Marc.

Eemans, magisch idealist

Deze veelzijdige, fascinerende maar l te nonkonformistische schilder, kunstkenner, dichter en
filosoof is te weinig gekend. De pers bleef zwijgzaam bij zijn overlijden op 28 juli 18, op een
hatelijk stukje in een !ranstalig dagblad na. "e#o$ is evenwel g%%n tijdschrift als zovele anderen.
Daarom een & korte en dus onvolledige & inleiding tot persoon en werk van deze uitzonderlijke
figuur.
Een vroegrijp kunstenaar
'arc. (emans werd geboren in Dendermonde op 1) juni 1*+. ,ader was postbeambte, en werd in
11* naar het -russelse overgeplaatst. .1/ De jonge (emans ging naar school in 0aken, daarna naar
het #oninklijk 1theneum van -russel waar hij grondig be2nvloed werd door zijn leraar 'aurits
-rants, schrijver van o.a. Germaansche heldenleer 31*24. (emans was uiterst leergierig, las vanaf
zijn veertiende 5lato, $pinoza, #loos, 6orter, 7ouperus, wat later $helle8, "agore, 9ietzsche.
De -russelse kunstenaar en toneelspeler 6aart ,an -ruaene leerde hem de Chants de Maldoror van
7omte de 0autr%amont kennen, wat samen met (emans: bewondering voor !riedrich 9ietzsche
leidde tot zijn definitief afscheid van het christendom. "egelijk ontwikkelde hij een grote
belangstelling voor de 'iddeleeuwse, vooral 9ederlandstalige m8stici, waarover straks meer.
;itzonderlijk vroeg ontwikkelde hij zijn aanleg voor de schilderkunst. <ijn vader had artistieke
belangstelling en ging veel met kunstenaars om. <o leerde 'arc. reeds als knaap kunstschilders
kennen, vooreerst in de kunstkring Doe stil voort met o.a. ,ictor $ervranck=, !eli= De -oeck en
5roper De "ro8er. >ij bezocht tentoonstellingen, en deed als vijftienjarige zijn intrede in de Ecole
des Beaux Arts. >ij begon zelf te schilderen, eerst abstrakt. >ij werkte. o.a. mee aan Het Overzicht
(121?2@/ onder leiding van 'ichel $euphor .!ernand -erckelaers/ en aan Sept-arts. An die jaren
droomde hij van het stichten van een 6roupe humanisme, waarvoor hij het manifest opstelde, en,
met nogal wat jonge kunstenaars, sloot hij zich bij de BDerde AnternationaleB aan.
-ij het verschijnen van het Manifeste du surralisme van 1ndr% -reton 312C4 vervoegde (emans
zich meteen bij de surrealisten, een kunstrichting die hij, weliswaar op zeer persoonlijke wijze,
trouw zou blijven.
<ijn eerste eigen tentoonstelling hield hij in 128 in galerij 0:%poDue bij zijn vriend (.0.". 'esens
en, in 1E* zou hij samen met Fen% 'agritte al in het 1msterdams $tedelijk 'useum mogen
e=poseren.
Datzelfde jaar verscheen zijn eerste bundel ,ergeten te worden, een reeks ge2llustreerde
surrealistische gedichten. $tilaan zou hij zich losmaken van de surrealisten?als?groep. An
tegenstelling tot hen meende (emans, hoewel zelf agnosticus, dat de werken van de m8stici een
transcendente waarde hadden, perfekt verzoenbaar met het surrealisme. >ij zou trouwens een deel
van het werk van >adew8ch in het !rans vertalen.
(emans nam nu afstand van het orthodo=e mar=isme, dat veel surrealisten bleven aankleven, en
vond stilaan zijn geestelijke thuis bij het rechtse traditionalisme van een Fen% 6u%non en .veel
later/ van een Gulius (vola.
Bedrijvig op tal van fronten
,anaf 1EE ging (emans meewerken aan het belangrijke tijdschrift >ermes .1EE?E/ dat een grote
rol zou spelen in het !ranstalige, tegelijk (uropees?gerichte kultuurleven. >oofdredakteur Has de
9aamse schilder en dichter >enri 'ichau= .18?18C/, maar de werkelijke leiding was in handen
van 'arc. (emans en zijn vriend Fen% -aert .die in 1C@ tijdens de repressie omgebracht werd/.
>ermIs bracht nummers over B'8stiek in de 9ederlandenB, over 'eester (ckhart, Fuusbroec en
anderen. 1ls eerste !ranstalig tijdschrift introduceerde het >eidegger en #arl Gaspers in -elgiJ. An
de late dertiger jaren werd (emans: denken diepgaand be2nvloed door $tefan 6eorge en zijn kring
met onder meer de Binnere FeichB idee .Bhet Fijk in onsB/ .2/, en ook door (rnst -ertram .188C?
1@+/ met vooral diens 9ietzsche?biografie .118/ en zijn 9ornenbuch .12@/.
"egen 1E8 beJindigde (emans zijn verzenbundel >et bestendig verbond, die eerst in 1C1 zou
verschijnen, met een lovende inleiding door ;rbain ,an de ,oorde.
An 1C* was (emans tewerkgesteld bij de -elgische Dienst voor "oerisme. "oen hij daar werkeloos
raakte, werd hij benaderd door uitgever Gulien -ernaertsK die stelde hem voor, mee te werken aan
een uitgeverij die uiteindelijk verbonden bleek met het Duitse 1hnenerbe.
'arc. (emans nam, overtuigd maar op zijn eigenzinnige wijze deel aan de kulturele kollaboratie.
>enri. !. Gespers t8peert dit aldus Bzijn visie op het nationaal socialisme was bepaald door een
m8thische en metaf8sische benadering. 6evoed door de Duitse m8stici en romantiekers, maar ook
door de 9oordse sagen, zag (emans in het nazisme een terugkeer tot de oertraditie, de
wedergeboorte van een sakrale en magische wereld die ten onder was gegaan aan de technische,
demokratische maatschappijB. .E/ (emans zelf getuigde over die periodeL B'ijn kollaboratie was er
een met voorbehoud, als bewust 6root?9ederlander. Ak was... een Dietse verzetsman, zoals Hies
'oens en co.MB .C/
9et vNNr en ook tijdens de oorlog werd (emans nog diepgaand be2nvloed door Gulius 0angbehn, de
BFembranddeutscheB .18@1?1*+/ op wie Hies 'oens zijn aandacht gevestigd had. >ij voelde zich
vooral aangetrokken door Bder 6eist des 6anzenB, waaruit hij het begrip BgansheidB anal8seerde.
,olgens hem Ble tout travaille en fonction des parties subordonn%es et se manifeste en elles, tandis
Due chaDue partie travaille dans le cadre du :tout: et n:e=iste Du:en fonction de luiB. (emans werd in
die mate door 0angbehn be2nvloed dat hij de mens ging opvatten als een grote %%nheid van geest,
ziel en lichaam en hij stelt het Bbestendig verbondB voorop als het verbond van de individuele mens
met de traditionele elementen L lucht, water, aarde en vuur.
"ijdens de oorlogsjaren bleef (emans: aktiviteit als kunstschilder zeer beperkt, maar des te meer
was hij als publicist aktief. 1ls medewerker van Ahnener!e kon hij gemakkelijk de -elgisch?
9ederlandse grens oversteken, en hij werd regelmatig medewerker aan het 9ederlandse blad
Hamer en zelfs van het aloude kulturele tijdschrift Groot-"ederland, dit tot 1CC. (emans was ook
lid van het half?klandestiene B-usle8den?genootschapB geanimeerd door de kunsthistorica en oud?
aktiviste Dr. Guliane 6abriels.
>ij werkte aan tal van 9ederlands? en !ranstalige tijdschriften mee, en was ook kultureel
medewerker van de Fe=?krant #e $a%s rel. >et is vooral hierom dat de repressie hem in 1CC trof.
9a enkele maanden gevangenis ? zonder betichting ? werd hij in de lente 1C@ vrijgelaten. 'aar een
of andere auditeur die per s% BzijnB showproces wilde, ontdekte dat de redakteurs van #e $a%s rel
nog niet in blok beoordeeld waren. "erloopsL enkelen waren al afzonderlijk veroordeeld o.a.
hoofdredakteur ,ictor 'atth8s, terechtgesteld op 1* november 1C+. ;iteindelijk werd (emans
veroordeeld tot acht jaar, waarvan vier met uitstel.
"er zijner gunste kwamen niemand minder dan 9obelprijswinnaar ".$. (liot op, samen met Gan
5aulhan, direkteur van de 9ouvelle Fevue !ranOaise, 'arni= 6ijsen en prof. 5aul !ierens,
hoofdkonservator van de #oninklijke 'usea voor $chone #unsten te -russel.
Een veelzijdig kunstenaar, na 1947
'eteen na zijn vrijlating, hernam 'arc. (emans een koortsachtige In veelzijdige aktiviteit. 1ls
kunstschilder werkte hij opnieuw in dezelfde Bmagisch?idealistischeB richting die hem kenmerkte.
>ij kreeg nu en dan gelegenheid tentoon te stellen. Daarnaast was hij de auteur van een aantal niet
te versmaden kunsthistorische werken. >ij werd, om den brode, artistiek direkteur van de -russelse
kunstuitgeverij 'eddens. Daar verschenen o.a. #a peinture moderne en Bel&i'ue 31)14, verder
werken over 'emlinck, Geroen -osch, 5aul Delvau=, de kunst van de #opten, of nog 0e nu de
FPps Delvau=...
(emans vertaalde o.m. 5ieter 9. ,an (8ck #even en dood in de po(zie 31C+4, of nog #arel ,an de
Hoestijne Be&inselen der chemie 312@4. >ij was ook de schrijver van een der origineelste werken
uit de hedendaagse letterkunde Het !oe) van Bloemaerdinne 3uitg. 7olibrant, 0ier, 12@4 . >et gaat
over een -russelse ketterin die in de 1Cde eeuw de B,enusiaanse liefdeB doceerde vanop een
zilveren kathederM >et gaat hier niet om een historisch essa8 maar wel om een reeks
Bkontrapuntische variatiesB op m8stiek? esoterische thema:s, waarbij -loemaerdinne nu eens
reageert op een uitspraak van 'eister (ckhart, dan weer op een stelling van 9ietzsche, of verwijst
naar de ketter "anchel8n of naar Dantes Divina 7ommedia.
'et 1ubin 5asDue, 5ol 0e Fo8 en 1ndr% ,an den >ove .@/ stichtte hij het Centre internationale de
l*Actualit fantasti'ue et ma&i'ue beter bekend als +antasma&ie. -edoeling was, te reageren op de
modetendenzen van het ogenblik ? 1@ ? en de fantastische schilderkunst, In .later/ de letterkunde
te promoten. 1l bij al een gevuld en veelzijdig bestaan...
Marc. Eemans en ulius Evola
9aar eigen zeggen .)/ werd (emans: aandacht op de Ataliaanse traditionalist Gulius (vola gevestigd
door de jonge Gef ,ercauteren .t 1+)/, redaktielid van ,ietsland-Europa en wellicht de eerste
(vola?kenner in de 9ederlanden. ,ercauteren die kontakt had met Fenato del 5onte, de
testamentuitvoerder van (vola, vroeg advies aan prof. 5iet "ommissen, die hem naar (emans
verwees. Die raakte zo in de ban van (vola, dat hij zijn hele werk doornam, de (voliaanse kringen
in AtaliJ bezocht, en tenslotte in -russel zIlf een 7entra $tudi (voliani oprichtte, waarvan hij heel
wat verwachtte. >ij stelde het zo voor L B>et 7$( heeft geen ander doel dan bij te dragen tot de
vorming van mensen die zich volledig bewust zijn van het huidige lot van onze maatschappij, en die
misschien in staat zullen zijn eens zijn evolutie te be2nvloeden, door deze terug in de zin van de
"raditie te stuwen, d.w.z. in de zin van het $pirituele, het 6eestelijke... dit in overleg met de andere
7entra, In met de !ondazione Gulius (vola te FomeB. .+/
(emans trachtte in -russel rond het 7$( een kring op te bouwen, hierbij bijgestaan door de, toen in
-russel verblijvende Ataliaan $alvatore ,erde. (r werden diskussienamiddagen ingericht, en een
aantal teksten verschenen rond thema:s als "raditie en #onservatieve Fevolutie. (emans zelf
schreef de tekst van enkele uitgaven L
? Heide&&er et la tradition de la pense occidentale, 1+
? #ettre ouverte - Alain de Benoist, 18*
? .ulius Evola et la mtapoliti'ue, 18*
? Martin Heide&&er en de traditie van het /esters den)en, 181
? Aux ori&ines de la tradition primordiale d*apr0s Bal G1 2ila), 181
? Herman /irth et la prhistorie prindoeuropenne, 181
? 3l fa ut 'ue certaines choses soient dites, 182
An 182 verscheen de 9ederlandse vertaling van (vola:s Orientamenti door 5eter 0ogghe, ingeleid
door ondergetekende. 9iet zNmaar een brochuurtje maar een van de meest waardevolle
metapolitieke teksten van de Ataliaanse denker.
(r werd zelfs gestart met een tijdschriftje 2radition, waarvan in 181 en 182 een viertal nummers
verschenen. 'aar het 7$( raakte nooit echt van de grondL de weinige ,laamse medewerkers, 5eter
0ogghe, !rank 6oovaerts en ikzelf werden door vele andere opdrachten in beslag genomen, en van
de !ranstalige leden hoorde ik zelden iets... >et 7$( ging dan ook, na 18E, in een lange
winterslaap.
Besluit
Hat voorafgaat is maar een bescheiden, onvolledige schets van een uiterst veelzijdige en boeiende
persoonlijkheid. 'arc. (emans, hoe BonaktueelB en hoe Bpolitiek inkorrektB hij ook geweest is,
blijft een diepgaande invloed uitoefenen op wie zijn werk beter leerde kennen.
>eel wat kunstcritici spraken zich, meestal positief over zijn werk uit. 'ag ik volstaan met drie
citatenQ
B,oor 'arc. (emans is de kunst idee, is de kunst als verschijnsel altijd het belangrijkste geweest.
Hat door de 7atalaanse schilder Guan 'arti werd samengevat als :Marc1 Eemans4 amant de l*art
d*aimer l*art*.B Gan D:haese, 1+2/
B'arc. (emans apparaRt un peu comme un prince germaniDue, sorti de l:ombre ou du tombeau,
porteur d:un message de l:autre monde mage et prophIte, sorte de revenant charg% de sorti lIges.B
."homas Pwen/
B7e contemporain des princes -ourguignons de la "oison d:Pr rSvait d:un bastion "hios appel%
devenir au carrefour de l:occident continental et maritime, une des incarnations les plus f%condes du
g%nie (urop%en. 7e vaillant octog%naire fut un v%ritable s8mbole de la rencontre r%volutionnaire de
la "radition et de la 'odernit%, dans une constante fid%lit% la haute id%e Du:il se faisait du rTle de
l:artiste dans DuelDue cit% id%ale.B Gean 'abire, .9ational >ebdo, E september 18/
"enslotte ditL wat hierboven staat is slechts een bescheiden poging om deze toch wel
uiterstveelzijdige persoonlijkheid te benaderen. (emans heeft recht op m%%r, op een vakkundige,
met verstand In hart geschreven biografie. .8/ ,andaag ken ik alleenL
? $erge >utin en !riedrich?'arcus >uebner, Ars Ma&na1 Marc1 Eemans4 peintre et po0te &nosti'ue,
uitg. 0e soleil dans la tSte, 5aris, 1@.
? 5iet "ommissen, 'arc. (emans, essai de !io&raphie intellectuelle, uitg. $odim, -russel, 18*.
;itstekend en rijk ge2llustreerd.
Foeland F1($
!oten
.1/ -iografische gegevens vindt men in een vraaggesprek met ,e 5ri6!uiter, jaargang + nr. 1, 18.
.2/ 7Marc1 Eemans4 een !iecht7, door >enri !. Gespers in AM5B-ti6din&en, juni 1+.
.E/ ibidem.
.C/ B"wee onder hen waren oudterdoodveroordeeldenB merkt (emans op. ,e 5ri6!uiter, ibidem.
.@/ ,e 5ri6!uiter, ibidem.
.)/ Pprichtingsmanifest van B"raditieB? 7$(?,laanderen, 18+.
.+/ Pprichtingsmanifest van B"raditieB? 7$(?,laanderen, 18+.
.8/ 9og ditL (emans was, zeker na de oorlog, nimmer politiek actief, maar sloot zich toch, in 1++
bij de ,laamse ,olkspartij aan. BAk heb nog met 0ode 7laes in dezelfde cel gezeten dus...B
vertrouwde hij me toe op een ,,5?kongres. Dat volstond voor hem als motivering...
Faes, F., 'arc. (emans, magisch idealist. AnL "e#o$, 18, jg. 1, nr. 1, p. E8?C2.