Kapitulli 1 ZHVILLIMI I SHKENCAVE EKONOMIKE

1. LNDA DHE DETYRAT E EKONOMIKS

Shkencat ekonomike
- studiojn ekonomin dhe sqarojn dukurit n jetn ekonomike, qoft t shoqris,
bartsve t saj ose subjekteve ekonomike
- n thelb, studiojn problemet q lidhen me nevojat materiale dhe jomateriale t njerzve
- hyjn n radhn e shkencave shoqrore
- fillet e studimit: fundi i shek. XVI (1675) dhe gjat shek. XVII n Universitetet e Evrops
Perndimore:
- Gjermani: shkenca kamerale
- Franc: merkantilizm

Fundi i shek. XVII
- themelimi i ndrmarrjeve m t mdha
- pronart prpiqen t menaxhojn afarizmin e ktyre ndrmarrjeve duke siguruar
konkurrencn n treg dhe realizimin e profitit m t madh
- nga shkencat ekonomike krkohet q t bjn realizimin e ktyre qllimeve t
ndrmarrjeve, por ato nuk i prgjigjen me sukses ktyre krkesave, prandaj bhet ndarja e
shkencave ekonomike

Makro
- shkencat ekonomike t cilat studiojn ekonomin shoqrore n trsi dhe rregullat e
funksionimit t jets shoqrore
- kto shkenca: Ekonomia politike, Ekonomia e nj vendi t caktuar, Ekonomia monetare,
studiojn shtje t procesit t riprodhimit, si jan:
prodhimi, kmbimi, shprndarja dhe konsumi.

Mikro
- Shkencat ekonomike q studiojn jetn ekonomike q zhvillohet n kuadrin e bartsve
ose subjekteve t riprodhimit shoqror
- barts: ndrmarrjet
- u shfaq edhe Menaxhimi i Ndrmarrjes si disiplin e shkencave ekonomike

2. ZHVILLIMI I NDRMARRJES

Henri Fajoll
- inxhinier i xehetaris n Franc, 58 vjet pun t ndryshme kryesisht si drejtor i
ndrmarrjeve xeherore dhe n korporata
- disiplina dhe rendi, t nevojshme
- sht shprehur n pranimin e zhvillimit t ndrmarrjes, sic jan
- udhheqja unike kur n ndrmarrje ekziston nj program q i orienton t gjitha forcat
- komandimi unik secili e ka vetm nj urdhrdhns
-hierarkia urdhresat bhen nga lart posht
- disiplina respektimi i rregullave t miratuara
- ndrmarrja = organizmi i njeriut
- vepra m e rndsishme: Administrata e Prgjithshme dhe Industriale thekson ndarjen
e punve: teknike, komerciale, financiare, t siguris s pasurise de personave, t
kontabilitetit dhe administrats
- puna administrative = sistemi nervor
- Shpjegimet administrative:
- - parashikimin e ndodhive t ardhme si prgatitje pr programin e aktiviteteve
- - organizimin e materialit dhe kuadrove pr pun
- - komandimin e materialit t prgatitur
- - harmonizimin e faktorve t puns
- - kontrolli: sa prputhen parashikimet dhe realizimi
- pikpamjet e tij merren si baz pr funksionin dhe pasurin ndrmarrjes dhe sistemit
afarist

Frederik Tejlor
- ka jetuar n SHBA
- n fillim: puntor fizik dhe pundhns, m von u shkollua pr inxhinier
- n fillim: interesi kryesor VENDI I PUNS, gjetjen e mundsive pr rritjen e prodhimit
- e arrit shumfishimin e prodhimit duke kombinuar prsosmrin dhe mtodat e puns pr
pushime t shkurtra
- shembulli i bllokave t elikut:
- duke zgjedhur puntort m t fuqishm, ka prcaktuar q n shpejtsi t njjt t bart
bllokat dhe n do or t lejoj pushim pr puntort
- prodhimi fillestar prej 12.5 ton gjat nj dite pune u rrit n 47 ton
- gabimi: do puntor duhet t realizoj prodhimin e njjt
- ka analizuar detyrat e pundhnsit
- t gjitha detyrat nj njeri nuk mund ti kryej profesionalisht
- n vend t 1 pundhnsi 6 pundhns
- prpjekja pr specializim nj nga ndihmesat m t mdha pr t arritur prodhimin n
pun me qllim t fitimit m t lart
- dallimi n mes t puns mendore dhe fizike organizimi m kualitativ
- i ka kushtuar vmendje sistemit t shprblimit: stimulimi material
- e shpall njeriun homo economicuson: qenie e shpenzimeve t komponenteve material
n jet

Henry Ford
- nj ndr hulumtuesit m t njohur t organizimt t praktiks
- duke orientuar hulumtimet n faktor teknik, ka krijuar nj sistem prodhimi: sistemin e
shiritit lvizs
- ky sistem ka kontribuar n prparimin e puns n prodhim
- si pasardhs i Tejlorit, Fordi ka vazhduar hulumtimet e tij n lmin e udhheqjes,
metodat e puns dhe parimet organizative

3. TENDENCAT BASHKKOHORE T NDRMARRJES PR MENAXHIMIN E
PRODHIMIT

Krkesat e konsumatorit:
- cilsi e lart e produkteve
- mime konkurrente n treg
- harmonizimi i produkteve me krkesat e konsumatorit

Duhet siguruar:
- zvoglimi i shpenzimeve t t gjitha formave t energjis (kursimet poashtu ulin
shpenzimet)
- shfrytzimi optimal i mjeteve t puns

4. METODAT E HULUMTIMIT DHE T STUDIMIT T SHKENCAVE
EKONOMIKE

Metoda fjal greke metod mnyr

Metodat q shfrytzohen pr hulumtime t Ekonomis:
- Metoda Induktive - nismn e hulumtimit e fillon nga e thjeshta kah e prbra, duke u
mbshtetur n rezultate logjike
- paraqet nxjerrjen e prfundimeve n baz t rezultateve, dukurive dhe proceseve
ekonomike
- Metoda Deduktive (e kundrt me metodn induktive)
- nisemi nga fakti se nj dukuri sht e pranueshme (e vrtetuar praktikisht), prandaj
veorit e ksaj metode prdoren si rregull pr rastet tjera
- Metoda e Analizs (analitike) - studion dukurite dhe proceset ekonomike n mnyr
analitike
- sipas ksaj metode (duke e aplikuar kt metod) nga trsit e prbra ndahen
elemente pr tiu nnshtruar hulumtimit analitik
- Sinteza - metoda e bashkimit t pjesve t veanta n trsi, me qllim hulumtimi t
dukurive t veanta n dinamik
- Metoda e t Vrejturit - t vrejturit e dukurive t caktuara, n baz t s cils mund t
shihen faktet q jan t rndsishme pr hulumtim
- Metoda e Hulumtimit Statistikor - shfrytzon burimet e t dhnnave q nevojiten pr
studimin e dukurive ekonomike
- Kontabiliteti - burim prej nga nxirren shnimet q shfrytzohen pr efekte t
depozitimeve, rezultateve dhe raporteve (llogarit periodike, vjetore)
- Metoda Komparative - mbshtetn n krahasimin e rezultateve mesatare q shtrihen n
dimensionin kohor dhe hapsinor
- me krahasimin hapsinor prcaktohet identiteti i nj dukurie me nj dukuri q ngjan n
ndrmarrjet tjera
- me krahasim kohor ndrmarrja krahason gjendjen reale t nje procesi me gjendjen e
planifikuar, p.sh. rez e realizuar dhe depozitimet n vitin vijues me ato t vitit t shkuar
- Metoda e Projektimit niset nga hulumtimi i dukurive dhe proceseve q jan lnd e
ndrmarrjes, duke pasqyruar gjendjen ekzistuese dhe reale, duke prfshir edhe
projektimet e parapara


Kapitulli 2 NDRMARRJA BARTSE E EKONOMIS

Ndrmarrja duhet t prodhoj produkte pr t knaqur krkesat e blersit.

Kshtu, ajo realizon rol t dyfisht n jetn prodhuese:
- shfrytzon mundsit pr prodhim
- arrin qllimin pr t cilin sht themeluar

Prej tregut paraqiten krkesa n harmoni me krkesat e blersit pr produktet q kan kualitet
dhe mime t caktuara
- harmonizimi i kushteve t jashtme me ato t brendshme

Programi prodhues i ndrmarrjes cakton prmbajtjen dhe profiling e ndrmarrjes (dallohet nga
ndrmarrjet tjera).

Ndikimet n problematikn e brendshme t prodhimit:
- masoviteti i prodhimit (turbinate nuk mund t prodhohen n seri t mdha si mund t
prodhohen automobilat)
- specializimi i lart i pajimeve prodhuese pr prodhimin e automobilave, q nuk i nevojitet
prodhimit t turbinave
- elementet e ndryshme n do ndrmarrje duhet t harmonizohen


Ndrmarrjet sipas karakteristikave t procesit t puns ndahen:
- industria dhe xehetaria
- bujqsia e peshkataria
- pylltaria
- ekonomia e ujrave
- ndrtimtaria
- komunikacioni dhe lidhjet
- tregtia
- hotilieria dhe turizmi
- zejtaria
- veprimtarit komunale dhe banesore
- veprimtaria financiare e projekteve
- veprimtaria shoqrore

BASHKPUNIMI N EKONOMI

Automobili: lnda metalike, plastike, e goms, qelqit, tekstilit, etj

NDRMARRJA

Ndrmarrja - forma kryesore e menaxhimit, t cilin e prbjn njerzit dhe mjetet q kryejn
detyra t caktuara n procesin e riprodhimit material dhe shoqror, OSE ndrmarrje i quajm ato
subjekte prodhuese (ose shrbyese) nprmjet t cils ekonomia mall-para zhvillon aktivitetin e
vet

Elementet q e prbjn do ndrmarrje:
- forca punuese >
- mjetet e puns > menaxhimi
- lnda e puns >

- Forca punuese prbhet nga t gjith njerzit q jan t angazhuar pr t kryer detyra
- prbhet nga njerz t strukturave, profesioneve dhe kualifikimeve t ndryshme
(struktura: programi prodhues lnda e par: mjetet)
- Mjetet trsia e resurseve materiale dhe energjetike q prdoren n procesin e prodhimit
dhe shrbimit
- Lnda e par me ndikimin e fuqis s puns, prmes mjeteve t puns i ndrrohet
forma dhe kthehet n product t gatshm



LLOJET E NDRMARRJEVE

Sipas kriterit t pronsis s mjeteve:
- Ndrmarrje shoqrore (shoqri e kapitalit hyjn shoqrit aksionare; shoqri e
personave hyjn shoqrit me solidaritet t pakufizuar dhe shoqrit komandite)
- Ndrmarrje shtetrore
- Ndrmarrjet e prziera
- Ndrmarrje private
- Ndrmarrje kooperativiste

Shoqria aksionare

Shoqria themelohet me bashkimin e kapitalit nga shitja e aksioneve (leta me vler).
- Aksionet mund t barten n subjekte tjera me an t shitjes (ose n mnyr t ngjashme)
- Nuk kan rndsi karakteristikat subjective t antarsis, por kapitali aksionar q hyn
- Pasuria fillestare e shoqris aksionare: mjetet nga shitja e par e aksioneve
- Nr. i aksioneve vendimtar n qeverisje dhe ndarjen e fitimit (dividend)

Organet e shoqris aksionare:
- Kuvendi organi m i lart
- prbhet nga t gjith pjesmarrsit e shoqris aksionare
- mund t mbahet 1 her n vit
- vendos me shumicn e votive, e jo t antarve (nr. i votive: nr. i aksioneve q ka
antari)
- Kshilli drejtues zgjedhet sipas kritereve profesionale
- prandaj antart e kshillit mund t mos jen antar t shoqris aksionare
- i miraton vendimet me shumicn e antarve
- Menaxheri (drejtori) organizon dhe udhheq procesin e ouns
- sht prgjegjs pr afarizmin e shoqris aksionare

NDRMARRJA DHE EKONOMIA E TREGUT

Format themelore t ndrmarrjes s tregjeve t lira:
Ndrmarrjet e pavarura prona t nj subjekti ekonomik, i cili me pasurin e vet mbulon
obligimet
- ajo qeveris ndrmarrjen dhe punson puntor tjer
- shitoret, serviset
- nuk krkojn shuma t mdha mjetesh dhe kapitali pr afarizim

Ndrmarrjet e bashkpronsis krijohen me bashkimin e 2 ose m shum pronarve me qllim
t realizimit t prbashkt t profitit
- kontrata e themelimit: si do t merren vesh pronart me obligimet e ndrmarrjes
- ekziston mundsia q 1 nga themeluesit t prgjigjet pr obligimet e ndrmarrjes me tr
pasurin q disponon, e ndonjri nga antart tjer t prgjigjet vetm me lartsin e
mjeteve q ka deponuar me rastin e themelimit t ndrmarrjes
- kto ndrmarrje (ashtu si ndrmarrjet e pavarura), formohen me qllim t dhnies s
shrbimeve intelektuale

Korporatat - (shoqri aksionare) mblidhen pr afarizm me emetimin e letrave aksionare
- pronart e letrave aksionare jan bashkrponar t korporats
- kan fuqi t madhe financiare dhe forc prodhuese (q vjen duke u rritur)
- kjo mundson zgjerimin e afarizmit dhe shpesh tejkalon kufijt e shtetit kombtar
- kshtu krijohen kompanit multinacionale: General Motors, Siemens, ITT, etj

INTEGRIMI I NDRMARRJEVE

N mnyr horizontale bhet n baz t ndrmarrjeve t s njjts veprimtari, me qllim t
daljes s prbashkt n treg, rrjet m racional i tregut, diktimi i mimeve, etj
- iu mundson ndrmarrjeve pozita monipolistike n treg

N mnyr vertikale bhet n vargun zinxhiror t riprodhimit (p.sh. lidhja nga kompanit
metalurgjike deri te prodhimi i automobilave)
- qllimi: ndarja e rrezikut, kontolli i mimeve t materialit pr riprodhim

N konglomerate integrohen ndrmarrje t veprimtarive t ndryshme, t cilat mund t mos
ken lidhje direkte
- formohen me grupimin e ndrmarrjeve n form t kompanive holding

Shoqrit HOLDING (koncern n Gjermani, trust n US)
- nj ndrmarrje dominon n aksionet e nj os disa ndrmarrjeve
- n baz t aksioneve holdingu ka t drejt t qeveris, por n kuadr t holdingut
ndrmarrjet e integruara ruajn subjektivitetin juridik dhe afarist
- integrimi piramidal: n maj qndron shoqria holding, e cila financiarisht i kontrollon
filialet (filia lat: vajze-bije)
- prparsia: bn koncentrimin e kapitalit duke iu mundsuar filialeve zhvillim m t
shpejt, ka forc t madhe dialogu me qeverin, me puntort, me organizatat financiare,
etj


FUNKSIONET E NDRMARRJES

Funksioni trsia e aktiviteteve, me t cilat realizohet ndonj detyr afatgjat pr realizimin e
qllimeve t ndrmarrjes

Ndarja e funksioneve:
Ndarja vertikale sipas ksaj ndarje, n ndrmarrje ekzistojn kto funksione themelore:
- funksioni i drejtimit n kuadr t tij prcaktohet detyra e plot e ndrmarrjes; pr
realizimin e detyrs sht i domosdoshm menaxhimi adekuat i miratimit t vendimeve
- detyra kryesore e funksionit t drejtimit sht drejtimi i ndrmarrjes kah realizimi i
qllimeve, duke marr vendime mbi:
- - qllimet e zhvillimit t ndrmarrjes
- - metodat e zgjedhura pr realizimin e detyrave t shtruara
- - shprndarjet e rezultateve t ndrmarrjes
- barts t funksionit t drejtimit jan pronart e mjeteve t puns:
- - n ndrmarrje t pavarur: pronari
- - n shoqri aksionare: kuvendi i aksionarve
- - n ndrmarrje publike: kshilli pundrejtues, etj
- funksioni i udhheqjes zbrthen t gjitha detyrat e ndrmarrjes, pr secilin antar t
kolektivit punues
- duhet t siguroj koordinimin (lidhjen) e antarve t kolektivit punues, gjat realizimit
t detyrave
- sht i domosdoshm n kushtet e puns kolektive (askush nuk mund ta drejtoj
individualisht aktivitetin e vet prderisa sht antar i kolektivit punues)
- duhet t prmbaj:
- - definimin dhe besimin e detyrave t puns
- - koordinimin e t gjitha aktiviteteve me qllim q t realizohen detyrat
- - kontrollin e realizimit t detyrave
- barts t funksionit t udhheqjes jan menaxhert
- funksioni i ekzekutimit mbshtetet n ekzekutimin e detyrave t ndrmarrjes
- detyra e tresishme realizohet me realizimin e detyrave parciale
- barts: t gjith puntort e ndrmarrjes

Ndarja horizontale (n kuadr t funksionit t ekzekutimit)
- funksioni i hulumtimit dhe i zhvillimit
- funksioni i planifikimit
- funksioni i furnizimit
- funksioni i prodhimit
- funksioni i shitjes
- funksioni i financimit
- funksioni i informimit
- funksioni i kuadrove
- funksioni i kontrollit, etj


Kapitulli 3 FUNKSIONIMI I EKONOMIS S TREGUT

N nj treg konkurues - secili mundohet t arrij rezultatin m t mir t mundshm
- mimet prcaktohen prmes ndrveprimit t oferts dhe krkess; ato jan rezultatet e
marra nga milliona vendimet e konsumatorve dhe prodhuesve.

Ekonomia e tregut funksionon prmes:
- Llojeve t tregjeve dhe subjekteve q veprojn n to
- Mekanizmit vetrregullues t tregut
- Krkess dhe oferts n tregjet individuale
- Ekuilibrit dhe ekuilibrit t tregut
- Elasticiteti i mimit t krkess dhe oferts

LLOJET E TREGJEVE DHE SUBJEKTET EKONOMIKE Q VEPROJN N TO

Problemi themelor i ekonomis sht i njjt n t gjitha sistemet ekonomike, por zgjidhja e tij
ndryshon nga nj sistem n tjetrin.

Menaxhimi dhe funksionimi i tregut = spektakl q zhvillohet n nj sken rrotulluese, pr t
rregulluar kmbimin e t mirave dhe burimeve midis njerzve.

N dy tablot e ktij spektakli, dmth n tregun e t mirave dhe tregun e faktorve, subjektet
ekonomike (individt, ndrmarrjet, qeverit) paraqiten si shits dhe blers dhe mundohen t
interpretojn sa m mir rolin e tyre n treg, pr ti arritur objektivat e veta.

- Individt ose famijlart (q n fakt jan konsumator), shkojn n tregun e t mirave pr
t bler mallrat e nevojshme, si kpuc, shtpi, koncerte, etj.
- Parat pr blerjen e ktyre t mirave, sigurohen duke shitur n tregun e faktorve at
input prodhues q disponohet, dmth punn, q ka si mim pagn; tokn, q ka si mim
rentn; kapitalin q ka si mim interesin ose fitimin.
- Blersit e inputeve prodhuese - ndrmarrjet, dmth biznesi. Me inputet e blera n kt
treg, ndrmarrjet prodhojn t mira e shrbime q u shiten konsumatorve n tregun e t
mirave (mbyllet rrjedha cirkulare e mekanizmit t tregut, q prsritet pambarim).
- Vendosja e shtetit n qendr t cirkut tregtar nuk ka t bj me rndsin e tij, por
lidhjet q ka shteti si pronar i sektorit publik dhe administrator i jets s vendit, me 2
llojet e tregjeve dhe me 2 subjektet tjera.

MEKANIZMI VETRREGULLUES I TREGUT

Mekanizmi i tregut loja e mimeve dhe konkurrenca, q koordinon synimet dhe veprimet
kontradiktore t individve dhe ndrmarrjeve.
- Parimi themelor: do individ, n prpjekjet egoiste p t siguruar t mira personale,
shtyhet nga nj dor e padukshme (Adam Smith), pr t siguruar t mira t
prshtatshme pr t gjith.
- P.sh. duke u prpjekur t rritin fitimet, ndrmarrjet prodhojn dhe ojn n treg ato t
mira e shrbime q krkohen m shum nga konsumatort.
- Duket sikur dora e padukshme (q v n lvizje mekanizmin e tregut) drejtohet nga
nj itelekt cilsor i centralizuar.
- POR, mbrapa saj qndron vetm mekanizmi i mimeve

Problemi themelor ekonomik:
far duhet prodhuar mekanizmi i mimeve sugjeron t prodhohen e t ohen n treg
ato t mira q jan paguar me m shum moneta nga qytetart.
Si duhet prodhuar mekanizmi i mimeve sugjeron prdorimin e inputeve q blehen me
mime t ulta, dhe zbatimin e teknologjive q sigurojn kosto t ulta dhe sasi t larta
outputesh.
Pr k duhet prodhuar niveli i mimeve sugjeron q shumica e outputeve ti adresohen
atij grupi social q ka marr m shum t ardhura gjat shprndarjes.
- P.sh. po t jen rritur m shum pagat, duhet prodhuar m shum t mira e me mime t
ulta, pr konsumatort
- Po t jet rritur renta, duhet prodhuar m shum pasjisje gjahu dhe sende t
kushtueshme pr pronart e tokave
- - Ndrsa pot jen rritur interesat dhe fitimet, duhet prodhuar m shum t mira e
shrbime pr zotruesit e kapitaleve

Zgjidhja optimale e problemit themelor t ekonomis - krkon q menaxhert t njohin mir jo
vetm teorin ekonomike, por edhe realitetin ekonomik
- Por, t gjith individt dhe ndrmarrjet realizojn zgjidhje efikase t problemeve
ekonomike
- disa tregohen m t aft, m t guximshm, fitojn dhe pasurohen; disa t tjer m t
ngadalt dhe t paguximshm, kshtu q humbasin e falimentojn


KRKESA DHE OFERTA N TREGJE INDIVIDUALE

Liberalizimi i mimeve agregati m i rndsishm i mekanizmit t tregut
- lnia e lir e mimeve q t lvizin lart e posht ekuilibrin e tregut

Sistemi socialist mimet caktohen me ligj nga shteti dhe askush nuk mund ti ndryshoj pa
miratimin e tij
Sistemi kapitalist - mimet prcaktohen nga bashkveprimi i oferts dhe krkess

KRKESA shpreh sasin e nj t mire q konsumatort e duan dhe jan n gjendje ta blejn
me do mim t mundshm gjat nj periudhe t dhn
- dshira rrethi m i gjer i t mirave q njeriu ndrron ti ket, por nuk ia arrin
qllimit pr shkaq teknike ose ekonomike
- nevojat rreth i t mirave e shrbimeve (m i ngusht se dshirat), por nuk ia arrin
qllimit pr shkaqe ekonomike

dshirat > nevojat > krkesat

Krkesa e tregut trsia e krkesave individuale t konsumatorve pr t mira e shrbime q
ata duan ti blejn n nj treg t cakuar (p.sh. krkesa pr vetur, kpuc, koncerte)
Ndikohet nga shum faktor:
1. mimet e t mirave faktori m i rndsishm q lidhet drejtprdrejt me krkesn
- - Kt e shpreh ligji i krkess: sasia e krkuar e nj t mire sht n prpjestim t
zhdrejt me mimin e t mirs
- Veprimi i ktij ligji ndodh kur plotsohen 2 kushte:
- - Faktort tjer konstant
- - kur kemi t bjm me t mira normale ose superiore, jo me t mira inferiore (psh TV
me ngjyra, jo bardh e zi)
- (Ulja e mimit, rrit sasin e krkuar)
2. mimet e t mirave zvendsuese dhe plotsuese
- t mira zvendsuese: t mira t ngjashme q mund t zvendsojn njra-tjetrn psh
picat dhe byrekt
- t mira plotsuese: benzina dhe makina
nqs rritet mimi i byrekve (kur faktort tjer konstant), krkesa pr pica do t rritet;
nqs rritet mimi i benzins, krkesa pr makina do t ulet
3. T ardhurat e konsumatorve ndikojn pozitivisht mbi krkesn
- nqs shtohen t ardhurat, rritet edhe krkesa pr t mira normale e superiore, por jo
krkesa pr t mira inferiore
4. Numri i konsumatorve (ose i popullsis) - nqs shtohen konsumatort e nj t mire,
krkesa pr at t mir do t rritet
5. Shpresat e konsumatorve nqs konsumatort kan sinjale se n t ardhmen mimet e
t mirave do t rriten, rritin krkesn aktuale
6. Shijet e konsumatorve preferencat ndaj t mirave nn ndikimin e faktorve t
ndryshm (historic, gjeografik, etnik, fetar, fiziologjik, social)
7. Faktort tjer kan t bjn me disa kushte specifike, q rritin krkesn pr disa mallra
- psh vazhdimi i kohs me shi rrit krkesn pr adra, kurse vapa e zgjatur rrit krkesn
pr freskues

Faktort q ndikojn mbi krkesn:
- Faktort q lidhen me mimin ku bn pjes vetm faktori i par
- Faktort q nuk lidhen me mimin prfshihen faktort e tjer q sjellin ndryshim t
krkess

OFERTA shpreh sasin e nj t mire q prodhuesit dshirojn ta shesin dhe jan n gjendje ta
shesin me mime t ndryshme gjat nj periudhe t dhn

Faktort q ndikojn te krkesa:
1. mimi i t mirave faktori baz i ndikimit mbi ofertn
- - marrdhniet mes tyre i shpreh ligji i oferts: sasia e ofruar n treg e nj t mire, sht
n prpjestim t drejt me mimin. (dmth rritja e mimit, nxit prodhuesit t ofrojn m
shum t mira n treg dhe anasjelltas)
2. mimet e t mirave zvendsuese dhe plotsuese ndikojn mbi ofertn njjt si edhe
mbi krkesn, prandaj kurba e oferts zhvendoset n at krah q zhvendoset edhe krkesa
3. mimet e burimeve ose inputeve q prdoren pr prodhimin e t mirave q ofrohen n
treg, kan raporte t kundrta me ofertn, sepse rritja e mimit t tyre rrit koston dhe ul
fitimin, prandaj prodhuesit prodhojn m pak dhe paksojn ofertn e tregut.
4. Numri i prodhuesve - kur shtohet numri i prodhuesve rritet sasia e t mirvae t ofruara
n treg dhe anasjelltas.
- prjashtim bn rasti kur paksimi i numrit t prodhuesve shkaktohet nga prqendrimi i
prodhimit, q realizohet prmes thithjeve t ndrmarrjeve t vogla nga biznesi i madh
5. Shpresat e prodhuesve kur prodhuesi parashikon ngritje mimesh n treg, e pakson
ofertn e t mirave n treg, me qllim q ta shes at sasi prodhimi kur t rriten mimet
6. Teknologjia e prdorur teknologjia e re sjell rritje t prodhimit dhe ulje t kostos,
shtohet oferta
7. Faktort tjer sht fjala pr shtimin ose paksimin e prodhimit dhe oferts, q
shkaktohet nga moti i mir ose i keq, nga niveli i taksave dhe tarifave doganore, caktimi i
mimeve, etj



Faktort q ndikojn t oferta:
- Faktort q kan lidhje me mimin e t mirave prfshihet vetm mimi i t mirave
- Faktort q nuk kan lidhje me mimin e t mirave t gjith faktort tjer

EKULIBRI DHE EKUILIBRI I TREGUT

mimi i t mirave shkaku kryesor q v n kontradikt krkesn dhe ofertn

Ekuilibri ajo situat tregu ku interesat e shitsve harmonizohen me ato t blersv, duke
barazuar krkesn me ofertn
- mim ekuilibri
- sasi ekuilibri

Ekuilibri ne pikn C, sasia e gruri t ofruar (12 kv) = sasia e grurit t krkuar (12 kv).

- Tregjet: jo gjithmon n ekuilibr
- ekuilibr A B D E
- B shitsit ofrojn nj sasi t madhe drithi prej 16 kv, kundrejt mimit $4. Por me t
ardhurat q kan, lonsumatort mund t blejn vetm 10 kv grure. (tepric oferte)
- D pr mimin e ult prej $2, prodhuesit ofrojn 7 kv, konsumatort krkojn t blejn
15 kv (munges oferte)

N ekononomin e tregut: ekuilibr => ekuilibr
Variabilet kryesore q ndikojn mbi mekanizmin e mimeve, pr vendosjen dhe ruajtjen e
ekuilibrit n to, jan: krkesa dhe oferta e tregut.

ELASTICITETI I MIMIT T KRKESS DHE OFERTS

Prodhuesit dhe konsumatort duan t dijn: far do t ndodh me krkesn dhe ofertn kur ulen
ose ngrihen mimet, dhe sa do t jet efekti i uljes apo i ngritjes i tyre

Nqs n tregun e frutave de t sheqeri ndodh e njjta ngritje mimi, nga $4 n $5 (dmth 25%), nuk
dmth q sasia e kkruar nga konsumatort paksohet njlloj.
N tregun e frutave kjo sasi do t ulet 40% (nga 10 kv n 6 kv), kurse n at t sheqerit vetm
20% (nga 10kv n 8kv).

Elasticitet () shkalla jo e barabart e reagimit t konsumatorit ndaj ndryshimeve t mimeve,
q shprehet n ndryshimin e sasis s krkuar

=

(abs value)

Duke e zbatuar formuln n tregun e frutave dhe sheqerit kemi:





Kur > 1 krkesa pr kt t mir sht elastike
Kur < 1 joelastike
Kur = 1 elasticitet unik (unitar)

Shkaqet q e bjn krkesn dhe ofertn m shum ose m pak elastike:
Efekti i zvendsimit pr mallrat q kan m shum zvendsues t afrt, mundsia e
zgjedhjes s nj t mire n vend t nj tjetri q i ka lvizur mimi sht m e madhe, prandaj
elasticiteti i ktyre t mirave sht m i madh si pr prodhuesit ashtu edhe pr konsumatort.
- Psh krkesa pr yndyr q ka disa zvendsues sht m elastike se sa krkesa pr krip,
q ska zvendsues
- - me kt faktor lidhet prcaktimi i mallit, sepse kuptohet q krkesa pr fruta dhe
perime ka m shum zvendsues dhe m shum elasticitet se sa krkesa pr moll e
kivi
Luksi dhe nevoja krkesa pr buk sht m pak elastike se sa krkesa pr parfum
- Njlloj gjykohet edhe pr elasticitetin e t mirave superiore e t domosdoshme dhe t
mirave inferiore e jo t domosdoshme
Efekti i t ardhurave t ardhurat kan lidhje t drejtprdrejt m mimet.
- sa m t vogla t ardhurat, m i madh elasticiteti
Efekti koh n periudha t shkurtra, prodhuesit dhe konsumatort e kan t vshtir t gjejn
zvendsues t afrt pr t mira dhe shrbime q u lvizin mimet
- prandaj, pr periudha t shkurtra kohe, elasticiteti sht m i vogl se pr periudha t
gjata kohe
Teknologjia dhe kostoja e prodhimit ato i nxitin ose i frenojn prodhuesit, pr ta shtuar ose
paksuar ofertn e t mirave q u lvizin mimet

Prfundimi: Elasticiteti iu tregon ndrmarrjeve dhe individve, si duhet t veprojn pr ta br sa
m t leverdishme luhatjen e mimeve n treg




Prparsit e ekonomis s tregut ndaj ekonomis s komanduar

Ekonomia e tregut Ekonomia e komanduar
- Vendimet pr zgjidhjen e problemit themelor
t ekonomis, merren n treg, nga individt
dhe ndrmarrjet afariste.
- Konsumatort dhe menaxhert duke qen
ekonomikisht t lir, vendosin t konsumojn
ato t mira e shrbime q u sigurojn fitime m
t mdha dhe jan m komptitive n treg.
- mimet e t mirave prcaktohen nga vet
forcat e tregut (rolin kryesor e luajn krkesa
dhe oferta).
- Liria e tregut dhe konkurrencs ato
lulzojn vetm n kushtet e sundimit t prons
private dhe ekonomis s tregut, t cilat nuk
pajtohen me kufizimet, monopolizimet,
kuotimet dhe mimet e ngurta, por synojn
eficienc t subjekteve ekonomike.
- Kto vendime bhen nga disa organizma t
centralizuara shtetrore, dhe iu imponohen pr
zbatim ndrmarrjeve dhe individve.
- mimet e ngurtsuara, t vendosura nga
shteti, nuk sjellin te prodhuesit dhe
konsumatort, informacionin pr stimulimin
ose ngadalsimin e prodhimeve t veanta.
- Edhe kur ka mungesa mallrash n treg,
drejtuesit e ndrmarrjeve shtetrore nuk mund
t bjn asgj pr rritjen e prodhimit t ktyre
artikujve, sepse nuk i lejon plani shtetror i
furnizimit me inpute, fondi i kufizuar i pagave
dhe investimeve.


Kapitulli 4 MJETET DHE BURIMET E MJETEVE T NDRMARRJES

MJETET (ASETET) E NDRMARRJES

Mjetet e ndrmarrjes
Themeluesi
Mjetet: materiale, para dhe t drejta
Destinimi i mjeteve: afarist dhe joafarist
N mjete afariste: mjetet kryesore dhe mjetet e xhiros
N mjete joafariste: mjetet e konsumit t prbashkt dhe mjetet tjera joafariste

MJETET KRYESORE
- kush bn pjes
- klasifikimi sipas gjendjes
- klasifikimi sipas forms lajmruese

Vlera e mjeteve kryesore


Amortizimi i mjeteve kryesore
- amortizimi
- amortizimi fizik
- amortizimi moral

Metodat e llogaritjes s amortizimit
- vlera furnizuese e mjetit kryesor
- metoda e amortizimit kohor
- metoda e amortizimit funksional

Metoda e amortizimit kohor
- metoda kohore propocionale

- degresive

- progressive


Metoda e amortizimit funksional


Kapaciteti i mjeteve kryesore
- kapaciteti (kuptimi i gjer, kuptimi ekonomik)
- kapaciteti maksimal
- kapaciteti real
- kapaciteti optimal
- fyti i prodhimit
- kapaciteti i realizuar

Kapaciteti i makinave
- Karakteristikat:
- teknike
- me eksploatim
- njsia e kohs

Llogaritja e kapacitetit teknik t makins

Llogaritja e kapacitetit eksploatues t makins


Shfrytzimi i kapaciteteve t makins
- dallimi mes kapaciteteve

Mjetet qarkulluese xhiruese t ndrmarrjes
- e drejta

- monetat

Mjetet e veanta
- mjetet e fondit rezerv

- mjetet e konsumit t prbashkt

Burimet e mjeteve t ndrmarrjes
- si mund ti siguroj ndrmarrja mjetet


Burimet vetjake dhe t huaja
- burimet vetjake
- burimet e huaja

Burimet e prhershme dhe t prkohshme t mjeteve
- Burimet e prhershme:
- fondi afarist
- fondi deponues
- fondi rezerv
- Burimet e prkohshme













Kapitulli 6 SHPENZIMET DHE LLOJET E TYRE

Shpenzimet
Qllimi i funksionimit t do ndrmarrje

LLOJET E SHPENZIMEVE
- Kriteri i ndarjes
- Llojet e shpenzimeve

Shpenzimet e natyrshme
- Shpenzimet e lnds s puns

- Shpenzimet e mjeteve t puns

- Shpenzimet e puns

- Shpenzimet e shrbimeve t huaja

- Shpenzimet pr bashksi shoqrore

Paraqitja e shpenzimeve n vler
- Shpenzimet
- T dalat
- ka ndikojn shpenzimet

Varsia e shpenzimeve nga shkalla e shfrytzimit t kapacitetit (vllimit t prodhimit)
- Ndryshimi i vllimit t prodhimit
- Shpenzime fikse
- Shpenzime variabile

Shpenzimet fikse
Shpenzime t kapacitetit

- Shpenzime absolutisht fikse

- Shpenzime relativisht fikse




Shpenzime variabile
- Shpenzime variabile proporcinale

- Shpenzime variabile degresive

- Shpenzime variabile progresive


Shpenzimet sipas mnyrs s kalkulimit t mimit t kostos
- mimi i kostos s prodhimit

- Shpenzimet t drejtprdrejta

- Shpenzime t trthorta (indirekte, t prgjithshme)

Kalkulimet
Kalkulim
mimi i shitjes s prodhimit
Kalkulimi planor (paraprak)


Elementet e mimit t kostos
- Materiali pr prpunim

- Amortizimi

- T ardhurat personale t prodhimit

- Shpenzimet e trsishme t prodhimit

- Shpenzimet e trsishme t administrats dhe shitjes

- mimi i kostos (kostoja)

Llojet e kalkulimeve
- Kalkulimi i planifikuar (parallogarits)

- Kalkulimi i prllogaritur (prfundimtar)


Metodat e kalkulimit
Parimet themelore t kalkulimeve

- Metoda e kalkulimit divisional (kalkulimi i pjestueshm)


- Metoda e kalkulimit plotsues (kalkulimi adicional)



Kapitulli 7 REZULTATET E AFARIZMIT T NDRMARRJES

KARAKTERISTIKAT THEMELORE T TREGUT
Konsumi

FORMAT E DUKSHME T REZULTATEVE
Rezultatet

Rezultatet e realizuara mund t paraqiten prmes:
- Prodhimit (vllimi fizik ose shrbimet e kryera)
- T hyrat e trsishme
- Fitimi

PRODHIMI SI SHPREHJE E REZULTATEVE T AFARIZMIT

- Produkti
- Produkti prcakton:
- Vlerat prdoruese

- Kualitetin (cilsin e prodhimit)

- Asortimentin


E HYRA E TRSISHME SI SHPREHJE E REZULTATEVE T AFARIZMIT

- E hyra e trsishme
- Vllimi i prodhimit

- mimi i shitjes
- Bruto prodhimi

- Tregu

- Vlera e shpenzuar


E ARDHURA DHE FITIMI SI SHPREHJE E REZULTATEVE T AFARIZMIT
E ardhura









PARIMET EKONOMIKE T RIPRODHIMIT
Rezultatet n mnyr sasiore mund t paraqiten n kto mnyra:
- Sasia e prodhimit (Q)
- Vlera e prodhimit (V)
- E ardhura (A)
- Fitimi (F)

3 Parimet ekonomike t afarizmit t ndrmarrjes
- Produktiviteti
- Ekonomizimi
- Rentabiliteti

Produktiviteti

Koncepti dhe kuptimi i produktivitetit



Faktort e produktivitetit



Prcjellja e realizimit t produktivitetit


Ekonomizimi

Nocioni dhe kuptimi i ekonomizimit



Faktort e ekonomizimit
1. Faktort objektiv (shoqror dhe teknik)

2. Faktort subjektiv

Matja e ekonomizimit





Aplikimi i parimit t ekonomizimit

Rentabiliteti

Nocioni dhe kuptimi i rentabilitetit



Faktort e rentabilitetit



Shprehja e rentabilitetit


Zbatimi i parimit t rentabilitetit