Literaturalatinamedievalyrenacentista

Dra.Velzquez

1
Laleyendadorada

Gracias a la Leyenda urea se difundieron ciertos episodios hagiogrficos que tuvieron gran
xitoiconogrfico,comoeldelaluchadesanJorgecontraeldragn.
Como Leyenda dorada o, en latn, Legenda aurea se conoce a una compilacin de relatos
hagiogrficos reunida por el dominico Santiago (o Jacobo) de la Vorgine, arzobispo de
Gnova, a mediados del siglo XIII. Titulada inicialmente Legenda Sanctorum ("Lecturas sobre
losSantos"),fueunodeloslibrosmscopiadosdurantelaBajaEdadMediayanhoyexisten
ms de un millar de ejemplares incunables. Con la invencin de la imprenta, dos siglos ms
tarde, su reputacin se haba consolidado y antes del fin del siglo XV aparecieron numerosas
edicionesimpresas.
El texto original, redactado en latn, recoge leyendas sobre la vida de unos 180 santos y
mrtires cristianos a partir de obras antiguas y de gran prestigio: los propios evangelios, los
apcrifosyescritosdeJernimodeEstridn,deCasiano,deAgustndeHipona,deGregoriode
ToursydeVicentedeBeauvais,entre otros.Junto conellas,presentaunaexplicacin basada
en los evangelios de las fiestas del calendario litrgico, as como una breve historia de la
cristiandadenLombarda,quelevalielsubttulodeLombardicaHistoria.
La intensidad de los relatos, preocupados menos por la fidelidad histrica y filolgica
ofreciendo,porejemplo,etimologasfantsticassimilaresalasdeIsidorodeSevillaquepor
laintencindoctrinariayejemplificadora,fuesindudaunadelaprincipalesrazonesdelxito
de la Legenda. Buena parte de las escenas de martirio que llegaran a poblar el repertorio
iconogrfico de Occidente alcanzaron difusin de este modo, como las conocidas escenas del
desollamiento del apstol Bartolom, el asaeteamiento de Sebastin Mrtir o el combate de

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

2
Jorge de Capadocia y el dragn. Del mismo modo que la progresiva elaboracin de las biblias
pictricas en las catedrales, la Legenda fue elaborada como una herramienta para la difusin
de la fe a travs de imgenes vvidas, ms cercanas a la experiencia del vulgo que las
dificultosasparbolasbblicas.
ElxitodelaLegendacondujotambinanumerosasadicionesenlascopiasmanuscritas.As,
se han conservado ejemplares del siglo XV en que las 180 historias que constan en el
manuscrito ms antiguo conservado un ejemplar de 1282, parte del fondo de la Biblioteca
Estatal de Baviera se haban duplicado. Otras leyendas, consideradas inverosmiles por el
copista,sefueronsuprimiendoprogresivamente.
Flossanctorum
Se denomina en latn Flos sanctorum a las traducciones y ediciones hispanas de la famosa
Legenda Sanctorum o Legenda Aurea, llamada tambin Historia Longobardica, de Jacobo de
Vorgine (12301298), que en espaol es usualmente citada como Leyenda dorada, una
coleccinhagiogrficadevidasdesantosquefuemuyimportanteparalaiconografadelArte
cristianoengeneral,yllegaconfigurarunsubgnerobiogrficocaracterstico,ellegendario.
Historia
Fue amplindose incesantemente en las copias manuscritas con ediciones de santos propios
de cada pas. Un autor annimo del siglo XIX antepuso al texto narrativo de cada vida la
curiosa, a veces estrafalaria, etimologa del nombre, que pas a todas las ediciones y
tradiciones de los siglos XV y XVI. En el XVII compuso un flos sanctorum en tres volmenes el
jesuitapadrePedrodeRibadeneyra.EnelsigloXVIIIseimpusoelAocristianodelpadreJean
Croisset, traducido por el padre Jos Francisco de Isla, tambin jesuita. Obra similar espaola
fue la de Joaqun Lorenzo Villanueva, Ao cristiano de Espaa, en 19 volmenes (Madrid,
17911803).PosteriormenteaparecielAocristianodelpadreJustoPrezdeUrbelyelAo
cristiano de la Biblioteca de Autores Cristianos (BAC), todas ellas obras importantes para
interpretarlaiconografaantigua.
Bibliografaincompletadeloslegendariosenespaol
FlosSanctorum,Zaragoza:JorgeCocci,1516.
AlonsodeVillegas,FructusSanctorumyQuintaPartedelFlosSanctorum,Cuenca,
1594.
JernimodeAldoverayMonsalve,DiscursosenlasFiestasdelossantos...aragoa,
1625
EudaldoCorriols,Vidasdesantosybeatos,canonizadosybeatificados...Barcelona,
1791,3vols.
PedrodeRibadeneyra,FlosSanctorumdelavidasdelossantos.Barcelona,1790,3
vols.

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

3
JoaqunLorenzoVillanueva,AocristianodeEspaa,en19volmenes(Madrid,1791
1803)
Fuente
DaminIguacenBlorau,DiccionariodepatrimonioculturaldelaIglesia.Madrid:
EncuentroEdicionesS.A.,1991.

SantiagodelaVorgine

Santiago de la Vorgine es el nombre espaolizado del beato Jacopo da Varazze o Jacopo

della Voragine (en latn Jacobus de Voragine) (Varazze, 1230 Gnova, 1298), hagigrafo
dominicoitaliano.
Fue obispo de Gnova entre 1292 y 1298. Escribi una crnica de la ciudad de Gnova, y es
considerado como autor de la La leyenda dorada, la ms clebre recopilacin de leyendas
piadosas en torno a los santos y desde luego la ms influyente en la iconografa pictrica y
escultricadelosmismos.
En1244tomloshbitosdelaOrdendelosPredicadores,fundadaporDomingodeGuzmn.
Tras pasar por las etapas habituales de novicio y profeso, ense Escritura y Teologa desde
1252 en las casas de su orden y obtuvo un cierto xito como predicador en los ms altos
plpitosdelnortedeItalia.

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

4
Fue elegido provincial de Lombarda en 1267, conservando este cargo hasta 1286, en que se
convirti en definidor de la provincia lombarda de los dominicos. Fue representante de su
provincia en los captulos de Lucca (1288) y de Ferrara (1290) y el papa Nicols IV le encarg
pedir la destitucin de Munio de Zamora, maestre de la Orden de los Predicadores desde
1285, que sera, en consecuencia, destituido por una bula pontifical fechada el 12 de abril de
1291.
En1286,alamuertedelArzobispodeGnovaCarlosBernard,espropuestocomosusucesor,
pero se niega a aceptar el cargo y queda en su lugar Obizzo Fieschi, Patriarca de Antioqua,
quienfuetransferidoalaSededelaarquidicesisdeGnovaporNicolsIV,en1288.
En 1288, la ciudad de Gnova envi a Santiago de la de Vorgine ante el papa para pedir la
liberacin de los genoveses de la excomunin a que se les haba condenado por apoyar a los
sicilianoscontraelreyCarlosIIdeNpolesySicilia.
A la muerte de Obizzo Fieschi, es elegido arzobispo por segunda vez y acepta la dignidad. En
1292, Nicols IV lo llam a Roma para consagrarlo pero, al llegar, se lo encontr gravemente
enfermo y falleci sin haberlo consagrado, por lo que fueron los cardenales del cnclave
sucesoriolosquerealizaronelacto.
En su cargo, Santiago de la Vorgine multiplic sus esfuerzos por reconciliar a gelfos y
gibelinos, lo que consigui en enero de 1295. Tambin particip, como enviado del papa, en
las intermediaciones del conflicto que opuso Gnova a Venecia. Poco antes de su muerte,
ordenqueeldinerodestinadoasusfuneralesfuerarepartidoentrelospobres.
Santiago de la Vorgine comenz a escribir la Legenda aurea o Leyenda dorada en 1250 (el
primermanuscritoaparecidoesde1260)ysededicaestatareahasta1280.
En algunas de sus primeras ediciones, la Legenda aurea se titul Lombardica Historia,
originandounafalsaideadetratarsedetrabajosdistintos,debidoaquedelaVoraginededica
elsegundoyltimocaptulodesuobra,alavidadelpapaPelagio,incluyendounresumende
lahistoriadeloslombardos,hasta1250.
La obra est compuesta por 177 captulos (182, segn algunos estudiosos). Est dividido en
cinco apartados de acuerdo con el ao litrgico: de Adviento a Navidad, de Navidad a
Septuagsima, de Septuagsima a Pascua, de Pascua a la Octava de Pentecosts, y de la
OctavadePentecostsdenuevoalAdviento.
No podemos evaluar la Leyenda urea como un documento histrico apegado a la narracin
dehechosreales,pueselobjetivoprincipaldeJacobodelaVoragineydeotroshagiografstas
medievales, no fue el redactar biografas fidedignas o escribir tratados cientficos para
eruditos, sino libros de devocin para la gente comn, que estaba inmersa en la creencia
inquebrantable, de la omnipotencia de Dios y su cuidado paternal, que los llevara a alcanzar
unavidasanta.Porlotanto,"LaleyendaDorada"ofrecaatravsdesupginas,laposibilidad
deconocermodelosdevidadignosdeseremulados.
[citarequerida]

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

5
LaLegendaaureafuecreadaconlaintencindepropiciarlareligiosidadpopular,ycumplisu
propsito, pero a costa de la verosimilitud y la fidelidad histrica, como denunciaron los
humanistasJuanLuisVivesyMelchorCano.Aunque,sinduda,hayquetenerencuentaqueel
sentidomedievaldelahistoriaeradistintoqueeldelaEdadModerna.Demuchashistoriasno
hay fuente comprobada (aunque se esfuerza por citar muchas veces autores en los que
supuestamente se basa) y no existe sentido crtico alguno sobre los hechos, acumulados de
formaheterogneaysindiscernimiento,deformaqueinclusoesposibleencontraralusionesa
hechos de la vida de Buda en la historia de Barlaam y Josafat.
[cita requerida]
En algunas de sus
historiastomadatosdetextosapcrifos.
El prestigio de la obra fue sin embargo inmenso entre los artistas, que utilizaron sus
conmovedorasnarracionesparapintaryesculpirescenasdevotasalolargodelaEdadMedia,
elRenacimientoyelBarroco.
Culto
ElcultodeJacopodeVoragineparecehabercomenzadopocodespusdesumuerte,enelao
de1298,yfueratificadoporelpapaPoVIIen1816.ElmismoPapapermitialclerode
Gnova,SavonayalatotalidaddelaOrdendeSantoDomingo,celebrarsufiestacomolade
unsanto.
Bibliografa
JacobodeVorgine,Laleyendadorada.TraduccindirectadellatnporJosManuel
Macas,Madrid:AlianzaEditorial,2005,2vols.

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

6
IACOBUSDEVORAGINE
HISTORIASANCTINICOLAI
NicolauscivisPateraeurbisexdivitibusetsanctisparentibusoriginemduxit.Patereius
Epiphanes, mater vero Iohanna dicta est. Quem cum primaevo iuventutis suae flore
parentes genuissent, deinceps caelibem vitam duxerunt. Hic prima die, dum
balnearetur,erectusstetitinpelvi.Insuperquartaetsextaferiatantumsemelsugebat
ubera. Factus autem iuvenis aliorum devitans lascivias ecclesiarum potius terebat
limina et, quidquid ibi de sacra scriptura intellegere poterat, memoriter retinebat.
Parentibus vero suis defunctis cogitare coepit, qualiter tantam divitiarum copiam non
adlaudemhumanam,sedadDeigloriamdispensaret.
Tuncquidamcontermineussuussatisnobilistresfiliasobinopiamprostituerecogitur,
ut sic earum commercio aleretur. Quod ubi sanctus comperit, scelus abhorruit et
massam auri panno involutam in domum eius per fenestram nocte clam iecit et clam
recessit. Mane autem surgens homo massam auri reperit et Deo gratiam agens
primogenitae nuptias celebravit. Non multo post tempore Dei famulus simile peregit
opus.Quodrursusillereperiensetiamlaudesimmensasprorumpensdeceterovigilare
proposuit, ut sciret, quis esset, qui suae inopiae subvenisset. Post paucos etiam dies
duplicatam auri massam in dornum proiecit, ad cuius sonitum ille excitatur et
Nicolaum fugientem insequitur talique voce alloquitur: "Siste gradum teque aspectui
nesubtrahasmeo."SicqueaccurrensvelociusNicolaumhuncessecognovit.Moxhumi
prostratus osculari volebat pedes eius, quod ille refutans ab eo exegit, ne eum,
quamdiuviveret,publicaret.
Post hoc Myreae civitatis defuncto episcopo convenerunt episcopi illi ecclesiae de
episcopo provisuri. Aderat auteminter eos quidam magnae auctoritatis episcopus, ad
cuius electionem omnium sententia dependebat. Cum igitur cunctos ieiuniis et
orationibus insistere monuisset, nocte illa vocem audivit dicentem sibi, ut hora
matutina fores ecclesiae observaret et, quem primum ad ecclesiam, cuius etiam
nomen esset Nicolaus, venire conspiceret, ipsum in episcopum consecraret. Hoc ergo
aliis revelans episcopis admonuit, ut omnes orationibus insisterentet ipse pro foribus
excubaret. Mirum in modum in hora matutinali quasi a Deo missus ante omnes se
agebatNicolaus,quemapprehendensepiscopusdixitei:"Quodtibinomenest!"Illeut
erat columbina simplicitate plenus, inclinato capite: "Nicolaus", inquit, "vestrae
sanctitatis servus." Quem in ecclesiam ducentes licet plurimum renitentem in
cathedram collocarunt. Ipse autem eandem quam prius humiltatem et morum
gravitatem in omnibus sectabatur, in oratione pervigilabat, corpus macerabat,
mulierum consortia fugiebat, humilis erat in omnes suspiciendo, efficax in loquendo,
alacer in exhortando, severus in corripiendo. Fertur quoque, sicut legitur in chronica
quadam,NicolaumNicaenointerfuisseconcilio.

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

7
Quadam autem die dum quidam nautae periclitarentur, ita cum lacrimis oraverunt:
"Nicolae, famule Dei, si vera sunt, quae de te audimus, nunc ea experiamur." Mox
quidam in eius similitudinem apparuit dicens: "Ecce assum. Vocastis enim me." Et
coepit eos in antennis et rudentibus aliisque iuvare navis armamentis, statimque
cessavit tempestas. Cum autem ad eius ecclesiam venissent, quem numquam ante
viderant, sine indice cognoverunt. Tunc Deo et sibi de liberatione gratias egerunt.
Quodilledivinaemisericordiaeeteorumfidei,nonsuismeritisattribueredocuit.
QuodamtemporetotamprovinciamSanctiNicolaifamesvalidaperculit,itautomnibus
deficerentalimenta.AudiensautemvirDeinavesonustastriticoportuiapplicasse.Illuc
statim proficiscitur rogans nautas, ut saltem in centum modiis per quamlibet navem
fame periclitantibus subvenirent. Cui illi: "Non audemus, pater. Quia mensuratum est
Alexandriae, oportet in horrea imperatoris nos reddere." Quibus Sanctus dixit:
"Facitanunc, quod dico, et vobis in Dei virtute promitto, quod nullam minorationem
habebitis apud regium exactorem." Quod cum fecissent et eandem mensuram, quam
Alexandriae acceperant, reddidissent ministris imperatoris, miraculum referunt et
Deum in suo famulo magnifica laude attollunt. Frumentum autem secundum
uniuscuiusque indigentiam vir Dei distribuit, ita ut miraculose duobus annis non
tantumadvictumsufficeret,sedetiamadusumseminisabundaret.
Cum autem regio illa idolis deservisset, prae ceteris nefandae Dianae simulacrum
populuscolueratadeo,utusqueadtempusviriDeinonnullirusticipraedictaereligioni
exsecrabili deservirent ac sub quadam arbore consecrata Dianae quosdam ritus
gentiliumexercerent.AcvirDeipraedictumritumdeomnibusfinibusexpulitipsamque
arborem praecidi mandavit. Iratus ex hoc contra eum hostis antiquus oleum
Mydyatum, quod in naturam in aqua et lapidibus ardet, confecit seque in formam
religiosae feminae transfigurans quibusdam ad virum Dei navigantibus in quadam
saginula obviavit sicque affata esteos: "Mallem ad Sanctum Dei venire vobiscum, sed
nequeo.Rogoergovos,uthocoleumadeiusecclesiamofferatisetobmeimemoriam
exindeaulaeeiusparietesliniatis."Etstatimevanuit.
Et ecce aliam cernunt naviculam cum honestis personis, inter quos erat simillimus
sanctoNicolao,quisicaitillis:"Heuquidmulierillalocutaestvobisvelquidattulit!"Illi
autem cuncta per ordinem narraverunt. Quibus ille: "Haec est impudica Diana, et ut
me verum dicere comprobetis, oleum illud in mare proicite." Quibus proicientibus
ingens ignis in mari succenditur et contra naturam diutius in mari ardens conspicitur.
VenientesigituradservumDeiaiebant:"Veretuesille,quinobisinmariapparuistiet
adiaboliinsidiisliberasti;"[...]
Vir quidam ab uno Iudaeo quandam summam pecuniae mutuo accepit iurans super
altare sancti Nicolai, cum alium fideiussorem habere nequiret, quod, quam citius
posset, sibi redderet. Tenente autem illo diu pecuniam Iudaeus eamexpostulavit, sed

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

8
eam sibi reddidisse affirmat. Trahit ergo eum ad iudicium, et iuramentum indicitur
debitori. Ille baculum cavatum, quem auro minuto impleverat, secum detulerat, ac si
eius adminiculo indigeret. Volens igitur facere iuramentum Iudaeo baculum tradidit
reservandum. Iuravit ille, quod plus igitur reddiderit etiam, quam deberet. Facto
iuramentobaculumsuumrepetiit,etIudaeusignarusastutiaeeumsibireddidit.
Rediens autem, qui fraudem fecerat, in quodam bivio oppressus corruit somno
currusque cum impetu veniens eum necavit et plenum baculum auro fregit et aurum
effudit.AudienshocIudaeusconcitusillicovenitcumquedolumvidissetetamultisei
suggereretur, ut aurum reciperet, omnino renuit, nisi, qui defunctus fuerat, ad vitam
beatiNicolaimeritisredderetur,asserensse,sihocfieret,baptismumsuscepturumet
Christianum futurum. Continuo qui defunctus fuerat, suscitatur et Iudaeus in Christi
nominebaptizatur.
Quidam Iudaeus videns beati Nicolai virtuosam potentiam in miraculis faciendis
imaginem eius sibi fieri praecepit eamque in sua domo collocavit, cui res suas, cum
aliquo longius iret, cum minis commendabat haec vel similia verba dicens: "Ecce
Nicolae, omnia bona mea tibi custodienda committo et, nisi omnia bene custodieris,
ultionem expetam de te verberibus et flagellis." Quadam igitur vice dum ille abesset,
furesadveniunt,cunctarapiunt,solamimaginemderelinquunt.Iudaeusautemrediens
et se spoliatum videns imaginem alloquitur talibus vel similibus usus verbis: "Domine
Nicolae,nonneindomomeateposueram,utresmeasalatronibusservares!Curhoc
facere noluisti et latrones quare non prohibuisti! Igitur dira tormenta recipies et pro
latronibus poenam lues. Sicque damnum meum in tuis recompensabo tormentis et
furorem meum in tuis refrigerabo verberibus et flagellis." Accipiens ergo Iudaeus
imaginemdireeamverberatdirequenagellat.
Mira res prorsus et stupenda. Dividentibus furibus, quae rapuerant, Sanctus Dei,
tamquaminseverberarecepisset,apparuithaecvelsimiliaverbadicens:"Curtamdire
pro vobis flagellatus sum! Cur tam crudeliter verberatus! Cur tormenta tot passus!
Ecce, quomodo corpus meum livet. Ecce, qualiter effusione sanguinis rubet. Pergite
citiusetcunctareddite,quaetulistis.AlioquinDeiomnipotentisinvosiradesaeviet,ita
ut scelus vestrum in medium publicetur et quilibet vestrum suspendium patiatur." Ad
quem illi: "Quis es tu, qui nobis talia loqueris!" Et ille: "Ego sum Nicolaus, servus Iesu
Christi,quemIudaeusilleprorebussuis,quastulistis,tamcrudeliterflagellavit."Territi
illi ad Iudaeum veniunt, miraculum referunt, ab eo, quid imagini fecerit, audiunt,
cuncta reddunt. Sicque et latrones ad viam redeunt rectitudinis, et Iudaeus fidem
amplectitursalvatoris.[...]

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

9
IACOBUS DE VORAGINE
HISTORIADESANCTOCHRISTOPHORO
Christophorus gente Cananaeus, procerissimae staturae vultuque terribili erat et XII
cubitos in longitudine possidebat. Qui, ut in quibusdam gestis suis legitur, cum staret
cum quodam rege Cananaeorum, venit sibi in mentem, ut maiorem principem, qui in
mundo esset, quaereret et ad eundem secum moraturus accederet. Venit igitur ad
quendammaximumregem,dequogeneralisfamahabebatur,quodmaioremmundus
principemnonhaberet.Quemrexvidenslibenterrecepitetinsuacuriamanerefecit.
Quodam autem die ioculator quidam cantionem coram rege cantabat, in qua
frequenterdiabolumnominabat.RexautemcumfidemChristihaberet,quemcumque
diabolum nominari audiebat, protinus in faciem suam crucis signaculum imprimebat.
Quod videns Christophorus plurimum admirabatur, cur hoc rex ageret et quidnam
huiusmodi signum sibi vellet. Cum autem de hac re regem interrogaretet ille hoc sibi
manifestarenollet,responditChristophorus:"Nisihocmihidixeris,tecumulteriusnon
manebo." Quapropter coactus rex dixit ei: "Quemcumque diabolum nominari audio,
hoc signo me munio timens, ne in me potestatem accipiat mihique noceat." Cui
Christophorus:"Sidiabolum,netibinoceat,metuis,ergoillemaioretpotentiorteesse
convincitur,quemintantumformidareprobaris.Frustratusigitursumspemeaputans,
quodmaioremetpotentioremmundidominuminvenissem,sediamnuncvaleas,quia
ipsum diabolum quaerere volo, ut ipsum mihi in dominum assumam et eius servus
efficiar."
Discessitigiturabilloregeetdiabolumquaerereproperabat.Cumautemperquandam
solitudinem pergeret, vidit magnam multitudinem militum, quorum quidam miles
ferus et terribilis veniebat ad eum et, quonam pergeret, requisivit Cui Christophorus
respondit:"Vadoquaereredominumdiabolum,utipsumindominummihiassumam."
Cui ille: "Ego sum ille, quem quaeris." Gavisus Christophorus se sibi in servum
perpetuum obligavit et ipsum pro domino accepit. Cum ergo ambo pergerent et in
quadamviacommunicruceaerectaminvenissent,moxutdiabolusipsamcrucemvidit,
territus fugit et viam deserens per asperam solitudinem Christophorum duxit et
postmodum ipsum ad viam reduxit. Quod videns Christophorus et admirans
interrogavitillum,curintantumtimensviamplanamreliqueritettantumdeviansper
tam asperam solitudinem ierit. Quod cum ille nullatenus indicare vellet, dixit
Christophorus: "Nisi mihi hoc indicaveris, statim a te discedam." Quapropter
compulsus diabolus dixit ei: "Quidam homo, qui dicitur Christus, in cruce fixus fuit,
cuius crucis signum cum video, plurimum pertimesco et territus fugio." Cui
Christophorus: "Ergo ille Christus maior et potentior te est, cuius signum in tantum
formidas! In vacuum igitur laboravi nec adhuc maiorem mundi principem inveni. Iam
nuncvaleas,quiatevolodeserereetipsumChristuminquirere."

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

10
Cum igitur diu quaesivisset, qui sibi Christi notitiam indicaret, tandem ad quendam
eremitam devenit, qui sibi Christum praedicavit et in eius fide ipsum diligenter
instruxit. Dixitque eremita Christophoro: "Rex iste, cui servire desideras, istud requirit
obsequium, quia frequenter ieiunare oportebit." Cui Christophorus: "Aliud a me
requiratobsequium,quiaistamremnequaquamagerevaleo."Rursuseremita:"Multas
quoque orationes te sibi facere oportebit." Cui Christophorus: "Nescio, quid sit hoc,
nec huiusmodi obsequium perficere possum." Cui eremita: "Nosti talem fluvium, in
quo multi transeuntes periclitantur et pereunt!" Cui Christophorus: "Novi." Et ille:
"Cum procerae staturae sis et fortis viribus, si iuxta nuvium illum resideresetcunctos
traduceres, regi Christo, cui servire desideras, plurimum gratum esset, et spero, quod
ibidem se manifestaret." Cui Christophorus: "Utique istud obsequium agere valeo et
me sibi in hoc serviturum promitto." Ad praedictum igitur fluvium accessit et ibidem
sibi habitaculum fabricavit portansque loco baculi quandam penicam in manibus, qua
seinaquasustentabatetomnessinecessationetransferebat.
Evolutismultisdiebuscumindomunculasuaquiesceret,audivitvocemcuiusdampueri
se vocantis et dicentis: "Christophore, veni foras et me ipsum traducas." Concitus
Christophorus exsiliit, sed neminem reperit. Rediensque in domunculam suam
praedictamiterumvocemseacclamantisaudivit.Quirursusforascucurritetneminem
invenit. Tertia vice ab eodem ut prius vocatus exiit et puerum quendam iux ripam
fluminis invenit, qui Christophorum, ut se traducere obnixe rogavit. Christophorus
igitur puerum sibi in umeris elevans et baculum suum accipiens numen transiturus
intravit.Etecce,aquanuminispaulatimintumescebatetpuerinstarplumbigravissime
ponderabat. Quantoque magis procedebat, tanto amplius unda crescebat et puer
magis ac magis Christophori umeros pondere intolerabili deprimebat, adeo ut
Christophorus in angustia multa positus esset et se periclitari formidaret. Sed cumvix
evasisset et nuvium transfretasset, puerum in ripa deposuit eique dixit: "In magno
periculo puer, me posuisti et adeo ponderasti, quod, si totum mundum super me
habuissem,vixmaioraponderapraesensissem."Adquempuerrespondit:"Nemireris,
Christophore, quia non solum super te totum mundum habuisti, si etiam illum, qui
creavit mundum, tuis umeris baiulasti. Ego enim sum rex Christus tuus, cui in hoc
opere ipse deservis. Et ut me verum dicere comprobes, cum pertransieris, bacululum
tuum iuxta domunculam tuam in terra fige et mane ipsum floruisse et fructificasse
videbis." Statimque ab oculis eius evanuit. Veniens igitur Christophorus cum baculum
suum terram fixisset, mane surgens invenit ipsum ad modum palmae frondes et
dactylospertulisse.
IACOBUSDEVORAGINE
HISTORIADESANCTOTHOMAAPOSTOLO
ThomasapostoluscumessetapudCaesaream,apparuiteiDominusdicens:"RexIndiae
Gundoferus misit praepositum Abbanem quaerere hominem architectoria arte

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

11
eruditum.Veniigitur,etmittamteadeum."CuiThomas: "Domine,quovis,mitteme
praeter ad Indos." Cui Deus: "Vade secure, quia ero custos tui. Cumque Indos
converteris,admecumpalmamartyriivenies."CuiThomas:"Dominusmeusesetego
servustuus:Fiatvoluntastua."
Cumque praepositus per forum ambularet, dixit ei Dominus: "Quid comparare vis,
iuvenis?" Cui ille: "Dominus meus misit me, ut conducam servos in arte architectoria
eruditos, ut Romano opere sibi palatium construatur." Tunc Dominus tradidit ei
Thomam,asserenseumplurimumintaliarteperitum.
Navigantes autem ad quandam civitatem venerunt, in qua rex filiae suae nuptias
celebrabat. Hoc cum praeconisari fecisset, ut omnes nuptiis interessent, alias regem
offenderent,contigitillumAbbanemetapostolumintroire.
Puella autem Hebraea, fistulam in manu gerens, unumquemque laude aliqua
commendabat vidensque apostolum intellexit hunc esse Hebraeum eo, quod non
manducaret, sed oculos ad caelum fixos haberet. Cumque puella coram eo hebraice
caneret dicens: "Unus est Deus Hebraeorum, qui creavit omnia et fundavit maria",
apostolus ipsam haec eadem verba repetere satagebat. Videns autem pincerna, quod
non manducaret nec biberet, sed tantum oculos fixos ad caelum haberet, apostolum
Dei in maxillam percussit. Cui apostolus dixit: "Melius est,ut in futuro indulgentiatibi
tradatur et hic transitoria plaga reddatur: Non hinc surgam, donec manus, quae
percussit,hucacanibusafferatur.
Hic igitur ad hauriendam aquam abiit et leo ipsum occidens sanguinem eius bibit.
Lacerantibus autem canibus eius corpus unus niger canis manum eius dextram in
medium convivium apponavit. Quo viso omnis turba obstupuit et puella eius verba
referens,proiectafistula,adpedesapostoliseproiecit.
HuiusautemultionemreprobatAugustinusinlibrocontraFaustumetasseritapseudo
hoc fuisse insertum, unde et legenda haec quoad plura suspecta habetur. Posset
tamen dici, quod non animo impetrandi, sed modo praedicendi dictum sit. Si tamen
Augustiniverbadiligenterinspiciantur,nonpenitusreprobareistavidentur.
Aitenimsicineodemlibro:"LeguntscripturasapocryphasManichaei,nescioaquibus
sutoribus fabularum sub apostolorum nomine scriptas, quae suorum scriptorum
temporibus in auctoritate sanctae ecclesiae recipi mererentur, si sancti et docti
homines, qui tunc in hac vita erant et examinare poterant, eos vera locutos esse
cognoscerent. Ibi tamen legunt apostolum Thomam, cum esset in quodam nuptiarum
convivio peregrinus et prorsus incognitus, a quodam ministro palma percussum
imprecatumfuissehominicontinuamsaevamquevindictam.Namcumegressusfuisset
ad fontem et aquam convivantibus ministraret, in eum leo incurrens interemit

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

12
manumque ei, qua caput apostoli levi ictu percusserat, a corpore avulsam secundum
verbum eiusdem apostoli id optantis atque imprecantis canis intulit mensis, quibus
ipse apostolus discumbebat. Quid hoc viden crudelius potest! Verum, quia ibi, nisi
tamen fallor, hoc etiam scriptum est, quod ei veniam in saeculo futuro petierit. Facta
est autem compensatio beneficii maioris, ut et apostolus, quam carus Deo esset, per
hunc timorem commendaretur ignotis et illi post hanc vitam quandoque finiendam in
aeternumconsolaretur.
Utrumillaverasitanconfictanarratio,nihilmeanuncinterest.CerteenimManichaei,
aquibusillaescripturae,quascanonecclesiasticusrespuit,tamquamveraeacsincerae
acceptantur, saltem haec coguntur fateri illam patientiae virtutem, quam docet
Dominusdicens:'Siquistepercusseritinmaxillamdextram,praebeeisinistram',posse
esse in praeparatione cordis, etiamsi non exhibeatur gestu corporis et expressione
verborum, quandoquidem apostolus palma percussus potius Dominum rogavit, ut
iniurioso homini in futuro saeculo parceretur, in praesenti autem illa iniuria non sine
multa relinqueretur, quam vel praebuit ferienti alteram partem aut, ut iterum feriret,
admonuit. Tenebat certe interius dilectionis affectum et exterius requirebat
correctionis exemplum. Sive hoc verum sit sive confictum, cur nolunt credere tali
animofamulumDeiMoisenidolifabricatoresgladioprostravisse!Siautempoenasillas
comparamus,quidsimileferrointerimietaferiscruciariatquelaniari!Quandoquidem
iudices publicis legibus servientes maioris criminis reos bestiis subdi et gladio percuti
iubent."HaecAugustinus.
Tunc apostolus ad petitionem regis sponsum et sponsam benedixit: "Da", inquiens,
"Domine, adolescentibus his benedictionem tuae dextrae et in eorum mentibus
semina semen vitae." Abeunte autem apostolo in manu iuvenis est repertus plenus
dactylis palmae ramus. Comedentibus vero sponso et sponsa de fructibus eius ambo
obdormiunt et somnium simile ambo cernunt. Videbatur etenim iis, quod rex
gemmatus eos amplecteretur et diceret: "Apostolus benedixit vos, ut aeternae vitae
participes sitis." Evigilantibus autem et mutuo sibi somnia revelantibus apostolus ad
eos ingreditur dicens iis: "Rex meus vobis modo apparuit et me clausis ianuis huc
adduxit,utsupervosbenedictionemeahabeatiscarnisintegritatem,quaeestomnium
reginavirtutumetfructussalutisperpetuae.Virginitassororestangelorum,possessio
omnium bonorum, victoria libidinum, fidei trophaeum, expugnatio daemonum et
aeternorumsecuritasgaudiorum.Delibidineautemcorruptiogignitur,decorruptione
pollutio nascitur, de pollutione autem reatus oritur, de reatu confusio generatur. "
Haec illo referente duo angeli apparuerunt dicentes iis: "Nos sumus angeli vobis ad
custodiam deputati, qui, si apostoli bene servaveritis monita, offerimus Deo omnia
votavestra."Eosigiturapostolusbaptizavitetdefidediligenteredocuit.
Post multum vero temporis sponsa nomine Pelagia sacro velamine consecrata
martyriumpatituretsponsusnomineDionysiusillicivitatiinepiscopumordinatur.

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

13
Post haec autem apostolus et Abbanes ad regem Indiae pervenerunt. Designato vero
ab apostolo mirabili palatio et copioso thesauro accepto rex in aliam provinciam
proficiscitur et apostolus universum thesaurum populo elargitur. Per totum autem
biennium, quo abfuit rex, apostolus praedicationi institit et innumerabilem populum
ad fidem convertit. Rediens autem rex et, quae Thomas fecerat, discens ipsum cum
Abbaneinimaretruditcarceris,utpostmodovivosexcoriatosultricibusdaretflammis.
Interea Gad frater regis moritur et ei sepulcrum cum ambitione nimia praeparatur.
Quartaautemdie,quammortuusfuerat,resurrexitetstupefactisomnibuscunctisque
fugientibusdixitfratrisuo:"Hichomo,frater,quemexcoriareetincenderedisponebas,
amicusDeiestetomnesangelifamulanturei.Quimeinparadisumducentesquoddam
mihi ostenderunt palatium ex auro et argento et lapidibus pretiosis mirabiliter
fabricatum et, cum eius pulchritudinem admirarer, dixerunt mihi: 'Hoc est palatium,
quod Thomas fratri tuo exstruxerat.' Cumque dicerem: 'Utinam ianitor eius essem',
dixerunt mihi: 'Frater tuus se illo fecit indignum. Si vis in illo manere, rogabimus
Dominum, ut te suscitare dignetur, ut illud a fratre tuo possis emere reddens ei
pecuniam,quamseexistimatperdidisse.'"
Ethaecdicenscucurritadcarceremapostoli,fratrisuopostulansindulgeriabiectisque
vinculis rogare apostolum coepit, ut vestem acciperet pretiosam. Cui apostolus:
"Ignoras,quodnihilcarnale,nihilterrenumgestiunt,quicupiunthabereincaelestibus
potestatem!" Egredienti autem apostolo de carcere rex occurrit et obvolutus eius
pedibus veniam postulabat. Tunc apostolus ait: "Multum vobis praestitit Deus, ut
secreta sua vobis ostenderet. Credite in Christum et baptizamini, ut aeterni regni
perticipes sitis." Dixit ei frater regis: "Vidi palatium, quod fratri meo fecisti, et illud
comparare merui." Cui apostolus: "Hoc in potestate fratris tui est." Cui rex: "Illud erit
meum. Apostolus fabricet tibi aliud, quodsi forte nequivent, mihi et tibi unum hoc
commune erit." Respondit apostolus: "Innumerabilia palatia sunt in caelo ab initio
saeculi praeparata, quae fidei pretio et eleemosynis comparantur. Divitiae autem
vestraeadillavosantecederepossunt,sequiveroomninononpossunt."
Post unum autem mensem fecit apostolus pauperes omnes illius provinciae
congregari. Quibus congregatis debiles et infirmos seorsim stare iussit et super eos
oravit. Cumque qui docti fuerant, respondissent "Amen", coruscatio de caelo veniens
tam apostolum quam ceteros fere per horam dimidiam sic perlustravit, ut omnes se
putarent ictu fulguris interiisse. Erigens autem se apostolus dixit: "Surgite, quia
Dominus meus sicut fulgur venit vosque sanavit." Exsurgentes autem omnes sani
Deum et apostolum glorificaverunt. Tunc apostolus coepit eos docere et duodecim
gradusvirtutumassignare.
Primus est, ut in Deum crederent, qui est unus in essentia et trinus in personis,
deditque iis triplex exemplum sensibile, quomodo sint in una essentia tres personae.

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

14
Primum est, quia una est in homine sapientia et de illa una praecedit intellectus,
memoria et ingenium. Nam ingenium est, inquit, ut, quod non didicisti, invenias.
Memoria, ut non obliviscaris, quae didiceris. Intellectus, ut intellegas, quae ostendi
possunt vel doceri. Secundum, quod in una vinea tria sunt, scilicet lignum, folia et
fructusethaecomniatriaunumsuntetunavineasunt.Tertiumest,quodcaputunum
quattuorsensibusconstat.Inunoenimcapitesuntvisus,gustus,auditusetodoratuset
haecplurasuntetunumcaputsunt.
Secundusgradusest,utbaptismumsusciperent.
Tertiusest,utseafornicationecontinerent.
Quartus,utseabavaritiatemperarent.
Quintus,utgulamrestringerent.
Sextus,utpoenitentiamtenerent.
Septimus,utinhisperseverarent.
Octavus,uthospitalitatemamarent.
Nonus,utvoluntatemDeiinfaciendisquaererenteteaopecomplerent.
Decimus,uteaminnonfaciendisquaererenteteavitarent.
Undecimus,utcaritatemamicisetinimicisimpenderent.
Duodecimus,utincustodiendishisvigilemcuramhaberent.
Post praedicationem vero baptizati sunt novem milia virorum exceptis parvulis et
mulieribus.[...]

IACOBUSDEVORAGINE
HISTORIADESANCTALUCIAVIRGINE
Lucia dicitur a luce. Lux enim habet pulchritudinem in aspectione, quia, ut dicit
Ambrosius, lucis natura haec est, ut omnis in aspectu eius gratia sit. Habet etiam
diffusionem sine coinquinatione, quia per quaecumque immunda diffusa non
coinquinatur. Rectum incessum sine curvitate, longissimam lineam pertransit sine

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

15
morosa dilatione. Per hoc ostenditur, quod beata virgo Lucia habuit decorem
virginitatis sine aliqua corruptione, diffusionem caritatis sine aliquo immundo amore,
rectum incessum intensionis in Deum sine aliqua obliquitate, longissimam lineam
divinaeoperationissineneglegentiaetarditate.VelLuciadiciturquasilucisvia.
Lucia virgo Syracusana nobilis genere audiens famam sanctae Agathae per totam
Siciliam divulgari sepulcrum eius adiit cum matre sua Euthicia annis quattuor fluxum
sanguinis incurabiliter patiente. Inter ipsa igitur missarum sollemnia contigit, ut illud
evangelium legeretur, in quo Dominus mulierem ab hac passione sanasse narratur.
Tunc Lucia matri dixit: "Si credis his, quae leguntur, crede Agatham illum semper
habere praesentem, pro cuius nomine sustinuit passionem. Si ergo eius sepulcrum
credenscontigeris,perfectacontinuosanitategaudebis."Igiturrecedentibuscunctiset
matreetfiliaiuxtasepulcruminorationeexsistentibusLuciamsomnusarripuitviditque
Agatham in medio angelorum gemmis ornatam stantem et dicentem sibi: "Soror mea
Lucia, virgo Deo devota, quid a me petis, quod ipsa poteris praestare continuo matri
tuae. Nam ecce per fidem tuam sanata est." Evigilans autem Lucia matri suae dixit:
"Mater mea, ecce sanata es. Per ipsam ergo te deprecor, quae suis orationibus te
sanavit,nemihideceteronominessponsum,sedquidquidmihidaturaerasprodote,
pauperibus elargire." Cui mater ait: "Tege prius oculos meos et, quidquid volueris, de
facultatibusfacito."AdquamLucia:"Quodmoriensdas,ideodas,quiaferretecumnon
potes.Damihi,dumvivis,etmercedemhabebis."
Cumergorediissent,fitquotidiedistractiorerumetdanturinnecessatibuspauperum.
Intereadumpatrimoniumdistribuitur,adsponsumnotitiapervenit.Requiritsponsusa
nutrice de his. Respondit illa caute, quod utiliorem possessionem sponsa sua
invenisset, quam suo volebat nomine comparare, et ideo videbatur aliquanta
distrahere. Credidit stultus carnale commercium et coepit auctor esse vendentium.
Venditis autem omnibus et pauperibus erogatis, sponsus trahit eam coram Paschasio
consulari dicens eam Christianam esse et contra leges agere Augustorum. Invitante
igitur Paschasio ad sacrificia idolorum respondit: "Sacrificium placens Deo est visitare
paupereseteisinnecessitatibussubvenire,etquiaampliusnonhabeo,quidofferam,
me ipsam sibi tribuo offerendam." Cui Paschasius: "Ista verba tibi simili stulto narrare
poteris, mihi autem, qui principum decreta custodio, ista frustra persequeris." Ad
quemLucia:"Tuprincipumtuorum decretacustodisetego Deimeilegemcustodiam.
Tu principes times et ego Deum timeo. Tu illos offendere non vis et ego Deum
offendere caveo. Tu illis placere desideras et ego, ut Christo placeam, concupisco. Tu
ergo fac, quod tibi utile esse cognosces, et ego faciam, quod utile mihi esse
perspexero.
Cui Paschasius: "Patrimonium tuum cum corruptoribus expendisti et ideo quasi
meretrix loqueris." Cui Lucia: "Patrimonium meum in tuto loco constitui, corruptores
autem mentis et corporis numquam scivi." Respondit Paschasius: "Qui sunt

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

16
corruptores corporis et mentis!" Lucia dixit: "Corruptores mentis vos estis, qui
suadetis, ut animae suum deserant creatorem. Corruptores vero corporis sunt, qui
corporalemdelectationempraeponuntepulissempiternis."
Paschasius dixit: "Cessabunt verba,cum perventum fuerit ad verbera." Cui Lucia dixit:
"Verba Deicessare non possunt." Cui Paschasius: "Tu ergo Deus es!" Respondit Lucia:
"Ancilla Deisum, qui dixit: Cum steteritis ante reges et praesides, nolite praecogitare,
quidloquamini...Nonenimvosestisloquentes,sedSpiritussanctus."Paschasiusdixit:
"In te ergo spiritus sanctus est!" Cui Lucia: "Qui caste vivunt, templum spiritus sancti
sunt." Cui Paschasius: "Ego faciam te duci ad lupanar, ut ibi violationem accipias et
spiritumsanctumperdas."CuiLucia:"Noninquinaturcorpusnisideconsensumentis,
nam si me invitam violari feceris, castitas mihi duplicabitur ad coronam. Numquam
autem voluntatem meam ad consensum poteris provocare. Ecce corpus meum ad
omne supplicium est paratum. Quid morans? Incipe, fili diaboli, desideria poenarum
tuarum exercere." Tunc Paschasius lenones fecit venire dicens iis: "Invitate ad eam
omnenpopulum,ettamdiuilludatur,donecmortuanuntietur."
Volentesautemeamtrahere,tantoponderespiritussanctuseamfixit,utomninoeam
movere nequirent. Fecitque Paschasius mille viros accedere et manus eius et pedes
ligare, sed eam nullatenus poterant movere. Tunc et cum viris mille paria boum
adhibuit. Sed tamen virgo immobilis permansit. Vocatis autem magis, ut suis
incantationibus moveretur, omnino moveri non potuit. Tunc dixit Paschasius: "Quae
suntillamaleficia,quodunapuellaamillevirisnonmoveretur!'
Lucia dixit: "Non sunt ista maleficia, sed beneficia Christi. Porro si adhuc decem milia
adhibueris, aeque ut primum immobilem me videbis." Putans vero Paschasius
secundum quorundam figmenta, quod lotio fugarentur maleficia, iussit eam lotio
perfundi,cumquenecsicmoveriposset,angustiatusnimiscopiosumignemcircaeam
accendi picemque et resinam et fervens oleum super eam fundi iussit. Dixitque Lucia:
"Indutias impetravi martyrii mei, ut credentibus timorem auferam passionis et non
credentibus vocem insultationis." Videntes autem amici Paschasii eum angustiari in
gutture eius gladium immerserunt. Quae nequaquam loquelam amittens dixit:
"Annuntio vobis pacem ecclesiae redditam Maximiano hodie mortuo et de regno suo
Diocletianoexpulso.EtsicutcivitatiCatanensisorormeaAgathadataestprotectrix,sic
et ego civitati Syracusanae concessa sum interventrix." Dum haec virgo loquitur, ecce
ministriRomanorumveniunt,Paschasiumapprehendunt,vinctumadCaesaremsecum
ducunt. Audierat enim Caesar, quod universam provinciam fuerat depraedatus.
Veniens ergo Romam et senatui accusatus pariter et convictus capitali sententia est
punitus. Virgo vero Lucia de loco, in quo percussa est, mota non est nec spiritum
tradidit, quoadusque sacerdotes venirent et corpus Domini ei traderent, et omnes
astantes "amen" Domino responderunt. In eodem loco autem est sepulta et ecclesia
fabricata.PassaautemesttemporeConstantinietMaxentiicircaannosDominiCCCX.

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

17
IACOBUSDEVORAGINE
HISTORIADESEPTEMDORMIENTIBUS
Septem dormientes in civitate Ephesi orti sunt. Decius autem imperator persequens
ChristianoscumvenissetEphesum,iussitaedificaritemplainmediocivitatis,utomnes
cum eo miscerentur sacrificiis idolorum. Cum ergo omnes Christianos inquiri iussisset
etvinctosautsacrificareautmoricompelleret,tantuspoenarumterrorcunctisinerat,
quod amicus amicum et filium pater et patrem filius abnegabat. Tunc in illa urbe
inventisuntChristianiseptem:Maximianus,Malchus,Marcianus,Dionysius,Iohannes,
SerapionetConstantinus,quihocvidentesnimisdolebant.Etcumessentprimipalatii,
sacrificia idolorum spernentes in domo sua se celabant et ieiuniis et orationibus
vacabant. Accusati igitur ante Decium statuuntur et comprobati veraciter Christiani
dato iis resipiscendi spatio usque ad reditum Decii dimittuntur. At illi patrimonium
suuminteriminterpauperosexpendentesinitoconsilioinmontemCelionsecesserunt
etibiessesecretiusdecreverunt.Diuergosiclatentesunuseorumsemperministrabat,
et quoties intrabat urbem, figura se mendici et habitu vestiebat. Cum ergo Decius in
urbem rediisset et eos ad sacrificandum perquiri iussisset, Malchus minister eorum
territus ad socios rediit et iis furorem imperatoris indicavit. Qui cum graviter
terrerentur,Malchusallatospanesiisapposuit,utciboconfortatifortioresadproelium
redderentur. Postquam autem cenabant sedentes et colloquentes in luctu et lacrimis,
subito,sicutDeusvoluit,dormiverunt.
ManefactocumquaesitifuissentetinvenirinonpossentetDeciusdoleret,quodtales
iuvenes perdidisset, accusati sunt, quod hucusque in monte Celion latuissent et sua
Christianis pauperibus erogantes in suo proposito permanerent. Iussit ergo Decius, ut
parenteseorumadessent,etcomminatusestiismortem,nisideiisdicerent,quidquid
scirent. Illi autem eos similiter accusaverunt et divitias suas pauperibus expendisse
conquestisunt.Tunccogitans,quiddeiisfaceret,nutuDeiiussitosspeluncaelapidibus
obstrui,utibimorerenturfameetinopiacircumclusi.Quodministriquidemfeceruntet
duo Christiani, Theodorus et Rufinus, eorum martyrium describentes caute inter
lapidesposuerunt.
Mortuo igitur Decio et tota illa generatione post annos CCCLXXII anno XXX imperii
Theodosii pullulavit haeresis eorum, qui negabant resurrectionem mortuorum. Unde
contristatus Theodosius Christianissimus imperator, quia fidem tam impie agitari
videbat, indutus cilicio sedens in interiori loco per singulos dies nebat. Quod videns
misericors Deus consolari lugentes et confirmare spem de resurrectione voluit
mortuorumetthesaurumsuaepietatisaperiensitapraedictosmartyressuscitavit.
Misit siquidem in cor cuiusdam civis Ephesi, ut in illo monte aedificaret stabula
pastoribus suis.Caementariis speluncam aperientibus surrexerunt sancti et se invicem
salutantes putabant se tantum una nocte dormivisse. Et praedianam tristitiam

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

18
recordantes interrogaverunt Malchum, qui iis ministraverat, quid de iis Decius
decrevisset.Atillerespondit,sicutdixitinsero:"Quaesitifuimus,utidolisimmolemus.
Ecce, quod de nobis cogitat imperator." Respondit Maximianus: "Et Deus scit, quod
nonsacnficabimus."Cumquesociosconfortasset,iussitMalcho,utempturuspanesad
urbem descenderet et plures quam heri afferens panes, quae iussisset imperator,
rediens nuntiaret. Tollens ergo Malchus quinque solidos de spelunca exit et videns
lapides miratus est, sed aliud cogitans parum de lapidus cogitavit. Veniens igitur
timidus ad portam urbis valde miratus est videns suppositum signum crucis. Unde
pergensadalteramportam,dumidemsignuminvenit,ultramodummiratusestvidens
omnes portas signo crucis apposito et mutatam civitatem. Signansque se ad primam
portam rediit existimans se somniare. Unde se confirmans et vultum operiens urbem
ingreditur et veniens ad venditores panum audivit homines loquentes de Christo et
amplius stupefactus ait: "Quid est", inquit, "quod heri nemo Christum audebat
nominare, et tunc omnes Christum confitentur! Puto, quod haec non est Ephesorum
civitas,quiaaliteraedificataest,sedaliamcivitatemnesciotalem."Etcuminterrogans
audivissethancesseEphesum,errareveraciterseputavitetredireadsocioscogitavit.
Accessit tamen ad eos, qui panem vendebant, et cum argenteos protulisset, mirati
venditores dicebant ad invicem, quod ille iuvenis antiquum thesaurum invenisset.
Malchus vero eos ad invicem loquentes videns putabat, quod vellent eum trahere ad
imperatorem, et territus rogavit eos, ut se dimitterent et panes et argenteos
retinerent. At illi tenentes eum dixerunt ei: "Unde es tu! Quia thesauros antiquorum
imperatorum invenisti, indica nobis et erimus socii tecum et celabimus te, quia aliter
celarinonpotes."Malchusverononinveniebat,quiddiceretillis,praetimore.Illivero
videnteseumtacentemmissofuneincolloeiustrahebantpervicosusqueinmedium
civitatis. Et exiit rumor ad omnes, quod quidam iuvenis thesauros invenisset.
Congregatisergoadeumuniversiseteummirantibusvolebatiissatisfacere,quodnihil
invenerat. Et circumspiciens omnes a nemine cognosci poterat et prospiciens in
populum volebat cognoscere aliquem de consanguineis suis, quos veraciter vivere
putabat,etnulluminveniensstabatquasiinsanusinmediopopulicivitatis.Quodcum
audiisset sanctus Martinus episcopus et Antipater proconsul, qui nuper in urbem
advenerat,mandaveruntcivibus,uteumcauteadducerentetargenteoseius.Cumque
a ministris traheretur ad ecclesiam, putabat, quod duceretur ad imperatorem.
Episcopusigituretproconsulmirantesargenteosinterrogaverunteum,ubithesaurum
incognitum invenisset. At ille respondit se nihil penitus invenisse, sed de sacculo
parentum suorum eosdem denarios habuisse. Et interrogatus, cuius civitatis esset,
respondit:"Benescio,quodhuiuscivitatissum,sitantumhaecestcivitasEphesorum."
Proconsuldixit:"Facvenireparentestuos,uttestenturprote."Quoscumnominasset
et nullus eos cognosceret, dicebant eum se fingere, ut aliquo modo evaderet. Et ait
proconsul:"Quomodocredimustibi,quodhocargentumparentumtuorumfuerit,cum
scriptura eius habeat plus quam trecentos septuaginta septem annos et sit primorum
dierum Decii imperatoris et in nullo similes sint argenteis nostris? Et quomodo

Literaturalatinamedievalyrenacentista
Dra.Velzquez

19

parentes tui ante tantum tempus fuerunt! Tu vero iuvenis vis decipere sapientes et
senes Ephesi. Idcirco iubebo te legibus tradi, donec confiteans, quid invenisti." Tunc
procidensMalchusanteeosdixit:"ProDeo,domini,dicitemihi,quodvosinterrogo,et
egodicamvobis,quodestincordemeo.Deciusimperator,quifuitinhaccivitate,ubi
nunc est!" Episcopus dixit: "Fili, non est hodie in terra, qui Decius nominatur,
imperatorautemfuitantelongumtempus."Malchusautemdixit:"Inhoc,domine,ita
stupeoetnemocreditmihi,sedsequiminimeetostendamvobissociosmeos,quisunt
in monte Celio, et ipsis credite. Hoc enim scio, quod a facie Decii imperatoris nos
fugimusetegoserovidi,quodingressusestDeciusinhancurbem,sitantumhaecest
civitasEphesi."
Tunc episcopus cogitans in semet ipso dixit proconsuli, quia visio est, quam Deus vult
ostendere in iuvene isto. Perrexerunt ergo cum eo et civitatis plurima multitudo. Et
ingressus est primo Malchus ad socios suos et post eum episcopus ingrediens invenit
interlapideslitterassigillatasduobussigillisargenteis.Etconvocatopopulolegiteaset
audientibus et admirantibus cunctis. Et videntes sanctos Dei sedentes in spelunca et
facies eorum tamquam rosas florentes procidentes glorificaverunt Deum. Statimque
episcopusetproconsulmiseruntadTheodosiumimperatoremrogantes,utcitoveniret
et miracula Dei nuper ostensa videret. Qui protinus surgens de humo et desacco, in
quo lugebat. Glorificans Deum venit a Constantinopoli Ephesum et obviantibus ei
cunctis adscenderunt simul omnes ad speluncam. Et mox ut sancti viderunt
imperatorem, resplenduerunt facies eorum sicut sol. Et ingressus imperator procidit
anteeosglorificansDeumetsurgensamplexatusesteosetsupersingulosflevitdicens:
"Sic video vos, tamquam si viderem Dominum resuscitantem Lazarum." Tunc dixit
sanctusMaximianusadeum:"Credenobis,quodpropterteresuscitavitnosDeusante
diemmagnaeresurrectionis,utcredasindubitanter,quodresurrectiomortuorumest.
Vere enim resurreximus et vivimus, et sicut infans est in utero matris non sentiens
laesionem et vivit, sic fuimus viventes, iacentes et dormientes et non sentientes." Et
his dictis videntibus cunctis inclinantes capita sua in terram obdormierunt et
tradiderunt spiritus suos secundum Dei imperium. Surgens autem imperator cecidit
super eos flens et deosculans eos. Et cum iussisset fieri loculos aureos, in quibus
mitterentur,inipsanocteapparueruntimperatoridicentes,ut,sicuthactenusinterra
iacuerunt et ex terra resurrexerant, ita eos dimitteret donec Dominus iterum eos
resuscitaret. Iussit ergo imperator locum illum inauratis lapidibus adornari et omnes
episcoposresurrectionemconfidentesabsolvi.
Quod CCCLXXII annis dormiisse dicuntur, dubium esse potest, quia anno Domini
CCCCXLVIII surrexerant, Decius autem regnavit uno tantum anno et tribus mensibus,
scilicetannoDominiCCLII.EtitanondormieruntnisiCXCVIannis.