a w i d z a i d l a badacza. N a t y m m i e j s c u nie od rzeczy jest wspomnie o w y s o k o stojcej sztuce k o n s e r w a c j i i r c k o n t s r u k c j i z a b y t k w przeszoci, bez wzgldu na i c l i dawne czy nowsze pochodzenie. Z r o zumiaem jest, e r e k o n s t r u k c j a zabytkw z okresu r z y m s k i e g o nasirwa wiele trudnoci i wtpliwoci, ju to pyncych z p o w o d u z n i s z c z e n i a w duym s t o p n i u elementw b u d o w l i , ju to z p o w o d u b r a k u planw. A r c h e o l o d z y woscy, pracujcy z bezporednim kontakcie z a r c h i t e k t a m i i u r b a n i s t a m i wywizuj si z podjtych zada z niebywa atwoci, z gb o k i m z n a w s t w e m i z r o z u m i e n i e m istoty rzeczy. Wanie w wityni W e n e r y i R o m y m a m y przykady takie, j a k zastpienie nieistniejcych k o l u m n k r z e w a m i n i s k o przycitymi, z a s a d z o n y m i w krkach b e t o n o w y c h , odpowiadajcych rednicy baz k o l u m n , albo zastpienie s t o p n i w t y c h m i e j s c a c h , gdzie zachodzia wtpliwo i c h i s t n i e n i a , strzyonymi d r z e w a m i w ksztacie s t o p n i . T r u d n o wyliczy w s z y s t k i e pomysy i rozwizania w tej dziedzinie. W miesiczniku Capitolium" i w s p e c j a l n y c h wydawnictwach L i b r c r i a delio Stato s p r a w y te s obszernie o m a w i a n e . O b o k v i a d e l I m p e r o p o w s t a j e v i a dei T r i o n f i , przebiegajca pod ukiem K o n s t a n t y n a w k i e r u n k u T e r m K a r a k a l l i i v i a A p p i a A n t i c a , dalej v i a d c l M a r e , ktra gotuje d a w n y m b y w a l c o m R z y m u prawdziw niespodziank w postaci p r a w i e cakowicie w y d o b y t e g o n a wiatkwicego to dzienne C y r k u M a r c e l l u s a . Sowem g r u n t o w n a r e g u l a c j a orodka staroytnego do n i e d a w n a j a k g w d w c e n t r u m rozrastajcego si R z y m u . N i c wic d z i w n e g o , e m i a s t o rozszerzajce si we w s z y s t k i c h k i e r u n k a c h wymagao z d r o wej r a c j o n a l i z a c j i , ktra, jak w t y m w y p a d k u , bya t y m t r u d n i e j s z a , e c e n t r u m posiadao z a b y t k i w y s o k i e j wartoci a r t y s t y c z n e j . M u s i a n o zrezygnowa z o d k o p a n i a niektrych forw i p o z o s t a w i e n i a niektrych obiektw na i c h d a w n y m m i e j s c u , j a k naprzykad M e t a Sudante. staroytnego c e n t r u m , tak a b y n a j b a r d z i e j odN a r z u c o n o n o w y system u r b a n i s t y c z n y d l a powiada p o t r z e b o m ycia m i a s t a wspczesnego. D l a osignicia tego celu b u r z o n o setki dom w , nieprzedstawiajcyeh adnej wartoci a r t y s t y c z n e j , usuwajc w ten sposb n a j b r u d n i e j sze i n a j m n i e j h i g i e n i c z n e zauki. Powstay o b o k n o w y c h a r t e r i i nowe zielece i p a r k i . D z i siejszy R z y m uzyska z a t e m poza waciw regularnoci orodka staroytnego wspaniay rez e r w a t p o w i e t r z a i zieleni w s a m y m c e n t r u m m i a s t a .

375

Przed

chwil

wspomniaem o

masowym dziesitki

b u r z e n i u d o m w i to w d z i e l n i c y najuboszej. Z a c h o d z i p y t a n i e co zrobiy ze sob l u d z i , ktrzy t a m m i e s z k a l i . Kwesti t, p r z y n a j m n i e j w czci rozwizao pastwo, szczeglnie jeeli idzie o m i e s z k a n i a robotnicze. zamonoci pobuhotelach r o dziesiciu I .udzie w y s i e d l e n i z d o m w p r z e z n a c z o n y c h n a rozbirk, s wedug i c h s t o p n i a lokowani w odpowiednich d o w a n y c h donnach, tak z w a n y c h d l a tego celu

b o t n i c z y c h . Koo t a k i c h trzech w i e l k i c h hoteli powstaa w przecigu lat niespena szeregiem budecie n o w a d z i e l n i c a r o b o t n i c z a G a r b a t c l l a z caym b u d y n k w uytecznoci p u b l i c z n e j , powszechn. W ostatnim zostaa p r e l i m i n o w a n a powana s u kocioem i szko

ma 700 milionw lirw na budow osiedli r o b o t n i c z y c h . P r z e w i d z i a n o , e m i e s z k a n i e mae bdzie kosztowao miesicznie 27 lirw co przed dewaluacj wynosio 12 z.
V i l l a na Corso Trieste.

Rzd f a s z y s t o w s k i c h W o c h M u s s o l i n i e g o , ktry zdawaol)y si z a j m u j e si t y l k o prac efektown, zewntrzn, p o t r a f i myle o b o k w i e l u i n n y c h s p r a w i o w a r s t w i e najuboszej ludnoci, dajc j e j n a szerok skal zakrojon opiek materialn i moraln. P r a c e regulacyjne i prace k o n s e r w a t o r s k i e R z y m u n i e s jeszcze zakoczone. P o r e g u l a c j i otoczenia m a u z o l e u m Augusta znajdujcego si jeszcze p r z e d r o k i e m w niedostpnych u l i c z k a c h midzy Corso Umberto a v i a Ropetta, gdzie d l a s t w o r z e n i a odpowiedniego dojazdu i waciwego p l a c u przed najwiksz sal R z y m u z b u r z o n o wielk ilo d o m w przystpiono do zagadnienia tej m i a r y co regulacja otoczenia b a z y l i k i w. P i o t r a . S p r a w n a tak niespodziewana d l a w s z y s t k i c h , a tak sdz, istotna d l a z n a w c w s z t u k i i dla architektw z a suguje n a obszerniejsze omwienie. Naleaoby sdzi ,e s p r a w a bdzie z a i n i c j o n o w a n a przez W a t y k a n , jeeli w ogle zagadnienie r e g u l a c j i w. P i o t r a u z n a n y za spraw istotn .- J e dnake i w t y m w y p a d k u g w n y m i n s p i r a t o r e m przedsiwzicia by M u s s o l i n i . Przygotowa on opini d l a s w o i c h poczyna caym szeregiem miaych zaoe, ju p r z e p r o w a d z o n y c h zarwno n a terenie R z y m u , j a k i caego k r a j u i dopiero osignwszy dodatnie r e z u l t a t y o d way si podda rozwaaniu myl r e g u l a c j i w. P i o t r a . Mwi myl, gdy swj pomys przekaza w rce architektw, P i a c e n t i n i e g o i Spaccarellego, a b y po p r z e s t u d i o w a n i u moliwoci

A r c h . arch. M . Asnago, C. Yender.

Willa.

A r c h . arch. P. L i u g e r i , G. T e r r a g n i . D o m czynszowy. M e d i o l a n .

376

p r z e d s t a w i l i m u p l a n . P r o j e k t P i a c e n t i n i e g o i Spaccarellego zosta o p r a c o w a n y n a podstaw i e d a w n y c h szkicw a r c h i w a l n y c h i n a podstawie p l a n u tak z w a n e g o napoleoskiego. P r o j e k t zyska aprobat Papiea i M u s s o l i n i e g o i w krtkim zarysie p r z e w i d u j e zburzenie b l o k u - k o l ca znajdujcego si midzy B o r g o V e c c h i o i N o o v o , otwierajc w ten sposb perspektyw n a bazylik ju od Z a m k u Anioa. N i e ulega wtpliwoci, e jest to k o r z y s t n e , j a k o odsonicie penego w i d o k u n a kopu Michaa Anioa, ktr bdzie mona oglda bez skrtw, j a k i e si m a dzi, ogldajc j n p . z P i a z z a Rusticuci. Jednoczenie p r z e w i d z i a n o zasonicie e l e w a c j i M a d e r n y przez ustawienie n a zamkniciu p l a c u Rusticuci propylew w s k a l i i f o r m i e cakowicie u z g o d n i o n y c h z kolumnad B c r n i n i e g o . 1 to wanie jest najsabszy p u n k t p r o j e k t u , gdy zamknicie czciowe p e r s p e k t y w y na fasad, da cay szereg elementw nakadajcych si n a siebie i przecinajcych elewacj M a d e r n y w rnych p u n k t a c h w zalenoci od p u n k t u ogldania. Zreszt j a k bdzie wygldaa r e a l i z a c j a p r o j e k t u pokae czas, gdy a r c h i t e k c i z a r e z e r w o w a l i sobie m o n o w y k o n y w a n i a w s z e l k i c h prb W terenie, dajc t y m p r o j e k t e m , prb i studiw, d o w d , e s p r a w y tak w i e l k i e j w a g i wymagaj, poza d o b r y m szczeglnie wtedy, g d y zadanie s p r o w a d z a si do k o n t y n u o w a n i a dziea B u o n a r o t t i e g o i jego wsppracownikw. W zakoczeniu przegldu wspczesnych p r z e j a w w ycia i twrczoci a r c h i t e k t o n i c z n e j w I t a l i i susznym jest stwierdzi, e a r c h i t e k t u r a W o c h d z i s i e j s z y c h o d z w i e r c i a d l a p o d s t a w o we z a g a d n i e n i a u s t r o j u faszystowskiego, e obok tego twrczo a r c h i t e k t a znalaza waciwe z r o z u m i e n i e wrd t a k z w a n y c h czynnikw m i a r o d a j n y c h , e p r z y caej intensywnoci w y k o r z y s t y w a n i a twrczoci plastycznej d l a p e w n y c h celw panujcego s y s t e m u , a r c h i t e k t u r a W o c l i w c h o d z i w s t a d i u m nowego i n t e r p r e t o w a n i a s z t u k i , i n t e r p r e t a c j i w w i e l u w y p a d k a c h gbszej ni pewne m i e r n i k i m o d e r n i z m u , a zawsze penej z r o z u m i e n i a d l a i s t o t n y c h wartoci a r c h i t e k t u r y .

PIOTR BIEGASKI.

377

K O N K U R S N A SZKICOWY PROJEKT G M A C H U LIGI O B R O N Y P O W I E T R Z N E J I P R Z E C I W G A Z O W E J (L. O. P . P.).

K o n k u r s zosta) ogoszony na zlecenie Zarzdu (.ownego L O P P . przez Oddzia W a r s z a w s k i S t o w a rzyszenia Architektw Rzeczypospolitej Polskiej (S. A. R. P.) na podstawie R e g u l a m i n u Konkursw A r chitektonicznych i rbanistycznych S. A . R. P. z dn. 1. V I I . 10.'i4 r. Tematem k o n k u r s u jest o p r a c o w a n i e p r o j e k t u szkicowego gmachu L O P P . w W a r s z a w i e wedug programu szczegowego. Budynek ma by z a p r o j e k t o w a n y jako wolnostojcy. Okrelenie wysokoci budynku pozostawia si i n i c j a t y w i e projektujcych. L i n i e z a b u d o w a n i a d o w o l n e w granicach p a r c e l i . D o m L O P P . w y b u d o w a n y zostanie na p a r c e l i pooonej na skrzyowaniu d w u reprezentacyjnych a r t e r i i stolicy tj. A l e i M a r s z a l k a .1. Pisudskiego i A l . Niepodlegoci, w bezporednim ssiedztwie Pola Chway. Ze wzgldu na charakter i wyjtkowe usytuowanie, p r o j e k t o w a n y gmach p o w i n i e n odpowiada najwyszym w y m a g a n i o m zarwno pod wzgldem p l a s t y k i architektonicznej, jak i techniki w y k o n a n i a . Budynek ma by w y k o n a n y w k o n s t r u k c j i szkieletowej. J a k o zewntrzne wyposaenie p r z e w i d z i a n a jest okadzina kamienna. Studia strony plastyczne B i u r a Planu D z i e l n i c y Marszalka Jzefa Pisudskiego przewiduj zabudow pnocnej A l . Marszaka na odcinku od u l . Polnej do p r o j e k t o w a n e g o przeduenia u l i c y K a z i m i e r z o w s k i e j , o w y s o k o ci 18 m. jako zabudow zwart. D o oceny prac k o n k u r s o w y c h ustalono nastpujce metody o c e n y : I. Bozwizanie urbanistyczne: a) Budynek L O P P . na tle fragmentu D z i e l n i c y Marszaka Pisudskiego, b) Zagadnienie k o m u n i k a c j i zewntrznej zwizanej z budynkiem L O P P . - - max. iloci punktw 10. II. W y r a z plastyczny budynku zewntrzny i wewntrzny max. 10 p. III. K o m u n i k a c j a wewntrz budynku max. ") p. IV. R o z p l a n o w a n i e poszczeglnych dziaw budynku max. 5 p. V . K o n s t r u k c j a i ekonom i a miejsca max. 5 p . N a posiedzeniu w dn. 8. I V . 1937 r . p o s t a n o w i o n o na podstawie w y n i k w gosowania przyzna nastpujcym pracom n a g r o d y : I. nagrod p r a c y n r . 13, II. nagrod pracy n r . 17, III. nagrod pracy n r . 14, I V . nagrod p r a c y n r . 1 i drug I V . nagrod pracy n r . 20. Poza t y m zgoszono wniosek w sprawie realizacji pracy n r . 17. P o o t w a r c i u kopert autorami poszczeglnych prac okazali si: p r a c y n r . 13 a r c h . arch. Stanisaw Marczyski, J e r z y Sotan; pracy n r . 17 arch. arch. J e r z y W o y z b u n , Czesaw Wegner, pracy n r . 14 arch. arch. Bolesaw Szmidt, Jzef Y o g t m a n ; pracy nr. 1 J e r z y W i e r z b i c k i ; pracy n r . 20 arch. arch. Z b i g n i e w Puget, W o j c i e c h P i o t r o w s k i .

NAGRODA

I. PRACA

NR. 13. ARCH.

ARCH.

STANISAW

MURCZYSKI,

JERZY

SOTAN.

Perspektywa.

378

W y s o k i parter 1:800.

i 11 r . r r r

"fTuTri-r
1 1
i

m i i

\Mjr\
Referat Sdziw K o n k u r s u . P r a c a n r . 13.

iii
Drugie pitro 1:800.

Trzecie pitro

1:800.

Przekroczenie granic parceli niewskazane. W y r a z plastyczny i rozwizanie w p r o p o r c j a c h elew a c j i bardzo dobre. Rozwizanie naronika w n a wizaniu e l e w a c j i b l o k u od A l e i Niepodlegoci dobre. K o m u n i k a c j a dobra, prcz doj do mieszka wonych. K l a t k a schodowa do mieszkania a d ministratora n i e w y d z i e l o n a . Rozwizanie wza komunikacyjnego cznie z h a l a m i bardzo dobre. R a zem 31 punktw.

379

i
II I ' T l i I

mmmmiii
n

sam
i r Id
ima
Q
E l e w a c j a poudn. 1:800.

;i:rTTTT,j7

nri.

E l e w a c j a zachodn. 1:800.

Referat

Sdziw K o n k u r s u .

P r a c a nr. 17.

U s t a w i e n i e budynkw daje dobre zamknicie d l a P o l a Chway. Pewne zastrzeenia budzi zbytnie r o z lunienie w y l o t u A l . Niepodlegoci w miejscu przecicia si z A l . Marszaka Pisudskiego. A r c h i t e k t u r a dobra, wtpliwo budzi okno k l a t k i schodowej od u l . K a z i m i e r z o w s k i e j . R o z p l a n o w a n i e i komunikacja b dobra. Rardzo szczliwe poczenie k o m p o z y c j i h a n g a r u z budynkiem oraz z oglnym rozwizaniem wntrza b u d y n k u . R o z p l a n o w a n i e dziaw b. dobre z wyjtkiem szkolnych sal le owietlonych. Razem 31

380

-1.

Parter 1:800.

I pitro

1:800.

NAGRODA

II. P R A C A N R . 17. A R C H . A R C H . J E R Z Y W O Y Z B U N ,

CZESAW

WEGNER.

381

NAGRODA

III. PRACA

NR. 14. ARCH.

ARCH.

BOLESAW

SZMIDT,

JZEF

YOGTMAN.

" 1
Perspektywa. P a r t e r 1:800.

OO O GOO O 'OOOO o o o
' O O O O O O o'
1

ooooooo

Sytuacja 1:2000.

Referat Sdziw K o n k u r s u .

P r a c a N r . 14.

Rozwizanie urbanistyczne dobre. Elewacja od A l . Marszaka Pisudskiego niespokojna o d A l . Niepodlegoci dobra. Gwny wze k o m u n i k a c y j n y cznie z h a l a m i dobry, prcz umieszczenia wejcia na taras. Razem 29!4 punktw. I pitro 1:800.

3.

A r c h . i Bud. Nr 10.

38.'}

i i

Referat Sdziw K o n k u r s u . 1 ir 1 F 1 "1 1 R 1-*-

P r a c a n r . 1.

>

ei ' ' r
1
l

SiT

ii

C >'- "<) V

lii

" f r - ^
afflaffl

Rozwizanie urbanistyczne dobre. Z b y t w y ranie podkrelona osiowo placu. Cofnicie grnego pitra niecelowe, plastycznie niekorzystne, N a d salami zbdne w y s o k i e pomieszczenia mid/.ystropowe. W y s o k i e poddasze na reszcie b u d y n k u zbdne. System k o m u n i k a c y j n y dobry. Zbdne mieszkanie 2-pokojowe. Wejcie gwne w pomyle dobre, sabo rozwinite. Mae szatnie. Skrzyowanie ruchu b i u r o w e g o z ruchem na klatce schodowej na parterze. Ze rozmieszczenie okien w salach s z k o l n y c h , wiato grne zbdne. Razem 25K- punktw.

s "I

1 3a :

=i -=i

b i 4* J j j

P a r t e r 1 :S00.

386

Referat Sdziw konkursu.

P r a c a n r . 20.

'

Zaoenie urbanistyczne niewaciwe. Architektura dobra. Komunikacja i ukad pomieszcze dobre. Razem 25 punktw.

P a r t e r 1:800.

t j

* -<
3

-<

-i

Przekrj 1:800.

1
VJ

n n | n ql

In n i n n l n n l n n n

n||t

[ J J . ' i j . 11]. 1 i j i ' iji 1 i i i ^ |J_rnJ-rHj_r-U_L

a-m
A n t r e s o l a 1:800. E l e w a c j a pdn. 1:800.

r~n r,

1/

E l e w a c j a zachdn. 1:800.

I pitro

1:800.

NAGRODA ZBIGNIEW

I V . P R A C A N R . 20. PUGET, WOJCIECH

ARCH. ARCH. PIOTROWSKI.

38(5

PRZEGLD

PUBLIKACJI

KRAJOWYCH

ZAGRANICZNYCH.

K A L E N D A R Z PRZEGLDU

BUDOWLANEGO

pod r e d . in. I. L u f t a 2 tomy str. 2.200 rys. 1.100 cena 18 z. Skad g w n y : W a r s z a w a , W i dok 22. W g r u d n i u 1937 ukaza si na pkach ksig a r s k i c h K a l e n d a r z B u d o w l a n y , ktry p o d wzgldem obitoci i zakresu podawanych wiadomoci jest w naszych w a r u n k a c h nieomal rewelacj. N i e moe on oczywicie ze wzgldu na sposb o p r a cowania tematw konkurowa z podrcznikami i n ynierskimi, jednak ze wzgldu na bogactwo treci, bardzo umiejtnie i wszechstronnie dobranej spenia bdzie z powodzeniem rol maej encyklopedii budowlanej. Ze wzgldu na potn obito 2244 str. trudno by byo wyszczeglni w s z y s t k i e rozdziay, gdy sam spis rzeczy zajby zbyt duo miejsca. Nie naduywajc rwnie superlatyww, ktrycli nie bdzie pewno szczdzi temu poytecznemu w y d a w n i c t w u kady n a b y w c a , postaramy si raczej dokona bardzo zreszt pobienie, k r y t y c z n e g o przegldu treci. Dzia I materiay jest p o t r a k t o w a n y bardzo wyczerpujco, nie mniej w rozdziale ceram i k i s opuszczone niektre typy dachwek jak holenderka felcowana oraz niektre pytki ceramiczne. Rwnie w rozdziale o metalach opuszczono szczegowe dane dotyczce miedzi i oowiu natomiast przepis na m i e d z i o w a n i e blachy c y n k o wej p o w t a r z a si na str. 26;") oraz str. 1053. B a r d z o szczegowo i obszernie o p r a c o w a n e s tablice p r o f i l w elaznych. Dzia II p r o j e k t o w a n i e jest do pewnego stopnia nowoci. Oczywicie najtrudniej jest uj moliwie o b i e k t y w n i e wskazwki o charakterze p r a k t y c z n y m , dotyczcym bezporednio czynnoci p r o j e k t o w a n i a . P r a w d o p o d o b n i e ze wzgldu na najwiksz rozlego tematu, blado stosunkowo wypad rozdzia powicony b u d o w n i c t w u mieszkaniowemu. Z a to rozdziay nastpne dotyczce bardziej okrelonych dziaw p r o j e k t o w a n i a jak szkoy, sklepy, garae, szpitale, wypady znacznie c i e k a w i e j . W tym dziale rwnie daje si zaobserw o w a p o w t a r z a n i e si tematw. Naprenie dopuszczalne dla k o n s t r u k c j i d r e w n i a n y c h s o p r a cowane raz na str. 701 i potem na 785. Rwnie powtarzaj si niepotrzebnie dane dotyczce n a pre dopuszczalnych d l a cegy na str. 710 i na str. 801. Daje si tu rwnie odczuwa brak danych dotyczcych s t o l a r k i budowlanej. W tomie drugim bardzo c i e k a w i e wypad dzia powicony w y k o n a w s t w u b u d o w l a n e m u , chocia

nic zawsze szczliw okazuje si metoda robienia w y c i g w z obszerniejszych przepisw lub z P. N . R. Moe korzystniej byoby przytoczy niektre t y l k o n o r m y lub p r z e p i s y , ale za to w penym b r z m i e n i u ze w s z y s t k i m i p a r a g r a f a m i . T a sama u w a g a dotyczy Regulaminu Konkursw A r c h i t e k t o n i c z n y c h i U r b a n i s t y c z n y c h S. A . R. P . Natomiast z u penie dobrze wypado p r a w o b u d o w l a n e podane w streszczeniu wasnymi sowami" licz nucego uwag formalistycznego podziau na p a r a g r a f y . Monaby zaryzykowa twierdzenie, e ustawa z y skaa na przejrzystoci dziki streszczeniu. R a r d z o poyteczny jest dzia p. t. ceny i pace, poruszajcy takie tematy j a k : ocena n i e r u c h o m o ci, t a r y f y kolejowe, c e n n i k i materiaw i robocizny, oraz pace robotnicze. Wyczerpujco p o t r a k t o w a n y dzia adresw uzupenia cao. 2 Cz. SPDZIELCZO M I E S Z K A N I O W A W P O L S C E . W y d a w n i c t w o Zwizku Spdzielni i Zrzesze P r a c o w n i c z y c h Rzeczypospolitej P o l s k i e j . W a r s z a w a 1937, stron 97 + 141. W y d a w n i c t w o stanowi monografi Spdzielni M i e s z k a n i o w y c h i M i e s z k a n i o w o - b u d o w l a n y c h . Zasadniczo obejmuje t y l k o spdzielnie zwizkowe, p r z y c z y m na wstpie z a znaczono, e spdzielnie zwizkowe nie reprezentuj wikszej siy gospodarczej. T o p o t r a k t o w a n i e s p r a w y , obliczone p r a w d o p o d o b n i e na w p y w d y d a k t y c z n y z punktu w i d z e n i a ruchu spdzielczego nie jest przekonywujce dla c z y t e l n i k a , ktry w o laby zawsze sam na podstawie c y f r stwierdzi istniejce zalenoci w moliwie n a j o b i e k t y w n i e j zreferowanym materiale. Rwnie spdzielnie m i s z k a n i o w o - b u d o w l a n e s potraktowane, jak gdyby z pewn rezerw w porwnaniu ze spdzieln i a m i m i e s z k a n i o w y m i , chocia jeli chodzi o d z i a alno budowlan przewyszaj t ostatnie w i e l o krotnie. N a s u w a si przypuszczenie, e t y p spdzielni m i e s z k a n i o w o - budowlanej chocia bezw a r u n k o w o bardzo poyteczny znajduje si w j a kim k o n f l i k c i e i d e o w y m z doktryn spdzielcz. Ry moe pojcie wasnoci p r y w a t n e j " jest tu potraktowane jako k a t e g o r i a nisza w stosunku do pojcia wasnoci z b i o r o w e j " . Jeeli jednak bdziemy r o z p a t r y w a l i dziaalno obu typw spdzielni, ktrych gwnym celem, jest zaspakajanie godu m i e s z k a n i o w e g o , zauwaymy, e spdzielnie mieszk.-bud. potrafi zmobilizowa p r o c e n t o w o do oglnych kosztw b u d o w y wicej kapitaw wasn y c h , e obrotem oglnym i rezultatami b u d o w y przewyszaj w i e l o k r o t n i e mniej yciowy typ spdzielni m i e s z k a n i o w e j . Wedug podanej statystyki z 1. I. 1937 r. C y f r y te przedstawiaj si nastpujco:

387

Spdzielnie m i e s z k a n i o w e : ilo spdzielni fundusze wasne kredyty dugoterminowe kubatura w y b u d o w a n y c h mieszka warto bilansowa nieruchomoci 46 13.745.470. 30.126.958. 1.582.833. 49.423.920.

z. m
1

z.

Spdzielnie m i e s z k a n i o w o - b u d o w l a n e . ilo spdzielni 189 fundusze wasne z. 87.245.956. kredyty 180.183.909. kubatura w y b u d o w a n y c h miesz- m 5.152.297. ka warto b i l a n s o w a nieruchomoci z. 300.106.383.
s

P U B L I C Z N E SZKOY P O W S Z E C H N E P I E R W SZEGO S T O P N I A . Wydawnictwo Ministerstwa Wyzna R e l i g i j n y c h i Owiecenia Publicznego. S t r . 105. W a r s z a w a 1937. W y d a w n i c t w o powicone jest s p r a w o m b u d o w n i c t w a powszechnego w jego najbardziej popularnej formie szk pierwszego stopnia - g w nie na w s i , skada si z d w u c h czci: opisowej i i l u stracyjnej, p r z y c z y m ta ostatnia obejmuje p r o j e k t y budynkw i katalog sprztu szkolnego. Zagadnienia zwizane z w y b r a n i e m i urzdzeniem terenu p o d szko, z budynkiem s z k o l n y m i jego w y k o n a n i e m oraz urzdzeniem pomieszcze zostay w w y d a w n i c t w i e omwione szczegowo i wyczerpujco. J e d y nie w architektonicznym ujciu poszczeglnych obiektw szkolnych daje si zauway przytaczajca p r z e w a g a strony ekonomicznej i funkcjonalnej nad form estetyczn, ograniczanie wpywu ktrej na w y c h o w a n i e dziecka nie zdaje si by suszne.

C y f r y te nie sa zupenie dokadne, jak to z a znaczaj autorzy w y d a w n i c t w a , nie mniej zupenie dobrze obrazuj p o z y t y w n e w y n i k i zaangaowania drobnego kapitau p r y w a t n e g o do akcji b u d o w l a nej. P o z y c j a okoo siedmiu milionw metrw szeciennych mieszka ma swoj w y m o w . Oprcz oglnych zestawie statystycznych w y d a w n i c t w o zamieszcza o p i s y dziaalnoci poszczeglnych spdzielni, ilustrowane przewanie fotografiami nie zawsze ciekawej a r c h i t e k t u r y . Zato jeli chodzi o rodzaj mieszka dostarczanych przez spdzielnie, wiadomoci s wicej ni skpe. Par podanych rzutw dotyczy spdzielni r o b o t n i c z y c h wyodrbnionych zreszt w oddzielny dzia. I tu odrazu t r a f i a m y na c i e k a w y p r o b l e m . L a n s o w a n a w s w o i m czasie przez doktrynerw' mieszka r o botniczych kuchnia nio w y d z i e l o n a z mieszkania, oddzielona od p o k o j u mieszkalnego bd d r z w i a m i , bd tylko kotar nie znajduje uznania u lokatorw dla ktrych bya przeznaczona. Zupene oddzielenie kuchni o d pokoju, to stale powtarzajcy si postulat lokatorw". Dyzyderat ten nie znalaz jeszcze w y r a z u w r e p r o d u k o w a n y c h rzutach Spdzielczego Instytutu B u d o w y T a n i e l i Mieszka w W a r s z a w i e . Jeeli chodzi o znaczenie p r o p a g a n d o w e tego rodzaju w y d a w n i c t w a dla ruchu spdzielczego w o gle, a dla Spdzielni m i e s z k a n i o w y c h w szczeglnoci, to p o w i n n o ono ilustrowa nie t y l k o dane ilociowe, lecz koniecznie i jakociowe. Mona z r o zumie i wybaczy pewne inne nastawienie p r o g r a m o w e autorw, ale brak w s z e l k i c h danych dotyczcych rzutw mieszka obnia bardzo znacznie warto w y d a w n i c t w a . Z. Cz. G e o r g M u l l e r . GARAE. Nakadem I. S p r i n g e r a w R e r l i n i e 1937 r. Do nabycia w Ksigarni Arcta. W y d a w n i c t w o w sposb wyczerpujcy o m a w i a wszelkie zagadnienia zwizane ze szczeglnie aktualn, lecz niezmiernie trudn do rozwizania w w i e l k i c h miastach spraw b u d o w y garay. Z n a j d u j e m y tam poza rozwaaniami teoretycznymi szereg ciekaw y c h przykadw rozwiza garay na terenie N i e miec i i n n y c h pastw .
7

BETON W BUDOWNICTWIE WIEJSKIM. Stefan B r y l a . W y d a n i e drugie. W y d w a n i c t w o Ksig a r n i P o l s k i e j B e r n a r d Pooniecki 154 strony + 175 ilustracji. P r a c a o m a w i a szereg zagadnie bezporednio dotyczcych betonu jako materiau budowlanego i zastosowania go w b u d o w n i c t w i e w i e j skim. Zagadnienia te s z g r u p o w a n e w nastpujcych rozdziaach: Materiay; W y k o n a n i e b u d o w l i b e t o n o w y c h ; Zastosowanie betonu w b u d y n k u ; Beton w budynkach g o s p o d a r s k i c h ; Inne zastosowanie betonu na w s i oraz Wiksze konstrukcje elbetowe.

NOWOCZESNA CERAMIKA BUDOWLANA In. A l f r e d D z i e d z i u l . A r c h . Jzef H a n d z e l e w i c z . (Odbitka z Przegldu B u d o w l a n e g o " , N r . 5, 6, 8 i 11). S t r . 64 z 65 i l u s t r a c j a m i . W y d a w n i c t w o o m a w i a t y p cegy c e r a m i c z n e j : d z i u r a w k i i pustak w , zastosowanie ich w m u r a c h nonych, stropach, cianach, jako licwki, w p r z e w o d a c h k o m i n o w y c h i w e n t y l a c y j n y c h oraz parkanach. Spisem N o r m P o l s k i c h kocz autorzy prac.

ZBROJENIE BETONU. T. J . K . Nakadem Wsplnoty Interesw Grnicoz-Hutniczych S. A . Stron 123 z 75 ilustracjami w tekcie. W y d a w n i ctwo o m a w i a i propaguje zastosowanie stali Griff e l " W zbrojeniu elbetw. P r z y okazji w sposb zwizy porusza k i l k a k o n k r e t n y c h przykadw zbrojenia poszczeglnych elementw b u d o w l i .

WYRB CEMENTU PORTLANDZKIEGO" in. Stanisaw A l t m a n , nakadem Zwizku P o l s k i c h F a b r y k Cementu, 1937, stron 82, rysunkw 48, cena 1. z. N a tre ksiki skadaj si rozdziay: P o w s t a n i e przemysu cementowego, historia c e m e n t o w n i c t w a w Polsce, p r o j e k t o w a n i e cement o w n i , palenie, przemia k l i n k i e r u , magazynowanie,p a k o w a n i e i badanie cementu.

388

K O N S T R U K C J E Z R U R S T A L O W Y C H . Str. 20 z 25 fot. Nakadem P o r a d n i Stosowania elaza. B r o s z u r a propaguje i zaznajamia ze stosowaniem r u r s t a l o w y c h w b u d o w n i c t w i e . N a blisza uwag zasuguj opisy i ilustracje rusztowa i trybun rozbieranych z r u r stalowych. Przy opisywaniu tych k o n s t r u k c j i zwrcono rwnie uwag na rne systemy pocze elementw r u r o w y c h . W I B R A T O R Y W B U D O W N I C T W I E . Odbitka z artykuw w Cemencie" opracowanych przez in. J . Choroszuch i in. S. Gadkich. Nakadem Zwizku Polskich F a b r y k Cementu. O m a w i a i p r o paguje w y s o k i e zalety uycia wibratorw w beton i a r s t w i e i b u d o w n i c t w i e betonowym oraz technik icli uycia.

M I E S Z K A N I E K O L E J A R Z Y . Antoni Zdanowski. W y d a w n i c t w o Biblioteki Polskiego T o w a r z y stwa B e f o r m y M i e s z k a n i o w e j , str. 27. Obejmuje szereg zagadnie spoeczno-mieszkaniowych, r o z wizywanych drog ankiety, dotyczcych p r a c o w nikw warsztatw Wza W a r s z a w s k i e g o . NADESANO D O R E D A K C J I . W Obliczu Z a sadniczych Przeobrae Janusz I g n a s z e w s k i , P o l s k i E k s p o r t H u t n i c z y w r. 1936, Eugeniusz Czechowicz, L i t e r a t u r a Polskiego H u t n i c t w a do poowy X I X w i e k u In. Stefan Paszczewski, O H u t n i c t w i e elaznym w Polsce Janusz Ignaszewski, P o l s k i R y n e k elaza w r . 1936 Janusz Ignaszewski, O Przyszo Polskiego H u t n i c t w a elaznego Janusz Ignaszewski.

KRONIKA.
POLSKIE NORMY: P o l s k i Komitet N o r m a l i z a c y j n y ukazay si w d r u k u P o l s k i e N o r m y . p r z y M i n i s t e r s t w i e Przemysu i H a n d l u podaje do wiadomoci, i

B u d o w n i c t w o : Czci b u d o w l i : B-1710 K o n s t r u k c j e drewniane, P r o j e k t o w a n i e . (Broszura). M e t a l e 11-221 Stal maszynowa wglowa. W a l c o w a n a lub kuta Normalizacyjnego (Warszawa .50 12, Rako4.

N o r m y powysze s do nabycia w B i u r z e Polskiego Komitetu wiecka 4).

ODCZYTY O ZAGADNIENIACH KONSTRUKCYJNYCH W BUDOWNICTWIE. Zarzd M i e j s k i w m. st. W a r s z a w i e zorganizowa c y k l prelekyj d y s k u s y j n y c h , ktre maj na celu owietli najistotniejsze zagadnienia konstrukcyjne w b u d o w n i c t w i e , w zwizku z dowiadczeniami nabytym i przez Stoeczny Nadzr B u d o w l a n y . Jako p i e r w s z y z tego c y k l u w d n i u 28 stycznia b. r. w Gmachu Ratusza odby si odczyt p r o f . d r . in. W . enczykowskiego p. t. Zagadnienia konstrukcyjne w b u d o w n i c t w i e na tle ostatnich katastrof bud o w l a n y c h " . W odczycie t y m , i l u s t r o w a n y m przezroczami, zanalizowa prof. enczykowski na szeregu p r z y kadach p r z y c z y n y katastrof b u d o w l a n y c h , dc do ich usystematyzowania. Temat odczytu okaza si zbyt obszerny na jedn prelekcj, co spowodowao, wobec znacznych skrtw, zbytni jego popularno, nieodpowiedni dla a u d y t o r i u m licznie zgromadzonych inynierw i architektw. Spniona p o r a uniemoliwia dyskusj. Podkrelajc z uznaniem cenn inicjatyw Zarzdu Miejskiego oczekujemy z zainteresowaniem dalszych prelekyj i dyskusyj nad n i m i . Wszechstronne p r z e d y s k u t o w a n i e zagadnie k o n s t r u k c y j n y c h p r z y c z y n i si niewtpliwie do naleytego u s t o s u n k o w a n i a si do n i c h wiata inynierskiego, moe r w nie wpyn na zmniejszenie iloci katastrof b u d o w l a n y c h . P r z y o m a w i a n i u s p r a w fundamentowania podnis w s w y m odczycie prof. enczykowski wielk w a g w y d a n e j ostatnio przez Zarzd M i e j s k i pracy Zb. Sujkowskiego i St. Byckiego p. t. Geologia W a r s z a w y " . Szereg map i przekrojw wyjania struktur geologiczn terenw W a r s z a w y , inne p l a n y w y k a z u j rozmieszczenie d a w n y c h w d oraz zasypanych glinianek, dajc materia nieoceniony p r z y pracach b u d o w l a n y c h na terenie W arszawy.
r

389

K R O N I K A KONKURSW.

KONKURSY

ROZSTRZYGNITE.

Rozstrzygnicie k o n k u r s u na dom P o l o n i i Z a g r a n i c z nej i m . Marszaka Jzefa Pisudskiego. N a g r o d a I praca N r . 8 autorzy a r c h . a r c h . Wacaw Kyszewski, J e r z y Mokrzyski, Eugeniusz Wierzbicki. N a g r o d a II p r a c a N r . 9 a u t o r z y : arch .arch. J a n G a l i n o w s k i , J e r z y Romaski. N a g r o d a III p r a c a N r . 12 a u t o r z y : arch. arch. J a d w i g a Dobrzyska, Z y g m u n t oboda, Stanisaw Lassota. N a g r o d a I V p r a c a N r . 12 autor arch. W a caw W e k e r . N a g r o d a V p r a c a N r . 1 autorzy arch. arch. Stefan Jasieski. Bolesaw T a t a r k i e w i c z . P o zatym zaszczytnym wyrnieniem zostay odznaczone nastpujce prace: N r . 1, N r . 18 i N r . 20. Rozstrzygnicie k o n k u r s u powszechnego na projekt gmachw Wydziau Mechanicznego i E l e k t r o t e c h n i cznego P o l i t e c h n i k i L w o w s k i e j . N a g r o d a I p r a c a N r . 6, in arch. m i e r z Bu i in. a r c h . A n t o n i N o w o t a r s k i . Wodzi-

N a g r o d a II p r a c a N r . 8 in. arch. Duehowicz i in. arch. Zygmunt M a j e r s k i .

Julian

N a g r o d a III praca N r . 1 Micha H a y n y . N a g r o d a III praca N r . 2 in. arch. J a n C y bulski, in. arch. Z b i g n i e w Karpiski, in. arch. Stefan L i s t o w s k i . in. arch. Roman Sotyski. N a g r o d a III praca N r . 5 in. arch. Tadeusz Wrbel, in. arch. L e o p o l d Karasiski przy wsppracy W i t o l d a Rakowskiego i Juliana Brzuchowskiego. N a g r o d a IV praca X r . 9. Tadeusz B r z o za i J a n K r u g p r z y wsppracy A l f r e d a Mczyskiego i R o m a n a Bielskiego. Zakup II praca N r 3. in. arch. W i k t o r i a Kaska - F r y d e c k a , in. arch. A n d r z e j F r y d e c k i p r z y wsppracy in. arch. J a n i n y B i e l s k i e j . Zakup 11 p r a c a N r . 14 in. arch. Roman K a l i n o w s k i , dr. in. Stanisaw Iempel. -

KONKURSY

OfiOSZONE.

K o n k u r s powszechny N r 92 na r o z p l a n o w a n i e urbanistyczne i architektoniczne komunikacyjnego p o r t u lotniczego na Gocawiu w W a r s z a w i e . Zarzd Oddziau W a r s z a w s k i e g o S A R P . ogasza na zlecenie Departamentu L o t n i c t w a C y w i l n e g o M i nisterstwa K o m u n i k a c j i d l a Architektw Polakw K o n k u r s na r o z p l a n o w a n i e urbanistyczne i a r c h i tektoniczne komunikacyjnego portu lotniczego na Gocawiu w W a r s z a w i e . T e r m i n skadania p r a c upywa w d n i u 21 m a r ca 1938 r . P r o g r a m i w a r u n k i K o n k u r s u mona bdzie otrzymywa w l o k a l u S A R P . Czackiego 3/5 w godz. midzy 1820-t oraz we w s z y s t k i c h oddziaacli SARP. K o n k u r s na p a w i l o n p o l s k i na Wystaw wiatow w N o w y m J o r k u . Poznaski Oddzia S. A . R. P . komunikuje o r o z p i s a n i u na zlecenie P a n a Generalnego K o m i sarza W y s t a w y w N o w y m J o r k u k o n k u r s u po-

wszechnego skiego.

na s z k i c o w y

projekt

pawilonu

pol-

N a g r o d y (i.000 z, 4.000 z, 2.000 z, 3 z a k u p y po 1.000 z. T e r m i n skadania prac 28 lutego 1938 r. Podkadki k o n k u r s o w e w cenie 3 z otrzyma mona od 29 stycznia r. b. w e w s z y s t k i c h oddziaach S. A . R. P . K o n k u r s powszechny N r . 93 na r o z p l a n o w a n i e terenw i zaprojektowanie pawilonw w y s t a w o w y c h d l a T. T . P. w W i l n i e . Zarzd Oddziau S. A . R. P. W i l n o ogasza na zlecenie T o w a r z y s t w a T a r g w Pnocnych w W i l n i e k o n k u r s powszechny na r o z p l a n o w a n i e terenw i zaprojektowanie pawilonw w y s t a w o w y c h dla T . T . P.yw W i l n i e . N a g r o d y : I 1.500 z; II 1.200 z; III 800 z; oprcz tego istnieje moliwo zakupw po 400 z. T e r m i n skadania prac upywa z dniem 1. III. 1938 r . P r o g r a m i w a r u n k i k o n k u r s u s do n a b y c i a we w s z y s t k i c h oddziaach S. A . R. P . w cenie z 2.50.

390