SUMRIO: 1. Introduo. 2. Consideraes Iniciais. 3. Filosofia nti!a: 3.1. "r#$Socr%ticos& 3.2. "er'odo Cl%ssico ou (re!o Ro)ano& *. Filosofia Medie+al. ,. Filosofia Moderna. -. Filosofia Conte).or/nea. 0. Concluso. 1. 2i3lio!rafia Consultada. 1. INTRODUO O o34eti+o deste tra3al5o # sinteti6ar a 5ist7ria da filosofia8 salientando os as.ectos rele+antes e) cada u) de seus .er'odos: filosofia anti!a8 filosofia )edie+al8 filosofia )oderna e filosofia conte).or/nea. 2. ONSID!R"#!S INII"IS filosofia difere da ci9ncia8 .or:ue necessita da 5ist7ria. ;en5u) fil7sofo co)ea do 6ero8 )as acrescenta ao :ue o fil7sofo .recedente 4% desco3riu. "ode$se di6er :ue a 5ist7ria da filosofia # a so)a das contri3uies :ue cada fil7sofo deu ao quebra-cabea :ue # a e<.eri9ncia 5u)ana. =e) u) fil7sofo e d% u)a soluo8 e todos acla)a) co)o a )el5or& te).o )ais tarde8 +e) outro e d% outra soluo .ara o )es)o .ro3le)a8 e assi) sucede no te).o. $. FI%OSOFI" "NTI&" $.1. 'R()SOR*TIOS !ss+n,ia: desco3rir8 co) 3ase na ra6o e no na )itolo!ia8 o princpio nico >o arch8 !re!o? e<istente e) todos os seres f'sicos. Re-resentantes: @ales de Mileto >-23$,*- a.C.?8 na<i)andro de Mileto >-1A$ ,*0 a.C.?8 na<')enes de Mileto >,11$,2* a.C.?8 "it%!oras de Sa)os >,0A$*BA a.C.?8 Cer%clito de Dfeso >E?8 "ar)9nides de Fl#ia >,1A$*0A a.C.?8 Geno de Fl#ia >*11$*3A a.C.?8 F).#docles de !ri!ento >*BA$*3A a.C.? e He)7crito de 3dera >*-A$30A a.C.? "nota./es "ara @ales de Mileto8 considerado o .ai da filosofia8 a su3st/ncia .ri)ordial era a gua& .ara na<i)andro de Mileto8 o aperon8 ter)o !re!o :ue si!nifica o indeter)inado8 o infinito& .ara na<')enes de Mileto8 :ue tentou u)a .oss'+el conciliao entre @ales e na<i)andro8 o ar& .ara "it%!oras de Sa)os8 o nmero, e assi) .or diante. $.2. '!R0ODO %*SSIO OU &R!&O RO1"NO !ss+n,ia: interesse no 5o)e) e nas suas relaes e) sociedade8 co) .redo)in/ncia das questes metafsicas e morais. Re-resentantes: "rot%!oras de 3dera >*1A$*1A a.C.?8 (7r!ias de Ieontini >*10$31A a.C.?8 S7crates de tenas >*-B$3BB a.C.? "lato de tenas >*20$3*0 a.C.?8 rist7teles de Fsta!ira >31*$322 a.C.?8 Geno de C'tio >33-$2-3 a.C.? e F.icuro >3*2$201 a.C.?. "nota./es "assada a fase cos)o!Jnica8 os fil7sofos deste .er'odo co)eara) a se interessar .elo .r7.rio ser 5u)ano e suas relaes na sociedade. Fssa no+a fase deno)inou$se sofista. Fti)olo!ica)ente8 o ter)o sofista si!nifica s%3io. Fntretanto8 co) o decorrer do te).o8 !an5ou o sentido de i).ostor8 de+ido8 so3retudo8 Ks cr'ticas de "lato. Os sofistas era) .rofessores a)3ulantes :ue8 .or deter)inado .reo8 +endia) ensina)entos .r%ticos de Filosofia. funo deles no era o esta3eleci)ento de u)a +erdade Lnica8 )as o .oder da ar!u)entao. "or isso8 ensina+a) aos seus alunos os con5eci)entos Lteis .ara o sucesso dos ne!7cios .L3licos e .ri+ados8 utili6ando o 4o!o de racioc'nios e arte de con+encer os seus o.onentes8 dri3lando as teses dos ad+ers%rios. 12 'ROT*&OR"S D! "3D!R" D considerado o )ais i).ortantes dos sofistas8 ensina+a :ue o 5o)e) # Ma )edida de todas as coisasM. 22 S4R"T!S D! "T!N"S D considerado o )arco di+is7rio da 5ist7ria da Filosofia !re!a. Fle era ta)3#) considerado u) sofista8 .ois o seu estilo de +ida )uito se asse)el5a+a ao dos sofistas .rofissionais. Sa'a de casa cedo e ia Ks .raas .L3licas discutir co) os 4o+ens so3re toda a !a)a de con5eci)entos. diferena entre ele e os sofistas # :ue no o fa6ia .elo rece3i)ento de din5eiro8 )as .elo .ra6er de le+ar as .essoas a .ensare) .ela .r7.ria ca3ea. "ara atin!ir tal finalidade8 criou o seu .r7.rio )#todo :ue8 de.ois8 foi deno)inado de maiutica e ironia. ;a ironia8 confundia o sa3er :ue as .essoas tin5a) so3re u) deter)inado assunto& na )ai9utica8 le+a+a$os a u)a no+a +iso do .ro3le)a8 a.rofundando$o se).re8 se)8 contudo8 c5e!ar a u)a concluso definiti+a. $2 '%"TO D! "T!N"S Hisc'.ulo de S7crates8 conce3eu a teoria das id#ias8 e) :ue .rocura e<.licar co)o se desen+ol+e o con5eci)ento. Se!undo ele8 o con5eci)ento se desen+ol+e .ela .assa!e) do )undo das so)3ras .ara o )undo +erdadeiro8 ou se4a8 o )undo das ess9ncias. "ara atin!ir tal con5eci)ento8 "lato .ro.e o )#todo da !ia"tica8 :ue consiste na contra.osio de u)a o.inio co) a cr'tica :ue dela .ode)os fa6er8 no sentido de a.ri)orar o con5eci)ento. 52 "RIST4T!%!S D! !ST"&IR" Hisc'.ulo de "lato8 # considerado o .ai da l7!ica8 ferra)enta 3%sica do racioc'nio. Se!undo ele8 a finalidade .ri)ordial das ci9ncias seria des+endar a constituio essencial dos seres8 .rocurando defini$la e) ter)os reais. Confor)e rist7teles8 o )o+i)ento e a transitoriedade ou )udana das coisas se resu)e na .assa!e) da .ot9ncia ao ato. F<e).lo: u)a se)ente # .otencial)ente u)a %r+ore8 .ois a .lantando8 .ode)os co) o te).o +9$la crescer e frutificar. 5. FI%OSOFI" 1!DI!6"% !ss+n,ia: conciliar f# co) ra6o. Re-resentantes: So Nustino >1-, d.C.?8 @ertuliano >nasc. 1,, d.C.?8 Santo !ostin5o >3,*$*3A?8 Santo nsel)o >1A33$11AB?8 "edro 3elardo >1A0B$ 11*2?8 Santo @o)%s de :uino >1221$120*?8 No5n Huns Scot >120A$13A1? e (uil5er)e OcO5a) >122B$13,A? "nota./es ;a Idade M#dia no e<istia u)a Filosofia8 )as correntes de o.inies8 doutrinas e teorias8 deno)inadas de Fscol%stica. Santo @o)%s de :uino e Santo !ostin5o so seus .rinci.ais re.resentantes. 2usca+a$se conciliar f# co) ra6o. O )#todo utili6ado # o da dis-7ta: 3aseando$se no silo!is)o aristot#lico8 .artia) de u)a intuio .ri)%ria e8 atra+#s da contro+#rsia8 ca)in5a+a) at# Ks Llti)as conse:P9ncias do te)a .ro.osto. finalidade era o desen+ol+i)ento do racioc'nio l7!ico. 12 S"NTO "&OSTINHO Santo !ostin5o >3,*$*3A?8 influenciado .or "lato8 # o .ensador :ue )ais se destaca nesse .er'odo. Hei<ou for)ulado indicando o ca)in5o .ara a sua soluo $ o .ro3le)a das relaes entre a Ra6o e F#8 :ue ser% o .ro3le)a funda)ental da escol%stica )edie+al. o )es)o te).o de)onstra clara)ente sua +ocao filos7fica na )edida e) :ue8 ao lado da f# na re+elao8 dese4a ardente)ente .enetrar e co).reender co) a ra6o o conteLdo da )es)a. Fntretanto8 defronta$se co) u) .ri)eiro o3st%culo no ca)in5o da +erdade: a dL+ida c#tica8 lar!a)ente e<.lorada .elos acad9)icos. Co)o a su.erao dessa dL+ida # condio funda)ental .ara o esta3eleci)ento de 3ases s7lidas .ara o con5eci)ento racional8 Santo !ostin5o8 anteci.ando o cogito cartesiano8 a.elar% .ara as e+id9ncias .ri)eiras do su4eito :ue e<iste8 +i+e8 .ensa e du+ida. F) relao ao .latonis)o8 o .osiciona)ento de Santo !ostin5o no # )era)ente .assi+o8 .ois o reinter.reta .ara concili%$lo co) os do!)as do cristianis)o8 con+encido de :ue a +erdade entre+ista .or "lato # a )es)a :ue se )anifesta .lena)ente na re+elao crist. ssi)8 a.resenta u)a no+a +erso da teoria das id#ias8 )odificando$a e) sentido cristo8 .ara e<.licar a criao do )undo. Heus cria as coisas a .artir de )odelos i)ut%+eis e eternos8 :ue so as id#ias di+inas. Fssas id#ias ou ra6es no e<iste) e) u) )undo K .arte8 co)o afir)a+a "lato8 )as na .r7.ria )ente ou sa3edoria di+ina8 confor)e o teste)un5o da 2'3lia. >Re6ende8 1BB-8 .. 00 e 01?. 22 S"NTO TO1*S D! "8UINO Santo @o)%s de :uino >1221$120*?8 influenciado .or rist7teles8 # o .ensador :ue )ais se destaca na Fscol%stica. Santo @o)%s re.resenta o a.o!eu da escol%stica )edie+al na )edida e) :ue conse!uiu esta3elecer o .erfeito e:uil'3rio nas relaes entre a F# e a Ra6o8 a teolo!ia e a filosofia8 distin!uindo$as )as no as se.arando necessaria)ente. )3as8 co) efeito8 .ode) tratar do )es)o o34eto: Heus8 .or e<e).lo. Contudo8 a filosofia utili6a as lu6es da ra6o natural8 ao .asso :ue a teolo!ia se +ale das lu6es da ra6o di+ina )anifestada na re+elao. C% distino8 )as no o.osio entre as +erdades da ra6o e as da re+elao8 .ois a ra6o 5u)ana # u)a e<.resso i).erfeita da ra6o di+ina8 estando$l5e su3ordinada. "or isso o conteLdo das +erdades re+eladas .ode estar aci)a da ca.acidade da ra6o natural8 )as nunca .ode ser contr%rio a ela. >Re6ende8 1BB-8 .. 11?. 9. FI%OSOFI" 1OD!RN" !ss+n,ia: desen+ol+i)ento da )entalidade racionalista8 cu4os .rinc'.ios o.un5a)$se K autoridade secular da I!re4a. Re-resentantes: (iordano 2runo >1,*1$1-AA?8 (alileu (alilei >1,-*$1-*2?8 Francis 2acon >1,-1$1-2-?8 Ren# Hescartes >1,B-$1-,A?8 No5n IocOe >1-32$ 10A*?8 Montes:uieu >1-1B$10,,?8 =oltaire >1-B*$1001?8 Hiderot >1013$101*?8 dQle)3ert >1010$1013?8 Rousseau >1012$1001? e da) S)it5 >1023$10BA?8 (eor!e 2erOeleR >1-1,$10,3?8 Ha+id Cu)e >1011$100-?8 I))anuel Sant >102*$11A*? "nota./es idade )oderna # caracteri6ada .elo desen+ol+i)ento do )#todo cient'fico. t# ento8 o con5eci)ento era do!)%tico. .artir do s#culo T=I8 transfor)a$ se e) con5eci)ento te7rico$e<.eri)ental8 ou se4a8 toda a teoria de+e .assar .ela e<.eri9ncia8 no sentido de se aceitar ou re4eitar a 5i.7tese le+antada. @o)e)os co)o e<e).lo o )etal. #onhecimento !ogmtico: o calor dilata o )etal& conhecimento terico-e$perimenta": colocando$se o )etal no fo!o8 ele se dilatar%& contudo8 so)ente a e<.eri9ncia >o3ser+ando o au)ento de calor? # :ue .odere)os di6er at# :ue !rau de te).eratura ele se dilata ou se derrete. 12 "RT!SI"NIS1O Ren# Hescartes >1,B-$1-,A? sur!e nu) .er'odo e) :ue8 de+ido K in+eno da i).rensa8 o +olu)e de infor)aes torna o )undo incerto e confuso. O ter)o cartesianis)o +e) dele e si!nifica no s7 o )#todo .elo :ual 3usca+a os con5eci)entos8 co)o ta)3#) os seus se!uidores. s solues .ro.ostas .elos .ensadores da Fscol%stica8 .or Francis 2acon e .or Montai!ne no resol+ia) o .ro3le)a 'nti)o do indi+'duo. Hescartes ro).e esse :uadro8 fa6 t%3ua rasa e .ro.e o seu )#todo. s re!ras do seu )#todo so .u3licadas no li+ro intitulado %iscurso !o &to!o8 e) 1-308 considerado .elos cr'ticos co)o u)a auto3io!rafia es.iritual do autor. S7as :7atro ,;le<res re=ras s>o: 1? S7 ad)itir co)o +erdadeiro o :ue .arece e+idente8 e+itar a .reci.itao assi) co)o a .re+eno& 2? Hi+idir o .ro3le)a e) tantas .artes :uantas as .oss'+eis ># o :ue se c5a)a re!ra de an%lise?& 3? Reco).or a totalidade su3indo co)o :ue .or de!raus >re!ra da s'ntese?& *? Re+er o todo .ara se @er a certe6a de :ue no se es:ueceu de nada e :ue8 .ortanto8 no 5% erro. Fssas re!ras au<ilia)$nos a ad:uirir a certe6a da +erdade. "arte da dL+ida )et7dica e dos .rinc'.ios incondicionais da )ate)%tica. Suas teses influenciara) a )aioria dos .ensadores filos7ficos .osteriores. 22 I%U1INIS1O O il7minismo # ta)3#) con5ecido co)o a Filosofia das l7?es U )o+i)ento filos7fico do s#c. TIT :ue se caracteri6a+a .ela confiana no .ro!resso e na ra6o8 .elo desafio K tradio e K autoridade e .elo incenti+o K li3erdade de .ensa)ento. "l=7ns -ensadores il7ministas: 1ontes:7ie7 >1-1B$10,,? defendeu e) sua o3ra8 ' (sprito !as )eis, a se.arao dos .oderes do Fstado e) Ie!islati+o8 F<ecuti+o e Nudici%rio8 co)o for)a de e+itar a3usos dos !o+ernantes e de .rote!er as li3erdades indi+iduais. 6oltaire >1-B*$1001? destacou$se .elas cr'ticas :ue fa6ia ao clero cat7lico8 K intoler/ncia reli!iosa e K .re.ot9ncia dos .oderosos. D fa)oso .ela se!uinte frase: M"osso no concordar co) nen5u)a das .ala+ras :ue +oc9 di68 )as defenderei at# a )orte o direito de +oc9 di69$lasM. Diderot >1013$101*? e d@"lem<ert >1010$1013? fora) os .rinci.ais or!ani6adores de u)a enciclo.#dia de 33 +olu)es. Fsta enciclo.#dia e<erceu !rande influ9ncia so3re o .ensa)ento .ol'tico 3ur!u9s8 .ois defendia8 e) lin5as !erais8 o racionalis)o8 a inde.end9ncia do Fstado e) relao K I!re4a e a confiana no .ro!resso 5u)ano atra+#s das reali6aes cient'ficas e tecnol7!icas. Ro7ssea7 >1012$1001? e) sua o3ra8 ' #ontrato Socia", defende a tese de :ue o so3erano de+eria condu6ir o Fstado se!undo a +ontade !eral de seu .o+o8 se).re tendo e) +ista o atendi)ento ao 3e) co)u). "dam SmitA >1023$10BA? # o .rinci.al re.resentante do "ibera"ismo econ*mico. F) seu (nsaio sobre a +ique,a !as -aes criticou a .ol'tica )ercantilista8 3aseada na inter+eno do Fstado na +ida econJ)ica. Se!undo ele8 tudo de+eria ser feito se) a inter+eno do !o+erno8 !uiado a.enas .ela M)o in+is'+elM8 e) :ue cada :ual 3uscando o seu interesse .r7.rio .ro.iciaria a so3re+i+9ncia de todos. $2 I11"NU!% B"NT O 5ori6onte 5ist7rico +i+enciado .or Sant # )arcado .ela inde.end9ncia a)ericana e a Re+oluo Francesa. Sua filosofia est% na conflu9ncia do racionalis)o8 do e).iris)o in!l9s >Cu)e? e da ci9ncia f'sico$)ate)%tica de ;eVton. W Ce!el8 acrescenta)$se o idealis)o e criticis)o Oantiano. 3ase da filosofia de Sant >102*$11A*? est% na teoria do con5eci)ento. Hese4a sa3er8 )as se) erro. "ara tanto8 ela3ora$a na relao entre os C7?os sint;ti,os Da -rioriD e os C7?os sint;ti,os Da -osterioriD. os .ri)eiros8 c5a)a$os -7ros8 :ue ca3eria K )ate)%tica des+end%$los& aos se!undos8 de fenEmenos8 influenciados .ela .erce.o sensorial. ;esse sentido8 o idealis)o e o criticis)o Oantiano nada )ais so do :ue seus .r7.rios esforos .ara a.ro<i)ar o fenEmeno K D,oisa em siD. F. FI%OSOFI" ONT!1'ORGN!" !ssen,ial: a!ru.a)ento da influ9ncia do )aterialis)o8 da filosofia de +ida8 da feno)enolo!ia8 do e).iris)o l7!ico e da filosofia da e<ist9ncia. Re-resentantes: u!usto Co)te >10B1$11,0?8 Sarl Mar< >1111$1113?8 Soren a3Re SierOe!aard >1113$11,,?8 Xillia) Na)es >11*2$1B1A?8 Fd)und Cusserl >11,B$1B31?8 lfred X5ite5ead >11-1$1B*0?8 2ertrand Russel >1102$1B0A?8 Martin Ceide!!er >111B$1B0-? e Nean$"aul Sartre >1BA,$1B1A?. "nota./es 12 O 'OSITI6IS1O D! O1T! So,iolo=ia # a ci9ncia da sociedade. =e) de societas >sociedade? e "ogos >estudo8 ci9ncia?. D a ci9ncia :ue estuda as estruturas sociais e as leis de seu desen+ol+i)ento. I).lica na an%lise do Mfato socialM. O fato so,ial so todas as for)as de associaes e as )aneiras de a!ir8 sentir e .ensar8 .adroni6adas e social)ente sancionadas. u!uste Co)te >10B1$11,0? criou8 e) 113B8 o +oc%3ulo MSociolo!iaM. Seu o34eti+o era e).restar ao con5eci)ento da sociedade u) car%ter M.ositi+oM8 des+iando$o das conce.es teol7!icas e )etaf'sicas. Utili6a os )#todos das ci9ncias naturais e constr7i co).arati+a)ente os funda)entos da Sociolo!ia. Fsta3elece8 assi)8 as leis in+ari%+eis .ara a sociedade8 da )es)a for)a :ue a f'sica ou :u')ica. Mostra o :7e ; a sociedade >ci9ncia? e no o :ue deHe ser >filosofia?. 22 O 1"T!RI"%IS1O DI"%(TIO ! HIST4RIO 1aterialismo $ F) filosofia8 # a conce.o de )undo onde a )at#ria # o )otor do uni+erso e a id#ia sua conse:P9ncia. 1aterialismo Aistri,o $ doutrina do )ar<is)o8 :ue afir)a :ue o )odo de .roduo da +ida )aterial condiciona o con4unto de todos os .rocessos da +ida social8 .ol'tica e es.iritual. O )aterialis)o 5ist7rico .ode ser resu)ido da se!uinte for)a: nu)a sociedade escra+a!ista8 os escra+os re3elando$se contra os sen5ores8 con+ert9$la$ia e) sociedade feudalista& no Feudalis)o8 os +assalos insur!indo$ se contra os sen5ores feudais8 torn%$la$ia u)a sociedade ca.italista& no Ca.italis)o8 os .roletariados lutando contra os e).res%rios8 tranfor)%$la$ia e) sociedade co)unista. O Co)unis)o seria u)a sociedade i!ualit%ria onde no 5a+eria a e<.lorao do 5o)e) .elo 5o)e). O co)unis)o8 .ara Mar<8 seria a sociedade .erfeita8 a s'ntese final do .rocesso de e+oluo dial#tica dos .o+os. Mes)o i)3u'do de 3oas intenes co)eteu +%rios e:u'+ocos: no .re+iu a di+iso da .ro.riedade corri!indo acu)ulao das ri:ue6as8 as no+as tecnolo!ias :ue au)enta) a .roduti+idade da )o de o3ra e a fora sindical :ue )el5ora os sal%rios. F) ter)os .r%ticos8 o co)unis)o foi i).lantado na RLssia e C5ina8 .a'ses .r#$ca.italistas: fato 5ist7rico :ue ne!a a su.lantao do ca.italis)o. $2 !IIST!NI"%IS1O !Jisten,ialismo $ .lica$se esse no)e Ks id#ias filos7ficas de Ceide!!er8 SierOe!aard8 Sartre e outros. Caracteri6a$se .ela ne!ao do a3stracionis)o racional de Ce!el. "ara SierOe!aard8 .or e<e).lo8 u) siste)a l7!ico de id#ias no alcana a e<ist9ncia8 o indi+idual. Fa6 a3strao deste8 te) .or o34eti+o as ess9ncias8 os .oss'+eis8 e no o e<istente8 o indi+'duo8 :ue no se e<.lica8 no se dedu68 ne) se de)onstra. 3ase do e<istencialis)o est% na discusso do .oss'+el. "ara Sartre: M e<ist9ncia .recede a ess9nciaM. D a tese da i).ossi3ilidade do .oss'+el. Fle reto)a a f7r)ula de Ie:uier: MFa6er e8 ao fa6e8 fa6er$seM. D a e<.resso )etaf'sica da crena na li3erdade a3soluta se!undo a :ual o ser +i+o e .ensante fa6 a si )es)o tanto :uanto l5o .er)ite) certas deter)inaes 4% to)adas. l#) do e<.osto8 33a!nano acrescenta o !ru.o da necessidade do .oss'+el e o !ru.o da .ossi3ilidade do .oss'+el. 52 F!NO1!NO%O&I" Fenomenolo=ia # definida co)o Mu) estado .ura)ente descriti+o dos fatos +i+idos de .ensa)ento e de con5eci)entoM. Ce!el8 na sua o3ra .enomeno"ogia !o (sprito >11A0?8 e<.e :ue o .ro!resso da consci9ncia se reali6a de for)a dial#tica at# atin!ir o sa3er a3soluto& Sant8 .or outro lado8 se.ara os 4u'6os Da -rioriD >ess9ncias? e os 4u'6os Da -osterioriD. So)ente e) Cusserl8 a feno)enolo!ia to)a o sentido corrente e es.ec'fico: Mo fenJ)eno constitui8 .ois8 a )anifestao do :ue #8 a.ar9ncia real e no a.ar9ncia ilus7riaM. feno)enolo!ia8 .ortanto8 .ara Cusserl e seus se!uidores8 si!nifica u)a reduo do Meu transcendentalM. ;ela8 su.e$se :ue os dados da consci9ncia relati+os aos fenJ)enos8 no .ode) estar se.arados da ess9ncia. O !rande desafio do ser 5u)ano # ca.tar a ess9ncia :ue est% e)3utida na e<ist9ncia. ;este )ister8 ca3e$nos renunciar aos do!)as a aos .reconceitos8 tala :ual fi6era) Hescartes8 Cu)e e outros. K. ON%USO Fste ol5ar sint#tico so3re a 5ist7ria da filosofia .ossi3ilitou$nos a to)ada de consci9ncia so3re a contri3uio de cada u) dos fil7sofos citados. F) cada #.oca8 a contri3uio # indi+idual e .ode entrar e) contradio co) a dos outros :ue o .recedera)8 )as a ess9ncia da filosofia continua se).re a )es)a: na nti!uidade o con5eci)ento de si )es)o& na Idade M#dia8 a con+erso a!ostiniana& na Idade Moderna8 o co!ito cartesiano. L. 3I3%IO&R"FI" ONSU%T"D" CO@RIM8 (. .un!amentos !a .i"osofia para uma Gera/o #onsciente. ("ementos !a 0istria !o 1ensamento 'ci!enta". ,. ed. So "aulo: Sarai+a8 1BBA. FROS@ NR.8 S. F. (nsinamentos Bsicos !os Gran!es .i"sofos. So "aulo: Cultri<8 YYYY RFGF;HF8 . >Or!.?. #urso !e .i"osofia2 para 1rofessores e 3"unos !os #ursos !e Segun!o Grau e !e Gra!ua/o. -. ed. Rio de Naneiro: Ga5ar8 1BB-