Autorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n

internet, e kan vetm kto faqe shqiptare:

www.sa-kra.ch
www.syri3.com




ANKTHI I ART

(Roman)



Autori:
Lebit Murtishi



Redaktor:
Kadri Sherifi



Lektor:
Isuf Ismaili



Kopertina dhe
Prkujdesja kompjuterike:
Kadri Sherifi








Lebit Murtishi







ANKTHI I ART

(Roman)











2009


































- At dit ishte zgjuar heret; ishte
zgjuar si i rrahur me litar t lagur, si
thuhet ksaj ane, dhe ishte nisur drejt kr-
oit t lagjes, q e kishte disa minuta larg
shtpis...
- Atje duhej t laj syt dhe t rrfej
ndrrn q kishte par nj nat m
par...
- Sipas nj bestytnie, t mbetur prej
kushedi se `kohsh, uji i mirrte me vete
dhe i drgonte n botn e pakthim-t
ndrrat q nuk plqeheshin.
- Ksaj here, ai nuk deshte ta marr
uji ate q kish ndrruar, nuk deshte ta
drgoj n botn e prtejme, deshte t
kundrtn...
...ndrra nuk ishte e trisht, as e kobsh-
me, ishte e bekuar, prandaj deshte q
edhe kjo ndrr t rrfehet te kroi, por
me nj lutje q sa m shpejt t jetso-
het. Pr ndrrat e paplqyeshme kishte
lutje tjetr, t kundrt.
- Udhs pr tek kroi, n rrnjt e
siprfaqshme t nj arre t mome,
gjeti kryeplakun e lagjes, q kishte mbu-
shur llulln me duhan shafran t idht,
dhe tymoste, jo vetm degt e arrs q
dukeshin sikur digjen, por t gjith lagj-
en... Pa u afruar mir e prshndeti: mir-
mngjes xha Q...
- I foli shum shkurt sepse e dinte q
ai nuk paraplqente t flas me t ri-
njt... ishte nj goxha zemrak, nj go-
xha zamanli. T rinjt thoshte, gjer t
martohen jan axhaminj, e pas martese,
se `bhet.
Thjesht, ishte aq i ngurt n bindjet e
veta, sa s`kishte bir nne q ta `bind...
...Ishte, si t thuhet, nj monument i gja-
ll i shekujve t shkuar.
- Ana tjetr, ose faqja e bardh e ktij
monumenti, ishte bujaria.
Ai, kishte s`kishte pr vete, u shrbente
njerzve t lagjes me gjithka q i kishte
dhn Zoti.
Pr kt edhe nderohej e mbahej n go-
j pr t mir nga banort e asaj lagjeje
kodrinore...
- Dikur, si nn mustaqe, u prgjigj: e
mira t gjett! Prgjigja qe e shkurt dhe
pa i ngritur syt t shoh se kush sht...
- Si pr inat, e pyeti dhe njhere Goni
si fjete mbrm?
Si mbreti n ferra - foli pak ironishm,
duke ia br me dije q ta lr t qet...
- Nuk e zgjati m tej.
U ngjit kodrs prpjet, ku shihej tek-tuk
ndonj lule - bajraku ngjyraprzier: kuq,
kaltr, verdh e tjer...
- Kto lule rriten fare natyrshm, pa i
vn dor njeri, ve se kputen e shku-
len dhe me rrnj, nga gomert q sillen
posht e lart pa kapistall tr ditn e
gjat...
- Nuk thon kot: gomert, ve nga
gomarllqet njihen...
- Uji i kroit ishte i vetmi burim i asaj
lagjeje, q shtrihej si nj piktur parajse
n dy kraht e nj prroi t that.
Prroi vinte vetm n pranvern e her-
shme, kur nuk i hynte n pun askujt.
Rrall her vinte n vjesht.
- Ndrsa vers, kur fmijt luteshin
pr nj pik shi, prmes nj rituali t lash-
t pagan, prroi heshtte si t`ishte i shur-
dht...
- Kur ndodhte q t bnte ndonj pr-
jashtim, pas shirave rrebeshe, gurt q
sillte nga malet, rrzonin shpesh edhe
muret e oborreve...
- Ky ishte prroi; ai q s`e njihte gju-
hn e lutjeve t fmijve, t etur pr nj
pik shi...
- Derdhej ai shpesh si nj bish nga
kodrat thik t pjerrta, dhe bnte krdi
mbi gjithka q i dilte prpara.
Ishin ngritur nj varg pengesash me rra-
sa gursh, pr t zbutur sadopak trbi-
min e tij, megjithat, ai hidhte rket mbi
rrasat si shpata demoniane, dhe mirrte
me vete t gjitha pengesat e vna nga
fshatart.
- Pr t mos qen mosmirnjohs,
duhet t prmendet nj e mir e vetme e
tij; nj e mir q u l fshatarve tek dera
pasi trheq ushtrit e rrkeve.
sht rra e qelibart ajo q mbetet si
gjurm e dobishme, mes gjurmve t
shmbjeve dhe shkatrrimeve.
- Kjo dukuri edhe mund t mirret si
nj ujdi e imponuar mes prroit dhe fsh-
atarve t varfr...
- Gonit, duke pshpritur me z t ul-
t sipas rregulls s vjetr, iu afrua pas
krahsh kryeplaka e lagjes, syve dhe ve-
shve t s cils nuk i shptonte gj pa
vrejtur...
- T mora vesh - i tha, ndrr t mir
paske par...
- Po ti, nga mbive ktu si hithr!..
- Me tonin q foli, ia bri me dije se
nuk i plqeu aspak prgjimi i saj...
- Dgjo biro! - filloi plaka me z m
dashamirs, me aq sa di un nga kto
pun dhe sipas ndrrs q ke par, kop-
shti i gjelbr tregon nusen tnde, ndrsa
guri i zi n mes t kopshtit, sht nj pe-
nges q do t dal prpara ktij fati t
mbar...
- Plaka iku pa thn asgj m tepr.
- Ai mbeti prball kroit edhe nj co-
p here, duke sjell e pshtjell n men-
dje gjykimin e plaks, q foli me aq sig-
uri si t kishte fatin e bots n dor...
- Nga mesi i lagjes ishte nisur pr n
krua grupi i vashave t mbuluara me gje-
the shtogu, duke mrmritur fjalt e ritu-
alit t shiut: dordoleci bie shi, dordol-
eci... fjalt tjera nuk kuptoheshin mir
nga kodra ku ndodhej ai.
Ato, duke psritur tekstin e ritualit, fute-
shin npr oborret e shtpive, ku shpr-
bleheshin me nga nj grusht miell dhe
strpikeshin me nj en t mbushur me
uj...
- Nga qullja e teprt e rrobave, Sheg-
s, bukuroshes s fshatit, i dukeshin si
dy diej para agimit, shenjat e bulzimit
n gjoks...
- Kur u afruan pran kroit, ku bhej
prmbyllja e ritit, Goni, edhepse sipas
zakonit duhej t largohej, qndroi n ve-
nd...
- Vashat nuk mund t trhiqeshin pr-
ap, sepse ather i tr rituali shkonte
kot, do gj duhej t niste nga e para.
Madje, duhej t prisnin edhe shenjat e
Hns pr t rinisur ritualin tjetr...
- Ai qndronte n nj knd, ato lahe-
shin me gjith rroba n krua, pr t prov-
okuar qiellin q i kishte harruar...
- M par se qielli, u provokua Goni i
ngujuar prball tyre dhe q nuk e dinte
n ishte apo s`ishte e vrtet ajo q po
shihte me syt e tij.
- Shega, kur vrejti syt e Gonit t
ngulitura n gjoksin e saj, pr t mbuluar
m mir at pjes t dukshme t trupit,
trhoqi kmishn e holl teposht, pa e
kuptuar se me at trheqje t kmishs
do t trhiqte pran vetes edhe Gonin,
q kishte qepur syt n trupin e saj, dhe
i dukej vetja sikur ndodhej n kopshtin
q kishte ndrruar nj nat m par...
- Kur filloi shprndarja e tufs s va-
shave ai mori guximin, u afrua, dhe i pre-
ku dorn..
- Prit pak - i tha - vetm pak, por syt
nuk i lviznin nga vendi i piketuar m
par... sikur priste prgjigje nga gjoksi i
saj, q, tashm i fryr nga ankthi i papri-
tur, deshte t dal mbi kmishn e plh-
urt dhe t shtrohet n duart e tij...
- Ajo e deshte q nga fmijria djal-
oshin e ngujuar tek kroi, e deshti edhe ai
ate, por kur s`kishin qen kaq afr njri
- tjetrit, dhe kaq larg njkohsisht...
- Ajo harroi n ast syt q prgjonin
do lvizje t padenj t vashave t
rritura...
- U afrua m pran Gonit, dhe deshte
t thot dika; dika t pathn m par.
Por, u tradhtua nga vetja, filloi t dridh-
et si thupr...
- Mos ke ftoht? - je br qull...
- J o, jo, nuk e di... i mbeti fjala n
fyt... Nesr jemi tek ara e malit, do vish?.
- Patjetr, atje do m gjesh, rreth bur-
imit.

* * *

- T nesrmen kishte mbrrir dy a tri
or prpara kohe tek vendi...
- Shega djersinte n mes t ars, ai
djersinte n mes t pyllit.
I dukej se nuk ec koha, se kishte mbetur
tek kroi i lagjes dhe s`bnte nj hap pr-
para...
- Nn... kam nevoj... e theu hesht-
jen Shega e br prush...
- Futu n pyll - i tha e ma e mos u
vono... Fluturoi si zog i trullosur dhe u fut
n pyll...

* * *

- Dikur von filloi t vesoj...
- Do kemi shi grua, bereqet, bereqet..
foli hareshm kryefamiljari...
- Kur pa q ajo nuk prgjigjet, u kthye
nga ajo dhe i foli po aq gzueshm: do
bie shi grua... Ajo, vrejti t bijn q vin-
te nga pylli me flok t shprishur dhe u
tremb, u zbeh si kufom...
- `ke nn? - a s`po gzohesh q
po veson? - do bie shi nn...
- Po moj bij, po... po flokt?
- I shprisha nn... i shthura q t bj-
er shi pa pushim, q sot e gjer n am-
shim...
- Goni e shihte nga thellsi e pyllit t
atin e mrrolur t Shegs, dhe mrrolja e
tij, tej n mes t ars, i dukej si guri i zi
n mes t kopshtit, q ndrroi dy net
m par...

-II-

- Si u nda nga i kushriri, n kthesn
e par shquajti dy hije t lvizshme.
Gjersa prpiqej t kuptoj se `mund t
ishin, njra hije bri nj hap drejt tij dhe i
foli n emr.
- Goni! - jam un Ceni!.. a t kujtoh-
em!
- U ndie i hutuar n ast.
- Si e lshoi dorn pr t prshnde-
tur, e njohu...
- Ishte djaloshi q kishte takuar n
spitalin e kryeqendrs kur i kishte vdekur
gjyshi...
- Po, tash t njoha, Cen, dhe e prq-
afoi vllazrisht.
- Pastaj i lshoi dorn t panjohurit...
- Ky sht miku im, tha Ceni, duke
dashur sa m shkurt t flas...
- Kemi nj hall t madh Goni, dhe e
njoftoi pik e pr pe me hallin q i kishte
prur at mbrmje n fshatin e tij...
- Goni u prpoq t`i marr n shtpi
dhe t flasin me koka t ftohta...
- Nuk ju kuptoj tha...
- Goni! Ndrhyri srish Ceni, duam t
ikim matan kufirit, t ikim sa m larg, sa
m larg...
- T ikni?
- Po Goni, t ikim...
- Po...
- Mos pyet m shum, duam t...
- Nuk e besoj! Ti Cen m ke folur aq
shum pr kto ikje t mallkuara, e tash,
tash krkon vet t iksh...
- J o, jo nuk e besoj...
- T lutem Goni, mos e zgjat m tep-
r, pr t tjerat do flasim rrugs...
- Cigaret i ndizte me nj zjarr, njrn
pas tjetrs, sikur digjte mallin me te, sik-
ur digjte fatin e nemur...
- Fatin, at krkonin ta djegin t gji-
th, por s`kishin fatin e Cenit q mbante
zjarrin ndezur n duar, dhe saher desh-
te, ia vinte fatit n zemr, n shpirt, n
palc... Dhe, kur s`i mjaftonte kjo, i kthe-
hej vetes; e shndrronte qnien e tij n
fat t pafat dhe i vinte zjarrin n zemr,
n shpirt, gjithandej ku mund t mbrrin-
te zjarri i nj cigareje q nuk shuhej ku-
rr n ato gishta t gjat e t holl, si sh-
tiza...
- Mos shpejtoni, ejani sonte tek un,
pastaj shohim...
- Ata, her njri, her tjetri, kmbng-
ulnin n t tyren.
Goni, i gjendur mes kurdhs dhe ekan-
it, prpiqej q t`i bind t trhiqen nga ai
vendim i shpejtuar, sipas tij...
- Po mir, ndrhyri srish Goni, sa
pr t zvarritur bisedn gjersa t erret
mir, pastaj mendonte se do ta ket m
leht, - meq nuk u pret puna, ather
m lejoni vetm nj ast, sa t shkoj t
njoftoj familjen se do t vonohem sonte
dhe nisemi.
- Na kupto o burr i dheut, i tha prap
Ceni, ti vetm na prcill ku duhet, t tje-
rat i dijm vet ne. Na e bj kt nder dhe
ktheu pastaj...
- S`kishte `bnte m tepr, vendosi..
- T kota qen lutjet e Gonit, ata kish-
in vendosur t kalojn kufirin sa m shp-
ejt, si era...
- Nuk e zgjati m tej, vendosi t`i pr-
cjell shokt gjer n pikn kufitare, pa u
menduar se do t detyrohet edhe vet t
ndjek rrugn e tyre...
- Kurr m par s`i kishte shkuar me-
ndja t arratiset, edhepse kufirin e kishte
vetm disa qindra metra larg shtpis.
- `sht e vrteta, ky far kufiri nuk
ka ekzistuar m par. Kt, kufirin, e ve-
ndosn tashti von, kur Goni ishte n kl-
ast fillore. Q ta dini pra, kufirin e vend-
osn Fuqit e Mdha pr ta ndar edhe
njher n copa m t vogla, fare t im-
ta, trojet e lashta t shqipeve po aq t
lashta...
- Po pse xhanm n copa aq t im-
ta, mund t`i shkoj mendja t pyese dik-
ush q e prdor trurin ve pr gjum e pr
sefara... Shqiponjat, q ta dini, nuk jetoj-
n dot n biruca t ngushta, ato duan qi-
ellin, qiellin... Dhe... pr t`ua zn frym-
n njher e mir, q korbat t jen t
lira, u coptohen erdhet, u mbyten zogj-
t, q pastaj mos ket mbret m n qiell,
t nxihet qielli, t bhet skterr nga soji
i korbave krmngrnse..
- Pra, sht soji i errsirs ai q ka
vendosur kta kufij, sht pjell e pje-
llave t hershme t mesjets po kaq t
errt... Ndaj v kufij n zemr, n Shpirt,
n palc.. kudo q dhemb, kudo q djeg.
- Dhe shqipja duhet t`i duroj dhimb-
jet, ndarjet, kufijt.. T duroj duhet gjersa
zogjt e saj t mos pyesin m pse, nga,
si? - T mos pyesin, po t mbledhin
gjith zjarret e shekujve dhe t`i vn fla-
kn asaj pjese t qiellit t tyre q ua la
Zoti trashgim, dhe t pastrojn milime-
tr pr milimetr shenjat e ndarjes, t r-
na e t mbetura nga koht e errta e
nga koka t errta...

-III-

- Ata u nisn t tre...
- Goni i njihte mir shtigjet e fshe-hta,
prandaj ecte prpara, ndrsa dy t tjert
e ndiqnin prapa pa thn asnj fjal...
- Q n fillim u morn vesh q t mos
flasin fare gjat rrugs, t heshtin e t
hapin syt. T ecin mbi gjethet e thar e
t jen m t leht se gjethi, m t leht
se era... Ndryshe, nuk i dihej... Kur t af-
rohen n pikn e caktuar, prej ku duhet
t hidhen matan, nj shenj t vetme
do t jap Goni...
- Tjetr asgj... heshtje e pafundme,
nj shenj me dor, dhe ata, n at mo-
ment duhet t lshohen me vrap sa m
t shpejt q t futen n pyll n ann
tjetr t kufirit...
- Iu afruan vendit t rrezikshm, aty
ishin vrar kushedi sa shqiptar nga for-
cat kufitare fqinje.
Pa e kuptuar as vet, kishin shtangur n
vend t gjith, sikur kishin marr urdhr
t prer t mos lvizin nga vendi. Ishte
zona neutrale, zona ku ishin prer t gji-
th drurt e pyllit, dhe mu pr kt arsye
aty ishte rreziku m i madh gjersa kalo-
hej kufiri.
- Hna u ndihmonte pr t par fyty-
rn e njri - tjetrit.
- E vetmja ndihmtare dhe njkoh-
sisht denoncuese ishte Hna; ajo, n nj
an u bnte drit pr t par rrugn, n
ann tjetr i denonconte tek rojet e kufirit
si shkels t ligjit...
- N ndrkoh, njri prej shokve iu
lut Gonit q t kalonte bashk me ata n
ann tjetr t kufirit dhe t`i orientonte
nga duhej t vazhdonin m tej, sepse, jo
vetm nata e errt, por edhe mosnjohja
e terenit ishte penges serioze, t ciln
vshtir se do t mund ta kalonin pa ndi-
hmn e Gonit...
- Pa u menduar shum, u nisn s
bashku pr matan kufirit, ose pr n to-
k t huaj, si i thoshin ata q s`e njih-
nin mir vetveten, ata q nuk i ndjenin
rnkimet e saj, kur detyrohej t`u hap
varre fmijve t vet q vinin nga ana e
ndar e trupit t saj...
- A thua u shkonte mendja ktyre t
rinjve se kalojn nga nj pjes n pjesn
tjetr t robruar t Atdheut...
- N ato aste ata vetm nj synim
kishin; t kalojn pa nj ther n kmb
dhe t gjejn ndonj pun, pr `shkak
edhe kishin marr kt udh me plot rre-
ziqe...
- N tokn q sapo kishin shkelur,
flitej e njejta gjuh, kndohej e njejta k-
ng, ishte gjithka e njejt, madje edhe
robria ishte e njejt...
- E vetmja gj q i barazonte n kt
rast...
- Edhe prmasa e dhuns, vrasjeve,
burgosjeve, ishin n unison me prma-
sat q ushtroheshin n ann tjetr t s
njejts tok... Megjithate njeriu, mendo-
nin t rinjt, ka t drejt t provoj fatin...
ndrra e tyre ishte t gjejn pun si rro-
gtar, ose si argat krahu tek ndonj ba-
shkatdhetar i ans tjetr t kufirit, dhe
pasi t gjejn ndonj shteg pr t ikur
m tej, drejt vendeve perndimore, t ik-
in tutje, sa m larg, sa m larg ferrit q
kishin krijuar hijenat e karpateve n tro-
jet e tyre.
- N astin q kishin menduar se kal-
uan rreziqet, u dukn dy hije t arma-
tosura q afroheshin drejt tyre me hapa
t kujdesshm dhe me tytat e armve
drejtuar nga trupat e t panjohurve...
- Heshtje varri mbretronte n t dyja
palt q fati fatkeq i ballafaqonte shpesh
me vdekjen n kt kufi t vendosur nga
bijt e vdekjes.
- Djemt prisnin fundin e ksaj udhe
pa krye, kurse ata t ans tjetr, lviznin
me nj kujdes t tepruar, ngaq, prvoja
e ngjarjeve t shpeshta n kt teren,
kur kishin rn viktima edhe nga ana e
tyre, i kishte msuar ta shtojn kujdesin.
- N ato aste ankthesh t dyansh-
me, u ndje nj shushuritje gjethesh, q
nuk dihet n i krijoi era apo kalimtart
tjer ilegal, q ishin t shpeshta n at
vendkalimi... Kaq u desht, q roja q vin-
te drejt tyre t shtrihet prdhe dhe t
qlloj me breshri n drejtim t zhurm-
s... Ishte ve nj zhurm e ers s nat-
s, dhe trishtimi prmblodhi prpara bijt
e vdekjes... aq duhej, vetm nj zhurm
e vetme... Sikur foli toka a rnkoi nn k-
mbt e huaja, dhe ata, gjysm t vdekur,
luanin rrolin e klonve n palestrat e cir-
kut: qllonin nga mundnin, por jo me ar-
m shkollore, armt i kishin t vrteta,
vdekjeprurse.
- Goni mblodhi veten i pari dhe u l-
shua me vrap n drejtim t pyllit, pas tij u
nisn edhe dy t tjert...
- Armt u shkrehn edhe n drejtim
t tyre, por, ishte pylli i dendur ku ishin
futur, q u doli, si prher udhtarve t
nats n ndihm, vetm jo t gjithve;
Goni e mori nj plumb n pjesn e sipr-
me t kmbs s djatht, dhe me kt,
filluan ankthet dhe pikpyetjet shtes pr
udhtart e fatit fatkeq...
- Pasi e lidhi dhe e shtrngoi mir me
nj shami t Cenit plagn, vazhduan rru-
gn pa menduar se ku shkojn. Ishte
nat dhe e vetmja gj q krkonin prej
nats ishte, t`i shpie sa m larg kufirit...
sa m larg vdekjes...
- Dikur u lodhn, sidomos Goni i pla-
gosur. U ndaln n nj lugin, ashtu t
br qull, sa nga vesa q kishte filluar t
bjer, sa nga avujt e trupit, sa nga bal-
trat q shkilnin pa i vrejtur fare... Koh
pr pushim nuk kishin, koha nuk priste...
- Duhej t vazhdojn, t ecin udhs
pa krye gjersa t gjejn cakun e shpr-
ess, q ikte prej tyre, ashtu si iknin bij-
t e vdekjes; shtinin n ajr dhe iknin tut-
je, iknin si t dehur...
- Dielli kishte lshuar rrezet e para
maj maleve ku ecnin t rraskapitur si t
pajet mbi lndin, bijt e shqipes... Go-
nit i ishte njtur kmba dhe duhej patje-
tr t futen n vendbanimin e par...

-IV-

- Qyteti i duket si i huaj, si i tjetr-suar
...Kishin koh pa u par sy m sy... Mbi
trotuaret e mbushur me shtylla neo-nesh
lvaren lisat krahgjat ...Vargu i lisave
t panumrt i bhet si varg ushta-rsh t
ngrir nga akujt...
- `pamje? -shikon dhe pshertin.
- Duke u mbushur me ajrin e dheut t
vet, u ngjit mbi muret e rnd t kshtje-
lls, dhe mori gjith qytetin n sy...
- `portret!..
- Nga ky knd, lisat e vargzuar, mar-
rin pamjen e nj kurore t derdhur mbi
qytet, n prag t ndonj feste lulesh.
- `portret, `portret!..
- Portreti m i prafrt me koht e la-
shta, t harruara...
- Askush s`di t rrfej pr vjetrsin
e lisave mahnits, q mbulojn udh-t e
ngushta si me duvak nuseje legjendash
...Askush s`di t rrfej.
- Pr vizitort e rastit, rndsi ka pa-
mja q u del prpara n prag t qytetit,
pyetjet tjera e humbin kuptimin, ose avu-
llohen n syt e prmallur pr t djesh-
men e largt, q pasqyrohet kaq imt-
sisht n kt qytet.
- E `kuptim do kishte nj pyetje m
shum a m pak... `kuptim!..
- Lisat krenar, pavarsisht moshs,
vazhdojn t tundin kraht shprfillshm
gjer n tok, e t prekin gurt e kalldr-
mit shekullor, pr t`ua fshir born e mb-
etur n rrudhat e gropzuara nga koht.
- N majat e tyre, q duket se prekin
qiellin e kaltr, bisqet e par po ngre-jn
krye... Sikur i luten diellit t zjarrt, t`i
marr n gji e t`u hap rrug drejt kaltr-
sive...
- N do cep t qytetit bie er pran-
vere...
- Pranvera po zgjohet nga gjumi...
...Edhepse e lodhur nga ret, ajo po zgj-
ohet, po merr udht...
- J a melosi i kngve t lumit, ja ngj-
ethjet erotike q projn kto kng
gjer n ant e skajshme t udhve gjarp-
rore...
- J a, ja... `t shoh, `t ndjej tjetr
tha... I tr qyteti gumzhin nga lvizjet
e kmbsorve, q duken si t progra-
muar, sikur t ken nj telekomand pas
shpine q i shtyn t ecin, t ecin pafund-
sisht...
- Edhe vashzat e brishta, ca me gr-
sheta, ca me flok t derdhur, lvizin ha-
reshm e t shkujdesura, njejtshm si
kraht e lisave mbi trotuar...
- Asgj nuk e prish imazhin pranveror
n syt e qeshur t tyre...
...Ato jan n botn e ndrrave q ve
kjo stin mund t`i kuptoj...
- `pamje sht kjo o Zot!..
- Tutje, ur e gurit, me katr harqet si
katr rafte prplot mistere, qndron mbi
lum e flet me shekujt, si flet do gur,
do krua e do lis n kt qytet...
- Ashtu si gjysm i dehur nga malli i
gjat, i del prpara shtpiz e vogl...
Eh, sa e madhe sht kjo shtpiz, tha -
sa e shtrenjt, sa e shenjt...
- Iu duk se ndjeu nj zhurm...
- Po, po, zhurmonte heshtja n sht-
pizn q mbante hapur dyert mbi nj-
qind vjet. Mbi njqind vjet, mbi pragun e
saj t shkrumuar sa e sa her me zjarre
shekujsh kopil, dgjohet nj kolle e tha-
t; nj kolle e mbetur npr mindere nga
thithja e helmeve t kohs...
- Nganjher kollen t gjith, i tr
qyteti...
...sht dhimbje shekujsh, dhimbje she-
kujsh...
- Hna, si lnesh e prgjruar nga
afshet e mbrmjes, ka hapur kraht n
horizont dhe prgjon duhmat e skutave
t errta...
- Dikur...
- Dikur - tha, kam qen edhe un pje-
sz e ksaj harmonie hyjnore, q prs-
ritet sonte si nj ndrr e thyer...
- Ktu, tek derdhet me ritm Shpirti
ujt e ftoht t Shadrvanit, sikur m
shfaqn gjurmt e mia...
- Nuk e di `koh ishin...
- Eh, koh, koh, t njjta mbett, t
njjta... koh t pakoh...
- Nuk dihet `stin vjen e `stin ik...
sikur e shtyjn njra - tjetrn; asnjra pa-
qe nuk gjen...
- Eh Zot, o Zot, - a ka kjo tok zotin e
vet...
- Dhe pshertiu edhe m thell...
- Askush s`m njeh, tha, ve gurve
q kam shkelur dikur... ata nuk flasin
sonte... Ndoshta me heshtjen e ftoht,
m thon di, q un, edhepse s`e kup-
toj, e ndjej... E ndjej q thon di... di t
mistert... kushedi...
- Dua t`i dal dikujt prpara e t`i them
nj fjal sa pr t shprlar gojn, sa pr
t ngushlluar Shpirtin. Por s`di kujt, s`di
kujt... T gjith m duken t huaj, t gji-
th ikin dikah... dikah q un s`e di...
- M duhet dhe mua t ik dikah... T
marr nj udh n sy, sa pr t ln pr-
shtypjen e iksit, si gjith t tjert... t ik,
t ik...

* * *

- Me kto persiatje t prziera me
mall pr qytetin q s`e kishte par prej
tre vjetsh, u nis pa rn shum n sy
pr n fshat. Fshati Shkoz do t jet ta-
sh e tutje vendbanimi i tij i ri... Rrugs
ishte fillikat. Me pamjen e pranvers mbi
qytet, kishte mbushur syt dhe Shpirtin...
Dhe pyeste veten: prse t mos kemi
vend n shtpit tona!.. dreq o pun!..




-V-

- Ikn ditt e stinve t bukura...
- Ai, tashm me emr t ri, vazhdonte
t pres n ethe ditt e pranvers s
madhe, dhe t kthehej n vendlidje...
- S paku kshtu ndrronte.
Edhe shokt q i la n burg kshtu i pat-
n thn...
- Mallin q e diqte si prush n Shpirt,
nuk ia kishte thn askujt. As plakut t
Malajve, tek i cili gjeti familjen e dyt, ku-
rr s`i tha asgj... Dukej i qeshur e i lum-
tur prpara t tjerve, sikur e gjith bota
t ishte e tij...
- Vjeshta kishte hyr... Por me dhm-
bt q krcllonte, sikur thoshte: bhuni
gati... Bnte ftoht, shum ftoht...
- Dimri, pa pyetur kalendart e varur
n mure, kishte nxjerr fytyrn e tij maj
maleve.
- Kishte ngritur kreshtat e bardh dhe
po afrohej si i drojtur.. E dinte q s`e ka
kohn, q ishte i parakohshm, po, ec e
ndale!..
- Ai erdhi e shtiu n dor do cep t
natyrs q mun d t shihte syri...
- Koht e prudnuara, do thoshte di-
kush, prudnojn edhe natyrn!..
- Nn at mbules t bardh, fshati
linte prshtypjen e nj paqtori t ardhur
nga kopshti i parajss...
- Ndonj tymtar i rall, ishte shenj-
dhns i vetm i jets n fshat...
- S`mbahej mend t kishte rn kaq
bor ndonjher pa kaluar vjesht e dy-
t...
- Pun e Zotit, atje nuk duhet t pr-
zihemi... Pshprisnin fshatart n hesh-
tje dhe dukeshin si t trembur nga dimri i
beft e i acart...
- Mbase kishin t drejt...

* * *

- Na mbetn gshtenjat pa mbledhur,
- i tha t shoqit plaka e Malajve.. Ai ishte
ulur n nj cep t vatrs, dhe hiqte tespi-
t e qelibarta, pa i vn veshin fjalve t
plaks.
- Hern e dyt e ngriti zrin e jerr
pak m lart, dhe duke i prekur supin e
krrusur, i prsriti refrenin e njejt...
- Ai, edhepse s`deshte t mirret me
tekat e saj, u detyrua t flas...
- Eeeh, moj plak... avazin tnd ke ti,
nuk sheh se `bhet n bot, po t mbeti
mendja te ato t shkreta...
- Shfryu plaku si t kishte ardhur nga
nj udh e gjat me nj barr njokshe
ngarkuar...
- Plaks iu desht t pres edhe nj
cop here, q ai t thot dika tjetr.
- Por ajo s`deshte q ai t flas aq
preras dhe me rromuze. Asaj, do fjal e
pakapshme pr mendjen e saj, i bhej
rromuze... Shpesh her, nga q nuk ku-
ptonte menjher at q dgjonte, grind-
ej me plakun gjersa ai dorzohej... Ai do-
rzohej i pari gjithnj... kishte durim t
uditshm...
- Pas kmbnguljes s plaks, u kth-
ye me fytyrn e lodhur nga ajo, dhe i foli
m but: - thuaj shyqyr plak! - shuqyr
q i mbuloi bora, se ato t mallkuara, kur
pjellin shum, kob ndjellin, - thoshin t
momit dikur...
- Duke dashur t`i jap fund ksaj bis-
ede pa krye, prplasi mashn n zjarr sa
pr t shfryr dufin e brendshm, q e
mbante me vite me vete dhe vetm pr
vete...
- Askujt nuk ia hapte barkun, si thu-
het prve kaakut t shpells, t cilit
ende nuk ia dinte as emrin e vrtet...
- Por i besonte... kaakut i besonte
se ishte mik i miqve t tij, mik pr
koke...
- Ahuaaaaa... ndrhyri srish pla-ka...
- `m duhet bota mua? - un kam
hallin tim dhe t shtpis sime... Sa pr
ata t momit q thua ti, ashtu thoshin
vrtet, ama gshtenjat nuk i linin t`ua
mbuloj bora...
- Me kaq, mendoi se i tha t gjitha.
- Posa u nis nga dera, plaku ndrhyri
me nj z m urdhrues, pr ta mbyllur
njher e mir kt fjalosje t kot.
- Mos jam un fajtor q erdhi dimri
kaq papritur? - he, fol matufe, fol se m
plase... Zri i tij i ngritur e zgjoi nipin e
vogl, Lulin, q flinte n krahun tjetr t
vatrs...
- Luli piu nj got me uj, dhe u afrua
tek dritarja e vogl ku mbante i gjyshi
takmin e duhanit. E zgjati kokn jasht
pr t par balon e tij t dashur se mos
ia ka mbuluar koliben bora, dhe u kthye
prap n shtratin e ngroht.
- Plaku, prcillte me syt e lodhur do
lvizje t t nipit... Tek ai shihte t sot-
men e hidhur, ndrronte t nesrmen e
afrt, por dhe t shkuarn e largt e pas-
qyronte n syt kaltror t t nipit pes-
vjear, q e kishte mbi gjithka n jet...
Luli e mbante gjall Shpirtin e tij; e nga-
zllente, e hidhte e priste si lodr f-
mijsh, dhe e kthente rishtas n koht e
vdekura t s kaluars, q s`gjenin as
prehje, as ngushllim...
- Mundohej plaku i lodhur, por kot.
- Nuk pyeste njeri pr asgj. E pyeste
vetm vetveten n heshtje, dhe he-shtja
zhytej edhe m thell n zemrn e njeri-
ut q s`e kishte kursyer jeta pr asnj
ast.
- Qkur kishte par diellin pr her t
par dhe gjer n ditt q po kalonte,
s`mbante mend t ket dalluar gzimin
nga hidhrimi, gjithnj n ift i vinin..
- Mundohej t`i harroj ca copra ngja-
rjesh t s kaluars q i rndonte Shpir-
tin, por, e pamundur, as harrohej dhe as
kujtohej mir, gjithka si n mjegull i vin-
te, ndaj edhe u kishte vn emrin koh
t vdekura ngaq deshte bashk me
koht, t mbuloj n tokn e zez t gji-
tha kujtimet e idhta, t cilat nuk i shqe-
peshin pr asnj ast plakut t Malajve...
- Luli ishte ai q e hidhte n ato koh
dhe e kthente prap nga po ato koh.
- E kishte edhe Astritin, por Luli ishte
i pari, i pari i gjenerats s re t Malaj-
ve... Vetm ai ia sillte pran koht e pak-
thyeshme...
- I kujtohej i ati q kishte mbetur n
shkrettirat e Anadollit, ku kishte shkuar
pr t fituar bukn e gojs...
- Kurr m nuk ishte kthyer...
- Pas shtat vjet pritjeje, sipas zako-
nit t kohs, kishin hapur konak dhe i ki-
shin br kryeshndoshn...
- Me kto kujtime rronte plaku, pa i
hapur zemrn askujt, sepse kjo sipas tij,
trgonte dobsim tek nj burr.
- Pr kt edhe heshtte, heshtte si
nj shkmb i grryer nga dhmbi i shek-
ujve, heshtte...
- T gjitha gjmat i mbante t ndrydh-
ura n qnien e tij, q linte prshtypjen e
nj gjiganti t mbinatyrshm. Mjafton t
shohsh vetullat e bardha t tij, q, lsh-
uar mbi ata sy t mrrolur t kaft, prn-
gjajn me krah Shqiponjash.. Balli i gj-
r si det i pafund, nofullat e dala si gur
rrufeje, hunda e drejt si qiri, mustaqet
prdredhur gjer tek vesht, t kujtojn
pamjen e legjendave t lashta: Mujn,
Halilin, Gjergj Elez Alin...
- Histori e largt e bn edhe plak,
edhe t ri, edhe fmij... I biri mbante
emrin e t atit, dhe... mazallah, t kishte
fatin e tij...
- J o, jo, - i prgjigjej vetes; im bir, vr-
tet ka humbur pa gjurm, por ai sht
gjall, gjall...
- Mundohej t largoj mendimet e tur-
bullta nga koka, por ato nuk prtonin t`i
kthehen prap, posa mbiste vtm n
odn e miqve.
- Rrinte si i ngrir pran vatrs dhe
bluante e `bluante mendime n kokn e
bardh si bor...
- E shoqronte edhe plaka n at
vetmi t zgjatur, por nganjherre duhej
ta ndihmoj t ren n punt e shtpis,
dhe ather, shok i bhej vetm llulla e
mbushur spic me duhan t fort, q e
mbillte vet n ar... dhe, mendimet i lvi-
znin npr koh e i prziheshin me sht-
llungat e tymit...
- Ktu e kushedi sa vjet t shkuara,
duhanin e kishte mik t pandashm.
- Kollej sa tundeshin trart e shtpis
(kshtu i thoshte plaka prher) mirpo
ai, asnjher nuk pranonte se kolla vinte
nga pirja e duhanit... kolla i prket mosh-
s, thoshte, dhe vazhdonte me t veten.
- Gjysh, gjysh, se deshte t thot
Luli, por stepi, nuk e zgjati. Mbase e pa
fytyrn e tij t ngrysur dhe heshti.
- He... klyshi i gjyshit... sikur u kthje-
llua pak...
- Luli ishte i vogl, nuk e kuptonte ha-
llin e gjyshit.
- Ndoshta do ta kuptoj dikur, dikur
kur gjyshi i tij i dashur nuk do t jet m...
- Do t kuptoj, edhepse gjyshi i tij
nuk do t deshte q nipit t tij t`i sillen n
mendje ato mendime q ate e ln gr-
dhuc pran oxhakut, me net t tra...
- E vshtronte nipin e gzuar dhe i
bhej zemra mal.
- Tek e fundit, Luli ka edhe nj vlla -
mendonte plaku e sikur ndjehej m i plo-
t. Ishte brezi i katrt n familje q kan
qen fmij t vetm, tash ishte thyer
magjia pr t mir; Bardhajt ishin shtuar.
- Nuk i trembej vdekjes, asaj, prher
karshi i ka qndruar, por deshte t rroj
edhe pak sa t riten niprit.
- Kta jan dy - thoshte, edhe t atin
gjall e kan. (nuk e dinte q i biri kishte
humbur jetn n ujrat e adriatikut, duke
dashur t kaloj matan me nj anije t
vogl), do Zoti e shporret edhe ky has-
m nga tokat tona, e pastaj do t ket g-
zim pr t gjallt e pr t vdekurit...
- Eh, sikur ta arrij at dit...
- E shihte t nipin dhe prsriste nn
vete: kta jan dy, u shtuan Malajt...
- U shtuan...
- U shtuan...

-VI-

- Si gjithmon, qeni besnik ishte ulur
te pragu i ders dhe kryente detyrn e
tij; mbante syt katr rreth shtpis dhe
gjith asaj q i ishte besuar. Ai nuk lihte
asnjher kot...
- Madje, njher hoxha i fshatit, n
nj dasm u tha fshatarve si me qse-
ndi: qeni i Ujkan Malajt sht m i me-
nm prej disave q mbajn ders ktu,
ai nuk leh kurr, por punn e bn si du-
het ama... M pas... u koll disahere pr
t kapur fjaln aty ku iu kput... pak me
dashje, pak me zor, e shtyri veten t va-
zhdoj...
- Ndrsa ju, keni harruar si mbrohet
oborri i shtpis...
- Qeshn t gjith sa u gajasn me
fjalt e hoxhs, vetm kaaku s`e hapi
gojn...
- Atij, sikur i ngrin n vesh fjalt e
hoxhs... q i tha dhe iku, iku si i fajsh-
m, si me frik...
- Sa e rnd sht pr t mbajtur nj
t vrtet, sa e rnd...
- Po pr ta thn? -mendonte kaaku
i heshtur...
- Njerzit heshtin kur s`t kuptojn,
por kurr s`t falin po i preke n sedr...
- E till qenka psikologjia e robit, e t
shtypurit, e t prdhosurit; at q nuk e
bn dot kundr armikut, e bn kundr fq-
injit, kundr vllait, kundr vetes...
- Nuk thon kot: helmi i mbledhur du-
het derdhur diku, se t mbyt nga brenda
...Dhe, ku mund t derdhet helmi i robit
m mir se tek gjaku i vet, tek vetvetja...
Prandaj kemi kaq vllavrasje, kaq plag
t hapura, kaq dhimbje...
- Kaakun e prhumbur n kto men-
dime t astit, e prmendi nj z i njoh-
ur; nj z i ndryshm nga t tjert, m i
zvargur, m i plotfuqishm!
- Ishte zri i shitsit, q njherit ishte
edhe kryetar fshati.
- Pse hoxha nuk mirret me punt e
veta, po i fut hundt ku s`e kan vendin!
- pyeti pak me cinizm, ndrsa trbimin
e brendshm mundohej ta mbuloj nn
shtllungat e tymit, q i dilnin pr hund-
sh e pr goje, si hidhen avujt e nj bi-
she t plagosur...
- Kaaku e shihte drejt n sy, sadoq
shitsi mbulonte syt e vegjl t djall-
zuar, dhe priste t flas dikush, ndonj i
pagoj...
- Kur e pa se askush nuk flet, u ngrit
m gjunj q ta shohin t gjith, dhe ia
preu mendimin e helmt n mes... Nuk e
la t drdllis m tepr.
- Heshtn t gjith.
- Heshtn dhe prisnin.. E njihnin stilin
e t folurit t kaakut t malit.
- S`ishte her e par. Saher fliste
me mllef, ngrihej m gjunj, prekte me
njrn dor fijet e mustaqeve, dhe mirrte
hov, hov...
- T gjith u kthyen andej, andej nga
vinte zri kryengrits, zri i shpress...
- E... cila na qenka puna e hoxhs si-
pas teje or zotni? - Sokoli q ishte ulur
pran mikut t tij, si gjithmon, ndrhyri
me t shpejt: - fol, fol pra, `u nemite?
- Kryetari nuk mundi t`i duroj t qe-
shurat e qesendisshme, dhe pr t mos
u ndeshur me kaakun, iu drejtua Sok-
olit.
- Kaakun e kishte frik sa q edhe
ndr ndrra e shihte. Nuk e dinte kush
ishte, nga vinte... Pr t, q t jet dikush
armik i shtetit, t cilin ai e prfaqsonte
n fshat, mjaftonte t ishte mik i Malajve
dhe pik...
- Pastaj, miqt zakonisht rrin dy - tri
dit dhe shkojn, ndrsa ky, kaaku, e
kishte zgjatur miqsin...
- E pyeste veten me frik shitsi -
kryetar, por miqt e vet nuk i kishte infor-
muar Si duket, frika e kishte br t ve-
ten... Prandaj, pr hir t sedrs s lnd-
uar, si mbaruan t qeshurat, pr t godi-
tur rnd Sokolin, i kujtoi borxhin q i
kishte dhn koh m par. N t vrt-
et, nuk ishte nj borxh kushedi se fa-
re: ishin ca kile krip, sheqer etj... Mir-
po atij kaq i duhej...
- Edhe yt at, - i tha Sokolit, nga kto
fjal t kota e theu qafn. Ndaj... (sikur
deshti t zgjedh ndonj fjal edhe m
t rnd, m t idht) - lri fjalt e kujto
borxhin q m ke, nuk mundem un gji-
th fshatin veresie ta ushqej...
Fjalt e fundit i tha n shums, pr t
kujtuar edhe borxhlinjt e tjer, se ia ka-
n e do t`ia ken nevojn edhe m tej...
- J o or zotni, jo... emrin nuk ia prme-
ndi. Madje emrat e njerzve t shitur as-
kush nuk i prmendte, n vend t tyre
thoshin mendermethn q nuk ishte
vshtir t zbulohej nnkuptimi.
- Sokolit iu ngrit gjaku, me zor po pr-
mbahej. Kaaku e vshtroi me at dash-
urin e miqve pr kok, si pr t`i thn:
fol Sokol, vazhdo, por pak m qet, nga-
q jemi n konak t huaj, ndero zakonin.
- Sokoli e gjeti fillin ku e kishte ln
koh m par, dhe vazhdoi: nuk sht e
kot t thuash t vrtetn, si e tha im
at me shokt e vet... E vrteta, vazhdoi
Sokoli, sht nna e virtyteve, por ti q
ke shpallur pr zot interesin, dhe q ke
shitur at pak gjak t prishur q t ka
mbetur, ke harruar shenjtrin e ksaj
fjale, ke harruar sojin tnd...
- Sa pr veresien tnde, trhiqe fjaln
prap...
- Un vrtet kam pasur nevoj ndo-
njhere, por borxh pa lar s`t kam ln
kurr. Gjithmon n koh t kam pagu-
ar... Q sot e tutje, kmba ime nuk shkel
m n shitoren tnde, sikur t vdes me
gjith `kam pr nj kokrr kripe...
- Dhe doli, doli e u nis rrugs pr n
shtpi me gjith ate mllef me vete, q
s`dinte si ta mposht, si ta zaptoj. Nuk
deshte q e ma ta marr vesh se sht
fjalosur me dik... Ate... nnn, e ruante
si syt e ballit. Vetm ate kishte n sht-
pi, vetm ate...
- `pati i poshtri? - `pati q m
prmendi tim at, q nuk e di n cilin bu-
rg dergjet ktu e pes vjet t shkuara...
- `pati, `pati!..
Duke krclluar dhmbt, vazhdonte t
ec me hapa t shpejt si i ndjekur nga
dikush...
- Po... ndoshta edhe e ndiqnin.. e ndi-
qnin syt e pluar t shitsit - kryetar.
- E ndiqnin syt e atij q iu nxi fytyra
e zez sterr, por q nuk ia qiste hesapi
t shkoj m thell, edhepse e kishte kob-
uren e pusht - shtetit n brez.
- Armn mund ta prdorte n do ko-
h e n do vend, mirpo nuk ia mbante
prapanica, i mungonte gishti - thoshin
me shaka fshatart...
- Kaaku iu vu pas Sokolit, sepse ai
ishte shtatmbdhjet vje, dhe n kt
mosh q kishte, nuk i duhej shum q
t kthehej e t`ia paguaj borxhin atij q
mori guxim t`i prmend t atin n ate
mnyr...
- Disa hapa larg udhs q ndante la-
gjen e Malajve nga pjesa tjetr e fshatit,
e arrijti, e mori pr krahu, dhe duke i fol-
ur, si gjithnj, pr rndsin e vetkont-
rollit q duhet pasur n ato aste t r-
nda historike, e drejtoi nga dera e sht-
pis me porosin, q t mos bj asnj
veprim t shpejtuar q mund ta dmton-
te kauzn e madhe t Atdheut...
- Prpara Atdheut jemi prher nxn-
s, Sokol. Asnjher nuk do t rritemi
aq, sa t vem inatet tona mbi interesin
e tij.. me fjalt e fundit sikur i bri nj qo-
rtim; sikur i tha: fol si fole, por pa u nxe-
hur, pa harruar n `koh gjendemi...
- Ne, do flasim e do luftojm, si me
fjal ashtu edhe me pushk, mirpo, ter-
enin dhe kohn e lufts duhet ta zgje-
dhim neve, n t kundrtn, nuk i dihet
se far prfundimi mund t ket lufta.
Prandaj na duhet maturia.
- Ti fole shum mir dhe n vendin e
duhur. Tjetr here, q t jesh edhe m
godits, duhet t jesh m i prmbajtur...
- Si? - po a ndgjove fyerjen q m
bri...
- Sigurisht q po... njerzit e till nuk
kan arm tjetr n dor prve fyerjeve
dhe krcnimeve... Dhe ne, nuk guxoj-
m t`i armatosim me sjelljen ton.
- `do gj ka kohn e vet Sokol...
- Prpara se t ndahemi dgjom mi-
r: kur i krkuan leje nj udhheqsi t
lasht pr t vrar mbretin, ai, shokve
t vet iu prgjigj kshtu: ne, nuk kemi
dal n mal pr t vrar mbretin, por pr
t vrar mbretrin e tij, ndryshe, mbret-
rit nuk sosen kurr, dhe ne do t vazh-
donim t sillemi n rreth pa krye gjer n
pakufi...
- Po, edhe ky fundrrin u krahasua-
ka me nj mbret? - shfryu rendshm So-
koli.
- Pikrisht, - u prgjegj kaaku...
- Kta fundrrina q the ti, nuk i ush-
qen armiku vetm pr t ndjekur gjurmt
tona, kta kan edhe nj detyr q as
vet nuk e kuptojn...
- Saher pushtuesit duan ose duhet
t shkelin mbi popullin ton pr t prm-
bushur programet e tyre fashizoide, pr-
dorin si karrem ndonj t till fundrrin
si ky shitsi yn...
- E vrasin vet, ose nxisin konflikte
nga m t papriturat, pr t ndrhyr pa-
staj ashtu si dijn vetm ata...
- Po, mir... gjer kur do shkoj ksh-
tu, dhe a nuk munden ata saher q t
duan t vrasin nj spiun dhe t`u hapin
rrugn veprimeve t veta?..
- Dgjo Sokol... kshtu do shkoj gje-
rsa t lejojm neve, domethn, gjersa
t`i themi mjaft pushtuesit, ndrsa e dyta,
se ata mund t vrasin njerz t tyre sa-
her t duan pr t arsyetuar dhunn,
nuk sht produktive pr vet ata. E para:
vet spiunt dhe familjet e tyre do t tr-
hiqeshin nga veprimet e tyre djallzore,
dhe e dyta: populli nuk sht aq i verbr
q ta mashtrojn saher t duan dhe si
t duan...
- Ata nuk duan t veprojn aq haptas
sa t konfrontohen me gjith popullin,
ngaq nuk e kan ate fuqi vepruese q
t prballojn ndeshje t prmasave t
tilla.
- Qllimi i tyre sht izolimi i njerzve
t rebeluar, si i quajn ata kryengritsit,
dhe shuajtja e vatrave t zjarrit pa humb-
je t mdha... Dhe, konfliktet ndrmjet
nesh, qoft edhe m t shiturit, u shr-
bejn si arm e vetme n kto aste, pr
t vazhduar sundimin n tokat tona...
- Sokoli i mbushi syt me lot prej fjal-
ve prekse t kaakut...
- U nda prej tij duke i dhn fjaln se
do ta respektoj n vend t t atit, pasi
q kishin qen edhe shok burgu, edhe
shok ideali...
- Sokoli humbiste errsirs dhe kthe-
nte kokn pas, her pas here... I dukej
se dor e ngroht e kaakut ka mbetur
n supet e gjr t tij. At dor q i
mungonte prej vitesh. N kohn q rritej
dhe q i duhej nj dor mbi supe, Zoti i
kishte drguar nj mik t t atit si mgu-
shllim...
- Dhe ai, kaaku, edhepse i ri, detyr-
n ndaj Sokolit e kryente si prind i vrte-
t. Nuk thon kot: Zoti, t merr nga nj
an e t jep n nj an tjetr...

-VII-

* * *

- U nis pyllit prpjet me ndjenjn e
fitimtarit n Shpirt...
- Ecte dhe mendohej...
- Sikur numronte hapat...
- Pylli ishte i heshtur...
- I heshtur si bota prqark pyllit...
- `ishte kjo heshtje mortore - mend-
oi, dhe sikur shpejtoi hapin.
- Ndonjher deshte t fluturoj, t
arrij n caqet m t skajshme t bots,
ndonjher mezi ndrronte hapat...
- Sikur priste q vet hapat e akordu-
ar ta shpiejn n cak...
- Fjalosja e fundit s`e linte t qet..
...Atij, prher kur fjalosej me ndonj t
pacip, i dukej vetja n frontin e madh...
Dhe, me at ndjenj luftonte pr t mpo-
shtur armiqt, si dhe pr t bindur t pra-
nishmit n ate luft fjalsh, se e drejta
sht n ann e popullit, dhe n kt,
edhe fitorja, pa asnj dyshim, hert a vo-
n, do t jet n ann e tij...
- Ishte trup hedhur. Mbante mustaqe
q nga ditt e para t burgut.
- Vitet e burgut, kishte patur fat q i
kishte kaluar mes intelektualsh e luft-
tarsh t paepur t liris...
- Prej tyre kishte marr shumka q
i kishte munguar m par. Madje atje,
prpara se t lirohet, u kishte thn sho-
kve: u mbeta borxh, m bt shkollar
pa shkuar n shkoll, nuk e di si t`u shp-
rblehem... Goni, kishte thn njri nga
veterant e burgjeve, - borxh nuk i kemi
njri - tjetrit, borxh i kemi Atdheut...
Nqoft se nuk e lajm borxhin ndaj tij,
athere mbetemi borxhlinj t prjetshm.
Ne dijm se ti nuk do ti mbetesh borxh
Atdheut, ndaj edhe ndaj nesh do t shp-
aguesh, kur t hedhsh pushkn krah-
ve dhe t qllojsh n ball armikun...
Kur e vrejti q Goni po qante me dne-
sje, ai mori n gjoks kokn e tij, dhe pr-
mes lotve q i rridhnin pa i marr leje,
tha: tash ngrie kokn dhe nisu.. Nisu dhe
mos harro t shtiesh edhe nga nj here
pr ne t gjith...
- Mos harro...
- Po harrove do t na mbetesh borxh.
- Vetm kt borxh na e shpago, mos
harro...
- Saher zhytej n kto mendime, ka-
akut i shkonte mendja tek shitsi - krye-
tar, ose tek kryetari - shits...
- Ai ishte nj voglsir e ndotur - me-
ndonte, megjithat, ishte pjes e asaj
makinerie vrastare, ndaj duhej t ndalej,
duhej t shuhej...
- Kt pun po e mendonte shpesh
kohve t fundit, dhe do t mirrte nj ve-
ndim vetm; pa Sokolin, pa plakun e Ma-
lajve...
- Mendimet ia prishi shushuritja e nj
mllinje, t mbetur pa ushqim si duket,
dhe kishte zbritur pran shpells pr t
gjetur ndonj thrime.
- Iu pren mendimet n mes, ashtu
si qe prer edhe koh e tij n mes...
Koh q e krkonte me arm n brez.
- Deshte i lir t jet, vetm aq...
- T kthehet n fshatin e tij, tek nna,
tek Shega, vllai...
- Eh... morri frym thell, iu kujtua
dika q s`deshte ta kujtoj, s`deshte ta
zgjoj nga gjumi i harress...
- Por, a mundeshte... jo, dhe jo...
- Ishte i ri ahere...
- Shum i ri... as burr as fmij...
- Ishte diku n mes...
- Mundohej ta harroj ate ritual t pa-
prsritshm, q i vinte pran, saher
kujtonte vendlindjen, kroin...
- Ah, ritual, ritual, q mban peng nd-
rgjegjen dhe Shpirtin tim... Iu duk sikur
qiti nj duf nga Shpirti...




* * *

- Duke mbajtur n dor fotografin e
s dashurs, e zuri nj gjum... Dhe, si
gjithmon, luftonte edhe n gjum me
ndrrat e turbullta... luftonte, krkonte
at ndrrn e par.
- Askush s`e dinte hallin e tij, nuk ish-
te hapur me askend gjer n at pik. J o
se nuk besonte tek miqt e shumt n
fshatin e ri ku ishte vendosur, por s`d-
eshte t ngarkoj njeri me hallet e veta.
- Fudja, jam lufttar, i thoshte vetes,
dhe nuk duhet t prziej punt e Shpirtit
me ato t Atdheut. Atdheu m do t for-
t, t pathyeshm...
- Eh, sa turprohej ndonjher kur
mendonte se si mund t prflitej lidhja e
tij me Shegn... Sahere ia bnte kt py-
etje vetes...
- Mos jam i prapambetur? - pyetej,
por besonte; besonte se edhe dashuria
sht pjes e asaj lufte...
- Madje, dashuria sht pjesa m e
dhimbshme e saj...
- Sa e sa zemra jan shuar si prushi
n akull, pr shkak t zakoneve t mbet-
ura nga kushedi se `vend, nga kushedi
se `koh...
- Duhej luftuar pr t gjitha, pr t
gjitha...

-VIII-

- Sokoli e dinte ku flinte kaaku nat-
n, por kt nuk ia kishte thn as s
ms.
- Ai shpesh e shoqronte pr tek shp-
ella e ujkut, ku i kalonte nett e ftohta t
asaj vjeshte t prudnuar... Kishte d-
shir t rri pran tij e t dgjoj shpje-
gimet e bukura pr ngjarjet historike, q
nga Pirrua, Teuta, Skenderbeu e gjer n
ditt e sotme...
- Na bjn hile t huajt Sokol...
- Q tash e tutje do t`ju besojm vet-
m armve tona, - thoshte... Kshtu na
porositte edhe Abdyl Frashri nga Kuve-
ndi i Madh i Prizrenit...
- Ndodhte q i zinte mngjezi duke
biseduar; kaaku fliste, Sokoli dgjonte
pa piptir qerpikt shkrumb t zinj...
- Harronte porosin e s ms, se ki-
shin hasm t fort dhe ia kishte merak-
un kur lvizte natn.
- Ai gjithnj me t tijn i prgjigjej: ka-
aku m ka thn, kush e ka mik popu-
llin i kan vdekur hasmet!
- I besonte ksaj fjale...
- I besonte si t`ishte e shenjt, e per-
ndishme...

* * *

- T nesrmen ishte zbardhur edhe
njher nga e para fshati. Asnj gjurm
s`dukej rrugicave t ngushta... As hoxha
nuk ishte ngritur hert si ditve tjera, q
shkonte n xhami pr t thirur ezanin...
- Kishte rn aq bor sa ishin zn t
gjitha drejtimet.
- Luli ishte ngritur heret pr t par se
sa bor kishte rn.
- Kur e pa koliben e balos t mbuluar,
menjher i thiri gjyshit t dal ta pastro-
j, prndryshe do ta mirrte qenin brenda.
- Plaku i dinte tekat e t nipit, dhe pa
prtuar, u ngrit nga shtrati dhe kreu ur-
dhrin si ushtar i diciplinuar.
- Sa i uditshm sht njeriu, mend-
onte plaku, - i qndron t gjitha furtun-
ave q sjell jeta, dhe n fund, dorzohet
prpara nj fmije... dorzohet madje pa
pushk. Duke qeshur nn mustaqe, u fut
n dhom, e drodhi nj cigare t fort,
dhe gjersa priste t`i sjellin kafen, thithte
tymin e zi n heshtje dhe tretej tutje kujti-
meve t hershme, ku gjnte bashkbise-
duesin - koh...
- Fliste me kohn, nganjher me or
t tra, gjersa hynte dikush n dhom e
ia kpuste fillin e lmshit...
- E till sht jeta, - thoshte - lmsh...

* * *

- Nga koh e dreks u hapn t gjitha
rrugt, dhe njerzit nisn t ecin npr
fshat pr t par se mos ishte shembur
ndonj shkoll. Ndodhte, gati prher
kur binte bor, q t shembet ndonj ka-
solle a ndonj mur i vjetr oborri...
- Pr udin e t gjhithve, kt here
t gjitha kasollet dhe muret e vjetr t
oborreve ishin m kmb...
- Isharet i mir, - thirri Ujkan Malaj.
- Nuk mbahet mend q kasollet tona
t ken mbajtur barr kaq t rnd ndo-
njhere... Kan mbajtur o xha Ujkan, ka-
n mbajtur...
- Saher q populli sht ngritur kun-
dr t huajve, ato kan qndruar, madje,
si kshtjella t vrteta...
- Fjalt e rrufeshme t kaakut ia vra-
n veshin kryetarit, i cili foli nn vete sa
pr t nxjerr vrerin e urejtjes q po e
ngulfaste; - ia nisi prap ky i mallkuar, sh-
pejt ka pr t ngrn kokn e vet...
- Zrin e ngriti, aq sa i duhej ta vrte-
toj me vesht e vet se tha dika, sido
q t ishte. M lart nuk i shkonte zri
edhe po t deshte, edhe po ta urdhron-
te. Ai e dinte se koht po ndryshonin...
- Shum spiun e xhandar, e kishin
puthur tokn koht e fundit. Dhe sikur e
ndjente se mund ta vizitojn edhe ate
ndonj dit apo ndonj nat.
- Mrmriti `mrmriti nn vete dhe i
vuri kapakun gojs...
- Fjalt e kaakut e ndiqnin edhe n
gjum. Kishte dashur disa her t anko-
het n hyqymet, por e dinte se ata t hy-
qymetit kan halle t tjera, ndaj ishte tr-
hequr paksa, sikur nuk dukej si m par,
ku e prisje e ku s`e prisje...
- Edhe po t ankohej, ata, t hyqym-
etit, do ta prcillnin me premtimin - ref-
ren, se s shpejti do t`i lajn hesapet
me t gjith armiqt e popullit...
- Kto fraza t pakrip i kishte msu-
ar prmendsh kryetari, ama pr t ar-
dhur, nuk vinin miqt e tij, kt ai e dinte,
prandaj e kishte ulur bishtin.
- Kishte koh q nuk kishte trokitur
n ato dyer t shurdhta, as vet nuk e
dinte m n `koh jetonte...






* * *

- Sokoli nuk kishte vn gjum n sy
at nat. Mend i kishte mbajtur tek ka-
aku, tek shpella e ujkut...
- Nuk e dinte q ai kishte ardhur nat-
n dhe e kishte gdhir me Ujkan Malajn.
- At nat, kaaku i kishte treguar pl-
akut edhe historin e vet... M prekse
pr plakun kishte qen, kur kaaku i ki-
shte thn se mund t largohet s shpej-
ti... ndoshta pas nj nate si kjo e sont-
mja, ndoshta befasisht, nuk i dihet... Pla-
kut i rrodhn dy pika t nxehta faqeve t
regjura... nuk e morri vesh, n ishin lot
apo copra prushi t dala nga vullkani i
shekujve q mbante plaku t ndrydhur
n Shpirt, n zemr, n tr qnien e tij
mitike...
- Vetm se ndjeu nj zjarr fytyrs..
- Mos m dshpro xha Ujkan, nj di-
t duhet t ndahemi dhe do t ndahemi.
Por, ajo ndarje do t jet e shkurtr, e
prkohshme. Do t shohsh se nuk ke
pr ta marr vesh se sa shpejt do t
ec koha... Ne do t ndahemi pr t`u ba-
shkuar n frontin e madh t lufts, dhe
pr t mbetur prjetshm bashk, n k-
t ose n botn tjetr...
- Po afrohet koha xha Ujkan, dhe un
e ndjej pr detyr t t`i them t gjitha, si
miku mikut...
- Po or bir, po... m tepr nuk mundi
t flas a nuk deshti, kt nuk ishte n
gjendje ta kuptoj as kaaku q rrinte
gju m gju me te... Ai thithte duhanin me
ndje, dhe notonte n ujrat e kujtess si
nj anije e strngarkuar mes dallgsh t
mendura...
- Shtpia e tij ishte streh e sigurt
pr t gjith ata q i kishin dal zot At-
dheut dhe bnin jet kaaku...

* * *

- Sokoli, kur i morri vesh t gjitha, iu
ngroh zemra, megjithat, nuk i erdhi
mir q kaaku nuk shkonte edhe n
shtpin e tij ndonjehere... Ai, nuk e ku-
ptonte se shtpia e tij ishte gjithnj n
shnjestr, kurse ajo e Malajve ishte si e
paramenduar pr hyrje - dalje t pahetu-
eshme n fshat... Ate e ndante vetm
nj prrua nga pylli i dendur, ku ndodhej
Shpella e Ujkut...

* * *

- Nj nat, sa pr t shkurtuar gjat-
sin e monotont t saj, kaaku e pyeti
plakun e Malajve, prej nga e ka marr
emrin Shpella e Ujkut...
- U mendua nj cop here plaku, sa
t gjente fillin e lmshit, pastaj tha se
nuk mbahet mend saktsisht, por nj gj
q duhet t dihet: n at shpell jan
strehuar denbabaden, ata q ia kthenin
pushkn hasmit...
- Duke folur ngadal, kridhej n men-
dimet q i sillnin prpara sysh koht kur
edhe vet kishte qen banor i asaj shpe-
lle. Ishin koht e krajlve t par t ser-
bis, por ai nuk flet pr vete, ai flet pr
historit e burrave t shpells, pa e pr-
mendur kurr vetveten.. Edhe kt here,
kur fliste prpara mikut pr kok, iku
shum larg, iku n zanafilln e historis
s shpells, edhepse kaakut, m shu-
m i interesonte t dij historit e mvo-
nshme t shpells se sa legjendat e saj..
Ai pyetjen e bri t till, pr ta nxitur
plakun t flas, e m pas, vet rrjedha e
ngjarjeve do ta binte plakun aty ku e pri-
ste ai...
- Njher moti, moti, - tha plaku, pas-
ka ardhur vet mbreti pr t`i zn kaakt
e maleve... Kishte marr me vete, sipas
legjends, prve ushtarve t panum-
rt, edhe nj tuf zagarsh e langojsh
nga soji i vendit...
- Zagart dhe langojt e vendit i duhe-
shin ngaq n malet tona nuk futej dot
kmb e huaj pa kt lloj kafshsh t mj-
era...
- Sa e sahere kishin provuar t bjn
ndonj hap n drejtim t pyllit, dhe ishin
zhdukur pa ln gjurm...
- E kputi nj ast kolla tregimin, q i
kishte ngrir syt e kaakut n n syt e
Ujkan Malajt, se sikur thoshin, vazhdo,
vazhdo, hiqe at pluhur shekujsh q po i
z frymn t vrtets...
- Fol, xha Ujkan, fol, po t ndgjoj.
- Ai, si i zn n faj q heshti aq gja-
t, aq sa iu duk se humbi udhn nga de-
shte t dilte, thithi me tr forcn e mu-
shkrive llulln, dhe vazhdoi...
- Mbreti si mbret po... prap u ndal, u
ndal prpara rrfimit q e ngacmonte e
q i dukej se flet me veten, me shokt,
me miqt...
- I hodhi syt srish n syt e mikut
q e deshte si t birin e vet t humbur pa
gjurm, dhe provoi t shkoj m tej. T
futet n thellsit e moteve q mbante
mbi supe, dhe t rrfehet pa asnj ngurr-
im prpara mikut... prpara kaakut, q i
kujtonte t gjitha koht e tij, q ai i qua-
nte t vdekura, t zhbra...
- Kaaku e vrejti ngecjen e plakut...
- I erdhi keq...
- Plaku gjithashtu vrejti shqetsimin
e tij, dhe vazhdoi... Mbreti lshoi langojt
e zagart prpara dhe iu drejtua py-llit.
- Prsri e njejta llahtari kishte ndo-
dhur me kafsht e gjora, t gjitha kishin
mbetur pa shpirt prpara shpells...
- Kur ia prun kufomat prpara km-
bve mbretit, u trishtua si t`ishte edhe
vet nj kafshz e pashpirt, dhe filloi t
krcnohet se do t vinte njher tjetr e
do ta diqte pyllin e tr, ku sipas tij, qen-
kan mbledhur t gjith ujqt e bots...
- Deshn s`deshn ata, ai nj dit ki-
shte ardhur dhe i kishte vn zjarrin pyllit
me dorn e vet...
- Legjenda thot m tej, se zjarri u
shojt menjher, madje asnj gjeth nuk
ishte djegur...
- Egrsira - u ishte drejtuar fshatar-
ve, do t`u djeg t gjithve, t gjith si uj-
qr m dukeni...
- Kryeplaku i fshatit i afrohet q ta bi-
nd t largohet, se si e pa edhe vet,
nuk ka zjarr q mund t djeg lisat q ja-
n rritur dhe rrnjosur n tokn e vet...
- Ato, edhe t prflakur mbesin n
kmb... prandaj, ishte m mir pr t,
t mblidhte ato pak kafsh t plagosura,
dhe t kthehej n vendin e origjins...
- Pastaj qenka larguar mbreti i pikll-
uar dhe i bindur gjithashtu, se nuk mund
t pushtohen shpellat e ujqrve, sikur
t mbledh n nj tuf, t gjith langojt
dhe zagart e bots...
- Q nga ajo dit, at emr mban
shpella e pyllit ton...
- Kaaku e falenderoi miqsisht pr
kt histori t uditshme... Dhe pr t
dal n cak, e pyeti me gjysm zri: po
sot... sot ku jemi o xha Ujkan, a duhet t`i
lm kto histori t prgjakshme t vet-
muara, a duhet t`i lm t harruara...
- Ai, kur ndeshi gjith at zjarr n sy-
t e kaakut, ktheu syt nga faqja e mu-
rit prball, ku ndodhej nj kamare e
mbyllur me kapak t drunjta gshtenje..
Atje i mbajti syt pa folur nj cop here...
- U ngrit ngadal m kmb si nj lis i
zgavruar nga dimrat e gjat, dhe u nis
drejt kamars s drunjt...
- Kaaku mendoi se kishte br ndo-
nj zbulim prallor, me q e kishte dety-
ruar mikun e tij t hap kamarn e mby-
llur. Kishte koh q vinte e flinte n at
dhom t lyer kushedi prpara sa vitesh,
por kamarja, ajo nuk ishte hapur kurr,
ajo ishte si goj e mbyllur, apo si goj e
lidhur q duhet t flas vetm n botn e
prtejme, dhe aq...
- Plaku apronte si nj fmij i dro-
jtur drejt kamares, ndrsa kaaku, pr t
mos i mbetur borxh tems q kishte ma-
rr kahjen q e dshironte, tha edhe k-
to fjal: liria e nj populli, rrnjt n hist-
orin e luftrave i ka... Plaku sikur s`morri
vesh asgj nga ajo q u tha pas krahve
t tij, ngriti njrn dor q ngjante n nj
deg lisi, dhe ngriti mndalln q mban-
te kapakt e misterta t mbyllura, futi do-
rn n pjesn e eprme t kamares, dhe
pasi qiti nj bashk lesh t pluhurosur,
trhoqi teposht pjesn e drunjt e m
pas, me kujdesin e nj prindi pr fmijn
e brisht, trhoqi komplet misterin e mb-
yllur n kamar prej shum kohsh. E
puthi n gryk ku kishte ca qime t mbe-
tura nga bashka e lesht q e mbante
mbshtjell pushkn e Ujkan Malajt, q
t mos ndryshket nga koht e pritjeve, t
mos i futet asnj pike pluhur n grykn e
zjarrit... Pushka duhej t jet e gatshme
pr zjarr n do koh, n do or. Pran-
daj, kujdesi q dukej paksa i tepruar, d-
shmonte pr lidhjen e mistert mes tij
dhe pushks...
- U kthye me pushkn n dor nga
kaaku, dhe pr ta bindur q i kishte d-
gjuar fjalt e tij, pa e ln pushkn nga
dora, vazhdoi t flas... Eh, more bir - i
tha, dhe mori frym edhe m thell, goja
mjalt t qet, u bn mijra vjet q po e
njomim me gjak kt t bekuar tok dhe,
nuk po ia shohim fundin t keqes ako-
ma...
- Gjer kur, gjer kur...
- Duke dredhur nj cigare me gishtat
e zverdhur si dyll nga nikotina, kaakut i
bn prshtypje gishtat q lviznin aq
ngadal si nj qnie e lodhur q lufton
me frymn e fundit... Ai pinte duhan me
llull, vetm kur kishte shqetsim nga br-
enda, dridhte cigare, e duke dredhur cig-
aret, e shporrte jasht edhe dufin q i
mblidhej n fyt...
- Plaku, kushedi nga `bot u kthye
aty ku kishte mbetur m par... Nuk e di
or bir tha, a do t mbrrij ta shoh t lir,
pastaj, edhe n vdeksha q at dit, me
lodr m oni n varr...
- Kt po ta l ty amanet...
- U mundua edhe m tej, q ta nxje-
rr gjith helmin prpara kaakut, kishte
shum pr t thn...
- M duket se shumica e popullit jan
ende n gjum, dhe kjo m dhemb shu-
m... Ktu e mbylli fjaln plaku, q dukej
i dshpruar...
- U prek thell kaaku, nuk e dinte ta-
shm n bri mir q e futi plakun n at
prleshje kohsh, prej ku e kishte t v-
shtir t trhiqet. Ndaj edhe, prej kushe-
di se `kohsh, s`kishte hapur goj m
asnjeri...
- Me qllim q ta trheq nga pellgu i
mendimeve q rndonin moshn e tij,
kaaku duhej patjetr t`i v pikn e du-
hur biseds me plakun...
- Kurr nuk e kishte par kaq t ngar-
kuar me emocione shprthyese plakun e
paprkulshm. Ai ishte br simbol i dur-
imit dhe i heshtjes t gjat pr kaakun
q nga momenti i njohjes me te. Ishte
hera e par q ai hapi kaptinn e mbyllur
pr shum vjet hermetikisht, dhe shpr-
theu si nj bomb e mbuluar nn dhe...
- Njeriun q kishte prpara syve son-
te nuk i ngjante m asaj qnieje t gurt
t heshtur...
- Dhe, pr nj ast u hutua...
- Nuk e dinte m ishte ky durimtari i
mparshm, q peshonte gjat seciln
fjal q nxirte nga goja...
- J o. J o. Ky sht, i njjti njeri, i njjti
burr. Duhet gjetur vetm elsin pr ta
nxjerr nga pellgu i ndjenjave, ku ishte
zhytur i tri... E drejta e nj populli - i foli
kaaku, nuk matet as nuk peshohet n
peshore si maten e peshohen bagtit.
- Plaku hapi syt e skuqur, ndrsa ai
duke e par n sy, vazhdoi... mund t
ndodh q fatkeqsia t shkoj aq larg,
sa shumica e popullit t jen kundr vet-
vetes, domethn, n ann e t shtrem-
bts. Por, ky fenomen, plotsisht normal
pr popujt e robruar, nuk mund t`ia ma-
rr t drejtn pakics q sht n ann
e s drejts, pr t vendos pr fatin e
shumics...
- N kt rast sht Pakica shumic..
- Ti je fetar xha Ujkan dhe mesiguri
ke dgjuar se si i kan filluar luftrat Pro-
fett pr t uar n vend drejtsin e
Zotit.
- Sa vshtirsi kan pasur ata n fill-
im t rrugve t tyre. Duhet t shohim
pastaj edhe prfundimin e misionit t ty-
re; gjithnj, n fund kan dal fitimtar,
edhe ne, fitimtar do dalim o xha Ujkan,
sepse jemi n rrugn e drejt, jemi n
rrugn e Zotit...
- Po, po, jemi n rrugn e Zotit...
- Nj popull q i shmanget lufts, va-
zhdoi pastaj, nuk e meriton lirin, dhe
kush s`sht i denj t jetoj i lir, e ka
hak vdekjen... Por, populli yn, me gjith
mangsit q ka, n do periudh histo-
rike, nuk e ka kursyer gjakun, prandaj,
nse e shajm popullin q i takojm, ke-
mi shar vetvehten, por mbi t gjitha, ke-
mi shar t gjith dshmort dhe heronj-
t q e dhan jetn pr kt popull.
- Nse themi se populli nuk e meriton
lirin, pr nj apo arsye tjetr, ather
duhet t gjith t rnve t`ua heqim gra-
dt e heronjve dhe t dshmorve; du-
het s pari Skenderbeun ta zbresim nga
kali dhe ta gjykojm q luftoi njzetepe-
s vjet, duke ln n fushat e nderit bijt
m t mir pr lirin e ktij populli, q
merr guximin sot, ta shaj gjithkush...
- Prandaj bhet lufta xha Ujkan, q
populli t dal nga errsir e robris,
dhe t`u jap hakun pelihvanve q pr-
piqen t mbjellin mjegull n kokat e nje-
rzve t padjallzuar, por fatkeqsisht t
ln pa dritn e shenjt t dijes...
- Do t vi dita o xha Ujkan, do t vi
- T lumt goja or bir.. Ma ngrohe ze-
mrn. Besom se nuk m vdiset, jo q
m dhimbset kjo jet, un e kalova koh-
n time, por dua... iu pre zri... dua ta
shkreh edhe njher tha n fund. Zri i
plakut u duk si ushtim, si gjmim q
zbret nga malet e zemruar e q don ta
derdhn dufin diku...
- Ata q luftojn pr Atdhe, as nuk pl-
aken, as nuk vdesin o xha Ujkan, edhe ti
gjall do t mbetesh prjet, prjetsisht
- Plaka e Ujkan Malajt, edhepse nuk i
dgjonte t gjitha fjalt, kto t fundit sik-
ur i bn prshtypje...
- Mori guxim dhe pyeti: si mbetkan
njerzit gjall gjithnj?..
- Leri budallallqet - i foli plaku, futi
ndonj dru zjarrit, ate bj ti.
- Plaka e pa sa sht sahati, dhe he-
shti.
- Kaaku u zu ngusht, e kishte t
vshtir ta sqaroj plakn kureshtare.
- Po edhe po t deshte ta bind, ajo,
prsri do t pyeste, prsri do t vazh-
donte avazin e njejt...
- E till ishte plaka bujare e Malajve,
e till...

-IX-

- Krismat q u ndien gjat nats, nuk
ua vuri veshin askush. Ata ishin m-suar
me krisma...
- T shpeshta ishin kngt e pushk-
ve n Shkoz. Por, ato t mbrmshmet
patn nj z m kumbues, m kushtrim-
dhns...
- Prandaj, i madh e i vogl, u lshuan
drejt qendrs...
- Te pragu i shitores, mu n zemr t
fshatit, rrinte i shtrir dhe pa frym shit-
si - kryetar...
- Ashtu, me syt hapur drejt qiellit, si-
kur vazhdonte t prgjoj, vazhdonte t
ndjek gjurmt e liridashsve, ose gjur-
mt e kaakve...
- Kush mund ta ket vrar!.. Fshatart
e mbledhur rreth kufoms s pashpirt,
filluan t mrmrisin mes tyre dhe t he-
dhin dyshimet, sa n nj mal n tjetrin...
Nuk u shkonte mendja tek askush q
kishte kryer kt vepr...
- E shoqja e t vrarit ulrinte pran tij,
rendiste me ligje t shkuarn e tij, por,
asgj m tepr nuk thoshte... madje as
nuk mallkonte...
- Dikush nga mesi i turms s mble-
dhur n shesh, u mat t thot dika, t
thot dika pr vrassin e mundshm.
- Edhe ai dshtoi, nuk tha asgj...
- Ndoshta deshte t z n goj kaa-
kun, ndoshta ndonj emr tjetr...
- Nuk dihet se `deshte, por heshti,
dshtoi...
- Mundet ta ket par Ujkan Malajn n
mesin e turms, dhe iu mor goja, u nem-
it.
- Ujkan Malaj krkonte me syt katr,
se mos e gjej diku mes turms mikun e
tij... Ai s`dukej, nuk ishte aty...
- udi... Kaaku s`ishte aty...

* * *

- Koha ikte, ikte n pakthim...
- Ai ishte larg t gjithve, her si mik i
Malajve, her si kaak shpellash...
- Lufta kishte filluar dalengadal, si
nj er, q n dukje duket e leht, por
q trheq tufan pas vetes...
- Tufan.. e `tufan fshihen pas shk-
ndijave t ndezura n disa an t At-
dheut.
- Ai s`mund t qndronte m n Shk-
oz.
- Paqja e krijuar prpara ca muajve, e
kishte humbur imazhin e saj... Ai deshte
t ik, t ik nga kishte ardhur...






-X-

- Bora kishte filluar t shkrihet, kshtu
q edhe shpresa e plaks s Malajve
pr t mbledhur gshtenjat ishte shtuar.
- Por m shum se gshtenjat, famil-
jes s Malajve u ishte shtuar nj hall i ri.
- Kaaku, kishte koh q s`ishte duk-
ur m n fshat...
- Xha Ujkani ishte br merak shu-
m, por nuk e shprehte mrzin, i dukej
sikur do t ndillte kob po qe se ia thoshte
dikujt brengn q mbante n gjoks.
- E kishte takuar Sokolin nj dite dhe
kishin biseduar, dhe kishin pyetur njri -
tjetrin se ku mund t ndodhej kaaku, ku
mund t jet fshehur pa lajmruar Ujkan
Malajn, q e kishte si prind e shkuar pri-
ndit...
- Nuk gjenin prgjigje tek njri - tjetri,
ndaj vendosn t shkojn tek shpella e
t shohin `kishte ndodhur, prse nuk
kishte zbritur n fshat...
- Kur nuk e gjetn as atje, u kthyen t
dshpruar n fshat, pa ndrruar asnj
fjal t vetme...
- Nuk dinin ku t pyesin...
- Ditt kalonin, dimri po, kishte paral-
ajmruar se do t jet m i fort dhe m i
gjat kt vit.
- Kaaku nuk dukej m n fshat...
- Mos ka shkuar t takoj shokt n
qytet? - pyeste xha Ujkani me gjysm
zri! Mundet, por kaq gjat nuk do t q-
ndronte atje, pastaj, duheshte s paku t
na tregoj, asgj m tepr...
- Ndoshta kan ndryshuar koht, si
thoshte vet, dhe ka ikur pas tyre, pas
kohve...
- Ndoshta, than t dy njzshm.
- Sokol, shpejtoi plaku, ai sht shn-
dosh e mir, dhe shpejt do t kthehet,
athere do ta harrojm kt shqetsim
t kot.
- U mundua plaku ta qetsoj Sokolin
me fjal q nuk u besonte as vet...
- N syt e Sokolit kishte ngrir ima-
zhi i kaakut t maleve, nuk vinte gjum
n sy, i shkonte mendja te m e keqja,
nuk dinte ku ta krkoj, ku ta gjej.
- Gjyshja e kishte ndjer shqetsimin
e plakut, donte t dij m shum pr fa-
tin e kaakut, por nuk guxonte t bj
ndonj pyetje q do ta xhindoste plakun,
(kshtu i thoshte ajo kur plaku zemroh-
ej e mezi prmbahej) pastaj ec e duroje
mendonte gjyshja e shqetsuar e bluhej
nn vehte...
- Nj nate, prfitoi nga rasti q ishin
t gjith n sofr, dhe pyeti plakun pr
punn e kaakut, ku ndodhej, ku humbi,
si u b!
- U gjind n pozit t vshtir Ujkan
Malaj, dhe m n fund u detyrua t tre-
goj, u detyrua t flas si me prtes,
pr ate q e brente me dit e me net t
tra, pa u zemruar me plakn, e cila fli-
ste ndonjher tepr, megjithate, kishte
zemr dhe shpirt t pastr...
- Ishte mikpritse e rrall.. Kur ishte e
re e gdhinte natn duke gatuar pr miqt
q ishin t shpesht n shtpin e ma-
dhe t Malajve...
- Asaj s`i prishej fytyra kurr, i priste
dhe i nderonte miqt si nj malsore e
vrtet q ishte...
- Tashm pleqria e kishte br t
veten, e kishte lodhur aq, sa shpesh he-
r, nuk dinte `fliste...
- Xha Ujkani prpiqej ta kuptoj, edhe
pse ishte m plak prej saj, ngaq e pati
shokun m besnik t jets plot e prplot
andralla...
- Pasi i tha ato q dinte pr kaakun,
e kapi kokn me t dyja duart, dhe la po-
rosin e prer q t mos flasin me as-
njeri pr `dgjuan...
- Pyetje m nuk ka; - tha shkurt n
fund!
- Kt q dgjuat, t vdes mes nesh
- Gjyshja u pikllua m shum prej t
gjithve, ajo e donte si t birin; saher i
kishte shtruar buk n sofr, saher i ki-
shte shtruar rrobet kur vinte natn, sahe-
r, saher...
- Ndonjher e bezdiste me ndonj
pyetje, por e donte ashtu si e donte ed-
he ai, sikur ta kishte nn...
- J eta i kishte msuar, edhe nnat t
ken shum djem, edhe djemt t ken
shum nna, - mendonte plaka dhe pad-
ashur i rrshqisnin lott si val faqeve t
regjura e t mbushura plot me gjurm t
padukshme kohsh t vshtira...
- Po, tash? Si do msohem pa t..
- Ndrsa kishte filluar t dridhej nga
ethet e maktheve t shpirtit, ndgjoi nj
z tutje errsirs...
- N odn e miqve kishin mbetur ve-
tm plaku dhe plaka...
- Do t shkoj q nesr n qytet, dhe
ndoshta takoj ndonj nga shokt e tij...
jo, jo, ia kthen prap plaku vetes. Ai mu-
nd t ket shkuar diku me pun dhe nuk
dua q t dal asnj fjal nga shtpia
ime...
- Dhe heshti...
- Heshti srish...
- Tak,tak... tak... tak, tak... trokiti disa
her dera; - shtangn t gjith, askush
nuk nisej nga dera t shoh kush ishte
pas saj...
- Sokoli kur e pa se askush s`e ka
ndrmend t`ia hap dern, e shtyu pak,
e hapi dhe hyri brenda.
- T gjith brofn n kmb...
- Xha Ujkani e morri pr krahu dhe e
uli afr zjarrit.
- T kam thn - i tha, n dern time
nuk duhet t trokassh, - e qortoi plaku
dhe ia drejtoi syt kureshtare, si pr ta
detyruar t flas m shpejt...
- Ndrsa Sokoli shihte habitshm t
gjith t heshturit rreth tij, Ujkan Malaj
fliste me syt: h, fol, thoshte shikimi i tij
i vngrt...
- Plaku, edhepse kishte pasur parala-
jmrime se ai mund t ik, nuk i besohej.
- Sokoli e pranoi gabimin q trokiti n
dern e malajve q ishte edhe shtpi e
tij, pastaj nisi t arsyetohet me fjal q
s`ia mbushnin mendjen askujt nga t
pranishmit, m n fund tha: qkur ka ikur
kaaku, xha Ujkan, un edhe n shtpi-
n time shpesh i bie ders si nj i huaj,
si nj udhtar q ka humbur udhn dhe
s`di ku t prplaset...
- Mos e zgjat, po fol, a ka gj t re? -
asgj, asgj, pr at erdha ktu, nuk ka-
m durim m o xha Ujkan, m thuaj `du-
het t bj...
- J o bir jo, nuk t ka hije ty kshtu, ti
je djali i nj atdhetari, dhe duhet ta dish,
se po mori vesh yt at q sillesh si ilimi,
nuk do ti vinte mir, do ti rndoheshin
edhe m ditt e errta t burgut...
- Kto fjal bn q ai kurr m t
mos tregohej i paprmbajtur. Sjellja e ti-
ll; thoshte plaku, nuk sht mik i mir...
- Pas nj heshtjeje, e mori fjaln s-
rish Sokoli: isha n shpell edhe njher
tha, krkova qosh m qosh mos gjej nd-
onj letr a ndonj shenj tjetr, por kot,
asgj nuk gjeta.

* * *

- N Shpelln e Ujkut ishte nj si
kthin e prer enkas pr njerzit q s`pr-
anonin zinxhir n qaf. J o kaaku i ta-
shm, at e kishin prshtatur pr banim
kushedi sa vite a shekuj m par, kaa-
k t tjer, lufttar t tjer...
- Ky i fundit, edhe vet shpresonte t
ishte i fundit, i fundit fare...
- Shpella t mbes kujtes historike
deshte, t mos harrohet kurr, por edhe
nevojn e saj t mos e ket m njeri...

* * *

- Kishte ikur ai q fliste me or t t-
ra, n do od , n do ast...
- Ai q fliste pr luftn e madhe q
kishte nisur n Drenic e Dukagjin... Ai
q thoshte: koha ka ardhur dhe, do gj
t virtytshme q kemi, duhet ta vm n
shrbim t Atdheut...
- Mbetn t shkruara fjalt e tij, si n
fletore fmijsh ashtu dhe n zemra
burrash, q po mbathnin opingat e po ni-
seshin rrugve t kaakut...
- Edhe Sokoli kishte hedhur pushkn
krahut, dhe priste fjaln e plakut t
Malajve...
- Plaku u ngrit m kmb si njher
moti. U ngrit dhe mori armn e vjetr.
- U nisn bashk udhve t pyllit, t
bindur se ajo udh e mbetur, do t`i tako-
j me kaakun, do t`i takoj me jetn e
njmndt, me vdekjen e gjunjzuar, me
lirin...
- Ata u nisn... u nisn...

-XI-

- Shega, megjith dashurin e paan-
shme t Shpirtit, kishte rn leht n
argun e thashethnieve. Mbase ishte
mosha fajtore q e pengonte t arsye-
toj drejt lidhur me zhdukjen e mistert
t Gonit.
- Ndoshta dhe pritja e gjat, dhe ank-
thi i fshehur si thesar prrallash, mund t
jen shkak i turbullirave q kan zaptuar
mendjen e saj...
- E pabesueshme. Edhe shoqet e saj
m t ngushta kt bindje kan. Madje,
edhe vet ajo, nuk u beson fjalve q i
dalin nga goja pa i prtypur mir.
- Shega duket se flet prart...
- Moj Sheg, - i tha e ma nj mbr-
mje - ti se `ke kshtu? - a mos?.. e tr-
hoqi fjaln... Priti se mos reagoj e bija,
por jo, ajo rrinte si e prhumbur. Kishte
ngulur syt n nj knd t parndsi-
shm t dhoms dhe heshtte. Shega,
vetm me shoqet e shfrynte dufin, me
tjetr njeri nuk e hapte gojn kurr...
- E ma, m shum nga dshprimi
se nga kureshtja pr t marr vesh ndo-
nj gj, iu qep rishtas...
- Sheg, bij, ti dika fsheh... dhe...
n qoft se hst gj e tmerrshme, mos
e thnt Zoti, m mir thuama sot, se sa
t mirret vesh nesr, kur mund t bhet
von...
- Shega i mbushi syt me lot...
- Iu hodh s ms n qaf, e shtrn-
goi fort, dhe n ast u ndje e vogl, e bri-
sht, fmij...
- Nn...
- Fol bij, fol...
- Eh, nna ime...
- Fol bij, t luuuutem...
- N ato aste, Shega u thye, po dor-
zohej...
- Po dorzohej ajo q mbante malet
mbi supe...
- N at dnesje fmije, i shptoi fjal
e par; fjala q do t trihqte tr at
lmsh fjalsh e ngjarjesh q mbante n
gjirin e brisht Shega e dikurshme...
...Shega q betohej n kraht e Gonit,
se nuk do fliste gjer n vdekje, edhe n-
qoftse fati i ndan nga njri - tjetri...
- Nn...
- Fol bij, fol...
- T kujtohet... u prpoq t dal nga
vetja n ast, t ik tutje mes pyllit, dhe
t shoh nga afr Shegn apkne, Sh-
egn q i fali dashuris t gjitha perlat e
Shpirtit.. Nn - e lshoi zrin e ngjirur t
przier me dhimbjet e mbetura n shpirt
q nga dita e ritualit n pyll.
- Megjithate, ajo kishte guximin e paf-
ajsis q e shtynte t flas, ta liroj
Shpirtin e njom nga ajo barr q ia mi-
rrte frymn, saher prmendej emri i tij.
- T kujtohet... filloi zvargur nga e pa-
ra, kur ika n pyll... kur ika nn...
- Srish heshti... Fol bij, fol, edhe kij-
ameti n qe br, nana duhet ta dije...
- N pyll... te kroi... ishte Goni nn,
Goni m priste...
- Pastaj?
- U bra e tij nn, e tij dhe vetm e
tij, prandaj s`kam pranuar t m fejoni
n tjetr vend, prandaj...
- Mos moj bij...
- Po nn... dnesja u zgjat aq
sa arriti gjer tek burimi i pyllit, atje ku
flinte trupi i Shegs e nuk zgjohej dot,
nuk zgjohej... Deshte t vdes me ate
ndrr n sy, me ate ast t jets, q
mori gjithka me vete: Gonin, Shegn,
Ritin...

* * *

- E ma i dinte tashm t gjitha... T
shoqit s`i tha asgj...
- H pr h - tha nn vete - nuk do
flas. Por, ja se ka i tha Shegs pr Go-
nin:
- Ajo q sht br nuk sht dashur
t bhet, por duhet t besojsh se ai,
Goni, emrin mezi ia shqiptoi, nuk sht
nga ai soj q t l n rrug. Dika e
keqe do t ket ndodhur. Po t jet gjall,
ai do kthehet e do ta ket pr nder t t
ket nusen e vet t jets...
- Ajo e kuptonte t bijn, i kuptonte
edhe zakonet e vendit, por ishte nn
dhe e kishte t vshtir t`i jap prgjigje
vetvetes... Filloi edhe ajo si e bija, t fla-
s e t kuvendoj me veten...
- Po t mos ishte gjall? -po... eh, n-
nat mos qofshin m mir...

-XII-

- Goni, madje shpesh her dhe She-
ga ishin kryebiseda n gojt e tjerrve t
thashethnieve. Shegs as q i bhej
von, ajo ishte e bindur se lulja q mbin
n kopshtin e Shpirtit, ka t tjera ligje, t
tjera rregulla... Ajo bim as nuk lind as
nuk vdes nga prgojimet, as nuk blihet
as nuk shitet n tregje t marrsh, ajo
falet; falet pa kundrpesh, pa shprbl-
im... Ajo, Shega, e kishte mbyllur at ve-
sh q mund t dgjonte fjal rrugsh e
dashakeqs, asaj i interesonte Goni dhe
vetm Goni... t tjerat nuk i hynin n ve-
sh...
- Por, ja... ja q u prmbysn t gji-
tha: Goni iku pa ln gjurm. E la nnn,
vllan, Shegn, dhe u tret; u tret sikur
t mos kishte qen kurr... Kjo ndjenj e
mundonte dhe e bnte t mendet.
- Sikur t`i kishte thn nj nate m
par se do t largohet, mesiguri do ta
pushtonte dhe nuk do t`i hiqej prej qafe
gjersa t trhiqte prap mendimin e tij t
uditshm...
- Po e ma... si do reagonte poqese i
tregonte i biri se do t ikte pa ditur ku
mund t prplaset, n mes t nats, n
mes t pyllit...
- Po... sikur ta dinte Shega t vrte-
tn, po...
- Ndonjher mallkonte, mallkonte
vasha e dashuruar, por jo Gonin, mallko-
nte koht e pamoralta q luajn me fatin
e njerzve, si luajn nj loj biliardo pr
pes para t qelbura...
- Aq vlente fati i njerzimit pr ata q
mbajn peng kt fat fatkeq... Ishin pye-
tje t rnda pr Shegn kto: ajo, vetm
i vinte bishtin sipas tekes s vet, asaj q
dgjonte nga t tjert... Ligji i arsyes s
saj, kishte zbritur n dhimbjet e Shpirtit,
ndaj dhe gjykimet i kishte t tilla, t shpi-
rtshme, t virgjrta...

-XIII-

- J eta ishte plot ndrra, n mos nj
ndrr e vetme... N sht kshtu, at-
her duhet besuar s paku nj episod t
saj; duhet besuar n ate q as realizohet
as fshihet nga kujtes e njeriut... dhe...
m mir ndrr t jet, sepse ajo sht e
vetmja dhurat hyjnore q na i plotson
shpraztit e jets.
- Vetm gjat ndrrimit ndiejm lum-
turi t plot, t zjarrt, t vrtet...
- O, Zot, po prse kshtu xhanm!..
J o, jo, m fal o Zot, m fal... Ti e krijove
edhe ndrrn, knaqsin time t vet-
me, pa t ciln s`e dua as jetn.
- J eta, ve n nj ndrr t bujshme
merr kuptimin e saj t vrtet.
- Eh, jeta dhe ndrra... sa larg njra -
tjetrs...
- Po sikur jeta t bhej ndrr e tra,
ose ndrra t shndrrohej n jet...
- Eh, sikur, sikur...
- J o, jo, as kshtu nuk bn, sepse
athere do t bheshin jet vetm nd-
rrat e trishta, ato q jan m t shumta,
m t shpeshta... Mir do t`ishte t b-
hen jet vetm ndrrat e bukura, megji-
th q edhe kjo do t kishte kundr-
shtart e vet. Pikspari nuk do t pajto-
heshin ata q nuk mendojn t vdesin
ndonjher...
- ndrrat e mira jan t pakta, dhe
me to do t ikte jata pa e diktuar...
- Fundja, kshtu si e zgjodhi Zoti sh-
t m mir... J a kshtu si un si Goni, q
e ndiejm jetn edhe nga larg, edhe t
ndar. E ndiejm se marrim frym...
... Oh, frym thash...
- I kujtoi ditt e veta me Gonin dhe
mallkoi me ofsh gjer thell, thell, gjer
n fund t Shpirtit...
- Eh, bot, bot, u djegsh pa Gonin
tim...
- Po sikur t ket gjetur ndonj tjetr? -
tmerr...
- Kto jan trillet e nats, tha, dhe p-
rplasi kokn pr jasteku...
- Errsira nuk sjell mendime t mira.
- E mallkoi errsirn gjersa iu kujtua
ajo nat e largt, e errt si kjo...
- Ishin vetm n kopshtin e errt.
- U fshehn nn degt e molls. J o.
J o, s`kishte pse t fshihen, ishte vet nata
mburoj...
- T gjith bheshin gati pr gjum...
- T gjithve u flihej, ishin t lodhur,
t kputur... Ve Shega nuk flinte, kishte
harruar veten nn moll...
- Asaj nate doli ajo e para.. priti ca
minuta t gjata sa jeta, sa pafundsia...
- Ah, `errsir... m e ndritur se die-
lli, errsira m e ndritur e jets...
- Tjetr ishte ajo nat, s`ishte kaq e
errt, kaq e ftoht q t z frymn: ajo
kishte hn, yje, drit...
- Eh, se `po m ndodh - tha; her
drita m bhet errsir, her errsira dri-
t.
- Domethn, kjo qenka ajo harmoni
e qiellt, q ndonjher iu nnshtruaka
ndjenjave t njeriut. Ky qenka kujdesi i
shenjt q ndan mrekullit sipas hakut,
pr t mos lnduar Shpirtrat e paprga-
titur pr trmete t mdha...
- Fliste me fotografin si nj fmij je-
tim, q krkon t`mn e humbur, dhe nd-
alet tek fotografit... flet me to, qan, ul-
rin, por kur e ndjen se sht e kot, he-
sht, trhiqet n nj qoshe dhe hesht, he-
sht... Ve pshertimat nuk i ndal, ato d-
gjohen edhe n gjum, n seciln nd-
rr...
- Shfryn mbi fotografi dhe avujt e af-
shit mbulojn n ast konturet e qenies
memece... ajo shfryn e shfryn pa push-
im...
- Nuk do q t`i dorzohet nats... i ka
frik ndrrat...
- Eh, jet, jet, t vetmen dhurat q
ma fale, ma more prsri...
- A thua i dgjon Goni kto psherti-
ma, a thua...
- Kur hyri e ma n dhom, e kishte
zn gjumi me fotografin e Gonit n gj-
oks, q i hidhej prpjet si zog pa kok...
- Fotografia, shpesh i shndrrohej n
imazh t shpirtshm, n njeri q shihte,
por s`dinte t flas, kishte harruar gju-
hn, ishte lodhur shum...


-XIII-

- Goni ishte marr nj nat me dhun
nga shtpia ku banonte ilegalisht, ashtu
si mjekohej ilegalisht, dhe ishte dnuar
me nj kallzim t stisur n organet e si-
gurimit t shtetit, e q pr baz reale ki-
shin vetm origjinn e tij, asgj tjetr s`-
kishte, t gjitha ishin gnjeshtra...
- Vetm nj jav ishin dashur, q afij-
et vullnetare ta identifikojn Gonin, q
ishte paraqitur si i afrm i familjes ku ba-
nonte, dhe t arrestohet e t dnohet
pr veprn m ironike, sulm ndaj perso-
nit zyrtar.
- Kto thurje shpifjesh bheshin me
qllim q edhe ato familje q strehonin
ndonj ilegal, ta largojn nga shtpia.
- Por nuk ndodhi kurr q populli t
besoj n sajesat e tilla t turpshme t
pushtuesve t prbashkt...
- Prkundr dshmive t fuqishme t
Gonit, u dnua me tri vjet burg t rnd,
pa t drejt komunikimi, as me miq e as
me familjar... iku nga shiu, ra n bre-
shr...
- Pasi e kreu afatin e dnimit, lirohet
nga burgu. Shokt e burgut q mbetn
prapa hekurave, i sugjeruan q t mos
shkoj n vendlindje, ngaq mund t rib-
urgosej, ndaj duhej t vendoset n fsha-
tin Shkoz tek nj njeri i besuar, dhe t
mos flas me asnjeri pr identitetin e
vet... Aty e mori emrin e ri, Kaak, nga
miqt q i gjeti atje dhe q iu bn famil-
je e dyt...
- Askush asnjher s`e pyeti m shu-
m...

-XV-

- Pa rn muzgu mir arrijti mbi fshat.
- U ndal pran burimit t ndrrave t
hershme... J o pr t shuar mallin, duhej
t pres mbrmjen, nuk dinte `bhej n
fshat, duhej t pres pak t erret.
- I ulur mbi nj trung t prer, iu mbu-
shn syt me lot. Kishte ardhur n ven-
din e lindjes... Piu nj grusht uj.
- I lau syt, si pr t fshir kujtimet
nga syt, nga Shpirti... S`prmbahej m,
u nis gryks teposht si er...
- `do pllmb dheu q shkilte, i b-
hej se flet me te, i bhej se e qorton pr
mungesn e gjat...
- Ecte i ndrojtur, i prmallur...
- Kishte mall... mall dhe ankth... kend
do ta gjente n shtpi... a do ta priste
nna n der q t`i prulet gjer tek km-
bt... t`i krkoj ndjes, t falur...
- Pr t mos e njohur njeri, njgjeshi
nj kapele n kok; nj kapele t thell
gjer nn vesh...
- Kapelja e hirt, e punuar nga nj
material i panjohur pr te, ishte i vetmi
kujtim i mbetur nga burgu, q do t`i rm-
onte papushim plagt e mara me vete.
- Fshati nuk flinte, ishte ende hert,
por ai nuk takoi njeri gjat rrugs.
- Hyri n oborr... hamendej... t thr-
as nnn, vllan, apo t trokas n
der pa folur fare...
- Ndoshta zri - mendonte - do t ke-
t ndryshuar gjat ktyre viteve dhe mu-
nd ta shqetsoj nnn n at muzg
mbrmjeje.
- Ndjeu nj hap... aty pas krahsh...
nj hap t leht si er... u kthye, u kthye
rufeshm...
- Shega kishte mbushur krahun me
dru dhe po kthehej nga ahuri, ku i mba-
nin drut...
- Sheeee, Goooniiii... She... Go... nuk
pyetn m tej, ia lan puthjeve t gjitha..
- N, nn moj... dil... Goni,
Goni erdhi...
- Asaj, tek trazonte prushin e kuq, i ra
masha nga dora, iu duk z i largt, z q
s`harohet, q ik pr t mos marr me ve-
hte dhimbjet e t tjerve...
- Nn moj, dil, nuk ndalej Shega...
- Doli n prag pr t par nga afr
ndrrn q e shqetsoi, q e qiti nga kujti-
met e pafundta ku e kalonte kohn e
mbetur pa koh...
- Nuk u besoi syve...
- Goni nuk e la t flas, e mori n kr-
ah dhe duke e puthur si fmij fajtor,
hyri me t brenda...
- Ajo q s`e kishte ulur kurr kurrizin
prball t ligave q i ran mbi supe,
ishte dobsuar, ishte dobsuar aq sa k-
rkoi ta ojn n dhomn e vet e t qn-
droj vetm me kujtimet e veta.
- T rrij e heshtur, e heshtur e plot
zhurm brenda, plot zjarr... Vetm t rri
gjer n mngjes, gjer n pafundsi, gjer
n amshim...
- I dukej e teprt jeta, e gjat pa kufi..
- Ate q priste si dshir t fundit iu
plotsua, Goni erdhi, erdhi Goni i nns.
- M fal nn... jo bir, jo, mos u lig-
shto, nnat falin, falin gjithnj t parat...
- Prandaj jan nna... ndryshe jan
nnat; ndryshe dashurojn, ndryshe falin
ndryshe vuajn...
- Vetm ato q dashurojn, falin shp-
ejt... Prandaj jan nna...
- Nuk njoftuan njeri pr ardhjen e Go-
nit...
- Edhe Astriti u kthye von...
- Tjetr asnj s`njoftuan, deshn t
jen vetm asaj nate, t mallen e t rr-
fehen pr t gjitha...
- Natn e gdhiu me Shegn...
- E ma i kishte thn shkurt: merre
nusen e shkoni flini, sht e jotja, e jotja
pa ty, pa nusri...
- Nuse pa nusri...
- T nesrmen e mori vesh se prind-
rit e Shegs ishin pajtuar me dashurin
e s bijs, dhe pr t mbyllur njher e
mir gojt e rrugve, kishin vendosur q
Shega t martohet si n koht e lashta,
si n koht e kreshnikve, kur nuset pri-
snin burrat me vite t gjat, t`u kthehen
nga burgu, lufta ose gurbeti...
- Shega nuk i kishte thn gj Gonit,
kishte pritur mngjezin, mngjezin e nu-
sris s dhembshur...
- Goni e mori n gryk Shegn, i rro-
dhn lott e nxehta gjoksit, dhe mezi sh-
qiptoi fjalt: Kreshnikja ime...

Lebit Murtishi Bern 22.01.2009


















- Falenderoj nga zemra niprit e mi
Artanin dhe Arbonin, q kan bartur t
gjitha shpenzimet e botimeve t mia, pa
t ciln ndihm, asnj nga librat e mi,
nuk do t dilnin n drit...

Lebit Murtishi