A B 170 B 170 A

La Prehistoria
Esquema de la unidad
UNIDAD 13. LA PREHISTORIA
Repasa
Eres capaz de
Desenterrar el pasado
13
Contenidos
El Paleoltico.
El Neoltico.
La Edad de los Metales.
El territorio de tu Comunidad
en la Prehistoria.
Lectura, anlisis,
comparacin
e interpretacin de imgenes.
Anlisis e interpretacin
de mapas histricos.
Elaboracin de esquemas,
tablas y lneas del tiempo.
Inters por conocer
el pasado como forma
de entender el presente.
Toma de conciencia
de la necesidad de
conservar los restos
del pasado.
Respeto por el patrimonio
histrico y artstico.
Curiosidad por la historia
de Espaa y la de la propia
Comunidad Autnoma.
Programacin
Objetivos
Saber que la Prehistoria es el primer periodo de la Historia
y que se desarrolla desde la aparicin de los seres humanos
hasta la invencin de la escritura.
Distinguir las etapas de la Prehistoria: Paleoltico, Neoltico
y Edad de los Metales, e identificar las caractersticas
de cada una de ellas.
Reconocer las primeras manifestaciones artsticas y valorar
su importancia.
Comprender las repercusiones de la aparicin de la agricultura
y la ganadera en las formas de vida de los grupos humanos.
Conocer los principales rasgos de la Prehistoria en el territorio
de su Comunidad Autnoma y valorar algunos de
los yacimientos arqueolgicos ms importantes.
Conocer y comprender la medicin del tiempo antes
y despus de Cristo.
Valorar el patrimonio histrico.
Criterios de evaluacin
Sabe qu es la Prehistoria y conoce su cronologa.
Distingue las distintas etapas de la Prehistoria e identifica
las caractersticas de cada una.
Reconoce las primeras manifestaciones artsticas
de la Historia.
Comprende la importancia de la aparicin de la agricultura
y la ganadera.
Conoce los rasgos principales de la Prehistoria en el territorio
de su Comunidad Autnoma.
Valora la importancia del patrimonio histrico.
Competencias bsicas
Adems de la competencia Social y ciudadana, en esta unidad se
contribuye al desarrollo de las competencias Cultural y artstica,
Conocimiento e interaccin con el mundo fsico, Lingstica,
Matemtica, Autonoma e iniciativa personal y Aprender a aprender.
El Paleoltico El Neoltico La Edad de los Metales
El territorio de tu
Comunidad
en la Prehistoria
Aprende a hacer:
El tiempo antes
y despus de Cristo
El mundo que queremos:
Entre todos es ms fcil
Contenidos Recursos Propsitos
Pgina inicial 01. Presentacin Empezar el tema
Recuerda lo que sabes 02. Presentacin Trabajar las ideas previas
03. Esquema Presentar la unidad
El Paleoltico 04. Vdeo Explicar
05. Vdeo Explicar
El Neoltico 06. Presentacin Ampliar contenidos
07. Presentacin Explicar
La Edad de los Metales 08. Presentacin Explicar
09. Presentacin Ampliar contenidos
10. Actividad interactiva Repasar
El territorio de tu Comunidad
en la Prehistoria
11. Animacin Recordar conocimientos
12. Presentacin Ampliar contenidos
Actividades 13, 14, 15 y 16. Actividades interactivas Evaluar
17. Animacin Explicar
Repasa 18. Actividad interactiva Evaluar
Eres capaz de... 19. Presentacin Ampliar contenidos
Recursos digitales
Ms informacin en la red
El yacimiento de Atapuerca
http://www.atapuerca.com/
Esta pgina contiene infor-
macin de la historia de las
excavaciones de Atapuerca.
Es de destacar el desplega-
ble de Espacio didctico en
el que incluyen material di-
dctico sobre la Prehistoria
de inters para alumnos de
estas edades.
Ideas TIC
Cmo registrarse en Kalipedia
http://www.kalipedia.com/comunidad/acceder.html
Si desea registrarse como usuario de Kalipedia, siga estos pasos:
1. Haga clic en la pestaa Interkambiador y seleccione el men
Registro situado en la parte superior derecha.
2. Pinche con el ratn sobre el men Registrarse de la seccin
Profesores.
3. Cumplimente el formulario y haga clic sobre Enviar.
4. Recibir un correo electrnico con la clave o password que se le
ha asignado, con la que podr activar su cuenta y acceder al
Interkambiador.
Para empezar
presentacin
R01
La vida en la Prehistoria
Esta presentacin muestra, a par-
tir de un dibujo que recrea una es-
cena de la Prehistoria, algunos de
los instrumentos que elaboraban
las personas en aquella etapa,
como arpones, puntas de lan-
za, aguja, etc. Aproveche la ima-
gen de cada instrumento que se
muestra para plantear a los alum-
nos preguntas del tipo: Con qu
material crees que se elaboraba?
Cmo crees que se fabricaba
este instrumento?
Despus de haber visualizado
la presentacin, pregunte a los
alumnos otros datos que se pue-
den extraer del dibujo. Por ejem-
plo, hgales observar la ubicacin
de las cabaas que estn en la
orilla del ro y pregnteles que por
qu creen ellos que se instalaban
all. Despus centre la atencin
de los alumnos en las cabaas y
pdales que digan con qu mate-
riales creen ellos que se hacan.
Ample las preguntas que acompa-
an a la lectura para poder respon-
derlas entre todos. Escuche las
respuestas de los alumnos sobre
el significado de la palabra reco-
lectar y relacinelo con la imagen
de la presentacin y con las res-
puestas que den los alumnos a la
segunda pregunta.
Para trabajar
las ideas previas
presentacin
R02
Los utensilios de piedra,
hueso y cermica
Esta presentacin muestra una cla-
sificacin de los utensilios que se
realizaron en la Prehistoria segn el
material con el que se fabricaban.
La presentacin se puede ver pul-
sando en el botn de mostrar es-
quema en el que aparece una
sntesis de la clasificacin, o paso
a paso, es decir, siguiendo los
pasos hasta conocer todo el de-
sarrollo de los utensilios de cada
material. En este caso, el alumno
puede ver con qu utensilios de la
actualidad se relacionan cada uno
de los de la Prehistoria. Aproveche
este recurso para preguntar a los
alumnos para qu creen ellos que
se utilizaba cada instrumento pre-
histrico que se muestra.
Comente a los alumnos que las
personas de la Prehistoria utiliza-
ban los materiales que les ofreca
la naturaleza: las piedras, los hue-
sos de los animales que cazaban y
el barro con el que elaboraban las
piezas de cermica.
Para presentar
la unidad
esquema
R03
Contenidos de la unidad
Utilice este esquema para que los
alumnos conozcan los contenidos
que van a estudiar en la unidad.
UNIDAD 13
170
Txikoria-belarra, uhandretxoak eta harrak
Ehiztariak ez ziren elikagaia lortzeko iturri bakarra
klanarentzat. Sarri, emakumeek sortzen zuten jateko
gehiena. Nahiz eta zamatuta joan, bidaiatu bitartean
bilketan aritzen ziren, eta hain trebeak ziren, ia ez
baitzuten ibilia atzeratzen.
Kimu jaioberriak eta hirustaren hosto samurrak mozten
zituzten, bai eta txikoria-belarrarenak ere; karduaren
arantzak ateratzen zituzten ebaki aurretik eta baia eta
fruitu goiztiar batzuk biltzen zituzten. Makila zorrotzak
erabiltzen zituzten, bai lurrean zuloak egiteko bai
palanka gisa, eroritako enborrei buelta eman eta
uhandretxoak eta har potolo gozoak bilatzeko; ur gezako
moluskuak arrantzatzen zituzten ibaietan; erraboilak,
tuberkuluak eta sustraiak ateratzen zituzten lurretik.
Hori guztia emakumeen mantuen tolesturetan edo
saskien bazter batean jasotzen zuten. Hosto berdeak
bilgarritzat erabiltzen zituzten; batzuk badanarena,
adibidez, barazki gisa egosten ziren.
JEAN M. AUEL
El clan del oso cavernario (Haitzuloetako hartzaren klana).
Moldatua
Historiaurrea 13
Zer esan nahi du testuan, zure
ustez, bildu aditzak?
Zerrendatu gizakiek
Historiaurrean jaten zituzten
elikagaietako batzuk.
132815 _ 0170-0183.indd 170 21/5/09 11:29:10
171 170
171
Lehenbiziko artelanak
Aurreneko artistak duela milaka urte bizi izan
ziren. Animalien eta ehizako eszenen irudiak
egiten zituzten haitzuloetako hormetan.
5. Deskribatu pintura hau.
GOGORATU IKASITAKOA
Haitzulotik herrixkara
Lehen gizakiak haitzuloetan edo etxoletan bizi
ziren, eta elikatzeko, ehizan eta arrantzan ari-
tzen ziren, bai eta landareak biltzen ere. Gero-
ra, landareak landatzen eta animaliak hezten
ikasi zuten, eta herrixka soilak eraiki zituzten.
1. Lehen giza taldeak ibaietatik hurbil
kokatzen ziren. Gogoan duzu zergatik?
2. Erreparatu marrazkiari eta
deskribatu zer lanetan ari diren
gizon-emakume horiek.
Harria, hezurra eta zeramika
Duela milaka urte, gizon-emakumeek harriak
eta animalia-hezurrak erabiltzen zituzten la-
nabesak egiteko. Labanak, geziak, arpoiak,
orratzak eta abar egiten zituzten, adibidez.
Zeramikazko ontziak ere egiten zituzten buz-
tin freskoa erabiliz. Buztinari forma eman eta
sutan egosten zuten.
3. Zer materialez eginak dira objektu
hauek?
4. Zertarako erabiltzen zituzten
zeramikazko ontziak garai hartako
gizon-emakumeek?
Nolakoa zen bizimodua Historiaurrean.
Nor bizi izan ziren euskal lurraldean
Historiaurrean.
Nola neurtzen den denbora.
HAU IKASIKO DUZU
Arpoia Orratza Aizkora
Gezi baten
punta
Duela
1.000.000
urte
Duela
7.000
urte
Duela
6.000
urte
Duela
3.000
urte
Paleolitoa Neolitoa
Metal
Aroa
132815 _ 0170-0183.indd 171 21/5/09 11:29:14
R01
R02
R03
Ms informacin en la red
La vida en el Paleoltico
ht t p: //sepi ensa. or g. mx /cont eni dos/hi st or i a_mundo/
prehist/paleolitico/vida/vida_paleo.htm
Esta pgina ofrece diversos
aspectos de la vida en el
Paleoltico, como la alimen-
tacin, la tecnologa o la vi-
vienda, entre otros.
Ideas TIC
Programacin con Scratch
http://observatorio.cnice.mec.es/modules.php?op=modload&name=
News&file=article&sid=619
Este artculo, publicado por
el Observatorio Tecnolgico
del ISFTIC, presenta Scratch,
una herramienta para iniciar
a los alumnos en el mundo
de la programacin. Su au-
tor es Rafael Alba Cascales.
Para explicar
vdeo
R04
La cueva de Altamira
Este vdeo explica cmo era la vida
cotidiana de los seres humanos en
el Paleoltico: de qu se alimenta-
ban, cmo se vestan, con qu ma-
teriales elaboraban sus instrumen-
tos, cmo decoraban las cuevas.
Pero adems, ensea cmo es la
cueva de Altamira. Su explicacin
sirve para mostrar cmo pintaban
las personas del Paleoltico en las
paredes de las cuevas.
Utilice la visualizacin del vdeo
como introduccin a los conteni-
dos de las pginas 172 y 173 del
libro del alumno, ya que trata todos
los aspectos que se desarrollan
en ellas. En este sentido, en la
explicacin de esta leccin pue-
de hacer alusiones al vdeo, si
lo han visto previamente, o verlo
para que los alumnos relacionen
las imgenes y explicaciones del
vdeo con el texto del libro.
Probablemente, los alumnos no
conozcan el significado de algunas
palabras utilizadas en l, como s-
lex (mineral de gran dureza), azaga-
ya (arma arrojadiza primitiva que se
lanzaba con la mano o con la ayuda
de un propulsor), tutano (sustancia
blanca contenida dentro de los hue-
sos) o Solutriense y Magdaleniense
(etapas del Paleoltico Superior); co-
mnteles su significado.
Para repasar
Ample la ilustracin 1 y pida que
identifiquen y expliquen las acti-
vidades que estn realizando las
personas del dibujo.
Para explicar
vdeo
R05
La elaboracin
de las herramientas de piedra
Este vdeo explica cmo se fabri-
caban las herramientas de piedra
en el Paleoltico y ayuda a enten-
der la tcnica ltica de la Prehis-
toria.
Despus de ver el vdeo, ample la
ilustracin 2 de esta pgina. Expli-
que que aunque parece una tcni-
ca fcil, en realidad no lo era porque
para cada herramienta necesitaban
dar un tipo de golpe distinto y nece-
sitaban una roca diferente.
Para recordar
Ample la fotografa 3 y pida a los
alumnos que identifiquen los ani-
males que aparecen dibujados en
ella. Pdales que recuerden el vdeo
de la cueva de Altamira en el que
se mostraba cmo se realizaban
las pinturas en el Paleoltico y que
lo relacionen con estas pinturas.
UNIDAD 13
173 172
172
Paleolitoa
1. Historiaurrea
Historiaurrea Historiaren lehen etapa da, bai eta
luzeena ere. Iberiar penintsulan, zehazki, duela
milioi bat urte inguru hasi zen gizakia agertu zen
garaian, eta duela 3.000 urte ingurura arte iraun
zuen idazkera agertu zen arte, hain zuzen.
Historiaurrea hiru etapatan banatzen da: Paleoli-
toa, Neolitoa eta Metal Aroa.
2. Iberiar penintsulako
lehen biztanleak
Itxuraz, Iberiar penintsulan bizi izan ziren lehen gi-
zakiak Afrikatik iritsi ziren, duela milioi bat urte
gutxi gorabehera. Gizon-emakume horiek aire za-
balean, haitzuloetan eta adarrez eta animalien
larruz eraikitako etxola soiletan bizi ziren. Natu-
ran aurkitzen zutenaz elikatzen ziren. Fruituak eta
sustraiak biltzen zituzten, arrainak eta moluskuak
arrantza tzen, eta elur-oreinak, bisonteak, sugan-
dilak eta abar ehizatzen. Animalietatik larruak lor-
tzen zituzten, hotzetik babesteko, bai eta hezu-
rrak ere, lanabesak egiteko.
Elikagaiak urritzen zirenean, giza taldeek leku hori
utzi eta beste bat bilatzen zuten bizitzeko. Horre-
gatik diogu lehen gizakiak nomadak zirela.
3. Tribuak
Paleolitoko gizon-emakumeak tributan bilduta
bizi ziren. q Hainbat familiak osatutako talde
txikiak ziren tribuak. Bakoitzak hogeita hamar
bat kide zituen, eta denek elkarri laguntzen zio-
ten bizirauteko. Hala, batzuek ehizan egiten zu-
ten bitartean, besteek fruituak biltzen zituzten,
janariak prestatu, lanabesak egin
Bizimodua oso gogorra zen garai haietan. Gizakia
20 bat urtez bizitzen zen. Asko gosez hiltzen zi-
ren, hotz handia egiten zuen garaietan, orduan
zailagoa baitzen animaliak ehizatzea. Beste ba-
tzuk gaur egun arinak iruditzen zaiz kigun gaixota-
sunen ondorioz hiltzen ziren; hotzeriak jota edo
hezur bat puskatuta, adibidez.
LORTU NAHI
DUGUN MUNDUA
Denon artean errazagoa da
Bai duela milaka urte eta bai gaur egun,
jaiotzen garen unetik gure inguruko pertsonen
laguntza behar dugu. Esate baterako, ikasiko
al zenukeen hitz egiten, irakurtzen eta idazten,
beste pertso na batzuen laguntzarik gabe?
Pentsatu besteen laguntzarik gabe
ikasi ezin izango zenituen beste hiru gauza.
q Paleolitoko tribu bateko kideak.
Zure ustez, zertarako erabiltzen zuten sua?
132815 _ 0170-0183.indd 172 21/5/09 11:29:15
173
13
Paleolitoan, gizakiak ehiztariak eta biltzai-
leak ziren. Tributan antolatuta bizi ziren. Ha-
rriz eta animalien hezurrez egiten zituzten la-
nabesak. Haitzuloen barrualdean margotzen
zuten, eta harrizko eskultura txikiak ere egin
zituzten.
4. Lanabesak
Paleolitoko gizon-emakumeek harriz eta hezurrez
egindako lanabesak erabiltzen zituzten: lan tzak
eta tranpak, ehizarako; arpoiak, arrantzarako;
orratzak, larruak josteko; labanak eta bifazak,
ebakitzeko
Gezien puntak, labanak eta bifazak egiteko, harri
batez jotzen zuten bestea, kontu handiz, nahi zu-
ten forma eman arte. Bifazak alde biko aiz kora
modukoak ziren. w
Arpoiak eta orratzak egiteko, animalien hezurrak
eta adarrak erabiltzen zituzten.
5. Lehenbiziko artistak
Garai horretan agertu ziren lehenbiziko artistak; gi-
zaki horiek animaliak margotzen zituzten haitzu-
loetako horma eta sabaietan. e Horretarako, es-
kuak eta animalien lumak nahiz ileak erabiltzen
zituzten pintzel moduan. Koloretako pinturak mine-
raletatik lortzen zituzten. Mineralak zanpatu eta
animalien gantzarekin nahasten zituzten.
Aurreneko gizakiek emakumeen harrizko eskultu-
ra txiki batzuk ere egin zituzten. Irudi horiei venus
esaten zaie.
e Ekaingo kobazuloa, Gipuzkoan. Animalien
gorputza edo bolumena adierazteko, harrien
irtenuneak baliatzen zituzten.
1. Paleolitoan, gizon-emakumeak nomadak ziren. Zergatik ez ziren beti leku
berean bizitzen?
2. Zer dira tribuak? Zure ustez, garai hartako gizaki batek iraun al zezakeen bizirik
berak bakarrik, tribu bateko kide izan gabe? Zergatik?
3. Zerrendatu gizakiek garai hartan egiten zituzten hiru lanabes. Esan zer materialez
egiten zen bakoitza eta zertarako erabiltzen zuten.
4. Nolakoak ziren garai hartako gizakiek egindako pinturak? Deskribatu.
Galderak
1
3
2
4
w Harrizko lanabes bat nola egiten zen.
132815 _ 0170-0183.indd 173 21/5/09 11:29:16
R04
R05
Ms informacin en la red
El Neoltico
http://www.youtube.com/watch?v=xxmg5cw-sQM&NR=1
Este vdeo presenta las prin-
cipales caractersticas del
Neoltico en Europa y en la
Pennsula Ibrica.
Ideas TIC
Comenzar a disear publicaciones profesionales propias
http://office.microsoft.com/training/training.aspx?
AssetID=RC102448623082
Con este curso aprender a:
Comenzar con una publicacin pre-
diseada de Publisher y adaptarla
para crear su propia publicacin.
Agregar texto e imgenes a una
publicacin y, a continuacin, revi-
sar y ajustar la posicin de todos
ellos.
Para ampliar
contenidos
presentacin
R06
La fabricacin de la cermica
Esta presentacin explica de for-
ma detallada una de las tcnicas
ms identificativas del periodo del
Neoltico: la elaboracin de piezas
de cermica.
La presentacin parte de la ilustra-
cin del libro, en la que se muestra
una recreacin de un poblado neol-
tico. Es una forma de que el alumno
comprenda que la elaboracin de
piezas de cermica era una ms
de las tareas que se realizaban
en un poblado neoltico. Comente
que la tcnica de la cermica no ha
variado a lo largo de los siglos. En
la actualidad, los artesanos siguen
realizando algunas piezas del mis-
mo modo, tan solo se ha introdu-
cido el torno, para dar forma, y el
horno elctrico, para hornear.
Despus de visualizar la presen-
tacin, pida a los alumnos que se
fijen en la escena inicial que
presenta el poblado neoltico y
dgales que identifiquen las acti-
vidades que realizan las perso-
nas. Haga especial hincapi en
el telar, los animales domsticos
y la siega del trigo. Comente que
la ela boracin de tejidos, la agri-
cultura y la ganadera son tres
actividades que, junto con la cer-
mica, identifican al Neoltico.
Ample la fotografa 2 y comprela,
junto con los alumnos, con el po-
blado que representa el dibujo 1.
Comente la forma de las chozas,
los materiales (barro, paja, made-
ra) y la ubicacin.
Para explicar
presentacin
R07
Las pinturas rupestres
En esta presentacin se compa-
ran las caractersticas de las pin-
turas del Paleoltico y las del Neo-
ltico.
Visualice la presentacin despus
de haber ledo el epgrafe Las pin-
turas neolticas y vuelva a leer el
epgrafe Los primeros artistas de la
pgina 173 del libro del alumno.
Mientras se desarrolla la presen-
tacin, detngase en cada paso
del esquema y lea las caracters-
ticas que muestra. Luego identif-
quelas en las pinturas de cada pe-
riodo. Al finalizar la presentacin,
imprima el esquema completo y
haga copias para cada alumno.
Despus, pdales que identifiquen
a qu etapa de la Prehistoria (del
Paleoltico y del Neoltico) per-
tenece cada pintura que aparece
en las pginas de la unidad.
Ample la fotografa 3 y pida a
los alumnos que identifiquen el
material con el que est hecho
cada instrumento. Despus, que
lo asocien con el artesano que lo
haya elaborado.
Ample la fotografa 4 y comente
que se trata de una escena; que
los brazos y las piernas se han
simplificado; y que se ha realizado
a un solo color. Despus de des-
tacar estas caractersticas ser
fcil que los alumnos identifiquen
el periodo al que pertenecen.
UNIDAD 13
175 174
174
1. Abeltzaintza eta nekazaritza
Duela 7.000 urte inguru, gizaki batzuk itxiturak
egiten hasi ziren animaliak gordetzeko: ahuntzak,
ardiak, idiak Hala, ez zuten haien atzetik ibili
beharrik, jatekoa eskura izateko. Horrela sortu zi-
ren lehenbiziko abeltzainak.
Garai berean, gizakiak konturatu ziren fruituak bil-
tzean haziren bat lurrera erortzen bazen, gerora,
landare bat jaiotzen zela leku horretan. Horrela
hasi ziren landatzen, lehenbizi garia eta arroza,
eta gero, beste landare batzuk.
2. Herrixken sorrera
Abereak eta laboreak zaintzeko, gizon-emaku-
meek animalien eta landatutako lurren ondoan
bizi behar zuten. Hori dela eta, Neolitoan giza tal-
deak sedentario bihurtu ziren, eta hala, lehenbizi-
ko herrixkak sortu ziren. q
Herrixkak ibaietatik gertu egiten zituzten, ura es-
kura izateko. Eta, normalean, enborrez edo oho-
lesi batez inguratzen zituzten, babestuago egote-
ko. w
Garai horretan, gizaki batzuk lan jakinetan treba-
tzen hasi ziren: batzuk nekazari bihurtu ziren,
beste ba tzuk abeltzain, eta beste batzuk artisau.
w La Dragako (Girona) herrixka neolitikoa.
Arkeologoek aurkitutako aztarnetan oinarrituta,
bi etxola eta bihitegi bat berreraiki dituzte,
Neolitokoen erakoak.
q Neolitoko herrixka. Herrixketan, buztinez eta
adarrez eraikitako etxolak, abereentzako kortak,
eta uztak jasotzeko biltegiak zeuden.
Neolitoa
132815 _ 0170-0183.indd 174 21/5/09 11:29:19
175
13
3. Lehenbiziko artisauak
Neolitoan, harrizko lanabes gero eta landuagoak
egin zituzten. Aitzurrak egin zituzten lurra lantze-
ko; igitaiak, galburuak ebakitzeko; eta esku-erro-
tak, aleak ehotzeko. eLanabes horiek harlanduz
egiten zituzten; harlandua Paleolitoan erabilitako
harri kolpatua baino iraunkorragoa zen, eta beste
era bateko lanabesak egiteko aukera ematen
zuen. Harria leuntzeko, behin eta berriro igurzten
zuten harri bat, beste harri batean egindako arte-
kan.
Gainera, garai horretan bi asmakizun garrantzitsu
izan ziren: ehunak eta zeramika.
Ehun ak animalien artileaz egiten ziren; oso ehun-
gailu soiletan ehuntzen zen artilea.
Zeramika buztinez egiten zen, eskuz moldatuta
eta sutan egosita. Horrela egiten zituzten ontziak,
platerak eta kaikuak, jatekoa gordetzeko eta
prestatzeko, eta haietan jateko eta edateko.
4. Neolitoko pintura
Paleolitoaren aldean beste era bateko pinturak
egiten zituzten. Neolitoko artistek nahiago zuten
beste mota bateko eszenak irudikatu: ehiza, tal-
deak dantzan edo landareak biltzen
Irudiak oso modu eskematikoan marrazten zituz-
ten, eta kolore bakar batez margotzen. Iberiar pe-
nintsulan arte horren erakusgarri asko daude
kostalde mediterraneoan. r
Neolitoan, gizakiak abeltzain eta nekazari
bihurtu ziren, eta herrixkak eraiki zituzten.
Harlanduz egiten zituzten lanabesak, eta ehu-
nak eta zeramika ere lantzen zuten. Eszenak
margotzen zituzten, oso modu eskemati-
koan.
Galderak
1. Noiz hasi zen Neolitoa Iberiar penintsulan? Zer aldatu zen gizakien
bizimoduan garai horretan?
2. Zergatik esaten da garai horretan agertu zirela aurreneko artisauak?
3. Zer alde dago Paleolitoko eta Neolitoko pinturen artean?
r Abrigo del Ciervoko (Valentzia) pinturak.
Arkularien irudiak dira. Zer kolore erabili dute
pintura horiek egiteko?
A B
e Neolitoko lanabes batzuk. A. Igitaia segarako.
B. Esku-errota zerealaren aleak ehotzeko.
C. Zeramikazko ontzia uzta gordetzeko
eta kontserbatzeko.
C
132815 _ 0170-0183.indd 175 21/5/09 11:29:22
R06
R07
Para explicar
presentacin
R08
El trabajo del metal
Esta presentacin explica de for-
ma grfica y detallada la elabora-
cin de piezas de metal en la Edad
de los Metales.
Antes de visualizar la presenta-
cin, sugiera a los alumnos que
lean el epgrafe Los primeros ob-
jetos de metal, de la pgina 176
del libro del alumno, para que
recuerden los rasgos principales
de la Edad de los Metales.
Aproveche para explicar que el
tra bajo del metal que se muestra
en la presentacin es el de la fun-
dicin, que es la ms compleja y
tecnificada, pero que hubo otras
formas de trabajar el metal. Por
una parte, se utiliz el mtodo de
la forja, que consista en calentar
el metal mientras era martilleado,
lo que facilitaba el modelado de los
instrumentos. Y otra forma, ms
rudimentaria, era la de golpear el
cobre con un martillo de piedra
para darle forma.
Ample la fotografa 1 y detngase
en cada uno de los instrumentos
que aparecen. Destaque la deco-
racin del adorno con forma de
caballo y la empuadura de la es-
pada. Comente que la utilizacin
del metal permiti realizar instru-
mentos ms resistentes que los
hechos en madera o piedra.
Para ampliar
contenidos
presentacin
R09
Los monumentos megalticos
en Espaa
Esta presentacin recoge algunas
de las manifestaciones artsticas
megalticas de Espaa.
Mustrela despus de la explica-
cin y la observacin de las foto-
grafas del epgrafe de Los monu-
mentos megalticos de la pgina
177 del libro del alumno. Luego,
pida a los alumnos que identifi-
quen en la presentacin los men-
hires y los dlmenes.
Adems, puede explicar que esta
presentacin muestra las prime-
ras manifestaciones arquitect-
nicas de nuestro pas. Con ello se
pueden dar cuenta de la rique-
za del patrimonio artstico de la
Prehistoria en Espaa.
Para repasar
actividad
interactiva
R10
Los inventos y descubrimientos
de la Prehistoria
En esta actividad los alumnos
deben identificar a qu periodo de
la Prehistoria pertenecen algunos
de los inventos y descubrimientos
ms significativos de esa etapa
de la humanidad.
Al realizar esta actividad, puede
comprobar el grado de asimila-
cin de los contenidos de la uni-
dad por parte de los alumnos.
UNIDAD 13
177 176
Ms informacin en la red
Gua de monumentos megalticos de Espaa
http://iris.cnice.mec.es/megaliticos/ficha.php?ID_dolmen=1
En esta pgina se muestra
una clasificacin de los mo-
numentos megalticos espa-
oles por provincias. La
seleccin de la provincia se
hace desde el desplegable
que se encuentra en la par-
te superior derecha.
176
Metal Aroa
1. Metalezko lehen objektuak
Duela 6.000 urte inguru, Historiaurreko azken
etapan, gizakiek metalezko objektuak lantzen ika-
si zuten. Hori dela eta, garai horri Metal Aroa esa-
ten zaio.
Lehenbizi, kobrea erabili zuten; geroago, bron-
tzea; eta azkenik, burdina. Metal horien bidez de-
netarik egiten zuten: armak ezpatak eta aizko-
rak, esate baterako, apaingarriak lepokoak,
adibidez, eta lanabesak hala nola aitzurrak eta
igitaiak. Metalezko objektuak askoz iraunkorra-
goak ziren harriz egindakoak baino. q
2. Herrixkatik hirira
Metalak ez zeuden edonon. Hori dela eta, pertso-
na batzuk haiek bilatzen eta salerosten jardun zu-
ten. Hala, metal asko zeuden inguruetan kokatu-
tako herrixkak hazi, eta hiri txiki bihurtu ziren. w
Hiriak harrizko harresiz inguraturik zeuden, barru-
tia errazago babestu ahal izateko. Hirietako biz-
tanleak, elkar babesteko, buruzagi baten ingu-
ruan antolatzen ziren.
Gainera, hirietan beste lanbide batzuen beharra
sortu zen. Adibidez, gerlariak zeuden hiriak defen-
datzeko, eta merkatariak metalak, ehunak, zera-
mika eta abar salerosteko.
3. Asmakizun berriak
Metal Aroan garrantzi handiko hiru asmakizun
izan ziren: gurpila, bela eta goldea, hain zuzen.
Asmakizun horiek erraztu egin zuten garai harta-
ko pertsonen bizimodua.
Gurpil ak aukera eman zuen salgai astunenak
leku batetik bestera gurdian eramateko.
Bela ri esker, itsasontziak haizearen indarraz
mugitu ahal izan ziren. Harrezkero, itsasontzi
handiagoak egin zituzten, eta pertsona eta sal-
gai gehiago eraman ahal izan zituzten haietan.
Golde ak, animaliek arrastan eramanda, lur-aza-
lera handiagoak eta azkarrago goldatzeko auke-
ra ekarri zuen.
q Metal Aroan egindako objektuak.
w Hiri batzuk mila biztanletik gora
izatera iritsi ziren.
Sastakaia Ezpata
Apaingarria
132815 _ 0170-0183.indd 176 21/5/09 11:29:25
177
13
4. Monumentu megalitikoak
Garai hartan bizi izan ziren pertsonek monumen-
tuak egin zituzten harri handiekin. Megalito esa-
ten zaie harri horiei, eta eraikinei, monumentu
megalitiko. e
Monumentu horiek egiteko, lagun asko behar zi-
ren; harritzarrak denen artean mugitzen zituzten,
enborren eta soken laguntzaz.
Metal Aroan, gizakiek kobrezko, brontzezko
eta burdinazko objektuak egiten ikasi zuten.
Herrixka batzuk hiri txiki bihurtu ziren. Gurpi-
la, bela eta goldea asmatzeak erraztu egin
zuen bizimodua.
e Monumentu megalitikoak hainbat eratakoak dira.
A. Iruinarria lurrean zutik iltzatutako harriari
esaten zaio. B. Trikuharria harritzar bertikalek eta
haien estalkiak edo gaineko lauzak osatzen dute.
C. Harrespila zirkuluan jarritako harri handiak
dira.
1. Esan Metal Aroaren lau ezaugarri.
2. Nola sortu ziren lehenbiziko hiriak? Zer alde zegoen Neolitoko herrixka baten
eta Metal Aroko hiri baten artean?
3. Aipatu garai horretako asmakizunen bat. Nola aldatu zuen pertsonen bizimodua?
4. Zer dira monumentu megalitikoak? Definitu iruinarria, trikuharria eta harrespila.
Galderak
A B
C
132815 _ 0170-0183.indd 177 21/5/09 11:29:29
Ideas TIC
Google Street View
http://www.google.es/help/maps/streetview/
Con Google Street View podr:
Dar paseos virtuales.
Explorar los paisajes urbanos,
los monumentos principales
o los puntos de inters.
Buscar tiendas, restaurantes,
parques, hoteles
R08
R09
R10
Ms informacin en la red
El museo de la cueva de Altamira
http://museodealtamira.mcu.es/index.html
El Museo de la Cueva de Al-
tamira presenta una pgina
organizada en distintas sec-
ciones entre las que desta-
ca la titulada El Museo, en
la que se puede conocer
cmo se descubri la Cue-
va y la recreacin de la vida
del Paleoltico en el apar-
tado de la Neocueva.
Para recordar
conocimientos
animacin
R11
Las edades de la Historia
La animacin presenta una lnea
del tiempo de las edades de la His-
toria, de modo que se puede recor-
dar a partir de ella la cronologa de
las distintas etapas de la Historia y
los periodos en los que se organiza
cada una.
Pregunte a los alumnos cundo
comienza y cundo finaliza cada
una de las etapas histricas que
ya han estudiado. Pdales tambin
que observen las imgenes que re-
presentan a cada periodo y que
propongan otras que seran igual-
mente vlidas.
178
Para ampliar
contenidos
presentacin
R12
El museo arqueolgico
Esta presentacin tiene como ob-
jetivo describir qu es un museo
arqueolgico y dar a conocer lo que
podemos ver en l.
Inicie la presentacin a partir del
apartado Qu es un museo ar-
queolgico? Pida a los alumnos
que indiquen a qu periodo de la
Prehistoria pertenece cada una de
las piezas que apa recen, excepto
los restos seos. En el apartado
Qu podemos hacer en un museo
arqueolgico?, comente que esas
son las posibilidades generales
que se pueden realizar, pero se
pueden ofrecer diferentes activida-
des en cada museo. Por ejemplo,
es posible que haya talleres infan-
tiles, audioguas o explicaciones
de un gua del museo.
Si es posible, esta presentacin
puede utilizarse como preparacin
para la visita a un museo de la
provincia en la que se encuentre
el colegio.
Recuerde a los alumnos que tienen
que mostrar respeto y educacin
en la visita al museo, siguiendo en
todo momento las indicaciones de
los profesores y del personal del
museo.
Para repasar
Ample el resumen de la leccin.
Pida a un alumno o alumna que
lo lea en voz alta y que lo explique
al resto del grupo como si fuera el
profesor. Sugirale que se ayude
de las fotografas.
UNIDAD 13
179
178 178
Euskal lurraldea Historiaurrean
1. Lehenbiziko biztanleak
Euskal lurraldean Historiaurreko hainbat aztarna aurkitu dira.
Garrantzitsuenak Paleolitokoak, Neolitokoak eta Metal Aro-
koak dira. q
Arkeologoek egindako azken ikerketen arabera, lurralde ho-
netako lehen biztanleak isurialdeen banalerrotik iparraldera
kokatu ziren, batez ere Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldean,
itsasotik eta ibaiek osatutako haranetatik hurbil. Izango dira
200.000 urte inguru horretaz.
2. Paleolitoko aztarnak
Zenbait lekutan, animalien hezur, ehizarako arma eta lana-
bes ugari aurkitu dira; izan ere, lehen giza talde horiek ehiza-
tik eta bilketatik bizi ziren. Material erabilienak harria eta si-
lexa ziren. Aztarnategi garrantzitsuenetako bat Izturitzen
dago, Nafarroa Beherean. w
Garai horretan egindako pintura eta grabatu batzuk ere aurki-
tu dira euskal lurraldean. Horien artean garrantzitsuenak San-
timamieko kobazuloetan (Bizkaia) eta Gipuzkoako Ekain en
daude.
w Isturitzeko koban aurkitutako hagatxo
grabatuak.
132815U13P178
I B
A
I
A
EBRO
B i z k a i k o g o l k o a
Gasteiz
Ventalaperra
Santimamie
Kobeaga
Areatza
Fuente Hoz
Atxa
Arrola
Iruntxur
Atxoste
Kanpanoste
Marizulo
Mouligna
Abauntz
Zatoia
Lezkairu
Castellar
(Xabier)
Ekain
Lezetxiki
Berniollo
Urbasa
Castillar
La Hoya
Izturitze
Gatzarria
Larzabale Sohta
Lakarri
Iruea
Bilbo
Donostia
HISTORIAURREKO
AZTARNATEGIEN MAPA
Paleolitoko
aztarnategiak
Neolitoko
aztarnategiak
Metal Aroko
aztarnategiak
q Paleolito, Neolito eta Metalen Aroko
aztarnategiak.
132815 _ 0170-0183.indd 178 21/5/09 11:29:33
179
13
1. Noiztik bizi da jendea gaur egungo euskal lurraldean?
Zer ingurutan kokatu ziren lehenbiziko biztanleak?
2. Azaldu zer alde dagoen Izturitzeko eta La Hoyako
aztarnategien artean.
a. Zer aztarna arkeologiko aurkitu da
haietan?
b. Zer garaitakoa da bakoitza?
3. Zer dira monumentu megalitikoak?
Aipatu garrantzitsuenetako batzuk.
Galderak
3. Neolitoko aztarnak
Neolitoa berandu hasi zen euskal lurraldean.
Abel tzaintza bihurtu zen jarduera ekonomiko na-
gusia. Gizakiek Bizkaiko Areatzako eta Arabako
Fuente de Hoz kobazuloak utzi zituzten.
Ugari dira monumentu megalitikoak. Nabarmene-
nak, hauek: Chabola de la Hechicera eta Aizko-
mendi trikuharriak Araban, eta Mandubi Zelaia-
koa Gipuzkoan. Iruinarriak eta harrespilak ere
egin zituzten; Gipuzkoan, Musiko Gaako mul-
tzoa, adibidez.
4. Metal Aroko aztarnak
Euskal aztarnategi garrantzitsuenetako bat La
Hoyako aztarnategia e da, Guardian. Leku ho-
rretan herrixka harresitu bat aurkitu da. Herrixka
horretako biztanleek animaliak hazten zituzten,
eta lurra lan tzen zuten. Laborantzarako lanabe-
sak ere egiten zituzten goldeak eta igitaiak, esa-
terako, bai eta armak eta apaingarriak r ere
ezkutuak eta ezpatak, eta lepokoak eta bitxiak,
adibidez.
Euskal lurraldean Historiaurreko aztarna ga-
rrantzitsuenak Paleolitokoak, Neolitokoak eta
Metal Arokoak dira. Paleolitokoen artean, Iz-
turitzeko aztarnategia nabarmentzen da; Neo-
litokoetan, Areatzako kobazuloak; eta Metal
Arokoetan, La Hoyako aztarnategia.
e La Hoyako aztarnategia. Euskal lurraldeko
aztarnategi garrantzitsuenetako bat da.
r Euskal Arkeologia Museoa, Bilbon.
Arkeologia-museoetan, aztarnategietan
aurkitutako piezak erakusten dira.
132815 _ 0170-0183.indd 179 21/5/09 11:29:36
Ideas TIC
Creative Commons
http://creativecommons.org/
Creative Commons permite,
dependiendo del criterio del
autor, copiar, editar y publi-
car trabajos realizados bajo
esta licencia, siempre que
se cite la fuente del copyright
y se respeten las caracters-
ticas de la propia licencia.
R11
R12
Ms informacin en la red
Actividades sobre la Prehistoria
http://www.isftic.mepsyd.es/w3/eos/MaterialesEducativos/
mem2001/huellas/origenes/actividades/index.html
En esta pgina se proponen
actividades para trabajar con
los alumnos los contenidos
de la Prehistoria estudiados
en la unidad.
Para evaluar
actividad
interactiva
R13
actividad
interactiva
R16
actividad
interactiva
R14
actividad
interactiva
R15
Ponte a prueba
Utilice estas actividades para lle-
var a cabo una evaluacin colec-
tiva de la unidad.
Con el recurso 13 se pueden
evaluar algunos conceptos funda-
mentales de toda la unidad a tra-
vs de preguntas con respuestas
de seleccin mltiple.
A travs del recurso 14 puede
evaluarse si el alumno es capaz
de identificar las caractersticas
del arte que se produjo en cada
uno de los periodos de la Prehis-
toria.
El recurso 15 le permite evaluar
si son capaces de identificar las
principales caractersticas del Pa-
leoltico, del Neoltico y de la Edad
de los Metales.
El recurso 16 es un crucigrama
que evala el conocimiento de al-
gunos de los conceptos funda-
mentales de esta unidad.
180
Ideas TIC
Qwitter
http://useqwitter.com/
Cada vez que alguien deje
de seguir sus comentarios
en Twitter, Qwitter le enviar
un correo electrnico de
aviso.
Para explicar
animacin
R17
El tiempo antes
y despus de Cristo
Esta presentacin permite expli-
car de forma pautada cmo se
referencian los acontecimientos
en una lnea del tiempo.
Para ello se parte la fecha a partir
de la cual se ordenan los dems
acontecimientos de la Historia: el
nacimiento de Cristo. Para facilitar
la comprensin, los acontecimien-
tos que ocurrieron en fechas ante-
riores al nacimiento de Cristo se
han marcado en color azul, mien-
tras que los que ocurrieron des-
pus de Cristo se han mar cado en
rojo.
Explique a los alumnos que no
existe el ao cero, es un error
conceptual que se suele repetir,
por eso el ao del nacimiento de
Cristo es el ao 1 y el inmediata-
mente anterior es el ao 1 antes
de Cristo.
Recuerde tambin que los aos
anteriores al ao 1 a.C. se con-
tabilizan al revs, como si fuera
una cuenta atrs y contramos
los aos que faltan para el naci-
miento de Cristo.
UNIDAD 13
181

180
1. Kopiatu denboraren lerro hau eta koloreztatu
garai bakoitza kolore batez. Idatzi garai bakoitza
noiz hasi eta bukatu zen. Gero, erantzun galderei.
4. Zer garaitakoa da argazki bakoitza?
Azaldu nola jakin duzun.
a. Zer hiru garaitan banatzen da
Historiaurrea?
b. Zein da garai luzeena?
c. Zein da garairik antzinakoena?
Eta gaur egungoena?
2. Osatu taula.
PALEOLITOA NEOLITOA METAL AROA
Non bizi ziren
Zer lanabes
erabiltzen zituzten
Zer arte-lan
egin zituzten
3. Erantzun.
a. Zergatik bihurtu ziren gizakiak
nekazari eta abeltzain?
b. Nolakoak ziren aurreneko herrixkak?
Zergatik zeuden oholesi batez inguratuta?
5. Egin Historiaurrea azaltzeko
funtsezkoak iruditzen zaizkizun
bost hitzen hiztegitxo bat.
6. Egin eskema txiki bat, Historiaurreak
Euskal lurraldean zer bilakaera izan zuen
azaltzeko. Erreparatu batez ere alderdi hauei:
a. Zer etapatan bereizten den.
b. Non eta nola bizi ziren.
c. Zer-nolako aztarnak gorde diren.
Ariketak
Ulertu
Arrazoitu Aplikatu
Paleolitoa Neolitoa MetalAroa
A
B
132815 _ 0170-0183.indd 180 21/5/09 11:29:38

181
13
7. Irakurri Historiaurrean izan ziren asmakizunen
zerrenda eta erantzun galderei.
gurpila zeramika nekazaritza goldea
a. Historiaurrearen zein etapatan
agertu zen bakoitza?
b. Zertarako erabiltzen ziren garai hartan?
c. Erabiltzen al dira gaur egun? Zertarako?
d. Asmakizun horietatik zein iruditzen zaizu
garrantzitsuena? Zergatik?
8. Kopiatu aurreko denboraren lerroa eta idatzi
data hauetako bakoitza dagokion marra
beltzean.
K.o. 12, K.a. 1, K.o. 18, K.a. 8, K.a. 16.
9. Ordenatu data hauek antzinakoenetik
egungoenera.
K.o. 1, K.a. 1100, K.o. 476, K.a. 29.
10. Zer pertsonaia jaio zen lehenbizi, Seneca
idazle erromatarra, Trajano enperadore
erromatarra ala Anibal gerlari kartagotarra?
1. urtearen ondorengo urteak Kristo
ondorengo (K.o.) urteak dira, eta
aurrerantz zenbatzen dira: 1, 2, 3gaur
egunera arte: 2008, 2009
1. urtea baino lehenagoko urteak Kristo aurreko (K.a.) urteak dira, eta atzekoz au-
rrera zenbatzen ditugu, atzerako kontaketa izango balitz bezala; hala, Jesus jaio-
tzeko falta diren urteak zenbatzen ditugu: K.a. 753, K.a. 752, K.a. 751, K.a. 3,
K.a. 2 eta K.a. 1. Hori da, hain zuzen, Kristo aurreko azken urtea.
Denbora Kristo aurretik eta ondoren
Zibilizazio bakoitzak funtsezko gertaera bat hartzen du mugarri, eta horren arabera
zenbatzen du denbora. Adibidez, erromatarrek Erromaren sorreratik zenbatzen zuten.
Guk Jesusen jaiotza hartzen dugu abiapuntu; hori da 1. urtea.
Gertakizunak ordenatzeko, kontuan izan behar duzu gertaera batzuk data hori baino lehen
jazo zirela, eta beste batzuk, berriz, ondoren.
IKASI EGITEN
Eman iritzia
Gogoratu ez dagoela ez 0 urterik ez menderik.
K.a. 1. urtetik K.o. 1. urtera igarotzen gara
zuzenean, eta K.a. I. mendetik K.o. I. mendera.
ANIBAL: K.a. 247. SENECA: K.a. 4. TRAJANO: K.o. 53.
K.a. 20 K.a. 10 K.o. 10 K.o. 20 K.a. 1
132815 _ 0170-0183.indd 181 21/5/09 11:29:39
R13 R14 R15 R16
R17
Ms informacin en la red
La cueva de Lascaux
http://wwww.culture.gouv.fr/culture/arcnat/lascaux.es/
Esta pgina de la cueva fran-
cesa de Lascaux presenta
distintos aspectos de la vida
en el Paleoltico y, en espe-
cial, la visita virtual de la sala
de las pinturas de los toros.
Para evaluar
actividad
interactiva
R18
Resumen de la unidad
Esta actividad presenta un resu men
de los contenidos de la unidad, rea-
lizado a partir de la actividad 1 del
libro del alumno. El alumno debe
completar los espacios en blanco
con las palabras que se le propo-
nen.
Utilice este recurso para valorar
lo que los alumnos han aprendido
a lo largo de la unidad. Una vez
finalizada la actividad, pdales que
completen una tabla con los prin-
cipales rasgos que caracterizan
a cada uno de los perodos de la
Prehistoria.
182
Ideas TIC
Cmo crear un grupo en Kalipedia
http://www.kalipedia.com/comunidad/grupo_acciones.html
Los grupos permiten compartir intereses y aficiones con el resto de los
miembros de Kalipedia. Para crear un grupo debe seguir estos pasos:
1. Haga clic en la pestaa Interkambiador y acceda a su cuenta de
Kalipedia, introduciendo su Nombre de usuario y Contrasea.
2. Descienda por la pantalla principal hasta encontrar la seccin Grupos
y seleccione +Crate tu grupo.
3. Introduzca el ttulo del grupo, un nombre corto y una descripcin.
4. Seleccione el tipo de grupo que va a crear: si es pblico o privado.
5. Haga clic sobre el botn Aceptar.
Para amplicar
contenidos
presentacin
R19
Las excavaciones arqueolgicas
Esta presentacin completa la
seccin Eres capaz de del libro
del alumno.
La informacin se organiza de tal
forma que se puede trabajar en
paralelo con el libro del alumno.
Por eso, se parte de la misma
ilustracin en ambos casos. Una
forma de trabajar esta presenta-
cin es leer los cuatro puntos que
se destacan en el libro del alum-
no y despus abrir la informacin
de esta presentacin para com-
pletarla.
La presentacin est organizada
en imgenes que ilustran los pa-
sos que siguen los arquelogos
para excavar un yacimiento, as
como los instrumentos que utili-
zan para ello.
Comente a los alumnos que la
labor de los arquelogos es im-
prescindible para el estudio de
la Prehistoria, puesto que su tra-
bajo ha permitido encontrar restos
que han servido para documen-
tar la historia de la humanidad
anterior a la existencia de la es-
critura.
UNIDAD 13
183
182
2. IKASTEN IKASTEKO. Osatu Euskal lurraldean aurkitu diren
Historiaurreko aztarnategi garrantzitsuenei buruzko fitxa hau.
3. IKASTEN IKASTEKO. Idatzi lau garai hauek:
Historiaurrea, Paleolitoa, Neolitoa, Metal Aroa.
Idatzi bakoitzaren ondoan zure ustez garai
hori deskribatzen duten hiru ezaugarri edo
kontzeptu.
Adibidea: Historiaurrea: lehenbiziko gizakiak;
idazkera asmatu aurrekoa; asmakizun handiak
(nekazaritza, zeramika, gurpila).
1. Irakurri laburpena.
Berrikusi
Historiaurrea
Historiaurrea hiru garaitan banatzen da: Paleolitoa,
Neolitoa eta Metal Aroa.
Paleol itoa. Gizakiak nomadak ziren. Ehizan, arran-
tzan eta bilketan aritzen ziren, bizirik irauteko.
Tribuetan bizi ziren. Harriz eta hezurrez egiten
zituzten lanabesak. Animaliak margotzen zituz-
ten haitzuloetan, eta eskultura txikiak egiten
zituzten.
Neol itoa. Gizakiak abeltzain eta nekazari bihurtu ziren, eta lehenbiziko herrixkak
eraiki zituzten. Harlanduz egiten zituzten lanabesak, eta zeramika eta ehunak
asmatu zituzten. Dantzako, ehizako eta bilketako eszenak margotzen zituzten
haitzuloetan.
Metal Aroa . Gizakiak metalezko objektuak egiten hasi ziren. Herrixka batzuk
hiri bihurtu ziren. Gurpila, bela eta goldea asmatzeak samurtu egin zuen egu-
neroko bizimodua. Gizakiek monumentu megalitikoak egin zituzten.
Izena Historiaurreko garaia Aurkitutako aztarna nagusiak
EUSKAL LURRALDEKO AZTARNATEGIAK ETA HAITZULOAK
132815 _ 0170-0183.indd 182 21/5/09 11:29:39
183
13
1. Errepide bat egiteko lanetan ari zirela, itxuraz milaka eta milaka urte zituzten
zenbait pieza aurkitu zituzten. Arkeologo talde batek
arkeologia-indusketa egin zuen.
Hauek dira aurkitu zituzten objektuetako batzuk:
a. Zer pieza aurkitu zituzten?
Zer materialez eginak dira?
b. Noizkoak dira,
Paleolitokoak, Neolitokoak
ala Metal Arokoak?
c. Historiaurreko bi garaitan bizi izan
zen jendea leku horretan. Zehaztu
zein garaitan eta azaldu nola jakin
duzun.
Paleolitoa eta Neolitoa.
Neolitoa eta Metal Aroa.
Iragana lurpetik ateratzeko
Nola induskatzen dira aztarnategi arkeologikoak?
1. Aztarnategia
laukitan
banatzen da.
Lauki bakoitzean
arkeologo bat
aritzen da
indusketa-lanetan.
2. Arkeologo bakoitza
10 bat cm-ko lur-geruza
kenduz doa. Geruza bat
kendu ahala, ikusitako
guztiaren argazkia atera,
marrazkia egin, eta
oharrak idazten ditu.
3. Pieza bat aurkitzen
duenean, kontu
handiz garbitu, eta
noiz eta zein
aztarnategitan
aurkitu den idazten
du gainean.
4. Azkenik, piezak
laborategira
eramaten dira,
noizkoak diren
kalkulatzeko
eta ondorioak
ateratzeko.
GAI NAIZ
Esku-errota
Zeramikazko
ontzia
Metalezko
gezi-punta
132815 _ 0170-0183.indd 183 21/5/09 11:29:43
R18 R19