Patrologia Orientalis Tome XV - Fascicule 1 No. 72 - Documents Relatifs Au Concile de Florence I

PATROLOGIA ORIENTALIS
TOME XV FASCICULE 1 N 72
AU CONCILE DE FLORENCE
i
LA
QUESTION
DU PURGATOIRE A FERRARE
DOCUMENTS I-VI
R. GRAFFIN F. NAU
DOCUMENTS RELATIFS
TEXTES DITS ET TRADUITS
PAR
S. E. Mgr Louis PETIT
ArchevqueLatin d'Athnes
EDITIONS BREPOLS
TURNHOUT BELGIQUE
1990
PATROLOGIA ORIENTALIS
DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE 1. La
Question
du
Purgatoire
Ferrare
II No 73 G. BARDY
R. GRAFFIN F. NAU
TOME
QUINZIME
1 No 72
Mgr.
L. PETIT
LES TROPHES DE DAMAS
(controverse judo-chrtienne
du VIle
sicle)
III N 74 DR. G. BAYAN
LE SYNAXAIRE ARMNIEN DE TER ISRAL III Mois de Sahmi
IV N 75 M. BRIRE
PHILOXENI, episcopi MABBUGENSIS, DISSERTATIONES DECEM.
DE UNO E SANCTA TRINITATE INCORPORATO ET PASSO 1
V No 76 S. GRBAUT
LE SYNAXAIRE THIOPIEN IV Mois de Tahs'as' I
EDITIONS BREPOLS
TURNHOUT BELGIQUE
AU CONCILE DE FLORENCE
I
DOCUMENTS RELATIFS
LA
QUESTION
DU PURGATOIRE A FERRARE
DOCUMENTS I-VI
TEXTES DITS ET TRADUITS
S. E. M*r Louis PETIT
ARCHEVQUE LATIN D 'ATHNES
EDITIONS BREPOLS
TURNHOUT
BELGIQUE
PAK
Ie
dition,
Paris 1920
Rimpression anastatique
1990
BENEDICTO-XV PONT- MAX-
QVI -PROMISSIS- FRETVS
QVIBVS-CHRISTVS-PETRO-APOSTOLORVM-PRINCIPI
PERPETVAM SPOPON DIT DE INFERIS VICTORIAM
IN TANTA INGENIORVM VERSVTIA
IN TANTA RERVM PERTVRBATIONE
VNIVERSAM REM CHRISTIANAM
AEQVO DVMREGIT IMPERIO
IN-OMNES-BENIGNVS
LONGE TAMEN IN CALAMITOSOS PROPENSIOR
I ACENTIS ORI ENTIS SALVTI CONSVLTVRVS
AD RES ORIENTALIVM TRACTANDAS
NOVVM PATRVMPVRPVRATORVM COLLEGI VM
AD DISCIPLINAS ARTESQUE ORIENTALIVM IN VRBEPROVEH ENDAS
NOVVM GYMNASIVM
DATIS-AEDIBVS-SELECTIS-VNDIQVE VIRIS
INSTITVENDVM-ORDINANDVMQVE-CVRAVT
HAEC-ACCVRATE- COLLECTA
SACROSANCTAE SYNODI FLORENTINAE
IN QVATVM GRAECI TVM LATINI
VTI VNVM IN MVN DO DEVM
VTI-SOLEM VNVM IN CAELO
ITA VNAM PRONVNTIARVNT IN TERRIS ESSE
SVB ROMANO PONTIFICE ECCLESIAM
MONVMENTA DEDICAMVS
IN PONTIFICEM SANCTISS MAX
IN PATREM OPT

FIDEI CONSTANTIAE OBSEQVII PIETATIS
DOCVMENTVM
Paris,
le 25
juin
i920.
Nihil
obstat,
R. GRAFFIN.
PERMIS D'IMPRIMER
H. ODELIN,
v. g.
INTRODUCTION
Tout
ouvrage,
au dire de
Pindare,
ne devrait s'ouvrir
que par
un
brillant
frontispice 'Apôj/ivoo&' epyoo, wpoGcoitov ^pyj s(/.evTrfkccuyi,
J l
faudrait donc
prsenter ici,
en
quelques pages soignes,
les
origines
du
conflit
religieux qui
divise,
depuis
tant de
sicles,
l'Orient et
l'Occident,
en
rappeler
les
phases principales,
et finir
par
une dissertation en
rgle
sur le concile de
Florence, qui
devait clore ce
grand
dbat. Telle n'est
pour-
tant
pas
ma
prtention.
Le concile de Florence, il est
vrai,
attend encore son historien; toute-
fois,
ce n'est
point par
des tableaux savamment
disposs,
mais bien
par
le
dpouillement
souvent
ingrat
des documents
que procde
l'historien de nos
jours,
et l'assemble de 1439
prsente
encore,
dans ses
procs-verbaux,
trop
de
lacunes, pour que
l'on
puisse songer
en
reproduire
la
physionomie
avec une entire fidlit. Et
quand je parle
de
procs-verbaux,
c'est
par
euphmisme.
On
sait,
hlas!
que
ces
prcieux
documents n'existent
plus,
ou du moins
qu'ils
n'ont
pas
encore t retrouvs,
par
une de ces fatalits
dont il serait difficile de citer
beaucoup d'exemples pour
des vnements
aussi rcents. Aussi voudra-t-on,
je l'espre
du moins, faire bon accueil
aux documents runis ici
pour
la
premire
fois.
-Ferrare, d'une
importance
Ils sont, pour
les dbats
qui
ont eu lieu Ferrare, d'une
importance
capitale,
et
pourtant
on les avait
jusqu'ici
laisss dans l'ombre. Le
Quien,

qui
bien
peu
de choses ont
chapp,
les avait examins de
prs,
et il en
donne,
dans sa
cinquime
Dissertatio Damascenica2 une
analyse
succincte,
mais fidle. Et c'est
par
l'intermdiaire de Le
Quien,
nullement
par
la
connaissance directe des
textes, que
les historiens du
dogme y
ont fait
allusion.
Il
y
a mieux
faire,
on en conviendra,
que
de
reproduire
indfiniment
les mmes
affirmations,
surtout
quand
il
s'agit
de documents
qui,
loin d'tre
perdus,
nous ont t au contraire conservs dans un
grand
nombre de
manuscrits.
Que
l'on me
permette
de les
replacer,
tout
d'abord,
dans leur
milieu
historique.
Aprs
de
multiples
et laborieuses
ngociations,
o les
vques
dissidents
de Ble et le
pape Eugne
IV avaient,
pour
ainsi
dire,
lutt de vitesse et
d'offres
sduisantes,
les Grecs, conduits
par l'empereur
J ean
Palologue
et
1.
Olymp. VI,
4-5. 2. Migne,P.
G.,
t. 94, cc. 353-359.
6 INTRODUCTION.
[6]
1
le
patriarche J oseph,
taient arrivs Venise, le 8 fvrier 1438. A cette
date,
le concile
gnral
se trouvait
dj ouvert,
depuis
le 8
janvier,
Fer-
rare,
au
grand dsappointement
des Pres de
Ble, ce
qui
faisait crire
l'un
d'eux,
Ênas
Sylvius,
le futur Pie
II, cette
phrase pleine
d'une douce
ironie Risit Oriens Latinorum
insaniam,
qui
sibi
ipsi
dissentientes,
aliorum unionem
perquirerent
.
Salus,
au nom
d'Eugne
IV, d'abord
par
le
grand
cardinal Nicolas
Albergati, puis par
le non moins fameux J ulien
Csarini, les
prlats
orientaux hsitrent
quelque temps
sur le
parti

prendre.
O valait-il mieux se rendre? Ferrare ou Ble? Le
doge, lui,
leur conseillait d'attendre Venise l'arrive des ambassadeurs de Ble et
des
reprsentants
des
princes.
Finalement les
lgats
du
Pape
eurent
gain
de
cause;
au bout de
vingt jours
d'actifs
pourparlers, l'empereur,
suivi d'un
pompeux cortge,
se
dirigea
sur
Ferrare,
o il
fit,
le 4
mars,
son entre solen-
nelle,
accueilli avec munificence
par Eugne
IV.
Quatre jours plus tard,
le
8 mars, le
patriarche
arriva son
tour,
escort
jusqu'auprs
du
Pape par
quatre cardinaux, vingt-cinq vques
et le
gouverneur
de la ville. Le
protocole
de l'une et de l'autre
rception
avait donn lieu d'assez vifs
dbats, qui
se
renouvelrent avec non moins d'acuit l'occasion de la
premire
sance
solennelle du
concile,
le mardi
saint, 9avril,
dans la cathdrale de
Ferrare,
ddie San
Giorgio.
Mais on avait
fini,
malgr
tout,
par
s'entendre.
Le 13
avril,
une fois les ftes
pascales termines, le
Pape
invita les
vques grecs

aborder,
en runions
prives,
l'examen des diverses
ques-
tions
dogmatiques
sur
lesquelles
il
y
avait
divergence
entre les deux
glises.
Les Grecs auraient bien
voulu,
ici
encore,
ne rien faire avant l'arrive sans
cesse annonce, et
toujours ajourne,
des Pres de Bte.
Aprs quelques
hsitations,
on se mit
pourtant
l'uvre. Dix
prlats
de
chaque parti,
avec
leurs secrtaires
respectifs,
au nombre de
deux, devaient se
runir, deux
fois
par
semaine, dans
l'glise San-Francesco, pour y
discuter ensemble
sur les
points
controverss1. Ce
furent,
du ct des
Grecs,
les
mtropolites
d'Ephse,
de Nice, de
Monembasie,
de
Lacdmone, d'Anchialo,
et
cinq
autres, dont le
sige
n'est
pas indiqu.
Par ordre de
l'empereur,
les deux
premiers,
savoir Marc
d'Ephse
et Bessarion de
Nice, devaient seuls
prendre
la
parole
en
public.
A la tte des Latins se trouvaient les cardinaux
J ulien Csarini et Nicolas
Albergati, l'archevque
de Rhodes
Andr,
et le
savant dominicain
espagnol
J ean de
Torquemada. Aprs
un
change
de
compliments,,
les
dlgus
abordrent, dans la troisime
sance, les
ques-
tions dbattre. J ulien Csarini les avait ramenes
quatre
la Procession
1.
[Dorothe
de
Mitylne]
'II
ayi'a
xal
oixoujxevtxr,
iv
^Xojpevta auvoSo (Rome, 1577),p. 9;
2edition,(Rome, 1864),p. 14; SylvestreSyropoulos,
Verahistoria unionis non verae
inter Graecoset Latinos
(Hagae-Comitis
=
Haag, 1660),p.
115.
[7]
INTRODUCTION. 7
du
Saint-Esprit,
les
Azymes,
le
Purgatoire,
et la Primaut romaine. A la
demande des
Grecs,
la
premire
de ces
questions
fut remise
plus
tard,
jusqu' l'poque
o le
concile, par
l'arrive des Pres de Ble et des re-
prsentants
des
princes, prsenterait
un
aspect plus imposant.
Sur les trois
autres,
ils
s'engagrent

rpondre,
dans le
plus
bref
dlai, aprs
entente
avec
l'empereur.
Celui-ci leur conseilla de
choisir, pour commencer,
l'une
des deux dernires
questions.
Les Latins ne firent aucune
objection,
et
c'est ainsi
que,
du consentement des deux
parties,
la
question
du
Purga-
toire fut la
premire
venir en dlibration.
A la
cinquime
runion,
qui
eut lieu le 5
juin,
J ulien Csarini
exposa
la
doctrine
catholique
touchant le
Purgatoire. Aprs
l'avoir rsume en une
courte formule,
emprunte
d'ailleurs au concile de
Lyon
et
qui
devait encore
tre insre telle
quelle
dans le dcret de
Florence,
le cardinal
apportait
l'appui
un certain nombre de textes
emprunts
au second livre des Ma-
chabes,
l'vangile
de saint Matthieu, et surtout au
chapitre
in de la
premire ptre
aux Corinthiens. Venaient ensuite
quelques tmoignages
patristiques,
fournis,
du ct de l'Orient,
par
S.
Basile,
S.
piphane,
S. J ean
Damascne,
S.
Denys l'Aropagite,
Thodoret, S.
Grgoire
de
Nysse, et,
pour
les Occidentaux, par
S.
Augustin,
S. Ambroise, S.
Grgoire
le
Grand. A ces
arguments
d'autorit
s'ajoutait, pour
finir, une
preuve
de raison. Cet
expos ayant
t remis
par
crit aux
Grecs',
leurs deux
champions,
Marc et
Bessarion,
y
firent chacun une
rponse particulire,
qui
fut ensuite fondue en une seule et remise aux Latins ds le 14 du
mme mois de
juin
1438. Ce sont
prcisment
ces
rponses
des Orientaux
qui
font
l'objet principal
de la
prsente publication.
Il
importe,
ds
lors,
d'en examiner avec
soin,
sinon le contenu dsormais accessible tous, du
moins
l'origine
et l'authenticit.
Le travail
personnel
de
Fvque d'phse
ne saurait tre mis en doute.
Il
suffit, pour
trancher la
question,
d'en
appeler
au
tmoignage
des manus-
crits fort
nombreux, qui
nous ont
conserv,
sous le nom de
Marc,
trois
discours sur le
Purgatoire, prononcs

Ferrare,
en
prsence
des cardinaux
et des
thologiens latins
et comme ces
discours, quand
ils sont
reproduits
in extenso, se suivent
toujours
dans un ordre
constant,
cet ordre est vi-
demment command
par
la succession
chronologique.
L'examen
intrinsque
1. Il a t
insr,
mais avec de
graves lacunes, par
AndrdeSanta-Croce dans sa
Collatio
XXII,
c'est--dire une
place
o l'on n'irait
pas
le
chercher;
aussi a-t-il
chapp
beaucoup
d'historiens. Commeil anaturellement servi decadre aux
rponses
des Grecs et
qu'il
est fort court, j'ai
crubienfairedele
republier ici,
souslen I, avec
denotablesamliorations
que
ladcouvertedutexte
grec,
rest
jusqu'ici inconnu, m'a
per-
mis
d'apporter
l'ditionde
Giustiniani, Actacane
Florentini, Rome,1638, p.
285-288.
8
INTRODUCTION.
[8J
conduit du reste aux mmes conclusions. On n'a
qu'
les relire
pour s'aper-
cevoir
qu'ils
constituent comme autant de
rpliques
successives aux thses
latines. Le
premier morceau,
d'un caractre
plus gnral,
dbute
prcis-
ment
par
la formule
prsente par
Csarini. Dans le second
discours,
on
voit la discussion se resserrer autour de certains textes
plus embarrassants,
pour finir,
avec le troisime
morceau,
sur des
points
de dtail.
Les discours de Marc
d'phse
ont survcu dans leur
intgrit,
et il ne
sera
que juste
de leur donner dsormais
l'hospitalit
dans les collections
conciliaires. En est-il de mme de l'uvre de
Bessarion, ou tout au moins
de cette
rponse
collective des deux
prlats
remise aux Latins le 14
juin
1
1438? A cette
question, qui
ne
parat pas
avoir t
jamais discute,
il con-
vient de
rpondre
aussi
par
l'affirmative. Mais comme on semble avoir
pris
tche de
l'embrouiller,
il est ncessaire de commencer
par
dvider
l'cheveau avant de
prsenter
une conclusion
qui
soit absolument hors de
toute conteste.
Martin Crusius
signale,
dans sa
Turco-Graecia2
un
opuscule qu'il
dcrit
en ces termes
liesponsio Graecorum ad
positionem Latinorum,
opinionem
iynis purgatorii fundantium et probantium, quae
lectaet data
fuit
reverendissimis
et reverenllis Patribus et dominis
deputatis
die sabbati 13 mensis* iunii
143S, in
sacristia Fratrum
Minorum, Basileae, praesentata Nicoao Cusano . Si l'on
supprime,
ou
plutt
si l'on rectifie les derniers mots de ce
titre,
on setrouve
videmment
en 'prsence
de la
rponse collective de Marc et de Bessarion.
Que
ce document ait t
plus
tard remis Ble au cardinal Nicolas de
Cusa,
la chose n'est
point impossible;
mais
que
cette remise ait t effectue
par
les
prlats grecs
venus au
concile,
voil
qui dpasse
toute vraisemblance.
En
juin 1438, les Grecs ne se trouvaient srement
pas

Ble,
o ils ne se
sont du reste
jamais rendus, et l'on n'a
pas connaissance, par ailleurs,
que
la
question
du
Purgatoire
ait
t, je
ne dis
pas
dbattue avec les Orien-
taux,
mais
simplement pose
au concile de Ble. Chose non moins
digne
de
remarque,
c'est des
prlats dlgus, Patribus et dominis
DEPUTATIS, que
les Grecs ont remis leur
rponse.
Des
dlgus
de ce
genre
avaient bien
t,
on l'a
vu,
dsigns

Ferrare; ils n'ont
pu
l'tre
Ble, pour
la bonne
raison
que
ce
point
de controverse
n'y
a mme
pas
t mis en discussion.
Allons
plus
loin. C'est le
samedi,
14
juin, que
la remise a eu
lieu; or,
d'aprs
Dorothe de
Mitylne,
c'est le 14
juin que
Bessarion
rpondit pu-
bliquement
au nom des Grecs.
Enfin, dernire
concidence, on
indique
1.Cettedatedu14
juin
est
expressmentindiquepar
Dorothede
Mitylne,op. cit.,
p. 10; 28
dit., p.
16. 2. P. 168. 3. C'est44mensis
qu'il
faut
lire, conformment
l'assertion deDorothede
Mitylne,pour
la raison bien
simplequ'en 1438, le 13
juin
ne tomba
pas
un
samedi, commeil est dit
ici, mais un vendredi.
[9] INTRODUCTION. 9
comme lieu de runion la sacristie des Frres
Mineurs;
et Dorothe de
Mitylne,
en dsaccord sur ce
point
avec
Syropoulos qui
nomme
l'glise
de
Saint-Andr,
qui
n'est
plus aujourd'hui
affecte au
culte', indique
bien
que
la Commission des Dix se runissait dans
l'glise
de
Saint-Franois2.
La traduction
grecque
officielle de la Cedula
prsente par
les Latins n'est
pas
moins
formelle; dans un
trop
bref
prambule,
elle mentionne le mme local
v
ToiSe
tou
aaxapou<t>fayyi(jxoynceuouXaxfe).
Cette
glise
de
S.-Franois est
encore desservie Ferrare
par
les Mineurs
Conventuels,
et telle en tait la
notorit, qu'elle
renferme les tombeaux de la famille des
marquis
d'Este.
Tout
concorde,
on le
voit,
dans notre
hypothse,
et il n'est
pas
douteux
que
le document
indiqu par
Crusius ne soit la
rponse grecque

l'expos
de J ulien Csarini.
Autre
question
non moins
grave.
Cette
Responsio Graecorum,
si intres-
sante
pour
l'histoire du concile de
Ferrare-Florence,
a-t-elle
jamais
vu le
jour?
Oui
encore,
et l'on en
compte plusieurs
ditions. Un
recueil,
au con-
tenu
htroclite, comme on en
publiait
tant au xvie
sicle,
a
paru
Ble
en 1555 sous ce titre
Orthodoxographa theologiae
sacrosanctae ac
syncerioris
fidei
doctores numero LXXVI
[a
Is. Heroldo
collecta]. Basileae, 1555,
in-folio.
Or,
parmi
tant d'uvres
disparates
contenues dans cet
pais volume,
il en
est
une, pages 1376-1390,
qui rpond
exactement au
signalement
fourni
par
Crusius. Elle est intitule
Apologia
Graecorum de
purgatorio igne in
concilio Basileensi
cxhibita,
nunc
quam primum a
J oanne
Hartungo
latinitate
donata. Ici
encore,
corrigez
Basileensi en Ferrariensi
pour les,
raisons indi-
ques ci-dessus,
et vous aurez le document mme dcrit dans la Turco-
Graecia.
L'opuscule
est ddi
Otthenrich, comte
palatin
et duc de
Bavire,
et
l'ptre
ddicatoire
d'Hartung
est date de
Heidelberg,
le 4 des ides
de
septembre,
autrement dit le 10
septembre
15453.
S'il faut .en croire
Harles,
gnralement
bien
inform,
notre
Apologia
aurait t
galement publie

Leipzig,
en 1556. Hic
(libellus) graece
et
latine cum Alex. Alesii libello contra Lud.
Nogarolam de traditionibus,
prodiit Lipsiae 1556, 8, sine nomine auctoris hoc titulo
Apologia
Grae-
corum de
purgatorio igne
in concilio Vasileensi
(an. 1438)
cxhibita".
Puis,
avant la fin du mme
sicle, Vulcanius en faisait
paratre

Leyde,
en
1595,
en un volume
in-8, la traduction latine5.
1. Situesur la
paroisse
de
Santa-Maria-in-Vado, elleest maintenanttransformeen
magasin, aprs
avoir servi durant de
longues
annes de
dpt
militaire. On
y
montrait
autrefois l'autel o avait clbr Luther c'tait le
premier
droite en entrant.
2.
Op. cit., p.9;
2e
dit., p.
15. 3. Lerecueil des
Orthodoxographa
est dcrit avec
beaucoup
de dtails dans Thomas
Ittig,
De bibliotheciset catenis
Patrum, variisque
veterum
scriptorumcollectionibus,Leipzig, 1707, p.
7
sqq.
4. Cf. Patr.
Gr.,
t.
151,
p. 1253,
nXXII. 5. Ibid.
10 INTRODUCTION.
[io]
Cen'est
pas
tout. Cette mme traduction de
Vulcanius,
mais
accompagne
cette fois du texte
grec, reparat
au dbut du xvne sicle dans le clbre
pamphlet
deClaude de Saumaise contre la
primaut pontificale
Cl. Salmasii
librorum de Primatu
Papae pars prima.
Cum
apparatu.
Accessere de eodem
primatu
Nili et Barlaami tractatus
(Hanoviae
=
Hanau, 1608).
J e n'ai sous
la main
que
la
rimpression parue

Leyde (Lugduni Batavorum)
chez les
Elzyir,
en 1645, et
l,
notre
opuscule occupe
les
pages
65-93 de
l'Ap-
pendice.
Le texte est le mme
que
dans les
Orthodoxographa;
mais
pour
des
raisons restes inconnues, le titre donn
par
le recueil de Ble se rduit chez
Saumaise ceci De
Purgatorio igne
liber unus. Et c'est sous ce nouveau
titre,
bien
vague, que
nous le
voyons reparatre
dans un recueil
anonyme
tout en
grec, paru
Londres, suivant les
contemporains
comme
Allatius,
Cons-
tantinople, d'aprs Legrand,
aux environs de l'an
1627, par
les soins de
Nicodme Mtaxas*. Ce recueil est si rare
que Legrand
n'en a connu
que
deux
exemplaires,
l'un
appartenant
au British
Museum, l'autre la clbre
bibliothque
du
prince Georges Maurocordato, devenue, aprs
la mort du
prince,
la
proprit
de M.
Georges
Baltazzi. Ma
bibliothque personnelle
en
possde
un
exemplaire.
Comme chez
Saumaise,
l'opuscule
sur le
Purgatoire
y
vient immdiatement
aprs
le trait de Barlaam sur le Pouvoir du
Pape
et
occupe
les
pages
31-40. Et c'est cette
place purement
accidentelle
qui
a
dpist
les
critiques
en matire littraire. Les uns ont attribu
l'ouvrage
Nil Cabasilas, les autres Nicolas
Cabasilas,
neveu du
prcdent,
les
autres enfin
Barlaam,
sans
qu'il
soit d'ailleurs
possible
de citer un seul
manuscrit
l'appui
de l'une ou l'autre de ces attributions2. C'est Barlaam
qui
l'a
emport, aprs que
Pierre Arcudius le lui eut
revendiqu
dans un
ouvrage
de facture
trange, paru
d'ailleurs
aprs
la mort de
l'auteur,
sous
ce titre
Ilspt.
tou
xa9apTipio\> FIupo
xara
Bapaaa, IleTfou
TOU
Apx.ouSou.
De
Purgatorio ign
adversus Barlaam Petri Arkudii.
Romae, Typis
et
impen.
Sac.
Cong.
de
Propag. Fide, 1637,
in-4.
L'opuscule
sur le
purgatoire y
est
reproduit par petites tranches,
et
rfut, suivant les
cas,
en
quelques
lignes
ou en
plusieurs
centaines de
pages.
Comme on le voit
par
la
prface
et aussi
par l'imprimatur
du Matre du Sacr
Palais, en date du 1eravril
1637,
le livre d'Arcudius fut
publi par
les soins du chiote Pantalon Li-
garids,
un de ces
esprits
merveilleusement
souples,
romains
Rome, grecs
Constantinople,
russes
Moscou,
toujours prts
se livrer
qui
leur
donnera
plus
de
dignits
et surtout
plus d'argent.
Dans
quelle
mesure
Ligarids
a-t-il
respect
l'uvre de son
devancier,
il est difficile de le
dire,
mais l'histoire ultrieure de cet aventurier autorise tous les
soupons.
1.m.
Legrand, Bibliographiehellniquedu
XVIIe
sicle,
t.
I, p. 240-3,
n"168.
2. Cf.
Fabricius, Bibliotheca.
graeca,
d. Harles, t.
XI, p.
384et 678.
li; INTRODUCTION. 11
L'ouvrage
est d'ailleurs si mal
compos qu'il
ne vaudrait
pas
la
peine
de
s'y
arrter,
si cette malencontreuse attribution Barlaam d'une uvre
qui
n'a absolument rien voir avec le moine calabrais ne devait
disparatre
de
l'histoire. Il est d'autant
plus
utile d'lucider cette
question qu'un
savant
de
4'envergure d'Allatius, renchrissant encore sur Arcudius, va
jusqu'
crier la
supercherie
et ne craint
pas
d'assurer
que
le vritable auteur
de
l'opuscule
est un
protestant
du xvie sicle Voici en
quels
termes est for-
mule cette
trange hypothse*
Ut vero meam de eo libro sententiam
proferam,
dico,
librum illum e sinu haereticorum esse
desumptum,
concin-
natumque
eo
tempore, quo
Lutherani de Ecclesia Graeca sese bene mereri
existimabant,
cum illam conarentur defendere adversus Romanam Eccle-
siam,
et una cum ea
Guacwp-oi
fieri
procurabant; putoque
e latina ut
plu-
rimum in
linguam graecam
conversum. Nemo
siquidem
Graecorum adeo
impudenter
rem
pertractasset, qui
et auctoritatem sanctorum Patrum de-
misse
venerantur,
et eorum dicta veluti
eloquia
divina
osculantur,
et
cum de iis
agunt,
cum omni reverentia nomina eorum in
scriptis
referunt.
At is,
quisquis
sit
auctor,
testimonia Patrum
contemnit, dicta
pessime
calumniatur,
et eos haereseos nota non veretur infamare.
Et, quod magis
est, ad solam sacram
Scripturam,
reiectis Patrum
scriptis, provocat,
et
sexcenta
alia, quae
nec Graeci
ipsi,
nec Marcus
Ephesius,
nec Barlaamus.
licet acerrimo odio Latinos
prosequereiitur,
vel
scripto
notare ausi fuis-
cc sent . Ici
Allatius,
il faut le
dire,
pousse
vraiment
trop
loin sa constante
manie de laver de tout
reproche
ses
compatriotes,
et l'on ne
peut que
sourire de son flair
littraire,
quand
on l'entend affirmer
que
Marc
d'phse,
pour
ne citer
que lui, n'aurait
pas
os
parler
sur ce ton des crivains
ecclsiastiques
contraires sa
propre opinion.
Il
n'y
a
plus
en effet de doute
la
majeure partie
de cet
opuscule
est
emprunte,
mot
pour mot,
Marc
d'phse.
C'est ce
qu'il
est facile de
prouver 2.
A lire avec un
peu
d'attention ce De
Purgatorio ign liber unus,
on
s'aper-
oit bien
vite, 1) que
ce n'est
pas
une uvre
individuelle,
mais
collective,
1. De
utriusque
Ecclesiae.
perptua
in
dogmate
de
Purgatorio consensione,
Romae, 1655,in-8, n XXXIII,
pag.
239. Cf.
Migne, Theologiae
cursus
completus,
t.
XVIII,pp.
432-433. 2. Lasolution
propose
ici at
entrevue, sinonsolidementta-
blie, par
un
professeur
deMoscou, Gorskij,
danssonlivre
anonyme
Histoiredu Con-
ciledeFlorence
(Moscou,1847),
traduite en
anglais par
Basile
Popof.
The
/uston/ of
thecouncil
of
Florence
(Londres,1861),
eten
grec
dans
l'EaYYôKi?u5>
t. III
(Athnes,
1860),p. 112-121,165-171,267-274,308-315,343-359,
399-417,472-478,504-522;t. IV
(1861),p. 129-140,175-186,304-315,363-368, 540-552.
Gorskij pense que
le Liber de
Purgatorio
n'est autre
que
la
rponse
deMarc
d'phse.
Cen'est l, on va le voir,
qu'une demi-vrit,d'autant
plus que
Marca trois discours sur ce
sujet.
Avec
lequel
faudrait-il tablir
l'identification, c'est ce
que
le
professeur moscovitea
nglig
dedire.
12
INTRODUCTION.
[12]
compose,
dtail
retenir, aprs
une
longue
et
pnible
traverse
r,{uv
rs
tcovovwoGTaffi xaTa
t^v
(J iaxpv
xaTVjv
dra;o&Y)(uav
togoO'tov
( 1) 2) qu'elle
s'adresse
des
gens qui
ont
beaucoup
travaill amener les Grecs cette as-
semble
f/.v
te TOffdvo'
U7rp
tti
irpoxeiêv/iYif-v
<7uvsXsu<7e>
TwpoxaxaaXojAvoi
<T7TrovSvj<; (ib.); 3) qu'elle
a t
prsente
au dbut des
dlibrations,
avant
l'examen de toute autre
question,
circonstance dont
profitent
les auteurs
pour
formuler le vu d'une solution
pacifique
non seulement de l'article
en
cause,
mais encore de tout autre
point
controvers ox e-l1 tgO
7:poxet{/ivou
vuvl toutou
yjTY)'[/.<XTo kizic,
e<m
yevyi<7e<79ai f&rivov,
cXct /.ai sici t:ocv-
tcov
lave,
tv 'XXwv
(ib.); 4) qu'elle
constitue une
rplique
un
expos
prsent
antrieurement
par
les
Latins,
dont elle
examine,
l'un
aprs
l'autre, tous les
arguments,
commencer
par
le rsum du
dbut, qui
se
trouve
tre, on l'a
dj remarqu,
la formule mme du futur dcret de
Florence; 5)
enfin
qu'elle rpond,
sous
le g 18,
au
cinquime argument
des Latins tir de la
primaut romaine,
et cet
argument occupe
effective-
ment le
cinquime rang
dans la Cedula
prsente par
les Latins.
Et
si, aprs
avoir
rappel
ces caractres
gnraux,
nous
passons

l'examen de la
composition
matrielle du
morceau,
on
remarque
tout de
suite
que
celui-ci
provient,
en
grande partie,
du
premier
discours de Marc
d'phse.
Si l'ordonnance
gnrale
commune aux deux
pices, je
veux
dire au discours de Marc et la
Rponse anonyme,
est naturellement com-
mande
par
celle du document latin
auquel
il
s'agissait
de
rpondre;
il est
impossible, par
contre, en dehors de
l'hypothse
d'une collaboration
directe,
d'expliquer
la
prsence,
dans la
pice anonyme,
de
pages
entires em-
pruntes
textuellement au
premier
discours de Marc. C'est surtout
quand
on arrive aux
arguments
de raison
qui
terminent le morceau
que
le
pla-
giat
saute aux
yeux.
Il
y
a ici
transcription pure
et
simple
sans la moindre
modification. A moins de
traiter,
sans motif
apparent,
Marc de
plagiaire,
il faut donc admettre
qu'il
a mis
lui-mme,
d'accord avec son
collgue
Bessarion,
une
partie
de son bien dans la
Rponse
collective. Et comme
on
sait, par
ailleurs,
que
ces deux
prlats
avaient seuls
reu
mission de r-
pondre
aux
Latins,
on en arrive cette conclusion aussi certaine
qu'inat-
tendue,
que
tous les
passages
de la
Rponse
non
identiques, pour
le fond
ou
pour
la
forme,
au
premier
discours de Marc,
appartiennent
en
propre

Bessarion. C'est bien
Bessarion,
au dire de Dorothe de
Mitylne, qui
prit
la
parole,
au nom des Grecs, dans la sance du 14
juin,
o il
rpondit,
point par point et par crit,
l'expos
des Latins' Il est donc naturel de
penser que
les
parties
non
empruntes
au
premier
discours de Marc sont
du
mtropolitain
de Nice. La
divergence
entre les deux morceaux se re-
1. Loc. cit.
[13]
INTRODUCTION. 13
marque
surtout au dbut. Or, nous savons
prcisment par Syropoulos,
que l'empereur, aprs
avoir
pris
connaissance des
rponses
de Marc et de
Bessarion,
trouva celle-ci bien
suprieure
l'autre
pour
le
prambule
et
l'expos
de la
question,
tandis
que pour l'argumentation proprement dite,
l'uvre deMarc
l'emportait,
ses
yeux,
sur celle de son
collgue
Aussi or.
donna-t-il de
garder
le texte de Bessarion
pour
le dbut et
d'y adjoindre,
pour
la seconde
partie,
le texte de Marc2. Ces dtails, nous avons d'autant
moins de raison d'en
suspecter l'authenticit, qu'ils
cadrent
parfaitement
avec la
composition
de la
rponse anonyme,
si l'on a soin de la
rapprocher
du
premier
discours de Marc. Un menu dtail mrite encore d'tre
signal.
Au
rapport
du mme
Syropoulos, l'empereur
aurait
reproch
Bessarion
de s'adresser ses adversaires, au dbut de sa
rplique, par
la formule
~1
av^pe;
Xocuvoi,tandis
qu'il
et t
plus
convenable de dire
Ilarspe a^crtjx.01,
ou toute autre
expression
de mme
genre3.
Et
que
lisons-nous en tte de
la
rponse
collective? Cette formule
AêGipraTot jcuptoi
xal
xatrepe,
bien
voisine,
il faut
l'avouer,
de celle
qu'avait suggre l'empereur.
La con-
clusion
s'impose
le
prtendu
liber unus de
Purgatorio igne
n'est
pas
autre
chose
que
la
rponse
collective de Marc et de Bessarion. Nous voil
loin,
bien
loin, de
l'hypothse d'Allatius;
mais notre dmonstration
s'appuie,
non sur de
vagues impressions
o la
susceptibilit patriotique joue toujours
un certain
rle, mais sur des faits
palpables,
sur des constatations
prcises.
En
voici,
pour finir,
une autre d'une
exceptionnelle gravit.
Les Latins
ayant rpliqu,
comme il fallait
s'y attendre, cette
Responsio Graecorum,
on n'a
qu' comparer
leur
riposte
au document
grec pour s'apercevoir que
ce
n'est
point
au discours de
Marc,
mais la
Responsioanonyme que
s'adresse
cette
riposte. L'original
latin, uvre de J ean de
Torquemada,
s'il faut en
croire
Syropoulos4,
n'a
pas
encore t
retrouv;
mais sa traduction
grecque
officielle nous est
parvenue
dans un manuscrit de Milan. On la
lira, dans la
prsente collection,
sous le n
IV, accompagne
d'une traduction latine
refaite sur le
grec,
en attendant de
pouvoir prsenter
au lecteur le texte mme
des
Dlgus
latins. Si l'on
prend
la
peine
de
rapprocher
l'un de l'autre les
deux documents
qui
nous
occupent,
il
appert que
le document latin est la
contre-partie
de la
Responsio anonyme,
et non du
premier
discours de Marc.
Les
Latins, dans leur
exorde,
ne
manquent pas
de
rappeler
les
paroles
con-
ciliantes
par lesquelles
s'ouvrait la
Responsio;
il
s'agissait
avant tout, avaient
1. Lesdix
syllogismes qui
terminent le discours de Marc se rencontrent
parfois
isolment dansles manuscrits. C'est du moinsle cas
pour
le codex24
(Matthaei)
dela
bibliothquesynodale
deMoscou.Les
SuXXyifftMA
Ssxa
SiXouvte,
au o/,eerct
icwpxaOapT^ptov,
que
contient ce
manuscrit, sont videmment
identiques
ceux denotre
discours,
et les
bibliographes
ont tort de les
prsenter
comme une uvre distincte. 2.
Op. cit.,
p.
133-4. 3. Ibid. 4.
Op. cit., p.
135.
14 INTRODUCTION.
[14-
dclar les Grecs,
detrouver la
vrit, et non de vaincre un adversaire. Rien
de semblable dans l'exorde
plutt
sec et
rogue
de Marc. Les Latins
rappellent
ensuite la teneur
gnrale
de la
rplique
des
Grecs,
et les
quatre parties
distinctes dont elle se
composait.
Les dtails dans
lesquels
ils entrent con-
viennent
parfaitement
la
Responsioanonyme,
et nullement au discours de
l'archevque d'Ephse.
Celui-ci ne s'tait
pas occup,
dans son
premier
discours,
de
l'argument
tir
par
les Latins de la
croyance,
sur ce
point
de
doctrine, de
l'glise
Romaine; la
Responsio,
au
contraire, y rpond par
une
finde non-recevoir, et les
Latins, dans leur
rplique,
se
plaignent
amrement
de ce
manque d'gard
envers le
premier sige
de la chrtient. L'examen des
arguments
de raison,
par lesquels
se terminent et le discours de Marc et la
Responsio anonyme,
conduit la mme conclusion c'est
celle-ci,
non
celui-l
qu'ont rpondu
les Latins. Ces derniers s'tonnent
que
leur
unique
argument
de raison, tir de la
justice
divine, n'ait obtenu aucune
rponse
des Grecs. Ce
reproche
atteint bien la
Responsioanonyme,
o cet
argument
n'a
pas t,
en
effet, relev, mais on ne
peut
en dire autant du discours de
Marc, qui
lui
consacre,
au contraire, un assez
long dveloppement.
Le troi-
sime
argument
donne lieu des observations
analogues
Marc n'en
parle
pas,
tandis
que
la
Responsioanonyme
le donne exactement comme le
prsen-
tent les Latins. Chose curieuse,
cet
argument
se rclamait d'une thorie de
saint Thomas sur l'immutabilit de la volont chez les
damns,
et l'on
sait,
d'autre
part, que
la
bibliothque
de Bessarion contenait la traduction
grec-
que
de la Somme
preuve
subsidiaire si l'on
veut,
mais
intressante,
de
ce fait dsormais
acquis, que
la
partie
de la
Responsio
non
reproduite
dans
le
premier
discours de Marc, est bien l'uvre de Bessarion.
Comme les autres
arguments
sont communs la
Responsio
et au
premier
discours de
Marc,
ils sont videmment dus
l'archevque d'Ephse.
Mais,
remarquons
encore ce
dtail,
le neuvime
argument
de Marc, d'ailleurs
assez faible,
a t laiss de ct dans la rdaction de la
Responsio;
voil
pourquoi
on n'en trouvera
pas
trace dans la
riposte
des Latins. Il est donc
de toute vidence
que
les Latins ont
rpliqu
non au
premier
discours de
Marc, mais la
Responsio,
et il ne saurait
plus
dsormais subsister de
doute sur
l'origine
de ce dernier document. Aussi
ai-je d, bien
qu'il
ne
ft
pas
totalement inconnu,
donner
place,
dans la
prsente publication,

ce
prtendu
Liber de
Purgatorio,
mais en lui restituant un titre
qu'il
n'aurait
jamais
d
perdre.
A
part
ce
morceau, publi
dans des recueils
peu
accessibles, pour
ne
pas
dire
introuvables,
et d'une
faon
fort
imparfaite,
sans aucune
rfrence,
le
prsent
fascicule ne contient
que
des documents indits,
sinon en eux-
mmes,
du moins
pour
la
grande majorit
du monde savant. Les trois discours
de Marc ont t,
en
effet,
mis au
jour, par petites
tranches,
dans un
journal
[15] INTRODUCTION. 15
hebdomadaire de
Constantinople,
la
Vrit, devenue,
au bout d'un
an,
la
Vrit
Ecclsiastique.
Cette revue est si
peu rpandue
au
dehors,
qu'il
m'a
t
impossible jusqu'ici
d'en rencontrer une collection
complte,
muie
dans la
capitale
dela Grce. Les
capitales trangres
l'Hellnisme seraient-
elles
plus
favorises? Mme
alors, une autre dition
s'imposerait,
tant le
premier
diteur s'est mal
acquitt
de sa
tche,
comme il sera facile de s'en
rendre
compte
en
parcourant
les variantes mises au bas des
pages
de la
prsente publication.
Ai-je
besoin de dire
que
l'oeuvre de Marc mritait d'tre tire de l'oubli?a
Elle
contient, il faut
l'avouer, bon nombre de
passages subtils, mais,
dans
son ensemble, elle est
singulirement
instructive. Mme
aprs
avoir lu
Allatius, Arcudius,
et Valentin
Loch', pour
ne citer
que
les auteurs
ayant
trait le
sujet
ex
professo,
on
pouvait
se demander
quelle
tait
exactement,
sur certains
points particuliers,
la
croyance
du monde orthodoxe touchant
le
Purgatoire.
Marc
d'phse rpond
la
plupart
de ces
questions,
fort
habilement comme
toujours,
mais avec une
grande
franchise. Aussi con-
oit-on que
les
thologiens
de l'Orient se soient
toujours reports
avec
complaisance
aux discours
prononcs
Ferrare
par l'archevque d'phse.
Le frre de ce
dernier,
J ean
Eugenikos, nomophylax,
en
parle
en ces
termes dans son Antirrhetikos du concile de Florence Satis
itaque super-
que
nobis sunt tum veteris tum novi Testamenti innumera de hoc testi-
monia nec minus
superabundant
una cum aliis et sanctissimi
patris
et
praesulis
et
praeceptoris
nostri tractatus nunc
primum
Ferrariae recitati
et
concinnati,
et locis in omnibus
divulgati
. Onne sera donc
pas surpris
de voir les Grecs
emprunter
Marc les lments de leur
enseignement
sur
cette matire. Un incident littraire du xvie sicle va nous en fournir une
preuve topique.
Le
protestant
David
Chytraeus (Kochhafe),
de
retour,
en
1569, d'un
long voyage
en
Orient,
avait
prononc

Wittenberg
un discours retentis-
sant, dans
lequel,
tout en faisant des rserves sur certaines
pratiques
qualifies
de
superstitieuses,
il affirmait
que,
dans
l'ensemble, Grecs et
Luthriens avaient une
croyance presque
uniforme. Ce
discours, une fois
publi3,
suscita en
Allemagne
de vives
polmiques,
dont les chos ne
tardrent
pas
franchir la frontire. mu d'une affirmation aussi auda-
cieuse,
le cardinal de Lorraine Charles de Guise fit
poser
aux Grecs de
1.
Das Dogma
der
griechischenKirche vom
Purgatorium,
Regensburg, 1842,in-8,
vi-164
pp.
2. Traduction
d'Allatius, op.
et loc.
cit.;
texte
original
dans
Loch, op. cit.,
p.
115.Cetauteur affirme
que l'ouvrage
de J ean
Eugnikos
est encore
indit; en
quoi
il se
trompe,
car il a
paru
en entier dans le
ToôxataXXaY
du
patriarche
Dosithede
J rusalem, J assi, 1692,pp.
206-273. 3. Davidis
Chytraei,
Oratio destatuecclesiarum
hoc
tempore
in
Graecia, Asia, Africa, Ungaria, Bomia, etc.,
Witebergae,
1582.
16 INTRODUCTION.
[16]
Venise,
fort instruits, disait-on,
douze
questions
relatives divers
points
de
doctrine,
en les
priant d'y rpondre par
crit. La dixime tait ainsi
conue
Existimantne Graeci
post
hanc vitam animas
suppliciis quibus-
dam
propterea purgari, quod
in hac vita meritas
poenas
non dederint? La
demande tait
prcise;
comment les Grecs
y rpondirent-ils? Simplement
en
empruntant
au
premier
discours de Marc
d'phse
une de ses meilleures
pages.
A ne lire
que
la traduction latine de ces
rponses publie par Sigis-
mond de Heberstein dans son Commentarius rerum Moscovitarum
(Ble, 1583),
on
risquerait
de ne
pas remarquer
le
plagiat.
Mais si l'on
prend
la
peine
de se
reporter
au texte
grec original,
dit
par
J ean
Lami, l'emprunt
saute
aux
yeux.
Il est d'autant
plus
utile de
signaler
la
chose, que
les contro-
versistes ne semblent
pas
avoir eu connaissance de l'dition de
Lami,
fort
mauvaise d'ailleurs, et,
chose inoue! enfouie dans un commentaire sur
l'ptre
aux
Corinthiens,
o l'on ne s'aviserait certes
pas
d'aller rechercher
de
pareils
documents'. Sans insister
davantage
sur un incident
secondaire,
il nous
plat d'y
voir une
preuve
de l'norme influence exerce sur les intel-
ligences
cultives du monde
grec par
les discours de Marc
d'Ephse.
Ils mritaient
donc,
tous ces
titres,
de sortir de l'obscurit. Grce au
gnreux appui prt par
Sa Saintet Benot XV Mgr
Gradin,
il m'a t
possible,
mme en
pleine guerre,
d'utiliser les manuscrits de Paris
qui
ne
pouvaient
venir
Athnes, pas plus,
hlas!
qu'il
ne m'tait
possible
d'aller
eux. Les tristes circonstances
que
nous traversons ne m'ont
pas permis
de recourir tous les manuscrits de ces discours conservs en
Europe
ou
dans les diverses
bibliothques
de
l'Orient,
ni mme de mettre
profit
des
notes recueillies
autrefois,
non sans
peine,
sur les manuscrits de Constan-
tinople.
Comme la situation cre
par
la
guerre
menace de se
prolonger,
il
m'a
paru que
les manuscrits de Paris, de Milan et d'Oxford fournissaient
une base suffisante
pour
l'tablissement du
texte,
et
qu'il n'y
avait aucune
imprudence

s'y
tenir.
Un examen
simplement
attentif de ces divers manuscrits
permet
aisment
de les classer en deux sries distinctes. Les
uns,
comme celui de Milan et
le n 1286 de
Paris, prsentent
et l de notables
divergences
avec les
1. NicetaeHeracleensisin
Epistolam
1ad Corinthiosenarrationum
pars
formant
unvolumedistinct des Deliciae
eruditorum, Florence, 1738, p.
100-104.Letexte
grec
deLami
provient
dela Riccardiana, cod. Plut. K1, n VIII. Onretrouve
galement
questions
et
rponses
dans les manuscrits suivants 949de
Paris,
286
thologique
de
Vienne,601del'AmbrosianadeMilan. Lenr rdacteur,
nonidentifi
par
Lami,
est Za-
charie
Scordylis, originaire
de Crte, mais fix Venise. Aunombre des manuscrits
copispar
ce
Crtois,
fort
superficiellement,figure
len1327deParis, contenant
prci-
sment celui desdiscoursdeMarc
auquel
est
emprunte
la
rponse
ladixime
question
ducardinal deLorraine.
[17] ]
INTRODUCTION. 17
exemplaires
de l'autre
srie, qui
sont de
beaucoup
les
plus
nombrux. J e
ne
parle pas
des
simples
variantes du
texte,
mais d'additions
importantes,
qui indiquent
videmment une recension diffrente. Celle-ci est caractrise
par
la
prsence, parmi
les
arguments
de raison
qui
terminent le
premier
discours,
de deux
syllogismes que
ne connaissent
pas
les manuscrits de
l'autre
srie par
l'interversion des deux derniers de ces mmes
arguments
et
enfin, par l'insertion,
dans le
corps
du discours,
d'un texte de S.
Basile,
sans
parler
d'autres modifications moins
graves.
Il est
manifeste,
d'autre
part, que
les deux
reprsentants jusqu'ici
connus de cette
premire
srie ne
drivent
pas
l'un de l'autre celui de Paris
prsente,
en
effet,
des lacunes
qu'on
ne rencontre
pas
dans l'Ambrosianus,
et des
interpolations provenant
sans nul doute
possible
du
copiste, qui
a
sem,
le
long
des
marges,
de
nombreuses notes de son cru,
et des formules d'admiration tellement fr-
quentes qu'elles
deviennent vite
fatigantes.
Peut-tre me fera-t-on le
reproche
d'avoir
pris
la
peine
de les relever toutes, et,
en
vrit,
on
pourrait
dire de
plus
d'une Ut
quid frustra
locum
occupat?
J 'ai donn la
prfrence,
dans l'tablissement du texte, au manuscrit de
Milan,
le meilleur
reprsentant,
ma connaissance du moins, de la
premire
srie. C'est
qu'il
existe, en faveur de ce
manuscrit,
en dehors mme
d'argu-
ments
intrinsques
non
dpourvus
de valeur,
une raison extrieure des
plus
graves
il est le seul nous avoir conserv le texte
grec
des deux
premiers
documents
prsents par
les Latins, l'un,
tout au dbut des dlibrations;
l'autre,
aprs
la
premire rplique
des Grecs. Ce seul fait est une
preuve
que
le
copiste
devait
puiser
bonne source. Il est fcheux
qu'il
ne nous ait
pas
conserv aussi la traduction de la srie
d'objections
souleves
par
les
Latins
propos
de la
rponse,
faite
par
Marc
d'phse,
la
premire rplique
latine. Si ce document,
de fort
peu d'tendue,
ce semble,
nous tait
parvenu,
notre dossier conciliaire relatif la
question
du
Purgatoire
serait absolument
complet.
Ces
remarques gnrales faites,
voici la liste des manuscrits utiliss
pour
la
prsente
dition.
MANUSCRITS DE LA PREMIERE SRIE.
1 Ambrosianus 653
(P.
261
sup.),
du xve
sicle,
en deux colonnes la
page.
On en trouvera la
description
dans le
Catalogus
codicum
graeconim
bibliothecaeAmbrosianae,
par
E. Martini et D. Bassi
(Milan, 1906), p.
728-733
Ce
remarquable
codex contient
beaucoup
d'autres textes relatifs la con-
1. C'est un manuscrit en
papier
de
0,298X 0,222, comprenant
n
-j-
150
feuillets,
du
xve
sicle, et non
point
dela findu xive,commel'crivent les rdacteursdu
catalogue
que
nous venons de citer. Les
quatre premiers
feuillets sont
endommagspar
l'humi-
dit
lehaut du
premier
feuillet a mmeentirement
disparupar
suite d'unedchirure
dj.
ancienne.
PATR. OR. T.XV. F. 1. 3
18 INTRODUCTION.
[18]
troverse
grco-latine,
voire au concile de Florence,
qui
seront,
s'il
plat

Dieu,
utiliss dans d'autres fascicules de la
prsente
collection. Les docu-
ments
publis plus
loin
y figurent
du folio 44 au folio
85,
mais le troisime
discours de Marc
d'phse
a t
plac
avant le deuxime. Inutile d'entrer
dans de
plus amples dtails, puisque
notre dition renvoie aux
pages
mmes
de ce manuscrit.
2" Paris. 1286
(Fontebl. Reg. 2962),
du xvie
sicle,
fol. 261-311. Le troi-
sime discours de Marc
occupe
dans ce manuscrit la
premire place,
et les
deux autres ne viennent
qu'aprs.
Ceux-ci ne sont
spars
du
premier que
par
un
interligne,
et n'ont aucun titre
spcial,
en sorte
que
les trois mor-
ceaux sont donns sous un titre
gnral,
d'ailleurs fautif, qui figure
en tte
du troisime discours,
occupant
ici le
premier rang.
Ce manuscrit contient
un
grand
nombre de
gloses marginales,
dont la
plupart
ne sont
que
de
simples
notes de
rappel
aux auteurs mentionns dans le
corps
du texte;
d'autres constituent un nouvel
apport
aux citations
patristiques
faites
par
Marc;
d'autres enfin ne sont
que
de
pures
rflexions
inspires
au
copiste
par
la lecture des
pages
de
l'archevque d'phse.
Chose
plus grave,
ce
copiste
s'est
permis d'introduire,
dans le texte mme de son hros
des
passages entiers,
dont aucun autre manuscrit ne
porte
la trace
preuve
vidente
d'interpolation.
Somme
toute,
ce manuscrit
tmoigne
de la libert
excessive
que prenaient parfois
les
copistes
vis--vis des textes
qu'ils
avaient
entre les mains.
MANUSCRITS DE LA DEUXIME SRIE.
1 Paris. 218,, du xve
sicle,
fol. 7-50. Ce manuscrit est le meilleur
reprsentant que je
connaisse de la seconde classe. Les trois discours de
Marc
y figurent
dans leur ordre
historique,
avec un titre
spcial pour
chacun,
et le texte est
gnralement
d'une correction
irrprochable.
Comment,
ds
lors, expliquer
les lacunes
qu'il prsente par rapport
l'Ambrosianus? Dans
l'tat actuel de la
question,
il serait tmraire de faire des
hypothses.
Mais
je
ne serais
pas
loin de
penser que
les deux recensions
proviennent
de Marc
lui-mme. Celle-ci constituerait sa
premire rdaction; puis, aprs
avoir
pris
connaissance du travail de son
collgue Bessarion,
il lui aurait
emprunt,
pour
l'insrer dans son
premier discours,
deux de ses
arguments,
et
quelques
observations condenses en
quelques lignes.
Il
faut,
en
effet,
observer
que
les
divergences
entre les deux classes de manuscrits ne
portent que
sur le
premier discours,
le seul des trois
pour lequel
Marc aurait
pu
mettre
profit
la
rponse
de
Bessarion, puisque
les deux autres
rponses
lui
appartiennent
exclusivement.
Quoi qu'il
en
soit,
tous les manuscrits de cette srie
pr-
sentent une recension
identique,
et on ne
peut
tablir leur
dpendance
res-
pective qu'en
tenant
compte
de
quelques
variantes
caractristiques, qui
se
[19]
INTRODUCTION. 19
retrouvent, chez certains d'entre
eux,
dans un ordre constant. Il me suliia
donc de les numrer
rapidement.
2 Paris.
1261, copi
en
1537,
fol. 1-55. Les trois discours sur le
Purga-
toire
s'y prsentent
dans le mme ordre
que
dans le n
1218,
et avec les
mmes
titres,
mais le texte n'en est
pas
aussi correct.
3" Bodleianus-Laudensis 22, xvi sicle,
fol. 1-68 verso. Ce manuscrit a
t videmment
copi
sur le
prcdent,
comme il est ais de s'en rendre
compte
en observant l'identit de certaines variantes
spciales
au
1261,
et
maintenues telles
quelles
dans
l'Oxoniensis,
hormis les cas trs rares d'a
mendements;
et
alors,
les corrections sont faites de
faon
laisser deviner
la
leon primitive, toujours identique
celle
que prsente
le Parisinus 1261.
4 Paris.
1292,
du xve sicle. C'est l'ancien
Regius
2958 utilis
par
Renaudot dans son tude sur
Georges
Scholarios.
D'aprs Renaudot, suivi
encore
par
H. Omont dans son Inventaire sommaire des manuscrits de la Biblio-
thque Nationale,
les trois
pices
sur le
Purgatoire
contenues au dbut de ce
manuscrit
appartiendraient
Gennadius. Il
s'agit,
en
ralit, des trois
homlies de Marc
d'Ephse; seulement,
la
premire
est
incomplte
au
dbut;
elle commence, au haut du
folio 3, par
ces mots xai
eyaX
xal
êYiôcuvat,
to ts
l'OoaTirr^xxtaiaa.Voir, plus
loin,
p.
40,
ligne
2. Latroisime homlie
de Marc s'achve dans ce manuscrit au folio 56. Il faut donc renoncer
attribuer Gennadius la
paternit
d'une uvre
laquelle
il est rest totale-
ment
tranger.
Deux lecteurs
anonymes
n'ont
pas manqu
d'en faire la
remarque,
en
consignant,
sur le feuillet de
garde
de ce
manuscrit,
les anno-
tations suivantes. Premire note Immo Marci
Ephesini
de
Purgatorio.
V. cod. 2502
,
c'est--dire l'actuel 1327. Seconde note
Quae
hic tri-
buuntur Gennadio orationes de
Purgatorio, leguntur
sub nomine Marci
Ephesini
in codice 2963 , l'actuel 1218.
5 Paris. 1327, du xvic
sicle,
fol. 251-258. Ce manuscrit ne contient
que
le
premier
discours de
Marc;
encore
n'y
est-il
pas
entirement
reproduit.
Le texte
s'interrompt brusquement,
au haut du feuillet 258, recto,
vers la fin
de
notre 12, p. 55,
1.
3,
avant l'examen de la citation de Thodoret. Par
contre,
le
copiste
s'est rserv la moiti de cette mme
page pour
nous
prsenter
ses titres en ces termes
Tsôtoctou(xaxapvjTou x.Cpeo&topvTOU, jto/.DpMpxoupiTporoXiTou*E<ps7ou
eJ \o~
05OUto
&pov,xal Zaâpioutepsco ttovo
fI-)TP01t"OJ \L"t'OU
i
<pEtiOU
0eoiJ-'t'
G>pov,
itOCL
ZoclocP(oU lepi(r).VO~
Fpacpsv
touti xal
&iop6a>V, irpocTt^si
toOvSoôtocto'j
xtp
Iwxvvo'j
OpVn>u
Boe-
GTttXkipiovicptf&sox; 'EvTi7)<rt
TOU
IxXajj.irpoTTou
xai
ya^lV0T(5'TOU cupouKapo'Xou
V^TOU
$<X.G.(i>
TxXkbiV.
"EppOiffSe
Ot
(XVaYtVQCXOVTS*
1562.
On reconnatra sans
doute,
sous ce
dguisement grec,
l'excellent homme
20 INTRODUCTION.
[20]
que
fut J ean
Hurault, seigneur
de
Boistaill, mort en
1572,
aprs
avoir
recueilli un
grand
nombre de manuscrits
grecs1.
Le fol. A
porte
les indica-
tions suivantes sur
l'origine
de ce ms.
Transcriptus
ex
antiquo exemplari,
impensa
facta aureorum 6. Ex bibliotheca
Io<annis> Huralti Boistallerii.
G"
Paris. Suppl. yrec 619,
copi
en 1686
par
Alexandre de
Triccala, fol. 103
Marci
Eugenici responsio duplex
ad Latinos de
igne purgatorio.
7 Paris. Coisl. 289. Ce
ms., copi
au xvne sicle
par
J ean Tinerel de Bell-
rophon pour
le chancelier
Sguier, compte
92 fol. de 15
lignes chaque.
11
ne renferme
que
les deux homlies de Marc
d'phse.
Le
copiste
corrige
plusieurs fois,
soit au-dessus du
texte, soit en
marge,
des erreurs matrielles.
Le texte lui-mme est conforme celui du Paris. 1261 et des autres mss. de
cette famille.
8 Paris.
1389,
du xvic sicle. C'est un ms. de 394
fol.,
de contenu
divers. Aux fol.
258-285,
on trouve les deux homlies de Marc
d'phse
sur
le
purgatoire,
avec le titre suivant tou
poucxpicarTou xupou Mapxou 'Ecou
toO
Eysvixou,
SiSv.Gxxkct.
varpsTCOVTaTa;
rapt
tou
xaapTnpiou irup speff^yjXia C; t&v
AaTivwv xal
iTpwv^r,Ti][x.Tuv.
Les fol. 250 v 257 sont laisss en
blanc; de
mme les fol. 286-289
qui
suivent le second trait on ne saurait dire ce
que
le scribe se
proposait d'y
transcrire. En
marge quelques
notes
indiquent
les
divisions du
sujet
ou les
passages remarquables.
9 Mtochion du
Saint-Spulcre

Constantinople,
n
35,
pag.
643-682 2. C'est
1. J ean
Hurault, seigneur
de Boistaill et de
Bourr,
fut conseiller au Parlement de
Paris
(1555),
ambassadeur
Constantinople (1557), puis
Venise
(1561-1564),
et enfin
matre des
requtes (1565).
11 mourut en se rendant en
Angleterre,
o il tait
charg
d'une nouvelle ambassade, en 1572. La famille
laquelle
il
appartenait a
pour
chef
actuellement M. le
Marquis
de
Vibraye.
Les manuscrits
qu'il
avait
acquis
ou fait
copier
ses frais
Constantinople
et
Venise
passrent,
au moins en
partie,
chez son cousin
Philippe Hurault, fils du chan-
celier de
Cheverny
et
vque
de
Chartres, de 1598
1621;
c'est celui-ci
que Louis XIII
les acheta avec le reste de sa
collection, comprenant environ 150 manuscrits
grecs.
Le
.Scuczpermu, lntelligenz-Blatt,
n
22, 30 novembre
1858, p. 170, Leipzig, 1858, in-8"
a
publi
une liste des manuscrits
grecs
de J ean
Hurault,
sans nul dout
rdige
de son
vivant notre texte du manuscrit 1327 actuel de la
Bibliothque
nationale est mentionn
la
p.
18 sous l'article 154.
Voyez
le P.
Anselme, Histoire
gnalogique
de la maison
de France, t. VI, p. 518; L.
Delisle,
Le Cabinet des manuscrits de la
Bibliothque
impriale,
t.
I, p. 213-214; et
aussi, Mmoires de messire
Philippe Hurault,
comte
de
Cheverny, chancelier de
France,
dans la Nouvelle Collection des Mmoires de
Michaud et
Poujoulat,
tome
X, Paris, 1838, in-8, p.
464. Nous devons tous ces dtails
l'obligeance
de M. L.
Dorez, bibliothcaire
principal
au
dpartement
des manuscrits
de la
Bibliothque
nationale on les chercherait vainement ailleurs ainsi
runis, il
n'existe
pas
de notice
biographique
de J ean Hurault. 2.
Mentionnons ici, titre de
simple renseignement,
certains autres manuscrits
qu'il
ne m'a
pas
t
possible
d'uti-
[21] i
INTRODUCTION.
211
ce manuscrit,
portant
autrefois le n
344, que
se rfrent les variantes
signales
au bas des
pages
sous le
sigle
M;
elles
dsignent
non le manus-
crit lui-mme
que je
n'ai
pu
consulter,
mais l'dition, ou
plutt l'impres-
sion faite
Constantinople par
M. Chrestos
Papaioannou.
Le manuscrit est
du xyii6 sicle,
mais
j'ai peine
croire
qu'il
faille le rendre
responsable
de toutes les bvues
qui dparent
l'dition de
Constantinople.
Celles-ci
doivent
provenir, pour
la
plupart,
des inadvertances de M.
Papaioaunou.
Quoi qu'il
en soit, ce manuscrit sera cit
d'aprs l'imprim paru, pour
le
premier
discours, dans 'Al'/isia
(Constantinople,
1880),
pp.
5-6, 18-19, 34-
35, 51 pour
le second discours,
dans 'AXr,8etaencore, pp. 67-68, 106,
120-
121, 135-137, 151-153, 201-202, 217-218, 269-270; enfin, pour
le troisime
discours,
dans
'AtoQeia,p.
270-271,
et dans 'EjottoicwccTucvi 'AVr,9eio.,
tom. 1
(1881), p.
158-162. La seule
bibliothque
du Mtochion contient
plusieurs
autres
copies
des mmes discours,
mais il m'est
impossible,
ainsi
que je
le
rappelais
tout
l'heure,
d'utiliser actuellement mes anciennes notes et de
fournir de
plus amples prcisions.
Il
importe,
avant de
finir,
de mettre le lecteur en
garde
contre une
mprise
dont
j'ai
t victime,
sur la foi des
loges
dcerns,
dans la (ieschichte
der
byzantinischen
Litteratur, par
le Dr A.
Ehrhard,
un
prtendu
recueil
des discussions conciliaires de Ferrare form
par
Thodore Gaza
(y 1475)
et conserv dans le cod. Paris. 1287. On trouve
bien,
il est vrai,
dans ce
manuscrit,
fol. 85-132%
certains documents sur le
Purgatoire prcds
de ce
double titre,
fol.
85 y Ilepl
toO
xaapnfipfouirupjêx
OxvTov.
y 'AiroXa-yia.
Toaixiv
wpo
Aartvou;, v 4>epapp(a,oysiaceja
tc
0otpou
toOFar,.
Mais CCS
documents ne sont
qu'un
mauvais
pastiche
des trois discours de Marc, qu'ils
ne rsument nullement,
comme on
pourrait s'y
attendre, mais
qu'ils
tron-
quent
de la
plus dplorable
faon,
au
point
d'en rendre souvent la lecture
inintelligible.
A tenir
compte
de ce manuscrit,
c'est une nouvelle dition de
nos trois discours
qu'il
et fallu donner,
sans aucun
profit pour
le lecteur.
Aussi
ai-je
d me rsoudre laisser ce recueil de ct. Il est fort
possible
que
Thodore Gaza ait
entrepris
une uvre de ce
genre;
mais
quiconque
prendra
la
peine
de lire le Paris. 1287 se refusera
y
reconnatre la main du
clbre humaniste. Sans tre encore en mesure dele
prouver, je souponne
liser. 1Vatie. Palat. li03,saec.xvi,
fol. 1-67, contenantlestrois discours deMarcdans
lemmeordre
que
ceux dela secondeclasse
2 Vindob.
philos.
22!1
(Nessel),
fol. 18-54,
le
premier
discours, et fol. 54-63,le troisime;
3
Esphigmenou
95
(Athous2108),
n
6,
contenantlestrois mmesdiscours; 4hiron 388(Athous4508),
saec. xvi, fol. 708-720,
contenant
galement
les trois homlies
publies ci-aprs;
5
Neapolit.
Borbon. 40
(Il.
B
6),
les trois mmeshomlies
prononces
Ferrare;
6Ambrosian. 764(Z192,sup.),
fol. 1-37,
lestrois discours; 7Ambrosian. 896
(C256,inf.),
fol. 193-218,
item.
22 INTRODUCTION.
[22]
dans ce travail informe un faux du
copiste Darmarios, qui
n'en serait
pas
son
premier exploit.
J 'aurai d'ailleurs l'occasion de
revenir,
dans un
prochain
fascicule,
sur ce mme
manuscrit,
propos
d'une autre srie de
documents dont la
compilation y
est
galement
attribue Thodore Gaza.
Le lecteur trouvera, en
regard
du
texte,
une traduction latine aussi exacte
que possible. J e
n'ai
pas craint, pour
le second
morceau, de
retoucher,
quand
la chose m'a sembl
utile, la traduction de Vulcanius dans le recueil
de
Saumaise, d'aprs laquelle
ce trait tait
gnralement
cit. Sur
plus
d'un
point,
mon
interprtation
diffre de la
sienne,
et s'il
y
a erreur de
ma
part,
il ne sera
que juste
de m'en tenir
rigueur; je
n'ai rien
nglig,
il est vrai,
pour
bien saisir les nuances de sens
parfois
trs subtiles tant
des discours
que
de la
Resporisio,
mais il est si
facile,
en
pareille
matire,
de se laisser
surprendre! Malgr
leurs invitables
imperfections,
ces
quel-
ques pages
seront sans doute bien accueillies des
thologiens
et des con-
troversistes,
qui
elles
permettront
de mieux
comprendre
la
pense
des
dissidents touchant le
Purgatoire,
et
d'y apporter,
le cas
chant,
les
rponses adquates.
11leur sera d'autant
plus
ais dsormais de mener bien cette uvre
mritoire, que
la
question
setrouve trs nettement
pose
dans nos documents
et
discute,
de
part
et
d'autre,
avec une
gale
richesse de textes et d'ar-
guments.
Le
dogme. catholique
est
expos,
sous le n
I,
avec une concision toute
thologique.
Entre les lus du
ciel, y
est-il
dit,
et les damns de
l'enfer,
il
existe une
catgorie
intermdiaire de fidles dfunts ce sont ceux
que
la
mort a
surpris
avant
qu'ils
aient
pu acquitter
totalement leurs dettes envers
la
justice divine,
et
qui, par suite, doivent subir au sortir de cette vie une
expiation plus
ou moins rude et
prolonge,
suivant la
gravit
et le nombre
des
pchs
commis et non encore entirement effacs
quant
la
peine
tem-
porelle, peine que peuvent
d'ailleurs
allger
ou faire
disparatre
le saint
sacrifice de la
messe,
les
prires
et les autres bonnes uvres des vivants.
Cette
preuve purificatrice commence,
pour chaque me, immdiatement
aprs
la
mort
pour
toutes
indistinctement, elle se trouvera acheve au
jour
du
jugement
final
qui
ne laissera subsister
que
deux tats
opposs,
tous deux
ternels et
immuables, le ciel et l'enfer. A
l'appui
de cette
doctrine, le
document en
question
cite
quelques
textes del'criture et des Pres et termine
par
un
argument
de raison tir des
exigences
de la
justice
divine.
Compos
en latin et insr avec de
graves
omissions
par
Andr de Santa-Croce dans
l'un de ses entretiens sur le concile de
Florence,
ce monument
parat
ici
dans son
intgrit, accompagn
de la
traduction grecque
faite au moment
mme des confrences de Ferrare. Comme letexte latin doit tre tenu
pour
le
[23]
INTRODUCTION.
23
seul
officiel,
on a cru devoir
marquer
ce caractre en
l'imprimant
au haut
de la
page, par
une infraction voulue l'uniformit
typographique
observe
dans le reste du volume.
A cet
expos
des Latins, les Grecs ne tardrent
pas

rpliquer,
et nos
documents II et III
reprsentent prcisment
leur double
riposte,
l'une
prive,
manant de Marc
d'phse;
l'autre officielle, rdige
en commun
par
cemme Marc
d'phse
et
par
Bessarion deNice. Comme ce
point
d'histoire
a t
pleinement
lucid
plus
haut,
il est inutile
d'y
revenir ici. La
rplique
grecque,
fort habile,
est
purement ngative
elle se borne rfuter les
arguments
des Latins et
n'expose
la
croyance
de
l'glise
orientale
(lu'indi-
rectement et
par
voie de
consquence. Aprs
un exorde conciliant, elle
essaie de dmontrer
l'impossibilit
d'un lieu distinct,
intermdiaire entre le
ciel et l'enfer;
le feu du
purgatoire,
affirme-t-elle,
ne
repose
sur aucun
fondement
scripturaire
ou
patristique,
et les textes
produits
en sa faveur
portent
tous faux. Elle formule, pour
finir, une srie
d'arguments
contre la
thse
catholique.
Ontrouvera,
sous le n IV,
la
rponse
des Latins cemmoire des Grecs,
non
pas,
hlas! dans son texte
original
non encore retrouv,
mais dans la
traduction
grecque contemporaine
du concile
prcieux
monument, rest
jusqu'ici
totalement inconnu,
et
qui
mritait bien d'tre tir de l'oubli. Sans
se
dpartir
de cette srnit
que
donne la
pleine possession
de la vrit,
les
dlgus
latins, avant de
rpondre
en dtail au mmoire
grec,
sollicitent
d'abord
quelques
claircissements sur certains
points
de doctrine
que
leurs
adversaires ont laisss dans une ombre
trop
discrte. Le sort
respectif
des
lus et des damns se trouve-t-il irrvocablement fix ds la sortie de cette
vie, ou ne le sera-t-il
qu'aprs
le
jugement
dernier? Et
quant
ces mes
qui
ne sont ni absolument
pures
ni mortellement
coupables,
ont-elles subir
aprs
la mort
quelque
chtiment, et
lequel?
Puis,
leur
preuve
acheve,
doivent-elles attendre,
pour
tre admises
parmi
les
lus,
le
jugement
dernier?
Une fois ces
questions poses,
les Latins abordent la solution des difficults
souleves
par
les Grecs contre la doctrine du
purgatoire.
Ils cartent d'abord,
comme absolument
injustifie,
l'accusation
d'orignisme
lance contre cette
croyance par
le document n III
ils montrent derechef les nombreuses auto-
rits dont ils
peuvent
se rclamer,
et le
peu
de valeur des
critiques
leves
contre ces textes.
Quant
aux
arguments
de raison formuls contre le
dogme
catholique
la fin du n
III,
ils sont l'un
aprs
l'autre rduits nant
par
la
logique
denos
dlgus.
C'est Marc
d'phse qu'chut
le mandat de
rpliquer
aux Latins. 11le
fit
par un'long
mmoire
que
l'on trouvera
plus
loin sous'le n V. Le dbut
offre un
grand
intrt,
car
l'archevque d'phse y expose
assez
longuement
l'trange
thorie
grecque
sur l'tat des mes
aprs
la mort
toutes,
comme
24 INTRODUCTION.
,24]
les dmons eux-mmes,
restent dans
l'attente,
leur sort dfinitif ne devant
tre fix
qu'au jour
du
jugement
dernier. Dans la seconde
partie
de son
discours,
Marc ne fait
que
renouveler sous une autre forme les
objections
dj
formules
prcdemment
contre les textes cits
par
les Latins en faveur
de leur doctrine.
En
quels
termes ces derniers
rpondirent-ils
l'orateur
grec, je
ne saurais
le dire
exactement, n'ayant pas
encore eu la bonne fortune demettre la main
sur le texte de cette
rponse.
Elle se bornait sans doute des demandes
d'claircissements sur
quatorze points auxquels l'archevque d'phse
avait
touch sans les lucider. On
trouvera,
sous le n
VI,
la
rponse
de Marc
ces diverses
questions.
Ce
document,
moins tendu
que
les
prcdents,
ne
manquera pas
d'tre bien accueilli cause des nombreuses
prcisions qu'il
apporte
sur la
croyance
des Orientaux touchant les fins dernires. En
quoi
consiste,
avaient demand les Latins, le bonheur actuel des lus, puisqu'ils
doivent
attendre, pour
voir leur sort
fix,
le
jour
du
jugement? Que
faut-il
entendre
par
ce ciel
qui
leur est
assign
comme
sjour? par
la vision de
Dieu dont ils
jouissent
demi ?
par
l'clat dela divinit
qui
les
enveloppe
de
son
rayonnement? par
le
rgne
de Dieu et les biens
qui
constituent la ba-
titude ? Et comment les lus sont-ils heureux avant d'entrer en
possession
de
ces biens?
Quel est,
d'autre
part,
l'tat actuel des damns?
souffrent-ils,
et
quelles peines
ont-ils endurer? Et
quant
aux mes tenant le milieu entre les
damns et les lus,
que signifie
cette incertitude de l'avenir et ce remords
de la conscience et ces craintes
qui
les tourmentent ?
Quelle
est la nature
et la
gravit
des fautes
qui psent
sur elles? Comment les
prires, que
l'on
dit
profitables
tous les
trpasss
indistinctement,
peuvent-elles
tre utiles
aux damns?
Enfin,
avant de donner l'absolution aux
pnitents,
leur
impose-
t-oll des uvres de
satisfaction,
et dans
quel
but? A toutes ces
questions,
l'archevque d'phse rpond
en
peu
de
mots,
et tel est l'intrt
dogmatique
de ces dernires
pages que
l'on
peut
sans hsiter leur
appliquer
le mot
par
lequel
un
critique
du xvnc sicle a caractris l'ensemble des discours deMarc
publis
ici
Opuselegans,
nec contemnendum{
1.E.
Renaudot, Gennadii patriarchae Constantinopolitani
homiliaedesacramento
EucharisLiae
(Parisiis, 1709),p.
87. Renaudot attribuefaussement cesdiscours Gen-
nadius, mais son
jugement
ici
porte,
nonsur
l'auteur,
maissur l'uvreelle-mme.
Athnes, en l'octavede
Saint-J oseph,
cemois demars 191-8.
Louis
PETIT,
Archevque.
DEPUTATORUM LATINORUM CEDULA DE PURGATORIO".
LATINORUM AD GRAECOS CAPITA CIRCA PURGATORIUM ignem,
IN SCRIPTIS
DATA horum deputatis.
<Convenientibus
nobis
vobisque
et ab Occidentali et ab Orientali Eccle-
sia
deputatis
in hoc beati Francisci sacrario,
ac
disputare incipientibus
de
modo restituendi sanctam Latinorum
Graecorumque
unionem,
nec non de
ratione habcnda in discuticndis
utriusque
Ecclesiae controversiis, petiistis
ut huiusmodi
inquisitio
a
purgatorio igne
initium
caperet.> Quoniam
vero
circa
capitis
huius veritatem Romanae Ecclesiae fidem
exprimi postulastis,
in his
scriptis
breviter
rcspondemus, quod
si vere
paenitentes
in caritate
decesserint
antequam dignis paenitentiae
fructibus de commissis satisfecerint
et
omissis,
eorum animae
poenis purgatoriis post
mortem
purgantur,
et ad
poenas
huiusmodi relevandas
prosunt
eis fidelium vivorum
suffragia, missarum
a)
Gravissimi huiusnronumenti textum
graecum
exhil)oo adcodicemAmbrosianum
(=A)653(P261
sup.)
saec.XV,fut.44-47, imaginephotographica
inmeosusus
expressum.
Latinelegcbatur,
multis
tanionomissionibus deturpatum,
incollationeXXIIAndrcaeaSancta-Cruce apudHoraliumIustinia-
num,
Avlasacri oecumenici convililFlorentini,Romae,1638, p.
285-288 (=ed.).Paragraphos
etnu-
meros
ipse
addidilectoriscommodoconsulturusadfidemcodicisgraeci.Quaeinlatinodeerant,
interuncinos<>inclusi,si paucaeaqueparvi
momenti
excipias,quaeutrumque
textumconferenti
primo
obtutu
pcr
se
patebunt.
*KEAAAIA< AATINSNIIP02 FPAIK0Y2I1EPI TOY IIEPKATOP1OY
I1YP02,
A06ENTAE1TPA2 ill>02 TOYS MAP'AYTilN'ElS TOYTOIIPOKP10ENTA2.
S'jv'XOovtwv -/iu-wvte xal
u|xtov
Toiv
o'ia.TETayu.vcov
dtaro'Te
tt,; Autixt;
xxl
T
j\vaT<Ai5 Ey.x.Xvi(7ioc(; v
rwê<^t^>to
(/.a.x,apiou 4>payYicrx.ou cy.uo(puXa)c'fe) jcatirept
TOU
tzvx5taivtff9ei7i ti
y-'a
to>vAaxivwv/.ai twv'EXXyivwv 'vwci
xal
ira;
Se?
ifyxxax'.Ta 7t'W~ xv~x.lXtV~c;V~~1I 'f
.(J .r~
"wv OCTLVOOV X.OCt 't'wv \/l.TjVwV e.VOOc;t
Y.IX~
7t'w;
oe.~
~e.'t'Xc;lXt 't'IX;
TTixaTs'pa
'ExxArjct'a
^taopstp)ro(J t.vo)v ^laXygott,
TjTvfaaTe2
t'va
aurvi7j sTa<7i
olt.oTOU
xaapripouTrup
"Xavi
py'fl'v.
'EwetS^^ xr,vtt
Twâxvi
'Exx>i<7ia
7cepl
TOU
xe<pa\atou
toutoux-'gtiv
uj/.tv3pavepoGffGai
^viT'/foaTe, î
ypa{J t,{AXT<>v
totwv
fipaywgroxptvoufjLea otco, oti,
ev oi Xr,8<5
[xsTavooovTe icplv
ri* toG xavw
ttoit.oxi
TCepi
Tiv
7i(/.apTY)[/.v<j)v
*f[
TQp!.A7j[J i.VoiV
toi; ^toi tt]
[AeTavota xapTCOti;
v
yair/i 7coota><G)<jtv,
aToivat
ûjâl
Taf
xa.8apTtxaJ <; Tt(Atop(aixxaat'povTai (/.T
tv avxTov
Trp
Se to aTroxo'J owat aTtv TOtouTwv
wotvwv,(oÊyo'jTiv at
twv
1. y.E^/.aiov A. 2.tôraTe A.
'$.vijx'.v
A. 4.
irpivyj
A.
5
10
5
10
Ambros.
261
*f. 44.
I"
26 DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE.
[26]
5
10
15
5
10
15
scilicet
sacrificia, orationes, eleemosynae,
et alia
pietatis
officia;
illorum
autem
animae, quae post
sacrum
baptisma susceptum,
nullam omnino
peccati
maculam
incurrerunt,
illae etiam
quae post
contractam
peccati
maculam,
vel in suis manentes
corporibus,
vel eisdem exutae,
prout superius
dictum
est,
sunt
purgatae,
in caelum mox
recipiuntur;
illorum autem animae, qui
in mortali actuali
peccato,
vel cum solo
originali
decedunt,
mox in infernum
descendunt, poenis
tamen
disparibus puniendae;
et nihilominus in die
iudicii omnes homines ante tribunal Christi cum suis
corporibus comparebunt
reddituri de factis
propriis
rationem.
Dicentibus autem vobis hoc non esse
dogma
Orientalis Ecclesiae, et
audire
cupientibus quibus
auctoritatibus sacrae
Scripturae
ac sanctorum
Patrum, quave
ratione hoc esset fundatum nos
Deputati
iuxta doctrinam
beati Petri
parati"
reddere rationem omni
petenti
de
ea, quae
in nobis est
fide, vestrae
postulationi, quae principaliter
de
Purgaturio
esse videtur,
hac satisfactionis
responsione pro
nunc satisfaciendum
duximus
si autem de
reliquis per
nos modo dictis rationem
poposceritis,
illis etiam,
Spiritu
sancto
nos instruente, cum caritate fraterna satisfacere curabimus.
a)
Cf.I Petr.
m,
15.
wvtwv morTiv
ici/toup''ai, viyouv
ai
efyai,
al
XetTOU^yai,
ai
êyjjxocuvat,
xal oillx OS
ty) eceeia
e'pya*
ixeivwv Se a
<|>uj(ai, a (xsx
to
(3Vri<7{/.a
o&evl oXw; tt. [/.apTta
f/.c|juowepiireffov,
ai TE
(A8Tto <pe)au<5acr6ai1
i
ty
âpria
Tr.v XT/XtSa,
e'Tev to?
t&oi
avoudai ff<o|a<7iv,
drs auTwv x&uecrai, w
&h
p7;xap.ev, sxa.Qapidviaav,
gâivvi pTCxôvTai
d
tv
opavdv
a 8
ûâl
tcov sv tt,
Gavxuiaco tt,
hix
7rpae<D?
fxapTia vi {xer (xowi
t95 7rpoyovi)t7i jJ LapTia;
-rco'iwcrvTwv
7capa/pruu.a
dz rv
a'Svv jcaTaaivUd' woival (xvTOi
vicroi
Tt^wpviOvico'fAeva'
xai oSv t,ttov sv
tyJ r^pa
T75
xpi<7to
irvre
vpwicot
vavTi'ovtou
Pv/.aTO
TOU
XftGToOf/.x tv
oixeiwv
otaarwv
7capa<J T7f(xovTat,
xrco&wGOVTe2 &iv
Twe^pâci Xdyov.
eyovTtov
&
ujawv,
to o-jx
e/ei
Toiaumv ôâv y 'AvaToXtxr, 'Ey.xV/jcria
tal 5Trt9u-
[/.o^J vTwv
coufiiv
tcoioi t^ T3
yia FpaY
*al twv
yiwv IlaTfipwv pviTO,
-oo TS
>>6y(;)
TOUTO
0eae>.itoei7i4, -/)lue'
oi
SiaT6Tayp.voi, ixotôi3
vt xaT tvjv
Siâ/_y,v
TOU
yi'ou
IleTpou
wavxl atTouvTi
-nrepl
t sv
vljxtv
7ricrTa)
aTroôvai
'Xoyov, tyj aeTpa
aTY<yei,
t*^pyi'/t iceot
tou
xaapTviptou xupo
evai
ôx.ou<r/i,Tôe tyj iroxp{<7i
Tavuv foav
iroir5<rat
ypviv flyyiffêa*
t ^ y.al
nrepl
twv Xoitcv twv v TM
wapdvTi epviêvwv
oi'
r.jxcov
Xoyov aiTrceTe,
xv
toutw fAv6,
TOU
yiou riveuâTO '^v iXkxy.TQVToq (7-ST
xpocYDtoucviyicTi
Uavw xot^crai
icspl
tcXeigtou
icotvi'dofxsv.
1.
eXxVaffat
A. 2. rcoSaovTe A. 3. ziotto; te A. 4. 8e(X).iw9oiTi
A. 5.
Tt(i9t.
6. )Vv
:1 ~j"1Trj'\J 'I'n~
[27]
I. DEPUTATORUM LATINORUM CEDULA DE PURGATORIO. 27
5
10
15
5
10
15
f. 44\
I.
<Quod
habeatur
praefinitus quidam
locus,
ut modo
diximus, ignisquo
purgatorius
in futuro
saeculo>,
declaratur
primo
ex veteri Testamento in
libro Machabaeorum ubi dicitur0 Sancta et salubris est
cogitatio pro
defunctis exorare,
ut a
peccatis
solvantur. Sed
pro
defunctis, qui
sunt in
paradiso,
non
opus
est
orare, quia
nullo
indigent;
nec
pro illis, qui sunt
in
inferno, quia
a
peccatis
solvi' aut
purgari
non
possunt.
Sunt
igitur
aliqui, qui post
hanc vitam mundanam a
peccatis
solvi aut
purgari possunt.
II. Declaratur
per id, quod
in novo Testamento Salvator
inquit,
Matthaei
XII b
Si quis blasphemaverit in Spiritum
sanctum, non remittetur ei nec in hoc
saeculo, neque
in
futuro. <In
qua
sententia datur
intelligi, quasdam culpas
in hoc
saeculo,
quasdam
in futuro
posse
relaxari>.
III. Et
per apostolum
Paulum in
prima epistola
ad Corinthios
cap.
III,
ubi tractt de aedificante
supra fundamentum, quod
est
Christus,
aurum et
argentum, lapides pretiosos, lignum,
foenum,
stipulam;
et tune subditc
Dies enim Domini
deelarabit, quia
in
ign revelabitur, et
uniuscuiusque opus,
quale fuerit, ignis probabit. Si
cuius
opus
manserit
quod super aedificavit,
mercedem
accipiet;
si cuius
opus arserit, detrimentum patietur; ipso
autem
a) II Mach. xa, 46. b) Mat. xn, 32; Marc, III, 2<J ;Luc. xii, 10.
c)
1Cor.
ni,
13-15.
a' To
;jiv
eivou
(p(opi<7f/.svov
xiv xottov %cd
/taOpcriov irup,
w
e<p7)(.ev
fircov-
xe,
v
x) [/iXXovfi avt, jACpxivexaiTcpwxov(jlIv
rc
t^
êurspa
twv Majcxaauov
2
î>.ou,
i<!>
>C<pa.'Xa.i({),
ttou
"ky&voii'"u4yio
ovv xai
oaorrjQiwtj
ion
loyujfio
to
vnsQ
rwV
dnoQuvo'vxwv
vownTJ oai, onio
uv xwv
dj-iaoriiv
unoXvOwaiy.
''Yizo av
ov tv ev
tw
TuapaêiGW
ovtwv
vjyjafian
o
y^pvi,
'ti o
XPiavX'J ctvêvo',
oure
utcso
tv ev
to a^*(i>
xel o buvavTat tv
a:{7.apTi>v
y] ToXueaatri
/.3tx6aipe(76ai.
Ealv
pa Tiv (xer
tov
t 7$e ^tov
ou7roj
XuvTE
Tiv
aapTiwv,
otTivgTCoXu(j6atxe xal
g/tJ t*6ipecat
3 ^vavxau
fiov. Aexspov
^ xoOxo
pavepoOrai
^t xo
ozep
ev
x^ vise Ata.6rj/.Yi
el7Cv
Swxip
v
xi
x.ax
Max9a"ov, /.ecpoclauo
i' El ri
slnrj
xar tov
ylov nvsvf.iaro,
ovx
dcpedtjosTacavT(j)
ov v rw vvv aiwvi ov v
tw {.lXKovTi.
Ev
x^ê
Se
zr, Yvwt/.yi
voetoSou
evi,
atxtzuLa.Ta xtva slvai v x>awvt
xoxw,
xtv $ ev xw
[/.a'XXovxicpteffai.
y07. Tpixov
^ (î xou x-koctIoi
Fla-jôu,
ev
t1^xpcx'/i 7rpo Kopivtou iuiffxoXfj,
'<ce<paXa.i(t> y'%
^v
5i*Xeyoj/,evo Txepl
xo
o)co&ofjt.ouvxo
ItuI xoo
Ge{/.eXiou,
cxiv 6
Xptcxd, j^p'jffiov, pyopiov, xtp'ou liGou, ôXov? jôpxov, xaXfAYjv,
xal x
Xoix,
xayer
iCat
yg q 7J f.itQa
tov
Kvoiov (pavsQajoei,
on v
nvgl dnoxaXvcpBrjosTut,
xal smoxov
<Vo>- eyov olov syevsTO,doxipdosi ro nv.
El
tivq <j:6^>gyov iufivsi,
onso
mpxo/iirioe,
<~7-0~>6p/0~
Ol-OJ I
e/SySTO,~OX~M~St
TO
T~p. T~p$ -ro> p/0~~K~~St, 0'7tSO7TM)!0~<~Crs,
(.uoBv XijipSTcu' si tivo ToyovxavB^^rjîuoB/josTar avro
oojBjoeTai,
ovno
ye{.irjv,tid
1.
ôpt<r(xsvov
A. 2. Maxaou'tov A. 3.
x/.aSpsaOai
A. 4.
xa).at'(j>Y"
A. In textu latino habe-
batur Marci III recte
quidem, quoad sensum; tamen ipsa verba adducta
apud
Marcumnon
leguntur.
28 DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. [28]
'
f. 45.
5
10
15
5
10
15;
salvus
erit,
sic tamen
quasi per igncm.
Ilaec verba de
igne purgante
in
futuro saeculo
intelligi,
se
ipsa declarant;
nam verbum illud saluus erit,
sic
tamen
quasi per ignem,
de damnatis
intelligi
non
potest, quia
salvi non
erunt, sed in aeternum
peribunt; neque
de illis
intelligitur, qui
sine
peccato decedunt, quia
de his
proxime
dixerat Si cuius
opus
manserit;
s
qui
autem sine
peccato
moriuntur, nihil
est, propter quod
eos
igne purgari
oporteat. Restat,
ut de
aliis purgandis
in alia
vita, qui
tamen
salvabuntur,
intelligatur.
IV. Declaratur etiam consuetudine universalis Ecclesiae tam Latinae
quam Graecae, quae pro
defunctis orat,
et orare
semper
consuevit; cuius i
oratio
profecto
inutilis
est,
si
purgatorium post mortem
non
ponatur;
frustra
enim oraret
pro his, qui
iam sunt in
gloria
caelesti,
vel in inferno.
V. Auctoritatea sanctae Romanae Ecclesiae,
doctae et instructae a beatis
apostolis
Petro et Paulo, et ab aliis sanctis
pontificibus, qui
innumeris
fulserunt miraculis,
quosque
tam Graeci
quam
Latini ut sanctos venerantur;
ipsa
enim sic
semper
tenuit, sic
semper praedicavit, etiam'tempore
unionis,
et
continue ante
praesens
exortum dissidium.
VI. Declaratur huius fidei nostrae veritas auctoritate sanctorum Patrum
Graecorum et Latinorum, et
praesertim
illorum, quos
tam Latini
quam
a)
Scilicetdeclaraluraucloritale.
nv.
Tourtov twv
pyjaitTcov Ttepl
tov
(xtôvro
aivo xal toO
?rup;
xetvou
êyo^vcov
pavep&,
i
eicatv e<rov aftv,
To
pvifAa
ixsvo TO
oioSrjosTai,
ovnool
ys f.irjv, w ia
nvQy to xaraxptTOi pôeaat oj^
oldv t
ariv,
5ti o (7w6t,govtoci,
qCkV biw
uo>.ouVTai4 o'jte
icept
tv 7coiouvT(ov aveu
(J t.apTia; voelrat,
ort
|ixp<S '{xrpo<79ev irepl
to'jtwv
6ipC6V
*Edv
xivo <jto^>syov iaf.tvr]
xal
TotXotTCx, oiVive aveu
âpria 6v^<7Xovt<;
oêv
yxpiv
Six
Ttrupo 7roxa0atpec8a.t oeOiouci.
Aeiicerat ov tooto vosffai
jrpvivai irepi
aX>.)V TWV
6(plX0VT(0V
iv T^ {J LSX^.OVTI ^(0 <7(^s6at.
5'.
TxapTOv
8
pavepoGrat
toto
tq
(T'jvviea tyj3cao"Xix.y5 'Ex/cly)<n'a; tv
TS
âTivtxvi<;
xat
tt XXvivuMi, ^Tt 7cp
twv Te8vecoTwv
sucerai
r. xal nrvrore ewsv
eu-/o8ai*
aTT. yp irpodeuyvi voxpeX'/i Wppv$7)v
er,
av,
a t
x.a6apr/ipiovy.iik
tov
vaTOv o
pi tt*
xal
yp evi
xal
[iV/iv
eiâtT'
v
Trep
tv ^^ti v
tt ôî vi
vrw
a'(yj
ovtwv.
*\
ns'iJ -TTrov s,tu xupet
T'fl
yte; 'Pwâx-fl
'Exx>/i<j(aty
îây6ei<nri
te xal
TU7twetG7) diratwv
(J iaxapwv
TCO<7T6>,(ov
Flrpo-J
xal Ila'Xouxal tv a^wv ocrtwv
p^tepswv
Twv
vapt9p.^Tot 9au{iacri ^tawpe^xvTWV,
o
xal o "EX'X-irivg!; xal o AaTtvoioia
yt'ou
dovTai'auxvi
yp
otw 5t iravT;
xejcpi-njxev,
outwet
xvipuêv,
xal 6'xe
vivwTO r,
xarpa
'Exx"XYi<jta xal
wptou'jecGat
TauT'/jvlttjv vvSizcraoiv.
p'.
"ExTOV
;xatVTat
Taurvii;t*75
vjjAeTe'pa
-rcffTew TaXyiO; xfi aevTtV.
riv
ytwvHaxspwvrpatxwv
SriXa^vixai
AaTtvwv,sâiperox;
^s <twv> tt, xotvr, ^90)
[29] I. DEPUTATORUM LATINORUM CEDULA DE PURGATORIO. 29
Graeci in universali concilio
receperunt,
cuius verba sunt haeca Se-
quimur per
omnia sanctos Patres et doctores
Ecclesiae, Athanasium,
Hilarium, Basilium,
Gregorium Tlieologumb, Gregorium Nyssenum,
Am-
brosium, Augustinum, Theophilum,

Ioannem
Constantinopolitanum
5
Cyrillum, Leonem, Proclum6, et
suscipimus omnia, quae
de recta fide et
condemnatione haereticorum
exposuerunt
. Ex
aliquibus ipsorum
dctorum
et
quibusdam
aliis
pauca quaedam,
brevitatis
causa, referemus.
In
primis
beatus
Augustinus
in homilia de
igne purgatorio exponens
verba illa
Apostoli
Fundamentum nemo aliud
potest potire, quam id, quod
10
positumest, quod
est Christus
Iesus,
ita aitd Multi sunt
qui
lectionem istam.
male
intelligentes
falsa securitate se
decipiunt,
dum
credunt, quod
etsi
super
fundamentum Christi crimina
capitalia aedificant,
peccata ipsa per
ignem
transitorium
possint purgari,
et
ipsi postea
ad
perpetuam gloriam
pervenire.
Intellectus
iste,
fratres
carissimi, corrigendus est,
quia ipsi
15 se
seducunt, qui
sic sibi talia" blandiuntur. lllo enim transitorio
ign,
a)
Habeturhiclocusinactionetertiaconcilii
Constantinopolitani quintigeneralis,
et inconcilio
LateranensisubMartino
papaI, consultatione
quinta
=
Mansi,t. IX,c. 201-202.
b) Gregorium
Theologumom.ed.
c)Proculumed.
d)Augustin. Sermo41
desanctis,sivedeanimadefunctorum.
Integrum,
si
paucasvarietates
excipias,recepitGratianusin
Decretum, P. I, dist.
XXV,c. 3,g4.In
editioneMaurinareiieiturut
spurius
in
Appendice, Sermo104=P.
L.,
t.
39,c. 1946.
e)quisicde
talibused.; qui talitersibi intextu
vulgatoAugustini;lectionem
recepi Ioannisde
Turrecremata,
uniusex
Deputatis,
insuo
Apparatu.
Ctt
Tpaav
xs xal Aaxtvwv v
x%t^tcx/) ocoujmvix$ $oxi(mw&vt>v cuvo'oV IxeiVr.
pvpaT
oTi TauTa-

'Exo'ixeGa
xaxa xavra
to
yi'ot Oarpadi *at *i*acxôt
t-T; 'Exx>>icf
'A6avaV, 'Xapfip, Bocaêta), Tp^yoptco t
oXrfyu, Ppuyop^
Toi Ni(j<nj, 'Apgpofffy, AyouGTt'va),

eaxpao),'Itoa'vr/i t t9\ RWV(7TavTtvou
bnmufa^,
5 ((
Kup~M, A np~M,
KKt ~0~0~6x
TK
6-,
5
KupfXX<>,Aovri, np6cX<p,
xai
iro56Xo(te0a
x^vra r
TOpl
t^
opS^ wiVreca xl
rii
xaTaxpi'ffeu-
tv
aipeTtxwv
Ott' arv ^TsGsvTa
. 'Airo H tivwv tv toioiStcov
âaxaXwv xal w v-'tovaUtov
oXiya
nv
^papXoytx y^piv
ivxaGa
eôfxev.
Kxc
xpTOv fx.v
M TOU
yi'oy Ayouaxivou p^6x. Oto v tt
jztâ tvj -spl
tou
xaOapaou upi uyoêvo x ^(taTa
sxeva toD 'Axocto'Xou rk
Qs^Xiov XXov
10 odndyat* vvaxai
naq^xov rsvro, ' eonv
'Iôo^ XqlovJ , outo
g^-
noXXol
tt)v
mpueoT^v TaOTviv xax; rafovre aoxo; ^s^st
Tm
âXeta iâx^,
wiffTstJ ovre^Ti
x&v x
xe<pa)ax yxXâTa
e~l
x Gep.sXta)
xou
Xplffxu oIxoôôt"
x;
|apxia xei'va ^vaaGat ^t
wpoaxafpou Trupxxa6aipe<r0ai, auxo; k
Sarepov
upo
xyiv îov
^v
i<pixvew6ai. Oxo 6
voG?, ya^xot,
Sexat
^lopêw-
aOxol
yp
15
iauxo '?a7raxatv oi
oStu auxo xoT xotouxot
xoXaxe-J ovxe;.
Kal
yp
xco
1. ^vaxa,t.6iv
A, at additis
supra versum litteris
p et
amonemur has voces fuisse
praepostere
ab amanuensi exaratas.
F
f. 45*.
5
10
15
5
10
15
de
quo dicit Apostolus Ipse
autem salvus ert, sc tamen
quasi per ignm,
non
capitalia,
sed minuta
peccata purgantur
.
Idem
Augustinus
in XXI lib. de Civitate
Dei cap.
13"
Temporarias
poenas
alii in hac vita
tantum,
alii
post
mbrtem,
alii et nunc et tune,
verumtamen ante iudicium illud severissimum
novissimumque patiuntur.
<Non
autem omnes veniunt in
sempiternas poenas, quae post
illud
iudicium sunt futurae, qui post
mortem sustinent
temporales.
Nam
quibus-
dam, quod
in isto non remittitur,
remitti in fturo saeculo,
id
est,
ne
futuri saeculi aeterno
supplicio puniantur,
iam
supra
diximus >
.
Et in 24
cap. inquitb
Non enim de
quibusdam
veraciter diceretur,
quod
non eis remittetur
neque
in hoc saeculo, neque
in
futuro,
nisi essent
quibus,
etsi non in isto,
tamen remittetur in futuro .
Idem
Augustinus
in libro de Cura
pro
mortuis
gerenda*
ln Macha-
baeorum
libris legimus
oblatum
pro
mortuis sacrificium;
sed etsi nus-
quam
in
Scripturis
veteribus omnino
legeretur,
non
parva
est universae
Ecclesiae, quae
in hac consuetudine
claret
auctoritas,
ubi in
precibus
sacerdotis'1, quae
Domino Deo ad eius altare funduntur,
locum suum habet
commendatio mortuorum .
a)ApudMigne,
P. L.,t. 41,c.728.
b)
in20cap.d.
cf.P. L.,t. cit.,c)738. c. P. L.,t. 40,
c. 593.
d)
sacerdolumed.
xpocxatpw
xal
Staaxtxwupi fccev<p, wepi
ou
Tiyei
'Airoffxoo* Avxoas
otodijoeTai,
ovtu)
ys fiijv,
woel id
tivq,
o
xeîxa,
Xk.
cjxty.p(Aapxv{AaTa xaOaipeTa: jo
'O a-ro
v Tfl exoorp^pw-r/i Pi'^wnsl rrjIIXsw
rov
Qsov,
xeoaXata)ib'f'
Ta;
icpoffxaipou Tipupta.
o
(xvv
tJ e
tw $iq [xdvov,
o 5
pzzk
TM
^va-rov,
ot 81 xal v8&xxEiae, wpdye [^
* acTuporaTU
cxeivTi
/.al
ayaxnxpioeu
ôâvouciv.
O xavre
^
pvouctv
et; x aiwviou;xotvx
êx
tvivxotavê
t
xptctviffoi/iva;
ol
(xex
TM Bavaxovx
xpocxaipou7:o;a.Vovx-
viot
yp
x
v
x>
vvaiwvt ox
<pie(J Lvov cpiecat
Iv
xw (J teôvxi^(co,ivap/fl xy)
xou
p.'XXovxo;
atvotup
xoXacet
Ti{twpwvxat,
-/Sr)vxoT
avw
wpoeipKxa(iev
.
'O axov t
-I^"
xeaWw
x9jax9i;
xpayâxeCa<pvj-
O
y? wepl
vtwv
ft toiiv
^'yoi,
oxtaxot
oux'v
x
vuvoux' v
x$ {lnovxt<pt'exai
aiwvt,
v
pn
wfftv
o, xxv[Mievxwê,
^' ouvIv
xwp.novxt
atvt
aetofcetai
'O axo
iv
x wpo
Hau^vov?rfi^t^ KrjsiaX6y<:> XsyEf
'Ev
xa
xvMa/
xaaiwv2
p^Xoi vyvwftev TCpocr.vsât irp
xwvaTOavovxwv xvjvSuctav 'XXxv
piâfjtfi
oXw
v
xri
flatta
veyvwfxev,
o
p.txpdv
an xvixaoXixi'xxXYiGt'a xo
<
xupo
xov
XYiSe xvj
<nmi8e(a
x>.aâv,
-ousv xa8vr,ai<si xou
teps'w
xatxwoWo'xv)
Xptcx(ji wpo;
xo xetvou
8u<jiacxYjpiov ipoc<p6po[xvat
xov Siov xotov
eyet 73
xwv
a nroOavvxtov
e^vi
1. Tote A. 2. MaxaCaiwv A.
[31]
5
10
15
5
10
15
Idem
Augustinus
in eodem libroa Non sunt
praetermittendae supplica-
tiones
pro spiritibus mortuorum, quas
faciendas
pro
omnibus in christiana
et catholica societate
defunctis,
etiam tacitis nominibus
eorum, sub
generali
commemoratione
suscepit Ecclesia;
ut
quibus
ad ista desunt
parentes,
aut
filii, aut
quicumque cognati
vel
amici,
ab una his exhi-
beantur
pia
matre communi. <Si autem deessent istae
supplicationes, quae
fiunt recta fide ac
pietate pro mortuis, puto quod
nihil
prodesset spiritibus
eorum
quamlibet
in locis sanctis exanima
corpora ponerentur>
.
Idem
Augustinus
inlibro De Paenitentia dicit <

Paenitentia'' enim si in
extremo vitae hiatu
advenerit, sanat et liberat in ablutione
baptismi
ita
quod
nec
purgatorium
sentiunt
qui
in fine
baptizantur;
sed
ipsi
ditati
bonis sanctae matris
Ecclesiae, recepturi
sunt
multiplex
bonum in vera
beatitudine .
Et paulo
inferius ait Multos solet serotina
paenitentia
decipere.
Sed
quoniam
Deus
semper potens est,
semper potest
etiam
in morte iuvare
quibus plaoet.
Cum
itaque opus
sit non hominis, sed Dei
fructifera
paenitentia, inspirare
eam
potest quandocumque
vult sua miseri-
cordia, et remunerare ex misericordia

quos
damnare
potest
ex iustitia.
Sed
quoniam
multa sunt
quae impediunt
et
languentem retrahunt, peri-
a)Loc.cit.,c.596.
b)
De
Paenit.,n. 33=P. L.,t.
40,
c.1127. ExhibetGralianus DePaenitentia
dist.
VII,
circafinem.
O
aT
sv Toi aura
ôyto*
O 8&1
TCaptvxi
xx ixectarx
OxpTcveuîrtv
Tv
tsOvswtwv,a
^p^vat
xoierat
tmrp
Ttvroivtv ev
t9) ^pwTiavucvj
xotvwvta
((
xoi{Xi6svTwv,
xxetvwv ci(O7C7ivTwv twv
6vo(xtwvaTtv,yevi/i xapa.<J Ta(ysi v
`
'E'/C/AviGta
!#aTO,oma oi v
7rpo
t xaura reXevoz elai t
yovsti
Ts>cva 7j
cuyyeve'
ooi^'xoTSr,
<pt>.ot,
tco
f/.i;
xoiv^
{A-/)Tpo toutoi;
7rapjc<7ôiTo.
Et Se
cTepvfcrwciv at
Toiaxoutxsctai at
6ffit
irtorret xal
sae'et'z7rp
roiv
xo'.{AyiOVT<ov
yivou.vat,ot(Axi
on oSv
xpeV/iGSt
r.
TrvsujyaTa arv, 7CO''oi
tepo
T07rot7TOTe6<o(7t
Ta
atj/uâ.ffW|xTa.
.
'0
auto; v tw
7rfptMsravola
Xoyw*
'H
yp(jt.8Tavotot,
xavvt Te'Xst tt ^
-/ixot,
aTat
(xv
xocl
puet
v
t^
to!
(3aTm<7[/.aTo; ot707r>.u(ret w; jr/fTe
tou
xaSapTviptou
atcOvecat
to
v
tco
TXei
paiCTiôjjivou,
>X' aToTCôuTVicravTa
Taya
ttj
((
yta piTp'Ex/.Xv](jia
Tro^viêcrat (xe^Xsiv
to TzoTkcnzlxviov
yaOov
sv
t?
Xvje'
{xaxapiOTVjTi
. Rai
{Aixp O'crTspov e<pv)#
TIolôea>6sv 7] t^ (xeTavoia
vaolvi
a7raTVlX' 'ti
6eoaVi
Suvo.to; estiv,
el xv2 tw avaTto
ôvj^croct tercet
ot av ôtjXeTat. 'Eirsi^v) ov
epyov
sctiv ox
v6pw7rou,
<xX"X 0soG'h
xapiroopo
êTavoia, p7cve5eat aurrjv ûvotTat,ffxxt

ôuXerat
t aroO
eleo,
xal
{Aeis<0at
7cotou
s>iou; ou
axo
ttj îxato<?tjV7i
xaTaxptvstvlapsi.
WV oti iro^X3<J Ti
1.iu<7T) A. 2.xvA. 3.iro).A.
[32:
f. 46.
5
10
15
5
10
15.
culosissimum est et interitui vicinum, ad mortem
protrahere paenitentiae
remedium. Sed etiamsi conversus vita
vivat,
et non
moriatur;
non tamen
promittimus quod
evadat omnem
poenam
nam
prius> purgandus
est
igne
purgatorio
ille, qui
in aliud saeculum distulit fructum conversionis;
hic
autem
ignis etsi
aeternus non sit,
miro tamen modo est
gravis
<excellit
enim omnem
poenam quam unquam passus
est
aliquis
in hac
vita>
.
Idem
Augustinus
in
quodam
sermone de mortuis
qui incipit
Omnium
christianorum
spesa

Itaque, inquit,
orationibus Ecclesiae,
et sacrificio
salutari,
et
eleemosynis, quae pro
eorum
spiritibus erogantur,
non est
dubitandum mortuos adiuvari,
ut cum eis misericordius
agatur
a Domino
<quam
eorum
peccta
meruerunt>
hoc enima Patribus traditum universa
observat
Ecclesia,
ut
pro
eis, qui
in
corporis
et
sanguinis
Christi com-
munione defuncti
sunt,
cum ad
ipsum
sacrificium loco suo commemorantur,
oretur . Et infra' Non enim
ambigendum est,
ista
prodesse
defunctis,
qui
ita vixerint ante
mortem,
ut
possint
haec eis esse utilia
post
mortem
Sanctus
quoque
Ambrosius
exponens
verbum illudc
Ipse
autem erit
salvus
<sic
tamen
quasi per ignem,
ita ait Non vero sine
poenasalvabitur>.
a)
Sermo172,n. 2=P. L.,t.
38,
c.
936;
ubi verbaquidemoccurrunt, nonveroinitiumhicalle-
gatum
hoclegitur
t.
cit.,
c. 1261,sedibi verbahicadductanonhabentur. b)Ibid.,c. 937.
c)P. L.,t. 17,c.
200.
x
IfJ MCo&ovTa
xal tov
xapovTa eXxovTa,
lirixivûvovgti xal irXr.c'ov
>>e0pou
irp
tov dcvaTovvaa)i<y6ac tt,
peravoia
ty)V epausiav.
'M"kctxv out>
wwTpael^w^v^t<tj oty TTic^vouaeBa,

ti
sxsuêTai
irdavt^v
Tt(twptav
xal
yp
irpTOV
St aTvt
xaapcritoirupl x-a6aip(70ai
Tv si;
tov ava. Ixevov
vaa>d(J !.evov
TWt^
iiriffTpocp^ xotpwov
touto &
<t> irup,
xv oxetvjalvtov,
9auu.a<7Tw[xsv
TtVt
Tpo7rfc> âpu
*7Ttv
urepaipeiyp
iracav
TijAtoptav, t(v
towovsti;
vTw5et>
j3(o>
'0 auTo
Iv Ttvi
\6y<TCepl
tv
xotpievTwv,
apy^Tat ci
ndvxvrwv
xionavlv
1, e 'E zat
G)T-Apit
ouat ya't
iXni, otcIyj*
Ta; Si T7)'ExxV/jciatxgfftatxal
TTpcwr/ipio)
6ucia xal to;
Xgv}(J i.o<yuvai
Ta wsp
tv
iveup.aT(V
aTv
icapa<iO(/ivat<;
o
xFr,
îffTaCeiv
(o7)6ew0at to xotjjtiOvTa,
fva iêvjOffi paXkov
ir tou
Rupiouvi
o\ tv i5-'wv
ci
(J t.apT7i(i!.T(>v
atot^<ra.v
touto
yp 7wap
tv
IlaTspwvwapaôv
-rcadavj 'ExxV/irria
Tr,pe,
tva
irp
tv sv
t
TOU
<7<op.aTo;
xal tou
atfJ uxTO XptcrTou
xotvwvia
xoi[/.Y)8svT6>v,
6t' vaTYj t?i uciat oi/.siwtotcco
itepl
aTv
ysvviTai {/.w^tq,
xal oer,<n<; <Cwot75Tai>.
O
j^pyj
8
p.<pi>.X6tv
TKTotauTato xotfjt,7)9eT<v 87rtxoupe'v
toi; ovtw
îtudaffiirpo
tou
6avd^TOu, w
ictv toioutwvûvaatxal
{J tST
tov GivaTOV(osXecat.
'O i
ayto 'A{J t,pdjto e^viyouaevo;
to
pTjTov
Ixelvot ^ro as ocodrjostai,
ovno
1.va6aXXff6at A.
[33]
5
10
15
5
10
15
PATR. OR. T. XV. F. 1.
3
Per hoc enim dicit salvum illum
futurum,
sed
poenas ignis passurum,
ut
per ignem purgatus

fiat
salvus, < et non
sicut perfidi
aeterno
ign
in
perpetuum torqueatur
ut ex
aliqua parte operae pretium
sit credidisse
in
Christum >.
Beatus
Gregorius
summus
pontifex
in IV libro
Dialogi
sui
plurima exempla
ac revelationes
adducit, probans
esse
Purgatorium,
et inter alia
inquit11
Qualis
hic
quisque egreditur,
talis in iudicio
praesentatur;
sed tamen de
quibusdam culpis
esse ante iudicium
purgationis ignis
credendusb
b
est,
pro
eo
quod
Veritas dicitc
Quiasi
quis in Spiritum
sanctum
blasphemias
dierit, nequein
hoc
saeculo, neque
in
futuro
remittetur ei. In
qua
sententia
datur
intelligi, quasdam culpas
in hoc
saeculo,
quasdamd
in futuro
posse
relaxari.
Quod
enim de uno
negatur, consequens
intellectuse
patet, quia
de
quibusdam conceditur. <Sed
tamen,
ut
praedixi,
hoc de
parvis
mini-
misque peccatis
fieri
posse
credendum
est > .
Magnus
etiam sanctus Basilius in
orationibus,
quae
in
vigiliaf
Pente-
costes
genu
flexo dici
soient,
in una
earum, cuius
principium
est
Aelcr-
naliter
fluenseetc.,
sic
pro
mortuis orat Exaudi nos
deprecantes,
et da re-
a) Gregor. Magn. Dialog. IV,
c.
39, edit. Maurin.
= P. G., t. 77, c. 396.
Recepit
Gratianus in De-
cretum, dist. XXV, c. 4. b) ignem credendum
ed. Mat. III, 32.
c)
in hoc saeculo. quasdam
om. ed. d) Consequens
intellectus continen-
ter intellecle d.
e) Non in
vigilia, sed
ipsa
Pentecostis die sub
vesperam. f) AeternalUer
fLuens, graece 'H vvaoPpouca; cf. Goar, Ei-
Xooiftov
sine Rituale Graecorum, Parisiis, 1G47,
p. 795.
/.isvroi,
wasi i
nvg, outw
evT
Oux -rcom" <TecwGvfcsTaf &i TOUTOU
yp Xyet
aTv
erwecGai
^sl"Xetv,
cklocireicrscrGai
Ta
tou
rupo Tt{jt.wp''a,
'va iix
:ruoo; xaapel
<7(o6fj,
/.al twv 7ricTwv e tv atva
icoû|j.vtt>v xpeêtrat aT xo
u.pou
iy.
(( TOU.ir7CK7TU'Vai C, TV
XpiffTOV
)).
Fp^yopto
Se
(xaxaptwTa-To pytepe
iv.
tw
&t:<tou
J taXoyov Xo'ytp
wÊiarot- tco-
^ty;j.a7i
xotl
iroXla
7roxa'Xuij;s<7iv
-TOêwtvuGtv zhx\ to
/.aGapT^'ptov T^sywv
ouTtocrt
non;'
((
Olo
evGsv^s1iTavicrTaTat
'jcacTO, toio
ayeTat e; t^v
xpifftv
)A
{xvivwspt
ama-
(xixtwv Ttvv
^s? icMrre'jeiv avat
xp
ty
/.piaficoto tt
xaGapoew? xup,
îo'ti
Xe'ya
7j lr,6eta,
ti '-Eav Tt gt to
Ilvsvfxa
to
yiov
pXao<pr}(.iijor],
ov'v' iv
xm
vvv ovt v
tw
f.ieXXovTi
aiwvL
dcpsBijosrai
avno. 'Ev Taur/j S
t^ iuooaGEi
voecrQat
^tÔTat
riv piv fxapTa

sv tw vuv
atwvt, Tiv ^ v
t (xôvTt <x<pu<7ai
olo'v te slvat.
Kal
yp
t
wepl
vo
pvou(/,vov, avepv
ix
tt TOUvou
xo>ou8ia,
ti
xspt
ttvwv
Guy^copeirai.
X>>'
(
7rpo-ov,
touto
irspl p.txpv
xocl
Xapwv p.apTvi{AaTG)v
oldv TE
y'vscGat
tcigteuecv
^pyj
.
rO 5
jxya
Bacilfiio2
2
v Ta"<;
exat-ra v t^ wp tt^; IlevTYixoaT^
7)[xipa
(y-STayovuy."Xi(jia; êyoêvai;
otcxt-:
xoo; s<p-/i uzp
twv
xoijjltiGsvtwv êo'Êvo-
a Eaaxoutfov
1. vOSs A. 2. BafftleoA.
[34]
r. 4u\
5
10
15
5
10
15
quiem
animabus servorum tuorum
praedormientium patrum nostrorum,
ac
fratrum, ceterorumque cognatorum, omniumque
in fide nobis coniunc-
torum . In
sequenti
vero
oratione,
cuius
principium
illud est8 Domine
omnipotcns Deus,
Pater
misericordiae, sic ait Exaudi nos humiles
suppli-
cantes,
et
supplices
tuos
deprecantes,
et da
requiem
animabus servorum
tuorum
praedormientium
in loco
lucido,
in loco
virenti", in
locorefectionis,
unde
dolor, gemitus,
et moestitia
longe depulsa
sunt, et statue
spiritus
eorum in tabernaculis
iustorum, pacis atque
remissionis .
h\
exequiis
vero mortuorum sic vice defuncti Salvatorem
alloquitur'
Imago
sum tuae ineffabilis
gloriae, quamvis
feram
stigmata peccatorum
figmenti
tui, Domine, miserere, et
pietate
tua me
purga, patriamque
desideratam
largire,
et iterum
paradisi
curiae restitue .
Gregorius Nyssenus
in
dialogo
de Consolatione et statu animarum
post
mortemA,
introducit
loquentem
et dicentem Macrinam sororem beati Basilii
et
suam, post ipsius
Basilii mortem
Neque
enim odio aut vindictae studio
<mea quidem opinione>

dolores infert Deus his,
qui
malevivendo
pecca-
verunt, < qui

et
apprehendit
et
vindicat, et ad se trahit
quidquid ipsius
gratia provenit
in rerum
naturam; sed ille
quidem
meliore consilio ad
a) Ihid., paulo
inferius.
b)
inlocoviventi ubi duolociliicadducli leguntur;cf.P. G.,t. 40.
d.; gracce vT7tw
ylozpS). c)
Cf.Goar,op.
cc.07G-100A.
cit..p.
528.
d)AliasDeAnima etliesurrectione,
vjxcov
tiv
êopivcov cou,
xai viraucov
x
<j"J X,^
T&v SouXcovcou tcov
Trpoxfixo'.av;-
asvwv TraTepwv
xal
^s^v t;[Xwv
/.al tiv 'Xoittv
<7uyyvwv
xai -xvtwv tcov sv Tziatti
ffuw)p.u,vct>v TijJ v
. 'Ev
oXk'i)
8z
t~/rt
oTtD
vjffiy
Etcra"ou<jov
t([av
twv TaTretvwv
i'/CSTwvGOU
eop-vwv
cou, x.ai vx7:aucov l;
ûy
tcov ôulcov cou tcjv
7rpo/csx.oi-
(/.ri[/.v(ov
v to'tcw
cptoTeivw,
sv totcw
ôspw,
v tottw
va^'jêto;
'tvou
-e'Spy.
oS'J vvi
xal AU77V) xal
CTSvotyô',
xai ctt/Cov Ta
xveutAaTa aTiv
V ev
toc"? c^viva tcov
^t/.a-'wv, etp'/v/j
y.al vecew .
'Ev $
.TY,x-OÔulX
TCOVT0V(OTCOV
O'J TCO
VTCO
TCpOCC-CO
TO
X.Ol[J !.7lOVTO
TOJ
ScOT"7;pt
S'.aAyeTai"
Ex-wv
eiy.i rr,
pp^Tou
cou
Sor.,
el v.aX
cTtyttaTa TTTaicp.icTcovoscw
s>,sy)covt
-Xacjxa cou, AscicoTa,
xai
tt, cr, ecTc'Xaypta xaOxptcov
xal
tvjv
v
7:o0oup.V7iv xaTpttâ xxpcôu fxoi

xai tou
irapa^sicou
tcoIittiv tzlKwxaTacTxrov .
'O
Nuccti
Fpyiyo'pio
iv
ro Maxivioi
e<p7)-
OS
yp jaiccovy, [/.uvoaevo;
siti
Tr,
xaxvi1 ^coy,, xaTa ye"

tov
sptv >.o'yov, âyEi
toT
TifxapTYixo'ci Ta;
oSuv^p;
c^ta6Ci<^ Oo>,
6
vTnrotoujxevo';
T xxt
Trp
tauTov >.xcovirv
titteo
aToS
yapiv
(( 7j>.6evi; ysveciv
' 6
jaev
stcI tco
xpeiTTOvi
cxo7ci
Trpo auTov, o; cTi
7T7)y^
-Kxo'fiixaxapwTViTo;,
T'flv
ûjrr,v
imcTraTai"
7Ttcuaavei
8s, xaT1
vxyxr.v r, ^yeivy;3
3
1. Syllubu
xain vocis xaxribis
scripta.
2.
YE
TEA. 3.
>.yiv) A.
[35]
i.>
15
5
10
15
sese,
qui
omnis beatitudinis fons
est, animam attrahit ex necessitate
autem
ei,
quod attrahitur, accidit illa affectio
acerba > . Et infra Et
quemadmodum
immixtam auro materiam
expurgantes per ignem,
non solum
quod adulterinum est,

igne liquefaciunt,
sed
purum quoque
aurum necessario
una cum mixto
liquatur,
et remanet
quod purum est, adulterino
consumpto;
ita cum vitiositas
purgatorio igne absumitur",
necesse
est, ut
anima,
quae
cum vitiositate est
unita, in
igne sit, dqnec
insita omnis adulterina mate-
ria
atque
commixtio auferatur
igne consumpta

Idem
Gregorius
in
libro, quem
de his
qui dormiunt scripsit,
sic
inquit":
Donec
igitur potestas
manet in
natura, ut evitetur
malum,
hoc adinvenit
divina
sapientia consilium, ut hominem sineret in his esse
quae vellet,
ut
gustatis quae concupierat malis, expertus quaed
ex
quibus commutasset,
sponte
ad
priorem beatitudinem ac desideranter
accurreret,
vitiosum atque
omne irrationabile veluti
grave pondus excutiens,
sive in vita
praesenti
summa intentione ac
sapientia expurgatus,
sive
post
huius decessum" vitae
per ignis purgatorii expiationem

.
Huius etiam
purgatorii,
de
quo
nunc nobis est
sermo,
testis est etiam
beatus
Dionysius
in
cap.
VII Ecclesiasticae
hierarchiae, ubi de oratione
loquens,
quam
hierarcha
super
eo
qui
dormit
facit,
ita dicit' Postea
procedens
a) ussumilar ed.
b) Gregor. Nyss. Demortuis ed. f) DeEccl. hierar. c.
VII, g
4 =P. G., t.
3,
= P. G., t.
46, c. 524B.
c)
esse om. d. c.
560; idem
ullegalur
a Iuanne
)amasc, P. (L,
d) expertusque
ex
quibus ed. e) decessumom. t.
95,
c. 252A.
Si&eci tco Xxo^vco.

Kal
werap
tt)v
lîMÔeurav
TM
jrpucM
uV/]v oi i
ûpo
6tta0aipovTe;
o
(J /J vov
to voov
t irjpi Tvf/coucriv,xklcc y.y.rk -izLtsan
vicy/^v
t
zaGapov
tco jet^to xaTaTyfxeTai, xaaeivou
SaTCavw^svou
touto
pLsvet,
outw /.al
x%,
xajcia t xaapcru Trupi (aTravw^vvi, vyci

7r<7axo
ttiv IvaiGeTcav
axri
Wfhv
sv
tw xupl stvott, to?v to
xaTCTrap^vov
v66ovxtX u^wSe xal
xt^viôv rav valwOavi
tco
Trupl SaTravtopLevov
.
To aToCv tw
el tou
xotpi.v]6svTa
aTOu
>,6yco-

'Q av ouv jtal y eôucria
(7-svoi T"<pu<7i
x.al to xa/.v
TCoyevotTO,
tocuttiv
eupev yj <70<pta
TOU 0ecO ttv
87cvoixv,
to socoxi tv
avGpcoTCOv
ev o! soulvfT)
y^vecrOai,
tva
yeucfxsvo;
tv
xascv,
v
we8p,<r8, xal tyj weipa (Aa6cv,
osa v9' o'tov
r)X>a^To,
iraXtv^pop^
St
ttj
s-tuyia xouGtu
xp t-/}V7rpioTT(vpxxapioTV)Ta7
rrav1 To
(A7ira.6;
ts xal
aôyov
wcxep
n
yô
icomceuffa t^
(puasw,
iroi /.arx tyiv
TrapoGaav
^wyiv i
rpoco/^
Te x.al
cpdocrocpta tca8ap9et, '/] {xer t^v vOvtV
2
(;.6Tav3C(7Taa'.vSt -ni tou
âGapatou icupo ywvsi'ai;

.
'O c^
(Ae'yx
Atovucto v tw
nsi 'ExxXqGiaonxrj 'Isa/ja Xo'yw, xe<paâcp$f Xystr-
1. aTtaA. 2.voeA.
3<> DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE.
[36]
f. '.
5
10
15
20
5
10
15
divinus hierarcha orationem sanctam facit
super
eo
qui
dormit .
Et
infra Oratione
quidem precatur
hierarcha divinam bonitatem, ut dimittat
ci
qui
dormit
omnia, quae per
humanam
fragilitatem peccavit,
et deducat
ipsum
in lucem et
regionem viventium,
in sinus
Abrahae, Isaac et Iacob,
unde
aufugit
dolor, tristitia et
gemitus
.
Accedat et sanctus
Epiphanius < qui >
contra Aerium
blasphemantem
ac
inter cetera
dicentem, non
prodesse
defunctis viventium
preces,
ita
inquita
Denique quod
defunctorum recitamus
nomina, quid
eo utilius
potuit
fieri ?
quid
eo
opportunius
et
mirabilius,
quam
si
credamus, qui
hic
stamus, eos,
qui
hinc defuncti
sunt, vivere,
neque
eorum interiisse substantiam, sed esse
eos et
apud
Dominum
vivere,
ut
religiosum dogma praedicetur, quo qui
pro
fratribus
precantur,
bene de illis
sperare
constat
quasi peregre
profectis?<Ceterum quae pro

mortuis
concipiuntur preces,
iis utiles
sunt,
tametsi non omnes
culpas exstinguant.
Verum ex eo
prosunt, quod plerum-
que,
dum adhuc in terra
degimus, sponte
aut inviti titubemus, ut id,
quod
perfectius est,
significetur. >
Namet iustorum memoriam facimus et
pecca-
torum
peccatorum quidem,
ut iis a Domino misericordiam
imploremus
<
iustorum autem
et patrum
ac
patriarcharum, prophetarum, apostolorum,
evangelistarum, martyrum, confessorum, episcoporum,

anachoretarum.
ac coetus illius
universi,
ut Dominum Iesum Christum
singulari quodam
a)Epiphan.Adversus J mereses, lib.III, haer.75,n.S=P. G.,t.
'i2,
c.513.
'H
[xv
ov
eyjr
tyj
Geap^tXTJ ya6oT7)TO êtrat,
rcavTa
(xv<ptsvai
Taî1
v6pio7uv/;v
fi' f
1"
crsvaav
/[/.apTY)|Asva
tw
xex.otf/.Yit/ivw,
xaTaTaâi 8kaTQV v
cpcoTt
xotl
/wpaCwvtcov,
v/.oXirot
pa.|x
xal 'Ica/. xai
'Iaxw,
v
totc),
o
ra&pa
ciSvv xat.1
Iuth )tai
<7Tevay(J id
.
'0
yto 'Em<pavio
sv to";
llavapetoi
xar tou
epiou StaXy6[J i.evo;
oCtco
<p7T
"ETceira
irspl
tou
ovoôtTa Xyeiv
tv
TeêuTTiadcvrcov,
ti v evi TOUTOU
xpopviai-
Tepov;
Tt toutou
xa.tpiwTspov
xai
6aujxacicoTepov,
xkjtssiv
[xv tou;
7:apovTa,
oti oi
7T>.0ovTe icyi jcal v

vur:apîz
ox
etfft'v,
Xkx sict xal
(ct
trao
tco
AeaTuT'
v `~ Il 1 1
t'~ t.,
/.al O7rw vto
GepivoTaTOV /C'/ipuyjj.a ^MoyyicroiTO,
^-t dTtv
U7rp ê^cpwveyoy.evoi;,
c
v
7ro^vi|xiaTuyvâvdvTcov 'Q<ps7,e
^ xal
>jsp
aTwv
yivo[Asvvi svyj,
s /.al
v
Ta 61a Ttv
acTtaâTtovpi irojcoTCTOi,
Xl' ov
ye ^t
to
xo>.}kx/.t v
V
/.6<j(J t.a>
â
ovTa
<7^pêa6at
xouaicote xal
/ouguo7
t'vaT
vTE^GTEpov cyiâvf,.
Rai
ypûcaicov7roiou;7.6a <^tviv^>[/.v^|X7iv /.al -icp y.apT(o>.)V<^7?p yiv 'j,apTaAv>
7rp
Xou; 0eou
&0[/.evoi' uiTsp
^ ûacov /.al
iraTpv
xal
iraTptapyv, TrpocpviTwv
V
/.al dbroGToXtov xal
EayyE^tGTiv
>cal
p.apTup<ov
xal
6[AoloyyiT<ov,
7tcrxo7C)v T6 xal
va^topviTv
xal toxvt
tou
Tayp.aTo2,
<^tvatov
Rupiov
'IyicoGv
XpiGTOV <popi<7)u.v
1.
'ApEtov
A iteminlatinohabebaturArium. 2.Quaesequunturuncisinclusa,licet
paulopro-
lixiora. addendacensui.nesententiainsuspense relinqueretur.
Nam
Epiphanius mortuorumduplicis
[371 I. DEPUTATORUM LATINORUM DE PURGATORIO.
37
5
10
15
5
10
honore
prosequentes,
ab ceterorum hominum ordine
segregemus
. Et
paulo
inferius Sed his omissis, eo,
unde diverteram, redco,
nenecessano
facere illud Ecclesiam
dico, quae
traditum sibi ritum illum a maioribus
acceperit >
Consonat
praedictis
Damascenus in
quodam
sermone de
suffragiis
mor-
tuorum,
dicensa
Mysteriorum
conscii
discipuli
Salvatoris et.sacri
apostoli
in tremendis et vivificis
mysteriis
memoriam fieri eorum, qui
fideliter
dormierunt,
sanxerunt
, quem
refert beatus Thomas in IV Sententiarum,
distinctione
45b,
in
primo
articule.
<
Item<: testatur esse
ignem
hune
purgatorium
Theodoretus
episcopus
Cyrensis,
sic dicens Dicit
Apostolus quod salvabitur,
sic
tanquam per
purgatorium ignem purgantem quidquid

invenerit
per
incautelam
prae-
teritae vitae ex
pulvere
saltem
pedum
terreni
sensus;
in
quo ign
tamdiu
manet, quamdiu quicquam corpulentiae

et terreni affectus inhaesit,
prgetur; pro quo

mater Ecclesia orat et dona
pacifica
devote offert;
et
sic
per
haec
mundus,
et inde
purus exiens,
Domini Sabath
purissimis
oculis immaculatus assistit >
a) J oan. Damasc. De ils qui in fide dormie-
runt,
n. 3 = P. G., t.
95,
c. 249.
b)
Post dis-
tinet. 45, addendum
quaestione
2\ c) Non
occurrebat in editis auctoritas Theodoreti, quae
tamen adducta
profecto
fuit a Patribus
deputatis,
ut liquet ex graeco nec non ex responsionibus
tum Marci
Ephesii
tum
Bessarionis, quae inferius
suo loco
ponentur. Quare lacunam
complevi
textu
assumpto ex Apparalu Ioannis a Turrecremata,
uno nempe ex deputatis illis,
fui..20'. Conf. etiain
s.
Thomas,
(Montra errores Graecorum, pars
al-
tera, cap. 23, apud P. A.
Uccelli,
S. Thomae
Aquinalis inlsaiam prophelam
etc. (Komae, 1880),
p.
485. Item G. llervetus, apud Migne,
P. G.,
t. 82, c. 251,
in nota. Sed
prae
ceteris (lignus
est qui legatur ipse
Theodoreti editor,
t.
cit.,
p. 18-21, et Uccelli, op. cil., p. 441.
ce <rruo
Tvi;
tv
v6p(O7tov
Tzeco (H tyj
toqc,
auTov
Tt^>-
. Kal
Xtyo) icrTepov
Eira
repl
toutou ai
einV/iôp.at
tt /.oôuia,
oti
vavxaiw vi
'Ex^V/iaia, toOto
i-KixzABiyTCapaôaiv
Xaouaa
7:ap TCXTspaiv
(
7t'tnAt, 7t"OCpIXUOG'LV
rJ .OO!)G':t..
7t"lXfX7t'oc't'sp)v
)).
uj.cp<ovs
sl S^
4
Tor
77poeip7)p!.svo!<; 6 AaâG/.vivoi; 'v tiv. XoywTrepit9,c, ôÔeia
twv
xoiu.viOevTwv~ky<v
Tv
[xucT7iptwvcuviVrope
ot tou
SwT-^po [xaviTat
xa.1
yioi
xocTolot. v to
(pospor
xal
^coottoioI {/.ucTYipioipr/iav)v yivscOai
twv v xirrTei
X2~0~'yip!.2'V~
g6E<nTKT<X~ )).
Toutw
tu xa.9apTVip''t5>[J .apTupe eo^copviTo
0
Tupou liziGWKO,
"kyiav,
w
\yer.
6
7r6GTo"Xo,
'ti <7a>07] cSToct
2
(cel î
KaOapcywurupo xaOocipovTO
wav otiouv
ep'fl
^t1
7cpo<7^(a;-
tou
wapeXdvTOpiou
ic
youv
t^
y/)vY)
ata6vi<5wtt,
tcv tto&wv
z6vWf WTCUpt
T0C0UT0V
S[/.(/.6V8l,[XS^pt
O
/.O.6apw6^
TOXVOT'.OUV
77pOG)C0XXvf971 CCTW
x6C~.w ~F 'E)'"

Tou''yx00
T*^
Y"^VV)
^f-ot6Gw;-
Tcepl
ou r,
(J t.vjTvjp f
'E/V/)G'!a
euyeToti
/.al
epv)vwc
xpocr/.oja.i ^wpx
fiiiXaw;. Outw ^
x.a.Gapo
xa.1
<xu.tavT0<;
/.Ov
x.aivwv, Tal tou
Ruptou
Saaw9
/.aGapoTXTaii; oj;at irapcrTaTat aâ)[/.oi;
.
generiscommemorationem in sacrificiofieri
docet,
iustorumet
peccatorum. lloruiu quidom,ult
divimiiu
pro
illis misericordiam
implorernns; iustorumautemac sanctorum, ut
singulare
Christi Domini
privi-
legiumagnoscalur, qui
ab
reliquorummortalium conditionc segi'ogatur.
1. 5 A. 2. <7wct'?7ac A.
38
DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. 3*
5
10 (,)
l
5
10
1.5
VII.
Septimo
declaratur
praefata
veritas ratione divinae
iustitiae,
quae
nihil inordinate
factum,
impunitum relinquit,
et
quae
iuxta menstiram
delicti, ut
inquit Scriptura",
constituit
playarum
modum. Cum
ergo pro quoli-
bet
peccato
homo certam mereatur
poenam,
si hanc in isto saeculo non
solvit,
exigit
diyinae iustitiae
ordo,
ut in futuro
satisfaciat,
alioquin impunitus
remaneret;
sed si
quis
contritus
decedat, huiusmodi
poenam
non satisfaciet
in
inferno, iuxta illudb Peccator in
quacunque
liora
ingemuerit,
vita
vivet, et
non
morietur, quod
de morte infernali
l;
intelligere oportet.
In caelo autem
poenam peccatorum
non
solvet,
quia rpugnt
munditiae
caelesti;
<namque
per eam,
ut
Sapientia ait, nihil
inquinatum incurrit,
neque
transihit
pollutus>.
Domus enim est
< solatii,
non
poenae>; gaudii,
non luctus. llestat
igitur,
ut
praeter paradisum
et infernum
aliquis
alius
assignetur
locus, in
quo
huiusmodi exerceatur
purgatio qua facta,
cum desinat esse
pollutus
et
inqui-
natus,
mundusque efficiatur,
ad Deum videndum et fruendum confestim evolat.
< Plurirna etiam alia ad
haecpossuntadiici.
Verum haec in
pracsenti
satis
esse ad
illustrandum hoc
caput
arbitramur. Nunc
ergo
a vobis
postulamus,
ut
quid
de
iis, quae
dicta
sunt, sentiatis,
clare nobis in
scriptis
et
ipsi
exlii-
beatis. >
a)
Cf. Deut. xxv, 2.
b) Ez. xxxm, 14-15.
c) DeVilaaeternali ed.
quod emendavi ad codici<
graeci lidem.
ov. Eutoo
yivexai -r\ 7cpoeipY)p.V7) lrieia. jcax tv
tt) aa Sixa-.ocvv;;
VJ yov,
v-ep
oSv
ctTxTco
yevojtevovTi(Awpv)TOvx, -f
re xai xar ro
fiTgov
rv
Tcaanrw/imTwv,
cooa<n Ta
lo'yia, xaroriioe nv
nkrjywv
tov
tqokov. 'Ettei^?) ouv
wepjta'ffTYi
oc(XxoTta;
6
av6pco7i:oi; pvjT-/i'v
riva
Tipopav sxtcrTrTac, ti
TauTr,v sv tw vuv aivt ox
-oTtvvomv,
ix^TOTetty5 Oca^
xptcew i Ta'^t, oizojqiv to
piUovxt i/.avc iroicr,- aU;
yp
Sia-
(xetveisv
v
ctTijAwpviTOi;.
1X' tic /roiwcrei
cruvTeTpiu.jxvo, TauT7)vi tvjv xoivviv ox.
a-0Ti.G6i ev
T(o zv)
/.ara to O
af.iaQTU)Xo
tp
oiutjnoTS iSa
tmmsvdh], wtjv rjoszai,
xui ov
TetivTJ Zerarfeep
vosicat
jrpy(wepl
TOUv tw
a^v)
6avaTou. 'Ev ^
opavto toixutvjv
ox TCOTaei
Tipcopi'av vTip.^Tai yp
TOUTO
ttj
xaapoTviTi tvi
oOpxvta; oix><76o;' xal
yp
Si'
uvt^, di;
tjgiv yj Soi'a,
ourffcV
slab/avaL us/uoXvotivoi', oirt
dy.dagr xi
ia6ulvsr
v)Ti ot,V/)crivawaffew scttiv,
o
niMopia, yapa; te,
o tcvBo-j. Aeiwerai
apa,
i'va
xto; toO
irapaêicrou
>cal to
aSou a^lo
<popjeY) to'tto,
ou
aur/i r,
xiBapffi
yvviTai- y)
7riyvoixvvi,<pi(7T[jt.evo<; exaaro TOUevai
xaxpiro;
xal
f{/.oXu<j('vo;,
/.aOap yvviTai
xai
ttoo
tyv
0wpxv
tti'v te ctwoâuoiv tou 0o
xapa^pvaa. vaiceTa<y9i.
niauTa xal aXXa.
toutoi
wpOffTi'Oecat
ûv/Oaev av ^ TaTa
irp;
tyiv Sta-j- 1
yiav
to'j
xeo&ai'ou
toutou Tavv
apxe'ffai vo[xr(oaev.
"H^vi
aTouy^v wap' av,
iva TtoOv
7pl
Tv
eip7i(x.6vwv xpareTe, ^lappy^yjvr,pv yypcpw; wapiôire
xal aroi.
1. a-J Tr,A.
5
10
15
20
\nibros.
f. 'i7v.
MARCI ARCHIEPISCOPI EPHESII ORATIO PRIMA
DE IGNE PURGATORIO
TOT IANIEPQTATOY MHTPOnOAITOY
E*E20Y KYP MAPKOY TOY EYFE-
NIKOY ANTIPPH212 TQN AATINIKQN
KEOAA.AIN,
AIEP AYTOI nPOETEI-
NON, nEPITOYIIEPKATOPIOY
IlYPOS1.
1. 'ETtEior, (xsxaYotTCYj aTTOxptvaarai Ttpo
tk
rap' uuiv stpitxeva 6cpsiXo|i.ev,awofAsvit^
xa' f,u.S2 eaeeia xai xwv
TtaTpOTrapaSxwv3
B
6XxXr,ffiaffTtxjv8oYf/.axo)v,TrpotdxxofJ ievxetpaXauo-
8w; IxffTTjV
xcov
IfjLepoavwv4
xo
irap' u|xwv
yypa^.(j.voi
(Tucrtaffscvxai
fjuxpxupitov,
tva eutts-
pt'Xr,TtTO
xai
aacpriIcp' Ix<7X7j
xoxwv itavxrj-
ai xat?) XuatYsvYjtai.

EipVjTai
xotvuv iv
p^
xou Ypu-tiaxo outw,
oti iv 01 Xv]0(o<;(jLSTavoovxe, upiv
xavw;
TCoiôai irspt3
twv
-?i(Aapxyi[ji.sv(ov 7) ^[i.gXv][xvtov
-ro ^t'ou; xt)? [jisxavota xap7tou<
ev
y^
TtoitofTwaiv,
at touxojv
û'ai ^'5 xaapxi-
xa; xijxo)ptat<; exxaai'povxat [XTa
avxtoV
7rpo
Si to
aTCoxoucpiffat
aux xwv xotouxwvxoi-
<t vwv,wtpeXocJ iv6
a! xwv^wvxcav7
ictffxiv sttixou-
pi'ai, -^youv
al
XsixoupYiai8,

suxat,
a
eXsr)[/.o-
juvai,
xai xXXa9X7)<; gaseia
Ipya
.
Ilpo;
xaxa
fj^ci aTtoxptvofjiea
ouxw 1"Oxi
[xev
1. In titulo om. R
Mpxou pxieirtdxdnoy 'Esa-ou [xt),ta pifim v <t>spap(a(4>epappta MS, item in O ex
ftepapi'a,
addito
p supra versum) TtXsi(om. C) -nj 'IxaXa up
xoii xapSiva^kv;
xai rpou;
tv Aaxt'iwv
5t6a(7xaXouitep
xo
nap'
axoc 8o5aojvou xaDapfftou iwp (epl to-p6;
ad marg. Q) OPQSMBGI ToO
ttonaptuTtou x-jpfou Mpxou 'Eaou
xo
Eysvixw,
SiSaoxaXCa vaxpTtouda
t uepi
TOU
xa8apxr,pio-j icupb;
ipe^lXa
tv Aattvwv xai xpwv ^^(l-tov
B. 2. *a6' ^? irap' r^v
R
*ap' r(!j.>vOPQSMBGC
(Oiiwv, marg. C).
3. Ttponapadrtov
M. 4.
(ifpo|tvwv
R. 5.
âp
S. 6.
?eo3<Kv
M. 7. vtwv
A. 8.
).7)xoupytai
A. 9. x ,a OPQSM. 10. ouxcM om. A.
a)
Codices adhibiti Ambros. 653 (= A),
f. 47'-
54; Oxon. Laud. 22
(= 0), f. 1-7';
Paris.
1218
(= P),
f. 7-17; Paris. 1261
(= Q),
f. 1-13;
Paris. 1286 (= R),
f. 271v-283;
Paris. 1327
(=
S), f. 251-258. Paris. 1389
(=B),
f. 258-268.
Paris. 1292 (= G),
f. 3-16. Coislin. 289 (= C),
f. 1-29. E cud. 344 (nunc 35)
Metochii S. Sepulcri
IIa
a
SANCTISSIMI METROPOLITANI EPHESII
DOMNI MARCI EUGEN1CI CONFUTA-
TIO ARTICULORUM, QUOS
LATIN l
EXHIBUERANT,
CIRCA PURGATORIUM
IGNEM.
1. Quandoquidem
nobis cum caritate
respondendum
est ad ea
quae dixistis,
salva religione
nostra et ecclesiasticis dog-
matibus a patribus acceptis, quaecumque
argumenta
ac testimonia scripto protulistis,
summatim praeponimus, quo
brevior cla-
riorque
ad singula responsio atque
solutio
evadat.
Haec itaque
in
principio scriptionis
dicta
sunt,videlicet": Si verepaenitentes, antequam
dignis paenitentiae
fructibus de commissis
satisfecerint et omissis, in Dei caritate deces-
serint, eorum animae poenis purgatoriis post

mortem purgantur;
et ut a
poenis
huius-
modi releventur. prosunt
eis fidelium vi-
ventium suffragia,
missarum scilicet sacri-
ficia, orationes et eleemosynae,
et alia pie-
tatis opera
.
Ad haec ita
respondemus.
Prodesse quidem
(M) typis expressa
habebatur in actis litlerariis
}A).YieEia(ConstanUnopoli.l880), p.
5-6. 18-19, 34-35.
51. Codicem Ambrosianum prae cleris
secutus
sum, ut
qui
lextum in multis auctiorom, fere in
omnibus praestantissimum
exhibeat. b)
Cf.
supra, p. 25,
1. 11
sq.
iO DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE.
[40]
f. 18.
5
10
\o
20
23
3)
35
fidelibus defunctis missarum
sacrificia, ora-
tiones et
eleemosynas, quae pro ipsis fiunt,
tum
ipse Ecclesiae usus, qui antiquitus obtinuit,
testatur, tum multae hac
super
re
variaeque
doctorum tam latinorum quam graecorum
orationes diversis
temporibus ac locis recitatae
scriptoque traditae; animas autem
per
eius-
modi subsidia ab expurgantibus quibusdam
suppliciis
et
igne temporaneo, qui
virtutem
hanc habeat, liberari, nullibi
hatenus expresse
scriptum invenimus, neque
in
precationibus et
canticis, quae pro
illis
persolvuntur, neque
in
doctorum libris; verum
quae
in inferno deti-
nentur aeternis iamaddictae
cruciatibus, quos
sive re ipsa et usu luant, sive certa
exspecta-
tione
reformident, eas sublevari
quidem
et
exiguum aliquod experiri
solatium
recepimus,
non autem
penitus
a
supplicio liberari, neque
ulla
spe teneri, hanc liberationem esse ali-
quando adepturas. Id satis demonstrant tum
quae
de
magno
Macario asceta
aegyptio
nar-
rantur0, qui cum calvariam in eremo inventam
interrogasset,
divina virtute illud ab eaedoctus
est; tumetiam
quae
Basilius
Magnus
in oratio-
nibus suis ad Pentecosten
pro more recitandis
ita ad verbum scribitb:
Qui
in ista omnium
solemnissimaet salutari festivitate
placationes
quidem et deprecationessupplices pro iis, qui

in inferno
detinentur, suscipere dignatus es,
ac
magnas
nobis
spes praebes futurum, ut
detentis relaxatio ab iis molestiis, quibus
plectuntur, et recreatio abs te

contingat
.Si
animae vero in fide et caritate ex hac vita
decesserint, maculis tamen nonnullis foedatae,
sive levioribus, quarum eas omnino non
paeni-
tuerit, sive etiam
gravioribus, de quibus duc-
tam
paenitentiam dignis
fructibus ostendere
non
praeceperint eas pro ratione talium cul-
parum plane purgari credimus, non
per ignem
1.
opeXoffiM. 2. xai a
eJ xa:
S. ;?. toto MOQ. i. Aar. TE xat
Fp.
ora. A. 5. twv om.
M. Ad
niarg.
Il
wpatov, pauloque inferius 'ti t xaapTiptovpr\-cG>-vtt, xx>.)ffsa, Ysypaîivov oy
sp]Tat.
.tivcov orn. OPQSMC. 7. xai toiauTTiv M. 8. ox ri Mb. 'J . ta; toc; R. 10. xoXffEffEaiv
O. 11. oIte A. 12.
(bssXoaOat C; ad marg. R ti xai atv
&8-QxaTe^fiEvai tyvya\ wpe/.ovTai "eiToupYsat;.
13. zrri om. AM. l'i. Sj).ov. 15. y w M. 16. xar v A. 17.
xpavvov Q; ad
marg.
R
t vpyi|it;>xpaviov. 1S. 7cavTE>taM. lit.
napypv
R. '20.
7wrpaTC|J urEa8aiM. 21. ixv om. B.
22.
TraW.ayriffa A;
ad
marg.
R
wpatov
toto
Xov, xa6' ^(x Sâ.
a)
Ilistoria haec
reperitur
in
Apophthegmatis
Patrum in Macario, n. 38, P. G., t. 34, c.
257,
et
in Vilis Patrum a Rosweido editis, lib. III, cap.172,
et lib.
VI,
libell.
3,16
=
P.L.,
t.
73,
c. 797 et 1013.
Eadem
allegatur
a Ioanne Damasc., P. G., t.
95,
J iêXoiat'
tou iv ttigtsi
XEXOi^fxvou
a
uitp
aTwv
vtvofjievai XeiToupyai
xat
eyjxl
xar
eXsY)[j.o-
auvat,
to' TE eo auto
ty;; ixxXr,ffta; E7rixpa-
Trjffav
vwOev
piapTupEt
xat iiri toutio3 ttoXXoi xat
Stacpopoi
twv SiSaffxXwv
Xoyot,
AaTi'vuiv TS xait
l'patxwv
xaTa
otacppouxatpo
xat tq'tcou; etpr,-
fxsvot
xai
YSYP^f^^voi"
to Se ot twv toioutojv
(ior17)[/.aTwv xaapTtxwv
tivwv6
Ttfiwpiwv
dtTtaXXotT-
Tc6at
ûjr
xat
7:upb<;7rpoaxatpouToiauT/jv"
SvafjuvlyovTO,
oxeti8
pjTwYsypaixavov e&pt-
7 W I c v
(ixofjiev,
outesvTa sya
xai toTaaaadi
xo;
uitp
aToiv
yivofivot,
outs Iv
toT
twv oiSauxXow
Xoyoi"
aXXTa (iv
Iv
SSy,xats/OfXva;
xai Ta;9
aojvtot^Svj TrapaSeSojJ iva xoXaasfftv10,
iteh
spY^
xat
7UEtpa,
EtTeUmBi
(Bsaia
xat
Trpoiooxt'a, 0or,-
ETffat
(/.v
xat aTaxai
wêXEdai1- (itxpv Tiva
TTjV13 wiXEtav
TrapEXaojxev,
o
u.r,v iraXXaT-
TEaOai
t^ xoXacrstoel to TravTEXj;oS' X7r(Sa
Ttv
t^; iraXXaYKoXto
eêiv
xai toto
jXoT14
TOxaTa tov
uiyctv Maxptov
TOV
Aiyutctiov ax7iTr,v
ot^Yrifâ>
v ol<3 Epw:>]0-a<;
TOxaTa16tt,v
Eprjôv
supEvxpaviov17, t^
Ei'a
Suvot[/.Et
TaTOtauTa
Ttap'
aiiTO
E[xa6,
xai
[/.â BaffEto
iv
TaTei
ttjv FEVTrjXOffTriv vaYtvtodxOfjLs'vai Eya
TauTa
xaTa
p?i[xayoct'ôjv
'O xai v
TaTr)t^
7tav-
c t(Ofo
EOTY)
Xai
(TlOTYlpltajOEl tafffJ LOU;
UEV
txEtjtou
inrp
twv
xaTeôjJ iivwv
iv aSou xaTa-
^ttoda Ss'}(Eff9ai, p.YdXa
SE
TrapE'yrwv19âtv
iXin'Sa,
veatv to xaTEyô}*vot;
twv
xaTE/o'v-
to)V aTob
viapwv
xat
jrapaûyr,v 7rap
do
xaTa7t[AireCT6at20
Ta SEiv TriVcEtasv21 xat

aYairr,
twv
7rapo'vTtovaTtaXXaYEtffa22, xT)Xoa<;
SE
~.w TLV
~~rL~Epo~va, i~ N.cxp xaWrcxv- 0(xw Ttv l7rttpEpo[J t.va,v\ (;.txp;
xai 7tav-
Ta7ua(jiv
auETavo^TOu,r,
xai
f/.eva,ia'
aT
[/.ETavo^caaai tou Trj fxsTavota xapTro;
ox
Ecpaaav 7ctSEtaff6ai TaTa Sa
xxaatpE-
c. 2">6A, ex
quo larga
manu hausit Marcus nosler.
b) Locus e quinta oratione
assumptus
habetur
in omnibus Pentecostarii
editionibus; vide v.
gr.
edit. an. 1846, p. 212.
[41]
II. MARCI EPHESII ORATIO PRIMA DE IGNE PURGATORIO. 41
10 1~
1;)
20
30
3~)
oai
TCpo;;Xdyov
l
twv xotouxojv
af/.apxr)f/.axtov)
o ot
itup
xiv.o;
xaaparoi;
xai
^wptfffjL'vwv
V TIVl T07TW
Xt{AO)ptWV (xOUTOydtp,
W
ECpaUEV
oSafxo TtapaSSotat),
XX x (jtiv
iv
ax9]
xrj eo'Smxoi
ffcoixaTO!;
Si' aGxo xai
[aovou
xo
cpdou,
xaco xat
ayto; Tpriyopto;

AiXoyo3
pnxoj TrocpatveTa.i,x
SE xat
{xerttjv eoSov',
Tj uEvoaai; ev xwSe TM
Tceptyst'o)/wpto :>Ttptvt
7rpoaxuvrj<7iv
xo0eo
acptxs'ffat
(l xaixr(fjiaxapia
atcovivat Xtêux;7, rj
xat
ax
sv
iS) xaxE/o-
(jivai;, o/
w ev
-rcupi
xai xoXaei
-rcvrco,
XX'
w v
o<ju.o)xrjpt'w
xai,
cpuXaxr, xaGipy^va8,
t
usiouvjaav ai
[/.apxtat
xai ttXeiovo.^pvou
5eo-
;vai, totoi a7rat7i
ôr)tvx UTcsp
atwv
yivo-
uva
e/
xai
XetxoupYt'acpaaev, auvTprôar,
axa; xj aa
aYa6T]XO
xai
cpiXavptoTri'a;
<J
xai x
[jv
1o
xwv xoioutwv
iL;.apx7j[/.otxiov
ax(xa
rtapopoWvj
xai
occpteicrv)?,
foa Si'
v6pwKtv)v
ss-
vEiav
7reTrXriu.j/.Xif]xai, xaw
[xyacpr.ai Atovuaio
VH
T^ gOjpia
TOETTlTWV
tEpWXEXOtJ ArjtJ LEVWV
[/.Uffxvjpt'ou,
x OE
[xex /povov
aw xiv Sixatot
uyot'rj Xuousr,; xai
diEidr,;
xat12 ax
xXsovr\
xoucpiôuuTjto; sir' axoi'3 svo/ou [x^pt xyJ
xeXsuxata lxivr, xptaEw'
xai etc' axot; ooEijuav
vayxy)v Ixpa
xoXaaEwxai t
7rupb; xaapffEw
pX7co;v,
Et1'1
YE xoav
o
cfo'oxaatoEi,
xp
SE r) xo auvEiodxopaavo;, 7ravxb
nupo Spttu-
xeoovxaxaai'oosa, xo oi'ax-/) xai
(/.ovr,tyj sia;
or. y, Exirxtoatxat
y)SrjXt'a
TOU
ulXXovtoi;, ei
tcox
axyj;1' E7tiTEu;ovxat 1fl. "Oxt SEx xotaxa
paaavicrxix
xai xoXacxoc 7tavxo[âXXovsxpou,
xai r, 7tpa iract'crTrjfft,
xai
Syio 'Iwotvv]
o
Xpudaxoao [xpxu '/ju.v
ev
7ra<jaicêSovr, xa
jrXEtaxai xtov TjtxwvfxtXitov
axo x xoialxa
ypcpojv,
xai so .GY.riTr&
Awpo'OEo;
iv
xw J J eqi
gvvsitJ osw
axovi
Xo'yw#xai
eVi xo
[jlsXXovxo;
Se',
xaxa1'
ixaXXovt^ xoXaffO)18
padaviÊiv xo;
1.
ôyou;
S. 2.
cpyi(iv
ARM. 3.
AiXoyo 7ta7tai; v Tq>Aialyut
A
0eo).6yo; M, perperam omnino;
laudatur enim Gregorius Magnus, qui apud Graecos Dialogus appellatut-
ob editos ab eo
Dialogorum
libros. Locus ad
quem
alludit habetur
Dialog. IV, c. 46
(graece 48)
= P. L.,
l.
77, c. 405. 4. Post
!oov iterum scripserat -ro aniato^ R, quod dein delevit; paulo
inferius ad
marg. bpaov.
5.
xno)
(xwpw
ad
marg.) C. -6.
txcrai ToWsoB. 7. Iftiz iwrjvai S. 8. p in xaEtpyjisva supra versum
R. !). 6ea; ynvi;
xai
tX.
xai
ya6.
S. 10. Tb [av M. 11. v iti A. 12. xai om. M.
13. en' axf, R. 14. site M. Ad
marg.
R
'pa m rj xapot;. 15. axot M. lfi. In 7rit?ovxatm in
to corr. vult R. 17. Ad xaia hoc habetur scholion in R riyovv 9660c, Tb gs/zi;, f, X7rxw(7t;,
xai x tj;. 18. xoXaEo; A.
a) Quae sequuntur, totidem fere verbis
repetita
leguntur
in
Respons.
ad
interrogationes cardi-
nalis a Lotharingia, ut
praefando monui, supra,
aliquem purgatorium
ac determinata certo in
loco supplicia (nam id, uti diximus, nusquam
traditum existit), sed alias quidem in ipso
exitu
ecorpore per ipsum
solum
metum,
sicuti etiam
sanctus Gregorius Dialogus
diserte
pronuntiat;
alias vero etiam
post exitum, sive in ista re-
gione
terris citima commorentur, antequam ad
Dei adorationem
perveniant, beatumque
conse-
quantur finem, sive etiam in inferno detinean-
tur et
ipsae,
non certe ut in igne ac supplicio,
sed ut in custodia et carcere constrictae, cum
graviores
fuerint
culpae
ac
tempore longiore
expiandae.
Porro hisce omnibus opitulari
preces
et liturgias eorum nomine factas adse-
rimus, concurrente cum his divina bonitate et
clementia, quae
huiusmodi
culparum
alias qui-
dem statim condonat et dimittit, quaecumque
scilicet per humanam fragilitatem admissae
fuerint, quemadmodum. magnus
ille
Dionysius''
ait in Consideratione
mysterii
de iis
qui pie
obdormierunt; alias vero
post aliquod
forte
tempus, aequis
adhibitis lancibus, aut solvit
remittitque etiam penitus,
aut earum reos sub-
levat usque ad extremum illud iudicium.
Verum ad has tollendas nullam alterius
sup-
plicii purgationisve per ignem
necessitatem
videmus; nam hos quidem expurgat metus,
illos vero conscientiae cruciatus, qui
animum
acrius rodit
quam quivis ignis;
illos autem ipsa
sola divinae gloriae amissio et futuri obscuri-
tas, num
unquam
easint
potituri. Quae quidem
omnia
quavis
alia re
magis
hominem
torquere
et
castigare,
et ipsa experientia ostendit, et
testes habemus tumsanctum Ioannem Chryso-
stomum, in cunctis prope,
vel
plurimis
saltem
suarum moralium concionum eadem scriben-
tem, tum etiam divinum illum ascetam Doro-
theum insuo sermone deConscientia Et quoad
futuri incertitudinem, damnandos
magis per
illam
torqueri quam per ipsum supplicium,
p.
If. b) De Ecoles. I/ierarch. c.
VII,
7 =
Migne, P. G., t. 3, c. 561- c) Cf. Migne, P. G.,
t. 88, c. 1652-57.
f. 48*.
5
10
1
20
25
30
35
magistri
dicunt. Sic
magnus Gregorius
Theo-
logus
oratione in
Plagam grandinis
haec aita
Hlos
quidem
lux ineflabilis
excipit
et sanctae
regiaequeTrinitatis contemplatio; hos
atem
simul cum aliis, vel potius prae
aliis illud
tormentum,
nimirum
proiectum
esse a Deo,
et conscientiae
pudor
terminum non ha-
bens .
2. Ab huiusmodi
ergo
malis ut ii liberentur,
qui obdormierunt, et Deum
rogamus
et credi-
mus, non autem ab alio
aliquo supplicio
vel
alio
igne praeter illa quae
comminata sunt in
aeternum duratura. Praeterea defunctorum
animas ex inferni detentione tanquam ecarcere
quodamper preces liberari, testatur etiamcum
multis aliis Theophanes
Confessor
qui Graptus
nuncupatur,
ut
qui
sermones suos martyrii
sanguine obsignaverit pro
Christi imagine
in
fronte incisus. Is enim in uno canonum in
defunctos talia pro ipsis precaturb
A
lacry-
mis et
gemitibus
inferni servos tuos, Salva-
tor, libera . Audisn'? A
lacrymis
dixit et
gemitibus,
non a
supplicio aliquo et purgatorio
igne. Quod
si ignis alicuius etiam mentio
iisdem in canticis et precibus
alicubi occurrat,
is nonest temporarius aliquis qui purgandi
vim
habeat, sed ille
ipse
aeternus
ignis
et
sempi-
ternus cruciatus, a
quo
ut eximantur qui in
fide decesserunt, Deum
rogant
sancti illi viri,
misericordia permoti
et commiseratione in
suos contribules, id
postulantes
et audentes,
quod
nulla
pene
ratione concedi
possit.
Haec
enimdicit sanctus Theodorus Studita confessor
et
ipse veritatisque
testis in
ipso principio
canonis in defunctos Christum omnes exo-
remus, memoriam eorum, qui
a saeculo
mortui sunt, hodie peragentes,
ut eos ab
aeterno
igne
liberet, utpote
in fide vita
functos speque
vitae aeternae . Tum etiam
1.
<p)ffv
S. 2. xo; 8s APM. 3. aicxvTiv
S. -4. ut<TTeo|iev
y.a a'ao(Xv xv0sv B. 5.
aap t O.
6. xai rot; S. 7.
3?
OPQRSM. 8. xai
0eo<pv);
M. <J .
).Y(ivo;(imJ vO|Aar6>vo;
ad
marg.)
C.
10. xavvwv nvwv OPQSM. Ad
marg.
R wpaov.
11.
xpis
ex atox^p
corr. R. 12. jtvoi (e-/
ad marg.)
G. 13. ttiv om. R. 14.
rcaipvxou Q. 15. Post xexoiiir.jivou;
add. R xai
pîla.
<l|iapTux6ta,
tum ad marg. (paov.
16. xai x P. 17. Tv Suvxwv A x Suvaxov S. 18. ow
R, addito ad
marg.
otouitou. Recitatur canon ille die sabbati xj; 'ATtdxpsw.
Cf: TptwSiov, Romae, 187,
p.
22. 19. xv
Xpwxov
M. 20. uiuxot A.
a) Greg.
Naz. Orat. 16, n. 9 =P. G.,
t.
35,
c. 945.
b) Habetur hic locus in libro Paracletico, inter
eos canones in defunctos.
qui
die sabbati cuius-
xoXaoi/vou
oi StSaffxotXoi Xôuai, xadrcep
6
[iya
Tp^Yopio
&
eoXyo*;
ev to
sic x^v IlXrjyrjv rrj
yaXrj Xoywxoiauxa cp7)<ri4>
To av x
acppaaxovcpwSiaSysxai
xai f, tyj yt'a
xxt
padtXtxi 8swpia TptdtSo;,
to U- aer xwv
5
XXwvpoffavo, (xtXXov
8s
irpo
xiv
XXcov,
x
<X7tppicp6ai
@ouxai ri
sv Te) suvstoxi Icr/iivr,
3
rcepa
ox
ly ouaa
.
2. TSSvoGv xoiouxwvTtaXXaxxeaat xoxexot-
[XYlfjLvous; axofxv
TExbv0evxat Tti<mou.sv o/
1 1
xoXffEw; tivo; Tpot
xai ttuco xpou Trapa
xa"'
alomoK r,TreiX-nac'va.
Ka\ 0:1
Ttpo?
xoxotxai x^;6
EVaSou7
xato/^vi
w ex
SefffAtoxYiptou
xiv tevxai
oi twv
suyjwv
al xwv xexotar)rxe'viovijmya, aap-
xupe
av ttoXXoixgpoi eocpvv?8
6
'OaoXo-
Y7)X7i
xai
ramo TCOvoiAaû.vo9, xi
or, ro;
lauxo Xoyou aijxaxi u.apxupi'oui<73)paYt<rev, oirsp
x^
xo
Xpiffto
etxvo xyjv o^J /tvxaxaYpa'-ps;-
Oto; xovuv sv vt xivstxo xexoitxv)ji.vou<;
xa-
vvwv1 xoiaxa
uitsp
axwv
Ttpoaeuyexar
zfaxgv tov
xai
oxsvayfiwv
xiv ev
aS?)
xo oooXousou
a
IXeupaxiov,Stoxiip11
.
'Axouei; axQvtov
etite
xai
OTevay[A.iv,ovyi
xoXaffew xivo xat
xaap-
xripi'oumipo.
E Seirou xai
xupb
evxoT; xoiouxot;
auuaffixai
e/a12 (J Lvr,{xiYYovevi"Xl ^po^pou
xtv; xai
xaapxiXT)v
xt)v13 Suvau.iv eôvxo, X'
axo xoaioviou
Ttupo
xai
xr,<;itspvTOu A
xoXa-
<rew; axoutiv ol
aYWi
xov 0eov
ûojvat
xob ev
Tci<jxeixexot(xviu.e'voo;1;cpiXavptoTTi'a
xivo{Aevoi
xat
xw
1
(i Trpb
xo [xoûXouoxxto, xiv
(xSuvxtov 4
7
ayeSov cpifxevot
xai xaxaxoX[xwvxs;. eYet Y*P
aYtoeSwpo
6
2xouSi'tt)< ou.okoÂ'i
& xai
o&xoxai
fjiapxutyj Xirjsta;,
ev axj xj pyj
To
e to xexotu.)u.e'vou<;xavovo;
ouxw18*
Ilavxe;
8u<7wiri<Krt[xevXpiffxvla,
xeXovxe [xv^jatjV
ojjiepov
xtov v air1 acvo vexpwv,
?va TOU
atojvi'ou
itupo
auTo
ûcry)xai,7ti(ixet'-0
xexottxv|-
(J tvou
xai eXitSi
wi; attovo
. Kai
sfe^
que
hebdomadis recitari soient, ode sexta, tono
quarto obliquo.
[43] IL MARCI EPKES1I ORATIOPRIMADEIGNEPURGATORO. 43
5
10 ()
15
20
25
30
35
f. 49.
ev
xpw TpOTrapw x;<; rauTtxr,; wS);
xoiccSe
cprjii1*
Ilupdet ceXyovxo;
xat Ix
axo'xou
^y-
yo, pp^Y(ô
ooovxtvxat
arxojX'/jXO 2 X^xxw
:{
xoXovxo,
xat
ira(j7](;xtuwpta, puerai, icoxvjp
rjutov'1, Trdtvxaxo; avovxa tckixw; . Flou

xo
xaapT-/]piovvxaa 7rp;
Rai et 'Xw^v(i,
to v
u.XXov
Et7iEvaxo
ayto; -j vxa9a
5Et
os
oXw Etcraxouovxat
Trap
TOUso 01
aytot
Ta xotaixa
axouu.evot7, o/ vjawv i;sxêiv,
XX' axuiv e'xeivwv
^v
aTrotpivxcrQai8
xat TOUv
axo HvEiiâxo;,
m
xtvotJ tEvoi
xai9 IXdXouvxai
eypa-ôv,
arw; os xat xo AeaTcoxou
Xpiaxo
TOU
ovxoe'vtoXjv
xat
uTrp
xwv
/piv -Kpoaeysaat
xai
D7rspTOJ v axaupouvxwv Trpoc7Eua[j'.'vou 10xat
tov
TCpcoxoaapxupaiixâvov Xia[j.vovEt; aOxoxoxo
xiv^cavxo. O
yp SV1*i
u^p
tcov xoiouto>v
E/ojÊvot,cpair)
v
xt, stffaxouo'txEOa12.
'AXX'
'fjuo
r((Xt
xo
v)[/.'xEpov
oc7rav
7X07rXr(p0Lljjiev i]ori
os xat
eta)xoucf6iaavIvtoi
Twvyuov, oy u7xpxcov
TttaTiv
(xovov,
XX xal
u7xp
ffEwv
TXpousufAevot,
xai
x^ atwviou xoXaaeoj; xoxou
e;v]pTxacrav,wd7fp
rj Txpojxofiapxu;
Bs'xXa
tjv aXxwvtXXav 13, xatt
eo
rpjyopio

AtXoyo, w
epaut11,
xv
PaatXa Tpatavo'v
ili.
3. Ouxio u.voOv
Otto
xiv TotouxcovaTCavxwva
twv
E/wv
xat xwv
XEixoupytwvxsXstai
irap xj
E'xxXrjat'a xal
7rap' rifjiwv yt'vovxat. Oxt os xat
Trpoxo fiai) x^ Txap(-)s>aaxaptxYixo
aTto-
Xauovxa rt xwv
e^wv
xouxwv xai
[âXiaxa
1
Gx^
(AUffxtxûat'avaat otaatvet, jXovi\ wv ev
xaT;
Eâ x^
Xstxoupyt'acpaÊ'v, ^v
6
(A'ya
lojavvrji;
Xpuffo'<Txo;o cuvE'o!xo
17>
"Ext
7rpoa-
cpEpojAEv
aot xtjv
Xoytx)v xaux]v Xarpeiav ucp
xwv EV TctffXEtvaTrauaauvcov
7rpo7raTOpo)v iH
'
7rax'pwv, 7raxptap^wv, 7rpocpr,x(ov,ccTcoaxdXtov,
f
fxapxpwv, [AoXoyr,xwv, lyxpaxeuxtov,
xat tiovt
1. Cf.
TpiwSiov, d.
cil, p. 25; ad
inarg. R:
paov. 2. (rnX^xo; Q. 3.
Xrixxou A. 4. %Uvon). M.
5. xo om. A: ad
mrg.
R
rpaov. 6.
tjv ou,v M. 7. aTOêvoi e'J x6(ievoi
M. 8.
TO?atveCT0atM.
9. xai om.
(add. ad
marg.)
C. 10.
7i9oazvy>6ôi S. 11. Ad
marg. R
O^roop, quae
in rhetoricis
pars est npoX^Bw,
id
est occupa (ionis, qua id, quod contra nos dici
potest, nnlicipamus atque diluimus.
12. Ad
marg. O
utstwmxi. 13. *aXxoviXav S 4>aXxo>vtavR *a).xcovt).).ov C aXxamXav
reliqui
codd. ad
marg.
R cm yj 0x).a, xpwffe^v <>aXxa>vt'av-zr&xoXoEw;- xai eo; rpiiypio;
xbv
Tpaavov.
14.
aatv A. 15. Ad
marg. R S (= xt) xai np to;
erwo^vou; t^ XitoupYia? tivafxt Siaacvst.
16. (xXXtaTa A. 17. ruvroev
XpuasTOfio; OPQSM ante Ixt add. R
<pr)<nyi9, et ad marg.
Xpvcro<rr6[xou. 18.
irponaxpwv CO;
Ttarpiap^/wv, naxpwv S.
a) Legitur haec oratio in missa
Chrysostomi post consecralioneui, ubi post aposlolis
habetur etiam
praedicatoribus, evangelistis.
in altero quintae
odes
tropario
haec ait Ab
igne qui semper ardet, ab

obscura
caligine,
a dentium stridore, et verme indesinenter
cruciantc, et
quavis
alia poena libera, Salva-
tor, omnes
qui pie
obdormierunt. Ubinam
hic
purgatorius ignis? Qui
tamen si
plane
haberetur, ubi opportunius
a sancto
expressus
fuisset quam hoc in loco? Num vero certe a
Deo exaudiantur sancti illi dum haec orant,
nostrum non est
expendere;
verum illi
ipsi
rem
dcernant, necnon Spiritus in eishabitans, quo
movente cum locuti sunt tum
scripserunt,
imo
vero Dominus Christus, qui
mandatum ddit,
ut
pro
inimicis
ipsis deprecaremur, quiquc pro
crucifigentibus
se oravit, et
Stephanum proto-
martyrem
ad idem, dum lapidaretur, praestan-
dum, incitavit. At, dixerit quispiam,
dum
pro
istiusmodi hominibus oramus, profecto
non
exaudimur. Esto, sed id omne
quod penes
nos
est, explemus; quin
et sanctorum nonnulli, cum
non
pro
fidelibus tantum, verum etiam
pro
infidelibus orassent, exauditi sunt, et exaeterno
cos
supplicio exemerunt,quemadmodumThecla
protomartyr Falconillam, divus vero
Gregorius
Dialogus,
ut fertur, Traianum
imperatorem.
3.
Itaque pro
omnibus eiusmpdi hominibus
orationum
missarumque sacra ab Ecclesia
necnon a nobis peraguntur. Quod autem ad
eos etiam, qui
iamdivina beatitudine perfruun-
tur, harum orationum, praesertim vero arcani
sacrificii efficaciam
pertingere,
ex iis
probatur
quae in missae a
magno
Ioanne
Chrysostomo
elaboratac
precibus dicimus, videlicet" Item
offerimus tibi rationabile hoc
obsequium pro
iis
qui in fide
requieverunt, protoparenti-
bus, patribus, patriarchis, prophetis, aposto-
lis, martyribus, confessoribus, ascetis et

pro
44
DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE.
44]
Il
5
10
1.-)
20
25
30
35
omni anima iusti cum fide vita perfuncti .
Nam bona licet a Deo
neutiquam
eis
adprece-
mur, at
gratiarum actiones
pro
eis
pendimus,
at ad illorum
gloriam id peragimus; atque
hoc
pacto sacrificium
pro eis etiam aliquatenus
offertur et in eorum cedit utilitatem. Imo si
quid postulamus, nihil mirum nam rerum
divinarum
explanator Dionysius in
Contempla-
tione
mysterii, quod pro
iis
qui pie dormierunt
agitur, dicita, antistitem
pro
iis
qui sancte
vixerunt a Deo
efflagitare
lucidissimam divi-
namque vitam ab
ipso pro
iustissimis suis
iudiciis merito
reddendam, necnon bona ab
eo
promissa ac
profecto donanda, ut qui
divinorum iurium
interpres habetur, divina
etiam munera
tanquam propria
sua
postulet
praemia, et
praesentibus significanter pate-
faciat, ea
quae ab
ipso
iuxta sacrum ritum
expostulantur, prorsus iis fore
praestanda
qui secundum divinam vitam consummati

fuerint .
Quare cum in omnes omnino
eflicacitas ista
pertingat, cumque orationum
arcanorumque sacrificiorum subsidium pene
omnibus
qui
in fide obdormierunt
opituletur,
ut demonstratum
est, nullam
deprehendimus
causam necessariam
asserendi, solis in
igne
purgatorio degentibus eiusmodi iuvamen a
nobis conferri.
4. Post haec
paulo ulterius
progressi,
dictam
ignis purgatorii
doctrinam
probare voluistis,
primum quidem ex Machabaeorum libro', in
quo legitur,
bonum esse ac salutare
pro.
mortuis
orare, ut a
peccatis solvantur ;
deinde vero ex
evangelio
secundum Matthaeum
in
quo
Salvator
dicitc,
eum
qui
in
Spiritum
Sanctum
blasphemaverit, veniam nonconse-
cuturum, neque
in hoc
saeculo, neque
in fu-
turo ; ex quo innui
videtur, aliquam vel in
futura vita dari remissionem.
Porro quod haec
purgatorium ignem non
inferant, sole clarius est.
Quid
enim com-
1. Sixaiou om. OQ. 2. xo om. O. 3.
7ioit(i6v
S. 4. Ad marg. 0 (niiJ ieiwffai. 5.
p
in
nap
supra
versum
Q;
ad
marg. R AiovuuCou, xoO
eoipvxopo;.
6. navxo P. 7.
SwpYiYiaotivwv S. 8. ex
Ppou; avTOpixv
vxa twv
6eoXoyixv
Six.
S; 8ixatou.(ixwv R. 9.
xapiT<>; OQ. 10.
Saixo[AEvotS.
11. SuvjAso; A. 12.
x^
om.' M. 13.
irap' y(.iv
M. 14. 07toxaxt6vxo A. 15.
xaapffi'ou OPQSM.
1G. Ad marg. in 0
ar\\ui(o<7ai,
in R cctto
t^; f6Xou
xv
(laxxaat'wv. 17. (iaxaSawv QS alterum x
supra
versum R. 18. el Tb itv. x &y. R, in
quo
ad marg. xw el; x
aYtov itv|xap).a(7<p7]pi<javTi.
19. xai
om. M. 20..Tb om. S. 21.
avEpwxEpov A avxEpov
ex
avepxepov
corr. P.
a) Dionys. Areop. op.
et loc. cil.
p.
41.
b) Cf. II Mac. xn, 46. c) Cf. Mat. xn. 32.
7tvuj/.aTo
otxat'ouev iemttei
xExsXEiwfjiEvou
. Et
yp
xat
(xr)atTOUfxevaxo
ya6 7iap
xo2 @oi,
<xXX'
sjrapi(iTOu(jLvu7rsp axcov, XX' e; Sijav
axwv xoixo
Troioaev3,
xat ouxio
xprcov
xtv xat
U7rpaxwvi, 6uff(a
yvsTai
xat
icp
aTo?oia-
avEi. Et 8 xai
axoiAEv,
oosv
8auu.a<xxdv
xa\
yotp
Eoepxvxwp
Atovucio v
xyj Ewpt'a
xoi-\
xwv
gpS xsxot[Air)(J ivt)V fAuorxvjptou
xv
pp/r,v
cpTjfftv
atxta6ai
Tcap:>
0o xot atco;
ptwcaai
x
XYjvcpavoxxvjv
xai Eiav u)r,vxax' a;av u
xiv otxatoxaxtriv
ûySiv vxtSi8oj/,vr)v
xai TK
7rrlYY^tJ L^vaxat^vxoi68(opv)6Yj<ro[ji.eva" yaCo,

w v
excpavxoptxov
ovxa xv
Eapyixiv
txaiw-
(J txtdv8xaix Eta
SoipEa
w otxaâixouvxa
^ptxa0,
xai xo
TtapoutrtvX'pavxop'.xtJ 5 jjt.cpai-
vovxa,
$xt x
icap'
axo xax
<rtxovtEpov
IatxoufjiEva10,irvxw laxat xoT<; xax Et'avior)v
xXEXEtW[jiVOi
. Ouxw i; aitavxa xtj ouva-
[xEto11
1
xauxrj 8iaaivou<TT]
xai
xj
&izb xwv
c^wv
xat xtov
fjiuffxixiv
xeXexwv
fiorfoia
7taat
ff^sSV ffUVXEXouuYl XOV
XY) <2
ittaXEl
XEX01U.T,-
[xvotc;,w irooStxxat, oSEUtavvaYxr|VIvuTtap-
/ousav pwjxEv
xw
Xeyovxi XyWj ;~.voi to; ev
xw
xaapxvjpt'w Trupi xrjv xotauxrjv ôÊiav Trac'
Y)U.toV J (TUVEtffE'pEffat.
4. Msx TOUTO
[xtxpovUTtoxaxtovxE<; i VjEXrâxE
(ruffxâat xo
eor)[jt.vovSo'Y.u.a
xoti
xaapxriptou''
irupo, lpwxov [/.v16
<xtco x^ xv Maxxaat'wv {
pXou, ev\ XYExat,
xaXvgvat xai
ffwxYipitoSsi;
xo
uTtp
xwv <x7to9avo'vxt)v
Eu^saai,
otcco; v xwv
aapxiiv
aTroXuwat'
OEoxEpov
oe to xo xax
Maxaov
eoaYYeXiou,
ev
& cprjdiv
Stoxp,
'xt
tm e TO
aYiov Ilv[/.a18
8Xaa:pY|lu.^<7avxi
ox
cpsÛExat
ouxe v xw vv atcovi ouxe ev
tw
uXXovxt, w ouavi
xai'0 SV TM
{xsXXovxtjtw
<X(0~<TEM~.
Taxa Se Sxi xb20
xaapx^ptov
tco
oSafjiw
EiactYOuffi,
xai
yjXtoucpavxEpov21 x y*o
xoivv
[45] II. MARCI EPHES1I ORATIO PRIMA DE IGNE PURGATOR1O. 45
5
10
r'
20
25
30
f. 49\
-f(ji
TE xat
xaapcrei
St
itupo;
xat
xoXffEox;
Et
f/iv yp acpeat1vj
Si
exv rt irap' aT^
x*t
(avjtyj et'a
cpiXavpwTrta,
ox eti2
xpeia
xoXaaew xt
xaapffetoi;'
et SE
xoXaffi' TE xal
xaOapdt wpicjxvai3
3
(Si'
auto
yp
tout''
Iy-
vovto:j,
xal
p.aTr,v
av
qcrav, e jxtj
Si' aTtv
IxaatpovTo), fxaTY)vw eoixev at
eât yt'vovTat
xo
tt)v 6tav
cptXavpwTu'av6(xvo{Xv".
O
{/.aXXov
pa
to
xaatpTipiov7top8 et<rayTai
St twv toiou-
twv
p^Twv9 avaipeTar cpEct yp
|v aToi
aaapTiwv10 cppETat xa9a7rep
ex
6a<7tXtx]<; tivo;
iouata teh xat
<ptXavpw7n'a,
XX' ouxraX-
XayV2xoXaaew13 y)
xaOa'paew;.
5. To CE
TptTOV,OTTEp
X
T^ TTpOKoptVOlOU 1
7tpwTr;<;1:j e'7ri<J ToX^; IX^cpT) <6to(xaxapt'ouIlauXou,
ev SiaXeYjxevo 7repi
tou
otxooojjiouvTo17eirttou
Efxetou,'eaTiv
XpiaTo,

ypuuov, pyupov,
TtfxtouXt'ou18,^Xa, yopTov,xaX(X]v, iTrayef

Kat
yp) vifpa
to19
Kuptou avpw<7t,OTt20
ev
7rupt <X7roxaXTtTtat, xai IxaffTOuTO

Epyov
Ttoto'v
<iTt2l,TOwpoxt^crei* eitivoi;22t
epyov [XVt,

i7rwxo&o'|7]<TE, fAtffov
XÊTaf
t
tivo to
epyov
xaTaxar^ffETat,>l.tco7i<TeTar aTOSEaw6>i(7Ti,
outw23 Se w; St
itupo',
Soxei2'* uv
et<rayiv
aXtdTa25
itavTwv to
xaapT^ptov 7cup,
aa'XtorTaSe
jravTwv auTO
vatpsT. IIpwTov {i.v yp Soxtjxa-
J Ttxo'v,XX' ou
xaapTtxov26
auTO7TxaXe<Tv eTo
aTOCTToXo* 7teiTa xoci Ta
ya
twv
epywv
xat
TtjxtojTaTa
St'aTOuStsXeuaeai27
ottopuraTO,
TaTa
SE
S^Xov28j;
oScjua TrpoffoeTTat 29xaapcrew30-
EtTa31
to
iTrtcpepo[jie'vou;
Ta
irovyipa,xaTaxaioavojv
ixeivojv, Tr}fJ uw8rjcrEa6ai Xeyf
oi Se
xaatpo'fxsvot,
irpoi;tw
32
(xy)Sv^[xtoffQai, xat
aeyaXa xepSai'vou-
artv31ETretTa ira 33
Trjrifxpaexetv), SrjXovTt tyj
1.
*| >e<7t;
M. 2. oxti S. 3.
wptqiivy)
R
w^ta^vat M. 4. to-jto AM. 5.
lyvero OPQM.
6 ei ol M. 7. Ad
marg. R
by.vovy.sv SyjXaT) (lxTivxai
sy^â. 8. Pom. S. 9.
pn\>.irw M.
10.
[,apTi.v vatot M
[x. v aOrf, A. 11. TEom. A. 12.
TcaXXayf.vS. 13.
xoWo; A. 14. Ad
marg. R ixTrjTtp? Koptvfiiou;
an;
maxokffi om.
A.-15. itpj. 16.
lsi<fa R. 17. *epi to
olxeS. om. R;
inl to 6Ep.. oxo. A. 18. Xou(sic) Tifxiou; A. 19. to

om. MQ. 20. rt 5t M 21. ffTtv S.
22.
J J Ttvo; Q oSttvoc M. 23. efitco O. 24. Ad
marg.
R
dpwtia .^paTov rcdvu Xov. 1 25.
pwX).i
A,
item extremalin. 26.
xaapTYJ ptov(xaapnxov
ad
marg.)
C. 27. 6teXuTTatR. 28. taka 8
SiXov
Ta
ya epya
R. 29. Tat OPQRSM. 30. Post
x6paa,c
add. R XX
ToOâXtv. 31. ,fca
emspotivou-iieyXa xepSa^vo-jatv solus habet
A; ea tamen
perperam fuisse omissa in aliis
codd., satis
ostendit cum orationis series tum
responsio Latinorum inferius exhibenda vix enim crediderim
verba hue
irrepsisse ex communi Graecorum
responsione, infra, p. 70, 1. 40. 32. to A. 33
tc ne iA
a)
Cf. I Cor. III, 11-15.
mune est remissioni cum
expurgatione per
ignem
ac
supplicio? Etenim si habeatur remis-
sio, sive
per preces ea fiat, sive
per ipsamsolam
divinam
clementiam, iamnon
amplius supplicio
ac
purgatione
est
opus; sin vero
punitio simul
ac
purgatio statuantur
(nam ob id
ipsum sta-
tuuntur, ac
frustra plane essent, si
per ipsas
expurgatio non fieret), iam in
vanum, ut vide-
tur, preces fundimus
divinamque laudainus
misericordiam. Ex allatis
igitur testimoniis
purgatorius ignis non
magis
infertur
quam
exploditur; in eis enim
peccatorum remissio
repraesentatur ut effectus
regiae
cuiusdam
potestatis atque clementiae, non autem ut
liberatio a
supplicio vel
purgatione.
5. Tertiumvero testimonium, quod ex prima
beati Pauli adCorinthios
epistola' depromptum
est, in qua apostolus, dum de eo disserit
qui
super fundamento, qui est Christus, struxerit
aurum, argentum, lapides pretiosos, lignum,
foenum, stipulam, subiungit
Nam dies Do-
mini declarabit
quia in
igne revelabitur, et
uniuscuiusque opus quale sit, ignis probabit

si cuius
opus manserit, quod superaedifica-
vit, mercedem
accipiet;
si cuius
opus arserit,
detrimentum
patietur, ipse tamen salvus
erit,
sic tamen
quasi per ignem , hoc, inquam,
testimonium maxime omnium inferre videtur
purgatorium ignem; at maxime omnium illum
convellit.
Namque in primis probandi quidem,
non autem
purgandi vim eum habere dixit
divus
apostolus; deinde vero
opera bona ac
pretiosissima per illum esse transitura
pronun-
tiavit haec
autem, ut
patet, nulla
indigent pur-
gatione. Postea, eos, qui prae
se
prava tulerint,
his
combustis, detrimentum
passurosdicit; qui
vero
purgantur, non modo nullum
capiunt
detrimentum, sed multum etiam lucrantur.
Praeterea, in die illa, iudicii scilicet ac saeculi
[46]
f. 50.
5
10
15
200
25J
30
35r~
futuri, talia eventura essedicit; namdies decla-
rabit, inquit, quoniam
in
igne
revelatur.
Atqui
purgatorium ignem
eo
tempore adstruere, id
est post tremendum illum iudicis adventum
ultimamque sententiam, nonne valde absurdum
est?
Neque
enim
quicquam
eiusmodi nobis
Scriptura tradit, imo vero ille
ipse qui
nos
iudicaturus est, Ibunt
inquit" isti, in damna-
tionem aeternam, iusti vero in vitam aeter-
nam et ru'rsusb Procedent qui bona ege-
rint, in resurrectionem vitae, qui
vero mala
admiserint, in resurrectionem iudicii; medium
autem
aliquem
locum
nusquam relinquit,
sed
postquam
iudicandos omnes in duas
partes
divisit, alteros a dextris statuens, alteros
a sinistris, illos
nuncupans oves, hos vero
hoedos, utrosque singillatim alloquitur, quin
uspiamtertios indicet, quos oporteat per ignem
illum
expurgari.
Videtur
ergo
ille
apud apo-
stolum
ignis designari,
de
quo
David
propheta
aitc
Ignis
in
conspectu
eius exardescet, et.in
circuitu eius
tempestas valida; et alibi''
Ignis
ante ipsumpraecedet, et inflammabit in
circuitu inimicos eius; et Daniel rursus'' Flu-
vius igneus
rotabatur ante
ipsum. Qui quidem
ignis sanctos, utpote
nullum
nequitiae opus
indiciumve
prae
se ferentes, splendidiores
reddet,
veluti aurum in t fornace
probatos
vel
quasi
amiantum
quem
dicunt
lapidem, qui
in
igne quidem positus
incarbones
redigi videtur;
ex
igne
vero subductus, quasi aqua
ablutus
nitidior evadit, qualia
fuerunt etiam trium
illorum sanctorum puerorum corpora
in for-
nace
babylonica; peccatores vero, qui
vitium
ceu rem ustu facilem
igni
illi
praebuerint,
apprehendet moxque incendet, et
opus quidem,
id est
pravam
voluntatem vel actionem, exuret
penitusque absumet; ipsos vero
iisquidemquae
1. YsvaOai OQC. 2. OirotteTai R. 3. toioOtov cot, ex xotouxwv Q. 4.
tkawv
M. 5.
*itop-J ovxat
OQS.
6.
aj
orn. R. 7. Ad
marg.
R
rapt [xo-rj--/wpa-
8. xSsitbv S. 9. 8 AM. 10. xai to;
(iv-pita
omnes
praeter
A ora. 11.
npo, xoy O. 12. iStot om. M. 13.
rpxa; OQ. 14. xai
7tap
xi itoax. om. AR; ad marg.
R xt arxt xb icp, irepi
ou AauiS xa Aavtr)). eyst.
15.
Xoyt A;
xai
pXoYte-xpo
axo om. R; axo om. A. 16. noxattv M. 17. Ad
marg. R, hinc quidem 6x1xb
xoiowxov 7tp xoc ytou Soxt(i(it xai x
pfa
aOxmv
(/.ota);
xai xo; (iapxw>,o;
inde vero
i-i^m*11?Xpuao-
oxduoy.
18. xa0diEp-Soxt[jia<76vxa; om. G. 19. xat om. M. 20.
Ytwv
ont. OPQRSMBCG. 21. Ad
marg. R opa xrjv
xv
âpxuv irptv.
22.
irjv
bis habet A. 23. vitxet M. 24. xaxaxa<r) A.
a)
Mat. xxv, 46.
b)
Ioan. v, 29.. c) Ps. ux, 4; ridiv
M. d) Ps.
xcvin,
3.
e)
Dan.
vu, 10.
xpaeco,
xa TOUatwvo TOU
jasAXovto,
x xotauxa
pvjffi YEVfceffOai1- rj yd ^(.ikou 'rjXwoet, vrpiv,
on Iv
tivqi
dnoxuXvnzszac. Tote os
apa xaap-
xrjpiovTcpuTTOTiOEGai- (jtsx t)v csoEcvxsiwjv
tou
xptxo
7racouaav xat
xrjv
reXsuTatav
irosaffiv,
fjtv)
xat
Xtavy] cpopxtxv
Oo
yap
ouovxoioxov3
3
rl[uwi fj rpacprj Trapaoowffiv,
aXX' ax ueXXwv
xpt'veiv tjjjiEÂniXsvGOVtai
pyjaiv
ovzoi
c
xXaGiv
alojviov, ol lxaioi ri C(or]vuoiviov,
xat aO6t(;*
'ExjiOQSvooi'Tai*
ol r
dya 7ioirj-
GuvTt h dvdaraGLv (orj',
oi r
(fuvXu
ndûvTS, s dvdGvaGiv
xqIguo, u.cr,v
i riva
ywpav oSajxou "rtapaXsi7rf
xat tou
xpivouvou
sic 8uo
[/.opa airavra oisXcov,
xai xoq av ix.
oeiiv8
8
(jT^da, to o'!l i ecDvuutov, xat
tou; fxv10xaXcra
7rpo'6aTa, ro , spi'ta,
xat
irpo*1 ixaTpou
Sta12
StaXe/st, oScfxou
xat
Tpt'xoui;13TrapiSeie
xo<;
cpet'XovTa
St tou
itupo;
Ixetvou
xaatpEoat.
"Eotxsv ov exeivo xat
7rap
tw iroffTXw14TO
Tpevat, irEpt
06 Aauto
Trpo-
cp^Tr,?<prj<Tt* J J vq
viniov avzov
y.avBiJ GTui,
xai xvxXm avroi
xaraiyl Gcpod'
xat auOt;"
TIvq
tvujniov avrov
nQonoQSVGSrai,
xai
(pXoyis
xvxXo)
tov iyQov
aiTOt* xai
AavtrjX auti;"
/J ora^to16 nvQO
sXxsv
t.i-
noodsv
avTOv. To
ycnp
Totourov
itup
xo; [/.v
vtou17,
at
ixvjSvxaxta oyov
xai
Yvt''J pt(TfJ ia
e7ticpeco[/.vou,Xa(/.7rpoTe'poua7rocpavet, xaOonrsp
y poaov
EV
xafxtvw SoxiaadOvTa
8
r\
xaaTrep
tt,v
fjuavTo'vafft Xtov, j'ti; ev
(J tsv
tw
irupt xeiiAv7]
7r-/jvpax(7)(T6ai Soxe, iaipsEtira
os tou
7rupo',
w uatt
AaunrpuvOsda xaOaco)TpaY'vetai,
TtoTa
âav
xai
|IJ
ta twv
aYiwv20xpiiv
Tratotovcwu.aTa
litt t^ pauXtovia cdXoyoc'toj Se
auapTwXou;1
w; U7rp7](jTov uay)v tw 7rupt xEtvw xrjv 2- xaxiav
TraYO(xvou, iteptSpa^dtjjtEVOv, vaêi23 xctyw,
xa\
TOu.v
epYov, *iToi Tr,v irovr,pv oiEffivr, evlp-
Yeiav,
xaTaxauffEi2'1xat teXsw
cpaviet,
auxo Bk
[47] II. MARCI EPHESII ORATIO PRIMA DE IGNE PURGATQRIO. 47
5
10
15 il-,
20
25
30
35i-)
v)ui>aEi fxv
wv
irepovTO2 7covv]p(ovor,XovTi
3
cpopTi'oov,
cwffet Sa
O[aw,
xouTffxtv et xo Siyjvex;
TE
xal
tpuXsi, [A7| <ruva7roXXufjivou;
ttj
7rovr,st'a.
6.
Taur/jv xf,vi^Y^l^w
fow
pr,To
toutou xal
6 eToTratvjp
6'
Xou(to'(ito(xo 7coSoi(jt
[axfxa
rov Ilavkov
7rap' f,utv XEyo'êvoc, xaocTrepIxeTvo;
OTf.lU XqIOTOV6) TV]V
TE
ItTUTToX^VIp(xVlVUO>V,
aT tol> IlauXou
&7rayopsuovTo;, to;
w^y)7
SY
oirracrta;
npxXw Toi u.a6r,Tr,
xal
Staoo'yoo to
pvou axo,
xat toiov V
aux?) uo'vv) tj hrû
Xo'yovxoSwx(<;8,t'va uy) irpo;
to ioiov
tppo'vrjaa ttjv
cpwvr,v
IXxOtxwfftv o Ta
'iiptysvou;; cppovovTE, o;
xat
uaXXov eoixev r, ufAtv9
cufxcpwvEv,
xat
xr,
EX-
xX-<TiaXuuivt)VTai, teXo
Et<TotYOVTe10T^<; xoXd<mo<;
xat twv
uap-wXwv
TEXElav 0t7roxaTaiJ Ta(jiv ao)-
6-cfETat yp

a,7)<jtv
txapTojXo; H w
12
Si13
3
Ttup ,
TOUTs'dTt
otay.vet xoXaôfxEvo
e'v tw
m>pi
xat o auvaTroEtTat toT
Ttovvjpo pyoK;
xat ta-
Osasat.
llspt
to
itupb
toutou xat
f^s'ya tpr,<rt
Baat'XEto; v tw;
"HQixo i;7)Y0uaV0 xo
âX-
utxov
e'xeTvo-
0)vt] KvqLov iu>c7itovto (ploya
nvo,
oTt to
irp
to
r,TOt[jia(T(J iE'vovEt; xo'affiv
tw SiadXto
xat toT;
aYyE'Xoi;
aro Staxo'7rTTat
TV)spOJ VTJ
TO
KuplOU,
t'va
rtEtS] SuO Elffl OUVa-
<t ue' rj
TE
xaucTtX7) xat omouffa,
to
{jiv
pt(x
xal xoXaffTtxv tou
7tupb;
Tot tot; t^;
xauaso);
7rpo(ia7rO(XEtvj,
to Se
cpwTtffTtxov
axoS
xat
AatxTrpov ty) <pai5pdTrjTi
twv
Ecppatvo{i.Evo)v
7roxXy)pw0). *bwrt
oOv
Kuot'&u Stax7rTOVTO<;
cpXo'ya TTupo
xai
tjLEptôvTo;, w; Xauir [xv
stvat to
7rup xrjc xoXaastoi;, axautTTov s to
i;
Tj; vaTiatiffEoj; StauEtvat
. To't'
apa, w
loixEv, r, TOtauTr, StaxoTTr, xal
Staipeai
xst'vou to
nupo; yivETat, vjvt'xa t' aTo Sto'vxwv rcavTwv
jxot'a);,
T9t
[tsv Xajji7rp
twv
Ipytov
xal
(pioxstv
XafX7rpoTEpa cpat'vovTat,
xal o TaTa
iictêpuvoi
TOU
cpojTo; xXr,povo{xot
xaOtffTavTat xal
(juaov
acovtov totov
a7roXafj(,6vou(jiv,
o SE Ta
coaXa
1.
ftiteu&rei M. 2.
rc>epov
A
rapovxo
M. 3. tôvti 8)Xa8V5R. 4. Ad
marg.
R
ipatov,
moxque pa ittyrpiv Xpuao<jT(5(io-j
xar'
'piyvou. 5.
naxrip
om. A:
supra versum R. 6. Verba
crtjia To
na).ou-(Tx(j.a Xpiaxo-j post icoSiicoot habent
AR, reliqui paulo inferius, nimirum
post
ixSeSuxi& atque hoc
quidem pacto fftojxa 8k ouxo; rov n. (to add.
S) itap' riav >iYexat, xaaTrep xx)..
Verba vero axo to-j naw.ou-xov
6p6vou
axo solus habet A. 7.
?6yi
A. 8. xSsoxw; M. 9. }
0[xv om. AR, ac
proinde
otxe habent. 10.
elffdyovTat OQRS. 11. Ad
marg. R t cxt^
ctofêxat
fiaptwX;.
12. w xai M. 13. St no PMBC.
a)
Laudatur
Ghrysost. hom. IX in
Epist. I ad
ralibus, sed in homilia in Psalmum xxvm locus
Cor.cf.
P.
G.,
t.
61, c. 75-82.
b)
Non in Mo- ille
apud Basilium
legitur. P. G., t.
29, c. 297.
gestaverint defraudabit, pravis
scilicet merci-
bus, salvabit tamen, id est in
perpetuum
retine-
bit
atque custodiet, ne cum sua malitia simul
dispereant.
6.
Atque
istam loci illius
interpretationem
adfert etiam divus
pater Chrysostomus (is
vero os Pauli
apud nos
nuncupatur, quemad-
modum Paulus os ChristiY, epistolam expo-
nendo, Paulo
ipso dictante, sicut
per visionem
adspiciendum se
praebuit Proclo, illius disci-
pulo
et in sede successore, atque peculiarem
in unum hoc dictum orationem edendo, ne
ad
propriam sententiam effatumillud traherent
Origenis sectatores, quorum opinioni potius
quam vestrae congruere videtur, atque Eccle-
siam
labefactarent, damnationem
aliquando
desituram statuendo
perfectamque reprobo-
rum hominum
redintegrationem; nam salva-
bitur, inquit, peccator quasi per ignem,
id
est
permanebit igni addictus, non autem una
cum
pravis operibus et vitiis
penitus absu-
metur. De
igne hoc
magnus
etiam Basilius in
Moralibush, dum
interpretatur illud Psalmi
Vox Domini intercidentis flammam ignis,
dicit
Ignis, qui
diabolo et
angelis
eius in
supplicium paratus est, voce Domini inter-

ciditur ut cum duas sint in eo facultates,
quarumuna
comburit, altera
illustrat, ignis
quidem asperitas
ac
torquendi proprietas
iis
qui adustione
digni sunt, servetur; illius
vero
splendor et claritas ad hilaritatem
eorum
qui
laetam ac beatam vitam acturi
sunt, destinetur. Vox
igitur Domini interci-
dentis ac dividentis flammam
ignis, adeo
ut
supplicii quidem ignis obscurus sit, lux
vero
requietis
vi careat comburendi . Tum
ergo, ut videtur, huiusmodi intercisio ac
divisio illius
ignis locum habebit, cum iam
eius virtute dissolutis
aeque omnibus, clara
quidem lucidaque opera clarius elucescent,
institutis iis, qui
ea
praebuerint, J ucis here-
dibus, hancque in aeternum
praemium reci-
[48]
f. 50'.
5
10
1.-)
20
25
30
35
pientibus; qui vero
prava ustuque
facilia
exhibuerint, horum iactura mulctati, salutem
consequentur perditione ipsa peiorem, sem-
piterne in igne permanndo (id enim vox
salvari
proprie significat), ne et
ipsi, quod
ignis
vim habeat
absumendi, penitus absuini
videantur. His inhaerentes multi etiam alii
inter nostrates tractatores eodem
plane
modo
dictum illud intellexerunt. Si vero
quispiam
aliter hoc
exposuerit, per salutem, liberationem
intelligens a
supplicio,
et
per
transitum
per
igneni, expurgationem
is
perperam omnino,
si ita
loqui
fas est, locum videtur intel-
lexisse. Neque id mirum, homo ut erat, quan-
doquidem multos videmus doctores
Scriptu-
rae dicta diversimode
interpretantes, quin
omnes eamdem sensus
perfectionem conse-
quantur impossibile
est enim eumdem tex-
tum diversis sensibus
explicatum singulis
aequaliter
convenire. Nos vero
oportet
ex
iis principaliores ecclesiasticisque dogma-
tibus magis
consentaneos
seligere, reliquos
vero
posthabere.
Nullatenus
ergo
sententiam
immutabimus, Augustinus
licet hanc
interpre-
tationem
praebeat,
aut Gregorius Dialogus,
aut alius
quispiam
doctorum vestrorum; ex
ea enim minus infertur
purgatorius tempora-
rius
ignis quam Origenis sententia, omnimo-
dam
per ignem
illum animarum restitutionem
liberationemque a supplicio statuens, quae
quidem ut communis Ecclesiae
pestis proscri-
pta atque.
anathematizata a sacro concilio
generali quinto, penitus
tandem
explosa fuit,
7.
Hoc itaque
modo ad testimonia
respon-
demus, quae
e sacra
Scriptura protulistis.
Deinde vero ea sanctorum
patrum
dicta alla-
turi, quae pro
vestra
opinione
facere videntur,
eis aliquot
verba quintae generalis synodi
a
1. Locum e Basilio
petitum,
inde a. verbis TTepl
to-j
iz-joc, p. 47, 1. 20, usque
ad verba xaira?
n(5Uu(j8ai p. 48, 1. 5,
in uno solo A
occurrit;
ex
quo fit, ut alii codd. etiam initium periodi sequentis
aliter exhibeant, scilicet Kat rcoXXois
Tspoi
twv
irap' ^{uvi. xoX. xetvtp itpo r?jv
xtX. 2.
np
6x^v S.
3. t om. OQS. 4. i|7)Xt<pa(TivA âTiv C. 5. Ad
marg.
R aivtTxetat to; /.axivou;. 6.
xaGapftv
R. 7. vv6Y)irsM; legitur margini adscriptum
in P
rapavor.aa,
xaxw vof.erai;, sed altera manu.
8.X)6s(a G. 9. Ad marg. R wpatov toto ewev, tva \s.r\xt; vo(a(tt),
Sxt ff<iTaixat y]
Xatlvcov
^yî
^v
r
imaxokfi
to TIa)-ou. 10. no8e8o[ivyiv
M no8i86vat A. 11. 7ta<rai;G. 12.
<rj[A<pa>voTspoi
S. -13. Ad
marg.
R
wpatov.
14.
m^pa<r\<76â
M. 15.
eTspot PRMBG, item A ex corr. 16.
irap' ^jjlTv
M.
17.
jtpo<Txatpov
om. M. 18. Ttpedeovxo; G. 19.
va8e(xax(r8Tj
R. 20. xat
olxou(t. AOQRG.
21. iteXriXaTOOQG.
22. axa S, omissa
nempe prima
littera a rubricatore. 23. 6q?' yjiwv 7tpoxo|itff8vxa
A. 24.
iiex
xa-jxa R, ad cuius marg. wpaov.
a)
Locus concilii V
generalis
ibi laudaius non
solumlatine legitur
in omnibus editionibus conci-
liorum, collatione tertia, Mansi, t. IX, c. 201-202,
verum etiam
graece
totidem verbis exscriptus ha-
xl
Eu7rp7i<7Ta, r,uuouu.EvotT?)
xoxoiv
roôXy,.
ao')ovxai au)TV)tav
7K>)Xeta
ystpova, otTjvEXb);
ev
Toi
irupt fxvovTE(xoxo yap cvjuatvei xupi'o>
xat
y\ cpwvrj
xo
owsoOcu),
i'va
[xr, Stoci oi x
<pOapTtxov
TWttuooxat xot xaaTra;TOXXucQai1.
Toxot xoXouovxExat xoXXotxiv
itap û-Tv
8tSa<7xaXiov
STepot rpo t^v
2 Sivoiav
Tauxr,v
xo
3
pYjToviÊtXâariv
Et o xt'XXo)axo
ir(Y^ff*TO
xal
O)T7]Qavyiv xtjv TraXXayviVxj xoXa<ro);
iXsvoiv oid
nvo
xbv
xaaptcixov6vr^s",
irapavoviaa
axb
cpatvexai TtavxeXi;, Et ov.
toxo e7teTvxat
Oaujxaaxov oSv, av9po)Tro oiv,
ottou
yE
ttoXXoi xwv SiauxaXojV
cpatvovxat
ta-
opo);
E?]Y"fxevot
TK
PT^k "W rpats^,
o
TcavxeIcptxvoufXEvot tyJ xptsia8
ttoio)?9' oo
yp
Suvaxv
tt]v at!Tr,v^fftv irp Stacopou;
ro-
oiSouv7)v { ivvot'a IcpapaoCeiv
raffat;11 jxottrt*
XX'
'^[xa ye
ost r;
xuptwxpa
toutwv
exXeyo-
(/.vou
xai
<7Uf/.<pwvoxE;pa12
xot IxxXrj(iia<jTtxo
SY[xa<ii, xXofirsvOEUxpwxteffOat13.
O toivkv
ETrtffTpa^r,aou.E6a14,
xav
kfowtbios iroctSw xrjv
xotauxr,v i%v\Yrp\,
xav
YptflvK
5
AtXoYo;,
xav
s'xepo1'
xiv
irap' ujxtv16
StSaarxaXwv
siffoyeTat
yp
ix
xautj
o
[/.aXXov
x
xaapnqptovrpo'ff-
xatpov47 itp-r\
xo TOU
'ptY^vou Soy^*
fsXeiav
a7roxaxa<Txa(iivxwv
-j'uyojv 7rpEaEiov
l8
<5txou
wupo
ixeivou xat x^ xoX<T()<;
Xxpwfftv,'itp
w
xotvr, Xufxr,t9j<;exxXyiatai; TrexTipu^r)
xat vEs-
(xaxturi'9irap tyj; aYta 7ruL7rTr,q otxoufjLSvtXY-20
(juvdSouxat aTTEX^Xaxat21xeXeov.
7. Taxa22
[aev
oOv
aTtoxptvaEaTtp
x
7tap
xtji;Osia; rpacp^ u^)'
uuiv
etX)tjt[J iva23.
Mex SE
xaTa2'
^p^ffEi
twv ctwv
Traxgpwv
xw
SoyfAaTi
touto)
ffutiaXXouiva
ixdffat
pouXasvot, irpo-
STaâxe
toutcov
^jxaxx
xtva
x^ ir,u.nxyi;oxou-
betur apud ManuelemCalecam,
lib. de
SpirituSanc-
to, cap. 30,
et inlatina editione, lib. II, c.24, Mansi,
t.
cit.,
c. 408 imo S. Maximus confessor eundem
locum,nonnullisomissis,adfert,.P.6r., t. 91,
c. 300D.
[49]
5
10
15
20
25
30
35
f. 51,
PATR. OU. T. XV. F.
1. 4
;vi>; cuvo'Sou, Siopiotxsva
xaTa 7ravta Setv
l'irecOat xoT Ttarport toutoi,
6v
t&
^p^trei
sxaat
7TpO7J pr,<76e2,
xai
TroSeêaai
Ttvta ta
7tap'
aTwv
3epr,(jisva#
ev oTiartv
Ayou<itvo<;
TE
xat
'Afxpoffto,
o4
Tcspl
TOUTOU
8rt
tou
xaOapTV)pious
Ttupo; <pvspwtepovSoxovtei; Stotaxeiv. Taxa 8s
Ta
^(xata ^[x.?;ox
7riytvtffxo(A6v6,
ot to
[y]-
Sm7epiffxeaOai uap' vâv tr,v (Xov
tmv
7rpxTixwv tyj ToiauTyj; auvo'Sou,
xal
jtojxev
irpoxo[jit(r6ivat8
8
TaoTr,v9, etreep sptaxETat -rrap'
u[Av1 IXXrjvixtoyeypiLU.<j.(vr\' 9aufxaout.evyp e
#XtoauvTTaxTai
xal0o'cptXo<2toT; XonroTSiSa-
sxaXot,
ou
[a7)ts ffUYYP^t*1* TCP'ifftew oXw
eupisxovTai13 xat r\
{xoyripaStaSo'vjTi; ian itav-
raf/o
Si
ryjv xat to
XpvaosTo'fAOupiavtav
xat
tou etc'
ar/j cpovoui;
xai Ta 'XXa
7capavo(/.ta<
'YE
xal
[xet OotvaTov,
iv
i7rt(TToX9i
Tlvl to
[*axa-
piou
'IvvoxsvTtou14 tou13 7uaTta
XcYojJ ivr,6sTvat,
xaQatpeTat17
xal
va9|xaTt'^Tat.
8.
''Out.io*8
et Sst
i?Taffai toc; ixTEet'ffa;to
ixaxaptou AYOuffTtvou^pvfasi,
Iv
[xvt^ TrpWTvj v
cpY)<\
to TcodtoXixv ixetvo
^yjxov;y)You[jisvO(;,
oti to)
Trposxatpw
ixssvw xal StaaTixw
Ttupi, Ttepl
ou
Xyei
'/Vtco<toXo;-Avvo
Vi
ocoH/jasrai,
ovtw de
w20
id
tivq,
o
xeâXixa,
XX
fjuxp ajjt.aptTqM.aTaxaatpgTat.
Touto Si IvavTtov
t l(7Tt
t9] Xi6et2( to
fJ 7]T0 Siavota, yjvIxTi6r,<7tv
Xpu<jo'uTO{jt.o,
w
7rpoet7tO|xv,
xal aXXw ty)
uy-eTpa22So';y)23jjia/o'{jtvov
et24
yp
tots av Trj
fjtxpa Ixstvyj23
to
irup
Ixetvo
iroxaXu7rreTat,
xal
7rpo(ixatpov
IffTat xat
SiaaTtxdv, jxa
ts20
pyojxs-
vov
xalitauoufivov^TCEpouSa{xw cpr](7tv
'Atco<toXo<
icovv to
irap' &(ji.wv 273o!;aotu.vov xaapTipiov28
J Tp, O7rep
aTi'xa29
|i.STa
OvaTOV
(XTroXafxotvei tou
a(jiapTrj(7avTai;;
xal iroaov
xp'vov Suvâei to
Tp
1. to; mxTp?t om. A. 2.
irposCprioOs
S. 3. On' aitv M. 4. o R. 5.
xaOapatou OPQB.
6. Post ljtvytvw<7xo{iev legitur in A, inverso
paulisper ordine xat
yitoOîv itpoxofi. Triv (c'6Xov
twv
npaxTtxwv, ertsp 6&pt<jxeTat
xtX. 7.
(tTjS' Xw G. 8.
jrpoay.oji.tffO^vatG. 9. tovty|v ttjv
PiXov
R.
lO.-nap' ri(j.v
M
inepte.
11.
sXXyivixo
C. 12.
OeoiXoi?
OC
sotXot; Q. 13.
<xvYypa(i|ia.
ipt<7XTai
R. 14. Ivoxevtou AR. 15. to om. R. 16.
Xsyo(xsvou M. 17.
xaapeTat M.
18. Ad
marg.
R 8s SsTaaat Ta; xprfasi to 6eiou AOyouaTivou. 19. Se om.
R, ad cuius
marg.
paulo superius
Tata xa'
yi{awv,
el xai
xaTa6X)Tai. 20. ; xal M. 21. Xv)Y) OQ. 22. Ad
marg. R wpaov 'Xov. 23.
xrj ^{istpa
. AC
t^ Ti|xpao^st M, quo nihil
ineptius.
24. el xal M.
25. Ad
ixsivr)
hoc habet scholion ad marg. R -ni; xpt<rsw; SrjXari,
xai o-j xa-r t iapv, w; tca.it. Moxque
ad vocem xstvov
(sic)
alterum hoc etiam
praebet: 5
yicnv
noiToXo;, x-x
[ist xaOapTjptov, toto
Svaxov. 26. Post Te O
scripserat xat, quod dein delevit. 27.
nap' v\v
AM. 28.
xaapT*jpiov
in margine P. 29. aOuxa om. A.
a) Cf. Augustin.
De doit. Dei, l.
XXI, c. 26, n. 4 = P.
,
t.
41,
c. 745. b) I Cor.
ni,
1&.
praeposuistis, quibus decernitur, per omnia
esse
patribus
istis
assentiendum, quorum
dicta
exponere constituistis, atque recipienda
esse
eaomnia
quae
ab
ipsis dicta sunt; in
quorum
numero
Augustinus
est et
Ambrosius, qui sane
purgatorium hune
ignem apertius docuisse
videntur. Verba autem illa nos
neutiquam
novimus, quia liber actorum illius
synodi
apud
nos minime
reperitur; quare
ut afferatur
postulamus, si
apud
vos
quidem habeatur
graece scriptus. Nam mirum satis nobis vide-
tur, quod Theophilus inter
reliquos
doctores
relatus fuerit, cuius
nempe ne ulla
quidem
exstant de rbus fidei
opera,
sed
improbitas
ubique famosa celebratur, propter
suum in
Chrysostomum furorem
atque
intentatas hac
de causa neces
aliaque facinora, quique post
obitum in
epistola quadam, quam Innocentius
papa scripsisse fertur, depositionis et anathe-
matis poena mulctatus est.
8. Nihilominus, si examinanda sunt prolata
beati
Augustini" testimonia, in
primo quidem
apostolicum illud dictum
explicans dicit, tem-
porario
illo ac transitorio
igne,
de
quo aposto-
lus aitb
Ipse autem salvus erit, sic tamen
quasi per ignem, non mortalia, sed levia
peccata purgari. Hoc autemtumvero dicti illius
sensui, quem Chrysostomus, ut diximus, expo-
nit, adversatur, tum etiam vestrae sententiae
i-epugnat nam si
ignis
ille eo
tempore
una
cum illa die reveletur, et
temporalis erit et
transitorius, incipiens acque
ac
desinens, quod
quidem apostolus nullo modo dicit, ubinam
hoc
tempore purgatorius ignis
a vobis pro
certo habitus, quo
mox
post obitum
abripiun-
tur
peccatores? quamdiu vero
ignis
ille
5
10
15
20
2.')J
30
cruciabit homines per ipsum transituros, si
temporarius fuerit ac transitorius?
Insuper
pugnat
etiam cum testimonio, quod deinceps
ponitur,
e libro De Civitate Dei
depromptum;
in eo enimhaec ait" Non omnes veniunt
in
sempiternas poenas, quae post illud iudi-
cium sunt futurae, qui post mortem susti-
nent
temporales
.Quare, si mortemquidem
temporales poenae,
sive per ignem fiant,
ut
vos affirmatis, sive per alia media,
ut nos dici-
mus, iudicium vero illud aeternae
poenae
mox
excipiant, quandonam purgatorius
ille
ignis
locum habebit, eosque purgabit qui per
illum transituri sunt?
Quin
etiam
Gregorius
Theologus ignem
illum non temporalem et
transitorium, sed acerbiorem et diuturniorem
dicit
perinde
ac Chrysostomus.
Nam in ora-
tione in sancta Lumina de Novatianis agens
haec scribit' Forte illic
igne baptizabuntur,
ultimo scilicet baptismo, qui
laboriosior est
ac diuturnior, quique
materiam ceu foenum
depascitur,
et omnis malitiae
levitatem
con-
sumit . Videtis
quam
leviter loci sensum
tetigerint
doctores vestri, nec
penitus
illum
penetraverint, quemadmodum
Ioannes ille
lingua
aureus necnon theologus iste et cetera
eximia Ecclesiae lumina?
9.
Dictorum vero, quae deinceps ponuntur,
tam beati Augustini quam
divi
patris
Ambro-
sii, alia quidem
nihil
aperte
de
purgatorio
igne asserunt, nisi
quod
mortui
liturgiis
et
precibus, quae pro ipsis fiunt, adiuvantur; alia
1.
pô|jLvo-j; M.
2.
xTie(iv({>
R
/.TeOT)(;.vw
S. 3.
-< itepl
A. 4. Ad
marg.
R
AYouffTiv&u,
kv.
xo irspl IlXew;
o. 5. xoiSe A. 6. Tbv om. A
supra
versum R. 7. xv
supra
lineam P; item
litlera a vocis npoffxaipov? sup.
lin. P. 8.
7to(iivavxe A; ad vocem u7ro(ivovxe; (vtio bis scripserat,
sed
priorem delevit)
R hoc habet scholion ad
marg.
Ka xo
ye
o
xSapaiv .yei Ay&u<jtvo; w;
O(ie oyfiaxeTe, XXTcoiv;1otw yp ^ntv <tj(ji.?o>ve6 eToo-jto; vrip r,7tep Ojxv v Trotva yp (xepixat;
a[iv xaT-/ff8at,
ol (=o')
v uiffrct Tj(iapTTixdT; lavov jiri Tavre; x ayxv itXipijiX^jiaxa opioXo-
yeffQar 5(i.a);
Se
>,sixou(iY'at
xa^
).e)n.o<rvat, a; (jlcXXovxa'Pet ;, a\>Yyj&prfirl(swza.i
r aOrwv
(iapriQ{iaTa
irpo
to XOevTr,v ^jxspav exsivtiv tiqv ospav, e; (tr, 6av<7i[xEiat,
xai oO
noutriv e; x; alwvou; xEiva;
Tioiv;, w; tiu Ayoyfftvo1
ei 6s
8av?ffi(ia watv, Ioumv avsffi
(= vsotv) ra; Xsixoupyiai;
xai
YaOoEpyai;
xv wvxwv, xai Xar-rov xoXaoO^ffovTa- stitEp ISstv arot. 9. [isx xbv AR. 10. x rcpoffxaipoy-jJ isT
xv Ovarov om. S. 11. xsivwv M. 12. al om. S. 13. 7t6i xte M. 14. Kai
(xr,v
xai
R,
ad
cuius marg.
xi EoXoyo;oO
irpuxatpov qpyjfflTb
7tp
xEvoTov rcoffx'Xou,8 XaxTvot
)>E'yo-jffi xaOapTi^ptov.
15. mnovtoxpti)
xai
(taxpoxpo
A. 16. ypdqpsi XyEt AR. 17. oOtw; A. 18. icspt xw A. 19. No(ia
ras. No-jaxiavv C. 20.
pa xe'wcw M. 21.
^txovxo
M. 22.
xairEp ol xrj vaxoXtxf,; xxX. SiSffxa-
).ot xai
wcrxf,pe;
ouxoi
Trayxdffiitot A,
ceteris omissis. 23. Te oin. M. 24. vxa A.
ii)
De Civit. Dei, 1.
XXI,
c. 13 = P.
L.,
t.
41,
c. 728.
b) Gregor.
Naz. Orat. 39,
n. 19 = P.
G.,
I. 30, c. 357.
xevoxo 01' aroo
oispyouisvouc e izpoa-
xatpov
satat xoti $iaaxixdv "Aua Si xat TM
Ivj
xxeeimevoj2
5r,ccpu/Exai,
TM
Ttap3
xo\>
pi^/aou
to
nsol rrj FJ Xtco
tov Otov
eXY)u.usv*
Xyl Y"?
^v
"J r^
ouch"
O 7rvxs sftxvou-
'<ffivet; ta; ai(ovtoi>c7roiv; x u.xxr,v xoivSs0
xptffiv iffoixva;
ol UExxv6 vaxov x<;
rpod-
xaipou7
&ttou.vovt<;8. K! xovuv uTa tiv
9
Ootvaxov10xi
ixôuxaipoi ujxtopiat,
eite Si
Ttup,
m; u|xet; cpaxE,
eixe Si
Ixpcuvxpdmov,
w; fjixet
Xsyofjiev,p.ex
5s xrjvxptfftv exstvriv11
axt'xa al12
2
albiviot Troiva\
Siao)rovxat,
itoxe13 xo
xaapx^ptQv
TCp
IxsTvo
xr,v /copav
$t xat xo Si' axo
SiepôjxEvou;xaapific;
Kai u.f,v 4f<
o 6oXoYo;rpr,YO-
pio
o
7tpo'<7xaipov
xai Siaâxixv, XX' 7titcov(o-
Tpov
xai
[xaxpoxfipovH
3xo
itp
xfiTv
r)<J t, TM
XpUffOffTOfJ LOl <7UU.WVO)# ypaÊl16 Y^p^TO<' ^v T(O
sic
tu
(DwraXYW7rpi18x)v
Nauaxtaviv19 kiywv
'IV/ov
Ixe TM
7tupt pa7rxi<iiffovTai
TM
XEÊuiaiw
fjotirciffjjiaxi,
xco
iTtncovioxsptj)
xai
(xaxpoxpw,
3
idiEi
w XPT0VT^v ^r'v
xat
âitav? taffy,
ff
xaxia xouôxrjxa
.
'OpaxE20,
w; lirnroXaia);
5j'|iavxox^
to
^r,xo
ciavoia o
itap' 6[xv
otSa-
ffxaXoi,
xai ox ei
PaOoaxjîxovxo2', xaOtEO
x'J jv Y^wxxav ^puuou

'Iuavvv); xat
OeoXoyo;
ouxo xa\ ol Xot/tot xr,; sxxXv]ai'ai;cpuCTTjpe TraY*
xoujxtoi*
9. Ta Se % pix
Toxe23
aaxapiou Aoyou-
cxtvou xai xou Oi'ou
7taxpo; 'A|Apo(itou
x
(/.v
ouSevTt
ffatp; TCEpi
xou
xaapxrjptou 7tup<;
iro-
atvovxat,
XX'Sxi
[xo'vovweXoffi
xoTvEwxa24
a
uiip
axwv
Ylv{J l6vatXEtxoupYiat
xai
tvyu\
[51]
II. MARCI EPHESII ORATIO PRIMA DE IGXE PURGATORIO. 51
5
10
15
20
25
30
f. 51'
cicacxouGt xa os- xat
aacow
toto
oiayopsuovxa
EV
&7ro'l/t'a3Koiovu.zfy'x,\kt[
tcoxe
tacpopav
xtva xal
K>oaQrix.rlv oljaxo xal
Trap' rJ a'tv TtoXX
xwv
yt'tovauYYpatAuaxa 5xTtovOe, p.aXtax'6ETretSr)
xal
Ttp;xr,vfjuexepav ÂMcaav'
ouxea/Oaaav oXfo8
Iparjve'jO^vai
x xoiauxa9 xai
xr,v aTrxcov
ypatpojv
l0
GvaxaffivooXw11, wEcprêv,/_ou3i12.Taâ
6* av
Tt; Eurot x
yp^ffEt
xauxa
7rapap.K6oufx.evoi;,
xal
ffuvtoouusvou13warap
tt'
vdcYxr,?axo; xrjv
xoiauTVjVH-^yr,ffiv
twv dcTrosxoXixwv
pvjaaxwv izovrr
aasOotf l'va
y*p {*^1
&t xouxtov 7ra7a
aapxa
xapaiao
svat
5o';y), xo
outoj xXo
ffVy6yj
xvji; xoXaasoj;, oxsnzp '12piYVtSoxt, ur\ 3uvrr
Os'vxs; coeoiXEot xy,v [AETaoXrivx^? yXciW<77)
oiov
x^; Xssto uvauiv,
im
{jLixpati;
xioiv
aaapxi'at; xv)vxapaiv
evat xat x^v TraXXaYiv
ire^vavxo.
Kat
uv)v
xai
fo cpaxs
xov
[/.axaptov
l'prjYopiov
v tw
xsxapxco
xoJ
zliaXyov \6^m
TtXei'aToiuTtoSet'Yaaat
xal
aTroxaXu^saiv16
(xtco-
otxvovat xo
xaapxr^ptov17,aTroâtvexat
av
aXrjw
tvat TO
xaQapx'^piov 7rop f7.x
avaxov
irpo xj
fAeXXoffrjixvr,; xptasto, txs XX^yopixco
(8
xoxo
vctv,ixxat
XyjOio oux<o
If)
Soâ^cov'a es
Itcocyei20
pr,xTrap-1x?j<;ypacpY;;7rpo<; xr;vxouxou'-2
<j<jx<tiv,
ouSsv
oXw;vayxatov usO'
lauxwv
l/ouaiv,
w xal
Trpo'xspov2''y;uv cip/,xat'
xal x
Sir.Yû.axa
Ss xal
at aToxaX'iisK;,a; irapaxt'rjffiv,
oSvoXoj;2'1
epto-
pidjiisvov
vtotcw xtvi
xaxpxiqptov7upuTCOcpatvouaf
xo
[/.svYapxwv 2>outwxa6aipO[/.V(OV'.i; xpfxa21'
t&yjCTi TrocpaotSoy.'vou28
xo;
Xouojjisvoi; U7ryjp-
tev, xo
os Si'
7roxaXu'j/o>cpav^vai
xaxaxaio-
[/.svou
tv
Siasopoic; xoôi29, aesp
aTravxa
cpatvexat
[ATjOSV30
'XXoslvai
irXr)vauaaxa
xal
a7roxaXu']/i;
1. x
crvYYsaaaxa posl.
Siaxo-jTt add. S. 2.
<J Vfj'p!A|AaTxposl
x Se add.
PM, posl Sixyope-jovxa
vero OQC; omninu oui. ARG, quod
satius
videtur;
nam totius
periudi conslruclio ita se habet
os !?/; p)x (p. 50, 1. 28). x (jv(1. 29). x 8(p. 51, 1. 1). :{. Pro
ynoî'a scripserat R
0-Lo, quod mox
delevit. 4. Savxo AOM. 5.
Tv/ypiiaxa
A. 6.
fJ LotXXtcrx'
A
[i>.i<rxaG. .
y/.wxav C. 8. o>.a>;
om. R. 9. Ta Totavxa
<rjYyp[A[j.ara ARG, forte
nielius;
tamen x xoiaxa ad
py)x polius refertur.
Ad hune locum scholion legilur ad marg. R xwv
uixstsptov
StSotirxXwv
6r,).ari TrooxaOe.
10.
ypa^v
aCixwv OQG 11.
oJ Sa[iw;
A oS' ).w; C. 12.
ly/râvi A. Quae sequuntur, nimirum a
Tâ 8' v ad na/XaYViV7T2ivavTo
solus habet A. 13.
ayvwOo'jjj.evo; A. 14. y.oii
yo
xal omnes
praeter A. 15. 5 'xe R, addito ad
marg. YP^Yop'00
T0'
SiaXvou.
10. iroxaX. xai Oôo. A
.izoy.o,-jtyz<n
S. 17. x
xa6iQ9xiov
A. 18.
X^yoptxiS;
G. 19. o'xto xovixo R. ad cuius
marg. wpaTov,
moxque XXTjyopix.w;
e'ixe -ai ).r,0w;, oOosjtiav
aOffxaatv
eyei Trap
xwv
ypawv. 20.
euayr)
J I. 21.
uap
supra versum A.
22. xr,v xoxwv S. 23. w npxepov OPQSMCI3. 24. Ad
marg. R
opoc
Xv
<row-
rar]v ; ta xa9'
âwv pyixa.
25. xwv
Sup.
lin. P. 2fi.
OepfxRSMBC. 27.
zrprj (). 28.
7tapaSi-
oojxvov; OQ. 21.xoTtot; cm. R. 30. oOosv
atvsxa-.
(1.
a) Quod
ex
purgatorio apparuerint animae,
sunt
oxempla apud Gregorium Magnum.
lib. IV
vero.
quibus
id
aperte declaratur, veremur ne
corruptelam aliquam additamentumve accc-
perint, quod vel
apud
nos multis sanctorum
operibus accidit;
praesertim
cum in
linguam
nostram translata
neutiquam
fuerint eiusmodi
scripta, nequc sacrarum
Scripturarum
funda-
mento, ut diximus, ullo modo innitantur. Ac
forsitan dixerit
quispiam
dicta haec
explica-
turus, Patres illos fuisse
quasi
necessitatc
coactos ad eiusmodi
interpretationem
verbo-
rum
Apostoli
faciendam. Etenim ne ex his
quaelibet culpa purgari posse vidcretur, sicquc
finis inferretur
damnationis, quae Origenis
fuit
sententia, cum
ipsi non valerent, ut
probabile
est, ob sermonis translationem
perspicere
vim
vocis, in levibus
quibusdam culpis purgatio-
nem'fieri
dimissionemque
declararunt. Etenim
quoad
beatum
Gregorium, quem
dicitis in
quarto Dialogonim libro multis
exemplis
et
revelationibus'' demonstrasse
purgatorium, cen-
set
quidem ille revera dari
purgatorium ignem
post mortem, ante futurum illud iudicium,
sive
allegorice
eum
intelligat,
sive etiam ita
vere sentiat.
Quae
vero testimonia ex sacra
Scriptura ad hoc confirmandum adducit. nihil
omnino necessarii secum adferunt, quemad-
modum
superius
a nobis dictum est; atque
narrationes
revclationesque. quas profert,
nullum
prorsus praefinitum in loco
aliquo
purgatorium ignem innuunt. Eorum enim
qui
ita
purgantur alios asserit balneis addictos,
ut iis qui lavantur inserviantb; alios
per
reve-
lationem
apparuisse
ustos diversis in locis
quae quidem omnia videntur nihil aliud
esse nisi miracula et revelationes ad conver-
Dialogor. cap.
'io el 55.
h)
Cf.
Gregor. Magn.
Dialog.
lib. IV, c. 10 =
l>. L., t. 77, c. 397.
[52]
f. 52.
5
10l~
15
20ci
25
30
sionem et
resipiscentiam
viventium a Deo
privatim ostensae; universalem autem esse
ignem purgatorium,
nullo prorsus ex iis neces-
sario argumento probatur; imo vero
per
ea
quae subiungit. tale de purgatorio igne dogma
plane evertitur. Nam eorum
quae
dicuntur
minima atque
levissima
peccata
in iustis, alia
per compensationem
aliorum bonorum
ope-
rum in hac vita
purgari dicit'; alia vero, in
exitu animarum e
corpore, per ipsum
solum
pavorem purgari tradit; alia,
etiam
post
mor-
tem, per eleemosynas
et oblationes eorum
nomine factas. Quorsum igitur purgatorius
iste
ignis,
cum tot habeantur, illo
seposito,
purgandi
media?
Atque
haec
quidem
ad doc-
tores vestros respondemus,
ubi videntur a
nostratibus dissentire; neque
enim aliud
quicquam suppetit
ad dicta illa explicanda.
10. Ea autem
magni
Basilii verba,
in
quibus
Deum orans
pro
defunctis in
precibus
ad
Pentecosten,
requiem
illis adprecatur, utque
inter iustos referantur,
nihil omnino statuunt
quoad purgatorium ignem.
Pariter illo quod
super
defunctis canimus
tropario,
in quo
defuncti nomine ita Deum adloquimur
Miserere figmenti
tui. Domine, atque
id
pro
tua misericordia mundato , purgationem
quidem
inferri videtur, non tamen
per ignem,
sed
per
divinam tantum misericordiam ac boni-
tatem nam inepte ageremus,
si eum qui per
ignem
iam purgatus est, adhuc per
miseri-
1. Ad
mai'g.
R a!/Tai ai Tttaaiat tto).>.xt(
xai
ttjv (i).).ouo-av xptffiv 6r,),o<rivw; t) -oAavt^)., w; t!/r,
TapxxxTtwv.
2. 0<o M. 3. ^sr,;
om.
OPQSM. 4- irvot
R
nyri
M. 5.
xa0apTr,p(oy
R. 6. Ad
marg. R. liinc
quidom iaXyov
to
Ypriyopiov,
irna vero
pagina
crjvw tovtoi, xat
eoXoYixwtato;
Y'vpto;,
v Tf el; Ta
wta Xyw
TM X6i; t^ >.a|i7cp Tia1 4>); 8 /.ai ol vxeOOev
xexaapjivoi.
Cf.
P. G., t. 36, c. 365 13. 7. /a/i
A. 8. vtKirizijEto; S. 9. to
ou
xai
(lvoj OQ. 10. y.tzk
xbv Qxv. A. 11. On' aOxiv M. 12. t o-jv R. 13.
uv(j.ewv
R. 14.
r,jxv
C. 15.
Syllaba
6a vocis
k'vOasupra
versuin Q: in R vero legitur ad niarg. tt ot tv XaTt'vwv8i3a<rxa),oi, To; ypaixo; si; toto
ffjjxwvoi.
16. o ev stiv S ovv crriv R. 17. hta-i Tx
etpr^va aX/to; M. In
margine P habet
hoc scholion altera manu 7tapa|A-0y;<ja<iai
vTt tov i\r^r,aa(sâ' ffnep
xat
ty-wftytv
t
jYeff0at.
18. Ad hune locum R habet in marg. ra5; vosrai, t To nsyXov BaatXetou ^rv. 19.
8eo|ivoi
A
Sjxea
S. 20.
cp
rwv zot|xr,8v7a)v
scrib. ad
marg.
C. 21. âiTEt te xat A. 22.
xaapxr.ptov
A
itpi
t
tov xa6apTr,p:oy
M. 23.
\i>.).o|iv
C. 24. w; solus habet A; ad marg. in R n; t v toi; vxpo;
iaXXdfievo'v Tpondtptov.
25. oixTr,pri<jovM. Post ot/.TEtpr)aov scripserat
R
ff>5Evffir/ayyvta, quae
verba dein
delevit. Addit
ad marg. wpaov.
26.
e0ff7t).axv:a; A; ad verba
ya6Tr,ro [i.vov hoc scholion
legitur
in R. altra quidem
manu xai
Sa!i.a(rx6Ev'Iwvvi; t.t [Io).Xâo-j xai
?aTo; f, sffjrXayxvta- jATpjTo;
aSvffcro; r, t?, t/.avOpwTita;' TtTaiff|iT<ov
ouv qpEffivto; (iTa<jtd(Ti 7tt(rrot? 88o\r xat
Tr xptTt Trj af, ZExa0ap(xs'-
vov; atov; vt?ov. 27.
(xr|v
Se M. 28. xai
ya6TrjTo; om. M. 29. v sup. lin. P. 30. Et si; M,
ubi ponitur
etiam punctum po^t y.a6atp(xvov, quo
tota
pessumdatur
sententia.
aN Cf.
op. cit., cap.
3i>
= P. L., t. 77, c. 396. tum c. 395 C.
t; l7tlffTO0T,V
TWVcvTOW
Y.OLI
3lOp9tOfflVT.Zh
StoZ2
2
tAsptxwYvtl>Pt^luieva'
xataXixbv ci evat
Tlp i;
aiiTwv
xaOapTrptov,
ocv O'joauw i;
vay/.r,;
OEixvuxat. Ka\
f/.r,v
xai Si' v
is;r,;3
3
E^yEt
70 xoioxov
SoYu.a
xovi
xaOapai'o-j5 ?:up;
vatpExai-
Ta u=v
y*P
twv
etpy.uivojv ikufwv
xal
iXa/ioT(v' u.apTru.x(ov
iv -rot; Stxaiot; Si
vTiffrjXoWeu);8Itswv yaOcovirpi^tov
ev
t/( ôv/,
Tar/, r,<jl xaOaipeuai,
Ta os EV
ty, I;o'ow twv
]/uywv
x xoo
cw[/.aT0(;
Si axou /.ai
t*ovou
TOU
'ioou9
xaOai'pscrai 7tapao(wffi,
ta ck xat
{/.ex
vaxov
1n
oi twv
u7tsp
auTwv'
J y^9^^017
swoiwv
TExo
7rpoa.&opwv.
F; oiiv
)2
Ixt
X,peta
xou
xaapaiou
7rupo,
ToaoTCdv ovtojv xai avsu axo xwv ouva-
ix'voiv13xaapetv:
Tatixa tuv oCv
7oxpivo'asOa
7:pbto; 7rp txv^ Sioa<rxaXou,
!v6a' ooxoiffi
xo; f|iaXpoi; fffxstovot*
xai
yp
oCiSseveotiv16
6
XXoji;-.
glpr,u,gva17icapat/.uO^ffaffOai.
10. Ta os xo!
iasyscXouBaaiXgiou18,
v ot xoi
0go
oeixsvoI9u7rsp
xwv
xoiur,OvTb)v20svxaTet
xr,v nvxr,xo(jxr;v g5/jxT<
vdtitauffiv axo Iat-
xxai21 xai
xr,v
ux xov otxaicov
xaTaxa;iv,
ouSiv
oXto;
7tpixaapxtxo
22
reupoSiEtX^cpaffi-
xai 5xo-
XoOco TO7ri
xo; xxoitxr,avoi; l/aXX(uvov23Trap'
yjaiov xpoTtapiov,
v
w7tpo
xov0=ov
X=yoij.evw24
ix
TrpoffoWou
to
xoturjOvxoi;'
OxTi'pr,(J ov
2l>
xo
abv
7tXffua, Aff7roxa,
xat
xapicov oy(EffirXY-
/vt'a26 , xaOapiorjJ ivjaev EicayEiv Soxgt,

o
u.r,v27
tov St
Ttup;,
XX xbv Si xr, Eia;
EuaTrXaY/vi'a;
xat
aYanrixo
28
[xo'vov [xolxaiov
yotp
v29
rtv, e 30 xb Si
itupb xaatpjjiEvcv
Ixt
[53]
Il. MARCI EPIIESII ORATIO PRIMA DE IGNE PURGATORfO. 53
5
10
15
20
25
30
xxi t'
EtnrXay^vi'a7rapexaXotusv xaOaipsaOar
XXa
ttjv
xcjv
xyjXiSwviaXi<jnv2,
Si' XXoxpuo;3
/ti Tzpbc,tt)v
xoti Stou
ecoptav
TE xai TrdXaufftv,
Si' auT^ xat
[/.ovrjxvjeta
yadxirxoytvofji,VY)v
Ituyjxe xat
xaOaptfffjivvouei.
11. Ta Ss
lijj xsiuisva
xoi
[/.axapt'ooPpriyoptou
to
Nudav); prjx ptXxtov [/iv rjv giojttj
Si'Soffat'5
xat
{jLrjSapifjjjia;3vayxaêoai T7jv
uTrp
xouxcov
aTroXoyav cpavepto
Iv xw
[/.sao)
TroteffGccrSoxst
yap
SiSaaxaXo; o&xo
Trpocpavw<ru|j(.cp'p<j6ai xo
'iptyEvtaxoi;0Soyâui7
xai xXo
EtaayEiv-xoXa-
ffto,
iv
xo xoiouxot (xaXtcxa 8 Xdyoi. u.rt$h
aXXo
xauxrjv gvai9
TCOcpivo'[/.Evos; r\ x6ap<j(vxtva
xat
^(ovEiav
xai
7rpo
Oov
XxufffJ iov
ot' oSuvyi
xai ttoviov, w edOfjLSvri
uot TeXet'aaTroxaxa-
ffrffeco
l0
TtavToiv,xai xwv
Sat4aovi.jvaxwv, ira
v,
tp7)(tv,
o
0o
tu navra v not xar TOVa7roffTO-
Xixov
Xo'yov.
'Etcsi Se etH jxaov
xai rauxa
fxsx
xwvXontwv
7rposvvivexxai,Ttpwxovjjtiv7roXoyou[Ae6a
&7rpxouxtov, 8 7rap
xwv
Traxspojv yj[/.wv12irap-
sXaoasv, w sixo Sia'pOop13
evai xaixa xai
7rape;j(.oXi;apsxtôvxwv
xtvwv xai x
'ioiysvou
cppovouvxwv,
otxtve ^xtxaaav TtoXXoixax' xstvou
xo
^po'vou
Iv xoTxax'
AtyuTCtov [/.Xiaxa
xai
IIaâi(7xivYivxonoii;14,
l'vaxat xov
aytov
xoxovxat
fxyav<;i ^t)ax^paauvviyopoveêiv
Scxtoaiv16. 'Eiti
Ss xoxto
cpajjiv,
w e xat
6\v\c,xoiaux-/)?o>;Xr,-
w; 5
ayto f(v,
XX' ext ovxo
(jt,cpioyixyi<7ifxou
xo!
odyjAaxo
xoxe xat
(jl^tcwSiaxExpt[AvouxeXeoji;
(/.>]Ssxj Ivavxtac Sdîxaaira? TToXv]eiCT7] 18,
8 xax xv) vTcijiTTXiv iyvexo duvoSov,
s ouv*9 Tt
tyJ xptsta;
w
vpwiro
xai axo20
TrapdcpXT),
aufjiacrxov ouS'v2^,
tcou
ye
xat xtov
Trpo
auxo
1.
jtapaxaXoO(i.V OQSM. 2. $Xy<j/tvG. 3. 8t'
rj;
A
>,OTf.a (ad marg. A/.otpt'w;)
C.
4. tSdai OQS.
5.
^[x
om.
R, qui
ad
marg.
haec habet xi cp-eivov^v otunv r
ypriyopsou
xou
vaoYi prjTa, ttjv uup
tovtwv
noXoyt'av
itoieaSai. d.
djpiyevtaxo?; R, sicque deinceps spiritu aspuro
semper
adhibito
wptysvixot Q. 7.
StSyâat
M. Gregorii Nysseni lucus, quem prae
oculis habuil
auctor, legitur in
libro De anima et resurrectione, circa medium = P. G., t. 46, cc. 104-105. De
quo
omnino legendus Petavius,
De
Angelis,
lib. III, c. 7, per totum, praecipue vero n. :{. 8. ixX).t(rxa
A. 9. stvat
oT(xai OQ noatv<5(j.evo
etvat R, syllabis {asvo;, quae
omissae
fueiant, orae inferiori
adscriptis.
10. TroxatacrTffeoi; A. 11. uei 8' cl; R,
in
quo post
Tata erasa habetui'
vox, quae legi
nequit intgra;
at ex altera
syllaba -a, quae
facile discernitur, coniici
potest
bis
scriptum
fuisse
-axa;
ad
marg.
vero haec habet ti
aipTf/.oi 'ipBcipav
x ypyiYopou
xo
v?<7Y]piix, l'va
s^weri poy)6v
-v toiotov 8t(Txa),ov. In margine PO habent
<jrj{i*.waat
vel
(TT)(jLEtw(ji.a
a0'. 12.
yjfiiv supra
versum R, qui mox habet
Xd6o{j.svabsque praepoîtione.
13.
8ia?0opv
A. l'i. to'uo-j; M.
15. jiya AQR.
16. ooxsv
S;
oxoffiv C; ad
marg. (paov R.
qui w oui. ante el. 17. w; Xr(0;
om. G. 18. XX5o\j<jy\<ifxcp.
tts xai (/ Siaxexptiivr,; (8iaxxr,p-jy[x.v); ad marg. C ia/Cxpufi(j.vy)QOC)
t> u,7)xaOna^nolrfidar^ OPQSM.
VJ . o-jv om. A. '20. xai aT; om. M. 21. o.
Oa-jji. A.
cordiam
purgari rogaremus;
verum ut macu-
lae, quibus
ille impeditur quominus
Dei visione
perfruatur, per ipsam
solam divinam bonita-
tem deleantur, in eo exposcimus, idquc pur-
gationem nuncupamus.
il.
Quae
vero dein ponuntur
beati Gre-
gorii Nysseni dicta, satius erat illa silentio
praeterire, neque
nos
cogere
ad eorum defen-
sionem
aperte
in medium proferendam.
Nam
videtur doctor iste Origenianis dogmatibus
manifeste assentiri finemque imponere
damna-
tioni, in istis
praesertim
orationibus, nihil
aliud eam esse statuens nisi purgationem
quamdam
et fornacem attractionemque
ad
Deum per dolorem et laborcs, cum futura sit
aliquando perfecta
instauratio omnium, etiam
daemonum
ipsorum,
ut sit, inquit, Deus omnia
in omnibus, iuxta dictum Apostoli. Quia
vero
eiusmodi auctoritas simul cum
reliquis
in
medium prolata est, primum quidem
ad eam
respondemus, prout
a
patribus
nostris acce-
pimus,
haec nimirum
probabiliter
esse cor-
ruptelas interpolationesque
haereticorum quo-
rumdam, qui Origenis placita sentiebant,
quales
multi pcr
illa
tempora viguerunt, prae-
sertim in
Aegypti
et Palaestinae locis, ut etiam
sanctum illud et
magnum
luminare
patronum
suae
opinionis
habere viderentur. Deinde
vero dicimus, sanctumillum,licet talisopinionis
revera ille fuerit, tamen, cum ea doctrina con-
troversa tum
temporis neque
adhuc
plene
diiudicata esset, nec
penitus
reiecta
opinio
contraria, quod
in quinto concilio factum fuit,
nihil miri esse, si nonnihil avero, homo ut
ipse
erat, aberraverit, quandoquidem
multis aliis
54 DOCUMENTS RELATIFS Al' COXCl.E DE FLORENCE.
["A
f. 52'.
5
lu
l.->
20
25
30
ante
ipsum idem accidit, puta Irenaeo Lug-
dunensium
episcopo et
Dionysio Alexandrino
et
aliis; nam et hi dictis suis ansam
quam-
damcalumniatoribus
praebuerunt. Porro autem
controversum
per
id
temporis fuisse hoc
dogma, neque ita
repurgatum, ut accurata
eius notio
haberetur, testis est
Gregorius theo-
logus dum in oratione in
Baptismum de
inextinguibili illo
igne disputat, haec dein
subiungensR
Nisi malit
quispiam etiam hic
humanius
idipsum, et ut
puniente dignum
est, intelligere
. Vides
quo pacto cuique
volenti liberum faciat
ignem illum
benignius
interpretari? At quinto concilio oecumenico
opinio
illa omnium maxime inhumana visa
est; quare tum
quod Ecclesiam labefactaret,
tum
quod diligentiores enervaret, anathemati
subiecta fuit. Verba
igitur illa, si quidem ab
eximio
Gregorio
de
igne illo sint dicta, pur-
gationem sane non
particularem, sed
perfec-
tam inferunt
atque absolutam omnium redin-
tegrationem nequaquam vero nobis fidem
faciunt, qui
ad communem totius Ecclesiae
sententiam
respicimus, et sacris
Scripturis
tanquam regula
ac norma utimur, non autem
quid unusquisque istorum
peculiariter scrip-
serit
consideramus, neque si
quis
alius de
purgatorio igne alia
quaedam ediderit, ea
amplecti necesse habemus nam
duplex
supplicium
et
duplicem ignem nec
Scriptura
12. Postea alia adferuntur dicta tum divini
Dionysii, tum
Epiphanii magni,
tum Dama-
sceni maximi illius
theologi, quae de
pur-
gatorio igne nihil omnino
asserunt, imo vero
illum etiam evertunt. Nam solius divinae
bonitatis esse dicunt
peccata remittere. quae
humana
fragilitate quispiam vita functus
1. te om. PQOSMBG. 2. tte om. A %6te M, omisso -. Ad
niarg.
in R on v tm
y.aip.o
to
NOffffTj;,fXipigoXov^v TO
6yp.a toro o XsYt. 3.
iirjmo zai
xa9ap(xsvov A. '. /.sivou
uvp? MB.
5.
t,T, M
r.io S. 6. ptjdt A soins. 7. rv om. ir. 8.
iravOpwTroTTr,
O: ad
marg. in R xt
rotautri o$a tt
tt,
T
auv(5ou, 7TavpwnoTt] vev[<7Tai.
<).
XoijjLavrtxv;
M. 10.
y./l^-i/.r^ A.
11.
(UTpixf.v (ad marg. jtepixr.v)
G. Ad
marg.
in R on xa toO
N-jott, o
xOapatv (xepi^v )iT,,
/l TeXeiav
Xomv, o por,Osr Xarvoi; to zevou
^yjtov. 12. r((i; Se jtE6ou-7tv A. 13. Ad
vocem
xpuiisvou; J iuec habct R ad mar. frai; râS^. 14.
xaOapxrjptou A. 15. en uva ARG.
K. Ad
marg. in ]\
gTl ypa?^ O0
TtapEowzev r,(xtv SitcXov
njp
xa
oin^v x.Xaatv, ou'
r, si xwv
olxouiisvixv auvoSuv. 17. ofi' M. 18.
'Emaveov
M. 1. oo' Xco(ad marg. o86*co) C o?/
6Xo>; R^ o)<o; M. 20. Ad
mai-, in R ti a? sa?' f.juv ypaai, vaiooSai to
Tiap' Op.v xataptVipiov.
21.
r(<Ti'v
M. J 2. Oita; .-)v&r--ia; (xai yaOoty-TO in
marg.) âai
evai R. 23. ott on
OQ,
at alterum
ott dclori vull O.
a; Oregor. Naz. Oral.
40,
n" m = (i. t. 36, c. 412.
iroXoiTOtoiotov
STt6ov,Ktpr,vat;
te Aouy-
oouvojv xs
Atovsio
'AXsjavopsioc
x*i
'-spor
xai
yP
o&roi
Xot^v xiva
7raps<iyovxo; oiaaX-
Xoufftv, oi
Etprxaariv.
"0x1 o
"ui'itaS/jr'aifjt.ov ry
xo'xs2 to
Y.ua
xai
[irôi iaxExaapu'vov3,6'ttw;
av
xpist'a eyoi, [/.aptu
6
OeoXoyo;rpv;yopio;
e*v
xw
e r Bdnzio/iiaXyi rept
xocosctou
Ttupo T~)Ebs
ZO
IOU,TLZl6,llG(~.(cu '1tEpt
TOUocO'(;C,OU
'1tUpO~
ixstvou
^.i/.oao'^wv
xal
usx
xoxo
y)v*
K'
u.rt tw cpiXov
xvraa vo^dai touto
&i/.avOpb)-
TTOTspov
xat too
xoXocovto7ra;(w .
'Opa,
(Olffl6 10jSouXot^vOl VO^dCttTO
TTUp
SX?V0
cpiXavpwTCOTgpov 'AXXty, Tt$'u.7TTv;
twv ouooas-
vtxwv ouvo'Swv
Travpio7TOTaTi
8 7racrwv
rt TOtarr,
cija VEvfAKjTat, xai w; Xouav-ix; 'y tv;?ixxX'/jfftac;
xat xojv ffTTOuSat'wv
IxXutixV0 Tieva'axTi 6tto6-
Xr.Tai. Kat x
eprjfjivarot'vuv, efrrep
stcrlv tpr,-
[isva tw auuLaatw
rpiYoplV ^'P1
xo^
^J po;
ixet'vou, xapaiv jjiv
o
jx6pixy,v
H
XXTeXet'av
sdaYOUfft
xai TsXetavTtvttov a7roxaTa'<Ta(itvtcei'-
Ooudt12S
rjfAaobuw
Trpo;Trjvxoivf,vôpwvxa;
Sdâv t^ IxxX^ffiotxat ta; cioti,;
Ypa'fat ;
xavo'oi ^pcouvou13,
XX'
o/
' ti
y.a.n-.oc,ota
Ys'YpatpsffxOTrcuaevou
EX
touto)v,
<,G8'ELrt 'XXo;
irepi xaapat'ou 7rupo;l'iepa
en13
Y'YPa?sv
<xvYxr,v1/oij.ev TtapaSE'acOaf
oute
yp f, vpac&yj1G
6
5i7rXr,vxo'Xaatv xat 5t7rXouv
7rp,
ou'17
y, i:(u.T:vri
twv
oxoujjLEVtxwv
ffuvo'Swv
r,iv 7rapa'5toxEV.
nec
quinta synodus oecumenica nobis tradidit.
12. 'Eti toutoi
i'tEpa
XEtvTat
pr\xk
Atovuat'oo
TE toC 6eou xat tou
(juyaXou 'E7ri'âvi'ou18
xai
tou
Aaaaffxrjvo soppr^movo,uspi pv xaofpai'ou
TTupo
oSvoSX10
StaXaaavovTa jxaXXovys
f/.r,vaxo dvatpovxa20 (x^ y^p
^st'oti;
*5^21
1
va-
oxvjto; Etvat22
uo'vr,,
x xiptvatx t'
voo7rivriV
ffvstav
^pTyûva
vji u
3t*f,9vTi), 6*TtSE23
[55]
5
10
15
20
25
30
wcpeXouci
xoxot(xrj9vT1
a
Ccrp
axwv
Ytvofxsvai
XeiToupyiat
xe xai
Eyai2 7rapi<j-wvxa.
Taxa Ss
jUf;
'ti xat
cpsovout/Ev
xat
Xeyoijiev
xai Si' <*>v
ttoioujjisv yvoidôuBM,EipT,xai3.
"Ext xo
paxaptou
0eo8o>pvyrou XPâi ^"P' "^v
5't5v''iv6>tTat> 'îv
ouxs
YVOipiCotxev,
oute
7rapaSe/o(J ie6a,
xai
?]TOut;.v
Euos69)vai,
7roV
IXvfyr,
xai
wap
x(votwv autovi
pXwv6.
13. Kai eVi7toutoi; pv)tai Ttap' 6(ji.wv8,euSt,-
ff Xov9eTvai
t]v 7rpoEipri|vr,vaXv^siav
xax tov
xj et'a; Stxaioffuv7}<; Xo'yov,tj'xi

oSsv xaxxox;
Yevou.Evov10xi[AiopY)TOV la,
xai Si toux'
vaY"
f
x]vn
sTvai xo; ivraa
tyjv xijxtopiav
oux-jro-
xt'cravxa, oY v xw
opavw,
ouxs
|j.Y)v'2
ev xw
ocSy] xaux'/jv
iroxivvuvati3' Xeiirexai 8vj
to'tcov
exspov
evai
'^wpicjxvov,
ou Se
tvjv xaapdiv
TauxYjvYtvsaQai,
Si' '^ 'xacxo
xaapo yEv-
(jlevo;14, si; xr,v oupviov

irdXaudiv
Tcapa^pjaa
avyExai13
.
IIpo S?)
touto xoiauxa16
cpa|EV,
xai xottxe17
7
w; tXa18 xai xata. "Eaxt
[xv
xiov
p.apxtwv
iEai jjLcXoYOUf-vw
xstl T?ks71'auxai; xoXdtffsw
9
TcaXXay/i- a[xa yap
xi
dbi'eTai
toutojv,
xat
xi<;
6cpEiXo[XV)i;
Si' ax xoXaffEbiiqXEuE'pojxai.
Ai'oo-
xai SE
auxr, xpr/r,
xai xax
Stacpo'pou;
xo
^povou;20*
iv
tw xaipoi
xou
âTcxiapt-axoc,
xai
txEx
x
(S-
7rxi<i.uaci'
iTriaxpocp;;
xai 7rv6ouxai
vxiovixt.')-
aso)q2i aYa6wv Epywv
Iv
x^TrapouaVjw^,
xai
[xsx
avaTOv22St'
sywv
xat E7COiwv xai ocraXXaxo
xeOvswaiv23tj xxXT,oria
IttixeXe24. 'H
yiv25
ov
Tcporrr]
TravcdcTrafftv
ajxoô
xai xoivy) 7ra<ii xai
(*xi[AO(;, w; ctcoxo
jûai26
xat
^Xi'ou
Osaxai
wpwv
XXaYi27* /.api; Y?28ff"" [xdvovxai ttXe'ov
oSv29
7)30xV
Trtffxtv31
rrap' ^)(jiwvitatTET32*r, SESsuxpa
1. xoi(X)6vxa neXvTOC BA. 2. >>eit. te xat
exafeai
xa' E"^Xai
S ê"Xa
A. 3. Ad
verba yvwjjoijiev, etpviTai
desinit codex S, reliquis
omnibus ab amanuensi consulto ut videtur omissis.
4.
eoSwptToyAOCG, itemque
R in marg.
5. fcuv (ad marg. u[j.wv)C.
6.
piMwv HG.
7. toyoi; xo
A. 8. Vi
Ttap R, quam voculam postea
delevit ponendo rtl supra
versum. Ad Thcodoreli locum,
iampridem
a B. Thoma adductum in opusculo primo
contra Graecos,
videnda sunt
quae supra,
p. 37, iam adnotata sunt.
Gagnejus
ex Graecorum scholiis in I
Epist.
ad Cor. cap. :,
aliter ila citat
Toto to
np nwxeotiev xaa&x^piov, Iv w
y.aapovTai a! *J w/ai, yaGnep x xpv<v v xt? xwv6yxr,p-.(().
9. wSiXov C. 10. Yivjievov
AM. 11. vyxY]
R. 12. (iv G. 13. Post woxiwvoi altra ponitur
in M, qua tota series
perturbatur.
14. yiv6(ievo;
M. 15. vyEaeat OQ.
16. xaxa M. 17. axo-ret-rai
QM.
18. .nia (ad marg.
ml) C;
ad
marg.
in R xt artv 6{1'/oyo-j(xvo), jrwv ^[xaprtwv aesn Toi^f.
19. xo),<7w;A. 20. Ad marg.
in R hinc quidem wpa.ov,
inde vero a<K $*; y'.
21. vxiar)
xffsw; R. 22. {jxt -iv (cot,
in tv supra versum)
Sva-rov R. 23. tt; t9vw<tivom. R. 2. kite)^
A. 25. et t*v OQC;
ad
marg.
in R an eoi.
26.
fwt x"fft-âYa'
sunt verba Gregor.
Naz. Orat. 40,
n. 8 = P. G., t. 36, c. 368. 27.
XXayc
A. 28.
yf
M. 92. ov irXovM.
30. y RA.
31. m'ffxYjvO. 32. Post iraixEi habet Q pvov, quod
subiunctis punctis
deleri vull.
admiserit;
ostendunt etiam mortuis
prodesse
missarum sacrificia et preces, quae pro ipsis
fiunt. Atqui
eadem nos quoque
et sentire et
dicere et operibus
innuere dictum fuit. Item
beati Theodoreti auctoritas avobis prolata est,
quam
nos neque
novimus neque recipimus;
et velimus a vobis scire undenam deprompta
fuerit,
a
quonam
ex
ipsius operibus.
13. Dictum praeterea
a vobis est,

proposi-
tumdogma
admodum evidens reddi,
si ratio
habeatur divinae iustitiae, quae
nihil inor-
dinate admissum relinquit
inultum. Quare
cum fieri non possit,
ut qui
his in terris
poenam
non penitus
luerint, eamdem sivein
caelo sive etiam in inferno persolvant;
relin-
quitur profecto
tertium dari locum separa-
tum,
in
quo
ea expurgatio fiat, per quam
quisqu,
ubi mundatus fuerit,
in caelestem
fruitionem continuo evehatur .
Huic argumento
haec respondemus, eaque
ut plane
vera et
aequa
habetote. Est
quidem
citra controversiam, peccatorum
remissioni
coniunctam esse liberationem a
poena pro
ipsis debita;
simul enim ac
quispiam
ab eis
absolvitur,
a
poena
etiam ob eadem solvenda
liberatur. Haec autem remissio confertur
trifariam ac diversis temporibus
in
ipso qui-
dem
baptismatis tempore,
deinde post baptis-
ma
per
conversionem et dolorem et bonorum
operum
in hac vita compensationem;
deni-
que post
obitum per preces
et eleemosynas
et
reliqua
omnia opera, quae pro
mortuis
ab Ecclesia fieri soient. Porro prima quidem
illa labore prorsus caret,
cunctis communiter
et ex aequo patens,
non secus ac lucis pro-
[56]
f. 53.
5
10
15
20
25
30
fusio et solis
adspectus et
temporum vicis-
situdines nam
gratia
tota
est, neque aliud
quicquam a nobis
exigit nisi fidem. Altera
vero multum laboris secum
adfert, eius instar
qui per singulas noctes lectum suum ac stra-
tum
lacrymis
lavat
a
,
cui
ipsae quoque
vitii
cicatrices foetent, qui lugens et contristatus
ingrediturb,
et
qui Ninivitarumc
resipiscentiam
ac Manassis'
humilitatem, cui misericordia im-
pertita est, imitatur e. Tertia autem laboriosa
quidem et
ipsa
est
(paenitentiam enimsecum
habet coniunctam et conscientiam
percutien-
tem
amissaque bona
lugentem); est tamen
poenae prorsus expers, si quidem remissio est;
namque
remissio et
poena simul convenire non
possunt.
Ceterum in
prima quidem
et ultima
ampliorem partem habet Dei
gratia, coadiu-
vantibus etiam
precibus,
ac tenue admodum
est, quod
a nobis confertur. Contra vero in
media, exilem
quidem partem habet
gratia,
maxima autem nobis insumenda est
opra.
Prima autem remissio ab ultima in eo dis-
crepat, quod illa
quidem omnia
pariter pec-
cata deleat, haec vero eatantum
quae mortalia
non fuerint et
quorum quemquc
in vita
paeni-
tuerit.
Atque
haec
quidem sentit Dei Eccle-
sia, quae
dum remissionem defunctis
adpre-
catur
speratque dandam fore, poenam cui
obnoxii sint nullam statuit, probe noscens,
iustitiae rationem in eiusmodi
negotiis
adivina
bonitate longesuperari.
14.
I. Et sane si
eos, qui divinum numen in
hac vita
desiderant, ipsum desiderium,
id est
amor, expurgat iuxta
Gregorium Theologum,
expurgatos
vero deiformes reddit, ac tales
tandem effectos Deus iam ut familiares allo-
quitur, qui fit, ut post obitum idemdesiderium
minus expurget animos materia
solutos, sed
opus
adhuc sit
purgatorio igne ad luenda levia
peccata?
1. xXvtjv y.o:TK]vAR, qui
ad
marg.
habet
evTpa ^sot;.
2.
irpoiciouari OQ. 3. {iifxetTe A.
'i. b
txv QO, omissa doindc vocnla
post *7U7iGvo;; ad
marg.
in R
~,i-ri aEortfiaptiv.
5.
yp oni.
l'Mli. 6. 61 ffxiv
R,
in
quo
etiam ad
marg. legitur ort si
<pe(7i;xo).(iw; ^<ttv fi-Lyr, 7. ;
; AM. 8. Add. R
wffjtEp
o08 v$ {ie8* ^(ipa;
iv ra-jTo
(sic)
SOvavTat
(TT>jva!.
9.
etaEpofjiivtov
P.
10. Se oui. C. Ad
marg. in R Sti 5iaei ar. tj; T)>EUTa;a;ffto;.
11.
{tf, sup. lin. P.
12.
[iETEvjiTEv0.
13. Sotou (ad marg. tSoffai) C. l'i. x6).a(Tiv |xv A. 15. ytvwaxovffav R.
Kl. a<>' A
p* reliqui
codd. Abliinc ac
dcineeps
in
margine
habent
PQRO
notas
numerandi p1, y',
8' etc.
inilio cniiisquc argnmenli.
17.
(xr,vjxv
C. 18. Et M. 19. avT itoo; om. C. 20. eTto-jv
P
ifrow M- 21. neY<xt,f:a.i R; idem ad
marg. wpaov
toto. 22. <; iot; A. 23.
[i.apT^(xaffi Q.
a) Psal. vi, 7.
b)
Psal. xxxvn, 6-7.
c).Ion.
ni,
5. d) II Parai,
xxxm, 13. e) Ilerum verba
7rTrovo;,w
XoOwvtjv xXivr,v
ocCiTO xa'
xi<TTr,vvuxto xat t^v <rTpwjjivr)v toi; SxuGtv

w t5) xax(a<; Trpooioudi2 xai o jAwXtOTrs,S
7tev8wvxat
(J xopomwv 7ropeuTi
xai
(xtfjieTat3
TvjvNtveuiTtov
E7ricTpocpr,v
xat to Mavaa<r9) Tr,v
^Xe7]u.vt(v
TaTretvojfftv
f, TptTr,
Sa4 7rt7rovo; fxv
xat
aTvi(rrv Y^p5 [Aiavoiav yei ffuvssuyu.jvr,v
Xai TT,VCl.'VtS7)(7tV TcX^TTOUffaV
XKt
T7)VaVoTUyiaV
twv
yaOwv oSuvwaav), xoXacrEco
os6
uttYr, ouw;,
EtTTEp
ioxiv
cpEffi"acpfiatv yp
xat xoXaoiv c
raur <tuveX8ev
ovy
olo'v te8. nXr,v XX' i/v
7rpwT)
xat TfiXEUTaia
itap t?,<;
tou eoo
yaptTo;
^t
to
ttXov, (TUfxaXXoa'vojv
xai twv
eu^wv,
Xyov
Se Xt'av to
âp' f,(jiJ v Eid-EpoiÊvov 9#it
fAs'a)
SExovavTiov
SXtyov(xv
to
7tap Tr,/atTo
I/Et, ir)vi<ro]SI SExat i%q
irap' ^)jai~)vipYa<lia;*
Sta<ps'ptS<0r, TtptoTV]Tr,; TEXsuTata
^lffsw,
030v
IxEtvr) (jiv
aTrasivt<TTttwv
fiapTiwv txot'w;,
auTr)
SI twv
jxj
u
6v(ti(awv uovov
xai wv 'xa-
PTO; V
TY, COT) [J lETVoV,(TE {2. TaTa TOU06Oi
xxXr,<J ia(fpovouua
xai
tvjv aÊcrtv to XEXotixr,-
(Avot
aToia te xai iriaTsouffa
8tSo(r6ai<3,
xoXa-
aiv1'' En aTo ouSejxiav ptfit,
7roXty,v Etav
aYa6Tr(Ta
TOY
zrfi Sixatoavr, Xoyov TTEpvtxav
ev
toTTotouTotY'vwaxouaa13.
14. aov 6. Kai
jj.r,v<7dl8 tou E'vTaaTroOovTa;
to 6eTovaTOc uo(J o<; 9eit'
oOv20âYa-rrr,xa6aipt
xaT tov
EoXdyov rpr,Y<)ptov, xaOatpwv
SEoeiSeT
IpYoti^STat21,TOioTOt SE
Yev<>i'voi<; w oJ xei'oi22
^Srj TTpOffOlAlXE,
StaTl'
[XET
6(XVaT0V O
7toXX5)J XaX-
aov tcoo;
xaOapis
tou
a7caXXaYVTa trfi uXrj,
XX' Iti
xpeta
xai
xaapaiou ttuo
etti toT
(xixpot auapT^[/.affiv 23;
furatur Gregor. Naz. Orat.
30.
n. 1 = P. G..
t. 36, C. 356.
[57]
II. MARCI EPHESII ORATIO PRIMA DE IGNE PURGATORIO.
57
5
10
15
20
25
30
35
f. 53\
ov'. "Eti, [SXXovTrpocnqxEityj yao'Tr)Tt
tou
0.
'1' Yx6v .1 ~ra~ptEiv
Tr,va~tr.pv 920^ TO
Xiyovyaov fj.^Ttapt5evyj
tjv apixpv
KjjiapTtavSt'xr); îov. 'AXXto
X(yovyaov
SV
toTTK
[/.eyXaf,[/.apTYjxo<7tv oSefAiaôtrj;
nt-
Tuy/avEt
Si
tt,v ty;7tovr,piarXeoveijiav. Oo'
apa
to
oXiyov
xaxov iv to Ta
aeyaXa xaTOjpoixoai
TTpoff^xstSi'xtjTir/^tv
8i to Ta
PsXtiw
vixV e
yp
to
[xtXXov
Soxouv ox
Vrt, g/oXy,
to
ys tjttov
av
eirj. O'
pa rcp xaapr^piov vofxisiv
Ttpoff^xei.
y0'. *Eti, w e/ei
TO
XiyovyaOov
iv to; TaXXa
cfauXot,
ouTto xb
Xiyov
xaxov iv toi TaXXa2
2
yao.
'AXXto
Xiyovyaov
iv ixeivot oSuva-
Tat
yawv
vTaroSoaiv 7totEv,
XX
[/.vov
Sia-
cpopvxoXaffaw*xa to
Xiyovpa
xaxov ouuoiâei
xXafftv, XX
StacpopaviroXaudeo);. Ox
apa irp
xaOxpTypiovvo[xt<7TOv
ov. vETt, i to TeXstov37raXovto xaapot
tvj xapStot
xai
ty, ^X?
to ^*v tov
êv*, toutou
Se
ojr fxot'oj
ccTravTe;
iiiTuy/voufftv,
oS'
pa t^ aT^ xaOaptrew
eatv
a7ravTb,
oS'
apa X_pei*
to
xaOapatou 7tup, EiitEp
sv tictiv
IXXii);6$i xaapai* r]"1yp
v 8 ûav ot7ravT<;
ETticrrj; Xxa8apu.vot
Sioc to aTOu
icup;
xa\
7rpo
eoiCTtav9
9
{/.oicoEyovTe;.
Touto Ss xai
Vi to
t^ vofxoOsoia; opou;10 au[xoXtxw;
TE xai
TU7CtX(0 iy'vTO'
TOTE
yp
OU
TCaVTET]
aTj txtwtJ vTE

tpai'vovTai
0Ta<J EwTE xal TOC-
O>,
XX'
[AVT?,,
b Se
T^, TtpO(XETpOV
(oTixai) tj
auTou12
xap(jEt>);
i'xaffTO xaT
tov
soXoyovFpviyopiov.
60v."Kti, aTO13iv
ytoii; {xyarpyjyo'pio;

0oXoyo;,
tov
repl
to'14
flauâ XoyovwpY)Tixw;
5
te16
xai vaywytxco;7to'.ou[xsvo,
IXwve; to
fJ tipo,
iv wcprjffiv17'
Ox
iôidojJ LEv
Ss
oSev18,
ooSs sis;
to
7rpcotxaTaXei^J /ojjisv19, itocpaivETat^vjtw
oStoj
xai
xaapw;
oti
fir) U7rptjv vxTa Taur/jv eaTt
ti
xaotpai;,
vvxra tov IxaaTOu20
irapvTa p(ov
1.
Argumenta p'
et
y' solus habot A. 2. T' aXa A. 3. xXeovM. '1. Ad
marg.
in. R
r.woatTaTOv
toto, xat
axupwTaTov
xat
upâê.
5. oO'
apa-naNTe;
om. M. 6. D.snrvj; M. 7. ex corr. P.
8. v in marg. P. 9. iorctetav M. 10. Vt
to; pov
M
pou?
A. Ad
marg.
in R to Sivfi SvjXaTi.
11. Toraxw; M. 12. Littera vocis auxo
sup.
lin:
P; scrlpserat
autoO. 13. aOr; om. A- l'i. to
to M. 15.
OetdpiTU; OQ. 16. ts solus A. 17. Ad marg. in R oti 6 OeoVoyo,vaipet
to
xaOapx^ptov,
to
uap Xatlvot >eyo|J -vov.
18. oOSv oui.
AR;
hic
posterior vcrba ioat'vcTat-zaapw;
intra parenthesim
claudii. quo fundamento innixus
plane. non
vidoo. fo.
xaTa),si'j/toji.sv OQ. 20. -x.i.a-0-j A solus habet.
a) Gregor.
Naz. Orat.
45, n. 11 = P. G., t. 36, u. 637. b) Orat. cit.,
n. 16 = P.
G.,
t.
cit.,
c. 6i5.
Il. Item
magis
convenit
divinae bonitati
exiguum
bonum non contemnere, quam
leve
peccatum
ulcisci. Atqui exiguum
bonum in iis
qui graviter peccarunt,
nullum praemium
consequitur propter praeponderantem
nequi-
tiam. Neque igitur exiguum
malum in iis qui
multa praeclare gesserunt,
decet poena
mulc-
tari, eo
quod praestantiora
vincant. Si enim id
quod magis
videtur non est, aegre pro-
fecto id
quod
minus videtur erit. Ergo neque
purgatorium ignem
esse putandum
est.
III. Item
quemadmodum
se habet exiguum
aliquod
bonum in iis
qui ceteroqui pravi sunt,
ita
exiguum
malum in iis qui ceteroqui
boni
sunt. Sed exiguum
bonum in illis non potest
bonorum retributionem eflicere, sed tantum
differentiam supplicii; neque igitur exiguum
malum in istis supplicium efficiet,
sed tantum
differentiam fruitionis. Non est ergo
arbitran-
dum
ignem
esse purgatorium.
IV. Praeterea si
perfectum praemium eorum,
qui
sunt puri
corde et animo,
est videre
Deum,
hoc vero non aequaliter
omnes conse-
quuntur profecto
nec par
est omnium purga-
tio, neque proinde
ulla causa erit purgatorii
ignis,
si quidem
in nonnullis
imperfecta purga-
tio fuerit;
nam omnes forent per
eumdem
ignem aequaliter purgati
et ex aequo apti
ad
videndum Deum. Hoc vero etiam in monte,
ubi lex data fuit, allegorice
ac
figurate
conti-
git
tunc enim non eodem statu atque ordine
omnes
dignos
habitos fuisse constat; verum
hunc alio,
illumalio, unumquemque,
ut
opi-
nor, pro purgationis

suae modo ac ratione ,
iuxta Gregorium Theologum
V. Item
magnus
ille inter sanctos
Gregorius
Theologus
de Paschate speculative
ac
mystice
sermonem habens,
ubi ad eam
partem
venit
in
qua
aitb Non efferemus autem
quicquam
neque
in
postridianum relinquemus ,
illud
expresse aperteque asseverat, nempe nullam
ultra
praesentem
noctem purgationem fore;
noctem quidem praesentem uniuscuiusque
58
[58]
5
10
15 1;;
20
25J
30
vitam
appellans, et nullam
purgationem post
eam fore
admittens.
VI. Item idem dum in oratione de
Plaga
grandinis ita dissent8 Omitto dicere quae
illic sunt
tormenta, quibus malos
impunitas
in hac vita
tradit, ut satius sit nunc
castigari
et
purgari, quamillic
supplicio affici, quando
punitionis tempus erit, non

purgationis ;
manifeste
statuit, nullam esse
purgationem
post migrationem ex hac vita, sed tantum
aeternam
poenam.
VII. Item Dominus noster, in illa
evangelii
secundum Lucam
parabola de divite et La-
zarob, docens
quae utrique obtigerit conditio,
Lazarum
quidem dicit statim
atque obiisset,
delatum fuisse ab
angelis
in sinum Abrahae;
divitem vero simul
atque interiisset, sepultum
fuisse, et animam
ipsius inventam esse in in-
ferno tormentis
addictam; atque
ita cum
per
sinum
quidem Abrahae
supremum
illum
in beata
requie statum eorum
qui Deo
placue-
runt
significasset, per infernum vero et tor-
menta, extremam damnationem et aeternam
improborum hominum
poenam ante oculos
posuisset nullum inter haec medium locum
reliquit, qui temporariam aliquam poenam
contineat,
sed
ingentem quemdam et
imper-
vium hiatum, quo utrique separantur ab
invicem et summa ac sine ullo medio contra-
rietas manifestatur.
VIII. Item consentaneum non
est, animam
corpore solutam, et iam
prorsus incorpoream
materiaeque expertem factam, a
corporeo igne
cruciari, cum
corpus ipsius, quod ignis erat
1. no in voce itoxa),iv
supra versum Q. 2. (n]8s[i.{av
corr. ex (iav Q, additis ad marg. syllabis
SE[Ai'av,quin litterae av
prius
cxaraiae erasae fuerint. 3. Ad hanc
habetur
in R ima pagina
sequens additamentum, altera manu
alioque atramento exaratum Kai l-i et; -rbv X6; t^ Xoru-upi
tv *Tti)v ^(ispa lyov )<it-

Otoa itvp,
o
xaGapT^ptov, X>. xoXa<7Tr,ptov,ete <jo8o(Atatt-v, sts 6
npb TcpoffWtouto-j GsoO
xropEETai, EtTET
T)Tot{iaa(jLE'vov
8ta66Xt.)
xai to yYXot aOro . II Satovjv
TOUTOUdw; Etpix-ro, TOU E80T04Ta UaXou-
xpi6wT<XTa> ypei
xaT IlaOXoo, Et
|*t|
TO
nap
TOU 8e(ou
etpv)[ivvllaXou, ox ni
xa8apT7)ptoy vvoeto, XX
TTEp
TO aicovcou
J tupo;, ai ffowTaTOt. Locus e Nazian-
zeno adductus habelur P. G., t.
36,
c. 412 A. 4.
Xyei
A.
5. 13
ad
marg.
C x8ev A. 6.
wapa-
7tE|i.<pyjvai
P. 7.
xapotv xXaatv A. 8. v68eA. 9. Tr(v ^jv
M. 10. 8ti C. 11. to solus habet
AP. 12. Ad
marg.
in R xt xai St T7j<;to
Aaapou irapaoX^ SsixvviTai, ti ox Icti
xaapT^ptov.
13.
itpxouffav v T,r,
55^
R. 14, TV
âpTavovTtv
R. 15. oxt. xaTaXIXnts R. 16.
rcp xatpv
Ttva M. 17. 'garov
OQ. 18. $ om.
OPQM. 19. Ad
marg.
in
R,
hinc
quidem tpatov,
inde
vero
uûpTaTov xs^Xatov xat
vavTY)ppy]TOv. 20. ou
Tb-7rEpt8pdtTTE<r6ai
intra
parenthesim
in R. Ad
hanc idem cod. R exhibet tum recto tum avcrso folio scholion satis
prolixum
hoc
pacto Xpuo-oo-Tptou
xp* fuXa to xat MaTGaov.
*r)fft yap- <e Kal
yp
si
upaOr)

Oed, Tta-riip on- xai et
wpytffTai, ptXoJ tat
a) Greg. Naz. Orat.
16,
n. 7 = p. (; |.
35,
c. 44. b) Luc. xvi, 20 sq.
roxaXtov
i
xai
[/.r,O|xav xdapctv [/.et'
aTOv
etvai
7rapaycopwv.
*3. "Eti, ato
ev T(o
el ti]v Kr^v Trj
yaXL'tj Xoyw otaYopsuiov
orw;" 'Ew ^yeiv
s
x ixetds
oixaiomipia, o
evravia
cpetSw7apa-
otSwaiv, w
(SXtiov
evai vv TtaiSeu^vai xai
i
xa0ap6)vai r\ tj
exeTcfe
{J affvw7tapa7rea6^vai c,
'( yjvixa xoXdarscoxaipo,
o
xadpdeco , nap
i'(TT]<ji tf avepJ ,(jirjSsaiav
Etvat
xolapatv (ATa
tv)vIvsvSe8
(X7cXXaYTiv, XX' r, iio'vovxrjv9
aomov
xXaaiv.
" "Eti10,
Kupto
v t7| to xat ouxav
eayYsXi'ouirapaoX^ 2 rapt
to ttXouctiouxai TOU
Aadpou
Stodoxowxov
ixottepov StaoeatAvovxXrj-
pov, tov [xvAdacov cprjdtv afxa tw
toavETv
TTveyvai
utco tjv
y/Xoiv
st tov xX7tovxoti
'Apaotjx,
tov os TrXoudtov
fxo
TE
xa^r,vai
izo-
OavvTaxai
xrjv 'fyw/?iv
axo
eCpe6r;vat
gv
tm aoy,
U7rdpôuaav13
Iv
pairavot;'
xat outoj ot
(xsv
TOU
xoXttou TOU
'Apaix tv;v
xpOTaTr,v
xaTot(J Ta<J iv
Iv
tv)
sSatuLoviXr^si twv tw 0w
(pt'Xwveui.'fy|-
va, St Se TOU
aSou
xai twv
paffdvwv tyjv a/<x-
ty)vxaTaxptffiv
xat awvtav Si'xjvtwv
au.apTtjXwv
Trapa<7T7jTa,
ox eti
f7.eTa^
toutwv
eTEpov
totov
xaTXiTTE15
7TpO!xatpo'v
Ttva16
pdffavovE/ovTa,
XX'
-/] j(d(7[xa[xs'ya
xat StaTOv
7 tstpYOvIxaTpou;
e 8XXrjXoiv
xai
tyjv axpav
xai
(XE<rov
IvavTiwatv
TtaptffTCOV.
v)0'. L,tiij, tjv Ûyfrjva7raAAaYei<iavtou ffwjia-
to; xat
<i)[/.aTovTcivr)
xai iiXov
yvo{ii.vrjv
ox
taTiv exo utt
atj(AaTixo>Trupo; xoXEaat, TOU
(TWltaTOOtT^,
O& TO20
TCp{J LXXe TtSptSplXT-
T50]
II. MARCI EPIIESII ORATIO PRIMA DE IGNE PURGATORIO.
59
5
10
1 i')
20
2 ~-)
30
f. 54.
tecOat, StatpOapvTO.
Msx
(jlsv1 yp t^jv *v<
otaaiv
7T*vaXaouffyj
xo awua
cpOapTOv,
xal
T); XTtcrsto; irdffrjXXotiosta'vi;,
xat
Staipesv-
to; tou
7tupd;,
<u [/.avavojjtev, exo; ut9) tyjv
rc toutou2
2
xXaatv
xataXXr(Xov eorsaai,
xai OUX
arr, jjlovov3,
XX xalt to SaifAociv,
axe xat axo~ o:pepo
ouat xal uXjvxiv xat
1
Tzai'/yxr^-a.ireptEXYjuvon;
xat
acojxaxa pta r,
ixupta
3xaxxov
[xyav6
J J afft'Xetov
Trplv
os TO
oxov
<icou.aa7ToXaTv, eoo; oOua
[xovov tt;<;
CXr(; aatxTOv,
et xat xa6' auTjv8
8
6^>ffTr1xe,
7tw
av Otto9
<7io(uaxtxo Ttupo xoXecQat u-
vaixo
6'. Eti, et
twv
ytwv
ai
û/ât
Sttjv rpoyo-
vtxTjVaapxtav (xo'vyjvvxw
aSv, XEXpaTY]vxo (xypi
tj
tou
2toTvjpo;1
t atv i2
xaTaâcreo);, ou/
w
ev
7tup\
xat xoXffEiirvioi, XX' w ev
Seajjionvi-
ptco13
xat
cpuXayvY-,
xaOw;
aTro'dToXo; Ile'Tpo
Iv
ty,15 lTiaToX^cpiquiv
Dii'v wxt
rot
iv
<f>vkaxrj
nvev(.iaoi nogevOsi xrJ Qvi-e,
Staxt'16
u.r\
xat
x;
xwv
[/.expito; jjLapxrjffvxwv17
vxauOa
vj/uy
xoioxoa$r,<;xacet
{Aex
TOVOavaxov,XX'ext
upo;
xouxw/psia
xat
xaOapatou irupo'
ou Si xwv
e^wv
tpEO^ffOvxat;
t'18.
vlvri,
oi tov
iffaYysXov
7it
yy;
7roXtxsuaa-
(êvot^t'ov
odtoi
J taxe'ps; r,(J (.wv,TtoXXaô
xat tcoX-
Xaxi Si' O7rxaatcovxat vuTtviwvxat
rptov
6au-
axwv
x
7rep\
xi awvt'ou xoXffEojxal xwv ev
axri aewv xal
w.apxcoXcov*9axot
TE
[ûouêvoi
xat TOU;XXou20uiuoivxexal w uapovxa
xal tJ Stj
ffT!, xat ev foret (i.vov, o xr,v >.aiv riv
upwv,
). ISev <te
(j.Ta(iX6(isvov(Xojae supra versum)
xal
rcapaxaov-a. vOe>.ovxai r,[xei; ouxw
8te6eptJ t.v6rj{jLv, w; xva x
(J 7c),yxvatpb tyjv yny^
taviatatat xf,v
rjfXETpav. "Apa

(XEraixt'J ^jvoc
oO
Sixyjv tSwaiv oheo ^|iapT
xal
(i6pt<7v.
Etta
sitay61'
'AXX'
opiiT) (sic)
Ttt^r,Tt[J ivov
toCto to
to.
Kv
[iixfov
aTw
Ticn>.ax'i"ii <nttv8r,pa, )-6x).r(pov
vdtrcTEt Xya py<Tta;
.
"Hyouv (reliqua exciderunt, inarg. infer. resecto; tum aversa folii facie, additur) Trapxxaxttv <ft\ai-
"Av 8
|xsTa6aXw[xe6a[Atxpov,
xai touto
(lege to(totov) o<tovyvwvat
oxt
v|(jLdtpxw(jt.v (sic),
Oô r 7tr,y;
va-
XÊt, (iT.p
t rXayo; yjX~ixv
xal
ato
v 7rXet'ova
Xr, xodoTto (iX).ov y.a'pei- xai yp uXotov oixetov
x^v yj[iXpav ^ycttat ffa)Tr(piav, xat to SoOvat aîX; to; atTO'jctv . Haee Ioaunis testimonia
logunlur
Apud Migne, P. C.,
t. 57, tum c. 30<i
D,
tum c. 308 A.
1.
[Av om.
AC. 2. toutoj ztio-j M. 3. (xvov (jiov
P. 4. y.ai
supra
versum O. 5.
rcypta in
7tctva corr. volunt OQ, addito v supra versum irpiva C r, itvpta
om. M. Ad hune locum R haec
habot in
marg.
'0
yp ^p OXy)t; iezi xat to
itp waauTw:. 6.
(xs'ya
A. 7. o^ffav O. 8. a-rrv
OQ xa6' arriv P. 9. vnb om. M. 10. Et om. R. 11.
XptflrxoC
C. 12. e; aOxo M. 13. 6eo-
!xotrip.:a) R. 14.
7tTToXo; (xeya; M. - 15. tyj om. AU. 16. t xi C. 17.
^[/.apniavTwv
R.
18.
Haec
g"Eti o tav x),. in rodd. AR
alteri
g "Eu et t xX.
praeponitur;
in
reliquis
vero codd.
post-
ponitur. Ordinein codd. AR servndum censui, eu ru eodem pacto se habeat in altera Graecorum
l'esponsiom?. quae
num. 111 dabitur. - l'J ,
xu.aptw>tov xat azwt G. 20. toi; aXXot; M.
ai
1 Pet. m. l'-t.
apprehensurus,
iam interierit. Rvera, post
resurrectionem, cum denuo assumpserit cor;
pus incorruptibile,
et creatura omnis immutata
fuerit, illa utique poterit, igne
discisso ac
diviso, ut novimus, ab eo congrua
sibi
poena
cruciari; neque
vero
ipsa
dumtaxat, sed etiam
daemones, caliginosi
ut sunt necnon materiam
aliquam induti et crassitiem et
corporea
aerea
vel
ignea
iuxta magnum
Basilium. Priusquam
autem
proprium
suum
corpus recipiat anima,
cum species
tantum sit nulli materiae admixta,
quamvis per seipsam
subsistat, quo pacto
a
corporeo igne
cruciari possit?
IX. Item si sanctorum animae ob solum
originale peccatum
in inferno detentae fuerunt,
usquedum
Salvator ad illumdescendisset, non
certe in
igne
et supplicio,
sed uti in custodia
et carcere, sicut Petrus
apostolus
in epistola
sua dicit In quo
et his, gui in
carcere erant,
spiritibns
veniens
praedicavit; quae
causa est,
cur eorum quoque animas, qui leviter in hac
vita peccaverint,
talis infernus post
obitum
non
possideat,
sed adhuc requiratur
in hunc
finem
purgatorius ignis,
a quo per preces
solvi
poterunt?
X. Item sancti
patres nostri, quotquot ange-
lorum more vitamin terra duxerunt, quamvis
passim
et frequenter per
visiones et insomnia
aliaque miracula tum de
supplicio aeterno,
tum de impiis
et
peccatoribus
ei addictis ipsi
edocti alios edoceant, eademque
veluti prae-
60
[60
sentia et iam facta intueantur ac sermone
praemonstrent, quemadmodum et
parabola
illa in
evangelio secundum Lucam divitis et
Lazari statum
describit; tamen de
purgatorio
ign
finemhabituro nihil
usquam declararunt.
XI. Item
dogma
illud de instauratione
omnium et fine aeterni
supplicii, quod
ab
Origene, ut dictum est, origine ducta
apud
nonnullos ecclesiasticos viros
obtinuit, inter
quos est etiam
Didymus et
Evagrius, quod
Dei
erga homines
benignitatem praetenderet
atque ignavioribus valde
acceptum esset, prout
deifer ille
Ioannes, Caelestis Scalae a auctor,
ait; explosum nihilominus
damnatumque fuit
a sancta
quinta universali synodo, quod socor-
diam animis iniiceret
negligentesque adhuc
negligentiores redderet, dum
exspectarent ali-
quando'liberationem atormentis et promissam
instaurationem. lisdem
igitur
de causis
propo-
situm
quoque dogma
de
purgatorio igne
exterminandum videtur ab Ecclesia, quia desi-
diam
diligentioribus inducit,
eisque suadet, ne
totis viribus adnitantur ut in hac vita
seipsos
expurgent,
cum alia post mortem
purgatio
expectetur.
1. 7t)>ou(j(ouxai to om. M. 2. ei^TiiptQ. 3. o
TtapaSexTOvM. 4. yev6(ivov C. 5.
7t|iUT]
rt
C. 6. xai
olxounevw7} NOQR. Ad locum haec in
marg.
habet R w; paufiou itotov t
zaapTr.piov
to vOpwirov;, wogXXeTat. 7.
ixtoiwv
M. 8. Trtyy>|iv7ivA. 9.
wpoaSoxwuEvo-j? R.
a) Ioan. Clim. Scala Paradisi, grad. IV = P. G., t. 88, c. 780.
yivofjiEva
Osojavot TS xai
TrpooctxvuvT
TM
o'vco,
xa0a7tp xat to xat Aouxav
eaYysXt'ourapa-
oXr, Tjv to! TCoudioyxai to
Aotapou
xaT-
oraaiv
otaojypacpe, Trspt xaapTtxo Ttposxat'poo
7rupo
oSsv
oSat/.oote<ja3>r,<7av.
ta0"
vEti,
to
t^ a7toxaTa<iT<jgw8o'yu.a
xai to
teXou t^; auoviou xoXdaeux;
irap 'iiptYSvouc, w
etpyjTat, Tr,v
p/r,v eXr,yo;2
xai Ttvwvtv ty;Ix-
xXr,<7iaiTrtxpaT^cav,
MV lan xai
AiSuiao;
xat
Ktypio;,
OCTE tvjv to 0eo
<piXav6po)TttavTtpoaX- 10
Xo[xvov
xat
e7rapx8XTOv3
gv toT
paujjLOt ytvo'-
[aevov'1,w h
Oso'ôpo'Iwotvvr,<;
Tyj<;
Ougaviov
KXi(.iaxo pîTEXTtovcp'/iav, oaox; Trexvjpu/Oy)
xai
veOsfjiaTiffriirap zr,s yia<; itiuntr^ s otxou-
aevtx^6ffuvo'Sou, o)
ExXutrtvTa'J /uyai
guTtoiov7
7
15
xat
to âuijiou
ti
âuixoTpouirepYaoiiLSvov,
IxSsyojjivoui;
ttots tyjv TWV
paaravojv XuTpoifftv
xai
Trjv l7rr,YYeXuvr|V
8 TroxaTadTaaiv. At TK aTa
toi'vuv xat to
nrpoxst'i/.EvovSo'Y.u-a
to
xaapatou
7ropo<J 7roXv]TOv
KV
iy] tvi exxXYjfft'ai;, w;
pau-
20
fxtav SjjtTcoiov to (T7rou8aoi
xai tceTovauTOixy)
7rafft
TpoTOiywvijeffai
xaTa tov
7rotpo'vTpt'ov
iauToii;
IxxaOat'peiv,
w
irpoffSoxwfAvr,9iTepa
xa-
Opagbx;.
5
10
15 -1
20
25
30
RESPONSIO GRAECORUM AD POSITIOXEM LATINORUM DE IGNE
PURGATORIO A BESSARIOXE XICAEXO RECITATA DIE 14 IUNII 1438.
1. Et
pv Ttept
u>v
XXr'Xot ustffrjToufXEV,
atSeffiacoTatot
xuptoi
xai
TraTpEs;, vt'xr, uo'vov
ry to TrpoxEi'uEvov xai [/.rjev
xouov1 XXou
iTtotoasOa Xyovr,
-b- vtxSv Ix 7ravT
xpoTtou
sr,Tv,
oV av
iiroioutiEv etxoTa,
oux' v X-
Xr,Xtovotxatw;3
VjVEff^fjLsOa oVîrou"s-ei Ss
ôv
TE 7to'vov uTTOffxafftxstTa
x^v
v
|j.axpv Tautr,v
iroor,uuav toototov, uv
TE touovo'
tto ttj
7rpoxiavr,<;fltucov <juvsXEUff<o;
TrpoxotTaaXouE-
vot 4aitouor,i;,ouSev
Tpov
TO
7rpoxLivovr,
TO
t/)v aXrÊiavvaavTaav
asoTpoui; acTtotCsa-xt
xai EuxTatov
^Y^ffa<6at ipuatov, tj.YaXi
vy
ir, IX7; av
0w ffuXXrjTTTOpi
itvxa
7rp;otai
xax votv
u.3>oTpou;a7taXXot;at XXr^Xiov.
Touto
[XV
il
O'J V O/.7Tt TO!
7rpOXl(J LVOU
VUVlTOUTOU
r,Tr'(/.aTo; IX-i; ati
Yvvi(effQai "-o'vov,
XX
xo 67Ti7rvTCovtffto; twv XXcovTtov
f|U.v u-
VOCTCDV,
SuVKTWVOVTWVTTOCVTt.); 0tO
6
XOtTtt Ta
Xo'yia vat.
'AXX' ixHt'vwv mv e?vxa
[xeXei"
7
0ew
xal
[xeX^<Ti
tw
(itoXXcov
ovtcov oi voix-
^tatj ar) TrajuocravTi xai ro ty;; c^vy)<;
xXrj^vat8, 7ravTWi;
ox
6i; xevov
vûa TpEÊtv
cprjffEt
OUOTOVTOffOUTOV
^[/.OJ VuÔTE'pWVfJ La-
taiwuEt
aYJ va,
aXX' aTO;
yevouEvo; ffvvSEffjxo;
xal X(9o; xpoytoviao;
ffuvrl/t
XXr^Xoiûa
x oucrxoJ Taauro
[xe'Xrj
xai aXXr,Xouwcret sv
9
a7ravxa; awaa Oto
[xiav XEcpaXr,v
lauxov
7Tp-
YaffExat. Ilpi
ou ok
Trpo6'ijt.Ea
vuvt ^rr,-
aaxo
<Txs\3ca0at, 7tepl
TOUTOUTa vv v
Troir,-
te'ov
Xo'yov
ut:o
0si fîivi p;atji;'vot;
Iv-
xe'ev
1. ot'.ov L. 2. to ed. 3. Suaiov H. 4. <r.,v>.e<Etf8ai
7rpoxaTaawo-j[Xvot; d. 5. toutou
av SL.
6. 0i
lt d.,
ubi
profecto
error latet. 7. (AXotII. 8. x/.r,8^vai /.r,6riv*t II. 9. ;V .Scsi =v Il.
a) Primus edidit Harlung in
s>lloge
Basi-
leensi cui titulus
Orthodoxographa, an. 1555 (=
H); repetierunt Salmasiu^, De Primatu
Papae.
in
appendice (= S),
et Nicodemus Melaxas in
svntagmate anonymo adversus Latinos Londini
edito circa annum 1627
(= L}. Siglo d. signifi-
cavi harum trium editionum consenûm, neglectis
III*
1\
1. Si de
quibus
inter nos controvertitur,
reverendissimi domini et
patres, Victoriatan-
tum esset
propositus scopus, neque aliud
quicquam spectaremus quam
omni ratione
palmam quaerere certe
neque consentanea
aequo faceremus, neque
nos mutuo iuste
ferremus. Verum
quoniam et nobis, qui
tantos
labores
suscepimus
in hac adeo
longinqua
peregrinatione.
et vobis, qui tantum studium
ad habendum hune coetum
impendistis, nihil
aliud propositum est nisi ut
veritatem, ubi
constiterit. utrique amplectamur, idque opta-
bilis lucri loco ducamus
magna
sane
spes
fuerit, Deo adiuvante. fore ut
negotio
toto ex
animi sententia
utrinque confecto. alii alio
discedamus.
Quod quidem non solum de
controversia nunc
temporis proposita futurum
speramus. sed etiamfortassis de aliis
omnibus,
quae
nobis
impossibiles, Deo
possibiles1'
va-
dent omnino. prout
sacra oracula
loquuntur.
Ceterum illorum
quidem
cura sit Deo, et erit
omnino, qui. cum inter multa, quibus nomi-
natur, nomina. non
dedignatus fuerit etiama
pace vocari', prorsus
non
permittet ut in
vanum curramus, neque tantum inter nos
certamen irritum reddet; sed
ipse factus com-
pago
et
lapis angularis'1 coaptabit nos mutuo
inter
nos, qui
sumus disiuncta
ipsius membra.
et omnes
tamquam
unum
corpus effectos sub
uno
capite, quod
est
ipsemet. rediget. De
quaestione vero.
quae
nunc
consideranda
occurrit,
iam verba sunt
facienda, Deo
duce,
hinc
sumpto
initio.
mondi? iypographicis. quae salis limita hic et
illic oceurrunt. Arcudii editionem, seu
potius
varjnwfftv, cum lexluni non exhibeal integruii).
in referendi? variis lectionibus
prao oculis mi-
nime Iiabui. 1>! Cf. Mat. xix, 2(>;Maiv. x,27.
c) Cf. Rom. xv. 33; xvi.
20 etc.
d) Eph.'n, 20.
[62
5
lu
ir;1
20L)
2J
SU
3.-> .1
't0
2.
Ignem purgatorium
et
punitionem per
ignem temporariam finemque habituram, nos
sane a nostris doctoribus traditum non acce-
pimus, neque
orientalem ecclesiam ita sentire
scimus, ut et alias diximus.
Quas
tamen eccle-
siapro defunctis preces fundit,
dum
pium
tribuit
Deo cultum,
has
aliquid
eis
praestare posse,
hoc etiam
prorsus statuimus; iis credentes
quae
hac de re a
patribus
sunt decreta. Quod
quidem
cum sanctorum animae et nullius cul-
pae sibi consciae,
aeterna vita; tum
quae prae
senti vita abusae fuerint ad fruitionem carnis

eiusque voluptatum,
nullavirtutis ratione habita,
aeterno
supplicio
sint dignae, hoc et sentimus
et
profitemur; vosque
ob distinctam hoc
pacto
quaestionem
laudamus
atque admiramur, et
Deo
gratias agimus,
ea damnantes quae de
vobis antea sentiebamus ut non recte dicta ab
iis
qui
haec dixerunt. Quod
autem animae illae,
quae
medio quodam
modo se .habuerint inter
virtutem et vitium,
et nonnulla
(utpote corpus
indutae
passioni obnoxium) peccata
contra-
xerint non mortalia, neque aeterno supplicio
obnoxiae sint (id enim divinae benignitati
neutiquam
esset consentaneum, quod
et nobis
videtur), neque
divinae
gloriae participes fiant,
priusquam poenam quamdam
luerint ob non
praestita quae
facere
oportuit,
et contractam
inde labem exemerint
atque expiarint
in hoc
videlicet
igne purgatorio, quemadmodum
vos
in vestra hac de re
responsione exposuistis
en sane in quibus discrepamus, neque
eadem
ac vos sentimus. Quod
enim animae illae
aeternum supplicium
non mereantur, id recte
dicitur, neque
ei contradici potest; quod
vero
purgatorio igne
etiam egeant,
id offendiculum
fit, et de eo a vobis dissidemus.
3. De hoc itaque
nobis faciendus est sermo,
itaipsum partientibus.
Tota hac de re contro-
versia in duo
capita discerpta, horum alterum
rursum in duas
partes
secabimus et dividemus.
Primum
quidem quaerendum
venit, an
quo-
rumdam
peccatorum
remissionem post
obitum
hominibus creator largiatur. Secundo, utrum
punitione
adhibita, an
simplicitcr prodivina sua
1.
irpb; xapov H, et saepius dcinceps.
2.
o-jitepetXrâjjLev
H. 3. repo; Oebv
npTev
cd. '1. toto
toijxwvH. 5. xoxo
{ivpovoO(J Lcv
SL. 6. îmilia dicit Marcus Ephesius apud Syropulum. op. cit..
p.
131 'Hfie yp aXXax;yjxoyo[j.ev'xt Soetto irpi
TOU
jro-jpyaTOpou OjASTpa xxXr,<rta.-ai
ixpw:
vv ^)xoy<ra(J i.v
to*jto. 7. "Oti xai d. S. otw cd. - '.. Xo-j(J Lvo;
SL; forle
logcndum 5i).eo(Avo;.
2.
flp xaapxvipiov
xal xo'Xaatvot
7rupo<;
Trpo'ffxaipov xal t'Xo'ijouaav'Xw>û-;otto
xtov
f,u.eTp(j)v
o
TtaceiXYiiaaEv
2
ctoaaxaXojv
oxy-jVtt;; dvaxoX)i;xxXr,(7(avaruevcppovou-
aav, w xal XXoxe
eitcoulev Tot u,svxoi t^
xxXvjaiaU7rp
xjv xOveojtojv
ey
eitt xa
koq,
eov3
TrpeaeiauTrp
aiwv vusiv ti ova-
uSat,
xouto xal ixvu
Tiixea,tckteuovxc;xot
7rov/)vaa6voisucip
toutou
Trarpctaiv.
"Oxt
uiv
ai TExwv
ytojv 'I/o/ai
xal
ixrjOvaxaTi; cuv-
7xi(jTd;jiEvai Trovyjpv Tvjaojvi'out.bfrêicriva;iai,
a? TExwv
xaTaypr,(7ocfx'vti)v
t<s>
TrapvTi
Si'w
Trp;
irXausiv
x^ <rapxo; xat
xwv
axv;^Sovojy
xat TOU xaXou
Xyov7T7roir,iXvo)v,
aiwvtou
xoXdcueoj, tooto xai
cppovouv
:i
xai
Xe'yousv,
xal
upia
ouxo)
SieXouisvou
xov
Xo'yov
Traivouuv
T xai
8auu.aCou.ev,
xai xi 0w
/dtpiv
aoXo-
Youaev,
wv
-//cououevTCpiCjjuov7rpTpov
xaxa-
Yvovxe 6, w o xaXtoi;ipr,u.vo)v 6c&'virep
xai
epr,xo.
"On Ss7 a
u.uo}(j7Xp 7cep\T ptr,v
xal
xoxaxv
uyoucjai
xat xiva
(cociaa TTpiaXcaevai
Trar,xov) 7rt<jupou.svai u.apxû,axau.^)avdffiaa
ouxe
ty,
alojvto
u7raYOivxo
v
Si'xy]
o
y^P ';iov
ty.
OtacptXav6po)7ria, 7tep
oOvoxeTxal
û,v\ oixa
x)<;
xou0eo xeôvxai
o^rfi, u^
xai xivaxfffaaai
Sixtjv
()vSovox
TTX'Xffav,
xal xovs/.eTOsv;ro-
Osuvatu.oXu(ju.v
ev
xouxcoSr( xaOapt]c(c<) irup,
xaOw6u.t<; ev
i^ 7xepi
TOUTOU
roXoY<a j'Oeafi,
Ivxavia Bt\yj Siaîopi,
xai xalxdlaxiv a
o^
/.0X0Y0UU6V uixv.
To
uvYap;j.y)tyjatcovtouxau-
xa^^t'a
evai
xoXotffio, xaXoj
XYexai
xal v-
xt'|>7;(jai
oxVrr xb8sxal
xaapxyjpo'j iittSsr^rjvai
TTUpo',
TOTO
7Tpd5X0U.ua YtvsTat>
xat
wSpiXOUXOU
SiacppouEOa.
.'}. 11spi
TOUTOU xal SrtTcoiy)xov xov
Xo'yov ouuo8
8
ax
oieXousvoii;.
Ta
7TEpl
xoxou
r,Toij.va Siyy)
uivoivjpYjrai"dxepov
5aOi;xivoxr,veu; oo
TOiAviv
xal
8tap(Ttvi7rt3'yexat. [IpioTOvV y*P
EdTtr,T7i0v,
et xivtov
uapxiwv '(7t; [xe
otvaxov
dvpwrtoi?Txap
xo xxiffavxo;
/opT|YTai'
Ssuxepovos,
1 Si
xoXffEto; r\ a7rX(J o<;
ty
t'
cpiXavOpioTria
xat TaT; x;; sxxXr,<jta<; Xsoujxvo;9
~I
[63]
III. RESPONSIO GRAECORUM AD POSITIONEM LATINORUM. 63
5
10
15
20
25
30
35
1
40
[
iTott;"El 8= St xoXaew,
7toTpovXvjxtvo
xapaews1,
otov
epxTj; ?, ^>ou
*e xai
dtyvoia2,
r, xat sij
vYxr,<;mipo;,
xat toutou
cwjjiaTtxou,
7roTov
ufxeiStaTgi'vsaOe.
4. Otco; ovtoutou
otaipoufxs'vou, YjijiEt
tw
uiv
TeXeuTXIWgVt
Tp(TO>(tOUTO
SgffTl, St XoXdffEW
Tôt
xaOapTYjpi'oumtpoTa
<|>u/StsXouaaVt
Tr,vaiwviov
cptxffai wvjv)
o
Tt9i[As0oc,#u
fA/jTE
7rapa Ttvo twv StSaaxXiov ar
7raptXvjcpausv,
Tt3 TExat
cpoo;
o
(juxpo U7co0pu7mi #|jxS;, (xv)
7iup Trpo7xaipovU7to0s[/.voi7iaoootxv
TExai xar-
OapTyjptov,
tw iraVTi
XufjtYjvwfjisattj IxxXyioia
itXy]wy.aTt.
To
yp
(houxai
dojT^po
et aoviov
7tp itoprivaixvouto
txaptwXo 7TXU(7<j6ai,
7TOOV Sy) TO8'
UTToXyi7rTOV TO
7Cup,
TOVTO
UOVOV
taactv o Trifftol xai
wgpi
TOUTOU
TaT xoa Ix
7tat'3cov
evr^r,vTat,
xat
Trpotouto
*opwvT
xixevo
SeSto'TjjtaXiffTa7totvTOJ v,
xai
Xoyov
^guuvouar!
7rivTa xai
7rpiv.
El oi:>vuv ex
veou fÊi6
xat
irpdxaipov 6voaa(7o;jt.v 77rp, oio uy) touO' utto-
t 'J I":>.
TtTEuaavTEEivai 01TctffTotto
atwvtov, xai Trav
^0^
TOioTOv
voaffcoffi Tiup,
xvT6svTa
'ptyivou
vo-
<j/,0ojfftxat t>V ttj
atwvt'ou
xoXdcEtofAvyj|ji.r,v
twv
]/u^wv7toixt'(J toct8, tXo xoXaao>9Vevoi.c'OV
w TtoXXav
i'^g-cai aTOTca,7toXXyjv
81
7rtt$ovTai
tspl Trjv oxi7v 7roXtTiav
jxXstav xai
7roXXr,v
v
XoprjyTjCOuivuXrjV
Tr, aojvtwxoXffEt,oSsis;vvo't.
Ata TauTa ouv oSsitote
[f-i'i
xou vuv
.gprjxauEV
T010UT0V OSV 05' o'Xttf
EpO[/V.
5. ''Oti Se auOt
uapTtwv a^>gcri;
SiSoTat to
auYyvojT
UTaifrauiv ex 0ou
[XTatyjv rco too
J OJ J xaTO Xu-TlV,07Tpr\V
Xai
rtptriTOV
TWV
^V)T0U-
tAEViov,
touto xai twv toaax/wv
Xgyo'vTojv
xouo-
[xev,
8vexsvoi Stoaaxoucrt
tpo'kov. flgpt
to
[xsaou
o
Sv)xai
fioT'pou
Xdyoi;Xonto*touto Ss
estiv,
si oi tivo xoXduw, xoXaffgw; l otov
etpxx^
rj tivo;
o''fou,yj ^Xco oi
t^;
cpiXavpwui'a;
t^
tou 0ou xai twv
tyj<; ixxXr,a*(;
g/wv
tXeofxsv aTv Ta TOtaxa
-tva*.
aaptj-
(xaTa.
AXX keci
[aev
toutou Tavuv o
xatoo;
tl-
7tetv
7tpo
SI Ta
Trap' utxwv10 eusvrjVEYfJ iiva
tov
1.
x*6p<TW;om. II. 2.
yvoa; va; SL. 3. sm SL. 4.
Ttapotxov d. 5. d.
6.
fl(te?c
om. SL. 7.
vo|uu|fcsv
ed. 8. m>ix<rw<nvd. 9.
fUvrat H, quod in
marg. corr. in
activai
10.
7tpl i[j.wv
ed.
dtsw~tev
ed. 8. 7rotx,'awqtv ed. 0.
dc?;F-vTatI-1~,quod in
iiiarg. corr. in
&~tivat.
a) Mat.
xxv,
41.
benignitate, ecclesiaeque precibus placatus.
Si
autem
per punitionem, utrum alia
quapiam ex-
piatione, videlicet carceris vel
caliginis et
igno-
rantiae, an etiam necessario
per ignem atque
eum
quidem corporeum. qualem vos affirmatis.
4. Sic igitur divisa
quaestione, nos
postremo
huic modo
supra
tertium
(id est animas
puni-
ti'one, quae fiat
per ignem purgatorium, af-
ciendas
esse,
ut advitam aeternam
perveniant)
nequaquam adstipulamur, tum
quod
ne ab ullo
quidem doctorum hoc traditum
acceperimus;
tum
quod metus non
exiguus nos incessat, ne
temporarium ignem statuentes
eumque
transi-
torium et
purgatorium, universum ecclesiae
coetum labefactemus. Cum enim Deus ac Sal-
vator noster
peccatores
in
ignem aeternum
abituros
pronuntiet,
quomodocumque
is intel-
ligatur ignis,
hune solum
agnoscunt fideles,
eoque ipsorum aures a
pueris personant, et ad
hune
respicientes eumque maxime omniumme-
tuentes, dicta
factaque
sua omnia moderantur.
Nunc vero si ex
integro de
temporario etiam
igne
verba
faciamus, verendum est ne fideles
hune loco aeterni habentes, etiam omnem"
ignem iam talem esse
putent, atque hinc in
Origenis errorem
prolabantur, aeternique sup-
plicii memoriam animis suis excutiant, finem
poenae statuentes. Ex
quo multa
quidem secu-
tura absurda, cumet
magnam arrepturi
sint in
vita sua recte instituenda
negligentiam, et ma-
gnam suppeditaturi aeterno
supplicio mate-
riam, nemo est
qui ignoret. His
igitur de causis
nunquam
in hune
usque diem tale
quicquam
statuimus, neque omnino statuemus.
5. Quod vero Deus etiam
post migrationem
c
corpore peccata remittat iis, qui venialia
commiserint, quod et
primum erat
eorum, quae
in
quaestionem venerunt hoc etiam a docto-
ribus dicentibus audivimus eo
quo
illi docent
modo. De media vero et secnda
quaestione
superest dicendum. Ea autem
est, utrum
per
aliquam punitionem, punitionem
inquam, veluti
carceris aut
caliginis cuiusdam, an vero sim-
pliciter per clementiam Dei et ecclesiae
preces
ipsum placemus, ut talia peccata remittat. Sed
de hoc
quidem in
praesentia dicendi locus non
5
10
11-)
20
25
30
35
40
est. In vestra vero
argumenta oratio est conver-
tenda, et
demonstrandum, ecclesiae nostrae
doctores insuis libris
purgatorii ignis nusquam
meminisse; quae
autem a vobis
prolata
sunt
testimonia ad hune astruendum, ea statim,
auxiliante Deo, pro viribus
explicabimus.
6.Ac de testimoniis quidem ex libris Macha-
baeorum et divino evangelio secundum Mat-
thaeum avobis
adductis,
non iamob id ipsum,
quod supra diximus, multa faciemus verba.
Manifesta enim cuivis sunt, et
apertissime
ostendunt, remissionem
quorumdam peccato-
rum
nonnullis post mortem concedi. Quonam
vero modo, an nimirum
per punitionem, atque
eam
per ignem,
ne innunt
quidem
omnino.
Quod vero haec
purgatorium ignemplane
non
infrant,
sole
ipso
clarius est.
Quid
enim com-
mune est remissioni cum
purgatione per ignem
et
punitione?
Aut enim
punitione opus
est aut
remissione, et non utraque simul. Ei enim qui
blasphemaverit in Spiritum Sanctum,

non
remittetur, neque
in
praesenti
saeculo
neque
in
futuro ; nihilque amplius
addit. Praeterea
nihil etiam illud ex Machabaeis
quo diciturb,
bonum esseac salutare
pro
mortuis orare, ut
a
peccatis
suis absolvantur , nihil, inquam,
de poena atque ea quidem expresse nominata
agit; sedtantum hortatur ut Deum
pro
mortuis
oremus, spe
nobis subiecta
peccata ipsis
fore
remittenda.
7. Atque
haec
quidem
itasehabent. Ad illud
igitur maximopere pervulgatum accedamus, et
dictum beati Pauli quidnam significet discutia-
mus, praesertim
doctorum nostrorum
exposi-
tionibus et contemplationibus insistendo; sin
minus,
nos
ipsi omnia, quae
ab
Apostolo
dicta
sunt,
mentis nostrae acic
penitus perscruta-
bimur, quoad
eius fieri poterit, et vestigiis ipsis
verborum inhaerebimus, donec veram divini
praeconis
mentemhaurire
poterimus.
Funda-
mentum, inquit',
aliudnemo
potest ponere
praeter
id quod positum est, qui
est lesus
Christus. Si veroquissuperaedificaverit super

hoc fundamentum aurum, argentum, lapides
pretiosos, ligna, foenum, stipulam;

uniuscu-
1. o-J Sajxwi;
ed. 2.
y[i.Tvnpoxo[jLffaTo
d. 3.
^rjx eipxt
II. 4. <tjv
0w
om. SL. 5.
spriTS
H.
6. Ttfftv ed. 7.
avwTspov
d. 8. ^nei d. item 1. 16 et 26. Sunt haec verba Marci in
prima
illa
oratione 4, p. 45, 1. 1. 9. v tv atwv HS ari L. 10. Tij; om. LS. 11. twv om. IIL.
12. etffai H. 13. 18' owv ed. l'i.
âi
SL
pdtyai
II. t.".x/.ajxo;
d.
a)
Cf. Mat. xii. 32. b)
II Mac. xn. 'i<>. c) I Cor. in,
11-15.
Xo'yov Tp7TT0V
xat
eixt'ov w oSauo
<
twv
auTwv
Xoywv xaapTrjptou tupo a7tef/.vr,uovsu
aav o
tt, -âetpa xxXr,criai; StSffxaXot, xat
auep "?,uuv7rposxo[Ai<jaTS 2p*r,Ta3
toutou auffTaTtx
I^y)Y"/1TOv
alv 0sw xaTot
Suvauvtv
aTi'xa.
6. TrjV [xv
im twv Maxxaaxwv xat TOUxaTa
tov MotTaovOsiou
sayYsXioueffgvr1veY[A.svr|V jiv
(/.apTupi'av,
aTo'Oev,
oTcepf,uuv
avorev
fitpyjTai'
o tcoXXov
7rot>](J O[ji.0a Xo'yov SjXayp
xat
iravTi,
a<;iv[XV
tivojv
u,asTrliu.aTOJ Vy.etct
OotvotTOv
/opy(-
yvfasaOai Ttort0,
xai irav
Sr,XovTa*otw
S
Tpo'rtw,
xai Et Si
xoXdfTEw,
xai
TauTrj<;
St
irupo'
oS'
uTcexcpatvovTat
oX<o.tfOTt
'{[/.r,v
TauTa to
xaap-
T-ipiov7t'p
oux
Eidayouaiv ooajxwi;,
xott^jXtouepavo'-
TEpov7'
ti
yipxotvov ix^jei8
xai
xaap<ii Stmipo;
xat
xoXadsto;; rj yp xoXdffEW vj cpfffiox;XP6'*>
xai
o^ au.a fiôv.
'J 'i
yp
s to
7:veu(xa
to
fytov pXa<7Cp7)[J i^(avTi
ox
cpEvâsTat
outs sv
Ttji
VVatWVl OUTEVTW
fAc'XXoVTl , Xat7TCO<I-
TiOr,<Tt tcXeovouS'v eti xai oSvto MaxxaSaxov
Ixvo xaXvelvat
Xyov
xai
ffwcrjpiwOE
to
uirp
twv 7to0avovTwv
uycrOat,
Vcoav
Tcov9ixac-
TtwvaKoXuOwaiv,
ouosv oo' aTO
TcpoEioiXyov
irept xoXaffiOj,
xai
TauTY]?covoixaffUEvri,XX'y\
[xovov
eXittSi
Trj10
twv1'
txapTriuiotTojv
twv toi-
/oavwv cpffEw, 7rp
auTwv tou 0eo SiEaOat12
TrpoTp7rTai.
7. 'AXX TauTa
(jlvcutw. 'Ett' aToSI Sî to
TtoupuXXiTov to)[xev
xat to to
{/.axapiou
[IauXou
5t,tov s^STaawiJ iEV, *
ti voeT, (uotXiffTa[nv tol tc5v
SioaaxXwv xoXou8ovT;^yrêai
TE
xat Oecoptaic
twv
^tiETpwv
es S'
ouvl3,
XX xat aTOi eu
tov vouv avoiOev Traat TOU Xeyojxvoi
Gtto tou
a7toffTXouE7rtTr>i<javTE (w ivo'v)
xai xaT1
fyvo
to Xo'Yoti; iTtofxevot,l'o)
av tov
Xr,j
to
xûxo
vov
Suv/jEtYjjjiEV pdtâiM.

OejjlXiov,
cpr,<;iv,
aXXovoSei vaTai evat
irapi
tov
xei[J Levov,
6'; EffTtv
'Iyiooui; XptaTo.
El Se Tt Itcoixo-
Sofxet
ETtt tov
OealXtov
toutov
ôuaov, apyo-
<<
pov,
Xtou<;Ttatou, ûXa, )fpTovxaX{J iy]vir',
[05]
5
10
15
20
25
30
35
40
0
ixffxou to
spyov cpavepbvYev^dSTaryj yp "ftuepx
c7,Xw<it,
'ti iv
7tupi
*7roxaXu7rreTarxai Ixa-
>c<itou to
epyov
7todv
<m,
to
Ttp$oxitu<m'
s
tivo to
epyov ijiiveij
8
7noxoSdu.7)<jv, jjuav
yl/STar
e
tivo xaTaxaâgTai TO
pyov, rjuuto-
<-
TiffETai"ato Si
doi/fasTai, outco OSw Si
'<
TTUpo'
.
8.
FIpcoTOv
uv ov
u[i.a; etSevat
(SouXoue0a,
on
txaxapto 'Iwavvr,;

ypuffoti; xat rrvû^rjv xairJ iv'
YXwrtav epyovirowfaaTO
iauTO
tjv
twv iTttaToXwv
TOU
XYjpuxo;lp{X7]Vi'av oScrTcep
xat tj aXXrjvraoyj
Ypacp^Tcaatai;ts xai vsa.
A/ysTat
Ss
7cspt
aTO
xat
votypanTov
iv toi xei'vou
cpgpeTatpt'w,
xai
%s
or,27tKJ TSU0tjiv, w Tcavio
1
{J iaXXov Xr,0w<; <,tco^>
EtprjiAsvw EY/eipûai
to
TrpaYjJ tari ouXvjvTa
woXX
(iv XtYyiav, tpopwvTa7rpo;
TO
â'o;
twv
vorûtaTiovtou
irosTXou,
iroXX -SE Ssisvai
jxtj
xaTo'îv
Xsicp^tv; Siavoiotxetvou*o6ev in
u/^vjv
Tps^fAEvov
xai TioXXSsr,VTatou IlauXou ouXXa-
s'aai o
rpo
to
Trpoxei'aEvovaKoSaffixa, outio
aâoOat
xai tou
Ipyou'
tov oe
ixaxaptov
IlauXov
TOUTO
[J LSV<X7roS^jJ tVOV
TOTOU
CpCOVâaTOi;
aTOU
jxTpiov,
toto oxai
$r\k<j<sui (iouXo'[Xvov, m; xaTa
vouv
aTw eiv) IpjjiYivsa
tcov iauTOi
Yeveaai
tv
'Itoavvr,v, otpvai TrapeffTWTa
TEaTt3
xa6?)[/ivw
xai Xoiirv
vJ /ajAvw
toS'
pyou4
xai
7rpo
to o3
uffOîupt'CovTa, ocpvai
SE
IlpoxXw tI
xai
[J ia7)Tj
'Iu'avvou xai
Siaoo'yrw
To
KwvcrTavTivouTtXeio^
po'vou.
Kott
Tpo'7ro;oto3 Twv v6ts'XstTtv ou7-
TUX1'?XPri(Hlsvov
xat
pYj
Troi
TrEipaj/evovpaut-
Xix
vxTOjpixs'ffOat uap
tov
jxYav, Ssyjffo'-
jxevov aTOu^tXaffauQat ol tov
pamXs'a7, tov S*
Ilpo'xXovuwavoiâvTa tvjv tou SwâTtou upav
to
Si8aaxolXou, to EasXOetvTE xai
vayYeXat,
Sev
vSpa
TivOTrtffev
irapeattoTa
tw
'Iwavv)
uttoxe-
xu^>o'Ta[xtxpv8
xai
Ttpo
to
o3
TCO'}t8upiôvTa*
uTroTtTEuavTa
$rtTtVOt
Ttap'
aTov
sou'vai, jx^jeiSoTO
aToy,u7ro<iTpsât
xai eiTrgv
t<oSuutuôuvti vSpt,
<X7:to'vTa sdat E7raveX0ev.Kal toto m
Tptai
vvi
Ysyovevi'fs^,
xai
TtaptaTafxsvoi;avpto7to;
1. xai
rjfr
d. 2.
Sri Se SL. 3. c' fevroO L. 4.
TS'Ipyov H t<S8e
ePYov SL. 5. olo; oCto
S. 6. tjv Tiva H. 7.
vjXTwp-pa<u)ia oni. SL. 8. xai
[J itxpv
H.
a)
In vita
nempe
a
Georgio Alexandrino exarata, vel ab
anonymo apud Migne P. G l 114
c. 1101-1108.
iusque opus
manifestum erit dies enim
declarabit, quia
in
ign revelabitur, et opus
cuiusque quale sit, ignis probabit. Cuius ergo
opus manserit, quod superstruxerit, merce-

dem
accipiet;
cuius vero exustum fuerit,
damnum
accipiet; ipse vero servabitur. sic
tamen tanquam per ignem
.
8. Primum
itaque
velimus vos
scire, beatum
Ioannem illum et animo et
lingua aureum,
in
exponendis
divi
praeconis epistolis,
ut et reli-
quo universo vetere et novo Testamento, sedu-
lam operam posuisse. Ferunt" autem eum,
idque in ipsius vita
scriptum legitur, et nos
libenter credimus, cum nihil
antiquius haberet
quam
ut
praedicto operi
manum admoveret,
magna quasi vertigine
laborasse. dum ad alt-
tudinem
apostolicae sententiae
respiceret, veri-
tumque magnopere
ne tandem a vero sensu
aberraret; quocirca
ad
preces conversum, cum
multum Paulo
supplex fuisset, ut sibi in sus-
ceptaopera auxilio esset, ita tandem rem
ipsam
adgressum esse; beatum vero
Paulum, partim
ut probaret consilii
modestiam, partiin etiamut
declararet
gratum
sibi
esse, quod
loannem
interpretem scriptorum suorum
nanciscertur,
visum esse adstare
ipsi
sedenti
iamque opus
aggredienti, atque
in aurem insusurrare; visum
vero etiam Proclo Ioannis
discipulo et succes-
sori insede
Constantinopolitana. Modus autem
qualis? Quidam
e
primoribus, cum adversa
fortuna usus
regiam indignationem incurrisset,
noctu ad
magnum
hune virum venit, precatu-
rus ut sibi
regem placaret. Proclus autem cum
recluso domunculae ostio
ingrederetur, rem
suo
praeceptori significaturus, conspicatus est
virum
quemdam Ioanni a
tergo adstantem,
subinclinantem se nonnihil
atque
in aurem
susurrantem.
Suspicatus itaque aliquem ad
illum, se inscio, ingressum, reversus, miserum
illumvirum abire
iubet, aliasque redire.
Quod
quidem tribus
deinceps noctibus
accidit; et vir
ille adstans non discedebat a Ioanne iamtune
incumbente
operi,
et Pauli
interpretationem
OG DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. 00;
10
15
2<>
25
30
35
40
adornanti sed simul ne Proclus nuntiaturus
ingrediebatur.
etiamille
ipsi apparebat
adstans.
Cum vero post
tertiuin demum diem eximius
Ioannes viri illius recordatus esset (cognoverat
enim iam antea
ipsius res, atque ita statutum
fuerat ut ad se veniret),
miratus est
quod
hac-
tenus non venisset, causamque
aProclo scisci-
tatus est. Isautem Venit vero
inquit
ille,
et
quidem frquenter;
sed cum
quotiescumque
ingrederer,
te cum alio occupatum viderem,
miratus sum et veritus ne tibi molestiam crea-
rem . Tum vero Ioannes,
dicto examinato,
statim in habitum et formam illius hominis
inquisivit; et ubi cognovisset calvum visum, et
Pauli imagini, quae
ibi
appensa erat, similem,
magnopere
et Deum et Paulum laudavit, ma-
gnaque spe concepta, susceptum opus
alacrius
persecutus est, et iuvante Deo et Paulo ad
finem
perduxit. Quanta
vero
gratia
eius hisce
homiliis
aspersa
sit, et
quantopere
omnes et
stili
elegantia
et sententiarum splendore gravi-
tateque exsuperaverit,
soli scire
possunt qui
linguam qua
usus est intelligunt.
9.
Is itaque (ne
rem
longius protrahamus)
cum ad eum locum
pervenit,
dictum hoc inter-
pretans,
nihil taledixit aut cogitavit, quale
vos
dicitis, neque purgatorium
et
temporarium
ignem signiiicare
vocem hanc statuit, sed de
aeterna illa et finis experte
damnatione locum
accepit. Ligna
enim et
stipulam
et foenum,
aeternae tlammae fomites a Paulo vocari cen-
suit et ignem
illumaeternum; eorum vero qui
igne puniuntur salutem, permansionem
in
igne
et perpetuitatem poenae.
Ne enim quispiam.
audito nomine
ignis.
sciens vero homines etiam
corpus post
resurrectionem assumpturos, pec-
catores autem etiam passioni obnoxium, sus-
picetur
ad tempus aliquod
eos passuros esse, et
corpora
illa hoc
igne perditum
ac tandem
absumptum iri, maxime ubi audierit
opra
arsum iri huic opinioni
occurrens doctor
noster,
Non erit hoc , inquit,
non equidem
erit. Quos
enim
ignis
ille semel acceperit,
in
aeternum puniturus
retinebit,
quin
ulla inde
futura sit redemptio.
Tametsi enim etiam
1.
-ij-iytpOY.TXOYt
II. 2. XKt ol II. 3. ~EpY: ~Er-E
II. '!f.
-~ep6~!TO
H. 5. OU~-0 H.
Ci. o-jy. t.t:v II. 7. to t^;
II.
ox'itCTaToto'Iwvvou
s'yx'j~tovto;y;or,zp; tw
ipvto onrvxat
tt~>vtou eJ
Ilau/.vj t/,v z\r,'(rl<sv/
rotoua'vou, a/.' 'ua t' vavvs/.v 6 FIpxXo;
crr'i, xxsvo; xutio IsaivTO7ract<Tu.vo;. Q
o
jjtsr tptxr.v r,tx'pavsuv^cr, 7ots
TOU
vSp;
xeivou6
Oauuato Iwavv/ r,OEtvpor,
Ta
tzi
arou
rpotecov
xa'i
auv>e'Uievov ^v7ra?'
a'-IT^v
*?'"
X'aOat
aaas' t t\ ar, u.tyo\
~oZvv
ftHs.
xt
~rXJIlpdxXouTTOtTO.
0 03 Kotl TTaVU U.V
>VJ ^
-ai\
r,Vit
xai Tto/.stxi. *XgI otaacAO'J ULvov
-t)
oaotxt;
elsyîv,6swv, iauia^vTExai
/y.ov
coi
'Trapaarys'tv
io-oizvj >. Tov ci
<7u;j.SaXdvra
to
E'.p-âsvov,
euOj; ^Tasai te o/îli
xai etoo; xou
vSposxEt'vou,iutuavTava-âavTtavte at-
vscOaixai
tj- ETrrjpT7jy.vy;
e'xeTstouIlaXo'jEtxdvt
atov
ijAêp]3, uiEYXa
te Soîcai
0tov xat xv
IlauXovxi EuiXirtv
ysôvoTa7rpo6uu.TEpov
t tou
7rpOXEt!LEVO'J -j/aaOatIpyou
xat to uav
(TuaTCspa-
vEtffOat,
<7u)vXou.e'vou 0EOxat xoIla/.O'j.Oi'aos
/api;
totoi;
E7rtxE'jTai
toTXvot
ayxo xat to;
x!).Et te
q>p(7oj
xat
vcr/juaTtovwpa
te xai
(8a6-
Tr,xi TtvTa; CirEpECXETO
uvotovatvTOv Etos'vat
otT/j;xsi'voucuv.e'vte;swvr,
9. Outo oOv
(l'vaa-);jxaxpbv!Xt:oteivi{jiev o'yov
VTWOTWtW
YvolaVO
Xat
pV,TOV TOUTO
parjVEucov,
oiovtoioutovo'eittev1'odo'vvor,<i.
olov
OtxEt; ).e'vete,
O'jo
xaOapTrptovxat upffxatpov
TvupuxTEuâvEiv Tau-y,vT'/)vcpwvr,v (X7TE^r,vaxo,
XX
TrepitvâcoviouIxEivr,?
XOtt
TsXsuT^TO'j
xoXcw:
tov Xo'yovISâTO*;Xate y? xa>l xaXa^vxai
/o'dtov
TaTr,<;rao)vi'ou cpXoyo u7rEXxau.aTa Xs'yeiv
7tEi'XrjÊ
tov irdffToXov xat
irup
to aitoviov,tt,v o
'v
rupi
twv
xoaCou.'vo)v ffojr/;piav,
tyjv Staaovy,v
Tr,v
iv
aTw
xai to
Ot-PVEY.Iz
tou xoXaÊffat. "Iva
Yapy.^ti xouffa
-ituc,
eiSw;8xai
ffi.aaixsTatvjv
vaTactv
vaXrÊCattou v6pto7rou(;, to
o'
jxapTwXo; ^Sri xai TraO^Tv, u7tO7tTE<J V) /povw
7T0T 7taOEvxai
cpapr.vat
XEva
TautjjiaTa
touto)
or]<^tw"> 7up'i
xai teXeovvaXtoOivat,
xai
|AaXi<jTa
xausivtwv
pYwvxoja;, 7rpo
toto
vOiff-riAEVO
StSaxaXo;
Oux IffTattouto
or,cv,
ox
IdTat*ou; Y*P*v
s*e?v0
^fi T^^P
wvw
xaOEt xoXôv, xai
iroXTpoxTii;
IxetOevox
".67.
111. RESPOXSIO GRAECORl'M AD POSHIOXKM I.ATIXOHUM. 07
5 T
f
5
10
.
r
15 -)
2rt
i ~)
30
35
Tci*i
yp
/>rj-
^FYa
oc'jtwvIatsc/.stvr,
<vsvâTai
aTOttoi- O'jx y vaXto8r'170VTai;i,
/ siauisvousi
xoaô'jAvot,
<7S5tou.voi xalVr;
iiotoj
Tt'jo'
OJ :wuiv O'vgGto;;oi;octo
ro
pr,Tv
tovto gvtwo=xal twvoioasx/.wvo\
rr/.ou, oi; oj
/p3wv
r'.atsTv.
10. E o tov
uaxpiovAyouffTvov r,u.v:rpo-
asaO xal etTtvaxaT txstvovtwv
XaTivtov aytcov
V
aXXw l/.0;aui'vou; tov
Xo'yov
xal sttou
xaOaprr,-
pioyrup; &TiXr,soT; /6^voc,
ttwtovu-v'
'far,-
;jlvavxxluaXa oi'xxtov,
toc
'ICXXrvcov ro;J EXXr,va
ovr:i(TTaa8o(|. u.aXXov xai tv;;/.p.vwv scov^to'j^
V xjtt(v'vTaffyvvai,xouusav
ouy'P7!'
70tiT. KtoOvTaXr,vix); tw
xr,p'jxiYY?xr'L'-va
oYi;twv tt,v IXXr.v.xrjV 'iis'vTiov
fyiow'XXco;
iottvTxi
syvis'oOai xat
pu.r,vv5ai(> r,co;6
(xaxapio
'Iwavvy,, sxi'voi;sypr.vaaXXov
tffTestvtogou-
toi; oust xai
t^Xixoti;"to'j; yotpov) Xxtivou
aviou
TOaiv tv;y.T3tôpa ?r,$ypacpyj:;
oOx
sCuTOpr,-
1
YU't
("
aa?' c';w
Trcoaûou;
or,Xo'j(rr, 3xal to
XXr,vixov
ô'J XsTai. 'jat'r,usv
avt?Tauir;;<C~V>otvoiav v
rayTJ voc,
to os xal u.!J vTtxaxov
vaipovvTa;
GWf yoyirfixi
to xttovw; y*?g; auTwvtwvA-
yoocTTtvou
oeixvuTai
Xycov, r,avot to 2/jTOV touto
IttI Trasa;eXxov
aapTta;,
-'axvvo.uliIovts; evxi
xaO7.patu.ov,
w;xal
tt,v
aiovtov
t'Xo;oyavttot
xo'Xaatv. Tovto oOv
[ouXo'avo;
vsavxai twv
i/'j/wvTTsXajat, tv)[/.s'ory, TauTr, 5'jy^wpstxoXacst,
Trapooixov8 So7rop,xvT/jX';wiw OVca^
7tgve/6i;
t\ touto' to
yp ociH/jraixai
cr(J -
usadui xal
r, acoTôiuzXi;oovXXo
Trap
to^KXXr^t I~l t^y,u.-:pa ôuXsTai yXwTTT) r,
to
iuui'Sivxal f'i. 'J 'o^to3xal
arr, f,
tou
zoaToXtxou
p'/jToySr,XoT
Ivvota*
Ircirj yp'û<ti
tjivuuponoXuvai,
otoi
acovi'coxaTr/_ovTai oi'xy,
oCxiroXouvtai
(^yp
o' atovt'oj
xaTfyovTo),
u.vouaiv, 'âv, ovtei;te xal <jwCo'avot x*v^'T1
7:upi
xorraxaiovtt.
il.
IlpjTa
uvoOv
irpo;
toutovTravTwuisv tov
1.
yv^<rr,Tai H. 2. a-J To toi v-i toO d. ;J . va/j0ri<7ovTa'. II. h. to oui. d. 5.
tt^wtov
-ai d.
Legendum potins uptTov\t.h; cf. infra, I. 3i>. (.5.-ryvt'siTQi xxl
ipsxr,vs<ia;
II. 7. to;
yp
or,
tou; jjtvYp
SL. 8.
Ttapsttxov
d. 9. avi-rj II.
a)
Cf.
Augustin.
De Civitale Dei, lib. XXI, cap. 21: Enclnridion, n. ls.
inilio;
necnon I'etavium.
dissertt. ne
Angelis,
lib.
III, cap.
8.
opra eorum combustio illa liant,
ipsi
tamen
i< non
absuinentur. sed integri permanebunt
dum
puniuntur. etiam existentes in ign .
Hoc
itaque modo ille
interpretatus
est dictum
istud: eodem etiam modo
plerique doctores.
quibus tides deroganda non est.
H). Si vero beatum
Augustinum
nobis obii-
ciatis, et si
quem aliuin latinorum sanctorum.
qui aliter atque ille haec vertia sit interpretatus.
ut de
purgatorio ign dicta esse existimarit.
primum quidem responderimus. valde
aequum
esse. ut Graeci
quae graeca sunt melius norint:
neque
vos
ipsi dit'litebimini. graccanicam lin-
guam melius
intelligi
ab eis.
quibus
ea est ver-
nacula.
Quod
si
igitur quae graece
a Praecone
scripta
sunt. nemo eorum. qui graeca lingua
ut
patria usi sunt, aliter intellexisse aut
interpre-
tatus esse
cognoscitur quam ut beatus Ioannes
Chrysostomus: certe illis
potius. tt tantique
cum sint, fuies est accommodanda. Latinos enim,
partim quod
in translatione
Scripturae
eis non
suppetat
vocabulum
quod apte signiticet atque
exprimat graecae
vocis sensum. censuerimus
in hanc sententiam adductos: partim, ut maius
malum tollerent. minus admisissc. Ouemad-
modum enim ex
ipsius Augustini
verbis"1
constat, erant
qui dictum hoc ad omnia
peccata
traherent. censentes omne
peccatun;
esse
expiabile. adeo ut etiam aeternum supplicium
Imem aliquem esset habiturum. Hanc
itaque
opinionem volens Augustinus sublatam
atque
exanimishominum exterminatam, medium hoc
punitionis genus admisit. temporarium ignem
largiens, tametsi vocis fortasse iniirmitate eo
abductus nam verba illa salvum esse, salvari,
salas, nihil
plane aliud apud Graecos in
vulgari
nostra
lingua significant nisi permanere atque
esse. Hoc vero etiam
ipsa apostolici dicti sen-
tentia demonstrat. Cum enim natura
ignis
sit
disperdere atque absumere; qui
autem in
aeterno
supplicio detinentur, non absumantur
(nam alioqui
ne aeterna
quidem esset eorum
detentio), manebunt, inquit,
existentes et salvi
seu integri, etiam in
igne comburente.
11. Primum
itaque
huic loco ita obviam
68 DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. fu8
5
10
15
20
25
m
3;>
imus. Deinde vero, cum et Ioannes
Chryso-
stomus et omnes
graeci
sancti doctores ita
dictumhoc
interpretati
sint ut dicimus, itavero
Augustinus
et latini; nos medii constituti, et
altius dictum apostolicum repetemus,
et vesti-
giis verborum inhaerentes, considerabimus
quid significare velit, veritatem omnibus prae-
ferentes. Hoc itaque modo se Pauli dictum
habet. Fundamentum, inquit, positum
est, nec
iam nunc licet aliud
ponere
unum enim est
atque idem, lesus Christus, neque illi diffi-
dendum.
Atque
hic quidem
est huc
usque
de
dogmatibus sermo. Quae sequuntur, agunt
de
studio quod
versatur circa
opera.
Ad fideles
enim verba faciens, fidei quidem rationem. et
praecipue
eius fundamentum (videlicet fides
in Deum incarnatum) nemini, inquit,
licet
immutare; nam
quicumque
hoc attentaverit.
totum
prorsus opificium
convellat oportet.
Cum autem
opera
mortua sint absque fide,
et
fides
absque operibus
nihil
possit, postquam
de fide egit, etiam sermonem de
operibus
adiungit,
et de
superaedificantibus
verba facit.
Dividit autem sermonem in duo sola, tertium
ac medium nullum statuens, aurum quidem
et
argentum et
lapides pretiosos,
virtutes
appel-
lans
ligna
vero et stipulam
et foenum, e
contrario contraria, vitianimirum. Porro vestra
opinio aliquid
necessarii fortasse secumadfer-
ret, si vitium iterum bifariam partitus fuisset,
atque alterum ex his
expiari posse,
alterum
aeterno
supplicio
afliciendtim dixisset. Nunc
vero nihil tale dixit, sed
postquam
aeternae
vitae conciliatrices, virtutes inquam.
aeterni
vero supplicii, vitia, enumeravit, deinde subiun-
git, uniuscuiusque opus
manifestum iri; addit
autem etiam
quando,
extremum illum diem
designans, in quo descensurus est Deus, uni-
cuique pro
suo merito retributurus. Dies enim
manifestum faciet, inquit, quod
rei'elabitur in
ign. Erit enim hic dies procul dubio secundi
illius adventus Salvatoris et futurum illud sae-
culum, dies
proprie vocatum, vel
quod
sit dies
quatenus
cum
praesenti
vita comparatur,. ad
quam se habet ut dies ad noctem, quemadmo-
dum idem etiam in alio loco testatur Vox
I. to xv Il tf,; SL. 2. ite't to II in to 8L legi ics toi 3. T6
Ipya
d. 4. oiai-
pTai
si,. 5.
Sirper
Iti xai Hsv es TaOTy, to Zk oov r(/ toxhi
plane corrupto, quem ego argu-
nieinationis
seriem seoulus oiuendavi: an iolicilor, alii iudieenl. G. toioutwv SL. 7. xi; to? ed-
8. T3uni. d. '..ta; ipse nddidi.
m. y.at ?av SL. 11. v ojv Il. 12.
aOr/j
ed.
Xyov
TT=iTao ovtio
uev
to 'I)vvou xat twv
Fpatxwv ay(ov
a:ravTiov
;pu.r,veuxo~(jv
tovtov tov
Xo'yov,w; Xsyojxev,
o'jtw oi
Auyouffuvou
xai twv
Aan'vojv, Toi uiaot
yevu.svot.
vioOsvTEtw airo-
CToXtXW
ETCKTTâOUlEV Xvoj
Xl XT*
t/VO
1TT0U.SV01
6epfcou.EV
0 Tt
V,XovSoXstat, ?r,v Xr,6etxv
7rpOTSTtiAy,xTe
irvTwv.
"liyet yoivoGtoj;. eO fjtiv
cU'Xto,cp"ff{,xaTaXy,Tai,
xat aXXovox Ioti
evai Xot7rv"et;
yap
<iti xat auTo' 'Ir,ffou
XptGTo',
xa\ ur, TrtcTr.ffiei atdv. OOto jjlv
ov
jAS^pi
to'jtou
irspi Soyatwv
6
Xyo%'
Tx c: l\r^.
Trspi iXoffO3-arrtc, 7cpXTix; ttoo yp 7ri<iTo'j<i
tov
Xo'yov7roiou.Evo;,
xvolv
Xo'yovtt;; 7rt'ffTeo) xai
[jL7.t<7Ta
to
( xauT- eixE^vtov (5
8' utiv
r, Et
TOV
ffapxtoE'vTa
@sov ttiuti"; ivaXXai, sr,fft'v.
ox
EffTIV
OE'va,
7tEl TOt"TOYTOUTO
TOAU^ffaVTa
TOV
avaxps'âi
Xoinv. "liirsi s toi ts
Ecy:! vsxp xr^
7r(cTE0J vu, r, te wtffTt
aveu twv
spywv r/\>ei
O'js'v, tt;
TtiTetXotTrovxai tov
itepi
twv
irpayaotTwv
irpouTiOviari Xyov
xai
Ttepi
twv lTrotxo3ou.ovTtovtov
Xdyov
TtoistTai.
AtottpT'1
8' Otov e So xai
uo'va,
J t. J ~J t
tpiTOv
xai a'oov
&itsxai'vo)v ouS'v, ypuorv [jlv
xat
pyupov
xai X6ou; tijjli'ouTa pSTa
ovoa-
ôjv, ^Xa
os xai
xaXaar,v
xai
yopôv
ix TOl.evavTt'o'v*
Ta
IvavTia, TjXaSrj Ta; xaxia. KatToi tt' v
sT/ev
ffw; xai xiva
tt,v vyxy,v
o
Cep'uwv XydaEvo;
Xyoc,
Et
oty^yjuvTr,v
xa/.t'av
St-îsi
eti xai
aTEpov"'
r'
j/iv 8j TaufT);
evai
xa8otpatu.ov.
t 8
'Tepovtj
a-.wvou
xa6ap<7Ew;
;toffai. Nv o=
TT67totr,Xc
TotoTov e oov,XXt x7Te
8
T7]aiojvt'ouXjt>fr&
7rap-
aiTiouc, XywTa; ccTa;, Ta; TE
tj;
ao>v(ou
81x75;,
Ta;!) xaxta;, pi6u.r,<xu.Evo;,
etTa
Eityt
ixifftou
to
Epyovcpavfpvyev^ffEaar itotsxtrfii
oi xai to
ttt, tt)v
TEXsUTaav
ixeivYjvr,apav &iroffr,(Aatv(ov,
iv
xoItekti 0e; Taxt 'i'av1" itoowacov Ixa
ffTw*y yuQ q(.ihoa rjXdiosi, pvjfftv,
o'rt dnoxa-
XvnzSTat 6v41
nvg
ajTr,12 yp
Vrat
tpavEpw;y,
t^ OEuTpa;
eXeuueo); tou
cti)T;po;
xat uiXXwv
xvo; atwv
7]f.ioa xuptw; xaXo'J UEvo;,r, oti (jty,
[69j
5
10
15
20
25
30
35
40
7tcpyxvitpo; x^jv irapoiaav ojyjvffuy^piv ojxevo
Tjupa
w
irpb
vuxxa
vaôyei, w xai Iv aXXot
cprjsiv
axoV li
vv nQoxoxpsv, tf q(.ia
jjyyixsv.
A8t) ov laxi, 6; epy|Tai,
xa6'
^v
pyofjivou(jtExSo^rj; auxo, itupo iroxaf/.b
axou2
2
7tpO7topyffeTai, ixept
o&
cpY]ffi
xal
Aavt^X

irpo'
Tr,;3' IIoxa/.io nvo'
slXxsv
f.inooo~Qsvavxov,
xal AautS aOOi;*/3i7^
vwmov avxov
xavHtjos-
xai, xvxXm
avxov
xaxaiyl oqpod'
xat aOt*
/ivp
hvwmov avxov' icspi $<;xat 6
[xaxapto;
O
xpoa-rjfft'vaHi-tt as tf ^figa KvqIov w xknxq
Iv
vvy.xI, iv rj
ol
ovarol oirjdov naQsXsvaov-
xai, oxoiysa xavaovfisvary Xvdrjoovxa
xai
aOi*
IJ oooxwvxa
xal
ansvovxa xrjv nag-
ovolav
rrj
xov Qsov
tf/ua)
ai'
rjv
ol
ovavo
nvQOVf-isvoi,XvBrjoovxai
xal
oxoiysa
xavoov-
{.isva xijxexai, xatiio
xal o
dyanrjx i]f.iwv
dsXcpo TIavXo
xax
rrjv
oeoav6
avxw
ooffjlav syaxpsv v^v1. 'E$
wv
S^Xova7cvT()v,
art
7rspi ttj; TsXeuTaai;ixsivr, yjfxpa
xal xo; Staiojvt-
uovto;8 xax twv
ajjiapToiXwv7rupo
(Aaxapio;
IlaXo IvTatiatov
Xdyov
7roieTai' xoos
itpsxetvo,
pY)(iiv,
ixotcfxoux
epyov
ranov laxt
Soxtjxarei,

jjivipomov,a
Ss9 <rvaOxot; ixsivoi xo
Spasaai
xaxaxaov. To
yP &*)n^P
touxo OCTESiSacrxaXoi
7rxvx?,6'
xs
[XYaBaaiXsio StTtXouv
itcpi]vavxo1
sTvai,
xat
[xotXiffxa
Ttavxwvo&xo;; IxsTvoxo
']/aXt/.ixv
i^youasvo
xo11
1
Qtovr] xvgiov iaxnxovxo
(pXya nvg,
xo
?jxoilu.a<T[J i.vov
e xdXaffiv
x^
Sia-
oXa)
xai xoT
ycXoi;
auxo
irupXytov
ixevo ffSta-
xo7rxxcti
xy, cpowy,12
xou
Kupou, i'va, ItcsiS-J )Suo
eatv iv
xwTtupi13Suvufii,Y]xexauffxixyj,vi
xe4
cpoixôuira,
xb
(xvSpif*
xat xoXasxtxovxo
7tup
xoT; d^tot xtj xauofioj

7rpoaraTTO{ii.iv{i,
xb Se
cpomarxixbv
axouxat
Xa[ji7tpbvxy(at5pdx]xi
xiv
E^paivofxviov7roxXripwO/ O(ovr,
ov
Kopt'ou
Staxoirxovxo
pXoyaTrupb
xai
(/.Eptovxo;, wXajx-
7t<;(jlv
Eivai xb
irup xj xoXaEto,
axauffxov SE
xb
cpw; X7J va7tau<Tw;Stafji.tvai
. Touxou toi-
Yapov
TO
{/.v
axtv13 oTov
TtEpiSpajjisvov
x55v
1.
ax)
ed. 2. ayxoy
pxxo-j
H. 3. Aav.
rcpo.
ed. 4. iutp; rcoxajjio SL. 5.
xa-ja|ieva ed.,
item 1. 16. 6. axw 8o6e<rav H. 7. tjjiv ed. 8. 8iai<ovj<TovTO(;
ed. 9. a 8.Îl. 10.
irerjvaxo
SL. 11. x om. SL. 12.
x$ wvvj
om. SL. 13. v
rcupi
om. d. 14. ) Se ed.; at plane
legendum aut /\ te aut xal cum
vulgato
Basilii textu. 15. stti SL.
a)
Rom.
xiii, 12.-b)
Cf. Dan. vu, 10.
-(c
Psal.
XLIX,4, et xevi, 3; eadem habentur supra apud
Marcum, p. 46,
1. 20
sq. d)
II Petr.
m, 12, 15.
praecessit,
dies autem
appropinquavit*.
Hic
itaque est, ut dictum est, ille dies,
in
quo
veniente
ipso
cum
gloria,
fluvius ignis ipsum
praecedet,
de quo etiam Daniel
propheta
ait1'
Ante ipsum
rotabatur
fluvius ignis;
et David
rursus*"
Ignis
ante
faciem ipsius
ardebit et
circum
ipsumprocella impetuosa; de quo
etiam
beatus Petrus inquitd: Veniet autemdies Domini
tanquam fur in nocte, in quo
caeli cumstridore
praeteri,bunt,
elementa veroaestuantia solventur.
Et rursus
Expectantes
et acclrantes advcn-
tumdiei Dei, per quemcaeli incensi solventur,
et eleinenta aestuantia liquescent, quemadmo-
dum etiam dilectus noster
frater
Paulus
pro
sapientia
sibi data vobis scripsit. E quibus
omnibus constat, beatum Paulum de extremo
illo die deque
aeternum duraturo adversus
peccatores igne
ibi locutum fuisse.
Ignis porro
ille, inquit, opus cuiusque quale sit, probabit;
illud quidem illuminans,
hoc vero cum suis
auctoribus exurens. Hune enim
ignem
cum
doctores omnes, tumvero Basilius ille magnus
duplicem
esse statuerunt, praecipue
vero
omnium hic, exponens
illud e
psalmoe
Vox
Domini intercidentis flammam ignis,

Ignis ,
inquitf,

qui paratus
est in
supplicium
diabolo
et
angelis eius, discinditur voce Domini, ut
cum duae sint in igne facultates, quarum
una comburit, altera illustrt, acerba illa
atque
ustiva vis iis
qui
adustione
digni
sunt
servetur; illius vero
splendor
et claritas ad
hilaritatem eorum, qui laetam ac beatam
vitam acturi sunt,
destinetur. Vox
itaque
Do-
mini intercidentis ac dividenfis flammam
ignis,
adeo ut
supplicii quidem ignis obscu-
rus sit, requietis
vero lux vi careat combu-
rendi . Huius
igitur ignis
altera vis est, ut
iustos
complectatur, eosque
illuminet et illu-
stret et
quovis
auro
splendidiores efficiat; altera
vero, ut
peccatores apprehensos comburat,
e)
Psal. xxvin, 7. f) Basilii homil. in psal.
XXVIII = P. G., t.
29,
c. 297BC.
70
5
10
lt*l
2d
25il
m
35
40
perpetuoque puniat. Quarc dicit Et uniusai-
iusi/iw o/ws, quale sit, ignis probabit. Quorum
enim
opra eomanscrint.quod ign illo fortiora
cvaseruitt, aut
potius adscita sibi facultate
oins illuminandi. cum co ut arnica eu mamico,
cl similia cum
simili, et lucida cum lucido coi-
verunt, hi mercedem
accipient;
in
quae vero
opra
declarabit ustivam suam facultatem,
utpotc quae
ad incensionem
usttonemque apta
fuerint,
eamdemque
ad illumrationem habue
rint
atque ad atiam
aliquam flammam
ligna.
stipulae, foenum, materiae scilicet incensioni
ultionique accommodatae, horum
opcrum auc-
tores damnum
patientur; non tamen
quo modo
mala illa
opcra abolcbuntur
atquc
absumentur
igne,eodem modo eorum etiam
perpetratores
hi enim in ign perdurantes manebunt, acter-
numque punientur.
12. Primum
itaquc
ex co quod peccata non
diviserit in mortalia et non talia, sed
opra
simplicit! in virtutes et vitia; deinde.
quod
declaraverit
quando id futurum sit, cxtremo
scilict illo die. prout et bcatus Petrus ait; et
tertio, quod
dixerit illum
ipsum ignem opra
simul ac
operarios circumplexurum, et
opra
quidem ustu facilia combusturum,
operarios
vero incolumes
inabsumptosque servaturum
manifestum est beatum Paulum
nequaquam de
purgatorio ign
locutum
(quem scilicet voslevi
alicui
peccato, non omni
penitus vitio delendo,
et
quidem
ante iudicium
ponitis, illos incen-
suruni
qui
venialia sive
expiabilia peccata com-
miserint, non autem
iustos, quorum opera
aurum sunt et lapides pretiosi), sed de aeterna
illa et finis
experte poena, in qua haec fient.
Quin et ipsa
illa vox
detrimentum patientur,
ii videlicet quorum opera
ustioni
apta fuerint.
nihi.1aliudnisi-in aeternum
puniendos dclart,
eosquequi ..privandi
sunt divini luminis
partici-
patione et splcndorc eius
qui probationem in-
stituent; quaenequaquam iis.quiex vestra sen-
tentia
purgantur, conveniunt; hi
siquidem non
modo nullum damnum
accipiunt, verum etiam
multum
lucrifaciunt, dumvitiositatem
quidem
deponunt atque exuunt, puritatem vero mundi-
i. t: om. II. -1.
-/aTaTxov oui. . :i. xa; /.aTtov
xpe-TTw
ixiTOv </.
avs'vTa;.
v o-jv
II: ilcin I. 17 ti. i -wv xai twv N. 7. ol toOtw II. H. a-tivia d. 9. xaov xai ouv II. 10. ta
iatisvovTx Miic-piv-a II. 11.
!j.y.o: tivo; ('(/. 11.
r-jxeti II. 13. Soisw. II. li. xaT vitw-
-'jat L. 15.
itco'j xwv BL. 16. xaO' r|(ji: II.
oixawv,tpwTi'at
te1
aTol; xaiXaurpvvai, ypvistoy
TS
iravTd7to^^vat XaiiirpOTpou,to o
olov tov;
7rovr,poxaTaa/ov
y.ataxaieiv xt xcatwvtw; xo/.ot-
Cetv. Ato
cpy,7iv
Kai -xarov* ro
soyov
orroovJ '
ton. to
tivq
ooxiuaoci' tov uv
y*? fa' pv*
U.SVE
XCEITTWTO
TTUp;
IxStVOU
aVSVTa , UXoV
otxet'a
TV)
wTiTTiXY, ivepvt'a
ayroo s(*
auvysvo-
{ivasXwxai 6'oLOix toT; uoi'otxai tw
mtsivw
TW
cpwreiva, oxoi uurbv
Xviôvtaf
sic Otos ir.iotilzoH
r/jv xaofftixrjv ivlpystav laurot, 7rpo; ;a<J /tv
Itci-
rr,oeia ovta xai Toy-rovEV
arw(roiôvta
tov
Xoyov,
ov
irp aXXv)v
Ttv
^Xoya Xaxai xvXuir, xai
yopro,
r twv'1uXojv
Exat'tp^'jTa
xai eva7TTa,
01TOUTWV
hyi-COLl^rt(AtO>0V]<7&VT0(t'
O'J
UVTOI
XOt'
bv
Tpo7rov
Ta
7T0vv;p
Xtva
'iavtaO^crovTttyfv.
xai
vaXt>)8^(jovTai tw icupi,
outw o^xxi o't
li'/aa-
usvoi"
auTot
yip
v tw
Ttooi
oiaTXoro'J i
'iiaasvov-
ts xai awvttos xoXaû.voi
12.
ripJ Ta
uv ov TCtov
{xr,
twv xaxiwvv
rjroir,xvai oiai'pEirivi; Oavaut'jxou
xat
i/.rt
TOia-
Ta, sXX xai twv
epywv
aitXw; s
peTa;
xai
xaxa* SeTEpov
o
twots
Ta'Ta
ysvr'ffETai
Si
t9;
TEXsuTaia
r,tuspa GiToffriaaivEiVj
6 xai
aaxapio'
cpr,utIIsTpo,
xai
Tp(-ov tw 7epi8pa;a<j6xi Xyeiv
to aTOxaov
!l izZp
Tats twv
Ipycovva7tT3(,
Tate
"irpdâvTa
l(1
ciatAEVETv vXwTa, SyjX
egtiv
[xaxa-
pio IlauXo o
TTii xaOapxyjpi'ouTtupo
xv
Xyov
7TOiouvo(;
i'S xai
irspt (xtxp<;
TivaH
i
jJ iapTi'a
6u.e12,
ou uacrav xaxiav irXw, xai
7rpo t^
xpffEtoooâ'sTl:t 0Y,Xa8v],xai xaTavotTTTeaOai
twv
xaOotpfftaa7re7rpayo'TO)v, ovy\ Sy^ttouxai twvi:i
Stxai'trtv,
wv
ypuffb;
xai
Ti(Aioi
Xi'oiTa
Ipy*)
XX
TiEpity;; aoviouxeivYjxai (xteXeut^tou xoXaeid;.
xa'
-?,v
TaTa
êvêrexai. AXX xai
ar*, Xst
tou
^rjtiuoh/josofiut
wv Ta
Ipya EuavawTa,
oSv
aXXo-j to aioovb); xoXaCofjivou SyjXo
xai tou
Ctjui.iouij.Evou; ty;v
TOUstou
!pwT0;
UETOUfftavxai
TTjvaiyXriv
tou
8oxtjjLa<ravTo'
a to xa6'
0{iS'6
s
xaatpojjivoi;oSa{*d6virpoa^XEi. ?7tEp
outoi
irpo;
to
{Arjov^Y,(jLtoo6ai,
xat
[/.eyolXaxspoai'vouoiv,
7roTiOf/.svot .vxf,v xaxt'av, jj.gTa(jiîvvu;VOi
8k
71]
5
15 ;)
20
25
30
35
xr,v xaapoxr,xa
xat xo cnrtXov. Ouxco
[*sv
ouv
fjjxeT;
xo
p^xbv IxSeyo'jJ uOaxoxo,
ouxo)S' dw<;xat
TaXjO1lyetv
Soxe*ti Se TU XXox;arb e^vjy>1
aaxo-, OiOTrjoui' uiv xyjv dhraXXaYivxj
xoX-
aew;, (ttavcrtv Ss & TOU
7rv(>o
xbv
xaQaptar-
txov3ivvoifcas;, cpaivsxatavepo
xrj
axpteia fx?)
I'itx[xsvo;.
Kai
aufjuxaxovoSsv, vpcoTCO wv'1,
Vou
ye
ttoXXoixwv StSaoxXwv
cpatvovxatotacpopio;
IV/iYOwiAevoi
x
pYjxx?)YPacP*Kj
" TCVTSC stcixuy-
yavovxe jaouo*t9j; xpieta'
oos
Y^p0
Suâfov
xr,v axrjV pjaiv7 7rpo; StacpdpouaTcoiSojxvYiv
ev-
vota;
icpapjjiCstv
rcaffai; jaouo; 8
XX'
râ ye<->
v
ost x xupiojxspa
xouxo>v
jxêyo^voui;
xai
<tu;j.-
<o>voxc'pai; 4
1
xot IxxXiaiaffxixoti; So'Yf*ffi,
toc<;
Xonr;
ev
Ssuxlpw
xeaat.
13. 'Eicei Sexai' xivoiv
p*7]xtov iTrsfxv^ffiiTS
xwv
Traxs'pojv
ooxouvxwv auvicrxacrai xot T:ap'
uawv
'-
eip7j|j.svoi,
oi
ppaûxaxtov
( Ivecrti)
xat
irspl
xoxo>v
epouj/.ev,
xo xo
\6you [/.jxoIxcps'J YovTS
Ilpwxov [asv
ouv
eiitsp
xov
[^Yav
J iaci'Xsiov
TcporjVSY-
xaxe 3iv1 xaT
xax
xr,v Flevxrixoaxrjveuya
Xe-
Yovxa
xat xov
ocyiov 'Eirtâvtov,
ext SI xai lr; xov Ix
Aajjiadxou 'icoavvjV
tov1<;
ov,
o
u.7)v
XXxat
tov
nu{*EYKvAtovaiov,
oSsvXXo
or,Xovxa; /]
'xt
ttcoV8
xtvo)v
aapxvjtJ Laxwva7raXXaYyjV
xoT
avocrtvl0 olat T'
eât
xai a
inrp
xouxwv
Se^dEt
XuffixsXsv2067ti navu, uae xs oruvitixexai 7roXXo
Xo'you
Sev ou
vo{ju'sO[/.ev.
*E7reixa Ss a
cpaxs
xov
[/.axapiov @eoSwpr,xovXêiv, avSpa cocpo'v
TE xai
Getovxai
p-ya.
Itci
Xoyok; cr/vxa
xb
xXo;,
e
jjt.sv
xai
7tap' fjjjv21 ouxoj; euptdxexo lyovxa, elyov
v xiva
Xoyov
xat xtvo ido);
!X7roXoYta; I^syjcrev
Ittei os22 tcoXXwvovxwv xwv Ixsi'vou
Trap' f,[/.v
cruYYPtt*fJ I-'rwvi
v2:J ouoev; cpaivexai
7rw7roxe
etprjxwi;,
oo
Xo'you
Xoi7tov2i
îxTv
Si
Trpb
xxet-
vou.
14. Aouro"23 or, Tp^Yopto

[xaxapto
h
xr\^
1. xai xat' >.Yi6 SL. 2. Locus a Marco niutuatus, cf. supra, p. 48, 1. sq.
3.
xaapotjAov
II
xa9pai|iov
SL. 4.
vpwTto;
wv v v:f\ SL. 5. 6[ao(ovd. 6.
y?
oni. S. 7.
foi
II. 8. dtxoa'
H. 9. U ^t-* ed-
10- xXeyon.va;
L. 11.
ou(j.wvoxpo-j; H.
12.
Ttap'fîv
IL 13. Tipocrc)-
vYxare
S. 14. v ouvH. 15. exi ts xai d. 16.tvom. d. 17. 8i>>ovxa HL. 18. 'xt7tp;
on).
IL 19. toi; avoTiv om. SL. 20. X-jdixeXoai c<l 21.
rcap'Ojavd.
22.Se xai S. 23.v ovv
H. 24. >.oi7cv om. SL. 25. Aotu; IL
a) Cf. quae de Theodoreto udnotuvi
supra, p. 37, ac 55, ubi eadem fere
leguntur per
lotam
paragraphum
13.
tiemque
sibi induunt. Hoc itaquc
modo nos
quidem
dictum illud interpretamur, atquc
ita
verisimiliter se res haberc videtur. Si vcro
quispiam
aliter hoc
exposuerit, per salutem,
liberationem intelligens
a damnatione, et
per
transitum per igncm,
facultatem sese
purifi-
candi hune certum est, genuinum
Pauli sen-
sum
nequaquam
esse consecutum. Neque
id
mirum est, homo ut erat, ubi multi deprehen-
duntur doctores diversimode Scripturae
dicta
interpretantes, quin omnes eandem sensus per-
fectionem assequantur. Impossibile
enim est
eandem vocem diversis sensibus explicatam
omnibus aequaliter
convenire. Nos vero opor-
tet eos seligere qui praecipui
fuerint ecclesia-
sticisque dogmatibus magis congruentes,
reli-
quos
vero iis
posthabere.
13. Cum vero etiam nonnullarum auctorita-
tum ex Patribus memineritis, quae pro
vestra
opinione
facere videntur, quam
brevissime fieri
poterit,
etiamde iis dicemus, prolixitatem
ora-
tionis evitantes. Primum itaque quoniam
Basi-
lium Magnum allegastis,
in
precibus quae
ad
Pentecosten fiunt clicentem, sanctum
Epipha-
nium, praeterea
etiam divinum loannem Da-
mascenum, necnon maximumillum Dionysium,
eos nihil aliud innuere nisi
quod
ad nonnulla
peccata
absolvenda mortuis preces supplicatio-
nesque pro ipsis
factae magnopere conducant,
et vosconscii estis, et remmultis verbis nequa-
quam egere
existimamus. Deinde, quae
dicitis
beatumTheodoretumilsensisse,virum
et
sapien-
tem et divinumet magnam eloquentiae
laudem
consecutum, si ea quidem
etiam
apud
nos ita
se habere deprehenderentur,
haberent utique
aliquam
rationem et nonnulla fortassis de-
fensione
egerent.
Nunc vero cum in multis
illius scriptis quae apud
nos exstant nihil tale
unquam pronuntiasse comperiatur,
ne
quid-
quamquidem
ad illarespondendum
censemus.
14. Superest
unus beatus
Gregorius Nysse-
72 DOCUMENTS RELATIFS AU
CONCILE
DE FLORENCE.
[72]
5
10
15
20
25
30
35
nae ecclesiae
praesul, qui magis quam alii,
quae pro
vobis faciant, dixisse videtur.
Atqui
satius fuit illius auctoritatem silentio
prae-
terire, nullaque ratione nos cogere earum
rerum
quas
dixit defensionem
aperte
in me-
dium
proferre.
Dicendum tamen nobis. est,
salva, quoad eius fieri poterit, patris
illiusexisti-
matione. Homo erat; homini vero, etiam si ad
culmen sanctimoniae
pervenerit,
non est im-
possibile errare, in iis
praecipue,
de
quibus
nulla
praecesserit inqisitio, neque una con-
gregati
Patres sententiam tulerint. Manifestum
enim est, multos rectius
quam
unum
aliquem
veritatem assequi posse, si quidem duo boni
praestant
uni. Cum
itaque quaestio
de
poena
aeterna nondum
agitata discussaque fuisset, vi-
detur etiam vir iste opinioni redintegrationis a
peccatoribus consequendae accessisse,
finem-
que supplicii
inferre in eiusmodi
praecipue
sermonibus nihil aliud
supplicium
illud esse
statuens,
nisi
purgationem quamdam et forna-
cem, attractionemque
ad Deum
per
dolorem
et labores, tanquam
futura tandem
perfecta
instauratione omnium,
etiam daemonum ipso-
rum, lit sit, inquit,
Deus omnia in omnibus
iuxta dictum
Apostoli.
i5. Primum
itaque
illud hisce
respondebi-
mus, quod
a
patribus
nostris
accepimus, proba-
biliter haec esse subdola
perniciosaque
com-
menta haereticorum
quorumdam,
et
Origeni
assentientium, quales multi per
illa
tempora
viguerunt, potissimum
in finitimis
Aegypto et
Palaestina locis, ut etiam sanctum illud et
magnum
luminare
patronum suae opinionis
habere viderentur. Secundo loco
dicimus,
sanctum illum, tametsi etiam in tali
opinione
revera
fuerit,
tamen cum tum temporis in
controversia versaretur
dogma neque
adhuc
plene diiudicatum esset, ut iam dictum est,
neque
contraria
opinio reiecta (quod in
quinto
concilio factum est), nihil miri
esse,
si
nonnihil a vero ut homo etiam
ipse aberrarit,
quod
et aliis ante
ipsum
multis
accidit, Irenaeo
videlicet
Lugdunensium episcopo,
et
Dionysio
Alexandrino, et aliis. Nam et hi dictis suis
ansam
quamdam
'calumniatoribus
praebuerunt.
1. Nu(T<rwvd. 2.
itpoirrTri pb; z H. 3. ^ Sa L. 4.
-j).a|a<rat
H. 5. Ta
Xjj SL.
6. siai en H. 7. tov oui. H. 8. otw; H- 9. v o5v H. 10. v to;-).6yoi om. SL. 11. fit'
v); SL. 12. IlaXeaTivriv ed. 13. AouySoviv d.
a) Similia habentur
apud Marcum, supra, p. 53,1.
6
sq. b) Haec ad verbum e Marco
deprompta
sunt; cf. supra, p. 53, 1. 19 sq.
Nuffffae'wv*
irpoirraT/i2 xxXr,eria;, 8; oy,3 ucXXov
twv aXXwvSoxe
Xsyeiv u[xveruvt<TTalu.Evov.
KatToi
Pe'XtiovjvaiwTtvj
x IxEtvov
Tiuaffoti
xat
p^Sa^co;
J ifiSvctYxsffat tvjv tnrsp
to<jto,v
ttokoyi'xv
pavEpwv tSjae'gw7coieto0ai, pr/cov
o' ouv
'ato;
(w eveatt) ttjv scp^ptav <p uXaam
4tw
itatpt.
"Avpwrco3jv
v0pw7cwSe,
xav Sti
uaXiata et;
xpov Yiwauvj; a:pix)Tai,
ox Svaxov
uapteiv,
xel
{iXtara wepl
S
fMjSeptaicpoy] itasi jjir.S
xotvj o~uveX8ovte
iratpe
to Soxov
j/y,cpt<xavTO'
89jXov
yap Stj toi; ttoXXou;uicsp
tov Iva
xiArff*
'
SuvacrOat
ayvivai, efye
stst6 Suo
aY*9ovi
uirc tov7
s
h*. To
youvtepl tj aicovtouxoXoecoi;
aiqTtoj l$yt-
Taa(xvouvjTTifjiaTO, t5
twv
u.apTwXwv
itoxaTa-
fftoaeco Sokj
xat
o&to;8Yvsa8ai
Soxe xal tXo
effotYEtv xoXaaeo);Iv9to toioutoi {AdXiorTa Xo'yoi,
fxrjSv
aXXo
TatT^veivat
reoaivofjLEvo tq xocOaptriv
Ttva xai
jrwvstav
xat
irp
0eov
!Xxu<J (*bv
Si ^Su-
vyj;11xai icovtov, <
idoixvyj
ots TeXeiawoxa-
TaorTaffewnavrcov xai twv
atadvojv axtov, Tva
/, (f-Tjffiv,
o
0o
to 7r' Iv nai xaTa tov
7rofftoXtxov
Xyov.
15.
HpWTOV[AV
OUV
ioXoYOjJ LEa Ttp
TOUtbJ V
S
nap
twv
TCaTepwv?)(jlwvirapsXaofJ iev,
w e?xo;
StatpOop;
elvai Tauxa
xai irapspoXac atpETtôvTwv
tivwv xai Ta
'piYsvoy; cppovovTwv, o?Tive; jxfjia-
cav 7roXXoixa' xet'vouto
^pvou
Iv toi; xaT'
Aiyuwtov (xa'Xtara
xat
llaXatcrivriv12 tottoi,
fva
xat tov
#yiov
TOTOvxal
{acyoivcpwarTTJ pa auVTqyopov
êtv
Soxwvtv. 'Etci 8 totw
cpafxgv,w e xal
oiJ Y); TOiaTY)? wX^wi;
tyio^v, XX'Iti #vto;

{jiptcry|T7iffi[AOu
to
Soy[*to;
to't xal
j/.tqtt(o
Sta-
xexpi(AvouteXs'w, w
e?py]Tat, fjiyiSt^ IvavTt'a
SojitoXrjetff);
fi xaTa
r?iv 7rfX7rrY|V iyveTo
auvoSov, et ti ttjc xpteiat; w <xv6pw7ro;
xal axo
TCapsafXy,,aufiatov oOSv,o'tcou
ye
x>l ^wvirc
aTOutcoXXoIto toiotov
E7ta6ov, Etp^vaio
te 6
AouySouvwv43
xat Aiovuuto 6
'AXeâvpeia
xat
i'TEpoi*
xal
yip
oOtoi
Xaiv
Tiva
napffjrov to
[73]
III. RESPONSIO GRAECORUM AD POSITONEM LATINORUM.
73
5
10
15
20U
25
30
35
40
StaSaXXouaivoT;etprxotfftv.
"Ott 8s
ttCpi<rr,TiQ<Ti(xov
rv
tote1 to
SYjxa
xal
(a^t:w 8iaxexaap[jtivov,
amo; v
xpieia eôi, f**P eoXyorprôpio
EVtw
sic,
to
BdnTiOfta Xywrapt
to aSatou
ruob2
Ixet'vou
<ptXoao:pwv
xal
[aet
toto
Xsytov*
El
[A"otio Xov
vojcrat
xvTax toto
<ptXav6pw-
7TOTepov:<
xal to xoXaovTo;i7ta!jiw .
'Opa
w; s:pi'r,ari
Tot
(3ouXo|svoi
voguai to
irp
Ixsvo
cptXavOpojitOTepov
'AXX
tyj 7ts(jntTr,
twv oxou-
uevixwv
auvoSojv
irav0po)7tOTaTY] 7raawv$| TOiauTr]
8o$a vev.uKTTat,
xal w; XuuavTOcJ ]t^; xxXicria!;
xat twv (TitouSat'wvIxXutix^, tw 5va6|xTi
&7tos-
6Xy]Tai.
KatT
etpr^sva to(vuv, eiitep
ea\v
etpY)jjiva
tw OautxaffTwTprôpt'o) irei
to
itupb ixei'vou,
xdapsiv [J isv
o
aeptxyjv
XXTeXetav
iiadôrjat
xai
TeXeiav icvTuiv (xiroxaTaerTaaiv itet'Oouffi Sg
^{xa
oSafjiw; 7rpo tt,v xoivt,v cpopwvTa;
8oâv tj
ixxXr,<iia
xat tou; sat; YPaa' >? xavo'eri
xpw-
{jisvou;,
XX'
o/^
8 Tir>'xadTO Sta
y^YP"?6
ffxonou(J i.vou
ix toutwv ou8s6ei ti XXo
icspl
xaOapatou itupo 'Tepct
Ttva
y^YP*5?57vyx-Kjv
6/o(*.ev itapaoâaOaf
ooSs
yP YP*?^1SntX^v
xoXairivxai SitcXov
irp ouO'f( 7r{J iTrTyi
twv o?xou-
{jisvixwv
auvoSwv
fiji.TvrtapaS8o)XEV.
16. 'AX' AyouGTvo8iapp.^S)ve?pY)XE, cpâsTe,
Tcepi
toutou xat
'Atxpoffto;
ol
(/.axaptot
xa\
rpiyo-
pto
AixXoyo7.
Tot
cpafjiEv
xat
^[xet,
xai ox
IffTtv
apvr^<iaff9af XX
twv
v'pwv
towtwv ovtwv
XaTt'vwvxal XaTtvtxw<ruYYeYPKotwv
Ta
sauTWV>
Ta
fiiv oXwou5vTt
aacps;8 irepi
to
xaOapTiptou
itupo <x7rotpat'vovTat,
XX' *ti
fxvovwêXost
to
TevewTa; a itsp
aTwv
Y'vjxevat9XetTOupYtai
Te
xai
zr/ai SiSacrxoufft10,
TK os. xai
ua^w
toto
StayopEuovTai,
oSvtoutojv
Stxoj11
oSico)et12
T^jxspov vEYvwar)(TUYYP" 7C0tp1*i!J "v>
oSv
(*v
S ti
<pr]<Tiv 7rEpt<:$
TOU
yjT^fjiaTo
TOUTOU ouo
1
itEpt
XXoutivo;, $
o'uov
Xtyot j<pvoiwpoTEpov
<fTO^>nel Tquxo [aovov
tou
AyousTivou
xat
ol to
TpriYoptou/J idXoyoi (XETVEyOs'vTe;
sx t^;
'Pwjxaiwv i13 ttjv IXXaoa oiaXexTov.Tt ov6au-
1 tt6 7roTc'd. 2.
xevou n-jpb;
SL. 3.
yt).av8fwirwTpov
d.: item l. !J . 4.
o!ou(ivi-(v oui.
e(/. 5. gTl d. 6. oOS' H. 7. AtXoyo eoXYo;ed. 8.
(ra
d. Idem
argumentuni
habet Marcus,
supra, p. 50, g9. 9. Yev6(jievai
ed. 10. SiSdwrxouffivII. 11.
ofti>; (i.sv
II
jtv
SL. 12. zt; -al
13. o
7ts?
II. 14. oo o II. 15. t II.
a) P. G., t.
36,
c. 412.
Iam vero controversum ea actate fuisse hoc
dogma. neque
ita repurgatum,
ut eius veritas
esset certa, testis est Gregorius Theologus. qui
in oratione de Baptismo,
ubi de inextinguibili
illo
igne
disserit, haec
subiungit11
Nisi
quis-
piam
matit etiam hic benignius
id
ipsum
intelligere
et
punientis dignitati
convenien-
tius . Vides quo pacto
liberum faciat volen-
tibus ignem
illumbenignius interpretari?
Sed
et quinto
concilio
generali opinio
illa omnium
maxime inhumana visa est, ac tanquam
eccle-
siae
perniciosa. bonorumque
animis remissio-
nem inducens, anathemati subiecta fuit.
Quae
igitur
dicta sunt,
tametsi etiamabeato
Gregorio
de igne
illo sint dicta, purgationem quidem
non
particularem,
sed perfectam inferunt, atque
absolutam omnium redintegrationem. Nequa-
quamvero nobis fidemfaciunt, qui
ad commu-
nem totius ecclesiae sententiam respicimus,
et
sacris
Scripturis tanquam rgula
ac norma
utimur, neque quid unusquisque
illorum
pecu-
liariter scripserit
consideramus, necsi
quis
alius
de
purgatoi-io igne alia quaedam scriptis
man-
darit, eaamplecti
necesse habemus neque enim
Scriptura duplicem poenam
et duplicem ignem,
neque quintasynodusoecumenicanobistradidit.
16. At
Augustinus,
dixeritis, apertis
verbis
id asseruit, et beatus Ambrosius, et
Gregorius
Dialogus. Quod
fatemur etiam nos, neque
potest negari.
Sed cum illi viri fuerint latini,
et latine sua
scripserint, partim
nihil omnino
aperte
de
purgatorio igne statuunt, sed tan-
tumdocent mortuos liturgiis
et
precibus, quae
pro ipsis fiunt, iuvari partim vero, si quid per-
spicue
de hac re afferunt, nullum tamen hu-
iusmodi scriptum
in hune
usque
diem a nobis
lectum est,
nullum
quidem quod vel de hac
quaestione agat, vel
de aliaaliqua, praeterquam
paucis
abhinc annis De Trinitate tantum liber
Augustini, et Gregorii Dialogi
elatina lingua in
graecam
translati. Quid igitur miri est, si
igno-
ramus quod nunquam vidimus, neque legimus,
neque audivimus? Etenimnostrates, etquotquot
graeca lingua
usi sunt, nihil prorsus
de his
scriptum reliquerunt; quae
vero Latini
scripse-
[74]
5
10
tt
20
30
35
40
runt,
a nobis
qui Graeci sumus plane non
intelliguntur.
Verum enimvero et dicta horum
Patrum
potest aliquis mitiganter exponere,
et
quidem satis bene. Ex ipso enim beato Augu-
stino
etGregorio Dialogo
manifeste
apparet,
ne-
que ipsos neque alios, quotquot
istud dixerunt,
pro auctoritate potestateque
sua id statuisse,
neque
ultro
argumento
eiusmodi adhibuisse
animum et sententiam suam ut veram pepi-
gisse sed, ut quispiamdiceret,
veluti
impulsos
atque intrusos, et rationum
angustiis
constric-
tos, ac maius malum tollere coactos fuisse.
Hoc autem
erat, omnepeccatum esseexpiabile,
ut nonnullis visum est. Multorum enim
opi-
nioni ex adverso reluctari rem violentam esse
existimantes, ut videtur, et metuentes ne
parum probanda dicerent, si, cum illi omne
peccatum expiabile
esse
statuerent, ipsi
e
contrario nullum deleri
posse affirmarent;
mediam viam ingressi, minus malum admise-
runt, quo opinionem suam probabiliorem
redderent et maius malum tollerent. lis vero
quae
nonnulli
temporibus
sese accommodando
dixerunt, non esse omni ex
parte
firmiter
acquiescendum,
omnes facile iudicaverimus.
Sed
quid?
etiam si
tanquam
ita sentientes
planeque
statuentes haec dixerint, ne sic
qui-
dem necessarium est ut eos
sequamur,
eorum-
que
sententiae
acquiescamus.
Si enim ex
dicto beati Pauli ad hoc
feruntur, atque
inde
argumentantur, existimantes illum ibi de tali
aliquo temporario igne loqui (quid
autem
ille senserit, abunde a nobis dictum est, dum
exponeremus
ea
quae
a Ioanne
Chrysostomo
dicta sunt et
quae
ex contextu
ipso eruuntur,
plane discrepantia ab eo sensu, quo
occiden-
talis ecclesiae sancti locum intellexerunt),
quonam pacto
nos facile fidemadhibuerimus
illi sententiae, quae ex tali
capite
initiumsumit,
quod
nobis non
probatur, atque inde procedit,
unde contrarium infertur?
17.
At enimdicitis etiambeatum
Gregorium
in quarto Dialogonim libro multis
exemplis
et
revelationibus demonstrasse
purgatorium. Sta-
tuit
quidem
revera
purgatorium ignem post
1. S Sa SL. 2. eat o<n H. 3. toO om. d. 4.
Aia).<5you oXoyou
d. 5.
Srjw;.(ir,T'
d.
6. >.Y)6eII. 7.
7r>.){i(ivoj;
II. 8.
vexeiv H. 9. ' ^v H. 10. v om. H. 11. v).wcev ott
xa tivs II. 12. totou II. 13. ot w; H. 14. t<58' ti II. 15. tiT>om. d. 16.
veplvo-j;
KTEcd.
17. xo/.ouOta SL. 18.
7trrEyaa(x.EvH. li). ToOvavTi'ovom. Il. 20. Tota liaec 17 habetur
apud
Marcum, p. 51, 1. 17
sq.
21. 5 om. d. 22.
<pate tv ctTizov H. 23. ttEicrTvio; II irXeotov
; SL.
jxaffT(>v,
et
yvobf/.EV
S
fr/;oiroTe eSouev u.r,3"
vFYvw~EVr.1 ~,xocauev;
Oi
r,u~TEpot
vyvtofjisvfi.r,S' r,xou<jajjuv
0!
fxvyc yjurrepoi
xal oaoi tyjv 'EXXrvwvtpeaav, Eip]xa<7i
7rec\
TOuTtovoSv 8M eItov
Aarvoi, fjuTv"EXXviaiv
Etffi2TtvTox;ffuveTa. O
ixr,v
XX xal Ta; twv
7taTepiv
toutojv
yoi
ti av
TrapafAuOvfaaaai
ypâet,
xal
jxXaxaXw*%ao
yp AyouuTivou
to3
tu.axapiou
xal
rprjyopiou
to
AiaXo'you aiv-
xai
ojXov', w (xi^t' axo
[irfi1
W toto
sp>i-
xaatv XXoilit' iooffi'aotaxs'J /xfAsvou
erev xai
axoOev
eTCtaXovTaxi x{J iu.aTt
xai to; aXr,9r,6
b
cruvefivou!
XX'wav stcoi ti;, oov
t<rto8ou(i.vou;
xal ev
arevc
twv
Xo'yMVTreiXr]uu.voui;
xat
[ieôv
vayxaotxvou
xaxv vsEv8
(t
o
-^v9}
iraoav
ixaptiav
tvai
xaapdifxov, w; Ttutv
Oo;;'
-ro
yip
ait' evavxia r/j
twv ttoXXwv
Stj
tavai
(J t'atovvotui'-
cavTEi;,w; eoixe,
xai
SeiXttdavTEu)
aTi'avovtov
Aoyov 7toiy)<i()<J tv, eav",
exeivwv uacrav
avojxiav
vofxtvTOJ Vxaapffitxov,
aTo\ ix to IvavTt'ou
<x7totpiQvaivTO [/.7]SEfjitav, ,aoy)viioiffav TOeXaTTOv
So'vte,"va
(/.aXXov
7ti0avbvtov
XoyovTcot^ffavTEi;
to
(jieov
dvXotEVoTSs tivs
oixovo(jiixweTirov,
toutoi12 jiYj fxs/pi
TtavTO7rff6ai
SeTv,Tta'vrEav
cpa5fAEv.
Kai toi et o1J outoj
cppovoivTE;
xai
taaXa
TOTOoijoVTE TK
TTEpi
TOUTOU
EEVTO,
O'
outw
vjaTvvayxao'v
IffTiv '7t<j6aixal TCEt'Edat
TauTTjx5j Sijy
Et
yp
Ix TOU
^vjto
IlauXou to
(xaxapioupjxwvTatitpototo, xxEOsv
iTri^sipoffi,
voftt'ovTerapt
toioutou tivo Ixevov exeT
XyEiv
Ttpouxatpou7rupo'<; (to
Se0Tt voeT
f/.dXt<TiaEtpr,Tai
TOCte
'Iwvvy,
tw'1
XpuffOffTjAto EipyâvaIx6fx-
vot1fi /juiv,
OCTE tc' aTo T3
Xoyou
xoXouci'7
i
jravTotTtaci
otapovTa Taxr,; tj Evvota, xa6' ^,v
o SuTtxol ÊSâvTO
ayioi).
7r5<; av
îneT; â8t<o;
TCKTTEuffaiixv'" Aoyw
ex toioutou tivo syovti Tr,v
pyjrV,OTTEp ^(XV
O
80XT,
xxEOEV
p(J LC[XV(O,
'OV
ouvyETai
TOvavTi'ov l!)
17.
Kal2" (xr;v
xal 8'2i
cpaTe
tov22
(xaxapiov
rp*iyopiov
|v
ToiTETapTw
to
/li(.6yov Xoyw
TtXst-
(jtoi23
&TtoSeytxacri xal a7coxaXt{/(Tiv
jroSeixvuvai t
to
xaapTi^ptov, dtTrotpaiVTai (xsv <Xr,8w(;
sTvai to
L75
fil. RESPONSIO GRAECORUM AD POSITIONEM LATNORUM. 75
5
1
15
20
25J
:30
35J
40
xaapT^ptov Tcplisr
avatov
itpo tj; [XXXouov]?
exeiw,? xptaEio;,
tre
<xXY)Yoptxw
toto
vowv,
eite
xat
Xr,6w;
outoj
SoawV
Se
iTryet frrpa. irap
T/J YP*1; TCPO ~*iV
TOUTOU
<J U<J TfflV,
OSVoXtO
vaYxaovj/.sO'
auTwv
yo\>Giv, w xa\ pTepov
y,uv eipyjai.
Kai Ta
Siy)Yq(MXTa
Se xai 2 a7ro-
xaXu'^st;,
a
TrapaTt6y,criv,
oSv
oXw(pwpt(j(jivov
iv
TiKp
Ttvi
xaapTVjpiovmpU7to:paivooffi'tou; piv
Yotp
twv outw
xaQaipousvow ae Ta
Osp[/.acpy,at
TrapaSt8ojji.vou;to XouofAvoi uTcvipgTeTv, rob; Si
Si'
ojroxaXu'j'EO)?' cpavyjvaixaTaxaiOfxsvoui;"
Iv
Siatpo-
poi
T7roi;*
airsp
aTravTa
aivetai jjLrjSv
aXXoelvat
wXrjv6au(uTaxai aTCOxaXu^si
Et;
EnKTTpotpriv
twv
wvtwv xat
Sio'pOoxjtvuapa
0sou
[J iepixtoyvw?1^"
[ver
xaoXixovSi eTvat
up
l\ aTwv
xaapr^piov,
O"j$vouSauw; l\
votYxy,;
SetxvuTat. Kai
(jl^v
xai
Si' 'ov
cp;9) ETtaYet,
to toiotov
8oY(xaTo'xaap-
Ty,ptouTrupo
vatcETetf Ta
ixvYp
twv
etpy,uivG)v
iXaipQivv
xai
tXayjatdJ v afxapTifxToiv
v
toT
Stxat'oi; St' vTKjTjXworOi
Itipiov yawv 7Cpa?st)v
iv
Tj ôj/, xauTY,
)<t\
xaaipEffat,
Ta Se Iv
tj
l|o'ou)
twv
'iu/wv
ex TOiG
atojxaTOi;
Si' auTOxat
[xvou
tou
:po'ouxaOai'pEffQatTrapaototofft,
Ta8xai
[*ETa Oa.vaTov St twv
nrp aTwvyiv0{*6vwv
ETtotwvte xai
Trpoucpopwv.
18. 'Kwei Se xat rcoTOU
xpaTOulrE/Etp^ffaTS
TV}?'PojjAax^ ExxXr,ata;, oresp ttsixtctov jxsv utu.sT
to 'XXoi
ETri/Etpûiacriv IvETaaTE,-^(as
Se e;
to'Se
vaXo'fjt.Ea,
o os
u[AYvoEv,
#ct e outw;
et/O[XEVYvwfjf/Ttepi XXr^Xoiv5jabotspot, w Ta
napa t^; ixaffr/j; ExxXyjdta xpaTOVTa,
TauTa
y,Ys<9at
xat
xupta,
ouSttot' v XX^XoiduviiXouEv
oS' s
Xo'you; vjXOfxsv
v XX' aToto
7rpwTOv7
7
xat
(ae'yitov t^; ^.ETepa auvEXsuffEtoatTiov, to
Traur,; sieaevou 7rpoX^]/w
xat 7tavTo; lou;
jxy,
xai
tw Xoywpoyjouf/.E'vou8 Y{*vxpvai
Ta
7rpaY-
{*aTa, TTapa9sfAvou^ 7tap
Ta
Xo'Yia
xai Ta
rcca-
at
twv SiSacrxXwv,
xavo'stv aTO
jr py)<ja(xvou
9
xat
<jTct6(xr(
l0
Trpo
Taxa* litst tot
ye. lv
(Arjoutw,
XX
TM
eei Ta
TcpocYâTaxptvto[/.sv,
Trv8"
outoj
l^s'ffTai XuEtv
fxotv,
xat
oufxy1(ro{ji.e0a aXXviXot;
OSS7TOTE. OUTW
(J ISV
oOv OUt'EVTV OVEXTWV
1. toOtwv d. 2. al om. ed. 3.
xaOatpou(Avwv
ed. 4. Six nox. ed. 5. xaT xatoftevoy; ed.
6. t'j om. ed. 7. to
upwtou H. 8.
poT)9o[i.*vai H. 9.
xp^ffcttiivoi
II. 10. aT9(x,a
HL.
mortm, ante futurum illud iudicium. sive
allegorice
hoc intellexerit, sive etiam ita vere
censuerit; testimonia vero quae
ex sacra Scrip-
tura ad hoc stabiliendum confirmandumque
adducit, nihil omnino necessarii secum ferunt,
quemadmodum et antea a nobis dictumest;
et narrationes revelationesque, quas exhibet,
nullum
plane
definitum in loco
aliquo purga-
torium
ignem
statuunt. Nonnullos enimeorum
qui purgantur ad balnea relegatos
iis
qui
lavantur ministrare
dicit;
alios
per
revelatio-
nem
apparuisse
ustos diversis in locis
quae
quidem
omnia videntur nihil aliud esse nisi
miracula et revelationes ad conversionem et
resipiscentiam
viventium a Deo
privatim
ostensae; universalem autem esse
ignem pur-
gatorium.
nulla ex iis necessaria ratione pro-
batur.
Quin
imo
per
ea
quae postea subiungit,
tale de
purgatorio igne dogma plane
evertitur.
Nam
quae
dicuntur levia sive mimitissima pec-
cata in iustis, alia
per compensationem
aliorum
bonorum operum in hac vita purgari dicit.
alia in exitu animarum e
corpore per ipsum
solum metum purgari tradit, alia. etiam
post
mortem per eleemosynas
et sacrificia
quae pro
ipsis fiunt.
18. Cumvero etiam ab auctoritate romanae
Ecclesiae fueritis
argumentati, quod quintum
est vestrorum argumentorum, nos autem hue
usque distulimus illud scire debetis, si ita
utrique inter nosanimisaffecti
essemus, ut quae
in singulis ecclesiis obtineant, ea rata
firmaque
duceremus, nunquam
futurum fuisse ut simul
conveniremus, colloquiumque
inter nos ha-
beremus. Nunc vero illa primaria et maxima
nostri conventus causa fuit, quod
omni
prae-
sumptione et consuetudine, quae
ratione non
nitatur, seposita,
nudas res iudicare volebamus,
eas conferentes ad sacra
eloquia
et decla-
rationes doctorum, his utendo tanquam regulis
et norma ad illas pnsandas. Si enim non
ita nos
geramus,
sed ex consuetudine de rbus
iudicemus, profecto utrique parti quaevis
dis-
solvere in
promptu erit, neque
alii cum aliis
unquam
conveniemus.
Atque
ita fit, ut
neque
76
[76^
5
10t~
15
20
255
30
35
hinc, neque ex ullo dictorum quae allata
sunt,
sententia vestra necessario
probari possit.
19. Cumvero
denique
etiam ratiocinationis
ope
ad
propositam quaestionem
usi
sitis,
ducto a iustitia Dei
argumento, necesse est ut
intclligatis, et nobis non minus facile esse
ratiocinationibus quibusdamuti adea
quae nos
dicimus
confirmanda, et quidem contraria iis
quae vos concluditis inferre, sive a Dei erga
homines
benignitate remprobemus, sive etiam
adiversarum
apud
eummansionum necessitate,
et divinae illius fruitionis
gradibus, quae qui-
dem fruitionis
inaequalitas necessario
postulat,
ut non ex
aequo
omnes sint purgati; tumvero
ex aliis multis rationibus, quarum plures suo
tempore reddemus, si
opus
fuerit. Nunc vero
cum
pauca quaedam ex iis dixerimus, de his
finemfaciemus.
I. Dicimus itaque magis
convenire divinae
bonitati, exiguum bonum non contemnere,
quam exiguum peccatum poena dignum
ducere.
Atqui exiguum
bonum in iis
qui gra-
viter
peccarunt, nullum
praemium consequitur
propter praeponderantem nequitiam. Ergo
neque exiguum peccatum
in iis, qui multa
bona
opera fecerunt, decet
poenam consequi,
quia quae praestantiora sunt, vincunt. Si enim
id quod magis videtur, non
est, aegre profecto
id
quod
minus
videtur, erit.
Ergo neque purga-
torium
ignem
esse credendum est.
Il.
Praeterea, quemadmodum
se habet exi-
guum aliquod
bonum in iis
qui ceteroqui
mali sunt, ita
exiguum malum in iis qui cete-
roqui
boni sunt. Sed
exiguum
bonum in illis
non
potest bonorum retributionem
efficere,
sed tantum differentiam
supplicii: neque igitur
exiguum malum in istis damnationem
efficiet,
sed tantum differentiam fruitionis. Non est
igitur putandum purgatorium ignem esse.
III. Ad
haec, aeterni
supplicii aequitas
in
hoc maxime
ostenditur, quod
immutabilem ii
habeant
qui peccarunt pravam voluntatem
perpetuae enim
peccandi voluntati
perpetua
etiam debetur
poena.
Eodem
plane modo
1. i9)z om. 8L. i. ro oui. II. tioiv d. 't.
(ruvaywyev
II. 5.
<7V[Mtepan/eTai
II. fi.
p|i(Xvoi
ed. 7.
tapop.wvfjidvwv
II. 8. xexaOpxai II. 9. t'
>.yov II; item 1. 22. 10.
mrjYx\etv
e(j.
11.
xaxcopOcoxat
d.
12. y=r,iTOv v TE vjxxovv d. 13. xo/.a(icw;-). (lvov Siaopv om. d.
quae
verba ex Latinorum
responsione
iiiutuutus
ipê addidi,
ne sententia omnino manca
relinque-
i'elur. 14. xxr
(isx d. 13. tw S i^j
IIL. 10.
uovr,pta
II
irovripta
SL.
effvr,veY(jivwvpVjXwvoSsvoe/otev
av x
itap'
pv trjv <xvaYX7)v.
19. 'tTet os TsXeuxaovxat
Xoytûw irpb
xb
7rpoxiu.evovyrp^caffOauvepYi
xat iro x/ji;1toi2
2
@eou
otxatoauvrji; ireêipiiffaTS, yivwaxziv CiaS
vaYxaov,
oti xat
^p.tv o/ TjxtoTa Suvaxbv
XoYt<T[x.oT(;
tt<Tt
:{upaiep yj(aeI<;Xôiaev XPyiaa"
<7ai,xat ax xvavxta
oovaYotYeTv1
J >v
Gt/.
crufATrepaivxs",
in6 te ttj îXavOpojTtta; xrj?
to
eo
puwusvot (> 7rpo<Txi
o xat
xj twv sxeTde
Staopwv (xovwv7vaYxr,
xat twv
rr^ roXaudsoj
Xt'vY) pafjiwv,vTi1^vyxri<;
57taiTt
;x^
xsxa-
9ap0at8 TrdtvTaniat\, hi 5s i; aXXcov
Xo'yv
7T0XX)V,
WVTO;U.VtcXei'oUEV
Xatp) 7toS(<')ffO|J LV,
t o)<fxi vivSe
oXt'Ya
ttv
HEpt
toutojv
ETrdvTg,
TOY
Xoyovxaxo7:affO{ji.ev
e7tt touxot.
a"
a(jisyy*p [AaXXovitpoarjXEivxr, yxQxrfi
xo 0oo xo
oXi'yovyadov |yj 7raptOEvr, xr,v
fffjiixpv jxapxiav oi'xyja^touv* XX xo
8X(yov9
v
oyov
h) xoT<^x^> fjieYXaû.apxr,xatv ouSejxiS
jxotYJ 7rtxuYX,avEt
5i
TrjvxjTroviqpta
irXeovE-
^(av oO'
apa
TO
Xiyov
xaxov v xot; <^x^>
(XEYfltXa xaxojpwxat ( itpoa^xEi t'xr]; xu/ev
ot
TOxa
pXxtw
vtxv Et
yoep
xo
(xaXXov
Soxouv ou>t
taxi, ffX^'fi
T0'
Ye ^TT0V
<*v'2
E'^l- OS'
apa Ttp
xaapxviptov irpo<>]Xt vojjLt'Êtv.
P' "Ext, w iym
xb
oXtyovyabv vxot xaXXa
(paiiXot;,
ouxo)TO
oXiyov
xaxbv vxoxXXa
yat;'
dXXxb
oiyov yabv
evIxeivoiououvaxai
(xyawv
vxaTto'Sofftv
iroiEiv,
aXX
jaovovStacpopv<^xoX-
(Tew'xat xb
Xtyovapa
xaxbv Iv xoxoto Ttot^GEi
xXamv, XX
iavov8ta<popv^>Ia 7roXau<yto.
Ox
apa itup xaOapx^ptov vo(xt<TXov
Y' "Ext, r( Trt attovtou xoXasoj Stxaiouv)
xax TOUTO
{AaXtoxaSsxvuxat,
xax<4 xb
fxex-
Xr,xovirt<;
xtov
û.apxrix6xo)v<^xxxou^> eXt,-
ffgoj*x9j yp aotu)is Trovrjpa'66eX^<tei xat t5to;
oêtExatt'xr)*waTCEp
xai xoOvavxovxax xbxo-
:77J1
5 v
c
s
lu
>
c
c
>
15 i
(
f
(
20 i
t
i
25
1
(
30 c
E
35 <
c
Xouov or; Et 1 xo
Trovv;po> xtwixo t'Stux;-
Suo
ot'xr, xoXxÊ-cat, g; jjlv-, <juoiw~> sGOvExat,
oo' aeTotXrjtov 6sr,5tv ';ei' <^s y*? ajJ texa
Xr,xov axr,v ';ei. > et uiv rco xo''
irovyjpo,
aw-
vw ot'xr, Tr,ps?xat' el o xaYaoJ , xi; yj>e xoXx-
<7O)
ys (TTSivwv6 7rpo<r/,xi
'AXXa
\i.rtv xo
toutco
xa8atpouvou; t> Trupi OsXr.oiv aexaXrjTOv
e/eiv ^ts
X Ct Eiue;1 ox
pa mpt
xoxov vaya*/)
xaOaipscrQat.
& "Eti, i xb tsXeiov itaXov to
xaOapo xyj
xapota
xat
ty, '}"J X.? T0
'lSv
6<>v,
TOUTOU S:
oCiyr
uoiw;7 tavxs;
l^tTUYX^0^517
0^
^pa T^tS
aCiT;; xa6*p<jfw; t5iv icTravs;" ouo'
pa y^peia
TOU
xaOx:xrtpi'ou 7rupo, eiKEp
ev xkjiv iXX(7CY); fj
xdaput* r, Y*P 8 *v "0(av ^waviE STrtar,; XE/.a-
aptAEvoi
5t xou axoy
7rupb
xat
irpo;
6EO7rx(av
6aotco; Eôvxe;.
Toixo os xat etti TOU
xt) voaoOsfftai;
opou; cutxoXtxw te xat xuittxw
Iyevexo'
xo'xe
y*P
o irocvTS; xj aux); ;twOE'vx!> sat'vovrat
(7-raffE(O(;
te xat
toc;eio;,
aXX'
jxsv.- xr,10,
6
os tyj, irpo;
jjL'xpov (ojjiai'j x^ iaiTo
xaOapaEOJ t;
'xaaTO xax
tv
OeoXoyov rpr,Yo'ptov.
v. "Ext, 6 ev
aYtot; iae'yk FprjYOpto' eoXyo
tov TTsgi
toi
lldo/a Xoyov cojpyixtxi
XKt va-
YtOYtxw*- TrotoujjiEvo;,
IXtov sic xb
{jL'po;.
v w
^r,TlV
OOx
ÔtffOIÊV
' OUOEV OOS SIC XO
UptOl
't
xaxaXei'jioixEv , Ttosaivtat pr,-to

ot)xw xai xa-
apw,
oxt ar, Oir=p xr,v vuxra xauxr,v
e(tti xi;
xdOapct, vvxtu (J -v
xbv xffxou
7rapvxa fJ tov
icoxaXiv xat
f/.r,Scu.av xdapatv ast
axbvl-i
Evat
rapaywpwv.
0/. "Ext11, auxbc Iv T(o
/ t^'j' nXrjyrjr rrj
ytuhtii] Xoyw taYOpswv
outo)- 'Eo1''
XYEtv
x E'xsae
otxatwx^pta,
oi; rt IvxaOa cpstSio 7rapa-
ototoctv, to jSXrtov
Etvat vv
iratSEuOrjvat
xal
xaapYjvat rt x^
exeTev
paadvw uapaTrsjji^rjVi,
<( f,vt'xa xoXdsEox; xatpd,
o
xa6p<jw; , Trocp-
1 s! etTi'S et f, L. 2. Votw;Xr.ut; Lt?. 3.
(x-j or, II. 4.
(a$TaXr,tr,v
II
(iHTa6>.r(xr,v SL.
5.t vptxov
d.,
iisomissis
quaeuncinis inclusi, ne locus
prorsus intendi
ncquirot. G.
ffxsavv
II
(jtâvovSL.
7.
o|aoioi
d. 8.
xOapeicXi'
xxt
Yp
SL. Vide
supra, p. 57, 1.1)
sq.
9. *to>ivTc;
oui. d. 10.
(xvtoi; II. 11. 6iv xoyioiz
SL. Ilaoc jioMarco
ilcin dcsumpluest; cf.
supra,
p. 57, 1.33sq. 12. vaoyixw d. 13. (xt1aiod. 14.Ilemhacc lola Marciosl. cf.
p. 58, 1.3.
15. eu vL.
a) Gregor.
Naz.
apud Migne.
P. (., t. 30,
c. r>37. b) Gre.j. Xaz,. loc. cil., c. 1545.
c) (J roiror.
Naz.. P. G.. 1.35,c. .4i.
contrarium etiamconcluditur, nimirum.si isqui
immutabilis in malo patrando perpetuo manet,
perpetua poena punitur; qui non
sempiterne
castigatur.
is
neque immutabilem voluntatem
habebit. Nam
qui immutabilem eandem habue-
rit. si in malo
quidem.
aeternae
poenae
ser-
vatur sin in bono,
quid opus
est
supplicio
ei.
cui coronae debentur?
Atqui eos, qui
hoc
igne
purgantur, voluntatem immutabilem habere
dicitis etiam vos. Non
igitur necesse est eos
igne purgari.
IV.
Insuper,
si
perfectum praemium eorum.
qui sunt puri corde et animo. est vidcre
Deum, hoc vero non
aequaliter
omnes conse-
quuntur neque igitur par est omnium purga-
tio nihil
ergo opus
erit
purgatorii ignis.
si in
nonnullis
imperfecta purgatio
fuerit omnes
enim forent
aequaliter purgati per
eumdem
ignem. et ex
aequo apti
ad videndum Deum.
Id etiam in monte, in quo lex lata fuit,
signi-
ficative ac ligurate factum fuit. Tune enim
non omnes eiusdem fuisse status
atque
ordinis
constat, sed hic quidem huius. alter vero alte-
rius, pro
ratione ac modo
suae quisque pur-
gationis,
iuxta
Gregorium Theologunv1.
V. Praeterea, magnus
illesanctus
Gregorius
Theologus,
de Paschate
contemplative atque
anagogice
sermonem faciens. cum ad eam
partem venit in
qua
dicit'' Non efferemus
autem quidquam neque
in
postridianum
relinquemus , ita demum

expresse aperte-
que statuit, ultra
praesentem noctem
purga-
tionem
aliquam
non
esse; noctem quidemprae-
sentem
uniuscuiusque vitam
appellans, nec
ullam
purgationem post eamadmittens.
VI.
Insuper idem, dumin sermone de
Plaa
grandinis
ita dissent' Omitto dicere
quae
illic sunt tormenta, quibus huiusce vitae
indulgentia eos tradit, ut satius sit nunc
castigari et purgari, quam

ad cruciatum
illum transmitti, quando punitionis tempus
78 DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE
FLORENCE. TS]
5
!
1 ~-)
2"I
25
t
35
erit. non
purgationis
. manifeste docet nul-
lam esse
purgationem post migrationem
ex
hac vita. sed tantum
poenam
aeternam.
VII. Item. Dominus noster in
evangelio
secundum Lucam, de divite et Lazaro
signi-
ficans quae
sors
utrique obtigerit.
Lazarum
quidem dicit, statim
atque
mortuus esset, dela-
tum fuisse ab
angelis
in sinum Abrahae,
divitem vero, simul
atque
mortuus esset,
sepultum
fuisse, et animam ipsius
inventam
esse in inferno, existentem in tormentis.
Atque
ita cumper
sinum
quidem
Abrahae
supre-
mum illum statum in beata
requie piorum
significasset, per
infernum vero et tormenta.
extremam improborum
damnationem et
poe-
nam aeternam indicasset,
nullum inter haec
medium locum
reliquit, qui temporariam poe-
nam contineat, sed ingentem quemdam
et
impervium hiatum, separantem
unum abaltero,
et summam, nullo interiecto medio, contrarie-

tatem statuens.
VIII. Praeterea, consentaneum non est. ani-
mam, ubi
migraverit
e corpore
et iam
prorsus
incorporea materiaeque expers evaserit, acor-
porali ignepuniri, cumcorpus ipsius, quod ignis
erat
apprehensurus,
iaminterierit;
post
resur-
rectionem vero, cum
receperit corpus
incor-
ruptibile,
et creatura omnis immutata
fuerit,
igne divise, ut docemur,
verisimile est, poenam.
quae ab igne proliciscitur, congruentem ipsi
fore: neque ipsi
solum. sed etiamdaemonibus,
quippe qui caliginosi
existunt materiaque
ali-
qua praediti
et crassitie et corporibus
aereis
vel
igneis
iuxta Magnum
Basilium.
Priusquam
autem proprium
suum
corpus recipiat
anima,
forma tantum cum sit nulli materiae mixta,
etiamsi
per seipsam subsistit, quo pacto
cor-
porali igne puniri possit?
IX. Item, sancti
patres nostri, qui parem
1. Conf.
suprii. p..vs, 1.
12
.sq..
ubi h;io<-eadein habcnlur. Ad Lucam xvi,
20
sq.
alludit. 2. h
zCxy;z).tp
H. 3. IxaTpou
e/ 't.
ta^vai
om. <v/. 5. i
jxv
x6Xitovt'< <">. twv
OosXcov
^L. 7. Si
Tn. 8. o/en d. 9. Haec iam liabetur supra, p. *>,
l. 2
>q.
10. ou oC H. 11.
\l>
um. SL. 12.
taipeOvTo;.
Ilabebal Salniaslus
irrogato,
contra *en?um. Nam innuere vult auctor.
naturam ignis, quamvis
insecabilis ac individua videatur esse. iussu tamen Domini divisum iri, et
lucem quidem
in fruitionem iustis, adustionis veru acerbitatem puniendis
destinandam esse. Ad rem
S. Basilius. homil. VI in Hexaemeron, P. (l.,
t.
29,
c. 121 "O9svxai v Ta; twv p6iwjj.vwvr^vt
vTa-
7to(it
yo
Tt?ty** ^v topp^Tw TiatSeet,iatpsOvi^sffBat
wj
vji; Tr,vâtv, xai t
(isv^w; ; no-
/avfftv to S'.xaot;, TO tj; y.svaeco;8v<vjpov toi; xo).a(o(ivo(;iOTaxfJ ^Tc6at. 13. avToc to? d.
14. xai ox y'W frf. 1J -
'J repigo>.rilavo"j;
H. 16. Ba<r:Xtov paertX'a
L
pa<r-)..
H. 17. OttotoC
cw(a.
frf, is. ovaxai frf. 1!>.F.iusiuodi arguinenlum
etiam
ponitur apud
Marcum. supra, p. 59.
1. 25
m[.
iTT'^Ttsavpwi;, u.r,osuiav
ivat
y.x'tap-rtv
usr ~r.y
evOvo "a/.AavVjV,a/.X r, ulovovt/.v awviov
xo'Xactv.
l'1. J E~<. o Kp'.o; iv to xaTa Aouxav
xy*
YA''w-7t3t
tov tt/.O'jouxal
Aa*apo-joiocxtov-bv
xTpovJoioto;u.vov
v
xXjpov,
tov uv
Axâpov
v
sr.tv a';j.a
:w 7co(javtv
TTvsyfl^va'.
Gr tcov
YV^WV
j 70VXOATtOV TOU
'Apa7.Ut,
TOV0TTAO-jCIOV
jjiot
Tg
Tair.vai
Troavovta
xa\ tr.v 'iu/r,v
aOto
s6p^vat
v tj
'ovj&7rpyou7aviv
3acvoi:' xal
outwoi
[/.v
toj xo'Xtto'j utou
ASpaa Tr,vxpo-
T7.ty,v
xaTotcraaivsv
r> -jx(uovi/. twv 0sw
'i(/.o)vfisaiz-va,ot o to aoouxat tcov
fiaffa'vtov
tr,v i/af/jV xotTaxpictv
xo att>)V''avoxr,v
twv
auiaoTioXwv
TraaffT/'ia;,
ox Itt^
;jiTa;
toutwv
Tpov
tottov xaTtt
irpffxatpov
tivx Scavov
/ovxt, ),X' Tj ycruau.e'Ya

xat *otx^'so%
oiTpvov
IxaTfOu^XXr^Xwv xat rr.v xpav
xat iiEdOV ot
IvavTtoiatv
TrotptcTwv.
"K't!l, Tr.vl'j/ry âXXavstcav
Vtov el wtxaTO; 0
xai
siaaTOvTtavr*,
xai uXov
vsvo;ji,vr,v
odxetiv
ix; &7C9
?(ou.aT'.xou iTup;
y.o/.ot^saOxi,
tov ao)aTO
aTT,
O'J 10TO
TTUp
U.A
TTEptOpTTcffOx1., ta'i(J x-
pvTO.
McTa
(av
1
Y*p
~'W vsTastv l:rava-
Xaouyi
-bawu.a
aiOxpTov,
xai t^; xTtswtzinr^
XXotwOecr,;xat
otatp'vT'j;1-
tovj
itupo;,
w;
ijt.avOavoiji.Ev, tx aCiTv; t/,v
rr toutou xXaatv
xaTaXr/ov5<;6ai,
xat ox ar>([xvov,
XX
xat toi; oatuioaiv,
oct xai auTOi,
' ,opoi
ouc. xai
uXr(v Tiv
xai
ua/^Tr.Ta 7rpisXr(as'voi '' xai
ff(aaTa'ptay,TrptocxaTa
tv
txrfav
BaciXiov"'
ttIvotoo/.sova(u,a
a7toXav, So
oaa
ao'vov
t^ uXr,aaixTOv.
? xatxa'!auTv;vOicT/iXi,7rio
av utco
dwtJ LaTixo-ûb;
xoXCeuat ovatTOls;
0". tfEttly, ottov
aYyeXov
ettI
yv
woXiTua-
79
111. RESPOXSIO GRAECORUM AD POSITIONEM LAT1NORUM. 79
5
10 f~
15
20
255
uevoi
P'ov
offioi
TrstT'pe
û.wv
nroXXayo
xoti ttoX-
Xxxt;
ot OTTTaaiwv xat Ivu7mo)v xat Irspcov Oautxx-
tcov x
icepi xrj; atwvtou xooewcxat twv SV
aTTj
tov /.ai
tiaprcoXcov
autot te2
(/.uoixevot
xat xo
XXou; [jiuouvts;,
xxt w
Tcapdvxx
xat w;H 7J or,
Ysvdasva
6i6u.Evot t xal
TrpoSEtxvvxE''
tw
Xo'y<p,
xx87Tsp
xat f, <xo^>
xax Aouxav
<ÊaYY-
Xou>
TrapaoXr, <^tr,v
tou tcXousiou xat tou
AC*pw xaT<7Ta(J tv>
StaôypatpE', itept xaOap-
Tixot!
7rposxaipou Trupi;
odosv
oSafji^'1ot5a^y,ffav.
t'\
*Eti', TOty; 7:oxaTa(jT0tffu);oo'Yaa
xat
tou ts'Xou; t?
atcovtou
xoXasco,Ttap 'iiptYvou
(o;
EipYjTat,tt,v p^r,v etXT,3o;
xai Ttvtov twv t7,
ixxX'/jaia; lTtixpaTr,oav8,
covI<tti xat At'Suao; xat
EaYpto,
are
Tr,v
Tt!
0aou:&iXav9pio7rtav-repoaXX-
[xsvov
xat
sTrapaosXTOv
Ivtoi;
âQutxot;Yiv[êvov
w
6 oôpo; 'loiw/jC

t^; opavtou xXtijiaxo;10
^P/itxtwv cpr,(j''v,ou.u><;
7rxrjpu-/6/]
xai
veOsjxa-
Tiar, H Ttap t^; ayta; Trs'fjntTy,oxoujjLevtxi1-
uvo'oouto; ExXufftvrat
<|*uy#at;iti.irotov
xat xo
âujjiou;
ETt
â9uy.OT'pou<XTrEpYaôjJ t.Evov, exSe/o-
jx'vou
ttot
Tr,v
twv
âsvojv Xtpoxriv
xai Tr,v
EirrjYYsXavyjV
a7:oxaTo(TTa(jtv.Atta at xot'vuv
<:{
xai xo
irpcxEitAEvovodyâ
xou
xaOapxr,ptou 7rup;
aTroXy.X'ov
v
sir, x^ sxxXr,(ia;, to
âuixta
IttTrotovtoi cr7touSatoii;xai tteov axo;iat)
Tttui
xpoôt; YOJ Vi'^saOat
xax xv
wapvxa p'ov
auxo;
ixxaat'pstv,
to
Ttpocooxwjjisvri 3xE'pa<;
xaOipdEoj;.
1. S-71OI ffoi o cil. 2. aroi yz d. 3. w; ; Il. 4. OEtfxevot Ospsvot d. 5. sixvjvts; d.
fi.
oSafA
d. 7. Haec t hnheUn supra, p. GO, 1. (5
sq.
8.
7iix&aToaav 11
sjiixpatoOvTwv SL.
9.
Yv[is/ov
SL. lu. to5
o-ipavri
^L t?,; o-ipavo-j II; cf. Ioan. Cliin. Scnla Pavadisi, gr. IV =
P. G., t.
88,
c. 780. 11.
vaiiaTisr]
II. 12. xai
oxou(a. d. 13. rotvuv vv d. 14. xat jitOov
inineTOoved. l.
Tcpodoxounvr,; d.
cum
angelis
in terra vitam duxerunt, multifa-
riam et frequenter per visiones et insomnia et
alia miracula de supplicio aeterno, quo impii
et
peccatores cruciantur, cum
ipsi instituti,
tum alios
instituentes,
ac veluti
praesentia
et
iamfacta intuentes
atque exponentes, quemad-
modum et
parabola
illa
evangelii
secundum
Lucam, qua
divitis ac Lazari conditio descri-
bitur, de purgatorio temporario igne
nihil
uspiam declararunt.
X.
Praeterea, dogma illud de instauratione
omnium et fine aeterni
supplicii, quod
ab Ori-
gene,
ut dictum est, originem sumpsit,
et a
nonnullis ecclesiasticis viris, inter
quos
est
etiam
Didymus
et
Evagrius, quod
Dei
erga
homines
benignitatem praetendat,
et
magno
cum applausu ab ignavis exceptum sit, quem-
admodum deiferus ille Ioannes caelestis scalae
auctor
ait, explosum nihilominus damnatum-
que
fuit a sancta quinta et universali
synodo,
tanquam supinitatem
animis inferens et ngli-
gentes negligentiores efficiens, ut qui exspecta-
rent aliquando atormentis liberationem et
pro-
missam instaurationem.
Quas
ob causas nunc
etiam
propositum dogma de
purgatorio igne
exterminandum est ab
Ecclesia, ut
negligen-
tiam sedulorum animis inducens, ac
persua-
dens
ipsis
ne omnibus viribus adnitantur, ut
in hac vita se
ipsos expurgent,
cum alia (post
hanc vitam) purgatio exspectetur.
LATINORUM RESPONSIO AD LlBELLUM A GRAECIS EXHIBITUM
CIRCA PURGATOR1UM IGNEM.
RESPONS1O IN CONTRARIUM A SCIIIS-
MAICIS LATIN1S AD URAfiCOS DATA
C1HCA PUIlGATOttlUM IONEM.
1. Maximas agimus gratias omnipotenti
Deo,
quod
fructum aliquem ceperimus
e\ura dili-
gentiaque
communiter adhibita namex vestra
responsione
adeo crevit
spes
nostra, ut non
solumde
quibus
modo disputamus, verumetiam
de
reliquis,
adiuvante Christo, quin
simus con-
sensuri, minime dubitemus. Ecce enim vos, uti
ex vestris
responsis
videre est,
summa fide
profitemini,
et vivorum suffragia
et Ecclesiae
preces
iis prodesse, qui
nec tam mundi deces-
serint, ut in caelum mox
recipi mereantur,
nec
tam prave vixerint, ut in aeternum ignem
coniiciantur,
sed iis tantum in medio positis,
qui maculis peccatorum quibusdam
irretiti, ex
vivorum
suffragiis opem
sibi praestolantur.
Porro de medio eiusmodi hominum statu invi-
cem dissentimus. Etenim vos
opinionem
no-
stram evertere. vestram vero obfirmare quam
maximo enitemini studio, idque plus aequo
a
vobisforsitan moliri
quispiam
dixerit, praeser-
tim cum in
ipso
exordio pronuntiaveritis,
vos
non vinccndi, sed veritatis tantum, adhibita
diligenti inquisitione, indagandae atque amplec-
tendae causa convenisse, asserentes haud ulli
praesumptioni
consuetidinive, ex
qua
rationi
praeiudicium oriatur,
fas esse adsentiri. sed
nudas res esse expendendas atque
ad sacrae
1.
<rxi'7|jiaTi-xv
A. 2.
e<Tevex6T,ffic
A.
a) Responsionis
huius a Lalinis datae ad
prae-
cedentem Graecorum libellum lexlus lathius. quo
a Patribus dcputati* primuni cxarala fuit, adhur
Ambros.
053.
r..v..
f. 5'i\
IV
\nOAOriA ANTIPPHT1KI1 TON SXISMATI-
KilN AATINGNIIPOS TOS rPAlKOYS
nEPI TOY IEPKATOPIO I1YP02.
1. nXetffTrjV syouev 'pw tw TtavToSuva(*w
0w xas7tov Tiva
ocE'j/ajjievoi xv;;
TE
cpiXo7rovta
xal
xfc xotvyj sffve-/6et<T]<;
2ffitouo; xat
yoLZ
ex
T/j uubiv TtoXoyta;
to<totov ioÔtj f( âexipa
eXiri,wo
Liovovireil
o>vvuv
taXsyoêOa,
XX
xat
TTp\
twv Xot7tjv, (o;8ovto
tou XctffToi,
cu(xtaff^ffeaat rifi-a vaijKpioXwi; s/tofxsv.
'Ioo
yP "{*'<w i\
wv
7tsXoYri<ra<6e ûvopav
sVriv, o/.r, TV)Trffxei
8to(u.oXoYeix6
x; TE ^wvtwv
eTtxoupia
xai x xj 'ExxXr,(ita ey ojcpeXr,cTt
to; ou' otixwxaOacoi; aTroeitoxoTa;, w; to-
aat so
apfisat
et oupavv,
ou1outoj ffw
rjdavxa, u liAXXeeats; x atomov
i:up,
XX
{jiovuxol; jjiiaou<ottve xr,Xt<Tt xmi xciv
fxap-
xwTiv
Siaxpaxrjivtg;, xa i7rixoupiat
twv
wvtwv
TrpocrSoxwfft por(6a6ai. Ilept xaxr,
Se
xv; tAsaj
xiov
vsw7to)v
xaxaaxotffew
}jiîffvixoi(jievirpo;
XXr,Xou* ujjie; \xh Ypty,v âsxs'pav
8!|av >;axa-
aXstv xal
xpaxuveiv xf,v ujjterpav TtXetdx) ^ffj
Treicace
airouSy,,
xal xouxo SE uXov uto xou
Ssovxo
StaTTpaY.axeoeffOai(ac; Xsijfiievav xt,
xoxo
tji.Xi<J xa
EX
Ttoouxi'wv
axcov
eKayYSiXajAE-
vou;, o
/apiv
xovixav
cpTâi,
XX
(uvov
x<xptiJ tai
Sev
'7td0at,
XX
y0,117*
Ta
J rpaYu.axa
^xa<ratxl
me latet. Eadem tamen graece reddita adservaiur
in codice Ambrosiano
graeco
653
(p.
261
sup.),
fol.
.Vi-65.
e quo
iterum latinitate a me donata est.
5
10
15
20
25
30
[81]
IV. LATINORUM RESPONSIO AD LIBELLUM GRAECORUM. m
5
10
13
200
2:> ~-)
30
J J
40
f.
tt yi'a Fpacp](;,
twv te oiSaaxXwv
TnxpaXXstv
xa
yvwfxa,;
aura.
AyETS
{Seai toc
spi
TOU
xaapxTjpiou tupo ou/c1py]xvai
ttoxe ov5te
f/iX-
Xeiv
IpeTv,
Ivavxia
o^tcou paSi'ovxETM upoTO/
Xoyw, (jj7tep
xat
7rpoXvyj/i iracrT)
xal
duvvjetao
TrapofxapTiaat /pEwv aTTc^vace, jjlovvjos Tj
Xrjsta e^saat. Xprj TOiyacov extevw oeaOat
Tot!eo, tva) aX}6EtaauTTj
2
vix^ct]
TExat
ptaj/
suff], x
irpoairaOsia 7r<jaoXoj7roffo6v<jav-
xa* ouxw
ypyj
xxt xyj aXrjeia axj TjfAtv
iXXajjuf/ei T/iXauyffTepov
3 xai oY
rto.o>vw Si'
oxeov
opyvcov XaXvâstaâepov
x duvxstvovxa
t TE
xvivooâv TOU@eo xat s x^ xa6oXix9);
'ExxXv]ffiaxr)vwcps'XEiav.
2. Touxtov w EV
repootutot pr|6vxojv,
st x^v
x^
utxsxspa TroXoyia e^xaatv paStouev
xi
Xoyw. Tsxpayy, irvxy) xauxr,v StetXexs. Kat
rpa-
tov
ij.v xpnrX^v
xiva
Stat'psaiv tû^Sv
xtov IvaSs
fXTToSrjjAOuawv xsOr^xaxs,
otcou xat
irspl
xwv Suo
axpt>)vauaôjvicraiâtv
irb
[xpou
ooxsxe. 'Eim3v]
os.
xrj ya IvwasoK âpiv oruvr,X6o[Xv, l'va
0X0-
a/epw Ixst'vr, 7rpoffYViral>iraca STvet
(jiaov
yoiyeh otjxea
x
Stacpopcpavspi
xai
yu^vw?,
oiroj
ôpviyovxo
xo
eo,
7ra<ra
az^sit] y\
oi/ovoia
xai
Trpoppio;TtoaTraffsiv).'AXX'
Itteioy)
x
7tept
xwv Suo
axpwv
OUX
icacpyjvtcaTE w loet,
Eoij.6a
Xat
lâiToixsv, (o
Xat
irpwxov r)T^c7a|j.V,
va
cpavEpwXyr,XE,
7roiav
I/exe
3
Soâv Trspt
'l/u/wv xwv yt'wv
xwv
ouo[jua xr,XSo iauxaT;
ouveiouiwv, ;i'a; Eivat
XyETExj atStou
w^
TOTEpov[/.ETaxr,v vevoe
6
[iExavaaxaffiv ;;aiW/]
p7raovxai ei TOY
opavv; 'Ojxotw
SE xai
-rcspr
xwv dffE^wv xai iv xo
Gava<it|xotfjt,apxrâ<jiv
TTotouvxcovxi So^Êxs7 itxpov euOwauxwv
a
'y^\ ei xov
aS/jv
xaxaai'vouctv
atwvion; xiuoj-
pr,6y)ao'p,vat, vj
xat xwv
ywv
xai xwv
(xr)
toiou-
xojv a
û/.at xy)v Iâxr,v r,upav xyj xpicsoi
xat
xr,v
TTctvxwvvaffxaatv
vayxatto ixS/ovTat;
FlEpl [XV
OUV
TYJ 5X'aV]xÊOJ
7TOICO Si?)Tpo'7ra)
aixwv at
ûX.a'1
a7roXuovxat
(uspi
oOxat
Statpspo'-
(/.ea), E7tiSv) ffa'^;
oSsv
Etprjxax, So'fxsOajxav-
vstv
aacpw,
Tt
Trspi
TWVxotouxwv
ûyiv cppo-
veTxe,&OU
tyj
acovuo xoXffEiU7roaXX(7ai
XyETE-,
noxspov xi[xwpiav
Ttv
Tcaayouat tew; xai Ttoiav
l. U\tvu A. 2.
amA. 3. xrj /.auyaxpovA. 4. tbOtkiv vtj A, at addilis
supra vcrsum
litteris
quibus monemur has voces esse permutandas. 5.
ytzai
A. . vOSs A. 7. Soexai A. 8.
rcep
sup.. lin.
Scripturae doctorumve effataconferendas. Item
dicitis, vos
purgatorii ignis doctrinam
nequc
unquam professos esse
neque professuros,
plane contradicentes
priori assertioni, qua
asseverastis, cuilibet
praesumptioni ac consue-
tudini minime
adsectandum, sed uni veritati
obsequendum. Oportet igitur
obnixe Deum
rogare, ut
ipsa
veritas vincat ac
triumphet,
pravis animi affectionibus
quibuslibet penitus
propulsis; hoc siquidem pacto ipsius veritatis
radius nobis clarius
affulget, ac pernos tanquam
per
idonea instrumenta eiusmodi
loquetur
hodie
quae conducant ad Dei
gloriam atque
catholicae Ecclesiae utilitatem.
2. His exordii loco
dictis, ad vestram
respon-
sionem discutiendam oratione
progrediamur.
Eam in
quatuor quidem partes dividistis. Et
primum quidem, animabus hinc
migrantibus in
tres ordines
distributis, de duobus extremis
idem ac nos sentire
partim videmini. Verum-
tamen
quoniam sanctae unionis
gratia conve-
nimus, quo
illa
plenissime perficiatur, quas-
cumque differentias palamnudeque in medium
adducendas
arbitramur, ita ut, favente Deo,
omnis deleatur discordia ac funditus eruatur.
Quare,
cum ea
quae
ad duo extrema
pertinent,
qua oportuit perspicuitate nequaquam expo-
sueritis,
vos
rogamus
ac
precamur, ut clare,
quemadmodum antea
postulavimus,significetis,
quid sentiatis de sanctorum animabus nullius
maculae sibi
consciis, quas aeterna vita
dignas
censetis; an
post hinc
migrationem confestim
in caelum
rapiantur? Item de
improbis, qui
cummortalibus
peccatis obierint, quid putatis?
Utrum
protinus eorum animae in tartarum
descendunt
perpetuo puniendae, an vero cum
sanctorum tum aliorum animae extremum
iudicii diem
omniumque resurrectionem neces-
sarioexspectant?Quodspectatad medii ordinis
homines, de modo, quo eorum animae liberen-
tur
(equidem de hoc inter nos
dissidemus),
cumnihil plane perspicui dixeritis, clarediscere
cupimus, quid de eiusmodi animabus
sentiatis,
quas aeterno
supplicio minime addici dicitis;
82 DOCUMENTS RELATIFS AL CONCILE DE FLORENCE.
[82]
r.
5
10
15
2l>
i5J
30 0
:3; 35
iO
num poenam quamdam primum patiantur,
eamque
cuius tandem
generis?
sitne sola divi-
nae visionis dilatio, an
poena quaedam
sensi-
bilis?
Quomodo
vero eandem
perferant?
An
per cruciatum, eumque cuius modi? Numcar-
ceris aut
caliginis aut ignorantiae? Quod
si
per ignorantiam, qualis
ea sit vel
quarum
rerum?
Numquid
vero
posteaquam purgatae
vel solutae fuerint animae, illico in caelum
convolent,
sicut de
primis
dictum est? Altera
vestrae
responsionis parte, supra
dictas ani-
mas, quae
mediae vocantur, purgatorii ignis
poenam nequaquam
subire pronuntiatis, ne-
gando id a
quopiam
sanctorum doctorum tra-
ditum fuisse. Tertia autem
parte,
ad dicta
sanctorum, quos
huius veritatis testes fide
dignos adduximus, respondetis.
Postrema tan-
dem, exhibentur
argumenta rationesque, quibus
vestram opinionem probare tentatis. Ad haec
igituromnia,
adiuvante
ipso
Iesu Christo, prima
nimirum
summaque
omnium veritate, pro qua
disceptamus,
ex ordine respondebimus.
3. Ad
primam partem quod attinet,
vestram
explicationem ratam habentes,
ad alteram
progrediamur,
in
qua
ideo vos
purgatorii ignis
supplicium negare dicitis, quod timeatis, ne
apud christianos, si
purgatorius
ille ignis cre-
datur, Origenis opinio
de omnium instaura-
tione invalescat, indeque
morum pernicies
vi-
taeque socordia exoriatur,
existimantibus
fidelibus mum ignem, qui paratus
est diabolo
et angelis eius ac
reprobis hominibus, finem
aliquando
habiturum. Ac
primum quidem
mi-
rabile nobis videtur, vos vani metus causa,
timentes scilicet ubi milhis profectotimor erafA,
ita
opinari,
ut hancce traditionem inficias
eatis,
sanctorum obsistendo sententiis tam rectis
tamque
necessariis necnon
antiquissimo
catho-
licae Ecclesiae instituto. At vero vos, viros ni-
mirum
sapientes
et fortes et doctos, pavere
minime
oportuit,sed
vobiscumreputare,sanctos
Patres eiusmodi doctrinam circa
purgatorium
ignem, quam ex divina
Scriptura hauserant,
tamaperte tradituros non fuisse, si
quid perni-
ciosi ex ea oriri
posse existimassent,
ut
qui
diligerent
decoremdomus Domitii1'atque Eccle-
1. 7ro?a:v<j6at
A. 2. 7toXoYTaiA. 3. aa^viav A. 4. to-jto'j A. 5. xat
supra
versum A.
tj. sooufxvoi;
A.
a)
Priai.
XIII,
5.
J j)
Psal. XXV, 8.
ovjxaxr,v 'ApaijlqvTjV vaoXr,v ttj; eia;wpt'ac
VjTrotv^v
xtva
atcOr,Trv Kal 7rw
TtV/ouaiv
VA
oi
feacdvou,xal tcoio'j o^, toutou; 'Apa epxxvj
v) yvd:pour, yvot'a;
Et Sei'
yvoia, rot'aco^
xaxrj,yj 7ro(tov irpayijiaTwv IlTepov
os
[ist
xo
XExaOapat vj
TtoXeXuGai x û/?e6e'o);
atpovxat si;q xv
opavdv,
co xxl
7Tpl
tJ v
scotcov
ip-tai;
Acutecovos
t^; uuLETE'oa
ro-
oytai;[J Lspo Ta
7rpoEtpr,u.iv(; v!/u/
x; xa-
ouuvaâ'ffa Tiu.u>pav
xoi
xaaput'ouTtupo
o
Tra'a/tv Tro>ai'vE<i8 1 syvToiv
>ju.wvxot/xo
ur,osva xwv ytwv
oioaffxXtov
Etpr,xvt.
T o
Tptxov ac'po; ctTtooyETxE
2
rpo;
xoc
pr,x
oc tmv
ayiwv,
o; xauTr,cixr,; Xr,6EiaiOTti'axo'j; 7rpo-
er^xauEv(xpxupa.
TeXEuxaovoi
izs..iiysi
EAEyyoui;
xe xat
Aoyou,oi xr,vuu.XEpav
oo;av
cxripiâi e7rt/_etpTxE. ITpb
ov
xoIoe7vTa,ôy;-
ouvxoaxo TOU'Iy)<touXptaxou, t^; 7rpt.)xr,
xat
axpa
uavrtov
Xrêta, Ttspi f;;
ytov,
ivv
xEt
roxpivouu.E6a.
3.
lpt uiv
oOv7ou
irponou [jLpou xr,v uiae-
xe'pvoacp^vEiav 3xoe/[/.voi,rpo;
xo
osxspov
iofXEv,
ev coot Touxo
xf,v xiaojpt'av
TOU
xaOap-
at'ou
Ttup pvTc6aiXyEXE,
'xi
cpoEtaE.
av
TncrxEuer, 7rcffxatsGvexeTvoTO7tc,l'va ur, xca-
xâr, 7tap ^piaxiavo
xo
7TptaTtoxaxacxaffEto
'iipiyvoui;Syua, xoXouây) TEex xouxouXtr,
xiv
rjwv
xal
âuixa
TOU
!3tou,
tticteuo'vxcovxwv
7Tiffxwv exeTvoTO
7tvp
TO
r1xot(ji.aff(jLvov xw
oiao'Xco
xai xo
yyE'Xot
aTOxal 5xot;
xaxaxpxoi
xe'Xo(jl'XXeiv Xr/isffai. Ilpwxov
u.vauaouEV
OEiXa'vExaox
aXdyouuiac
ouxcoooqsiv
tpooujjtvoui;
6
ov^tou,onov
qdo
ovx
jjv, w
;otpvouytvc6aixauxr,(ji T?,; TrapaSduEtix;
xal
axjvai irpb x xwv
ytcovct7ro<;t;
ouxto
uiv
xaX,
ouxioo xal
vayxaa, 7rpd;
xe
<Cîv^>
TraXatoxxrjV juvvîavx^xaOoXtxyj'Ex.xkrlaix.
AXXox eoei
posaaiooô
ovxa; xat
ysvvat'ou;
xal
Xoytou,
XXxoxo
vutxeffat,
ou ot
'yioiIlaxpE
oxv xf,vxotauxr(vSdav
7repl
xou
xa6apxr,piouTrup, r,v x tê, Ei'a;l'pacp^; r,pu-
aavxo, ouxo)
cpavcoEowxav, et
Tt
^Xaspv\
axî; xoXourjaai
oidv xe EJ vai
ivdfjLtaav,dya-
nwvTS tjv eintiniav
xov oxov
KvqIov
83]
IV. LATINORUM RESPONSIO AD LIBELLUM GRAECORUM. 83
5
10 '10
15
20
25
30
35~')
40
f. 50C)
xat xo
w^sstat
xiv
'ExxXrjfftwv
Vi xat Ix
TravTO
(J tipouirpovoovxE.
OOxot
fjtivyp
xo
irpos-
xaipov Trp
outw
7rapstoxav, w [xr,
IxXXEtv cb
atiovtov,
XXust 7rXei<jTT,; xoceox;
xat
otxovofxta
to
xaapatov 7tp<7txixpa;
xtai
xyjXfft
xai
afxap-
xiat otaveiu.au.Evo1.,
xb awvtov xo dest xat
Ivayat
xai uEx xwv
avxatuuov
uotoufftv
topt-
cavxo. Toxo os oSsat'av
XtoiqvirpoaTpi'ât
Tvj
'ExxAT)<ra,
svQsvSr,Xov, on 'Pwfxatxy)
'Ex-
xXr,(7t'a,yj
avxoxE
Spaâjjtvir)xyjffSetyj So^tj,
TO
svays
Tt!
'ptyvou rgpi
aiT0xaTacrt(X<7O)i;
So'Y[/.a
;aTo KEt, ^yvocTTat
Se Ixsvo TtoXXaTtov
AuTtxwv
IxxXrjUi'at.
O
yiveaQxi
Ss
SauuoTEpou
io; t
xaOapatov irp ocaôvxa,
XXareoi-
SatOTpou[xaXXov,^Xtou
ocutou
TrjXauYfftEpov cpcct-
vetaf xat
yp
ot
Ttspt xr,v xOaiTiv
sutusXffTEpov
Ivacr/oXouvTS
itoXXw
jjlSXXov vSetaaTOVTat,
xouovTe; xat ttkttsuovts saasSS,
oxt 7repie<7Tt
aexa
tov vaTOV xaacffiov
Trp, oirep
si xai
atWVlOVOUX(J Tt, SpifJ UJ TaTOVYe KO7
^ffTl xa'
7raaa,
u>v
Trtpa8r,u.vTrcoTroTe, Ttu-coptaTtpoa-
xatpou &7rEpatpet,
w
<pr,<7tv
[/yot Ayouaxtvoi;,
v6u[J .0UIJ I.V0t
V OtCoSv^TTOTE aYvWTt
TOTtCO
xt[jiioprTOu<; lauto ijlsaXeivcpuXxTsaOai"
xat
yap
ro xr,(rSTviS;r,<;aEXs'aTepotY^v'ôvTai.
Kax
totov Se tov
xpo'Trov
xou aou oo; IxtcX^txsi
tou
7tovr(pou<r,
8 TOUxaaofft'ou
Ttupoi; {/.vôiyj
xo; xaXo
EYp^yocvatu,aXXovTrapaffxsuast,
xat
Tovavxtov 'rcav
(7uu.atvi
wv
XsyeTeup.eT.
Et os
'{>o'ouxtvo; S^ffOTEyaptv atyvjffat
OEtVivo'outjav
o
aytot IlaTspE, iatoiTT-ziT] av c]tcou TtoXXxai
cwxrjpuoSTj,arap
v7raat 'ExxXâtat; avaâvov
xrjpuxxExai,
xai otiSst S xwv
aytwv r\ iyypacpoj
ypacpoistpr'xet
av tittote xax TOY
cpoovXo'yov,
7ravxo)v
ctêSovvxtXyovxalayiqxoxwv
xtva. Ai
xaxy,v yovty;v Soâvto
xaOapatou ttuoo [/.syXv]
wcpEt
xat toT cdt TrEtTroisTxaiaôXôuai
xs
tjLtXXov xa tj; EffEEta7Tpa^fft, r^
TE
Epa
TrpoffxoijLioi
xai xa~;
IX)[xo(Tuvat
Xat t
EyaT
IXeoup-Evot
xbv '0EOV o
[xovov &7rp a'ftov
axwv,
XXxat
uTtp
xwv
xveo)tojv-J j Sr,6EV
gpa 7rpa^0)(;
o
{xo'vovot Aaxtvoi,
aXXxai oi
rpatxot oar, SuvapitsyovTat.
4. 'Ette'i Se IvtcrxaffeTaunqvt tt,v o;av
&tc'
1. v6u(i.o[Xvo; A.
a) Augustin.
in libro De Paenitentia, cap.
18 = P. L., t. 40, c. 1128 flabetur etiam in secunda
parLe
Decceti, de Paenitentia, rjist. VII, c. (>.
siarum utilitatibus
semper
et omni ex
parte
providerent. Siquidem temporarium ignem
ita
illi docuerunt, ut aeternum minime
respuerent,
sed
optimo ordine ac temperamento purga-
torium
ignem levibus quibusdam maculis
peccatisque reservantes, aeternum improbis
scelestisque
cummortalibus decedentibus desti-
narent. Id autem nullam maculam Ecclesiae
inurere, ex eo liquet, quod
Romana Ecclesia,
quae eiusmodi doctrinam indesinenter tenuit,
Origenis impiam
de instaurationc opinionem
semper respuerit, quae penitus quidem ignora-
tur apud
multas Ocidentis Ecclesias. Eos vero,
qui purgatorium ignem
esse
opiiiantuir,
non
socordiores, sed
potius diligentiores reddi, sole
ipso clarius
apparet
nam
qui purgationi
stu-
diosius vacant, dum audiunt
pieque credunt,
dari
post
mortem
purgatorium ignem, qui
etsi
aeternus non
sit, acerbissimus tamen est, supe-
ratque
omnes
temporales poenas, quasunquam
passi sumus, ut
magnus ait Augustinus'*1,multo
magis pertimescunt, quam
si
reputarent, fore ut
ipsi
in
ignoto quodam
loco inulti serventur
namex huiusmodi persuasione ignaviores fient.
Hoc autem
pacto
inferni metus pravos terret,
ignis veropurgatorii
recordatio bonos ad acrius
vigilandum accingit, planeque contra evenit,
quam
dicitis vos. Quod si timoris
cuiuscumque
causa tacendum censuissent sancti
Patres,
multa profecto eaque
salutaria conticuissent,
quae in cunctis Ecclesiis
publice praedicantur,
neque ullus sanctorum sive scripto sive voce
quidquam prae timore docuisset, cum fere
circa omnia nonnulli essent
qui ipsis contradi-
cerent.
Quare
ex hac
purgatorii ignis doctrina
vivi
magnam
sibi utilitatem
comparant, tumad
pietatis opra diligentius incumbendo, tum
sacro missae sacrificio
atque eleempsynis pre-
cibusque
Deum
placando,
non solum
pro
seipsis,
verum etiam
pro defunctis. Quam
quidem
sacram consuetudinem non Latini
tantum, sed Graeci
quoque
summo studio
persequuntur.
4. Quoniam
vero obiectione
proposita
asse-
[84]
5
10
15
20
25
30
35
40
ruistis, hanc doctrinam haud ab ullo doctorum
traditam fuisse,
eandem
probari cuique per-
spicuum
esse dicimus ex
magni
Basilii verbis,
qui preces
fundens aDeo
petit,
ut defunctorum
animas in
refrigerationis
locum transferre
dignetur. Qua
voce innuitur, poena, quae per
ignem fiat, animas illas
cruciari; quae
ut in
contrarium statum, quasi
ex ustione in refri-
gerationem traducantur, sanctus
deprecatur.
Item
Gregorius Nyssenus,
vir ille eximius et
inter doctores
praestantissimus,
ubi sanctam
Macrinam
loquentem introducit, purgatorium
ignem luculentissime tradidit, tum etiam in
libro de mortuis testatus est purgatorium
esse
ignem, quemadmodum antea diximusa.
Quod
autem in
respondendo affirmatis,
illum
utpote
hominem errare potuisse,
id valde odiosum
nobis visumest
siquidem
et Petrus et Paulus
et ceteri
apostoli
nec non
quatuor evangeli-
stae homines erant; sed et Athanasius, Basi-
lius, Ambrosius,Hilarius, et quotquot in Eccle-
sia excelluerunt, homines itidem erant et labi
potuerunt. Quin reputatis quo
tandem evadat
vestra haec responsio?
Hac enim ratione fides
tota vacillat totumque
Testamentum et vetus et
novum in dubium revocatur, utpote
nobis ab
hominibus traditum, qui
errare potuerunt. Quid
iamin sacra Scriptura firmumsupererit? Quid
ratum habebimus? Fatemur nos
ipsi
hominis
esse falli
posse, quatenus
homo est ac
propria
sua virtute quidpiam molitur; quatenus
vero a
divino
Spiritu regitur Ecclesiaeque
iudicio
comprobatur
in iis
quae
ad communem dog-
matis veritatem
pertinent, quaecumque scribat,
ea verissima esse censemus.
Quamobrem
tale
aliquid de tanto viro
passim
ac temere minime
admittimus, quippe
frater erat Basilii
magni
beataeque
Macrinae et familiaris
Gregorii
Thcologi. Quis
cnim censeat cum a summis
istis viris
gubernatum
in hune errorem delabi
potuisse?
Ad haec adiungimus, quintam syno-
dum. quae potissimum
adversus
Origenistas
congregata est, Origenisque
doctrinam ut
per-
1. (7)u.av7) A. 2. ti
xr^topsa
A. 3. c/.Edat A. 4.
iaxpâvTE;
A. 5. vxa>; A. 6. aTto-
6r,<7<ir,i; A.
a) Cf. ccdulum de
Purgalorio
sub num. 1
posilam, p. 34, 1. 12
sq.,
in
qua
testimonia illa exhibentur
ipsis
auctorum verbis.
ouoevo twv otoaaxdXoiv
etXr,c6'vai Xe'yovts,
ex
TWVto
aeYotXou
BaiXei'oi
fr^xtov
ax7;v cuv-
uTaffat7tavTt irou O7)Xov eivai
cpau.v,8; eyoutEvo;
atxE
7rap
xoi sot, "va x; OavdvTtuv
-l/uy
et;
TO7rov
uvuyjv^SM iyxysiv ETraijitocn). ir,utav<-i
os
ainr, vj Xt,
on
x9j xtiitopta 2x9j ot
m>poTPU-
"/ovxai
a
'jiuyai,
&"<; Et; Evavxtav xaxdcrxafftv
aY-
dOatxexeuei
ayiojOtov
icoxaueox; e
v'û;iv.
'0 5
Nffffr,?rpriyopio
7tavu xv to SiSa-
cxaXoi
[jlY1<7T0 T'Wytav Maxpivr,v oiaXEYOu.v/;v
EcraYOtYwv to xa8pcriov-nrupaveptriTara TcapowxE,
xal Srj xat ev T0
7rspt xoiu.r,6vTwvXoyw
Ittkttw-
goito TO
xaapatov itp, w xat
irpwTOVE^Yjjxev
Eipv;xo'TE;.
"Oti Se
iroXoYOUfAEvoe Xe'yete
atov
'v8p(.)7tov
Vca
acpXXEffai3 ouvr,6ivai, Xi'avrfil
r,fjv IavT)"
xai
Yp
xal
Hrpo;
xal h IlauXo
xo oi Xonrol aTcffToXotxat o
s^YY^Xiaxai
o
Te'acapE avpwTot eyevovto,
o
I/.7J V
XX xai
'Aavdaio, J affiXeio, 'Ajxpo'aio^, 'IXxpto,
xai
TcdvTESs o v
t^ 'ExxXyjffia Sta7rp<|/avTE(;
v8pw7roi uot'oj Iys'vovto
xal
(icpaXrivai Suvi^r,-
aav. Ox
Iv0u{jt.eTar6e
tto
aoTY) -fj uixerspa Ttxptai
IxaivEt; 'Ex Taur/j Y*p irasa fj irtffTt
xpaSat-
vsxat xat
s txcptoXt'avaYEtat
naca y\ raXat
xai via
AiaO^xr,
Si'
'v8pw7ro)vrt<j.lvirapaooOstcra,
oirive irXavaaat ox Suvaxtu
Eyov.
Tt Xottov
v v
t^
Osia
Fpacpyj XEtcp^ffExat(TTaOspov
Ttt'
I'$o[xevâiov; 'OuoXoYOjuiev
xat
-âet; vpoi-
ttou Etvat TOTrXavauai
ouvaffat, e ocov
avpto-
7ro'<;luit xat
Tj
tSa uvdaet
IpYOtêxai
Tt' 6*<jov
6 U7T0
El'co7rVF-U'tCtTt
?8uVTai
TY)âffOtVOiT7)
'ExxXr,at'ai; S=ooxiuia(7[J tvo
Iv to
Trpbxotvrjv Tyjv
to
SoY[J i.aTO
irtffTiv
v^xoustv, X'/jsffTaTax U7t'
aUXOU
Y^P"7*
v*
CpafAEV.
AtCtXOtXOTO
ITEpl
xotyouxou
vSpb
toiotov Tt o
TpoatfAEaâouo;,
oscpou
TE
ovto; xou
ueyxXou
BauiXeiou XOtt
tyj<;(xaxapia Maxptv]
xai
auvrou!;xou
OeoXoyou
rprjYopou.
H(
y*P vo[xi(jx=ov,
utto xoaouxtov
Tror,YoaEvov e x^vS xvjv7tXdvv]vffXr|Xaxvat
oto'v TE Etvai:
[lpo(7Tt8u.EVfis,
'xi xat uitb x^
7runcxr,
cuvdSou x^
xar TWV
'ipiYEvtsxwv
jxdXtuxa (xuvxpoiaOEtayi
xai x
'ptYsvou;
aret
fiXasp
xai
S<73>r,fji.a 7ro6]cEtd[<jrj;
6 x xouxou
85j
IV. LATINORUM RESPONSIO AD LIBELLUM GRAECORUM.
85
5
lu
15 -)
20
25
30
35
40
+f. 56'.
auYY?'!J L!J LaTa osSoxtiiacrrat co; [/.axpv
evat
aw;
Traav 7tsot ao&wTaTOU
vSpo;
TOtavSs
ttjv
urovotav o
y.o
v Soxtuaaev IxEivr, r, auvoo
r toutou
(TuYYpaau.aTa,
et Ta
'ipivvou
te-
oAuapr,xvai ivo'ataev,
wv
xataxpt'veiv jxaXtSTa
oi airouS;; d/e.
AciTTETat toivuv Ixevov rcspt
xaapat'ou Trup. 7rcppovr,Xvat,
8 to awviov
oiou-O/oysT, tb
xat Iv tw
xa*Tr,yr,Tixto
aTO
Xoy
xat ev toj Tisci twv
irpb wpa vap7tasou.vwv
vr,7r(ojv pioy-Xw
2
SxvuTat. Ta
|/iv
ouv TOU-
TOU
o-DYYpalaiJ I-a'ra
awa
SiaTemiprjTai,
twv
Sipi-
Y'vou xauOsvTtov,
xat ou avov
TTr^pr,Tat,
XXa
xat TSTur,Tai uleiôvco, 'itsp
ox av
duvr,,
t Tt
toioutov, ov
âT
jjLet,
IxeTvo;
EYpa'j'37-
'() Ss
yts
Ta Ixeivou
StXouc;
utco twv Ta
'fliciYSvo'j
ssovouvTtov
ota'ÔapTjvat, Xoyov
ox
/l*
UTa
Yao "V TCaTCTr,V
ffvoSoV TOUTO
(J U!X-
Sr,xvai, et
Tt
ouvr, toioutov,
uavTt irou
8^-
ov, v;or,
xou
SYâro
dtTtsXaOsvTO twv tJ
'ExxXy,3ta irepio'XoiV
xat
Y^p,
w? etco|XEv,
st
Tt toioutov
YYfa'fst> v^Xvj IcTtv 7) avoSo ox
yvorjaat Suvausvvi'
8Iz
lyvco,
xai
xaT^vw
or,7rou. *Av
8
azxoL t|v
ffuvoov
1-iOpTj
Ta
BtXa,
oeivr, Tcoâ uirep/^xai,
utc' 'XXwv touto
*(eyzvrr
ffOat xat 'XXou tou
/.aptv
sxsT
yp itepi
to
xaOap-
Ty,piou ~up, v
Too'7tov xat
rjaei; cppovouixEV,
sj7|xoto xaOapw,
tarai ot
pvou(Xvot
toioutov to
;, 'jtXovtxt'a /aptCo'[Xvot,
TauTr,v ttjv o;av
7tpi'8r,xav
toi; exeivou
dUYYpa^H10'517- 'A XX tteoi
TOUXfTCVja'Xl.
5. Tt
os rapt
twv t^
AaTt'vwv 'ExxX^cfiai;
StnaffxXoiv poufxev,
wv
irepi
xotouSs to
irup;
T,v 8o;av aYvostv
uaai; ox
sy^wpEt, to aytou
AvouGTtvou
tou TTSoto^TOu ovtw otSaffxXou
OL"/vsffirtvoii ucp' uaiv
o
ouvaavou,
i/.aXta6 oti
U7OTWV
OtXOUtJ LEVIXWV
ttXetGTtOV ffUvdStOV
7T7)V0r|
uTTEpsuw
xat Ta sxEt'vou
auYYp,u'!J LaTa'tsp' SoY.-
TWVXat 7TtffTO);iO)V SYXtOU,lU)V
TTaVTOTE
TETU^y)-
xev Ouxouv svov
;{ uu-t ^vo^ffai ouvrjrivat
Ta
utc' ixetvou
Trspt
toioutou to
7tpaY[/.aTO<; ooyaa-
TtasvTa, savsp w; etxb; ix itoXXou
vevo'aEva o^
fiTTOv to rpaixot
w; etrav r, to; AaTivot.
IlaXaioxaTOu toivuv ovto tou
SoY^-atoi;
xai
irV/]
1. T-^vYrpâTaA. 2.
piSViXo;
A. 3. vvvox dubia, in
imagine
saltem
photographica, qua utor;
habetur simile quid <upra
versum.
niciosam
infaustamque
submovit, illius
opera
comprobasse,
adeo ut quaevis
istiusmodi sus-
picio longe
omnino a
sapientissimo
viro remo-
venda sit neque
enim
synodus
illahuius opera
probasset,
si
Origenis opiniones,
in
quibus
damnandis summam adhibuit curam, eumdem
deblaterasse existimasset. Restt ergo
ut ille,
qui ignem
aeternum profitetur,
ita de
purga-
torio senserit, quemadmodum
in eius libro tum
Catechetico tumde infantibus, qui praemature
abripiuntur,
manifestissime apparet. Equidem
eius opra,
combustis Origenis libris, intgra
servata sunt, nec servata dumtaxat, sed valde
etiamaestimata quod
non
contigisset,
si tale
quiddam, quale
vosdicitis, illescripsisset.
Illud
autem quod asseritis, corrupta
fuisseab
Orige-
nis sectatoribus eius
opra,
a sana ratione
alienum est. Si
quid
enim eiusmodi accidisset,
id post quintam synodum
eventuruni fuisse,
cum iam
opinio
illa ab Ecclesiae septis
abacta
esset, cuique perspicuum
est etenim,
ut dixi-
mus, si tale
aliquid scripsisset,
id
synodum
latere non
potuisse
constat. Atqui
si novisset,
etiam
procul
dubio damnasset. Sin autem
post
actam
synodum
vitiati sint
eiuslibri.gravissima
exoritur suspicio,
id ab aliis factum esse ac
propter
aliud
quid
ibi enim cum de purgato-
rio
igne, quo
modo et nos sentimus, eodem
modo clare
loquatur, putatisne eos, qui
eius-
modi ignem negarent.
ad
iurgia
movenda hanc
doctrinam in eius opera
inseruisse? Sed de
Nysseno
satis.
5. Quid
autem dicemus de Latinae Ecclesiae
doctoribus, quorum
sententiam circa eiusmodi
ignem
vos latere haud licet, ut
qui sanctum
Augustinum,
doctorem scilicet vere eximium,
ignorare
non
possitis. praesertim
cum a
pluri-
misgeneralibus
conciliis mirifice commendatus
fuerit, atque
eius
opera
de fidei veritatibus
aequis
laudibus
semper
ornata? Non igitur
credibile est vos
ignorare potuisse, quae illede
hoc
argumento statuerit, cum iamdudum haud
immerito nota sint non minus Graecis ut ita
dicamus quam
Latinis.
Itaque
cum
antiquis-
sima sit haec doctrina
atque per
totum orbem
86]
f. 57.
5
10
15
20
25
30
35
40
trita ac
pervulgata,
eam veteres illi sancti
Patres haud
sustinuissent,
si
quid inde detri-
menti in Ecclesiam induci
putavissent. Enim-
vero Ecclesia Romana, ab
apostolorum prin-
cipibus edocta et
super petram aedificata,
mediam
semper
institit viam, nec ad laevam
nec ad dextram deflectens,, cunctasque haere-
seon
procellas ac
tempestates
incolumis traii-
ciens
namque ita adversus Sabellium
personas
in Trinitate discrevit, ut Arii errorem vitaret.
sed unam
eandemque trium personarum essen-
tiamprofiteretur; item in Salvatoris
dispensa-
tione ita contra
Eutycheten
naturas
distinxit,
ut
personas cum Nestorio in duas minime
solveret. Sic etiam circa statum animarum
post mortem
poenas quasdam purgatorias tem-
poralesque profitetur,
iis tantum
irrogandas,
qui absque mortalibus in caritate
gratiaque
decesserint, ut cum
Origene
nec sentiat nec
dicat
peccata omnia purgari posse. Quid
autem
dicemus de sancto
Gregorio veteris Romae
episcopo,
cuius
Dialogorum librum vel ante
schismatis huius
tempora in graecum transtulit
Zacharias Romanae Ecclesiae antistes? Siqui-
dem in
opere
isto clare admodum pater ille de
purgatorio igne disputat,
adeo ut fieri non
possit, ut hocce
dogma
vobis aut abditum aut
plane ignotum
exstiterit. His
igitur perspicue
ostensis, illud
colligere licet, fas nimirum non
esse eiusmodi doctrinam
probatissimam aeque
ac vetustissimam
atque
tot saeculis in Ecclesia
catholica vigentem, ulterius examinare vel
excutere
alioquin Ecclesiae fides sine inter-
missione
conquassaretur, ipsaque
in maximum
errorem
incideret,
si omni
tempore quaeritaret,
semper in
ancipiti posita. Quare oportet ut
firmissime
eateneat,quaecumque
tum
magiste-
rio tum revelationibus tum
argumentis
rationi
consentaneis semel
acceperit.
6.
Quoniam
vero
asseruistis, iis dictis
quae
ex Machabaeis
atque
ex
evangelio secundum
Matthaeum adduximus, non
poenam aliquam
purgatoriam, sed
potius relaxationem absolu-
tionemque a peccatis dumtaxat
significari, illud
1. Prias
scripseral
o-j't' s; 6:?tv o-jt' jU ).aiv, scd
superpositis
litteris 6 et a
signifleatur locutiones
fuisse
praepostere positas. 2. om'av bis
scriptum. 3. xv A. 4.
6ixpuv
A. 5.
8oxt|iOTtr]vA.
6. Hytzxi A. 7. MaxaatwvA. 8.
jtpooryivYxaixev
A.
T?i oxouuvy) yvoxjTOu
xai
TCoXupuXXvfrou,
ox v
ot
pâot
exeTvoi xat
yuoTaTOi iraTp
atou
t,v(7ôvto, e
xi iTCiXae rr,v 'ExxXYjaav
V
stacppeiv jvâravTo.
Karroi vj 'ExxX^cta
tcov
'Ptoixaiwv Otto twv
xopu<paicov
<X7ro<7ToXojv otoa-
yscra
xat tti
Tr,vrrpav otxoSou.r,6gt(ja[/.i<jrtv
ot
rcavTOidotasv
Sov,
oV ei Xaiv
1
ouT Et;
5s|tv sxxXivouffa, Tcdua; TEtwv
apcrswv
xaTai-
ytSa
xai ôtXaaXwv^TOJ 8iaTUvou(ra#
xai
yp
outoj xaTa ISasXXtou Iv tv) ToiaSt
SieXe Tdt
irpawjra, w Tyjv 'ApEiouTcXv^vpuXâoai
xai
(J Ll'aVTT)V
TWV
TptWV irpOTOJ TTOJ V
OOffiaVSlO'XO-
Xoyr^craffaf
xv
3 ttj oixovotuta
SE tou
2o)T?)fo;
OUTWXaT'
EuTUÔOlXplVi TOCÛ(J t,W?
(jLSTaNsffToptou u.7j ywpiaai
to
Ttpo'dwirov.
Outco
or\
xv
t^
twv
^J /uywv
xaTaaTaai aTa TOYava-
TOY7toiv<;Ttva;
xaQapTtx'xai irpoffxat'pou[/.o-
XoyET,ij.ovoi toT avu
avaary.wvpexa. .yiizr^
xai
ypiTO
-ruoioffiv ac
7TpiaTtTOU(7a,
w
fJ LSTa'iptyvoy; [a^te sppovEv^xt Xs'yEiv7tXv)u.-
[/.eXe<;7raffai; svai
xaapTty.a.
T SE xat izto\
tou iv
yioi rprjyoptou
tou
pyispw
ty; IlaXaia
PojjjLTj,o tov
/juiXoyov
xai
irp
twv touSe to!
aytfffjLaTO xaipwv
e'.tyjv XXaSa
cpojvr,vfipjxvivEOffe
Zaâpia

tj; 'Pwaatxii; 'lxXy]ffta<; rrpOESpo
'Ev
XEtvw
Se
t<o cuyypdtAtAaTt
xai Xt'av
piOqXoji;
itaTîp
exevo SiaXyEtai tteci
to
xaapTVjptou
7iupo;, oj; ou"/
oiovTE sivat touti TO
ooyfjiar, aâ-
v
uiaTv yvwffTOVoXcayEyovvai.
Toutojv ov
cpavspwSESEiyuLEvoJ V,
toto
duXXyEivSuvafXEa,
wo
xpr, TaT7]vtvjv Sav Soxi[jio)TaTyjv56[xou
xat
7raXaiOTaTy,v
xai Sito(7outwv aoivwv iv
tyj xao-
Xixj 'ExxXrjata Siafjui'vaffav
tti 7tXEovi^STanat
r, SacaviTaf aXXwi;yap
TK t^ 'ExxXYjaiaTrvTOT
aaXeoiT' v xai
[XEyiffTr,
av
7rXvr,
TtEpntiTTOi,
aviravTOTE
v)T^(tEv
otEt
aîXw; Epousa. Xpv;
51 airjV PfaiTaTa xpaTEv rcep t7ta$ t^
te
7Ti<iTixat Tat
a7toxaXvj;E<J i, Xo'yot
TE
EXo'yoi;
âTO.
6. 'EiTEiSr) S
Xs'yETE0aiTEp
Ix twv Maxxa-
6ato)v7 xat ix tou xaTa Mataov
EayyEXou
Ttp07iv'yxa(jievY)Tdt8,o iroiv^v Ttva
xaapTtx^v,
avEfftv SE
(jlSXXv
Ttva xai a7rXu<Ttv
a(/.apTtwv
jjlvovffjjjLaivEiv,
toJ t
tpafxEv,
oti ivTraa)
fxapTa
[87] IV. LATINORUM RESPONSIO AD LIBELLUM GRAECORUM. 87
5
10
15
20
25
30
35
40
45
r.>
ouoxtv 1$ vayx)<;
Set
gwpstv,
atxtav
SyjXovo'xt,
j'xt iarxt Xtorj xt aTtoXtÊtaa
|v
x-/| ^X?
|x
xo
irpoaxpouaat xw AyiiAtoupyw,
xat
axyjv
xr,v Ivopjv xjs;xifxwpia, ixi iuaXXet
xov
avpw-
ttov gi
ygvo
Tt
xiijt.wpitov.
O
yov(Êo xV^v
axtav
cptyjsi, 7po7]YOuu.vv)(; x]<;<7uvxpi9;<;
xal
ot7rox]p-
ew; TOU
xa'xo, xrjv
o
vo^r,v
xat
xaxo^Yjvxrj
xitxwpta
7roxivua0at
^pgo>v.
'Ev Se
xj êxpa
iroXoYt'aicgpt xrt<; dc7roXuffEWi; SiaXeYousvot xj
aixapTi'ot,
ox
ocpxouvxw
STjXoixairco7rotou
fxspou
/}
TE
acpsai xat vj iroXuat ty) jjiapxia iaxo-
Xou8>i<sr
XugTaa
Yp ^X'I
T^v To^
5W!J T
oTtjLWV,
oxgxi
ovaxat a7roxif]pât
xo
xaxovyj
(Tuvxpt'effat,
t'votSt xoxoouxg
â\
oute
Sgr^ffEt
ouxs
vxiXv^gi
xiv xo [/.sx
xwv
avacriijtcov
TCosiojxdTa w'^sX^cat ouvavxat, x^
tspa
XeYOuffy,<; Fpatpî;-
'O dvaro xtov
d/iiaQrw-
XiovxxiOTO. Tv)V
ov
cpgfftvr,
aTrXuaivexeiv^v,
?,vTrpeasuexe
2
uug, itspt xj xtfxtopta x
vosv. ''Oxt Sa TOUTOouxw
/t 3,
ix
x9j<; aYia
rpacpvj (jlu7]0vj{j!.v. FYpaTcxatYp
sv
Ttjl Agutspo-
voutor
J ara to toi;
nXrjîfiskrjf.taTo /.ltQOv
sorai nui twv
nhr\ywv

rno.
'Ev 8
x^
Ssu-
Tpa
xwv
BacriXEtcov,xo AautS
itpo
NaQv gito'v-
xo*
"H/iiaQTOV tu Kvo,
NaOv 6<;ctTte-
xptY)"
ifat oc
Kvqio f.isrrjvsyxs rrjv df.iuQ-
Tiav aov' ov
(.uj dnoBv^si.
'yXX'
nsirj
fiXaOtyrjfirjOui naQEOxsvuou rov s/Sqov
to
ovo/iia KvqIov,
o
yBvvrjBs
aoi
vlo Bavx(o
BvTJ ^STai.
'ISo
cyacpi
gtxvuxai, oxt EX
xj
xo
aapx7ju.axo atxton;gOo)?xat r\ ho~/r\ xji; xijjlw-
pt'a; 7rocyxat.'Etciov) oiivvj a7toXuatx^ jxap-
xa, [AaXtdxa
4Ss
xn 6Kvafft'|ou, a7ro
auvxpty]i;
Ttpo<T)fivo(jiivirj
5
8t'
eylv xj; ExxXvjffiaxat
aXXojv
grtxouptwv,
o
Ttsptaixt'a XX
7Cpt
xiaw-
p(a voEixai, ix.s.lvo o Svaag
6 pvsaai vituv,
5xi x
itvEujxaxa Ixsva, 7tp
TOUSt'
e^wv
xal
'XXtov
ggpYdicov
7roXsa6atxwv
f/.apxtwv,
7rot-
vat xtat xal
xtixoiptat Ivg'yovxat7, atxtv
xv
otxovof/.txw iroXuxpoTTOJ 7riY''vu)vxai x, w xat
(AgyaFprjYOpto
EVxw axo
/iaXyw as'{ji,vY]xai,
xxaY,u.vyi Y?J *V ""k eia; Stxato<juvr,SiaxÊt
fjxoiaux/] xaaput
St fftoaaxtxou xat
Trpoaxai'pou
Tiupo paoSioi; yivgxai, xa6w; sx TE xr^ 'Ex-
xXri<7ia<;
xat xwv
yttov Ilaxgpwv Stoa^
xai xwv
1.
iroXy|<p6et(ja
A. 2.
7rps<jyxat A. 3.
I-/oi
A.
A. 7.
v'/cCTat
A. 8.
7rtytvovxat
A.
ai P;sal. xxxtn, 22. b) Deut. xxv, 2.
c)
II
Reg. xn, 13.
edicimus,
duo
quaedam
esse in
quolibet pec-
cato omnino consideranda. culpam videlicet,
quae
macula est animae inliaercns post contu-
meliam Creatori irrogatam, et ipsum poenae
reatum, qui
hominem alicui poenarum generi
obnoxium reddit. Porro Deus
culpam quidem
dimittit, praevia
contritione
malique
detesta-
tione poenae
vero reatus
habitusque
solvatur
oportet.
In vestra autem
responsione,
dum de
peccati
remissione sennonem facitis, non satis
ostenditur, qua
ex
parte
tum remissio tum
absolutio
peccati
locumhabeat. Namque anima,
ubi
corporis
vinculis soluta fuerit, iam nequit
nec malum detestari nec
paenitere;
ex
quo
lit
ut
neque preces, neque supplicationes, neque
suffragia quaelibet iis, qui
ciiin mortalibus
decesserint, prodesse queant,
sacra dicente
Scriptura'1
Mors
peccatoruin pessima. Quare
mitigatio
illa vel remissio, quam vos existima-
tis, de
poena plane intelligenda est. Remautem
ita se habere,
e sacra
Scriptura didicimus.
Legitur
enimin Deuteronomio'' Pro mensura
peccati
erit et
plagarum
modus. Et in libro
secundo
Regum,
cum David ad Nathan dixis-
set Peccavi Domino, Nathan mox
respondit
Dominns
quoque
transtulit
peccatum
tutim
non morieris. Vernmtamen, qnoniamblasphe-
mare
fecisti
inimicos Domini, filins qui natns
est tibi, morte morietnr. En clare apparet,
ex
admissa culpa statim invehi poenae reatum.
Cum igitur peccati,
mortalis
praesertim,
dimis-
sio, quae
ex animo contrito
per
Ecclesiae
pre-
ces
aliaque suffragia producitur,
non de
culpa,
sed de
poena intelligatur, illud nobis abnuere
non poteritis, spiritus illos, antequam precibus
aliisque piisoperibus
a
peccatis solvantur, certis
poenis suppliciisque obnoxios esse; quibuslicet
accommodatissime alio
atque
alio modo afti-
ciantur, prout
etiam
Gregorius magnus
in
suis
Dialogis exponit, pro
inito tamen divinae
iustitiae consilio, eiusmodi
purgatio per
cor-
poreum temporaneumque ignem congruentis-
sime efficitur, quemadmodum ex Ecclesiae
sanctorumque Patrum doctrina necnon revela-
tionibus ab hominibus Dei habitis traditum
4.[x.),).icrxaA. 5.
7tpo<TYivo(ivr,v A.
6. SvvaaOat
88j
f.8.
5
10(1
15
20
25
30
35
40
acccpimus. Quae quidem purgatio, ut
per
igneam eiusmodi materiam
conficiatur, quam
maxime decet, eo
quod igne ipso
nihil aut ad
cruciandum acerbius aut ad
purgandum aptius
esse videatur.
7.
Post haec iam ad tertiam
responsionis
vestrae
partem properamus, in
qua plurima
de
admiranda illa
dignitate et doctrina ac sancti-
tate beatissimi Ioannis
Chrysostomi memoran-
tur deinde 'coniectatis
linguae graecae igno-
rantiam doctoribus Latinis causae fuisse, cur
Apostoli sententiam haud
probe comprehende-
rint,ipsosque dicitis,quo
maius
periculum arce-
rent,
invitos minus
elegisse;
tum
per aedificium
illud
ligni, foeni, stipulae, non venialia
peccata
significari,
sed mortalium
quemdam
acervum
esse contenditis; vocabulo autem sa/vus
fict,
non salutem, scd mansionem quamdam tole-
rantiamque
in
ign indicari; denique per
diem
illam, de qua gentium Apostolus locutus est
ita
inquiens"
Dies enim dedarabit, quia in
igne revelabitur, extremam dumtaxat aeterni
supplicii
diem innui asseveratis. Ad
singula
Deo iuvante ex ordine
respondebimus.
8. Ac
primum quidem dicimus, periculosum
esseac ceteroqui odiosum sanctorum
praestan-
tiam invicem
conferre, cum eorum
dignitas
atque
excellentia uni soli Creatori
perspecta
sit. Verumtamen, quoniam
avobis
cogimur, ad
eiusmodi collationem
aegre progredimur.
Sanctum Ioannem asseritis in scrutanda inter-
pretandaque Apostoli
sententia
insignis
fuisse
altitudinis, idque per visionemProclo ostensam
confirmari censetis. Nos equidem egregium
illumvirumsumma aestimatione ac reverentia
prosequimur, eiusque
in docendo celebritatem
clarissimamque persuasionem commendamus,
ob omnigenas suas virtutes eum admirantes.
Atvero cumad veritatem defendendam,nonad
gratiam
eblandiendam
disputemus, censemus,
beatum
Augustinum sancto Ioanne nulla ex
parte
inferiorem
deprehendi, imo in nonnullis
etiam
praestantiorem
videri. Ostenditur summa
I. ti/.ttna YtvsffOaiA, sed additis
supra versum signis ad innuendum praeposterum ordinem.
1.
(Avr([i.ovyctat A. ;>.
v).ata
A.
a) I Cor. 111. 13.
(XTroxaXitysiov
xwv
yevo[j.vo)vtoT;
v6pw7roi<;
TOU
0eo
tapiXccouev. At S xotauxr,c ty;; itupivr,;
uXvjxtjvSsxr,v
xapatv ytvscrai
u.XtffTa
7rpo<7-
rjXEi, Sioti oSvaToto
7rupb<; r, 7rpo
TOxata-
fpiiêiv SpijjLUTepov r) jrpb;
to
xaOat'petv ttTY)oei-
Tspov
eTvatSoxe.
7. 'AxoXouOox;7)5rj -rcp
TOtoi'tov
t/
aTtoXo-
Yt'a(ipoioi|Xv,o'tcouXaiffra
irepi t^ 6au[jia(iT?i;
exet'vjaâ xat
aocpia
xat
yioiauv/jc
to (iaxa-
plt)TaTOU
'IwOtVVOU TO
XpU(J O(J TO(J I.OU t/.VY](J l.OVEUET2,
eTTEixa5s rrfi XXvivtx^ ^Xiaar^Tr,v yvoiav
<tto-
J (sT6TOtAaxvoii; StSaffxXot; atiiav
yEYOvvat
toi
(X7)axpiwffadai tt,v
to 'Atco<7xXou Ivvoiav,
atou
Si XsyETE
TOUxo)Xiaraixov
u.i'|ova
xi'vouvov
axovta TOVEXdixova osâcOai* Tr;v
Bi
otxooou.r)v
ixEtvYjv^Xou, j(opTou
xat
xaXafxr,;
ou x
auy-
yvwax
xwv
iu,apty)1u.Tojva-rjfxatveiv,
XX
ffcopv
TtVOttwv
6ava<7i[xo)v
stvai
iotixE*xb Se
^ju-a
xo
owOrjosTai
OU
ffo)Tir]ptav
XX
Stafxov^v
xiva xat
xapTE'pvifftv
ev tw
TTupt crâvai ttdyuptêffE*
teXeuxoiov os xvjv fliu./pav exeiv/jv, Ttepi ?,q
tojv
Ovwv
otootffxaXoEipyjxe
ouxaxit
^^da<;
'H
tf/Lita (pavsQuiosi,
un Iv
uvqv dnoy.ukvnrsrai,
xy)vE<7ctTV)v i;xpavtrfi atoivou
xiuwpta; or,Xov
(J ivov. 'A7roxptvoae6a
av 0io Traiv v x^st.
8. Kat
7rpwxov[jisv Xe'youlev,
TUixi'vuvov givat
xai XXto;;[xtffr,xov
TO
ffuyxptvEtv
twv
yt'wv
x
irpEdfiia, ouorj
axtov lia TE xai
Eô^r,; (aovw
x) AT,u.toupy)S^Xy);*uîv ys (Af,vt xoxo
Trapo-
TpuvovTtovvjjjlS, olxovte st t^voe xy(v cyxpujtv
7)X0(/.ev.
Tov 'yiov'IojavvYjvc&axv xco
pEuvâat
xai
Erjyecai xr,v
xo 'AiroarxdXou Stavotav
(Sau-
VOUV xiv
ysyovvat,
xai toto Si'
TroxaXu<|EU); xrj;
cpavEptoEtff'/j; tw IlpoxXw
StaEaioffOai
Tcpoupyou
Xt'XE.
'HfJ LSLH.V
oOv
< XOV^>
OfiToVIxfivOV
vSpa rXEt'ffxv) xia^
xat EiiXaEt'a
37rEpt7rT<7<70lut.v
xat
x^
Iv tw SiouxEtv ExXst'ai; xai
EvapyEffxaT]!;
ttektuovv)!; aTtoSô'txEaayajXEvot
aTOvttj itav-
xota psTii;.
'AXX' I'va ty) X7]9t'affuvrjyopovxEi;
o
7tpb /piv StaXsyojpiEa,
xoxo'
coafAEv,
oxi
(/.axapio; Ayooorxvo
xw
aytco 'Iwvvv) i; oSevo
jXEpou;
EtxEtv
Eupt'ffXExat,
ev Ttfft SExai
&7TEpaipEtv
SoxeT. at'vETat Sa xat l\ aXXojv7roXXSvto
[Xyt-
axov Ixstvou
xupo, o^^xtaxa SEIx xjto KeXe-
[89]
IV. LATINORUM RESPONSIO AD
LIBELLU.M GRAECORUM. 89
5
10
15
20
5
30
35
40
f. 58\
itivou to
irpb; rrv TpiTTjv
avoSov ETncrTEXavTo
iroXX
[/.apTupia"
EiuaTXXwv
y?
outo tzusi to
c?,<;FaXXta 7n<7xo'Troi
ecpr/

Auyoucftvov
T0V
~r,<;uaxapi'a Xrêco vSpa

Si tov aTo
piov
xai
lâpsTov
i'av iv
ty, r,aeT2pa
xoivwvta
S/OVTS
O
StXst7rOiU.EV
TOTOV
yap
OU7TOTE TYj
(xat
u7To^tai;
etcXuvevj fû?),
6v TOXai to-
craTr)(;YV(1>atYeY0V^val fAS.u-viqfAEa, w ev
[/.eyoiXok;StSac/wXoi
u7to toiv
TrpoYSVcrxpwv
K
lt/.ou
aYt
vevoijiiaai KaXw ov 7tvTec xoivy,
TTEpi
aTo
cppo'vrdav,
aei
Yvo(/.vouTtavraôu
xat itaî xat
Tt(/.uoTotTou
xal
<7E6a<j(jLi(OTaTOU
.
'ExexXvjTOviai'to;2 et Trjv v
'Ecpuwffuvoov,
XEXsuaavro@so8o<;iouto
âaiXco, w; EXtwv
TCpaXTtXWVTY)TpltV);
(TUVoSoU
S^XoV,YP'-pOvTO
KaTCpsXou
to lTriaxo'7rou* XX to
paatXtxbv
Yp[i.u.a
auTov r[8r\ dcTCaXXavxa tov
(i'ov sOpev.
Ou
(xr,v
XXxv
tyj tstocpty] xat
TY|7rE'{i.irTr,
xat
TY,'xTVj CTUVoSw
TTEpt
7rXEt(TTOU
VVO|J t.a6ai
3 EXEIVOU
TO
xpo,
w; ttSciv eucuvoittov xat
cpavEpo'v,
oux
vaYâtov
ettev. 'AXXxal xou v
aYiot FprjYO-
pi'ou
tou
'Po)[Aaxoup^tEps'o);
itoffov
Etr,
to ecrTa
6<;xai w EaipETOvxpo,
ox
oiyvoeTte.
Toutou
Ta
(7UYYpaj^[J '-aTa [J LETa
TOVa'vaTOV
paxavwv
tivwv
xaTaxatstv
J 3ouXo[/ivv k [Ie'too to
[xyXou
Siaxovo;, v
tw /tiakyu) ctu^teT, TTriSâ;ei
(Xc'arov
xat to va^tov xai xoirov twv
YtvofJ ivcov
Xe'y/03v,
eVi
Tr,v XEâXrjv
to
YpaôvTO?Fp^YOptou
TrspiaTEpv Iwpaxvat TroXXxt, txaXXov
to
IIvEu.ato
^Ytovev
eiSei
TCEpicfTEpa StdûptaaTO*
xa\ l'va
TrtffxwaiQTai
TO
TtpaY,u.a,
TOUTO
SEY(*au[Atv
ESTat, cpviaiv,
'ti
Xr,u(o,
v
vaYVo;
to
EuaY~
Ye'Xiov,eu.sTavaaTV-aOfji.at
to
jtou. 'Avr;
tov
jAwva, vsYvo)
to
sa-^Xiov,
xai eue'co<xite-
5yju.yicre7rpo
tov
Kptov,
xal outo>
Ouô tv
aaswv 7taaaTO to
ocyou'
Oux
iropojXEV
xai twv
vEwrpctjv6au[/.otT(ov. Kai
Y"P
xai
(/.axapicowjjia
TM
sr,YV)aau.vcj
Ta; ETCiaToX to
llaXou, iy{l)<i
ovti to avaxou, wai'/j
IlaXo<;
oiyupiaa^.vo
Ixevov twv iauTO ettkttoXwv
sff^yjxsvat T7|v Xrjrj tvvotav, xat
Ttap^vEue
SE
aurw xoXouEv xai
y*P
tov IxEide
(J iEXEtv
1. vEvo(u<J Tai A. 2. viwA. 3.
vevo(ii(jTai
A. 4.
ftauXo(i.vb>v xaTaxateiv A,
sed
positis supra
versum litteris p et a ad rectum indicandum ordinem. Ad rem
quod speclat,
cf. J oannem Diaconum,
lib. IV, cap.
69 P.
L.,
t.
75,
c. 222. 5.
ayou; A, quae scribendi ratio passim etiam occurrit.
a)
Caelestini
papae
I
epist.
XXI =
P. L., t. 50,
c. 530. b) Cf. Liberat. brev., cap. 5; Capreoli
illius auctoritascumex multis.aliis, tummaxime
ex testimonio Caelestini ad tertiam
synodum
plura scribentis; is enim in
epistola
ad cunctos
Galliarum
episcopos
aita
Augustinum
sanc-
tae recordationis virum
pro
vita sua atque
meritis in nostra communione semper
ha-
buimus, nec unquam
hunc sinistrae
suspi-
cionis saltem rumor aspersit quem
tantae
scicntiae olim fuisse meminimus, ut inter
magistros optimos
etiamante a meis
semper
decessoribus haberetur. Bene
ergo
de eo
omnes in communi senserunt, utpote qui
ubique
cunctis et amori fuerit et honori .
Ad
synodum Ephesinam prae
ceteris invitatus
est, iubente Theodosio
imperatore,
ut constat
ex inserta actis tertiae
synodi epistola Capreoli
episcopib; rescriptum
vero
imperatoris
eum
iamvitafunctum invenit. Verumenimvero et in
quarta et in
quinta et in sexta synodo plurimi
aestimata est eius
auctoritas, quod necesse non
est dicere, utpote
omnibus obvium
atque
ma-
nifestum. Sed et sancti
Gregorii episcopi
Ro-
mani
quantum sit robur quamque
eximia aucto-
ritas, nequaquam
vos latet. Cuius libros cum
obtrectatores
quidam post
eius obitum combu-
rere vellent, Petrus, magni
illius viri diaconus,
is nimirum
qui
in
Dialogo disputat,
in medium
prosiliens,
ut rem
propositam plane indignam
atque absurdam ostenderet, sese super caput
Gregorii scribentis columbam, seu potius Spi-
ritum sanctum in similitudine columbae fre-
quentissime perspexisse
asseveravit-:
quod ut
confirmaret, hocargumentum
vobis erit, inquit,
mevera dicere, si
perlecto evangelio,
confestim
evita
migravero.
Ambonem ascendit, evange-
lium recitavit, moxque migravit ad Dominum,
atque
ita
improborum livor a scelere destitit.
Neque
nobis desunt vel recentiora miracula.
Etenim beato etiam Thomae, dum morti
proxi-
mus Pauli
epistolas explanaret,
Paulus
apparuit,
asseverans verum suarum
epistolarum
sensum
ab illo intellectum fuisse, eumque
adhortans ad
episcopi Carthaginiensis epist.
ad synod. Ephes.,
parte 2,
act. 1.
90
DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE
FLORENCE.
r90]
in
'~II
25
30
35
40
opus prosequendum, siquidem ipse
mox illum
co
perducturus erat, ubi omnia clarissime
contemplaretur; sicque vitam cum morte ille
commutavit. Haec
hucusque diximus, ut
probe
sciatis,
illamProcli visionem de beato Ioanne
Chrysostorno nequaquam nobis
negotiumfaccs-
sere nec nostris
maioribus, qui
maxima
semper
valuerunt
auctoritate, quique apostolicum illud
dictum,
ut
ipsi exposuimus, sic
explanarunt.
9. Quoniam vero
affirmatis, tum
magnum
Augustinum
tum
ceteros doctores latinos, quod
graecam linguam
non callerent nec
propria
latinae
linguae vocabula
suppeterent, quibus
rddi
posset textus
graecus, idcirco illam
adhibuisse
interpretationem;
ad hoc
responde-
mus, doctores nostros fere omnes
graecum
sermonem
didicisse, quod sane exeorumlibris
cuique compertum est. Etenim beatus
Augu-
stinus multis in locis suorum
librorum, dum
divinas litteras
interpretatur, textum, quemad-
modum in
graeco habetur, exhibet, idque
litteris
graecis, atque ita
explicat.
Tum in libro
suarum
Confessionumait, sese, dum
puer adhuc
esset,
in ediscendo Homero
plurimum defati-
gasse, quemadmodum etiam
pueros graecos
in
ediscendo
Virgilio fatiscere
par est
propter
peregrinae linguae difficultatem*. Sanctus
quoque Gregorius, epistola ad Narsem
quem-
dam
patricium missa
Constantinopolim, ita fere
dicit": Charitas
ergo vestra vetustum omnino
codicem eiusdem
synodi requirat, mihique
transmittat; quem ego mox ut

legero, remit-
tam . Non
ergo existimare
licet, multoque
minus dicere fas est illos
simplicissimas quas-
dam voces non
intellexisse, atque idcirco im-
pares fuisse, si
quae ambiguitas
in latinis libris
apparuisset, collationi cum libro
graeco insti-
tuendae ad verum inde hauriendum sensum.
Quod
si in memoriam revocaveritis
quantum
in ediscenda
lingua graeca studium
semper
adhibuerint Romanorum
maiores, quot vero
inter eorumdem
posteros, quin etiam
plerique
nostrae
aetatis, profecto desistetis
ignorantiae
huiusmodi famamillis tribuere in tanta enim
existimatione Graecorum
scripta apud eos
habebantur, ut sese vel
patrii peritos sermonis
nequaquam arbitrarentur, si
graeci ignari
forent, quod fons
quidam sit, ex
quo Latinorum
1.
Tfflw A. 2.
^(xexpa
A. 3.
vOviAiv-aTe
A.
a) August. Confessionum lib.
I, cap. 14 = P. L., t. 32. c. 871. b) Gregor. Epistolarum
llb.VI, ep. 14 =
P. L.. t. 77; 0. 806-7
dyayEtv, orou dacpaxaxa
ravra
stDpôeie.
Kalt
oiixw; exevo;
fxexyiXXas
TGV
pt'ov.
Taxa xe'o);
i7roitv, O7rweioJ Te,
orap IcopaxEv

ITpdxXo;
7Tpt
1 TOU
aaxapi'ou
'FtodwOU TOU
XpUCOOTOlJ LOU,
f;ixtv
oSsv
67n]p0tiv xo f,[*xcoi; rpoyovoi.
cov
ue'yktxov
Vi xo
xipo Siexs'Xegev
ov, oI'xive; xo
a7roffxoXtxovexEvo
prjxv,
w autot
xs^xatxEv,
ijriYvfaavxo.
9.
'E7reioî
8s
Xe'ysxe
TOYTE
fAs'yavAyouffxvov
xat
xo Xoi7rortov Aaxi'vojv
otSaaxaXou 01'
yvwffi'ov tJ i; lXXr,vtxvi
fcov^ o* lyoudr,? x^
xwv Aaxi'vwv
yXwerffvixupt'a Xe';ei<-yt
E'x^'peiv
Suvaito TO
Xi'(Xvov
ev x)
IXXyjvix), outco; ;r,yv
aaaai,
irpo
xaxd
ai/sv, xo;
y,(i,sxspou
8ioa-
(TxaXoui; xyjvXXa5a
cpojvyjvTrvTa
cr/ibv u,aa9r,-
xvaf
7tep
EXxcuv
ffuyypafijjLxxwvaxcovTravx
coi
jXov..Kai
yp
6
ixaxdpio; Ayouoxtvo
7toX-
Xaôu
xwv auxo
Xo'ytov E)youavo<; x Eia
Tpa^d, xaw xEtxat ev xw
iXXr,vtxw, xt'/jct1,
xal xoxo
ypdfxuaaiv IXXYivtxo,
xal
ouxw; ;r,y-
xaf xv
xa tcov axo
''Eô/.ioXoytjoscov SiXoi
cpr,<;,
iraTSa Ext
xuy^dvovxa
Iv T0
(xavdvEtv xov
"OfXTjpov
7cXt<jxa
XEXOTtiaxvai,
xa' 8v
xprcov
xai
ot xojv
EXX^vojv 7talSE<;iv xt~u.av(}otvsivxv
Btpyv]XiovxO7ttd<rai Etxo oi
tt^ t(vt)q yXixxr,
xo oirxoXov. Ka
ayio PpT]yo'ptoTrpo;Ndp<7r,v
xiv
7taxpixtov
tciuxe'XXwv Et; xvjv Kojvuxavxivou,
Xe'yei
ouxwat ttw* CH
yov 6u.xgpa2 EuyvEta
TraXaioxolx'/jv
xiv
Bt'XovXXr,vixr,vxî; ax^
(uvo'Sou
Exy)Xuwxal
7teuJ /xxio irpo i(a' lyco
Si
[xsx
TO
vayvwvai Ox^'v,eueoj;
va7r{X'}oj
.
Apa
o Se
vo(jl{ivxal 7roX
^xxov ypr, Xysiv
xouxou a7rXou<7xdxaXsei; rivc o
vEvorjxvat,
(5kjj.}\SuvaaOat,
Ec
xi; ucptoXi'a
evxat; ^wuaxa;
PiXot cpat'votxo,7tapaotXXEivT0 IXXr1vtx<optXo
xdxsev
xXr,6vxXffai
TOUvoi. 'A ov
vuu.
jxeTrot'av
ffitouS/jvEtffTjvEyxavti
'Po)uaiiov
oi
7rpoyEVE(mpotEt; xo
xfxavdvEivxr,v XX7ivtxftv
co)v]v,
7ro'aot xat 0?
fXETayEvs'ffxfipot
xat
8^twv
xa'
"(Aa;
o
TtXEerxoi, TtaffEas^Xto; x5; yvo)-
di'a; Tau-r/joi 7cgptdXXeivaxoT xyjv Sâv iv
xoarau-criyp xijjlyj
x
'EXXivwv
7rap'
axoTovxa
ixuyâwev, w o
vo(At(roiff'â IjxTrepou
ouxe
x^;
[91]
5
10
15
20
25
30
35
40
f. 5.
TCaxpioucoojvyjxj EXX^vwv {/.oipouvxa
oia
ttv)Y^;tivo, YjxivAaxivtov ^XuÊ x
vaf/.axa-
xai tiXeiot/jv o e toJ co a7iouor,vvjvXuKrav, l'va
'aaxwv 'EXXv^vcov
xpsiTTGva
stvat
ISoxouv, e xrjv
7raxptov cptovrjv(ASTayoiaiv,
tre
tspa,
eite
xj so>
7tan5et'a;, 'nep xuaêi xai
<7i{jiEpov
ev ttoXXo.
10. *A 8
XyTxo rifjLETpoo;SiSaaxXou,
l'vaTO
uslovpwffi xaxov, <7uy}(top^(7at
xb
iXaxxov,
oXcoo 8T7ri(J Teivxai
pouXoifJ tEO'
av
ujjia
ox
1 tr
Eipr,xsvai
xauxi ouxs
TtEtppovrjXEvai
ouxto
xaiTEivw
7TEpi
tououtwv
uxrx/iptov xj 'xxXqffta;, wcrsi
jjirj Suvajjtivwvq
OUXeiootojv atwv
itXavrjVtE-
Xoaai xiv, av
jx-yji XX/)v I(ji7rffo)ariTrXocvr,v
aOxot* xoaoxov
yp iffûas 7tap'
axoi; xj cptXo-
ao^t'a
to
xpts', w oOSevi
Xclyw,ouSejmS
aixtot
x
<|/5a6ai ffuy/wpâai
7rox.
"Ottep
l'va
<iacp-
ffXEpovESjxs, lypaÊv Auyou<tvo
[Asya Xyov
718QWsvov liriYEypafJ ifAEvov,
xai aXXovSexr
tov Wsvov,
v oi;
TCapatvs
7raai
^picxiavo
xax' ova
xpoirov Êuoaai 'XojEElvar SiX
o xo
^sCSo
i oxxw
y(yr\ }TrpwTov
Elvai
Xe'ywv
xai etcixivSuvov xai Traat
uxt'ov { xpiw
xb
Y!vo'[/.evov
Iv
ty, XY)6ia
TOU
8oyfJ i.on:o;
xat
xvi
EuffEEia4Trpo
8 xouxl TO
^suSo
ouSsva Sev
7T(XYEa0ai,
Xat xo'SeTO
yvo-êxxbv
xai
(Seauxtov
Et; airaj
xai
ayo [jls'ykjxov
svat
aTco:patvETat.
'O
aT
Ifxcpavwx^pu^sv,
ox sivat IXatTO)
irapa-
vojjLi'av
xb
(J /euSe
xi
aTco^vaffai tteoi
xoi
0=ou,
xav e xyjvexei'voucuvxEtvyi avov,y) xXy,6irapt
aCiTo
TtoxpuTCTEtv "2. 'E;7)you[/.svo
OE
x^jv 7rpb<;
to FaXocxa IntaToX^v, xauxYjv ^vEyxE xvjv
v
Yvtiu.y)v'
'Ev xi tcote ETCiirXaaxov
oxovofjn'a
S^tcou 7:poa/V;(aaTi <5\>y*/u>prfiiiri T? 'ExxXrjffi'a,
So^ffEffai yoipav
xw
êuoei
xai xtvSuveuEiv
-sEffavxr)v Eiav
Fpacpiv
xai 7rScv
axj
xb
xpoi;txXXivxpaoai'vECai
. 'AXX
7tEpi
TOUTOU
(jiiv
xv 3xovo)
Etp^xaf
ou
^pr)
8
8au(/.a-
eiv,
Et
otaXEYo'ixEvo;TTEpi
TOU
xaapatou wupb
ecpy)xiv xb
p"r,xbv
Ixevo TOU'AtcosxoXou ox
pw
voeTv o
yp TTEpt
'XouTOU
<rw[/.axo; tj
'ExxXjai'a ouxe
icspi apsaEax; IviaxaiAw]? xai
ToiouxoTpo'TCto; SoyjJ iaTiôuffiE'^rj,
XX
TTEpi
iSiw-
1.
uxxaov
A. 2.
Troxpiuxeiv
A. 3. xv A.
a) Augustini
liber De Mendacio habetur P. L.,
t.
40, c. 487
sq. opus
vero Contra
Mendacium,
ibid., c. 517
sq. b) Mendaciorum octo
genera
num,erantur lib. De Mendacio, cap.
14 = P. L.,
latices effluxerunt. Plurimum vero laborem in
eo
insumpserunt,
ut
quaecumque sive sacrae
sive
profanae
doctrinae in
opeibus graecis
praestabiliora esse viderentur, in
patrium ser-
monem transferrent, quod plane institutum
etiamhodie
apud multos
viget.
10.
Quod autem dicitis, doctores nostros,
quo maius tollerent malum, minus
permisisse,
id nullo modo censendum est, ac vellemus vos
talia non dixisse
neque tam abiecte sentire de
tantis Ecclesiae
luminibus, quasi aut non
po-
tuerint aut non noverint errorem
aliquem
cohibere, quin in alterum
ipsi inciderent erro-
rem adeo enim valuit
apud
eos
philosophiae
accuratio, ut nulla ex ratione, nulla ex causa
mentiri unquam licitum esse
putarint. Quod
quidemquo luculentius sciatis, scripsit magnus
Augustinus
librum de Mendacio
inscriptum,
alterumque
contra
Mendacium* in
quibus pro-
nuntiat, nulli christiano
quolibet modo mentiri
penitus licere; mendacium autem in octo
genera divisit' quorum primum idque perni-
ciosissimum
longeque fugiendum illud ipsum
esse
ait, quod fit in veritate doctrinae ac pieta-
tis
ad
quod mendacium neminem
prorsus
adducendum, illudque et
vituperandum et
exsecrabile omnino et maximum scelus decla-
rt. Idem
aperte praedicavit, non minus esse
flagitiumaliquid
falsi de Deo
proferre, quamvis
in illius conducat laudem, quamaliquid veri de
eo occultare. In
interpretando
autem
epistolam
ad
Galatas, hanc edidit sententiam": Si
quando
aliquid falsi, dispensationis videlicet specie,

Ecclesiae
permitteretur, aditus mendacio
pateret,
et tota divina
Scriptura periclitaretur,
et tota eius fluctuaret auctoritas . Sed
>
de eo
quidem
iam
superius
dictum est.
Neque
mirari subit, quod de
purgatorio igne dispu-
tans, dixerit a nonnullis dictum illud
Apostoli
non recte
intelligi
id enim non de universo
Ecclesiae coetu
neque
de haeresi
quadam
exorta, quae ita sentiret, enuntiavit, sed de
t.
cit.,
c. 505.
c) Augustini Expositio Epist. ad
Galatas habetur
apud Migne, P. L., t.
35,
c. 2105
sq.,
ubi tamen illa
sententia, si bene
legi,
ne-
quaquam occurrit.
92
DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. 02]
f. ?>>r.
5
10
155
10
i:-> .i
30
3*>
'iO
privatis quibusdam hominibus, quorum
men-
tem ut
emendaret, haec coram
populo
locutus
est.
Ergo
talia de viris sanctissimis
existimare,
res est nec
aequa nec tuta. ac
rogamus vos, ut
ab hac
opinione desistatis, utpote
nec dcora
nec secura. debitam vero venerationem
sanctis tribuatis.
11. Accedamus
igitur
ad
ipsam expositionem
Apostoli.
Ac
primum quidem pauca dicemus
de beatissimo Ioanne
Chrysostomo, quem vos
affirmatis eius fuisse
opinionis,
ut
putaret
dic-
tumillud
Apostoli Fimdamcntumaliud nemo
et
cetera, de damnatis
deque igne
aeterno intel-
ligendum esse. Ad
quod respondemus, multi-
plicem
in divina
Scriptura sensum contineri;
atque
ut multa
praetermittamus, voces leonis
et
pctrae
cum aliis
plurimis
de Christo adhi-
hentur. Unde etiam in
Apocalypsi Ioannis le-
gimusb Vicit, inquit, leo de tribu luda, quod
plane ad Christum referri consentiunt omnes.
Et
Apostolus1 Bibebant, ait, de spirituoli con-
sequente eos
petra petra autemerat Christus.
Eademtamen vocabula non deChristo tantum,
verumetiamde aliis omnino contrariis adhibita
comperimus. Sicque doctor
iste,
dum forsitan
praemeditaretur multas Scripturae significatio-
nes, posthabito quolibet alio sensu, huic uni
inhaesit, quod
tum
ipsi videretur orationi
accommodatior.
Neque vero hic sensus iis.
quae ab
Augustino
et
Gregorio dicta sunt,
rpugnt, si
Chrysostomus quidem illud de
ultimo
improborum fine
deque eorum suppli-
cio dictumfuisse existimet, quod
isti de medio
defunctorum statu
sumpserunt. Consideremus
igitur
in
sequentibus pro viribus
Apostoli
sen-
tentiam, congruum
sanctis tribuendo honorem.
12. Dicit
itaque Apostolus' Fundamentum
aliud nemo
potest ponere praeter id, quod posi-
tumest, quod est Christus lesus. Si
quis autem
superaedificat super fundamentum hoc au mm,
argentum, lapides pretiosos, ligna, foenum,
sti-
pulam, uniuscuiusque opus manifestum erit
dies enimDomini declarabit, quia in ignercue-
1. to; r/j: A. 2. oi),/o A. 3. vov A. 4. vavuovxai A.
a) Cf. I Cor. III, 11.
b) Apuc. v, 5. c) I Cor. x. 4.
d)
1 Cor.
m,
11-14.
tv tivojv
7rpojo')7rwv, wv i'vx
oiopOtoffV)
tov vov,
7rap<moTo
TOUXao xaixa
cuXijaTO.
Ouxcv
7rEDtT~')V
1
XOIOCO
TTEpl
XWV
vilOX<XXO>V vOp)V3pOVtV, 'jrjX'J .
eutiv o xaXovouxeaxtvouvov,xat osdae' utiwv
xaxr,; acpt'crxaGai x^; oo;r, w OUTE
<Tcu.vy;; i
ouar,
oute
faXo;,
aXX' iav Tiar.vtoi;
1
vt'oi7rovuictv.
11. '[te'ov
ty Ttp auTYjvTr,v
V
;y-vr,iv
tou
'ATTOffTo'Xou. Kat
TrpioTOv av 7Tpi
xoT
uaxapito-
TOtTOU'lojaVVOU TOU
XpU<7O(TTOU.0U OAt'ya30U.EV,
vuue;
^c(TTatTjstvai t) yvojy.?, <o;ioiv
'xevoto 'ATTOffTo'Xou
pr.Tov
xo
Qsj.i\iov
'.ov~
()vdsix.<
Ta
Xot7C0(, TTEpl
TtOV
XaTOtXplTWV
Xa
TTEpl
t
TO
TCUpO
TOia(i)VtOUVO'.ffOai.
IIpO
TOiTO
ZiDLlAf/,
T'V Ot'av
rpacpTjv 7toXXa7r/.aotav Ttepi/stv Tr,v
Evvoiavxat l'va7roXX
yatostviwtisv,
Xiovxat
XiHoq
tm
XptcTw[AEx
itXEto'vwv aXXaiv
irov6VE'[ji.r|-
rat. 06ev xat tv
xrj 'AttoxocXI/si 'Iwvvou
vE'yvco-
ulev 'Evl/.rjas, ?r,<ii'v,
oc^.t'w' x
ffvXrj
tov
'lova, OTCEp TTEpiXpiOTTOI XEÊnai
ouvaivoicriv
aTravTE^.Kat 'ATr<TToXt> "Emov ir, utto
nvsv(.iuTtxriovvuxoXoiHovorjuvio nc-ru'
r] l ntTQa rjt>o XQiarn.
A 3 autai Xe'ei;
o
fxvov
7t
XptffTOi,
XXxat etti E'vavci'iov o'Xo);
EGptaxovrai
xEiasvai. OutcoXOtt oiouxaXo;oGto;
iffcuvvotov3to
t^; Tpa-j;? 7toXu<7y;u.ov, sit;
7raaav
XXr;vEvvotav,Tyjff8eoXco
iyivzzo,
oxr't
tte auxwtw
x^py^-aTt7rpoffsuffT'pa<;
Etvat oo-
xoarr,i;. OCi$
aur/j
evvotarot utc'
AOyojcttvou
xal
Tp^yoptou ^y)06fftvvavrtoTat 4,
Et
^.v

XpucdcToaocTUEpt iayjxroDte'Xoik; twvxaxtovxat t
7Tp\t9j
aTwv
Ttt/.topt'ai;^r,O^vato;Ei, p
oOtoi
7T&pi(xcry};xataffTaarEw twv TroStovtwv
cXâat. ctoJ py^crwÊv oiiv
ev
tot ; âr,
8va-
ut; 'ATtoTXou xr,v otvotav, toT^yt'ot; Trpoair,-
xoucav
itovaovTE xtar^v.
12. Ojffi yo/v
'A7rd(iToXo* Qsuthov ck-
Xov
ovei
vvaxat Bsvai
nad
toV
xeifitrov,
o
toni'
'Irjoov Xioi. El ti
Znoixo-
ofiei
tni roi'
6a/nt\iov
rovrov
yiov, yi-
oov, XOov xiuiov, ",vka}yorov, y.aXdf.irjV,
t-y.doTovto
eyov (fwsov ysvyjoerat' r\ yo
TjiiQuqXwoei,
o'r/ tv
moi dnoy.aXvnrtrai,
[93] IV. LATINORUM RESPONSIO AD LIBELLUM GRAECORUM. 93
5
10
15
20
25
30
35
40
y.ai exdaxov to
yov onoo'v ton, to
nv
doxif-idou. E rivo to
syov (.isve,
o tmo-
xod/urjos, f.ao6ov XrjxpSTaf e tivo
x
syov
y.aTay.aijoTui, rj/uuodtjosTar avv
de
owOrj-
ostui, ovtw

w
t
nvQ.
'Evxaua
Atto'<jtoXo
7rspt Eu-eXou,rpt oxo8of/.7;, Trept
xauaEw, rapt ertoxyjpta fAV7)tjt.ovEEi. 0sfjtiXtov,
^rjai,
xouxwv aTrvxtov
Xptfjxo'
iaxtv Vt Se xou
8e{/.eXtoutoutou ooVt twv amaxtov
otxooojjiEv
ovaxar o
yp XXwvj ot
xj 7rffXEw
Xptffxo
sfAg'Xux; yivETai, rjv
o
7rpo(Ti[AevO(;
aTriaro; o
(ô'vov
o
Zprtxau
twSe
tw efjisXiio7tpo otxooofjfrv
XX' aTOv
x^
laurou
o6r\ xaTaTpsêi. IIpo
toutoi o
t/ y
y,oiv(jria tm
pcorl n
to
oxoto; npoOuevo yp IxTvo7rt<jTurovXa
apX T;
tj EayYsXixr,irpofft
(XTt'
IvavTi'a
oucroc,o
toutco,
XX'
iTtpw
xi oXto;
Sta<popw
6[xeXiw7rpoacpuTai-
a7ro OETOUTOU 'irETatTOOUTE
XpiarTOv
ev
axw
OUT'au ev
Xptcxw
aTOvdvai
7u<7TEUa6ai. Ai; os o
'/primai OeuuXuotoutw

[AEx
OavaeritAMV
uapTuov eeXwvTOU
[tou,
xei-
vou twv
lipywv ^) vexpwvTcov
xat ff6e.ff8vxo)V
Outo o iAXto
|xovt]v TTjvwcav otxoSou.vjv
TrpodtSTat, [xapTupovxo
TOU
[AaxapiwxaTOu
jiro-
ffToXou
ns'xpou
xat
Xyovxo'jIvtoi wosi Liov-
rs XiOoi
ovroixoof.iijOr]TS. Ipo;
o xoutoi;
Xat V
TaT7)T7J
OlXoSojA^ffEt 7) TTt'ffTlSXoi
IxYjTETtat,
o
(J .7J VXrje!
py ry yaTrvi
evtutcoj-
Etra1aXXoj
yp
xat o
oat'[ji.ov
eirl touSe TOU
9su.ea(ou otxoooâeiav
av xal aTOt
yp,
w
yr\
'Iaxwo, y.ai morevovoi xal

rgf-iovoiv.
Oxov
^pyj ty)v
7rt'aTiv
auTyjvtvjv xdr,; T7J ;yjfxE-
Tpa TrvEUjjiaxixyioxo3o[j(.7)<;
ouaav
p/yjv
elvat
xy, Y7rY(ffuvYiaj/iviiv, -J tioutco Ta 6avaai(xou<;
auapTta iroffost, w ox
vE'ÊaOat
axiv wav-
TaTraatv
oato^7iOTTuyâ^waiv oGaat. OS o3v
TOUTWVlit' IxElVOU
6[J LEXtOU olxOOOfJ LEl. "EtI Xttt
toto rro
xv); xuptoXE^'a axr) EuSr;Xovxat
yp
{xoXuSw
1
(aaXXov
xat
Xi'w dUYxptvovTat
a
8avadi|xot
twv
ixapxiwv,
xat oto'xt
(SapEiat
tat
xat on St
irupo
o
xaatpovTai.
Ai oCv
ouyyvw-
exot xwv
jxapTtwv
^Xwxat
xaXfji)
xat
XPTW
uXXov
SyjXouvTat,
oti xat
xouepat
Etat xat Si
7tupo exo'Xw
xaat'povxat.
Ato xat
(iE'yaVprr
1.
(AOtlj) A.
a)
II Cor. vi, 14.
b)
I Pet. n, 5.
c) J ac. ji, 19.
labitur et
uniuscuhisque opus quale sit, ignis
probabit. Si cuius
opus manserit, quod super-
aedificavit, mercedem
accipiet;
si cius
opus
arserit,detrimentum patietur ipse
autemsalvus
erit, sic tamen
quasi per ignem. Hoc in loco
Apostolus de
fundamento, de aedificio, de
ustione, de
salute, mentionem facit. Funda-
mentum, inquit, horum omnium Christus
est
super
hoc fundamentum nemo infide-
lium aedificare
potest; non enim aliter
quam
per fidem Christus fundamentum exsistit
quam cum non
amplectatur infidelis, non
tantum non utitur hocce fundamento ad
aedificandum, sed illud
per suam
opinionem
destruit. Praeterea3
quae communicatio lucis
ad tenebras? Dum enim secum ille consti-
tuit, ut alia
profiteatur principia evangelicae
professioni omnino
contraria, non isti, sed
alteri fundamento penitus diverso adhaeret.
Ex
quo consequitur, nullatenus existimandum
nec Christum in eo
neque illum in Christo
esse. Item hoc fundamento non utitur
qui
cum
peccatis mortalibus e vita
decedit, cum
illius
opera iam mortua sint ac deleta. Si-
quidem hoc fundamentum vivum dumtaxat
aedificium
admittit, rem testante beatissimo
apostolo Petro, dum ait"
Et" ipsi tanquam
lapides vivi
superaedificamini. Insuper quam-
vis in eiusmodi fabrica fides omnino
requi-
ratur, non alia tamen ab ea, quae caritate
informatur, alioquin daemones
ipsi super
hoc fundamentum aedificarent
ipsi enim,
ut ait
Iacobus6, et credunt et contremiscunt.
Oportet ergo
ut
ipsa fides, quae totius nostri
spiritualis aedificii
principium existit, coniuncta
sit
caritati, quae
ita mortalia
peccata expellit,
ut.eaomnino non
patiatur, quaecumque tandem
fuerint. Horum
igitur
nullus
super illud funda-
mentum aedificat. Idem ex
ipsa loquendi pro-
prietate constat; namque plumbo potius et saxo
aequiparantur mortifera
peccata, tum
quod
gravia sunt, tum
quod per ignem nequaquam
purgantur. Verum
peccata venialia
per lignum,
foenum, stipulam, melius
significantur, quia et
94]
f. fiO. 5
10
15 l.
20
25
30
35
40
levia sunt et
per ignem
facile diluuntur. Qua-
propter Gregorius Magnus'1
in
quarto libro
Dialogorum
locum mum
interpretans,
subiun-
git
Pensandum sollicite est, quia
illum
per
ignem dixit
posse salvari, non
qui super
hoc
fundamentum, ferrum, aes vel plumbum
aedificat, id est
peccata maiora,
et idcirco
duriora, atque tunc iaminsolubilia; sed
ligna,
foenum, stipulam,
idest
peccata
mini m'a
atque
levissima, quae ignis facile consumat . Ex

quibus
omnibus
liquet per lignum, foenum,
stipulam,
cumex
ipsaloquendi proprietate,
tum
ex
ipso
textus tenore
Apostolique
mente intel-
ligenda esse venialia
peccata. Augustinus
quoque
illud
Apostoli
dictum
explicans1',
Fun-
damentum, inquit, aliud nemo potest ponere
praeter id, quod positum est, qnod

est lesus
Christus. Porro si fides
Christi,
illa
utique
quae per
dilectionem
operatur,
cum funda-
mentum fides dici non valeret, nisi ea
per
quam
in nobis habitat
Christus,
sicut
Apo-
stolus ad
Ephesios dicit', per
fidemhabitare
Christumin cordibus nostris.
Quia ergo
nihil
in aedificio
praeponitur fundamento, si per
lignum, foenum, stipulam,

vitiagravissimaque
peccata intelligantur, non

erit omnino funda-
mentum
Christus,
sed aliaei
praeponentur
.
Idem
Augustinus
in libro XXIdeCivitate DeiA:
Quisquis, ait, sic habet in corde Christum, ut

ei nec terrena et temporalia nec ea
quae
licita
sunt atque concessa praeponat,
fundamen-
tum habet Christum. Si autem
praeponit,
etsi videatur habere fidem Christi, non est
tamen in eo fundamentum Christus, cui talia
praeponuntur
.
13. Illud autem
Apostoli dictum, nimirum
C
Dies enim declarabit, quia in igne revelatnr,
vosde extremo iudicii die sumendum asseritis.
At vero id nihil
penitus
vestrum
scopum
iuvat
licet enim concedamus de futuro aeterno iudi-
cio locutum fuisse
Apostolum,
tamen ne sic
quidem consequitur,
ita eum de mortalibus
peccatis disputare
vel de iudicio illo extremo,
1. xcc66; A.
a) Gregor. Dialogorum
lib. IV, cap.
89= P. L.,
t. 77,c. 396C. b) Cf. Augustin.
librumDe
fide
et
operibus,
n. 24-27= P. L., t.
40,
c. 212-5, ac
praecipue
c. 215.
-c)
Cf. Ephes. m, 17. d)Au-
yo'pto
Iv
Tj TexapT7](Xeo
TOU
/J iaMyov lxtvr,v
T7jv TrEpixoTcrjvi!;7]yo[Avo7rpoax{6r,<tv
'v-
6o[/.T|TovCTTCOuSa(t>),
OTt exsvov ct
icupo;
crioeaai XsyEi
'Atco'cttoXo,
o xov Iri 6a=-
*Xiov xouxov
<7t'6Y,pov
xai
âXxov
xai
uXuôv
otxooofjiovxa,YjyouvTa; liEiouafxapxa;,
xat
<* toutou
/apiv ypovtojTs'pa
xat XTOuouaa;,
XX?Xovxai
yo'prov
xai
xaXarjV,
TOUtffTtv
aapTta IXa/tiTa
xai
eXa^poTarai;,
a
âot'oi
avaXi'ffxei to
irup
. 'Kx toutwv 81 itavTojv
Euoy)Xov
oi
^Xou
xat
ypxou
xai xaXau.r,s; axj
xupioXsa
xat I;
^;
aTvi; xai TOU axo7rou
zdxj AttoctXou vosv
^p'^vai
t
coyyvojiTo
twv
fjapTiiv. ACiyoucTivo;;
oi Tau-rr,vTOU'AttoutoXou
pyjffive^r,you[J isvo,
Qs/nXiov. 3>r,,
uXlov
ovei
vrarai Bevul
nuod
xov
y.sijLisvov,i
sgtiv
'Itjoov Xqioto.
El
yuv it Xpt<rxoirtaxi,
rt i
uyctnrj ivsoyovoa,
iitv.
ej/iXio vj
tticti Xy6<r6at
oux av
iayyoi,
et
jay)
Si'
^ v
vj[xv
oxs
Xptffxo'
xa:o b
'ATto'axoXo
7rpoxo
'Ecpeaou cp'/jaty,oxr,aai Xptaxov
t
x^ TttcxsoK v Ta
xapSiat; f,u.wv. 'EtcsiSt)
ov Iv
vr, oxooou.9)
o05v
irpoTiuLaxat
xo
fxe-
Xt'ou,
ev St IjuXouxai
yo'pxoo
xai
xaXjxr,
at
xaxat xai x
papuxaxa
xwv
uiapTT;ijiaxo)v
vor,6<7)<Tiv,
ox effxat
'Xwi;elleXiov Xoktto',
XXa ce auxo
irportfArjviCTErai
. 'O axo
AyousxvQ;
Iv
xyj
/.aT'
jtXw nsQi TlXsto xov
&S0V,
ÔaTt av, >7), ouxoj;
e/ei
Iv
xapota
Xpiaxov, w axot oxe x

iTrtyta
xat
7rpo<r-
xatpa,
outs x wv laxt Stxat'a r\ /p^di
xai x
o
cuyx^wpr,ava irpoxtuLrjaai, s,u.s'XiovevêiXpt-
<txo'v si Ss xaxa
Trpoxijjijcjy)auxoi,
xav
iyttv
odête T7;Vtcitiv,
ox <jxt
yE (jlyjv
Iv auxw
OsjxXlO;
XpKTTo',
OUXa06
7TpOUT(Xr,(
.
13. To Se
^yjxov
Ixevo TOU 'A7ro<rxXouxo
CH
yuQ rij.ikQa rjXtuosi,
on iv
tivql
dnoxaXv-
titstcu, uiaeT; TtEpt x^ I(7yax7j<; r,txpa t5]<;
xpidEoj
Xau.6ava0at
XyEXE.
'AXX'oSvTOUTO
irpo
xov
&{/ixepov
(txotcv e
yp
xat
Sw(i.vTrspt xj
u.XXouar|aamouxpowEtpvix'vaiTov'AitouxoXov,
o
jxr,v
Si TOUTO
auvyExai,
axov
7rspi Oavaatatnv
ixapxiwv StaXysaOaitq 7rep\ xpi'ffeax;Ixeiw)?
ao)-
guslin. De Civitate Dei. lib. XXI. cap.
26 = P.
(}.,
t.
41,
c.
743,
ubi habetur etiam
periodus
pruxime
ante adducta. e) I Cor. ni,
13.
95] IV. LATINORUM RESPONSIO AD
LIBELLUM
GRAECORUM. 95
1 1 Il 1 1
5
10l~
1~1
20
25
30
35
40
45
f. 60*.
vi'ou. co ot xotJ xo
7T0('Ye(i6ai,x <|/u/ot iuTl* T*lv
IvvV
i
u.Exavi<jxa<jiv
xaOatpecrOat OU/
olov TE
Etvat.
'Hue asv oOv
xr,v rjapav EXEt'vrjv o
p.vov
rapt t- ysvix xpt'aEio,
aXX ttsci
xrj 7;upa Tr,
Exasxout'jtv^(; IxXaudvouEv
xo
p"7jXoV
irei ; fj
f,us'pa t- xpi'ffEto; rjUE'pa Kuptou XsÊxat,
on eWiv
r, "/jaspa xrjs; sxsi'vou
irotpoucria Ttp; tyjv xaOoXtxrjV
xpiatv Tr)s oxouusvr.,
ouxw xat y) rûipa avdxou
Xs'Ysxatfi.us'p51
to
Kuptou,
6'xi v xw Oavdxw
7rpo
Ixaaxov
Epsxai
6
'[rjffou; r, uEri/o'uEvo r, xaxaxpt-
vwv. "09e
vTTEpi aoif,;
xcov xaXwv
Xêt ax;
V xw xax
'Itodvvyjv upo; xo axoi
ua87,TV
i:j-
nooevdJ
tTOtfioui v(.uv rnoi', nt'ktv
eyof.iai
xat
nuoah'jipoîai vua n tuavT1,
tva OTiov
tlfxi yixj, xat vitsT
?J rf llspi
o xv;;
xaxaxptffEw; xwv
auXtov
sv
xj 'AuoxaXu'J /Ei Xe'ye-
Tat- Meravdst xai r
nru sya noirjooi*
si s
/.irj, toyouai oot xui
y.ivtjoto rrjv Xv/viav
aov. 'Exsvoi; o
Ttijpivoi; 7roxauo' irspt
06
Aavif;X
-npo^-crfi Tcpoeipr,x6v, o uo'vov xo^ 7Tovr(co<;

E'vEiXuaai
/_t si; xr,v atwviav
xdXaaiv,
XX xai
xaOat'psiv xo
Stxat'ou,
ev o
upr]ai
x( 7tox
xaOapffiuov, y.al aro; axr,Xiowxu xaxaaxrjffat.
Ecrxtv oOv
f\ râpay; oriXojaa xo awvtov xat xXU-
tyôv TTup, r,v -nrept l(sy.rr\c, xct'afio);
asQ' ijxwv p-
tôotto augavstv- uvdaeOa.
"Eaxt xat r,
oeuxspa
Tiuspa r, or,Xo(ja
xo 7tpaxatpov 7rp
xai xa;
EAaopa;
xwv
aaapxiwv cfwpifffji'vov,
xo
xupt'to;
v,w.paKuptou xuY^dvov,
OT xat
xr;v ysvixjv Xtvr,v
Ttpo^6dvt, xxfiivYi os
xpt'crt Taxrj ^pr/jxat.
14.
Ast7Cxai 7tepi
xoti 7roffxoXtxo
pr,xou
xou
ocuBijasrai t Ppaywv
StaXsYeffai. Aeyo'vxcov Yp
UU.WVxo
py)xov
IxeTvo
xo ocoSrjoSTai
xat ouksoBui
xG<t
Cr(t)l-rO
v
-:,
V,),cXOt
9wv?, 2IOtfJ -ov'r,vTWG<XOtt
xai
O)Trjla
v
x^
lXSt
cpojvr, ctafxov^v xtva xat
to ?vat
ff){Aatvstv et, atoosju.a otxaw Tr'^6ovo'v
Tt
So;at Trotav, v AaxTvot ovx, ox
6p6w; bS
utxiv p7(59at
xoxo
Xswusv xat
Yp ooaa^
xu/ôv
xat ooettoxe
upt'<7Xxat
v
x^
Cfta
Fpasr,
xauxa x Xe'êi Et
Trspl âtau
xai
(joix^pta;
Xia6at. Kat tva
roppw TreXOtoftev,
|v
xvj ax^
ettkxoXv) IlauXo ouxio XaXet- 0
o'yo yap
0
tov
otuvqov TOi f.dv dnollvfivot /iiWQla iarl,
toT GtoÔfxvoK; rûv vvu/.u
Qov ton.
Kat
tMxpw fia-wpov EvxTjosv
o
Qso td
rrj
/.iWQta
tov
xriQv'y[.iaxo, oioai
tov moxsvov-
1. vsoeA. 2.
XajigvetA.
a)
J oan.
xiv, 3.
b) Apoc. n, 5.
c) Dan. vu, 10.
d) I Cor. in, 15. e) Ibid.
1, 18.
f) J bid. v, 5.
ut idcirco inferendum
sit, animas
post hinc
migrationem expurgari non
posse. Et sane nos
diem illum non de universali tantum iudicio,
verum de die mortis
uniuscuiusque dictum
intelligimus quandoquidem quo
modo dies
iudicii vocatur dies
Domin, quia
dies est ad-
ventus illiusad universale totius orbis iudicium,
ita
quoque dies mortis
nuncupatur dies Do-
mini, quoniam inmorte ad
unumquemque
venit
Christus sive remuneraturus sive damnaturus.
Quocirca deiustorum retributione
ipsein evan-
gelio secundum Ioannem
dicitdiscipulis suis':
Si abiero, et
praeparavero vobislocum iterum
venio, et
accipiam vos ad
meipsum, ut ubi sum
ego, et vossitis. De
improborum autem damna-
tione
legitur
in
Apocalypsi
b
Agepaenitentiam,
et
prima opra fac sin autem, venio tibi, et
movebo candelabrum tuum. Ille vero
igneus
fluvius, de
quo Daniel
propheta praedixif, non
solum
improbos est convoluturus ad aeternum
supplicium. sed etiam iustos
purgaturus, in
quibus quicquam purgandum repererit. eosque
immaculatos redditurus. Est
igitur dies desi-
gnans aeternum
sempiternumque ignem. quem
vobiscum de extremo iudicio
congruenter
accipere possumus. Est etiam alter dies
signi-
ficans
temporarium ignem levibus
peccatis
destinatum, qui proprie dies Domini
dicitur,
quia generalem illum
praecedit, cuius iudicium
ex hoc pendet.
14. Reliquum est, utde vocabulo sa/vus erit
in
apostolico dicto breviter
disputemus. Vobis
enim
dicentibus, voces illas sa/vus erit, salvari,
sa/us, semper in
graeco sermone
permansionem
quamdam
existentiamque significare, iure vere-
mur, ne
quid odiosi videamur
agere, si, Latini
ut
sumus, haud recte vos id dixisse asseramus.
Etenim
nuspiam forte nec ullo modo
reperire
est in divina
Scriptura istas voces, nisi de re
bona ac de salute adhibitas. Ac ne
longius
abeamus,in eadem
epistola Paulusitaloquitur":
Verbumenimcrucis pereuntibus
quidemstulti-
tia
est; iis autem, gui suivi fiunt, id est nobis>
Dei virtus est. Etiterumf lant ittdicavi tradere
M~ M/. Et iterum~: 7~? /MM
hominem huiusmodi Satanae in interitum car-
[96]
f. Cl.
10
15
20
25
30
35
40
45
nis, ut
spiritus sa/vus sit in die Domini lesu.
Rursusa Omnibus omniafactus sum, ut omnes
facerem
salvos. Sanctus vero
Lucas, qui
Actus
Apostolorum scripsit, ubi legitur1'
Domine
quid
me
oportet facere,
ut solvus
fiom? Crede,
inquit,
in Dominum lesum nostrum Christmn,
et salvus eris tu,etdomus tua.
Namque
si revera
haec fuisset
Apostoli sententia, ut
ipsi
in igne
servarentur, quin absumantur,
cum uberrima
sit
lingua graeca, proprium
vocabulum adhi-
buisset minime ambiguum, atque
dixisset aut
permanebit,
aut
perseverabit,
aut custodietur,
aut conservabitur aut
quamlibet
aliam vocem
magis propriam, qua
removeretur omnis ambi-
guitas,
si
qua sit, in vocabulo, quamvis reipsa
nulla sit. Etenim ubinam videre est vocem
salutis de re alia a salute adhibitam? Paulum
enim, cum studiose curaret, dum in concio-
nibus loqueretur,
ut claro ac simplici sermone,
etsi arcanis referto, uteretur, non omnino licet
arbitrari ista usurum fuisse ambiguitate,
si
id intellexisset
quod
dicitis vos. Quapropter
cum vestra illa
explicatio neque Apostoli
sen-
tentiae neque
vocis
signification! congruat,
haud dubie constat, quam exposuimus
men-
tem,
eam
Apostoli
fuisse. Cum hac doctorum
nostrorum
explicatione praepositio
illa per
optime convenit, quia
transitum
quemdam,
non
permansionem significat.
Nam si
ea
fuisset
Apostoli mens,
ut voxsalvuserit pro
conserva-
bitur vel
permanebit
sumeretur, dixisset utique
J pse
autemsalvus erit, sic tamen quasi
in
igne.
Cumautemdixerit Salvus erit quasi perignem,
transitionem quamdam
fieri per ignis suppli-
cium ad salutis locum luculentissime ostendit.
15. Deindedicitis,
verbum illuddetrimentum
patietur nequaquam
iis
qui expurgantur
con-
gruere,
ut
qui
non detrimento afficiantur, sed
magnum
lucrum faciant, ac proinde
solos im-
probos
ab eo
designari.
A vestra istiusmodi
mente multum dissentimus namque,
ut se
habet nostra sententia, qui purgantur, procul-
dubio detrimentum patiuntur,
sicut ait Aposto-
lus, cum acerrima poena puniantur; quae
quidem,
ut superius diximus, teste sancto
1Staoi'aA. 2. xXtoTaA.
a)
I Cor. ix,
22. b) Act. xvi,
30-31.
r.
Kai
ttocXiv' "Hrj yjy.gixu
naoaov vai xov
xoiovxov
xw
2axav
sic oXsOqov xrj oaoxd,
l'va xo
7ivsv[.ia owOrj
v
xrj yf-dou
xov
Kvoiov
'Itjoov.
Kat iraXtv"
Toi
noi
yiyova
xd
ndvxa, iva
ndvrw xivd
ocow. '0 ok
ayio
Aouxa S
<ruYYpa|aaevo<;*AnooxXtov xd nod-
"Bsi,
ottou
XysTar Kvqis,
xi
/.is
e
noisv,
va
ow&io; Iliaxsve sic xov
Kvqlov tf/niov
'J tjoovv XLOxvji'ffi,
xal
oio6rj(J 7j uvxo
y.ui
r/
oixla aov. Kat
yp ws- <xXr)8w<;
av eiy; aur/j 1
'A7ro(n:dXou
evvoia,
tou
SiaTYipeaai ato; v
ttuo
Xat
\j.7]vaXtffXEdai,ou<7r,i; eiropojTaTvitj Arj-
vtx;; yXoWuti,xupta
Xsei
yc'fjsax'
v
ttj vafjicpt-
Xto
ou<jy),Xette vj iuf.isvsi iay.uoxsQijosi
r\ ioxpvXaydijosxai
vj iaxrjrjdrjpsxui, r, Xr,
xiv
xupiompot Xsljst,
Si'
'^ aipeeiVi 7raaa
a[jttoXia,
Et TtffTtv,
ev tw
ûaTt,
Etxat ooEata
EGTt'-7TOO
Y*PUpJ XTat aWX7j0l'a7tpt
XoUTIVO
r\ 7iEpi awTYipt'a
XEaat:
vK/tov yp
St
<7Trouor,(;
IlauXo ra xxXr,(TtaioiaXYOUvo
xi
aacpET
xat
cXw
t) Xeoj-^pjffat,
Et xa\
[AUCTTrjptojv yjxou-
<rv]i;,
o SeT
oXox;uuteuiv axov
Totaux?)uicptoXia
yp'/jCr'XTQoft,
E~
O~TM<; E~O~TKTOEXE?VO<M<;OtaTE
ypr,aa<j8at,
si
outio iW/faotTOsxeTvo, w
axe
UOLE. 'ETtEtSyj TOIVUV
&U.6TSpaEXEIVT) Vj
EVVOta
oute
t^
TOU'AtcoctXouSiavotal ous Tvjorriuatri'a
T7Xeêw
apijidEt,o;Xovori irou, fjv i;y]vrl(ju.6a
viust, to 'A7tot7tXou
Yvtu.Y)v
tvat.
TauT)
8 twv
rjlAETE'ptilVr,Y^<El7) TCCo'Efft EXEIV)Tj <
xaXXtdTa2
pjxet,
ototaatv
xtva,
o
8taaovyjv
8r\kouaa. El
yc
xoJ 'ATroffTo'Xou
zr\ avrt] Evvota,
t'va to
owtirjosxai
vTt To
diuxrjO^Htjosxca vj
iaxaQxsrjosi XvjpOeiyi,Xeievv Avxoc,
Otojosxcu, ovxw d, ( tv
ttvq' Etpvjx)?
8
owHrjosxai to
id
nvQ,
Stact'v Ttva8t
Ttuw-
pta
TOU
TtupoTrpbatoTTipiaTOTrov apt8v]Xo);v^r,vE.
15. "ErcEtTa
Xe'yet,
TO
^fxa
Ixevo TO
q/LUio-
HrjOSXUL
ooauLwi; to
xaOatpo(J ivoi<;ttooc^xeiv,
exeivwvo
r).tou}J ivo)v,
XX
XEpSatvo'vTtov {AEYaXa*
i toto Bkaovoutou
u.oy8)po<; orjXoaat. IIoX
8tacpt)voufXv f((jLE TauT]ffttj OuETE'paivvota*
xat
yap, w
EyEt
Xoyo
rjixE'TEpo, iqjjiiovTat ravTO)

ot
xa6atpO[Avoi,
o)
Ecpr,
o
'Atto^toXo, ty; acr/jpt'a
T7)<;TtOlVi
Tt{J lti)pr|66VT, s7TSp,
W EVTOIvti)
strofjLsv, jxapTupovTo;
to
ayiou AoyouaTivou,
PapuTaTT]
ffTtvxat
outoj,
w
oSfitJ uav
TOUvv
[97]
5
10
15
20
25
30
35
40
f. 61.
aiwvo tcoiv/jv exev/j aoyxpivsaai
olv te elvat.
Kaitsp yp
St
irtxpa
xSv
cpapjjiaxwvTtpo
to
Xapv tyuyei'a <r.ptxvo[/.6a,
outw xal ot Sixatot
Si tou
au<7Tipox^ xa6ap<TioxapTCOuvTattyjv
aotov
aamjpiav, yovts Xyetv jASt
TOU
ipaX-
(xwSo*z/irjX6of.isv
id
nvQO
xai
varo,
xal
i'tjyays tffi sic dvaxpv/rjv.
"06ev xal 'Airo-
gtoXo; sitcmvtov toiotov
avptoTrov
t
xaotpcrew
CKxiw^ffesSai, iTrayei Trapa^pyjjxa
to
atoTôiov
xp8o<:Xycov Ovtoj , to i
tivqo.
KaXw
Ov
ap[/.êtv
Soxs xal to
Tt[xajpr]Ttxtoifjiiocat
xaxesv
(xeyaXaxepSaveiv.
16. T^ 8s
'Poifxatx^ 'ExxX'/]<riato
xupo
et to
(jlctov^vyxa(jisv,
o
tuôuoyjc tivo xxX?)aia
to
eOo*xeivy]yp Ttap
TTa<jtvei xai
TSTifA-^Tat
xal
osoa<J TaiSiSaÔeTora
utto twv
[xaxapiwv
a7ro5ToXwv
rieTpou
xal
[TauXou,
twv
t^ yjjjieTepai;
iriffTeco
Os^leXiuiv
xal
<pwffT*4p(ov,
xai Ci7toxwv XXoov
ispui
toctojv
p/upswv, ou yiou Ysvcyat
Si OauuaToiv
irXeiarTwvISeiêv 5 0so;. TauTvjv
5s
rrjv wistiv
-jXeuTOvex
Tcpooiîtov
axtov ei
oeupo
itvTOT'
xr,pu^
xal ISi'oocEv.*O os
ujjlS raierai ttocvuxal
O'jffo)7tr,(jai6cpt'Xi, Ttpo
tou
vace^vai to vv
a^tdjji.a
ot
6|xwvTraTpsTaux?]tj ^{/.STs'pato'f aarei
ou7cots
dvTtXsystv^(opaOv]<Tav,
xal oj; dirstv
|xe' -fj^wv
icppovv)rav. TauTr)v Sett,v Pojâxyjv 'ExxXvjai'av
oa
xsaX^v
xal
[xr(Tpa
xal SiSaffxaXovat Xoncal
IxxX)(J tat iravTOTS
sT{[jt.ri<jav,w
jji.apTupt
xal
yto Ma^tfjLo;
iv
xvj 0TaX.iffy)irpo tou 'AvaToXt-
xoi ETCKjToXyi
ouTOJ ffl
Xsywv
lavxa
<^
xk
^>
x^ otxoufjis'vYii; iripaTa
x
siXixpivwaTCoosyojjifiva
tov
Kptov
xal
Travxaôu t^ y]? iv tvj xaoXtxv]
c xal
icoffToXtxrj
7tt<TTi
StyovTastvjv 'PtO(jLaxr,v
'ExxXrjffiav w r,Xt'ouaiXa; svaTeviôutri, xxsev
xvjxaoXtxj
xal
wodToXtxî; 7ricrTeo)
osôvTat
to cpw
. Outs
OY]Xaov) Trap' îav
yp IIsTpo
7tp)T0;tyjv Xvjîrt'cnv, xoxaX<|/avco;
ati tou
Iatpo', ojjjLoXoyYjaeXsywv
J Si) t
Xptffro
d
vl
TOV QSOV TOV
tOVTO.
'AXX
TCgpt{X.V
toutwv
aXi;.
17.
IIpO(AV
OUVTOV
7)(J LTEpOV Xo'yOV,
8v XaT-
eaxeudaauev wot9)eiaStxaio<yuvY), oov
irexpi-
a) Psal. lxv, 12.
b) Maximi, ex epistola Homae
scripta
= P. G., t. 91, c 137 D. c) Mat. xvi, 1G.
PATR. OR. T. XV. F. 1. '7
Augustino, acerbissima est
atque eiusmodi, ut
nulla inisto saeculo poenailli comparari queat.
Quemadmodum enim
per remediorum amari-
tudinem ad sanitatis iucunditatem pervenimus,
ita
quoque iusti
per purgationis acerbitatem
aeternae salutis fructum
percipiunt, habcntes
quod
cum
psalmista dicant' Transivimus
per
ignem et
aquam,
et eduxisti nos in
refrigerium.
Quare Apostolus, postquam dixit eiusmodi
hominem
per purgationem mulctandum, statim
addit salutare
lucrum, inquiens
Sic tamen,
quasi per ignem. Optime igitur quadrare
videntur illa duo, et muilctai-i in
repetundis
poenis
et multum lucrum inde
capere.
16. Dumautem ecclesiae Romanae auctori-
tatem in mdium
protulimus, non
vulgaris
cuiuslibet ecclesiae consuetudinem adduximus:
illam enim omnes
semper
et observantia et
honore
prosecuti sunt
utpote
edoctam a beatis
apostolis Petro et
Paulo, illis fidei nostrae fun-
damentis ac
luminibus, nec nonab aliis sanctis-
simis pontificibus, quos sancte vixisse
plurimis
miraculis ostendit Deus.
Quam quidem
fidem
inde ab
ipso principio
ad hanc
usque
diemin-
concussam indesinenter
praedicavit ac docuit.
Est
quod
vos maxime
compellere debeat ac
flectere, patres scilicet vestros, ante exortum
praesens schisma, huic nostrae sententiae nun-
quam contradixisse,
ut
exploratum est, sed, ut
summatim
dicamus, plane nobiscum sensisse.
Hanc autem Romanam ecclesiam
tamquam
suum
caput et matrem et
magistram reliquae
ecclesiae
semper coluerunt, quemadmodum
testatur
ipse
sanctus Maximus in
epistola ad
Orientales missa ita
inquiens''
Omnes orbis
terrarum
fines, quisincere Dominumconfiten-
tur et
ubique gentium in catholica et aposto-
lica fidevitam
agunt,
in Romanam ecclesiam
tamquam
in solis iubar
intuentur, indeque
catholicae et
apostolicae fidei lumen acci-
piunt . Nec immerito

quidem nam
primus.
omnium Petrus veram fidemsibi aPatre reve-
latam confessus est dicens0 Tu es
Christus,
filius
Dei vivi. Sed de his
quidem hactenus.
17.
Ad nostrum
argumentum, eratione divi-
nae iustitiae
petitum, nihil
plane respondistis,
[98
5
10
15
20
25
30
35
40
sed
potius argumenta plurima quasi
in contra-
rium
congessistis. Poteramus quidem et nos
multa ad rem facientia
seligere,
nisi brevitatis
studium nos cohibuisset.
Ouare
uno solo
argu-
mento contenti, nihil
amplius disputavimus;
nam fidei nostrae fundamentum non in ratio-
nibus, quae
fetus sunt humanae mentis, consi-
stit, sed in
petra*
divinae
Scripturae,
et inmon-
tibus sanctish, id est in
praeceptis
sanctorum
Patrum,
quos
catholica Ecclesia veluti
sponsi
amicos veritatisque praecones tamquamsponsa
complexa
est. lam vero ad ipsa argumenta
vestra accedamus.
I. Dicitis
igitur
in
primis,

magis
conve-
nire divinae
bonitati, exiguum
bonum non
contemnere, quamexiguumpeccatum
ulcisci.
Atqui exiguum
bonum in
iis, qui gravius
peccarunt, nullum
praemium consequitur
propter praeponderantem nequitiam. Neque
igitur exiguum malum in iis, qui

multa
prae-
clare gesserunt, decet poena mulctari, eo
quod praestantiora praevaleant.

Si enimid
quod magis videtur, non est; id, quod minus
videtur, aegre profecto

erit.
Neque igitur
ignem
esse
purgatorium
credendum est .
Soltitio. Ad id
respondemus,
maiorem a
vobis
assumptam
tum veritate inniti, cum
exiguum illud bonum manet incolume, quod
plane non evenit, si ei accidat per culpam
in-
terimi, quemadmodum
iis omnibus accidit, qui
in mortale
peccatum incidunt. Siquidem
mor-
tale
peccatum
cuncta ea, quae
hactenus
probe
acta fuerant, interimit. Certe
quidem peccator,
quando per peccatum
Deum offendit, omnia
bona ab eo
accepta
amittere meretur. Oua-
propter homini in mortali aliquo peccato
dece-
denti nullum
post
hanc vitam
superest
manu-
pretium, quidquid
forterecti tandem
perfecerit.
Unde Dominus
per
Ezechielem
prophetam
dicif Si aute maver terit se i ustusa iustitia
sua, omnes iustitiae eius non recordabuntur.
Idem servat
ipsa
lex humana, et vero rationi
consentaneum videtur, ut miles, quamvis
ob
multa
praeclare gesta regi
esset
acceptissimus,
1.
it'.T-jv/.ivtv A.
2.
xaTooObwGi
A. 3. Ta
supra
vorsuni A. 4. neinTvA.
a) Cf. Luc.
vi,
48. b) Psal. j.xxxyi, 1. c) Ezech. xvm, 24.
6r,T, Xyoy;
o=
txXXovjrXsidTou(<kE, ivavTia;
lawpEaaTE.H7ropouusv
uv xat
r,u.;
tto/.Xwvt;
iv
toiojtoi ouvauvwv
XyscOai,
i
u.*j xaTSyev
,ua; f, ty,<; (8payuXoy{aenrouer, Ivi os xai uo'vw
Xycopxojjievot,
oov
Tzepaixiata s^Tâausv

y; tt;; vjuetspa;
Tr<TToji susXto ox sv
Xyoi;
to t; vOpo)7rtvy,;
vvoia
y^vvûiaffi xaOffTaxat,
XX' sv
t^ nbToa
xr^ fta rpaarj;
y.uv roT
dyloi uosaiv, Yyouv
iv rat riv
yuov Ilatpoiv
oioot(T/.aXai(;, oy r, xaoXtxr, 'ExxXr,c;{a
ol'a
vusr,
wdcl
vuuL'it'ouiXou
xat
xy)u/ta tt, )or,sta;
7rspt7rx;o(TO. "Hor, os
itp aTotob; ua-tscou;
Xo'you
wulev.
a'
AyETE
toivuv iv
7rpwT0i;,
aaXXovupoc^xeiv
ty; yaoTTjTi
to 0eou to
Xi'yovyav u.r, uap-
tSsvrj tt)v ffjxtxcv uapTtav oxr,; iov XX

to
Xt'yovyav
iv toT; x
jxsyaXafiy.apTr,x'<jtv
oSe{ai5 uoi^; littTuyycvsi

8i Tr,v trfi
7tov7)ptaitXeovEiav oo'
apa
to
oX.tyov
xaxov sv
toi;
Ta
p.EyXa xaTiopo)xo'ffi 2irpocrrêtoixr^
Tuyeiv
oi to "r3
(3eXtuo
vixtv* s?
yp
t
tu3(XXov
ooxov ox
IffTi, ff/oX^
to
y r,TT0v
av
Et-/). Oo'
apa 7rupxaOapTvipiov voîêiv Trpoc;-
7]XSl
yloi. IIpo
touto
Xyojjiv,
fte
?)ixel^wv, v^v
Xaiji.6aveT,t^ XrjOsalysTai,
6*1100to
at/.ixpov
XEtVO
yaov
aijLeaTCTov
4(J ievot, Sitzp
o
yivexat,
v oY atTt'av
vExpotrat auluairl axoj wcnrEp
iv
7tt(7ito; Tvjavaauw uapTa Trspi7ri7rTOU(J i cuu-
*?aivt. 'H
yp Oavaatijio |jiapTta
7rvTaTa
7rpiv
yEysvrijjLE'va vexpoi yac.
'0
yovtxapTtoXo
(?t6t'
tu.3tpTiav 7rpo<J x7TTi
tw 0gw, 7cvTa Ta
itap'
auTou
Xv)3/8VTa ya
ctTtoXXstvioutat. "Osv
tw
tAExOava<jt'[jt.Qu tivo a7roio!vTi OUX7rxtTai
[/.Ex
tov
t-ôe ^t'ov E7ct'ytpovti, oiao^TTOx'dcya
ipyacauevo^ Tuyyavr,
mv. "OOfiv6
Kpio
oi to
'iE^xirjX
irpo^Tou 3>r,ffv
Et as
dnoOTacpjj
o
xaio
dn
Tj iy.uioovvrj avxov,
naaai
avrov ai ixaioovvai ov
(.ivrjtiovsvOrjoovTai.
"K/ei
Setouto xai 5
v6pw7rtvov;xo,
xai
<u{/to-
vev os Soxe 6
Xo'yo;,
l'va
ffTpaTUOTj,
tl xai
TravTOi'wvxaXwv
7rpswv yapiv ?v) tw âcriXEi
E7Tpo'<jSEXTO,
sl
7tpO(Tx^y) [/.STTtElTa TW{J afflXfi
[99]
H)
15 ~)
20
25
30
35
40
f. <>2.
ocpopw,
TravTo)v
GtEprfieiq
xai
a7rotXeicpVTO)v
xpdcov
xtv i:o
xvjjAv^fAY);
xcov
vopaYa6r,lu.'T(ov
aTrvTwv, xtixwpia irepirsary)1 Seivtj.
Oux
sêi
8s
ouxok Ttspl auixpou acpiXfxaxo7)Y0uvcruYYvw<7T0^
axi'a vjxoi voyrtxj Ttjxwpta
Iv xo; av
yaTry)
aKosttrtxoaiv,
stceI
r, yit) ",ua <f l'ffi Tra<T/er
ou
yp ysi
xaixa TK
afjuxp xoivj aTraXei'ipiv,
aXX
u.dvr,vTTjVaTj
Ivavxi'av
avat(jLOvu.apxtav, v}xt;
a7T0(jTptxvj; swj. ^v y) yaTty] ôpTfjys*
Si'
r,v
vKTOTTjxa to
atojtu.a
IxeTvo
ucp' [iiov Eiaa/sv
ywpav
OUX
s^si. Auvusa
xal
Ttpoxyjv
s'Xaxxo)TO
uixsxpouXoYKTfJ t-Ou sysiv, apvoufAEVOi axT^v,7]'xi;
<jxiv,
oxtx
ruixpxwvvJ twv
Iv
xoi;aXX(ji)!;cpatjXot<;
ousjjuavuLOi6r,vSyovxat,
lv
t/.otr|V
saxiveitteiv
xou>i5[i.ov
xiva x^<
-rtiuopia' yP
<v
Ya^0^
xiciv s
aSr]v
xaxaaivojv
xouôxspa ttqivy)xiaoipTr)-
viffExair, <î]> /wpt
axwv
x)
dSi'w
xtatopta2
2
TrapgSr)*07rspx) sepYEOtayô
ouSevi
txaXXov
r\ ff[XtxpotIxstvot xaxopcoaaat TcpotrypaÊxai.
Aeutscov os
Xyexe'
<f
'i I^st
xo
oXtyov
aY*6ov
iv
xo xXXa3
cpauXoi;,
ouxw xo
oXi'yov
xaxov v xoTxaXX''1
yaOo.
'AXXTO
okiyov
yaov
Iv Ixeivoi; o Suvaxat
yaLQ&v
vxaTrdSo'iv
ttoiev, XX
{/.o'vovotacpopvxoXaffEw*xal xo
Xi'yovpa
xaxov
<
Iv xouxoi ^>
ou
Ttoir^dsi
xo'Xaatv,
XX
[xvovoia-ôpv
iroXauffEt)?.Oux
pa 7Tpxaapxiqpiov vo[/.t(jxQV
.
slvoi. Ipoi;
xaxa si xal ix xwv avto
aTro/.pt-
vacai
ooxofxsv,
Xexxe'ov
(jlevxoi
xax x
elpr)|Ava,
o/ ouxw; eêivxaOoXtxw,wIv x] jjieioviujxEXEpa
7rpoxffsi
Ttsxs*o
ya)
aotav
xpicftvSsTe/eiv uspt
ffuixpou yctQoZ
ev xto CUV
6ava<ruw aixapx^fjiaxi
7roioyvxi xat
Trepi [/.txpou
xaxou Iv xco
[/x aYa-
7tr|
7ro xoos xo
8iou
eU aXXov
{/.Exaaivovxi.
To
(xvTtcixov,
Si xo
vEvsxptoaOai
St xou
6ava<yt'[xcu
uapxû.axo, o5s[jt.ivxtSo'aetot9jc
St'ou
&iji;
vj xsXsia x^ atojviouxoXa<T^toxaf xo Seuxe-
pov
Se, oixata 0eo
xpiffEi
xai Si xo
axpov x^
xeXeixr,xoi;
xal
xaOapoxTjxo;xrj avo)
(i.axapidrr,xo
xal SiTO
jjtEYaXETov
TOU
EO)p7ivxo; xaXo, -rravxw
Trpoxov
Bs
xaai'pEcrOaf
OU
y^P vpwTCtov
xt; xo
avaXXoio>xovexevo
yaObv OswpîTiTntwS^TTOTE
Pafxirrfi QEiopa,
ei
[xr,xaOapv Tz<x>.oyoi
Siavoiav
1.
Trepi7tooi
A. 2.
XYjfiupt'a
A. 3. T' t).aA. 4. t' X' A.
tamen si
regem postea graviter offendat, omni-
bus bonis amissis ac facinoribus omnibus ad
unum
quasi ememoria excisis, poena iiiulctetur
acerba. Non ita vero se res habet ob leve
peccatum, id est venialem
culpam, vel reatum
poenae, in iis
qui in caritate
decesserint, quia
caritas etiam cum illis
operatur
non enim
eiusmodi
est, ut leviora haec penitus deleat,
sedmortale dumtaxat
peccatum sibi
oppositum,
quo quis privatur vita, quam caritas largitur.
Hac dissimilitudine
posita, principium illud a
vobis adductum locum non habet. Possumus
etiam ad vestrae ratiocinationis minorem re-
spondere negando eandem, videlicet, exigua
bona in iis, qui ceteroqui pravi sunt, nullo
praemio donari, si
per praemium intelligatur
mitigatio poenae; nam si
quis cum nonnullis
piis actionibus in infernum descenderit, leviore
poena mulctabitur
quam qui absque
iisdem
aeterno
supplicio fuerit addictus
quod quidem
beneficii
genus nulla alia re nisi
exiguis
illis
probe actis
suppeditari videtur.
II. Dicitis secundo Quemadmodum se
habet
exiguum aliquod bonum in iis
qui
ceteroqui pravi sunt, ita

exiguum malum in
iis
qui ceteroqui boni sunt. Sed
exiguum
bonum in illis non potest iustorum retribu-
tionem efficere, sed differentiam dumtaxat
supplicii. Neque igitur exiguum malum in

istis damnationem efficiet, sed differentiam
dumtaxat fruitionis. Non est
ergo putandum
ignem esse
purgatorium .
Solutio. Ad haec
quamvis supra respondisse
videamur,
tamen ex dictis
notandum, rem
non itain universum se
habere, ut in maiore
vestra
propositione supponitis. Nonenimeadem
de
exiguo bono ratio habenda est in eo
qui
cum
mortali
peccato decedit, et eadem de
exiguo
malo ineo
qui
cum caritate ex hac vita in alte-
ram
migrat.
Nam illud
quidem, cum
per mor-
tale peccatum interierit, nullam omnino
neque
aeternae vitae retributionem
neque aeterni
supplicii mitigationem promeretur; hoc vero,
iusto Dei iudicio ac
propter absolutissimam
supernae
beatitudinis
perfectionem et
puri-
tatem, praestantiamque
boni
conspiciendi, ante
omnia plane debet
expurgari neque enim
quispiam
hominum immutabile illud bonum
100;
f.G2\
5
10
15
20
25
30
35
40
adspiciet quocumque
tandem visionis
gradu,
nisi
puram habuerit mentem penitusque
illibatam, in
qua
malum
quodvis
existere
omnino non licet. Et vero si
exigua
bona in
iis, qui ceteroqui pravi sunt, quamdam poenae
differentiam inferunt, tamen in
iis, qui iusti
facti sunt, exigua
mala non inducunt
regulariter
differentiam fruitionis
primum, quia
contin-
git ut quis cum maiore numero leviorum
eiusmodi defectuum ex hac vita
migret quam
alius, at cum vehementiore
caritate, pro cuius
amplitudine
ac mensura
gradus ipsi
fruitionis
dispensantur; deinde, quia contingere potest,
ut
qui
omnino melior est, maioris
poenae
reatu irretitus hinc demigret. Constat igitur
exiguum
malum in
iis, qui ceteroqui
boni
sunt,
poena
esse mulctandum.
III. Tertio dicitis: Aeterni
supplicii aequitas
in eo maxime ostenditur, quod immutabilem
habeant, qui peccarunt, pravam voluntatem

nam voluntati sempiterne pravae sempiterna
etiam debetur
poena;
sicut vicissim
plane
consequens est, ut si is, qui

ad malum
per-
petuo
immobilis est, perpetua poena
mulcta-
tur, is qui non perpetuo castigatur, nec

immobilem voluntatem habebit. Nam qui
eandem habuerit
immobilem,
si ad malum
quidem,
aeternae
poenae servatur; sin autem
ad bonum, quid
ei
opus
est
supplicio, quem
certe coronae decent? Verumtamen eos, qui
hoc igne purgantur,
immobilem habere vo-
luntatem vos
ipsi
dicitis. Non
ergo
iisdem
opus
est
igne purgari
.
Solutio. Ad haec dicimus, consequentiam
huiusmodi nihil contra nos valere, quamvis
rectae voluntatis immutabilitas adbeatitudinem
adipiscendam
necessario requiratur
non enim
per se suflicit,
sed multa concurrant
oportet
ad
bonum opus constituendum, maxime vero ad
conscquendum
ultimum finem. Habemusenim
ex Aristotelis magnique Dionysii sententia, non
eandem esse rationem boni et mali in sua
ipsorum constitutione. Etenim malum ex una-
quaque
levissimarum
culparum
oriri
par' est;
bonum vero nisi ex tota sua
integraque
ratione
perfici
non
potest,
ac propterea
obex
quilibet
impedit
boni perfectionem
ac consecutionem.
Etenim licet ad aliquem
aeterna
poena
mulc-
1. Tt A. 2. V t%
A.
xott7cvTW
Xtor,TOv,Yjtivtxaxov oosv
7rapsTvai
o
tti.
"Eti oe
uuxpya
Iv toi; aXXi)i;
cpaXoi
Stacpopdv
Ttva
xaHmjffi tvj xujudpta,
h xo
(/.vTOt yevofjtivotxyaot[xtxp
xax o irois xavo-
vtxw Staopv TtoXauaeto' upStovjasv,
8x\
aut/
at'vei xiv
(xet
TcXeidvcov
fftMXpwv
toutwv IXarco)-
fidroiv iraXX'ij'xitov
(iov sxepov, fAETa
us'vtoi
fieovoyi-nr^,
xa0' xo irXdxoxai xo
fxxpov
oxovo(J ioivTai
xai o
(Sa0u,oi xrfi ioXauffew;*osii-
tspov os,
OTt
aufjiatvEtv tcs'ûxev,
iva &tm$
PeXtitov evo^yj x9](xeiôvo Ttjjiwpia Ssei; sv6sv
[ASTacratir,.Ar,Xovouv to
(Atxpbv
xaxv iv xoT;aXXio;
yao TijjuopiavFfjnroietv,
-f'\ Aytxe. rpiTov
'H
tvj;
acu>v(ou
xoXaaw;
Sixatoauvi
xax touto
(jiXtcTaostxvuai,
xat to
|xsxa6Xr]TOvtt, twv
jâpr/ixTuiv
aToxiou
6eXr(-
cew" t^ y*P Sw;

7tovr,pS OeXâet
xai iSio
ojpet'XeTai
Si'x)' waitep
Xat TovavTt'ovxaTa to
. xoXouov
8tq,
et 6 tou
icovYjpoxvr.TO
ii'iio
ot'xrj xoXaêTai, S; jxr) aSoi euOuveTai,
oS'
[J i6TaXv]TovXvjffivêi* et
yi? iu.STa'Xr,TOv
aTr,v^st,
Et
jjiv
aTro to
7rov)pou,
aojvta)
oixy]
TjpeTaf
e Ss
toôS, Tt'1
Xpst'a
xoXdO);
wyE ffTSâviovTrcou^xei
'AXX
jji^v tou
toutw
xaQaipopsvou x 7rupi 0sX](TivfxeTaXyixovsjêiv
cpaxs
xai
u{*e<
Ox
apa irupt toutou; vayxrj
xadatpsadat
.
J ivGi,. Iloo;
xaxa
Xsyofjisv, t^jv axoXouiav
TayTrvoSsv
uûstv,
et xat
yp
TO
jjLexXvjxov
ttj<; oprj eX^ffeoiv
ty, ttj; (xaxapto'xYixoi; rept-
irotâei i\ dtvayxTj;ijTetTaf o
yp lauTco pxe'
7toXX
yP XP^l O"uvSca(jiev
sv
ty,
xaxa<jTao*ettou
xaXou
Ipyou, (xoIXtciTa
S' sv2
t>, TCspi7rof]ffei
TOy
ea/otTou te'Xou;. "EÔfjiev yp
xat rc Tj tou
'A
pt!1't'o't'oue; XOtt ')u
P.E'(otOU
tovuatou
i'7tocpotae(oe;, 'ApwTOTsXou xat tou
fAEydXou Atovufftouitocpdceio;,
ox evai tov aTv
Xo'yovya0o
xai xaxou Iv
ty,
axtovxaxaaxderef xai
yp
xoxaxov Ix ixdffxouxwv
Xe7txot(xt(mv
tjiapxTjfxdxojv pueaai exo'
xb S'
yabv
v
<jiîxxdcTj TrjaxoaiTta; xeXetouffOat
o^
oov xe* 3tb icav
<xTOxXE<74aa l(jntoS(êt
-no
TsXetwaeto;xat
TCEpnronQffeoj Tayao.
Atoxt e xai
7rpo
to
TtaojpEaai
xiva
t>, atovtw Ttpudptaeâp-
[loi]
IV. LATINORUM RESPONSIO AD LIBELLUM GRARCORUM. 101
5
10 l~
1bb
20
25
30
35
40
f. 63.
xlcrr, touto uovov,
to Stto; airo xaxo elvat
fA-
TaXr,Tov, Ttcb; avrot touto, o7tto; ExaffTO;
IvOve1
i
usTacTa usato; xr,v
tiov
TTEpnrotr'-
arjai u.axaptoTr,-ra. ox pxfi <xu.Taxtvr,TOve/eiv
Iv
ziyxb
Xr,<7tv,
XX
UETa
TOUTOUxat to'Ss
^TETat, to urjov l/stv xaapTtxov r, aTt'a; r)
Ivoyyj;, ort. w; vto
ipr)Tai,
osv f, vw
(xaxaptT7j<;
TrpofTtexat aeaoXuffasvov.
Eti Se et to tyj
opQ9;
flsXvfcEU);ijtSTdXrjTOVIv t<o 7rpoa)ptff(xvto
Et; td7;v V
awviov lauTco avov
l;apx irpb; ttjv 7rpnroi'r,ariv
t?;; dtY.Oou;txaxapio'TTiTO w<?7rep
xal T
asTaXr,-
tov
tt^ xaxr. QeXrÊwi;v
tw
xa-raxpiOs'vTi ^rpt'J jv
atviov
7rtoXsiav,
ti o
su/ff9ai 7rsp
twv TCOa-
vovtojv ?j Tot Ttixoup(a<; XXa; attsTv, av (to; cpaT.
to aETaX^TOv t^ ocr;; sX^cs [aovovpxv-,
'Ex TOUTOUo vivETat, l'va>5
xoXouia
Ixevy], ^v
EiffaYEiv looxEtTS, TtpoatTa
ox er,,
01'
XeyETS,
tov at'otw a7rb tou xaxoi
u.ETaXrjTa>; eôvta
ty ou") xoXaaet
TtuwpEdai' apa
6 ox oitoi;
tiuuocouiaevo
ox
(jLTaXy)TOvsêi
ty,v s'Xrjfftv.
ov/. TTaiTOv o
cpaTE*
E
TO^TXtov
etkOXov
to xaaco
ty, xapot'a y.ai ty, l'u/^
to ioev tov
0SOV,
TOUTOUSE
OU/ jJ LOtOj;
aTCavTE
7TITUYVJ /
vouutv,
o'
asa t^ ar]; xaxcffew
eartv itav-
t* oo'
pa "/pta
to
xaacatou 7tupos;, eiTtEp
Iv Tiatv XXiTtr;f, xa0a.<Tt yc v âav
a7ravTE E7t(ffT|XExaapfxvoi
i to atoi
Tcupo
xaiTtpo;
soTtTiav
6ijL0toj; v/ovtt$.
Toto Sxat etcI
tou tt,<; voao6Eai'a<; opou; cruu.oX'.xcoc
TE xai
Tuirixco;
Revtu'
to'te
y*P
OU t*vts tt,; aT^
ijicoOvTEcpatvovTai
UTOcdEti; te xat t;s(o< XX'

jxv vf^,
os tj,
7rp; {astcov (ouat) -cvi;
iauTO2
xapEo)<
Exacto xat tov
eoXo'yov
rpr,YOp'-ov
.
slvot. IIpo
TaTSt
Xs'YOfJ iEv,
oti
Staopv t^
(xaxapiai; E'xi'vr, 6Ew*pta<;
ou 7totT xEi'vr, x-
Oasdi;,
ot xaacciou
itupo;
octto twv
attiot[/.aTiov
xat ty,; voy9)
twv
Ttacocttov xaai'pscrat afjiev.
AtatcEffat y
Iv tw
Ttapo'vTt
SvaTat
Sitt^ Tt
xaOapTr,; eite xdapart. Il ptoTY) ixe'v laTi, ittpi

Kucto; Iv toi
xat MaTaTov
zcLyiikii Icprj*
1. vSe A. 2.
tf,;
aTO-j A.
tandum illud unum sufficiat, quod
ad malum
perpetuo
immobilem se habeat, ad hoc tamen,
ut quis hinc decedens confestim aeternam adi-
piscatur
beatitudinem. non satis est immobilem
habere ad bonumvoluntatem. sed
praeter
hoc,
et illud
requiritur,
ut nihil nec culpae
nec
poenae supersit expurgandum, quia,
ut
supra
dictum est, nihil
superna
beatitudo
patitur
inquinatum. Insuper,
si rectae voluntatis immu-
tabilitas ineo, qui
advitam aeternam
praedcsti-
natus est. per
se sola sufficiat ad adipiscendam
veram beatitudinem, sicut et pravae voluntatis
immutabilitas in eo. qui adaeternam pcrniciem
damnatus est,
quid opus est pro
mortuis orare
aut alia suffragia poscere,
si rectae voluntatis
immutabilitas dumtaxat. ut dicitis. sufficiat? Ex
quo fit, ut consequentia
illa, quam volebatis
inferre, haud recte collecta videatur. dum dici-
tis Oui
ad malum
perpetuo
immobilis existit,
aeterno
supplicio
mulctatur; ergo qui
non
perpetuo mulctatur, non immutabilem habet
voluntatem.
IV. Quarto
asseritis Si
perfectum prae-
mium eorum, qui
sunt
puri
corde et animo.
est videre Deum. id autem non aequaliter
omnes consequuntur neque igitur par
est
omnium
purgatio;
nec proinde opus
erit
purgatorio ign,
si in nonnullis
quidem
im-
perfecta
fuerit purgatio.
Certe enim omnes
essent aequaliter purgati per
eundem ignem
et ex aequo apti
ad videndum Deum. Idetiam
in monte, ubi lex data fuit, significative
ac
figurate contigit
tune enimnon eodemstatu
atque
ordine omnes dignos
hahitos fuisse
constat: verum hune alio,
illum alio, unum-
quemque,
ut
opinor, pro purgationis
suae
ratione,
iuxta
Gregorium Theologum
.
Solutio. Ad haec respondemus, bcatae illius
visionis differentiam non effici ex illa
purga-
tione, qua quis per purgatorium ignem
a
culpis
et apoenarum
reatu
expurgari
asserimus. Nam
distingui
in hac vita
potest duplex quaedam
puritas
seu
purgatio.
Prima
quidem
ea est. de
qua
Dominus in
evangelio
secundum Mattheum
[102]
5
i
10
L
)
i 15
lC
i
20
i
c
25
>
30
i
35
40
i
dixita Beati mundo
corde, quoniam ipsi
Deum
videbunt;
mentis videlicet castimonia, quam
virtutes
divinaque
dona
perficiunt. Quare haec
verba habet sanctus Ioannes
Chrysostomus
Mundos autem hic vocat, sive eos
qui
omni-
modam'virtutem possident nulliusque
sibi
mali conscii sunt, sive eos qui in continentia
vivunt, qua maximopere
nobis
opus estad
videndum
Deum,
secundum illud Paulic
Pacem sectamini cum omnibus et sanctimo-
niam, sine qua nemo videbit Dominum . Et

haec est quae differentiam et
gradum
in
aeterna fruitione constituit. Altera
purgatio est,
de
qua
nunc
loquimur,
ea
scilicet, quae animas
a venialibus
culpis
et reatu
poenarum, quibus*
post
hinc discessum ab aeterna vita retardan-
tur, solvit atque expurgat;
ex
qua
non
deprehen-
ditur, ut modo diximus, differentia
gradus in
beatitudine. Hoc enimgenere purgationis pror-
sus necesse est animas omnes ad unam ex
aequo purgari, quoniam a quavis culpa
ac
reatu solvantur
oportet,
licet a
culpis dispari-
bus
expurgentur.
V. Quinto ita
argumentamini
Sanctus ille
magnus Gregorius Theologus

de Paschate
contemplative atque anagogice sermonem

faciens, cum ad eam
partem venit, in
qua
dicit'' Non
efferemus autemquidquamneque
in
postridianum relinquemus, illud expresse
aperteque statuit,
nimirum non esse ultra
praesentem
noctem
aliquam purgationem;
noctem quidem praesentem uniuscuiusque
vitam appellans, neque ullam
purgationem
post
eamadmittens .
Solutio. Ad haec
respondemus, huiusmodi
beati viri sententiam minime adversari huic de
purgatorio
veritati. Cum enim
improborum
hominum duplex purgatio dicatur, altera
qui-
demin hac vita
per poenas, quas qui sese in
paenitentia expurgat,
sibi
infligit,
altera vero
post
hanc vitam
prior purgatio, quae
a
paeni-
tentia nomen sortitur, post animae exitumdari
non
potest; requiescunt enim a suis laboribus
1. vO.
a) Mail), v, 8.
b) Chrysost. liomil. XV in Mat-
thaeum =
P. G., t. 57, c. 227D. c) Ilebr. xu,
Maxdioi
oi
xutiuQol xrjv xuiav,
oxi avxoi
Qsov
oxpovxaf auTr]
oi<mv
f( yicjcuvr] xov
vo,
^v ai
ccTal
xal sai
owpeai
vouaiv. "O8ev
^x
to'j
yiou 'J wavvou xoti
Xpuao<7xu.ou
xaOE e'kji'-
Kaapo Se
wSe
Xyeiyj xo v/;v xao'Xou
psxrjv
v
xxr,ffa[ASvou
xal
{jl^SeiaiSiauxoT; xaxa <ruv-
t'sxopa, xo h
xj ffoicppoavr,xataxajxivoo;
xr, (/.XiiixaTtpo
xpav xv0eov
vaYxai'a
xax'
IxeTvo xoi lauXou-
T?J slrjvr]
dxoXovBeTS
ovv naai xal
dyicovvy, rj
uvsv
ovti oxfje-
Tt xov Qsov . Kat aux-/)iaxivr, oia*ocv xal
Sapov
ev
x^
awvi'w iro>.au(jt
Ipyaou.vrj.
Aeuxs'pa
Sa
xdOapai' |<jxi, irecl ?t<; vuv
oyo,
rxt twv
cuyYvwctwv
axtaaotTOJ v xal
Ivov^
xtfxwptwv,
al at IvvSs1
{J igxavaaxrâaai
<fuyal
7co trfi awvou w^ ppaSvovxat, izoXu xai
a7roxa9at'peij
xa'
ijv,
ecpOy)u.EveTro'vxe,o
Xafxvexai
Siaôp pajxo x^; (/.axapidxjxo.
Touxw YpY'vei x;
xaotpdgw vixYxrl
7tS(Ta^
'û/ braffa il taou
xExaapai,
'xi no K<xar\<;
attia xal
vo^; Xeus'pa
gvai
TCpoui]XEi,
xat'xoi
vtejwvaxuov
xaOaipojjisvai;.
e'jv.
nfXTrxovoxto
ici-/EipEtx*
'0 Ev
yots
fi.Y<x
rpv]Yo'pio<;
6
soXo'yo
xov
rapi
xo
lcs/jx
Xo'yovswpjxtxco
xat
vaYWYixw7roiouuevo,
eXwv
e xo
fis'po,
v J >
<pr,ortv
Ovx
|ot-
O0f.iEv
ovv ovs
sic
TO
nui xaxaksl-
ijsofisv, (XTrocpaivexai^r,xw
ouxo) xal
xaapw,
'xt
(x) TTspxr,v
vuxxa
xauxr,v ecxi Tt
xaap-
at, vvxra TOYIxo-xou

Trapo'vxa^t'ov
aTCoxaXwv
xal
[xr)Op.i'avxapaiv j/sx' axv E?vai
uapa-
^toptov
.
yvoi.
fTpo
xaxa
Xe'yojxev,xaxy,v xo
ayiou
vSpo; xrjv Sdav ox
vxiX'YEiv
xoxw
<^xw>
7tEptxaapxjpi'ou So'Y(J iaxf
xal
Ypx^<
tv
ajxap-
xtoXiv
xaapasw; Stxx^; XsYOf/iv);, 7rpwxr,(xv
v
tr^s. x9| (o>,
St
xtucpitov,
wv ev
(Asxavota
xaOaipojXEvo;
lauxw
7rpo!jevgt, Ixpa;
Ss
uiex
xv
xjSe piov, rj fiv
itpwxr, xctapai x^ (Agxavot'a;
sTvai
Xyo{jie'vyi (xex xr,v lôSov x^ tyv/rfi Y've~
<r6atou
lE'tpuxev
dvanavovxai
yd
dno xwv llcov
14. d) Gregor.
Naz. Orat. XLV in sanctum
Pascha, n. 16= P. G., t.
36,
c. 645A.
[103]
5
10
15
20
25
30
35
40
f. <>;{'
X07IWV,
to iv
xr, 'TroxaXu'êt
'IwvVYj ecpvj,
J tauoasvr, TraffTj ttj Ixsivtj irpalJ Eio
eue ;twxtX7J <;
Ee aTtaîo)Tixr,<"O6ev
aocpo epr]' TIqo rrj
xiasb bTOif.iou.1 Maioovvr\v.
os
Ssuxpa,
Tiptfi;
vv
fjjjiv
Xdyo,fi oy ai âpetat,
aXX' ai
xocpai
dbroXuEaai
XlyovTai, (xex
xo'vSeTOY
[ii'ov
iffxiv. '0 Se
FpiYop'-o
soXoyoeaipexo;
ou
irepi
xrjdSextj
oeuxpa xa6p<7wIXaXvjorsv
XX
irepl
x^ Trpwxrj,w g; xoXouQi'a xwv
Xo'ycov
axou
cpai'vexai,
ottou
I!;]you1u.vo<;xo p*Y)fi.axo ovxiolosrs,
7roXXxcov
y)u.xpcovacpr,[jt,u<n7]piwv
ooev
IxspEiv
'c' a ,(, l""
toT ew,
xai ouxto lirysi
x
Cep' u;wv ipr,-
(J tiva,
OTt
[AT)67rp <^tvjv ^> vuxxa xaiixrjV esxi
xi xdtapfft. 'E v euSrjXov,'xi
irspi xaapao;
Ixfiivy); SiaXsYExai,
ta
[xstova
xwv
aapx)[xxwv
xaaipovxai, y|xi<; {/.x
TOV
TTjSe |3iov oSeai'a
Iffxiv
u
w > N
'0") '1'. "Exxov Ss oxw
lirr/sipETxs*

'0 auxo v
xw
sic rrjv nXtjyrjv Trj /aXrj XoywSiaYo-
pEuojv
ouxco" 'Eco
XyEiv
x exeTije
Sixaiojxv^pia,
ol 7)
Evxaa
'X>ei8w7racaStO(o<yiv, wps'Xxiov
Eivai
vv 7taiSu69)vai xai xaaorjvai x9j Ixeev
j3iravoj 7tapaTr(jt.cp^vai1, TjvixaxoXaaEwxaip,

o
xaapffEto)),Trapi(yxri(J npavpw(j.rl$s)u.avevat
xaapatv {/.et xjV

evQe'voe2
aTraXXaY^v,
XX'
rj liovovxvjv
auoviov xoXaaiv .
yvoi. Ilpo
xaxa
aTroXoyotxEv
w; avoi
s?p7)xaf
xai
yp
7tepl
wpwxr(<;xa6apdeox; xy)
St
6pv]vwv(jLETavot'a xai x^
xwv
ywv Ipywv XPeâ^
YlVOfJ LE'vYJ , 7)Xt[/EXaXT^vSsX7J V(07)VoSEUUa IffTt,
XaXeT6
ocyio,
w 1^xoXouBiotxoi
Xoyy
auxo
S^Xov* 7taYi Y"?'

êrrap yp
T0^6vaxou
xpsixxirtv
Edxiv IvxaOa xo @go
fjLEiAwiasvo,
07rsp
eo
<|;aX(xo)So
xXXiffxa
piXono'ÊT,
outto;3
ox Effxi xot E; aSr,v
xaxaatvouffiv
jxoXo'YViff'-
xai
Sio'pwffi'
auvxXt(i
yp
6 @eo
ivxaia
{xsvo))vxai
upaîv,
Ixe 3e xwv tts-
TrpaYjxvwvxyjvi^sxaaiv

\ "ES0|X0V
OixOJ
litlÊlpETtS"
'O
KuplO
V
xvj xo xax Aouxav

EaYYsXiouirapaoX; itgpi
1. irapan{icp7)vai
A. 2. v85e A. 3. oxwposui
cum Gregorii editis pro Xywv, quod legebatur in
codice, quasi
Davidis verba essent ox Icr-i etc., dum huiusmodi Davidis testimonium ad
ea, quae
praecedunt,
refertur. Alludit
siquidem
ad Psal.
vi,
6.
a) Apoc. xiv, 13. b) Eccli. xiv, 17. c) Gregor. Naz. Orat. XVI,
n. 7 = P. G.. t.
:ir>,
c. M'i l.
d) Loc. cit., C. e)2Luc. xvi,
20
sq.
ut ait loannes in
Apocalypsi",
iamcessante
qua-
libet illius actione sive honesta sive inhonesta.
Quare sapiens
ait1' Antc iudkiumoperare
iusti-
tiom. Altera vero, dequa
nunc nobis est sermo,
qua
non
graviores,
sed leviores
culpae
solvi
dicuntur, post
hanc vitam locum habet. Grcgo-
rius autem, praestantissimus
ille theologus, non
de hacce altera purgationc locutus est, sed de
priore,
sicut ex tenore verborum eius
apparet,
ubi
explicans
vocabulum illud Non
efferetis,
multa nostrorum ait
mysteriorum
ncfas esse
efferre ad eos
qui
foris sunt, atque
tuindemum
ea
subiungit quaeadduxistis, videlicct non esse
ultra hanc noctem aliquam purgationem. Ex
quibus constat, illum loqui
de ea
purgationc,
qua maiora expurgantur peccata, quac
sanc
post
hanc vitam nulla habetur.
VI. Sexto ita argumentamini
Idem dum
in sermone dePlaa grandinis
sic disse) if
Mitto dicere futurae vitae tormenta, (|iiibus
huiusce vitae indulgentia
eos tradit; ita ut
satius sit nunc
castigari
ac
purgari, quam
ad
cruciatum illumtransmitti, cum iam
poenae
tempus crit, non

purgationis , manifeste
ostendit nullamesse
purgationem postdisces-
sum ex hac vita, sed aeternum dumtaxat
supplicium
.
Solrltio. Ad haec ita
respondemus, quemad-
modum
supra
dictum est
namque
de
priore
purgatione, quaeper paenitentiae gemitussanc-
tarumque
actionum usum perficitur, quaeque
post
hanc vitam
nequaquam existit, loquitur
sanctus, sicut ex orationis srie
patet;
nam
subiungit'1

Quemadmodum enim, ut a divino
psalmista optime
dictum est, morte
superior
est, qui
hic Dei memor est; ita non est mor-
tuis ininferno confessio nec morumcorrectio.
Hic enimDeus vitamet
actionem,
illic autem
rerum gestarum
censuram conclusit .
VII. Septimo
ita
argumentamini
Dominus
in illa evangelii secundum Lucam
parabola0
104
[104]
f. 6'i.
5
10
15
20
25
30
35
40
de divite et Lazaro docens
quae sors
utrique
obtigerit, Lazarum
quidem ait statim
post
mortemdelatum fuisse ab
angelis
in sinum
Abrahae, divitem
vero, vix dum
decessisset,
sepultum fuisse, animamque eius inventam
esse in
inferno, tormentis addictam.
Atque
ita cum
per sinum Abrahae
perfectissimum
illumstatum in beata
requie eorum
qui
Deo
placuerunt significasset, per infernumvero et
tormenta extremam
improborum damnatio-
nem
aeternamque poenam indicasset, nullum
inter duo alterum
reliquit locumalicui tem-
porali poenae destinatum, sed
magnum
'<
dumtaxat
imperviumque hiatum, quo alter
ab altero
disiungitur, eorumque absoluta
ac contraria
oppositio exprimitur .
Sohttio. Ad haec
primum quidem dicimus,
locum a dicto cum
negatione assumptum
absque
ulla alia
appositione, quemadmodum in
vestra
argumentatione allegari videtur, apud
viros doctos
plane inusitatum
deprehendi.
Praeterea
dicimus, quod etsi Christus in dicta
parabola duo dumtaxat loca
designaverit (non
enim de animarum
corporibus solutarum
receptaculis, sed de ultimis hominum finibus
disputabat, inter
quos purgatorium locum non
habet), non idcirco
consequitur, tertium non
esse locumtransitoriae
purgationis, praesertim
cumipseSalvator noster in
evangelio secundum
Matthaeum3 eundem vere existere
praesuppo-
nat,
ubi
culpas quasdam in futura vita venia
donari
posse docet; quae quidem cum neque
in
paradiso neque
in inferno
habeatur, prorsus
necesse est tertium
supponi locum,
in
quo
dicta remissio fiat. Eundem statuit etiam
incly-
tus
Apostolus, tum etiam doctores tam latini
quam graeci,
ut
supra dictum est.
VIII. Octavo sic
argumentamini Animam
corpore solutam
iamque omnino
incorpoream
ac materiae
expertem redditam, aequum non
est a
corporeo igne cruciari, cum
corpus
ipsius, quod ignis erat
apprehensurus, iam
interierit.
Profecto, post resurrectionem, cum
denuo
assumpserit corpus incorruptibile,
et
creatura omnis immutata
fuerit, ipseque
a) Mal. xli. 32.
to 7rXou<ji'ot> xai to
Aadpou
SiSdsxwvtov exa-
TEfovSiaSeatxevovxXjpov,
TOY
fjUvAdapo'v<pY;criv
aiia
tw 7ro8aveTv
a7r6v^6jvai
umtwv
yviXoyv
et tov xoXtovtou
Apadu.,
tov 8s 7rXoucriov
fAO
te
Ta<p7J vat
noavo'vTa xai
r>,v û^rjv
auTo
eups^vai
ev TM
fiSrj, uTcapôuaav
v
ftaffvot;.
Kat outw Si
txv
to xXttoutou
'Apajx tt,v
xpoTaT]v xaTaffTaatv e'v

tj ESaijiioviXifei tov
TM0ew
cpt'Xwvipcpqva,
oi Se to &8ouxat Tiv
flaaavtov Trjv
eaâr/jv xaTaxpttriv
xat altovt'av
Sxrjv
twv
afAapToiXwv TrapacT^da, oux Iti
fiSTa^
toutwv
eTepov
to'tcovxaTXt7re
Trpo'axaipo'v
Tiva
paaavov e/ovra, XX'y] ^bcauet (iya
xai
StaTov, StsTpyovIxaTepoui\ oXXtjXojvxat

t^v
axpav
xai
fxsffovvavTiwatv
Ttaprrwv
.
udvai. Ipo
TaTa
Xe'YOtxsv, towtov jxv,
oti h
TO7ro (Xtcotou
pr)TOaTTOanxwi;Xr,3>8i
aveu
aXXy,
icpoaTjXi,warcrep y^pûai
8oxeT6
ttj 6{jiETpa
tiri^6ip)ffEt, 7rap to
-rcsitatoeyfjLvoivSpddtv
vTtiy_Eipy]TO cpat'vgTaiitafjixav.
"Eti Se
XyopEV,
*Tte xat 6
XptdTO
ev
r/j sprjijLE'vy) TrapaoXvj
ouo
(xvou; vE'cprjVE ttou
(o yp icepl Soyeioiv
twv [J .OYOUe; EVE:p1}VE TOTTOUs
(ou '(Ilp 'ltept oOZEt(J )V
'twv
J /uywv
twv
XeXu[ji.e'vo)v 7rotwv
ffW[xaTwv, XX
rrept
iffâTwv
twv
vpwirwv tXojv
Si'Saaxev, e'vot; t
xaOapT-piov ywpav
ox
I/ei),
xai o 8i touio
xoXouEi,
to
u.^
filvat xai
TpiTOv
to'tcov
tt- Staa-
Ttx^ xaapffEw, [/.dXier'
oti 6 at
2t>nrt>*)(/.v
e'v
Ty
xaT MaTaov IxeTvov
Xr,6w; E?vai
irpouroTi'Oiffiv,
ote
apapTi'a Tiv iv
xr{|jieXXo<T7j
w?jcpsffEW
uvatjat
tu^Tv
Si8d<rxei*t) Se
olit*
evTM
irapaSEt'ffw^t'
ev
ao-/)Yivo(xvy,;
v&yx.r\<;
&TtoTt'0ETat
TptTOToito,
otcou
yviTatj 7rposiprr
(xe'viti ifEai. 2uvtffT5
Ssixevov xai
xXstvo'A7co'-
(toXos; xai orî xai oi SiSdffxaXot XaTTvoi TE xai
EXXrjve, w vw
Eipy,Tai.
v)ov.OySoov
Se ootw;
TtiÊtpsTE'
T^jv tLuyvjv
iraXXaYEtffav
to
awfjiaTo
xat
acjjLatov7c6tVTV]
xal uXov
yEvofxs'vrjV
oxettiv eixo uiro
awfxaTt-
xo
7cupoxoXEsai,
to
awâTO aT^, o&t
7tp EfieXXETTEpiSpaTTECat, SiacpapvTO. Msi
YpTr,vvadTaatv
7ravaXa6ou(T]
to
aifjiaa0ap-
tov xa\
t9)<; xticew; Tta<jy)<;XXoiweturj
xal
StaipsOVTO
TO
TTUpO,
W
(J t.av6dlVO{X6V, 6X0
[105]
IV. LATINORUM
RESPONSIO AD LIBELLUM GRAECORUM. 105
5
10
15
20
25
30
35
40
f. 64'.
ty, t^v
iro toutou xoXaaiv
xaTaXXr,Xoveaeffai,
xal ox
auTTJu.ovov,
XXxal
to Saifxoariv,
octe
xai aroT
ocpepo
oai xal Xvjvnv xal
waû-
T7]Ta7repieXYj[J t.voi
xai
<J u>[/.aTae'pia $ mipta
xaTa tov
psyav
BafftXstov
itpiv
Se t oxeov
ctopia 7toXa66v, eSo oua

po'vov tj uXr,
ajAiXTOv,
et xal xa'
iauT^jvudTTjxe, irw av uir
crtojxaTtxo7tupoxoXaeffaiSuvarro;

yvai. npo;
TauTa
XyofJ isv,t9jv <|<u^v
aTtoXe-
Xu|/iv)v
to"
ff</)[jt,aTO (J WfjiaTixwirupt TijjuopEtaai
T'>jeta Suvdt{jt.t
xai
oixaioauvy)
evai
apftoSiwTaTov.
Kai
TtpojTOvtxv (xoXoyo[xsv, (xjSevffwjxaTtxovt^
oxEia
Suvdfxei crûeiv e to
awjxaTOv
xal e?c to
Ttveujxa*
toto
p.svTot TY| eiot Suvajxei Yl've<r0i
ouSei twv
(J oswv vTEpE.
Kai
yp
ocv
oXvj xTi'ai;
iv
t^ SuvfXEt&7roTtx^
ffuviffTaTai
wff7repx*\ ^j
uXr, f, crTajji.E'vri
ev
ty| ouvajxsi vaXyjirTix^
<ito
tou
ivEpyouvTO;cpuarixo,
ti oItottov tcb toutou
ffutATrspat'vsffOat SuvaTai,
et
t^
ei'avsuuei inroxEiTat
TaTaTK
7tveu[xaTawpo tjv tîtSs t^; Tip.a)pia
aoTqffiv;IIpo toutoi Se touto t]te tj; eia
Sixatoauvr); *i Ta;lC, ?va û^
Si'
aâpTi'a;
auT/jv to; awjxaTixouTroYjxev, aTo; xv TaT
Ttfxwptai; uTCOTotatnfiTai. Ouxouv (xtottov estiv oute
aufAaaTov,
e to
irp
Ixevo sv
tj
eia
Suvaftei
vspYOv
Stou
opyavo'v
IffTtv sic e'xSi'xtutiv
twv
[Ao/]p)v, IvEpYet
xv2
x^ XEywptfffxvy] ÛX?
xaTaTpuôv aTr^v. "Oti Se toSto outw
eêi,
irapaoXY)exeiv) ^(xa; SiSaaxEi, ^v TOpl
7tXoudiou
to
poSiaiTOU7cpo(/.ixpouctayjYayeTe,'wou 4"
tou 7tXou<Ttou
7tpot^ woxaTaffTanewto
awjxaTo
wupivTiXoyi pa<Tavie<j6ai XyETai-Sr,Xov8s touto
xat ex
Tj; EiaxeivjTtoaffecottj tou xaTa-
xpiTOu;
TCivat
xsXEuou<nr); s; awviov
rep
to
tw
StaXw
xait to
aYyXoi;
aTO"
fjTOifAaafxsvov.
Oute
psaxEi -/)[xvixetvwv?, Soa, otTive
XEyoufft
to Sai'ixova iroX^sarat (iiXXeiv cojfxaTa Ttva
e'pta Ifinrupia,
?va
s'TriT)$Eio'Tepoi
dtv
si; Ta;
Paaavou;, Soxouvto; toutou
t^
Oet'a
luvipEsiv
o\>va[jisi.
Gov.'EvvaTov Se oToiffi
Xyete*
Ot tov
tarotYYe-
Xov
ira y^ 7toXiteu(76c(jlevoi (tov 'dtot itaTps;
fyutv TtoXXapu
xal
itoXXdtxi; Si' 67CTa<ri<ov xal
1.
vaXi7CTtx^ A. 2. xv A.
a) Mat.
xxv,
41.
ignis, ut novimus, divisus fuerit, consenta-

neum
est, cruciatum ab eo
irrogandum illi
accommodatum fore; neque
vero illi dum-
taxat, verum etiam daemonibus, cum et
ipsi caliginosi sint, materia

quadam
crassi-
tieque circum vestiti nec non

corporibus
aereis vel igneis secundum Basilium ma-
gnum.
Prius
quam vero
corpus
suum reci-
piat, cum forma tantum sit nulli materiae
immixta, quamvis per

se
subsistat, quomodo
a
corporeo igne cruciari
possit?

Solutio. Ad haec dicimus, quod anima cor-
pore
soluta
corporeo igne torqueatur, remesse
divinae
potentiae ac iustitiae convenientissi-
mam. Ac
primum quidem fatemur, rem
corpo-
ream sua virtute nihil omnino valere in incor-
poreum quiddam
et in
spiritum; id tamen
divina virtute fieri
posse nemo doctorum
inficias iverit. Etenim si universa rerum ma-
china in
potentia hypothetica consistit non
secus ac materia determinata in
potentia
susceptiva ab
agente naturali, quae repugnantia
potest esse, si
quis
inde
colligat, eiusmodi
spiritus divino nutu
aptos
reddi ad hancce
poenam percipiendam? Praeterea illud
exigit
divinae iustitiae
ordo, ut anima, quae sese cor-
poreis rebus
peccando subiecerit, iisdem etiam
sit obnoxia in
poenis repetundis. Non
igitur
absurdum est
neque mirandum, quod ignis ille
divina virtute actus, cuius instrumentum est ad
improbos ulciscendos, in animam
quoque sepa-
ratam
agat
eam
torquendo. Quod autem itase
res habeat, parabola
illa nos
docet, quam de
divite epulone paulo
ante
attulistis, ubi divitis
anima vel ante
corporis resurrectionem
ignea
flamma cruciari dicitur. Idem
perspicuum fit
ex divina illa sententia, qua damnati iubentur
abireain
ignemaeternum, qui diabolo et
angelis
eius
paratus
est.
Neque
nobis
placet illorum
opinio qui asserunt, daemones
assumpturos
esse
corpora quaedam aerea vel
ignea, quo
aptiores reddantur ad ferendos
cruciatus, cum
hoc videatur divinae
potentiae iniuriam facere.
IX. Nono vero sic
loquimini
Sancti Pa-
tres
nostri, qui angelicam
in terris duxerunt
vitam,
cum multis in locis ac
saepe per
visio-
ri06]
5
luU
15
20
25
30
35
~o
ns et insomnia
aliaque
miracula de aeterno
supplicio deque impiis
ac
peccatoribus
in eo
torquendis,
ea
quae ipsi didicerint, alios
doceant,
ac veluti praesentia et quasi iam
facta intueantur
sermoneque ostendant,
quemadmodum
et in illa
evangelii secundum
Lucam
parabola
divitis ac Lazari res descri-
bitur de
purgatorio temporarioque igne
nihil uspiam
declararunt .
Solutio. Respondebimusnegando habitas non
fuissevisiones revelationesve et alia eiusmodi,
quibus
manifestetur
purgatorium. Haec testa-
tur
Gregorius magnus, quin
etiamDamascenus
talia
quaedam enarrat, et vero in beati Hiero-
nymi
vita
Cyrillus"
multa eiusmodi miranda
exposuit; nosque ipsi plurima
et evidentissima
doctorum tam latinorum quam graecorum
te-
stimonia supra protulimus.
X. Decimo hac ratione
argumentamini
Opinio
illa de instauratione omnium et fine
aeterni
supplicii, quae
ab
Origene, ut dictum
est, primum inventa, apud nonullos ecclesia-
sticos
viros,
inter
quos
fuit etiam
Didymus et
Evagrius, invaluit, ut
quae
Dei misericordiam
praetexendo acceptissima
socordioribus ha-
beretur, sicut deiferus ille Ioannes caelestis
scalae auctor ait
explosa
nihilominus dam-
nataque fuit a sancta quinta et universali
synodo, tanquam
debilitationem animis infe-
rens et
ignavos
etiam
ignaviores reddens,
dum
exspectant aliquando
liberationem a
tormentis
promissamque
instaurationem.
Propter
easdem
igitur
causas
propositum
hoc dogma de
purgatorio igne
exterminan-
dumest ab Ecclesia, quippe quod negligen-
tiam
diligentioribus ingerat, eis persuadendo,
ne totis viribus studeant sese in hac vita
expurgare, cum
altera
purgatio exspectetur .
Solutio. Etsi hanc difficultatem
supra solve-
rimus, attamen maioris claritatis
gratia
de
eadem re iterum
loquemur. Itaque asserimus,
nullum huiusmodi, posita
hac
purgatorii
veri-
tate, secuturum inconveniens etenim nemo est
1. xav To>8A. 2. xv A.
a) Cyrilli opus
de miraculis Ilieronymi habetur
inter
suppositilia,
nam constat
Cyrillum
ante
Hieronymum obiisse. Quisquis tandem fuerit
Ivutcviojv xat
iTspojv autjt.aTO)v
x
spi tt;<;
atrtvi'ouxoXdaEioxat twv gv
aux-?,
<x<rewvxal
uapxwXiv
aCiTOTE
luiou[ji.evoi
xai xo aXXou
jauovte
xat w
Ttapvxa
xat w
ffir, vtvuEva
eiojjtEvoi
TExai
irpoSEtxvuvxE
tw
Xoyw, xaOotTCEp
xai 7\ xoxax Aouxav
EuaYYeXiou7rapaoXr, xrjv
to 7rXouai'ouxat to
Aaa'pou
xaxdxaffiv ota-
wYp*<pE,7CEpi xaapxtxo Trpoaxat'pou irup;

oSv
ouoaaj SiEffdcpjav
.
ylvaiq. 'AitoxpivojjiEapvoujAEvoi
to
uf, -f&yo'
VEvat oTtTaat'a xat
<x7toxaXv};i
xai Ta ToiaTa
ffr,(jLaivovTa
x
xaOapT-^ptov.Motp-rupE
B
toutoi
^.ya rp/iydcto,
xai Brtxai
AaâffxrjVo
toiocSe
Si5Ye'Ta' Tiva, xv tw Se toi!
^tou lEpojvjjLou
p(j>
KpiXXo6au[/.a<iT
iroXX TOtotTa
;r,Y^- 1
aaro,
xv2 to ava>os,TrXEi'dTa;xai
aa^scTaTa
a7rooEt'Êt<; SiSaaxdXwv xai XaTivcovxat
IXX^vojv
Effr,vYxa[/.EV.
l"v. To OEXaTOV OUTtO
E7rtÊipETE*
To TVj
aTOxaTaffTddEtoBy^cn.
xai to t'Xout^ aiojvt'ou
xoXasw
rap 'S2piYvou,
o>;
Eipy)Tai,tyjv p^Y)v
.<
Xr,ôxaiTivo>v
tmv
Tvj'ExxX)<Tt'a 7cixpaT<Tav,
wv otti xai
A(ou(xo
xat
EdtYpio;,
axs
xy)vxo
0EO
(piXavpwTTi'av7rpoaXXo[XEvov
xai Eraod-
oexxov ev xo;
âuftot yivo{aevov,w
eotpo'po
2
'Iwocvvy,?
Tj oupavou RXiâxo pytTxTwv
f)<iv, OfAtoaTTEXTipuÔr]
xat
vEOâxioy,uap
t^ aYt'a 7t[jL7mfi;
xat
oxouêvixj (ruvSou, w
xXuutvTaT
<|iu/at ^ttoiov
xai
xo paOu{xou
Tl t
paQufAOTEpOO (XTrEpYao'fXcVOV, IxOEyOfJ LEVOU
3
ttot xr,vxwv
paadvwv XuTpwfftv
XOHt^v
inr^ytk-
[xsvjv
7toxaTaffxaciv. Ai TKax toi'vuvxai TO
TrpoxEiuEvov86^[Lti
to
xaapT^ptou Trupb
iro-
XjTovav
ei) tyj 'ExxXrjffta, ; f5a6ujjiiav
,t jjt.7rotoyvtoT (nrouSatot xat 7te6ov aTo(xr, 3
Ttaffi
TpoTCOt aYWViEffai
xax tov
7rapvTa ^t'ov
auTo Exxaaipstv, w
7rpoffooxoj[Xvy,i; Ixpac;
xaOdpasM;
.
udvm. E xat Iv xoTdvw Taxy,vtyjv aTropav
Xuaajxsv,
XX'
O[xc<>; aatpyjvEta[XEtovo; /^dstv Ttept
41
to aTO
Tzpiyiuxxo
irdXtv Icouev.
Oaj/iv ov,
^Sv TOioxov, SoOe'vtoto
SoYJ Aaxo;,xoXou6]<jtv
xo7tov*00
Yp ffTiviq iSddxaXooutw; fiaO^
falsus ille
Cyrillus,
eius
epistola
hic in testimo-
nium adducla exhibelur
apud Migne,
P. L., t.
22,
c. 289sq.
[107] -1
5
10
15
20
25
30
35
40
f. 6J axpo*axrourw dntEipo,
w o voev
pâSt'co,
oaov
IffTl TO
[/.e'&OV xrj
TE
XoXaffW
XOUaSoUXOtlTY)!; XO
xaapxy;piouxttAiopia,
ouxeauxY) f, EXast'a[/.scty]
TrapaSoai pauuEv
xo
v6pw7rou<; jrapaaxeuaei,
XX'
ypu7rvTvoj fjLdXicrxa
xouovxa; exectexoXa-
aet
svai xai
xiu.wpta <xcpopy}xou< Spijxuxspa;
te
itaawv,
tbvIv xwoexw Bio)
7reip9Y)u.'v
iroxE* xoxo
SE xai
Tj Tret'paISiSayJ J yjuiEv.
IlavxE
you*v
Vot
ffuvsv) xotaxai; xa
7toxaXu<j>e<7tv svxuêv,
scrt
Se
tcXe<xoi,
ou 7C0TEtcXov
iâpYjav,
XXorvvoi
xai
<Txu9pw7rol StExapXEpY|aav,
TravxoxEovxs; SeSix-
tdiJ Lgvoial; Eiov
âdavot irptirE<7E?v.
E SE to
xotapxriptou
xb
So'Yfxaxo; vpoWou, w cpaxE,
âuasiv 7rapaaxEuaÊt. 7roaw âuu.oxEpot yev^-
aovxai
(i.r,ov
xouovxs; xoiouxov; ZiQfMto^ffovxat
SEJ tXs'iffxaa7ro
fj^xpa; ffuvxpij;ir, 3payEia iâyo-
peuffEto;yj
xou
ffojxrjpiai;X*PtvTCoSYjfxtav
crxEtXacrat
jxaxpvy) XXÊtox9j xijjiwpia
xai
xy^rjSuxaxy)(;
ô)v); Ixeivyj xv^c OnoiarjnOTS uia
niars-
vu%Bi
o
d/xaQvwX,
xai x Xoura.Taixa vjxai xi
xoiauxa Tcavxa
^Xocêi<jcpoSpw, aitEo
EtETrixouptav
TjjjLwv
&7TOxwv
Ilaxpwv EupOyjeffEw,
av xo
xaOapxvipi'ou
xb
Soyâ
xa'
ujxa pXaTrxr).
McXXov
(jlv
oOv oi
pvoufXEvoi
xb
xa8apxy)piov itp xo;
vOpwiTouaTCoyivtoaxEivTrapasxsuôufftv,
EiSxa
oov
|i.u.oXu<T(/.vov
s xy)v
aojviav
oiyjvEidEXEn/
oTovTEEivat xat TM
avQpo)irov
oSuvaaOai
y^v
vsu
a[Aapxia
xivb
EXacppa
evxava
Stayovxa4
Kai
yc
e
(xsx xr,XSoxtov
cuYYvojdxcovajxapxiwvy^
(jiex' ivoy^; xj ttijuopia;
xiv
fjtEtôvwv
xwv
ffw{/.axi-
xiv 7ToXuexat
Ssff[/.S)v,
o
cruY^wpou[ji.E'vou
Iv xoj
jjiex
xaxa
Piw
xou
xjxaOapdEwxo'ttou,
xai ouxw
Se
(juavOsvxE;
xbv 0eov
pav
o
Suvavxat, vdtYxy]
uaffa
oSejua
Xoi7tbv
iTEptsaxai
Xttixo xyjvawxyj-
piav TrEpntoiEcai.
Oux
apa
xb xo
xaOapxyjpiou
7rupbSoyâ TtoXyjxovxy] 'ExxXr,<a icrxiv, w
IXsyxeuiaeT,
wffsi
pXaspbv
xat
itotyjxixbvxy^stci-
xivSuvou
jjLspttJ .vta,
aXX' itoSExxov
[xaXXov
xai
X7rb
xy^xaOoXtxyj'ExxXyjata(/.Exxi^yj?Soâaxov,
o){jiai<yxa awxTjpiwSE
xai x fAEXouffa;
xai
â9u-
[Aouaa'J 'O^ {jLspiavav
ei xai
yp^lYOp6^7rapa-
(TxEuctôv xai
x^xyjfjLEXXoucrrj (xaxapio'xyixo
IXirtSt
TtpoOujjioxpou
Ttoiov.Taxa
7rpo;xo Oaexspou
XoYlffJ AOU EpTjXEVat
TEOi
pXE(T6yj(TO(J LE6a3.
1. iywv A. 2. v xrj. ptw
A. 3. Subiungit amanuensis codicis A xaxai ecti, a ^y^pai
(male <}/uxixaiapud Martini-Bassi) noXoyai
xv
arxiqxaTtxv xai TtovripivXaxTivtov t/.o;.
aut
magister
tamindoctus aut auditor tamrudis,
qui facilenon
intelligat, quantum
sit discriminis
inter inferni
supplicium
et purgatorii poenam;
neque
haec traditio pietatis plena
in causa est,
ut homines
torpescant,
verum ut
quam
acer-
rime
invigilent,
dumaudiunt illic esse
supplicia
tormentaque intolerabilia, iisque omnibus acer-
biora, quae
in hac vitaunquam experti
fuerimus.
Id
ipsum
vel
experientia
didicimus. Nam
qui-
buslibet
contigit
eiusmodi revelationibus
per-
frui, sunt vero bene multi, ii nunquam amplius
hilares visi sunt, sed graves vultuque tetrico
permanserunt, semper
formidantes ne in cru-
ciatus, quos vidissent,
inciderent.
Quod
si
pur-
gatorii dogma homines, ut dicitis, socordes-
reddat, quanto socordiores fient, si nihil tale
audierint? Sed vero maximum item
capient
detrimentum ex levi contritione, aut ex brevi
confessione, aut ex
suscepta
salutis causa
longaperegrinatione, aut expoena ultro sumpta,
necnon ex dulcissima illa voce,
nimirum
Quaaimque
hora
ingemuerit peccator,
et cetera.
Scilicet haec
aliaque
id
genus omnia, quae
ad
nostrum solatium a Patribus
pie probata sunt,
gravissime laedent, si
purgatorii dogma, quae
vestra est sententia, laedat. Enimvero qui pur-
gatorium ignem negant, multo magis efficiunt
ut homines
desperent, qui probe sciunt,
nihil
inquinatum
in aeternam vitam
ingredi posse,
neque
hominis esse
absque
leviore
aliqua culpa
vitam traducere, dumhic
degit.
Etenim si cum
leviorum peccatorum macula aut cum reatu
poenae pro gravioribus
debitae
corporis
sol-
vatur vinculis, cum non admittatur in futura
vita purgationis locus, ac proinde qui macula
foedati fuerint,
Deum
nequeant videre, prorsus
necesse est, nullam iam
superesse spem
salutis
consequendae.
Non
ergo purgatorii ignisdogma
abiiciendum est ab
Ecclesia, uti dicebatis, tan-
quam
damnosum ac
perniciosae negligentiae
incentivum, sed potius amplectendum
et a ca-
tholica Ecclesia honorifice praedicandum, ut
quod
maxime salutare sit, negligentes
desi-
desque
animas
parans
ad
magis magisque
curandum et
vigilandum, speque
futurae
beatitudinis
promptiores
reddens. Haec ad
vestra argumenta dixisse in
praesentia
satis
erit.
5
10
15
20
25
f. 71.
SAPIENTISSIMI AC DOCTISSIMI ARCHIE-
PISCOPI EPHESII DOMNI MARCI EU-
GENICI ALTERA AD LATINOS RE-
SPONSIO,
IN UA VERAM ECCLESIAE
GRAECAE DOCTHINAM EXPON1T".
l. Multa
profecto investigatione et
inquisi-
tione
indigent quaecumque controversa sunt
dogmata,
occurrentibus
pro utraque parte
validissimis
gravissimisque argumentis: mul-
tumvero lucri exilla
inquisitione obvenit, dum-
modo ne ad contentionem, sed ad veritatem
intendamus, neque pro viribus studeamus
solum
vincere, verum etiam, si
quandoque
vin-
camur, aequo
animo
perferamus. Quod quidem
non nobis tantum
contingere solet, qui
animum
ad
exigua convertimus, humi incedentes et
procul
a vera
sapientia digress; sed
ipsis
etiam
discipulis illius, qui ipsamet sapientia
est, Iesus Christus Dominus
noster,
idemacci-
disse audimus et credimus. Namcum inter eos
aliquando quaereretur b, an circumcidendi
essent
qui
ex
gentibus ad fidem accessissent,
ac docendi servare
legemMoysi, convenerunt
apostoli et seniores de eiusmodi
quaestione
cognituri; ac facta,
inquit, magna inquisitione,
sententiam
quidem Petrus dixit, quam
Iacobus
suffragio
suo
comprobavit, et communiter
Ambros.
653.
f. 70'.
1. Titulum damus prout se habet in A: in aliis hic est To-j aTo
itp; tov; aCto-J ; jxiXi'aEurpa
Ttspi
ro aTo
za9apcTio-j ir-jp:.
In R vero nullus est. In G to aTo
,ut>.i'aSe-J tpampi; Aa^vov;
irspi tt,;
a-r,; Orcoeirew; ev
ty) aCrf,
u).t
^ffeiffa.
2.
o/.).f,; R,
omissa scilicet
prima littera, a rubricatore
addenda; habet vero ad marg. npXoyo.
3.
wsptYevjievov
MR. 4.
p)i7ro[i.v Q. .
(TJ iovSsojxsvQR.
6.
v-/|xe6a
M
v-/w|ie6a C. 7. ffvjiavov M. 8. Moffsw; R.
a)
Ambros. 653. f. 7(V-85
(= A). Cod. Paris.
1218, fol. 17-41 (= P); Paris* 1261, fol. 13-39"
(= Q);
Paris.
1286, fol. 283T-311 (= R); Oxonien.
Laud. 22, f. 17'-55'
(= 0);
Paris.
1292,
f. 16-t5
V
MARCI ARCHIEP1SC0PI EPHESII ORATIO ALTERA
DE IGNE PURGATORIO
TOY 2O4QTATOr KAII AOIIQTATOY
'E*E20V KVP MAPKOY TOY EYIE-
MKOY 'AIIOAOriA nP02 AATIN0Y2
AEYTEPA, EN
~H EKTI0H2I KAI TH2
TON FPA1KN EKKAH2IA2 THN
AAH0H AOEAN'.
1.
IIoXX;;2(xsv
w Xrjw; ipevr^
oeTrai xat
ffu^T^ffeto
oira tmv
ooYuaTtov *u.3t(j6rjT^(jttULa
xat to V
Ixatspa Xyou; iayycivq
xat
yevvatoui;
l/ovta-
7toXSi aca xat xo Ix
t9; totauTrâv^rr
Tâeoi Trcpivivoasvov3xe'pSo,
orav
txr, Trpoeptv,
XX 7rc XvÔeiav^XutDasvA ar,os vtxav ix
Travto; ffTcouoôjuev uvov.XX' ecrTtvO7rouxa
yJ TTaaai xaXw
vsyo')ae6a6.
Kal xotix
ye
ox
^>'fjijiwv fxvov
outw ffou.atvt twv
[xtxc |3Xe-
7tdvTtovxai
yraoiat Ip/ouvwv
xat uoX
tj; lrt-
ivtj <jo:pia; q>e<jTr,xoTtov,
*XX xat gi:\ twv
[/.a9]twv arwv t^ axodo^ta, ]Tt(jou Xpiato!
toKuctou
/i(iwv,
ovto)
<7uuLr,Xvai
xai xouou.v
xat
7riCTEU0u.v. Kat
yp
sv sxetvoi; tzotz to
^/iTâaTOOVTO,
El OEt
1tCtTjJ lVlV TOU S? VWV
7rpocftvTaty,
iziarei xai iSaaxetv zrizelv tov
vjiiov Mwffsw8, auvjXOov {xv
o rdToXoi xat
o
itpaTepot
tSv
7test
toi
Xo'you
toutou*
ttoXX;
Si
(cpr,ff)aur,r)i<TU>; Yev0HLsvjfj,
Itte
iav lleTpo;,
7C'|/Y]^<jaxo
os
'Ioxwo;, xotv^
8k
Oo;e7tacrt <rv
Toi
cAytwIIvjji.aTt,[a^j icapevoyXEv
tot to xwv
(= G); Coislin. 28,f.
29-91
(= C): 'A)#ia (1880).
p. 67-8, 106, 120-1, 135-7, 151-3. 201-2. 217-8, 269-70
(= M). b) Cf. Act. xv. 5-6.
[109]
V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATORIO. 109
5
10
15
20
25
30
35
1
lvwv
TtKJ Tp'cfioiKTi itp
1xbv)sov. Et xotvuvIxeT
xap7rov-}t au-rxriat2tjveyxe t^v twv
<tuy)touvxci)V
u.votav, eXtti'Iijxi xat
^(xt
utto
xto aoxi
xtvou-
jxvouTtveutxaxi
xal
xrj aT^Ttpo<xXXr,Xou; iyirq
cuvSe8efJ ivou
xottxo axo xXou
axoâojAvou,
Susp Wtv$) t^ XÔeia eupsai;, y.r\ a|zapxTQ-
asadai xo
7tpo'xet[J isvouffxo7co,
xav eVi TcXeaxov3
3
fj 2^t7)<ti4
itpo}((>jp9)r>,
itavxa Ss
[/.ex etpiqvir xal
xouaavTa xat 7covxa; errl x>
pXiata6 XÔeT
xat eruvxeivovxi
?rpo; uvotav aYa7ryixixw;
auv-
atpOjffeffat.
2. Taxa
[jlv
7 ouvxai
OjxeT; yjjjitv8aruvojxoXoyexs9
xat
ffuveXin'eTe*
(fitjxexe
SI
^(xa; wd7tsp
iiriXao-
[xsvouxoutwv, irspa
1
xoi osovxo; cntouSaêivxexai
7cetpa(j6aix^,v u,sv
otxstav Soâv
xpaxuvsiv, xr,v &{xe-
xpav
SsH xaxaaXXsiv12.
IJ po; Syj13
xo3xo
ajxsv,
toc 7)[AE<; xrjv otxEi'avSo'avoSoXw14,Yjn iattv,
;e6(jie6a, [X7^
xi
ye Sî xa\
xpaxuvsiv
1:i
liteysip^-
rajxsv
xai xoxo
ysTcpotovxE; &aeTfifAv1fi lYxaXsxE,
xai ijioxE
aa^s'trxEpov xixaOsv o
xi
<ppovo3u.Ev
xyjv
S'
uuExpav oo'âv o17
xaxaaXXEtv,
XX' ox
vaYxatav
elvat
Ssai irEipwÊOa,
Si xo
(xVi'
U7ro18xwv
Ypatpwv
ouxw
ffatpw fjjjiv irapaSESo-
[xv)veTvcti,iirfi'
uito49 twv
Traxpwv^(jiiv
SeSoxi-
fxa(j[i.sv]v,(i.r,x' XXw
euXoyovaivo{i.eviv20.
"Iva
8'
5[xw;
rc
yE
to wv
ujaTvyaptarojjjieOa(Sixatov
Yap), x^v TE
^[xsxspav oâv
IxrjffOfjiEa 2<xaapw-
xepov,
o
xs'pa22
xo
Ssovto, XX'
cp'
S<7oviorxt
(xaiffxa osovâ, auxyjv cuvkixwvxe, xai
x^v
ufxEXE'pav,
7rota2Awox'
idxi'v,
xpiE'ffXEpov
iExa<ro-
{xev
ri-
aio
yp
ex xouxtovxo
X/jOEupsv
aTaX-
Xei irpavfAaxwv f((jia
xai xo
irEpatxs'pw ttoo;
XX^XouSiacptovfiTv.
3.
'HfXEt26ouxexoSixatou
aTCEtXricpvai xsXe'w;
xov ttov
xX^pov (pafxsv
xai
x^jv (*axaptav Ixeivtjv
xaxadtaaiv, 7rpo^jvevxesv 8t twv
pYt)v
iau-
xoo
irapsaxEuacrav,
ouxs
xoltixapTtoXo
axixa
1.
imaxpc'fowiv Sitl AR. 2. <ry
supra versum
RQ. 3. kXeov C. 4.
ovttniaK M. 5.
itpoxwpst
A. 6.
(taXiara om. QOC. 7. Loco
|xv scripserat 8
R, quam voculam dein delevit. 8.
-^v
om. R. 9.
G-uvotioXoYetxat A. 10.
Tcpa
C
:irpav M. 11.
-rijv
S'
CipieT.R
^{ierpav QO
ex corr.
uftet.
P. 12. xaxaftftav A. 13.
8J | 8s AM. 14. o6' ).w MC. 15.
xpatuveiv taxriv M. 1G.
tyv
om. A. 17. oOx v QO. 18. 6' hno in marg. P. 19. i,ni> R. 20. Ad
marg. in R
paov.
21.
t'xatov-x0r)(i<$|XE8a om. M. 22.
npav QOG. 23. oov
supra-' versum
R, moxque oyvTTwvTs;
ar^v. 24. Post itoa
(sic) iterum nota habebat
Q, quod poslea delevit. 25.
ltxiaunth
G. 26. Ad
marg.
in R
px^ tj; jcoOE'ffsw.
visum est omnibus cum
Spiritu Sancto, non
molestandos esse qui ex
gentibus ad Deum
redirent. Si
ergo inquisitio illic fructum tulit
litigantium concordiam, spes bona subest, nos
etiam, qui uno
spiritu
acti et eadem invicem
caritate revincti ad eumdem finem collinea-
mus, ut nempe veritatem
assequamur, a
pro-
posito scopononaberraturos, quamquam inqui-
sitio
plurimum protrahitur, sed omnia
pacato
animo et audientes et
dicentes,
in eo
quod
maxime verum
congruumque fuerit, concor-
diam fraterne inituros.
2.
Atque
haec
quidem
vos non secus ac nos
profitemini ac
speratis; palam tamen edicitis,
nos eiusmodi rei veluti
immemores, plus aequo
curare et conari, ut
propriam nostram
opinio-
nem
obfirmemus, vestram vero convellamus.
Ad
quod respondemus, propriam nos
opinio-
nem, quaecumque sit, neutiquam exposuisse,
nedum obfirmare
studuisse; idque vos
ipsi
paulo
inferius crimini nobis datis, clarius per-
discere
postulantes quae tandem sentiamus.
Itaque in id
studebimus, non ut vestram sen-
tentiam
evertamus,
sed ut
probemus, eamesse
minime necessariam, tum
quod a
Scripturis
non satis
perspicue
nobis tradita sit, nec a
patribus nostris
comprobata, tum
quod
cete-
roqui rationi consentanea
haudquaquam
videa-
tur.
Attamen, quo vobis, ut
decet, e
vestigio
morem
geramus, opinionem nostram
apertius
exponemus, eam non
plus aequo, sed
quoad
aequissime fieri poterit, stabilientes; vestram
vero, qualiscumque demum sit, accuratius
expendemus. Nam forte
comperta
exinde veri-
tas liberabit nos a
negotiis et ab ulteriore inter
nos dissidio.
3. Profitemur
ergo,
nec iustos perfecte con-
secutos esse
propriam suam sortem et beatam
illam conditionem, ad
quam in hac vita per
opera sese
praepararunt, nec
improbos statim
110]
f. 71'.
5
10
15
20
25
30
35
post obitum aeterno addici
supplicio, quo
in
perpetuum cruciabuntur; sed ambo haec
post
extremam illamiudicii diem
omniumque
resur-
rectionem
plane eventura esse; nunc autem
utrosque deger
in
idoneislocis,
alteros
quidem
omnino
quietos ac
liberos in caelo cum
angelis
et coram
ipso Deo, imo vero in
paradiso,
ex
quo
excidit
Adam, in quem primus omnium
introivit
probus latro, nobiscum ubique
conversantes in
quibus
coluntur
templis,
eos
exaudientes
qui ipsos
invocaverint et
pro
eis
apud Deum intercedentes, utpote
eximio eius-
modi munere ab illo
praeditos,
miracula
per
proprias suas reliquias patrantes, quin
etiam
beata
perfruentes Dei visioneet illo
quod
inde
emittitur
fulgore multo perfectius ac nitidius
quam prius,
dum vitam agerent; alteros vero
ex adverso in inferno occlusos versari in tene-
brosis* et in timbra mortis et in lacu
infimo,
prout
David ait, rursusque
Iobh In terrain
tenebrosam et
caliginosam,
in terrain tenebra-
rum aeternarnm, ubi millns
splendor,
nec vita
est hominibns.
Atque
illos
quidem
summa
potiri laetitia animique voluptate, exspectantes
iamac
propemodum prae manibus habentes
promissum
sibi
regnum arcanaque bona; hos
vero contra maxima confici
angustia
et incon-
solabili moerore, exspectantes
damnatorum
more iudicis sententiam
illaque supplicia pro-
spicientes. Neque
tamen illos
adeptos
esse
regni
hereditatem
eaque bona, quae"
l'
nec
oculus vidit, nec auris audivit, nec animus
hominis effinxit ; neque hos aeternis iam
addictos esse suppliciis igneque inextinguibili
exuri.
Atque
hanc doctrinam non solum a
patribus
nostris
antiquitus acceptam tenemus,
verum etiam ex
ipsis
divinis
Scripturis com-
probare
facile
possumus.
1. pcravi<70iQ<7Tai Q, addilo tamen ov supra vor.sum. 2. Ad
marg.
in R rt
(Aer -r^v v^Taoiv
sxaaTo; ).^6Tat
xaT x
.pya
aTO. 3. Ad
marg.
in H sx toutou
(nri{i.ioy(ieOa,
on
Siapst irapeiffo;
paaO.et'a;"
oti
|iv Trapoe'.ia, 16710?. 4. xv AM. 5. -f);j.v yj (iv QOC, nddilo ad marg. in Q "ktw;
ypanTs'ov ol(j.at.
G. TtaxoeivO. 7. Ad
marg.
in Il
wpaov.
8.
Teêidtpov
M. 9.
CurapxovTa
M.
10. to; 8 M. 11. aro (ad marg. a38t;)
C. 12.
xaTaxsxXuqtsvovi;
A. 13. xa6' & M. 14. om.
OC. 15.
eppoav)
nin-Q xai om. R. 1G.
Ou[]SaTtff)
M. 17. xeivou P. 18. 7ro).a-jEvQO.
19. oSev QO eI5e R. 20. veTumiffaTO PMRG. 21. toutou ^*j
M. 22.
napaStedeai QOC.
23.
rcap*8E>jf;.v(i>v
A.
a) Cf. Psal.
lxxxvii,
7. Eadem habet Pseudo-
Athanasius, Quaest.
ad Antiochum, q.
19= P. O.,
UEta TOVOvaTvc ttjv
atcvtov
i.'K'i^taha.K
xdXa-
dtv, vy) 8oc7avicr9v]<jovTai oiw, XX' ausio
toctocuet
tvjv (jyaTr,v \%zWry r.uupav ty; xp(-
crew2xai
xr,v
vcrcaaiv ttgcvtwv
vayxatoj; Yvr<~
CETar TOvv
lyov,
sivai uv
xarspou; Iv
to
7TCOCT7)XOU<Tl TO7COI, TOUt/.EV (XVSTOU irXVTV) Xai
IXeuOe'qou evTEtw
opavw:i ;xTa
twv
oi.y*(koiv
xati
irap1
aux(o tw
0ei,
xai
rj
xv tw
Ttapaost'aro^
OU^Tt5(J LSV
'ASfA, !XVTl5yiy6r,
03
TCpO
TWV
aXXwv
eYvtofiojvXrjdT^,
xott
"âTv
oz xcr-OTe
7U/copiiv,
sv o TtfjiwvTatvao,
xai twv irixa-
Xou(Avo)vto 7taxouetvc xai
inlp
aoxwv tw
0(o
TCpeoeetv Iai'pgTov
TOUTO
Y'?a7rap'
a^T^
Xr,<^Ti;,
xat oi twv oxio)v Xsi'J /vcov8auaa-
TOupYtv,
xai
[/.r,v
xai
xj aaxapa
ôXaueiv tou
(Dsou
Ewpa;
xai
Tr
IxeTev
x.TZSu.nou.irrâyXyj
TeXWTepvs
te xai
xaapoiTspovr\ irpoTspov
ev tw
iwxuY/avovxa
9-
xoS'
l0
IvavTiouatiOi1 iv TM
a8r, xataxxXEi<i(jLvou
l2
uirip/eiv
iv
axorsivo
xai ti>oxi Havdzovxai iv X<xxx(p
xutmttw,
xaa13
cBr,<iv Aaui'S,
xai 'Iw 7ralXiV sic
yrjv oxoTSiwjv
xat
yvogisv, sic yfjv oxrov auo-
viov, ovovxsoricfyyo,
ov
ov^corji' [Iqotivv'
xai totxvev
fippoff'jvr,7cffj
xai1''
uarîa10
SiaYSiv, xpoo'SoxwvTayôt)xai jxo'vov
ox ev
yêpaiv
syovTa t)v TrYiYYEX[Xvy)v adrot SaatXstav xat
aTOppr|TaaYaa-
tou Ss Touvav-t'ov v
crTEvo/oipi'a
ira<7/)
xai
7rapa{jLo0^xw Xuir), xaaTCp
Tiv
r #v
xaTaoxou
exoe/o[J (,voutt,v aTr'âfftv
TO
xpiTOu
xat xi
paarivou
ixEtva;
TrpoopbitAvou;*
oute Ss
tyjv xXrjovoijiiavtj; âtriXEiaixEi'vou; aTtoXaEv
'8
xai -<a
oâXuo;
OUX
siSev'9,
OUTEou 7)xou<tev,
oute vou vpwitou
ivETUTrwffaTO -
aYaa,
oute
toutou TaTacoviotf;
"/)Sr,217raca83off0ai-2 pxa-
voi xai iv crffTw
reupt
xaTaxat'eaOat. Kai TOUTO
7rap
TEtwv
TraTpwvyjaiv
vwOEV
irapaSEoavov23
lyoJ iEv
xat
i
auTwvxiviwv
ypacptovTcacatTTYJ rjai
aSt'ox;ouvajxEa.
t. 28, c. 609.
b) lob, X. 22.
c)
Cf. 1 Cor.
II, 9.
[111]
4.
s'psTouyp
6v
oyatOTarai
xmtv
toxpi-
asaiv
iuiYpaariv iyouaat;*
*^46ai'aolov tov
Tivv
ngo Âvxioyov gyovxa, xoiaxy) xi
ipcoxy-fftt; '
Tt ouv aTTs'Xaov2
2
o ctxatot Ta
yaC
xal o
atxapxwXol
xr.v xo'Xaatv
Ooa-
V D 1 ` c\ 11 `
ui* otAioo=axr, vj yapd, r,v eyouai

vvva xov
ayuov 'uyai, [Aeptxi dtTtdXauffi; i<mv, w<77rp

xal f, XumrJ ?-?,v
oi
aapxwXol lyouat3, u.eptxrj
'
xXaart. "lfnrep ijixa<TXXXsxai âaiXe3 tptXou

axoi site tw
auvaptorx;<Taiaxto, totjauxw c xal
xsxaoi'xou
iri
tw7
xoXaai
axou;,
xat o
jxsv
e TO
apiUTOvxXrjOsvts;
V
/ap
eaiv
EjjnrpoaQev
toi oxou tou
pafftXs'oj;
sw xjwpa;
xou
pffTOu,
o os
xa-rdoixoi,
iv
cpuXaxj <X7rox6xXst(jJ i.voi,
sv
tc-z-j uTrapyouoiv
ifto;
8
I^sXrj
b
xptTTi;*
outio
SsTXonrvvoetv
irept
xtov xeias
;p' âlv Ttpo-
Xaouowv
'i/uyiv, Xsyoj S-/)
Stxai'wv xai
[xap-
TO)X)V.
IC Et ov''
ooei'
xa9
etp7)Tat,
outs Iv
SaatXet'a
outs sv10
ysvv/jetffsX^Xue,too
Ttspi
ToitXoucrtou
to xaxoc xov
1
Aaotpovxoiio(jiev,
oxi Iv
irupt
xai
(adavoii; Ttop/wv7rpo;
xov
'Apafji.
SieXs-
Y6TJ IlapaoXtxw

Kpto;
oXaTKxax xov
<c
A ''1' EinEV, ~~anEp
xat
nEPC
l')
~xp- Aaapovercsv, wcrreep
xai
7tspi
xwv Ss'xa12
itap-
svctjvxai xwv Xonrwv7rasaoXtT)v o
yc
lv
irpayaaxi ys'yov6v
xo
Aaâpou 7rasaoXrj,
<fSixi
o)r ptoatv
o
afAapxwXol
oi Iv
yssvvt]l3 xoi;
oixatou xo }xtxk 'Apajjt,

ovxa Iv
ty; (6a<J t-
Xsta, XX' ouxs Se1'1 TtdXtv

IrriYtvwdxet xt xov
7rX7j(itovauxoSV(jxo'xsi
uTtopyojv
.
5. Tauxvjv xy) vSo'Eav -/j xaO'
f|(jia<; 'ExxXr,ff{a
TtapaXaoffa
xai
cppovs
xai
xr(pxxsi,
xai
Trpo;
xrjv
&7TpuaTTJ !; 7roXoY''avIxoitAoxaxaTrap<rxsa-
axat. IIpwxov
(xlvyap1G Kupio;
iv xw xax Max-
6aov17
saYYXtwxrjvJ ^sXXouaavxpatv ixtvr,v
188
7rpo3iaYpd<piov
4svt
cprjaiv18
8
ot
svXoyrjfisi'oi
1. Ad
marg.
in R
pwTiut 'Avti6xo-j, pauloque
inferius
nzcicrc; 'AOavaai'o-j to-j iou. 2. ue).avov
QO. 3.
lyouatv
ol
fiapxwXo: P,
at adieclo signo monemur locum fuisse
praepostere cxaralum.
4.
jUTpty.y)
C. 5. pa<7s; POQM. G. wffaTto; ci; otw; Q wc o5tw O. 7. uX xb QO. 8. sw;
iv M. 9. Ad
marg.
in R
pwticrt; rlpa
xo aro
ivararix);, moxque nxpifft to sso-j 'AGavao-'ou.
Ima vero
pagina,
alia manu Kott e xbv
7cspl xexoijiijivwv Xdyov, 'A0ava<rio; Oo; sti
r^lr "Oti
nsp
xat toto
0s; rot; or(j>o|ivot;xexpwrat, x (xs'xptt^; xotv?i va<rr<TEwc tys/y/.&i /lr,loi<; u-jvvat, a-jvrj?pa:
vEffat xai
duvayXXeaOat, aTtezgox^v s'xovxa;
twv
7toxt(iv(ov a-jTo; OetV; fiotv . Haec Athanasii oratio
non exstat; laudatur tamen a
Damasceno, oratione pro
defunctis circa
finem, apud Migne, P. G.. t. 95.
c. 277 A. 10.
Tj erasum in O. 11. xov om. M. 12. Sxa om. C. 13.
yewr, li. 14. od G.
15.
Ttspsupra
versum O. 16.
fv yp OAG, om. alii. 17. MaTOaiw R. 18.
jxetvviv xpt'mv M,
a) Op. cit., q. 20-21 = P. G., t. cit., c. 609. b) Mat. xxv. 34.
> (C
((
CI
10
(C
((
J ,,
15
20
<(
(c1
25
30
TtO
't"1j
<7X
35 6a
4. Etenimin
antiquissimis aliquot responsio-
nibus hoc titulo
praenotatis
Athanasii
prae-
clarissimi doctoris ad Antiochum
principe m,
haec habetur
quaestio"

Quid igitur?
Bonane
iusti
receperunt. et peccatores supplicium?
Nequaquam. Ipsum tamen

gaudium, quo
fruuntur sanctorum animae, pars est illorum
felicitatis, ut tristitia.
quam
habent
peccato-
res, pars est illorum
supplicii. Qtiemadmo-
dum si suos amicos accerscrit
imperator,
ut
secum
prandeant, damnatos vero ut
punian-
tur, illi
quidem
ad
prandium vocati laetantur
ante domum
imperatoris, donec venerit hora
prandii; damnati vero. in custodia inclusi,

in moerore
degunt, usque
dum veniat iudex
sic sentiendum est de animabus
quae
ante
nos illuc discesserint, iustorum
inquam
et
peccatorum.
Si
igitur nemo, prout
dictum est, neque in
regnum neque in
gehennam introivit. quid
illud
ergo
est
quod de divite et de Lazaro
audivimus, illum
nempe divitem in
igne
et
tormentis
loqui
ad Abraham?
Quae-
cumque
Lazarum
spectant, parabolice locu-
tus est Dominus, ut et
quae de decem
virgi-
nibus et ceteris
parabolis dixit. Nec enim
reipsa contigit
Lazari
parabola; quippe in
gehenna peccatores non vident iustos, qui

cumAbraham in regno sunt; imo nec
quis-
quam
illic in tenebris
proximum
suum
agnoscit
.
5. Hanc
opinionem nacta Ecclesia nostra
et sentit et edicit; ad eam vero defendendam
paratissima suppetunt argumenta. Primum
quidem Dominus in
evangelio secundum Mat-
thaeum futurumillud iudicium cum describit1',
Venite, inquit,
benedicti Patris mei, possidete,
f. 72.
[112]
5
10
15
20
25
30
35
ergo nondum
possidebant;
deinde
paratum,
inquit, vobis
regnum; paratum,
non datum.
Rursusque ad
peccatoresa:
Discedite maledicti
(ergo nondum discesserant) in
ignemaeternum,
qui paratus est, non vobis, sed diabolo et
ange-
lis eius. Hoc etiam in loco iterum habetur
paratus, ut
qui
nondum damnatos apprehen-
derit daemones; nam
qui
fieri istud
possit,
cum
illi hactenus et
usque
addiemillam
passimperva-
gentur
in
aere, suam
operam
sine
impedimento
in eos exercentes qui sibi paruerint? Idipsum
et
ipsi
alias clamant ad
Dominum, prout
in
eodem
evangelio
habetur'' Venisti hue ante
tempus torquere nos; ergo
non iam
torqueban-
tur, cumtempus nondum advenisset.
Itaque
si
improbi daemones primique totius mali archi-
tecti, quibus potissimum paratum est reposi-
tumque suppIicium,
debitam
poenam nondum
luant, verum libere circumeant
quocumque
voluerint, quae
tandem ratio id nobis
persua-
deat, ut eorum animae, qui
hinc in
peccatis
migraverint, statim
igni
tradantur
illisque
poenis, quaealiis fuerunt
paratae?
Imovero cur
opus foret iudicio vel
ipsa corporum
resurrec-
tione et secundo in terram iudicis adventu,
necnon tremendo illo
universalique spectaculo,
si ante diem illam
utrique pro
suo
quisque
merito mercedem
accepissent?
Et
qui
fit ut
Dominus in illa
virginum parabola, egressas
hinc obviam sponso virgines, nempe animas,
dormitasse dicat et obdormuisse, dumtardaret
sponsus,
id est
obiisse,
necdum vero in thala-
mum introisse, donec
sponsus
e caelo veniat,
cunctas simul veluti e somno excitaturus, et
alteras quidem secum introducturus, alteras
vero exclusurus; quod sane, prout cuique per-
spicuum est, in die illa locum habebit? Tunc
1. Ad
marg.
in R ti
yjXo
t
x),]povo{Mj<raTe, moxque t -b
YjTOt|a<T(XVTiv.
2.
($a<j. T)<jtvA,
at
litteris
supra
versum
positis significatur praepostere
lias voces fuisse exaratas fv om. PMR <pj<ii
r,(iv QO ^xoiji. PctffiX. kjctcvR. 3.
topr6ai Q. 4. SjXoi A. 5. Ad
marg. patovR. 6.8 om. M.
7. (ooe Q
8. Ad
marg.
in R
itp xaipo Paaavtdai ^fiu;. 9. Ad
marg. cpaov
R. 10. ol
t^ xaxca;
novvipol 3a(iov; irpiTOt 8r)[itoupyoc
R. 11.
7tptvoji.o(iiv
M. 12. xavot A. 13. Ad marg. R t;
Xpâ x^ xptdEio;,
Et irXaSov
c(iapt(i)Xoi
te xat St'xatot. 14. tj; sup.
lin. P. 15.
xEi'v); soli habent AR.
16. xi solus A habet. 17. it^Xauov NO. 18. Ad
marg. R
xv 8xa
nxpOvcov7tapa6oX^.
19.
xpov'VTO
2s R. 20. d tv M. 21. avv supra versum Q (rvvayaYtv R. 22. itoxXcav A.
23. navrq A.
a)
Mat. xxv, 41. b) Ibid. wn, 29.
xov
navQq /liov, xXrjQOVo/.irjoaTS* or,Xovw; u.r,
^S}
xX)povo(ATi<iavTSi;-
traita
tjjV ^roif.iuOj.ivriv
vfi.iv <p7)<7i (iaoiXeiav2, i]TOijLtaaf.ivrjv,
ouSsSoa-
viv icpo
8sxoa|Aapxu)Xoa8t<rIIoQSvsas3
ol
xaTr}ttf.ifOi, StjXov4oji/.r, tjotj
irT:opuu.svoi,
s
TO
nv
to aiwvtov TO
^xoif.aOf.ivov"' }ofyu.?*,
XXTfJ diaGXw nul
to dyyXoiq
uvvov' xv-
xaSa 7tXiv
fjXOtjjiafffiiEvov,
oux
tjoV, xo xaxa-
xpixou SedfjLevov Sai[/.ova<tttiyap, ot'ttVE
aypi
xo viv xai 'o)6*
6
TTtrtti.occlxevT)<; lunrXa-
vtovxat
Tcavraô
tm
s'pt
xai th Iutwv
IvgpYOffiv
avsfjncoStffTM
ev toT7ri8o[/.votatoT; Toto Ss
xai
XXaôu ôwaiv
atol
irpo
xov
Kuptov,
w
FV
tm aTto eayYeXiw
xetai'
HXOs
luds1
no
xatpov fiaouvioai tjf.tci8, SjXovw ouirto
p<ia-
vijjievot,
TO
xaipo [xr, 7tapo'vTO9.
Et tovuv 0!
rov^poi SatfiovsxotTj xaxt'a
TcpiTOt SifjiioupYot1 ,
8t' ou; (/.aXtaxatj xdXaaic; f,TOiuaffTat
TExat TETa-
[AUUTat,r?iv Trpoa^xouTav oxy,v
0U7ra)Ttvvouaiv,
XX'
asxot itEptvodTOjfftvH
Iva xat
SoXovtat,
ti
^[Aa;
ext 7Ct(Tt
Xoyo,x xwv IvxeeviraX-
XaxxofjLEviov
Iv
{/.aptiatc ^X"^
rt'xa xw
icupi
icapaSiSoaai
xat xaT
âoavot
IxEtvat12 xa
Ixspot
^xotjjLaufjivai
Tt Se xai
ypsta13 xj;
xpt'cEwvj
xai x^1/<xiv
ffo)(/.xo)v
axwv vaffxadgto; xal
x;;
im
y^J
tou
xptxo 7capouat'a
xai xou
poEpo
xsivouxai
taYxoffjxousaxpou,
e
itpo xrj
>){jispa;
xEiv)13ixxEpoi
x16 xax' ijtav 7tXaov47 Ilw
SExai b
Kupio
iv
xrj
xiv
7rap8v(riv18itapaoX]x
iSJ EXouaaevteOev e! iravnjffiv xo
vujjupt'ou
itapvou Û}C^
vuffxdat[xev
xat
xaEuS9)<iai cpvjdi,
/p0Vl0VX019X0i VUlJ LCpl'oU,
TOUXSffXlV
itoOaVETv, (XT)-
ettw Se eX8eTv
20
xov
vuixiva [/.'x,pi
v
vufjLcpto IopavouTrapEYvETO, TtaajxoSiEYEtpuv
worctEp
ûrevou xat
x {asv
lauxw
cuvektoIywv21,
x Ss
otcoxXeiwv23,
8 7cavTt'23itou S^Xov,wxax
tJ jv
^[ApavixEivv)vYEvrjCExai;
Tors
y <pT)<rtv
[113]
5
10 t)
15
20
25
30
35
r. :2v.
u
ouot'iotirjasTai r\ fiaoiXsia
tjv
ovavwv
xa
naBvoi.
n&S Se xat
-itoSrjpicra;
xatt toi;
ot'otcSoXot1toc
Cnrapyovxa7tapaSou,
era 7rav-
eXcov
a7r^Ti2 icap*
ixocarou
xr,v ipyotstav, [aou
7tavTa itapaoT]<To{Avo,
si
Ttpo tyj Seffiroxtxj
7ravo'5ouxtov SouXtovxairroE7t3EtxvoTO xo
spyov3
3
xat xovuua&ov
<x7reXa{x6ave
G. Kai
(x^v
xat 6eo iroarxoXoIv
ttj irpo
KoptvGiou IitkttoX^ SeuTEpa3
5
TOtaSe
cprjffiv6"
ldvxa, Tî-icpavsQ(aBr)vai
Set
s(.nr.Qoa6Ev tov
prjuaTO tov Xqiovov,
va
xof.dffijTai ZxaOTO
xd Sid tov
oi/.iaTO, 71qo
o1
snoa'sv, txt
dyaOv,
bts xaxv.
BXettek;,
"xt
wpo
to
pîtaTo
exivov xoirco tov
'^)avpto6^vai. TrvTa-^[/.ai;ku.o
<7Uvr,Y}J ivouc xo/wpic; crwjxaTo
o-josi
aTroXa[/.6avei
irpo
8 ota tou
ctouato Trpav;
'AXXxat iv
t/
Tcpo
Ttuosov aut
E'jTpa8
tov
[^.vxatpov t^
oixEta vaXu(7(o<; IcpEffTrjXsvat<pr,<j,
xov Se
r/j
otxatofTuvvjjTcpavov
aTroxsTaOat
Xotirv,
oux
icp-
ffr/)Xvai, oV dnoojoei
/.toi cpîrtv
oc'
Kvqio
ev Trj yf-ia hxslvrj o
lxaio xirij,
ov
(.lvov
i/xoi,
dXXd xal ndai to r\yan7[x6oi xr\v
nLcpdvsiav
avxov. Kat ev
t^ wpo
ESffaXovtxe
Seuxspa- Ens
ixouov
nad
&MU dvrano-
ovvcu
roX SXiOovaivvf.id BXCxpiv,
xal
vf.dv
to 6Xi6of.ivot dvsaiv
f.ie6' rj/.iwv
tv
Trj
dno-
xaXvxpsi
tov
ILvqIov*3 'Iqoov
an
ovavov (.ist'
dyyXtov vvdf.tio avrov, sv
tivq cpkoyo
iovTog sxixTjoiv to /ty
sdoi tov Qeov xal
to fxrj
VTiaxovovai tm
evayyeXiu)
tov
KvqIov
j]fih)v 'Irjoov Xqigtov, otivb ixtjv
xloovoiv
'Xsqov
aojvwv dn
ngoaunov
tov
KvqLov
xai
dno
Ti]K>i ^tj Ttj oyyo uvtov, c zav
'Xdrj
vo'l-aorjvat,
v
to dyloi
avTOVVxai Bav-
f.iaoBrvat,
v naoi to nioxsvovoiv,
oti ni-
OTSv'Brjto f-iaTVQiov7jf,iv Iv Trj ^(.isa ixsivrj.
Kat or) xv1G Tj
irpo; 'Epatou 7Tpt
twv
irpo-
Xadvxoiv
ytoiv Stv)YOUiJ tevo, Ovtoi
ndvxs cpyjat
[laQTVQrjBvTS
id
TrjmOTSca,
ovx
ixofiioavro
1. Ad
marg. R
twv8o).wv
rcapao},Y|. 2. in
n^Tst supra versum R. 3. iteSstxvu to
pyov
A xh om. PQOMG. 4.
rceX(xti6avev
M. 5. Ad
inarg.
R
ITaXou ev t^ *p Koptv9io-j;
euxpa
lituno> moxque IlaXov, v -qj tpb Ti[A0sov demum ITaXou v
tj irp; Gso-ffaXovtxe;
Ssurspa';
aliaque pagina FTaXo-j,v -zr, Ttpo; 'ESpaou?. G.
y]<tc
M. 7.
up
a M. 8.
PostSeutpa add. R
Toiauta
(prit. 9. q?OT7)xvaiU, vxtva waet
QOC. 10.
<prjyv
h om. P. 11.
0s xw M, prorsus
inepte. 12. ^; (ad marg. yjx) C f^c M. 13. Post
K-jpt'ou scripseral rmv P, quam particulam
postea erasit. 14. x^ om. M. 15. orav
s).6rrYot;
aro om. A. 16. y.ai v C xv M.
a)
Mat. xxv, 1.
b)
Cf. Mat. xxv, 14
sq. c)
Cf. II Cor. v, 10.
d)
II Tim.
iv, 6-8
e) II Thess. i, 6-10.
f)
Hebr. xi, 39-40.
enim, inquif,
simileerit
regniimcaelorumdecem
virginibus. Quo
autem
pacto peregre profectus
sua servis suis bona distribuisset,
postea
vero
regressus,
omnibus simul
congregatis,
a
singulis exigeret operis rationem, si ante Do-
mini reditum servorum
quisque operis
ratio-
nemexhiberet
mercedemque acciperet?
6. Et sane divus
Apostolus in altera ad
Corinthios
epistola
haec ait'" Omnes nos mani-
festari oportet ante tribunal Christi, ut
rfrt
unusquisque propria corporis, prout gessit, sive
bonum, sive malum. Vides, neminem, ante
tribunal illud, et
antequam
omnes nos una
collecti manifestemur,
assumpto
ah
unoquoque
proprio corpore,
mercedem
accepisse prout
gesserit in
corpore? Praeterea in altera etiam
ad Timothum
epistola'1, tempus resolutionis
suae
instare, ait, coronam vero iustitiae sibi in
reliquo repositam esse,, non
impertitam, quant
reddet mihi, inquit, Dominus in illa die iustus
index non solum autem mihi, sed et iis
qui
diligunt adventum eius. Et in secunda ad
Thessalonicensese Si tamen iustum est
apud
Deum, retribuere tribulationem iis qui vos
tribulant; et
vobis, qui tribulamini, requiem
nobiscum in revelatione Domini lesu de caelo
cum
angelis
virtutis
eius, in flamma ignis dantis
vindictam iis, qui
non noverunt Deum, et
qui
non obediunt
evangelio Domini nostri lesu
Christi; qui poenas dabunt in interitu aeternas
a facie Domini et a
gloria
virtutis
eius, cum
venerit
glorificari
in sanctis suis, et admirabilis
fieri in omnibus
qui crediderunt, quia creditum
est testimonium nostrum
super vosin die illo.
Quin
etiam in
epistola
ad Hebraeos de sanctis
qui praecesserunt sermonemhabensf,<?ww^,
inquit,
testimonio
fidei probati,
non
acceperunt
repromissionem, Deo pro nobis melius
aliquid
providente, ut non sine nobis consummarentur.
ll'i DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. 114]
f. 73.
5
10
15
2oi
23
30
35
40
Quod quidem intelligendum
est de omnibus
fidelibus et iustis,
qui
ante Domini adventum
vixerunt.
Quemadmodum
enim
prisci
illi
patres
non consummati sunt sine
apostolis,
ita
neque apostoli
sine martyribus, neque
hi
rursus sine illis
qui post ipsos ingressi ingres-
surivesunt in
optimam
Ecclesiae vineam quod
et apertissime parabola
illa docet, in qua di-
versi
quidem diversisque temporibus operarii
in vineamconducti visuntur, eodem vero tem-
pore
omnibus datur merces, quin
maiorem ii
recipiant qui prius
advenerunt*. Similia quoque
maximus ille
evangelista
Ioannes
Theologus
in Apocalypsi
dicit'' Etcum apemisset sigillum
quintum.vidi
subtus altare animas
interfectorum
propter
VerbumDei, et propter
testimonium
Agni, quod habebant, et clamabant vocemagna,
dicentes Usquequo,
Domine sanctus et vents,
non iudicas et non z1indicas
sanguinem
nostrum
de iis
qui
habitant in terra? Et datae sunt illis
singulae
stolae albae; et .dictum est illis, ut
requiescerent
adhuc
tempus
modicum, donec
compleantur
consenn eorum, et fratres eorum,
qui interficiendi
sunt sicut et illi. Ex
quibus
omnibus evincitur, nec sanctos perfecte
bonis
illis
futuraque
beatitudine perfrui,
nec
pecca-
tores
ipsos, capta
iam damnatoria sententia.
supplicio torqueri.
Namqui
fieri
possit, imper-
fecti ut sunt et quasi
dimidiati corporisque
'expertes
(namrursus
post
resurrectionem illud
sumpturi
sunt incorruptibile),
ut perfecta
nacti
sint praemia? Quapropter Apostolus
ait*1
Primitiae Christus deinde ii
qui
sunt Christi,
qui
in adventu eius crediderunt; deinde
finis.
Tune
apparebunt, inquit,
tunc fulgebunt,
lune consumentur. Et Dominus in evangeliod
Tune iusti fulgebunt
sicut sol in
regno
cae-
lorum.
1.
7tpo
in marg.
P. 2. Te/.ettoOwdivM. 3. Ad
marg.
R
wpaov.
4. Ixsvot 0! 7tpo).xvTs; R.
5. oTw;-rt>tv -/w?U
ad marg. Q. 6. ai XeuffO{j.vwvR. 7. Ad
marg.
R
yj
to
jxe/.vo;
apaoXr,.
8. Tiapicr,
R. 9. no toutou A. 10.
Oo^yo;
om. R, in
quo
ad
marg. rcox).v!/ic
'Iwwov. 11. Iffpaviojjisvtov
G. Vocem âY.uivwv lgre
non
potuit M; P habet
U3paYi<iiJ .vwv.quod
altera manus emendavit in a?aYpL;va>vmargini adscriptum.
12. vanaOffovTat Q. 13.
xpvoo
C.
l'i. xai ovtoi M. 15. xr,; rniyYS/.jjivr,; [jLaxaptTr,-ro;
RA. 16. ttv om. PM. 17. Ad
marg.
R
wpaTov.
18. S r, QO. 19.
iv xi eaYy/w r.civ R,
sed verbis
post x/aôuaiv
reiectis. 20.
X[xô-j(7tv
AG.
a. Cf. Mat. xx. 1-8. b) Apoc. vi, 9-11. c) I Cor. xv. 23-24. d) Mat, xm,
43.
xr]vinuyyeXiav, rot;
Qbov
neoi tjf.uuv xqxt(Iv
f'>Ti7ioo6ksipatuvovl ,'ra i.ir] /ojoitjuwv xsXsioj-
HwOi2.To3toovoeTvIgti
7:Ept
rvTtov3twv
i/o:
ty;;oiTtOTt/.r,; Ttapousta;
Ttitwvxai S'.xawv
(0<rrp
/p
oGx.ET/.tw8r170(v v. z:oXocvT<; zy.i~jo>:wv
tO5T/.tv
ywsi,
o'jtoj; oo' o aTrcToot
/&>?';
twv
uasTuptov,oo'
oOroi
tx/.iv' /.wp\; Tonust'
ato; '<teX6vtiov l! Texxi e'.AEUffouvcov e'.tv
xaXcvu.7reXwvat^ ixxXr1<a;*
touto
-/p casi-
otaTaxai f, TTOtpotoXyj ixt'vr, Stoaxt,sv?,
oia-
s>opot\J .h xat
xar
Sia-^cou;xai:o;
a xXr^si;
twv
spYatwv
s; tov a~Awva
ytyvxGt.,
xax es
rv ottov
ypvova7ra<J iv aia^; rreodOri 8, ar.ov
twv sOacavTwvr toutou9irsov|vYxau.'vtov.Ta
o' az xai
uyicto; euYYSAiffTr, 'Iiovvr,;
eoyo10
sv
xr, 'AtoxaXu'isi r,<j- jKt
or
fjVOiBeTrjv 7itf.inTrji>oyayla,
slor vnoy.dxn)
TOV
BVOIUOTTJ OOV T yjl'/
TWV
dvf)Q(/)7l(jV
rv
O<fuy(.ikrivli
itov
kyovrov
Qeov xai
iri
rrjv uaoTVQav
tov oviov, 77Vd'/ov,
-ui
/.Qa%av(fcovfjfisyuAtj hiyovvs' "Eu nre,
0
eonTTj
0
ayio
'ai
d'krfiiv,
Or
xiret
xui
t/.dr/.si ro
atua rjucv
tx twv y.aroixovvT(<tyni
Trj yrj;
Kai
idtir] ixartp
uvxdl otoatj
Xsvx]
xai
iooifir] avro,
va dvanuvaiovxai
sri
yofoviZ, eio
ov
n&rjgujotOixai
o avv-
ovXoi avrcv xai o
dsXfoi uitcov o iisX-
Xovre noxTEvtoHai a5
xai avroi1'. Ex
totwvtoivuvaTCavTcov
7:ap{<J TaTai, ja^ts
toSifiou
iv aTtoXaucetteXeioctwv
v.-(ytii>vixvojv
xi
ty;
u.XXouerr( {xstxapio'Trô; eTvat,ixv^ts a^v to;
u.a;TO)Xo<; 7)5r,Tr,v16xaTaxptaiv Xy,^vaixai
tv]
xoXaGEi
TtapaTra3.6r,vai '
xai icoj;y*P>TXst
ovt<; xai oTov
f,u.TOu.oi
xat tou
ffioiiaToIXXt^rfi,
MS
7rpo<jXa6t'v xosyovTat[iETaTr,v
vaTactv
dfiOapTOv,
twvXitovav
lir'-ru/ovaOXwv
Aitouto'
cpr,atv
'A^cfToXo*
'ylnao/rj Xqioto,
insua
o tov
Xoiorov
h'
tj] naoovoa
avxov, sra ro
TbXo.
Tors
ffavrjoovTui or,<ji,to'ts
Xd/nxpovoi,
to'ts
TeXstojBrjGOVTai. Kai

Kupio
iv tw
aY"
YsXt'w19-Txs
o ixaioi
ixXdjLtxpovoiv-0w 0
qXioiv xrj (aoiXeia
tcov
ovgavtov.
[113]
V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE
PURGATORIO. 115
5
10
l;)
20
2}
f. T.r.
7. Aei'tcetx'. or, /.ai tg;oioaaxXou t^xxy,-
cia
stsayaystvx) Toiar/joo';r,<7uu.p6yyouvous
2
ai
Tauxv;v
oiiravTwv
xpatuvovra;3.<1>y,;Katcdptov
tov
oE'iv
sTrita'iwTOiaTa ' Il9ouatcoscov
o'yot:, OTtiu/v;
Traa
xay]- xai
Qeocsiy-,
TTEicav to
ffuvoOavou uOaa ctuato;Ivvg"'
'<
a-a/.ay/ s&Ob; uiv
iv
a^vataâEi xat stoot'a
roy
uevovto;auTjvbxao
yevoy.sV/] (cte
to
ettisxotovto;
avay.a6ap8'vTO yj TCOTO-'vTO r,
:~r"
ou/, oio' Tt xat
s'yiv/_p^j, 6auu.aaiav
xiv
<
f,oovr,vr'oETatxai
aystXexat
xai Xeco
yiopEt
l
TTpo;
tovauTv;; o-cttott/ wctep
ti
Ocfffjuor/jpiov
ya-ov
tov Ivxaa8
(3iovrotpuyouca xai x
7Tpixsiuiva; a7ro(7t5aiL/.v/ ttsS;,G^'Sv
to
tt;;
oiavos;
titesov xaeXxtTo,
otov
r,or, -t~T v-
Ttffi'a
xapTtotatttjv
a7toxetu.vr,v .axapiotr,Ta#
uixpov
S- ugteoovxat TO
auyyvi;1aapxt'ov
airoXaocra, w
Tas/.ece10
auvsio<o^r,(je, 7rap
ty; xai Soffr,?

xai
rtcTuisyjC yrjc, toottovv
ooevTaTa
cuvoy-ca; xai oiaXaa @eo;,
toutco
(Tuyx/.yjpovoftei Trj
ixtvH
od;y,' xai
xafiaTO-p
Twv
uo/6y,p(ov
aro
uiSTSff^s
8tTrjvouuouiav,
O'J TO) XatTWV
TEO-VWV iaUT^12 U.TatOOJ GlV 13
a,
qv
s lauTT-jVvaXoWaaaxai
yvou.vr,
cv
toutwIvxat Trviuaxai vo;xatGeo.xatairo-
9vto;utto
t;; o)7) touv^toutexat
êovto;.
8. Kat tyjv
yTTav ypnerotli; 'Io>vvy,; evtco
7. Superest demum. ut Ecclesiae doctores
inducamus eidem sententiae favcntes
eamque
in universum obfirmantes.
Atqui magnus ille
Gregorius Theologus
in orationc funebri ad
laudemCac'sarii tratris haec dcit
Sapientum
verbis adducor ut credam, pulchram oinnem
animam et Deo caram.
posteaquam vinculis
corporis soluta hinc

excesserit. protinus bo-
num. quod eammanet. persentientem et con-
templantem (utpote eo. quod tenebras offun-

dbat, vel
purgato, vel
deposito. vel.
quo
verbo eares
appellanda sit. nescio). mirabili
quadam voluptate aftici et exsultare,

atque
hac vita
tanquam gravi quodam ergastulo
liberatam.
coinpedibusque illis.
quibus
men-
tis alae
deprimebantur. solutam. placide ad
Dominum suum tendere. ac recondita frui
beatitudine. qualem iam

per iinaginem per-
ceperat:post
etiam
aliquantccum cognatam
carnem a terra.
quae et dedcrat et in fidem
acceperat. receperit (quod quo modo fiet.

Deus novit. qui ea inter se coniunxit
atque
dissolvit), tum demum eam
quoque
ad
glo-
riae caelestis hereditatem secum admissu-
ram; et
quemadmodum ob naturae coniunc-
tionem aerumnarum
ipsius particeps fuerat.
sic etiam iucunditates suas cum
ipsa com-
municaturam. totum videlicet

corpus
in se
ipsamabsumentem et cumeounum
effectam.
et
spiritum et mentem et deum.
absorpto
nimirum avita eo, quod mortale et caducum
erat .
8. Ioannes vero ille
lingua aureus in oratione
1.
Sr, toivuv
R,
in
quo ad
marg. vTsCOv PZovTaixai ai T3votacrxXcov
âpTup-at
>
a- -6-v
yoitEvow;
A. 3. Hoc loco duo Basilii et Athanasii testimonia exhibet R.
quae in aliis codd
omnino
desiderantur, neque
a me
impetrare potui, ut unius cod. auctoritate innixu* ea in textuni
reciperem. His adde, eadem testimonia in tertia Marci oratione iterum occurrere in R coteri* codd
quos
adir
potui, prorsus silentibus. Basilii locus ex
opusculo de FUI,
n. 2 = P a t il c 681
desumptus
est. non sine varietatibus bene multis. iisque gravissirais:' Athanasii
vero verba xon
tione deperdita leguntur apud Damascenum, P. G., t.
95, c. 277. En textus in R
,1^;-o.Vv
oCpavoavTto? Baot'eio; nz,\ xffi xaTayJ TTTou tov Gso
ô.tixr, oTcoas' T
[xvYipnoLwr^
pdffioTcov xai r, Teesayv<n;tt,; tov 0=o

xara^wtou (X3Ta).si6T,To; sv-g, ,ovt. ativt -o- ^-
eittobjv*. e^TSXTf
vvvo.xv
IfaO.o;,xav
Ik'xpo;,
xv au,: Ti;, 6>.sg.. uv
'rfiz xai oCK>av-.o^
avxastat,fit' eaoTiTpo^ 8aa,; xai v

avâxt, t teiove; tov
jxXXovTa ava
soty.ap-xS^yov-a-
K.I
poôutoyos to
.pi?** ro; TrlXx/Va;'A6av,tO6
f,,Y; svt
TOpt r>v
Wxo,aWvvWvTice
r,ff!- Ov. xai tovto0e; to?; ÔfxsvotxsX<iprTat, to
[xsxptxr;; xoiv^;vTffSo:
-Wi- rXoi-
avvsvat.ffyvaTaXXsa8at te xai
ff.ve,?pavaia6ai (sic),^x5oX^v3Xovt;tv
ôxEt!xva>v Ctos'o. ptotv
Ka: OeoAOTixoTaTo; (sic) rpnyopto; Tayx(sic)
v
t
etc. 4. om. R. 5. ^3* .V G a0T?M'
7. liuaxorovTo; POQ, sed addita in 0 littera t
supra.it emendandi causa: ad R *pav >
8. tovvcM.
9. M. 10.TixssvA. 11. In xsievadd. in R a
supra 8 l-> a--?-
ex OTr( corr. A
auTot;M. 13.
jisTaStfoR. 14. Ad
marg. in R
XPv<roppôvo;.
vijOral.
7, n. 21 = P. G.,
t. 3:>,p. 781.
110 DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. "116:
10
1~i
20
25
30
35
sexta De Statuis" Sicut pugil, inquit,
stadio
exire festinat, ut vulneribus liberetur, et
athleta spectatores exsurgere concupiscit,
ut
laboribus absohatur sic et
qui
in rigida et
aspera vita cumvirtute vivit. finemdesiderat,
ut praesentibus eripiatur laboribus, et pro
repositis
valeat coronis confidere, ad tran-
quillum navigans portum,
et illo transmi-
<
jrans.
ubi non est amplius
timendum naufra-
gium
. Et in
quarto
Adverslis ludaeos
sermone, dum
in exordio martyres laudat, haec
ait' Deriserunt hanc vitam. conculcarunt
<carnificinas ac tormenta, despexerunt
mor-
tem, erepti
sunt e fuco rerum humanarum,
in
tranquillum enavigaverunt portum
et nunc
in Pauli chorum
pervenerunt.
ante coronas
suas exspectatione
coronarum alacres, eo
quod iam de future incerti esse desie-
runt .
9.
Rursus divinus
Gregorius
oratione In
Plagam grandinis, postquam
futurum illud
iudicium
descripsit,
Procedent, inquitr, qui
bona fecerunt, in resurrectionem vitae, nunc
<
quidem
in Christo absconditae, verum
postea
simul cum
ipso
manifestandae;
qui
autem
mala
egerunt,
in resurrectionem iudicii, quo
etiam ii qui non credunt, aVerbo eos iudi-
cante iam condemnati sunt. Atque
illos
quidem
lux omni sermone praestantior
exci-
piet,
et sanctae
regiaeque
Trinitatis purius
iamet clarius illuminantis, totamque
se cum
tota mente miscentis, contemplatio,
in qua
ego
vel sola praecipue regnum
caelorum
positum
esse censeo; his autem, simul cum
aliis, vel
potius
ante alia, istud restabit tor-
mentum, abiici
nempe
aDeo, et conscientiae
pudor, qui
nullo fineclaudatur. Verum haec
posterius
. Et oratione In Sanctum
1.tv e; AQO :walii :w
corr. ex tv P. 2.yxTgwv lgre
non
potuit M.
3.
tiziyz-<xiA.
'1.Iv' R. 5. va>.-j6?w6f,
AR. 6. |xet' R. T.twvTtapvTwvom.
tv C. 8. roxawveêiM iy.i
qOR. 9. jTtoTite-jffai M. 10. r,<itvM. 11. ite).).ivr,av QO. 12.xai v T-aiauyvts;(l. 11-20)
un. RAG. 13. Ad
marg.
R Tpr,yo?io^ to-: eooyov. 14. aOto-j;).6you
om. Ad
marg.
R
cbpaiov.
ir>. r om.
R. 10. xa'tom. M. 17.
Oewpta;M.
18.
ToavwTzpov omnes; praeterea
Rhabet admarg.
"Opaot:w;.ovziivr.TTi
6eo;O'jto;/ai naYxunio;oxttt.pTpo-j rp-routtcov,^yoyvTptTr,;
xo/.ffEw;, /
S-jonovov.
19. te om. M. 20. 69)
c M. 21.
jupbai
P. 22. ipa;oxI-/ouaaaiay.vv)
C. 23.v
oui. C. 24. cExaAoyj'a
M.
a) P. (i.. t. c.
85.
b)
P. G., t. 48, c. 904. c) P. t. 35,
C. 945.
ex
t;o o'yiu -orJ t* TOi'siroioii'Ta' Kibiitzp
<t 7tuxtevwv~ 'jr/iiv i7re(YTai3~&ctaotou
;eX6ev,
tva4
TCaXXayY,
twv
TpauaTow,
xai o
<<
&XYjtr. vai7~rvat
TO
s'aTpov sttiOuue,
iva7ta/
Xayv;
twv
ro'vtov,
o'J to)xal 6Iv
ffxXr,pw xa't "?*y;j-
toctw
BtwwvaeTx6xpsT;; iriOyas~r,i tsXe-jtt;
vaxai "ivttoviov
saXXav-^
twv
âpovTiov
xai
u7Tp
TwvdTroxeiui'vojv
E/f,8
cTesavwv
aopev,
ttoo;
tov e'joiovxaTaTrXeuca; Xijxsva/.ai
Ixs
atasTa;,
evOaXoi7rovox efftivOroTrteucai9
veuytov
.
Kat v
tuTexTio
y.axd 'Iovaiwv
Xywiyxc)-
uiaXivIv
Trpooiai'oi -zoliqaotpTupa;TOiosor,at:o-
KaTevs'affav1' -r,Tttpo'jar,zCw^ y.aT7toTr,(7av
Baffavisxr'pia
xai xoXcsti;,
uTrspsoovavaTou,
<!
~r,XXYT,cav zrfi rXavT,c
twv SitoTtxwv
T:pcr(u.-
Ttov,si;
tov suoiov
Xtuisva
xarizAEucav xai vv
<<Et; tov to3 IlauXouteXoi
/osov, p
twv
CTECpiviov
aTtov
tyj irpOGOoxta
twv ctssoivwv
'<TCTEpoasvoi
xai to tou
jxXXovto; aor,Xov
Xoi7rv
iaUY<)VT
l2
.
9. Kai aO6i6&T0;
rprjvpiol3
v
tws; Trjv
nkrjyrtr ttj yjaXd^riz,Xyw, "îv
*s/.Xou5v
xpi'criv
t
ixEtvr.v v
7rpootaYpai]'a,IIopeuffovTat
3r,crv
o Ta
ya6 Ttoir,cavT;EvffTaffiv
CW^f^.
ev
XpiffTw
vuv
xpuiTTOuevr,;
xai
ucTspov
aTw
cruusavEpouuvr,
01os Ta
sauXa 7rp;avT;,
ei
vdffTaaivxpt'cEw;, 7;v yjStjtap

tou
xoivovto
aTOu Xyoun
01
u.rtTrtCTeovTE; xaTexp(6v;<Tav.
Kal Tol(/.ev
to ascaffTOveu; oiao;Tat xai ?,
lo
t^ aya-
xai16 SauiXixêwpia17 Tpioo,
IXXaaTtoarr, TpavoTEpv
)8
t19 xai
xaapwTepov,
xai oi.rfioXwvot
ttiyvufxs'vr,?, V;vor,20xai
aXiCTa
SasiXEiavopavcovyoi TiEaar
toT Si u.Tatwv
'XXcDv
âffavo,
uXXov
SE7to
twv
XXojv,to
TTEppiiOai21
0SOxai
f,
vT duvsiSo'n
aiayvr,
<tTrpa
ox
Eyouca22.
Ka\ TaTauv
(7T6pov
. Kott
v23t fito
p7inoi.iu waXtv,
v
oy^wtj wap*
auTouduvTEsiVr,; va; OExaXYOU2'4,
As'youtto;
[117]
5
10
15
20
25
30
35
IC'tO't'Ole;
rp'ljatv
&VotO''t'ocaw, xpl!J w,
&V't'Il7tOatV
1
toutoi rjdtv

vacrraffiv, xpt'div,
vTaitooociv
xot Sixaioi; tov @eou
ata.Qjj.6lc , [xeTa ttjv
vaffTaffiv xat2 ttjv xpt'aiv xr,v3
vTairoSocriv slvai
7roâtvo'(xevo! w;^
a
itpoxepov
irvTw o
yV0*
P.6V7jV.
10.AjXov oOvex toutwv airvTwv, ax;
oaa tiv
twv
ytoiv
Si' TTTOtffia xai
roxaX^soi
&elSov
Tcspi
tj {xeXXouffrji;
xoXaffEwxal twv ev
aTvj
cewv xai
[/.apT(oX5>v,axiayaceiai
tivs twv
[asXXovtwvraav6
s
xai oov 8iaxu7rw(7t,
XX' ox
7)o) icapovTa
xai
ivepyouuieva ^pyâTa, /.acnrep

AavirjX ty)v
(AXXouffav xptctv xeivyjv irpocp]TixwSiaypcpwv,
Êswqovv1 anqffv'w ou
qovoi rrjoav,
xai
xoitiJ qlov exOios*,
xai
fii6Xoi tfvetoydrjoav,
xat rd xai r
ysvovs'
89)Xov
yp
w ou
yyove.
TaiTa,
toi o
TTpocpiqTr, 7cveu[i.aTtxw<;upossix-
VUTO9.
11. Et totvuv xat to stpifxsvoui; aTtavxa
Xo'you;
xai to t^ ixxXvicia^(xwv
euffss;
cppovv][x.a
4
ours atcovioxoXaai tou
(xapTtjXou,
ou'
/]
SacriXsiatou otxatou xsXaev,
XX'
exaTspoi Trpb
T7)VxeXsiTr,Ta
xai
tyjv
xax' îav
a7roX)t|;iv
4twv
TjTOi[/.a<T(jiviov
auTOiIxeivvjvtt)v fiiXXouffav12 xpidtv
sxSôvTat,
ttw Iti
TCapaSeîxea
TE xai
<X0YXwP>i-
joixevoIXtiv
Tiv
TifAMpiav"14 rco
to vuv
ivpye-
aai
xaiiip TepovTrpo'axatpovT
twv
(Xffwptw-
cavTOiv xoXoceiv15ûâ, tt; xaoXtx^ Ixeiv^
TitjLOjpt'aapyouff'/j
xai twv csscsTaTwv TE xat
rcovYipoTatwv
xai axcov twv
Saiaovwv
OU7CWxaT5
Ixivrjv xoXaôfJ tsvwv 'ExSs^soOai yp
xai auTo
f/jv xpaiv ixEivY]V5 eto aTCoaToXo
IIsTpo<;
Iv
tt^
fiTttffxoXr, XyEi16,xaaTtep
Iv
eoxtt)
xat
oectjxo
iv
tw
aSrj xaTsôuvou,
XX' oottoi
xoX<j6ai"El
yd dyytXtov d/.iaTrjodvTU)v]1 cprjsiv
o so
oix
l(psioazo,
dXXd
osiQat aov rprapcJ a
naQswxsv, e xioiv rr}oovf.isvov. 'Axoei,
oti
1. vraTtSofftv om.
QOC; in R ad marg., hinc
wpaov,
inde
wpaKTaTov, quae
vox iterum recurril
paulo
inferius. 2. xat
sup.
lin. P. 3. t^v om. C 4. d> xai M. 5. Si' out. elSov xai nox. R.
(i. yjtyavtwv (xsXXvxwvG. 7.
stpet QOC. 8.
x8y)(js
RM. 9.
irposSstxvuvto
M. 10.
povijxa Q.
11. irXauffiv R. 12. (tvoudav C. 13.
iapaSe$w(XaQ,
sed cum o
supra
w. l'i. Loco
tijAtopiav
scripserat xiovi R,
sed delevit. 15. xoXetvsup. lin. A ad
marg. R, deleta
per
errorem
syllaba
twv
iri
ptwffavxwv.
16. Ad
marg.
R on eo; uffxoXo; IIsTpo y)<jvv
t^
ato
Itiktto).^ xS^sdOat to;
8ai[xova; Trjv xpiirtv.
17.
^[iapTiffvTwv
R.
a) Cf. P.
G.,
t.
36, c. 424. b) Dan. vu, 9
sq. c)
II Petr.
n,
4.
Baptisma,
in octavo
decalogi
novi ab eo editi
praeceptoa
Crede
praeterea
resurrectio-
nem, iudicium,
mercedem ad iustam Dei
lancem exigendam ,
mercedem nimirum
statuens post resurrectionem et iudicium, ut
quae prius
reddita omnino non fuerit.
10. Ex his
igitur
omnibus illud
perspicue
apparet, quaecumque
a nonnullis sanctis per
visiones et revelationes visa fuerint de futura
damnatione deque impiisac peccatoribus
eidem
obnoxiis, ea futurorum adumbrationes quas-
damac veluti delineationes esse, non autemres
iam
praesentes
et in actu
positas.
Sic futurum
illud iudicium more vatumdescribens Daniel''
Aspiciebam, inquit,
donec throni
positi sunt, et
tribunal sedit, et libri
aperti sunt, atque
haec et
illa
facta
sunt. Constat enim, haec peracta non
fuisse, sed
prophetae
illi in mentis excessu
praemonstrata.
11. Si ergo tum ex omnibus allatis rationi-
bus, tum ex pia
Ecclesiae nostrae
sententia,
neque
aeternum supplicium peccatores, neque
regnum
aeternum iusti
adepti sunt, sed
utrique
ad ea perfecte
ac
pro
suo
quisque
merito
consequenda quae
sibi
parata sint, futurum
illud iudicium
exspectant, qui
fieri
possit,
ut
recipiamus et
admittamus aliamaliquam puni-
tionem, quae
iam nunc
perficiatur, aliumque
ignem temporaneum, quo
animae eorum, qui
mediocriter vixerint, excruciantur, dum uni-
versalis illa
suspenditur punitio, nequissimi
vero ac scelestissimi homines, imo daemones
ipsi
nondum illa afficiantur? Namdivinus apo-
stolus Petrus in
epistola
sua dicit, ipsos
etiam
iudicium illud
exspectare,
in inferno veluti in
carcere ac vinculis detentos, nondum vero
cruciari Si enimDeus, inquitp, angelis, post-
<7//<7/n /?<?CC<7~/?~, /?0/7 /?~~yf/~ <~7A?/7/ quam peccassent, non pepercit, sed catenis
inferni
detractos in tartarum tradidit in iudi-
cium reservatos. Audis, illos
priore potestate
f. 74.
118
[118]
r. 7i\
5
10
1)
20
25
30
35
1.
fcffixompty
H. 2. Si om. R. 3.
Ori,v A lxevr,v alii omnes. 4. xmirrAxa* C. 5.
pa
QO; ad
marg. in R S ol Aatvot
xaapx^ptov XYoU(Tt, xo-jto ta
xwpov ^ xc Uyo^ evaf
-fcouv axn rj
evvota xoO
xsttuvo-j. 6.
êTiîXow P. 7. xai
<7uyxi<T|xv PMO aupceianv R. 8.
mnhikwtow G
9. en {.v PQOM. 10. outa>x G. 11. Ad
marg. R gti
np ffW!xax.x6v, âtou; ^x; ou xoXCei
12.
et,ra>(ievM. 13.
8-âipatvEiv
OR. 14. nai O. 15. Se G. 16. Loco noTTXwv iterum scri-
pserat R
xsxotfinxvwv, quod mox delevit. 17. v
sup.
lin.
P; fi)Ae6P. 18.
Y,v^va O. 19.
xôm.
CM. 20. Ad
marg. in R
habetur, hinc
quidem pa?ov, inde vero laxov
8, 6xt
epntat
v xa
itpi
tv
^yav 'A6av<rtov ptorr.aeai to-j
'AvttfZou ; atoSvovrai ot rs6vO)T3tv
vizkp aiv&v Tlvo|iva>v
/.EtToupytv, xxi 7roiv. 21. Locus e Pentecostario
assumptus
iam habetur
supra, oratione prima,
p. 40, 1. 25
sq. 22.
(TwxripiwYi P.
exspoliatos distineri veluti in
carcere, dum
iudicium illud
exspectant? Pari
profecto ra-
tione
pessimi peccatores cruciantur quidemex
parte, nondum vero in
ipsummet supplicium
coniecti sunt. Dixerimus
ergo poenam, qua
medii
aflficiuntur, moerorem
esse, vel con-
scientiae
pudorem ac
stimulum, vel
paenitu-
dinem, vel inclusionem et
caliginem, vel
pavo-
remac futuri
ambiguitatem, vel solam divinae
visionis
dilationem, pro ratione
culparum
ab
unoquoque admissarum, et rectissimus habe-
bitur hic sentiendi
dicendique modus; animas
vero
incorporeasacorporeo igne
cruciari expur-
garique, dicere omnino
nequifnus; eos autem
qui
id
dixerint, rogabimus, ne nobis
indignen-
tur, si rem haud facile
excipiamus. Nisi forte
existimaverimus
ignem ab eis
per allegoriam
dictum fuisse vel callide
excogitatum ob ali-
quam illius
temporis necessitatem audien-
tiumque utilitatem has enimrationes ad excu-
sanda nova
insolitaque dogmata et
Scripturae
minime consentanea subiicere solemus.
12.
Quapropter preces illas
pro mortuis,
quas Ecclesia ex usu ab
apostolis ipsis patri-
busque accepto peragit in
mystico sacrificio et
inaliis
quibusdam
caerimoniis, quaeper diversa
tempora
fieri
soient, pro omnibus
aequaliter
fundimus
qui in fide
obdormierunt, easque
omnibus nonnihil
procurare et conferre
pro-
nuntiamus, efficacia et
utilitate, quae ex
ipsis
derivatur, in cunctos
redundante in
pecca-
tores
quidemet in
cos qui in
inferno detinentur,
ut tantillum relaxationis
percipiant, etiamsi non
plane liberentur, prout Basilius
Magnus ait in
precibus ad Pentecosten
recitandis, haec ad
verbum scribens
Qui et in ista omnium
solemnissima et salutari
festivitate, expiatio-
nes
quidem deprecatorias pro iis, qui
in
inferno
detinentur, dignatus es
suscipere;
magnam vero
spemnobis
praebes, relaxatio-
nem
eorum, quibus plectuntur, suppliciorum
xat auToi
TTjv
TcpoxEpav?ff/v ^)pv)}jLvoi
xvxat
xatEp
ev
Offucoxjpiw1,tyjv xpi'uivrpoaooxwvx;
EXEIV7J V; Olixw 8
2O^7t0UXOttO TWV
(XUiapTloXSiv
axpoi xoXaovxatjasv
ex
[/.pou,
ouitw os axr,v
3
xf,v
xoXaatv
(jnr7txfe>xaai 4 Aityjv apa:i
xat
xr;v
xojactou;xoXaouaravgvat
^davrec,r, (juveiodro;
attrûvr.v
xai
fiaffavov, v) (jusxauEXov 6 rj aroyxXEiff-
(xv7xat
ffxoro,r, cpoov
xat
Sr,Xtav
rol
jxXXovTO,
7)
xat
(iovjv vagoXr,v xj sa
Ewpi'a;
xaxJ
vaXoyav
xcov
TtejirXrlui.;jt.sX]avo)v 8 axot,
eXo-
ycriTaT*
v
Ety]fjuvouTO)10xat
povoovTe;
xat
Xryov-
xe*
Trp
Ss
(jtofxaxixovffwjxxou; ûy xoXaêtv
xs
xai
xaOaipstv11,
oux' av
et7rot[xev128\ta xai xo;
stTro'vxa
TrapaixrjdaeOa{jLrj Suff^spaviv15^,pv,
d
âSt'w 7rapaoû.ea. Taxa
SI xat
roouiv
aXXrjyoptxtrti; axo
eprjXE'vai
x
irp, 7]oxovo{jLtxw;
7rpo<; yjpsiav
xtv xoxoxe
xatpou
xai xwvxouo'vxwv
(ocpE'Etavxaura;
yP f aixt'a; 7roStSdvat xoT
xatvoxE'pot
TExat
exposai <
' oo'yjAafft
xat
xr, ypay,
(J ir,fjioXoYOUfjtE'voti: stwOarxEv.
12. At oV'faxa xai
x vicip
xtov
xexotav)u.E'-
vtov
Eâ, IxxX7)(ita7rap
xwv aTroaxoXojv
6
axcvxat xwv
Tcaxs'pfovIxSEaavyj
rcoiEtxai vTE
xr, uiuffxtxi
Ouataxai Iv
aXXai
l7
xiort
xsXsxatxax
tatppouxatpoi; yivofJ if'vaK;18^ u7rp
iravxiov
6aoi'o);
nrotofxsOa
xiv e'v
xj19 7rt'<7ii
xxoiarl(uvwv, xat
7raarivaux juvxeXevxt xai
<TiVi(jipEiv cpauiv
xat
7rpoaTcavxa; StaatvEtv
xyjv
xti'auxwv
ovajjitv
xai
dcpXEtav20-xo [aev uapxwXol
xai ev toi
a) xaxaxxXt<7(J ivou<
iva
txtxpa
xivo vdEOJ i;
TvyjuGiv,
i xai
fxr, TeXsi'aTraXXay^
xa xoox
cpyjaivuEya BacriXEioev
xat eIxyvrisvxyjxocxTiv
vayivwffxojjivai sya
xaxa xax
^(ua yp-
tpwv21-
'0 xai Iv
xaxrj r/j 7ravxXt'wIopr7,
xai
aioxyiptoiSfii 22 Xafffxofjtv txEaioui;

&Tr=p
xwv
xaxE/oiiE'vwv
iv Sou
xaxatwffa;
SÊffOat,
119] Y. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATOR1O. 110
5
10
15
iiO
25
usyXai;
Vs.
Trapycov^[xv IXnoa: vsatv xot
xare/ouLvot
twv
xaT'/vTO)V
auxo;
viapwv
xal
Tapa'û/r,v Trap
ao
xaTa7ru.TTcr9ai2
. Kai
auaaffTOv oGSvet utto toutiov
Euyouea,
7rou
ys
xai
uTtp
ffEowv ISta Tivi sjauevoi3 i<r/]xou-
aTjffav,wv"j uaxapia
0gxXa
tjv
OaXxwvtXXavex
toj ycpou
4twvaewv
[XTe'ffTr,a
rat
Euya
xai
uiya rp7)ypto<;
AiXoyo,
w
cpaut,
tov
SactX'a
Tpaavo'vii. 'AXX' vj
to sot
xxXr,ffi'a
twv
u.vtoioutwv ooaaw; inrgpsyeTai6, to S'ev 7n'<TTt
xr/.oiayjiuvoi aTraai,
xv
uapTtoXoTaTOi etev,
';aiTTai Trap
o xv;v 'vEcrivXOtt xoivyj xat
101'auTCsp
aTtov
gyouv).
Kott TOUTOov/ov jxv
~r
1
xai g; aT)i;tti(; rcsptr1TrTtx7J ; cewvv' ndvrwr
yap cpvjo-i
rwV 6>'ttIotsi
xey.oiui]iutvtov' o^Xov Sg
V. twv
TTpoXTEEtavwv
7to
[xeyaXou
BacriXsi'ou
sidvwv orXov
os
xai s;
wv
cpr,crtv
aaxapio
'Iwav-
vr,<;
s
XpucroTOao
Iv to gt TOxaTa
'Iwavvrjv
V
ayyXtov '/iyrjTtxoT9,
Iv
jAiXia|?*
El
jjisv
ut.3tpTwXo;
TEvrjXco xat 7coXXtw

0oj TrpoT-
"
xsxcouxw;,
O
Saxpuiv,
aaXXovSeoB
Saxputv
uovov
(touto yp
oov oceXoIxst'vM}, XX
Troietv Ta Suvaaev Tiva
7rapa;jiu6iav
atw oo-
vat10, r,u.0(7uva<; xai
irpoacpopa
. Kai aOt
v
ty, gS'/jyrjffgtT); ^p KopivOou; ttowty)<
aiXia
-r ;'J Y6tY' I~i'xa~TW,OC,
rXsY,9E,
'1
fjLaT',
Totaog
cprjffi'v
Et
aapTwXo irrjXg,
xai St
touto S
âiptv,
oTt
ivexo'7f/j
tat
aapTûaTa
xai ou
Trpo<jyix ttj xaxt'a, xai
]3oY]ev,w v
olovTE
rMou Saxpugiv12
. Kai u.TaTiva* Ti
1.
7tap ty-jyyv
M. 2.
7tapa7t(jL7re<i6at
A. 3. Ad marg. R oti -rive; Ttiv xpiTiavow \>itp xaiCiv zCi-
[jlevoi,EcerriXOCTOyiaav. 4.
yopo-j
M. -5. tv
paavov
C. -6. Ad niarg.
H
'ti yj
to-j (-)eo-jiy.y.lr\aia. np
ffEoiv
oOx 6uxeTat. /.X' uirp moxque.
ima
pagina. subiungi(,alia
tamen manu
Xpu<toiit6[jlov v ij.r,>a
(sic) )-?' to xat Mataiou
(sic)- <pyja-l yp v TM x'ei Tf,; arr/.a; (=
P. G., t.
57.
c.
'f26, med.)-
'H cl
fxapTta TOdaTTivhiiftrpi x)X8a, w; jay)(xuptai Tr^yaT; xxapat TaTr,v va-rai, (xvoi; oxpuci
xai
o(xoXoyi<Teaiv . Mvoi; s^cri Sxpuai
xa
?o(xo>.oyTi(Tai-
el
yp yjv
xai
k'j to xaaipov jiapTtav, t; aT, =\~v/
v
Tro/jaaTO (sic) ooto; vo-j- (ir) 'vto; 8
irupb;
ro
y.aapovTo.
Ta
ixpta (sic) sr{rsz
xai
tt,v ?o(J io/.6yjaiv
( 60vatv i/_ovTa xapat. "Apa
oOx <ttiv
wypxaapxiijpiov (postrema haer verba. resecto niarg. infer.. vix
legi possunt; tum averso folio :) Xp-jcroatopiou 7ttv jv tw atSy 'A/.' 'iav
âpTr; ijt r,(jiapTov
TaTj; Tf,; [i.oXoya; oOSsv v(Tpov. OOS
xaput pa. Xp-jffOffTfxou
v zr\ ^r\xr,<Ki
to
pv' 'ia)[io> zr,a\
yp"
Aov
yp [j.o),oy^(at
tv
'A5[i
Ta
Ttnz\rlu.\xva.(sic)1 s?' Tpav[xstaajpei ty;v akiav, xxtvr, TiXiv
sut tv to).ov. Aov e^v
r,[xpTW[J iV(sic), yivofAif)<Ta[xsv XX' Sioo; ei5w;, Ttrj ftoXoYatf,; ixapTia;
).y<n ari
t^ fiapTia;, TtiEi ii\v <}'uXivaiffxwTev
. 7.
jrpoTOstu.s'vwv
R. 8. Oui. ('.
9. Ad
marg.
R ti
Ttpotpirst ft\L&;
Xp-j<T6<TTO[xo,
rcotv
XriÔffyva;
xai
eixoupyia; Oitp
twv
tevswtwv. 10. Ad vocem Sovai hoc habet in
marg. scholion R iv tm n-jpt ;w
xaapT-.x)
ISei snetv, el
f,v ),w;* [xy] et7tvTo; 6, S^Xovw; ox s<mv, XX' va Xar, rids, tf,v ao-3v)v
to-j aryvi5To;xai Trjv 8r,Xt'av
toO
tu.s/ôvxo;, ; >.SYijj.offOva, irperaspE Xeixoypyc'a; xai ffa xv XXuv
yawv
rsXe
U7cp
xiv tOvcwtojv.
11. vX07ttR vexm] M. 12. o
SaxpOeiv
om. G.
a) Cf. P. G., t. 59, c. 348. b) P.
G.,
t.
(il, c. 361. c) Ibid.
et
refrigerium quoddam
eis a te concessum
iri .
Neque mirandum, nos
pro
istis
rogare,
quandoquidem sanctorum nonnulli.
pro impiis
cum
peculiariter orassent, exauditi sunt. Sic
beata Thecla Falconillam e regione impiorum
suis
precibus transtulit, et
Magnus Gregorius
Dialogus, utaiunt, Traianum
imperatorem.
Pro
eiusmodi tamen hominibus Dei Ecclesia neuti-
quam deprecatur: iis vero omnibus qui in fuie
obierunt, etiamsi scelestissimi fuerint, condo-
nationem a Deo
postulat, preces
et
publie
et
privatim pro
illis fundens. Id
patet quidem
ex
illa
ipsa
collectiva formula, nam Omnium, in-
quit, qui
in
fide obdormicrunt patet
vero ex
antecedentibus
Magni
Basilii verbis: liquet
etiam ex iis
quae
dicit beatus loannes
Chryso-
stomus in suis ad
evangelium
secundum Ioan-
nem commentariis. homilia LXHa Si
pecca-
tor erat is
qui defunctus est, qui saepe
Deum
offenderit, deflendus utique est: imo non
deflendus tantum. cum id nihil ipsi afferat
utilitatis, sed a facienda sunt, quae possint
illumiuvare, ut
eleemosynae
et oblationes .
Et rursus in commentario in
primam
ad Corin-
thios epistolam, homilia XLI.haec att1' Si
peccator excessit. propterea etiam laetari
oportet, quod
interscissa sunt
peccataet vitio
nihil adiecit: et, quoad
eius fieri
potest. ei
succurrere, non
lacrymas
ciere . Et
post
nonnulla' Cur
ergo
doles? cur lamentaris,
[120]
f. 75.
5
10
15
20
25
quando defuncto
potest
tanta conciliari
venia? In
expositione
vero
epistolae
ad
Philippenses iteruma Si
gentiles, inquit,
una
cum defunctis res
ipsorum
cremare
soient,
multo
magis te, qui
fidelis es, par
est ad
defunctum mittere ea quae ad
ipsum perti-
nent, non ut in cinerem reducantur velut
illa, sed ut maiorem illi

gloriamconcilies; et
si obstrictus
peccatis
erat
qui vita functus
est, ut peccata eius eluas; sin

iustus,
ut illi
mercedis ac retributionis augmentum acce-
dat . Et vero ex
ipso dicto illo a vobis
allato eMachabaeorum
librob, utpote apto ad
probandum, bonumesseac
salutare promortuis
orare, ut a
peccatis solvantur, constat, propitia-
tionem illam
sacrificiumque pro
iis tantum
oblatum fuisse, qui in
impietatem idolola-
triamque cecidissent. ludas enim Macha-
baeus, inquit, cum populum, cui

praeerat,
ab
alienigenis hostibus caesum

vidisset,
vesti-
busque
eorum
excussis, condita in eis idolo-
rum donaria
comperisset, sacrificium ac
propitiationem
statim
pro unoquoque eorum
Deo obtulit .
Quare
si eiusmodi hominibus
prosint Ecclesiae
preces supplicationesque, et
multum lucri eis conferant, ut
qui nondum
1.
ffyvriffaYaYev R. 2. <>iXtitm<iôj; R I>iutni<Ttou;M. 3. Ante ro; iterum scripserat priai R,
quod postea erasum fuit. 4.
ox
va-xeva om. G. 5.
rcepiaXXii;
R
jreptdXX^
M. 6.
etTj
Te6vy)-w;
QOC. 7. YivM. 8. Tva x
(A.).j9d; AR, in quo ad marg. habetur
sequens
scholion
Af,Xovpa
Et xai fiy, Po/ovTai Aatvoi
ftoXoYev
8tt
xzpv
Tt xl to ).ov x xtv (lacov(iapTta;, X).' o-jvxaxaKtffô-ovxai
ai
xovte;, /.ooKTE xi al
Yaoepyai
al
rp
aCxwv xtSv xeOvewtwv
Y'v(j.evat X-jXqpivartv w; eo; yjffi
Xpuor6cxo|x.o,
xai oO tb
7tap' axot;
xaOaptiQptov.
Kai 7taXtv v ci 6(iT)X{a(sic)
xovi xax
Maxatov (sic) oxa>
7|<riv
Xpu<r(TXO(i.o; (=
P. G., t.
57, c. 69, med.)'

KaBnsp yp
exoj
xarappayvxo; ooSpo a!8pt'a yivExai
xaap,
owxw xai
Saxpuwv xaxaEpoixvwv, Ya^^>i yvETai xai EJ a xai xb x xwv
jiapxrjfixwv avt^sxai
axxo;. Kai
&ap $ Saxo; xai 7cvyfi,a70, oxto; nb
Saxpuv
xai
iojioXoYâeto; xaatpjieOa w/tv, v (ir,
pb; 7ct8EtStvtoto
7toi>(iv
xai
rcp; iXoTipiiav .
"Apa
oi
4o(xoXoy)6vTe;
xat xXa'iffavre xapot (sic
=
xaapoc) wtJ TtepEt
panxtffjjiaxoc xu/ov apa xi(j.tpr,xoi. Sequitur ima pagina alterum scholion
Xpydoerxjiou
Et; Tbv (sic) xax MaxOaov v
(tr,Xa (sic) r,. tjcti yp (P. G.,
t.
cit.,
c.
70, med.)'
'Eni (isv yp
xiv ?)9ev
txacTTjptov,
aa v
axp(nr,, ox xeuSiox^v xXafftv (tsx xrjv noâsiv
vxayOaSE,v
ffxUYvao^; (Avov,Xusa;
xriv<}jpov
xai
ff-jYYvw(irnraXauffa;. i xoijxo roXX
uspi Ttvov; t^v
Xpiax taXyExat,
xai
jiaxapist to;
nvovvxa; xai TaXavtEt to; yEXvTa . 9. 5 8V) R. 10.
7cpoaT)VEYxaxe
A'
TtpodEvYxaxeR, addito
tamen ad
marg.
hinc
Ypôv' tpo^vyxaxs, inde vero x
rpocrvexv wap -rr); pXou
twv
|xaxxa6ai(v
pTjxov.
11. MaxaSawv M item 1. 17. 12. xe C 13. xat yj Ouata om. R. 14.
jiaxaato Q, addito
supra versum altero x. 15. im xoxot; ORC. Ad
marg.
in R
utraque ora patxaxov. 16.
loyyovoi
A. 17. te solus A. 18.
slo-ypoueriv AR. 19.
xaraxexpu[J t.fiivot; QOC. 20.
yevjiEvat M.
a) Idem locus allegatur a Ioanne
Damasceno,
P.
G.,
t.
95,
c.
252, quasi
ex enarratione in Epist.
ad
Philippenses
et ad Galatas, itemque
a
Iosepho
Methonensi in
Defensione quinque capitum,
P. G.,
t- 159,
c.
1240C;atreipsa legitur in homil. 31(alias
toivuv
Xy6'?;
Tt oi
6pr,veT,
bitOTt
Toaaur/jv
ouvotTov
<tuyyv<*>P7)v <J uvEtffaYaYv
tco
ffsXo'vxt
KcvT-7,Trpb<t>tXt7CJ tyici'ou2
a36t
El
"EXXrjve
pjff
ffoyxaTaJ caioudt to3 <x7ceXo<J t Ta

sauTwv,
iracoye uaXXov
a tv irtaTOv
aujjntapaTrfjt.jm
Sel TM
7riffT<o
to
otXEta, ofy
tva
Tsapa Ye'va>VT3tl
xaO;
sxeva4,
XX'l'va
fiovatoutw 7CEpi<xXv;:i
tvjv ooijav
xai Et
[ivaâpxcoX;
Te6vr,xw;6 f/,
?va
Xdj
Ta
jxapT7fA.aTa8'
si o9
oxato;,
tva
><
7rpo<6>ixr) yvrjTat jjuaQoxai vxiScEw.Kai ooi
Trporjvvxaxe10^tov
w; Exttj (J tXou
twv Maxxa-
at'iov oTaSrixeTev
12
oeS]Xou{J ivov,
xaXlv svui
xai
owTTjQiws
to
vntQ
nv dnoBuvvriv
svyjsoBai, onc v twv
dfxanwv dnoXvioi,
SrjXvdTiv, >
u-rrpfferj<jivto)vor^sov
xal eSwXo-
XaTpjaavTo>v
6
Xa<j{/.oexevoxat
f,
Ouata
3 YY^~
vr,Tat.

'Iouoa
>/y*P*ri<riv
&Maxxaao* Swv
tov utc' auTovXavTSavaTaiavovCntotwv XXo-
uXwv, Ipeuviqffa;
axwv to xoXtcou; Xal evov
upb>vetSwXa,
Quaav xai tXaauov auTtxa
U7c=p
IxauToi toutou tw 0ew
upotrev^voêv
. Eouv in\
to
TOtouTOi;45*lr/ovaw l6a ttj ixxXr((7ta e/at
te1 xai
8Ey)<7t<;
xa\ ttoXuto
xE'poo;aTo(juvekt^-
poufftv18,
Ste
S^j[i.r)7rojxaTaxExptfivot19u.yjStrjv
^cpov
to otxacTO
SeâtAsvot
xai i t/jv xXaaiv
l|J I.7tffOi(J t,TCoXXJ (i.SXX0VUTCpT)V{J la0)V YlV0U.Vai20
32)
in
Matthaeum, P. G., t. 57, c. 375 B; sane in
laudatis Chrysostomi commentariis in
Philipp.,
si bene
legi, neutiquam occurrit.
b)
II Mac.
xii, 40sq.
Haec eIoanne Damasc. exscripta sunt,
P. G., t. 95. c. 249 B.
[121]
10
1i> 15
20
25
30
35
ta
(jLeyiXa axo; vâoum1, xat '/) t)
twv
oixat'wv otitoxaxoKrofaouffi
xXrjpw,
av
iXa^tcrtarj
xai
xocpa
Ta
atxapT^fjiaTa, y) te'w yov2
Iv o tui
(jL'vovTa 3xoucptoi(ji
twv
Suff^gptov
xai
TcpoIXiriSa
jrav!|ouffi jfp^fftOTt'pa.'
"Ou os xat
Tcpo
xol
Stxaw4 xexat ffi'w;[woffavTa5r)
twv
efywvTou-
Ttovxat fjiaXi<jTatj jjLuffTixrj; 6uata SvajjLtSiaai-
vgt, 'xE xai auTo TsXsTovTa xai Trjv Ttpo
Tyaov6
ItuSouiv ei
TcpoffXafxvovTa
xai
[xv^Ttoi
TEsiatt,; f/.axapioT7jT0<; <x7CoXauovxa(;, SjXovl\ wv
socpvxwp
Aiovcto iv7
xyj ewpta8
xo lin twv
Epw9xexoiu.rj[xv(ov[AUCTrjpioo
xov
lEppyrjv a>7i<7tv
aiTSt<r9at
7tap
0eo to; aiw;40
0
piwaaat
Tr,vcpavoTaTTjV
xai etav Cwvjvxax' ^t'av uto
tojv StxatoxaTtov*2
uy<SvvTiSiSopiv/jv
xai ta
7tr,YYeX{iiva
xai
7ravTw;SwpriOyi(j{xsva yaa, w;
av
IxepavTopixov
ovTatwv
sapjrixwv SixatwfxaTwv
xai Totsta
Stope
w13o!xeia iijaiTovTa/api-
Ta xai to;
7rapo3ffivlx>avTopixw(i.^>aivovTa,
oTix
Ttap'
aTOxaTa
Effjxov Upov IaiTOUfjisva14
7rvTtoeffxai to xaTa i'av

ojt,vTETeXeiwit-
voi)o . Outo); i<;'tavTa vj; Suv{jLt; TaoTj
SiaatvouffTj
xai
tyj
cxtcotwv
e^wv
xai twv
(xu-
atixwv teXetwv
J ioviEia;
tox<tiv
(jiouauvTEXouaj
6
to iv TTtaTEi17
xexoifxyijxsvoi;, w; TroSSEtXTat,
ooi[AiavvYXYjVvuTropôuaavpwjjiEVTMXIyovti
Xyw, fiovoi; to v tw
xa8apTV]ptw itupi tjv
TOiaur/jv Sorjeiav Ttap' ^[xwv<8 ffuvEtar<pp(eai19.
13. Rai 8 SE
fxsucpEffE 20 ^fxai; endvTa,
to;
xoXou6r,ffEi
tw
5oY(i.aTitoutw Xwrj
twv
yjwvxai
âOujAia
to
pi'ou, o^w; vaYxat'to,
XX' w e'voe-
Ô(XE'vb>; xoXou6ouv2rEtp^xafjiV. TivfJ isv22 y^p23
tffoj cporjffEi24
to
xapcriov25IxeTvoirip, optfjiu-
TaTOVfitvai
XsYOfXEVOV
T26Xai
7Cl<J TEU0fXEV0V Tlv
SI ra'vTw; sic
p"<x6uaiavIjjiaXsT27
xai
[AsXEi<xv,
ttoov28
fxv
iaTiv
Yvoou[Xvov, Trpo'ffxaipov
Se29
#[*to
1. v-jffo-jffi M. 2. yov om. A. 3.
jievovTa M. 4. Sixaiou (ad marg. Stftaitoc) C. 5. pitoavTtv
QO. 6. t
ya8v A.
7. v in A. 8. Ad
marg. R ti Sixaiw piwffavxe; ouuw -cru xeieta
V.ov.upi6rt\ToTrffxn A. 18.
0(jit5v QO *l(iv PM
f,(jL&vRA, addito tamen in R
supra # 19.
zloip&aica R. 20.
fifiênai MQ, addito e supra ai in Q. 21. xoXouo-jv
AQO
reliqui
xoXouev. 22.
(xv add. ad
marg. R, in
quo
altera
paginae ora habetur
-iroipopa,
pauloque inferius X<n; tf,; roop.
23.
yap
om. M. 24.
ofag PQOG 25.
xaapxriptov RM.
26. xai ).ey6|xev6v xe A. 27.
(iXi C. 28. jtoioijv (ad marg. ito) C. 29. xai
wpoax.
Se R.
a) De Eccl. Hierarch. c.
VII, g
7 = P. G., t.
3,
c.
561; cf.
supra, p.
2.
condemnati sint nec iudicis sententiae obnoxii
nec in
suppliciumdetrusi, multo
amplius medios,
si pro eis factae fuerint, coadiuvabunt, sive in
iustorum ordinem referendo, si minima fuerint
leviaque
eorum
peccata,
sive adoloribus suble-
vando et in meliorem
spem provehendo,
si
interim insua
quidem
conditione relinquantur.
Ac
quidem
in eos etiam, qui iuste sancteque
vixerint,
cum
precum
istarum tum
praecipue
arcani sacrificii virtutem
pertingere,
cum et
ipsi
imperfecti sint, et in bono
acquirendo semper
proficiant, necdum perfecta beatitudine per-
fruantur, ex iis constat
quae
rerum divinarum
explanator Dionysius
in
speculatione mysteriiil,
quod pro iis qui sancte obdormierunt, agitur,
asserit
Antistes, inquit, iisqui sancte vixerunt
a Deo
adprecatur
clarissimam
divinamque
vitam, pro cuiusque

meritis ab
aequissimis
illislancibus retribuendam, necnon
promissa
ac
profecto
donanda bona est eniminterpres
divinorum
iudiciorum,
divina dona ut pro-
prias poscens gratias, praesentibus

etiam
aperte declarans, ea
quae
ab
ipso pro
iure
sacro
postulantur, prorsus
eventura illis, qui
secundum Deum vitam consummarint .
Quocirca
cum in omnes omnino virtus illa re-
dundet,
subsidium vero ex
precibus arcanisque
sacrificiis obveniens iisomnibus simul
proficiat
qui
in fide obdormierunt, ut ostensum
est,
nul-
lam arguendi viminesse
comperimus
sermoni
dicenti,
solis iis
qui
in
purgatorio igne
versan-
tur eiusmodi subsidium a nobis conferri.
13. Illud autem
quod
nobis vitio
vertitis,
dictum nempe a nobis fuisse, ex ista
opinione
induci morum
perniciem vitaeque socordiam,
id diximus, non
quod necessario, sed
quod
probabiliter
talis consecutio inferatur. Alios
enim timore forte
percutiet purgatorius ille
ignis, qui acerrimus esse dicitur ac
creditur;
alios vero in
negligentiam iniiciet et
incuriam,
122
DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. :i22i
f. 7.V.
5
10
15
20
25
3ii
35
dum
qualis demum sit
ignoratur, temporarius
tamen esseaffirmatur.
Siquidem multos audire
licet dicentes
Opto ut
purgatorius ille ignis
post mortem
habeatur, nimirum ut tuto
pec-
cem,
exspurgationem illam
exspectans
. Pari
modo alii dicunt
Opto ut tormenta illa
finem habeant. ne scilicet curae mihi sint
culpae admissae .
14. Quid amplius? Dicentibus nobis, opinio-
nem illam a nullo doctore traditam fuisse,
eammire admodum statui contenditis ex illis
Basilii
Magni verbis', ubi orans a Deo postu-
lat, ut mortuorum animas in locum
refrigerii
transferre
dignetur. Qua
quidem
voce illud
significari dicitis,
supplicie per ignem cruciari
animas, pro quibus,
ut in statum contrarium
traducantur, obsecrat.
Atqui mirari subit, quo
pacto quod nullo in loco suorum sermonum
et
precum
sanctus ille dixerit, neque significa-
verit, se scilicet
orare, ut ex
igne purgatorio
eiusmodi animae
liberentur, id vos vocis istius
ope aucupemini
et eiusmodi
opinionis illum
fuisse autumetis quasi vero ad aliam
aliquam
condonationem et ab aerumnis liberationem
significandam
vox illa adhiberi non
possit!
Sed
quid?
David
quidem ait'' Remitte mihi,
ut
rfrigrer priusquamabeam, non certe
quod
igne comburatur, sed quod diversis in
angu-
stiis versetur.
13. Quoad Gregorium Nyssenum, celebrem
illum
doctorem, mirum vobis videtur, imo
aegreet acerbe ducitis, quod hanc protulerimus
sententiam, illumscilicet arecta doctrina aber-
rasse, homo ut erat, et
existimatis, omnia
dogmata universamque Scripturam
hoc
argu-
mento
pessumdari.
Ad haec vero
dicimus,
maximum esse discrimen inter ea quae tuma
canonicis Scripturis pronuntiata, tumab Eccle-
sia tradita
fuerint, et ea
quae doctorum quis-
1.
ysvo.asvov
C. 2.
xaapxjpiov
RM. 3.
syxojiai R: ad
marg. wpat($raTov. 4. xt, xi QO.
~>.
B'r/rjiZ.&aba.i
R. 6.
nap to Osov AR. 7. avvTwv om. M. loco vacuo relicto. quia vox legi non
potuit.
8.
vayaysv (ras. v)
C. Ad
marg. R 78r)/.o x
va^?ew;. 9. xexeyeiv M. 10. In&w/
Q.
11. xxi
sxiv
R. 12. ev M. 13. xoiata;
^jXi;
M. l'i.
jtS; M. 15.
Oriprai Q, addito s
supra ai;
itemque
1. 20 in ote<ris. 16. Post aCrbv R habet erasum
vo, initium forsitan vocis woiav. 17. Ad
marg.
R
cpairaTov. 18.
[xe
om. C. 19.
7.at6(xevov COQM. 20. Ad
marg.
R
irepi -o\>
r)To
xoy wvy
rpriyoptoy xo ]\'y<7(7r(:. 21.
Kyor,; Q. scripto
tamen altero <r supra versum. 22. xai
Kixpov xai
âoy QOC. 23.
yjx P. 2'i. Pro
volet scripserat
O
ovo^7, postea erasum.
25. xavovixi: R. 26.
r^r^wx
P. 27.
iaY-jivwvO;
ad
marg. R wpaov /.ov. 28. w; xai M.
a) Cf. supra, p. Si. l. 5. b^Psal. xxvm. 14.
Etvai
/.eyouevov1*
7ro/.Atov
yap
eotivaxo'J Eiv
AeyovToiv
Eoyou.cti
t
xaOpcrtov2
IxeTvo
itp
ux Oavaxov
Etvai, orj/.ovoTi
tva 0=0)5
auaoTavw
-aoaooxwv
/.i'vrtvT xaapctv

wd^rspl'xEpotXsyouffiv
<
lyj/ouai3 xi; xoXa'<jt; xEivaxe'Xo
e/siv, i'va
g^Xo/otiGzp
xwv
vjaapTrjU'vojv acppovxtarw
)>.
14. Tt
sxi Tf,vco'avxar/jvTtap'oOoev; twv
SioaaxXwv
Tvxpsi'krflivcti eyovtwvf.awv. i/. twvto
jxyXouBactsou
p)ULa'rojv Gauuafftoiayav
cwv-
i'dTaaaiTauTr,v
oi<jyup(ff6e:i, 8; su/ouevo
ahei
7rap0ol>, t'va t twv
6avvTOJ v"'J /uy(; ettottov
dvuxL/vuo*yayev8i\ibxsrn
xat
tvjvXs;tv-rx-
t'/jvar,u.aivivcpaxi,oti xtaiopiatt;
oi
iruo; xo-
/ovxai
al
'i'J /ai, s Ivavxt'av/.axacTaT'.v
yCat
X6X6US10.
0aUUa^clVOUV
r,u.tV7TllV
'xi 8
[xrtoctu.oZ
xcovlaoToi
/.dywvxai
xwv
eywv
6
ay.o;
eire U eo-Xwgev, oxi x
Trup;xaOapaouxi
xoiaxa; atr^rxi
puaOjvaiiu/^
l3. Ciasi1''iy.
ir^
Xs;(dxotuTr,?O^pax1"'
xai xotaxr.v
ytv
axov
Ui
o
oieue,xadtTrep
v et
ar,
Itc'
aXXr,<; xiv^-
vffgw;xai
7raXXayr,(; Sucr/spwv7; X;i; r(ovaro
XEafiai1xa xoi
ye
xouAaulo
Xsyovxo* "Avz1101
'yu
vva\pv\iQ no
xov
f.isiS dneldev, oi
Trupi
xotiousvoul9 iravxto;,
XXoiaido'. Xt'^ffiv
osjli-
Xoivxo.
15.
Ilept20
oxou
Nffa'/j21Tp^yopiou
xoiTtvu
6auu.^Xxat
jap
xai
uixov22^yeas, xoiaux-/)v
Tjaai;23l(jy-.]xvaiSd;av, w; ixevou
x^xpiEia
TrapafaaXvTO,
'xs
vptoTrou,
xai XuaavEffai
TCai
xo; Soyaaai
xa xa
ypaia a^ffai xv
Xo'yovxoxovvoui'^te2\
Opo; 0^
xax
sxtu.ev,
oxi
7:oXu
oiacppEi
x uttoxwvxavovixwv'
ipr(ot,va 2(
ypacpwvxa
xr, xxXr,ca
7rapaoEoo(jLva xwv
u*'
Ixaoxoutwv oioaaxXwvtSa
auyyEycajxuvojv ?,
xai
oeoioayfxvwv27-
IxEva
(jt,gvyp w28EOTCapSoxa
[123]
V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE
IGNE PURGATORIO. 123
5
10
15
20
25
30
35
f. 76.
7CKJ TEiv xe xat
aufxiaetv XXr^Xoti; tpa'Xofxev,
ei xiva Soxouai
o\a$tovsv,
xavxa Seox i vayxj
jrtffTeueiv oOS'
vssxa<Tx<o;
ocpsiXo;jisvTrapaosye-
crai* eiTt
yp
tov axv xat o\8a<jxaXovetvat xai
[xvj
uavxa2
upo axptetav XyeiV7) xt'vo
X*Plv
uvowv
otxooaevixjv 3e$S7)<exo?
irarpdiv,
s
[xyiSatxoxj <xXt)6ei<x i'xaffxo x7rtTCTiv
sjjigXXe4;
Toto
xat3 Atovuaio ev xtatv E7ra0sv6
xr,<;
'AXe-
avopsa iiri<jxo7to<; xat
Fp^yopto

aufxaToupyoc;,
(OVO
[XVfACKCTOptOU OTEtpaVOV 7)paX0
XOSs Xai
xouvoua
|vov -rcpoe&jpnjjjitavpxeT.
Kat
rapt fxv
xouetou Aiovofftoo
pyjaiv
uya Badt'Xeio7
7rpo
MaSjtôv Ypawv,
on
xotauxyjv
e/oijlev yvwiAviv
o iravxa
8 aujxCofAev
xo
vSpo'-
Idxt 8s 9
9
xat TravTeXw;
StaypacpO(ji.Ev 10- oêSovyp xauxr,<jt
Trj
vUv
TrEptOpyXXoufiEvvi; ffEEta,x^
xax x
vo'fxoiov1*Xyoi,ouxoIutiv, o<ra
yev)*etfffxEv,

irptoTOvpwTcoi;
x
O7rsp(i.axa TCapaaôiv'
atxtov
ooitfcai12,o
7rov)pta43yvto^r);,
XXxou
ffjpo'SpapoXEtratvxiTEt'vEtv
xw 2aeXXt'u)1s .
Kat
u.ex' oXtya-
Totoxov xt xai
7Tpt<6
xov vooa
xouxov
yyEvv](jiE'vov
EupoÊv
avxtai'vwv
yp
trcpoSpwx^
aseta xo
Auo,
IXaeviauxov
Et xoOvavxtovxaxov bizha
x^ yav yiXoxtfjLt'a
UTTEVEÊt;
:. Kat
[AEx[xtxpo'v
'Ex xouxou
cuvs'] xaxov usv axov xaxo

SiafXEiâaai48,
xj
os
opOoxyjXo;
xo
Xo'youStaiu.apx'tv
. Ilsci
os
Tpviyoptou
xo
6au[xaxoupyo!itpo
TOVtStovoeX-
fv ypacpwv,
xoiixSe
cpTjffv
"EtEtxa avxot xov
"EXXvjvaneitov
o^ ^yEtxo XP*ivat
xptoXo-
Yt<r9ai irspl
x
pr'fjiaxa,
XX' Etrxtv 5xe xat
erovStSdvai xw eei xo
IvaYO[j>.'vou, w; av<y
^/)
`
vxiTEt'vr,20-nrpo
xi
xatpta-
Sto
S^xat TroXXav
supot21
Ixei22
(pwv x vv
xot;
a^pgxtxot
Êyt(ix7)vTrapEyo^sva ta/v, w; xo
xriofxu
xai
TO
noltjf.ia,
xai i Tt xotoxov . Kat Tt Oau-
(xacrxovt S*tvaxat osTva
x^ xptEiai;23
oiâpxEV24,
O7rou
ys
xai
o'X)25auvoSo ev
NEOxataapEi'a26, (/.ex
xtov XXwv27xai BafftXfi'a28
1. xai om. M 2. Tarcvra R. 3. Ad
marg. R
Tl'voxpiv auvSet (sic) 6Y6vv olxoêvixaf. 4.
>eX-
ev M
kVeXXevin
I|xe).Xe
corr. vult A. 5. toto fixal MG, moxque v xivi M. 6.
^?to Xn?eH. 7. Ad
marg.
R tt
îv 6 [xyaBaleio; itep tou 6etou
Atovuaou, xai ci; nape<rj|n)cre tl; Xi]6ea; axwv 8 tav-
xa omisso ov M. 9. 5' & R. 10.
tayp^sv A. 11.
v6|xtov PQOG tb
vtxotov (in marg. Tbv
votxov) C. 12. 8' oVat R. 13.
Trovvipa
M. 14. t
<79dPaM. 15.
lageMeo R. 16. In
m?\ syllaba
pi supra
versum
Q. 17. faco M. 18.
[tâa8at A. 19. <&rvMR. 20. vxiretvetv M. 21.
epr,;
M. 22. Ad
marg.
R
bpaiTraTov.
23.
xf,; êeta; R. 24.
SiîiapwwM. 25. 5>,).y,AP. 26. Neo'
xatâpta AR. 27. tv aUov C. 28. Ba*ia
(ad marg. Baer.).a) C
paaOia, absque littera mions'T
a)
Cf. P. G., t.
32, . 268-9.
b)
P.
G., t. cit. c. 776.
que peculiariter scripserit vel etiam docuerit;
siquidem illa
utpote divinitus tradita credenda
sunt et mutuo
concilianda, si
qua
videntur
discrepare; haec vero non sunt nobis neces-
sario credenda
neque inexplorato suscipienda.
Nam fieri
potest ut
quis magistrum agat quin
omnia accurate dicat. Imo
synodis
oecumenicis
quid opus fuisset
Patribus, si
nuspiam
licuisset
unumquemque a veritate excidere?
Quod
quidem in nonnullis
passi sunt
Dionysius,
Alexandriae
episcopus, et
Gregorius Thau-
maturgus, quorum alter
martyrii coronam tulit,
alteri suumdumtaxat nomen adlaudem sufficit.
Atque de divino
quidem Dionysio
Basilius
Magnus adMaximum scribens dicita: Senten-
tia nostra haec est. Non omnia viri huius
admiramur imo sunt, quae prorsus etiam
improbemus. Nam fere

illius, quae nunc
circumstrepit, impietatis, Anomoeam

dico,
is
est, quantum quidem scimus, qui primus
semina hominibus
praebuerit. Causa
autem,
opinor, non sententiae
pravitas, sed vehe-
mens studium Sabellio adversandi . Et
post
pauca
Tale
aliquid, inquit,
et huic viro con-
tigisse comperimus. Cum

Libyos impietati
occurreret
vehementer, non intellexit se
nimio contendendi studio in contrarium
malum delabi . Et
paulo post

Quare
inde
contigit, ut mutarit
quidem malum
malo, a recta autemdoctrina aberrarit . De
Gregorio autem
Thaumaturgo
ad fratrem suum
scribens, haec ait'' Deinde vero
gentilem
erudiens non existimabat accuratius
discep-
tandum esse de
verbis, sed nonnihil etiam
indoli
illius, qui introducebatur, conceden-
dum, ut ne iis
quae praecipua sunt,' repugna-
ret.
Quapropter et multas illic invenies
voces, quae nunc robur maximum haereticis
praebent, quales sunt creatura et
factura, et
si
quid eiusmodi . Et
quid mirum, quod
unus alterve a recta doctrina
aberraverit,
quando universa
synodus, nempe Neocaesa-
[124]
5
10
13
20
25
30
35
riensis, cui cum aliis
locuples praeses
fuit
Basileus
martyr,
Amasiae
episcopus, aposto-
licum
dictum, quod
ad condendum canonem
adhibuit, non intellexisse videtur.
Siquidem
canonis huius
abrogationem pronuntians
sexta
synodus oecumenica, haec de illo habet,
canone XVI':
Quoniam Actuum liber
septem
diaconos ab
apostolis constitutos esse tradit,
Neocaesariensis autem
synodus
in editis a
se canonibus
aperte disseruit, quod septem
debeant esse diaconi ex
canone,
etiamsi sit
magnacivitas, prout
ex libro Actuum
persua-
deberis nos, cum dicto
apostolico patrum
mentem
adaptassemus,
invenimus eos locu-
tos, non de viris qui ministrant
mysteriis,
sed de minjsterio quod in usu mensarum
adhibebatur . Solas autem
Scripturas
cano-
nicas ab errore immunes
esse,
testis etiam est
beatus
Augustinus
in iis
quae
ad
Hieronymum
scribitb:
Solis, inquit, Scripturarum
libris
qui
iamcanonici
appellantur,
didici hune timo-
rem
honoremque deferre, ut nullum eorum
auctorem scribendo aliquid errasse firmis-
simecredam. Aliosautemitalego, ut quan-
talibet sanctitate
doctrinaque praepolleant,
non ideo verum
putem, quia ipsi ita scrip-
serunt vel senserunt . Et iterum in
epi-
stola ad Fortunatianumc
Neque
enim
quo-
rumlibet disputationes,quamviscatholicorum
et laudatorum hominum, velut
Scripturas
canonicas habere debemus, ut nobis non
liceat, salva honorificentia
quae illis debetur
hominibus, aliquid
in eorum
scriptis impro-
bare
atque respuere,
si forte invenerimus
quod aliter senserint ac veritas habet, di-
vino adiutorio vel ab aliis intellecta, vel a
nobis. Talis
ego
sum in
scriptis alioruin;
1.
pyetav AOPQ. 2. Ad
marg.
R oxt o (lvov xat' I8iav 8tS<TxaXoi auro; eXaov, XXxat
-oiuxai ovoSot, w I<ntv tetv. 3.
7rapa8t'w(J i
M.
4. tci; !XY)YXj
A. 5.
7rio8^<reTai OC.
6.
IaptwioravTe R. .7. v to QO. 8.
vpwv ato A. 9. iroupytat; G
OiroupYeta; OPQM.
10. Ad
marg.
R d-rt at xavovtxai (lovai ypaal xb Siu-wTov
ôuai.
11.
xounat Q, addito s
supra
ai.
12. pvide'vQ; ad
marg.
R Avovarivou toOeiou. 13. xevcov M xEva If^. 14. itocroyv P noxio-jv
M. 15. Stxaioavfl MG, ac lin.
sq. o,xt. M. 16.
Legendum <>ouptouvaxiav6v,
id est Fortunatianiini.
17.
niaxo.% a56i; 7)at
R. 18. wvxivov P tbvxivv OQ. 19.
(KonvotC. 20.
<yuyYp3'f>afftv
R. 21.
opaattiev
MG.
22. tj
om. AR
f,x^M. 23. | nap'
'XXtovAR. 24. ffyyYpjiaffiv A.
25. otou; Q add. ouv C.
a)
Cf. Pitra, J uris ecclesiast. Graecorum hist. et monum., t. II, p.
32.
b) Class. II, ep. 82 =
P. L., t. 33, c. 277.
c)
Cf. Class. III, ep.
148 =
P. L., t.
cit., c. 628.
TOV
[/.CtpTUpOt
TOV
TYj'AfJ UXffEl'a
E'7ri<J XO7TOV
fÊfiOVa
7rXo'jTOffa, (XTTOffToXtxov
p"y}TovyvoTifaacacpai'v-
tai, J j ^pjcraavT}
xavva iljOexo.Toutou S) to
xavvo
apyt'av xaTayvoaa yj
tSv
oxouêvtxwv
ex-nr)(uvoScv2,
TOiotSe
itgpt
axo
cpvjffiv
iv xavvt
t* 'EreiSr, r,
xcov
ITpacjetovJ tXo
inxk ta-
xvou utco xcovroffToXwv
xaTaaTjvai 7rasac-
oWiv3,
o o tj xaTa
Neoxaiapeiav
cruvoou
ev xo xTeeat
7cap'
axcovxavai
aacowois;-
jXov, on Siaxovot 7tx

opet'Xouffiv
evat xax
tv
xavva,
xav 7rvi>
{AeYctXr, f, irXi4etr],
rcei-
ffOârvi 3Seex t9jp(6Xou

tiv
Ilpctôjv, ^jjlT
tw
aitoffToXixw
^rjTi
tov vouv
icpapao'aavxg6
twv
TraTpwv,eupo{XVt Xo'yoaTOto
7repl
twv
to7
(xuffTr,pioi<; otaxovoutjLvwv vSpwv
8r,v, XX
nept tyJ i;
v TaT
ypciai
twv
TpaTteôJ vutcou-
Y'a?9
""Oti 8s ai xavovixai
[xo'vaiyp?*!1"
to
aoiotTCTwTOv
eôuffi11, uiapTupsT
xx\
[/.axpio
A-
YOUffTvo,
v o
7tpb 'Iepcovutxov ypdyuiv
Mo'-
vat

cpr,<7t12
xat XsYoas'vatxavovixa T'*ov
Y?a:pwv ptXot TauTjv TCOOtodvat

fjiefjilrjxa
tjv TtfXTiv,
wffTe
jxT)Ovaickavrforpa.1 twv ixet-
va;13
ffUYYpaâ^viov êSato);
7ut<jTUStvtoo
' aXXououtw; vayivirtcxto,
w<jt xav 7coffr,-
ov
M
aYiwavT)3y)
SiSaarxaXi'a
SiivgYxav, jjltj
Si
a toto
Xrisi:vo{xêtv
ti outoj exstvot
Ypatj;av
y) ivdjxiaav
. Kat Iv tj
rpc 4>oupxouvaTOv
6
ai
sittdToX^<7*
OuSTa twv ojvtivwvov 8Sia-

Xeêi,
xv xaoXixot
xtve avpe
toci xai
rapt-
orjTOi, waresp x xavovtx;
yp*?*? ^/Cetv5pi-
Xopev, ; (xî ^Tvai xai
jjtjv, (rwÔfxvvj9t^;
ocpetXotxvji;atot Ti{x^, xi
twv ev toT aTalv
duyypajjijxaffiv20 TtoSoxifxgiv
xat
ia:rTUiv,
si
7T0TTt
cpwpaaattxev2<8 aXXw
ceoovodiv
Xiieta
lêt, r, 22t) to 0o
^rjstoTtap1
X-
Xwv23tqirap' Yiw.Siv voYj9et<ja.'Eyw youvtoioto;
i{xi
Iv
to twv XXwv
cuyYpuu.affiv2 oi'ou<;2;i
[125]
Y. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATORIO. 125
5
10
15
?~l
20 25
30
35
f. ~t;\
<:Etvai 6O)* TO ta
f(uTpa2
UETto'vTa; .
16.
Ty;;
ouv
Totatr,; tiuTj, m;
stprâi3.
xai
tti'steoj xat uTtaxoj ulovxi; TaT; xavovixa* osst-
ousvr.c ypasaT;,
t( 7iotoviusv r-ust; ktotov,
e
rpr.yctov
tov
Nasr, vOwrov ovTa, otY,aap-
Tr/.s'vat
xa? ti
t^ xctst'a siiiiv, xat Taha
to
odyuaTo; a5tcr,TO'J Uvou
to
to'ts xaOaTisp
r,u.Tv e?cr,Tat rpTEpov; E
o' Oust;
Xe'yete xat
to
aovtov
mip
atiTv
otouoXoyEtv3,
u>? iv
tw Kar^/T,-
Tixto6
Xo'yw
xat ev tw wsst twv ttco
wpa; vap:ra-
ouiviov vr,-(wvs
piorjXto;
Ot'xvuTat9.
tXei'gtt,v io
0
av" Edo'ueOa yapiv,s
toioutov ti
XyovTa
toutov
r, apovouvTa Guvr,6Et7;Te ost;ar
ûe; yp
oute
-rrup
awviov /.o.
^spavTO'j xo/cet;
ooatxou toutov
Epi'cxouv X'YOVTa,
ours Ta; fiixp; aixapTis;
uo'vov
xxatofisva,
XX rauxv t
aapTiav
x.aOsIcaitiOv svat
ot tou
13
rup
Ixeivou xai zSuav
/.Xafftv
XuOrjffoas'vrjV
tots xat i';oucav ts/vO, aTc
arjOv
XXoTuy/avouffav v, xapuiv
ou TivdtffE-
wv u
v6pta)7ro)v xai rovr,wv jxvov'5,
aXX xai
Tiv
oatao'voiv
aTiv^6
r:oxaTacTr1ou.E'vo>v. Asy*'
yotiv
Iv1"
usv18
tw
Ka-r^/jTtxw rspi
to otaXou
TOtaTa
l9-
'0 tiv im
SiasOop tv);
cpuusw; rr,v
TtaTTjVivr'pyrÊV
S oixaio; fia a xai
5y6o;
xat cob Itti
cwT^pta to! xaTaoapvTo; tt;
n
-tvota tt- itaTy, t/prfCfzo,
ou u.o'vov tov
roXoiXo'Ta ot tojtwv
EEpyETuiv,
XX xai aTOv
tov ttjv rcoXtav xa6*
r,awv ivspY>i<av-a
EX
y*?
~w
7r;oaYYi'(i20 tyj to; usv tov vaTov,
xw om os TOcxoto;, TrJ aput'a Tr,v /6ocv,
cpavtaao2' uv
tou
/eicovo y1^6
xa' SU "
ar,
ov
usTaywpr,(Ti;, wpXsia"
22
SEto ro toutwv
xaatpouivou. Ka8a:rc23 yp *> aTtaoTspa;2'
SXr,; tw
xpusw xecTaui^siffr, t^
oii toJ
Ttupb;
oaTtbtv;
to
XXoTptov te
xai
itXrjTov oi oa-
Tsural tou
yzvaiou-0 xaTavaXwaavT;. itXiv
iTravyoucri 7rpo; Tr,v xa-
cpuffivXaonrrjOova tt,v
7rpoTiuOTpav uXr^,
ou aTrovo; asvTOi
yiverai -}t
1. 6').eiM. -2.Liltera e syllabae te in voce
iîxsfx supra versum P. 3. xat
xiaizu; :
i\or,:x:
R. 4. twv tt PM. 5.
Stwtjio>.ovcTv R. addito ad
marg. rjvouv(io).oyT xai atcv.ov
r? xai
xa6aptty.6v.
6.
xart-/r,Ttxto A.
7.
pi:ao(i.svci)v
AR. 8. vrtni<avbis soriptumin P. sed alterum erasumfuit.
9. Ad 3s,'xvj-.x,. R adnotat in marg. xa6ap<rtvT)a5^. 10.
7r>Trjv R. il.
i^ ras ,^v
12. xat St'ovxo).. AR. 13.
topin. A. 14. effeowvM. 15. ov tv ffjgv
(tvovxai
rovr,swv
v6pw7ro>v C. 16. arv ovtwvC. 17.
yov' v?up. lin. P. 18.
).ysi(ijv ov =v QOC: ad mars.
R to
>"y(75r,; v :w
xaTr,xir:t/.fi) aCvo-j ).6y.).
19.totaCiTa taraA. 20.
r.pooivxiax: A. 21.savtauo'v
OC (ad marg.
vel
aviati:) C. 22. ytvesat. (leraxwcrjcrtv, w^/.tav(ad vel y:v7at)C.
23. Ad marg. R
irapat8ty[i,a.
24.
Tt^wtc'pa: AR: iteminfra 1.38
zpoTtfiwTi'pav. 23.
-/cvffoOM
a)
P. G., t. 43. e. 68-69.
tales volo esse intellectores meorum .
l6. Cum igitur eiusmodi honor. ut dictum
est. et fideset
obsequium solis canonicis debea-
tur
scripturis. quidnam nos
inepti
admittimus.
dum
Gregorium Xyssenum. utpote hominem.
nonnihil a recta doctrina aberrasse dicimus.
idque cum ea aetate l'es adhuc esset con-
troversa.
quemadmodum iam diximus? Ouo-
niam vero contenditis. ne aeternum
quidem
ignem ab illo
negari. prout ex oratione Cate-
chetica et ex altera de infantibus
qui praema-
ture
abripiuntur liquido patet: si tale
quicquam
dixisse illum vel existimasse probare potue-
ritis.
plurimam vobis habebimus
gratiam: nos
enim non
deprehendimus illum
usquam dicen-
tem. aeternum esse ignem sempiternave sup-
plicia, vel sola
parva peccata expurganda fore.
sed quamlibet culpam per ignem
illum dele-
tum iri.
quodvis vero
supplicium aliquando
desiturum
finemque habiturum. cum nihil
aliud sit quam purgatio non hominum modo
impiorum improborumque. verum etiam dae-
monum
ipsorum in
pristinum statum restituen-
dorum. Nam de diabolo haec dicit in oratione
Catechetica" Ille quidem fraude usus est ad
perimendam naturam: hic autem simul et

iustus et bonus et
sapiens excogitatam adhi-
buit
deceptionem
ad salutem eius
qui perie-
rat. per haec beneficio afficiens non eum
solum
qui perierat.
sed eum etiam
qui per-
niciem contra nos molitus erat. Xam ex eo
quod
vitae
quidem mors
appropinquavit.
luci autem tenebrae. interitus vero
incorrup-
tioni, deletur
quidem id quod est deterius.
et in nihilum
redigitur. iuvatur vero id
quod
per
illa
purgatur. Ut enim viliore materia
auro
commixta, ubi auri excoctores
quod
in
eo
peregrinum
ac reiculum est. igne con-
[126;
f. 77.
lit
15
20
25
30
33
40
sumpserint. rursus ad nativuin

splendorem
praestantiorem revocant materiam, nequc
tamen labore vacat ista secretio. cum ignis
sua consumendi vi
aliquanto temporis spatio
quod adulterinum est deleat; verum enim-
vero auri
quaedam est medicatio, quod
in
ipso eliquatur, quod ad melioris
perniciem
<insitum illi fuerat eodem modo. cum mors
et interitus et tenebrae, et si
quis
est alius
nequitiae fetus, ad mali
repertorem
adhaere-
scerent, divinae virtutis accessus, ignis instar,
id, quod praeter
naturam inerat. abolens,
naturam
incorruptionis
aflicit
beneficio,
tametsi laboriosa sit secretio.
Ergo
ne
ipse
quidem
dubitavit
adversarius, quin id, quod
fit. iustum ac salutare
sit, siquidem ad sen-
tiendum beneficium
pervenerit.
Nunc enim
quemadmodumilli, qui
curandi
gratia
secan-
tur et
uruntur,
iis
qui curant irascuntur,
quod eos acriter
pungat sectionis dolor: at
si ex eo sanitas
consequatur,
et adustionis
transeat dolor, iis a quibus curati sunt
gra-
tiamhabebunt ita longis temporum
circui-
tibus ablato e natura malo, quod
ei nunc
immixtum
concretumque
est,
postquam
eorum, qui nunc in malis iacent, pristi-
num in statum erit facta restitutio, una
voce creatura omnis
gratias aget, tam ii
scilicet qui in
purgatione castigati fuerint,
quamqui
nulla
unquam purgatione opus
habuerint . Et rursus oratione de Mor-
tuis, de
quovis
vitio sermonem habens haec
ait"
Quamobrem
ut simul et humanae natu-
rae relinqueretur dignitas
liberae volunta-
tis, et ipsum auferretur malum, hanc divina
sapientia
rationem
excogitavit, ut in iisho-
minemesse sineret, quae
sibi
ipse elegisset,
quogustatis
malis.
quae concupiverat, expe-
riendoque
discens
quae quibus commutas-
set, ea cupiditate rursum incenderetur, ut
vitiorum
perturbationumque, quae rationi
inimicae sunt, onere
deposito,
et vel in
prae-
1.
TTEOYi^vo; ii. 2. f(v
OC. ;{.
fftoT^tov
om. C.
4. ptjiuTTdjxsvoiM. 5. xo/aso,- G.
6. offovratM. 7. es' aCrvQO aroc G. 8.
cuuivTo;A. 9. -oxar<7t:A. Ad
marg. R v
to-jtoi; or,).or.
Sri 7r<raxtsci; ffcoOr.aetxt, zai 8x(jove.xat
<X(7s8e;, xai oi twv
xpwvaapTtoXo:
X>oOy.
Iffnv otw;î tt. y.y.r.CTt'a; itapiofft;.
10.
ExaotoreaQO. 11.tf,; om. C. 12. twvey.r,QOC.
13. rr,vp-/f,v
R. 14.
osup. lin. P. 13.
fjivei
M. 16. m'vvotavA. 17. (Aa6ev QOC. 18.
^).J aTo
R. 19. fi.ay.aotwT7)Ta
R. 20.
no<r/.-<rxt Q. 21. Ty)vextwvcot. O. 22. vOSe A. 23.
piT(7Ta<7tv R.
a)
P. G.. t. 4G,C.52'i.
otaxpttfi, ypvw
tqu
Trupo;xr,vaXwTi/.vi
ouvaus!
to vo'Qov
;a>avtôvTo;,Xv;vXXi
epaTrst'a
ti';
e\jti rou
ypuio'j,
to
xTaxTJ vai rrap' auTo
t
sirt
"kvv.^
to xa/.o
lyxEt'aevov
xar tv auTv
Tprrovavaxouxat
sôpt
xai t/.o't'ju: xxi s?
ri xaxta;
Ixyovovtw eôet/j
tou xaxo
TTEpisusv-
twv. 6
Trpo5YYt<y<AO?
t;; t'a; ouvusM; upo;
o'v/.ryiavtaavtoj Tracstv
xaTepYasstuisvo1,
'<
pvTt ty, xa0ap(7iTr,v
^lifftv,
xiv 7rt7tovo;
<r}, otscxpiffi, Ovxovv
bo' av Trac' auro to
<<dvrtxiv.vouw.r,sivai oixaio'vrs xai
<7O)r/]0'.ov3
3
to
vEyovustXot'to, siTtsp sic ai56r,civtr^
vpY7iaI/.6)-
vuvi
yp x6ot7:ep
01eti
pa-
'( T.zioL
TEI/.VOJ A.EVOI
TEX5tl
xatuSVOl /AETTavOUffl
to
paTTEoufft, Ty, oovr,
ty, to^y,?
csiituff-
aoaEvoi
e! os to
Gytaivctv
ci toutou
Trpoay-
voito
xai r\ xyjxaEoj 5yr,owv racXoi,
Xôivt(70VTat 6toi; T7]vpa-eiav lit
awTwv
ivepYâaffi,
xaTaxv aTov
TpoTrov
tk:
aaxpa;
TTSpiooi l;0(ip8VTO TO
Xa/.OU
T^(&5O), TO
<:v'vOtUTOl;
xaTa(*t^6'vToc
xai <tuu.)Uvto8. 7T'
8v
r, sic to
c/aTov7coxaT<J Taartn twv vvv
xaxta
XEiuvcdv ysvrjtai, uocpoivoEyapidTia
ft
-nrapizcrfi
H<TTai
t^; XTtaEw;,
xai tcovv
irt
xaapffEt
XExoXaffuiviovxai twv
ur.oi12 tt,v
p/r,vl37ioEr,6vTOJ v
xaOcsoj;
. 'Ev o
t4
tw
7rfpZ
twv
xsxoif.i]uviovau9t;
tteoi
Trocar,?xaxt'a
tov
OV TrotoaEvo; ToiaoEcor,fftv" H v ouv
xat r, aouataasyr, :>tv, uctei
xai to xaxv
ôyvotTO, TauTyjv
eucev
y; tioata
to 0eo
tvjv
7rivor.iv
to iacrai tov
av6pco7rov
Iv ol; r,ou-
><
at,y)vEvscat,
t'va
yU7au.vo twv xaxtiv. wv
TCEfxrÊ,
xai
ty, TOipauawv
oTav' otwv
v-XaTo18, iraXivopou.75ffy,
ot
Tyj7u9uu.ta;
Ixouat'w;7tp<; Tr,v7rpwTY]v aaxaptTr,Ta l0.
arav
TO
jxTTas^
te xai
Xoyovwcrs; Tt
ayo:
ro-
<7XEu(ra;2(lT9i 5U!iw;,7-T0t xarTr,v21Trapocrav
wy,vot
7rpo<jo/_v;<;
TExai
cpiXoaota?xxaapOEt,
r, us-tyjv
evevoV"
txETavotffTaatv 23ott^ to
xaOacffiou
Trup; yojvt'a;
. Kai
asi' Xya*
[127"
Y. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE
IGNE PURGATORIO. 127
lu
15
20
23
30
35
<
To'jtoi; uioTE'joJ v xaTa tov-
ttôs [tov
6 av-
cwtto; ty aTsouoriw xtv^ffet,
e
uiv
otaxcvi t
tou
Xo'you
to oiov 3 xai
xjbi; auTv3Airi
oi
ty;; cTE'.OTspa;4wj, xaftrrcsiov tt); luaiys-jr,;

xaxia; tov
rapovta Stov 7roir1/TETai,xpaTwv
oi
tov
X*/ou tt;; /.OYi
;
rpo tyjv aXoyov
twv 7ra6wv
snx/.iOsr/' poxrv,
tw twv
Xovwv
^
spuiari auvepYw y_pr1(jy.VG<;rp;
rOlt 7:0167,
'XX(o; u.ST*Xir,fJ ifccTai 7r;

to
xpsTTOv, jxsTi
ty,v
1/. toj waaTo; s;ooov yvou tyI; dtaeTrj; to
Ttp rr.v xaxav
oisopov.
Iv tw
jj.7,
ovaaai
y.s-a<7/_tv -r,; foirrôs, ixy]
tou
xaapatou
itucoc tov1<! vdvtaTr 6'jyv; p'jTCOv~oxa0pavTO.
Tocut ;TTtv a Tr,v tou
ffcoixato; yoioLv vav-
xaiav
y; jjs.lv wg7rotr,<J S,
ot' o&' to Te aTo'J siov
<TcoTCt xai f, Trpo;

to
Ya^v
irXtv sTtvooo; o
xtoXcTai, XX
tv; tteciooi/.y,
Tarvi xoXouOt'a
'<Ol' flCJ TOU
Y'VSTai "O.a^v'0 Tp
T
XpK~TTOV fyoT^
twv
uv
svTctiOevrfirt oi tv;; h dapy.t s^s ^^v
TCveuuaTixov ev :ra9sia
xaTop6o'jvtwv ^t'ov, ol'ou;
YSYv^ff9a'. to; 7raTptp/a;

l2
t xai
l3 7rpo^y;Ta;
axoyou.sv, xat -oliq CUVOtoT TE xat
ixet'
/.ei-
vou;1 oY
pETr,? xai 'j'.XofJ O'J ias; vaSpauLo'vTa
eVi TO
tsXsiov, u.a8r,Tai; Xe'yw
xai aTtoff-cdXou;
xai
apTuca;
xai uvTa tou tyjv Ivapsrov wrjv
7tco
to uXixou
TTiuLr,xoTa; j3iou,
o xv XaTTOui;
toi Toi
ptduj tou
7rXr'9ou; Ttiv
irpo;
TO
y'Epov
<; 7roppo'vTOJ v,
ouov
r,TT0v
to ouvaTov Etvai Si
aapxo t^,v pTr,v xaTopOwaat aapTupocff
twv
o ontcov oi
Tr, Ei; u7T;ovl(>
aYY*i;
^v Tt~J
xotapffi'w icui
aToxXXdvTwv
Tr,v 7rpo? tt;v uX;v
J tpoti7ra8tav,
xai
7rp Tr,v ;
p/;7j; <x7roxXr,pco-
siaav
1 ty, iuast ypiv
oi
ty;;
twv
aYaOwv
etti-
6u(/.ia xouaw ETravio'vTcov;>. Kai iv toi
Trsp
twv
IS
TTpowpai; vap7rxôu.'vwv
l9
vr,7ritov a6i2"-
To uiv
SuvasOat xai tov tuco; touto
to u'Tpov t^
Trovyjpia
eXaffavTa
^po'vojv-1
Tiat
.aaxpov
itscio-
1.
fj.twTswv QOM. 2. rrjv (ras.) ad marg. tov C. 3. Ad vocem iSiov hoc habetur scholion
ad
marg.
in R otov
xf^ Ôctsw:, t yav XXtpiov o xai aXoyov to xaxv. 4. Vox
uTtOTi'pa;
ila
explanatur ad
marg.
R
r(youv xaOxpwTpx;;
/.ai au>).vTov. h.
Tr,; zO.oyix; QOC. G.
-:x).r6"V
QO. 7. sx om. A. 8. Trpb; tov A. 9.
^v oui. C. 10. v (ad marg. o5) C. 11.
onr, os.ui-'
12. xai to-j; ^002.
R. 13. Te oui. R. l. tov; (xv avToy; te xai ovv sx:'voi; M. 15.
rpo ox r';
corr. Q. 16.
c'kjwjtdov PQ. 17.
ôx).^po6(7av
A. 18.
rcspl
twv om. R tcv om. A.
e
19.
pTcaoavwv
AR. 2u. Locuni
reperire
haud mihi conligit. 21.
jrpovwv
ex
-/pvov corr. P.
senti vita
diligentiae
sapientiaeque
studio
purgatus. vel
post obitum
pei- expurgantis
ignis fornacem
expiatus. ad
pristinam vellet
redire felicitatem ). Et post pauca
In his
homo. dum hic vivit, pro arbitratu suo ver-
satus, si
neglecto quod bestiarumest. urba-
nius vivendi
genus complectetur. ratione
vincens
quod rationi contrarium est.
prae-
senti hac vita vitium sibi admixtum
expia-
bit sin
quo perturbationum impetus ducet.
inclinabit.
bestiarumque pellem ad vitia
ministram et adiutricem
adhibebit. aliud ei
deindeineundum erit consilium. ut ad bonum
perveniat, cum e
corpore egressus, cognita
quae inter virtutem et vitium differentia est.
non
poterit divinitatis
particeps fieri. nisi
macu!>s animo immixtas
purgatorius ignis
abstulerit. His de causis

corporis usus nobis
est
necessarius; eo
namque et liberum nobis
adest arbitrium. et reditus ad bonum non
intercluditur, sed ordine et versu volentes

ad meliora
provehimur, aliis
quidem iam
inde ab eo
tempore. quo vivunt
hic, spirita-
lem et a vitiis ac
perturbationibus alienam
vitam
instituentibus, quales intelligimus
patriarchas et
prophetas exstitisse. et
qui
una cum
ipsis
et
post ipsos per virtutem et
sapientiae studium ad
perfectionem reverte-
runt, discipulos et
apostolos et
martyres
dico, et
quicumque corporeo in
materiaque
demerso honestum et tum virtute coniunc-
tumvivendi
genus anteposuerunt qui licet
numero
pauciores fuerint.
quam illi. qui ad
dtriora deflexerunt, exemplo tamen ac
testimonio suo virtutem in carne coli com-
pararique posse testantur; aliis autem

post
hanc vitam
purgatorio igne materiae labes
et
propensionem ad malum
abstergentibus,
et ad
gratiam
initio naturae concessam
voluntaria bonorum
cupiditate redeuntibus .
Et in oratione de infantibus
qui praemature
abripiuntur
Posse
quidem eum
qui ad
istud nequitiae fastigium pervenerit, post
f. IV.
10
15
20
25
35i-)
40
[128]
multos annorum circuitus, aeternae
purga-
tionis
ope
iterum restitui salvandorum coe-
tui, perspicuumomninoei videtur, qui

divinae
potentiae
rationem
perspectam
habuerit .
17.
Haec dicta ab eo fuisse de
quavis culpa
aequaliter et de omnibus
peccatoribus impro-
bisque
hominibus necnon de
ipsisdaemonibus,
vel caeco ut aiunt
perspicuum
est. Illum autem
asseruisse hanc
purgationem per ignem fa-
ciendam post resurrectionem et iudicium ha-
bitum iri, liquido apparet
ex iis
quae
in eadem
de infantibus oratione ait" An illa quoque
anima iudicis tribunali cum aliis sistetur?
subibit actae vitae iudicium?
accipiet pro
merito retributionem? vel
igne
sit purgata,
iuxta
Evangelii verba, vel in rore benedictio-
nis
refrigerata atque
refocillata?
Quid
commune, quaeso,
hisce verbis cum
purgatorio
quod
vos inducitis? Omnes enim peccatores
omnesque culpas aequaliter
illo igne purgari
statuit; vos autem nonnullas, nempe leviores,
et nonnullorum,
eorum nimirum
qui
non
omnino
improbi fuerint, purgari affirmatis; et
ille
quidem, post
extremum iudicium;
vos
autem, statim post
solutionem a
corpore.
Nonne
ergo
recte
agimus
dumeiusmodi dictis
non
penitus assentimur, sed easive
pro spuriis
habemus, sive etiamsi
genuina sint, respuimus
tanquam Scripturis dogmatibusque
communi-
ter
receptis
contraria?
18.
Atque
haec cjuidem ut
se habent ad
verbum referre coacti fuimus, ne sanctum
calumniari videamur, cum dicimus eum Ori-
genianis placitis adstipulari; plane vero decet.
ut vos etiam
quamdam
verborum istorum
defensionem adferratis, si quam
inauditam
excogitare potueritis (decet, inquam, quando-
quidem
et communis habetur
doctor),
et
qui
factum sit, ut in talem inciderit
opinionem
quin eius opera
a
quinto
concilio damnata
fuerint et
igni
tradita? Etenim illud
causari,
post
hanc
synodum
illa corrupta
fuisse ab aliis
quibusdam
et alterius rei
gratia,
rudis est et
1. alwvtou A. 2. irvir,
C. Ad
tnarg.
R
tpatTarov.
3. 7tdivTE;M. 4. Ad marg. R oti (ist -rf,v
vffTaaiv xai rrjv xpiffiv, ToiaTr)v oea6ai
xOapaiv.
5.
Xyet X6ya>
M. G.
pa
AM. 7.
reap' -jjiv
PM.
8. Ad
marg.
R
Mpatrarov.
9.
p* o MA, moxque
to toiotoi; M. 10. yj xal el xal M.
11.
xaTYivayxffiffav
M. 12.
(jpêveiaxot R, et ad
marg. wpaov
13.
oujiyepjxsvoi
M. 14. Ad
marg.
R vxl to oti. 15. tt)v oui. A. 16. vevooaGai M. 17. firjv fir, M.
a)
P. G., t. 40, c. 108.
ooi 8t ttJ ocicoviecxaOacffEio;icaXtvvaoovat

TM twv
cwoijivwvTrX^pwfAaTt,
7cavTt2
TCpor,Xov
"rravTox; 3 tw
7cp tJ jv 6stav 6uvau.iv
6X-
ttovti .
17. TauTa uv ov rrt
icepi Ttcrrfi uacTia
6f/.ouo
xal
irspl
TcdvTwv
auapTtoXwv
ts xai crswv
xat aTwvTivSaiuovwv
Etpy)Tat
xat
tuXw('f otert')
orjXov."Oti
tJ Zk tyiv vdffTafftv xat
tjv xpt'crtv
tt,v ToiauT/jv ECEerai
Xyei5
ota
trupo xd6a;<rtv,
SjXov!| (jv iv Toi aTw
icspi
twv
vr(7rib)yXoyo>
cpyjffiv 'Apafixxct'vvi f(
*luyrj
TOU
xpiTO Trapa-
crTîreTat ixzxql
twv xXXojvto>
6"u.aTt Gcpei
twv
peuo(jiv(ovttjv xpidiv; XêTai tyjv
xaT*
iav avTt'Soffiv,t\ 7cup\ xaaipotxsvr,

xaTa xi?
<to
eaYYsXou<po)v;vj zrt Spouio
tt; eXoYia;
auvava']/'jôu(ia
T xotvovto toioutok; Xoyoic;,
eiirs
(jtot,
xat tco
7tap' &{iwv" et<raYOfi.vwxadap-
Tjptw;
IlvTa [J ivy*0
outo aixapTtoXo
xai
TCcffav fxapTtav jxoi'ax;
Si tou
irupo;
exeivou
xaatpet,
Ttv; 8
6(xet,
offat
xouOTepai,
xa ni
Ttvwv,
oaot
(/.r,
TcavTa7ta(7t
aoÔrjpoi, xaatpeoat
XeYETe*
xai
ptiv(AETatt)v TeXeuxatav
xpiartv, u{a;
SeaTtxa
jxeTaTTivraXaYiv
to
coijjiaTo8. 'As'
OU9
XaXtOTTOlOUtAcV
OU7taVTa7Cl0U.EV0t TOTOtOU-
toi
XYOt;,XX'7} vOou; aTo
voi/.tôvTe,
r(
xat10
Yv*i<Tiou ovTa, &( TaT
YPa'fa
vavTtou;
xat Totxotvo; SY{ia<itv
o
TtapaSyrdasvoi
18. Tauta [jisv
ov w
lyouctv
Vt X;O)
exsdat
xaTr,vaYxaff6yjpi.v
t'va
(jirj
tov
ocyiov
Soxwtxevauxo<pavT6v
w to 'QpiYEViaxo12aui/
cppo'tjLvov '3SYJ J t.affr Tr,vS'
7tp
toutojv
dTcoXoYtav
xat
&|ae<;
av eir)T6 3txatoi
ffuvEtappEiv,
ei Ttva
xatvoTEpav inivo^dai Suv/jOeitite (Stxaiov y*?
ETTEtSfj
xai
xoivo uitp/si StSdffxaXo;),
ottoj;1'4
f4
TE
EITTjV 5TOiaUTY]V
EVETtEffE SijaVXt 6*7TOX; O^
U7TO
tj; iTfinrTji;TrSoxtfxdffyi
ffuvdooti Ta TOUTOU
<juYYPf*[*<xTa
x'i
"tup rcapESoir).
Ta
y^P ^"
ty)v auvoSov TauTY,vaTa
vsvoOEuaaiIC Xeyeiv
utt'
dXo)vtivwv xai aXXoutou
/ocpiv,
ewXov
xte^vw
xai
xo[xi59i irepirrv
XX
(jl^v47
0O8'
vayâTov
[129] V. MARCI EPHES11 ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATORIO. 129
5
10
15
20
25
30
35
f. 78.
I'ATtt. OR. T. XV. V. 1.
1
aXXw,
Sri
TOtawTTjV. 'XwIcr^Yjxeo\!|av,8ia tout'
cpavtcjvai
Ta toutou
<ruYYp*f*[A*Ta
xat
irupl
o*o)vartooto
fkp
oSTa
'liptylvou
eitote
iravra,
xai SjXov
Ix
tj XgYOfigvrj
aTOi
&iXoxaXia,
}ti; iêXsyj
uv xai
<juv6tsjirap Tpriyopiou
to
0eoXoyou
cv
tw fxeY<xXwcptXo7tovi<TavTo;
1Baot-
et'w, 7cX">ipri
Se t>v toioutwv strct
cpwvwv
xat
SoyiiaTcov
Si to
(XfxtptorjT^fftôv
etvai tots tt,v
oav, ^Ttep2f({xv eipjtai 7cpOTgpov3.
'AXXxat
^v
4
^to Ma^tjxo
eirivoe
itapafwtav xj ToiauTrj
tiroxaTaffT<rew S$r,
to
aujxauTOuFpiriYopiou,
lxr,ao[J .EOa(Asvf(|ji6; XoxX^pw*xptvaw
S
Opei5,
Ei xav^J irp spairsav
i<rct twv TOtooroivte xat
TOffouTiv6
Xoywv.

TpsT;
jroxaTacTaffEt olSsv
ExxXyjata

vjat
7*

jxtav fxiv, t/jv Ixfftou
xaTa.Tov xrfi pet^ Xoyov,iv dhroxaCffTairat,
tov E7t'
auTw Xoyov tj pET^ IxicXripwffai;'
SfiotpavSe, Trjv-.j oXkicpuuecoi;

iv
t^
vaffta-
ffEte
cpapatav
xai avaaav airoxaTaffTaffiv
TptTrjvoi, f
xai
fiXiffTa xaTaxE^pirjTai
8 iv
toT; eau-cou
Xoyoi
6
Nuauyj rpTfJ Yopw,Tr,v
twv
û^rixiv SuvdfxEtovrr, fAapTta

iroirEaoueSv tl
^TTEp9ixTiarj<javttkXiv10TroxaTa<jTaatv ST
yP w<nrspr^v 5X-/)vcpoatv
iv
tyj
vaffTa<jsi
ttjv
t sapxo a^6ap<j(av /povtp iXTrtôjASvyiv

(XTroXa-
6eTv,
owtw to
TcapaTparcetaatj 4">Z*i
ûva-
fxetT7) 7rapaTaiEi
twv auovwv itoaXetv11 t
ivTEEicra2atr, xrt<;xaxt'a [Avrûa,

xai
wepa-
aaav Tob irbtVTaatwva; xai
(*y|E&piaxouarav
ffxairiv, et tov 0eov IXOevtov

(a$)lôvTa Trgpa;,
xai ouTw
tt| iitiYvwffet
ou
ttj [xeei
twv
aYa6wv
iroXaEv13xai e to
<J pâ7ovdt7roxoTa<rrivat,
xat
5Et*y^vai 1
4tov
SjutoupYov
vxtttov tj;
a(xapTta
.
TauTjv
e
p.vxavTjvttjv dspaiceav
vo(xiet615,
xoivbv av eit] t
ep(xatov
e S'
eTpav
en
aT] yittjtov
xptgaTspav,
uvo
(<pffiv)
'EvuXio16- *Tt
Y^p
to17
'J ptYe'vooi; eotxeerou-
1.
pouovr.cavTt M. 2. f,irspM. 3. ).)>
(i.r,voCo'vaYxaoy-^nep-i(xvepjta'.wporpovotn. AR.
4. om. M. Ad
niarg. R v
fiyto: MtjAo; uivost
napapwOav, t.%r,ttj; TtoxaTao-Taw, toOa-jpa-
errou
Tp^Yoptou.
5. S'|j.e?R. 6. t <roOtov A. 7. tpaotC. 8.
xlxpltat
M. 9.
elottt) M.
10. 7t),tvad
marg. C. 11. TOaXXev QO itoâgevl\. 12. ixTeSeffa; A. 13. o).aeivAR.
14.
8x6etvat
A
Sex^vat t
o)|uov(>y6v
M. 15.
vofJ eite
A. 16. vv>.to; M. Cf. Ilorner. II.
xvin,
309.P habet in marg. altra manu Kotv?
"Ap);. 17. toi; ex rTjcorr. Q.
a) P. G., t. 90, c. 796.
obsoleta excusatio ac prorsus supervacanea.
Ceterum
quod
eiusmodi
plane fuerit opinionis,
haud quidem inde necessario
consequitur
fu-
turum fuisse ut opera eius delerentur
ignique
traderentur idenim ne omnibus quidem Ori-
genis
libris accidit, uti
apparet ex Philocalia
quae nuncupatur, quae collecta
quidem
et
compacta
a
Gregorio Theologo, operam
etiam
navante Basilio
Magno, eiusdem generis voci-
bus ac sententiis abundat, propterea quod
res
adhuc erat
controversa, prout superius
dictum
a nobis est.
Quem
vero sanctus Maximus exco-
gitaverit modum liniendi illam
inclyti Gregorii
sententiam de restitutione in
integrum,
nos
referemus nihil
praetermittentes; num vero
sufficiat tot
tantisque
sermonibus
sanandis,
ve-
strum esto iudicium.
Triplicem, inquit11,
in
integrum
restitutionem novit Ecclesia unam
quidem, uniuscuiusque singulorum, secun-

dumvirtutis rationem, ad
quam restituitur,
ubi in se virtutis rationem
expleverit;
alte-
ram, universae naturae in resurrectione, qua
ad
incorruptionem
ac immortalitatem repa-
retur tertiam
denique, qua
et maxime Gre-
gorius Nyssenus in suis orationibus abusus
est,
eam
nimirum, qua animi vires, quae
peccato succubuerant, in
pristinum illum
statum restituantur, in
quo
conditae erant.
Necesse enim
est, sicut omnis natura in re-
surrectione, quo tempore speramus, incor-
ruptionem carnis
receptura est; sic et per-
versas animi vires, insitas illi ad memoriam
vitiositatis
malitiaeque imagines, longa
sae-
culorum duratione
amittere, cunctisque su-
peratis saeculis, nec
requiem aliquam nac-
tam, ad Deum, qui finecaret, venire; sicque
agnitione,
non bonorum
participatione ac
commercio, vires
recipere,
ac in
pristinum
iis
reparari, palam prodito, verum condito-
rem
peccati
auctorem non esse .
Quam
medicinam si idoneam
habueritis, optima erit
utrinque fortuna;
sin altera accuratior
quae-
renda sit, aequus
Marsut aiunt faveat
utrisque.
[130J
5
10
15
20
25
30
35
Nam
Origenis
sententiae
potius quam
vestris
dictis illa
plane convenire, liquido cuique
apparet
ex
ipsis verbis
modo allatis;
ac mirari
licet, quod veterem quamdam
Ecclesiae
mediamque inter duo opposita
existimetis
purgatorii ignis opinionem, quando plerique
et clarissimi doctorum aeternum illumignem
sempiternaque supplicia potius allegorice
ex-
plicarunt
adeo ut ignem
illic
corporeum
et
tenebras exteriores nihil aliud existiment nisi
Dei
ignorantiam, quo nempe modo lux
ipsa
beatis dicitur illius visio;
vermem vero, be-
stiam scilicet reptilem
venenumeiaculantem et
carnis edacem, non aliud quam conscientiae
stimulos et acerbam illamin
improbis paenitu-
dinem dentium autem stridorem non alium
ac furorem eorum
qui
ulcisci
cupiunt
et moe-
rorem inde provenientem
et amarum fletum.
Porro si huius generis
sunt tormenta illa
post
resurrectionem
iudiciumque futura, quo pacto
credamus
incorporeas animas, statimacsolutae
fuerint, a
corporeo igne exuri et
expurgari,
nisi
quis dicat haec etiam verba perinde atque
illa
ad aliud significandum spectare, utpote
alle-
gorice spiritualiterque sumpta?
19. Praeterea, cum testimonia, tumeMacha-
baeorum libro, tumex Evangelio avobis allata,
expendissemus,
candide sincereque significan-
tes, nullamin eis ostendi
poenam neque purga-
tionem,
sed solam
peccatorum remissionem;
miram
quamdam
distinctionem adhibuistis,
quodlibet peccatum asserentes in duo
secerni,
in
ipsam
nimirum Dei offensam et in
poenam
ex ea inferendam; atque offensam
quidem
dimitti
post
contritionem ac mali detestatio-
nem, poenae
vero reatum omnino deberi, adeo
ut necesse sit huius rei causa eos, quibus
remissa fuerint peccata,
adhuc etiam
propter
illa
torqueri.
Haec autemcumrebus luculentis-
simis et confessis omnino
pugnare,
mittimus
dicere
neque
enimreges videmus, post
datam
1.
).eyo|ivot; /.oyKrjio; QOC. 2.
pxaCcov
C. Ad
marg.
R
cpaioxaTov.
3. vavrtov OC vavrsav
M. 4. tt,v To-itvp;
om. M. 5. yvutmuxixtav M. 6. T'tou; xo).. AR. 7. XXrjYoptxTspov A.
8. o'Tepov
M. 9. mtw/.tjca P. 10.
pirexv
M. 11.
<rapxoyay6v
R. 12. x. ixsvo
(ad marg. corr.)
C
post
xevov habetur xai erasuin in RC. 13. XXov AM aXXo alii. 14.
euftojiaxowvrwv explicatur
In marg. cod. P ita (iex 0{io jtaxovTtov. 15. Ad marg. R
cbpatraTov.
16. x om. M. 17. Post
unb habet To deletum O. 18.
xaOpsaOat A,
sed dein emendatum, addita
supra
versum
syllaba at.
19.
aEt (ras.)
in
an)
cor. C. 20. TaTa PORM. 21.
X^yopix;
A. 22. Ad
marg.
R vxeOsv
apxexat
Xyetvta xfi npoffxpoaea);
xat
Tt|xwp{a;.
23.
(laxaatwv cor. 2man. Q. 24. Ad vocem 8tape<rtv R nott
in
marg. elpwveta, moxque
latino sermone
culpam,
ac
paulo
inferius
poena.
25. Vox to bis
in R. 26. BEsXeiOai spsaGat A. 27. aTC. 28. Ad nmrg. R
TrxpSsiYHaxo; Xsyonsvoi.
pcdVEv fxSXXov r, xo?Ga>*
ujawv XEYOtAvot;
itavxt
wou
ovjXov;
axwv twv
etpr1u.=vo>v
tavi.
Oaufia-
eiv
81
atov,
e
pyatav2
ttv 82|avttj lxxX?)<ua
xai
(xffYjv
vavTt'wv3SuoTv
vouiête xr,v tou
xaap-
ffiou
itupo*,
oitou
ye
01 J tXeiffxoitwv otoaaxXwv
xai
fibypnuxatoi
TO awvtov
itup
Ixsvo xat toc
tspotvrou xoXaet!;6 XXyjYopixwtepoveXotovTO,
w [>-r\xeirop
sxe cwjxaTtxov voai^saai [xr,T
axoxoiijwTEpov
8 aXXo
TXrjvt}-rijv
to 0eou
ayvotav,
xaaJ tep
xat
tpw
toT î'ot t};v
axo
ewptav,
ja^te ffxwXrjxa9, Y^vO
Tt
pireTwvl0
oov xai
oapxoipaYOV1',XX'yj rfjv
twv xoX<rccovutco
rrfi
auvEtSrfaewpaavov
xai tov
icixpov
Ixevov12
(jletoI-
{xsXov, urtTSppuYu.ov
SvxwvXXov
l3
7capxr,v
twv
6w[AOj/.aôuvTtov fiaviav
xat
tyjv
lit'
auTr,
Xuwr,v
xat xov
mxpov oupjxov13.
Et toivuv IxeTvaTOtaTa
Ta10
{/.Exttjv dvaffTaartvxat ttjv xpt'aiv,
S; Ta
ffa){xdTOu;t}'11/5
Ttxa
(xeTa ttjv Xuatv uttoj
j'
(rtjxaTtxouTtupbSe$(i.e6a
xaTaxaiEffat xai xaai-
ps<7at<8,TtXrjVet
a1^ti cpar/j19
xat TaTa20toi
stpv]xo(rt,irpoexepov
TStvetvc;xo7tdv,XXrjYoptxS;21
ts xai
7rvU[jLaTixw Xa(xavoaeva
19. 'Eitl toutou;22 Ta
Tcap1uutov elp-riixvac
f pifaei
exte T^ twvMaxxaatwv
23
^t'Xou
xai tou
EuaYYe^'0UOewpouvTwv"{J umv,nXw
te xai
tXa-
X^co etcovtwv, fxrjSetjuav
iv aicra;
Ifxtpatvsadat
xXaffiv,
oute
(i.r)vxOapatv, XX' fxovovtu.apTtwv
aEertv, Stat'psffiv24
Ttva
auftaff-divfAEi;noirpai-
<j,icadavuapTtav etitdvre; eite t^v Ttpoaxpouatv
arJ iv to 0eo3
StatpsaOat
xai r?jv^TraxoXoi9ouyav
auTj Ttixwptav*
tov ttjv [xevitpoaxpoufftv xn'eaat
u.6Tt9(VffuvTpi6r,v
xai
TtoxiQputv
to23
xaxou,T^v
8k
IvoyV tyj TttAwpta; ojpeXeaat26tcavTw, o>
votYxiriv
sTvat ix toutou tou
Xyoutou pi|xvou;
twv
[xapTtwv
ETtxai 01' aT;27xoXaEUai. TauTa
{.v
ouvSri to
ivapYe'at
xai
[x.oXoyou(ievoi (Aajôv-
Tat, XyetvIwjjiev'
oute
yp â?iXst pwfXEv28fXETa
[131] V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATORIO. 131
*>i
i
i
0
lo 5
E
>
C
15 <
i
20
25
30
35
r. :k\
to Souvai
tJ jv d(*v*iffTtav
xal
acpeatv
ti xal* xoXa-
ovtb; tok
fjfAapTYixoTa,
oute 0ev atov iroXXj)
[aSXXov, S
ttoXXwvovtwv2t5v
YvwpiffuaTWv,cptXav-
ptoirt'a
Wt to
l$aipTOv,
XX
(i.6tfjtlvt^jv jxap-
Tiav
xoXaovxa, peTa Se rr,v aeatv
euOb xal
r/jv xoXaatv Xuovta3. Kal toto etxotw' et
y^p
to
TtpoarxpoGai0w
7rotg
t|v xoXaatv,
to akiou
Xuvto;
xal
tt, xaTaXXaY^ ftvo\Utn,
xat to
aTiaTo'v,orepWtv xo'Xaai, i!;
vaYXYi
auvotaX-
XuTai'Oimoc;
(xvTeXa>vr,fASTaauvTpt^; itpoa-
uâ[Xvo
ox
cpEtOrj
twv
jxapxtiv (/.ovov,
XX
xal
sixai)(.uvo* xarrjWs,
tbOtov Ss etitev,
oSeata xoXauso); Iti
8eo%u.vo'
8s Mavaarcr^6
e
ev
Tj TaXaia
fxou
t
itpourjâTO(AETa
TaTreivoj-
aeoi
xat
t^; ffuyjrw^ffsweTojre, xat to wypou7
7
otappayvTOi;, svc&xaTStêw, irpo r/;v 'louSatav
ev
xaps {AeTSTeTi eia Suvau.i
xai
tjv
lauTO
PadtXstav aOi 7tsXaev8' o NiveuTat9 Se
ueTa-
Yvovte; outw o^w, [xoi
ts
tJ v {xpTav
sXucrav
SjXovoti
xat
tjv ^ceiXK](XVTiv'10 TijjLwpt'av4 eijepu-
yov
Seev
tw eaYY5^^^paXuTtxo12, irpTEpov
TT|Vtwv
fxapTtiv(pe<7tvxo[xtff[xevo, e w;
i7co[/.vifivaut^ ttjV toi
ffoifiaro vopwaiv irpoar-
EXaeTO.Kat Tt SsT
xaTaXs'YetvTa
aTopia;
iraaa
i'
outo)
aa^gT
xal
6[J ioXoYOu{jiVa) TcpYf*aTt 5nXr)v
XXTCo'ev
&M.E t^jvTOtaunqvXadvTE13Siaipsoriv,
w
vY>tatav
'lv xat xa8oXiX7]v-rcaps^xaTE
Tt
EaYYXtffTf, -?) a7to<iToXo x9jIxxXicta; StSaffxa-
XoTOtOTOV Tt
YSYpETtOJ TTOTE 1<} ITota
TtTpaT0UT0
itap(iTT,5Ev;
O
Y^P
T0 T0ÂauiS txavov, 8
cpEtTj {av15 t^; (AapTia16tj;
iirt
{AOt^sta1 7xai
cpovco,
tov 8s18
vEvv}8svTa
utv 7cs6otXETo<9' xat
YapSi)
xxEvo;
cpetj{*v20t^ piapTi'a; tsXeioj21
xal
S)Xov22,
Tt xal to
wpocprjTixov
ox a7r6aXs
âpiajjia, [Atxpv
Se Ttva 7cotv}jvetwev23,
outo>to
1. xai om. A. 2.
S
tcoXXvSvtwv outivo M. 3. Ad
marg.
R
wpatxatov, moxque &t\o\ 8xat
eo Xpwff<TTO|io'
O
yvp XPvt?
^vstat xo
{ipTr)(ta, XX StaOffet ^"J X^ " * ruvStaXeTat R.
5.
6eStxato(i.vo;
P. 6. Ad
marg.
R Mava<r<rj. 7. Ad vocem
wypoulegitur in
marg.
cod. P hoc
scholion
wypo,
xat
wypeov eiSo; entupttou.
8. s>.auev A. 9. Ad
marg. R itepl NtveuiTwv.
10.
J tstXi(ivjvA. 11. Post tt|iwpav iterum Tt{i5,sed erasum in R. 12. Ad
marg.
R h t>
saYifsXtw TtapaXuxix;.
13. TtOev>a(5vT6|ieT; M. 14. Ad
marg, R
wpatdtaTov, pauloque
inferius
Ilept
AawiJ . 15.
[av
om. C. 16.
{leTtj fiaptia;
C. 17.
notxa
R. 18. 8d A. 19. nsiXeTo
ex ite6).>,STo corr. P. 20. (iv |tet C. 21. TeXet'w; om. R. 22. SeXovA. 23.
^tyicev OC tri M.
a) Cf. Luc. xviii. l'i.
b)
II Parai,
xxxm,
13. c) Cf. Ion.
m,
5.
d) Cf. Mat. ix. G.
veniam
remissionemque, etiamtum poenis affi-
cientes eos qui scelera
admiserint, multoque
minus Deum
ipsum, cuius cum multa sint
attributa, horum omnium misericordia
potis-
sima
est, quique post peccatum quidem punit,
postremissionem vero statimvel
poenam ipsam
solvit. Et recte
quidem. Nam si Dei offensa
poenam promeretur, sublata causa et facta re-
conciliatione, effectus
ipse, id est poena, simul
necessario tollatur
oportet.
Sic
publicanus,
animo contrito ubi
oravit, non a
peccatis
modo
solutus est, verumetiama
iustificatus descendit,
quod idem est ac si
diceretur, nulli
amplius
poenae obnoxius. Manasses' vero in Vetere
Testamento simul ac
deprecatus est cum humi-
litate, veniam consecutus est, atque
diffractis
compdibus, quibus detinebatur, in Iudaeam
brevissimo
tempore reductus est divina virtute,
regnum
suum rursus adeptus. Ninivitae* autem
tam
promptam egerunt paenitentiam, ut simul
peccatum
solverent
comminatamque poenam
effugerent. Et
paralyticus
in
Evangeliod, ubi
primum peccatorum remissionem
obtinuit,
mox velut huius sequelam corporis
erectionem
consecutus est. At
quid opus est omnia exem-
pla
enumerare in re tam
aperta ac manifesta?
Verum enimvero undenam vos distinctionem
illam sumpsistis, eandemuti necessariamet uni-
versalem proposituri? Quis evangelista aut
apostolus
aut Ecclesiae doctor tale
quidpiam
conscripsit unquam? Quibus factis id demon-
stratur ?
Neque
enim satis est Davidis exem-
plum,
cui remissum
quidem fuit adulterii homi-
cidiique delictum, filiumvero
quem genuerat
amisit;
nam et ille plenam quidem peccati
remissionem
obtinuit, prout ex eo liquet quod
prophetiae
donum non
amiserit, aliquam vero
levem poenam luit, Deo itaiudicante, imo vero
non
poenam,
sed
potius moerorem, ob alias
causas forsitan
indultum, quas doctores in dis-
putando de multis illis infantibus, qui praema-
[132J
5
10
15
~:t
30
ture abripiuntur,
recensere solent;
etenim
filius, quem post
illum ex eadem muliere
genuit,
non
superstes
modo exstitit, sed in
patris regnum successit,
et is fuit Salomon,
vir
ille sapientissimus. Quapropter,
ex peculiari
illius facto
generali
statuta illatione,
exinde
opi-
nari solius offensae dari remissionem, poenam
vero necessario manere exsolvendam, omnino
repugnat
tum communi
opinioni
tum rerum
naturae,
nec vobis
ipsis
consentaneum videtur.
Nam si dimittitur causa, nempe labes,
ut ve-
stris vocibus utamur, animae inhaerens
post
offensam Creatori irrogatam, quid superest
supplicio purgandum,
cum macula illa fuerit
per
remissionem expurgata?
Si remissio qui-
dem prorsus
non
posset absque poena purga-
tionem inducere,
recta videretur vestra sen-
tentia sin vero prima
illa et maxima et
per-
fectissima peccatorum remissio, quae
fit
per
baptismum,
secum ferat omnis maculae
pur-
gationem omnisque poenae solutionem, quae
est necessitas cur altera haec remissio pur-
gandi
virtute careat, sed soli poenae
hanc
tribuamus? Praeter ea quae
modo dicta sunt,
asserimus adductas auctoritates ne vestrae
quidem opinioni prodesse
nam
quoad
illam
quidem quae
ex Machabaeorum libro de-
prompta est,
dictum est non propter
levem
quamdam culpam,
sed propter gravissimum
quoddam
et mortiferum scelus propitiationem
illam sacrificiumque
fuisse
pro
mortuis
perac-
tum quod
vero spectat
illud
Evangelii,
nimi-
rumEi quiblasphemaverit, non
remittetur neque
in praesenti
saeculo neque in futuro,
id non
profecto
in vestram sententiam facit, quasi
re-
missio tunc daretur,
sed illud
significat,
scilicet
1. Ad marg.
R
napvOeffi;
to
ywpiov
toto. 1. tv to M. 3. pJ taojAveov
R. 4. 5 (ras.)
sl C. 5. S' ow C. 6.*) Yp a.
R. 7.
fi{J ieTpa
G. 8. Ad vocem
TtoXaOeiffa
P habet in
marg. jta)eiip8etffa, âXeiOEiffa, qua
de causa, plane
non
video,
nisi forte
quis
dicat locum a scho-
liasta pcrperam
intelleGtum fuisse. 9. Ad
marg.
R
cbpaioxaxov.
10. 6e (ras.) &f)|iioypY$ C.
11. alla xai
t)
R. 12. toto xo PQO. 13. x Elpijiiva
A. 14. awvM. 15. Ad
marg.
R
to lx Moncxa6av Xjev.
16. tivo oxeSv R. 17.
|wcpTi>aTo;
A. 18. jieYC<rx7icxat 6av.
l)ff{ib
POM. 19. w; soli PM. 20. Ad
marg.
R
r& pXaffiiMjffavrt si;
T
TrveOjia
ow
E^ffetat, moxque
alia manu 'Ex tov xot Mapxou (sic) jt^v Xyio u(v, 8ti iravra
EOâerai
x
iiapTTjfiaxa, gto; IXeyov
7tveO|ia xOaptov ^si 'Epjir.vela. Ttjv el ebv pXaffijtitav, ffYvwffTOv
slvai rifft,
tw to
itvs|iaTo;
v6|iti# &<ntep
to 7tvEU{iaxo; t^pfua paaiXeCa Oeo,
otto xai pXaaiptj|tia
xar toutou, xa eo
yCvetoi1 ffuYXwpTl'rov
8 ^votl
ôiSwfav eo, ouYyvto|xvr,v
ovx
Ixo-J <rav r^v yp el auTov
IÊtv pb
ff-piptffiv xewn,
xa
vev6|M(jto
tote. Kai topTO vpaMro; wv, xai Si' EyT>.Eta;).6wv,
xai
fvov
exaTa-
pov^rou.
Tb Se
v-rftt
iti to apvto; alvo, jx^t*
im to (liXXovro tEffai, t^v xax
vojtov ip(*i)VEet
xpt'aiv,
xat Tf)v{lXXowraV
o Te
yp v>o
tov
xatapcifi-Evov
sv 6avaToyff9at xeXsi,
xai
xpto; iriîftETai tw
vt|), ovryv|iY}V
iti tw
ToiowTto|t>StSo. 21. ^fiETspav
A.
eo
xpivotvTo, rt XuujvfjiSXXov
xa\ owotvrv,taw;
xal oY aXXa; aiTi'at
a\jf/(a,rfli<!OL'v
axai etti xo
7tXe<TTOt twv2
irpowpx vapTCaou.vwv3 vrtTrtwv
o
oiSaoxaXot
Xôuaiv 6yp^[at*
aTOv
Y6v[xevo;
ira ix
t^; axj; y^vaix
ox eri<re 4uio'vov,
XX
xal t^v paotXeiav
to
iraTpo; SisSato, xai oGtofjv
SoXopwv
6
ffocpwxaxo.
To
yov5
re' xeivo-j
ysvo-
[aevov
xaoXixw ijiov
xai oeaOottIx toutou
tv;v
acpeffivttj itpoaxpouaeoj
eivat
u.ovr, t/jv
os tiuoj-
piav i;vafXYjS^stXeivl'itsadat, navTeXw; raSov
t5j xoiv9j i{n]!pw
xai
t?j
twv
7rpaYpaTtov <punei
xat
oS
ufjiv auto;
aufiwvov
s
y*P cpeat6
tj;
axta Iotiv, ^ti
iffxt
Xto]
xax t iASTepa7
7
tpcov^TcoXEisEtaa 8Iv xj j'ux?9 feT^t
T0
wpoorxpou-
<yitw
SjfxioupYî10,
t( av eti
xapat -J j xX<ri;,
nj Xwri Ixiv7)<;Si -njc âew xadapecsi];;
El
(jlevy^P xa8a7ra$ aêat;
aveu
xt^copta
ox
^Suvato x6ap<7iv iuitoiETv, eTy^
KV T^
e^Yov

U{XSTEpO< XOYO'
8 S' i\ TtpWT!
TE XOtl
{J LEY'ffTrl
XOtl
TEXewTctTifi Si to
paretiapiaTO
twv
aapxiwv
acpeat aux?)
xat icavxo'; IffTt
pitou xaapatc
xai
xtfjuopa7c<7r, iraXXaYil,ti votYXT] jxtj
xai tt,v
<fEffivTaxT]v
to SuvaaOai
xaatpsiv lxeiv'
*â
Tj^TtjJ Urtpta (iiovyjTOT6<2XoYi6ffai; IIpo;
Sexo;
Epy|(xevoi<3ajjiv, w oS'
ffXXw1*t^ (jigxpa
So|-y)ffUfxXXovTai
Ta
(ivaYeYP"^1^ ?rJ T"' J *^v
Yap
ix twv Maxxaaitov
Xj<p6v<5,6'Ti
ou
itepl (ttxpa
xivo; {i.apTias
*XX
irepi [/.tyiaxoxj
xai
avaffi'fiou
Tivo16au.apT^(jLaTo;47iXaajjio 8ixevo&icp
twv
teOvewtwvxai i\
Ouaia
YY0V6V ^19 p)Tai
to 8
eaYYe^lx<>v,
5xt
ra>ftXaoyqfiTJ oavTt20
ovx
d<pe-
&1J O6TCU
OVXEv
Tl
VVVUWVIOVTSSV
X(O/.ikX-
Xovxi oiravxw e tyjv u{AeTpav21 pet Siavotav,
w tote t^ tpffEwSi8o{jLEvr,,
XX' Exevo
or,XoT,
10 x
15
a
20 t
8
25 n
O
5
p
30

35 i
40 i
[133]
V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATORIO.
133
ri tivwv
jxv |xpxtwv
IvxaOa xoXaofxvwv,
xivwv Se sv
tw (jiXXovTt fk'w,
twv 8s xa\ h
|x<po-
Tspoi,f)
TOiauxv)
iravTairaciv <UYYvto<T'ro<:
Oliffa
xai <TUY)Ct')PrlT01''
*"v
TîraPVTl
xav
T$[*0VTl
pa)
x^v aTcapaiTYiTOV
8xv]vuêt.
20. 'Ite'ov 2Sef,(jitvv)8y)irpo
t
[YtaTo'v
te xai
xupiwTtxxov
twv
aY<>vt(r(i.aTOJ v, ^rep
iartv -i\ to
rodToXtxo
p>,TOova[/.t<;3' TauTYjYP f*<>VYK
e^Ttxai (Têoov
xo XaxtvuoT SiSaffxdXoivj
xo
xaQapfft'ou
Sd; irupoV4.
"Oxi
[aev
ouvttoXXwvovtwv
irap' fjfjiv to Tpaixoi
twv xf,v tepv ypa^Tjv
$rjYTi<Ta!J l^vwv Y)Vv8pwv,
wv icm to
xscpXaiov
'Iwdvvyj
tJ jv yXwttv ^puao5,
ouSe\ st tt,v
TOtaTYjvSiavotav6^X8ev
oS' l^s'Xasv
ix tt<;
iroffToXixvwv^;to Tcap'ujjt.wv8oao{ASvov xaap-
ffiov
irup, ofioXoYOUfJ tsvov
elvat xai
7rap' oixTv7
7
cpai'vgTai-
oSi
y^P
xotautTiv ip(A)V'!av8
twv
f)f-
Tpcov
tivo
TrapsvixaTe.
Kai oxt Ss9
Siacpopw
o
Sytot
TK
^Y)T
t^ tepa ^YOvTat l Tpatp^,
xai
to9'
w[AoXoYrijAvov estiv,
ouTa Xecri[ao'vov
et
Staopoi
woiai
^pw[A6V0i,xaOarrsp &(ATs'pa4H
i
<ro!pta
rr,v to Xsovto Xîvxai tyjv tyj tistqu
7capE'r,xs12(toutoyP
tj YP?^?
^ffTtv
^lv),
XX
xai vO7j[xaTWV
suveciv
XoxX^pwv
stci
Stacpopa,
TtoXXaxiSe13 xai xvavTtV4 {XExaystpiliovTE,
wditEp15
(J ivpiaxapio
'IwdvvyiXpuffoffTOfxoxyiv
xwv aTcoffxoXwv ov
tw XptaTw xasSpav aSjiavTiv
{jlovviv16 <nj[iiaiveiv IvotxiffExai
t)v twv
ûXwv
xon
7
'IffpavjX xpiffiv
vTt
tj; xaxaxpiffEw
iÊSs'IaTO*
out
Y"P

pvjcri
(TUYxasSovTai avpontot TM
7cdvTwv
xpixvj
xai
@ew,
out6
xpivoaiv,
XX
xaxaxpivotiaiv
reXco,watEp
o Nivsutxai
xai j
(aatXtffffa
Notou, xr)v
twv 'louoai'wv
7iovv)pv
YevEdtv
* oi SeXontoi SiSddxaXoi xai
auYxasSpou
to SecmoTou
Xptffxou
xat ffuvSixadTaxo aTrocxo-
Xouxai
ôvtoi
xai18 xaXotJ iv.
'Ap'
ox19vavxia
xaxa Soxooortv20
'AXX' ouSv auaacrxov, Et Itti
tivwv uTroaewvxai
Boyyxiv
twv
jji"})xatpioiv
po Sidcpopov
IxaffTO mrivE'yyi21Sidvoiav,
outw
to
XoYrpo22 xpivavTO, ?, -cric So^
oTtoa-
x
1. xiv. xv APM. 2. tdxov M. 3. Ad
marg.
R 5rt irb to soffXoXixoO ^tjto ;f,7txat rot;
AatCvoi *|
toO
xafiapaiou upc 66a. 4.
itupo; 86$a G. 5. Ad
marg.
R Sxt xo
xe?Xatov
rn Hnwtv
6 0eto Iffx
Xpua6ffTO[xo;.
6. Stavoiav om. M. 7.
wap' tîiv
M. 8. pjir,veei
C. 9. 8 om. M-
10. xffi Ypa^ IiYovvTai
omisso
spc
M. 11. Litterae ot in voce iwoai sup.
lin. P;
item Te in voce
yjatpa.
12.
mxp8ixev
PM. 13. 8om. OC. 14. xvxta O. 15. TtepPOM; ad marg.
R poov.
16. Post
(tovriv
habetur in R v erasum. 17. xo om. C. 18. xai om. C.
10. p'
ox AM
p'
o5v o-jx O. 20. 8oxoai M. 21. nypyQ-t\
M. 22.
Xoyixoy
M.
i
n
Ei i -1
T
?
T
a
a
71
x
T
N
a
(i

i
i
T
a)
Cf.
Chrysost.
homil. 54 in Mat. = P. G.,
t.
58,
c. 610-11.
cum aliae
quidem culpae
in hac vita castigen-
tur, aliae vero in futura. aliae demum in
utraque, culpa illa,
ut
quae
dimitti condonarive
nequeat
nec in
praesenti
nec in futura vita,
severissimas dabit
poenas.
20. lam nobis
progrediendum
est ad gravis-
simum
potissimumque argumentorum,
illud
nimirum cui apostolicum
dictum vis est ac
firmitas huic enimfere uni tota innititur lati-
norum doctorum sententia de purgatorio igne.
Porro cum multi sint apud
nos Graecos sanc-
tissimi viri
qui
sacram scripturam
tractave-
rint, quorum princeps
est et
caput
Ioannes ille
lingua aureus,
haud
quemquam
in hanc venisse
sententiam,
ut ex
apostolico
dicto eum inferret
purgatorium ignem, quem vos tenetis, in
confesso esse vel
apud
vos videtur; nam ne
ullius quidem
nostratium interpretationem
eiusmodi protulistis.
Omnes etiam ultro faten-
tur,
diversimode sacrae Scripturae
dicta a
sanctis explicari,
non modo vocibus ad diversa
significanda adhibitis, quemadmodum pro
ve-
stra
sapientia
voces leonis ac
petrae
in medio
proposuistis (id
enim
Scripturae peculiare
est),
verum etiam tota alicuius loci serie in
diversos ac saepe
etiamcontrarios sensus usur-
pata quo pacto
beatus loannes Chrysosto-
mus
pera apostolorum
cumChristo sessionem
honorem quemdam
tantum denotari censuit,
atque
iudicium tribuum Israel de sola condem-
natione intellexit
neque enim, inquit,
homi-
nes una sedebunt cum omnium iudice Deo,
neque iudicabunt,
sed solummodo condem-
nabunt, sicut Ninivitae et
regina
Austri pra-
vam Iudaeorum gentem
ceteri vero
doctores Christi Domini tum consessores tum
coiudices apostolos
ducunt et
appellant.
Nonne
haec contraria videntur? At nihil miri, quod
in
nonnullis negotiis
et placitis
haud necessariis
in diversam quisque
abierit sententiam, sive
f. 79.
134
[134]
f. 79T.
5
10
15
20
25
30
35
mens ita
censuerit, sive
opinio suggesserit, sive
tempus et rerum adiuncta aut audientium vis
ac voluntas
exegerit. Eadem
igitur
ratione et
propositum hoc dictuni
par est diversis subiici
interpretationibus tam
apud nostros
quamapud
vestros tractatores.
Atqui
beati
patris Ioannis
Chrysostomi expositionem omnibus esse accu-
ratiorem
verioremque, id non ex eius
dignitate
solum atque eminentia, ob quamcum
ipso
vel
magnus apostolus Paulus visusest
confabulari,
necnon ex unanimi cum eo ceterorum docto-
rum nostrorum consensu
colligitur, verum
etiam ex eo
quod ille
prae
ceteris omnibus
apostolicae sententiae seriem
ordinemque se-
qui videatur, ut
qui
non
singula dicta interscin-
dat seorsim et
interpretetur, sed altius et a
principio iuxta
apostoli scopum repetitam
ac
veluti in unum
corpus
contextam
expositionem
ex toto exhibeat. Porro
cuique volenti animad-
vertere est, praesertim si hicce
apostoli scopus
finisque
abinitio
propositus prae oculis habea-
tur, Chrysostomi interpretationem mox a nobis
producendam longe accuratiorem
esse, quam
quae avobis affertur et autumatur.
21.
Namque Corinthii, quorum nomine
inscribitur
epistola,
cum sibi
ipsi, quotempore
apostolus absens
erat, dissentirent, et alii alium
praeferrent magistrum ex
iis, qui divitiis et
externa
sapientia clarescerent (haec enim
magno habebant decori
multumque ob ea
gloriabantur), maiorem ea de causa dissensio-
nem
contentionemque commovebant, adeo ut
vel eum
qui
novercam
duxerat, inultum
impu-
nitumque dimitterent. Is unus erat doctorum
illorum, quibus superbiebant, et
quamvis
in
tantumincidisset scelus, tamen
magisterii digni-
tatem
retinebat, collegium
sub sehabens haud
contemptibile, et doctrina
profana et divitiis
fretus.
Quae cum emendare
cuperet divinus
apostolus8, primum quidem communem ad
1.
vnoa/o<nic M. 2.
?=(ttwtwv A rvvuyaqivov C. 3. te om. G.
4. 7tap' O(iv xal tiv
rap'
t,(iv
R. 5.
aT C. 6. >owiwv om. G. 7.
ESia
om. G. 8.
<rjvu<paff|i.vovM XoxXrjpdvTExai cruv.
R, in
quo
ad
marg. cipaov.
9.
j(ie A. 10. Sri om. M. 11.
m><rroXix>G. 12. Ad
marg. R
vOv
>xeTai Tf, iroeffEw;. 13. i'X).o; Xot M. 14. tv om.
A;
ad
marg.
R
pauloque
inferius tv >ag<vTa
tjv jtvjTpuiv Kopivtov.
15. xar [lex M. 16.
iXovixeiav
O. 17. xat om. M.
18. irottTai
7rpo;wVra A,
at additis
supra
versum sisrnis ad rectum ordinem instaurandum.
a)
I f.or. i, 10.
oyffyj r,
to
xatpo
xal twv evectootcov
2 irpay-
[xettwvy)ti
twv
xpoaTtovouva.uEco
xat
ftouXifaew
7catxouvTO)v.Outco tovuv xat to
TrpoxetfJ iEvov
touto
pr,Tov ex p.VIdTi
oiapou; SacOatIpjxrjveta;
tv te3
irap' fjjxv
xal tv
wap' uuv5StSaaxaXiov.
Ot ce
tjto [xaxapooTtaTpo
'Iojdtvvouto"
Xpuao-
ffTOfxou
itavTtov iattv
ixpiefftepa
T6 xat Xvj-
E<mpa,
ox io ttj |ta; aTOxat
urepoy?;;
{jlo'vov, cp' |[c atw3 xa\
yiya aTcdatXolaXo
isavr) StofjLtXoufxevo;,
oS' ro t^ icpo;
otov
cu[x^wvi'a
tcov Xoitcwv6
tap* jfjiv
StSaaxaXuv
\<r/\t-
ptsO[xea,
XXxat ri
jxXiCTTa
itvTwv outo t9j
tOffToXixr, Siavota xax Ta^tv xal
eê;^ xoXcudbiv
^pavETai,
xal o xa8' v twv
pr,TivroTeixvdoievo
Si'a7 xal
ip(xr,veuo>v,
XX' vtoEvTExal
1$ fy'/J fi
xat tov 7to<rcoXtxovaxoTrov
XdxXjpov
xal <ruv-
uaafxvyjv8 wirrcsp
Iv
owaa Tr(v
IpjxYjvetav
to-
SiSou. "Effttv ov
ffyvtSEytco ôuXofAevb)7tavTt,
xar totov
otj [AaXtffratov icotTToXixovoxottov
xal t^v iij
apy^ 7rpOfftv,xpieffTpav
filvat
t^,v
XpUffOOTTOfJ LtXTJ V IpiATiVEiaVTaUTT,V, ^V fjUS9
lffa-
yofxev, t^
irap' &fjuT)v\tyopvr\s
TExai
Soâo-
J .V'lj;
21.0!
yp Sî
l0
Kop(v6iot,7cpo;
o&yj littffToXr,'
Ttap
tov
xaipbv12xrjTcouaaxou jroffToXou
irpb;
XXiqXou ayiofXEvoi
xal aXXo;13aXXov oiSaaxaXov
rpoaXXo(jt.vot
twv 4
tcXoutw
ts xa\
ffocpatt) Iw
Xa(jnrpuvo{jiv()v (xat yP
ttoX#to xXso; iv to
Totoutot
eTyrov
xal
aoSpa
ek* aToT
iTSTuacovTo),
irpo; ixEiôva
SiaaTaaiv Ix toutou xaTa<5
aixpov
xal
cptXovEixtavK 6e^yov, xal St toto xal tov
XaôvTatJ iv txTjTpuivveTCtTtaTjTOv TtapEtopwv^v 8
xal
oOto; twv otoadxXtov ixeivo>v
eT, lep'ol; {xsya
Icppdvouv,
xal
T7|XtxouT 7rpi7rsCTojxw XiorjftaTt,
ttj StSaorxaXixji;^ta 'uo) vxei'ÊTO,oorr({jia
Eyojvucp'
iauxov oux
exaTapovrjTov
xal
K
7ttj I;u)
aoepta
xal tw
tcXouto) Oapptov.
Tara toivuv 6dsto
7TOffToXo(; Siopwaai pouXofxevo,irpcorovjjlevxotvr,v
7rpctdvTa oieTTai18T^jv7capavsfftv
xal
tt,v
Itti-
[135]
5
10
1:> 15
20
25
30
35
Ti(Ajiv
xat
TrapaxaXEt
to avxo
Xysiv
xai
f.irj sysw
oyiof-iaxa, prfil irpo<7vsfiv
lauto XXov
XXw
twv StSa<rxXo)v, ou vwvvjxwS7)Xwaai(3ooXo[xevo,
fxaaro' lpv cpvjaCta'/fit' 3Eyw [xv eij.ii
J J avXov, tyio
s 3^4noXXit)2,iyto
s
Kijcp, iyw
as
Xqioxov,
xai tov
Xptffxov
TOUTot(juvTfcwv
eVrpeitTtxw3,
w SsovaTtavra evat
{tovou4 Xpt-
erTOxat
[xr,Ssvoi;
XXoo
7rpoerovofJ .ae<j6ai, (jirjS'
aTwv
twv
xopucpaiwv
Iv 5diroaToXot* xavxa
yap, r,fft,
(.i8xsoyr\f.tdxioa sic Sfxavxv xaVAnoXX,
tva iv
iqf.dv f.uc6i]xs
xo
fxrj vns oysyqauxai cpovsv6.
"Eirstxa to
r/j fijw
aocpia^puayu. xaatpeT
xai to
atav
aTTjV
twv
tr/iait..'tbiv
IxXXsi t^ IxxXyj-
cia, xvwoiv
avxijv ovo(.iwv
xov
oxavov
xov
XqiOxov
xui
fitoiav 7ia xw &stp
xai et ti
TOtouTOV. Era tt,v twv SiSasxaXwv auvTXsiavw
[Aixp5uvaulv}v
e-euTeXier Ti yaQ
son IlavXo,
9VCT1, xl as *u47ioXX(,dXX'tf'1 Sixovot,
i' wv
nioxsvoaxs, xai
sxdorM coq
o
Kvio sioxsv;
'Eyto i(pvxsvoa,3-A7ioXXw n6xiosv,dXX'
6
Qso
ijvi-avsv8'
ioots ovxs 6
(pvrsvwv
ori xt, ovxs o
noxiwv,
dXXy6 av%dv(av Qs.
C0
ffvTSvcov
as
xui o
noxiwv
h'v sloi. To Sv
iaxt, yjffi, tj
sta Suvdtjjig&i* ^[xet
Se
7rvT6,v8po>7toi<J ovte,
Xiva
Tiv xa\
{J ttxp cruvgto'cp'pojjt.ev,
oSvaXXo;
aXXouTtXovIv
toutw SuvdfAevot,
xai xauTa Setov
(xkiov
sth toutoi
irexSeyo'fxevoi10*faaro ya'p
<p7]<ji
roV trfto'
(.aoBov Xijipsxai
xaxd xov diov*
xnov. MifftoxouTiva IvTa6aTo8iSa<xxQcXou<;<2
2
TfJ d(v,
va
[AT] fXSYOt pOVWfftV, WiTEpOUOVTOTOU
Ssotctouxai
[*ia6oSoTOu.
Kai
stpe^
t
wepi^3
to
TCEiropveuxoTOi;
ixsivou otoaaxXou
7cpoavaxpou<ra-
orat
jouXriei,
8viv to
I(jipoe8sv7COT[A.vet
xat
t5 2aTavS Ttapaot'Swai,
Qsov
<p)<Tt'v sO/xsv ovvs-
yoi'
o
yp
tSiov
Ipyov tcoi6{jlv,
XX
tw to
Bea-
ittou^1
ffuvepYoufxsvpouXâTi*
gov
ysaigyiov
vfis
IffTS15 01
{xaOyjTSuofjievoi,
gow
oixoofxij,
1. Ante fiv scripserat R
O9', quod
deinde delevit. 2. &no).b>('AtcXXwcor.) G. 3.
xtpeimx;
M.
4. jivovPOCM. 5. v add. to; C. 6. Ad marg.
R
wpaov.
7. XX' ol M ot C. 8. 7)gave
M. 9.
vpftMO TivTeA,
sed additis
supra
versum
p, a,
emendandi
gratia.
10.
itex6ex6tvo<
C.
11. 8tov xaorou A. 12. Tiva; )<yi to; 818.vxaaR. 13. rapt om. R,
in
quo
ad
marg. ay.pt; wSe,
Taxotv StSdtYfiaTa* vvSep/etat xv (neptxv. 14. Ss<tctoveoC C. 15. <J Teom. G.
a)
I Cor. 1, 12. b) Ibid. iv, 6. c) Ibid. i, 17sq. d) Ibid. ni,
5-7.
e) Ibid. m,
8.
f)
Ibid.
v, 5. g) Ibid. ni, y.
omnes commonitionem increpationemque facit,
eos
obsecrans,
ut idemdicant, et non sint in eis
schismata, neque
se
ipsi
adscribant alius alii
illorum
magistrorum, quos suppressis
nomini-
bus cum vellet indicare, Unusquisgue vestrum,
inquita,
dicit
Ego guidem
sumPaidi, ego
aiitem
Apollo, ego
vero
Cephae, ego
vero Christi,
Christum ipsum illis addens ad pudorem
incu-
tiendum cum omnes debeant in unius Christi
partes venire, quin
ab ullo altero, ne a
princi-
pibus quidem inter
apostolos, vocentur;
haec
enim, aitb,transfiguravi in me et
Apollo,
ut in
nobis discatis non
supra id, quod scriptum est,
sapere.
Deinde externae
sapientiae
fastumretun-
dit, eamque tanquam
schismatum
originem
et
causam ex Ecclesia extrudit, eam appellans
f
evacuationem crucis Christi, et stultitiam coram
Deo, et si
quid
eiusmodi. Tum doctorum doc-
trinam
tanquam
debilem etinfirmam
deprimitd
Quis
enimest Paulus?
inquit, quis Apollo? nisi
ministri, per quos credidistis, et unicuigue
sicut
Dominus ddit. Ego plantavi, Apollo rigavit,
Deus autem incrementum dedit.
Itague neque
qui plantat
est
aliquid, negue qui rigat,
sed
qui
dat incrementum Deus.
Qui
autem
plantat
et
qui rigat
unumsunt. Totum est, inquit, adivina
potentia; nos vero omnes, homines ut
sumus,
parvaquaedam et exigua conferimus, quin
alius
alio
amplius
in hoc
negotio valeat, quamvis
mercedem de iis
exspectemus. Unusguisque
enim, ait6, propriam
mercedem accipiet secun-
dumsuum laborem. Mercenarios autem homi-
nes hoc in loco doctores
vocat,
ne se extollant,
cum
longe
alius sit dominus mercedem
perso-
luturus.
Deinceps
cum iam ad fornicatorem
illum doctorem alludere vellet, quem postea
segregat traditque Satanaef, Dei, inquit8, adiu-
tores sumus; non enim
ipsi proprium opus
agimus,
sed mutuam Domino volenti
ope-
ram conferimus. Dei agricultura estis vos,
qui disciplinam accipitis;
Dei aedificatio ab
agriculturae metaphora
ad alteram oratio-
nem convertens; quocirca
se
ipse
architec-
FLORENCE.
[i3Gj
f. 80.
5
10
15
20
25
30
35
tum vocat secundum Dei gratiam, iam se
iactans
suamque
eminentiam
ostendens, quo
acerbius
increpare
et comminari valeat.
Ego
quidem, ait", fundamentum posui,
a fide in
Christum
auspicatus; ea enim fundamentum
est; alius antem
superaedificat, nempe
unus-
quisque vestratium doctorum. Is autem videat
quomodo superaedificet.
In fornicatorem iam
significanter invehitur; videat, inquit,
unus-
quisque,
numconsona sermonibus in docendo
adhibitis et iacto fundamento
opera praebeat;
nam doctorum aedificatio in
operibus potissi-
mum
consistit, quibus ipsa commendatur. Ne
quis ergo
solummodo se aedificare consideret,
neve
eapropter quidquam proficere existimet,
sed
qualia sint quae aedificantur secum
repu-
tet nam ea
igne probanda sunt in die illa.
Quonam igne?
eo nimirum qui in
conspectu
Dei
praecedet secundum Davidis effatum,
quique sanctos
quidem
et
optimos doctores,
quorum eximia
opera super Christi fundamen-
tum aedificata fuerint, apprehendet proba-
tosque illustrabit et splendidiores reddet,
ac
per
hanc
operis conservationem et claritatem
ipsis,
ut
qui laboraverint, mercedis causa
fiet;
iis
vero
qui ligna, foenum, stipulam, materiam
nempe vilem, ustuque facilem, a bono funda-
mento abhorrentem, superaedificaverint, qualis
fuit fornicator ille, doctoris munus adhuc sibi
arrogans,
non modo haud ulla
magisterii gra-
tia dabitur
merces, verum etiam
ipsum magi-
sterii
opus
ubi arserit, utpote ex istiusmodi
actibus contextum, detrimenti, non mercedis
causa fiet
neque
enim eius
generis opus
ma-
gisteriumve ignis
illius vim ierent. Doctor
tamen ille non una
ipse peribit
cum
proprio
suo
opere,
sed salvus erit et
manebit,
in con-
spectu
iudicis adstiturus
rationemque
eorum
quaeegerit redditurus, necnon aeternas daturus
poenas, quin ullum ex
peracto illo
magisterio,
utpote penitus consumpto, commodum fruc-
1.
oioyjievo; R, at in
marg. ypi^/ov jiETayaytov in A
iisTayayfv
A. 2.
7rovo(Mcei C. 3. eo-j
Xpi-
oio R. 4. thv om. R. 5.
TttOyjjifât
M. G.
aoopwxepov
C. i. xv
{lejiXtov
A. 8.
Terjxa RM.
9.
irixo8oti.E OPA, ut A corr.
vult, addito
snpra
versuin o. 10.
J tap' r,(tv AM. 11. ov 5 M.
12. rcapxsTEH: idem ad niarg. opatxaxov. 13. o, xt M. l'i. xoxou xo R. lu. tota P. 1C.
tpo-
-opeexat
M. 17. Ouo xo A. OC. 18. x.al xX. xo: x k. M. 19. Ad
marg.
R xo-jxo;; xot; vtiaai,
ov,:J atvi xc alfi/p
xv
irpSetov. 20. reitopveuxo; A. 21. xaxaxae'v
xatax-ijffxat M. 22.
auvuairjiivtov
R.
2.'.
riv Cl. 2'j. Adinnrg. R x xowr.cexat. >:>. oywvM. 26. alwvtov
Xwvjv M. 27. 3V.t)vCuroax. R.
a) Cf. I Cor.
m,
10. h) Cf. Ps. xcvi, a.
7rp Ixs'pav sTottpopv
<xitoTj
yswpyi'a;
tov
XyovtxETayotyojv
Stoxat lautv
p/ixxTOva ovo-
(iCet2
xax
x^v to 0eo3
xa'pcv, Iitat'pwv
iavTv
v;Sr,xat r/,v
CEpo7]v ijxavwv,
xe.
litiTi[i;<xat
3
(TôSpoTgpov
c xal
7TEiX^ff*t
pouXo>Evo;. 'yw
/et' ovv, cprjfft,tov
SfiXiop'1 ThSsixa* xat
t}v
et
Xptircov
ici'artv
xaTe6ao'tur,v aC-n) yap
Vrtv
eeaAto- aXXo as
snoixooftsi9
TouTVctvsxa-
ffto twv
irap' 6(xTv10SiSaerxa'Xwv. BXersTwo3vH
toioto irw
ltoixoSofjie. ripo;
tv
7re7copvsuxTa
XO17COV
EfACPaVTtXCO O7T0TetVTaf
^ksitxbi, J fftV,
'xaaro,
e
aouwva
TK
Ipya xo x- otoaaxaXta
Xoyotxai
TtoxeiftvcoEfjieXtw
7raps6xai
l2-
St twv
spYwv yp (xaXtffTa oxoSoxr, twv StSaffxa'Xwv
ffuviOTaTai xat xauTa
aT7)veat'poudt. Mr,
ouv
areXS; lxi13
oxoSo{Ae oxoitEtTCo,{*>]$'
x toutou"
TtXs'ovTt Trotetv
vo.uie'tw, XX' TCotdt13oti x
otxoSo(xouf*8vaXoyie'hOo)-
8ti
itupo; ypTaTa
ooxt-
(aaff6iiff6Tat
xax
tt(v
^{xspavexeiv^v.
Flotoucupo;;
O Ivw7riov to 0eou
7rpOTropEtffETai i6
xax t
EtpTjfAE'vov
uiro
Aaot'817, Stovi
jasv ayiou xt yaSo
StSaffxaXouxai Ta
X{XTrp18
twv
Ipyoiv
ni t
0(icXlWTO
XptffTO7C0tXoSo(iLOVTa 7toSE;3t{A5VOV
te xai
8oxifxaaav eTttXajjntpuve
xai
cpwTEtvoTspou
e'pyogTat
xai St tt,v to
epyou Siafxovyjv
xai
Xa(A7rpoTr,xa(ui<r0oitpÊvov
are
S^j xexoKtaxo'ffiv
aTOt;yEvvi'ffETai- toT8
llct, xo'pwv, xaXa^v 9,
aTi{xov5X]v
xat
EureprjffTov
xat
TM
xaXw
ejxeXiw
a7caSoyaav,iTcoixoSoâaaiv, oTo^v
7re7topvuxw;20
Ixvoxai Iti StSdaxaXo Elvai
ôyXo'jxsvo,
o
(xo'vov
ouSei
[juaObt^ StSaffxaXia So8>]crETai, XX xat
T
Ipyov
aTO
tt,; SiSaaxaXt'axaTaxav21, 6!te 8^j
ex TotouToiv
cuvu3>affiuvov22TcpaÊ<ov, tjataq, oyi
t
{AiaouyEv^ffETai7rp;Evov
oSv
yp
toioxov
Ipyov
oSStSaffxaXta
TOtauT)
t
jxp
IxeTvo
uiffTaTat* a-
xo'; ysfj^jv23
toioto SiSocaxaXoo
ouvSiaap^-
CETai
t oxet'wEpyiri,
XX
atoO^tTExat
2
xal
apa-
(aeve
xai tw
xpirfl Ttapa<jr>]ffSTat
xat
Xo'yov25u|Et
twv
ireirpayfxsvwv
xai
t^jv
atovtov26
ico<rnjaETai27
[137]
V. MARCI EPIIESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATGRIO. 137
5
10
15
20
25
30
35
40
f. 80'.
otxrjv, jxr,8sv
tou
epyou tt,; SiSaerxaXta Ixe(v]<
axe
SiacpOapsiffr, ovdt|Evo* oi'T2 yct cpr,(i
OtoOtjo&Tttt,l id
nvy
tov tt,v tokxu-ojvSXrjv
eixiriirpwvTo
3 xai
xataxatovxo,
xai
aco'qcTETat
fft)Tr1pivncoXgta;
jêipova" pXtiov yp 5)v
arw
e
[xrjSlyEVTO{avjSe
tots
I<co6y),TOtauTYjv8Xrjv
iiti^spfxevo.
Kai se^9jETrayEt,ffacpwtjott) rapt
Tovi
irETtopveuxTo;
tov
Xoyov itotou(xevo*
Ovx
oiars* on vao6 0eov bote xai to
nvevf.ia
tov
Qeov oxst1 iv
v/iiv; El xi tov vav tov Qeov
(fsigei, (pBsaE
tovtov o
Qs' 6
yd vao tov
Qeov
ayi tOTiv, oxiv,
iore
vfis.
Kat
ItteiS-J ]
aocprjvexevo;8xat izi
tSi
9 StStcxEiv
Icppovgi,
w
ivTEEv
rJ jv Sxt)v
3ia*(pEui;ofJ ievo<auvrjafXE'vw
zvQW -xdyzi' Mtjei
eavTOv
eSftnatxdTOi' et ti
oxs
Gocpo
svai iv
vf.dv
tv tw ahon
tovtm,
fuoQo yevoOt,
va
yvijTai aorp' ij y
ao-
(fia
tov
xoafiov tovtov
/.icogia na
T( Q(
<rriH. Kat
aT^
StEXOwv
Xtya,
irerXtv
xar/popt-
xtaxara tw
Xoytoj^pwftEVO
vxaXu7TT5i
cpavEpw;vjSy)
tov t^v
jxapttav spYaafxivovIxEivrjvxai ovstotÊi
TCpoSpw xob tit'
aurai reuffiwpivou
xai
itpo
tov
Xoyoviro6X7rovTa[/.vov,
XX' o
T7jvSuvap.tv
aTO!xat
t)v Stasaiv
cxoTtouasvou*Xsvei12 yp
outoj- ci3 /<r; sgyof-ivov

[.iov nqo vfi,
i(pvo~iojd/]ocivtivs' lXsvoof.iai
de
tu/sco,
v
Kio OeXijor],
xai
ynoofxai
ov tov
Xoyov
twv
nsipvauofivtov,
dXkd
xrp vvafiiv'
ov
yd
Iv
Xdya)rj
fiaoiXei'a tov
Osovli, dXl' sv
vvd/xstu.
Ti
BsXsts; Iv
Sio
sXOoj
no vfxiqrj
iv
dydnT]
7ivev(.iaT
te
naTijTo; "OXeo dxovsTai iv
vfxv noovsia, xai
TOiavTr\ noQVEia, tJ Tiov iv*
5
toT
eBveoiv
ovojiidsTai, w'ote
yvvaxd
Tiva tov
naTQO sysiv'
xai
v/.isi6 nEqpvouti(.ivoi eote,
xai
ov/i f-ilov inEvdrjoaTS,
va
iui}*
ix
(.isoov v[uov
o to
hgyov
tovto
7ioiijaa;
BX-
7CEi IvxaOaTtoov
epyovxaTaxaVjffsffat18tote
Xeyei,
xat xotov
o?xoSo(jiov19
8t to
icupo;
Ixei'voo
twii-
UEaat Et uvoOv
(xixpo'v
ti20 xai
(aeVovjjLptTiixa
i\ 7topveia,
xa\
TotauTj Tropveia, xpaTiTo>2<
TWV
1.
StaipOapeio-Ti;,v(Xvo; SlaOapsiara;

yfto; OC
ovojjlevo;
A. 2. otw O
otw;
in oto; mutari
vult R, addito o
supra
versum. 3.
^npwvio
A. 4. 6ti rfit\ M. 5. ooctetis R. 6. vaot A.
7. otxet xet C. 8. Ixevo; 9jv R,
in
quo ad
marg. wpaov.
9. Vi xb
M,
ac lin. sq. tuvhavco.
10. e; aut G. 11. |uopia art
rcap tw 0ew C. 12. Xyet ly<a
M. 13.
XX-TJ v-paatXea xo 0eo
om. M. 14. Ad
marg. patov
R. 15. oS' v R. 16.
^[ie M. 17.
axfl
M. 18.
xataxowjffeTai
R, tum ad
marg. wpatTaTov.
19.
oxovjiov M. 20.
(tixpbv
v tt PM. 21.
xpar^Tw
R.
a) I Cor. m, 15.
b)
lbid. 16.
c)
Ibid. 18-19. d) J bid.
iv,
18-21.
e) Ibid. v, 1-2.
tumve
percipiat. Sic enim, inquit11,
salvus erit
quasi per ignem, quo eiusmodi materies incen-
ditur et
comburitur, salutemque consequetur
ipso interitu
peiorem
satius enim illi fuit, si
ne in lucem
quidem
editus
fuisset,. neve tunc
supervixisset talem importans
materiam. Deinde
subiungit, aperte iamde illo, qui fornicatus erat,
sermonem habensb
Nescitis quodtemplum
Dei
estis, et
Spiritus
Dei habitat in vobis? Si
quis
templumDei violaverit, disperdet t illumDeus;
templumenim Dei sanctum est, quod estis vos.
Etcum
sapiens
esset ille ac de
magisterio glo-
riaretur, arbitratus hinc se
poenam evitaturum,
continuatim mox
subiungit''
Nemo
seipsum
seducat. Si
quis videtur inter vos
sapiens
esse
in hoc
saeculo,stultus fit, utsit
sapiens sapien-
tia enimhuius mundi stultitia est apud Deum.
Et cum interim nonnihil
disseruisset, rursus
vehementissimo utitur
sermone, eum iam
pro-
diturus
qui
scelus illud
admiserat, et acerrime
eos
perstringit, qui altum ob doctorem illum
sapiebant, ad solam eius
spectantes orationem,
non autem in virtutem
animumque intuentes.
Ita enim loquitur'1 Tanquam
non venturus sim
ad
vos,
sic
inflati sunt
quidam; veniam autem
cito ad vos, si Dominus
voluerit, et
cognoscam,
non sermonemeorum
qui inflati sunt, sed virtu-
tem non enimin sermone est
regnumDei, sed
in virtute. Quid vultis ?in
virga
veniamad
vos,
an in caritate et
spiritu mansuetudinis ? Omnino
auditur0 in vobis
fornicatio, et talis
fornicatio,
quae ne
quidem
inter
gentes nominatur, ut uxo-
rem patris sui
liquis habeat;
et vos inflati
estis, et non magis luctumhabuistis, ut tollatur
de medio vestrum
qui
hoc
opus fecit? Vides in
hoc loco
quale opus dixerit eo
temporis com-
bustum
iri, quem vero architectum
per ignem
illumsalvum fore? Si
ergo levis
aliqua
medio-
crisque culpa
sit
fornicatio, et talis fornicatio,
vincito doctorum vestrorum
interpretatio, bo-
[138]
f. 81.
10
15~)
20
25
30
35
namque consequatur salutem
magister
ille
fornicator;
sin ad illum
quidem aperte spectet
oratio, eiusque opus
et
peccatum ex mortiferis
sit et
pessimis
inter mala, ut ne facile
quidem
inter
gentes perpetretur, quae
iam
superest
ratio, cur Chrysostomi expositio robur non
obtineat,
nec
per salutem intelligamus illud
ipsum dumtaxat, quod
non
penitus ille cum
opere
suo absumatur, sed
relinquatur, opere
iam deleto, ceu cremium
aliquod
ambustum
universorum iudici adstiturus. Nam vimsolam
probandi
habet
ignis ille, at non is ipse est
qui
peccatores
in aeternum est apprehensurus; ac
forte ob hanc
ipsam
causam Davidait*
lnflam-
mabit in circuitu inimicos eius, id est amburet
et obscurabit ac deformes reddet, quales
fieri
soient homines igne adusti, non autem
penitus
absumet.
Gregorius itidem
Theologus
hune
distinguit
ab aeterno illo
igneinsuain
Baptisma
oratione,
dum
igniumgenera percenset
Sive
ille, inquitb, qui ante faciem

Domini
procedet
et inflammabit in circuitu inimicos eius, sive
ille omnibus his
formidabilior, qui cum in-
somni illo verme coniunctus
est, nec unquam
extinguitur,
verum in sceleratorum hominum
poenam sempiternus
est .
22. Cumhaec
explicatio potiorvideatur
et ad
ipsumapostolicae sententiae
scopum spectet,
ut apertissime ostensum est, bonis illis exi-
miisque operibus, quae per aurum, argentum,
pretiosos lapides significantur, vilissima ea ac
pravissima opera opponi dicimus, quae per li-
gnum, foenum, stipulam manifestantur; quae
res idoneae
quidem
sunt ad
aedificandum,
opificiumvero, cui fabricando adhibentur, ustu
1.
^{ASTpwv
M. 2. t S' <xvG. ;l. Littera v vocis 8ve(7isup. Un. P. 4. yev{ji.svovC. 5.
aSco>;ti; ti
M. 6. toto aTo M. 7. to
(supra versum) IpYov
0 to
fpyov
C. 8.
itepiXitTteTai
M. Ad neptXeneaOai hoc
R ad marg. exhibet scholion arv tov SiSi-rxaXov 8i]>.aST);tum ad vocem xeCvouallerum hoc scholion
addit
supra versum to
pYoy rjXa^. 9. vaXov ita
explicatur
altera manu in
marg.
codicis P
va).o4
xaT&fjpo avpwito

yip.Quid significet, non intellexit M, ut perspicuum fit ex subiuncto
signo (;). Ego equidem,
adiectivo in substantivum
mutato,
cremium dixi in
interpretatione, quo aptius
sensus redderetur. 10.
TrEpiXeynevov
MG
irepiweXejwvovOP, sed altra manus in P
sup.
lin. y posuit.
11. tov SXov A. 12. xEvo t
np ji.6vov M. 13. 0iro8{i.vov R. 14. xal solus habet A.
15.
ifft
om. OC
sup.
lin. A. 16. e; itav MC. 17. Ad marg.
R
rp^pio; eoXyo;. 18. Loco
tvpb; scripserat R paicTt, quod
mox delcvit
mipb
om. M. 19.
o w
M. 20. cruvStatwvtov A.
21. eTcpYiTraR, et ad marg. d>patov.
22. t
sup.
lin. P. 23. t>
<nm<Taiiivi>
R.
a)
Psal.
xnvi,
3.
b)
P. (; t.
M\ c. 412.
ufAerpwv
SiSaffxdXojv
i\r^t\aK^
xetl CcffwaOw
tr,v
aY6r,vo*o>T?]piav
ic7ropvEi>xw Ixsvo SiSdffxaXo;*

Ei Se
7cpo
Ixevov
jzv
Xoyo; (pavapto; otTtoXsitEt,

to S'2
spyov
Ixeivou xal to
afActp-crjua
twv ava-
(Ttjjuov
sari xai twv
axpoiv
v
to xaxot xai
(J Ly,5'
iv toTevgffi3
ytvotxgvow paoo>,
ti eti5 Xeiiretai
Xyojxr) t^v Xpu<roffTO{i.tx^v\rf(v\<svi e/etv
to
xpo
xai
owvriQiav
voeffat tout' aTO6
jxo'vov,
to
f*^
tw
epyw7 ffuvStacp6s(p<r0ai, TceptXeiiteffOat
8
Se, xeivou
Statfape'vTo, xaoorep
vaXov9 Tiv
xai
irspi7CXY(J isvov<() twxpu)
twv o*Xwvh
Trapa-
<rc)ffo[J ievov8oxi[/.a<TTixbvyP t^vov
IxeTvo to
mp12,
XX' ox aTOexevo to tou ku.apTwXo
awvuo uTtoS^fjiEvov13' xai Taâ
xai u Si* aTO
touto xai AaoiS
(phoyisV* <fi\ai
xvxXio
xovq
xQov avvov, toutctti
7rpicpXe?tT
xai
oowdci
xai
SuaeiSe Tiva, oov eixo toi; TtupixacTTOu,
pYaasTat,
XX' ox EiddcTrav'6xaTavaXoiffEi. Kai
rpriypto 4
7SexoXouQw
6
OeoXoyo
Sia<TTeXwv aTO
to alwvtou
cupo Ixeivou, iv
tw nsgi
tov
fta-
miOfiaTO .6yta Ttept Siacpopa irupo48 tjyou-
(jievo,
eits S
cp]ffi
7rpo7rpoaw7couKupiou itopEu-
<ffETai xat
cpXoYtet
xuxXw tou
l^pol auTo,
ElTETOTOUTWVETt
CpofipWTEpOV,
8<3
TW
(XXOl-
[jiV)twaxwXr,xi auvTStaxTai, jxr) <t6evvujxevov,

XXSiaiwviôv20 to TrovrjpoT
.
22. TauT xpaTOutnityj e;]yiio"wxai npo
TOVaxoitov tootov tJ (X7to<iToXix9i Stavoia teo-
6X7Cou<iri, w
tpavEpwTaTa SsosixTat, toT fv
(xYQo^
xai
pjTOi *pYOi,
Si to
^puffo
xa
pyupou
xal twv
tijxi'wv
Xi'cov
voETat,
Ta
cpaoX-
TaTa twv
epY<>v
xai
irovTjpTaTa
vTtxetaOat
5pap.ev,
Si Xwvxai
yopTOu
xai
xaXetixrjSViXou[AEva, uXrj
irpo [xvoxo8o[A7)vauvTEXouoy);, eutcoyiotov2
Ss tw
Ttupl
to22 Si' auTwv
ffuvi<rnx[Asvov 237tEpYao(xevj.
[139]
5
10
15
20
25
30
35
Toro
yp *ivtw wxjToXa)
cxotto ivSsiâaOat, to
{xrjSsjxiavovâiv
elvat
[avjSe[iioov t(j>y.tta (xo-
îrjpwv gpywv
gVi
tw
to
XptaTo OejaeXiwTT,v
StSairxaXiav
ucpatvovTi,
xai *ttoto tw
{aiowTrjv
rjjjitav(xvtc'tjXEv, to
gpyou(X7] ffwoi/ivou{*r,S
tw xptTr,
xai
fxtff6o8oT>) (pavTjcrojJ ivoy 2, ato'v y
(xf,v
extvov tov
spyafffxgvov
xai
<jto6^(T<7a cpr,fftv
w Si
7rup, ",(AicpXexTOv
oov xai
OXtov,xat to
xptTTJ Trapacmo'ecai
xai tov
Xoyovxr, oxo8o[a9j<;
icpsÊtv3'
xaiSt toto
Tofya
xat
irpo.r,TixoXdyo;
rapt ttk
âpa; Ixstvr); pYjar J at lov uvcono
xai to
t'pj'oi' avxov, w
ocpet'XovTO
xai tou
epyoy
au[X7rapaij.vtvtoi;
gtpYafffJ Li'voi,
e
(aeXXoi{jLi<y8o
Ttpo^svovaTO5laeoOai. Ta os
rov^porata
Taura
twv
Ipytov itoixoSofxsaat âjjLEv
ouzs
rotp
twv
aseSiv xaTa tov
tAETcpovXoyov,
oute
cap
TtdvTtov
airXo Tiv
aapTioXiv*
oS
yip upo
TtavTa;
eXsTrv tou toaTXou<rxo7rb6oS
xaGoXtx^v
Tiva
SiatpgerivôuXeTO
irapaSouvai,
XX
Ttgp\
twv
TM0sSi auvgpYO'ivTWV
l7roietTo tov
Xoyov, otrivi;
stffiv ot StSacrxaXor toutou;
yp TtotxoSofxovTa
tw tou
Xpttrco sueXuo (xat yp
aXXo>ox eve-
oiytto ^ptdTiavwv SiSaaxaXou;
ovTa) IvSg'ysaat
cpy)<riv7coixoSo(xâat
xat z.
pauXTaTa
twv
gpyov
xai rtaTaTa7 xai
Sia^9ap)(T(jt.Eva tcoIvtw, oov
ETTfcOgV8 IXEVO
Tj TrOpVEt'a 7rEpttEffWV. Et S'
fAEl
XsyETSfxf,
Suvauat
tm
tou
XptffTo
OsugXtwTa
xxtffTa xat
Oavaoijjia(Tujxôjvriorat
twv
Ipywv,
oSs
TK
fJ iETptoj
xa-i
patrû-gv
av
fJ (u.eaujxcpojvEv
aXX*
o3v
iTroixoSofiovTatt^
7rt'ffTtxai TaTaxxEtva
7tap ttoXXwv,o twv
tu/ovtojv [jiovovaTtXw,
XX
xai SiSauxaXwvxat tote xai
viv,
oov
Syj
xat exs-
vo8g7raegv9.c'OTt 8sTO
OtoqoSTCti
xaTa
tV Xpu-
ao(7TO(ji.txriv10IpurjVEiav u
to
7iQiXsi(p6rj<J ST(u
(jivovSyjXot,
xa
^r,<rtv
b
xap t<o
'Iw
yyXo;*
'EoojBtjp iyw /.idvo,
xul
9jX6ov
tov
dnayyukal
OOiy
xat oux lit'
yaw
xs'Tai
7ravTW<w o!12
CfAg'TEpoi Xo'yoi, SjXov l wv13, toto
tpoyist
7r<jToXo; t'va
{/
ti
votxtaryj,67niyayEV
Ovroo
1.
xprr
R. 2.
(pavY)<i(i6vovR av)(ra(ivoj
C. 3. ei
R. 4. xai om. R. 5. aTj M.
6.
Xyo R, addito tamen ad
niarg. Ypdtyov rxoTtd, tum
wpaov.
7.
Ti|uoTTa R. 8. xxsvo G.
9. mxgvom. C. 10. Ad
marg.
in
R,
hinc
wpatorarov,
inde oti t <Tto9YJ 7ETai xat tov
XpvoroaTopov,
t
7ipi),et(p8rt<TeTat [avovtjXo. 11.
pji.r,vav
A. 12. ot sup. lin. P. 13. ? oiv ex twv C.
aj lob, xyj, 19.
facile reddunt. Illud enim
apostolo
consilium
fuit, ut
demonstraret, haud ullameum percep-
turum utilitatem et
mercedem, qui super
Christi fundamentum doctrinam struxerit
pra-
vis
operibus coniunctam,
ac
propterea
mer-
cedi ita detrimentum
opposuit, ut, cum
opus
nec salvari nec iudici
stipendium persoluturo
exhiberi
possit,
illum tamen
ipsum, qui opus
perfecerit, salvum fore dicat
quasi per ignem,
veluti semiustum et miserum
apud
iudicem ad-
stiturum opificiique rationem redditurum. Ea
forsitan de causa
propheta, dum de die illa
loquitur,
ait Ecce homoet
opus eius; quo
ostendatur
opus
cum
operariis
servandum
esse,
si
ipsis
mercedi futurum sit. Haec vero
pravis-
sima opera superaedificari dicimus
neque
ab
impiis, quae vestra est sententia, neque ab ullo
prorsus peccatore non enim ad omnes
apo-
stolus intendebat animum
neque generalem
quamdam divisionem tradere volebat, sed de
iis
loquebatur, qui mutuam cum Deo navant
operam, id est de doctoribus.
Qui
dumstruunt
super
Christi fundamentum (secus enim fieri
nequit,
cum christianorum
praeceptores sint),
fieri
potest, ait, ut pravissima etiam
opera
et
vilissima et omnino
peritura struant, sicut ei
contigit qui
in fornicationem ceciderat, Quod
si vosdixeritis, pessima mortaliaque opera cum
Christi fundamento convenire non
posse,
nos
ne mediocriter quidem mala cumeo convenire
dicemus. Nunc vero cum haec tum illa
super
fidei fundamento aedificantur a multis, non
a
quibuslibet
modo et
plane vulgaribus, sed
etiam a doctoribus et olimet nunc, prout illi
etiam doctori accidit. Illud autem sa/vus erit
nihil aliud significare ex
Chrysostomi sententia
nisi
supererit, sicut angelus ait
apud
Iob!<
Sa/vus sum
(effugi) ego sohrs et vcni utnuntia-
rem tibi, non autem
usurpari omnino ad
aliquid
boni
innuendum, quae vestra est
opinio,
ex iis
perspicuum
fit
quae apostolus, veritus ne
quis id sentiret, subiunxit Sic tamen quasi
f. 8t\
5
10
15
20
25
30
35
per ignem, id est
quasi
semiustus et atratus
et in statum
plane
miserandum redactus.
Moxque
vehementibus utens verbisa Nescitis
quia templum
Dei estis, et
Spiritus
Dei habitat
in vobis? Si
quis
autemtemplumDei violaverit,
disperdet
illumDeus.
Quo
in loco inadversam
partem
orationem transtulit, salutem illamper
ignem
ad interitum ducere pronuntians. Non
ergo
de levibus peccatis quaestio
hic
movetur,
neque
ullum proponitur
de
purgatione
consi-
lium (haud quidquam
enim eiusmodi
plane
dixit),
sed de
gravissimis
et mortalibus, qualis
fornicatio est; hanc enim
nuncupat perniciem
templi Dei, id est
corporis.
Nihil igitur inepti
nos admittimus dum unamChrysostomi expla-
nationem per omnia sequimur;
nec vicissim
mirari licet, quod
nonnulli alteri diversimode
apostoli
verba intellexerint. Id enimiamdudum
doctoribus accidere solet in omnibus fere
Scripturae locis, nec fieri potest, ut idemtextus
diversimode
explicatus, prout
iamanobisantea
dictumest, omnibus
significationibus aequaliter
accommodetur; sed necesse est ut alia aliis sit
potior, meliusque codicis scopum assequatur,
qualis
illasane nobisvisa est
quamprotulimus,
ipsa
veritate de re iudicante.
23. 1. Ad nostra deinde
argumenta, quorum
ex
multis, quae
dicere
poteramus, pauca
quaedam produximus, respondere
cum velle-
tis, ad
primum quidem, in quo diximus magis
esse consentaneum divinae bonitati, exiguum
bonum minime contemnere
quam exiguum
peccatum ulcisei;
vos retulistis, non
posse
exiguum
bonum remuneratione donari, si
per culpam aliquam mortalem interierit;
mortalis enim peccati
est interimere omnia
bona
opera prius peracta; quoad
alia vero
peccata
rem non ita se habere, cum in lis,
qui
in caritate Dei decedunt, caritas ipsa
non
possit
levia peccata delere,
sed mortale dum-
taxat peccatum, quod
directe
ipsi opponitur,
a
quo
vita aufertur, quam
caritas
elargitur.
1. *)|iv M. 2. Ad
marg. (ipaov
R. 3. oa POM. 4. Si wvr A. 5. gvvoia R. 6. poxspov
etpTfjTai,
in
prima
scilicet oratione. Cf.
supra, p. 48, 1. 13;
vel
potius
in secunda, p. 71,1.11. 7. woa R.
8. In
margine
v R
Hp;
to ^>
P,
ac sic
deinceps Ilpb xh
$>>, upo to yov
xt^-
quod
semel monuisse,
satis erit. 9.
s'xo{iev
OMG. 10. tbv xo POM. 11. Cf. supra, p.
76. 12. x% iXavflpionta
xai
Ya66T7)TiR. 13. Alterum yc in ytf^n\t.va supra
versum A. 14. xai om. C. 15. vavit'av om. M.
16. fait 7to<TTpet-8a>(jt|xovjtapxav (p. 1^1,
1.
2)
om. A.
a)
I Cor. m, '6-17.
<juaux
nv, f,[McpXexTO
oTovxai
oepo
xal
to oXov aXto* xai
ee^< xaTacpoptxw*
Ovx
oars Sri vao Qsov sots xai tc!
nvevfia
xov
Qsovoxsiv
v(.iv\- Eri tov vaov rot Qsov
(pdsQSl, (fdsQS
TOtXQV0
&SO2' ?TOUVaVTlOV
VTOta TOV
XoÔV{XET^YaYs T^v
$ta
7UpO(WTY)-
ptav Exst'vrjv sic aTrwXsiav
cppeivTrocpTjvajjiEvo.
Ox
apa 7TEpi[AixpjvjjLapxiwv Xo'yo
oSe
repi
xaOapaew
axoit
(oSsyap
st toiotov
EiprjxEV
oXw),
XX
TCEpi (jLeyfff(ov
xai
avaai'fxcov
xai o?a
3
lativ-f) TTopveta'
rauTTivyp opv 6vo(iset
to
vao to
sou,
ToutE<rri to
dWfjiaTO.
Out'
apa
Ttotofxsv^{*.?
oSvoltotcov
(AOvti t9) XpuaoffTOfxtx)
Ipp.Tjvsta8t
wdvTwv4
iTTOjxevct, xai OaufjiaaTovoSv
aOi ei tive; eTEpoi up Sipopov
Evvoiav3Ta
Etpirj{XE'va tS 7CO(rroXoj
iÎXaov I6o ts
ykp
toto
to SiSacrxotXoK;
pâov
Itci Traai
eryeSov to
p^qxo,
xai
tJ jv at^v ^pj<itv Siao'poi
iroSiSo-
(jivrjv iwotai, onep fjU.v ^Sr,
xai
7rpoTEpov
ip7)Tat6, 7ca<ratscpapfidEiv (jloicoafxâvov,
XX'
v^Y^
TOUTtovTiv
xuptcdTpav
evai twv aXXwv
xa:
[xaXXov Iixvou{jlV7iv
tou twv
yeYPat*-{*vcov
axoitou,
&7coia7
Srj xat Êffa,
Sixou<n)<; tj
X)8Eia, ^,uv xaTEcpavK].
23. a<"8. Mfix 8 TaTa
irp toi; ^(XETpou
Xo'you,o ex woXXwv,
v eitEv
Eiôfxev9,Xi'you
Tivc
itapE0iixaui.EV,itavTr,<iai wpoOjJ iVOi, tpo
kav
tov <0
7rpTOv,Iv SXYOf*ev{xSXXovTtpoff^xetv
ni aYaoTXiTi12
to 0o to
Xiôv^Yav(xîwap-
iSav t^jv (tixpv jjiapTiav Si'xjiov,
vTS-
r^xaTE(x^
SeTvto
oXi'yov<xYa8ovSfAOt^ tuyXveiv,
v Bi
afjiapTia tivo 6ava<Ttf*ouvExpb)8r,*-jravTa
Yp Tr,v
avactaov
fJ tapTiav
Ta
TtplvYeYev7lH-*va<3
vExpov<xY8a,o^
oStw Sexai44 iv\ twv IvavTi'wv
yzvf
to?
yP
^v
Y<x7r)
avoffi
{*^
Suvaaai TrjV
aYamfjvar/jv Ta[Atxpa;
twv
txapTitovitaXEiEiv,
XX
[jlovtivT7)vaTj
IvavTi'av15
8ava<ri{/.ov uap-
Tiav, fci; TCOffTEpEt16 t^ w5),^v^YauixopTiY
[141] V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATORIO. 141
5
10
15
''0 20
25
30
35
f. 82.
Toto
fjiiv
oOv xat
ccpdSpa xepfftiov,
si Tftv
avdfftfAOVct(A.apTtav7raXi'cpouaai,A ayT:rh
t
(Atxpi;
twv
fAapTiwv
ou Svaxai toto
ttoisv,
warap2
av Et
Tt xvaEu
x
f/iv
Seuffowot3xat G
vaicovi7rTatwv
ûicaafjittTwv
ix7tXuviv
eXeys
Stiva-
<y8ai, Ta
Sa
[Atxpa
xe xat
^xxov xax
J iaou3
IvSeSuxoxa
(atjxxi Suvaaai. 'AXX'
^[xe ys
xaa-
7rgp xouo(xev
xo
npocp^TOu6
6
Xyovxo*
'J Eav
nooxQCiprj
o
ixaio dno
rrj ixaioovvrj
uvtov,
noai uvrov ai ixaioavvai ov
(.ivrifxo-
vevijoovrai,
outw xai xouvavxiov
oxouo{/.ev,
811*Ev
7]
uv
rfiiti. unooTQaqiH
0
df-iaTtoXo axs-
l'ti]1, iojHijosTai
xai ov
(xrj unoddvr].
Kai Iv
xaT
etprifivat 7toxpiffE(ii
xou
p&yloo9
'AOavoiou
Toiaoxr) ti; xstxai
ip6W,ffi<0>
'Eotv xi 7rotniry]
apapriav itey.Xr\v,
elxa
xaxaYvw
iauxo xai
dfpjTai (jLETavoev,
xat
[XExTpE; ^(xpa
aTro-
avr,,
xf
jrpî vojxtêtvrapt auTo;
'Ev
p-
$[tevo xrfi fiexavota

ouvaxtXs x^v auxo
Û^TJ V
(TtOTV
TCOV)pWV [J ouXSv
Xal SlSTO
TfpO
xov@Eov
ffuvxaya^,
6x1ouxIxi42
7rapp/exat
S
twv
Trpoxpojv
axo
fjiapxtGiv,
Sv
sirpaije*3,
xv
IttI
t^jv aupiov teXeotôt], ISsaxo @eo xf(v
usxavoiav axoi
t^,v to
Xirjarxou*
xo
jxvyp
pâffoi x); {xsxavoia

iv
TMavpoWto laxi14,
to
Ss ^7}eratj xsXEuxâai
iv
xw 0$i
iffxi*
itoXXo
yp pafxsvou fjiexavOEvew
pirasi
eoc
rpo
xo
(TujxspovwaYaOo;15,TrpoYivoxJ xwv *xi,
iv iroXu/poviffwffi<G,
iraXtv itiTrxoufftxat itoV
Xuvxat*7>\ Kat 5
uLaxapio 'Iwvvr,
Xpuad-
ffxofjio;18
iv tw
si; ttXoyoviovXywtootm aufxcpw-
vw;19*

'Ryi>i StafxapTopofiiat
xat
iYYuwfjiat
cpiqatv,
Sxt twv
aapxavo'vrwv ojjlwv30 Ixaffxo,
v itoffx; twv
7rpoxpwvxaxwv, &7COffîf]Tai21
xa>
@gw
(XET5XT)8etautixsti
twv atwv
SâaOat22,
oSlv
?Tpov
@so tit^tsi
po aTcoXoYiav
{jlsov23
.
IIo Ti{x.wpiacivxaa
xat
xaOapasw;
1. om. OC. 2. Ad
marg.
R
TCapSstyfjLa.
3. Ad vocem Seuironoi habetur in P
sequens
scholion, altera manu
scriptum Aevaojcoi paip^ SvaxTXuvro;- Xe'YETatxai EUffoiroib805a psaia.
4. Te om. M. 5. po; M. 6. Ad
marg.

po^nj; R. 7. <rcevct?ei R
dTevôt A. 8.
wrjv
OC. 9. {tEyXou yiou
A. 10. Loco pwxrKri; primum scriptum fuit in R
u^xpiat, mox
deletum,
ad
marg. ipwxr)<7t; 'Aavauou, pauloque inferius
TOxpiat.
11.
(Twraye; C. 12. oxti C.
13. '7tpa|ev R, ubi tamen v vult postea deleri, ut
videtur; ad marg. wpaioTaxov. 14. <7TtvR. 15. z
Ya; np Tb
ffu[ispov
AR. 16.
iroXuzpovTJ fftoffiPAOR. 17. aTrXuvrat P. 18. Ad
marg. R 'Iwvvoj
toO
Xpudo^Toftoy. 19.
ffu{t?<5vo;
P. 20.
^wv ed. 21.
bxaxzzxi R. 22.
\|/s<reai
M. 23. Ad
marg. R
^paitatov, moxque
eyvw{j.vXr.tma;

TeXwwi; A*ut8
Mavaadf..
a) Ezech. -m, 20.
b)
Cf. P.
G.,
t.
28, c. 648. c) Cf. P. G., t.
48, c. 754.
Atque illud
quidem
valde
portentosum vide-
tur, per caritatem, qua mortale
peccatum absu-
mitur, leviora
peccata deleri non
posse; velut
si
quis fullo
dicat, indelebiles
illotasque
ma-
culas a se elui
posse, parvas vero, quae
minus
alte in vestes
transierint, nequaquam.
Verum
nos
quidem, ut
prophetam
audimus dicentem"
Si averterit se iustus a iustitia
sua, omnes
iustitiae eius non
recordabnntnr
sic contra
audimus
quod, quo die conversus
impins ge-
muerit, vita vivet, et non morietur.
Atque
in
magni Athanasii
responsionibus supra
memo-
ratis eiusmodi habetur
quaestio''
Si
quis post
admissum
grave peccatum, seipsum
con-
demnet, incipiatque agere paenitentiam, ac
post
tres dies moriatur, quid
de illo cogitan-
dumest?
Si, incepta paenitentia, animam
suam a
pravis compescuerit cogitationibus,
pactusque cum Deo fuerit se non

amplius
eadem
quae antea
peccata commissurum,
ac
postero
die
obierit, Deus
gratam habebit
eius
paenitentiam, ut olim
latronis; siquidem
inpaenitentiam ingredi, penes hominem
est;
at vivere vel mori, penes
Deumest.
Namque
multos, cum
paenitentiam agere incepissent,
statim
eripit Deus, quo eos
lucrifaciat, bonus
ut
est,
cum
praenoscat illos, si diutius vive-
rent, lapsuros iterum esse ac

perituros
.
His similia beatus Ioannes
Chrysostomus
habet in oratione in
Philogonium6:
Ego te-
stificor, ait, ac fideiubeo

fore, ut si vestrum
quisque, qui peccatis obnoxii

estis, recedens
a
pristinis malis, ex animo
vereque promit-
tat Deo se
postea nunquam ad illa reditu-
rum, haud
quidquam amplius Deus
requirat
ad excusationem . Ubinam hic
poenae
purgationisque memoria?
Quot vero ad haec
5
10
15
20
25
35
confirmanda suppetunt exempla!
Bonus latro,
publicanus qui
descendit iustificatus,
David
qui post
commissum
peccatum
ductamque
paenitentiam propheta permansit,
Manasses a
vinculis liberatus. Ergo
multo magis per
cari-
tatem et paenitentiam possunt graves aeque
ac
leves culpae
solvi
quam per mortalem culpam
bona opera, quae prius
acta fuerint, deleri.
II. Ad' secundum,
cum hoc rursus dixisse-
mus, quod si exiguum aliquod
bonum in iis,
qui ceteroqui
mali sunt, non possit
retributio-
nem efficere,
sed tantumdifferentiam supplicii,
ne exiguum quidem aliquod
malum suppli-
cium efficiet, sed tantum differentiam retri-
butionis iterum eadem fere ac
prius repo-
suistis, nempe exiguum bonum, cum perierit
peccato
mortali, nullam mereri retributionem
ad sempiternam
vitam consequendam
aut ad
vitandum aeternum supplicium; exiguum
vero
malumDei iudicio in bonis expurgandum
esse
propter praestantissimam supernae
beatitudi-
nis
perfectionem
ac
puritatem.
Ad hoc autem
respondemus,
ne nos
quidem
dicere, exiguum
illud malumabiis secumferri,
qui
ad
supernam
beatitudinem vocentur,
sed
dimitti ac condonari adivina bonitate ac mise-
ricordia secundum eximiuminter sanctos Dio-
nysium8
minore tamen
gloria
eos afficiendos
esse, qui exiguum
illud malum admiserint,
quam qui
ne
quidquam quidem
eiusmodi
patrarint,
si
qui plane
inveniantur qui
tales
sint,
nisi
ponamus
virtutes cumvitiis ex aequo
rependendas (id enim doctores affirmant), et
ampliori parti"
ac
propendenti
victoriam ob-
venturam, prout Gregorius Theologus
dicit in
oratione in laudem magni
Athanasiic Tum
cum et sermo et actio et
cogitatio
iusta Dei
trutina expendentur,
cum scilicet ipse ad
1. 6<ra &-Xr,<rri) om.
M. 2. Ad
marg.
R
ipatov.
3. SvaTOttR. 4. j Oavoritio; OC. 5.
apo-
YYpain^va
M. 6. Syvavtai A. 7.
8ta6opv R; item 1. 13. 8. icotst M. 9.
vexpaOat
R
vxpoSoflat
M. 10.
ava<7{i)
om. R. 11. vTi&oreu; R. 12. tovrat MP. In
margine Xai PO quae
vox deinceps
ad singula argumenta
recurrit. 13.
[LaxapuTircoi;
R. 14.
iiixpbv
A. 15. Ad marg. R,
hinc wpatdTatov, inde
vero ot
vTiaTa9|if,(reo6ai {TXoutrt
x
aXa to aYaeoi pauloque.
inferius
FpTJ Yop^ to eoMyo-j.
16. xat om. R. 17. <rra6|io
R.
a) Dionys. Areop.
De Eccles. Hierarch. c.
VII, g
7 = P. G., t. 3, c. 561.
b)
Verba sunt
Gregor.
raz. P. G., t. 35, c. 045. i-) P. G., t. cit.. c. 1100.
fAviifjiyj;
Io'ffa SI xai M toutou; toi
irapoSeiy-
[Acrra;
'0
eyvwpav Xr|<mk1,
xateXv SeSt-
xatcofjtivo; TeXcovj,
f,fi.otprirjxw<;
xal
tmavoirca
xal
irpocp^Ti SiaÊiva Aaoto,
twv
osafxwv
troXuOei;Mavaaffvj2.
IIoXXio
dfpa(aSXXov f, fain)
xal (AETavoia
Suvavtat3 XustvTa (xsYaXa; aot'w;
xal
[xtxp;
twv
ajxapTiwv i\ avdatfxo jxapTta
Ta
irpoYSYîf^vas vsxpovaY8a.
jf\ Tpo
81 to
Seuxepov
auOiXeyo'vtojvf,}xwv,
8-zi et to
oXi'yov(XYaov
SWxo TaXXa
aXoi
o
SuvaTat 6 vtaitoSodtv tcoieTv,
XX
{aovovSiaspopv7
xoXaaew, xal to
Xiyov pa
xctxov o oniffet8
8
xoXaatv,
XX
(jlovovtaopv
iroXauaew,
vTE^xaTe
7taXtvTa aTa
ffêSov
&xoi
poTspov,
*ttt
(xvutxpov Yav
Sia to
vevexpworai9tJ
avoaijxa10fxopTta oSsfxtS
vctSoae; oîo-
Tat12itpo ictTUâv t5]
Stou
wj a7caXXYTjV
tj
awviou xoXffewr to Ss
cjxtxpov
xaxov v toT;
(XYaoo^peiXexaixa8p0r,vat tj
to 0eou
xpiaei
St to
xpov t^ TeXetoTr.To
xal
xa6a<jTiT0
t9J
vw
(jiaxaptTYiTO13.
Opo
81
S^
tovto
cpapev,
w
oS'
^,ut;
to
[xtxpov
IxeTvoxaxbv
i-jriopeff8ai XeYojJ iev
tou
irpo
r^v
vw
{AaxapiTriTaxexXY)ji.vou,
XX'
cpisaOat
toto
xai irap opaaait^
eia
^pi<rr-iTi
xat
cpiXav-
pwm'a
xa tov Iv
aYôt; fiYiatov
Aiovotov
^ttovo [xvTOto*i-T) $tw6i<rea0at tou Ixevo to
vptxpv" EtpYaajiiVOo;
toui; fXYjSstoioutco
nvt
TrEpwce7TTtoxoTa;, Eticep
Ttv 5Xw; elat toioutoi,
Taâ
Ss xat vTKnafJ LrjaEffai
Ta
<paXa
to
aYao; 1 5("'
toto
yP
oi StSaxaXot
Xôutri)
xai
cm^stcovti {xpet
xa\ wXeovaôvTt tt(v vtxwaav SoG/j-
<eo6at,
xa
cpjatv

eoXoyorpr,Ypio iv tw
e tov
{*s'Yav
'AOavaaiov iYXWfxuj),
^vfxaxal16
6
icpat;
xal ôyo
xal
Stavoijpia to; Stxaioi tow
0eou aTaOxo;17
7
TaXavTSrcai,
rav
vadr^
[143J V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATORIO. 143
5
10
15
20
25
30
35
f. 82'.
xpvai tv,vyW,ttiv pouXyjv

xai Ta
epyaauvaywv
xai
yofAvwv
x
lapaYifffJ tiva Tcap' aT*o
xat
<7wo-
[/eva1
. ESTOtvuv
<xvTiffxa6u,MVTai
xTETa
cpaXa
tot ayao; (toto yp
o
ffTajxotpouXovrai)
xai
oe to
7tXgovaôvTravTto
2
eirtxpetvsv,
ox
pa
rpoxj; yjupa; ExEtvv5<; xai to
xatpo tyj xptffew;
oi
7cupo;, w txe Xsyexe,
TK
<{,aXaxaatpETar
f/ivouai3
Sexat aura to'te
cpavrjvi
xai
yuAvco^vat
XOtt
e'vTe^vat tyj 7rXoi<mYYt,
"va to
êtcov vtx^ffj
xai
[Ta
to
irXeiovo
tj^cpo y^'v^Tai*
xai TOTE
otaop TtavTojt^; itoXauaew e<rrai to; ji.et'
aTwv
aTrgXoffiv,
XX'
ofyi Trpodiixvitivo xoX-
(Tw;.
Y"
Tb Se
TpiTOv XeYvTbivfj[/.iv, ttiv t^
alowiou xoXaEw; Sixaiocyvjv xa to
fXETa-
6X]TOV SElXVUO-6air>
T^ TWV
ÛiapTTXOTWV TOt-
xtou
eX-^w;,
w(tt
toi*; fjtiaou; jjiETXriTOV
OsXrjCnv
7rpo;
TOxaxbv
eôvTa;
ox
vyxiv
Evat
tw toioutw
irupl xaatpgffai, irpb
toO'
u,u.e
<XTn]VT>5(iaTE
7 Xe'yovte;, [xy;
to
fXETotXyjTOv t^
p tX^ffEWfJ LOVOV
V
TY| TJ
fJ LaxapiOT)TO
tEpirtoiiQffi^TEffOai-
(XTjSyp pxev auTfti,
icoXXSe xai
ETEpaauvSpajxETv
5ovIv TE
tj
xata-
crTaffEi to xaXo
pyou
xxt
t^ iteptitoiôfEt
to
IffôcToutXou;, oirsp
ox i!j viYx'1
v tw xaxw
stopEtffQai-
to
yp
xaxbv 1^xaircou twv Xeuto-
toctwv
fxapTYjaaxwvcpusaaieixo.
ToTO
[AEV
OUV
^(X
OXltO
T^ fjfJ lETpa
st7ro(i.EV8o|r,,
oSti8 tv
Ttap' ûv StSaaxaXojv
SXw; TO
tyj TrovrjpaEX^ffEO); {jt,T6X]Tov
atTtov
eTtcev etvat xrâwvt'ou
xoXaswi;, XX couS9
9
6
&(XETEpoi; StooiffxaXo;xax twv
'ptyvou; Xoywv
cpepo'fXEvo, w;
euXoyov
xiva
Taur/jv aiTiav nScoxE
to
t^ xoXa<T(o; [xeTa6X>Tou,
TO
(jt.ETa6Xrixov
t^; 9X^(Tw;10.'Ex twv
jASTptov
ouv
û.e;44 xo
ujxETpou
SiaffEiovTe
Xo'you,
ox
suXoyov sTvat t
EtpafXEVt?iv u.TbtXr]Tov&no to
yaOo
twv
fxsffwv 8Xy,<7tviv
TauTYj yp aTo to
fit'ou
1. Ad
marg.
R
wfKwdwreov. 2. rcdvxwv M. 3.
(tXXouai ROC. 4.
(ieT6Xettov A. 3. Sexvyoat
oirjvjffai M. 6.
tiETXritov in
e|iBT6Xi)Tov corr. vult
O, addito eu ad
marg. kO|ietXi|tov C.
7.
neivTrjffavTe A fca)tTJ ?AT G. 8. t^ ras.
(ad marg. corr.
xt) C. 9. Ad
marg. R
Spa STCaiS
8ia6XEt
(sic)
tov
0a)|i. 10. OeAfaew; xoX<reto C. 11.
O(xs M.
a) Saepius de hac
quaestione disputat
S. Thomas, praesertim Contra Cent. I. III, n.
144-5, et I.
IV,
c. 93.
iudicandam terram
surrexerit, consilium et
opera colligens, eaque

denudans
quae apud
se condita et
obsignata habuerit .
Itaque
si bona cum malis tune libranda sunt (id
enim sibi vult
trutina), et
amplior pars
omnino vincat
oportet, non
igitur
ante diem
illam
tempusque iudicii
per ignem,
ut vos
dicitis,
mala
expurgantur, sed supersunt et
ipsa tum
denique manifestanda et denudanda
et in stateram
imponenda, ut
quod propen-
derit vincat, atque
ab
ampliore parte sententia
stet. Tumvero iis, qui
cum istis malis deces-
serint, differentia certe fruitionis
erit, non
autem accessio alicuius
supplicii.
III.
Tertium, cum
dixissemus, aeterni
sup-
plicii aequitatem in eo
ostendi, quod immuta-
bilem habeant ii qui peccarint perversam
voluntatem; ac
proinde mediis, cum immuta-
bilem mali vitandi
voluntatem habeant, opus
non esse hoc
igne purgari; huic argumente
respondistis dicentes, non solam rectae volun-
tatis immutabilitatem ad asse
quendam beati-
tudinem
requiri, cum ea
per se non
sufficiat,
sed multa alia concurrant
oporteat, tum ad
constituendum bonum
opus, tumad
acquiren-
dum ultimum
finem, quae non habemus
necesse in mali ratione
considerare; siquidem
malum ex
unoquoque minutissimorum
pec-
catorum
utique oritur.
At vero non ex
propria nostra sententia id
diximus, neque ullus nostratium doctorum
unquam asseruit, aeternum
supplicium
ex
per-
versae voluntatis immutabilitate
pendere, sed
Thomasa doctor ille
vester, dum
Origenis argu-
menta
confutat, hanc ut
probabilem inducit
causam cur
supplicium sit
immutabile, nimi-
rum
quod voluntas sit immutabilis. Vestratium
igitur ope vestras eversuri
rationes, haud
pro-
babilem esse diximus immutabilem illam me-
diorum in bono voluntatem
siquidem illos
f. 83.
5
10
15
20
2:i 25
30
hac voluntate affectos e vita decessisse;
quare
si
deinceps
immutabilis perseveret,
immutabile etiam ab ea perferendum
esse
supplicium. Illud autem
quod reposuistis,
bonam
nempe
voluntatem
per
se non sufficere
ad bonum
opus
constituendum et ad ultimum
finem
consequendum,
id ipsum
nos vel in
contrariam partem dixerimus,
scilicet ne
per-
versam
quidem
voluntatem satis esse ad
efficiendum malum et ad parandum suppli-
cium, quod ex eo oritur. Nam
qui pravus
esse
voluit, non ideo
pravus
nunc est, nec propterea
cruciandus. Idem etiamdicit Gregorius
Theo-
logus oratione in Sanctum Baptismaa
Si
eum, qui
occidere tantum voluit, caedis
damnandum
putas,
eum quoque
habeas
pro baptizato, qui baptismum

tantum expe-
tivit . Si ergo voluntas bene
agendi
non
sufficit ad beatitudinem
consequendam,
ne
perpetua quidem
in malo voluntas ad
perpe-
tuum
supplicium
satis erit; quare
si haec
aeterni supplicii causa habeatur, prout
Thomas
existimavit, ipsa quoque
immutabilis in bono
voluntas aut
gloriae
causa
possidentibus pro-
fecto erit, aut saltem
supplicium
non promere-
bitur. Nam si opposita oppositi,
etiam oppositi
profecto opposita
est causa, sicut ex Aristotele,
imo e rei natura
cognoscitur'.
IV. Item
quoad quartum
nos quidem
dixi-
mus, desumpta
ex Evangelio auctoritate, per-
fectum
praemium eorum, qui
sunt
puri
corde
et animo,
esse videre Deum, hoc vero non
aequaliter
omnes
consequi; neque proinde
parem
esse omnium
purgationem,
ac
propter-
ea
opus
non esse
purgatorio igne,
si in non-
nullis
imperfecta
fuerit purgatio.
Quod argumentum
non
plene
solvistis
asserendo, duplicem
dari
puritatem
ac pur-
gationem, alteram quidem
in praesenti vita,
1. Ad marg.
R
cipaidTatov.
2. S^ 8 OC. 3. to-j
yao
R. 4. alvavriou R. 5.
ijffi om. R.
qui
addit ad
marg.
6o).6yo; TpriYpto;.
6.
xpvTiC
O. 7. oOS' om. tj C. 8. ei ' o8' PMG.
9. xetvi M. 10. xxr
\iz
M. 11. -njc xsxTruivYi;M. 12. to vavti'ov R. 13. tov om. C.
14. Ad marg.
R SXov
wpaov.
15. xXtovP. 16. to om. C. 17.
Scripserat
P inww.<>eh sed eadem
manus v addidit
sup.
lin. 18. rriv zaOapdTTj-ra
in
marg.
P.
a)
P. G., t. 36,
c. 389. b) Vereor ne rem acu
tetigerim. Ponamus, exempli causa,
A et B esse
opposita.
Si A se habet ad B ut causa ad efec-
tum,
vicissim ipsum
B se habebit ad A ut causa
ad effectum. Eadem ratione
geometrae
dicunt sic
^.eOi'ffcacOat1, to8s;?)<;(xT*6Xr,TOV jae'veiv,taOtr.v
Si)2xat xo'XaerivTOiauT/)v6:pi<xra<8at.
*O Se
uaet;
vteOixaxe, [M]pxelv iauTYj t^v ycttir^ 8sXr,5iv
Tcpottjv tou xaXo xataffTafftv
pôu
xat
Tr,v
Tcept7tor)<7tv
to
dâtou tAou,
toto xat
rapt
to IvavTtou*
(paijtxev
v
^(xet;, w o3' rt itovirip
eXjffiTtpo
to
HCOTeXeerfAOt
tou xaxo xat
t^v il
aro
<puO[XViv
xXaaiv
ijapxE*
o8s
y^p
0eX]-
da elvat
TtovTjptjo)
xai
icovrip; attv,
oS'
eiXi
8i toto xoXeaat. Kat toto
oXyo;
tpijert3rpriyopto
ev tw
gt
to
BanTiOfia Xoyco*
El
xpivfit6ovou
tov
sovtxov ex (Avou
tou
joXs-
oOat, peaTCTidSw
<rotxai 6eXvfaa
to
pdtTtTtfffxa
.
Et TOt'vuv
1, TdYao61X7)11?
oOx
apxs't irpo
ETriTU/t'av
twv
yaiv,
oS' ^7 tSto v
tw xaxw
6s'7i<J iirp
tJ |v iSiov xoXaatv
iâpxs'ost'
el 8'
8
ixetvi 9 t^ Stou xoXoew IffTtv aTta xaTa

tov to
0ta>t*SXoyov,xai jjteT6X7)Toapa
to
xaXo XYjert" S^ri
atTta Travtw ffTat to
xextt][jisvoi<4 *] TouXa^tarov ywv
"* IntSeTat
xoXaatv et
Y^p
TOvavTtovtou IvavTiou tiov, xai
TOvavTtov12 iravTtoto
vavriou,
xa tov13
'Apt-
(itoteXixov,
Iti 81xai tov
puaixovXoyov.
S" KaTa 8 tou
TSTapTOv
aSt ^(xei (xsv
eiTOfxev
x to
eaYYeXiou
XaovTe, to tXeiov10
ETtaXovevat to
xaapo tj xapoi'a
xai
ttj 4*uX.?
to16 Sev tov
Oev,
toutou Se
oyrfxotwIttuy-
-^vEiv17
^Tcavra* ou8'
apa tt^ a-nj; xapcrswi;
evai
irotvTa,
oS
XPe'av
6^vai T0"
xaapcrou
itupo, eiTtEpIv
Tiaiv IXXmtJ if, xGaperi.
Toto 8
u{aeou^
xavSJ IXffaTE,SittJ jv sTvai
tV xaapo'rrjTa18
xat
ttjV xaOapfftv Xs'yovt, t^v
(jiv
Iv
tw capvrt ptw
8t'
peT
xai
aYttoauvyj
se habere
consequens
ad
praecedens,
sicut est
praecedens
ad
consequens,
cum ambo conversim
sumantur. Apud Aristotelem vox vavrov potius
oppositum
seu contradictorium quam
contrarium
significat.
145]
5
10
15
'<
20
25
30
1
i
35 >
PATR. OR. T. XV.. F. 1.
]0u
xaTop6oujjt.vy]v, v^rt 1 scrv an'a to tv 0eov
O'is-
c6ai, Tr,v
os ot xo
7rupo
iv TM
[aXaovti yivo-
usvr,v2, y-xi;
twv
ffuYyvojff-cwv aTtajjidTwv x
û^
aTTOuef
7rpwT0v piv,
oti TO
^rjTOutx.Evov
w
uooyoufievov
!&a63< e7tei6' 'ti xat -Traa xa9x-
porr, xdapcri,
xv sv
tw 7rapovxt jBiwSi' pET/j
xo 7:oirsia
ayar;; EvepycTai" SyjXov w
puTrou0
xivo; raXXotTTEt. tout=<ttiv
atxapTuov,
xo atr,7
7
xs/pvjuvou;*
xal Et
tjv ixavr) 7Tpo i;aXst<j/tv ts
xat
xdotpatv9
twv
u.apxuv yvotro, pu7rou
ts
aTT^c^g
Toxxxa9apijLvotj; xat xoXasto; Itt' arot
oS[Att;
Ti
"/peta,
xal XstTrexat'0 ttocvtw to1) tov
@ov
ioeIv, OTTEp
iaTiv
E7raQXov, xaT* vaXoyt'av' 2t9)
twv
ya6wv ipyaffa*
t 8'
iXXiTry; Ixei'vt) r)
xaxpuii;, rpo fArrpov Ixstvi tt; IXXft^gto ^ttov
"O'Iovtcu
tov 0cv o -^Trov
xExaOapa'vot, O7tp
xo
tci toJ t); votxoOsaia; opou13 truvv]. 2uvayTat
pa cXtv, 07Tp ecpxjJ iEv, vayjtaioi;, fjt,7,xY
sTvai
[AT
tov
t9;S (8i'ov Tpav 1 4 xdapuiv
:i
tou sXXtrw;
EôvTa xr,; xaOdpffsox; IxxaOat'pouaav''
ei o
fx^,
7rdXtv laovxat 7rdvTE i7rt<7) xsxaOapijiivor
xouxo
SE 7iU.Tv O/
UTCSXEITO1fi.
' IlaXtv x xoti
pr,TOv!
tou
p.ydou Fp^yoptou
tou
OEoXyou
xou iv TM
nsgl
tov
IJ do/a Xo'ywr
oiiXr,cpo'xwv r,awv, 'rijjLEx'17 xov rrfie. Si'ov oux
laxt
xt;
xaxpfft18, TrrjVTr'iraxE l0
toto
Xuovxe20, 'ti
Sittv;? x^
twv
u.apxtwv xadpffsw"-1 Xyou.V/ji;22,
xr,<; (i.v
iv
r?j irapouar, i^wr,
3i twv t^; [xsTavoia
Tiawpiwv, t^ SI fxex
TOV
xriSc pt'ov, xr,v 7cpwx7)v
(xv

'yio; vatpT, (xtj
evat
fXEx
xov
x^Se |3iov23,
xy;v SE
auyywpsT, xaxr,v ^v uast Sr,Xovon
ysxE.
Toxo s xaxo'v iff-Tiv otsaai2''
XyEiv
TOY
Et7rovxa,
ort2<i o'jx <tti xi
xdapai,
'xt I<iti ti xdapaii;26,
xa\ outo)
âvspw; lauxto
ttecitutcxeiv XX' ootco
paStov
laxt 7rdvxa
Xueiv,
si27 TOV t7ro'vxa 'ti28 OUX
<tti Tt
^wov Xt'o, xv
axbv29 aOi
Ipouu.Ev XyEiv
xs
xai
cppovstv,
'ti fdxi xi3" oiov Xi'Oo. 'AXX'
o/
1.yti; A. 2.
Yivo|iv7)v om,
C
(add. admarg.).
3. OsiOai ras. z&iriz C. 4.
-? A. 5.
|Vsp-
Yrfrai OM. G. punoy
orcouA. 7. Iv
atvj M. 8. e ri C. ).
xdtfapat;A. 10. xai Xei'nsxat
XsitExat xoivvvR. 11.to sup. lin. P. 12. xaxv*),. R. 13.
pou; opoyM
Spo-j?
O. 14.
rpav
iffTtavil,
prorsus inepte.
15.
x0ap-7ivxpavR, reliquis usque ad
xxa8a!pov<rav inclusiveomissis.
16. u7ie'xeiTe A. 17.
psi.
xaxC. 18. Ad marg. R
(ipaioxaxov. 19. nnâaie C. 20. Xovtj;
XyovxE: M.
21.
xa8pa<o;xoXaew; R. 22.
XEyo(xvY) yevojjivi
C. 23.
t/)vitpa>TT,v-7iE piovom. M.
24. oo6eOC; vocemom. RA. 2:>. -rtom. M. 26. on <mti xbapat om. M. 27. d M.
28. on om. M. 29. tova3tv
(cor.
2aad mare.) Q. ;o.-i uni. "SI.
per virtutem ac sanctitatem
perficiendam, quae
causa sit Deum videndi; alteram veroinfuturo
saeculo
per ignem efiieiendam, qua venialibus
culpis animae exsolvantur
primum quidem.
quia quod erat in
disquisitione.
ut
probatum
sumpsistis; deinde, quia quaelibet puritas
sivc
purgatio, etsi in hac vita virtutis
bonacque
conversationis
ope completur, profecto labem
aliquam,
id est peccata, ab iis tollit qui eam
adhibuerint.
Quae
si satis fuerit ad delenda
abluendaque peccata, labem ex iis auferet
qui
expurgantur. neque ulla
amplius iis poena
opus erit; superest igitur ut Deum
plane
videre
possint,. id est
praemium ferre, pro ratione ac
modo
quo virtutes
quisque
actu
perfecerit.
Sin autem deficiens fuerit illa
purgatio. pro
rata huius defectus
parte, minus ii Deumvide-
bunt qui minus mundati
fuerint, quod
vel in
monte,
ubi lex data fuit, contigit. Illud
itaque
rursus necessario
colligitur quod diximus, sci-
licet nullam alteram
post hanc vitam dari pur-
gationem ad eos
purgandos, qui imperfecte
purgati fuerint sin
minus, iterum dicendum
erit,
omnes ex
aequo purgari.
Id autem nobis
nequaquam admittendum videbatur.
V. Item ex dicto
magni Gregorii Theologi,
quod habetur oratione Pascha, cum statuis-
semus, haud ullam post praesentem
vitam
esse
purgationem,
illud
retulistis, argumentum
soluturi, quod duplex
cum habeatur
peccato-
rum
purgatio, una
quidem
in hac vita
per
paenitentiae satisfactiones, altera vero
post
hanc
vitam;
illam
quidem sanctus
negat esse
post praesentem vitam, hanc vero admittit.
eamnimirum
quam
vos
profitemini.
Id autem si
quis opinetur,
idem est ac si
dicat, eum
qui asseruerit nullam esse
purga-
tionem, asserere
aliquam esse
purgationem,
ac
proinde aperte
secum
pugnare.
Profecto
facile erit omnia solvere, si
qui
dixerit animal
aliquod lapidem non esse, eum
ipsum
iterum
[146; J
f. x\
5
10
15
20
25
30
35
pronuntiaverimus
et dicere et sentire, animal
aliquod
esse
lapidem.
Nunc vero multum abest
ut haec sit sancti sententia; verumpost exposi-
tos duos usus, qui
inPascha fieri solent', unum
nempe quo nihil nobis efferendum sit, alterum
quo
nihil
usque ad mane
relinquendum; has
duassubiunxit considerationes adillud quidem
Nec
qiticquam efferemus,
non esse ad exteros
magnam nostrorum
mysteriorum partem
effe-
rendam ad illud vero Nec usque
ad mane
relinquemus,
hic anobis
agendam
esseac serio
perficiendam quamlibet purgationem,
sive per
virtutem ac bona opera, sive per paenitentiam
et
poenas eius gratia irrogandas,
sive
per
fre-
quentationem
caerimoniarum ac
mysteriorum
ecclesiasticorum; nullamvero
post
hanc vitam
purgationem exspectandam,
nisi curaverimus
ut
per eiusmodi opera
hic mundemur. Qua-
propter
illa duo Nullam esse
purgationem
(id enim valet illud
Gregorii
Nec
purgatio
ulla
superest),
et
aliquam
esse
purgationem,
eamnimirum
quam
vos inducitis, nempe per
ignem, mutuo contradictorie opponuntur,
neque possunt
simul convenire et
utraque
vera esse, nisi contradictio
pactionem
secum
ipsa faciat, quod
fieri omnino
nequit.
VI. Eadem argumenta molimini in dictum
eiusdem
Theologi
anobis ex oratione dePlaga
grandinis prolatum (nam praecedenti affine
est), quo aperte pronuntiat,
eos
qui
non fue-
rint hic
purgati,
ad cruciatum illumesse trans-
mittendos, cum iam poenae tempus erit, non
.purgationis;
nam adhibita hic etiam restric-
tione, non iam
tempus
esse dicitis eiusmodi
purgationis quae
fit
per paenitentiam,
nonvero
purgationis simpliciter. Ad hune modum facili
negotio
omnia solverimus, si
quae simpliciter
enuntiata sunt, ea
restringendo intelligamus,
et hominem dixerimus non esse animal, quo-
niam homo litteris descriptus animal non est.
Verum enimvero si antea locutus fuisset sanc-
tus de
purgatione
in hac vita
agenda per
paenitentiam et bona opera, nonnihil
oppor-
tuna videretur vestra assertio, illic etiam eius-
modi
intelligendam
esse
purgationem. Sin
1.
xspav
o-ovcv oui. ('. 2. to: tr,: M. 3. r,(iEte'pwvom. M. 4. toCt' oOx O toCto OUXC.
5. Ad niai'i(.
R TE
6r,).o,
x 6 ox Et; to
7tpwi xaxa).iiio(xsv.
6. twv om. C. 7. Vi om. M.
8. Tj8e
SeC. l.K piov Oin. A. 10. to ov PO^F. 11.
t#
to M. 12.
eiffY^xat
R. 13. Ttsldaaat M.
l'i. Ad marg. R
oSpatxaxov. Tprôptou
xoy
0o).6you. 15. xecte R. 10.
XYexai
R. 17.
eI
M.
1S. x).a!Aavo(iE\wv
M. 19.
irpo/afiv A. 20. xai om. RGC. 21.
r^heo:
M.
a) CI'. P. fi' t. 30, c. 645.
oCtgj; ytoc e'^po'vei, ioXXoye
xa\ oe- oiio os
irpei; twv rapt
TO
Ila'dya ytvofAE'vwvixfliusvo; 1
4uiav(xv, w;oix ISjot'douiv
ooe'v, xs'pav
ci. 'ti ox
et TO
Trpwt xaxaXi\}/oiuev,
oui
O'opa; fitrveyxs"
rp fxv
TOni y.
tE.oiaoj.isv ot'i'
oxt
ur, sxsopa
~t
toi;- e;w TK 7toXtwv
r,usxspwv3 iui>'7TYJ pt<ov
rp
osTOovx
sicro
tiqwY xaTuAsixpousr*
6'ti
7ra<iav
xaGapciv,
eite Si'
isetr,;
xat twv6
y^tv
TTpotEoiv,
ere Siot
{jiTavoa;
xai xiv im"
-rauxr,
xttxo)piwv,
eixs St
1/Exoy^;
xeXetwvxat
ixuaxrjpuov
IxxXyjfftotixtxiv,Ivxaoa
Y'veaOat 7rap' t;uwv xat
C7rouSa'Ê5ai
yprlt
xai
tjir,OEutavuEr
xov
xv;os8
flt'ov9xaapiriv Trioaoxav, av ar(ot xoiitiovIvxada
xa6ap9jvai
<J 7rouoa<J O)uiEv T
youv'0
1fi
u.y1oj/.tavx-
Qapdiv
Etvat
(xoxoyap
ouvaxat TOovx san
tic
dfiaoi) tw"
1
eTvat xtva
xaapuiv, -?,v&[i(;
EtcaYEXE12,ttjv
ot
TCupo,vxicpaxixw
vxt'xtxat
Sy,)vOvo'xi,
xaixo xaxa uuveXTv xai
fASOTspaXy,6^
Etvat,
xa\
tjv vxt'âffv
iatt
Ttpb; iauxr,v <T7rei-
ffanat13" xoxoos
7ravxeXwSvaxov.
Ta S ax xat ?<;x
raYo'aEvov^^tov
Ex
xou
sic T7]r nXrjyijv ttj yaXl'r] Xoyou
xoaxov
soXo'you7ri/tptxE (xai yp
ioxi xi
EipYjuvw
duyyeve;), tpavEpw;
ouxoj
otayopov xy,
xeev1'
Pa<rvwTcapaTT'jjnrEoOat
xo fj.r,
Evxaa
XxaOap-
ixe'vou;, r.vxa xoXaaEto
xatpo'
o
xadpffEOJ '
7rpo(rSioptovxE; yp xvxao6a,
xotadOE
xaOa'parsox;
XyEXE10 x55<; ot
fJ LExavota(xr,
slvai
xaipv,
XX'
o^
a7tXwi;xx^pdEt.);.
OuxwSs
âoiov
Ttavxa
Xueiv,
Et
TK
uXw Epr,{jLva
xidt
(xsx7rpoffStopiou.)vIxXatx-
vouEv18, xai xov
avOptorovisoitu.ev[xr;
Evat
wov,
on 6
yEypauavoi; avpwTro
ox etxi ^wov. IlXr;v
*XX'e
pv irpoXawv19
ayio
67ce
7rEpi x^
Si
[AExavoa
xai xiv
yaOivEpytf)v
iv
xwirapvTi j3t'w
xadpffEto,ei/ev
av xtva xat20
xatpov
6
ujxs'xepo21
Xyo. xoiaxr,v vosTaOatxxst xr,v
xaOapvtv*
ei Bk
1147;
Y. MARCI EPllESIi OHATJ O ALTERA DK K1NK PURGATORK). 147
5
10
15.:>
20
25i-)
:{0
f. S'i.
irspt Tvaioeuaw
sysi Trpoo^Xco;
xa xov Ivxaix
Tt(uojptwv,
a; oi
aapxwXot xaOat'povxat (XyeiY"P
oimo1* Betiov stvat viv2
ratSsuO^vai
xat
xaOapjvatv; ty,
exIev
[atiavwirapairetx'.&8)vai,
^vt'xoc
xoXaEcoxaipo,
o
xadpffEw), mooux
vayxvj TOiaur/jv
voecrOaixxet xT)vxOapatv, r,v
Trayopeet, x;v
ot
xtt/.copa
TExat
xoXdffEw;
'jV>>. IIpo;
Se
toi'oo[/.ov,
ex
xrj eayysXtxrj
x*tvr,TrapaoXjXeyovrtovtjucov, xo piv aapou
t XOVXX7TOV TO6
'pa|J t. 7TV^6VTC,
XOtJ
7rXoict'ou SeIv tw
aor,
xat xaT
fJ aaavoi; uTrpyjrvxo,
av)
lijicpafveaOai xptxov
Tiv
totov7,
tov8 x twv"
u.cro)1() [iitoaavTOjv'uy xa0ap](7O[ji.va(;
7roe-
"otJ Lvov,X' yfffjia[xsya
xat
Staaxov, iEtpyov
i; /.XÂcovixatpou11
xat
tv-jVxpav
xat
jxeaov
IvavTt'watv
7tapt<T(ov, 7rv)VT7](7aT (/.y)
elvat
ttjv
6pr(iuevvjvTtapaoXr,v rrepi
Ttov
apri
xou
co)[/.aTo;
7roXeXuuviov
t|/u^wv,
XX
irept
twv
IcrôtTcov
teXwvtwv
vpwKwv,
v oTt
xaapiTQptovyo>pav
ox
eêt,
xat 8t touto
(i.yjcppEaGai12 Tptxov
to7rov
IxsT, t^ iaaTtxfc xaacpcrEtoi;.
Toto
\j.lv
ouvxxi
acpo'Spaxoûexpotc cruvst
n
Xyoi;1
et
yp uspi
twv
icr^xoiv
xeXwv
l4 rcapa-
oXy)oioacKEt,
Iv oT xo
xaotpxTiptovyo)pav
ox
E/_t,
oStcco
pa15
tou
Icryaxou
Xf'Xououte ot
oixaiot
exuôv
ouO' ot
ixapxwot" xat 7roj<; o
[/iaot
^.xIGxjv aTtaXXayyiv
axt'xa xat
xptvovxat
xat*xo-
Xaôvxat xai
xaOxtpovxat,
l'va TOU
etrâxou xoytodt
tsXoui;'1';v IIw SE to
xaOapx^ptov ivpy, xyj
xaOotx; gxEivr,
xtutDpta apyouaTj
xai fwv 7uov/]-
porxo)v vpunrcov
outc)
xoXao(/vwv I1Xy]vixXX'
et xat
7rspi
xoi
iayaxou tXou
ixaxepou
xov xkeX-
1.
oxw; A. 2. vv om. M. 3.
xoiauxr)v oni. R. h. oi o M. 5. Hic luibelur in R locus
duarum fere
paginarum omnino
vacuus, addita ad
marg.
hac adnotatione ol[xat ).eijtsi - zm, xai :
Scilicet non vidit amanuensis
quintum sexlumque argiuncntuni tlia non esse praeter duo illa dicla
Gregorii Nazianzeni modo
explicata. 6. xo om, POM 7. x67tov
rprov
M. 8. xv twv C.
9. twv om. OC. 10. (litfwv M. 1 1. vtaTpou?)>ri).wvPOM;
ad
marg.
in R bis
(paov,
somel
(opatxaxov.
12.
peaat aivcOat (i. 13.
awaet to f,(J Lxpot;).. A, at additis inferverlendi
signis.
14. tsXwv
Tptv
M. 15.
'ppa
P. 16. {/.ex xax R. 17: Ad marg. habetur in Il
sequens scholion 'Ev
ioOtoi; SOvatat <smZegî xai TOto
TroaxXou, r^youv t "A7tavT[xvxotiXYiâovTai o, /.X'
(j.a Travxe; wv
Tfito, ( v
fouî 6a).(xo toto to
<p03tpTbvv-J Tstat
âpatav,
xai xb
6vr)Tov 6ava<ri'av . E togoutov
Ta-/ac
ovai xai
xax7TiYo0ff); Tf. pa; Ixsivys, Ttoxs
Xotnbv yi xaOapat toT TOTE
;jiapTw/.ot; otxa. xai Ttxe
jrSwai (Sic)
xaXwv TExai
?xpwv (sic) irpêwv, et XsetTt;, Sxt (xeT t^v xoatv o-Tar^sTai awvto;
xetvvixlaai, xa va[Aevet tyjv vpystav i?tc, Ttpocrxaipoy xai v otms Xeiev,yaS xr,s napa/oyia; xai
X)po).oYa
avxoO (xXXov OoXoYiaroSsi;
yp
otw r; "xsvo; twv SiSaax/.wv 7rtoTOT
rto-oviXVOaivexat.
a)
Cf. P.
G.,
t.
35,
c. 944.
autem
loquatur, prout liquet,
de
castigationi-
bus
poenisque huius vitae, quibus expurgantur
peccatores (ita enim dicita Satius est nunc
castigari
ac
purgari, quam
ad cruciatum
illum
transmitti, cum iam
poenae tempus
erit, non
purgationis ), qui fit, ut non ne-
cesse sit, illic
quoque eiusmodi, quam exse-
cratur, intelligere purgationem,
eam
nempe
quae perficitur per castigationem
et
poenam?
VII.
Quoad septimuni, cum ad illam Evan-
gelii parabolam, ubi Lazarus
qtiidem
in sinmn
Abrahae
defertur,
dives vero in inferno tor-
mentisque invenitur, dixissemus,
nuspiam ap-
parere tertium
aliquem locum, quo eorum
animae
qui mediocriter vixerint
expurgandae
contineantur, sed ingentem quemdam
et
imper-
vium
hiatum, quo
alii
separantur
ah aliis et
summa
omnisque medii expers contrarietas
statuitur; reposuistis,
in dicta parabola non
tractari de iis animabus
quae nuper e
corpore
migraverint, sed de ultimis hominum finibus,
in
quibus locum non habet
purgatorium; ac
propterea tertii loci transitoriae purgationi
accommodati mentionem illic non occurrere.
Porro haec in nostram sententiam
apte qua-
drare videntur. Nam si parabola de ultimis
finibus
agit,
in
quibus purgatorium locum
non habet, nondum
igitur ultimum suumfinem
adepti sunt nec iusti nec
peccatores; qui fit
ergo
ut
medii, statim ac
migraverint, et iudi-
centur et crucientur et
purgentur, quo
ulti-
mum
consequantur finem?
Qua
vero ratione
purgatorium
vim suam diffundit, dum dilata
universali illa
poena,
vel
pravissimi homines
nondum torquentur? Verumtamen
quamquam
14H DOCUMENTS KELATIh'S AU CONCILE DE FLORENCE. 14*
10 cb
15
20
25
30
de ullimo fine
ntrius(|iic
corumqui hinc deces-
serunt, ut in confcsso est, parabola
tractt.
at cette
eos, ubi priinum e praesenti
vita
migraverint, ostendit nancisccntcs veluti
prin-
cipia atque indicia locorum, quos occupaturi
sunt id enimsihi vult quod dicitur,
alterum
(|iiiclem
fuisse ab
angelis delatum, alterum
vero in inferno inventum .
Quare
si
quis
tertius esset locus, de eo non siluisset. Quem
reipsa non dari, ex hiatu, qui
tum aditu tum
medio caret, satis ostensum est.
VIII. Cum in octavo dixissemus, fas non
esse, animam, ubi
migraverit
e
corpore
et
iam prorsus incorporca materiaeque expers
evaserit, a
corporeo igne torqueri, iHud qui-
dem verum esse
concessistis,
nullam rem cor-
poream virtute sua
propria
in
incorpoream
quicquam pollere; tamen divina virtute id
ficri
posse dicitis, neque quidquam mirandum,
quod fiat. Ad
quod probandum argumentum
congruum, non necessarium adduxistis, ani-
mamnimirum oportere, quoniam per peccatum
se
ipsa
rbus
corporalibus subiecit, ut easdem
quoque in'Iuendis
poenis perferat.
Atqui
hoc
argumentum plane
non ostendit
rem
reipsa ficri, sed innuit eandem, si forte
fit, iuste fieri; quamvis forsitan aliorsum haud
probabilis
sit. Nam dixerit quispiam, argumen-
tum
retorquens,
animam
oportere, quoniam
una cum
corpore
rebus
corporalibus ipsa se
subiecit,
ut etiam cum
corpore corpoream
poenam luat id enim iustius, aequius, magis
consequens.
Dumautem in eius rei
argumen-
tum illam etiam
parabolam adducitis,
in
qua
divitis anima,
antequam corpus resurgat,
ignca flamma cruciari dicitur, profecto ipsi
vohiscum
pugnare videmini et vestram
ipsi
1. tsOev A. '2. Ad vo(,niii îiv R habet
supra versuni f, itapa6o).f, STj).ar,. 3.
t<>
xai M.
'i. Ortoo-lajxfvwv
M. :>. Lillcra v vocis xdTrwv sap. lin. P. 6. 8s nm. O. i. Prius scripserat
Ttafo<50ri1J , quod
dein in
itapsSqXtOY)
corr. S. Ad mars:. R
' paicxaTov.
i. Post z
scripsorat
Tov
iiiiiiuiuciisis cod. P. quod pnstcu ducla linea delori vult. 10.
yVc'o8ai
il. 11.
yevojjivov
C
12. ,\d mari; 1^
('.ipaov.
VA.xott v C xv A xai M. 11. a-J T^: M. Supra
vocem aro; habetur
in R xoT; aw;iaTtxot; Sy)).a8i. 15.
yvsto
OC. 16. Post
(isTayaywv
R habet intra uncinos
(tc
xai tw
Aa[xaay.r,vw
Soxe v
t 7tepi varT<Tw;X6yc)). 17. t?j ty-jyji
R. 18.
ixaiwTspov
M. Ad marg.
R Aa{j.acxr,vo |xv oiv J ^X*)(J -vjrot; t>5; pEt^ ywffiv v)6XT)ff,{xvtj xai ffre<pavw0r,(7Taf
xai
{xdvv]Ta; r.Sova lvxvXr,oDri (sic), (iv) Sixatto? v
IxoXaETO*
).).' nei
fj;f,Tst^v xaxav
(ir,T
tkv
pcTrJ vrj tyvyjh
Si'ya
Tov
(Twp.aTo; jjletâe. txat'wc (xaj S|xa xai twv [ioiwv Tjy?ov7at. 19. ).ycT6 RAM. 20. at-
vsaOai ('
Oovto)v evtsuOv
;xo).ovo'j;V(.); r, irapaooXr,
ci-
odaxet, XX
7tapauTi'xa 5pr,civ-
to; aaa t<o
:i
Toiv
irapo'vTOJ v TiaXXayYJ vat toc p/oc; ><77tp
x*l TK
yvo>p(<maxa
t<ov
&7roos;ot7.vojv
to'ttwv' xaTocXav
toto
yp po'j).Ti
to tov uiv i7
twv yy'wv
irevsy_Ojveti,
tov o=
fi ECpQ;vai iv
TM
ior,
. VI
ov ti
xaixpiTo r(v ttco<O"jx
av
utcoitY, rcapcoOr,"
to SI
jjLr,
zlvati
toutov, xavi; oi TOU
/oua-ro
xai
TO
(J LtXTOU
TE XXI
(XuffOU TtXptOr^b&Y,
'J '
i
W o
K)'
ri v
7/ 'Ev os toi
oyowo8 Xeyovttov r,u.ojv,
oit
t;v
fyuyr,v 7ra)>ayeTffav
tov
coiuaro
xo
<Twj/.TOv
itdvTr, xai
df&Xov
ysvoavrjv
ox Ictiv exo urro1'
\1
cmjjuxtixg 7cupo xoXeuat,
TOU.0 uv
Xr,6s;
Eivat
ioaooyy]<;aT, xr,
oixeta oovaaei
ay,</v (TW{/.a-
TtYOV
ffÛElV Et TO a70)Ul.aT0V
T^
0 El'a OUvoLct
yvscOai10
toto
Xsyere,
xi
auttofCTOv
ooiv sivai
yivojjievov irpo
os adTaoiv toutou
Xo'yov
Tiv
IvoEyofjLEvov12,
XX' ox
otvayxaov EtXâTe, oti v\
w/J \ V) Si'
aaapTt'a auTr,v toT ff(t>tu.aTtxoT;
uTTOTa-
ijottra, 0!{)c(Xt xv'3T0t Tiu.o)p{at
aTOt; } uito-
T<jffa9ai.
Toto u.h
oOv, o/
on
yiveiai,
oeixtixov IsTt
TrdvTt;, XX'EtTTEp apa syivexo13, auvtTrjai TO
yivd-
fXEvov EuXoyov Eivat, Taya
Se o5s
euXoyov
aXXo>;
Iffxt*
cpairj yp
v ti e TO'jvavxt'ov tov
Xo'yov
(jiETayaywv
oti
'J û/vj l7 rt
Si to
auâtoc laoTjv
TO ffOltASTlXoT U7T0T(x;affa {AT
TOU 5(>J U.aT0
auOi
oêtXei
tyjv <jwut.aTtXT;v
Tiawptav uîdTacar
toto
yp EXoycoTEpv
TE xai
otxaiOTEpov
l8
xai t^
xoXouOia [aSXXov I/oulevov. Tr,v
TtapaoAr,v
y
aOt lxet'vy,v st u(TTaiv toutou Xao'vTS, iv f,
TOU TrXouffiou
ûyr, 7rp xr, ôxaTaffTadEO}; to
fft')ijiaTo 7ruptvT) jpXoyi âffaviÊiiai Xs'yeTai10,
7tav-
teXw uulTv aTO
irEpi7re7rTioxTE; cpatvEaE20
xat Ta
1140]
V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATOIUO. 149
5
10
15
20 23
30
35
f. 8'i".
iauTwv
vaxp-itovxE1,7rpo'xpovu.sv
etvai
xr,v
ira-
paoXr,v irept
xcov
iayaxwv
xeXwv
2 XyovTE
xai
oox 7ro TOUviv
ivepY'aâtj
v^v aGOixyjv
1/y/vjv
TOUTtXouaou xoXsEaOai Xyovxe.
Tou
8a(uova; 8s yjy.et
ox
itortycarQai
3
[jieXXeiv
Otouaxa xiva 'cta
cajjiEv-?jTrupia',
iva1' Ittixt,-
ostOTpot(i
co<rtv$U "rc
âffvou,
aXX'
e/_iv
aura
i/Exxr,v tcxwgiv sxe(vr,v
xai
xr,v e xbvdwaaxixbv
xoxov
xoauov irpocTCaOetav,xaOaTtep
xat
'ASf/.
uer xr,v 7rapaa(jiv rot) sg/Liarlvov yirwva
vSeooai
Xs^stai, xr,v TOxyuxpavapxa
xai
9vr,triV
xai vxxu7tovxai xoxo'
y*
ox
'f'
sauTwv
t7roav",
XX xou
[xeyaXouTtatpo
itu.oiv Baart-
Xetou8Xseatv0 aurais eitovto ev xo e xv
'J Haotiav
s?rjYr,xixo10
xoOaavxe.
6V/. Kax Sa xb Ivatov11, fjuef; [xveiTtoj/sv
ar,Su.i!xv
OTtradiav etvai xwv ciwv
fj[/.tov
Tcax-
pojv12 !i.r,'
aXXo Tt aua 7rspl xaOapxr,piou
TTupb;13
SiSaxovxa* xodvavxtov S' ua Xs-j-exs
roXX xoiaixa
uptax<OatTtapa
xs
xwuiEyocXt.)
rpr,Yopiw
5xai8j
xai
Ixpoi.
A.YO[av
oOv tcco xoixo10, ffuvicrxtovxTOi\
p/r^ Ep^jjLsvov,
oxi
tc u pcppi<if2vov
xai
Trpoc;-
xatpov xaapxtxYjV ouva[Aiv e/ov
ex xwv xotoxwv
ox <txi
ij.a6v
XX'01
j/v f,asTpot 7taxps;
oi
7
xai
xr,v p/r,v
x5j; opaviou
7roXiXta iv xa
Iprâo'.xaaûxEuaavxE, Ayutcxio
TE xai FlaXai-
oxvoi, xotoixovoov
|j.oXoyouu.voj, fjirsp sip'/jxai,
uaa'^r,aav,
XX
axiaYpacpia
xiv
eiSovxai olov
Siaxuffojffcti;xwv
aXXouawv
exei'vojv
xoXadO)Vj
xai
sv axat o xo18t/ixpa
xiva Trxat'cavxa,
XX
xo asEaxxoui; x10 xat
7rovyjpoxxou
xoXaô-
asvou20.
'0 3
[J .Ya<; TprôpiO!;
Soxwv
eW-yeiv
xb
xa9apx^ptov,
ojo' axo
ouSsv
û.v21 cpojpiaavov
Iv xtvi
xottw 7rapsSwxV22,
XX' aXXov23
aXXa/oi
1. Ad
marg.
R oipaiotaiov.
2. tawv
xpiwv
M. 3. 7CoXr|J /sirOai Tro/.sc'^saOai
O &ito%a/.v^t(f()an
M. 4.
Ttpiva OCQ ntpta
M. 5. iV K. 6. imxrfizi-ect. M. 7. e'iTio[ASvom. M. 8. Ad
marg.
R Bai.etou xoy
^syiiXo-j naxp; T)[iwv.
>. >?ai<riv R. 10.
YiyriTixw;
M. 11. vvaxov R.
12. Ttatpwv f,(xwv OC. 13. 7tept xaOapni;pio-j 7tupb
om. M. 14.
nap
TEom. M. 15. rpr,Yoptw tm Ata).6Yto
R. 16. Ad marg.
R
wpaiotaxov, moxque (bpaov. 17. o si OC o M xai ot R. 18. o
to; a-jTo-j; M. 19. -E om. M. 20. Ad marg.
R
wpaov.
21.
%v
in
(xtv
mutari vult R, addito 0
supra
versum. Ad marg. vero haec subiungit Eipircai e(j.7rpo<r6EvxpiuiHpov }, ).ai xo-jxou xai tl siuev
avepc,
o rcetecOai Stov,
oxt TO toiotov SYjjiao xavtxw; (sic
=
xavovixw) ôoro,
y.ai o
Xf*l
net'OsffOai*
oxw yp Yijjia;iS<rx'. 'leptowô
{i(x=xepo;iaxaXo;. 22.
uapSwxs A. 2:5. Xov A.
a)
Gen. m, 21. b) Ad quem
locum hic alludat nondum
comperi
vel
post perlectos
13asilii in
Isaiam commentarios.
sententiam convellere, ut qui antea dixeritis
parabolam
de ultimis finibus tractarc, non
autem iam nunc in usum transferri; nunc
vero rursus asseveretis divitis animam tor-
queri.
Ad daemones
quod spectat,
non edis-
serimus, corporea quaedam
aerea 'vel ignea
eos
assumpturos quo poenis
sustinendis aptio-
res fiant, verum haec eis fuisse data
post
lapsum
illum et affectum quo
ad
corporeum
hune mundum adhaeserunt, sicut et Adam,
post
violatum praeceptum,
tunicas pel/iceas"
a
sibi induisse dicitur, erassiorem nimirum
carnem et mortalem et reluctantem. Quod
quidem
non ex nobismetipsis enuntiavimus,
sed adhibitis ipsis magni patris
nostri Basilii
verbis, quae
in eius ad Isaiam commentariis1'
h
leguntur.
IX.
Quoad
nonum diximus quidem,
nullam
referri visionem a sanctis
patribus
nostris
habitam neque
aliud
quodpiam
miraculum,
quo purgatorii ignis
indicium
praebeatur.
Con-
tra vero vos asseritis, limita eiusmodi facta
occurrere cum
apud Gregorium Magnum
tum
apud
alios.
Ad haec igitur edicimus, illud
quod
a prin-
cipio dictum
fuit confirmantes, ex eiusmodi
factis non deduci
ignem
distinctum ac tem-
porarium, qui purgandi
vim habeat; verum
patres nostri, qui
caelestis conversationis se-
mina in desertis conseverunt, sive in Aegypto
sive in Palaestina, haud quicquam
eiusmodi
manifeste, ut dictum est, declararunt, sed deli-
neationes quasdam adspexerunt
ac veluti ima-
gines
futurarum illarum
pocnarum,
in quibus
non
qui
leves quasdam culpas admiscrint,
sed qui impiissimc
ac
pravissimc vixerint, cru-
ciabuntur.
Magnus
vero
Gregorius, qui purga-
torium videtur inducere, hoc ne ipse quidem
in loco aliquo circumscriptum tradidit, sed
alios alibi cruciari
purgarique refert, eos
ISO
[iw
I".8..
1"
15 *)
20
25
30
3
4"
nempe, ut
ipse
ait.
qui
in minutissima incide-
runt
peccata.
X. Ad decimum
quidem
et ultimum, cum
istam
opinionem Origenis dogmati aflinem
similemque collegissemus, atque dixissemus,
ut illam, sic et hanc reiiciendam esse. eo
quod
animis socordiam
enervationemque inferat,
dum alteram
purgationem exspectant: rursus
re>pondistis
eadem ac
prius itrantes, neuti-
quam facere hanc doctrinam ut homines
negli
gentiores reddantur, sed ut
incigilent quam
maxime, dum acerrimas
intolerabilesque pur-
gatorii poenas reformidant.
At nos ea
quae diximus
urgentes
edisseri-
mus, haud ulla
temporaria poena, quam-
vis omnium acerrima animo
concipiatur, eos
absterreri, qui ad vitia
proclives sint: verum
hi aut ad
Origenis sententiam
paulatim pro-
labentur,
quamlibet poenam pro temporanea
habentes. aut adhibita
quadam distinctione,
temporaneam hanc
contemnent, quoniam
voluptas
laevis
est, aspera
vero virtus et ardua,
adeo ut satius ducant et
praestantius
futuri
ambiguitati
se
committere, haud scientes
quod-
nam iudicium ferendum sit de nostris faci-
noribus, nec ulli curae habentes, utrum ex
congrua paenitentia haec
plene dimissa fue-
rint, an
supersint in die illa iudicii manife-
standa.cum
persuasissimum habeant,perfectam
se
purgationem aliquando adepturos. Dominus
namque
in
Evangelio\eum qui fratrem fatuum
appellaverit, non in
purgatorium, sed in
gehennam detrudendum
pronuntiatb: ac de
verbo otioso edicit rationem nos esse redditu-
ros. in
tempore profecto iudicii, non autem
illud per ignem eluturos. Illud
ergo magis
quam purgatorium terret et ad
paenitentiam
movet, nimirum
quod Deum offendendo et
mandata eius violando, ipsi
nos futuri iudicii et
aeternorum
suppliciorum reos constituerimus.
Decet'ergo.
ut nos
quidem censemus,
purga-
torium illum
ignem, qui
a doctoribus vestris
statim post obitum esse
dicitur, in
mysticum
modum
potius interpretari,
non autem ut cor-
I.
wptY:v>.ay.v
M. 2. tkvtt.vTy(vPOMC. S. a iti RG. y.iYnaxP. 3. Ad
inarg.
R
wpaov,pauloque
inforius
wpatTatov. .
Tr,v wotvviov
M. 7. f, fl M. 8.
irpdavts:
Trotr.TavTs: M. 9. mtte
wuirip
A. 10. xat
soepamovora. AR.
forte melius
<rti)Ty(piw3aToov 0.
11. tcoTxc Ttvo;O. 12. d r, M. 13.
ijtavioîivoi M. 14. -ivTio:CUlll
povt'.TTsviungit
R.
1."i; tr,vyi.
~S.
Ki.(jv
ojv M. 17.
aivoTixwTepaA. 18.tj
C. 19.x.xiom. POMGO.
h Cf. Mat. v, 22. b*Cf. Mat. xn. 36.
xoa,ousvovt xai
xafjaipduisvovrap^t
twv
ti>;
auto; sr-rr/
Xa/kroi; TrspitEToixTtov lyx/ry.a?'
f AsxxtovZi
ve
xai
TEXenraov^ -r/stpo-jvTv
y.uwv -o ~rtz<jyyyvt'a;
x5!\
c.uo'.or/o; t-x-jXy;
-?^ Go;r(; ~p;
to
iipiyEviaxov
t
*yy.a
xa
yovcov~oo}.rTs'av '.vot1. xo rs-J r/V- wsres
Exsiv^v
ot to
pa6'jy.(avxai
ex/jt'.v -:aT;
i/'j/a;;
su.7rotv
7rpo5O/_o;As'va'. T'cavxxOap'.v, ir.rt-4-
Tr'daTTrtvt tj-z.
vovre;
43xat
rrpoTipov,
to:
ouoauw;
r, irapaoofT1.;
t
avtr,pa^jy.'v to:j; vOwTT'i-j;
TcapxffXEoxSa.
/.A
dtvpu-viv
v
w; (Aot/.tata
'iooouavo'j;
to
optui?j zxt ipr.Tov
twv v tw
xa6apTr(uoT'.i/copuov.
Aa
r,!jt.s;y'
twv
e?pr,;jL=vo)v iya-voi s'vof/ev,
wioaa
7rpoorxatpo(; Tiawpt'asoo, xav opty.w-
TotTr,iracwv
vo;j.(ôito.
tov;
lîppsTrwi;rp; rr.v
xaxav
l/ovTa;, ), r, -p; tt.v 'p-vivoy;1' 8o;av
xaTa
!j.ixcvvKvybrfiovtx:,
rrav
-pOTxaipov
sivxt
TIJ AWptaV TTKJ TSoVT, ?, XOtl ClXTOr.V T'.VaTTOtoJ -
asvot, xaTct^pvr^ffouffi TauTr.
Tr,; ETtixai'pov
ot
to /.tov
t/, *,oov; xat
to
Tpa/ t^;
piTjxat
TrpffavTc8, wffTe93c7tiovsivxi xai
sooepwTSpov'"
t; dor,Aatc ;x'Xovto; x'jto<; iTiiTpsseiv
xai
ayvosvTtolaj;Tiv; !7riT'J ;T3<t os'xr,Ta
irap1
r.atovEpyaaus'va,xai
e!12
cyV^wpr'Or.cav o),woi
lATavoat^ 7rpodr(x3uff-/); r, avouai xaTa ty;v
r,apav Ixei'v/jvt;
xpiarEw;lj<..avi(9YiTduva l3,
rf 7r7ri(7u.'voy;, coxaap6r',aovTai irvTw,
aopov-
TtCTev1- Kat
yp
Kuptoiv
Ti
eOayycûo
tov
awpbv
-rroxadavTa tov oX>v oOxei t
xaOap-
Trptov,
X'e
yvvavl:; TZ3tpa77ui:rt.
xai
Trspi
pyou XyouXyovr.aa aôowactv
iv to xaiow
tvJ xptffw; 7rvTO);,
XX' o
xaapQ>-<j<ai oi
irupboicxEl.
Tau~aov
l6
sooepa)T;a
tov
xaOap-
TY;p{ou
xai
Ttp;uTOtvoiav xivy,TixwT6pa
to
rpos-
xpoiaai
(-)w18xai Ta; IvToX?aTOu
Trapio'vTai;
TjasXXoucr/; ox-/]xaiTat; atowioi;âcvot
G7tu-
Ovou;layToi;xaTadTrjffai.
\i
TOt'vuv, w; r(iu.; y
V0UIV5U.EV,
TO
7ap
TWV
U(J LTpiOV 5r,V
Sl5affX0tXlOV
aTtxauTatov
OdvaTOv xaSapT^piovzypX).r,yoai-
XMTepovIxXaofTv,XX' o
awaaTixov
ti xai10
;i5i;.
V. MARCI EPHESII ORATIO ALTERA DE IGNE PURGATOUIO.
i:>l
5
10
tooto
vouu'J Eiv,
d- xzxeivot o'txovoutxw; taw
stprjai,
i'v' oksix3 r, xXaati; xat xaxa).Ar,A0<; y, xv;
x.oXaôa'vr, '}u/yi vor.rr,
xat 'ij/.o^ xr, auXw xai
aTCourw5'
outoj
y*p
^.ot TE xai
r?/' r,6etoc
auuôjvriavx;
S;av
uitovov va7rsuiôuEv8
xj axoarîa''1
Xotff'w w ftw
r,a)v,
co
7rpirE'.
^ja
od;a" Tiar, xat
7rpoffxvy,!7t;
av
xto vxp/_w
axou
riotxpt
xat TM
Travayuo
aoxoj
rivEuaixt,
vov xat oUt xat s?? rol awva;
:mv auovtov,
u.r,v.
poreum quidpiam accipcrc.
etsi illi temporibus
cedentes id forte asseruerint quo
tit ut ani-
ma crucianda congruam accommodatamque
luat
poenam. spiritualis
ut est materiaeque
expers.
materiae
expertem
et
incorpoream.
Hoc enim
pacto
inita inter nos et cum ipsa
veritate consensione. unanimem laudem ci
referemus. qui
est
ipsamet
veritas. Christo
Deo nostro. quem
decet omnis gloria.
honor
et adoratio. cum aeterno suo Patre et sanctis
simo
Spiritu.
nunc et
semper
et in saecula
saeculorum, amen.
1. to-jxo cm. C. 2. si oi A. 3. otxeo; A. i. ^v/tj oui. 1{. . Ad marg. R liabot. hiiK1
quidem
v).o; r, ty'jyr,
xai vXo; r, to-j crjvctxo; y.oXaat;,
xal
\Lf:i\s.zloz
xat Ta.a,
inde vero xa; yo
xat Yi a'.wvto; x).a<ri; Oito xiv t5a<jy.).cov)i-exat
evat Ttovaia -cf.; Oeia; t'J <7w;,
et xa <ry.w).r,xa
xa:
i:p
KTaTov xai
^puyfidv
ovtwv xal T>.).a-ovtw -cotvuv Ss votv xaxsCvo, (o; ).|xv a<j/r,5:t'jw; ,sio r, aorj/av
toO
(jlVaovto;, r, jjltx!J .>.ov,
.' ov
7tvp
O.txbv xataxaov x; jAaptta;.
H. xj om. C. Po>t oo:v
habet R v erasuin. 8.
-nni^ta^^ xj aOTa>Ti6eia
M.
xrf )yi8c:a H. 10. ni-yct oo;a ; tov;
aiwva; R, reliquis
onnssis <j-jv xa>
vp-/w tc. A, coteris item oiuisiis;
x-. aOx
-npiitu oo;a i; tov:
atwva; G. 11. aOro oni. M.
Ainbio-
C53.
r. 6;,
10f.i
15
2o
MARCI ARCHJ EPISCOPI EPHESII RESPCLXSIO AD
POSTREMAS
LATINORl'M
QUAESTIONES SUPER IGNE PURGATORIO
EIISDEM
RESPONSIO AD DIFFICCL-
TATES ET
QUAESTIONES SIBI SUPER
DICTIS ORATIONIBUS PROPOS1TAS A
CARDINALIBUS ET CETERIS DUCTO-
RIBUS LATLMS.
I. Cum a nobis
postuletis,
ut
quaestionibus
a vobis institutis clarius et
apertius respon-
deamus, age paucis verbis (id enimin
petendo
subiunxistis), ad
primam quidem quaestionem,
quomodo nempe
illud
intelligamus, sanctorum
animas nondum
propriam
suam sortem bea-
tamque
illam conditionem
obtinuisse, adseri-
mus, sanctorum fruitionem ac
beatitudinem,
qua iam nunc illi
potiuntur corporibus
suis
soluti, sive Dei visionem eam
quis voluerit
appellare, sive Dei
participationem communio-
nemve,
sive
regnum caelorum, sive aliud quid
eiusmodi, quam maxime mancam esse et in>
perfectam prae
omnimoda illa quae speratur
restitutione:
remque
ita omnino se
habere, tum
Scripturarum testimoniis tumdoctorum aucto-
ritatibus satis demonstravimus. Cur autemsic
opinemur,
has
probabiles
causas diximus, sive
quod Deus aequum duxerit animas non
per-
fecta
gloria cumulandas esse
absque corpori-
bus, quae
simul cum
ipsis certarunt, sive
quod
1. Hacc oralio non ultimo, >ed
primo loco ponitur in R, folio
nempe 261, alioque praenotato titulo,
videlicet + to
IjxoxaptMxToo wt,ono'riwj 'Eao-j Mxpxou to-3 Eyevixo itdSEit;, xt oOT).tw; ^).x6ov
ci twv
xxoi(ir,|Av(i>vûx*'
T xaT' iav xat on oOxItt-.
xâoat; pet t^v jco6:waiv 8i xaSapTixo-: zup;.
(aV-te|i.y(vr> )y,; v.(Awp:x;, w; tivs; xvTaouvrai. In Anibt'os. ilem varit titulu* hoc
pacto To-i
navtcpto-
Ttoy
[iiTpoiro)tTOW'Eaoy xvp Mpxou
xoij
Eyevtxoy irp; to; Aarivou; oyo; y' toC aCto
-/caa'.woy,
rcy.ptot; 7ip; to; nap ).at!vwv
epjtAEvou; >.yov; nspl
to xOto
iroupyaTopio-
G. Haec oratio deei-t in C.
'l'ituluiti sei-vanduiti censui
prout exliibelur a codd. PQOM. -2.
^xpiai; M. 3. Ktior, R, omisso 'E
a rubicature. i.
nauy.Ts A. 5.
oToxpi'vscOai OM. (>.
).yo){jiev
R. 7.
(/iv om. M. 8. Allusio
ad locum alterius orationis Marci. p. 10*,1. 34. 9. Post
(isto-^v prius scripserat
R:xai
Gewptxv
eso-
quae po.streina
verba deinde delevit. 10.
ty,yopa{vov
R. 11. to
0s(;>
R.
ii) Cod. Ambro>. 6.V5. f. h'-Th1: Cod. Pari*.
1218, lui. 41-50; rod. Oxonien-Laud. 22. fol. 55T-
VI
a
TOV AVTOV AI10KP1SEI2- IIPOS TAS
EnENExeiiAi: Ami \nopiAi;
KAI EPi2THvK,v
>im TA,v PH0E|.
SAIS O.MIAlAli I1APA TilX KAPAI-
VAAIQX KAI TX "AAAX AATIXIKX
AlAASKAAiiN.
1. 'Trstor,3
ffa'oxspov y.tAa
TraiTetT 4 xai xa-
9ap>Tpov
im to?
^poiTr,{AVOi âp! fxwv xoxpi-
vacOai3, Xc'yoaev6 v;$yt
ot
Spayswv (xai yp
toto
7rpocr6rxaT tj
^Tr'ffsi), Tp; {jlv"
to ttoiotov
sponr.Oi'v,
o7Tio; voousv8 ta; xwv
ayuov -i/u/ o-j-w
tov oxeov
xXjpov
aTroXaity xai
tyjv
ua/.apav
ixet'v/jv xaTaffTautv, ti twv
yuuv TrXaudi xai
aaxp'.o-y(, ?(v
- to vvv
lyouai
Tiv oixtwv
(70iu.otTOJ v TToXusvxe;,
sits
swpiav 0O3 TauT)v
s'Xot ti 6vo;x5t[iv,
eits
[iSTo/viv9
xai xoivwviav
0o, erre
t8aci)>tav oOpavwv,
i~' Xo Tt
to-.otov,
(xtea- <jti 7aa xai
iXtrcr,; w rrrpo xetv/iv Tr,v
X7riô;/V7]v
ôxatdTauiv' xat tovto cti te twv
ypac&ixwv uaprupiiv
xai twv oiSadxaXixcov aToâ-
ffo>v
xavw; -TrapEffTr'dafjtiv
outto
^r.t'T)!; Sir.yopE'j-
i/ivov l0. Atttov o toutou
Isajjiev
tvai
T/a u.v
TO
xxct'oat
Trap0wH ur.o T;;
-iu/i; oo-jaffOyjvat
teXeoj; oveu Ttov
ffuv^XrjXOTcov aa;
(iojuxtojv.
68V: Pari*. 12(J 2?fol. 45-56
v= G 'A'8cia, p.
270-
1 'Exx/.yjffiaartxy, 'AArfii'.tx. t. I
(1881;. p. 158-62.
153;
VI. MARCI EPIIESII RESPONSIO AD
QUAESTIOXES
LATXORl'M. 153
J
lul~
\'o
20
25J
30
35
t'. <ili.
Ta/a
os ~o
[J .rt
osiv i'xaTOV tcov
8t;r,usvwv yt'wv2
2
iotaDt xa\ t
Trap a'po;3
3
tvj; q ;/tcOo;
u tcov
spvcov
ô-
aaacvsiv,
X'
oaoS TrocS/Ta;4 TsXsuo6r|vat xsctc'tv
6sov :t<J Toov xxl xotvrj -o; aTsavou;
dcTro/.a-
v xal
vapp/jO^vai5
sVt Tracer,; t;;1' xti'gsw;,
Ta/a
o 'o ti to; dbropp^Toi; fiaOsai
~wv to
0O\j XiiaSCTCOV
OlSyvCOITUs'vOV W4
(TUt/oai'vtV X
to'jtwv. t/,v vv twv
yov
olroXauv t xat
ioptav TSsioTs'pav
s usv stvat
ty;;
sv tw
irapo'vTt
jiw ooOsi'ffTj;
v
cppaoiovo; [As'pst, T/.s<jTpav
os
?r,; tot
sxiôv.s'vr,
2. Atsoov
o'11
^rz-ffaTE,
ti tots
r,av !3ow.s-
txi
-9 X'ystv
gv tco1
oupavw
xat cv to'i; yys'o1.;
'.vat
ap
T) @sw toI; you;. As'yousv oyv
o
ojijLXTt/.ov
xtva to'ôv tov
ooavo'v,
oO12 oxoti-
ctv 01
avY^0V
*a^'
"'i H<-t,
ctX tov
urcsp a?ffOr,ariv
t3
ixaov xai vor,Tv to'ttov, si ye
"aVt
'?'h
totov
to'zov roxaXsv,
C")soj o to'tcov ou.w o'txstoToc" v
stpr,asvov' sysi yc
Aau.a<jxr,v; 'Iioscvvr,; tv tw
,TOt xnov
Qsov
xOxat'co ly1'
tcTjv
0-ooyixwv
vti
l4*

To7o; 0eo
Xs'yst'
sva
exo^Xo; it svs'p-
'(E'.y.
auToi
Y''V6~at
" Kai ttxaiv To'7ro; 0o
s'v'at
ttas'ov ''
(/.sT'ycov t?;; svg;Ys* xai t;;
/piTO;
a-jTovi10. Attoc to^to17
17
o18
1
opavo;
auTo
co'vo;1 v KLiTto
ya? etscv
ot ttoiovt; to
8s'Xr,ua
aOTo!
aYysXoi
. Ko aO'

To'xo; sati vor,To'
sva vo--at xat settv v; vor,Tr; xat
awuiaTO;
'< j^5t' ^vâ TrdcscTi xai
ivscys
Iy
. Tov oCv
TOIOTOV
TOÔV, OTTEpOUpKVlo'v
T XOll O^CXo'ijatOV 20
ovTa
xai vor,TOv
xai
stoaaTov, Trepis'/eiv
ts-1 tou;
yYs'Xou; xai to; yioi; âuv
xat
opavov s/.
t;;22 auvr,86ia;
TrpoffaYopsouev, xai
sv aCiTto tov
0sov xat g'.vai xat
cpxtva9ai
xat
svspysv
aaXXov
xai uXiaTa
7^J TSxx;j.-v, z/o'j-z
EX tt,; SsuTro-
tixt;; oiovrj;
t
lotrec f,u,wv
sv to; opavot;

xai aOt;* T
TOU -aTpo;23
tou v
to;
opavo;2'
. 'Q yp
oixslov
2;i
OgTrjo; ai
vospai aussi; xai vw
uo'vco Xr,TtTat, s'vov Ss Trav-
TotTraatv osai20 uito Tr,v aia9r,(yiv xaTa tov
Oo/.o'vov
1. Admarg. R xa eo;Aatiacxr.vb; to-jTo?r,ai e?;
tov
-ressi/aaTiaiw; Xoyov.Tuin altra paginac
ora
wpaov.
2. twvlcrjiJ Lvcov yajv toutwvAR. 3. (X;'poo; A. i. itvra; 0111. G. 5.
vappr.Otvat
M. (>.rr,; oui. AM. 7.
syvw<jji.vov
M. 8. T).twTspav O.
9. 3' OUI.PMA. 10 Cf. <upn\. p. 110.
1. 7. 11. -w oui. A
supra
versum R. 12. o oOM. 13. oixoCiv-aaOr.criv oni. POM.
14.vTt -jtM
voculamquetribuit Dama^ceno. l.">. R. 1(>. rovni. R. 17. Post tovto
add. o-3vR. 18. oui. POM. 19. Ad
R (paov.
Te vtaxat0-. R. 21.
ngpts'xstvts
7rgpty_ovTa
M.
22.Tf,; oui. R. 23.
Ttarp;r^v
AR. 24. xai a-jOt;-To; oCpavot;cm.
M ad
marg.
A. 25. o?n:;ovM. 26. otRA.
a;
Cf. Hebr.
xi,
40. b Cf. P. G., t. v4. c. 852.
singulos illos sanctos nequaquam deceat singil-
latim ac vicissim operum praemia accipere.
sed omnes una siiiiul consummari. secundum
divinum
Apostolum"
et coniunctim coronas
adipisci
et in
praesentia
totius universi procla-
mari. sive ob aliam
aliquam
causam, quam
Deus noverit
pro
ineffabili iudiciorum suo-
rum altitudine. Ex quibus colligitur.
fruitionem
ac visionem. qua nunc potiuntur
sancti.
perfec-
tiorem
quidem
illa esse
quam
in
praesenti
vita in
pignus receperunt,
sed non itaabsolu-
tam. ut
quae
futura
speratur.
2. Secundum
quaesivistis. quid tandem veli-
mus dum dicimus sanctos
apud
Deum esse in
caelo et cum angelis. Itaque profitemur.
caelum non esse locum aliquem corporeum. in
quo angelos habitare censeamus. sed supersen-
sibilem
potius
ac
spiritualem locum, si
quidem
hune liceat locum
appellare;
tamen Dei locus
quam
maxime
proprie
dicitur. AitenimIoannes
Damascenus
capite
de locoDeih, quod
tertium
decimum est
operis
eius
theologici
Dei locus
id appellatur in quo eius actio exseritur .
Et iterum Dei locus is dicitur. qui
uberius
ipsius operationem
et
gratiam participat.
Idcirco caelum sedes eius est illic enimsunt
angeli. qui
faciunt
ipsius
voluntatem . Et
rursus Est
spiritualis
locus, ubi.
intelligitur
et exsistit intellectualis natura
et incorporea:
ubi nimirum
praesens
est et
agit
). Hoc
igitur loco, qui supercaelestis est et
super-
mundanus, intelligibilis et incorporeus, tam
angelos quam
sanctos contineri
censemus, eum
pro
more
recepto
caelum
appellantes. Deumque
in eo
potius,
imo
quam potissime
et esse et
manifestari et operari persuasissimum habe-
mus. illud ex Domini verbis assumentes
Pater noster
qui
es in caelis . et iterum
Faciem Patris mei
qui
in caelis est
.Ouem-
admodum enim divinitatis propinquae sunt
[154] 1
5
)i~ (j
10 15
2"
J
3(.' i!
35
intelligentes naturae, quaeque
mente sola
per-
cipi queunt,
alienae autem omnino,
quae-
cumque
sub sensus cadunt, iuxta
Gregorium
Theologum"; eodem modo Dei locus ac mun-
dus is
propior est, quo naturae intellectuales
materiaeque expertes continentur.
quique
prior
ab illo creatus est ex eiusdem Theologi
sententiab; alienus vero
prorsus
noster iste. qui
terrain ambit.
Quapropter praestantissimae
Dei
manifestationes contigisse leguntur
scissis seu
apertis caelis, quo plane ostenditur, ex
super-
caelestibus illis
regionibus, quocumque tandem
modo, Deum descendisse,
quotiescumque
be-
nigne voluerit hominibus se manifestum facere.
Ex eodem loco ad corporeum hunc mundum
angelos a Deo mitti dicimus ad ministerium
aliquod obeundum,
nec
posse eos simul hic
adesse et illic, et
agere: sed quemadmodum.
dum illic sunt, suis
funguntur officiis, id est
Deo assistunt
eumque contemplantur
et lau-
dant eodem modo dum hic adsunt, sua item
perficiunt ministeria, aliquantisper conquie-
scentes ab altissima illa
contemplatione et
apparitura.
Ait enim Ioannes Damascenus,
capite
illo de locoDei''
Anglus
etsi non ad
modu.mcorporis
ita in loco continetur, ut
formamet figuram recipiat; in loco tamen
esse
dicitur, quia spirituali modo adest et
agit, prout
naturae suae consentaneum est:
nec alibi est, sed ibi
intelligibili modo cir-
cumscribitur, ubi et
operatur. Neque
enimin
diversis locis eodem
tempore operari potest
Dei
namque
solius est
ubique simul
operari
.
Quare
si ex
theologi
huius sententia angelus
non
potest
eodem momento in diversis locis
agere, nec in caelo praesens poterit
muneribus
corporeis perfungi, neque etiam, dumnobiscum
conversatur et res nostras
operatur, simul po-
terit Deum, quatenus illumvidere licet, sincere
contemplari
et laudare, sed ab
operatione
illa
ferietur oportet, etsi ad modicum
tempus.
Namque
si Dei solioadsistere illudsecum ferat.
1. Oeoavmv A. sed addito postea et
supra
versuin. 2.
7tcsr,vaTi irEyOzacri
M. 3.
Oirep supra
versum R. 4. -jxy)<7e PO. 5.
f,8)T,c7exai yi08/.ylaEv RA.
(. ito<ix>.).6(xevo;
(1. 7. ciaxovtav
R.
et ad niarg. (paov.
8.
7rapf,vai O; item lin. 23. 9. y.axa^xv P xar' *0t6v O
ax' aOv M. 10.
<jXX'wffitsp-fi'vpYev
ad
niai1?. O. 11. Post atv add. R w; olv te ato;.
12.
9^<rtv
A. 13. xatavrv P, sed addita eadeni manu
syllaba ta. sup.
lin. 14. v
toi op.
O.
15. Svaffai R. 16.
vspyEv
M. 17.
>o ijia); M. 18. wo>.Ea6at O. 19. Ad
marg.
R
paov.
20. t (i9| xa6* M. 21.
x
t M.
a) Cf. P. G., t. 36, c. 321. b) Greg. Naz. Orat. 38 in
Theophania,
n. 9 = P. G., t. 36, c. 320-1.
c'j Op. et loc. cit.
Fcv.YOpiov,
o'jtoj; ol/.zoz
jjt.=v
0=ov TO7ro;/.
xosulo; 6 twv
vospwv
xal uXwv
3>swv,o;
xxi
ttcwtoi; utc' atou
oeoY1u.topY7iTat
xat tov arov
so/o'yov,;evo os 7rotvTxiraiTtv 6
irsptysto ou:
xai xa6'
âa. Ai xouro xal a
us'yiaTxi
twv
eosaveiwvt/ iôue'vojv vj voiyouuvwv
twv osav'Tjv
Trsi^vaci or,ovxo;
xo>
yivoiuvou~xv-o);, w;
ex twt
uitepoupavi'wv3
sxsiviov
yoiswv oTtoîroxE
TpOTCWffUyxa-aÊOJ 0 0cO 7Tt-jav^vaiTO;
y.zh'
fy.Z;rjuooxr.ffg4xatf,6').y,(T6v Extoutou-oZ
TO7rou 7rctovfftju.anxvxd<7uov
7ro<jTi|xs'vou;
u7to@oto;
ffi\vj$ m
oixxova
cpaav,a^te
racsvais
8
xaTa TaT0v'J
9
svTaOa xxe. (x^t'
evspvEvX'wdTTcp
ixe
xpovTa;
xx aUTtov Y
ivpYtv', 7raptTTa(j0aTg
xw0sw xoti
OeojpsTv
aiitv xai
6aveTv,ouTt;IvjaoOaTtacoVraxxi
otaxoviai;au6i; itotslv, oyoXovxai;
7rob<;
utxpov
xr,i;xpaisvou;
OewcaIxevvj;xoti TiapacrTaaeox;.
Asysi12Y*p
Aau.arxr,voIt)vvr,sv tw
etpr,-
.uvco7rfp
rnov QOt
xesaXatw*
'0
aYYo;
<joju.axix(o<; u.sv V tttcoo
7tgpi-/aTat,
werrs
Turouarat xal
<T/y,uaTi'ffOaf ojjlwY?at etvai
v
xo'7ro>
i t
irapstvai vorjxw;
xai
ivezyzlv
xat
tv)v
auxou
cpatv,
xai
utj
Etvat
aXayo,
XX' xeTctevor.xi;
TrsptYpi'ÊaOai,
eva xai
fiveovE'
ou
y*-
Suvatai xaxxaTvev iascoi;
xo'7coievEpYeTv ixvou'(ko
0ou <7tixo rtavxa-
/ou
xax Taxov'3
vepYtv
. Kl to(vuv xaTa
xov
OeoXo'vov
toutovoSvaTat
ayYSo;
v
Stacpo'poi;
xoTtotxax xauxv
IvEpYsTv,
oV ev ocavw
ovaxai^' x (jwuaxtx
eveY^Tv.
ouxeTras'
r,aTv
wvaui; xai x xa8'
f,ua; evEsytv11' ixpaivwf
;xo
Svaxai
ewpev
tv 0ev, eva
3>ai'vd0ai
Ttoux,
xai
uavsv,
aXX'
vaY^r,
toutov omolsi-
7rsi76atls
r/j ivpYtatxetv/j,i
xai
itpoatxpov
/povov.
Et
Y^tpT$irapi<J Taaai
xw0sw to
ptv
I9
aTv7rTat,tw
TroffTc'XXeaai
Ttp
0ou t
tAYfiitf-fxoco
;av axv
/.oXou6^7iv av. ou/i
tw'-1
uy, irapvai 7ravxayou
tov
6ptouvov,
XX
r15.y
VI. MARCI EPHESII RESPONSIO AD QUAES1OXES LATINORUM. 155
5
l'i
15
20
25
lin 1
35
C. W\
tm
1
T:s5T:',i5ai X1t ttco; aX/.o ti
8pav
2 tov
opav
it'ovTa. Kat touto
cpoopa xaraor/ov, e
u/' Tt; ff'vopa citovE'.XEtv !4o'jXoito% Tt yp 5.
v
iatr,
tov Tj'uvovTa tou; Aaauptou;
ixs'tvov
yyXov
ev
kut^ tt; topa
xat :w
(r)co TCapt'araoat
xat 6ew-
pv
aCiTv* xai uuveiv; Ai touto xai 6
Kpio;
EV
O^YVAtot; o/ rio ~v,v
on t o
ayyXot
xtiov

oiarrotvr; SXsTtoustv. *XX' oti 01
yyiXot
aTjv
:
ro?c
ovoaroz
SiatavT; 8XsSrou<ji TO
7ipo'<7-
wttovtoj
raTpo' u.cj
tou ev
opavo;
. Kv
to?;
oOpavo; 'vts;, 'f"/)<jt,
otarravrb SXszouffi to
po'toTrov
toS v
o'jpavo saivojASvou,
co et
YE ur,
V
O'jpaVO;
cllV, OUO
(EXe-TTOUTI
T
TTpOfftOTCOV
TOi s'v
toi; <jo)uL5tTixo ar, tts'-suxo'to;
(pxvecrdai.
Kat
Trotaasva;
B
Ss AiovaiOi; iv
xs'iaatw te1'1
tou
.Tfo/
T?"8 ovoarlov isoao/ju
toe; aTo tco5(cojci
ysvix vspveia sXXr,Xwv iwctatxva;1
T ttco;
to vavTE sTttfftpezTixw *vaTgi'vff8ai, 'rcsp
^<l-jtt to tov 0gv
cav xpaupvw;
xa?' 9 vaXo-
c yt'av tv;; lauTtov axaEw t xat Ta;O);' xat to
tt=:i iauTo<;
ppsTtw
s?Xsa6ai 10 twv otxt'wv
ov-a;
opoypr,Tixo Suvawv, oitteo
D Ictti TO
auToi; vosTv t xai itrzzh 2- X to
Tr, '3 ttsci
Ta oeoTEpa xotvwvtxri Trpoo'Sio ty; TTpovor,Tixr^
auTo; v jjle6;ei ouvasw; svai, ozp

?Tt to
7rpovov twv xaTaoE;(TT;po.>v xai TCEpl
aCiTo;
EVcpysv
. O'jx
apa
t tov @eov
pav pyov
st ijlo'vov
xai oirjvex; xaToc tv aTv
Tpo'7rov
i'yovfftv.
\il oi Tt; oioito '' ot touto xat t^ aaxa-
ctoTyjTO? aCiTo lb 6(7ai,
Sio'ti ur, tv (")eov
ixvov17
(xei xaV
v'pYe'sv axpatsyw; pwatv,
aJ .
Tt xat
etecov spyov lôoartv, eXesivo;18 tt,; fxtxpo-
oyt'aijEt TOffotTOv EyairdoXrjTo'y Tt
*/cr,u.a vogAioi
l!>
Tr,v aaxaptTVjTa Etvat
xat iv ffTEvw
xoato^
xara-
xsxXciaouvov, co 7too uav
svs'pyEtav
aVi auvrETa-
uât20 xat uy^sv e;oj TauTrt; sxvEyaat SvasOat- ttco?
o' av xat
roSaXoiEV-' t/;v u.axapto'Tr,Ta
o'2 'Xot
1. t -ro M. i. ovA. 3. vtoOO, in
quo praelorea omittuntiu' StaâvT;-vto:;
opavo:. ea
scilicet
quae inter
utrumque iaâvT;intereedunl. i. xrbvM. 5. aCroM.
i.
K^\a\).i^7-o;M. 7. tv OUI.M. 8.
post Tr;; M. i. xar M. 10. el),r;c/0ai M. 11. t
om. M. 12. OTvPM. 13.
Trjsupra
versum O. 14. i oui. M. 15. Ad niarg. R vO-
no^pop.
16. avtov; om. M. 17.
;j.6vov om. R. 18. >.setvo M. 19.
vo(a^'.
OM. '20.
a^v-etiyfixi M.
21. ito)/o'.ev A. 22. xai ol O.
a1Cf. P. G., t. 3. 328.
Deum
nempe
intueri: a Deo mitti illud item
consequitur,
a Deo videndo iam cessare. non
quod
non
ubique
sit qui conspiciendus est. sed
quod
is qui conspecturus
est alio se converte-
rit ad aliud
quidpiam
faciendum.
Quae
res ad-
modum
perspicua
est. nisi
quis
admodum
iurgari
velit.
Quis
enimdixerit
angelum
illum.
dum
Assyrios
caederet. eadem hora et Deo
adstitisse et cum contemplatum esse et lau
dasse? Hanc etiam ob causam Dominus in
Evangelio
non absolute dixit
Angeli
eorum
semper
vident . sed
Angeli
eorumincaclis
semper vident faciem Patris mei
qui
in caelis
est ). Dum in caelo sunt. inquit. semper
vident faciem eius
qui
in caelis
conspicitur:
hinc fit ut si
neutiquam
in caelis fuerint. ne
videbunt
quidem
faciem eius
qui
se in rbus
corporeis
manifestum facere non consuevit.
Porro maximus ille
Dionysius, capite
XV
Caelestis hierarchiae, tres eis tribuit generales
operationes alias ab aliis distinctas. videlicet l
Adanteriora se conversive extendere. id est
Deum
pure contemplari, quemque pro
suo
statu et ordine: secum constanter sevolutare
ad
proprias
suas virtutes custodiendas, id est
semetipsos intelligere
ac movere; inferiores
denique per
diffundentem se in eos
illapsum
providae
suae virttis
participes facere, id
est minoribus providere et curam eorum
agere
. Non ergo unum tantum perficiunt
opus
eodem modo
iugiter continuatum, Deum
nempe contemplandi. Si quis autem arbitretur
eos nonnihil beatitudinis propterea amittere,
quod
Deum solum non
semper
et
reipsa pure
contemplentur,
sed aliud
quicquam ipsis
obeundum sit. o miserandam
parvi
et
angusti
animiaestimationem
qui
beatitudinem censeat
remamissu tamfacilem ac tam
anguste
coarc-
tatam, ut uni
operi
continuo tenore incumbant.
quin aliquantulum alio detlectere queant. Qui
[15(5
f. (57.
lu 111
15
20
255
35 35
fieri
possit,
ut ii abeatitudine excidant, qui toti
primi
luminis
participatione
secundaria lumina
dicuntur et creduntur, vocemsermonum eius
audiunt, voluntatem eius faciunt, universam
suam
operationem
itemhabent sive ad Deum
sive secundum Deum?
Quibus argumentis
innixi iure
profecto diximus, nec sanctos plene
visione illa ac fruitione potiri
ob huiusmodi
causam, quod ad corporeum
mundum rever-
tantur,
et nos eiusdem
generis socios foveant,
et nobiscum
plerumque conversentur, reliquiis
suis miracula
patrantes,
necnon invocantibus
se
ubicumque
erit
gentium
occurrentes. Neque
enim fieri
potest,
ut tanta obeant munera et
iis
opitulentur qui ipsos invocaverint, ac simul
visione illa sincere pcrfruantur.
Ex eo tamen
nullo modo sequitur,
eos minus felices a nobis
haberi, cum vel guttula
divinae illius
gratiae,
cuius ope tot tantaque operari queunt,
satis sit
ad summam felicitatem
procurandam.
Haec
forsan est causa cur divinus
apostolus,
cum
omnia in resurrectione futura
descripsisset,
ac
superstites
dixisset
rapiendos fore
in nubibus
obviamDomino in aera, deinceps
subiunxerita
Et sic semper cum Domino erimus ; quo
ostenderet,
sanctos hactenus non
semper
cum
Domino conversari, tum
quod
ad corpus
propendeant,
ad
quod re.cipiendum
naturali
desiderio fertur anima, tumquod
ad mundum
istum redeant et sodalium curam gerant.
Quacum apostoli
sententia congruit
divus Dio-
nysiusb

Quando incorruptibiles, inquit,
et
immortales evaserimus,
Christiformem bea-
tissimamque
sortem
adepti (quod
olim
plane
fiet in futuro saeculo), tum
semper,
uti scrip-
tum est, cum Domino erimus . In illud
ergo dumtaxat aevum, postquam
mundus hic
praeterierit, perfecta
Dei visio et fruitio atque
iugis
cum eo conversatio reservata est.
1. <po)xaom. M. 2.
EUTspoi
M. 3. z Syj 11;
ad
marg.
R wpaov.
4. 6^ o M. 5. /.Xirt;
M. 6. Ad
marg.
R oxi ot ayiot utxa>.o[jLcVoi|ie8' y,\s.S)wvaaxpovxai opxto;. 7. xal om. M.
8. xota-jTYiv arf.v O. 9.
irEPi(TT|Aevot
M. 10. Te om. G. 11. -: om. M. 12. Ad
marg.
R
TtffxoXo- xaTTr.v vcrxafftv. 13. Scriplum
crat
pTray^ffEOai
in P,
sed eadem manus adiecit a
sup.
lin. 14. Post
c'pa prius scripserat
R xat
ovixw, quo
deleto subiunxit slxa
(ier
toOxo. 15. ro/.a-jiv
M. 1.
jaoXwv
R. 17. 8s om. R, qui
ad marg.
add. oxt 6 Aiovato; xoXouOa tc jioffT>.({)/eev.
18. t supra versum R.
a)
Cf. I Thess. iv. 10. b; Dionys. Areop.
Dr dir. nomin. c.
I,
4 = P. G., t. 3. c. 592.
'.pwTa oeuTcpa 2 xy,
tou
tt^mtou cpon; u.e6:ei
Êyuvo
xe xal 7ri<7XEUoui.Evoi, xal xo'jovxj uv tt;;
c&ojvyj tjv oy^v axo, 7U010-J VTS os 3 70 (J 'Xyju*
axoi,
Tiaaav o'
;xoto) vEpYEiav r, ~po; v r,
xax 0ov
lyovT;
'Ex
gj
xwv xotoxov.
}.6*(or/
eixgxm asa xal xo yo'j; esxusv XtTj xr,v
Owciav Xt'vr,v xal xr,v TtXauatv
s/sivtt
xal'
i xr,v xoia-r,v8 attav,
oxt
Ttpo;
xv awu.axi/v
liriaTpc'ovxai
xdffuov xat ttcovoovci x>v
u.oi'j).cov
fjUtwv
xal TO 7roX xou
ypvou ;c.' û.wv ovxs;
tarsXoffi,
St xov oixei'ojv
Xei'j/vojv 6au;jiaT0up-
youvis
xal toT osoulvoi ixa<TTa/oo itapicT-
(7.evoi
0' o
yap
Suvaxv auTo^ aaa
TE ta; xota-
xa
svcpYeta
7co5i5ovat xal
ffuu.7ra<j/_iv to stci-
xaXouixvoi
xal
-zr^ Eoipi'a
xt'vr,; xparjvw;
aTToXaueiv. 'AXX' o Si toto'
y' xaxooatixovev
axo or,<7o'a6a,
xal ty^ [Aixp âvoo x); 6ta;
IxivYji; yatxo,
Si' f,; x11
l
xoiaxa ovavtai,
jro xr,v iayaxr,v eoaiuov'av cxour..
Aix xoixo
td/â
xal Oo itffxoXo
l2
x xax
xr,v
viaxaciv
Trvxa
TrsoSiaYp<J 'a<;
xal xo
TrspiXsiTroiJ LSVou*;
i7raYviffa6at 13
eitwv =v
vsXat
i; aTrxvxr^tv
xou
Kuptou
et?
fi'pa, aex
xoto
Tr/|YaY"
Kal
<f ouxw TrotVTOxs ffv
Kupw iadfxfiOa , oj rp-
xeoov ox ovre; tavxoxe auv
Kupo
Si
xr,v ttc
x awaa
^07cr,v, 8 cpudtxw itExat
aToXaTv
lo
fj
<|<uy^,
xal
xr|V irp;
xov
xcraov
TOUTOV
rctaxoiYiv
xal
xyjv
xiv
u.oû(7iv16
sTTiaXeiav. Kal eto
o=17 Aiovato xoXouox; x7, aTrofftoXixr,
oiavoi'a
"Oxav
aÔapxoi

<pr,ffi
xal vaxoi
Yvcou.eOa
xal xy) ^picxoeiSou
xal
fxaxap(a<; ia-ixwijLsOa
Xrêoj (6*Ttp
exat itou Ttavxw xax tov atojva
xbv
uiXXovxa),
nvxors tivv
Kvgi(0
xax to18
Xo'yiov of.isOu
. J NIvt
apa
xw aiwvt exeivw
[xer xy,v TOU
xuijloi
xoxou
Trapc'Xeuctv "J j xeXEi'a
xo 0eoi
wpia
xe xat a7cXau<J i xal xo evai
rcdvxoxs (lv
axco
xexauieuxai.
[ir>7 VI. MARCl EPHRSII UKSPONSIO AD
QUAKSTI.ONKS LATINOKUM. 157
10
15:i
20
25
30
3. Tpxov
vjv tojv
r|iropr,u.svb>v o
Tt irore
xkXoSijlsv r/jv [xaxapt'xv Osuptav e'xi'vy;v2,
arco
xvj vuv ot
'ytot
TCoXauouar xat et3
aurr) larlv
r,
Y
eoou;, r'v cpr^tv

aTro'sxoXo,
xai et "' xax
oGaiav o
aytot
Tov 0ev
Owpoat. FIpo; or,
xauta
*u.ev, on xf,v ei'av oatav
pav r,
vosn/
v,
Y'.v(oaxtv oo-tAia y^'I^V'
Suvaxat*'
cd'j<ji,
oo'
OlUTOl XtoV
l7TpXO(7UtO)V
VOCOV O
TrpwTfJ TOt
7*
7t!0UXE
F
yp
xb xkt' oai'av
Ytvw'x^Vevov ?i8 YV0)ffv
saxt,
7r=piXa;j.avff0ai
Ctto xo
yivwaxovxo*
utc'
O'jo-v os 6 @o
TtepiXai.avsTaf cpuust9 yp
axaraXrjTrro; 1 Kai 7tspi
xoxoy xo txoixpob
Ixei-
vou xai xaXo
you

Xpuffo'<TTOu.o< 'J toavvr,;
7r5rtotr|Tat
t
irp 'Avojjloiqu
1
YP"?017 T0^ T'0v
oci'av Toi 0cou
;jieYXau/ouvTa sosvai.
Ayet
os
rpb;
ato; xat
^.(ya Bafft'Xeto;
1
2 Iv tm
7rcwTb)
twv13
irpo; EvdfjLiov
Tt
eaipstov tr,
Yvwffst
xo
Movoysvo; r,
xou
yiu 11v6ujji*to
xotTaXct'l/ouo-tv, enrsp
axoi tv;i; ooiot aT7J u
E/ouat xr,v xataX/iîv;

Ow1:i
yP t^
ouva-
u.Sbx;
xa
t^; aocpi'a;
xat
t^ yaOr/iTO
tou
@ojt(T) MovoYeve10 t/jv Oetoptav 7rpo7ViuavT,
auu.u.ETpov
auToT<; Ov^crovrat t^; ouata ttjv
xa-
Txvorciv Trav
y^P
"tou xo Ivavitov etxo atjxf,v
[xv xr,v ot'av
iteptOTrxov
evat 7ravxt ttXjv
ko M ovoyEVE
xai xw
{
8 aywo rivsujjiaxi,
Ix os
xwv
IvpYtwv
xoti sou
avayou-vou r,[/.a;
xai
oi xwv
7rotrjf/.axojv
xv
TOir,xr,v vvoovxa x^
yaTr,To;
axoi xai x^ ao3>ta Xauveiv
T7)v
cuveaiv *'> xoxo
y^P
Tl TO
YVW5TOV
T0^
0ou,
8 7taatv
v9p(o7rot 0eo<;
Iâvepwtrev
2o
.
"Oxt 8s oS'21
axoi xo xwv Xwv tdswv
r,YO'j[;.svoic rt
oai'a xo 0eo
22
wpsTrai, {i.apxu23
1. Allusio ad ea quae Marcus habet
supra, p. 110,
1. 15. 2. xevwv M. 3.
e A oni. M.
4. el o M, quam particulam om. post offav. 5. yevvrrrr, M. 6. Svivaxat om.
R,
in
quo ad
marg.
8ti
SOvatovyv7)t) ai opv y\
vosv xv 0e6v. 7. 7tpoxt(TToiR, qui
ad
marg. add.
wpaov. 8. y- ;
A si M. 9.
9^*71?M. 10. xax).unxo A. 11.
vo{uVj OM; ypqpcovmp; 'Avofou? AR
(vo{io:ou; A)
addito ad
rnarg.
R
Xpu(To<TT6(iou Ba7i).e(ou. 12. Ba<ri)eto om. M. !{. xwv xv A. li.
aTr,;
a-J xoi; A. 15. o ot M. 16. Ad
niarg.
R
wpaov. 17. ko-j
post fiv
add. M. 18. xmom. M.
19. cveufftv OP. 20.
iavpftwe A; post
hanc vocem additur in R
auvoiS xoOxa)
xat
OeoXyo;rprôpio;
HU >iywv 0s6; <rxtv
icetpCa,
tum etiam ad marg. 6
0eo),6yo; Tpriypto;. Porro
suspicor hune locuin
ab amanuensi fuisse
interpolatum.
21. o8' xat M. 22. oOpost 0eo add. M. 22.
(xapx/i; R.
a) Cf. II Cor. v, 7.
b) Chrysost.
oraliones
contra Anomoeos De
incomprehensibili habentur,
P. G., t.
48,
c. 701
sq. c)
Cf. Basil. adv. Eu-
nomium, lib. I, n 14 = P. G., t.
29, p. 544.
.>. Tertia difiicultas haec erat, quo tandem
nomine
appellemus beatam illamvisionem. qua
iam nunc sancti perfruuntur; sitne illa
per
speciem quamvocat Apostolus\ an vero. Deum
ut in se est sancti
contemplentur? Ad haec
igitur respondemus.
divinam essentiam
adspici
vel
cogitatione concipi
vel
cognosci
ab ulla
natura creata
neutiquam posse, ne ab
ipsis
quidem praestantissimis inter
supramundanas
mentes. Etenim
quod cognoscitur
ut in se
est,
quatenus cognoscitur. a
cognoscente
com-
prehendatur oportet. Atqui Deus a nullo com-
prehenditur est enim natura sua
incompre-
hensibilis. Ad quod probandum prolixas illas
optimasque conciones loannes
Chrysostomus
edidit adversus Anomoeos''
scribens, qui
se
Deum secundum essentiam nosse iactitabant.
Hos item
alloquens magnus Basilius libro
primo adversus Eunomium'
Quid igitur,
inquit, praecipui relinquent Unigeniti cogni-
tioni aut sancti
Spiritus, siquidem ipsi ipsam
essentiam
comprehendunt? Nec enim
poten-
tiae, bonitatis
sapientiaeque
Dei
contenipla-
tionem
Unigenito attribuentes, accommoda-
tamsibiesse
essentiae intelligentiam putabunt.
Namcontra omnino constat ipsam quidem
essentiam nulli nisi
Unigenito ac
Spiritui
sancto
cogitabilem esse; sed ab
operationi-
bus Dei subvectos
nos, et
per
ea
quae
condita sunt conditorem
intelligentes, sic
bonitatem ac
sapientiam eius
percipere. De
Deoenim notum est' quod cunctis homini-
bus Deus manifestavit .
Quod autem ne ab
ipsis quidem ordinum immaterialium
principi-
busDei natura
adspectari queat, idtestatur Ioan-
nes aureus ille in homiliis ad Oziam de Sera-
phinis haec scribense Cuius
gratia, die
mihi,
facies suas obvelant
alasque praetendunt?
Nonne
propterea quod fulgorem
e solio mi-
d) Cf. Rom. 1, 19.
e) Cf. Chrysost.,
P.
G, t. 56, c.
109 ipsa
tamen verba hoc loco adducta ibi non
leguntur, bene vero in oratione terlia contra Ano-
moeos De
incomprehensibili, P. G., t.
48, c. 722A.
158 DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. [158
f. (M\
5
10
i:.
20
25
30
cantemet radios illos ferre non
possunt?
Et
tamen non merumipsum
obtuebantur lumen,
neque
sinceram
ipsam
substantiam, sed
demissio fuit id, quod apparebat. Quid
sibi
vult haec demissio? Quando Deus, non ut in
se est, apparet,
sed ut
capere potest is, cui
videndi fit facultas, ita seipsum exhibet, pro
intuentium imbecillitate visionis ostensio-
nem attemperans. Quare, quamvis pro-
phetam
audias dicentem' Vidi Dominum
sedentem in solio, ne arbitreris illam ab eo
visamesse substantiam, sed
ipsam
demissio-
nem, eamque obscurius, quam supernae po-
testtes ipsam
cernere queant
.Idem rursus
confirmt in
prima
earumdem orationum''
Ineffabiligloria conditorisfruunturSeraphim,
dum incomprehensibilem
eius
pulchritudi-
nem
contemplantur; non
dico illam ut est na-
tura(haec enimincogitabilis est,
nec spectari
potest,
nec figura exprimi, absurdumque
est
sic de illa opinari),
sed
quantum
concessum
est, quantum
ex illo splendore possunt
illu-
strari, quoniam
assidue famulantur incircuitu
solii
regalis,
in iugi gaudio perseverant,
in
sempiterna delectatione,
inexsultatione finem
non habitura . Magnus
vero Gregorius Nys-
sae
episcopus
incommentario ad Beatitudinesr
Divina natura, quidquid ipsa
tandem
per
se
secundum essentiam est, superat
omnem
comprehendendi
rationem
atque
solertiam .
Beatus autem Augustinus capite XXXI earum
ad Deum precum quae Soliloqiiia dicuntur,
ait'1
Quoniam incontemplabile,
et invisibile,
et
superrationale,
et
superintelligibile,
et
superinaccessibile,
et
superincommutabile,
et
superincommunicabile creditur, quod

nullus
unquam angelorum
vel hominum vidit, sed
1.
dEpafCJ . M.
2. Ad niai'g.
R Xpjr6<7XO(J LO;Xp-jffO(TT(iou e fitXCav
ia' xo xax MatOatoy r.div
oxw Ai xoxo oitw xpffi,
va xotvîtvxe; CTT?avw6ci{j.ev,
va no uovripa noX).f,v(x.xa).i6w[Xv
et psx^v.
3.
[jlt,
om. M> 4. Ad marg. R xt dTi
auYxaT6a<jt moxque
addit
Xpu(TO<rx6%ao-j
v
(ir)).Ei'a (sic)
x' to xax MatOatoy. 4>Y|<ri yp
eTo vTip otw;- Sxt (deleto)
"O8sv 8^Xov, oti (xst xr.v visEvTtoSiftav
e xcbpav
xiv jiaYovxai
al
4-uxa''
oClxtt *^tat o5(7ai 'veXOev, XX xriv<po6(-pvKeCvr,v f^pav va^voycat
.
'Ev *xo-jTot<c> 8ô,
"
l* trjv vxeEvpiotr,v |xr,xe elc xGapaiv, w; adi Aaxvoi, p.r.xeei; xe),tav^Xf.Siv
yav,
XV et; x6tiov xtv Sv 0e; ?a>pt(7EVoOta;, nex8exivat t^v cspv ^pav Tri; itoXaw;.
Toxo xai TpriYpi;
nou v xo<> gen
<pv)T,
itou
SiaXYexaiiccpl ûXr,
5.
post
; supra
versum R
om. M. . ui te M ol"; x' PO. 7. Suxvfei MOR. 8.
pvxwv
R. 9. povoy O^r.XoC
R.
10. AiuSpoTpav
M. 11. axb om. R. 12. ta om. G. 13.
TEpaein
M. 14. Ad marg.
R
Tpn-
yopioy
to Naffi; (sic etiam in
textu).
a) Is. yt, 1. b)
Op. et loc. cit., c. 100.
c) Greg. Nyss.
De lieatit. orat. 6 = P. O.. t. 44,
c. 1268. d) cf. P. L., t. 40,
c. 889-890. Graeca ex-
hibentur ex interpretatione
Denietrii Cydonis.
ypoio 'lojotvvr,; vtoi? ek xv Oâv Xoyot;
7repi
twv
2epaiu.
ouxt>>
ypiyon-'
Tivo; evexsvj
e?7r
fxot,
xxXuTrxoufftx
7rp<j()7ra
xat
irpoba'-
Xovxat t 7r-.pt)YOC
îaT
f*3? Ptv
T'|V^x
tou
Opovou
Xunro'J Gav'
Trpazr,v
xat x; u-ap-
i/acuYa exeivoc,
xauot
ve
OUXauT
axpaxov
wpcov
xb
cpw
o8
aTr,vxpat^vj xr(vontv,
XX
ouYxaTâ(l ^v
xa
pw,w-sva;
T 3i e'sxi
ouYxaxaaffi
"Oxav
u.r, w !<mv 0eo; oat'vr,-
xat,
XX' (o 63 ouvctaevo
airov
Oewpsv
oto
a TE
iuxiv, ofjxtoeauxov Sstxvrj', TCtaexpwvx>,
a6evia twv
pwvxo)v8xrfi o'^t?xr,v sTrioetîv.
i<jxe xv'J TOU
irpo^v^xo'j e'yovto; xoar.c
Eov rov
Kvqiov xatitjfierov
inl
Hovov9, y-r,
TOUTOUTTOTTTEar.,
oxi xr,v ocrtav eoev
exivr,v,
XX' axriv xr,v ffUYxaxcrtv,
xat xauxr,v os
fuiSpxspov' viTTSp
a avw 8uvaai<; Il. Kai
ax H aut iv tw
Tcpwxto
twv axjv
Xoycov
T^ cpaxou
x
22epacpt(ji
3a*7toXauovxa S^r,<; to
xxtffxouxai xo
[/.7^yavovvo*Tcxptôlu.eva
xaXXo,
o
Xyw
auto IxeTvo,OTrsp
iaxi xr, cpudei
axaxa-
vo'jxovy*P
toxo xai
eoiprjTov
xt
ar/yijxa-
xiatov,
xai xo7tov egti TO outoi
irept
aOxo
u7toXa|j.aveiv>),
XX' 'sov
Y"o)pouatv,
oaov utto
x9]; xxtvo; exei'v)<;tff/ouffi

;taTaX[i.TCEa6at,
litEtSr) oY/]vexw(;XEixoupYOUfft xuxXw

xou
fiaot-
Xtxou
Oovou,
v iyivExet"/apa
StaTEXouiv, Iv
8u>) EucppoavY), .1
iv 'v
YXXid(ii
xaxa7tau(TTw.
Kat
uYaTpriYopio;
xi<;Nu<kti<;me'v
t9J
xcov
MuxuQiOf.av ;r,Yvi5Ei-
'H Et'a
cpu<rt<;
auxo
xa' auto 0 xi iroxs Iffxt xat' oat'av, Tracr,
uTrpxstTaixaxaXrjirxtxrj
iTtivoia. Kat
txax-
'1 n 1~" -J T'C.7...m .~
quae
habetur typis
dita
apud
Nicodemum mo-
nachum 'Eitixojir,
ex tv ITpo?Y)TavaxTo8a?txixiv
âXtiv (Constantinopoli, 1799), p.
204.'
1159]
VI. -MARCI EPHESII RESPONSIO AD
QUARSTIOXES LATIXORUM. 159
5
15
20
25
(
i
r
30
ri
l
{
35 (t
1
pto Ayouaxvoi;
v
Tf>
Xa'1
XEcpaXauo
xiv x*Xou-
uevmv MovoXytov e'vthSjswv
2 Trpo 0o'v
"Ou
'<
Ewpr, tov
xat l
ftpatov
xat t
&7rlpp Xdyov
xat t
Trsp vo'r,<rtv xat

u7Tpa7rpoa!rov
xat
6-EpauE-
TaovjTov xat
G7tepaxotvtovy,TOv 3 ixsvo
7:i<jte-
rat, orrEp ooi ouoe'ttot''

v8:7Ttov $ yY'-
o)v
ev v) ovaTat 5ev . Kat
ijlet' Xt'vx''1
Tpt ya, OitEpapipiE 6, &7rpaot}Y*)Te> Oirep-
avesp6vv/)Te, U7rca7rpo<j, uTTEpaxaiaXîtTE,
UTTEpO'J GIS
Xl
UTtp0U<J UO4 UKlpyOUGOL
7TXVTa
vov, 7ravTx
Xo'yov.
zauav
otvotav,
Ttaaav vdr,-
ffiv,
TrtTav oat'av twv
7repoupxvi'o>v vo'wv7, v;v
oute vostv out
XoYi'Ea8ai outs
Xe'yiv
oute
yivw-
<t. a/.siv SuvaTv xat
ato; toT; twv
8 yV'Xtov
o-i8a/.y.o< ^v oite th.

Êpoo'tu.9 teXeiw ytvoWxEt,
oiTEj lEpasu,
XX ta
7rTE'puJ t10
twv ov

stoptiv
xxXutttovti Ta
7rpawTta
a7rb tj<; <xV{kr^
tou
xa9r,tjLE'vou
7n
Opdvou C^r,Xou
xat
lTcr,pui-
vou . E TbvDv xxr Toy; tSaffxaXou; toutou
Otopr,To; vj
toi @eou otrta xat to
^yloi
aTo xat
TTEptOTTTo jrotvT irXyjv r, tw
ôvoyVET
Ayio
xai TM
aytw IlveujjiaTi,
o5'
pa to;
ytoti;
auT/j wp-^Tr,
xat' ouo'va
rpo7rov12,
oute xax tov
ativa
totov, outs xaTa TM ue'XXovtm. ouv<3
3
<J T!v, 8
OtoouCTtv
o
aytot, pxtVjT'
v
tcrw;, si
u}t
xxt'oaiav tov 0eov
Ewpofftv
*O xat o
i'(ye.Xoi,
cpatEv M
v ot
oiSdaxaXot, xat o twv
yYsXwv
V
wpwTOf

t^c .saTou, cpr,(rt :i, Ta ffepajpitx
aTro-
Xauovra
86\r^ to xtiutov xat to
aarâvov
IvoTrtpiCfJ ieva xaXXo. 'ii IG

ouva.uEvo?
arov
WpETv
Ob'? TE
ffTlV17, OUTW laUTOV SEtXVUt .
Ti ItJ Tiv 8
OiwpoiGiv
Ou xat
fxeTS/ouar (XETE'youcrt
os o18
t;; oat'a aTr (dtiraye)-
XX Ttva
xpoTrov
0oJ
lAET/ôuaiv "Axouaov to EtoTctTou
Mat-
taou,
ti
rspl xrfi fjLSew e'xEt'vr); otodsxEf
X=Yet
yp o&to e'v
XEaXaco
l9
C t^ TpiTr,
IxaTov-
nec videre
potest .Et
post pauca
Trinitas
sancta. et
supernumerabilis (leye supermira-
bilis), et
superinenarrabilis, et
superinscru-
tabilis, et
superinaccessibilis, et
superin-
comprehensibilis, et
superintelligibilis, et su-
peressentialis.
superessentialiter exsuperans
omnem
sensum, omnem
rationem, omnem
intellectum, omnem
intelligentiam, omnem
essentiam
supercaelestium animorum quam
neque dicere.
neque cogitare. neque intelli-
gre. neque cognoscere possibile est, etiam
oculis
angelorum. quam neque Cherubim
perfecte cognoscunt
neque Seraphim, sedalis
contemplationum suarum velatur facies

sedentis
super solium excelsumet elevatum .
Si
ergo ex doctorum istorum sententia Dei
natura ne ab
ipsis quidem angelis spectari
potest, et
cuiusquam obtutum extra Verbum
unigenitum
sanctumque Spiritum plane effugit,
fieri
nequit
ut ullo modo cernatur a
sanctis,
sive in hoc saeculo sive in futuro.
Quid igitur
rei est, dixerit forte
quispiam, quod sancti
vident, si Deum secundum essentiam non
videant? Illud
ipsum quod et
angeli vident.
responderint doctores. et
primi quidem inter
angelos.

Ineffabili,
inquit, gloria conditoris
perfruuntur Seraphim, dum
incomprehensi-
bilem eius
pulchritudinem
contemplantur.
Quantum capere potest is cui videndi fit
facultas, tantum se
ipse conspiciendum
ostendit . Quid est
quod vident? Id
ipsum
quod participant. Porro non
participant natu-
ram
ipsam(absit!).
Ouanam ergo ratione Deum
participant? Audi
divinissimum Maximum
quid
de
participatione illa
doceat; is enim dicit ca-
pite VII centuriae tertiae Notiomim
scientifica-
rum
Qui per essentiam nullo modo rebus
participabilis est, secundum alium

modum,
his, qui participare valeant, vult

participari.
1 to,
un.. AR.
Mxque^ tua. ad
nmrg. ^0, to sco..
^W; M. 3.
^paxotV(ivtTOV
0 om. G. 4. o.oI.ots POMG.
5. XtYovM.
6. Y( M. Loco
supernumeraMlis
(Lp46leu.i
cum textu
genuino legendum supermirabills, quam voceni
interpres graecus perperam legisse videtu,
voWv on,
POMQ. -.8.
on, M. 9.
x.ipwW|t M, itemque lin.
seq. ( _1
R. 11. t5,a>v 6sto,v OQ. 12. Post
?9 haec
praeterea habentur in
R, intra uncinos
quidem ab
amanuensi,
ut
opinor, addita (w; 1tX;(v't"p: ova1j:; 'tj; oatoc tVXj;1;1:; 1tp:; J o";at:v
ai
toumnan -<1.X.0 * 'fi; 6
M* 'AOavato; v ,a; up; 'îoyo, tn^hî 5tl Toao.:TOv
oT.Pvot*Zf|xi aYysXo,, 6aov ô <x^r,v,;). 13. Ad
nmrg.
R
v6u*o?oP, pauloque inferiu,
>yffi tu; avUTrofopa;. 14.
?anv at'sv P. 15.
9a{ M.
1(>. J ,-
o- M 17 V-, p 18 '
om.
R, subiuncto
post aO^; signo Interrogandl. 19. sv
. r9ir> r ,; y f^'Mf quao quid sibi
velint, videat editor
graecus; cf.
capitum CM centur.
I, n. 7 =/>. G., t. 90, c. 1180.
100 DOCUMENTS RELATIFS AU CONCILE DE FLORENCE. 160;
f. 68.
5
10
15
20
25
30
:{5
<-ab essentiali arcano suo occullaque
ratione
nihil
prorsus
excedit; cum et modus
ipse,
secundum
quem(quod
itavelit) participatur,
cunctis in
perpetuum
manet
inexplicabilis
.
Audisne? Ipse dixit; ne
quidquam
aliud
curiose inquiras,
sed
exopta
ut usu ipso
rem
discas, imo vero sentias. si fueris
dignus.
Eo enim mihi veritatis splendor ille, quem
hic
exigu
haurimus, tendit, inquit Gregorius
Theologus", ut Dei claritatem et videam et

sentiam dignam eo, qui
et constrinxit et dis-
solvit, ac rursus excellentius sublimiusque
constringet
. Ut
Dionysius magnus,
sic et
iste, post
consummatam sublimem illam di-
vinamque
unionem, Dei claritatem et videndi
et sentiendi spe
ac desiderio tenetur. Cum
igitur discrimen inter visiones intercdt, qua-
rum alia appellatur per fidem, alia per spcu-
lumet in
aenigmate,
alia per speciem,
aliafacie
ad faciem, harum nullius quidem ope
Dei na-
tura
plane comprehendi potest.
Etenim Moysen
quidem
ferunt cum Deo facie ad faciem
congressum esse et os ad os cum eo locutum,
per speciem
nimirum, non per aenigmata1';
nemo tamen substantiel et essentia Domini,
ut Scriptura loquitur,
stetit, nec Dei naturam
aut vidit aut aliis
prodidit
et
patefecit, neque
quisquam
Deumunquam vidit, sed Unigenitus
Filius
ipse
enarravit. Quominus
autem vel inter
ipsas, quas
recensuimus, visiones altera sit
altera
perfectiorc,
nihil
prorsus impedit;
hinc fit
ut omnium perfectissima
ea quidem
censeatur
quae
futura
speratur post
omnimodam rerum
instaurationem ceteras vero, quocumque
tan-
dem onmine a quovis vocentur, aliamcum alia
conferre licet. Nihil
igitur inirum, quod
sanc-
1. Prius scripserat
H
pouXopivoi;,quo
delelo
6uva(xvoi
exaravit. 2.
v-.xxo;
M. 3. exo^ca; a-^xo;
ifsi.
. 4. po
oui. R. 5. Ad
marg.
K OEoXoyo;.
n.
Yp
ont. POM. 7.
ip
M. 8. Oso
ISev. l. ). (Tuvr.cravTo;
M. 10. Xmetveuy.STat
15. 11.
iaopv
A. 12. v oui. QP xai avivâxo;
OM. V-i. to fho-j <ni. M. l'i. om. M. 15. Ad marg.
H oxi
Maw<7f,; vnio; (sic) vcoreiwr<o
Oem. 1G. viv(J .TWV
R. 17. du A. 18. ov&e; ax-.vv-jTrocrTOjxaxt (;)
OM xai oyosav M
prorsus ineple.
Pon-o et-tj v 7io(jxYJ iJ .a7i
vox est, Hieroniiac xxx, 18, cui subiunxit Orogor. Naz. xai
oCcra cxplioalionis
causa
rectene an iniurin, videant trartatorcs. Periodi huius finem
doprompsit
Marcus ex Orat. 28
Greg.
Naz. n. 1! <1-. t. 3G, c. Ti2. 19. ^ypadEv O;
ad
marg.
R ori0bv oCSi; wpax
7rwuoxe
xa t t oC8el r).oX- fsvix;.
xai oOx dix;.
20.
xpav
om. R. 21. Irpa; xpto;
M. 22. xa;
ora. POM. 23. x).euorxY)vP xsXeiox-rr.v
M. 2'i. OXsiO 6s).oi tvrt; M. 25. Ad marg. R paov.
a) Greg.
Naz. Orat. 'i5 in sanclum Pasclia,
n. 7 =7. < t. 3(, c. 32. b>Cf. I Cor. xm, 12.
c) Cf. Kxod. xxxm,
II. d) Ioan. i,
1.
zooc,xiv l'nooiimi'' Oxo ouai \xr, xax
oci'ocv
nr<xp/o>v ixeOexto;,
xa-' a/.Xovo
toottov
iuTya9ai
xoTcuvait;vot ôuXcmEvo,
tov xxr
oat'av
xputpi'ou
TtavxXwox EjaTaxai, qtco'xe
xa auxb
t;7to<
xa' 0v 6'Xo)v
y.XE/Exai.
v|jtvei oir,vexw<; xo 7ca<rivvViavxo^ .
Hxoixra"' AC't<; s'ioc
u.r,olv
v
Xoircv tzgo-jTzsz'.zO-
Yôu', uve
ol otxvj
iEi'ca
uaOvr, iraOv
y.X-
Xov,
av
r, aio. E; xoStoy^p'' sfô*y3'?21
t
<<
x[/.xpiov
ivxaia
'iyvo;x^; Xrêta, 'ir,c\v
6
OoXoy0?l'pVjY^p10?-
<(
^[''KoTr^'x
(r)o"Jxai
tEv8xat TraOEv ;av xooxai au/S/'aavxo;11xai
'<
xat aOi;auvorôvro '' 6|ir,oxpov
.
Suac&ojva
xai o&xo;xi
i/.EyaXwAiovuauo;ji.7
rv
U'|)XoV
XVOV X 60V
<TvO!jaOV Xr,V
TOV0O
Xaij(.TrpdTr,xa
xat êtvxai TravIXtti'^1xai
vs/z-
xai10.
Aia'fopai;11
l
TOtyapov
v xaT; 6O)pai<;
'jpiffxow.vr,<;
xai
t^ f/iv
arwv oi tti'txso);
xaXou[Avr,, xr,<;5sSi'
ff7rxou
xai ev
aivi'Y.L'.axt,
xvii;
o Si' eoou, Tpa
o
Trpd(io)Trov Ttpo;irporr-
(OTTOV, EffXl
fJ LSVOSLUa
TOUXt)V
TT,?OUffl'a
TOU
0ol:t xaTavorjari'
xai
yP
o15 Mcousr;;ivc^to;
vo)7riw
x)Beo)1"' 4uiXr,ffai '(lyponztai
xai
<rxdu.a
xaxcxM.a XaXr.aai axw,Iv ioixai oSi'
avty-
fAXTow
X"oSsitffTT) ev u7roaxrj;j.aTi
XNt
oot'aKupiou
xaxxb
*[V{pot.txu.ivov
xai 0oi
'^civ
?i eSsvT| ;r)YpsuTv,
oux0v O'joe'.=cpax
TrwTtoxE, (AOvoYvr|<;
Vis;riY^ffaTOl!). TeEOJ Tspav
SI
Ecoptav
xav20
Ixpa;2I
evai xai Iv araT
xaT;2 vjpiOu.v]U.vat< cSv
xb xcoXov, w evai
xXWxaxr,v
2:t
[asv
Y E xr,v
xote
s).7tiÔ|ji8v/;v
piExxr,vxfiXEiav aTroxaxaaxafjiv,xaos Xouta, to;
v xiXoi25xaXdv, EsTvai
TcpcXXv-Xa auy-
xpivoutva.
O2vouv
OauuiacTxv,
El xai vuvxo;
ytou cpa{r,[xev
Si' stoou;pav2'1
xbv 0eov xax
auYxpiffivxr,v 7rpb<;
xbv
7tapdvxa,8i'ov,
w XEXeto-
[161]
VI. MARCI EPIIESII RESPONSIO AD
QUAESTIONES LATINORUIS1. 101
(
t
lu ~)
15
20
25
f. fi8v.
l'ATR. OU. T. XV. F. 1. 11
TspovSXTrovxa."Oxt 8s xat ia\>rr\<;r\ (jtsr xtjv
xpt'atv Ixev/) xX.xspa
xat
|vr,
Stxauo av xaXou-
uvr, irpoawirov ttco 7rpatoTrov,fjtapxupEt
xat
jjiaxaoto; AY0u5T'v0|
^v
xepaXaiw
iO' xou io"J
J tXi'ou7if(t Tqio
ouxto
Xsywv1*
'H va-
xaiviouiv/)
etxwv iv2
Toi TrvsujAari
xou voo sv
'<
TtiYviffi
xoi
Oeou,
ox Ixto XX' Ivxo e
Yjpspxv e
yjaspa aux?,3xj axodna
xXsiojiq-
asxar
y]Ttxr,vtxauxa
e<jtou
pex xr)V xpidiv4
irpOffO>7tOV TtpO7pO(70)7tOV,
VUVSE
flXiCEl
Gl'
i7rxpou
xat V*
avtyfxaxt0, %7
Si
xvjv
xeXeiw-
tiv vorpsov Iffxi 8xb
epvjuisvov "Of-ioioi
avt(
tG/iisBa,
on
xp6f.isBa
avxdv xaOui son'
xouxo
yot.o
xo
Stopov xvjvtxaTar(av SoOâstoti,
7reiSv
prjOT)*
zfevTS oi
svXoyr][.voi
'rov
nuTo /Liov, x\7]00i>0f.irfoaT9 rrjv ^roifiua-
(.lvriv v/.v fiaoiXsluv*1*

.
4. TtaoTOv lui xoutoi -êx ^pojx>icraxe,
xt11
crxivr, Ix xo0oi
7CW.7tO(jisvYi ?yXvi vji; a7roXauiv
EV
O'jpavw'2 xoaYi'ou.iyou.e.v
l3. HS) (/.sv
ouv
ri!jLv'; ipr,xai13 7Tpixaxr|, 'ffov
yyMpoZv
tl-K&iv
xo
jjLTj7Ti'pa{jt.aOo'jffiv,
ex xwv
aYiwv Xa[/.-
vouctv
tp^cexat <6
oi xat vv oSv
irXeov,
XX1
OTtp
auxot
XsYouaiv. 'Optô[Xvo;y^P xr,v
(jotpo 1;
p^txxxt)v Xj oupavtou KXiaaxo; 'lojvvyji;
Oso'-popo, -^vXvoA.a/ti//tJ '<7 vouaêt48,
xot
'^/jct'v('"RXau'Iii
iffxiv
v=pYtap*prjXopcoijivTi
opaxoi
xat
vooujxvri<xyv(o(TX(o;
. Hxouaa; xov
opov; MvjSsv
irXov
TroXuTtpaY{J i.ovi* ^pi opaxojv
1.
lytov otw; G. Ad
marg.
R to-j (J sou Avovistivo-j xo jiv irpcnoTtov itp Ttpoawuov, muxque,
aliii
quidem manu, subiungit Xpvkjocttjaou v (jL)X(a(sic) X' Tov xax MaTaou
(sic). r)<rl yp*
Kv 7totr,(ry,
Tt
^pYiffTv
xat
fi?) Xr,?
axo-j xrjv vxtoatv vraSa, \yt\ xapxxou' (ist yp Ttpoffinxi
iv
xw [tsXXovu
tse
xatp
vajivet xoOtwv ftotS^ . Kai
Tiapaxaxtwv yiffi"
TOTEyp ^(/.wv et<rtxat xwv yaOwv a Swpeai xat x<7>v
xaxv at xt(x.wpat . 2. v om. OG. 3. axiQ O. 4.
(isx tyiv xptcrtv
oui. POM. 5. v oin. O.
6. xai vt'YjAaxt
P v.at
aiv:Yf>a'r0*
M- 7. ei; M. 8. TXtoui. R. \).
x),Tjpwvotni<raxe
R.
10. Post
pa-rtXtav
haec etiam habet R, ab amanuensi,
ni
fallor, adiecta ut in oratione secundo,
supra, p.
115 Sjvtp xouto;,
xai
opavopvxwp liadiXeio; stpv)xs*
T6
|iv -yp irperwitov 7tf>
npdwirov
xat r)
Te).ia
m'yv&xjt; xv)? TOU 0eo xa-raXû-roy {isyatXetdxTixo; ((isyaXiQoxo; cod.) v t# |i.X).ovti
alwvt xct |ot; uto^vat inriîlzoLi' WV xv MaXo;,
xv
llxpo;,
xv ).Xo; xt, pXrcet (xv>.i]0(ocxa o
javxat o8qpavxdcsxat,St' aiTpou
6
o\ut>z
xat v
aviy(xaxi,
t xXetove; xv
jjtiXXovxor
alwva
iteptxapt;
xS-
Xexat
. Tum ad
marg.
haec alia Kat 'AOavato 6 (xya*

"O-rtTtspxat xo-jxo0eb; xo; awojxvotcxex<xpt<rxat,
TO |i-/p'. xj; xotvj? va<7x<rew; J ^X15"'1?XXr,Xot; ruvevat xat
ffyvayXXeffOat
xat
o-jVcypaivedOat, TTc/ooyyiv
Xvxa;
tv
ioxei(xvvaxo; Ost'wv(*.otwv
. 'Ev xw
uepi
xwv
xexot(A)(ivwvXyw taxa jirt. Paulo superius
ad marg. addiderat Baatstou, TCpt xaxaXrjUTou [isyaXixYixo(sic). 11. xt POM. 12.
oypavot?
PM. 13. Cf.
p. 110, 1. 16. 14.
Y||v
om. M. 15. ipjxai Q.
16.
Epy]TatP, sed in
niarg.
alia manu
pr.aTai.
17. XafA''tvAR; item 1.
27;
ad
marg.
vero 'fwwou xoC
x).t|j.axo; nept Xix^sw; prius
scripserat vepYta;.
18.
civo(x^tv
A.
a)
Cf. P. L., t.
42,
c. 1056.
b)
1 Ioan.
m,
2. --
c)
Mal. xxv, 34.
d)
Scala Panidisi, giad.
VII
= P. (i.. t. 88, c. 813.
tos dicamus iam nunc
per speciem
Deum
intueri, comparate
nimirum ad
praesentem
vitam, quippe qui perfectius
videant.
Quam
quidem visionem minus
perfectam
esse
quam
eam
post iudicium futuram, quae
sola iure dici
potest facie ad faciem, testatur
ipse
beatus
Augustinus capite xix libri XIV De Trinitate
haec scribens"
Imago quae
renovatur in
spiritu
mentis in
agnitione Dei, non exterius,
sed interius de die in diem, ipsa perficietur
visione, quae tunc erit post iudicium facie ad

faciem, nunc autem
proficit per speculum
in
aenigmate. Propter
cuius
perfectionem
dictum
intelligendum
est1': Similes ei erinuis,
quoniam videbimus eumsicuti est. Hoc enim

donum tunc nobis dabitur, cum dictum
fuerit' Venitebenedicti Putris
mei,possidete
paratum
vobis
regnum
.
4. Quartum praeterea
nos
interrogastis,
quidnam esset
fulgor
ille ex Deo micans, quo
sanctos in caelo
perfrui
dicimus.
Equidem
iam a nobis de eo dictum est, quantum
iis
dicere fas est
qui
rem usu non didicerunt, sed
e sanctorum libris hauserunt; unde nihil
amplius
modo dicetur, praeter
id
quod ipsi
dicunt. Porro doctus Caelestis Scalae archi-
tectus Ioannes Deifer ille, dum illum definit
(illustrationem eum
appellat),
haec ait'1 Illu-
stratio est
inexplicabilis quaedam efficacia,
quae non videndo videtur et latenter intel-
ligitur
. Audisti definitionem? Ne quidquam
5
10
15
20
25J
30
35J
aliud scisciteris; de iis enim
quae spectari
cognoscive nequeunt,
nos nec volumus nec
possumus loqui.
5.
Quintum praeterea, cum
percunctati
esse-
tis, quid intelligeremus per regnum
Dei et
ineffabilia illa
bona, ad quorum perfectam
perfruitionem sanctos nondum
pervenisse
edis-
serimus, iam tunc
reposuimus,
et nunc dici-
mus,
Dei
regnum ita definiri a vere
perquam
magno
illo Maximoa Dei regnum est bono-
rum
quae
naturaliter Deo insunt
per gratiam
impartitio
. De bonis vero illis, quae Apo-
stolus'' dicit nec ab oculo
spectari,
nec ab aure
audiri,
nec ab hominis animo concipi, nos,
homi-
nes ut sumus, curiose
inquirere
non audemus;
illud satius esse existimantes, ut
qui experien-
tia
didicerint, hinc nobis de bonis illis expo-
nant, quidsnatura
sua
sint, quam
ut nos in
rbus istis
plane
rudes tentemus ratione ea
demonstrare
quae
rationem
superant.
Ceterum
tam hoc
quam illud ut fiat, aeque impossibile
est; mellis enim
dulcedinem, ait, quomodo
referam
ignaris?
Videntur tamen illa non
nomine modo inter se differre, verum etiam
re ipsa. Et recte
quidem.
Etenim si in
pec-
catores comminatio fertur non solum
priva-
tionis Dei, sed etiam alicuius
gehennae alio-
rumque suppliciorum,
decet
profecto ut
sanctis
quoque
non una tribuatur Dei visio,
sed etiam alia quaedam bona, quae
in
Scrip-
turis
mystice memorantur; de quibus ipse
Dominus
in evangelio
secundum Ioannem ait1'
Ego
veni ut vitam habeant, et abundantius
habeant; vitam
quidem appellans
aeternam
illam, de qua dicitd Haec est vita aeterna, ut
cognoscant te
solum verum Deum, et
quem
misisti lesuin Christum; per
vocem vero
abundantius cetera designans bona, quibus
sanctis
perfruentur.
6.
Quoad sextum, ut a vobis
scriptum est,
sic et olim diximus et modo dicimus, eorum
animas qui
in mortalibus decedunt
pecca-
tis,
in inferno
quidem versari velut in custo-
1. Cf.
supra, p. 110, I. 26. 2.
7txpiv(ie6a->,yottEv om. R. 3. tw6vti P; ad marg. R
Ma$t(tou
.o; pa<Tt).eia. 4. xai x r 8 POM. 5. a7roSixvvai M. 6.
(xw;
om. POM. 7.
(jl).jto; O.
R. oixa M. 9. S'
jjiw R. 10. xat om. M. 11. Ad
marg.
R
wpaov.
12.
yeva
M. 13.
'TEpot
G. 14.
irpoeiT)XEt
R. 15.
7tapa8i8o[ieva A. 16. xai om. M. 17.
rjac
A. 18. no).aiiou<ri M.
19. xat
).yo|Xv
xai vv G. 20. Cf.
supra, p. 110, 1. 28.
a) Maxim.
Capitum theolog.,
cent. II, n 90 =
P, V,
i.
yo,
c.
11G8. b) I Coi1, n, 9. c) Ioan. x. 10.
d) Cf. Ioan. xvn, 3.
yp yjfxe;
xat
yvwaxwv
ou
8ou)/J txe6aXyEiv
oos
ouvafXEOa.
5.
lf/.TTTOV TTpCX;
XOUXOI
EpWTWVXWV C(UWV,
OTt
voojiiev
St
xj
tt! 0so
paatXEia1
xat twv
pp^TOJ V
exei'vwv
yawv,
wv v roXaGstxeXEt'a
too ytou;
outto
YEyovvai aaiuv, cbrExpivatAEOa
xal xoxs, xai vuv
Xc'yojjiv2,
#xt xr,v xo (-)soi
fSxat-
Xsiav xwovxt3
[AyKjxo; piuevoMocîiao;
'H
XOU0EOU
^Tjffl

âfflXEia
XWV
TTpOdvTWV
TW
0Ew (poffixoidyaOwv
xax
yapiv
e<tti
{jLETaooai .
Kal Ta'1
yvb IxsTva, a ^pr,atv
L auo'dToXo
8^0otXfxv[xr,
oeiv xai o fXYj
xoocat xai
xap8iav
otvOpcoTtou[/.ii irapae'âaat, avOpwroi ovte o
toXjawuevTTEptepYasffai' p"aovyp
sTvat
vofAtôuev
tou
ty] TTEipafjLavTa;
iy.EEv
rjutv aTrayYsXat
7repi
TMV
yotivIxEi'viov,itoTaTr,v <pjctvsatv,
tou (j.vj TrETTEtpafjLEvooi; riiâ
7tiSEixvvai t<~>
XoytpTrgipaaOai
TK
GitpXo'yov.
'AXX'
otxw0
xat
tovto xxevo twv aouvaxoiv <tti'*
yXuxotjTa yp
(vjd) jxs'XtTo7 ttw; vayyEi'Xo) xoT yvoo'dtv
Eotxe8 Se
'ixoj9
ox
ovjjiaTi
xata
ota:p'ptv
(aovov,
XXxat10
Ttpayixaxt {
Kat xouxoeixoxoj;'
si
yp xo
aaapxojXot oy"J j
xou 0eoo
fxvov
X7cto)<7u:,
aXX xai
yevva12xt v)7rsXT,xai
xat
IxEpat13paavoi,
xat xotStxat'oi;
apa Tcpo^xEiv17'
suXoyov
o
xrjv xo 0so
6eo)pt'av (xv^v,
XX xat
i'xepdt
tiva
ya
x
xa ypaa o.uaxtxw 7tapa-
OE8o(/.va<3,TiEpi
wv xat<e
Kupto;
sv TM xax
'Iojvvr,v
EayyEXtwcpr,(Ti'v'iiycJ ij\8ot>
va
wrjv
sSwai, xai
nsgiooov yiooi, cot)v [xsv
ovo-
ua^wv xr>vacoviovIxEivrjv,irepl ^ cpY,erivi7> ^4vttj
ioviv y auvio <oyj,
va
yivwaxcoai
as roVv
jiivov XrjOtvov
Qsov xai ov
dnaveiXuq
3Irjoovv ^Xqiotov nsiooov
Bs x Xont
yaa,
wv o
aytoi
a7coXau(iou(Tiv18.
6. To 8k
extov, ok
yypaTcxat itap' ufAwv,
Et7to[AE'v
TE xat vv
Xyo(/.EV19,
5xt a
<jûya\
xwv v
xa avact'jxoi
itotouvxwv
jxapxiat
Iv
tw S(
[xe'v
eiertvw iv
0E<Tp.wxY)pa>
xai
uXax/,20
xaxaxE-
r163]
VI. MARCI EPHESII RESPONSIO AD QUAESTIONES
LATINORUM. 163
5
10
15
20
25
30
35
f. 69.
xXetau.vai',
xoXovTaiootiztaxai vviv
tw mpi
xr, Y$vvr,2,
aXX' olov
7tp ocpQaXjAwvpousai
xoxo, ty,
a te xa\
ty| ^poGoWa
3 xoTrvTux;s
auxo
iijiiteffeTaOai, irtxptoTaxa ouvtovxat5'.
7. "ESotAOV
ETTlTOUXOt ^V
TMV
lp0)Xr,Ul'v0>V(i,
'irtoa1 xcov
aYt'wv>|u/ai
Ttaarav
Eucppoffuvvjv
7 xai
6uu.r,SavxapTCOvxai8, [xr)Sirto
aTCoXaocat9ixsva
x
ppyjxa yaOst.
Kat rcpo
xoxo
Xsyo|sv,
oxi
xai x
[xspo
xwv
TjSyj
Sgsvxojv auxo TiV/jia
uiAriSia; 7roivjTixdv,
otoo
ys
TOV Wov
pwaiv
jx'aw;,
xai oi
ayyeXoi PX*7tou<h,xai ) IXict
tcov
SoOjaojJ ivwv
ouxw
psaioTV/) Tuy/vouca
Ssaa aro spoauvvj
xavw
e/êi xaTejjnri-
itXSv1". 'Ei Se toutoi; ETreXOv'1
outw,
xai twv
xptcov awia6ri|ji.v pTwv, TuarECd,eXttiSo xat
Ya7t*/j<
ai
Sr, xai 12Ttaaat(xvIvEpYOvTai
xv13xw
7rapvxi ptw* xpiwv
S'
oacu
oiaaJ v xaxauTaffEWv
twv
vOpwiroiV, xr,?
TEev
tw piiii xouxw
xai ty; [Ax
xr,v
IvsvSe
aTtaXXaYr,v
xai xrj iv xw auovt xw
jasXXovti,|.u
toutojv ixaffTr, {/.(av
xwv
apxwv7rpoa-
r^xEivcpotjjiv15
XOCT xax' auxr,v IvepYeffOai
teXe(oj.
'Edxi
yPf) [*vTtt'ffTt
xo
jrapovxo; lpyov
atSivo;*
dt niGTtaj Y"P
vxai6a
nkQinuTOV{.it>
xat
rrvTEc;ot
îoi
8i Triaxeu
Ey)p<iTVj(jav
xi to.
'H oseXttI;
(jLExttjV
ivxiV
aTTaXXaYTilv
vxa,6a
ixv'6y^P

cpooacYj auveÛXTai,
xai HaiXo;
auto;17
cpoExai, (/.v^7tojaXXoi
xr,p;a,
ato
xiijio Y^vviTai"Xu6vto Se xo
6sotTpou
xai xo
xcov
yi^/oivxaipo TtpEX6o'vxo, *xoi[ji.a
x
{ipasta
xa\
avov
ox iv
/pui18,
xai Xomov6 t^ oixaio-
<TJ vy)i;
aTrxEixat'9
ffxg'favo.
''Oxi 3s
TY|
iXicSi x
yKtpetv ~eTOtt,
xanTol!' otUTO< 6 ~&Y~~a~roaTOo
yatpfiiv
eiTExai,
xai xoux'20 axo 6
(AYa(? iroffxoXo
flaXo
uapaSifiXot* Trj yag sXnii, ^rjfft,
yaiQOVTSq. Aontr, 8s-j Ya7rv], xsXEioxxyixwv
psxwv
oaa xat
|/to>v
airacwv xouxojvxai
xopucp^)
xwv
xapuwv
xo
TcvEUfxaxo'
Si xoxoxoct
(/.vy)
xo
{xsXXovxo;IpYOVatwvo;,
xai oY
ax^
0't
^tot
covaiTTOvxatT xai cvsiot xw
Bew, xi iXiriSo;;
Xoitrovxai
xj2' itt'o'Tt) irapsXOouffYj.
1. xaTa*ex}.vcr(vai
A. 2.
yevu);
M. 3. tk itpo<i8oxa P. 4.
7Ciy.pxaTa
O 5iT)vex; AR. 5. Su-
vvTat M. 6.
pa>:Y){ilvwv
R. ?. Cf.
supra, p. 110, I. 24. 8.
xapnov-rai Ijrouffi
AR. 9. iroXayO\ioai
O itwXaovffat P. 10.
/.aTajijiTtXv
AR iMtutXvM. 11. we).8>vG 12. ai Sri
xai om. POMQ.
13. xv M. 14. taaYr,? M. 15. <pa|iv
om. RA. 16.
[xv
om. R. 17. Ad
marg.
R laXou
Tcepi no).a<7w. 18.
-/tp:
M. 19. euixeitai M. 20. tout' TaT*M. 21. tij; om. >[.
a)
II Cor. v, 7.
b)
I Cor. ix, 27. c) II Tim. iv,.8.
dia et carcere reclusas,
non autem iam nunc
addici igni gehennae,
sed hune quasi prae
oculis habere. Porro
quod
illum videant et
stent
exspectantes
dum in eum procul
dubio
ruant, acerbissimo moerore conficiuntur.
7. Septima praeterea interrogatio
haec erat,
quomodo nempe
sanctorum animae summa
laetitia ac
voluptate perfundantur,
cum ineffa-
bilia illa bona nondum adeptae
fuerint.
Respondemus,
vel solam eorum particulam
quae
iam data sunt, summae ipsis
esse
volup-
tati, quandoquidem
Deum sine ullo medio
vident, prout angeli ipsi
eum
contemplantur;
eorum vero
quae
danda sunt spem ita habent
perquam certam, ut satis sit ad eos certa lae-
titia
replendos. Insuper,
cum id menti occur-
risset,
de tribus etiam virtutibus mentionem
fecimus, fidei nimirum, spei,
et caritatis. Quae
omnes actu
quidem perficiuntur
etiam in hac
vita; tamen cum triplex sit hominum condi-
tio, prout
aut in hac vita
spectentur,
aut
post-
quam
hinc
migraverint,
aut in saeculo futuro
versentur, unicuique statui unam e virtutibus
convenire censemus, quae perfecte
in eo facti-
tetur. Est igitur
fides
praesentis opus saeculi;
pera fidem
enim ambulamus, et sancti omnes
per fidem Deo
placuerunt. Spes
vero
post-
quam
hinc
migratum est, exseritur in hac
enim vita cum timore connectitur, et Paulus"
b
ipse timet, ne postquam
aliis
praedicaverit,
ipse reprobus efficiatur; post
absolutum autem
spectaculum
et transactum certaminis
tempus,
praesto
sunt
praemia,
hoc uno excepto quod
prae
manibus non habeantur,
et inc
reliquo
reposita
sit iustitiae corona. Quod
autem ex
spe
gaudium oboriatur,
id
magnus ipse apostolus
Paulus declarat, namque
ait
Spe gaudentes.
Superest caritas, quae
virtutum est
perfectis-
sima et cunctarum istarum maior, summusque
fructuum spiritus
vertex. Hinc fit ut sola ha-
beatur futuri saeculi
opera,
cum eius
ope
sancti se Deo
coniungant
et copulent, spe et
fideiam desinente.
FLORENCE. [164
f. 6'J V-
5
10
l
20
25
3t~
30 35
8. Praeterea octavum
interrogastis, num
divinae visionis carentia damnatis maiori sit
poenae quam
aeternus
ignis;
num vero eius-
modi poena
iam crucientur damnati. Ad
haec
responsum dedimus, maiorem illam
poenis
omnibus esse ac graviorem, cum cete-
rarum veluti causa sit et
fundamentum;
ean-
dem vero multo
graviorem maioremque
fore
post
acerbam illam ultimamque sententiam,
qua pronuntiabitur"
Disccditc amemaledicti
in
ignem
aetcrnum. Tum enim
ipsi
ultimum
videntes Deum, quantum
eis videre licebit,
iam ne sperabunt quidem
se
deinceps
eum
visuros;
et
quod
talemac tantum dominum ad
iram concitarint, quam
acerbissime discru-
ciabuntur.
9.
Item
praeterea nonum, quoad poenas,
quibus
medios affici diximus, sciscitati
estis, num cunctis vicissim illi
afliciantur,
ignorantia nempe, moerore, conscientiae
pu-
dore,
et ceteris. Ad haec etiam diximus,
quemadmodum
vos
quoque scripsistis, poenas
eiusmodi, pro
diversis et
inaequalibus
homi-
num culpis, in nonnullos quidem universas
simul cadere,
in alios vero
alias,
et in illos
quidem maiores,
in hos vero minores.
10. Decimum
percunctantibus vobis, quid-
nam
intelligamus per
futuri incertitudinem,
reposuimus,
incertitudinem eiusmodi
pro
tem-
poris
ratione
accipiendam esse, quandonam
nimirum a
poenis
illis liberandi sint et in
salvandorum coetum connumerandi.
11. Quoad conscientiae pudorem, quae un-
decima quaestio
est avobis
proposita, respon-
dimus,
ex
qualibet culpa, quae per paeniten-
tiam soluta non fuerit, pudorem aliquem
et
cruciatum in animam inferri
culpae
consciam.
Etenim adversarius ille, quocum ut in
gratiam
redeamus, Dominus in
Evangeliis praecipit'
1. yj
0*M. 2. tv
7cup;
to altovou
P,
sed adiectis
sup.
lin.
lillcris p
et x ad
signiflcandam
ver-
boruin invorsioncm. 3. ^5) rfi=i A om. M. 4. -ar' M. 5. 7txptvw(jL0a A. 6. Xowcwv).).wv
AR. 7.
itatpopYixte;R, quod
emcndai'i vult addito w
supra
versum. 8. it 6-1OQ. 'J . swa:ov
ORAM. CI',
p. 118, 1. 5
sq.
10. tt,v Xniriv,tiqv yvoiav
AR. 11. auveiot); Q. 12. xaOo; A.
13. xa om. R. 14. SeM. 15. Y|{u5vG. 16. xo om. POMQ. 17. y.pvovMP, at in P corr. in
Xpvo-joadoiu nianus. 18. xrjvlt{/.ij twv 6V)).a>v M. Cf.
p. 118, 1. 8. 1!>.
x>
uni. Al*. 20. ouva-
ioovTai
R.
a) Mat. xxv, 'il. h) Mat. v. 25.
8. 'Etci
to'jtoi oySoovr,pu)T7idaTc, e f, t7,
et'a
swpi'a atprî j/ei'ojv etr, xtuwpt'a xo
xaxaxpi'xot
Toi atomou2
7tup,
xai e
xatr) t9j
Tiaoipta ^S'/j3 xoXoivxo0!
xatxciToi.
Kat
irpo
tout'
arexpivaoLsa uova fxsv
rcacwv
evat
TauTr,v
xat
Saputpav,
axe xai twv Xonrwv6
Il
wTtgp
axav oOâv xai
U7roa0pav
eascai 8* xat
TTr,vIti itoXXw
japuTpav
xat
fxeôva(jLSTatyjv
TTtxpvIxi'v7]v
xai TeXsoTaiav
a7to:paoiv xry FIo-
svsoHs X^youarav
un'
tfiov
01
xaTTjoaubroi sic
to
nvQ
ro uhviov' tote
yp
xai axoi xv 0sbv
Sovte TO
TiXeoiaiov, co;
y/wpov
xetvoi; oeTv,
oOkt' aTOvouo' IXtci(tou(J iv
0']/<r8ai
tou
Xoittou,
xai to TOioiTOV Sbgtzqttp xai
Tr,XixouTOv7rapwpvi-
xote
7ttxpOTaTa
7tavTojv
viaârovTau
9.
"Ti8Trpbtoutoi
evaTOv97rs;t twv
Ttpiwpiov,
?
Ecpaaev&7rO[/.vEtv tou jjlcou,^r^caTE [xaetv,
e?
;j.oiaoov aTraaauTtojxvoudivrfyouv'c'jvYv0lav>
tt,v Xuirr,vl0, Tr,vTOUcuveioto1
aia/v/jV
xa\ TK
Xoi7ra.
EYOU.EV
OE
xai Ttpotouto, xa6w;'2 xat
l3
yEypapaTE,
oti tcoixiXoiv oaiv xai viaojv twv
dvpo3iri'vo)vaapTiwv,
Iviot;
i/.vpjjLOôufftv
a7ra<jat
ai TOiauxat
Ttjxojpi'ai,
tive Ss
T'pot,
xat Ttai
av
Xeiou,
Tint H eXocttou.
10. AxatOV
pOKWVTWV fitOV1*0X1VOOUJ J lV
Ol
xj or,Xt'a
xo!
jxXXovxo, Trexptvp.E6a,
xax
xvxo10
j^po'vou17XoyovEtvaix-/jvov)Xt'av18,ko'te
xtov
TijAtopiwv
Ixstvtiiv
ûaTiaovxat
xat xto19 twv
<KooU.vWV yÔpWffUVa^/O^ffOVTai20.
11. Tr,v Se
t^ ouvgtSôrewadjruvrjV, jti;
dxtv
vS/xaxov
^TTjua7tpoaXXou.'vwvujjlwv, irexptva-
(/.EOa,
Traaav
uapTt'av, $jti
ou XXuxatSt
{/.fcxa-
votai;, aff^vTjV
Tiv xai
pjavov
xvi
4"1/.?
xotT
ouvEior,(iivEjjaroiEiv
xoutov
fap
eivai xai xovavxi-
otxov, (|)
euvoeTv
yjiaS
h
Kpto
Iv to eaYY*-
Xtoi; Sioxffxei, xaOw
rapaStSwaiv
xrjv vXwxxav
165]
VI. MARCI EPHESII RESPONSIO AD
QUAESTIONES
LATINORUM. 165
5
]
10 15
25J
30
35
/puaov; 'IwavvTi, xb cuvgioxb xbvf|f/.sTpov
U7roiLUt/.VY1<xxov rjfAa
xwv
fj[ji.apTy)[Avo)V
xat irat-
tov 2x:i euuva
xat
xr,v ÛX^Vxaxatayvov
Et:i (xv
oOv
xpij
aexavota xai TEXsta
y^voixo,
XXuxatxat1'
r, atxapxia
xa\ r, V
auxj Tituopta,
xat
to xwXiovoosv tov dnroXuQvxa xo awaaxo; Iv
TM
twv
(J wojjuvwvxX^pw"xaxaXeyvivai8'
e oseXXncrir,
ij.xvota sr,
'' xat
(ji) xoT; rjuapTYiiAvot
vaXo-
yoffa' wvxto o05yj uapxt'a cpsiQr, xat#8t
xouxo xaT TtuiMptai;
EXEtvai
ev;/ovxat
o ouxw
dntoiovTE12,oy'xt xr,vfjv13peaivIxofAtdavxo
X7jv
os
Troivr,v
oux
EctOaaav
7roxt<rat. HoXX Se
xotaxa xaO'
ixcxr,v t/apxvo;sv xr,v f,tx6pav, sep'
o; r, oôXco vj ou
yv/jico [Axavoo[/.v,
ouxsSi'
ixptov ayaSiv Trpêojv ocvxk7Y)XOuuv
ax' xai
ot xou-o TtoXXxwvxoiouxvvTM
xaipoi
TOUav-
xou rj aex Odvaxovx jxv &7roxvj 0{a yaiQo-
xrjxo Trapopwvxai
xax TOV EV
yi'ot (jLyiaxov
Aiovudiov,
Ta os ot' siroiwv xat
eu^cov
xat xoiv
aXXwv,oaa
Trap xr, xxXr|(7iaEut xo xe6vw<7'.
Yi'vovxai, cuY/wp^VTal<
12. "Ext15 SoiSsxaxov
f,[jLv7tpo6aXsa616xr,v
xiv
xaxaxpixiov vefftv, o'
wcpc)aOai
St twv
x^XxXy,ffta(; sywviitou.vl7,7totav l8xivyp;vat
t
vojjitÊiv. 'TCxptvaiASa
xot'vuvex xwv
7raxspo)V
r,ti.ojveôvxe,
oxt
4u.evou<iiv
sv ot; xat
irpoxEpov
r,(7avfj uapati-uta20
xot
xaxaxptxoi<;StSoxat,
xai ox
Etdairav axwv-1
<x7raXXaTXO[/.'voi.
"Effxi 8s xat
xotixo2-
[iya xo;
xaXantojpot,
TO
jjiETcta;y^v tivo
xai
Trpoaxatpou 7tapaûy%
axo;23
3
a7roXa(jai.
To SatfJ iova;
os oo
Travxa,
aXXa.xtva iso); auxwv
xo;
jiaioipou lYxaepyai
obv axo w ev
cpuXaxvj
xai
OEfffiotst7ropsvxax xr,vxo -jcoaxoXou
Ilxpou2'' cpo>v^v,'^y,(riv
oxt
dyybloov u/.iaTr}-
odvroiv o
Qso
ovx
fpsloaro,
uXXd
osiquZ
o'cpov TUQTaQ(xjoa2:i nuQbioxsv, sic xqoiv
1. Gno[J uii.wriTOb>7M.
2. 7raitwv M. 3. xa? P. h. xaxatff/yvwv M. 5. si
i\
R. (5. xai oui. M.
7.
x),v)(iti) ttio)
R. 8.
xaxaWxY^vat
R
xaxa/.Eysvxi O.
0. etvj om. R. 10. Ad marg. R mpaov,
moxque
latinis litteriset sermone
culpa, poena.
11. pOr) M. 12. itoiovxai A. 13.[vom.M.
14. o?' oXto; OR. 15. ext oti OQ. 16. 7tpoe>.).E<jOeO irpoe6).a0ai {Kposilzu'J z 2" inan.) Q npovX'jO
G. 17. Cf.
p. 118,
1. 30. 18. not'av fi rcoiav M oi uotv P. l'J .
jtvovTe R.
20. Y)<rav.'il uapa-
\l-Mx M (!).
21. a-jxtv om. M. 22. xouxw A. 23. aOxo; om. RM. 24.
lixpo-j
om.
POM;
ad inaru;.
R xt to; piatorpou
tv
8ai(xvtov yxaGtpâi e; 8sff|j.o; e; uXaxrjv -ptreto;.
25.
xap-rapirat M.
a) Chrysostomus nusquam, quod equideni
me-
minerim, docuit per
adversarium illum intelli-
gendam esse conscientiam, bene vero Pseudo-
Athanasius.
Quaesl.
26 in Nov. Testant. = P. G.,
iuxta interpretationem
Ioannis
lingua
aurci a,
conscientia nostra est, quae
de
peccatis
admis-
sis nos admonet, rationcs
repetit,
animam pro-
bro adficit. Itaque si accurata fiat et
perfecta
paenitentia, tam peccatum ipsum quam poena
pro
eo debita solvitur, nihilque impedit quo-
minus
qui corpore migraverit, in salvandorum
album referatur; sin manca fuerit
paenitentia,
nec
culpis
admissis accommodata, profecto
ne
culpa quidem remittetur, ac propterea poe-
nis illis tenebuntur qui
ita decesserint, non
autem ea de causa
quod
remissionem
quidem
retulerint, poenam
vero lucre non
potuerint.
Multas sane eius generis culpas singulis die-
bus admittimus, quas aut nullo modo aut non
satis sincere paenitentia eluimus, nec aliis
operibus
bonis ex
aequo rependimus. Quare
earum bene multae
ipso
mortis
tempore
vel
post
mortem aliae quidem adivina benignitate
condonantur iuxta maximum inter sanctos
Dionysium'
aliae vero per eleemosynas
et
pre-
ces et alia
opera, quaccumque super
mortuis
ab Ecclesia fieri consueverunt, diluuntur.
12. Item duodecimum a nobis quaesivistis,
quoad
damnatorum relaxationem, quam
eis ex
Ecclesiae precibus profuturam diximus, qua-
lis tandem censenda sit.
Respondimus igitur
ex sententia a
patribus
nostris accepta, sola-
tium damnatis impertiri, manentibus ipsis
in
quibus antea versabantur tormentis, quin plene
ab iisdem liberentur. Illud autem infelicibtis
illis multum
proficit, quod exiguum saltem
aliquod
ac temporarium
laxamentum
capiant.
Quod
ad daemones
attinet,
si non omnes, at
certe nonnullos,
forsitan violentiores, detru-
sos fuisse diximus cum illis damnatis velut
in carcere
atque ergastulo
iuxta Petri apostoli
sententiam,
qua pronuntiat', angelis, cumpec-
cassent,
Deum non
pepercisse,
sed eos vinculis
inferni
detrcictos in tartarum tradidisse, in
t. 28, c. 717; et Dorotheus abbus. Orat. De Con-
scientia,
P.
<i.,
l.
88,
c. 1653.
b)
Dion. Arcop.
= P. C, t. 3, c. 561. c) Cf. II Pi'lr.
il,
't.
[166
1
f. 7n. 1.
5
10
15
20
25
30
35
iudicium reservatos.
Quae
vincula
quidnam
essent vobis
postutantibus, reposuimus, per
vincula forte
intelligendam
esse cessationem
ab illis
malis, quae in homines antea exerce-
bant, quin aeterno tamen ~supplicio vel ipsi
plene
obnoxii fiant. Nam subiunctum est illud
in iudicium rservtes, id est, tum demum
supplicio
cumulatissime afficiendos.
i3. Decimum tertium interrogastis, quae-
nam essent
parvae
illae et leves
culpae, qui-
bus medii tenentur. Et certiores facti, eas
esse
quae apud
vos venialcs appellantur,
uti
verbum otiosum et alia eiusmodi, reposuistis.
fieri non
posse,
ut illae in iis maneant
qui
in
caritate decesserint, cum huius simus opinio-
nis,
ut
caritas, quae graviora deleat peccata,
etiam leviora
expungat. At vero nostra non
est haec sententia, nec
prorsus apud
nos ne
nomine
quidem
noscitatur non enim
per
caritatem, sed per ipsam paenitentiam peccata
ignosci dicimus. Quod perspicue ex eo colli-
gitur, quod
loannes
Chrysostomus,
etsi
pas-
simet
frquenter
in suis concionibus de
pae-
nitentia serm onemfaciat, ita ut alter
paeni-
tentiae praeco post priorem
illum eius-
dem nominis praeconem habeatur, eiusque
vim ac virtutem
copiosissime exponat,
nus-
quam
tamen de caritate, quod
in
paeni-
tentibus inveniatur, commemoret. Et merito
quidem. Nam si timor in caritate nullus est,
ille vero
qui timet,
in caritate decedere non
potest,
timor autem est
qui
nos
quam
maxime
ad paenitentiam incitat
profecto sequitur,
praestantiorem esse paenitentia caritatem, quae
virtutum
perfectissima
cum
sit,
non
paeniten-
tibus, sed eximia virtute
praeditis congruit.
Itaque opinionem illam nos non ex nobismet-
ipsis protulimus, sed contra, cum vos dixisse-
tis, gravia
et mortalia
peccata
acaritate utpote
sibi contraria
expungi,
levia vero non itemab
ea deleri posse; assertionem hanc
tanquam
improbabilem redarguimus. Ad
paenitentiam
vero
quod attinet,
illud
edisserimtrs, paeniten-
tiam, cum eorum sit
quae
ad
aliquid
sunt {ali-
quorum enim est, scilicet
peccatorum), quo-
rum delictorum sincere ac plene paenituerit,
1. octp; Tipxa; M.
2. Prius
scripserat
li
vojiêtv, quod
emendari vult in voe<x8ai, deleto
(Ateiv.
3. o
ixw:
R. 4. o T>.eiav eTc'Xtav M. 5. Cf. p. 121, 1. 3. 6. jiv PO f,|i.t5v M. T. 5a).et'-
qpouffivM. 8.
7ta).?eiv A.
9. ).).' oo G. 10.
yiizn
P. H. xa ito).).xt; om. R. 12. xat om.
O. 13. v v M. 11. {iXtffTa rr|v jit. R. 15. Te/.etoxx) M. 16. f, om. M. 17.
|iv te OQ.
18.
jjiapTai POQ.
TjjQOVfitvov.
Kat x
oeipi
bnoiii xtvs; eiciv
pomvxwv uuwv, 'KExpiv'tAEOa, xya TT.v Trpaljav
xwv
irpoTpo)v xaxtov, ajrep v^pyouv h
xo;
vOpw-
itoi, asip; ycv;vai
voedOat" xr,v
xXacrtv o xat
otTc; 't/.o)3
o xeXeiav
' tt/eiv irpffxEtxsi yp
xo
sic xoi'oiv Trjooi\utrov
07t iaxi xox xr,v
z.v.xv xdXaatv
uTC05xr,<iou.vou.
3. T
Tpisxaiosxarov pJ OTâTS. tvs el<j\v a
aintxpai
xat
xov^cti
twv
aapTiiv, a; ot
uiaoi
svs/ovtai3.
Kal AavTS on a rac' uav6
ovy-
yt'toOTui xaovusvai,
oov
pyc X-ayo
xat Tx
xoiauTa, {a/;
ouvaaOat taxa? us'vctv sv to rraX-
Xaxxotxvoi fjix yi-rtr,? ep^xaxs,
oi xb (X7co'*actv
/jUTpav sivai, x^v iy&itrtv g;aXstôy7*v
7 x
uei^w
xwv
u.acxy,.xwv, xai x
gXxrova TraXstcetv8.
Toixo
os o/ fjU.expa
i<rx\v
a7ro3a(J t,
oo9
xoovojxa
yvwptuiov 7tap" r,uv 'Xoi' o yp y3tirr,v , XX
xr,v (xsxavotav auxr,v tvai xr,v
ffuy/ojpouuav
xa
f,u.apr/;u.va cpajjtiv.
Kat xoxo
ojXov I; J >v h
Xpu-
gocxoiao 'Iioavvr, 7roXa/oo xai TroXXxt;
v xoT;
oxeioi
Xyot itspl jjLExavoia otS;a; xai
iEpo;
xjpuS; (J LEx
xv
duvwvutjLov /pr,u.5!xtaa xyj uiExavoia;
xai12
xr,v t<T/v axji; xavwraxa
Trapaax-(ai;, ooa-
W.O
X7J y0t7T] l[XVr,Ulo'vEU(7EV W V13 XOt; ULEXaVOO-
atv
s6ptaxojx.svr1;.
Kat xotxo Etxxw" El
yp sdo;
ox
7tiv EV
x^ yaini,
xa\
*oou{J iEvo;
o xsxEei'toxat
sv
xj yif/), fo'o
SE
xr,v {AExvoiav (J LaXtffxa
4
cuvidxwv, TTE'pxEixai pa xvj jjiExavota f, yaitr,,
xXEO)Tax)^
xcov
perwv outra, xaTo xo?;
(/.sxa-
voooi, xot z XEEtoi xax'
pExr,v itpos/jxouaa.
Vr,\t asv OUV aTto*afftv
xaxr,v oy y.uEt; Ttap' vjjjiwv
axwv
;r(vyxatjisv,
XX'
iawv
xovavxtov
Etrrvxwv,
w; fj ydirr, x {/.EyotXa
xai
Oavaatjxou
xiv
jjixp-
xtwv co s'vavxta
aux?, TtaXf ôucra x
(Atxp;
o
Svaxat xouxo reoiEtv, w; ortttOavov TOV
Xoyov /,Xsy;a-
uev. Ilept
8 xr,; {êxavoia; ,(xe<; aasv, ; ^16
s
(jixdtvoia
xwv
Ttp
Tt
xuyyavouaa (tivwv yp <jxt,
xouxuxtv
âpxiSv), l<p'
a
ptiv'7 afjiapxai18
8
yvrtat'o>;
TE xai xsXei'w;
ytvExat,
xaxa xai Suvaxat
[167]
VI. MARC1EPHESII RESPONSIO AD
QUAESTIONES
LATIXORUM. 167
5
10
15
20
25
30
35
f. 70\
s;Xet^stv, e!
xat
uYtaxai
iraffiov
&7tp/ouaiv i:p'
1
ai;
iiititOL'. r| Stac ffutxc<>X7]xa votxtôfxvrjV 3}
t/.TjV, a'jtai,
xv
utxpat Soxwctv, vESXenrxot
tis'vouGt,
xat sir' axat Exat xj Osa cptXav-
pwirt'a;
6
teOvsw;2,
t'va ot xwv xr, IxxXvjia;
si/wv ttJ v3 a^5tv xoukjoIixevo;, v
tw yop<o
xo>v
ercooavwv pi8txr,6'7(.
14.
TsffspesxatS'xaxov
xat xeXEuxaov
y,v
xiv
r,ptoTrtavwv,
et xo aeTotvoovaiv y,u;
TrtxsuEv
sTCtTitAia,
xat xt'vo;
ya;tv. Ae'y&J ASv ov, w o'
TTOOXEpOV
XYjV
a^(7tV
Xl
Xy,V
XufftV
OOVXE, WGTCEp
syo;jL$v i;o'j(j{av rpa
@ou. xoxe x
Eirixt'jji.ia
xax-
touev, X' O'jx oXoj tvjv asEffiv oiSouev r, jaetci
TOtOUTtOV TTtTlOLUOV.
lotOlAEV
8s TOUTO St 7roXX
T*1 otTtot. ITptoTOv [asv,?v
oii xv; Ivraua xaxo-
7ra0s" vjv ixwv
-ûapT^xco xa-raos/ETsn, xrj
xoi/at'ou8
Tiuiopia
IxeT(Te
TtaXXayTi'
oosvi
yp
outw tSjv XXwv co xaxOTraÊi'a (")s 6Ep7tE-
Tott
, !py(c\w

OfoX'/o; Foriyopio,
xat
Sxpudi
to
iXv6pw7rov
avxiotooTOtt .
AUTpov,
i'va xo
stX/toovov po'v/jua xr, aotpxo;,
xr,v st
(?>eov eypav
aTroYwav9
euos'0 xat ita'ffr,; atiapxt'a
ecxiv
atxtov,
ot
xr( lirtôvou xotux/,1; oleooeioi; i;o(i-
p6y
x
Y^p ivavxta, cfafft,
xiv ivavxt'tov
dixotTa.
xal
xr,v y(oov7,v votY^
01' 6ouvr, 7ro6Xr,0;vai )2.
Tpxov,
I'va
Ocdijio; xi; t,
xai13
/xXivo; xr, 'iu/y,
x ooOsv IziTiuLiov Et xo
tA'/jxxi xo axot
Y"/t-
pr,crat xaxo. TE'xapxov,
ott xat
cporst
TO
xj pExi
/pvjua ETtnrovov, xat Bd
cuvEta^vat xot rvoti;
tov eti'îv ax^ IXeuaejOai
j/iXovxa, xaOdtTtEp
t
xr,; vjoovj ei TYY aapxav
uTroiXtaOs
IlU7rxov,
OTt xat Ttt'dTEti; XaEv
jouXouEOa
St
xv;;
xou oQs'vxo
TCiTt^t'ou xotxaSo/r,
et1"' xXeiw; xr,v aaapxt'av
Ei/tcyjdv.
A6xat
u.v16
a xwv
STrtxtjjiioiv atxtat,
xat
rct'ovE; tcox;
'xEpat.
FlvTa o ax
7iapopiu.sv
v
o xo
xpswv xaxE7rtYt 7rpo x^v ô xo
dwjjLaxo l;ooov, pxEtv y,Yo(XEVot xr,v
xol
[i.exa-
voovxo;
irt<J xpoy,v
xai
Yvria'*av s
xyaov
1.
ynapy.ouffai OQ; aratin <rivcorr. P. 2.
revr.xw; OQ. 3. Tr,vom. PM. 't.
tcffaajiaxatoxatovM.
5. oO
sup.
lin. P. 6.
ta; om. AH. 7. xaxo7ca6ta,' AR; itemlin. 18 in R. 8. Lxo-,a,'Q-i M.
9. TtoyivvR. 10. zitabzvP. 11. (AOoia: M. 12. Si*
yjcov); co8tos<reat M. 13. xai om.
PMQ. 14. vnonahi O unwXtaOat R. 15. s oni. M. lti. om. M.
a) Greg. Naz. Orat. 14 de
Pauperum amore, n. ;>=
(, t. 3:>,o. S<i4.
Nola, Gregoriumcl^
misencordia. non de aoruinnis lociilumfuisse.
ea delere
posse, quamvis
omnium
gravissima
existant; quorum vero nullam curam habuerit.
propterea quod
eadem aut levia animo eftnxe-
rit aut oblivioni dederit, ea, quamvis
levia
videantur,
nequaquam obliterari, sed illis de-
lendis defunctum divina
indigere
miseratione,
ut
impetrata per Ecclesiae preces remissione.
in salvandorum numerum referatur.
14. Decimum quartum et ultimum
quaesi-
tum fuit, num
paenitentibus satisfactiones
irrogemus,
et cuius
gratia. Dicimus igitur.
peccatorum remissionem
absolutionemque
non
prius
a nobis, pro facta a Deo
potestate,
im-
pertiri, quam satisfactiones imponamus, sed
remissionem
neutiquam
tribuimus nisi cum
eiusmodi
poenis.
Sic autem
agimus
multis ex
causis. Prima
quidem est, ut
peccator per
molestiam his in terris ultro susceptam, illic
invitam
castigationem effugiat;

neque
enim
ullus omnino cultus Deo
perinde gratus est,
ut afflictio , ait Gregorius Theologus\
et
lacrymis benignitas
ab eo rependitur .
Altera est, ut carnis sensus ad
voluptatem
pronus, ex
quo
odium in Deum
concipi omne-
que peccatum produci consuevit, hac labo-
riosa methodo adhibita auferatur; nam contra-
ria, ut aiunt, per contraria curantur, et necesse
est
ut voluptas per
dolorem evellatur. Tertia
est, ut vinculi ac fraeni instar animae sit satis-
factio
irrogata,
ne eadem in
posterum commit-
tantur delicta.
Quarta est, cum virtus natura
sua laboriosa res sit, ille laboribus assuescat
oportet, qui ad eiusdem habitum
pervenire
voluerit, quemadmodum per voluptatem
in
peccatum lapsus est. Quinta, ut
paenitens
irro-
gatam satisfactionem
acceptando argumenta
nobis
praebeat, prorsusne peccatum odio pro-
sequatur. Atque hae
quidem
sunt satisfactio-
num rationes, et aliae forsan
complures. Quae
omnia
praetermittimus,
si
qui urgente
fato
prope fuerint ut
corpore solvantui-. duo illa
satis esse arbitrantes ad
peccatorum
remis-
sionem, conversionem nimirum
paenitentis
et
sincerum virtutis colendae
propositum.
Quamobrem illa tum remittimus
pro
facultate
168]
r>
lu
15
nobis concessa,
tum credimus a Deo condo-
nari et qoadculpam ipsam
et
quoad poenam
eorum causa luendam
quaecumque
enim,
inquif,
solveritis
super terram, erunt soluta et
in caelis.
Qua
fide freti divinum Eucharistiae
donum eiusmodi moribundis
impertimur;
siquidem ad bonam
frugem
se
recipere
et
sinceram agere paenitentiam, penes
animum
est dus
qui peccavit;
at satisfactionem actu
perficere, pnes
iudicium Dei est, qui
homi-
nem clam ex hac vita tollit;
ac
propterea
m:se-
ricors ille rgis instar, pro
sola sua misericor-
Uia,
ei
qui peccavit
remissionem
elargitur,
quemadmodum
etiam latroni1', cum is extre-
mumhalitum mox redditurus tantum
rogasset
Christum, ut sui memor esset in
regno suo,
paradisum ipsum
munificentissimus submini-
stravit.
1. xax xai M. 2. to>
)o>
O 0eo-j M; ad marg. R patov.
:{. XOff/ixatM. 4.
E/xpiaxeia;
O.
5.
iri<rtpJ ;avxai {icTavojiav
M. C>.xetaOat M. 7.
jiYj
oui. R. 8.
nlyjpoKTav
M. '..r,6r, xa; om. M.
a) Mat. xxiii,
18.
b)
Cf. Luc. xvm, 42. Sonlonliani Marcus mutualus est a Ioanne Climaco.
Scaluftarailisi. gr.
XXV r= (' I. 88, i.
looo I).
7tpo'6ffiv
iti xr,v V
f,[ji.apxr1u.vo)v acpEiiv. Ai
touto xat
f (ejaev
ax xax xtjv
ooOecav
fjtxtv
;ou<7i'av xat
t
Ttap
ot
(-)e<Vj tpsOat
itiCTsuoaav
ax TE xai
xr,v
ire' atot
xiucopiav oaa ydo
cprjffiv
iav
XvGrjTH*
tni
xr\, yrj,
arai XsXv-
f.iva
tv TO ovquvo),
xai ei i/i^ww xoxou xr,v
Oei'av
wpsv xj; eu/apiaxia stcioioojxev xo; ouxw
iraXXaTXO{jLsvot*
x ulsv
yp irKrrp'J /ai xai (ueTot-
vor,<t: yw,<jo)
ev
xtj Yvtl)xT
X~ai'' T0^
*J J l0!1:"
THQffavxo;* xo
[/.v] TrVjpwcai"
xo 7Tixi'u.iov sv
X^ XpffSl
XOU0O (7Tt TOUXOV
avOpi)7tOVU7Tj;0(t-
pouvxo;
xoy
^l'ou,
xat ot xoxo
âattXM
c&av-
ptoito
ex
aiXav6po)iria<; (av/)^xr,v
a-<jtv xco
fJ u.apr/)xoxi âpt'exai, xaotTtEp
xai TJ Xr,(Txr irp
layaxat vjovi xa;9vaTrvoau.vû.r,v iv tj xaiEia
aovov atXTr)<ja{ASvwxv Tcapciosidov
axov
u.Y*Xo-
OWpOETTECa^lXEUffaXO.
INDEX
Pages.
Ddicace S. S. le
Pape
Benot XV. 3
Introduction. 5
I.
Deputalorum
latinorum cedula de
purgatorio.
25
II. Marci
archiepiscopi Ephesii
oratio
prima
de
igne purgatorio.
39
III.
Responsio
Graecorum ad
positionem
Latinorum de
igne purgatorio.
01
IV. Latinorum
responsio
ad libellum a Graecis exhibitum circa
purgatorium
ignem
80
V. Marci
archiepiscopi Ephesii
oratio altera de
igne purgatorio.
108
VI. Marci
archiepiscopi Ephesii responsio
ad
postremas
Latinorum
quaestiones
super igne purgatorio
152
PATR. OR. T. XV. F. 1. Il I>S
Imprim par
les Usines
Brepols
S.A. Turnhout Belgique
Printed in
Belgium

Patrologia Orientalis Tome XV - Fascicule 1 No. 72 - Documents Relatifs Au Concile de Florence I

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Patrologia Orientalis Tome XV - Fascicule 1 No. 72 - Documents Relatifs Au Concile de Florence I

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

PATROLOGIA ORIENTALIS

brosium, Augustinum, Theophilum,

Toi Ni(j<nj, 'Apgpofffy, AyouGTt'va),

cordia, et remunerare ex misericordia

^eTavoia, p7cve5eat aurrjv ^uvotTat,ffxxt

wwTpael^w^v^t<tj oty TTic^vouaeBa,

per ignem purgatus

riv piv fxapTa

<mea quidem opinione>

verunt, < qui

7:o0oup.V7iv xaTptt^a xxpc^ou fxoi

xaxvi1 ^coy,, xaTa ye"

quod adulterinum est,

per ignis purgatorii expiationem

Si&eci tco Xxo^vco.

xajcia t xaapcru Trupi (aTravw^vvi, vyci

^aGapatou icupo ywvsi'ai;

profectis?<Ceterum quae pro

evangelistarum, martyrum, confessorum, episcoporum,

7T>.0ovTe icyi jcal v

yp^ucaicov7roiou;7.6a <^tviv^>[/.v^|X7iv /.al -icp y.apT(o>.)V<^7?p yiv 'j,apTaAv>

purgatorium ignem purgantem quidquid

manet, quamdiu quicquam corpulentiae

prgetur; pro quo

serint, eorum animae poenis purgatoriis post

quidem et deprecationessupplices pro iis, qui

plectuntur, et recreatio abs te

Ta SEiv TriVcEtasv21 xat

rjutov'1, Trdtvxaxo; avovxa tckixw; . Flou

igne qui semper ardet, ab

bus, patribus, patriarchis, prophetis, aposto-

lis, martyribus, confessoribus, ascetis et

qui secundum divinam vitam consummati

7rrlYY^tJ L^vaxat^vxoi68(opv)6Yj<ro[ji.eva" yaCo,

IatxoufjiEva10,irvxw laxat xoT<; xax Et'avior)v

TtfxtouXt'ou18,^Xa, yopTov,xaX(X]v, iTrayef

7rupt <X7roxaXTtTtat, xai IxaffTOuTO

inl to 6Ep.. oxo. A. 18. Xou(sic) Tifxiou; A. 19. to

uniuscuiusque opus quale sit, ignis probabit

supplicium paratus est, voce Domini inter-

x'J jv Y^wxxav ^puuou

/vt'a26 , xaOapiorjJ ivjaev EicayEiv Soxgt,

xj et'a; Stxaioffuv7}<; Xo'yov,tj'xi

(jlevo;14, si; xr,v oupviov

qui per singulas noctes lectum suum ac stra-

xi<TTr,vvuxto xat t^v <rTpwjjivr)v toi; SxuGtv

aTj txtwtJ vTE

nor, pro purgationis

punitionis tempus erit, non

senti vita abusae fuerint ad fruitionem carnis

blasphemaverit in Spiritum Sanctum,

Christus. Si veroquissuperaedificaverit super

pretiosos, ligna, foenum, stipulam;

cuiusque quale sit, ignis probabit. Cuius ergo

opus manserit, quod superstruxerit, merce-

xoT; d^tot xtj xauofioj

tyio^v, XX'Iti #vto;

xaxaXei'jioixEv , Ttosaivtat pr,-to

relinquemus , ita demum

castigari et purgari, quam

/ovxt, ),X' Tj ycruau.e'Ya

~r,<;uaxapi'a Xr^eco vSpa

transmittat; quem ego mox ut