premrat, premrat pronor dhe trajtat e shkurta

Premrat jan fjal q zvendsojn emrat; ata jan si prfaqsues t tyre n fjali, p.sh:
Beni vshtronte me admirim amfiteatrin antik. Amfiteatri antik dukej i mrekullueshm.
Beni vshtronte me admirim amfiteatrin antik. Ai dukej i mrekullueshm.
Karakteristik pr premtat sht funksioni tregues dhe jo emrues. Ata jan nj kategori
heterogjene, si nga ana morfologjike edhe nga ana sintaksore q i bashkon kryesisht kuptimi i
prgjithshm kategorial i t treguarit.
Sipas forms dhe kuptimit t tyre, premrat mund ti grupojm n premra:
- vetor: un, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato;
- dftor pr afr: ky, kjo, kta, kto, i till, e till, t till, t tilla, i ktill, e ktill, t ktill, t
ktilla;
- pr larg: ai, ajo, ata, ato, i atill, e atill, t atill, t atilla;
- lidhor: q, i cili, e cila, t cilt, t cilat;
- t pacaktuar: dikush, ndokush, t gjith, gjithka etj.
- pronor: im, ime, yt, jote, i tij, e saj etj.
- pyets: kush, cili, , frar, sa, i sati (me, pr, nga), se.
- Premrat vetor
Jan ata q tregojn vtat dhe ndahen n dy grupe:
Grupin e par : Grupi i dyt:
- un (veta e par njjs), ai, ajo (veta e tret njjs),
- ne (veta e par shums), ata, ato (veta e tret njjs)
- ti (veta e dyt njjs),
- ju (veta e dyt shums),
Premrat e grupit t par tregojn frymor q marrin pjes n ligjrim, ndrsa ata t
grupit t dyt mund t tregojn frymor ose jofrymor q jan prdorur tashm me emr.
Trajtat e shkurta t premrave vetor jan:
ma (mua) + e (at) Ma tregoi edhe mua pikturn q kishte br.
ta (ty) + e (at) Ta tregoi edhe ty pikturn q kishte br.
ia (atj,asaj + e at) Ia tregoi edhe atij pikturn q kishte br.
na e(neve)+e (at) Na e tregoi edhe neve pikturn q kishte br.
jua (juve) + e (at) Jua tregoi edhe juve pikturn q kishte br.
ua (atyre) + e (at) Ua tregoi edhe atyre pikturn q kishte br.
mi (mua) +i (ata,ato) Mi tregoi edhe mua pikturat q kishte br.
ti (ty) + i (ata,ato) Ti tregoi edhe ty pikturat q kishte br.
ia (atj,asaj )+i (ata,ato) Ia tregoi edhe atij(asaj) pikturat q kishte...
Na i (neve )+i (ata,ato) Na i tregoi edhe neve pikturat q kishte...
jua (juve) +i (ata,ato) Jua tregoi edhe juve pikturat q kishte br.
ua (atyre) +i (ata,ato) Ua tregoi edhe atyre pikturat q kishte br.
Vetm trajtat mi, ti shkrunen me apostrof.
Vetm trajtat na e, na i shkrunen ndaras.
Premrat vetvetor
Jan ata premra q tregojn personat t cilt n nj fjali t caktuar prfaqsojn
njkohsisht ata q e kryejn veprimin dhe ata q e psojn veprimin:
I dhimbset vetja.
Sa bukur!- tha me vete
thua more, je n vete ti apo jo?
Mund ta shptojm veten.
T bhemi mjek t vetvetes.

Premrat dftor
Premrat dftor tregojn frymor, sende ose tipare t ktyre sendeve ose frymorve
q ndodhen afr ose larg folsit. Premrat dftor jan: ky, kjo, kta, kto,i ktill, e ktill,
t ktill, t ktilla, i till, e till, t till, t tilla, aj, ajo, ata, ato, i atill, e atill, t atill, t
atilla.
Premrat dftor prdoren m vete ose t shoqruar me emra: ai djal, ajo vajz, ata
burra, ato gra etj.
Si premra dftor n gjuhn letrare jan: ky, kjo pr t treguar persona a sende q jan
afr folsit, ai, ajo q ndodhen larg folsit: Ky ktu. Ajo me flok t verdh. Premrat i atill, i
ktill i till dhe ata me formn e gjinis femrore prdoren pr t treguar tipare sendesh: Si
e do kostumin?- T till, me kuti.
Premrat: ky, ai, kta, ata, i ktill/t ktill, iatill/t atill, i till/ t till jan t gjinis
mashkullore, ndrsa t gjinis femrore jan, premrat: kjo, ajo, kto, ato e ktill/t ktilla,
e atill/t atilla, e till/ t tilla.
Premrat dftor ai, ajo, ata, ato dallallojn nga premrat vetor me t njjtn form:
- kur pran tyre mund t vendosen ndajfoljet: aty, atje;
- kur mund t zvendsohen nga premrat: ky, kjo;
- kur shoqrohen me nj emr;
- kur mund t ndiqen nga nj pjes e nnrenditur prcaktore.

Premrat dftor mun t jen:
- kryefjal: Kta jan vrtet t shkatht.
- kundrinor i drejt: A i sheh ata atje?.
- kundrinor t zhdrejt: Ktij i duhet br t gjitha nderet.
Premrat lidhor
Premrat lidhor lidhin pjest e nnrenditura prcaktore me pjesn kryesore t nj fjalie
t prbr: Dgjohej vetm zhurma e leht e dbors. Ajo (bora) aty-ktu rrshqiste malit;
Dgjohej vetm zhurma e leht e dbors q (bora) aty-ktu rrshqiste malit;
Premri lidhor q ka vetm nj form, pr njjs dhe pr shums, pr gjinin
mashkullore dhe pr gjinin femrore.
Premri lidhor i cili ka forma t veanta pr gjinin mashkullore e femrore, pr numrin
njjs e shums, si dhe ndryshon formn gjat lakimit ( i cili, e cila, t cilt, t cilat, i, e t cilit
etj).
Pr nga roli i tyre premrat lidhor mund t jen: premra dhe prfaqsojn, n krye t
pjess s nnrenditur prcaktore emrin, grupin emror ose premrin paraprijs;
Dashuria pr kulturn koimbtare ndihet n t gjitha institucionet q na jepet rasti t
vizitojm;
Jan fjal lidhse dhe lidhin pjesn e nnrenditur prcaktore me paraprijsin q ndodhet
n pjesn kryesore:
Qielli, q gjat gjith javs kishte qen i murm, u a n dy tri vende.
Funksionet e premrave lidhor
Premrat lidhor mund t jen: kryefjal, kundrinor t drejt ose t zhdrejt,
rrethanor, prcaktor.
kryefjal: Dje takova nj shok timin i cili sot sht aktor i njohur.
kundrinor i drejt: Dje takova nj shok timin t cilin e kan vlersuar shum.
kundrinor i zhdrejt: Dje takova nj shok timin t cilit i sht dhn titulli Artist i Popullit.
N gjuhn shqipe edhe premrat pyets kush, cili, mund t prdoren si premra
lidhor n ato raste kur kta prdoren pr t lidhur nj pjes t nnrenditur me pjesn nga e
cila varet:
Kush punon ha.
Kshillohu me cilin t duash.
t mjellsh, do t korrsh.
Premrat e pacaktuar
Premrat e pacaktuar tregojn frymor, sende a sasi t pacaktuar dhe jan: kush, dikush,
nj, ndonj, ndonjri, njfar, askush, asgj, gj, gjkafsh, dika, do, secili, tjetr, njri-
tjetri, shum, pak, ca, disa, gjith, gjithfar etj.
Premrat e pacaktuar mind t jen t ndryeshueshm (kush, dikush, njri, secili...) dhe t
pandryeshueshm (nj, gj, do...).
Shumica e premrave t pacaktuar mund t prdoren edhe si: kryefjal, kundrinor,
rrethanor t ndryshm.
Premrat e pacaktuar mund t klasifikohen n premra:
- q tregojn a mohojn nj frymor ose send n mnyr t pacaktuar: Mos i thuaj kujt; Un i
di kto pun, ti nuk di gj.
- q tregojn sasi t pacaktuar frymorsh a sendesh:
Erdhn t gjith. Dhoma t lira kishte pot.
Shkruhen si fjal e vetme premrat: gjithka, gjithkush,gjithsecili, gjithsekush, kurrfar,
kurrgj, shumkush, gjsendi, gjkafsh, dikush,asnj, asnjri, cilido; kurse me viz n mes:
njri-tjetri,shoqi-shoqin.
Premrat pronor
Premrat pronor zvendsojn ose prfaqsojn nj emr t prmendur m par, duke
treguar se kujt i prket objekti i emruar nga emri, por mund t prdoren edhe m vete:
I kujt sht ky libr? Imi.
Premrat pronor kan kategorit gramatikore t: gjinis, numrit dhe rass. Premrat e
gjinis mashkullore kur prdoren n vete, n numrin njjs dalin me mbaresn i: imi, yti,
juaji, i tiji, i saji, i tyri; kurse ata t gjinis femrore marrin mbaresn a: imja, jona, jotja,
juaja, e tija, e saja, e tyrja. N numrin shums t gjith premrat kan mbaresn t(): t
mit, t mijat, tant, tonat, , t tut, t tuat, tuajt, tuajat, t tijt, t sajt, t tijat , t sajat, t
tyret.
Premrat pronor mund t emrzohen vetm kontekstualisht, d.m.th. gjithmon e kan
t nnkuptuar emrin: Si duket, tant na pandehnin t mbaruar
Premrat pyets
Premrat pyets zvendsojn nj emr a grup emror t pashprehur, por q do t
shrehet n prgjigjen pr pyetjen e br. Premrat pyets jan: kush, cili, , sa, i sati, (me,
pr, nga) se.
Duke e vshtruar nga veorit gramatikore , premrat pyets mund t ndahen n rti
grupe:
-premra pyets q kan kategorin gramatikore t gjinis, t numrit dhe t rass: cili, i
sati;
-premra pyets q kan kategorin gramatikore t rass: kush, sa;
-premra pyets q skan asnj kategori gramatikore: , far
(me, pr, ga) se.
Premrat pyets mund t jen:
Si kryefjal: Kush erdhi?
Si kundrinor i drejt: Cilin do t ndihmosh?
Si prcaktor: Ciln vajz zgjodhe pr t recituar?


Prdorimi i shkronjave t mdha, vizs lidhse dhe shenjave t
piksimit

Shkruhen me shkronj t madhe emrtimet e funksioneve zyrtare
m t larta, titujt m t lar t nderit, dhe emrtimet e urdhrave t
medaleve shtetrore:
Kryetari i Parlamentit, Presidenti i Republiks, Hero i Popullit, Msues i
Popullit, Urdhri Naim Frashri, Medalja e trimris;
-emrat e prvem t mitologjive fetare, si dhe ata t figurave t
tregimeve popullore: Ademi, Apolloni, Buda, Muhamedi. Katallani, e
Bukura e Dheut etj,
-emrat e prvem t kafshve:Balo, Lara, Allgjoja;
-emrat e planeteve, t yjeve, trupav e qiellor: Arusha e Madhe,
Galaktika, Jupiteri, Dielli, Toka, Hna etj.
-emrtimet gjeografike si dhe emrat e vendeve: Adriatiku, Ballkani,
Buna, Shqipria, Kosova, Vjosa, Vlora etj;
-emrat si emrtime gjeografike prej dy e m shum fjalsh:
Amerika Latine, Bregu i Fildisht, Bjeshkt e Nemuna etj.
-emrat e prgjithshm gjeografik shkruhen me shkronj t vogl:
bgeg, , uk, fush, fshat, qytet etj.
Shkruhen me shkronj t madhe:
-emrtimet zyrtare t shteteve:Perandoria Osmane, Perandoria
Romake e Lindjes, Republika e Kosovs etj;
- emrat e anve t horizontit dhe mbiemrat e formuar prej tyre,
kur prdoren si emrtime njsish territoriale: popujt e Lindjes, shtetet e
Perndimit, Amerika e jugut, Evropa Perndimore, Shqipria
Veriperndimore etj. Por kur prdoren pr t treguar drejtim a pik t
horizontit shkruhen me shkronj t vogl: u nisn drejt veriut, fryn nga
lindja , n drejtim veriperndimor etj.
Shruhen me shkronj t madhe eprat e periudhave, t ngjarjeve,
t akteve e t dokumenteve e monumenteve historike e kulturore:
Konferenca e Ambasadorve, Konferenca e Rambujes, Lidhja e
Prizrenit, Kongresi iDrejtshkrimit t Gjuhs Shqipe, Kongresi i Lushnjs,
Karta e Kombeve t Bashkuara, etj.
Emrat e epokave gjeologjike e .historike shkruhen me shkronj t
vogl: koha e re, mesjeta, neoliti, paleoliti etj
Shkruhen me shkronj t madhe emrtimet zyrtare t
institucioneve shtetrore dhe organizatave shoqrore e njsive
ushtarake: Parlamenti i Kosvs, Qeveria e Kosovs, Akademia e
Shkencave t Kosovs, Aleanca pr Ardhmrin e Kosovs Lidhja
Demokratike e Kosovs, Partia Demokratike e Kosovs, Instituti i
Gjuhsis dhe i Letrsis, Teatri Popullor, Shtpia Botuese e Librit
Shkollr etj.
Shkruhen me shkronj t madhe pjest prbrse t emrtimeve
t festave kombtare e ndrkombtare: 28 Nntori, 17 Shkurti, 1 Maji,
7 Marsi, Dita e Msuesit, Dita Ndrkombtare e Gruas etj.
Titujt e gazetave, t revistave e t librave t cilt vihen
kurdoherndrmjet thonjzash shkruhen me shkronj t madhe vetm
fjala e par: Bashkimi, Jeta e re, Drejtshkrimi i gjuhs shqipe
Kshtjella, Lumi i vdekur etj.
Me shronja t mdha shkruhen edhe shkurtimet e emrave t
partive, organizatave institucioneveetj,: SHBA, OKB, NATO, FIFA,
AAK,LDK,PDK,PKR etj.
Mund t shkruhet me shkronj t madhe nj emr i prgjithshm
pr qllime t veanta stilistike,pr t theksuar me forc a me ngjyrim
t veant nj nocion, nj njeri a nj ide t caktuar (Atdheu,
Mmdheu, Liria, Nntori etj).
Premri vetor ju dhe premrat pronor (i,e) tij, (i,e) saj, n shenj
nderimi pr personin t cilit i drejtohemi, ose pr t cilin flasim. Mund
t shkruhen me shkronj t madhe; e edhe emrat e bartsve t
funksioneve shtetrore: shoku Ministr, Kryetar etj.
Me shkronj t madhe shkruhen emrtimet shkencore t tipave,
klasave, rendeve,familjeve e gjinive t bots bimore e shtazore n
gjuhn latine t tyre: Charlota, Protozoa, Mammalia etj.
Shkruhen me shkronjn e par t madhe simbolet e elementeve
kimike; Cl, Fe, H, Mg, N, Na, O, S etj.

Fillon me shkronj t madhe fjala e par e do teksti t shkruar, si
dhe fjala e par e nj fjalie ose periudhe q vjen pas piks,
shumpikshit, pikpyetjes, pikuditjes.
Shkruhen me shkronj t madhe fjala e par pas dy pikave n
kto raste:
a) kur fillon nj ligjrat e drejt a nj citat, q vihet ndrmjet
thonjzash: A t kujtohen fjalt: Ne do ti kryejm porosit
b) kur pas dy pikave radhiten, zakonisht tekste zyrtare (statute,
jigje...etj), paragraf t veant q nisin me kryerresht dhe mbarojn
me pik.
N t gjitha rastet e tjera, teksti q vjen pas dy pikave, fillon me
shkronj t vogl.
Shkruhen me viz lidhse n mes:
a) formimet e prftuara nga prsritja e nj fjale n t njjtn trajt
ose n trajta t ndryshme, nga bashkimi i dy antonimeve, i dy
numrorve themelor, formimet onomatopeike t prftuara nga
prsritja e nj fjale n t njjtn trajt ose n trajt t ndryshuar:
cop- cop, duar- duar, fije- fije, vise- vise; dita- dits, dora- dors; njri-
tjetri, shoqi- shoqin; al- al, gati- gati, holl- holl etj. aty- ktu,
hyrje- dalje; dy- tri or, katr- pes veta, 5- 6 dit, 20- 30 vjet, periudh
dy- tre mujore etj; bam- bam, ciu- ciu, tak- tak, fiu- fiu etj.
b) emrtimet e prbra t njsive t matjes: dit- pun, gram-
molekul, kal- fuqi, kuaj-fuqi, ton-kilometr, grup-mosh etj.
c) emrtimet jo t thjeshta me lidhje kuptimore plotsuese ose me
lidhje prcaktore ndajshtimore ndrmjet pjesve prbrse t tyre:
bar-bufe, qytet-muze, kafe-restorant, miniera e hekur-nikelit, post-
telegraf-telefon; dhom-muze, vin-ur, shpim-krkim,
) formimet terminologjike t tipit: (raketa) ajr-ajr, tok-ajr tok-
tok etj.
d) Formimet e tjera jo t thjeashta: agro-industrial,ekonomiko-
shoqror, anglo-amerikan, austro-hungarez, fjalor latinisht-shqip, fjalor
shqip-anglish-gjermanisht etj.
dh) pjesza ish- para emrtimeve t ndryshme: ish-drejtor, ish-
ministr, ish-kryetar etj.
e) emrtimet e prbra t pikave t horizontit, t formuara prej nj
fjale t thjesht dhe t nj fjale t prbr: jug- juglindje, jug-
jugperndim, lindje-verilindje, veri-verilindje etj.
) emrat e prbr t krahinave e t fshatrave t vendit ton me lidhje
bashkrenditse, ndajshtimore ose lidhje prkatsie: Nikaj-Mertur,
Fush-Kosov, Fush-Arrz etj.
f) Emrat e prbr gjeografik t huaj, edhe kur pjest prbrse
lidhen midis tyre me nj parafjal, lidhz ose nyj: Buenos-Aires, Hong-
Kong, Nju-Jork etj.
g) emrat ose mbiemrat e huaj t personave t prbr pre dy e m
shum pjessh: Abu-Ali, Abu-Ali-Ahmed, Mari-Luiz etj.
gj) numrort rreshtor, kur vet numri ose nj pjes e tij shnohet me
shifra arabe: klasa e 2-t, i 74-ti, e 74-ta, 500-sh; por klasa I, Kongresi
V, Luigji i XVI etj.
h) emrimet e prvjetorve dhe formimet e ngjarjeve me to, kur
numrori shnohet me shifr: 50-vjetori, 15-ditshi, por kur numrori
shnohet me shkronja, fjala shkruet si e vetme, pa viz n mes:
pesdhjetvjetori etj.
i) emrtimet e veanta t mjeteve teknike, si dhe emrtimet e
ngjashme konvencionale, n prbrjen e t cilave hyn edhe nj numr i
shnuar me shifra: Boing-707, Apollo-14etj, si dhe numrat e telefonave
dhe t targave t automjeteve: 044-111-222; DR 44-68 etj.
j) emrtimet eshkurtuara t institucioneve: npunsit e PTT-s,
korrespodentt e ATSH-s etj.
k) emrtimet eprbra nga nj pjes e shkurtuar dhe nga nj pjes e
plot: NI-Kimike, NI-Pyjore etj.
l) shkronjat, numrat (kur shkruhen si shifra), pjest e pandryshueshme
t ligjrats, si dhe elemente q nuk jan pjes e ligjrats, kur prdoren
si emra dhe marrin tregues t trajtave rasore: a-ja, pika mbi i-n, b-ja,7-
a; kryengritja e 1912-s, z-ja, pse-ja etj.
ll) komandat ushtarake t prbra nga dy e m shum pjes; viza
lidhse n kt rast vihet pjesve prbrse t tyre: Para-marsh!, Prapa-
kthehu!, N vend-numro!, Skuadr-ndal! Etj.
Me viz t gjat n mes tyre shkruhen:
- emrat e prvem q shnojn caqet e nj hapsire gjeografike, si
dha emrat q shnojn caqe kohore: gara e iklizmit
Tiran__Elbasan__Kor, Kongresi i Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe
20__25.XI.1972etj.
- mandej : ndeshja Shqipri-__Kosov, A.Xuvani__K.cipo etj.

Shenjat q prdoren n fund t fjalis
Katr shenjat e piksimit q prdoren n fund t fjalis, shnojn
grafikisht pauzn q ndan dy fjali n gjuhn e folur. Ndryshe quhn edhe
shenjat pr intonacion.
Pika shnon intonacionin ezbrits q shoqron zakonisht fundin e
fjalis dftore:
Oso Kuks nuk po i shijonte as buka e ngroht e as mishi i dashit t
pjekur at mbrmje.
Pikpyetja grafikisht shnon intonacionin ngjits q karakterizon
pyetjen gjat t folur:it:
kishte lufttari i dgjuar?
Pikuditja shnon grafikisht intonacionin dhe intenzitetin e
veant, karakterizon shprehjen e gjall t nj emocioni (nj e papritur,
kundrshtim, zemrim, gzim):
Oso Kuka thirri: - Merre lahutn dhe na kndo nj kng trimash
shqiptar
Tri pikat tregojn q fjalia prmban nj nntekst, q mendimi
mbetet i pambaruar:
M pas, Osoja urdhroi q Met Zeneli, Vuksani, Sinani dhe
Zagoriani t dilnin roje n vah, se po binte mesnata e shkjau bes ska...
Shenjat q prdoren brenda fjalis
Presja shnon grafikisht nj pushim t shkurtr brenda fjalis. Ajo
shrben pr t vn n duje:
- nj fjal a nj grup fjalsh n rolin e nj gjymtyre t veuar:
- Artini, djali m i madh, po merrej me msimet.
- - nj fjal a nj grup fjalsh n rolin e nj gjymtyre homogjene:
- Ajo figur mishron vetit m pozitive t popullit: ursin,
menurin, e trimrin.
- - fjalt e togjet e fjalve tndrmjetme:
- Shpendi, pr udi, nuk shkoi larg; u kthye e fluturoi fare ult.
- -pjest e nj fjalie t prbr:
- Sanoja, pasi rregulloi kafsht, shkoi pas ers aty ku zienin ca
copa mishi mbi zjarr.
-
- Pikpresja shnon grafikisht nj pushim m t ndjeshm se
presja. Ajo ndan n prgjithsi pjes t ndryshe t pavarura t nj
fjalie t prbr:
- Ata q na donin, erdhn; ata q sna donin, nuk erdhn.
- Dy pikat shnojn nj pushim q zgjat pothuajse sa te
pikpresja, por, ndryshe prej saj, dy pikat kan nj vler logjike,
ato paralajmrojn nj shpjegim, nj garg shembujsh etj.:
- Tani m ra ndrmend: librin ta kam dhn brenda n
bibliotek.
- Kllapat shnojn nj pushim t shkurtr, si presja. Shrbejn
pr t dalluar, pr t shquar, e pr t izoluar nj grup fjalsh q
shprehin nj sqarim ose nj mendim t ndr. :
- Te fusha e kuqe (ajo quhej kshtu , se n mes t saj ngrihej
nj shkmb i kuq) Born e priste Agimi.
-
- Thonjzat dhe vizat shrbejn pr t rrethuar fjalt e nj
ose m shum bashkbiseduesve n nj ligjrat tdrejt
.Thonjzat shrbejn gjithashtu pr t shnuar emrtimet e
rrugve, t institucionethn etj.
- Banon n rrugn Adem Jashari