HELMUT DE BOOR

TARHTE EFSANEDE
VE
KAHRAMANLIK
DESTANLARINDA
ATTL
eviren
Prof. YAAR NEM

KLTR BAKANLIGI
YAYINLARI
HELMUT DE BOOR
TARHTE EFSANED E
VE
KAHRAMANLIK DESTANLARINDA
ATTLA
eviren
Prof. YAAR

NEN
KLTR BAKANLIGI YAYINLARI 479
AGDA TERCME ESERLER DZS 4
Kapak Grafik Stdyo S
Onay 17.6.1981 gn ve 831.0 1121 sa
Y

Birinci bask, Austos 1981
Bask says 500
Efem Matbaaclk - ANKARA
N S Z
Orta Asya'dan koparak iV. yzyln sonlarna doru Hazar Denizi'
nln kuzeyinde yerleen, daha sonra zelllkle V. yzyldan itibaren
Ora ve Bat Avrupa'ya yaylan Bat Hunlar, Dou ve Bat Roma im
paratorluklaryla ve eltll Cermen kavlmlerlyle (Gotlar, Rugller, Bur
gundlar, Vandallar v.b.) savaarak Avrupa'nn byk bir ksmn hakl
mlyetlerl altna aldlar. Hunlar ve onlarn en nl kral Attlla hakknda
ok geni bir llteratr mevcuttur. Avrupa'y tir tir titreten Attila hak
knda ilk bllgller, Dou Roma mparatoru il. Theodoslus tarafndan
ell olara Attlla'ya gnderilen Yunan tarihisi Prlskos ile Dou Got
kral Theoderlch'ln emrinde alan Latin asll tarihi ve devlet adam
Casslodorlus ve zellikle kendisinin Got asll olduunu iddia eden ve
M.S. 551'de Dou Gotlarn tarihini yazan Jordanes tarafndan verll
mltlr.
Bunun dnda savalarn esiz gallbl Attlla, yzyllar boyunca
efsanelerln, masallarn ve etanlarn bakahraman olmutur. Bizans
efsanelerlnde, dini teslrler altnda kalnarak anlatlan menkbelerde,
kuzeyin eski skandinav Sagalarnda, oraa Alman destanlarnda,
Macar edebiyatnda birbirinden ok farkl maar lzllerek tantl
mtr.
Trkeye evirdiimiz bu kk eserde ,tarihte, efsanede ve orta
a Alman destanlarnda canlandrlan Attila, en eski kaynaklara kadar
gidilerek ve mevcut btn metinlerden faydalanlarak ele alnmakta
ve bir sonuca varlmaktadr. Ayrca Attila'nn lm hakknda ileri
srlen eltll grler zerinde de durulmutur. Eserin yazar Ord.
Prof. Helmut de Boor (1891-1976) zamanmzn tannm Geranlstle.
rlndendlr. Son grevi Bat Berfin Hr niversitesi Germanistik Ens
tits Eski Alman Edebiyat Blm bakanlyd. Eski ve ortaa
Alman eblya, zelllkle kahramanlk destanlar zerine metin neri,
yorumlar ve eletlrilerl yannda Richard Newald ile baladklar sekiz
clltllk Geschlchte der Deutschen Literatur von den Anfngen bls zur
Gegenwart (Balangtan Bugne Kadar Alman Edebiyat Tarihi) adl
3
bir eseri de vardr. Ayrc'a skandinav dillerinden ve eski Alman ee
biyatndan yeni Almancya evlrller de yapmtr. nlversltelerde ders
kitab olarak kullanlan aklamal Nlbelungen metni 24. basksn
idrak etmitir.
Yaptmz bu evirinin Alman klaslklerlne yardmc olacan
dnrken ayn zamanda byk Hun hkmdarn tek yanl ve mak
satl olarak tantma abalarn llml ller iinde onu gerek h
vlyetlyle bellren bir cevap tekll ettiinin Trk okuyucular tarafndan
da blllnmeslnde yarpr grdk.
Prof. Yaar NEN
4
TARHTE, EFSANEDE VE KAHRAMANLIK
DESTANLARINDA ATTLA
Aadaki satrlar, 1930/31 k Bern Edebiyat Der
nei'nde verilen bir konferastan kaynaklanmtr. Bas
k esnasnda baz deiiklikler, karmalar ve ilaveler ge
rekti. Bununla beraber bu yaznn, konferans havasndan
uzaklaarak ilmi arln korumasna zellikle itina
ettim.
Etdn amac tarihi deil, edebidir. Kaynaklardan
gerek bir Attila imaj kartmaktan ziyade zamanlarn
ve toplumlarn Attila'y pasl grdklerini mukayese yolu
ile belirtmek hedef alnmtr. Hi phe yok ki ,bir Ger
manist iin zellikle destanlarn kahraman Attilas ola
anstj bir nem tar; byle olunca da Hun Kral Atti
la'nn nasl olup da Almanlarn Etzeli, skandinavyal
larn Adisi olduu sorusu kendiliinden ortaya kar._Bu
soru, Etzel ve Atli'nin nereden geldiinin, kimlerin bu
tipleri yarattnn ve nihayet bu tiplerin Cermen dn
yasna yayl yollarnn belirlenmesine ynelmektedir.
Soruya vereceimiz cevapta tek bir olayla deil, belki be
lirli bir tiple karlaacamz ve elde edilen sonularn
ilgi eken bir anlam kazanacan umarak cevaptan nce
ykarda sz edilen soruyu dar anlamlarndan kartp
geniletmeye alacaz.
5
Attila'nn akl ermez tipini tarih asndan ileyenler,
tabiatyla Nibelungen Destan'nn Etzelini, mesela Orlean
efsanesinin Attilas ile birletirmenin mmkn olamaya
can anlamlardr. Ortaadaki ve yenian bala
rndaki grlere gitmeye gerek duymadan xx. yiyln
tarih aratrmalarna iaret etmek ve bu arada Fransz
A. Thierry'nin1 geni kapsaml ve ok faydalanlan ese
rine dikkati ekmek isteriz. Thierry, halk arasnda yay
gnlam bilgilere ge

i bir blm ayrmtr.

Fransz yazar, eserinde daha ok zt grleri belir
terek soruyu zmlemeye almtr: Bir tarafta Bat
Roma Hristiyan dnyasnn nefret ettii Attila, te yanda
Avrupa'nn dousundaki dinsiz-barbar alemin hayran ol
duu Attila. Yalnz Roma Hristiyan grnn Attilas
ile dou Avrupa aleminin Attilas arasnda deil, ayn
zamanda kta Cermenlerinin Attilas ile kuzey Cermen
lerinin Attilas arasnda da byk ayrlklar vardr. Bu
farkllklar uzun yllar Almanya'da kahramanlk destan
lar zerine yaplan aratrmalarda tartma konusu ol
mutur. te yandan Attila imajnda ayr grlere sahip
olduklar iin her iki kltr dnyasna sorumluluk yk
lemek hakszlk olur. Bu grlerin temsilcilerini ok s
nrl, dar yaratc glerin ynettii iki ayr messese ve
organizasyon iinde mtalaa etmek doru olur. Bir ta
rafta kilise, br tarafta aristokrat Cermen soylular. Du
rum byle olunca Romallarn ve Cermenlerin kltr
dnyasnn ve barbar aleminin Attila imajlarndan deil
de, ykarda bahsettiimiz iki ayr messesenin yaratt
efsanevi ve kahraman Attila imajlarndan sz etmek ge
rekir. Aa yukar XII./XIII. yzyl Almanyasnda ol
duu gibi, her iki messese zaman ve yer bakmndan
dorudan doruya temasa gelmiler; fakat her iki mes
sese de birbirine ilimeden kendi etki alannda kalm-
6
lardr. Efsanevi Attila'nn portresi her yn ile zalim ola
rak izilir. Kahramanlk destanlarnn Etzel'i de efsanevi
Attila'dan, a da olsa, bir eyler alr. Dinsizlii aka
belirlenir, yahut da tartma konusu yaplr, hatta bazen
Hun kralnn Hristiyanl geici olarak kabul edip sonra
ayrld da ortaya atlr2 Fakat bu tr yaklamlar ok
zayf kalmtr. nce ruhlu ve titiz airler kahraman Atti
la'y efsanevi Attila'dan uzak tutmay baarmlardr.
ok eski ve hemen hemen hi deimeyen bir gre
gre Cermen edebiyatnn kahraman tipini Gotlar yarat
mlardr. ster vg, ister anlatm eklinde olsun Cer
menlerin eski edebiyatn tekil eden ve bizim kahman
lk edebiyat dediimiz edebi tr ilk defa gezgin Got boy
lar, zellikle bu boylarn aristokrat soylular arasnda
domutur. Dou Cermen krallarnn evresinde topla
nan soylularn yaratt bu edebi tr, sonradan yeni e
killer alarak btn Cermen dnyasna yayld. Biz, bu
edebiyat Andreas Heusler'in Altgeranische Dichtug
(Eski Cermen Edebiyat) adl eserinde belirttii ekil
de anlyoruz. Kahramanlk edebiyatnn tarihi hayattan
doduu hususunda Heuslerle ayn kanaattayz. Ancak,
buradaki pragmatizmin olduka nemsiz. olduu grn
deyiz. Asl nemli olan husus, tarihteki byk ahsiyet
leri sava tre kavramlarnn altnda mtalaa et
mek ve onlar drstln ideal temsilcileri ve icraclar
olarak tantmaktr. Kahramanlk edebiyatnn grevi, ta
rihi olaylar artarda nakletmek deildir. Bu edebiyatn
asl ii, tarihi ahsiyetlerin aksiyonlar ve felaketler kar
sndaki tahammllerinde gsterecekleri rnek davran
laryla kahramanlatrmaktr. Bir edebiyatta manevi yk
seliin zel bir tasvir ve slup kudretiyle canlandrl
masna Cer:en anlay ile yiitlik diyoruz ve bu yara
tc yeni baary Got saraynn sava soylularna mal
ediyoruz.
7
Bu edebiyatta yer alan tarihi ahsiyetler arasnda
Hun Kral Attila da vardr. Bu bakmdan Got evreleri
nin Attila'y nasl grdklerini anlatan ilk tarih yaarla
rnn verdikleri bilgileri renmemiz son derece nemli
dir. Bunu yaparken de kendisi Latinlemi bir Got olan
ve Gotlar hakkndaki bilgilere yalnz geni lde vakf
olmakla kalmayp, bunlar uurlu bir ekilde anlayp be
nimseyen Jordanes'in verdii bilgiyi n planda dikkate
almak zorundayz. Zira, J ordanes Attila devri hakkndaki
gerek bilgisini, zellikle Attila'nn ada ve Hun ge
leneklerinin gzlemcisi olmu, olaylar bizzat yaam
olan Yunan Priskos'un ve Byk Theoderich'in alma
arkada Cassidor'un eserlerinden almtr. Jordanes y
le yazyor
Dnyadaki insan soylarnn alkants iinde do
mu olan, btn lkelerin korku duyduu, hangi yolla
bilmiyorum, kendisi hakknda yaylm rktc kanaat
la btn kitlelere korku salan adam. Gerekten yry
kibirli idi; gzlerini durmadan oraya buraya gezdiri
yordu, yle ki, uzun bedeninin, hareket bakmndan da,
gc grlyordu; phesiz savalar seviyordu, fakat
eli ll, anlay ok gl idi, yalvaranlara kar yu
muak, bir kere gvenini kazananlara kar lCtufkar idi>>3
Budan sonraki kiilerin d grnlerini tasvir
eden ksm geliyor. Burada Hun-Mool karakteristik va
sflar ok ak bir ekilde anlatlmakta. Eserin 38. b
lmnde Attila'nn Jordanes'in kendi Cermen kavimleri
ve bu kavimlerin krallar hakknda neler sylediine k
saca bir gz atalm Gepid Kral Ardarich'in ve Dou Got
biraderler Valamer, Vidimer ve Theodemer'in Attila'nn
tam gvenini kazanm olduklarn ve Valamer ile Arda
rich'i dier prenslerin hepsinden ok daha fazla svdiini,
onlar danma meclisine ardn anlatr. Ama daha
8
sonra da unlar reniyoruz <<Geri kalan kral kalabal
eitli kavimlerin nderleri tpk hizmetkarlar gibi, Atti
la'nn bayla verdii iaretlere ve gzn evirdii yere
dikkat ediyorlar -deyim yerindeyse- geri kalan krallar
kalabalnn ve br kavimlerin nderlerinin her biri
korkup rkerek herhangi bir yaknmadan uzak duruyor
du ya da en azndan, buyruk alm olduu iin, byle ya
pyordu. Yalnz krallar kral Attila herkesi herkesten ok
dnyordu.
Nihayet Attila'nn gvenini kazanm olanlara kar
taknd tavr da u satrlarla anlatmaktadr Gene de
bylece, ou defa dendii zere, Hun Kral Attila'nn
kendisine olduu gibi, imparatorluuna canla bala hiz
met etmek iin gc ellerinde tutuyorlard. Bunlarn Vi
zigot akrabalarna kar de izin verilmemesine mu
kabil, gene de efendinin baskn gc bir yaknnn ld
rlmesini buyuruyorsa, yerine getirilmelidir4
Verdiimiz u ksa seme alntlar, Jordanes'in Atti
la'y nasl tanmladn belirtmeye yeter. Got tarihisi
nin tasvirlerinden kompose bir tablonun ortaya kt
izlenimi douyor. Vir in soncussionen gentium natus =
Kavimleri sarsmak iin domu bir insan. Jordanes, At
tila'y Batnn dini efsanesinde grlen mevcut bir dn
ya dzenini ykmakla tehdit eden zalim bir kii olarak
gryor. Bu anlatta biz de byk kasp kavurucunun
biraz, malum dini adan hareket ederek tanmlandn
seziyoruz. Gerekten de biraz sonra daha da belirgin bir
biimde flagellum dei (Allah'n gazab) deyiminde ifa
desini buluyor. Burada Cassidor'un sesini duyduumuzu
sanyor gibiyiz.
Ancak, Got tarihisinin verdii bilginin tamam bu
ynde deil. Bu bilgi daha ziyade baka bir tanmlamaya
9
yneliktir : Yalvaranlara kar yumuak, bir defa gve
nini kazanm olanlara kar ltufkard.
Byle bir tanmlamann Almanlarn Attilas'na ne
kadar benzediinden kim phe edebilir? O Attila ki
memleketlerinden srlen yiitlere kucak amtr; Diet
rich von Bern gibi kendisine gven duyarak gelenlerin
en vefal dostu olmutur.
Ama biraz sonra karmza nc bir Attila ka
caktr: Milletlere hkmeden kudretli ve dehet saan
Attila. Onun bir iareti Cermen krallarn karsnda tir
tir titretmekte, en kudretlileri, en gvenilirleri dahi ona
kar koymaya cesaret edememektedirler. Hatta kendile
rinden vatanlarna ihanet bile istese! Bu Attila'y ne dini
efsane, ne de Dietrch Destan tanr. Halbuki gerek Atti
la, kudretli hkmdar Attila' dr ve bu Attila'nn ya
nnda ikinci bir hkmdara tahamml yoktur. Btn
krallar onun idaresi altnda olmaldr. Dou Cermenleri
ve Gotlar, gerekte btn dostluk ve yaknlklarna ra
men Atilla'y byle kabul etmiler, byle tanmlard.
te bu durumdur ki, Cermen prenslerinin en gvenilir
lerinden olan Ardarich ve Dou Gotlarndan iki karde,
Attila'nn kudretli ahsiyeti ani lmyle ortadan kaybo
lur olmaz bu duruma kar kmlardr. Jordanes bu
durumu belirtmektedir. Bu Attila'y da unutmamz gere
kir; geri o Kuzeyin Attila imajn dorudan doruya
vermez ama bu imaj anlamamza yardmc olur.
Jordanes'ten aldmz bu ksa pasaj, nemli
Attila tipinin oluturulup gelitirilmesini salar. Bu sz
lerimizle Jordanes'in pasajlarn ilk kaynak olarak kabul
ettiimizi sylemek istemiyoruz. Aksine, salam bilgilere
sahip, ok ynl bir gzlemci ve derleyici olan tarihinin
daha o zaman byk Hun kral hakknda birbirine ben-
10
zemeyen grlerle kar karya kaldn ve bunlar ba
datrp bir birlik salamaya altn belirtmek istiyo
ruz.
Dini adan baklarak sonunda flagellum dei (Al
lah'n gazab) eklinde kalplatrlp formle edilen Attila
iaj Latin yazarlar tarafndan ok erken ele alnmtr.
Bu imaj , dinsiz ve zalim Attila ile Hristiyan mparator
luunun Aethiusu'nu n savas ve koruyucusunu iki
zt tip olarak yanstr. Tarih yazarlndan dini efsaneye
geite Aethius'un pragmatik grnts ylesine kaybolur
ki, Aethius, siyasi entrikalarn ana dt zaman bir
yandan dostlar tarafndan hayranlkla anlrken te yan
dan bakalar tarafndan hakir grlr, sulanr. Efsane,
tek bir olayn gerek anlamn daha ak ve daha tipik
bir ekilde verebilmek uruna byk siyasi ilikileri feda
eder. Ortak amalar, Attila'y kilisenin belirli bir temsil
cisi ile karlatrmakta olan pek ok tarih kitab vardr.
Bu kitaplarda eytandan bin kere kt, Tanr dman
Attila'yla Tanr'ya ok bal, neredeyse bir havari olarak
tanmlanan Attila kar karya getirilir. Bir yanda Truva'
nn, Paris'in, Orleans'n kurtuluu, te yandan Aquileia'
nn tahrip ediliinden Ravenna ve Roma'nn da kurtulu
larndan sz eden Galya ve talya savalaryla ilgili nem
li tarih kitaplar yannda, gittike dallanp budaklanan ve
blk prk bir hal alan talya ve Fransa ehirlerinin
mahalli geleneklerini anlatan ehir kronikleri gze arpar.
Bu kronikler, eski efsaneleri rnek alarak Hun kralnn
harikalar, kahramanlklar ve dehetlerle dolu menkbe
lerini anlatrlari. Thierry, nemli kentlerinin bazlarnn
ele geirilmi, bazlarnn kuatlm, hepsinin tehdit edil
mi olmas kendileri iin onur nedeni oldu; stelik bun
lardan eyaletler dodu6 diyor. Ayn tarihi baka bir
yerde de nasl ki, her antik yap Cesar'a7 mal edilirse orta-
11
adan kalan her harabenin sorumlusu da Attila olurdu
demektedir. Bylece yakp ykan hkmdarla mamureler
yaratan hkmdar karlatran etkin bir antitez mey
dana km oluyor.
Efsanevi Attila'nn geirdii deiiklikler ve farkl
lklar hakknda baka bilgi verilmiyor. Thierry syleye
ceini sylemitir; tip ayndr. Dini temsilci Truva'da Lu
pus, Orleans'ta Anianus, Paris'te Genovera, Ravenna'da
Johannes, Roma'da Leo adlarn tarlar. Hepsi de Avrupa
fatihi Attila'nn yenilgi korkusu iinde tir tir titrediini
syler ve kendisini ktlkler aleminin bir yesi olmaya
mahkum ederler. Tanr kudretinin ve iman gcnn tem
silcisidirler. Attila ktln bir paras olarak byk
dnya haritasnda yerini alr. Jesaias (14,5.) p eski viga
frs del deyimi flagellum dei (Tanr'nn krbac)
biimine sokularak Attila iin kullanlmaya balannca
(lk defa Isidor'un Gotlarn

ari'nde non. germ. hist.

auct. auth. Chron. minora il, 279)0 bu byk hkmdarn
dogmatik mevkii kesin olarak belirlenmiti. Bu hususu
slup bakmndan da en ak bir tarzda belirten eser
Trva efsaesi'dir. Piskopos Lupus'un Sen kimsin? so
rusuna Ben Allah'n gazabym cevabn verir. Mukabil
cevap olarak piskopos Ben Allah'n gazabnn darbele
rini bekleyen bir kuluyum der. Daha sonraki kullanlar
ii biraz daha somut hale getirmi olabilirler.
Tanr veya azizler dorudan ie karrlar, bu durum
Truva, Roma v.b. efsanelerde grlr9 te yandan byk
Hun kralnn ehresi tamamen srtkan, eytani bir hale
sokulur. Onun, mahpus prensesin mucizevi bir ekilde
hamile kalmas sonunda dnyaya geldiinden bahsedilir.
Ancak Attila'y ktlemek iin, daha da ileri gidilip doan
bu olan ocuunun babasnn kpek olduu hatta Atti-
12
la'nn ehresinde kpek yznn hatlarnn aka grl
d sylenir10
Bu kymetli belge ile o eski bilgi arasndaki fark
anlayabilmek iin tarihi-efsanevi Attila'y gz nnde tut
mak ve onun nefretle anlan namn glgelemek maksa
dyla kendisine reva grlen kltc vasflar kulaklar
da duymak gerekir.
J ordanes bize Attila'nn adamlarnn onun mezar
banda syledikleri, batan aa vg dolu, bir mersi
yeyi brakmtr: ok gl soylarn efendisi Muncuk'un
olu, kendisinde nce ad duyulmam skit ve Cermen
krallklarna tek bana egemen olan Hun Kral Babu
Attila Roma dnyasnn iki imparatorluunu devletleri
ele geirip korkuttu ve geri kalanlarn ganimet yerine ko
nulmamas konusundaki dilekler karsnda yumuayp
yllk vergiyi kabul etti Bolluun gelmesiyle, btn bu
eyleri saladndan tr de, ne dman yarasyla, ne
de erlerinin dzeniyle deil de soyunda duyulan rahat
iinde yz tmyle glerek, ac nedir bilmeden ld.
Byle bir mersiyeden bahsetmek suretiyle Jordanes,
Attila imajna yeni ve berrak bir zellik kazandrmtr.
Jordanes'in, tamamen kusursuz olmamakla beraber, aha
ne bir Attila imaj izebilmek iin, Attila'y basmakalp
deerlendiren terminolojiye ancak ok ksa olarak tem

s
ettiini gryoruz. Bu Got tarihisi, tarih alannda ol
duka yalnz kalmtr. Efsane, tarihinin dile ve Roma
hayatna ait verdii btn bilgilere renk katmtr. Got
evresinde yaam ve bu evrede gelimi olan Cassidor
dahi varyasnda -onun Got Tarihi maalesef kaybolmu
tur- eksikliklerini tamamlam olan Jordanes'ten ok
daha karanlk bir tablo izmitir12 Daha sonralardan hi
sz etmeyelim. Ama ne garip bir tesadftr ki, tam Atti-
13
la'nn hain bir iblis olarak tanmland ve tarih kitap
larnn Attila'y menkbeleri iine alarak dokuyup ile
dikleri yerde bambaka bir Attila imaj yaamakta idi ve
bu imaj kalc da oldu. Frank blgesinde Frank - kahra
manlk destanlarnn Attila-Etzel'i ile karlayoruz13
Bu devre ait Alman kahramanlk edebiyat, Hun
Kral Attila'ya Jordanes'in eserinin baz yerlerinde sz
edilen grlere tamamen benzer bir adan bakmaktadr.
phe yok ki, Almanlarn Attilas, asl hviyeti ile ancak
XIII. yyl karamanlk destanlarnda gn na k
maktadr. Mesela, Nibelungenlied destanlarnda olduu
gibi. Burada Hun kral valyelik idealizminin faziletli
bir tipidir ve phe yok ki; onun yabanclara ve dinsiz
lere tam bir valyelik payesi veren toleransl hmaniz
minde de byk bir pay vardr14 Bununla beraber Nibe
lungenlied'in ve Dietrich destanlarnn Attilas'nn ilk ola
rak bunlar yazan nesil tarafndan yaratldn dn
mek, her taraf buram buram valyelik kokan bu byk
destanlarn bilinmeyen nclerinin efsanesindeki Attila'ya
benzer bir Attilalar bulduunu kabul etmemek im
kanszdr. Eski Alman edebiyat hakkndaki bilgimiz ne
kadar a olursa olsun, gene de bu edebiyatta Attila tipini
kolaylkla bulmak mmkndr. Bu konuda gvenle da
yanabileceimiz iki dkman, VIII. yzyla ait Hildebrand
Destan ile X. yzyla ait Latince yazlm Waltharus
Destandr.
Hildberand Destan'nda yurdundan kovulmu olan
Dietrich, Hun hkmdarna snr. Buradaki Hun kra
ln -ar titizlikle metin incelendiinde grlecei gi
bi- Attila'dan baka birisi olarak gstermeye alan
metinlerdeki zorlama gayretlerinin yanl ve hatal bir
mdahale olduu aktr15 htiyar silahsr Hildebrand
tipi ve onun oluyla yapt trajik atmann Got ede-
14
biyatna m ait oldu'u, yoksa Schneider'in iddia ettii gi
bi, ilk defa Hildbrand Destan ile ve onun iinde mi yer
ald konusu bizim konumuz bakmndan da nem ta
maz. Bununla beraber burada kazancmz udur: Hilde
brand'n airi Attila'nn iyilikseverliini -propitius i
fidem semel susceptis>> (himayesine girenlere kar lu
tufkard) diyerek peinen kabul ediyor ve kahraman iin
Attila'nn sarayn emin bir barnak olarak kabul ediyor.
Eer Hildebrandslied, kendi konusunu gezgin bir kahra
manlk motifi ile badatrarak yeniden ilemise bu, o
gnk ortam gzlerimizin nne sermek iin yaplm
tr. airin kahrmanlarn oturttuu bu ortamda Attila'
nn

teden beri devam ettirdii ve Dietrich'in yararlan

d eski ve esasl bir gelenei vardr. Evet, Attila bu ge
lenek icab yurdundan kovulan byk Got kralnn yar
dmcs olmu, onu sarayna kabul etmitir.
St. Gallen Manastr rencisinin Waltharius Destan
giri ksmnda bizlere btn engelleri yok ederek kavim
leri birbiri ardnda yere seren ve doymak bilmeyen isti
la hrs ile yanp tutuan bir Attila portresi iziyor. Ka
naatmzca bu giri, bizzat Ekkehart'n kaleminden k
mtr ve bunun iindir ki, burada tabiatyla St. Gallen
ekolnce de mehul olmayan Attila'ya dini adan bak
kendini gsterir. Bununla beraber nemli olan husus,
bu istilac tipin, efsanedeki srtkan, insan azman tipiy
le hibir benzerlii olmaydr ve Attila'nn Ren nehrini
amasnda efsane unsurlarna katiyen rastlanmaz. Bura
da karlatmz Attila tipi daha ok antik slubun te
siri altnda Alman grn yanstan tiptir. Eser devam
ettike Vergil rtsnn altndaki gerek Alman hviyeti
ortaya kar ve artk Attila, kavimlerin koruyucusu, yi
itlerin babas Etzel'dir. Cermen rehineler, onun sara
ynda esir olarak deil, takdir edilen, saylan arkadalr,
s
Attila'nn saray meclisine katlan, onun savalarnda
bizzat yan banda dven yiitler olarak yaarlar. Jor
danes'in yazdna gre bunlar Attila'nn saraynda Dou
Cermen krallarnn hayatn aynen srdrrler. Katlan
labilecek, hatta ksmen de parlak bir hayat; fakat var
oluun yegane gayesi ve en temiz prlts eksiktir: zgr
lk. tekiler gibi Ekkehart'n kahramanlar da zgrlk
hasreti ekerler ve bunu da salarlar.
Ancak bir yerde Ekkehart'n Attilas, Jordanes'inkine
ters der. Buradaki Attila, yumuak, iyi niyetli ve pa
siftir. Esas Walther Destan'ndaki Attila, giri ksmnda
tantlan Attila gibi, btn engelleri aarak kavimleri dize
getiren Attila deildir. te bundan dolaydr ki, biz ese
rin giri ksmn Ekkehart'n Alman rneine gre deil,
bizzat kendi renkleriyle izdii kanaatndayz. Esas
Walther Destan'nn Attilas, savamay etrafndaki kah
ramanlara brakr, Walther (deletin direi) canla
bala savaarak zaferler kazanr. Attila, hkmdar
ve irade olarak arka planda oturup rahatna bakar, ie
karmaz. Ama Walther ve Hiltgunt'un kalarndan son
ra fke ve hiddetten ziyade hayal krklnn yaratt
iddetli bir ye'se kaplr ve firarilerin rahata kap git
melerine ses karmaz. ayet elimizde bulunan fragman
lar XIII. yzyla ait Walther Destan'nda firar olaynn
Hun nbetilerinin yapt karakol sava ve Redeger'in
idaresinde yaplan takip sayesinde barla sonulanm
olarak gsteriyorlarsa bu, malzemeye doymak bilmeyen
destan yazarnn araya birok epizot sokmu olmasndan
dr, destann eski orjinal unsurlarndan deildir. St. Gal
lenli destan yazarnn ok gl, fakat antik gcn or
taya koymayan Attilas bizim iin byk nem tar. Ya
zar, X. yzylda ortaa destanndaki Etzel portresinin
en nemli bir izgisinin, ortaan Etzel'ini Jordanes'in
16
Attilas'ndan en keskin hatlarla ayran aktif olmayan
Attila'nn zelliini bize ispat ediyor.
Gittike artan bir lde Etzel etrafnda toplanan
XIII. yzyln kahramanlk destana dndmzde
Attila'nn burada belirli bir tip halinde gelitirildii
ni grrz. Bu Attila, yalnzca etrafnda kahramanlk
olaylan cereyan eden edebi bakmndan bir merkez
deil, bizzat kendisi de bu arada skuna kavumu bir
hkmdar tipidir. Karakter olarak da aksiyon adam
deildir artk. Gleri, nihayet kendilerini atl duruma
sokan nice bykler biliyoruz. Btnn d edebi yap
l ile merkezi arasnda uygunluk vardr. Artus ve Kari'
da iki paralel tiplerdir, onlar da merkezdirler. Her
btnn ruhu ve mahiyeti merkezin birbirinden
farkl olular gibidir: Artus ve Tafelrunde (evresi) - Kari
ve Paladine - E tzel ve misafir kahramanlar. Bularn
her biri bir btndr. Bu btnde evredeki kuvvet
lerin merkeze mi, yoksa merkezin evredeki kuvvetlere
mi hakim ve messir olduunu sormak doru olmaz. Bu
kraldan Kari, evreinde toplanan hayranlarnn ken
disinden ilham alarak dinsizleri Hristiyan olmaya zorla
yan Hallarn evrensel hkmdar tipini, Artus, valye
mkemmelliini sosyal ve salam ideali iin rnek bir
kral tipini, Attila ise mensup olduklar topluluklardan
kopup gelmi ve onun himaye ve hizmetinde akrabalk
dnda da ok vefal bir ball ispatlam bulunan
kahraman koruyucusu olan hkmdar tipini temsil eder
ler. Her nn de grevi, var olmak ve olaylarn sey
rini ynlendirmektir. Attila, Kari ve Antustan ne kadar
bambaka ise maiyetinde yaayan en soylu yiitler Diet
rich ve Redeger de Rolant ve Turpin' den yahut da Erec
ve Iwein'dan ayn lde bakadrlar. Attila'nn evre
sinde hakim olan ve Waltharius'ta ima edilen bu sakin
17
kararllk Alman Attila portresinin en nemli zelliini
tekil eder. Onun aktif olmama gibi kusurlu haline ok
defa alr, hatta bazen de Burgundlarn kitle halinde
tamamen imha edilileri karsnda taknd kaytsz ta
vrda olduu gibi, durumun izah imkansz olur.
Alnyazsn kendi seyrine brakmtr. Bizzat mda
hele edip durumu kurtaraca yerde aksiymu tehlike ya
ratacak lde Kriemhild'e brkr. Felaket karsnda
kendisi tamamen pasiftir ve Dietrich'in yardmna muh
tatr. Her eye ramen evresinde cereyan eden olaylar
kahramanlk olaydr ve baka bir ey olmas da mm
kn deildir zaten.
Prensip olarak bu gr asndan baklnca, Alman
destanlarndaki muhtevann Kuzeye has Saga biimine
brnen Norve adaptasyonu Thidrek efsanesindeki Atti
la imaj zel bir yormlamay gerektirir16 Bu nemli
eserdeki Nibelungen tradisyonu blgede karlalan ge
ni ldeki glkler yznden tartma konusu olan
problemlerden birini tekil eder. Asrmzn ilk yarsnda
yaplan aratrmalar, Norve adaptasyonunun temelinin
Heusler'in nemli kitabnda Aeltere Not diye tantt
esere dayand hususunda herkes birlemitir17
Buna karlk ad geen Alman destannda bulunma
yan, fakat Norve Sagasnda mevcut olduu kesin olan
ikinci nc derecede ilaveleri konusunda tam bir an
lama yoktur. Burada bu meseleyi btn ile sz konusu
etmeden nce bizim iin daha nemli olan bir problemi
zmeye alalm: Burada Attila, aslnda kahramanla
dayanan, fakat daha baya sebepler (define hrs) yzn
den sarayna davet ettii kaynbiraderine kar sinsice
ve hainane davranan bir eylem adamdr. Schneider'in
meseleyi ele alan geni kapsaml izah doru grtr16
18
Attila portresindeki bu zellik Aeltere Not dan gelme pe
il. Zira, eyleme kkrtan unsur burada da Kriemhild'in
intikam hrsdr; eylemci de bizzat Attila'nn define hr
sn paravana olarak kullanan Siegfried'in dul karsdr.
Aeltere Not un temelinde bu yatar. Attila'nn altnda
kar duyduu ihtiras, ne devaml olarak, ne de maksatl
veya gerekli bir ekilde Kriemhild'in intikam hrs ile sk
skya bal ikili bir ihanet olarak kabul etm. ek mmkn
deildir. Bu ihtiras, bir ie yaramaz, olduu biimde yle
ce kalr; eserin olgusuna sktrlm yadrgayc bir ey
dir bu. Alman Attila destan hakknda sylediklerimiz kar
snda Alman Attila imajndan hibir iz tamaz. Schnei
.der'de bu zelliin yan kaynak olan bir Saechsisches Lied
Saksonya Destan 'de mevcut olduunu kabul ederek bu
destann ele alnp ilenmesi iin aba harcar. Varsaylan
edebi byklk kabul edilse bile bu olgu ayrntlarnda
deil, ayn zamanda eserin Gney Almanya'da mevcut ey
lem cokusundan ve bariz karakter zelliklerinden de ta
mamen bakadr. Burada Sant Gallenli Ekkehart'n ta
nmad, bilmedii bi.r Attila canlandrlmtr. Sakson
ya Destan, yzyllar boyunca gneydeki destan ekline
bal olmakszn yaam byk bir eserdir. Eski aratr
malar onu byle istemi, byle grm
l
erdi19 Ama Heus
ler ve Schneider, hakl olarak, byle bir destann varl
hakknda pheye dmlerdir. O agzl Attila n
baka bir aklama vardr. Kuzeyin Attila'y nasl grd
n aratrrken bunu reneceiz20 Attila'nn karakter
zelliklerinden biri de define hrs (Schatzgier) dir. Bunu
Thidreksaya'da da gryoruz. Memleketinin edebiyatn
ok iyi tandndan hi kimsenin phe etmedii Nor
veli Saga yazarnn, Attila'nn bu ihtirasn g

z nnde
tutarak eseri iin faydaland kaynaklardaki Attila ima
jn adapte edip onu aktif bir tip olarak gstermi ol
mas yakn bir ihtimal olarak dnlebilir. Elimizde
19
Saga yazarnn Kuzey edebiyat hakkndaki bilgisinin
ne olduunu gsteren bir monografi yok. Bunun iin
Sagadaki kendi katksnn lsne ve genellikle alma
tarzna dair tam bir fikir edinmek de mmkn deil.
Byle olunca da Attila'nn aktifliinde dorudan doru
ya bir Kuzey etkisinin mevcut olduuna dair verilecek
hkmn ne derece salam ve emin olaca da dnd
rcdr. Dier bir ihtimal olarak da Schneider'in ileri
srd gibi, ikinci derecede bir kaynak olan Saksonya
Destan'nda Kuzey etkisinin mevcut olduu dnlebilir.
Kahramanlk destanlarnn meydana geliinde yalnz G
neyden Kueye bir akmn deil, bazen de Kuzeyden
Gneye bir akm hesaba katmak gerektii hususundaki
gr, son aratrmalarda tasvip gr ve nem kazan
mtr21.
Danimarka'nn izledii geni lde yaylma politi
kas sralarnda X. ve XII./XIII. yzyllarda Kuzey ile
ok sk bir mnasebet srdren ve en azndan Gey'e
olduu kadar Kuzeye de ilgi duyan Aa Saksonya bl
gesinde Kuzey edebiyatnn scak bir kabul grebilecei,
zellikle belirtmeye deer bir husustur. Ne olursa olsun
o gnlerin bir Saksonya Destan dpe dz bir Alman
edebi mahsul olarak kabul edilemez22 Gene ne olursa
olsun, Gney Almanya'nn ana kaynak destanndaki sa
kin ve huzurlu Attila imaj ile hibir ekilde badama
yan Thidreksaga'nn Attilas'nn aktif izgileri Almanya
lehine kaydedilmi. Kald ki, Attila portresinin beii sa
dece Nibelungen Destan deildir. Dietrich Destan'nda o,
karmzda daha temiz daha ideal bir tip olarak kar.
Burada Attila olumlu ve rek olacak bir tarzda biyk
ve kahraman hkmdarlara has vasflara sahip alicenap
ve vefal bir tiptir. Zira Attila burada air tarafndan ya
plan bir yiitlik snavndan baar ile kar.
20
Konusu bakmndan en eski Dietrich Destan'nn z
n ihtiva eden Rabenschlacht (Ravennaschlacht = Raven
na Meydan Sava) Destan23, Dietrich'in istilaya urayan
memleketini Hunlarn yardm ile geri aldn anlatr.
E tzel gen oullarn Dietrich' e emanet eder; Dietrich
bunlarn hayatn korur. Fakat aksi bir tesadf, emin
bir yerde braklm olan genleri sava meydanna s
rkler ve genler bu savata hayatlarn kaybederler. B
yk bir zaferle sonulanan sava bittiinde Dietrich fe
laketi renir; btn baarlarn bir tarafa brakp len
genlerin babasnn huzuruna kmak zere Hun diyarna
koar. Attila byk acya sabrla katlanr, Dietrich'i af
federek onu yine eskiden olduu gibi saygn bir misafir
olarak kabul eder. te Attila burada licenap bir hkm
dardr; hi tereddt etmeden hkmdarlnn nimetle
rinden hizmetindeki bir adam yararlandrr. Bylece o,
maiyetindeki kimseye vefkar bir efendi olduunu ak
a gstermitir. Halbuki, ahsi mnasebetleri bakmn
dan durum, efendi ile hizmetkar arasnda messif bir
ayrlmay gerektirmek

edir.
Bu olayda Dietrich'in masum suunun nasl bir itina
ile Cermen intikam ananesinin dnda tutulduu da ok
dikkate deer. Zira alma ykmll, onu gerekti
ren su yalnz isteyerek ilendii zaman deil, istemiye
rek ilenmi olsa dahi yine yerine getirilir24 Bu yalnz
suu ileyenden deil, ayn zamanda su ilenmesine
yardmc olandan yahut da sebep olandan da alnr. Diet
rich bunlardan hi biri deildir. O, Attila'nn oullarn
isteyerek deil de nefsi mdafaas iin ldrm bulunan
Witiche'den derhal l almay denemi, ancak tabiatst
bir gcn yardm Wittiche'yi Dietrich'in gazabndan ko
rumutur. te yadan Dietrich, hiddetinden iki gen
Hun prensinin koruyucusu ihtiyar Eckehart' intikam
21
almak iin deil, cezalandrmak iin bir darbe ile yere
serer. Attila'nn huzurunda Dietrich de ayn durumdadr.
O canevinden vurulmu bir babann, kahramanlk ana
nesi gerei hibir eyin engel olamayaca intikamna de
il, efendisinin verecei cezaya teslim olmutur. Attila'
nn davran ise, Dietrich'i balamak ve onu kabahat
olmakszn da olsa, kaybettii gvenilirler halkasna ye
niden almak olmutur. Bu davran, maiyetini dnme
den srf kahramanlk ananesinin gerei mmkn grlen
bir hareket deil, ayn zamanda bir ahlak yceliinin de
ifadesidir.
Alman edebiyatnda Etzel, zahiren dahi, Hristiyanl
kabul etmi olarak gemez. Ortaa Alman destanlar
arada bir onun dinsizlii meselesini ele almlardr. Ni
belungen Destan'nn airi bu hususa Etzel'in Kriemhild'e
talip olduu sahnede temas etmitir. Kriemhild evlenme
talebi karsnda endielerini aklarken Etzel'in putpe
rest olduunu, bu yzden onunla evlenmenin doru ol
mayacan syler. Dnrlk yapan Redeger, Kriemhild'e
Attila'nn saraynda karlaaca hogrden sz eder ve
kendisinden Hun kralna Hristiyanl kabul ettirmesi
nin mmkn olduunu ikna edici bir ihtimal olarak ileri
srer. XIII. yzyldaki bu yaklamn eserin olgusunda
hibir ekilde etkili olmad malumdur. Kriemhild'i ev
lenme teklifini kabul etmeye raz eden esas sebep tama
men Hristiyanlk dnda intikam alma dncesidir.
I
Bundan sonra geen olaylarn Attila'nn dini inanc ba-
kmndan uzak yakn bir ilgisi yoktur. Nibelungenklage'
nin airi bu konuda bir balant kurmak ister ve Etzel'in
geici olarak Hristiyanl kabul ettii, fakat sonradan
tekrar putperestlie dnd masaln uydurur25 Dietrich
Destan ise, zaten Etzel'in din meselesine hi temas etmez.
22
Buna ramen Etzel, yalnz bir zihniyetin deil ayn
zamanda ideal bir prensibin temsilcisidir. Bu zihniyet ve
prensibin dini kayna sorulmadan ve hi tereddt edil
meden ona bu vasflara sahip olma yetkisinin verilmi ol
mas, Attila imajnn meneinin Hristiyanlk ncesi Cer
men dnyasnda bulunduunu btn akl ile gster
mektedir. Din etkisinden uzak ahlaki davranlardaki z
grlk ancak Cermen yiitlik anlaynda grlr. Ne Ar
tus'ta, ne de Karl'da din unsurunun imaj d braklma
s dnlemez. Bylece Alman Attila, edebi adan Karo
lenjler devresinden itibaren yiit tiplerinin yaratld za
mana kadar geri gtrlm oluyor. te bu Attila, yz
yllar boyunca hi deimeden ve hviyetinden hibir ey
kaybetmeden dini efsanenin yaratt Attila yannda za
manmza kadar gelmitir.
Alicenap, stn vasflara sahip ve sakin mizal Atti
la'nn, efsanenin melun Attilas yannda Hristiyan - Cer
men dnyasnda varln srdrmesi hayret edilecek bir
eydir. te yandan ayn ekilde alacak bir husus da
dini evreler dnda kalan Cermenlerin de ilk bakta
efsanenin Attilas'na ok benzer taraflar olan
h
ir Attila
tipine sahip olmalardr. Kuzeydeki Attila tipinin de be
lirli zellikleri bakmndan Jordanes'in Attilas'n rnek
aldna yukarda iaret etmitik. Atli olarak adlandr
lan Kuzeyin Attilas efsanevi Attila'nn yakp ykan ve
zulmn icra eden zelliini paylar. Halbuki, Hristi
yan dnyasnn Attila imajnn Kuzeyde Edda destanla
rnda tasvir edilen Attila'ya bir etkide bulunmu olabi
lecei hususunun daha bandan red edilmesi gerekir.
Zira biz, geni evrelerce yaplan Edda destanlarnn es
kilii ve hibir etkiye maruz kalmadklar hususundaki
abartmalar bilim yolu ile ne kadar rtm olursak ola
lm ve Hristiyanlktan nceki Kuzey, zerinden Gneyin
23
geni lde kltrel ve edebi etkisini ,ne kadar aklkla
ortaya koymu olursak olalm, hi phe yok ki, zellik
le en eski Atli Destan, Edda'nn Atlakvidas, bu kolek
siyonun Hristiyanlk ncesi Cermen devrine ait temel ta
lardan biridir.
Kuzey'in Adisi bir evrenin merkezi olan sakin bir
tip deildir. Kuzeyde Attila'nn evresinde kmelenmi
Dietrich, Walther, Bieterolf, Rosengarten destanlar g
rlmez. Burada Attila, Burgund soyundan gelen kral aile
sinin aktif bir hasmdr. O, enite olarak, aile arasnda
kan bir kavgada hsmlarna kar kars ile birlikte
cephe almak zorunda braklm ve d grn ile za
fer kazanm bir kt kiidir. Attila burada kendisini
define hrsna kaptrm, hilekar bir dman olarak gs
terilmitir ve ihanet davetinde yrtlen plana gre
hareket eder. Destann can alc noktas, balarna gele
cek olanlardan habersiz bulunan kaynbiraderlerin stn
kuvvetlerin saldrsna uramalar ve definenin yern
sylememek iin kahramanca direnmeleri ve sonunda
kahamanca lmeleridir. Eserin bu ksmnda Atli, Bur
gudyal biraderlerin ahlak anlaylarnn lld bir
mihenktir.
Kuzey Destan'nn ikinci ksmnda Burgundyal kzkar
de Gudrun (Alman destannn Kriemhild'i) ise Atli'den
kardelerinin intikamn alan bakahraman rolndedir.
Bu intikam alma olay, alev alev yanan Hun kralnn sara
ynn byk salonun
.
da Gudrun kahramanca bir davran
iinde baarya ulatktan sonra lanetlenen ve katledilen
kocasndan hemen sonra kendisinin de hayatna son ver
mesiyle zirveye ular. u halde btn eser boyunca Atli
kahraman deil, hasm rolndedir. Bu durum kendini
beenmiliin ve karanlk bir tablonun izilmesini ge
rektirir. Ancak, ilk bakta efsanedeki Attila ile olan k-
24
msenmeyecek benzerlik, daha yakndan baklnca kay
bolur. Kuzeyin Attilas kahramanca davranlar ile ef
sanenin Attilas'ndan kesilikle ayrlr. Attila burada ka
ranlk taraflar, ztlamann gerei olarak meydana gel
mi bulunan byk kahraman grubuna dahildir. Onu
doymak bilmeyen define ihtirasna iten drt, kendi t
rnde bir kahramanlk tezahrdr ve davranlar ise,
Cermen gz ile baklnca ahlaki adan mutlaka irkin
ve knanmas icabeden bir durum deildir. Bu davran,
olsa olsa, dostlar birbirine lme kadar balayan, fakat
dmana kar her trl hyanete ve hileye msaade eden,
hatta bunu emreden bir hayat grnn karanlk ters
yzd.
te bunun iindir ki, Kuzeyin Attilas'nn etrafnda
cereyan eden veya bizzat onun yaratt olaylar tamamen
kahramanlk olaylardr; yiite davranlardr. Btn
bunlar sadece akraba anlamazl ve intikam almadan
ibarettir. Atli burada kavimleri yere seren Tanr'nn ga
zab, belas deil, muhteem bir topluluun hkmdar
dr. Kuzey airinin kahramanna izdii sahne byk bir
maiyet salonudur. Buraya yaklaan Burgundlar salonun
gklere ykselen tavann grrler. Daha ieri girmeden
kzkardeleri, al datlm biraderleri uyarr; fakat kk
sava balamtr. Akamleyin Atli ve adamfar hile ile
kazanlm olan zaferi bu salonda kutlarlar. Gudrun
(Kriemhild) mthi intikamm gene bu salonda alr ve
nihayet ayn salonun yangn dumanlar arasnda ken
enkaz altna Hun ihtiam btn varlyla gmlp gi
der. Daha sonraki bir devre ait Kuzey Destan olarak bu
eser, yiitliin gerektirdii tarz ve davranlarn lsn
kararak Attila imajn korku ve dehet saan bir
'
tip
haline getirmi olsa dahi gene de melun Attila efsanesin
den bariz hatlarla ayrlr. Eserin en nemli gayesi, Bur-
25
gndlu biraderlerin lmle karlanca nasl kahraman
ca bir davran iine girdiklerini belirtmek olmutur;
bunu yapabilmek iin de onlara burda reva grlenler
abartlarak korkun bir biime sokulmutur. Btn bun
lar salayabilmek iin ise hasm Atli'yi eski detanlarda
olduundan daha saldrgan, daha vahi gstermek gerek
mitir. Bununla beraber o, cellat gibi grmesine ra
men yiite bir asaleti daima muhafaza etmitir. Bu ken
di kudretinin azametine inanm bir insann gsterecei
bir zelliktir; yoksa efsaede olduu gibi Tanr gc kar
snda kpekleen, korkudan tir tir titreyip yerlere se
rilen Attila'ya has bir davran deildir. Buradaki aile
trajedisinde vrga furorls del = Tanrnn gazab gibi
bir dini gr asla sz konusu olamaz.
Kuzeyin Atlisi'ni efsanenin Attilas'ndan ayran zel
lik, onun bir hasm olarak kahramanca davrandr; Adi
sakin ve nlaym Alman Etzel'den de aktif oluu, snr
sz define hrs ve hilekarl ile ayrlr. te bu husus At
tila'nn Kuzey meneili btn tasvirlerinde onun bariz
vasf olarak grlr. Alman kahramanlk destannn Ku
zey adaptasyonunu yapan airin Atli'nin bu vasfn unut
madn daha nce yazmtk. O, Alman Nibelungen'inin
Attilas'ndan
fegjamasta allra mana = btn erkekle
rin en harisi diye sz eder ve Attila'ya kendi karakterine
uygu bir akbet hazrlar27
Bu Attila tipini yanyana getirip karlatrmak
gerekir. Jordanes'in izdii Attila tipinde btn zellik
lerin yaklam iinde birleme yolunda olduklarn gr
r. Efsanedeki tip dier iki tipten tamamen ayr olarak
kendi bana bir oluumdur. O, kilisenin ve kilise tara
fndan fethedilmi eski Roma mparatorluu blgelerinin
mahsuldr. Dier iki tip ise Cermenlerin kahraman tip
leridir. Her ikisi de, yalnz Kuzeyin vahi tipi deil, ayn
26
zamanda kta Cermenlerinin mlaym tipi de, Hristiyan
lk ve kilise tarafndan el srlmemi bir haldedirler ve
Cermen alemi, hen kilisenin evrensel dnyasnda ve
yeni .kurulan imparatorluk iinde yerini almam iken de
mevcut idiler. Her iki imaj da yeni manevi akmlara ve
bu akmlarn getirdii Attila imajna ramen hemen he
men hi el srlmeden ve hibir mdahaleye uramadan
varlklarm srdrmlerdir.
Bu nemli durm ile, ilgili baz sorulardan birini
burada belirtelim: Nasl oluyor da Cermen dnyasnn
bizzat kendisi iki ayr Attila imaj yaratyor, Ve gene nasl
oluyor da Cermen dnyas bu konuda aka bir Alman
ve Kuzey (skandinav) blgesi diye ikiye ayrlyor?
Bu sorya cevap verebilmek iin Jordanes'in Attila'
nn lmnden bahseden bilinen 49. blmden hareket
etmek gerekir. Bu blm ak olarak Priscus'a atf yap
makta, yani bir belgeye dayanmaktadr. Bunun iin biz de
bu ksm aynen iktibas ediyoruz
Ki o (Attila), tarihi Priscus'un anlattna gre,
ld srada Ildico aal, ok gzel bir kz, o soyun gele
nei uyarnca, saysz elerinin ardndan, kendisine e
olarak alyordu ve dn srasnda ok fala neelenerek
geveyip arap ve uykunun verdii arlkla srtst uzan
dnda, her zaman bana geldii zere, burnundan oluk
oluk kan akmaya balad; kann normal ak yollar en
gelleninc de, ldrc yoldan boazna inerek hayatna
son verdi. Ertesi gn ise, gnn byk bir ksm
boa geirildikten sonra, kraln, bir eyden iddetle ku
kulanan nbetileri, ok byk barmalarn ardndan
kaplar krp aarlar ve zerinde hibir yara izi bulun
mayan Attila'nn lmne kan akmasnn yol atn an
larlar ve gen kz da, yzn peesinin altna gmm,
alarken bulurlar27a.
27
Burada Kuzeyin verdii bilginin kaynana Attila'
nn lm asndan bakldn ve ismine gre Cermen
olduu kesin olarak anlalan (H)ildico'nun da Gudrun
Kriemhild'in tarihi prototipi olarak kabul edilmi oldu
unu iaret ederek bilinen eyi bir defa daha vurgulam
oluruz. Jordanes-Priscus, Cermen prensesinin eylemci bir
tip olduunu elbette bilemezlerdi. Onun iindir ki, kud
retli Hun kralnn lmn uursuz bir kaza olay olarak
kabul etmilerdi. Bunun sonucu olarak da Attila'nn zifaf
gecesi lm zerine hakl olarak tasal bulunan tek ta
nn ileride bana neler gelecei hakknda hibir bilgi
vermemilerdir. Eldeki metin daha ok Attila'nn lm
dolaysyla yaplan byk at treninden bahsetmekte
dir. - Non vulnere hostiu, non frauc suorun - =
Dmanlarnn yaralamasyla deil, kendi adamlarnn al
datmasyla deil. .. Jordanes, bu son dn gecesinden
phe etmez ama adalar yahut da en azndan daha
gen nesil bu hususta kukuludur. imdi tarih yazarlar
nn Attila'nn lm ile ilgili olarak verdikleri bilgiye bir
gz atalm.
Jordanes'ten 20 yl nce, yuvarlak rakamla olaydan
70 yl sonra Illiryal Marsellinus Comes Hieroymus'un
Weltchronik ( = Dnya Tarihi)ni devam ettirir ve 453 iin
unlar yazar Hunlarn kral, Avrpa'y_eyaletsiz bra
kan Attila geceleyin bir kadnn eliyle hanerlenir. Baz
lar ise kan kaybndan lm olduunu ileri srerler27b.
Burada ada bilgi yannda gelenek de konuur.
Marcellius kzn yaln katil olduunu biliyor olmakla
yetinmez, o ayn zamanda etrafta dolaan sylentileri ga
lip bir ihtimal olarak kabul eder ve ada Priscus'u
quidam perhibent - Bazlar ileri srerler diye zikret
mekle yetinmez. Bu meum geceye ait ayrntl bilgi kay-
28
bolmutur. Bunun iin sz edilirken karanlk, dini bir
imaj verilmitir.
Yzyl sonra yazlm ve sonra da 1042'ye kadar eksik
bilgilerle uzatlm olan Chronicon Pasehale, nce Pris
cus'un verdii bilgiyi kabul eder ve kz bir Hun kapat
mas olarak gsterir. Fakat bundan sonra dier rivayeti
ilave eder Kzn birinin onu ldrd sanld. Bu
yorum sonra Bizansl tarih yazarlarna (J ohannes Mala
las) intikal eder. Malalas ayn zamanda katilin se
bebini aratrr ve sebebi siyasi entrikada bulur.
IX. yzylda Ravennal Agnellus, Ravenna Kilisesi'
nin tarihini yazar (Liber pontif. ecel. Ravennatis). Angel
lus Attila'y anlatrken, iinde Ravenna'nn nemli bir yer
tuttuu dini efsanenin etkisi altnda kalmtr. O da At
tila'nn lmn yle anlatr Etpost haec omnia a
vilissima muliere cultro defossus, mortuus est. = Btn
bunlardan sonra da, ok aalk bir kadn tarafndan
baklanmas jzerine lmtr. Angellus, Priskus'un ver
dii bilgiyi zikretmekten vazgeip dier rivayet zerinde
durur. Ravennal bir in adam olarak onun iin nemli
olan husus vlissima mulier = Cermen prensesinin adi
bir kadn olduunu vurgulamakta. Katil prensesin ba
yalnn vrgulanmasyla hain Hun kralnn da byle bir
akbeti haketmi olduu kendiliinen ortaya km
oluyor.
Nihayet Paulus Diaconus, Historia Romana XIV
adl eserinde Jordanes'in verdii bilgiye tam olarak daya
nyor : Bunun iindir ki, Cermen prensesinin adn ldico
olarak veriyor; fakat te yandan prensesin Attila'nn
lmne karm olduu hususuna ait hi sz yok. Pau
lus Dianconus'ta yeni olan ey, Attila'nn evresinin fazla
tantanal bir biimde anlatlm olmasdr. Burada da
gsteri ve zppelie kalmtr.
29
Attila'nn lmne dair bilgi veren bu tip tarihiler
kk bir gruptur. Jordanes bir Ostrogottur, Marcellius
lliryaldr. Chronicon Paschale'nin yazanda Bizansldr;
dierleri ise Ravennal Angellus ve Lombardyal Paulus
Friauler'dir. Bunlarn hepsi de Dou Roma mparatorlu
u kesimindedir. nk Ravenna'da VIII. yzyla kadar
Bizans valilerinin oturduu yer olarak tamamen Douya
bal kalmtr. Ayrca Ravenna'da meydana gelen Attila
efsanesinin Roma'ya kar belirgin bir mukabil zirve te
kil etmesi de dikkat ekicidir2
Bu gruplamann bir tesadf eseri olmadn, ayn
zamana rastlayan Bat Roma tarihileri ile yaplacak bir
karlatrma ortaya koyar. Bu ise Cassidor ile balar.
Cassidor'un Gotlarn Tarihi adl eseri maalesef kaybol
mutur. Bu bakmdan bu eserde Attila'nn akbeti hak
knda verilen bilgiye dair bir ey syleyemeyeceiz. ok
defa Cassidor'u teyideden Jordanes_ de bu konuda tama
men Priscus'a dayanr. Belki de Cassidor bu hususta ne
gibi bilgi vereceini bilmiyordu. 519'da, Gotlarn Tarihi
adl eserinden nce yazd Chronica'snda o yla ait ver
dii bilgi sadece His consulbus Attila in , sedibus mo
ritur = Bunlarn konsll srasnda Attila tahtnda
otururken ln> den ibarettir.
Hieronymus'un Dnya Kronii'ni devam ettiren Hyda
tiusda yle yazyor : repetunt sedes, ad quas rex eorm
Attila mox reversus interiit = Onlarn kral Attila'nn
dndkten hemen sonra ld tahta saldrrlar.
sidor'un Gotlarn Tarihi adl eserinde ise ad quas
re eoru Attila mox ut remeavit, occubuit = ki bu tahta,
onlarn kral Attila dner dnmez lmtr denmekte.
Prosper Aquitanusda Attila in sedibus suis mur-
tuo = Attila tahtnda otururken lm(tr) diye geer.
30
Victor Tonnensis Eo tempore moritur Attila = At
tila o srada lr der.
Tourslu Gregor ise Attila'nn lm hakknda Ve
nantius Fortunatus gibi ok az ey syler.
Fredegar kroniinde
mox Attila morltur = ok
gemeden Attila lr denmektedir.
Beda'nn kronikleri ise Attila'nn lmnden bah
setmezler; ancak Fredegar'n bir notunun tamamlanan
tercmesi geer28a.
Bu tarihiler de kk bir grup tekil ederler. Cassi
dor Romaldr, Hydatius ve Isidor spanyol, Victor Af
rikal, Prosper Aquitanyal, Fredegar'n yazar Galyal ve
ya Gulyal bir Franktr. Beda ise Anglosakson'dur. Hepsi
de Bat Roma mparatorluu kesimindendir. Bu kesimde
Attila'nn lm hakknda hibir ey bilinmiyordu. Atti
la'nn lm hakkndaki bilginin, Batya ilk defa Karo
lenj saray ile iliki .kurmu olan Paulus Diaconus saye
sinde ulat anlalyr. Bu yeni bilginin ilk belgesi ola
rak Karolenj devrinin sonlarna doru yaam bulunan
Saksonyal bir airin msralarn buluyoruz. air Attila'
nn lmn yle anlatyor
- Onlarn kral olduu srada, birok toplumu sk
sk yenmi olan Attila, bir kadn eliyle ldrlp te dn
yaya gmtr. nk, Attila'nn zerin arap ve uy
kunun arl ktkten sonra,,uzun gece, tm canhlara
uyku ve skunet getirdiinde, nefret duygularnn drt
s ile uykusuz ruhunu acmasz ie srkleyen vahi zev
cenin korkun bir giriimle, kralie olarak, kral ldr
dn anlatrlar. Anlalyor ki, kendi babasnn lm
nn intikamn bu cinayetle almtr29
31
leride zerinde duracamz Attila'nn lm ile il
gili bu yeni gr, zellikle Saksonya blgesinde sakin
yazarlar arasnda bir gelenek halinde yaamaya devam et
mie benziyor. En azndan iki kronik XI. yzyla ait
Quedlingburg kronii ile buna dayanlarak yazlan XII.
yzyla ait Chronographus Saxo, kzn Attila'y ldrme
sinin sebebinin babasnn intikamn almaktan ibaret ol
duunu bildiriyorlar ve bu motifi biraz daha ileriye gt
rerek kzn Attila tarafndan zorla karldn ve bu es
nada da kzn babasnn ldn sylyorlar3
Bat dnyas ancak Karolenjler devrinde Dou'daki
olayn geliiminden haberdar olmutur. Burada bu konu
yu ilk ele alan bir Cermendir. Bu Cermen de kzn ey
lemine bir sebep aramtr. Ama ne var ki, o Cermen d
nne uygun bir sebep bulmutur. Attila'nn karsnn
yapt bir intikam alma olaydr; o siyasetin deil, aile
nin bir arac olmutur. Fakat bu belgenin nemi bununla
son bulmu deildir. Biz bu belgeye dayanarak kahra
manlk gelenei ile aramzda bir kpr kuruyoruz. Esas
motifi kahramanlk olan Attila Destan'nn onun lmn
hakknda ne deneceini biliyor ve bu bilgiyi veriyor; fa
kat bu bilgi Kuzey topraklarda kalyor. Edda'nn Adi
arklar Attila'y einin ldrdn yazar. E, bura
da yiit bir kadn olarak hareket eder. Yani onun eylemi
aile uruna yaplm bir hizmettir; kocas Attila'y l
drmekle ldrtlen kardelerinin intikamn almtr.
Aile ba, kan davas evlilikten ok daha nemlidir. At
tila'nn lm hakknda Almanya'da, tpk Roma kaynak
lan gibi; tamamen susar. Nibelungenklage'nin Etzel'in
lmn anlatan ksm3a dikkatlice yorumlanrsa airin
Etzel'in lm hakknda hibir ey bilmedii ve zavall
hayal gcnn, inanlabilecek ekli mevcut olmad iin
birok inanlmas g lm ekilleri sralamakla kendi-
32
sini avuttuu kolayca anlalr. Hun hkmd.rnm l
m ile ilgili daha sonraki iki ima ise bu konuda hibir
ey bilinmediini aka gstermekte ve ancak Nibelun
gen' deki belli yere atf yapmakla yetinmektedir30b. Bun
larn dnda Attila'nn lm hakknda ciddi olarak ka
bul edilebilecek bir belge yoktur30
skandinav ve Alman kaynaklarnn gsterdii bu
ak farkllk Thidrekssaga'nn ie karmasyla yeniden
bozulur. Thidrekssaga Alma Attila imajna bir define ih
tiras sokuturur ve son ksma da buna uygun decek
bir hikaye ekler Nibelungen felaketi hakknda verilen
son bilgide Hagen henz lmemitir; bir gece daha yaar
ve bu son gecede soylu bir kzla iliki kurarak, bir erkek
evlat, yeni bir intikamc dnyaya getirme imkann sa
lar. Hagen ertesi gn lr, fakat olunu annesi aracli
ile intikam alma vazifesi ile grevlendirir ve ona Nibe
lungen definesine giden yolun kapsnn anahtarn ula
trr31. Olan, Nibelungen felaketinden kurtulan tek kii
Attila'nn saraynda byr ve gnn birinde Attila'y de
finenin bulunduu maaraya gtrerek' onun define ihti
rasnn cezas olarak orada altnlarn iinde kalarak a
lktan lmesini salamay baarr. Bu hikaye sonralar
birok, ksmen de nemli ve orjinal varyantlar halinde
skandinav baladlarna girmitir. zerinde ok durulan
bu problemi btn genilii ile burada ele alamayaca
z32. Vaktiyle bu hususta ileri srdmz ve Henpel
tarafnda da eletirisi yaplan sebepleri hala geerli bul
maktayz. Bu durumda karmza Kriemhilt'in akbetini
gsteren kt bir dublr kyor, Thidrekssaga'nn yaza
r eserine Kriemhilt'in sonunu Aeltere Not'tan almtr.
Yani Kriemhilt'i, Dietrich von Bern'e ldrtmtr. Bu
ok tabiidir; nk yazar bir Dietrich biyografisi vermek
istiyordu ve Dietrich hakknda ne rendi ise hepsini de-
33
erlendiriyordu. Kuzeyin Attila tipi, onun define hrs
ile yanp tutuan karakteri ve intikamc bir elin Attila'y
ldrmesi gibi hususlar daha nceden kendisince bilin
dii iin Thidrekssaga'nn yazar Hagen'in olunun inti
kam almas hikayesini kolaylkla Attila'ya kaydrd. Bu
yzdendir ki daha sonraki Kuzey kaynaklar gerekten
Kriemhilt'i intikam eyleminin hedefi olarak vermek su
retiyle hikayeyi Alman eserlerinden rendikleri biimde
yanstmlardr. Bu durumda bu hususta da Thidrekssa
ga Kuzey ve Alman karm bir rndr, yoksa Attila'
nn lmnn tahrif edilmemi bir belgesi deildir.
Bir an iin Alman kahramanlk destannn Attila'nn
akbeti hakknda hibir ey bilmediini kabul edelim, o
zaman, Saksonyal airin IX. yzyla ait Latince eserini
ne yapalm? Bu air, tarihilerin anlatt Attila'nn l
m ile sonulanan zifaf gecesini nakletmekte ve bunun
bir baba intikam almak iin yapldn anlatmaktadr.
Bu demektir ki, air Kuzeyin karde intikam motifini
bilmiyordu; tarihilerin verdii bilgiyi Cermen anlayy
la vermitir. Ama onun kafasnda Kuzey'in Gudrun tipi
deil, aksine Lombardiya'nn Rosimund'u vard. ayet o
sralarda Alman kahramanlk destannda Kuzey etkisini
tayan izler olsayd byle bir ey dnmek imkansz
olurdu. te bylece de Latince eserin Saksonyal airi
bizim Hildebrand Destan'ndan elde ettiimiz bilgiyi ta
mamlamaktadr. Hildebrand Destan bizi VIII. yzylda
hogr sahibi, mlaym bir Attila tipinin mevcudiyetin
den haberdar ediyor. Saksonyal air ise IX. yylda or
tada zalim bir Attila figrnn yokluunu isbat ediyor.
Kuzey (skandinavya) ve kta Cermenleri bylece bu ko
nuda birbirlerinden tamamen ayrlm oluyorlar.
ok garip bir durumla kar karyayz
34
Dou Roma tarih yazarlar, Priscus'un verdii bilgi
yi, cinayeti kzn ilediine dair mevcut tamamlayc bilgi
ile birletirerek Attila'nn lm ekli hakknda bilgi sa
hibi oluyorlar. Kzn eylemini Cermen orjinli bir sebebe
dayandran Kuzeyin Atli Destan da Dou Roma tarih ya
zarlarnn grne uymaktadr. Zaten Bizans tarihileri
de bu eylem iin Bizans orjinli sebep bulmulardr
(Aethius).
Bat Roma tarih yazarlar Karolenj devrine kadar
Attila'nn lm hakknda hibir bilgiye sahip deildiler.
Alman kahramanlk destan ise Attila'mn lmne dair
herhangi bir bilgisi olduunu hibir yerde aa vurma
mtr.
Acaba bu grplamalarda bnyevi bir balant var
mdr? Romanist Voretzsch tarihilerin verdii bilginin
byk bir ksmn toplam ve bir konferansnda bu aca
ip gruplamay zellikle belirterek ilk defa zerinde
durmutur. Kendisi bundan radikal bir sonu karm
tr. Voretzsch diyor ki Ne eski tarih yazarlar, ne de
Frank blgesi destanlar Attila'nn akbetine dair hibir
ey bilmediklerine gre ve te yandan Jordanes'in verdii
bilgi kahramanlk motifinin oluturulmas bakmndan ve
ayrca Kuzeyin Atli Destam'mn, Frank Destan'nn bir
uzants, bir filizi olarak kabul edilmesi iin Jordanes'in
verdii bilgi Frank -Cermen dnyasna ok ge ulat
iin Priscus-Jordanes raporlar ile Cermen-kahraman
Attila figrnden aslnda vazgemek gerekir. te Voret
zsch'in Merovenj-Karolenj destanlarna dayanarak yeni
bir yorumu gerekli klan makalesinin bu nemli birinci
ksm da ancak olumsuz bir nsz olmaktan ileri gideme
mitir.
Attila'mn lm hususunda tarih ve edebiyat ara
snda bir balant kuran bu ok nemli ve deerli belge-
35
den vazgemeye kolay kolay karar veremeyeceiz. Kah
ramanlk destanlar zerine yaplan ilmi aratrma da
Voretzsch'in ulat sonucu paylamamtr3 Hermann
Schneider'in kahramanlk destanlar hakkndaki byk
eseri de eski benzetmelere sk sJkya bal kalmtr. Bu
konuda, ancak bilgin romanistin hakl eletirisini tart
ma ve bu acayip grplamay anlama hususlar ihmal
edilmitir. Hakikatte, mevcut artlar karsnda Kuey
Destan, Alman Destan'nn kolu olarak kabul edilecek
olursa bu destanda Attila'nn davran ve lmn anla
mak mmkn deildir. Kuzey Destan, Frank Destan'nn
Attila'nn karakteri ve lm hakkndaki ok erkenden
deitirmi olduu grn varsaymtr. Almanca met
nin ilk biimi olduu ve Kuzey Destan'na rnek olduu
sanlan o eski Attila tipi hakknda Karolenj devrinde bi
le hibir ey bilinemiyordu. ildebrand Destan, Attila'
nn karakteri, Saksonyal air de onun akbeti ile ilgili
olarak Almanya' da aydnla kavumam bir Attila ima
jn mevcut olabileceini dnmemektedirler. Bununla
beraber, phe yok ki, yeni Alman Attila imaj yannda
Kuzeyde muhafaza edilen daha eski bir Attila tipinin de
bulunabilecei hala geerli saylyordu. Fakat; ne var ki,
btn bu grler ispatlanm salam bir zemine otur
tulamamaktayd. Elde mevcut kaynak malzemesi buna
izin vermiyordu. te yandan ihtiyar Saksonyalnn ortaya
koyduu belge bizim iin ok daha deerlidir. Zira Sak
sonya, aa Almanya blgesi olmas sebebiyle Frank bl
gesinden Kuzeye, skandinavya'ya gei alannda ve ara
trclar tarafndan, bu blge, efsane ve destanlarn ilk
ekillerini muhafaza eden tabii bir koruyucu blge olarak
kabul edilmitir.
Akla yle bir soru geliyor Peki, Jordanes'i kuzeye
gtren ve Almaya'ya uramadan geen baka bir yol
36
yok mudur? Aslnda byle bir yol olmas gerekir. Ka
vimler G srasnda gneye, Karadeniz'e ve aa Tuna
blgesine doru uana Dou Baltk Cermen boylar ara
snda hareketli kltr balar bulunduunu biliyoruz. Bu
konuda ihtiyat elden brakmayarak, skandinavya'dan
sz etmiyoruz; tersine Baltk Denizi havzasndan bah
sediyoruz. Kuzey ve Dou Cermenlerinden deil, gmen
ve yerleik Dou Baltk Cermenlerini zikrediyorz. Zira,
hem bir kltr birlii gsteren Dou Baltk havzas, hem
de Got grubunun gmen Cermenleriyle Baltk Cermen
leri arasnda ok yakn benzerlikler gnmzn etnoraf
ya ve kltr tarihi aratrmalarnn elde ettii en inanlr
sonular tekil etmektedir34
Jordanes'in naklettii eski bir Got efsanesi35 skan
dinavya'dan karak Vistl nehri zerinden gney Rusya'
ya ve Tuna azna kadar uzanan bir seferden bahseder.
Bu olay tarih ynnden geerlidir. skandinav Gotlarnn
ad, Gautlann eski devleti olan sve eyaletlerinden
Gtland adnda ve dil ,ve kltr ilikileri bakmndan Or
taaa kadar bamsz bir blge tekil eden Gotland
adas adnda daha ak ve emin bir biimde yaamakta
dr. Vistl Gotlarnn bulunduu devlet ise Anglosakson
Widsid Destan'nn en eski ksmlarnda ok daha ak bir
biimde karmza kmaktad. te yanda bu devletin
skandinav aratrclar tarafndan ok daha emin bir
ekilde Kuzey'in kahramanlk destan edebiyatnda nem
li rol oynayan Reidgotland corafi kavram ile ayn ey
olduu tesbit edilmitir37 Pontus Gotlar ile Aa Tuna
Gotlar kavimler g hareketinin nderleridirler. Got
land-Vistl Gotlar Devleti- Pontus, bizim iin Bat-Kta
Cermen dnyasnn gerisinde kalan kavimlerin snflan
drlmasnda ok nemli nirengi noktasdr. Bu yer-
37
ler, ayn zamanda aradmz btn balarn birer istas
yonudurlar da.
Bu Got kprs dou imparatorluundaki Cermen
ler ile Baltk Denizi havzas Cermenleri arasndaki canl
tutula balantdan haber ileten nemli, fakat yegane
kpr deildir. Hoops'un Reallexion der Germanischen
Altertumskunde'sindeki Kuglar, Gepidler, Vandallar ve
Heruler zerine yazlm olan maddeler ve Karsten'in
Cermenler hakknda yazd kitab (bk. not 34) ilgili b
lmleri, zellikle 22. paragraf, bugn Baltk havzas Cer
menleri ile gmen Cermenler arasndaki baa etnora
fik alanda ne denli nem verildiini bize retmektedir.
zellikle Herullerin ok nemli rol oynadklar meydana
kmaktadr. Zira Langobardlara yenildikten sonr, bu
Cermen boyuun bir ksmnn skandinavya'da eski yurt
larna gittiklerine, yani anayurtlarna bilinli olarak bal
kaldklarna dair Prokopios'un Got Savalar adl ktabn
dan (II, 15) bu hususta geni bilgi almaktayz. Bu bal
lk ikinci defa ispatlanmtr. yle ki illyria'ya yerle
mi olan Heruller anayurttan gelen kral soyunun son
bulmas zerine Kuzeye geri dnm olan vatandalan
na kral slalesinden bir kiinin kendilerine gnderilmesi
iin haber saldlar. Gerekten de oradan gelen yeni kraln
idaresinde Bizansllara kar son savalarn yapmlardr.
Run yazsnn kayna ve Danimarka'nn en eski sakinle
ri hakknda sregelen tartmalarda da Heruler ok
nemli rol oynamlardr38 Bu balantdan kltrel ili
kiler asndan faydalanlma yolua gidilmitir. Roma'nn
altn ithal yollarn izleyen ve Kuzey'in metal sslemele
rinde antik etkiyi ispatlaya arkeolojik bulgulardan39
sonra bu konuda Run yaztlar zerine yaplan aratrma
larda O. von Friesen yeni bir teori ortaya atmtr. Bu
teoriye gre, Run yaz ekillri Helenist kuzeydounun
38
ge Yunan italik harflerinden domutur. Ve Gotlar ta
rafnda ad geen Dou yolu ile Kuzey'e gtrlm
tr41. Friesen'in Run yazlar hakkndaki gr son za
manlarda ok byk bir tepki ile karlamtr. Ancak bu
konu henz kesin bir sonuca kavumamtr41 Bununla
beraber kltr tarihi ile ilgili ksm, yani Dou yolu
hakkndaki iddiaya kar bir tepki gsterilmemitir. Din
tarihi ise Kuz.eyde bulunan dkmanlarda, az ok, g
neydouya ait;
-
dini unsurlar bulmu ve bu unsurlarn gi
ri yolun:n Dou yolu olduunu kabul etmitir42 Bu
hususta da birok eyler tartma konusudu. leri sr
len :]: itirazlar hakikaten tutarsz ve abartmadr. Dini
unsurlarn gneydoudan geldii hususu artk tartma
konusu olmamaldr.
Bu durumda, kaynak aratrmalarnn bu kadar ak
imkanlara kar kararsz ve ekingen davran gerekten
lacak bir eydir. Zira Run yazs ve din tarihi konu-
pda yabanc kltr tezi bahis konusu olduu srece bi
z'r,. burada yerli kltr deerlerinin bir yerden dier ye
re aktarlm olmala hususu ile, yani biim ve dil ba
kmndan 'yolun' her iki ucunda bulunan gmen Gotlar
la onlarn Baltk Denizi blgesinde oturan akrabalarn
ayn derecede iyi anlayan ve ileyen edebi eserlerle me
gul olmamz gerekirdi. Baka blgelerde yabanc bir ya
znn yeni bir muhite intibak olay, zorluklar hala ay
dnlanmam bir sre olarak kald takdirde bu konu
kahramanlk edebiyatnn dnda kalr. Zira bu edebiya
tn yaratclar ve biimlendiricileri gneydou Gotlan
dr. Bunlar Baltk Denizi kylarnda oturan Gotlara dil,
dnce, adet ve anane bakmndan ok yakndrlar. Bil
diimiz kadar ile onlarla uzun sre siyaset ve fikir ala
nnda yakn ilikiler iinde kalmlardr. Her trl kl
tr varlklar arasnda yerli edebiyat en kolay bir biim-
39
de gneyden kuzeye geme yolunu bumu olmaldr. Ge
nel olarak da bu alanda bir beraberliin mevcut olmas
icabeder. Bylece Got - Kuzey edebiyatnn en eski ortak
yanlarnn izleriyle karlam olduumuzu kabul edebi
liriz. Bunun byle olduuna dair ilk iaretler eksik de
ildir. Bu iaret ve bilgiler Kuzey'in Hunlar hakkndaki
gr ile ilgili olduu srece biz de bunlarla megul ola
caz. lk nce bunu belirtmek yerinde olur ki, Dou Bi
zans tarih yazm ile Kuzey edebiyat arasndaki ilikinin
aklanmasnda bu yol en uygun olandr. Attila'nn l
mne dair geleneksel bir biimde yaylm bulunan Pris
cus'un verdii bilgi ile Kuzey kahramanlk edebiyatndan
edinilen bilgi ayn olayn eitli biimlerde yazlm yans
malardr. Bu yansmalar uzaklarda, herhangi bir yerde
deil, byk Hun hkmdarnn dumanl evresinde ce
reyan eder. Batya gre Attila, kendilerine mehul gkler
den gnderilmi bir ceza, bir Tanr gazab idi; onu Tanr
yollamt, buralara Tanr itmiti. imdi ise, onu tekrar
geriye ekiyordu. Bu, uzan ne olduu belirsizdi, biline
miyordu. Bilinen ey, ancak in sedibus Suis mox i
teriit =
Attila'nn ikamet ettii yerde ldrlddr.
Dou iin de Attila Katalonya yenilgisinden sonra da ok
byk ve tehdit edici bir kuvvet olark kalmtr. Ancak
dou, iki ksmdan ibaretti Bir yandan snrlar belirsiz
Dou Roma mparatorluu, te yandan Dou Cermen
dnyas, mparatorluk bize Attila'nn lmn Priscus'
un ve haleflerinin az ile kendi tarznda tarihi kronolo
jik adan hitap etmekte, Attila evresinin Cermenleri
ise, kendi tarzlarnda, yani kahramanlk destan vasta
syla konumakta. Attila'nn lm Cermenlere gre des
tani bir kahramanlk problemi idi; bunun iindir ki, kah
ramanlk motifleri arasna alnd: Soya ballk ve soyun
intikamn alma eklinde ilendi. Attila'nn lmndeki
esrarn dm noktasn korkun gerdek gecesinin kadn
40
tekil eder. Bu kadn kahraman Cermen kadn iin en uy
gun bulunan bir grnmde, intikam kadn olarak te
zahr eder43
Kuzeyin Attilas'na ait ve Got evresinde meydana
geldiini kabul ettiimiz karakter tasvirlerinin de neler
olduunu biliyoruz. Hayat Cermen kavimleri ve onlarn
krallar ile bu kadar yakn ilikiler iinde geen Attila,
lmnden sonra kendisini tamamen belirgin bir ak
lkla gsterir. Attila'nn en yakn evresini tekil eden
Cermen krallarnn, Attila ldkten sonra onun devleti
nin paralanmasna yardm eden ve yeni Cermen devlet
leri kuran kiiler olarak gryoruz. Cermenler ve Hunlar
arasndaki ilikiler ok abuk iddetli bir dmanla
dnr. Cermen krallarn evresinde toplayp onlar
danma kurulunun gvenilir yeleri yaparak plan ve
projelerini onlarla beraber hazrlayan Attila, imdi Cer
men birliini bozmak iin onlara ar bask yapan bir
hkmdar durumuna girmiti; karsnda korkudan titre
dikleri iin gene onun b.asks ile Dou Gotlar, soydalar
Bat Gotlara kar savamak zorunda kalmlardr. Got
bamszlk savalar atmosferi iide ve Got muharip
ler nesli arasnda Attila ba dman olarak grlyordu.
Attila'nn karakter zellikleri ise bulank izgiler halin
de destanlarda yayordu. Bu durumda kendini beenmi,
hilekar, define hrsna kaplm bir Attila'ya kar epik
dramn ba kahraman olarak soyunun intikamn yiite
alm olan bir Cermen kadn karlmtr. Kuzeyin At
tila tipi, kanaatmzca, Batda deil Dou Cermen dn
yasnda ekillendirilmi ve oradan Frank Devleti'ne ura
madan dorudan doruya Pontus Gotlar ile Baltk hav
zas Gotlarnn oluturduu kltr birlii sahasndan
Kuzey edebiyatna intikal etmitir.
41
Kuzey, Hunlarn deerlendirilmesinde Gotlarnkin
den ayr olarak bize yeni bir bak as salayan ve te
zimizi destekleyen ok nemli yeni bir dkman getirmek
tedir : Lied von der Hunnenschlact ( = Hun Sava Des
tan)44. ok ge devirlere ait yazmalarda tesadfen bize
ulam olmasna ramen, bu mkemmel, fakat ok ko
puk yerleri bulunan destann z ve esas Ce_rmen kahra
manlk destanlarnn en eskisidir. Konu, iki erkek kar
de arasnda geen bir miras anlamazl dr. Bunlardan
biri Angantyr, Got kral soyunun gerek evladdr. Ve ba
basnn varisi olur. Dier karde HLQdr, Got kralnn bir
Hun kralnn kzyla birlemesinden doar. HLQdr dev
letin taksiminden tam payn almak ister. Angantyr ise
ona tazminat kabilinden bir prenslik vermeyi ileri srer:
Bu konuda msralar eski Cermen devirlerinin gz kama
trc servetlerini nmze sererler. Ama asl olan mem
leketi ve mukaddesat simgeleyen hkmdarlktr. A
gantyr, bunu paylamaktan kanr45. Ertesi yaz HLQdr,
byk babas Hun kral Humli'nin says savalar ile
birlikte dman olarak kardeinin karsna kar. Bir
Got snr kalesi zaptedilir. Bu srada kalede bulunan ve
cesur bir sava olan Angantyr'in kz kardei HervQr'un
ldrlmesi zerine Hunlar ve Gotlar arasnda amansz
bir sava balar; yle ki rmaklar cesetlerle dolup kylar
doldururlar. Sava esnasnda iki karde kar karya ge
lirler. Angantyr, HLQdr'u ldrr. Hunlar yenilirler ve
yok edilirler.
Byk Got - Hun meydan savann ounlukla Ka
talonya' da cereyan ettii anlatlr ve buna dayanarak da
destann Bat Gotlarnn mal olduu kabul edilir46. Fakat
Katalonya savan tarihi bir temel kabul edip buna sk
skya bal kalan Rich Heinzel47, kahramanlk destan
nn meydana gelip ekillenmesinin ancak Dou Got blge-
42
sinde mmkn olabilecei gereini grmtr. Heinzel'
in bu tanmlamas yaygnlamamtr; nk Heinzel id
diasn Dou Gotlara ait mevzu ve olaylarla dolu ilmi ay
rntlar vermek suretiyle anlalmaz hale sokmu ve ger
ekte de Kuzeye ulalmas imkansz olan bir yol teklif
etmitir. Katalonya hipotezinden vazgeerek doru yolu
gstermi bulunan Heinrich Schck48 de Kuzey'e intikal
konusunda ileri srd gei tarz ve zaman yznden
eseriyle hakettii olumlu tesiri kaybetmitir. Bunun ze
rine Heusler49 ilmi otoritesini 'Katalonya hipotezi' ze
rine toplayarak Hun Sava Destan'nn, aslnda bir Bat
Got mahsul olduunu ileri srmtr. Fakat o da ese
rin corafi temellerinin Galya'ya deil, Dou Avrupa'ya
dayandn kabul etmek zorunda kalmtr. Heinzel'in
Dnieper ve Qon -yahut Tuna?- kylarndaki arazi iin
karlk gsterdii eski Danparstadr ve Dunheidi tabir
leri tartmasz kabul edilmilerdir. Ayn ekilde Karpat
lar karl olarak Jassarf joll ad da Heusler tarafndan
uygun grlmtr. Hunlar ile Got devletleri arasndaki
snr tekil eden da silsilesinin ad Myrkvidr - Karanlk
Orman - da herhalde
.
Dou Got corafyasndan bir para
dr. Destanda geen nemli ahs adlar da skandinav
yal aratrclar tarafndan reidgotisch, yani Dou Got
lara ait olarak kabul edilmitir. Ayrca Dou Gotlardan
silahr Gizurr Grytingaliti'nin ad da bir Dou Got boyu
olan Greutungen'den gelmektedir. Bir lakap olan Grytin
galiti'nin Kuzey'de deil, ancak Got Destan'nda kullanl
m olmas gerekir. Bu ad Orta Yksek Almancada Hagen
iin kullanlan der Nibelunge trsta tekabl edebilir.
Ancak Dou Got Destan byle bir silahr tipini yarat
m olabilir50 Katalonya tezini savunan kimsenin Heus
ler'in verdiinden daha kuvvetli bir Dou Got unsurunu
hesaba katmas zorunludur. Katalonya tezinin aldatc
yn, Katalonya Sava'n anlatan tarihilerin bu sava
43
Gotlarn muazzam kavimler savandakine ok benzer
ekilde abartc tasvirlerle anlatm olmalarndandr. Ger
ekte, karde kavgas yannda halk hareketine geni l
de yer veren ve Cermenlerin, zellikle yabanc soydan
olan dman Hunlar karsndaki stln belirterek
onlarn milli duygularna itenlikle hitap eden ikinc bir
kahramanlk destan bilmiyoruz. te, kahramanlk des
tannda, burada, tam bu noktada byk bir hayatn ar
l mahade edilir. Hun akn Gotlarn kuvvetli mda
faas karsnda byk bir yenilgiye urar. Herhalde ulus
lararas Katalonya Sava'na katlan Bat Gotlarnn, ha
tralarn etkisiyle, Got milli duygular uyanm ve yaa
tlm olmaldr. Katalonya Sava hakknda edindiimiz
etkin tasvirlerin meydana geliini yalnz olayn bykl
ne deil, ayn zamanda bu savan Hristiyan hkm
ranl iin bahis konusu olan nemine de borlu olduk
larn ok abuk unutmaktayz. Bu sava, bat kltr
aleminin rkek baklar nnde cereyan etmi ve bu ale
min tarihileri tarafndan kaleme alnm, ferahlanm
bir atmosfer iinde efsaneletirilerek allanp pullanm
tr. Batl tarihiler, Gotlarn karlatkla. birok olay
larn ve kazandklar zaferlerin farknda bile olmamlar
dr; halbuki btn -bunlar, en azndan Got-Cermen dn
yas iin Katalonya olayna Batnn verdii deer kadar
nemli idiler. Zira bu savalar, Attila'nn lmnden son
ra Cermen kavimlerinin Hun hakimiyetinden kurtulma
savalar idi. Frank tarih yazar Gregor von Tour ve onu
izleyen dier tarihilerden bu savalar yanstmalarn
bekleyemeyiz. te yandan Jordanes'in Gotlar Tarihi'nin
50-52. blmlerini okuyan bir kimse, onun Latincedeki
slup mkemmelliinde ecdad Gotlarn bamszlk sa
vandaki kahramanlklar karscda Got kalbinin ar
pn duyar ve Bat tarihilerinin Katalonya savalarn
da yaptklar abartmal tasvirleri aynen bu savalarda da
44
gorur. Valamer'in idaresinde kazanlan Got zaferi ile
Dou Got krallarnn en ulusu Byk Theoderich'in do
umu arasnda pitoresk bir balant kurulmu olmas,
Dou Got geleneinin bu savalara ne kadar byk bir
nem verdiini gstermektedir. Burada byk Hun mey
dan muharebesi hakknda bir destann ortaya kmas
iin elverili zemin mevcuttur.
Kahramanlk destannn tarihin gerek seyriyle kar
latrlmasnda fazla ileriye gitmemek gerekir. Fakat
Katalonya tezinin savunucular, zellikle Heinzel, bu
byk savataki ahslar destandaki kiilerle ayn kl
maya aba harcamtr. Halbuki Heusler'in ihtiyatla se
tii en mkemmel durum hile hibir ekilde karlatr
madan daha ileri gitmemitir; ayniyet bahis konusu de
ildir. Zira Bat Gotlarna gre Katalonya Sava'mn en
nemli olay, tarihi bilginlerin de kesinlikle belirttikleri
zere, krallar Theoderich'in lmdr. Theoderich'in
lmn ve sava curcunas arasnda cesedinin kurtar
larak at treni yaplmasn Jordanes -herhalde Cassi
dor' dan esinlenerek- Bat Gotlarna mal etmektedir.
Btn destanda bu meydan sava hakknda tek bir ke
lime gemez. Burada Got birader zaferi kazanm kii
olarak Hunlunun cesedi banda durur. Babas Theode
rich'in yerine sava meydanna atlm olan ve Heusler
tarafndan yaplm olan mukayesede yararlanlmak is
tenen olu Thorismund dahi hibir yerde destandaki
olaylarla balant kuramaz; kendisinden ancak bir Latin
anekdotunda aldatlm ahmak bir barbar tipi olarak ya
rarlanlr. Dier kyaslamalarn herhangi biri de geerli
deildir. Bunlardan vazgeilebilir.
phe yok ki, Jordanes'in Got bamszlk savalar
hakknda verdii bilgilerle de yzde yz kesin balantlar
kurulamaz. Attila'nn lmnden sonra huzursuzluklarla
45
dolu geen ilk on senenin tarihi olaylar, bizim iin, zel
likle Hun - Got i ilikileri asndan Jordanes'in anlat
t tarihi gerekle belirtme ve ipular elde etme imka
nndan uzaktr. Biz ancak genel durumu ana hatlaryla
belirtmekten baka bir ey yapamayz. Attila'nn ,rda
rich'in kz kardei olan soylu bir Cermen prensesiyle ev
lendiini ve bu evlilikten Hun - Cermen karm bir ve
liaht doduunu biliyoru.z51 Bat Gotlannda deil dou
da, Hun - Cermen hanedanlk aileleri arasnda birleme
lerin olabilecei msait yerlerde ve Cermen prensesleri
nin Hun prenslerine varmasndan sonra Cermen kral
oullar da Hunlardan kz alma yollarn aratrp bulmu
olmaldrlar. Huni - ile balayan veya iinde Huni bu
lunan Dou Gotlara ait adlarn Hun - Cermen evlenme
lerinden meydana geldii zikredilmeye deer52 Byle bir
lemelerin Attila'nn lmnden sonra birden bire kesil
dii kolaylkla anlalabilir. Bu hava Jordanes'in eserinde
de aka grlr. Jordanes cap. SO'de Ardarich'in n
latum sruiendi pudorem secuta felisitate detersit = duy
duu hizmet etme utancn, kavutuu mutlulukla sildi.
olarak vurgular. te yandan Hun grn de onlarn
Valemer'e kar giritikleri saldrnn bu sebeplere da
yandn ileri srerek belirtir (cap. 52) Contigit ergo,
ut Attilae filii contra Gothos, quasi desertores dominati
onis suae, velut fugacia mancipia reguirentes verirent =
yleyse Attila'nn oullar, Gotlar sanki kendi hakimi
yetlerini brakp kaarlarm gibi, onlarn peinden ka
ak klelerin ardna dercesine giderler.
Bylesine kltc ve alayl hakarete kar Gotlarn
hrriyet duygular da gereken cevab verir. ihtiyar silah
r Gizurr Grytingalidi, Got kralnn varisi olmak isteyen
melez Hunlunun suratna kar pja barn = esir karnn
pii diye barr. Ona verilen Hunnlungr lakab da (eser-
46
de bu ad Hun byk babas Humli'den alnm olarak
geer) kltc anlamda Hunnlungr'un bozulmu ekli
Hnnling = Hun veledi ol,arak kabul olunmak istenir.
Katalonya Bat Got yahut da Dou Got hipotezle
rinden birini semek durumunda kalrsak Dou Got hi
potezi daha ok kuvvetli bir ihtimal olarak karmza
kar. Dou Got tezi yer adlaryla da hakllk kazanr. Ayn
ekilde ahs adlar ve tabirleri de ancak Dou Got hi
potezi ile aklanabilir. Ksaca, bu hipotez, zellikle Dou
Got evresinde ve Dou Got hrriyet havas iinde olay
larn yansmasn ve eski kahramanlk destann simge
leyen .bu kymetli eserde yksek edebi zevki bulur.
E. Mogk'un eski bir dncesinin yeniden ele alnp
zerinde durulmas gerektiine iaret etmeden geeme
yiz53. E. Mogk, Ermanerich Destan'nn kaynann, bizim
burada Kuzeydeki Hun imajnn teekkl ediinde gs
termeye altmz gibi, Dou Got destan olduunu ve
Frank diyarna uramadan dou kltr birliinden geen
bir yol izlediini ileri srmtr. Alman ve Kuzey Er
manerich tipleri de tpk Alman ve Kuzey Attila imajlar
gibi birbirinden farkldrlar. Burada da Kuzey, ok ak
bir ekilde Jordanes'le beraberdir, halbuki Alman blge
sinde en azndan ok erken bir ada radikal bir biim
deimesinin meydana gelmi olduu kesindir. Kanaat
mzca, problemin burada da yukarda iaret ettiimiz an
lamda zlmesi mmkndr. Bu olumlu imkanlara kar
lk iin bir de olumsuz yan iin nemli bir ilave yap
mak gerekir. Kuzey, eski Got edebiyatnn kahramanlk
destann V. yzyln sonuna kadar tanr, o Attila'y ta
nr, Alman topraklarnda izler brakmam olan Hun
meydan savan tanr, Ermanerich Destan'n tanr. Fakat
Gotlarn bakahraman Dietrich von Bern hakknda ku
zeyin hibir bilgisi yoktu
47
sve eyaleti stergtland'taki mehur Rk Run ya
ztnda Dietrich tipini belirten bir iaret mevcut deil
dir5. Bu duruma gre XII. ve XIII. yzylda Almanya'
dan sve'e intikal eden kaynak bilgilerden nce Dietrich
hakknda sve'te hibir eyin bilinmediine kesinlikle
inanabiliriz. Got destan malzemesinin Kuzeye geiinde
yegane yolun Almanya'dan getii kabul edildii srece
kta Cermen destanlarnda ok nemli bir kahraman olan
Dietrich tipinin Kuzey destanlarnda bulunmamas garip
ve izah g bir keyfiyettir. Bizim gr amzdan ise
durum daha ok aklk kazanmaktadr. Kuzey, edebi
destan konularn ayn konularn hemen hemen ayn dil
ve ayn biimde yaad Got - Baltk Cermenleri kltr
birliinden almaktayd. Bu sebepledir ki, bu destanlar
Ermanerich, Attila ve Hun Meydan Sava destanlardr.
Daha sonraki Dou Got nesli ise, Gotlarn Tuna blge
sinden talya'ya kesin olarak g ettikleri bir devirde ye
tien bir nesildir. Bylece Baltk Denizi'ne uzanan ba
artk kopmutur; imdi Gotlar ile onlarn eski akrabalar
arasnda yksek Alplerin tekil ettii yksek bir duvar
vardr. Gotlarn mezarlar Roma ve Bizans'a evrilmi
tir; bylece onlar Cermen kltr birliinin bir paras
olmaktan ziyade zlp dalan Roma mparatorluu'
nun bir paras haline gelmilerdir. VI. yzyln bandan
bu yana slavlarn Bat'ya sokulmalar hususu da dou
daki Cermen kprsnn ktn gstermektedir.
imdi anlyoruz ki, Kuzey'e son zamanlara ait Dietrich
von Bern etrafnda toplanan Got kahramanlk destan
lar hakknda hibir bilgi gelmemektedir. Frank evresi
de bu Got destanna o kadar ge kavumutur ki, eser
Kuzey'e geememitir. Ancak Orta Yksek Almanca des
tan Dietrich von Ber'i Kuzey'e tantm ve hem de sev
dirmitir.55
48
Kltrel katmanlamaya ve bunun Cemen edebiya
t bakmndan dourduu sonulara genel bir baktan
sonra tekrar Attila ve Hunlara dnelim. Biz, yalnz Atti
la'nn genel olarak karakterini tahlil etmekle kalmadk,
ayn zamanda lmqn Dou'da Got - Kuzey destannn
ortak mal olarak zel bir edebi hviyet kazann da ele
alm olduk. yle ki, imdi gzmzn nne Attila'nn
lmn, akrabalarnn intikamn alan bir kadnn ak
siyonu olarak ileyen bir Got destan_ gelmektedir. imdi
biz, bu intikamn sebebinde ve erkek kardelerin yok
edilmesinde Kuzey'in Attila destanlaryla ortak yan olan
bfr destan kastedip etmediimiz hususunu akla ka
vuturmak zorundayz. Daha pratik bir deyile Bur
gundlann yk olularn anlatan destan ilk nce Dou
Gotlarnn mahsul olarak m kabul edeceiz; daha do
rusu -Attila'nn lmnden bahseden Got destan ile Bur
gundlarn yok olularn anlat destan arasndaki iliki
yi mi dneceiz?
Bu soruyu ortaya ,atmakla bir speklasyon alanna
girdiimizi aka bilmemiz gerekir. Nibelungenlied Des
tan'nn ilk ekli hakknda bu kadar ok aratrma yapl
m olmasna ramen bugn elde mevcut ekillerden
farkl bir ey elde edilmemitir. Nibelungenlied Destan'
nn tarihi geliimi hakknda Heusler'in konstruksiyonu
da, sade gzellii iinde ok cazip gzkmesine ramen,
tam anlamyla kesin bir ifade getirmemektedir56 Bu ko
nuda en byk eksiklik, Alman Nibelungenlied'inin XII.
yzyldan nce nasl bir manzara gsterdiine dair bil
ginin, ima yolu ile de olsa, mevcut olmaydr. Elle tutu
lan son eser Altere Not'dur. Epik bakmmdan olduka
geni olan bu destan, nihayet XII. yyln ortalarndan
daha geriye gtrlememektedir. Alman Nibelungen Des
tan iin elde mevcut son belge, Saksonyal bir ozann
49
kendisini tehdit eden bir tehlikeye kar uyarmak mak
sadyla Danimarkal Dk Knut Lavard'a 1 13l 'de okuduu
Kriemhild'in ihaneti arksdr. Bu destani ark ile ilgili
elimizde hibir somut belge yoktur. Bu yzden Nibelun
gen Destan'nn dou ve geliim tarihinin aratrlmasn
da Siegfried ile Brgundlarn yok oluunu anlatan Edda
destanlar daima takviyeli olarak Alman Nibelungen Des
tan'nn tarihi oluumu iine alnr. Bu i yaplrken de Ku
zey destanlarnn eski Frank destanlarnn bir devam ol
duklar ve bu destanlarn muhteva ve zihniyetini yansttk
lar noktasndan hareket edilir. Bir Frank mahsul oldu
u tartmasz kabul edilen Siegfried konusu iin bu g
r, metod bakmndan da tartma gtrmez. Fakat Bur
gudlarla ilgili konu zerinde de nemli lde durul
maya deer. Zira, Burgundlarn Yok Oluu Destan'nn
k yeri de teden beri belli deildir; Burgundlarn ba
na gelenlere hem doudan hem de batdan baklm ola
bilir. kinci olarak da Kuzeyin Almanya'dakinden tama
men baka olan destan takdim tarz, ne yazk ki, her
trl belgenin eksiklii yznden objektif olarak izleye
mediimiz, ancak kyaslamalar yolu ile zebildiimiz
veya aslna benzetmeye altmz Alman topraklarnd?
cereyan eden ok radikal deimelerden etkilenmek du
rumunda kalm olabilir. Eski gr bir tarafa brakp
Bergund Destan'nn konusunun tamamen baka bir yer
den Kuzey'e ulap ulamad sorusunu ortaya attmz
da, bu sefer de faydalanabileceimiz her trl objektif
belgeden mahrum oluumuzun yan sra, ortada zerin
de tartacamz ve olumlu dayanaklar sahip bir gr
de yoktur.
Aslnda Attila'nn lm ve Burgundlarn yok oluu
hakkndaki hikayelerin yukarda belirttiimiz kltr bir
lii erevesinde Kuzey destannn teekklnden nce
50
revcut olduunu ve Kuzeye her iki hikayenin beraberce
ulatm tekrarlamaya gerek yoktur. _Her iki tarihi olay,
merkezi Worms olan Burgund Devleti'nin 437 ylnda bir
Hun ordusu tarafndan imha edilii ile 453'de Attila'nm
saraynda lmesi arasnda hibir iliki yoktur. te yan
dan Cermen prensesinin Attila'y ldrmesinin srf Bur
gund krallarnn ldrlm olmalarnn intikamn al
maktan ibaret olduu grnn ne zaman ortaya atl
d da belli deil . Bununla beraber ayet Attila'nn l
mnn Got destannda -Burgundlarn yok edilmi olma
snn intikam olarak hissedildii ve byle gsterildii
fikrini kabul ediyor ve Burgundlarn ypk olular hika
yesini dou kahramanlk destanlar serisine malediyor
sak, bizi buna iten belirtiler unlardr
1. Eski Kuzey Destan, Sigurd - Siegfried ve Bur
gundlarn yok oluu hikayelerini, her iki ksmda da Gud
run - Kriemhild adna balanm olmalarna ramen, ta
mamen ayr iki evre olarak ilemitir. Bu demektir ki,
sevgili kocas erkek kdeleri tarafndan ldrlen ve
sonra bu kardeleriyle birlikte ikinci kocasna kar
kan kadn ile daha sonraki destana gre yalnz karde
leriyle ibirlii yapmakla yetinmeyip klc yakalayarak
Atli'dn onlarn intikamn bizzat alan kadn ayndr ve
bu kadn ilk kocasnn lmnde hibir aksiyona giri
memi, sadece gzya dkmt. Kuzeyin 'Nibelunge'le
rinde birinci ve ikinci ksm arasndaki atlaklk btn
destan boyunca artan bir kesinlikle devam eder. Zira
gen bir airin icat ettii unutturucu ikiyi, her iki ksm
birbiriyle birletiren ve sanat gc olan bir balayc
unsur olarak grmek ok zor olacaktr. Bu kopukluk,
phesiz eski Cermen aleminde bizim modern anlay
mz lsnde hissedilmemiti. Kan akrabalarna kar
duyulan ailevi ballk ve ykmllk evlenme yolu ile
51
elde edilen hsrlq kar duyulandan ok daha fazladr.
Siegfried'in lrken karsna syledii sz de enteresan
dr Alama, zira kardelerin yayor! Siegfried bu
szle dul kalacak olan karsn kaynbiraderlerine emanet
ediyor derektir. te sonralar Atli tarafndan ldrlen
kardelerinin intikamn almakla, Krierhild ancak zeri
ne den bir vaz'feyi yerine getirmi oluyor. Fakat bu
hukuki davrana ramen eski Cermen anda gerek
evlilik ba ok kuvvetlidir; Sigurd'un etrafnda cereyan
eden btn olaylarn ikinci ksmda tamamen gzden kay
bolmas sebebiyle Kuzey Nibelungen Destan'nn kompo
zisyonunda byk bir kopukluk kalm olmaktadr.
Fakat Siegfricd efsanesinin ve onun yapsnn ince
lenmesi ok nemlidir. Bu efsanede aile ball yzn
den meydana gelen olaylarn ar basn yiitlik olarak
kabul ederek eseri bir kahramanlk destan saymak do
ru deildir. O, daha ok bir ak masal, iki kadn arasnda
susuz olduu halde sulu duruma dm bir erkein
hikayesidir; buna uygun olarak da karakterlerini baka
trl izmitir. Siegfried de aslnda efsanevi mahiyetteki
kuvvet eylemlerine ramen aktif . deil, pasif bir kiidir.
te srf bu eylemlerin efsaneviliidir ki, onu kahraman
lk evresinden ayrmaktadr. Zira, yiitlikte sz konusu
olan baarnn inanlmazl deil, ahlak telakkisine uy
gunluudur. Destann esasn tekil eden ksmn iki ka
dnn Siegfried iin giritikleri ok iddetli tartmalar
ihtiva etmesi, bu gre ok uygun dmektedir. te yan
dan seven bir kadn deil de, ancak ok gururlu ve ihti
rasla dolu bir kadn olarak grdmz Brynhild de in
tikam fikrinin tatbikisi yahut da koruyucusu olarak yi
itlikle ilgisi olmayan baka bir tiptir. Bu efsane birbiri
iin domu iki insan, lm saan bir yangnn alevleri
arasnda da olsa, birletirir. Bylece Siegfried olay ken-
52
diliinden kesin sonuca varr; balangta bir devam ba
his konusu deildir. Fakat biz eserde bir aksiyon devam
olacaksa, bu aksiyon sahibinin iki kadnda sa kalan
nn olmas gerektiini seziyoruz. Bu aksiyon ancak Kri
emhild aksiyonu olabilir; fakat hibir ekilde Kuzey'in
Atlisi'ndeki deil. Ancak Alman destanndaki Kriemhild
aksiyonu Siegfried efsanesini doyurucu bir ekilde devam
ettirebilir ve bu aksiyonla Kriemhild ahlanp ycelie
ular. Tesbit ettiimiz kadaryla, Gudrn Kuey'in Atli
Destan'nda yapt gibi hareket etmez, aksine eserin Sieg
fried blmnn gsterdii ynde hareket eder ve bu da
Kuzey'in Nibelungen Destar'ndaki kopukluu ok fena
bir biimde hissettirir.
Aslnda her iki destan da, mahiyet farklar sebebiyle
kmsememek lazm. Her ikisi de byk; ancak birisinin
znde yiitlik yatar, dieri ise baka bir dn tarzn- I
dan doar ve oluturulurken ksmen yiitletirilir. Bu
ksm Merovenj topraklarnda gelimitir57 Ayn memle
ketin byle muhtelif iki mahsul verecei sylenememi,
Nibelungen kompleksiin her iki ksmnda da Got ve Me
rovenj tarzyla karlalmtr denmitir.
Nibelungen aratrclarnn yapt gibi, destan Ku
zey' den Frank diyarna kaydrlarak her iki ksm arasn
daki kopukluk bizim iin kabul edilmez bir hal alr. He
usler, her iki destann srf isim benzerliklerine dayanan
bir yaklam kabul etmekte ve Kuzey dncesine uy
gun bir gerei vuku bulmu gibi gstermektedir'. O, ih
tiyari ve bilinli olarak elde edilen bu kararsz durumu,
VIII. yzylda . Tuna blgesinden esere yeni bir biim ve
ren usta bir airden kp da. d yaklam iten bir ba
lant haline getirene kadar nesiller boyu srdrr. te
HeusJer'in Nibelungen yaps ile ilgili ortaya koyduu
53
plansz ve zayf taraflarndan biri de budur. Eer Kuzey' de
karlatmz durm ne bilinli olarak yaratlm, ne de
gezen bir komi olarak bize intikal etmemi olsayd daha
iyi olurdu. Fakat Burgundlarn Yok Oluu Destan'nn da
Got-Kuzey ortakln, Siegfried efsanesinde ise baka,
yerden gelmi yabanc, Frank unsurunu grdmzde,
bunu Kuzey topraklarnda meydana gelmi mihaniki bir
olay olarak kabul edebiliriz. O zaman isim benzerlii bizi
rahatsz etmez. Burgund ailesi eitli olaylarn doku
suna girmitir : Siegfried efsanesi, Walther efsanesi, Yok
Olu efsanesi gibi. Walther efsanesinin daha erken alar
da dierleriyle bir ilgisi olmamtr. Siegfried efsanesi
nin de byle bir eye ihtiyac olmamtr. Gerekten
eski Adi Destan ile en eski Sigurd Destan kendi balar
na idiler, birbirleriyle ilikileri yoktu. Eski Adi Desta
n'nda Sigurd'tan hi bahsedilmez, daha yeni olan son
raki destanda ise, Sigurd sz arasnda yle ksaca an
lr. Her iki destanda da sonu, tatmin edici, semboller
bakmndan zengin ve baarldr. Siegfried ksm, Sigurd
ile Brynhild'in birbirine kavutuu odun ynnn alevle
ri iinde, Adi ksm ise Hun kralnn yanan saraynn
alevleri iinde sona ererler. Kuzey destannda her iki
ksm birbirine balayan hususlar bir yandan soy ba
kmndan -Brynhild Atli'nin kzkardeidir- beraber
lik, te yandan birok eyi nceden ima eden ve sonra
yorumlayan konumalardr. lk eserde gaipten haber ve
ren hayvanlar ile lmekte olan Brynhild'in gelecee ait
aklamalar var; daha sonraki Adi Destan'nda ise, Atli
ile Gudrun arasnda geen konumalar. Bunlar her iki
eseri

birbirine balayan ve kpr vazifesini gren unsur
lardr. Kuzey, her iki ksmn da Frank destanlarnda bir
biriyle ilgili olduunu renince, bu kprler kaldrl
m olabilir. Ayrca balanty salayan bu kprler Es-
54
ki Sigurd Destan'nda olduu gibi birinci ksmda da
Frank destanlarndan alnm olabilir58 Soy bana nem
veren kuzeyin Brynhild'i Atli'nin kz kardei yapm ol
mas kuvvetle muhtemeldir. Baz paralelliklerin bizi zor
ladn seziyoruz : Atli'nin kars Gunnar'n kz kardei
dir. Ayn ekilde Gunnar'n kars da Atli'nin kz karde
i yaplmtr. Her iki destan arasndaki balayc un
surlar zerinde 58 numaral dipnotta durulmaktadr. Son
radan yaplan yorumlara ise ancak yeni Atli Destan'nda
rastlanr. Frank Destan'nda her iki ksl arasnda g
rlen organik baa burada da yer vermenin denendiini
gryoruz. Ancak bu deneme baarya ulaamamtr;
nk eski Got Atli gelenei ok salamd. Bu yzden
balantlar ancak da dnk yaklamlar halinde kal
mtr. Gelimenin izledii bu yol edebi gerekler asn
dan bize Heusler'inkinden daha hakl gzkmekte. Frank
topraklarnda da her iki muhteva birbiriyle karlam
tr. Vaktiyle muhtevalarn birbiriyle saladklar uyum,
Heusler'in bize izdii biimde cereyan etmi olabilir.
Franklarn Siegfried'e verdii nem ile Almanlarn Attila
hakkndaki grleri, Burgundlarn Yok Oluu'nu Sieg
fried'in lmnn bir sonucu ekline sokmalarnda iki
. nemli amil olmulardr.
2. Kuzey Destan, Attila etrafnda cereyan eden olay
lar sanki bir Got - Hun atmas bahis konusuymu gibi
ele alr. Burgundlarn ad Kuzey Atli Destan'nda ancak
bir defa, Eski Atli Destan'nda geer. Gunnar bizim bas
klarmzda 18. ktada vin Borgunda (tekil i-hali) = dost,
yani Burgundlarn prensi olarak geer. Fakat bu ekil
bakmndan deil, muhteva bakmndan terstir; vin-in
Burgunda (oul yaln hal) = Burgundlarn dostiar
passiv zneye, yani Hunlara ait bir tabir olarak kabul
edilebilir. lk defa vinir Burgunda diyen kii, herhalde
1
55
Alman Burgund Destan hakknda bir ey bilmiyordu : O,
bu tabiri bir kavmin baka bir kavim ile balln ifade
eden ve alagelmi baka bir ekli zannetmitir. V i n
b o r g u n d metrik bakmdan gel olmad iin bu
ekil deiikliinin sebebi daha derinde olmal ve dal
eskiye dayanmaldr. Olaylara sahne olan Ren blgesini
de sadece en eski destan bilir. Burgundlarn definesi bu
radadr (Kta 17; 27). ' Fakat Kuzey Destan'nda Atli'nin
lm hikayesinin Got - Hun zddyeti yznden meydana
geldiine dair kantlar daha ok yaygn ve etkindir. Bu
nun sonucu olarak Gunnar eski Atli Destan'nda Gotna
pjdann ( = Got hkmdar) olarak geer ki, bu ad daha
sonra XII. ve XII. yzyllarda bir halef tarafndan Gotna
drtinn eklinde taklit edilerek alnmtr. (Gripissa, k
ta 35). Baka bir yerde kralienin annesi g o t n e s k
k o n a = Got kadn (ikinci Kudrun Destan, kta 17). Si
gurd'un lmn anlatan en eski destanda ise Gunnar'n
halk G o t a m e n g i olarak geer (Brot, kta 9) . Bu
belgelerin nlem olarak kullanlan g o t n a r
'
n (er
kekler, yiitler) g o t a ' nn oultJ g o t i (P f e r d,
a t) ' nin-in olabileceinden tr reddedilmesi de kabil
deildir. Zira plem olarak kullanlan bu kelimelerin59
btn Edda destanlarnda Burgund krallaryla ilgili ola
rak yalnz bu yerlerde kullanlm\ olmalar gariptir. Bu
tabirler Burgundlarn hasmlar olarak Hunlara sonra
dan gelip katlanlar iin kullanlmlardr. Bylece soy
birliine ok nem veren destanlarda Brynhild Hun kral
lar ailesi iinde Atli'nin kz .ardei yaplmak suretiyle
Hun soyuna dahil edilmitir. Hatta Sigurd bile bu ekilde
ok defa h u n s k r
(hunlu) olarak anlmtr (Ksa
Sigurd Destan, kta 4; 18; 66; 67; Yeni Atli Destan, kta
1 00). Yer .adlarnda da Dou Got izleri grlr. Atli'nin
kaynbiraderlerine yapt cazip davet ve bu davette ya
plan yiite teklifler, kaleme aln tarzlar bakmndan
56
Hun Meydan Sava'n ok iyi hatrlatmaktadr. u yer
adlar yeniden ge arpar : stadi Danpar Dnjeper ky
s ve eski snr orman Myrkvid. Gunnar ise Bizans im
paratorunun sarayndan gelen nadide mcevherata (ko
minn or hqll Kiars) sahiptir. Zira, 'liar', Kayser an
lamna gelen ve Bizans imparatoru iin Kuzey' de kulla
nlan bir kelimedir. Nasl ki, Hildebrand Destan'nda Hun
diyarndan yurduna' dnen Got Hildebrand, Bizans alt
nndan yaplm ziynet eyasna (cheisuringu gitan) sahip
ise ayn ekilde Kuzey'in Gunther'i de Bizans sarayndan
gelme mcevherat sahiptir.
Btn bunlara u hususu da katalm Kanaatmzca
Tuna. geii, genel olarak gemi yolculuu, Nibelugen Des
tan'nda kesin ve nemli faktrdr. Mukadder akbet bu
rada oluur; burada tecelli eder. En eski Kuzey Destan'n
da bu yoktur. Kaynbiraderler enitelerine atla giderler.
Yollar patikas bile bulunmayan Myrkvid'ten geer. Bu
ras, bildiimiz gibi, Gotlar ile Hunlar arasndaki gelenek
sel snr blgesidir ve bu yzden de 'patikasz'dr60, Hun
Meydan Sava Destan'nda da Hn ordular Myrkvid ze
rinden . Gotlarn memleketine sokulmulard. Tabiatyla
bu Gney Got ilikilerinin olduka sk olmalarna ra
men, daha sonraki nemsiz Kuzey belirtileri olarak ze
rinde durulmayabilir. Kuzeyin Adi geleneinin Frank
meneli olduu grne sk skya bal kalnd sre
ce byle davranlmas icabeder. Ama Burgundlarn yok
oluu ile ilgili eski Kuzey geleneinin Got meneli oldu
u kabul edilince aratrmalarda ad geen ilikilere de
deer ve yer vermek gerekir. Byle olunca da Kuzey, eski
Got Destan kendisine, Frank Destan gibi gmen bir des
tan olarak deil de atadan miras bir kahramanlk des
tan olarak kald iin, Cermen - Hun dmanln Got -
57
Hun dmanlndan daha zel bir biimde grmeye
alagelmitir.
te bizim prensip itibaryla Burgundlarn Yok Oluu
Destan'nn ilk edebi hviyetini Got blgesinden alm
olduu ve Kuzey'e giriinin byk Dou kltr kprs
nn kurulduu zamanlarda meydana geldiini kabul et
memizin sebepleri bunlardr. Burgund Devleti'nin k
nn 437' de doudan gelen Hun aknlarnn neticesinde
meydana geldiini ve Dou Gotlar nezdinde hazrland
grn prensip itibaryla engelleyecek bir husus bil
miyoruz. Bu hususta ayrntlara girmeyeceiz. En eski Got
Destan'nn yapsnn nasl olduu hususunun aratrlma
s gerekir. Nibelungen problemlerinin mnferit aratr
malarnda byk zorluklarla karlayoruz; zellikle Ha
gen tipi ile Nibelungen adi61 zerinde tartmak mecburi
yeti vardr. imdi sz konusu olan husus, esas grn
ortaya karlmas, btn kahramanlk destanlarnn yeni
bir gruplandrmaya tabi tutulmas ve Attila destanlarnn
bu yeni perspektife oturtulmasdr.
Son bir mesele kalyor Yumuak tabiatl yiit Al
man Attilasn kim yaratt ? Kanaatmzca bu da karan
lk Kuzey Attila imaj gibi eski olacaktr. Byk tarihi
ahsiyetten nurlanan 62 Got yahut da diyelim ki, Dou Cer
menlerin yaratt Attila da ayndr. Ancak Cermen gz
ile Attila hain, zalim deil, alicenap ve iyi huyludur. Cer
menleri kurtulu savalarnda ortaya kan Cermen - Hun
dmanl sresinde Attila imajnda onun Cermen sever
mizacnda az bir deiiklik meydana gelmi olsa bile,
Attila hakiki hviyetiyle hibir zaman unutulmamtr.
Onun ad efkat ve sevgi sembql olmutur. Priscus, yap
t elilik seyahatinde Attila'y kalabalk maiyetli, sara
ynda pek ok Cermen bulunan ve sary trelerini be-
58
nimseyen bir kral olarak tarif eder. Eski Cermen deer
lerinin aratrlmasnda, Hun saray geleneinde Cermen
unsurlar abartlm olsa bile63, gene de btnyle birok
eyler kalmtr ve bu Attila - Got geleneinde yaanaya
devam etmitir. Jordanes, Attila'y oradan almtr
p r o p i t i u s i n f i d e m s e m e l s u s c e p -
t i s = bir kez gvenini kazanm olanlara kar lutuf
kard. diyerek
O Attila'y, maiyetini daima koruyan, maiyeti iin her
zaman elinden geleni yapan bir hkTdar olarak tantr.
Byk Hun kralnn sava alanlarndaki stn baars,
etrafndaki Cermenler, zellikle muharip aristokrat evre
zerinde byk bir tesir brakm olmaldr. Destanda
onun etrafnda memleketlerinden ayrlan veya uzaklat
rlm olan byk yiit mlteci kalabalndan sz edilmi
olmas bir gerein ifadesidir. Attila'nn saray, dar bl
gelerdeki aile anlamazlklarnda yahut da kavgalarn
dan sonra -kap buraya gelen soylular iin emniyetle ve
efkatle kucak aan bir barnak olmutu. yle ki, bazlar
hkmdar ldkten sonra dahi ona olan derin ballk
larn oluna sadk kalmak suretiyle devam ettirmilerdir.
Attila'nn oullarna kar yaplan savalarda bu ve
fal Cermenlerden birou Hun tarafnda savamlardr.
Kurtulu savalarnn aclar unutulunca, zellikle Dou
Gotlar talya'da ok kt, kendi karakter ve davranla
rna tamamen ters den yeni dmanlarla kar karya
gelince byk savalarn Attilas onlarn gzleri nnde
btn bykl ve parlakl ile yeniden canlanm ve
kavimler kralnn yce hayali onlarn talya'ya yerleme
lerinden nceki zamanlarn doldurmutur talya'ya
yerleme ve dou blgelerinden kopmadan sonra Attila'
nn yerini byk Got kral Theoderich almaya balam-
59
tr. Bylece 'heoderich zamann sava izleriyle bozulma
m olan gemiin temiz Attila imaj ile birlemitir. tal
ya
'
daki Dou Gotlar Dietrich von Bern'in ahsnda ber
rak bir Attila tipi yaratmla ve ona nihai hviyetini ver
milerdir. Yolun bundan sonraki ksm bellidir Bu yol,
Tuna zerinden Bavyera'ya ve Frank Devleti'ne, bylece
Alman Destan'na uzanr. Burada Attila alacak derecede
aslnda olduu gibi, apak ve
b
erraktr. Nibelungen Des
'tar'nda Attila yabanc, deiik, fakat heybetli, skntl
ve ok zor durumlarda Cermen krallarna ve kahraman
larna dosta davranan, daima yardm elini uzatan byk
bir hkmdar olarak grlr.
eitli grlerin tarifi budur. Attila'nn muhtelif
imajlarnn bulunmas, her kaynan bu byk adam ger
ek hviyetiyle kavrayamadn, aksine kendilerine na
sl yansmsa yle alp ona alacak derecede smsk
sarldklarn kesin olarak gstermektedir. Batl tarihi
lerin siyasi tesirlerle ve banaz gzlerle baktklar Attila,
Cermenlerin muharip gzlerle baktklar byk ordula
rn kral Attila'dan tamamen baka biri olmutur. Daha
keskin ve daha doru grenler, phesiz Romallar deil,
Cermenlerdir. Jordanes'in Attila'y anlam ve anlatm
olmas, onun Cermenleri ve Cermen geleneinin varisleri
ni ok iyi tanm olduunu gsteriyor. ki ayr Cermen
Attila imajn kendi kaderleri iinde incelememiz, bize
Cermen dnyasnn edebi ve kltrel geliimine deerli
bir bak imkan vermi, nemli birok eski problemler
iinde yeni gr alar getirmitir.
60
N O T L A R
1 ) Amedee Thiery Hlstorle d'Attl!a et de ses successeurs, < ci l t.
Pari s 1856. Destan ve Efsanede Atti l a, zel l i kl e iV. K s m (ci l t 2,
228 v. d. )
2) Bk. s. 1 5, di pnot 25
3) Andreas Heusler, Allgermanlsche Dlchtung in Handbucl der Ll
teraturlssenschcft, yaynl anan O. Wolzel. Postdam 1923, Hel
denl i ed, s. 144 ff.
4) Bk. dipnot 12
5)
Fransz menkbeleri, Thlen, talyan Menkbelerl, Alessandro S An
cona Poemcti popolari l tal iai , Bollogna 1889, gi rite, Attila
Flagel l um del i i ri , s. 168, v.d.
6) o.g. y. , ci l t 2, 233
7) a.g. y. , ci l t 2, 234
8) o. g. y. , ci l t 2, 248 Thierry'in verdi i bi l gi doru dei l di r. Yl l l /I X.
yzy l a ai t mon. germ. hist. sorr. rer. mer. 1 1 1 . ' de baslan eski
Lupus menkbesi nde bu tabir yoktur.
l eri gel di i sylenmi ti r (Koegel, Geschichte der Deutschen Ll
etmedi i ni kaydeder. Ancak sonradan Roma' n n ba azizleri Pau
l us ve Petrus ahsen ona gel i rler, Petrus k l nc n ekerek hi d
detl i davran l ar gsterir. Bu manzara kar s nda Atti l a titrer ve
geri dner. Treues'in menkbesinde Hunl ar, ehirden geerken
zarar vermesi nler diye bi rok menk bel erde ak l lar durduran ha
vas vard r.
1 0) Bk. yukarda 5 numaral notta verilen tal yanca i i r ve y_oy ml a
yan n gi ri ksm. s. 232 v. d.
1 1 ) Bu mersiyeni n metni ni n Cermence ol duu kabul edi l mi, hatta
Jordanes'i n Latince szleri orasnda kul aa Cermen kafiye l -
61
l cri geldi i sylenmitir (Koegel, Geschichte der deutschen Li
teratur, J , 47 ff. ) . Bugn ise bu konuda Heusler' i n ok i hti yatl
hkm geerl i di r (a. g. y. s. 52 v. d. ) . Metni n i l k ekl i , Gota da ol sa,
bugn Lati nce metnin orasnda grlmemektedir.
12) Latince
13) Atti l a yal nz Galya'da deil, ayn zamanda Al man Frank top-
raklarnda da efsanede yaamaktadr. Mesel, Kl n'de 1 1 000
bki reni n kati li olarak Utrecht'te Tonger'in vb.
1 4) Bk. Hans Naumann, Der wllde und der edle Helde. Ehri smann,
Festschrift 1 925, s. 80 ff. ber Etzel, s. 8 f. : 93 ff.
1 5) Fr. Kaufmann, Phllosophlsche Studlen, Festgabe fr Sllvers,
Hal l e 1896, s. 124 ff. insbes. s. 154 f.
16) Bertelsen bask s , 2 ci l t, Kopenhagen 1905, v. d. Fine Eriksen,
Thul e serisi (Dieterichs, Jena) cilt 22.
17) Andreas eusler. Nlbelungensage und Nlbelungenlled, 2. Aufl . .
Dortmund 1923, Altere Not i nsbes. 58 ff.
1 8) Herm. Schneider, Germanische Heldensage, Berl i n 1928 ( Paul s
Grundriss der germ. Phi l ol ogi e, 3. Aufl . ) .
1 9) Kahramanl k destanl ar na ai t eserlerinde, zel l i kle Nibel un
genlied Destan i l e i l gi l i arat rmal ar nda en tutarl yazar Hol
l ondo'l R. C. Boer'dir, 3 ci l t, Hol l e 1906 v. d. Bununl a beraber Heinr.
Hempel 'i n yeni arat rmal ar nda (Ni bel ungestudi en, 1926) aa Al
manca unsurl ar neml i rol oynar. W. Houpt Russ Byl i ny destan
larn ve ada tari hi de line ol an aa Al mancadaki geli
meleri, Zur Nlederdeutschen Dletrlchsage, Berl i n 1914 (Aa Al
manca Di etri ch Efsanesi zeri ne) adl mkemmel ki tab nda gayet
ac k ortaya koydu. Bu konudaki dier bi bl iyografik bi l gi c n
Schnei der'e bavurmak gerekir. Btn abalara ramen bu aa
Al manca bi bl iyogrofyc: bir ereve cizememektedi r, te yandan
her trl yaz l belgenin eksi kl i i de geni epi k bi i mde bir aa
Al manca destan n n kabul n zorlatrmakta. Bizi m i i n hayal i
ol an bu kavraml ar ne kadar az el e al nabi l i rse o kadar i yi ol ur.
20) Bk. s. 16 v.d.
21) Bkz. Wol f von Unwverth, Archlv tr nordisc philologl 35, 1 1 3 ff.
(Byk sve Herbortfobel ) ve ni hayet Schneider, a.g.y. s. 1 83 v.d.
(Al man Brnhi l t ti pi i i n) .
62
22) Bu, herhalde aa Almanca bi bl iyografyas n n zel durumuna ai t
grle birleir. Fakat bu bi bl iyografya orada daha byk bi r
yerel l i k (kkl l k) i l e i zah edi l i r. Burada ise, ayet Saksonya
Destan gerek bir bykl k olarak kabul edi l i rse, yabanc al n
t l ar n kar m ol mas sz konusu ol acakt r.
23) Schneider, a. g.y. s. 227 v. d.
24)
H. c. H Brunner,

ber absichtllche Mlssetat im altdeutschen Straf

recht. Sltzungsber. kgl. Akad
,
. d. Wlss., Berl i n 1 890, 815 ff. Son
zamanl ardan kendisinden yukardaki notu al d m H. Naumann
Balders'in kr ve susuz Hodr tarafndan l drl mesi ni i nt i kam
grevi (kan davas ) ve istenmeyerek yap l m bi r eyl em ol arak
gayet iyi anl atm t r. (Der Mythos vom Golle Balder und das
Altgerm. Lebensgefhl . Frankfurter riiversitaetsreden 1931) .
25) Klage 954 ff. (Bartsch bask s , Leipzig 1 875)
26) Has du -el nen andern, dem du bel traust und von dem du doch
Gutes begehrset
Freunl i ch magst du sprechen, aber falsches Si nnen
Zahlen Tuschung fr Trug (H6vam61 )
(Gvenemedi i n, fakat kendi si nden i yi l i k bekledi i n bi r ki mseye
dosta hitab edebi l i rsi n, ama i i nden geceni bel l i etme! Ksasa
k sas).
Edda ahl k i i ri H6vam61 'da bu ve buna benzer tal ama deyileri
vardr. Hi le ve kurnazl k varsa da, ahlk d bir durum yok.
Bk. Heusler, Altgermanische Sittenlehre und Lebenswei shei t, i n
Nol l au, Germanische Wiedererstehung, Hei del berg 1926. Btn
Kuzey Sagal arnda bu gi bi davran l ar i i n karakteristik rnek
ler vard r.
27) Bu konuda daha fazla bi lgi s. 23 v. d. , ve ora.da bel i rti len bi b
l iyografyada.
27 a) Oui Atti l a. ut Priscus hi storicus refert, exi ti i sui tempore puel
l am nomi ne, decoram val de, si bi i n matri moni o post innomero
bi l es uxores, ut mos erat gnti s i Hi us socians eiusque i nnupti i s
hi latritate ni mia resol utus. vi no somnoque gravatus resupi nus
iaceret, redundans sanqui s, qui ei sol i te de nari bus ffluebat,
dum consuetjs beati bus i mpedi tur. i ti nere terel i faucibus el ap-
63
sus eum exti nxte . . . scquenti vero luce, cum nagna pars di ei
fuisset exempta, mi ni stri regi i triste al i qui t suspicantes post
cl amores maxi mos fores ffri ngund inveniutque Atti!ae sine ul o
vul nere necem sangui ni s ffusione peractam, puel l amque demiso
vultu sub vel ami ne l acri mantem.
27 b) Atti l a rex Honorum, Europac orbator provinciae, noctu mul ieris
mann cul troque confodi tur. Quidam vere sangui ni s rejektione
necatum perhibent.
28) Thierry, ad gecen eserde (ci lt 2, s. 257) Ravenna efsanesi ve bu
efsaneni n bi r yandan Ravenna ac s ndan antiromen gr, te
yandan da Roma ac sndan anti ravan gr hakk nda bi l gi ver
mektedir. Bi r gre gre Ravennal Johann Hri sti yan di n adam
l n n mkemmel bi r rnei di r. (rnek Hri sti yan bir di n ada
m d r) ve Atti l a zeri nde b rakt di ni etki dol aysyla Hun h
kmdar Rcvenna ehri ne dokunmaz. Di er gre gre, Johann
Ari uscu (!) olur ve Atti !a'y aldat r. Sonra papadan gerek durumu
renen Atti ! a dnnde Ravenna'ya hcum eder ve fesat oca
hal ine gel en. ehri si l i p sprr. Mezhep kavgalarnda hakem
Ati l l a! ki ayr di ni merkez arasndaki k skan rekabet nel er yap
maz ki! Bi zi m i i n neml i ol an husus Ravenna' n n Roma'ya kar
cephe al m ol duunun bel gel enmi olmas d r.
28 a) Mon. germ. h!st. auct. ant. Xl l l , 334.
29) Grl d gi bi ai r, Pri seus - Jordanes'i n geleneksel ekl i ni
dei l , tarihi ekl i ni tanyordu. O hal de o, Paul us'tan yararl anma
mt r, kayna n bi l miyoruz. ai r bi ze Karolenj Devleti ' nin evren
sel l i i ni ve gerek si yasi , gerekse fikri ac dan ' arkn hazinelerine
gz di kti i ni i spat etmi oluyor'. Saksonyal n n edebi yap s n n
gerek benzeri ni Ol af Trygvason ve Kudrun, Snorris Hai mskr ngl a,
(bk. Thul e, kol . , ci l t 14, s. 256) deki Jarnskeggi 'nin kz vermi ti r.
Bu hi kyede de k z gerdek gecesi babas n n kati l i kocas n han
erle l drerek i nti kam n al r.
30). Bk. Gri mm, Deutsche Heldensage, ' Aufl .. s. 10.
30 a) Klage, a. g. y. , 4323. Sa r v. d.
30 b) Yetenekl i yazar, v. d. Hagen, Mi nnescenger i l , 1 53; Siegfried
Hel bl i ng Vl ll, 1 064. Her i ki si de Xl l l . yzy l n sonlar.
64
30 c) Birka talyan evirisindeki Atti l a' n n l mne dai r efsanevi
haberler deersizdir. (d'Ancona'da, a. g. y. , s. 186; Tod i n den
Maremmen, s. 199; Tod in Ri mi ni , ve orada yay ml anan i irde
veri l mi ti r).
31) Bl m 414 ve 427 v. d. Saga'da anl at l anl ar ok yerde ac k de
i l di r. Saga, annesi ni n bundan sonra ba na gel enl er ve Hagen
sohn' oo i nti kam nasl al d na ve anahtar nasl el de ettiine
dair hi bi r ey sylemez. Hi kaye Kuzey balad edebiyat hazinesine
girmitir; fakat burada Saga'dan al nmas mmkn olmayan eki l
ve konul ar arz etmektedir. Bu durumda Al man bal ad iirlerinden
yeni bi r eyler renmi ol duunu kabul etmemiz gerekiyor.
32) Burada ancak Dle frglschen Lieder des Nlbelungenzyklus,
Heldelberg 1918 ,s. 209 v. d. n deki a kl amal ar mza di kkati e
kebil iriz. Orada daha yeni Kuzey kaynaklar da gsteri l mi ve
il enmitr. Ana gr ol an, Kriemhi l d'i n i nti kam ii n hedef al n
d grmze Hempel de kat l r. A. g.y. , s. 71 v. d. Schneider
baka grle, a. g.y., s. 1 1 2 v.d.
33) c. Voretzsch, Zur Geschlchte der Nlbelungensage in Frankrelch
und Deutschland (Almanya ve Fransa'daki Nibel ungen destan
lar hakk nda). Zeitschr. f. dtsches Altert. 51 , 39 ff.
34) Bu konudaki cal mal,ardan etnoloji ile i gi l i E. Karsten'in Ole
Germanen (Berlin 1928) adl eserine, dil meseleleri i i n de G.
Neckels'in lsl andschrift (Breslau 1930)'te kan Der Wert der
islaendlschen Llteratur ( sl anda Edebiyat n n Deeri) adl maka
lesine dikkati ekmek isteriz. Karsten'in 57. sayfadaki ve 22-26.
paragrafl arn yay l ma hari tas n ve Neckel ' i n, bugn herkesin
kabul ettii Gota Gney Cermence dei l , Baltk k y l ar na uza
nan Kuzey Cermencesi ni n daha eski bir ol uum safhas d r cm
l esi ni de zel l i kl e belirtmek isteriz. Neckel ' i n en eski Run an t
l ar ndaki Cermencenin urgermani sch (Kadim Cermence) ol duu
ekl i ndeki grne tamamen kat l yoruz. Bk. Nordlsche Sprach
probleme ( Kuzeycede Di l Problemleri) adl makal emiz, nord.
Zeitschr. 1928, S. 186 v. d.
35) Gedica, Kap. 4.
36) Bu konuda en pratik a kl amal ar Ri ch. Jordan' n, Hoop' un, Real
lexlkon der germ. Altertumskunde' i ndeki makal esindedir.
65
37) R. Much, Zeitschr. f. dtsches Altert. 33, 4 ff. ; Gudmund Schtte,
Anganty-Kvadets Geagrafi Arkiv tr nordisk f i lologi 21 , 30 ff. ;
Otto von Friesen. Rckstenen, Stockholm 1 920 (S. 1 08 ff. ) ; Bi r
ger Nerman, Frsk ti l l datering av Reidgoternas konungatt,
Festschrift fr Finnur Jonsson, Kopenhagen 1 928, S. 20 ff.
38) O von Friesen. R-stenen i Bohusl n och runorna i Norden under
folkvandringstiden. Upsala Unversitets Arsskrift 1 924. El i as
Wessen. De nordiska folkstammarna i Beowulf, Stockholm 1 927.
l var Lindquist, Gldrar. Gteborg 1923, S. 1 1 9 ff. E.T. Karsten,
Di e Germanen, S. 1 57 ff.
39) Bernhar Sel i n, Die al tgermani sche Ti erornamenti k, ( Eski Germen
Hayvan Teyzi nat ) Stockholm 1904. ok ayr nt larla uraan bu
ki tap Kuzey-Got kl t r bi rl i i ni n byk bi rl i i ni zememi ti r,
ama daha sonraki aratrmalar i i n etki l i olmutur. Burada k saca
anl at l an aratrma Sel i n tarafndan yap l m t r.
40) En kol ay eki l de Fri esen' i n Hoop' un Real l exi kon' undaki makal e
si nden yararl an l abi l ir.
41) En nemli l i teratr veriyoruz Holger Pedersen, Aaarbo ger tor
Nordisk Oldkyndighed 1923, 37-82; Si gurd Agrell, Runornas Tal
mystik; Cari Marstrander. Runene, og Runenavnenes Oprindelse.
Norsk Tidsskrift tor Spragvidenskap Bd. 1, 35-188; Magnus Ham
marstrm, om runskriftens hrkomst. Studi er i nordi sk fi lol ogi
Bd. 20 No. 1. Bunlara zerinde Cermence bi r yazt bul unan Negau
mi feri hakk ndaki tart mal ar , zel l i kl e Paul Kretschmer'in Z. f.
d. A. 56, 1 v.d. deki yazs i l e Neckel'in l sl andfestschrift, S. 1 0'daki
notunu da eklemek gerekir.
42) Yeni al mal ar. zel l i kl e F. R. Schroder'in cesurane konstruksi
yonu (Germanentum und Hellenismus, Heidel berg 1 924; Altger
manische Kul tur Probleme, Berl i n 1929), Neckel ' i n daha eski eser
lerine. Gotte Bal dur' un yaz l ar na ,Dortmund 1920 ve Axel Olrik'i n
Ragnark'ne (Al n. W. Ranisch ,Berl i n 1922) istinad etmektedir
l er Daha geni l i teratrn b.k. Hempel , Germ. Romanische
Montsschrift 16, 185 ff. ve Naumann' n ad gecen Balda- Konu
mas .
43) Kuzey destanl ar ndaki i nti kam ol ayl ar n n eski malzemesini Thyg
estesmahl sembol de dahi l edi l i r Gudrun-Kriemhi l d, ocukl ar
n keser ve onl ar n et ve kanl ar n zafer leni nde verilen yemek-
66
te baban n nne koyar. Kesi l i p pi i ri len ocuklarla i l gi l i gez
gi n masal burada tabi at yl a Yunan efsanelerindekinden baka
trl i l enmi ti r. Bu motif zaruri olarak i nti kam olay n n bir par
as ol mutur ne Cermen dnne uygun olan ,ne de i l i ki
bak m ndan esasl bi r bi ci mde yerine oturmu ol an bu masal n
konu bak m ndan hel eni st Got al nt l arna dahi l edi l mesi gere
kir. Biz ise onu eski Got Atti l a' n n l m destan n n bir paras
olarak dnebi l i riz.
44) Kuzey Hervararsaga' n n son k sm nda yer al m t r; ilk sekiz sat r
1 5. yzy l a ai t ince bi r k tta, kal an k s m ancak 17. yzy; l dan
kopya nshal ardadr. En iyi nsha Heusl er-Rani sch, Addica mi
nora, Dortmund 1903. Tercme olarak Genzmer'in Edda terc
meleri serisine al nm t r. Tuhl e (Dieterichs, Jena) Bd. 1, Hel
dendi chtung.
45) Bu k sm n Kuzey kl tr i l e ol an i l iki l er i i n bk. yazarn
Beitrag zur l sl andrestschrift ber die religise Sprache Vqlusp6,
s. 95 und Anm. 82 (l slandfestschr . . Vqlusp6'nn dini di l i zerine
adl makal esi, s. 95 ve not 82)
46) Heusl er'i n H. Hoops'un Reallexikon'unda ack bir ekilde grl r.
47) Ri ch. Heinzel, ber dle Hervararsaga. Wiener Si tzungsber. Bd. 1 1 4,
2, s. 1 1 7 ff.
48) Henri k Schck, Studi er i Harvarsagan, Rektorprogramm Upsala
1918 - Burada geni l iteratr Katalonya Hipotezi ve Dou
Gotlar n n meneini Hi l debrandsage zerine yazd m makalede
derinl ii ne il edi m, Zeitschrf. f. dtsch. Phil Bd. 49 und 50, bk.
zel l i ke 50, 186 ff.
49) Hoops'ta ad gecen makal e.
50) Bk. Beni m Zeitschr. f. dtsch. Phi l . 50, S. 191 f.
51) A. Thierry, a. g. y. , Bd. 1, 258
52) Ad n k s ml ar hakknda di er emin ol mayan yorum denemeleri
Frstemann' n Altdeutsches Namenbuch unda im Ganzen wol
zum Volksnamen Hun, Hunnug . Bununl a beraber di er lavim
adlarna, zel l i kl e Al man kavimlerine, Eski Kuzeyce hunn, Bren
j ungens ve Keltce huno'ya atf yapl maktadr. Ayrca
Ferd.
Wrede, ber di e Eprache der Ostgoten i m l tal i en. Ouellen und
67
Forschungen 6 ( 1891 ) ; Hans Naumann, Altnordische Namenstu
di en, Acta germanica, N.R. Heft 1, S. 49.
53)
Dle lteste Wanderung der deuschen Heldensage nach dem Nor
den (Alman Kahramanl k Destanl ar n n Kuzeye Gei i ). Festgabe
f
r Rud. Hi ldebrand, S. 1 ff.
54) von Friesen, Rkstenen, Stockholm 1920 ve not 37'de verilen
l iteratr.
55) Rkstei n' i n ayr l mas ndan sonra Kuzey'de en yeni Edda destan
l ar n n bir paras ol an ve nc Gudrunl ied diye adl and r l an
Dietri ch' i n ortaya k Xl l . yzy l dan nce ol amaz. Bu destanda
Tanr ' n n takdiri olarak Gudrun Kriemhi l t san kl ktan kendi si ni
temize kar r ve Dietrich' i n sevgi l i si ol ur. Di etri ch, Atl i ' ni n sa
raynda yaayan _bir Cermen ml teci prensidir. Suunu kesi nl i kl e
i nkr eden ve bu yzden bataa gml en iftirac n n ad da
Herkjci = Hel cha olarak geer. Btn bunl ar Al man destan ndaki
birka ad ve durum hakk nda bi r eyl er duymu ol an airin i ca
d d r. Al man Dietrich destan ndaki havadan ne kadar uzak! Ancak
Thidrekssaga Alman Di etri ch' i ni gerek anl amda Kuzey'e tan t r,
hem de yle sevdi ri r ki , Dietrich Kuzey balad edebiyat n n ba
kahraman ol ur.
56) Yukar da 17. notta gecen Ni belungen ki tab .
57) Siegfried olay ile Schneider' i n (s. 1 86) incel edii ve bi bl iyografya
vererek (s. 1 89) tesbit etti i ol ayl ar arasnda gerekle i l gi l i bi r
ba kurma teebbsleri baarya ulaamam tr. Bi z de Schneider'
i n btn bu yeniden ina abalarna kar duyduu pheyi
paylayoruz. ayet tari hi ol ayl ar ie kar acaksa, Merovenj lerden
nceki devirlerd Frankl arl a Burgundl ar arasnda Ren blgesinde
cereyan eden ol ayl ar bahis konusu ol mal d r. Fakaf buna dai r
hibi r tari hi kaynak yoktur. Buna mukabi l Siegfried efsanesi ni n
ayd nl anmas i i n dai ma Gregor Tours'a gi tmek gerektii hak
k ndaki gr de tamamen dorudur. Merovenj i n tarih efsane
tipi ile Siegfried efsanesi tipi birbi_ine benzemektedir. nk
ayn topraklardan domul ard r, ayn ruhu ta maktad rlar.
58) zel l i kl e eski Si gurd Destan ' n n 1 1 . k tas n feda etmek istemi
yoruz. Si gurd vurul mutur; bu s rada aatan bi r karga aaya
seslenir Atl i ' ni n k l c sizlerle k pk rm z olacaktr! Yapt nz
yeminler si zi n can n z al acak! Uursuz haberci l m an nda se-
68
si ni duyurur, yemi ne i hanet i i n i nti kam i ster. Atti l o'nn nezdi nde
bi raderlerin l mesi Siegfried' i n katl edi l mesi ni n i nti kam d r. Bu
i se Al man Nibel ungen fel keti ni n ta kendi si dir. u hol de biz Ku
zey'i n Si egfri ed'i tand ktan sonra zaten Burgundl orr n i mhas n n
destan n malzemesi i i nde Siegfried' i n l drl mesi ni n bi r' i nti
kam ol arak bul duuna i nanmak zorundayz. Asl nda Kuzey
bunu ol mad , eski sal am Atl i Deston 'n muhafaza etti. Bunun
i i ndi r ki , kuun kehaneti ni n daha i l eri si i i n bi r nemi yoktur.
59) nl em hal i nde zayflatlarak kul l an l an Gotnor nemsiz dei l di r.
Kuzey'de baka hi bi r kavi mi n ad muhari p, kahraman anl a
m n ol mamtr. Genel l i kl e hkmden> , bi r kavmi n nderi, ko
ruyucusu, efendi si gi bi anl aml ar da ifade eder, ama bu koru
yucul uunu veya nderl i i ni yapt hal kl a ol an i l gi daima ak
anl aml kal r. Bk. Meissner, Kenni nger der Skalden (Bonn und
Lei pzi g 1 921 ) S. 35 ff. Gotlar Kuzey'de kahraman mi l let ol arak
tannrd. Buna kar l k goti (der Gote) ni n at tabi ri olarak ben
zerleri vardr.
60) Genzmer'in evi ri si byle. l k metinde Myrkvit'in okuna = me
hul Myrkvid. Anlam ayak bas l mam, iinden gei l memiti d r.
Bu durumda Genzmer'in evi ri si isabetl i di r.
61) Burada Schneider, s. 205 v. d. nda kesin bi r bi ci mde mytoloj i k
Ni belungen yoruml amcs n bi r tarafa b rakarak ok tart l an
bu kel i me ne sadece eurgund kral ai l esi ni n kastedi ldi i ni sy
lemekle meseleyi hal l etmitir. Gerek Eddo, gerekse Al man des
tanl ar Nibelungen adn Burgundl ar i i n Si egfried bl mnde
dei l de, yal nz yok ol ma bl mnde kul l anma hususunda an
l am gi bidi rl er ve Edda bu ad n, Al mancada ol duu gi bi , Sieg
fried'e kayd r l masna kesi nl i kl e kat l mam t r. Kuzey' i n sonradan
tan d Frank destannda ise, Siegfried' i n Ni bel ungen adyl a he
nz ol kos yoktur.
6) Bu, Heusler'in Hoop'un Reollexikon'unda yay nl anan makal esi nde
de i l eri srlen grtr.
63) Bk. yukarda s .8, not 1 1 .
69