GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM

1 201647 & 209293

1. PENGENALAN

1.1. Perbincangan tentang aspek kepimpinan, sama ada kepimpinan ditinjau dari sudut
ketokohan individu ataupun dari sudut kepimpinan dalam konteks sesebuah
organisasi, merupakan salah satu tajuk yang sentiasa menjadi perhatian dalam bidang
pengurusan. Tajuk ini sering kali disentuh dalam buku-buku,majalah dan juga jurnal
pengurusan. Di samping itu, pelbagai aspek yang ada kaitan dengan hal-ehwal
kepimpinan menjadi bahan perbincangan dan perbualan di kalangan tokoh-tokoh
politik dan juga kesatuan. Justeru itu bolehlah dikatakan bahawa perbincangan
tentang kepimpinan ini bukanlah satu tajuk yang baharu. Bahkan dalam bidang
psikologi, fenomena-fenomena berkaitan dengan kepimpinan ini telah disentuh dan
dikaji sejak tahun 1920-an lagi (Aminuddin Mohd. Yusuf,1990).

1.2. Dalam hal ini dapatlah dibuat satu andaian, bahawa apa saja yang berkaitan dengan
kepimpinan pastinya akan menjadi sesuatu yang menarik untuk dibincangkan.
Tamabahan pula dalam naluri kehidupan manusia itu sendiri sememangnya
memerlukan pemimpin dalam setiap masa. Ini disebabkan kewujudan individu yang
disebut sebagai pemimpin dan pengikut merupakan salah satu daripada syarat
kewujudan dan penyusunan masyarakat itu sendiri. Sebenarnya tidak akan berlaku
penyusunan masyarakat itu sendiri tanpa ada pemimpin dan pengikut. Bahkan
mengikut Mohd. Nahkhaie (1996:246) adalah didapati dalam mana-mana masyarakat
sekalipun terdapat gejala yang membuktikan bahawa pemimpin dengan
kepimpinannya merupakan kemestian bagi kehidupan masyarakat.

GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
2 201647 & 209293

2. OBJEKTIF
2.1. Untuk memahami dan cuba menonjolkan secara lebih jelas dan teratur apalah
falsafah, prinsip dan matlamat kepimpinan subjek kajian.
2.2. Untuk meninjau dan menghuraikan secara lebih jelas perkara teras kepada subjek
untuk menentukan arah hala kepimpinannya sebagai ketua.
2.3. Untuk melihat dan mengenalpasti gaya dan corak kepimpinan.
2.4. Untuk mengetahui apakah kejayaan yang dapat dicapai.
2.5. Untuk mengetahui apakah masalah kepimpinan yang dihadapi dan cara untuk
mengatasi masalah tersebut.

3. KAEDAH METADOLOGI
3.1. Kajian ini menggunakan pendekatan penyelidikan kualitatif. Ini disebabkan kaedah
penyelidikan kualitatif mempunyai keupayaan untuk mendapatkan maklumat
terperinci,menganalisis dan menerapkan konsep-konsep utama khususnya dari segi
aspek-aspek yang berkaitan dengan kepimpinan seperti definisi kepimpinan.
3.2. Dalam kajian ini, banyak maklumat didapati atas dasar pengalaman bekerja,
informan serta kaedah-kaedah yang lain iaitu:-
3.2.1 Pemerhatian penyertaan
Bagi kaedah pemerhatian secara berpenyertaan dan temubual melalui
telefon,berhubungan dengan e-mel dan pengalaman selama bekerja
dengan beliau (2001-2004) sebagai Pembantu Tadbir Rendah (N11) di
Pejabat Ketua Pengarah telah memberikan saya ruang dan pengalaman
yang tidak boleh dijual beli. Bukan bermakna saya menidakkan
kepimpinan Ketua Pengarah selepas itu iaitu YBhg. Prof. Dato Dr.
Haji Firdaus Bin Hj. Abdullah dan YBhg. Dato Termuzi serta
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
3 201647 & 209293

YBhg.Dato Dr. Haji Awang Sariyan yang menerajui dengan baik
selepas kepimpinan Dato. Hj. A. Aziz Deraman. Cuma hati lebih
tertarik dengan Dato Haji A. Aziz Deraman akan perwatakan dan
cara-cara beliau melayan staf atasan serta bawahan sehinggalah
sekarang beliau masih lagi menghubungi saya dan menganggap saya
sebagai salah seorang ahli keluarganya. Begitu sekali kepimpinan
beliau semasa dan selepas menerajui Dewan Bahasa dan Pustaka.
3.2.2 Meneliti maklumat-maklumat yang berekod seperti kertas kertas
kerja dan buku-buku yang berkaitan. Saya merupakan jurutaip beliau
dalam menyiapkan banyak kertas kerja dan puisi-puisi yang telah
dijadikan sebagai buku sekarang.

4. DEFINISI KEPIMPINAN

4.1.Definisi kepimpinan dapat dilihat dalam pelbagai maksud dan pengertian yang
diberikan oleh tokoh-tokoh dari dalam dan luar negara. Sebagai contoh definisi
oleh:-
4.1.1. Juhary dan Ishak (1991:69), mendefinisikan kepimpinan itu sebagai satu
proses yang mengemblengkan tenaga insane kea rah pencapaian matlamat
organisasi.
4.1.2. Jaafar Muhamad (1992:195), menjelaskan wujudnya kepimpinan ialah
apabila seseorang itu mendorong, memujuk dan mempengaruhi orang lain
kea rah pencapaian objektif terntentu.
4.1.3. Aminuddin Mohd. Yusof (1990) pula mengutarakan bahawa kepimpinan
itu hanyalah salah satu proses interaksi sosial yang kita alami setiap hari.
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
4 201647 & 209293

Kepimpinan melibatkan proses mempengaruhi, yang menunjukkan
pengaruh secara berniat dikemukakan oleh pemimpin kepada pengikut.
4.1.4. R.W.Nickson (1990:12), berpendapat kepimpinan ialah tugas dan tingkah
laku yang diharapkan daripada seseorang pengurus supaya kakitangannya
bersemangat untuk bekerja secara individu dan kolektif untuk mencapai
matlamat bersama.
4.1.5. Penjelasan dalam perenggan 4.1.1 hingga 4.1.4 seperti di atas memberikan
tumpuan takrifan kepimpinan dari sudut pandangan umum sahaja tanpa
menyentuh pandangan Islam. Dari perspektif Islam kepimpinan tidak
semata-mata berasaskan pendapat ataupun autoriti yang tidak tetap, tetapi ia
adalah autoriti yang digunakan oleh seseorang individu mengikut prinsip
yang digariskan dalam al-Quran dan Sunnah Rasullah S.A.W (Muhammad
Al-Buraey, 1992:331).
4.1.6. Dengan berpandukan kepada lima pandangan seperti di atas termasuk juga
dengan perspektif Islam, kami berpendapat secara mudahnya kepimpinan
itu bolehlah ditakrifkan sebagai satu proses menggunakan keupayaan untuk
mempengaruhi orang lain ke arah pencapaian matlamat kumpulan dan juga
matlamat individu dalam kumpulan berkenaan. Di samping itu juga, apa
yang penting bahawa aktiviti yang hendak di arah dan dipengaruhi oleh
pemimpin mestilah berkaitan dengan tugas dan melibatkan pengaruh dua
hala yang diarah untuk mencapai matlamat bersama.

5. PERANAN PEMIMPIN YANG BERKESAN DI DALAM SESUATU
ORGANISASI

5.1. Pelbagai sudut boleh dilihat untuk meninjau dan mengukur tentang sama ada wujud
atau tidaknya kepimpinan yang berkesan dimiliki, dimanifestasi dan dilaksanakan
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
5 201647 & 209293

oleh seseorang pemimpin. Penilaian dan pengurusan kepimpinan yang berkesan
bukanlah semata-mata diasaskan kepada hasil atau natijah terakhir daripada
kepimpinan itu semata-mata. Sebaliknya melibatkan juga aspek-aspek sebelum
wujud atau terlaksana atau terciptanya hasil terakhir itu.
5.2. Empat faktor yang boleh dijadikan asas untuk melihat keberkesanan sesuatu
kepimpinan itu iaitu:-
5.2.1. Mengetahui dan melatih diri anda
Kebanyakkan pemimpin terdiri daripada mereka yang berpengaruh, pintar,
agresif, berinisiatif, mempunyai keyakinan diri dan kebolehan menyelia. Oleh
itu latihan-latihan dalam membuat keputusan, penilaian diri dan peningkatan
keyakinan diri amat berfaedah untuk memimpin masa kini juga bakal
pemimpin.
5.2.2. Mengetahui dan mengawal daya anda
Adalah perlu bagi pemimpin menganalisis dan memahami gaya tersendiri
untuk mengekalkan suatu keadaan kelunturan (fleksibel) supaya dapat
dipadankan dengan situasi yang berkenaan.
5.2.3. Mempercayai perkara-perkara baik tentang orang lain
Dengan mempercayai bahawa manusia pandai, kreatif, sanggup
bekerja,bertanggunjawab dan ingin menyelesaikan masalah, akan dapat
meningkatkan lagi pertumbuhan sifat pemimpin yang berkesan.
5.2.4. Memenuhi keperluan-keperluan staf
Ciri ini untuk menyebutnya adalah mudah, tetapi pada praktisnya pelbagai
masalah yang terpaksa dihadapi. Untuk itu penyertaan staf dalam sesi dialog
dan sesi pembuatan keputusan, yang membincangkan perkara-perkara
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
6 201647 & 209293

penting organisasi seperti matlamat dan belanjawan mengurus wajar
diamalkan.
5.2.5. Sesuaikan kepada diri ciri-ciri kerja
Sebagai contoh, untuk tugas-tugas kreatif dan yang berbentuk keusahawanan,
adalah wajar bagi penyelia menimbulkan matlamat yang menyeluruh untuk
dijadikan panduan oleh staf, dan kemudiannya terpulang kepada budi bicara
mereka untuk menjalankan kerja berkenaan.
5.2.6. Bertindak sebagai pemimpin
Dalam semua hal pengurus atau ketua perlu bertindak sebagaimana yang
dijangkakan dan diingini oleh pengikut atau staf, agar mendapat sanjungan
yang setimpal dengan taraf kepimpinannya.

5.3. Berdasarkan enam faktor di atas boleh kita simpulkan bahawa ukuran kepimpinan
yang berkesan atau pun sebaliknya boleh dilihat kepada empat perkara atau
perubahan iaitu:
5.3.1. Perubahan positif pada diri pemimpin itu sendiri.
5.3.1.1. Sebagai contoh Dato Haji A. Aziz Deraman menunjukkan cirri
seorang pemimpin yang disegani di dalam dan luar negari atau di
kementerian-kementerian. Beliau juga menitik beratkan soal agama
jika melakukan sesuatu kerja yang sering beliau terapkan iaitu
kerja itu adalah satu ibadah.
5.3.2. Peningkatan daya pengeluaran atau perkhidmatan.
5.3.2.1. Beliau juga sering memberi ruang kepada pekerja untuk berjumpa
dalam menyelesaikan pelbagai masalah (meluahkan masalah)
samada kerja atau diluar bidang kerja, beliau beranggapan dengan
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
7 201647 & 209293

cara ini staf dapat mengurangkan tekanan kerja dan dapat
meningkatkan mutu kerja, produktiviti serta perkhidmatan yang
sentiasa konsisten.
5.3.3. Peningkatan kepuasan kerja dan sayangkan kepada kelompok dan
organisasi di kalangan pengikut atau ahli kumpulan.
5.3.3.1. YBhg. Dato juga sering mengadakan perjumpaan dengan staf
setiap sebulan sekali iaitu secara rasmi terutama dalam
memperjelaskan pelbagai isu semasa kepada semua staf melalui
perhimpunan bulanan manakala beliau juga mewajibkan semua staf
menyertai badan keluarga DBP agar dapat mengenali antara satu
sama lain melalui sukan, kebudayaan dan sebagainya. Beliau juga
sering menggalakkan penglibatan semua staf dalam pelbagai
cabang ilmu dengan memberikan kemudahan biasiswa dan skim
latihan jangka pendek dan panjang kepada staf yang inginkan
peningkatan kerja dan mutu kerja.
5.3.4. Pengurangan masalah kerja dan perubahan dalam kelompok.
5.3.4.1. Dengan adanya pelbagai latihan dan bengkel serta menghantar staf
menghadiri kursus secara beramai-ramai tidak kira pangkat.
Natijah daripada itu, perubahan pandangan dan pemikiran serta
pergaulan staf tidak lagi mempunyai tembok atau komunikasi satu
hala tetapi memberi peluang kepada staf untuk mengenali antara
satu dengan yang dengan lain lebih dekat lagi. Percambahan idea di
dalam kumpulan dan kelompok melalui kursus-kursus dapat
mengurangkan masalah kerja yang membebani mereka selama ini.
Sebagaimana yang kita ketahui, tahap komunikasi diantara
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
8 201647 & 209293

kumpulan sokongan dan professional masih ada lompangan dan
jarak pemisah yang membuatkan mutu kerja dan tahap kerja hanya
mencapai tahap yang memuaskan berbanding jika terdapat
semangat berpasukan didalam sesuatu jabatan, mutu kerja dapat
ditingkatkan dan berlaku perubahan di dalam kelompok tersebut.

6. MANTAN KETUA PENGARAH DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA (DBP) ,
DATO HAJI A. AZIZ BIN DERAMAN
6.1. Biodata ringkas Dato Haji A. Aziz Deraman
Kelahiran Pasir Puteh, Kelantan, Malaysia 1948, beliau mendukung kekayaan warisan
tradisi kebudayaan dan keagamaan sebuah negeri yang tersohor di wilayah timur
peradaban Melayu. Tradisi agama dan budaya itulah yang menjadi asas kekuatan pelbagai
rupa kegiatannya. Sebagai pegawai Perkhidmatan Tadbir dan Diplomatik (P.T.D), dikenali
dengan budayawan-pentadbir, beliau telah berkhidmat di pelbagai Kementerian dan agensi
Kerajaan dalam tempoh 33 tahun setelah tamat pengajian dari Universiti Malaya 1971.
Beliau adalah Ketua Pengarah Kebudayaan di Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan
(kini dikenali sebagai Kementerian Penerangan, Komunikasi dan Kebudayaan, setelah
bertukar nama beberapa kali) 1981-1989, sehingga ke jawatan terakhir, Ketua Pengarah
Dewan Bahasa dan Pustaka 1994-2004.

Sewaktu memegang tampuk DBP, beliau menetapkan wawasan ke arah mengangkatkan
martabat bahasa Melayu sebagai bahasa kekuatan rantau dan menterjemahkan peranannya
sebagai salah satu bahasa utama dunia. Beliau mengambil inisiatif membina jaringan
budaya secara institusional di kalangan sarjana bahasa dan sastera Melayu-Polinesia,
mengadakan kumpulan kerja global antara universiti, sarjana dan peneliti bertaraf dunia
daripada Eropah, Amerika, Asia-Oceania bagi meletakkan kebudayaan Melayu lebih
bermakna di bidang akademik. Peranan beliau membantu usaha mendirikan program
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
9 201647 & 209293

bahasa Melayu dan pusat-pusat pengajian Melayu di universiti-universiti Eropah, Amerika
Syarikat, Rusia, Uzbekistan, China, Korea, Jepun, Australia, New Zealand, Filipina dan
Thailand sangat dihormati.

Beliau juga menghasilkan beberapa buah buku dan monograf disamping menulis kertas kerja
untuk seminar dan persidangan tentang kebudayaan dan peradaban Melayu di dalam dan luar
negeri. Antara buku beliau: Masyarakat dan Kebudayaan Malaysia (1975/2001), Tamadun
Melayu dan Pembinaan Bangsa Malaysia (2000), Intelektualisme Budaya (2005), Asas
Pemikiran Kebudayaan Malaysia (2005) dll. Kumpulan-kumpulan puisi: Kau dan Aku
(1994/2004), Bahtera Madani (2001), Gapura Diri (2002), Bicara Kasih (2004), Zaman
Baru (2006), Mahligai Kencana (2009). Nama penanya Azidra dan Ade Putragong.

Beliau juga aktif dalam pelbagai pertubuhan dan persatuan budaya, bahasa dan sastera di
peringkat kebangsaan dan antarabangsa. Antaranya Pengerusi Sidang Majlis Bahasa Brunei,
Indonesia dan Malaysia (MABBIM) (1995-2004), Pengerusi Majlis Sastera Asia Tenggara
(MASTERA) (1996-2004), Pengerusi Tetap Majlis Antarabangsa Bahasa Melayu (MABM)
(2000-2004), Pengerusi Sidang Forum Kerjasama Penerbitan Serantau (FOKEPS) (2001-
2004), AJK Eksekutif dan Naib Presiden Majlis Pertubuhan Kesenian dan Festival
Antarabangsa (CIOFF/UNESCO) Sektor Asia-Oceania (1984-2002), Naib Presiden,
Persekutuan Silat Kebangsaan Malaysia (PESAKA)(1983-1995), Deputi Presiden
Persekutuan pencak Silat Antarabangsa (PERSILAT)(1985-1995), Timbalan Pengerusi,
Persatuan Persahabatan Malaysia-China (PPMC) (1992-1998).

Selain AJK GAPENA, beliau kini (sehingga 2009) Ahli Lembaga Pengarah Yayasan
Karyawan, Institut Terjemahan Negara Malaysia (ITNM), Ahli Lembaga Pengarah FELCRA
dan Lembaga Pengarah Syarikat Perumahan Pegawai Kerajaan (SPPK). Beliau adalah juga
Ahli Lembaga Pengarah bagi Research Centre For Islamic History, Art and Culture
(IRCICA/OIC), Istanbul.
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
10 201647 & 209293


Dato Haji A. Aziz Deraman telah menerima beberapa darjah dan anugerah kebesaran
seperti D.P.S.K.(2001); D.S.P.N.(2003); J.S.M.(1997); K.M.N.(1990); dan D.M.M.(1999).
Anugerah-anugerah lain antaranya termasuklah Tokoh Budayawan Kelantan (1986),
UNESCO Fellowship on Cultural Planning and Programming (1983), A.S. Pushkin
Memorial Medal, Russia (1999), Prof Kehormat Guangdong University of Foreign Studies
(GDUFS), China (2001), Anugerah PUSPA (Persatuan Penulis dan Seniman Kelantan)
(2004), Anugerah Khas Presiden ABIM (2003), Tokoh Persahabatan Malaysia-China (2004),
Anugerah Pejuang Bahasa (Kamilian)(2004), Anugerah Pencetus MASTERA (Indonesia
2005), Honorary Award (Culture and Education), Soka University, Tokyo (2006), Prof
Adjung Universiti Utara Malaysia (UUM) (2006-2008).
6.2. Kejayaan Yang Diraih
6.2.1. Sejak dilantik menjadi Ketua Pengarah Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP)
pada 1 Ogos 1994 hinggalah tamat perkhidmatan beliau pada 1 Ogos 2004.
Begitu banyak kejayaan yang boleh dibanggakan yang telah dicapai oleh
beliau. Antara kejayaan tersebut ialah:-
6.2.1.1. Mewujudkan biasiswa khas DBP kepada pelajar Ijazah Pertama yang
bukan warga DBP. Biasiswa ini dikenali dengan nama Biasiswa Tun
Syed Nasir Ismail dan diberikan kepada mahasiswa yang mengkhusus
dalam bidang bahasa atau dalam bidang sastera. Pada setiap tahun dua
kemudahan biasiswa disediakan.
6.2.1.2. Beliau berjaya mendapatkan kelulusan EPU-JPM dan Kementerian
Kewangan untuk mendirikan sebuah bangunan DBP yang baharu.
Bangunan setinggi 33 tingkat ini dianggarkan akan menggunakan
peruntukan sebanyak lebih kurang RM123 juta. Kini bangunan
tersebut telah digunakan dan telah siap pada tahun 2002 sepenuhnya.
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
11 201647 & 209293

Bangunan ini dibina bersebelahan dengan bangunan lama dan
berhampiran dengan Wisma Putra.
6.2.1.3. Beliau juga telah berjaya mengadakan begitu banyak MOU dengan
pelbagai institusi di dalam dan luar negara. Sehingga kini melebihi 30
MOU telah ditanda tangani, hingga melibatkan negara-negara di Benua
Afrika. Sebahagian besar MOU yang ditanda tangani itu melibatkan
aspek penyebaran dan penggunaan bahasa Melayu, dan yang
selebihnya melibatkan kegiatan kesusasteraan dan penerbitan buku.
6.2.1.4. Mewujudkan Sasaran Kerja Utama (SKU) DBP untuk tempoh dari
tahun 1995 hingga 2005, dengan memberiknan penekanan yang serius
kepada aspek bahasa Melayu, Kesusasteraan Melayu dan Penerbitan
buku.
6.2.1.5. Selain daripada yang tersebut di atas, satu lagi kejayaan besar yang
telah dicapai oleh beliau selaku mantan pemimpin tertinggi DBP ialah
pindaan Akta 213 DBP. Melalui pindaan tersebut Parlimen telah
bersetuju dengan beberapa perubahan peruntukan dalam akta yang
berkenaan. Hasil daripada kelulusan Parlimen itu, maka undang-
undang tubuh DBP dikenali sebagai Akta 213 DBP (Pindaan dan
Perluasan) yang berkuatkuasa mulai 1 Januari 1996.
6.2.1.6. Rentetan daripada kejayan tersebut beliau telah berjaya membuka tiga
Pejabat DBP Wilayahnya, iaitu DBP Wilayah Utara di Bukit
Mertajam, Pulau Pinang (1999), DBP Wilayah Timur di Kota
Bharu,Kelantan (1999) dan DBP Wilayah Selatan di Johor Bahru,
Johor (2000). Pembukaan ini adalah bertujuan untuk membantu
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
12 201647 & 209293

menyebarluaskan bahasa dan budaya Melayu hingga ke Thailand,
negera-negara Indo-China, Sumatera dan Singapura.
6.2.1.7. Sebenarnya banyak lagi yang boleh dicoretkan dalam kejayaan beliau
ini dari segi penggunaan teknologi maklumat diperluaskan
penggunaannya di dalam kalangan staf DBP sendiri dengan dibekalkan
semua komputer dan perluasan talian internet boleh dicapai di dalam
lama sesawang intranet DBP sendiri berkenaan dengan sistem
kewangan, kehadiran, sumber manusia, data korpus, multimedia,
penerbitan elektronik dan banyak lagi. Tetapi ini hanya sebahagian
kecil kejayaan beliau semasa 10 tahun memegang teraju sebagai
pemimpin tertinggi (Ketua Pengarah) di DBP untuk dipaparkan dalam
tugasan ini (Citra DBP, 2003).

7. RUMUSAN
7.1. Untuk menjadi seorang pemimpin bukannya mudah apa lagi memimpin orang
bawahan serta sekeliling kita. Jika dilihat akan definisinya juga menggambarkan
intipati keperluan pemimpin dalam masyarakat atau dalam kalangan kita. Pemimpin
yang berjaya dilihat dari segi pelbagai sudut seperti komunikasi, corak
kepimpinannya, keberkesanan kepimpinannya serta apakah tujuan dan serta objektif
yang mesti ada pada seorang pemimpin dalam melaksanakan dan menjayakan apa jua
yang dibuat dan dirancangkan.
7.2. Peranan pemimpin juga perlu dilihat dari pelbagai sudut sama ada dari segi
kepimpinan secara Islam iaitu bagaimana seorang pemimpin berinteraksi dengan
orang sekeliling dalam organisasinya serta bagaimana pemimpin tersebut
GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
13 201647 & 209293

mengaplikasikan ciri-ciri seorang pemimpin yang berpegang kepada agama,
berkaliber dari segi moral, kerja dan beretika di tempat kerja.
7.3. Jika dilihat secara keseluruhan, kepimpinan ini adalah satu aspek kepimpinan yang
amat luas skopnya dan agak susah untuk menemui garis penamatnya.

RUJUKAN
1. Dr. Ahamd Atory Hussain (1996), Pengurusan Sumber Dalam Organisasi
Awam dan Syarikat, cetakan 1,Utusan Publication & Distibutors Sdn. Bhd.,
Kuala Lumpur.

2. Dr. Aminuddin Mohd. Yusof (1990), Kepimpinan, Cetakan 1, Dewan Bahasa
dan Pustaka, Kuala Lumpur.

3. Dr. Aminuddin Mohd. Yusof (1994), Kepimpinan, Motivasi dan Prestasi
Model Guru dan Tentera, Cetakan 1, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala
Lumpur.

4. Gerald M.Goldheber (1990), Komunikasi Dalam Organisasi, Cetakan 1,
Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

5. Harold Koontz & Heinz Wiehrich (1991), Pengurusan, Cetakan 1, Dewan
Bahasa dan Pustaka , Kuala Lumpur.
6. Jaafar Muhamad (1992), Asas Pengurusan, Edisi ke-2, Penerbian Fajar Bakti
Sdn. Bhd. Kuala Lumpur.

7. James A.F.Stoner & Charles Wankel (1989), Pengurusan, Edisi ke-3, Amiza
Association (M) Sdn. Bhd. Petaling Jaya, Kuala Lumpur.

8. Juhary Haji Ali & Ishak Ismail (1991), Prinsip dan Amalan Pengurusan,
Cetakan 1, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

9. Juhary Haji Ali & Ishak Ismail (2004), Prinsip dan Amalan Pengurusan, Edisi
Kedua, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

10. Kerajaan Malaysia (1978), Akta 213-Akta Dewan Bahasa dan Pustaka dan
Pustaka-1956 (Disemak 1978), Percetakan Negara Malaysia, Kuala Lumpur.

11. Dewan Bahasa dan Pustaka, Malaysia (2003), Citra Dewan Bahasa dan
Pustaka. Cetakan Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

12. Abu Bakar Hamed (2005), Pengajian Perniagaan, Cerdik Publications Sdn.
Bhd. Shah Alam, Selangor.

GMGM3023 KEPIMPINAN DALAM PENGURUSAN AWAM
14 201647 & 209293

13. Dr. Razali Mat Zin (1996), Kepimpinan Dalam Pengurusan, Cetakan 1,
Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd. Kuala Lumpur.

14. R.W. Nickson (1990), Bagaimana Menjadi Pengurus Yang Berjaya, Cetakan
1, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

15. Prof. Madya Dr. Samsudin A. Rahim (1993), Komunikasi Asas, Cetakan 1,
Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

16. Kerajaan Malaysia (1978), Akta 213- Akta Dewan Bahasa dan Pustaka-1959
(Disemak 1978), Percetakan Negara Malaysia, Kuala Lumpur.