0 penilaian0% menganggap dokumen ini bermanfaat (0 suara)
98 tayangan10 halaman
El león, el cacomizcle y la zorra
En 3 oraciones o menos:
El león gobernaba a varios animales que se dedicaban al robo, incluyendo a un cacomizcle y una zorra. Los cacomizcles decidieron robar gallinas de una granja, pero fueron descubiertos por un perro que alertó a otros perros para atraparlos. Al final, el león logró convencer a los demás animales de perdonar a los cacomizcles por su intento fallido de robar.
El león, el cacomizcle y la zorra
En 3 oraciones o menos:
El león gobernaba a varios animales que se dedicaban al robo, incluyendo a un cacomizcle y una zorra. Los cacomizcles decidieron robar gallinas de una granja, pero fueron descubiertos por un perro que alertó a otros perros para atraparlos. Al final, el león logró convencer a los demás animales de perdonar a los cacomizcles por su intento fallido de robar.
El león, el cacomizcle y la zorra
En 3 oraciones o menos:
El león gobernaba a varios animales que se dedicaban al robo, incluyendo a un cacomizcle y una zorra. Los cacomizcles decidieron robar gallinas de una granja, pero fueron descubiertos por un perro que alertó a otros perros para atraparlos. Al final, el león logró convencer a los demás animales de perdonar a los cacomizcles por su intento fallido de robar.
EL LEN, EL CACOMIZCLE Y LA ZORRA(nahuatl y espaol)
PABLO GONZLEZ CASANOVA
HUEYI MIZTLI, TLACOMIZTLI HUAN CAPIZCAYOTL
ITENCO ce altepetl itocayocan Tepeoztotlan. Inin oquimalacachotaya occequin tepeme. Inin Tepeoztotlan omocahuaya tlatzalan canin ochanta yolcame. Que Inime zan opanotinema ompan, omonextiaya cocoyo, pezotin, tlacomiztin, tetequantin, cente capizcayotl, quamimiztin huan occequin yolcame. Inime oquinyecanaya hueyi miztli. Nochtin inin yolcame intequi tlachtecyotl. Inime oquintlatequimacaya in hueyi miztli. Cequin oquintequimacaya man oconcuini calnelatin, quename tetecuantin, huan cocoyo opitzozacaya, huan tepemaxtlame opiozacaya, pezotli xochicualzacaya. Inime yolcame oquitlazotlaya in hueyi miztli, neli iquion amo quincuaz; oquitlacualzaquiliaya huan iquion iMn yolcatl ayocmo otequitia, achtopa ye oquimilhui aquin amo quitlacaitaz, quicuaz. Huan ceme inon tonaltin oquizque que nochipa huan orne tlatlacomiztin ye ipan otli, omoxeloque tlen occequin yolcame huan cepan oyaque. Inime yolcame nochipa huetzquiztoton huan huele mahuiltiani, oquitocaque imohui; opeque monomotza pan intlatlol. Opanoque canica xochicualcuayo. Inon occente ocachi tetencoli quilhuia non occente: Noca oncan ticate ma tixochicualcuacan. Techmictizque. Amo quichihuilia. Melac tle amo timoneltoca. Quemanian quimach quinequi ce itla conanaz, niman quimictiz nequi, huan tla ye quimictia ce quipaxialoltia ipan Atepetl, motlayehuia. Tle melhuac? Neci niquitta tehuatl amo queman timiqui. Xitlamatal Aquin nozo huitz! Ayac huitz aquin ticnequi hualaz? Mlac, nehuatl onimocamic. Zan que omocencaque tlacua, oyaque; omooanque huan non ocachi hueyi quilhua in occente: Xitlatlamati, canin tiehue? Amo nicmati canin tinechuica. Axan tiahue Tepemiltitia. Huan amo oquimatia tla icuitlapan tepancuati, oquincactaya cente chichiton. Otlamta inin huan oconito: Ye oniccac canin yazque; axan niquinchiatin, niquinpipaz nochan. Inime quinichtequitihue no piohuan, amo ica quizazque; niquinpipaz in yohualli. Ocalaquito ichan; otlacua; oncan oquintlalhuito ocachtin chichime, quimilhua: Axan amechtlalhuico, ma nechnanamiquitihue; tiquinquitzquizque ome tlacomiztin, nicmati in yohualli tlachteauiquihue. Zan ye, ornpa xitechcha tiazque. Oya in chichiton ichan, omotecato cochi. Yehuan opanoque zan ye mononotztihue. Ye oticcac, tiazque Tepemiltitla ompa oniquimitztiquiz cuac onixaxococuato, ompa oncate cuacualli piome, totomaque. Amo cana niquimitztica que inon piome. Axan ye otacico, aquin achtopa calaquiz tehuafi nozo nehuatt? Zazo quenin ticnequiz. Ye ticmati quenin ticquitzquiz pioton? Amo. Quemanian ye otiquitac quenin cochi? Amoqueman niquimita. Xiccaqui tlen nia timitzilhuiz; xiczalo, amo quemanian itla mopan mochihuaz. Icuac piome cochticate, in tzonteco caquia itzintlan imahuitz, huan cuac ye oticalac huan itic piocallitiez zan cualli huan yolic huan ica tetlazotlaliztli, xicmatoca ica icuitiapa ipan iacol, huan niman izaz huan quiquixtiz itzonteco, huan zan que quiquixtia, xicquitzqui itech iquechcuayo huan niman, xictzicuinalti. Noca nican timitzcha huan oncan nehua niaz nicanatin cente. Oncacalacta occente huan yehuatl ocuatlecoc icpac tzapocuahuiti. Zan hueca quitztica noca occente ocalac itic piocalli. Nican chichiton no yoquinenec; open tlahuahualoa, niman ohualaque ocachtin chichime, oquiyahualoque ira piocalli, huan oquilhuiaya chichime: Xiquiza, tlacomiztli ichtequi. Nican timitzmacazque tlen mohuazca ticnequi tiquitazque tiquixtiz in pioton! Xiquiza, huan nican timitzcocototzazque ica totlancochuan. Tlacomiztli amo omoneltocaya tlen oquilhuiaya chichime. Oc oquincactaya piome cochcuacualaca huan ipan in cochiztli otlatemictaya cente pioton huan oquitohuaya in ocachtin piome huan ocachtin piome noiqui ocochtlatohuaya. Ceme non piome quimilhua in ocachtin: Tlaxquitacan ne huitz cuixi techmalacachotinemi. Onahuat tlacomiztli: Tla amo cuixi amechmalacachotinemi, tla nehua ni tlacomiztli amechtlapaloco. Ye huecapa amo amechtlapallochuaya. Huan ica tlazotlaliztli oquicuitlapantzotzon, niman oizaten pioton huan open tzatzi, mocamiqui, huan occequin piome noiqui opeque mopatlatza, mocamiqui, nochtin opeque motitiopancahua itic piocalli. Omotzatziliaya: Xiizacan tequihua intzalan opaxialohuaya omeletequetzaya huan otlacuicac: Quiquiriqui! Huan pan itlacuical oquilhui in tlacomiztli: Quiquiriqui! yoticuicac cente no zohuan. Quimilhua izohua: Huan cuac occepa hualaz ica nehua quipia. Axan ohuala huan amitla ottichihuili. Huan tehua ximocamatzacua. Oconteliczac, huan quimilhui: Axan xicochican huan amechilhui cacaracaca cacaraca- ca Ni chichicacpol quen amonca occente. Nehuatl nichapotl, nican huan zozocanin. Noca mononotza tequihua ihuan piome, nican chichime ica ipan xolali ye oquimictique in tlacomiztli. Huan non occente icpac tzapocuahuitl oyeya, cuac oquitac ye oquicencahualtique chichime in tlacomiztli aman, niman otemotiquiz icpac tzapocuahuitl, oquinahuatico in hueyi miztli, quilhua: Nehua yonihuala huan occente nohuan oya, oquimictique. Niman hueyi miztli oquilhui: Axan tleca oticcaten, no tehuatl ticpia tlen timiquiz. Quito tlacomiztli: Cualli hueyi miztli, xiquinmonochili nochtin onozo occequin yolcame man yehuan quitocan. Oquinnotz occequin yolcame huan niman ohualaque, ornohuipanque huan ixtla omotoloque huan quimilhua niman: Tlacomiztli quipia tlen miquiz. Niman capizcayotl onahuat: Huan tleca miquiz? Oquimicti occente tlacomiztli. Man quitocan occequin yolcame. Onahuatque: Quema cualli miquiz tlacomiztli; man quitlatlatolti in capizcayotl, huan tla yehua quipia tlatlacolli, quipia tlen miquiz. Hueyi miztli: Manquitlatoltican. Onahuat capizcayotl, zanque oquitlatlatolti, quilhuia: Tlamelac amo oticmaya ximotiopancahua icpac on tepetlatl. Quema. Nelli oquimalacachoto tepetatl tlecoz, noca oquitlapotaya in camac ica occecni, noca nican tlacomiztli ocholo ica capizcayotl. Huan hueyi miztli ohueyica cualan oque inon yoyolcame ica omahuiltique. Axan ye oquinnahuati non ocachtin inyolcahuan: Canin quinamiquizque inon capizcayotl huan tlacomiztli, manquinpilocan ipan ce hueyi cuahuitl huan iquin motitizque quitlaca itazque in imacha. Axan quintemotinemi quintlachialtizque.
EL LEN, EL CACOMIZCLE Y LA ZORRA PABLO GONZLEZ CASANOVA
A LA ORILLA de un pueblo, llamado Tepeoztotlan, al que rodeaban unos cerros, quedaba una caada en donde vivan varios animales, entre los que de paso, se encontraban coyotes, tejones, cacomizcles, lobos, una zorra, gatos monteses y otros animales, que tenan por jefe un len. Todos estos animales tenan por ocupacin el robo. El len les daba sus rdenes. A unos les ordenaba que fueran a traer ovejas, como a los lobos, y los coyotes cargaban con cerdos, los cacomizcles con gallinas y el tejn con fruta. Estos animales queran al len. Para que no se los comiera le llevaban de comer y as aquel animal ya no trabajaba, pues ya les haba dicho que a quien no le obedeciere se lo comera. Y uno de esos das salieron como siempre y ya en el camino, dos cacomizcles se apartaron de los dems y se fueron juntos. Estos animales que siempre son muy risueos y muy juguetones, siguieron su camino y empezaron a conversar en su idioma. Pasaban por donde haba rboles frutales, y entonces, el ms tonto le dice al otro: Mientras estamos aqu, comeremos frutas. Nos van a matar. No le hace. De veras, qu no lo crees? Pero quin nos ha de matar? A veces, apenas quiere uno coger alguna cosa, luego lo quieren matar, y si lo matan a uno lo pasean en el pueblo pidiendo limosna. Pero qu es cierto? Por lo que veo, t nunca te has muerto Quieto! Quin sabe quin viene! No viene ninguno, quin quieres que venga? De veras, yo me espant. Tan luego como acabaron de comer, se fueron, cogieron su camino, y el ms grande le dijo al otro: Adivina a dnde vamos? No s dnde me llevas. Ahora vamos a Tepemiltitla. Y no saban que atrs del tepancuate,uno los estaba oyendo un perro, ste qued callado, y dijo: Ya o a dnde tienen que ir, ahora los tengo que ir a esperar, los espiar en mi casa, stos tienen que ir a robar mis gallinas. No saldrn con su intento; los he de espiar esta noche. Entr a su casa, comi, despus fue a decirle a otros perros: Ahora los vengo a invitar para que vayan a ayudar a coger a dos cacomizcles que s que esta noche vendrn a robar. Bueno, all iremos, espranos. Se fue el perro a dormir a su casa, se fue a echar a dormir. Ellos pasaron su camino conversando como siempre. Ya lo oste, hemos de ir a Tepemiltitla, all pas a ver, cuando fui a comer guayabas, que hay muy buenos pollos gordos, pues en ninguna parte he visto pollos como esos. Ahora, ya hemos llegado, quin primero entra, t o yo? Como t quieras! Ya t sabes cmo has de coger un pollito? No. Alguna vez ya has visto cmo duermen? Nunca los he visto. Oye lo que voy a decirte; aprende, no sea que alguna vez te vaya a pasar algo. Cuando los pollos duermen, tienen su cabeza metida debajo de sus alas, y una vez que hayas entrado y que ests adentro del gallinero, poco a poco, despacio, y cariosamente, tcale por detrs en el hombro y luego despertar, y sacar su cabeza; y tan luego como la saque cgelo del pescuezo y echa a correr con l mientras aqu te espero. Y despus yo ir a traer uno. Entr el otro y l se subi arriba del rbol de zapote; nada ms de lejos lo estaba mirando cuando el otro entr al gallinero; entonces el perro lo husme y empez a ladrar; luego llegaron otros perros ms y rodearon el gallinero; y le decan los perros: una Barda de piedra. Sal, cacomizcle ladrn! Aqu te daremos lo que te mereces! Vamos a ver cmo sacas los pollos! Sal, y aqu mismo te destrozaremos con nuestros dientes. El cacomizcle no crea lo que le decan los perros. Todava estaba oyendo a los pollos roncar dormidos y un pollo estaba soando y les deca algo a los otros, y los dems tambin le contestaban en sueos y uno de ellos les deca a los otros: Miren, all viene el gaviln, nos anda rodeando. A lo que contest el cacomizcle: Si no es el gaviln quien los anda rodeando, sino yo, el cacomizcle, que los viene a saludar. Ya hace mucho tiempo que no los saludaba. Y muy cariosamente, por la espalda, le toc. Luego despertse el pollo y empez a gritar espantado, y los otros pollos tambin empezaron a aletear muy asustados y todos empezaron a dejarse caer de los palos en que estaban en el gallinero y se gritaban unos a los otros: Despierten! Despierten! Quin sabe qu animal ya se llev un pollito! Y el gallo se paseaba orgulloso en medio, paraba el pecho y cantaba: Quiquiriqu! Y en su canto le dijo al cacomizcle: Quiquiriqu! Ya te llevaste a una de mis mujeres! Y dirigindose a su esposa, le dice: Cuando otra vez venga, conmigo tiene! Ahora vino y nada le hiciste. T cllate la boca! Y la pate y les dijo: Ahora a dormir!, y les digo a ustedes cacaracac cacaracac Que soy fuerte como no hay otro! Yo soy valiente, aqu y en donde quieran! Mientras platicaba el gallo con las gallinas, he aqu que los perros en el corral ya haban matado al cacomizcle. Y el otro que estaba arriba del rbol de zapote, cuando vic, quviabaron de matar los perros a ese cacomizcle, despus luego se baj corriendo de arriba del rbol de zapote y le fue a avisar al len. Le -dijo: Yo ya vine, y el otro que conmigo fue ya lo mataron. Luego el len le dijo: Ahora, porque lo dejaste, tambin t tienes que morir. Dijo el cacomizcle: Bueno, len, convoque usted a todos, otros animales, y que ellos digan. Llam luego a los otros animales y luego maron y en su presencia se doblegaron y les El cacomizcle tiene que morir. Luego la zorra pregunt: Por qu debe morir? Por haber matado al otro cacomizcle. Y contestaron los dems animales, que digan los otros animales: Est bien que muera el cacomizcle; pero que le tome declaracin la zorra, y si l tiene la culpa, tendr que morir. El len: Que le tome declaracin. La zorra, despus que le tom declaracin, dijo: Si de veras no lo has matado, djate caer de arriba de ese tepetate. S. As se fue a rodear el tepetate, para subir, y lo dej abriendo la boca. Por otra parte, mientras el cacomizcle se huy con la zorra, y el len se enoj muchsimo de que esos animalitos se hubieran burlado de l. Ahora, ya les avis a los dems animales: En donde encuentren a esa zorra y al cacomizcle, culguenlos en un rbol grande y as se ensearn a obedecer a su jefe. Ahora andan en su busca para escarmentarlos.
1.- Nejwa ni kayot xoxoktsin taijtik istake wan kipia atsin. (in owat)
Soy lgrima y verdecita, por dentro soy blanca y jugosa. (la caa)
2.- Tik pia tech mo tsontekon wan moneki tik xilwis keman semi moskaltis mo neki maj ki tekikan. (in tsonti)
Lo tienes en la cabeza y lo tienes que peinar, cuando ya est muy crecido te lo debes de cortar. (el cabello)
3.- ljkuak nik tapana nochan nik tejtepinia taol ome ajtapalme mech takentia ijkuak ni kochitia. (in piotsin)
Luego que rompo mi casa, suelen granitos picar y dos alas me protegen cuando es hora de dormir (el pollito)
4.- Nej ni wewentsin semi ni tsoyak nikpia no tsontekon semi miak tanmj. (in axo)
Soy un viejito muy maloliente, tengo la cabeza llena de dientes (el ajo)
5.- Nejenemi, nejnemi Kixnextia in eyi Nejnemi, nejnemi wan amo kipia imetswan. (in tepostonatlamachiwaloni)
Camina, camina marcando las tres camina, camina y no tiene pies. (el reloj)
6.- Kualkan kisa Yowak amo kema Nech totoxtia wan amo kikui tepostawikaloni. (in tonaltsin)
Sale de maana y nunca de noche. Me da su calor y no usa coche. (el sol)
Me visten de colores, me cuelgan en el patio y todos muy contentos me dan de garrotazos. (la piata)
8.- Nechilwi toni Kipixka ipoxkopa (xocot)
Dime que se pela por la panza (la naranja)
Cuentos en Nahuatl y Traducidos en Espaol Okichpil wan poloko Se tonal se okichpil kiajsik se poloko wan amo kimatia kenin kikitskis. Wejka kitemoto se kowmekat chikawak wan weyak wan kitemoto in poloko. In poloko kikuajtoya sakat okseko. Kikechtsikoj wan kuiyak ichan, ajsik wan kikechtalilij se yankuik mekat. Imostika kuiyak ipoloko sakata majtakua. Tiotak kikuito wan mopantalij. Kemej kimakak ika se takot, in poloko tsikuintew wan in okichpil mopantamot wan iliwis mowik. Satepan akmo mopantalij ipan wan kikajkawak. In tapialtsin yajki sakakuato wan ke tawitomik. Ompa mopacho wan mikik.
El nio y el burro (Traduccin en espaol)
Un nio encontr un burro y no saba como sujetarlo. Fue a buscar un bejuco, fuerte y largo. Luego regres a buscar al burro y lo encontr comiendo pasto. Se acerc y lo amarr de su pescuezo. Se lo llev a su casa y le puso un lazo. La siguiente maana, lo amarr donde haba pasto y en la tarde fue a traerlo. El nio dijo que ya era tiempo de montarlo y que lo hizo. Le peg al burro con una vara y el animal arranc la carrera. El nio se cay y se asust mucho. Ya no volvi a montarlo y lo dej libre. El burro se fue a comer pasto. Donde estaba pastando, se derrumb un bordo y el pobre burro qued atrapado debajo de la tierra y muri.
Se weyi tochin Onkaya ne wejkaw se okichpil kipiaya majtakti xiwit, wan yaya tech in makuilpa nemachtilxwit. Mostar wejka nejnemia paejkos kampa nikaltamachtil. Se tonal kinemilij amo yas momachtitiw. Yajki kowtaj wan nochi in tonal mawiltij iwan sekin okuilimej: se chechelot, se tochin, se epat wan se totot. Kuali tekitik pa kininsentilij. Achto motemolij se itaken kemej se kowtajokuilin tein monotsa tochin wan ijkon motokikej oksekin okuilimej kampa yejwa yetoya. Kemej panotiayaj tonalmej wan yej kichijchiwtiaya se kaltsin ika xiutsintsin tein papatawkej wan kowtsitsin tein memelawkej wan kinilpij ika takotsitsin wan temekamej. Nochin in okuiltsitsin moyolpaktiayaj kipiayaj se ininikniw semi tamati wan teltekitikej. Tiotakpa ixpoliwiaya ne okichpil, yaya ichan, wan imostika kualkan oksepa kinajsia iyolikniwan, nochi in tonal mawiltiayaj wan tiotak oksepa yaya. Kin kajkayawaya ke yowi kitemoti takualis. Se tonal, itamachtijkej kinemilij: Ait kani moajsi nokonemomachtijkej, keyej amo walajsitok. Kiomatiltij nitat. In tetat kipijpiak nipiltsin wan kiitak okalakito ne kowtaj wan ompa ixpoliwik. In totataj kinemilij kitemos se tepostatopon wan yas tatokatiw, wan kiixajsik se weyi tochin. Moyektalij yaya kimotati. In weyi tochiin kiitak wan kitsajtsilij: Amo xinechmota, tata! Nej nimokonew! Ne takat eliwis mowik tayaya kimotati nikonew wan kimiktiskia, wan noijkon semi mowelitak kipiaya se okichpil semi ixpetantok. Wan ne okichpil, nojon tonal kiyekijtoj amo keman oksepa choloskia ne kaltamachtiloyan.
Un gran conejo (Traduccin en espaol)
Haba una vez un nio de diez aos que cursaba el quinto ao de primaria. Todos los das caminaba mucho para llegar a la escuela. Un da pens no ir a clases y se fue a un monte a jugar con unos animales: una ardilla, un conejo, un zorrillo y un pjaro. Le cost juntarlos. Para lograr su propsito tuvo que disfrazarse de conejo, solamente as los animales se le acercaron. Pasaron unos das y luego empez a construir una pequea casa con ramas, varas y bejucos. Los animales se admiraban por tener un amigo tan inteligente y trabajador. Desapareca por las tardes y regresaba por las maanas a encontrarse con sus amigos los animales. Menta dicindoles que iba en busca de alimentos. Un da, el maestro not que su alumno no llegaba y se preocup: Por qu ser que mi alumno no viene a clases?. Y le mand un aviso al pap del nio. Entonces el pap espi a su hijo y se dio cuenta que se meta en el monte y ah desapareca. Consigui una escopeta y se meti al monte disimulando que buscaba algn animal para cazarlo, pero en realidad estaba buscando a su hijo. De pronto, vio un conejo muy grande y se prepar para dispararle. El conejo lo descubri y le grit: No dispares, pap!, soy tu hijo. El pap se asust mucho porque estuvo a punto de matarlo, pero tambin se alegr por tener un hijo tan inteligente y creativo. Por su parte, aquel nio prometi no volver a escaparse de la escuela sin avisar.
Xon Ahuiyacan (Nezahualcóyotl) "Ica Xon Ahuiyacan Ihuinti Xochitli, Tomac Mani, Aya. Ma On Te Ya Aquiloto Xochicozquitl. in Toquiappancaxochiuh, Tla Celia Xochitli, Cueponia Xochitli. Oncan Nemi