Anda di halaman 1dari 32

biografia

Sant' Evaristo Pag. 1




Sant' Evaristo
Papa e martire

27 ottobre
Betlemme, primo secolo dopo Cristo - Roma, anno 105
(Papa dal 97 al 105).

A Roma, sant'Evaristo, papa, che resse la Chiesa di Roma per quarto dopo il beato Pietro,
sotto l'imperatore Traiano.
Sant'Evaristo (lat. Euaristus; Grecia; Roma, 27 ottobre 108) di origine greca, divenne vescovo di Roma
intorno all'anno 99 e lo rimase fino alla morte. Nel Catalogo liberiano il suo nome riportato come
Aristo.
Mentre del suo predecessore Clemente conosciamo la celebre lettera ai cristiani di Corinto, di
Evaristo nulla giunto. Tutto ci che si sa nel Liber Pontificalis e negli scritti di Ireneo ed Eusebio:
sembra sia stato un greco di Antiochia nato a Betlemme e divenuto il quarto o forse il quinto
successore di Pietro intorno allanno 100. Govern per 9 anni. Leggendarie sono considerate la
notizie che sia morto martire, che sia sepolto presso San Pietro e che abbia suddiviso Roma in 25
parrocchie e istituito 7 diaconi per assisterlo nella liturgia, come testimoni della sua ortodossia e
come stenografi delle sue prediche. I resoconti, in ogni caso, non ci sono giunti. (Avvenire)
Etimologia: Evaristo = colui che gradito
Emblema: Palma
Martirologio Romano: A Roma, santEvaristo, papa, che resse la Chiesa di Roma per quarto dopo il
beato Pietro, sotto limperatore Traiano.
E nato a Betlemme. Come capo della Chiesa di Roma, ha ordinato sette diaconi, incaricandoli tra
laltro di ascoltare e trascrivere le sue prediche al popolo: erano i suoi stenografi. Ma di quelle
prediche non conosciamo neppure una parola.
biografia
Sant' Evaristo Pag. 2

Le scarse informazioni giunte a noi su papa Evaristo sono contenute nel Liber pontificalis, che una
raccolta cronologica di biografie di papi del VI secolo. Di Evaristo dice soltanto che ha ordinato quei
diaconi e consacrato diciassette preti e quindici vescovi.
Siamo dunque di fronte a un papa senza voce. Non conosciamo di lui neppure una parola, mentre
del suo predecessore Clemente I ci giunto un documento importantissimo: la lettera famosa agli
agitati cristiani di Corinto, con laffermazione solenne dellautorit che al vescovo di Roma compete.
Ma questa autorit di Clemente comincia a risultare fastidiosa per i vertici dellimpero. E nellanno
97, sotto limperatore Nerva, egli viene arrestato e condotto poi in esilio nel Chersoneso Taurico
(Crimea). Ha quindi dovuto lasciare ad altri il governo della Chiesa, e la sua scelta caduta su
Evaristo. Il quale devessere perci una figura di punta nella comunit cristiana di Roma; un uomo
nel quale papa Clemente deve avere la massima fiducia.
Questo ben pi che probabile, secondo logica: per, come si gi detto, nessun documento ci parla
di Evaristo e ci dice chi era e che cosa faceva prima della chiamata a quella responsabilit. E poi, oltre
a quelle nomine di vescovi, preti e diaconi, della sua opera come papa non si sa nulla. Una tradizione
assai antica afferma che Evaristo sarebbe morto martire sotto limperatore Traiano, e che poi
avrebbero seppellito il suo corpo vicino alla tomba dellapostolo Pietro. Ma di questo non esistono
conferme attendibili.
Ci si pure domandati se Evaristo debba essere considerato vero papa (ossia non vice,
luogotenente) dallanno 97, quando Clemente va in esilio; oppure solo dal 101, anno in cui
Clemente muore martire in Crimea, secondo Eusebio di Cesarea (IV secolo) nella sua Storia
Ecclesiastica. Per Eusebio chiaro: Clemente, dopo nove anni di pontificato (88-97) "trasmise il sacro
ministero a Evaristo". Nessuna delega, insomma. Investitura piena. E anche ai tempi nostri
lAnnuario pontificio indica Evaristo come papa a pieno titolo gi nel 97.
Fonte http://www.santiebeati.it/10/27/

Biografia

Nelle liste di papi del II secolo usate da Ireneo e Ippolito, Evaristo compare come quarto successore
di san Pietro, immediatamente dopo Clemente. Le fonti storiche pi antiche non ci offrono notizie
attendibili su di lui: nella sua Historia ecclesiastica, Eusebio dice soltanto che egli succedette a
Clemente e data il suo episcopato dal 99 al 108, per un totale di otto o nove anni. Secondo il Catalogo
liberiano, il suo episcopato sarebbe durato dal 96 al 108, per un totale di tredici anni, sette mesi e due
giorni. Il Liber pontificalis riprende queste date ma, contraddittoriamente, attribuisce al pontificato
di Evaristo la durata di nove anni, dieci mesi e due giorni.
Il Liber pontificalis ci fornisce anche alcune notizie sulla biografia di Evaristo: questi sarebbe nato in
Grecia da un ebreo betlemmita di nome Giuda. Gli anche attribuita l'assegnazione ai presbiteri
romani di chiese definite tituli e l'ordinazione di sette diaconi "qui custodirent episcopum
praedicantem, propter stilum ueritatis". Dopo aver ordinato quindici vescovi, diciassette presbiteri e
due diaconi, avrebbe anche subito il martirio.
In generale, nessuna di queste affermazioni storicamente attendibile. L'assegnazione dei tituli ai
presbiteri pu essere messa in relazione con la notizia, riportata dallo stesso Liber, secondo cui Cleto
biografia
Sant' Evaristo Pag. 3

avrebbe ordinato venticinque presbiteri, "probabilmente in relazione all'esistenza di venticinque
tituli romani con funzioni parrocchiali, situazione verosimile agli inizi del sec. VI".
Di significato incerto l'espressione con cui il Liber indica la funzione dei sette diaconi ordinati da
Evaristo: secondo Duchesne, nel passo in questione il verbo praedicare indicherebbe la recita del
prefazio della Messa e del canone; i diaconi avrebbero quindi avuto il compito di garantire l'esattezza
delle formule usate dal vescovo in questo contesto liturgico.

Sepoltura e culto

Tra le notizia del Liber ponticalis, la pi affidabile quella secondo cui Evaristo fu sepolto in
Vaticano, presso la tomba di san Pietro. Tale sepoltura sarebbe avvenuta il 27 ottobre, data in cui
oggi ricorre la sua memoria.
Il nome di Evaristo compare nel Martyrologium Hieronymianum alla data del 23 dicembre, in una
lista di vescovi di Roma; il Martyrologium di Adone, invece, pone la sua commemorazione al 27
ottobre. La data del 26 ottobre, inizialmente fissata nel Martyrologium Romanum, fu espunta dal
Calendarium Romanum del 1969, dal momento che si ignora la data della morte di Evaristo, il cui
martirio, tra l'altro, molto dubbio.

Scritti apocrifi

Lo Pseudo-Isidoro attribuisce a Evaristo due decretali e quattro epistole, sicuramente non
autentiche.

Opere attribuite
1. Decretalia de Ordine Diaconorum
2. Epistola Supra Quod Christus Sit Caput et Sponsus Ecclesiae
3. Epistolae Decretaque [ex MPG Vol. 05.Col. 1045-1057]
http://www.documentacatholicaomnia.eu/01p/0097-
0105,_SS_Evaristus,_Epistolae_Decretaque_%5Bex_MPG_Vol._05.Col._1045-1057%5D,_MGR.pdf

0097-0105- SS Evaristus - Decretalia de Ordine Diaconorum
O93, f. 7vb; N442, f. 24vb; V630, f. 25rb; I83, f. 49ra; VD38. f. 44va; SG670, p. 71b; Bcan4, f. 48r
INCIPIUNT
1
STATUTA
2
DECRETALIA EPISTOLARUM EVARISTI
3
PAPAE DE ORDINE
DIACONORUM ET LEGITIMO AC
4
REGULARI CONIUGIO ATQUE DE FIDE
5
.
biografia
Sant' Evaristo Pag. 4


Dilectissimis
6
fratribus universis Africae regionis episcopis Evaristus
7
.

Consulentibus
8
vobis, fratres <I83, f.49rb> carissimi, quid super his, quae in vestris continebantur
scriptis, visum
9
esset, vel quid docilis
10
ratio persuaderet
11
, aut quid a beatis apostolis nobis traditum
aut custoditum remaneret
12
, optantes
13
, ut retulistis, nostris <VD38, f. 44vb> instrui documentis, si
quidem dilectio vestra normam
14
secuta
15
prudentium ad sedem apostolicam referre maluit
16

17
quasi
ad caput, quid deberet
18
de rebus dubiis custodire potius quam usurpatione praesumere.
Diaconi
19
, <SG670, p. 72a> qui quasi oculi videntur esse episcopi, in unaquaque civitate iuxta
apostolorum constituta septem
20
debent esse, qui custodiant
21
episcopum praedicantem, ne ipse
22

23

aut ab insidiatoribus quoquo
24
modo infestetur
25

26
, aut
27
laedatur
28
a suis aut verba divina
detrahendo aut insidiando
29
polluantur
30

31
vel despiciantur
32
, sed veritas spiritali redoleat
33
fervore,
pax praedicata labiis cum voluntate animi concordet.
Similiter
34
custoditum et traditum habemus, ut
35
uxor legitime viro iungatur
36
. Aliter enim
legitimum, ut <VD38. f. 45ra> a patribus accepimus et a
37
sanctis apostolis eorumque successoribus
traditum invenimus, non fit coniugium
38
, nisi ab his, qui super ipsam feminam domi<I83, f.
49va>nationem habere videntur, et a quibus custoditur, uxor petatur
39
et a parentibus
propinquioribus sponsetur et legibus dotetur
40
, et
41
suo tempore sacerdotaliter, ut mos est, cum
precibus et oblationibus a sacerdote benedicatur, et a paranymphis, ut consuetudo docet, custodita
et soci<SG670, p. 72b>ata a proximis tempore congruo petita
42
legibus detur et solemniter
43

accipiatur, et biduo vel triduo orationibus vacent et castitatem custodiant, ut bonae soboles
44

45

generentur et domino suis in actibus placeant. Taliter enim et
46
domino placebunt et filios non
spurios
47
, sed legitimos atque hereditabiles generabunt. <VD38, f. 45rb> Quapropter, filii carissimi et
merito illustres
48
, <V630, f. 25va> fide catholica suffragante
49
ita peracta
50
legitime
51
scitote esse
coniugia. Aliter vero praesumpta
52
non
53
coniugia, sed
54
aut
55
adulteria
56
aut <Bcan4, f. 48v>
contubernia aut stupra vel fornicationes potius
57
quam legitima coniugia esse non dubitate
58
, nisi
59

voluntas
60
propria
61
suffragaverit, et vota succurrerint
62
legitima. Nam fructus divinus est praecepta
divina custodire. Ea
63
<I83, f. 49vb> quoque deserere
64
praesumptionem
65
fieri nulli dubium est. Cur
ergo indignum est unitatem
66
ecclesiae custodiri
67
? Idemque
68
omnes pariter et sentiamus et
pronuntiemus. Si aliter enim praesumpta <SG670, p. 73a> fuerint
69
, perdunt pro<VD38, f. 45va>fecto
ipsi transgressores seipsos, qui semetipsos decipiunt. Haec cuncta recitanda per omnes Africanas
ecclesias scripta dirigite et istis connectite
70
, quas adiunximus litteras praefectorum
71
, ut
72
de his,
quae
73
inique laudantur, si quid tale probari
74
poterit, iudicium fiat, et inhibita
75
coerceantur
76
et
praeterita
77
mala et illicita coniugia, si
78
doceantur admissa
79
, digna
80
severitate corripiantur. <O93, f.
8ra> De cetero vero caveantur talia per omnes ecclesias, ne ecclesiae sanctitas per nostram
81

fatigata
82
neglegentiam
83
perdat privilegia
84
, quae est per viros venerabiles consecuta.
De
85
his vero, quibus ab insidiatoribus fatigamini, unde et nos consulere
86
inter cetera voluistis eo,
quod sint quidam, qui arbitrantur de patre solo dictum esse, quia ipse solus habet immortalitatem et
lucem
87
<I83, f. 50ra> habitat inaccessibilem, <VD38, f. 45vb> ita eos apostolicis repercutite
88
ferulis
89

et divinis redarguite praeceptis. Non
90
enim solus pater sine
91
filio luce
92
inaccessi<SG670, p. 73b>bili
habitat, quia, ubi pater est, ibi etiam filium esse indubitabili
93
fide credendum est. Nam
94
si solus
biografia
Sant' Evaristo Pag. 5

pater sine filio, quod dicere nefas est, lucem
95
habitat inaccessibilem, necesse est, ut sequestratam
96

<N442, f. 25rb> pater a filio habeat mansionem. Quod si ita est, quonam
97
modo idem
98
filius ad
dexteram patris adstans
99
a beato
100
martyre Stephano dicitur conspici, si
101
pater secundum
102
eos
103

solus
104
dicitur sedibus contineri? Absit hoc a sensu fidelium Christo in unitate fidei adhaerentium
105
,
quoniam, sicut non obest
106
filio, cum solus pater dicitur lucem inaccessibilem habitare, ita non
obsit
107
patri, cum sapientia
108
, quae
109
est filius, gyrum
110
caeli sola dicitur circumire. Pater itaque,
cum sit invisibilis et ingenitus, in filio visum
111
apostoli testimonio comprobatur, et
112
filio a se
in<VD38, f. 46ra>enarrabiliter genito mansisse ac requievisse monstratur, ipso filio in <I83, f. 50rb>
propheta loquente: Qui genuit me, requievit in tabernaculo <V630, f. 25vb> meo. Et in evangelio:
Pater in me manens facit opera haec. Et: Deum nemo vidit <SG670, p. 74a> umquam, nisi unigenitus
filius, qui est in sinu patris. Si in sinu patris erat filius ab initio
113
et ex corde patris verbum bonum
eructuatus
114
est, quomodo non
115

116
in
117
corde paterno consistens lucem cum eodem inaccessibilem
118

habitasse credendus
119
est? Numquid pater absque ulla
120

121
luce in filio potuit commanere aut in
tabernaculo filii sine eadem
122
potuit requiescere, cum idem filius candor sit aeternae lucis et
123

speculum
124
sine macula deitatis, quam Salomon
125
super
126
salutem suam dilexisse
127
in
128
se dicit, in
cuius speciem
129
semper delectare
130
gestivit
131
: Super salutem et speciem, inquit, dilexi
132
illam, et pro
luce proposui habere eam, quoniam inexstinguibile est lumen eius. Hanc igitur lucem David
propheta desiderans
133
anxius
134
proclamat
135
dicens: Emitte lucem tuam et veritatem tuam. Et iterum:
In lumine tuo videbimus lumen. In
136
huius igitur <Bcan4, f. 49r> luminis claritatem
137
filius seipsum
in monte <I83, f. 50va; VD38, f. 46rb> tribus discipulis praeostendit, qui <SG670, p. 74b> metu
138

mortis perterriti
139
prostratique
140
in faciem, finem
141
sibi
142
vitae adesse senserunt. Hanc, inquam
143
,
lucem in se fuisse demonstrans
144
filius proclamabat, et ut in eadem incederent, discipulos
praemonebat: Dum lucem habetis, inquit, ambulate in lucem
145
. Et iterum: Ego sum lux huius mundi.
Qui sequitur me, non ambulabit
146
in tenebris, sed habebit lumen vitae aeternae. Et evangelista: Erat
lux vera, ait
147
, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Si haec
148
lux, quae
credentibus promittitur, in filio esse probatur et
149
cum aeterno aeterna esse dicitur, quomodo a
vobis
150
inaccessibili luce patris filius
151
separatur? Si enim filius deus
152
verus et vita aeterna est, sine
dubio in hac luce simul cum patre habitare credendus
153
est, quam nullus modo nostro
154
hoc mortali
corpore constitutus potest ali<N442, f. 25va>quatenus contueri
155

156
. Sed dum
157
apparuerit, tunc
vere
158
illum videbit sicuti est, qui eius conspectibus dignus fuerit coaptari
159
, et non sicut <SG670, p.
75a> Moyses ceterique prophetae per
160
enigma<I83, f. 50vb>ta et figuram
161
, sed ipsam veraciter in
filio secundum apostolum, contuebitur
162
deitatis imaginem. Nam si hunc
163
eundemque <VD38, f.
46va> prophetae testimonio
164
subsequentem
165
sereno mentis intuitu investigare volueris, invenies
filium non posse
166
ab hac luce patris penitus
167
separari
168
, quoniam cum solum filium dixerit in terra
cum hominibus conversatum, patrem ab illo non
169
fieri alienum. Si testimonium enim hominum
accipimus
170
, testimonium dei maius est, quoniam
171
hoc est testimonium dei, quod maius est, quia
testificatus est de filio suo. Qui credit in filium dei, habet
172
testimonium <V630, f. 26ra> dei in se,
qui non credit
173
filio, mendacem facit eum, quoniam
174
non credit in testimonio, quod testificatus est
deus
175
de filio suo
176
. Et hoc est
177
testimonium, quoniam
178
vitam aeternam dedit nobis deus, et haec
vita in filio eius
179
. Qui habet filium, habet vitam
180
, qui non habet filium dei, non habet vitam. Haec
scribo vobis, ut sciatis, quoniam vitam habebitis
181
aeternam, qui creditis in nomine filii dei.
<O93, f. 8rb> Et haec est fiducia, quam habemus ad eum, quia, quodcumque petierimus secundum
<I83, f. 51ra> <SG670, p. 75b> voluntatem eius, audit nos, et scimus, quia
182
audit
183
nos, quicquid
petierimus, scimus, quoniam habemus petitiones, quas
184
postulamus ab eo. Qui scit fratrem suum
peccare peccatum non ad mortem, petat, et dabitur ei vita
185
peccanti non ad mortem. Est
186
<VD38,
biografia
Sant' Evaristo Pag. 6

f. 46vb> peccatum ad mortem, non pro illo dico, ut roget quis. Omnis iniquitas peccatum est, et est
peccatum ad mortem. Scimus, quia omnis, qui natus est ex deo, non peccat, sed generatio dei
conservat eum et malignus non tangit eum. Scimus, quoniam
187
ex deo sumus, et mundus totus in
maligno positus est. Et scimus, quoniam filius dei venit et dedit nobis sensum
188
, ut cognoscamus
verum deum et simus
189
in vero filio eius. Hic est verus deus et vita aeterna.
Haec, fratres, praedicate, haec omnibus nuntiate, vos vero invicem exhortamini, perfecti estote
semperque gaudete, pacem autem sectamini in
190
omnes, et deus pacis et dilectionis erit vobiscum.
Deo autem et patri <SG670, p. 76a> nostro gloria in saecula saeculorum. Amen.

Data
191
VIIII
192
Kl. Aprilis Valente
193
et Vetere vv. cc. conss.

O93, f. 8rb; N442, f. 25va; V630, f. 26ra; I83, f. 51ra; VD38, f. 46vb; SG670, p. 75; Bcan4, f. 49r

1 berschrift] EPISTOLA EVARISTI DE RATIONE DIACONORUM ET COARGUTIONE
HERETICORUM SG670
2 STATUTA DECRETALIA EPISTOLARUM] EPISTOLAE V630
3 eucharisti Bcan4
4 AC REGULARI fehlt V630
5 FIDE] FIDE ET DE NON INIURIANDIS EPISCOPIS AUT LACERANDIS V630
6 am Rande I Bcan4
7 eucharistus Bcan4
8 am Rande Investigantibus VD38
9 visum] visum nobis I83; SG670; Bcan4
10 am Rande quae docere potest VD38
11 persuadere korr. aus persuaderet Bcan4
12 remanere Bcan4
13 am Rande desiderantes VD38
14 am Rande exemplum regula VD38
15 sentiat Bcan4
16 am Rande magis voluit VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 7

17 mallunt I83
18 debere Bcan4
19 am Rande De ordine VII diaconorum O93; vor Diaconi Rubrik DE ORDINE SEPTEM
DIACONORUM V630
20 semper SG670
21 custodiant korr. aus custodiantant SG670
22 ipsi I83; Bcan4
23 ipse aut ab insidatoribus] aut ipsi ab insidiatoribus korr. aus ipsi aut insidiatoribus SG670
24 am Rande aliquo modo VD38
25 am Rande corrumpatur VD38
26 infestentur I83; SG670; Bcan4
27 aut laedatur a fehlt SG670
28 laedantur I83; Bcan4
29 insinuando VD38
30 am Rande sordidetur VD38
31 polluatur VD38
32 despiciatur VD38
33 am Rande spiret odorem emittat VD38
34 am Rande De legitimo coniugio O93; N442; I83; vor Aliter Rubrik DE LEGITIMO CONIUGIO V630;
VD38; Bcan4; am Rande II Bcan4
35 ut fehlt I83; Bcan4
36 coniungatur Bcan4
37 a fehlt SG670; Bcan4
38 coniungium I83
39 am Rande queratur VD38
40 detur V630
41 am Rande De sponsi et spons benedictione O93; Rubrik DE SPONSIS ET SPONS
BENEDICTIONE V630
42 am Rande qusita VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 8

43 am Rande honorifice VD38
44 am Rande filii VD38
45 suboles SG670
46 et domino fehlt SG670
47 am Rande adulterinos turpes VD38
48 am Rande nobiles VD38
49 am Rande adiuvante VD38
50 am Rande perfecta VD38
51 legitima N442; SG670; legitima aut contubernia VD38
52 am Rande cum praesumtione facta VD38
53 non fehlt SG670
54 sed fehlt SG670
55 ut VD38
56 adulteria korr. aus adultera Bcan4
57 potius quam] iudicate SG670
58 dubitate korr. aus dubitante O93; dubitantur VD38
59 si SG670
60 voluntas propria] voluntates proprias V630
61 propria V630
62 succurrant VD38; succurrerunt Bcan4
63 Eam O93
64 disserere I83; discindere SG670; deserere korr. aus disserere Bcan4
65 praesumptione VD38
66 unitatem ecclesiae custodiri] unit ecclesi custodiri statuta SG670
67 custodire VD38
68 Eademque SG670
69 fuerit I83
70 am Rande coniungite VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 9

71 profectorum I83; Bcan4; prophetarum SG670
72 ut de] Unde N442; I83; SG670; Bcan4
73 qui SG670
74 probare I83; Bcan4
75 am Rande prohibita VD38
76 am Rande comprimantur VD38
77 praeterita] perita I83; praeterita korr. aus perita Bcan4
78 si doceantur] coerceantur et SG670
79 am Rande commissa VD38
80 am Rande digno iudicio VD38
81 nostra I83
82 fatigatam Bcan4
83 neglegentia I83
84 am Rande privatas leges VD38
85 am Rande III Bcan4
86 am Rande interrogare VD38
87 lucem habitat inaccessibilem] luce habitat inaccessibile O93
88 percutite V630
89 am Rande disciplinis VD38
90 Vor Non Rubrik De eo quod de patre dicit apostolis ipse solus lucem habitat inaccessibilem Bcan4
91 sine korr. aus sin V630; sine] in O93; N442; I83; sine korr. aus in Bcan4
92 lucem inaccesibilem] luce inaccessibili O93; N442; I83; SG670
93 indubitali SG670
94 am Rande De eo quod de patre dicit apostolus ipse solus locum habitari inaccessibilem I83
95 lucem habitat inaccessibilem] luce habitat inaccesibile O93
96 am Rande divisam VD38
97 quodam am Rande vel quonam V630; quodam VD38; quodnam Bcan4
98 idem korr. aus id est V630
biografia
Sant' Evaristo Pag. 10

99 stans SG670
100 beoto O93
101 si] Sed nec fehlt SG670
102 secundum eos fehlt SG670
103 eos korr. aus ut V630: ut O93; N442; I83; Bcan4; eos] quod ait VD38
104 solus] solus suis korr. aus solus SG670
105 am Rande coniungentium VD38
106 am Rande nocet VD38
107 obest I83; SG670; Bcan4
108 sapientiam V630
109 qui V630; VD38
110 am Rande circulum VD38
111 visus korr. aus visu V630; visus VD38; SG670
112 et] et in SG670
113 initio et korr. aus initio O93
114 eructuatum I83; SG670; Bcan4
115 non fehlt VD38
116 non in corde paterno consistens lucem cum eodem] in corde paterno consistens non cum eodem
lucem SG670
117 in fehlt V630
118 inaccessibile I83
119 credendum Bcan4
120 illa SG670
121 ulla luce] ullam lucem O93; N442
122 eodem Bcan4
123 et] et in Bcan4
124 am Rande lumen VD38
125 salamon SG670
biografia
Sant' Evaristo Pag. 11

126 super korr. aus per V630
127 dilexisse in] dilexisse korr. aus dilexisse in Bcan4
128 in fehlt VD38; SG670
129 specie VD38; SG670
130 delectari SG670
131 am Rande concupivit VD38
132 dilexit Bcan4
133 disiderans SG670
134 am Rande valde concupiscens VD38
135 proclamabat SG670
136 In huius] Cuius SG670
137 claritate SG670
138 am Rande timore VD38
139 perterriti prostratique in faciem korr. aus perterriti SG670
140 am Rande proiecti VD38
141 finem sibi vitae] sibi vitae finem korr. aua sibi vitae V630
142 sibi vitae] vit sibi SG670
143 am Rande dico VD38
144 demontrans I83
145 luce VD38; SG670
146 ambulat I83; Bcan4
147 ait fehlt I83; SG670; Bcan4
148 haec korr. aus hac V630
149 et cum aeterno aeterna esse dicitur, quomodo a vobis inaccessibili luce patris filius separatur?
fehlt VD38
150 vobis] vobis ab SG670
151 filius fehlt I83; SG670; Bcan4
152 dei SG670
biografia
Sant' Evaristo Pag. 12

153 credendus korr. aus credendum N442; credendum O93; I83; Bcan4
154 nostri O93; VD38; nostro korr. aus nostri N442; V630; nostrum I83; Bcan4; nostro] nostrum in
SG670
155 am Rande videre VD38
156 contineri Bcan4
157 cum SG670
158 vero, interlinear e SG670
159 am Rande presentari VD38
160 am Rande per obscuras et confusas similitudines VD38
161 figuras SG670
162 am Rande videbit VD38
163 hunc eundemque] hoc idemque VD38
164 testimonium VD38
165 subsequente V630; VD38; subsequenter SG670
166 posse] per se korr. aus perose SG670
167 am Rande omnimodo VD38
168 separare I83
169 non] non dixit korr. aus non SG670
170 accepimus I83
171 Quod Bcan4
172 habet testimonium dei in se, qui non credit filio, mendacem facit eum, quoniam non credit in
testimonio fehlt SG670
173 credit] credit in V63; credit korr. aus credit in N442
174 quia korr. aus qui V630; qui I83; Bcan4; quia VD38
175 deus fehlt SG670
176 suo fehlt N442; I83; VD38; SG670; Bcan4
177 est testimonium] testimonium est I83; VD38; Bcan4
178 quoniam fehlt I83; Bcan4; et SG670
biografia
Sant' Evaristo Pag. 13

179 eius] eius est SG670
180 vitam, qui non habet filium dei, non habet vitam korr. aus vitam O93
181 habebitis aeternam] aeternam habebitis I83; VD38; SG670; Bcan4
182 quia korr. aus qui O93
183 audi VD38
184 quas korr. aus qua O93
185 vitam Bcan4
186 Et I83
187 quia I83; VD38; SG670; Bcan4
188 sensu O93
189 scimus VD38
190 in fehlt SG670
191 Amen Data VIIII Kl. Aprilis Valente et Vetere vv. cc. conss. fehlt V630; N442
192 VIII Bcan4
193 valete VD38
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
0097-0105- SS Evaristus - Epistola supra quod Christus sit Caput et Sponsus Ecclesiae
O93, f. 8rb; N442, f. 25va; V630, f. 26ra; I83, f. 51 ra; VD38, f. 46vb; SG670, p. 76; Bcan4, f. 49r
CUIUS
1
SUPRA QUOD CHRISTUS SIT CA<I83, f. 51rb>PUT ET SPONSUS ECCLESIAE ET
SACERDOTES, QUI EIUS VICE LEGATIONE FUNGUNTUR, SIMILITER SINT ECCLESIIS SUIS, ET
QUALITER SACERDOTES <Bcan4, f. 49v> SUAS ECCLESIAS ET ECCLESIAE EORUM EOS
DEBEANT DILIGERE.
2
<N442, f. 25vb; VD38, f. 47ra>

Evaristus
3
urbis Romae episcopus omnibus per Aegyptum domino conglutinatis
4
fratribus in domino
salutem.
Unum
5
nos, fratres, sentire oportet et agere, ut, sicut legimus, in nobis unum cor et una
6
anima esse
probetur. Scimus namque, sicut
7
et
8
a
9
patribus accepimus, Christum esse
10
caput, cuius et membra
sumus. Ipse enim est
11
sponsus, et
12
ecclesia sponsa, cuius filii nos
13
sumus. Et ideo unum patrem
habemus deum in caelis.
Sacerdotes
14
vero vice Christi legatione funguntur
15
in ecclesia. Et sicut ei sua est coniuncta sponsa, id
est ecclesia, sic episcopis
16
iunguntur ecclesiae, unicuique pro portione sua
17
. Et sicut <V630, f. 26rb>
biografia
Sant' Evaristo Pag. 14

vir <SG670, p. 76b> non debet neglegere
18
uxorem suam, sed diligere et caste custodire
19
, sic
20

21

episcopus et
22
multotiens custodire et amare atque prudenter regere
23
debet ecclesiam suam
24
. Et
25

velut uxor, quae sub manu est viri, oboedire debet
26
viro suo eumque amare
27
et diligere, potius
28

etiam ecclesia
29
episcopo suo in omnibus oboedire eum<I83, f. 51va>que diligere
30
et amare ut
animam suam debet, quia illud fit carnaliter, istud spiritaliter. Et sicut <VD38, f. 47rb> vir non debet
adulterare uxorem suam, ita nec episcopus ecclesiam
31
suam, id est, ut illam dimittat, ad quam
sacratus est, absque inevitabili
32

33
necessitate aut
34
apostolica vel regulari mutatione, et alteri se
35

ambitus
36
causa coniungat. Ut
37
uxor viro suo reconciliet, et sicut uxori non licet dimittere virum
suum, ut
38
alteri se vivente eo matrimonio societ aut eum adulteret, licet fornicatus sit vir eius, sed
iuxta apostolum aut viro suo debet
39
reconciliari aut manere innupta, ita ecclesia
40
non licet
dimittere aut
41

42
ab eo
43
se
44
segregare
45
<SG670, p. 77a> episcopum suum, ut alterum vivente eo
accipiat, sed aut ipsum habeat aut innupta maneat, id est, ne alterum episcopum suo vivente
accipiat, ut fornicationis aut adulterii
46
crimen incurrat. Nam si adulterata fuerit, id est, si se alteri
47

episcopo iunxerit aut super se alterum episcopum adduxerit aut esse fecerit vel desideraverit, per
acerrimam
48
poenitentiam aut suo reconcilietur episcopo aut innupta permaneat. Unde
49
et dominus
in evangelio loquitur <I83, f. 51vb> dicens: Si quis viderit mulierem ad concupiscendum
50
, iam
moechatus est eam in corde suo. Episcopum
51
vero oportet opportune
52
<VD38, f. 47va> et
importune
53

54

55
atque sine intermissione ecclesiam suam docere eamque prudenter regere et amare,
ut a vitiis se abstineat et salutem consequi possit aeternam. Et illa cum tanta
56
reverentia eius
doctrinam debet suscipere eumque amare et diligere ut legatum
57
dei et praeconem veritatis, quia
testante
58
veritate: Quaecumque
59
ligaverit
60
super terram, erit ligatum <SG670, p. 77b> et <N442, f.
26ra> in caelo, et quaecumque
61
solverit
62
super terram, erit solutum et in caelis. Nimis
63
timenda est,
fratres, <O93, f. 8va> haec sententia, et praevidendum vobis, ne
64
offendatis eos, qui tantam a
domino habent potestatem. Et ideo potius oboediendi
65
, diligendi et summopere sunt venerandi,
non detrahendi
66
vel lacerandi aut eiciendi, sed portandi
67
et amandi ipso dicente domino: Qui vos
audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit. Ideo haec
68
vobis et omnibus fidelibus scribimus,
fratres, ut ab his vos caveatis et poste<I83, f. 52ra>ris vestris <V630, f. 26va> non malum, sed bonum
exemplum relinquatis, quoniam iniuria episcoporum ad Christum pertinet, cuius vice funguntur.
Audivimus
69
enim quosdam a vobis infamatos et dilaceratos
70
episcopos a civitatibus propriis
71

pulsos, quia
72
alibi
73
episcopi constitui non possunt nisi in civitatibus non minimis, et alios in eis ipsis
viventibus constitutos. <VD38, f. 47vb> Ideo haec vobis scribimus, ut sciatis hoc <Bcan4, f. 50r> fieri
non licere, sed proprios revocari et integerrime
74
<SG670, p. 78a> restitui debere, illos vero, qui
adulterina feditate
75
suas sponsas, quas et uxores eorum praefixo tenore
76
esse
77
intellegimus, tenent,
eici et
78
adulteros atque infames fieri eosque ab ecclesiasticis honoribus arceri
79
iubemus. Si autem
adversus eos
80
aliquam
81
querelam
82
habueritis, his peractis inquirendum erit et auctoritate huius
sanctae sedis terminandum
83
. Et
84
, ne omnia nunc singillatim
85

86
dicam
87
, omne
88
bonum, si ipsa per
se in vobis fuerit caritas, facere vos docebit, sicut econtrario eos, qui a salute alieni sunt, omne
malum facere odium docet. <I83, f. 52rb> Unde et vos, qui veri dei estis discipuli, abicite a cordibus
vestris ante omnia discordias et animorum dissensiones
89
, ex quibus omne opus malum procedit, et
benignitatem ac simplicitatem tota mente servate. Verumtamen scitote cuncti, quod
90
supra omnes
vos laboret
91
episcopus
92
, quia unusquisque
93
vestrum suum proprium
94
fert
95
laborem, ille vero
96

<SG670, p. 78b> et
97
suum et
98
singulorum. Et ideo, sicut ille pro vobis omnibus, ita et vos omnes
pro
99
eo summopere laborare debetis in tantum, ut, si etiam necesse fuerit, animas
100
vestras pro eo
ponatis, sicut et
101
ipse animam suam pro vobis, <VD38, f. 48ra> si necesse fuerit, ponere debet
102
ipso
dicente salvatore: Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Vos vero
103
oboedite eis et vigilate
biografia
Sant' Evaristo Pag. 15

pro eis, quia
104
ipsi pervigilant
105
, quasi rationem pro animabus vestris reddituri, ut cum gaudio hoc
faciant et
106
non gementes.
Non
107
est itaque a plebe aut vulgaribus hominibus arguendus
108
vel accusandus episcopus, licet sit
109

inordinatus
110

111
, quia pro meritis subditorum dis<I83, f. 52va>ponitur a deo vita rectorum
112
, exemplo
David peccanti
113
ad
114
comparationem principum
115
, qui ex me<N442, f. 26rb>rito plebis
praevaricantur. Sacerdotes enim exquirere debent peccata populorum, et sagaci
116
sollicitudine
unumquemque probare
117
iuxta
118
testimonium domini ad Hieremiam dicentis: Probatorem, inquit,
dedi
119
te populo meo <SG670, p. 79a> robustum, ut scias et probabis viam
120

121
eorum. Ideo ista
122

dico, quia insidiator
123
bona
124
saepissime solet convertere in malum <V630, f. 26vb> et in electis
ponit maculam. Unde
125
, si qui
126
sunt vituperatores
127
aut accusatores episcoporum vel reliquorum
128

sacerdotum, non oportet
129
eos a iudicibus ecclesiae audiri, antequam eorum discutiatur
130

aestimationis suspicio vel opinio
131
, qua
132
intentione, <VD38, f. 48rb> qua fide, qua temeritate
133
,
qua
134
vita, qua conscientia quove
135
merito, si pro deo aut pro vana gloria aut inimicitia vel odio aut
cupiditate ista sumpserint
136
necne
137
. Haec omnia fideliter sunt perscrutanda et diligenter
pertractanda. Nam sunt nonnulli, qui praepositos suos perverse repraehendunt, si vel parum ipsi
138

molesti
139
exstiterint. <I83, f. 52vb> Idcirco recto oculo primates ecclesiarum
140
utiliter
praevidendum
141

142
est, debent, ne quisquam eorum innocens vexetur aut scandalizetur
143

intendentes sententiae
144
domini, quae
145
ait: Si quis scan<SG670, p. 79b>dalizaverit unum de pusillis
istis, melius est illi, ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris, et
reliqua.
Deus
146
omnipotens, ut nos a praecipitante
147
sententiae prolatione
148
compesceret
149

150
, cum omnia
<O93, f. 8va> nuda et aperta sint oculis eius, mala tamen Sodomae noluit audita iudicare, priusquam
manifeste agnosceret, quae dicebantur, unde ipse
151
ait: Descendam
152
et videbo, utrum clamorem,
qui venit ad me, opere
153
compleverint, an non est ita, ut sciam. Deus omnipotens, cui nil
154
<Bcan4, f.
50v> absconditum est, sed omnia ei
155
manifesta sunt, etiam antequam fiant, non ob aliud haec et
alia multa, quae hic prolixitatem
156
vitantes non inseruimus, per se <VD38, f. 48va> inquirere
dignatus est, nisi ut nobis exemplum daret, ne praecipites
157
in discutiendis et iudicandis negotiis
essemus, et ne mala quorumquam
158

159
prius quisquam
160

161
praesumat
162
credere quam <I83, f. 53ra>
probare
163
. Cuius exemplo monemur, ne ad proferendam sententiam umquam <SG670, p. 80a>
praecipites simus, aut temere
164
indiligenterque indiscussa
165
quaeque quomodo
166

167
iudicemus
dicente veritatis voce: Nolite iudicare, ut
168
non iudicemini, in quo enim iudicio iudicaveritis,
iudicabimini, et reliqua. Nam mala audita nullum moveant
169
, nec
170
passim dicta absque certa
171

probatione quisquam
172
umquam credat, sed ante audita diligenter inquirat nec
173
praecipitando
174

quiddam
175

176
aliquis agat. Si enim dominus omnium
177
Sodomorum mala
178
, quorum clamor ad
caelum usque pervenerat, omnia sciens prius
179
credere nec iudicare voluit
180
quam ipse ea cum
fidelibus testibus diligenter investigans
181
, quae audierat et
182
opere veraciter cognosceret, multo
magis nos, humani et peccatores homines, quibus incognita
183
sunt occulta iudicia dei, haec
praecavere et nullum
184
ante veram iustamque
185
probationem iudicare aut dam<V630, f. 27ra>nare
debemus manifeste apostolo <I83, f. 53rb> dicente Paulo, qui ait: Tu
186
, quis es, qui iudicas alienum
servum? Suo enim <SG670, p. 80b> domino stabit aut <VD38, f. 48vb> cadit
187
. Unde et
188
per
189

prophetam David dominus loquitur dicens: Nolite exaltare in excelsum
190
cornu vestrum loquentes
in cervice veteri, quia neque ab oriente neque ab occidente neque a
191
solitudine
192
montium, sed
deus iudex hunc humiliabit et hunc exaltabit
193
, quia calix in manu domini ex
194
vino merato
195

196
ad
plenum
197
mixtus
198
et propinabit
199
ex eo, verumtamen feces
200
eius potabunt bibentes
201
omnes impii
biografia
Sant' Evaristo Pag. 16

terrae. Ego autem annuntiabo in sempiternum
202
, psallam deo Iacob. Et alibi idem ait
203
propheta: Ab
increpatione tua, deus
204
, consopitus
205
est
206
et currus et equus
207
. Tu terribilis es, et quis stabit
adversum te? Ex
208
tunc ira tua, de caelo auditum
209
fecisti iudicium, terra timens
210
et tacebit, cum
surrexit
211
ad iudicandum deus, ut salvos faciat
212
omnes mites
213

214
terrae. Et apostolus ait: Mihi
215

vindictam, ego retribuam. Et alibi idem
216
inquit apostolus: Sufficit unicuique <SG670, p. 81>
obiurgatio
217
, quae fit a plurimis, ita ut magis donetis et consolemini, ne forte abundantior
218
<I83, f.
53va> de
219
tristitia absorbeatur, qui
220
in angustia est. Propter quod obsecro vos, ut confirmetis in illo
caritatem. Et dominus in evangelio ait: Diliges
221
dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota
anima tua et ex omnibus viribus <VD38, f. 49ra> tuis et proximum tuum sicut teipsum. Dilectio enim
proximi malum non operatur. Propter quod iuxta
222
apostolum inexcusabilis es homo
223
omnis, qui
iudicas, in quo enim iudicas alterum, teipsum condemnas eadem enim
224
agens
225
, quae iudicas.
Scimus enim, quoniam iudicium
226
dei est secundum veritatem in eos, qui talia agunt. Existimas
227

228

autem
229
hoc, o homo omnis, qui iudicas eos, qui talia agunt, et facis ea, quia tu effugies iudicium
dei? An divitias bonitatis eius et patientiae et longanimitatis contemnis? Ignorans
230
, quoniam
benignitas dei ad poeni<N442, f. 26vb>tentiam te adducit, secundum duritiam
231
autem tuam et
impoenitens cor <SG670, p. 81b> thesaurizas
232
tibi iram in die irae
233
et revelationis
234
iusti iudicii
dei, qui reddet unicuique secundum opera eius: his quidem
235
secundum patientiam
236
boni
237
operis
gloriam et <I83, f. 53vb> hono<Bcan4, f. 51r>rem et incorruptionem quaerentibus vitam aeternam,
his autem, qui ex contentione et qui non acquiescunt veritati, credunt autem iniquitati, ira et
indignatio, tribulatio et angustia <O93, f. 9ra> in omnem animam hominis operantis malum, Iudaei
primum et Graeci, gloria autem et honor et pax omni operanti bonum. Et alibi idem apostolus ait:
Causati
238
enim sumus omnes sub peccato esse, sicut scriptum est: Quia non est <V630, f. 27rb>
iustus quisquam
239
, non
240
est intellegens, non est requirens deum, omnes de<VD38, f.
49rb>clinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est, qui faciat bonum, non est usque ad unum.
Sepulchrum patens est guttur eorum, linguis suis dolose agebant, venenum aspidum
241
sub labiis
eorum, quorum os maledictione et amaritudine plenum est, veloces pedes <SG670, p. 82a> eorum ad
effundendum sanguinem, contritio et infelicitas in viis eorum
242
, et
243
viam pacis non cognoverunt,
non est timor dei ante oculos eorum. Scimus autem
244

245
, quoniam, quaecumque lex loquitur his, qui
in lege sunt, <I83, f. 54ra> loquitur, ut omne os obstruatur
246
et subditus fiat omnis mundus deo,
quia ex operibus legis non iustificabitur omnis caro
247
coram illo, per legem enim cognitio peccati.
Nunc autem sine lege iustitia dei manifestata
248
est, testificata
249
a lege et prophetis
250
. Iustitia autem
dei per fidem Iesu Christi super omnes, qui credunt. Non enim
251
est distinctio. Omnes enim
peccaverunt et egent gloria
252
dei, iustificati gratis per gratiam
253
ipsius, per redemptionem, quae est
in Christo Iesu, quem proposuit deus propitiatorem per fidem in sanguine ipsius, ad ostensionem
iustitiae suae
254
, propter remissionem praecedentium delictorum
255
, in sustentatione
256
dei, ad
ostensionem iustitiae eius in hoc tempore, ut sit ipse iustus et iustificans eum, qui ex fide est Iesu
Christi. Item idem: Quis accusabit adversus
257
electos dei? Deus, qui iustificat. Quis
258
est, qui
condemnet? Christus Iesus, qui mortuus est, <VD38, f. 49va> <SG670, p. 82b> immo qui et
resurrexit, qui est ad dexteram dei, qui etiam interpellat pro nobis. Quis ergo nos separabit
259
a
caritate Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an
gladius? Sicut scriptum <I83, f. 54rb> est: Quia propter te mortificamur tota die, aestimati
260
sumus
261

ut ovis
262
occisionis, sed in his omnibus superamus propter eum, qui dilexit nos. Certus sum enim,
quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque <N442, f. 27ra> virtutes, neque
instantia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia
263

poterit nos separare a caritate dei, quae est
264
in Christo Iesu domino nostro. Debemus autem nos, ut
biografia
Sant' Evaristo Pag. 17

idem
265
ait apostolus, firmiores
266
imbecillitates
267
infirmorum sustinere et non nobis placere,
unusquisque
268
vestrum proximo suo placeat in bono ad aedificationem. Etenim Christus non sibi
placuit, sed sicut scriptum est: Improperia improperantium tibi ceciderunt super me.
Benedictus
269
deus et pater domini nostri Iesu Christi, pater <SG670, p. 83a> misericordiarum et
deus totius consolationis, qui consolatur nos
270
in omni
271
tribulatione
272
nostra, <V630, f. 27va> ut
possimus et ipsi consolari eos, qui in omni pressura
273
sunt, per exhortationem
274
, qua ex<I83, f.
54va>hortamur
275
ipsi
276
a deo, quoniam, sicut abundant passiones Christi in nobis, ita et per
Christum abundat
277
consolatio nostra
278
, sive
279
autem tribulamur <VD38, f. 49vb> pro vestra
exhortatione
280
et salute
281
, sive exhortamur pro vestra exhortatione, qua
282
operatur
283
in
tolerantiam
284
earundem passionum
285
, quas et nos patimur, et spes nostra firma est pro vobis
scientes, quoniam, sicut socii passionum estis, sic eritis et consolationis. Fidelis autem deus, qui non
patietur vos temptari super id, quod potestis, sed faciat
286
cum
287

288
temptatione etiam proventum
289
,
<Bcan4, f. 51v> ut possitis sustinere.
Propter quod, carissimi, sectamini semper
290
caritatem et aemulamini
291
meliora <SG670, p. 82b> et
spiritalia, et adiuvate vos invicem, ut deo semper in omnibus placere valeatis. Deus autem pacis sit
cum omnibus vobis. Amen.

Data Kal. Nov. Gallo et Bradua vv. cc
292
. conss.
EXPLICIT
293
.
O93, f. 9ra; N442, f. 27ra; V630, f. 27va, I83, f. 54va; VD38, f. 49vb; SG670, p. 83b; Bcan4, f. 51v
1 berschrift] EPISTOLA EVARISTI (EVARISTI korr. aus EVRARISTI SG670) PAPAE NE EPISCOPI
DE ALIIS AD ALIA LOCA TRANSMIGRENT (korr. aus TRANSMIGENT SG670) VEL ABSQUE
(ABSQUE korr. aus ASQUE SG670) AUCTORITATE APOSTOLICA DEGRADENTUR SIVE
DEPELLANTUR SG670
2 DILIGERE] DILIGERE DECRETA EVARISTI V630
3 am Rande IIII Bcan4
4 am Rande coniunctis VD38
5 am RandeUt sacerdos propriam ecclesiam non relinquat VD38
6 una anima] anima una SG670
7 sicut et a patribus accepimus, Christum] dominum iesum christum sicut et a patribus accepimus
SG670
8 et fehlt V630
9 a fehlt VD38
10 esse caput cuius et membra sumus fehlt SG670
biografia
Sant' Evaristo Pag. 18

11 est fehlt I83; Bcan4
12 et fehlt VD38
13 nos sumus] sumus nos I83
14 am Rande Ut sacerdos propriam ecclesiam non relinquat N442; O93 (Ut sacerd[os propriam
ecc]lesiam non relinqu[at])
15 am Rande impleant VD38
16 episcopi SG670
17 suae VD38
18 neglegere korr. aus neglege N442
19 custodire] custodire et amare VD38; SG670
20 sic episcopus et multotiens custodire fehlt Bcan4
21 sic episcopus et multotiens custodire et amare atque prudenter regere] ita et sacerdos I83; ita et
episcopus korr. aus ita episcopus SG670
22 et multotiens] diligere et caste VD38
23 regere] regere ita et sacerdos I83; Bcan4
24 suam fehlt V630; suam] suam episcopus diligere et caste custodire et amare atque prudenter
regere Bcan4
25 am Rande Item de eadem re evaristus in secunda epistola ita ait VD38
26 debet fehlt V630
27 diligere et amare] amare et diligere SG670
28 potius etiam korr. aus potius N442
29 cclesiam Bcan4
30 diligere et amare] amare et diligere Bcan4
31 ecclesia O93
32 am Rande quam vitare non posit VD38
33 inevitabili korr. aus invitabili I83
34 ab I83; Bcan4
35 se ambitus causa] se korr. aus se habitum SG670
36 am Rande cupiditatis VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 19

37 Ut uxor viro suo reconciliet fehlt VD38, dort aber als Rubrik am Rande Ut uxor viro suo
reconcilietur; am Rande Vivente suo episcopo altero episcopo non debere I83; Ut uxor viro suo
reconciliet fehlt SG670
38 aut I83
39 debet reconciliari] reconciliari debet V630
40 ecclesi VD38; SG670
41 ut Bcan4
42 aut a se segregare episcopum suum] episcopum suum aut ab eo se segregare VD38
43 eo] fehlt N442; ea SG670
44 se] fehlt V630; SG670; Bcan4
45 segregare korr. aus segrere O93
46 adulterii] altero O93; adulterii sui V630
47 alteri korr. aus altero V630; altero I83; Bcan4
48 am Rande gravissimam VD38
49 am Rande Quod episcopus sine intermissione praedicare et docere debeat VD38
50 concupiscentiam I83; SG670; Bcan4; concupiscendum] concupiscendum eam VD38
51 am Rande V Bcan4
52 am Rande necessario cum libenter audit VD38
53 am Rande quando populus non audit libenter VD38
54 inoportune VD38
55 importune atque sine intermissione korr. aus importune SG670
56 tota V630
57 am Rande missum VD38
58 attestante SG670
59 Quodcumque I83; VD38; SG670; Bcan4
60 ligaveris O93; alligaverit V630
61 quodcumque I83; VD38; SG670; Bcan4
62 solveris Bcan4
biografia
Sant' Evaristo Pag. 20

63 am Rande VI Bcan4
64 am Rande nec peccetis VD38
65 obodiendi SG670
66 detrahendi korr. aus detrahen O93
67 portandi et fehlt SG670
68 haec vobis et] et vobis SG670
69 am Rande VII Bcan4
70 delaceratos Bcan4
71 propriis pulsos] propulsos SG670
72 qui VD38
73 aliubi I83; alibi korr. aus aliubi Bcan4
74 am Rande plenissime VD38
75 am Rande turpitudine VD38
76 am Rande ordine VD38
77 ee O93
78 ut SG670
79 am Rande prohiberi VD38
80 interlinear eiectos SG670
81 aliquem Bcan4
82 am Rande aclamatione VD38
83 am Rande usque hic VD38
84 am Rande VIII Bcan4
85 am Rande separatim distincte VD38
86 singulatim SG670
87 dicamus SG670
88 am Rande Quod caritas omne bonum odium docet omne malum VD38
89 discensiones I83; dissensiones korr. aus disscensiones Bcan4
90 quia SG670
biografia
Sant' Evaristo Pag. 21

91 laborat korr. aus laboret SG670
92 episcopus] episcopus et korr. aus episcopus SG670
93 unusquisque vestrum suum korr. aus unusquisque Bcan4
94 proprium korr. aus proprium suum Bcan4
95 am Rande sustinet VD38
96 vero et korr. aus vero O93
97 et fehlt V630
98 et fehlt Bcan4
99 pro eo fehlt V630
100 animas vestras pro eo ponatis, sicut et ipse animam suam pro vobis, si necesse fuerit fehlt SG670
101 et fehlt VD38
102 debet] debeat animam suam SG670
103 ergo VD38
104 qui I83
105 pervigilant] pro vobis vigilant V630
106 et fehlt SG670
107 am Rande Quod non est accusandus a vulgo I83; Vor Non Rubrik Quod episcopus non est
accusandus a vulgo VIIII Bcan4
108 am Rande repraehendendus VD38
109 sit korr. aus is SG670
110 am Rande domino positus VD38
111 inordinatus korr. aus inordinatis Bcan4
112 doctorum SG670
113 peccantis I83; VD38; SG670; Bcan4
114 interlinear et SG670
115 principium VD38
116 am Rande prudenti VD38
117 probare fehlt VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 22

118 iusta Bcan4
119 dedi korr. aus dedit Bcan4
120 am Rande actionem eorum sationem VD38
121 vias I83
122 ista korr. aus iusta Bcan4
123 insidiator] insidiator se korr. aus insidiator SG670
124 bona fehlt I83; VD38; SG670; Bcan4
125 am Rande De accusatoribus episcoporum vel reliquorum sacerdotum N442; am Rande De
accusatoribus inquirendis I83; am Rande De causatoribus episcoporum sive sacerdotum VD38; Vor
Unde Rubrik De accusatoribus inquirendum X Bcan4
126 qui sunt]quis I83
127 vituperatores korr. aus vituperatos VD38
128 relicorum I83
129 optet VD38
130 discutiatur korr. aus discutiantur O93
131 opinio] opinio id est korr. aus opinio SG670
132 qua korr. aus quia V630
133 am Rande praesumptione VD38
134 qua vita fehlt SG670
135 quave korr. aus quae O93
136 praesumpserint korr. aus sumpserint SG670
137 am Rande aut non VD38
138 illis SG670
139 am Rande contrarii VD38
140 ecclesiaesiarum I83
141 praevidendum est] praevidere debent N442; praevideant I83
142 praevidendum est debent] praevideant SG670; Bcan4
143 scandalizet V630
biografia
Sant' Evaristo Pag. 23

144 sententi korr. aus scienti SG670
145 qui VD38
146 am Rande XI Bcan4
147 prcipitantis SG670
148 am Rande pronunciatione VD38
149 am Rande proibere VD38
150 compesceret korr. aus compesceret et SG670
151 ipse korr. aus ips SG670
152 Descendam korr. aus Discendam Bcan4
153 opere fehlt SG670
154 nihil V630; I83; VD38; SG670; Bcan4
155 ei fehlt VD38
156 am Rande longitudinem VD38
157 am Rande citati VD38
158 am Rande aliquorum VD38
159 quorundam V630; quoquam VD38
160 quis VD38
161 quisquam praesumat] praesumamus SG670
162 am Rande praeoccupet VD38
163 brobare O93
164 am Rande sine ratione praesumptione VD38
165 am Rande non inquisita VD38
166 am Rande aliquo modo
167 quomodo] quoquo modo VD38; SG670
168 ut korr. aus et V630
169 am Rande perturbent VD38
170 am Rande leviter VD38
171 certa korr. aus certe O93
biografia
Sant' Evaristo Pag. 24

172 quis VD38
173 ne O93; I83; VD38; SG670; Bcan4; nec korr. aus ne V630
174 am Rande repente et cum furoere agendo citius iudicando
175 interlinear aliquit VD38
176 quidem Bcan4
177 omnium] omnium cum SG670
178 mala quorum fehlt SG670
179 prius] prius nec SG670
180 noluit O93; N442; VD38
181 am Rande inquirens VD38
182 et fehlt SG670
183 incognita korr. aus cognita V630
184 nullam N442
185 iustaque korr. aus iustitiaque O93
186 Tu korr. aus Tu e I83
187 cadet V630; I83; VD38; SG670; Bcan4
188 et per korr. aus et N442
189 per prophetam David dominus] propheta David SG670
190 excelsu I83; Bcan4
191 am Rande a desero VD38
192 solitudinem VD38
193 exaltabitur O93
194 et Bcan4
195 interlinear purgato VD38
196 meraco SG670
197 plenum korr. aus plenus Bcan4
198 mixtum I83; SG670; Bcan4
199 am Rande potum dabit VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 25

200 faeces korr. aus faces V630; fes Bcan4
201 viventes I83; VD38; Bcan4
202 saeculum I83
203 ait propheta] propheta ait VD38
204 deus] deus iacob I83; VD38; SG670
205 am Rande compresssus et somno gravatus VD38
206 est korr. aus es V630
207 aequus O93; N442; I83
208 Ex tunc ira tua fehlt V630
209 autum O93; autem V630
210 tumens V630
211 surrexerit V630; VD38; SG670; Bcan4
212 faciet V630; VD38; faceret I83; Bcan4
213 am Rande mansuetos VD38
214 mitens I83
215 am Rande subauditur relinquitur VD38
216 idem inquit] inquit idem V630
217 am Rande increpatio VD38
218 abundatior de] habundantiori V630; habundantiore I83; abundantiori VD38; SG670;
abundantiore Bcan4
219 de fehlt VD38
220 qui korr. aus quia V630
221 Dilige SG670
222 iuxta korr. aus iusta O93
223 homo] o homo V630; VD38; SG670
224 enim fehlt V630
225 agis SG670; Bcan4
226 am Rande condempnatio VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 26

227 am Rande putas VD38
228 Existimantes I83
229 autem hoc korr. aus autem O93
230 Ignorans korr. aus Ignoras VD38; Ignoras Bcan4
231 duritiam autem] autem duritiam V630; Bcan4
232 thesaurizans I83
233 am Rande vindicte VD38
234 revelationis korr. aus revelationes Bcan4
235 quidem secundum] quidem qui secundum korr. aus qui secundum quidem V630; quidem qui
VD38; quidem qui secundum SG670
236 poenitentiam, interlinear vel patientiam V630
237 am Rande subaudiendum est vivunt VD38
238 am Rande manifestavimus VD38
239 quicquam VD38; quicquam, interlinear s SG670
240 non est korr. aus non V630
241 aspidum fehlt V630
242 eorum] eorum et V630
243 et viam pacis non cognoverunt fehlt SG670
244 autem fehlt SG670
245 autem quoniam korr. aus autem O93
246 am Rande claudatur VD38
247 am Rande homo VD38
248 manifesta Bcan4
249 am Rande a propheta confirmata VD38
250 propetis SG670
251 enim fehlt Bcan4
252 gloriam V630; I83
253 gratia VD38
biografia
Sant' Evaristo Pag. 27

254 suae propter remissionem praecedentium delictorum, in sustentatione dei, ad ostensionem
iustitiae fehlt I83
255 am Rande peccatorum VD38
256 sustentationem V630
257 adversos Bcan4
258 Quis korr. aus Qus O93
259 separavit I83
260 aestimati korr. aus aestimatus V630
261 sumus korr. aus su V630
262 oves V630; I83; VD38; SG670; Bcan4
263 aliqua SG670
264 est fehlt VD38
265 idem ait korr. aus idem V630
266 firmiores] firmiores et I83; Bcan4
267 am Rande debilitores VD38
268 unusquisque vestrum korr. aus unusquisque VD38
269 Benedictus korr. aus Benictus SG670
270 nos fehlt Bcan4
271 omne I83
272 consolatione V630
273 am Rande afflictiones VD38
274 interlinear consolationem VD38
275 am Rande consolamur VD38
276 ipsi a korr. aus ipsi V630
277 abundat consolatio nostra] abundant consolationes I83; SG670; Bcan4
278 nostra korr. aus vestra VD38
279 sive korr. aus si N442
280 exhortationem I83
biografia
Sant' Evaristo Pag. 28

281 salutem I83
282 quae korr. aus qua V630; que VD38; SG670
283 operantur Bcan4
284 tolerantia VD38; SG670
285 passionem V630; Bcan4
286 faciet korr. aus faciat V630; faciet N442; I83; SG670; Bcan4
287 cum korr. aus cor O93
288 cum temptatione korr. aus contemptatione V630
289 am Rande exitum sive adiutorium VD38
290 semper caritatem korr. aus caritatem semper SG670
291 am Rande sequimini VD38
292 cc] claris SG670
293 EXPLICIT fehlt V630; SG670
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Liber Pontificalis

Il Libro dei Papi o Liber Pontificalis una fonte importante per la storia del primo medioevo,
consiste in una serie di brevi voci biografiche sui Papi fino alla fine del IX secolo, che venne poi
continuata fino ad arrivare alla fine del XV secolo (papa Pio II 1464), sistemate in ordine cronologico.
Ogni voce consiste del numero di anni di governo (dal quale si possono dedurre le date di inizio e
fine pontificato), luogo di nascita, parentela, imperatori corrispondenti, campagne di costruzione (in
particolare delle chiese di Roma), ordinazioni, principali pronunciamenti, luogo di sepoltura, e
periodo trascorso dalla morte alla consacrazione del nuovo papa. Il processo di composizione dei
dati esclude un affidamento ingenuo al libro per ottenere informazioni storiche.
L'opera ha ricevuto un intenso scrutinio critico. Poich il Liber Pontificalis venne redatto da ufficiali
inferiori della corte papale, sono state setacciate le fonti degli autori alla ricerca di segni di
pregiudizio, soppressione e falsificazione. Ne sono state trovate, senza per che il materiale sia stato
invalidato come fonte storica per la biografia dei pontefici.
Le voci relative ai primi tre secoli sono in ogni caso utili come esempio di ci che si conosceva nel V
secolo delle origini della Chiesa di Roma.
Dal IV secolo in poi i compilatori sembrano muoversi su basi pi sicure, anche se sono ancora
presenti ovvie discrepanze ed errori. L'esame testuale suggerisce che ci furono due versioni iniziali,
biografia
Sant' Evaristo Pag. 29

precedenti al sacco di Roma del 546, dopo il quale il Liber Pontificalis rest intoccato. A partire
dall'inizio del VII secolo (all'incirca all'epoca del pontificato di Onorio I) le voci sono
contemporanee, aggiunte poco dopo la morte di ogni papa, e anche se riflettono gli orientamenti
dell'autore, sono quantomeno ragionevolmente accurate.
Il lavoro di molti compilatori ed autori, su un periodo di tempo cos lungo, ha complicato il processo
di creazione di edizioni usabili per lo studio. Louis Duchesne e Theodor Mommsen produssero delle
edizioni (quella di Mommsen incompleta) alla fine del XIX secolo. Traduzioni e ulteriori
commentari apparirono nel corso del XX secolo, ed erano dedicate alla scoperta dei livelli di storicit
delle voci.

Tomba di Pietro

La Tomba di Pietro ubicata a nelle Grotte vaticane, in corrispondenza dell'altare maggiore della
Basilica di San Pietro in Vaticano.

Storia

Anzitutto nessuna chiesa, a eccezione di quella romana, ha mai vantato il trofeo delle reliquie di
Pietro. certo quindi che la tomba di Pietro deve stare a Roma.
Riguardo alla sua ubicazione, sicuro pure che essa sub uno o due spostamenti nei primi due secoli
prima di tornare alla posizione originaria. L'interpretazione dei dati della tradizione non facile, e
dipende sia dall'ipotesi che ci sia stata un'unica o una duplice traslazione delle reliquie, sia dalla
questione relativa al periodo in cui la o le traslazioni si sarebbero verificate.
I dati che la tradizione cristiana ha espresso sulla tomba di Pietro presentano aspetti contrastanti:
Secondo il presbitero Gaio, la sepoltura di Pietro era "alla via del Vaticano o sulla via di Ostia".
Secondo altre testimonianze la tomba di Pietro era ad Catacumbas, cio presso le attuali catacombe
di san Sebastiano.
A testimonianza della seconda ipotesi si pu ascrivere:
la documentazione epigrafico-archeologica presso San Sebastiano;
la Depositio Martyrum
un epigramma di Papa Damaso.
Ricostruzione delle traslazioni
Nell'ipotesi pi semplice bisogna sostenere un'unica traslazione delle reliquie, quella effettuata ad
una data storica accreditata e che pu essere presa in considerazione in base a ragioni storiche, e far
biografia
Sant' Evaristo Pag. 30

risalire ad essa tutti i riferimenti ad eventuali traslazioni rinvenibili nelle prime fonti, anche se alcuni
di essi sembrano essere in contrasto riguardo alla data.
certo che la sepoltura di Pietro non poteva avvenire con grande pubblicit. Non ci sarebbe stata
alcuna difficolt ad ottenere il corpo di Pietro dopo il suo martirio, ed i cristiani sembra abbiano
seguito la consueta usanza di seppellirlo il pi vicino possibile alla scena delle loro sofferenze.
L'apostolo sarebbe stato sepolto quindi nel terreno appartenente a dei proprietari cristiani, lungo
una strada ben conosciuta che conduceva fuori dalla citt: la Via Cornelia. Ugualmente, San Paolo
sarebbe stato sepolto lungo la Via Ostiense. La tomba vera e propria sembra essere stata una cripta
sotterranea, raggiungibile dalla strada attraverso una scalinata, ed i corpi riposavano in un sarcofago
di pietra al centro di questa cripta.
Abbiamo prove certe dell'esistenza di queste tombe (trophea) in questi luoghi fin dal II secolo, nelle
parole del presbitero Caio Eusebio, Historia Ecclesiastica, II, 28.
La tomba di Pietro, cos come quella di Paolo, fu oggetto di pellegrinaggio durante le et delle
persecuzioni, e negli Atti di numerosi martiri stata ritrovata la testimonianza della loro cattura
mentre pregavano sulle tombe degli Apostoli.
Per due secoli le reliquie rimasero in queste tombe, sebbene fossero conosciute pubblicamente,
poich il rispetto tenuto dai Romani per ogni posto dove erano sepolti dei morti le preserv da
qualsiasi pericolo di sacrilegio.
Tuttavia, nell'anno 258 questo rispetto fu negato. Da quel momento i Cristiani vennero sottratti al
privilegio di cui avevano precedentemente goduto a causa dell'uso che ne avevano fatto per
esprimere la loro venerazione. Di conseguenza fu necessario spostare le sacre reliquie dei due grandi
Apostoli allo scopo di preservarli da possibili oltraggi. Esse furono spostate segretamente di notte e
nascoste nelle Catacombe di san Sebastiano, anche se probabilmente solo in pochi erano al corrente
del loro spostamento e la maggior parte dei cristiani romani credeva che essi riposassero ancora nelle
loro tombe originarie.
Pi tardi, quando la persecuzione divenne meno feroce, essi furono portati di nuovo rispettivamente
al Vaticano e alla Via Ostiense.
Costruzione della Basilica
Quando la Chiesa fu di nuovo in pace sotto Costantino, i cristiani poterono finalmente dotarsi di
edifici adeguati alla celebrazione del loro culto, ed i luoghi per tutto quel tempo santificati in quanto
avevano ospitato le reliquie degli Apostoli furono naturalmente tra i primi ad essere scelti come sede
delle grandi basiliche.
A San Paolo, dove la tomba era rimasta nelle sue condizioni originali di semplice cripta, non si
present alcuna difficolt, e l'altare maggiore fu eretto al di sopra della cripta. L'iscrizione, la cui data
risale a questo periodo, Paulo Apostolo Martyri, pu ancora essere vista al suo posto sotto l'altare.
A San Pietro, al contrario, la questione sarebbe stata pi complicata. Fino alla realizzazione degli
scavi archeologici si riteneva che Papa Anacleto, nel I secolo, avesse costruito una camera superiore o
memoria al di sopra della cripta. Questa camera superiore sarebbe diventata cara ai Romani durante
le persecuzioni, ed essi non avrebbero voluto che fosse distrutta. Allo scopo di conservarla sarebbe
biografia
Sant' Evaristo Pag. 31

stata data alla basilica una caratteristica singolare ed unica nell'abside sollevato e nella Cappella delle
Confessioni sottostante.
Secondo la tradizione, la prima Basilica di San Pietro in Vaticano (costruita dall'imperatore
Costantino nel IV secolo e consacrata da papa Silvestro I nel 326) fu realizzata sul Circo di Nerone in
modo che il punto esatto della tomba di Pietro coincidesse con l'altare maggiore (con un costoso
lavoro di scavi e adeguamento del terreno). E in tutte le fasi di arricchimento, ampliamento e
ricostruzione successive ne venne conservato l'orientamento.
La costruzione della Basilica sul colle Vaticano, coprendo una necropoli ancora in uso e con enormi
costi e tempi di realizzazione, doveva pertanto avere il pieno sostegno tanto di papa Silvestro I,
quanto dell'imperatore Costantino, oltre che di una tradizione sufficientemente solida e condivisa da
non lasciar considerare alternative.
Grazie alle certezze offerte dagli scavi archeologici, papa Pio XII, nel radiomessaggio natalizio a
chiusura dell'Anno Santo del 1950, pot con esultanza dichiarare al mondo: " stata veramente
trovata la tomba di San Pietro? A tale domanda la conclusione dei lavori e degli studi risponde con
un chiarissimo 's'. La tomba del Principe degli Apostoli stata ritrovata!".
L'archeologa ed epigrafista Margherita Guarducci prosegu i lavori di scavo e di studio dal 1957 al
1969, confermando l'identificazione della tomba e delle ossa nel 1965, decifrando i graffiti (fra cui
quello in greco indicante petros en, cio "Pietro qui") e polemizzando con i precedenti autori dello
scavo per i metodi e la frettolosit, polemiche che proseguono ancora oggi ad anni di distanza dalla
sua morte.
Le ossa di Pietro furono poi studiate dall'antropologo palermitano Mario Correnti e risultarono
appartenenti a un uomo di corporatura robusta, sul metro e sessantacinque, di et tra i 60 e 70 anni.
Nella nicchia erano state ritrovate ossa di ogni parte del sistema scheletrico, ma erano assenti quelle
relative ai piedi. Sulle ossa erano presenti frammenti di oro e di tessuto di porpora, fatto inusuale per
una sepoltura in una necropoli popolare. Il 26 giugno 1968 papa Paolo VI conferm, durante
un'udienza pubblica, l'identificazione delle ossa di Pietro, che dal giorno dopo sono nuovamente nel
loculo originario.
Scavi archeologici: storia e descrizione
Gli scavi per la ricerca della tomba di san Pietro apostolo si svolsero di nascosto per dieci anni, anche
durante la Seconda Guerra mondiale. Nessuno aveva mai scavato in quel luogo, sia per timore di
profanarlo, sia perch per la tradizione era quella l'unica certa sepoltura di san Pietro.
Con significativa continuit vi furono, infatti, edificati sopra tre altari: quello di Gregorio Magno
(590-604), quello di Callisto II (1123) e l'attuale che risale a Clemente VIII (1594).
Questi scavi della campagna 1939 - 1949 hanno fatto venire alla luce un'intera necropoli, un
sepolcreto romano sorto sul colle Vaticano, nel luogo in cui san Pietro sub il martirio "insieme a un
gran numero di eletti" e fu sepolto: il Circo di Caligola e Nerone, segnato al centro dall'obelisco
egiziano che fu poi spostato al centro di Piazza San Pietro.
Gli scavi della Fabbrica di San Pietro, cominciati nel 1939 per ordine di papa Pio XII, portarono alla
scoperta di una necropoli utilizzata da cristiani e non cristiani fino all'inizio del IV secolo e situata a
biografia
Sant' Evaristo Pag. 32

lato del Circo di Caligola e di Nerone. Eusebio di Cesarea attesta la presenza dei "trofei" dei fondatori
della chiesa di Roma (Pietro e Paolo). Altre testimonianze indirette a favore dell'uso anche cristiano
della necropoli vengono da fonti romane (come nel caso di Tacito e Gaio).
Nella necropoli emersa dagli scavi sotto la Basilica di San Pietro fu rinvenuta una piccola nicchia
contenente alcune ossa con la particolare caratteristica di avere il muro esterno coperto da graffiti
cristiani, in cui figurano con grande frequenza i nomi di Cristo, Maria e san Pietro. Attorno alla
nicchia era stata costruita una piccola mensa con due colonnine in marmo, che mostra segni di
integrazioni e manutenzione successive. Costantino aveva fatto racchiudere il tutto entro tre pareti
in marmo paonazzetto alternato a liste di porfido, per poi farvi costruire sopra la prima Basilica.
Intorno alla sepoltura di san Pietro avvenuta nella nuda terra erano, infatti, sorti sepolcri romani,
in muratura, contenenti urne cinerarie e sarcofagi e decorate con dipinti e stucchi.
All'estremit orientale della necropoli si trova un'area (4 x 8 m.), il cosiddetto Campo P, posto
esattamente al di sotto dell'altare maggiore dell'attuale Basilica di San Pietro. Questa piazzola,
pavimentata a mosaico, delimitata sul lato occidentale da un muro, noto come Muro Rosso per il
colore del suo intonaco. Al centro di questo si trova un monumento ad edicola formato da due
nicchie sovrapposte divise da una lastra in travertino sostenuta da due colonnine: il cosiddetto
Trofeo di Gaio, che segna il sito delloriginaria Tomba di Pietro. Al di sotto dell'edicola una nicchia,
rinvenuta vuota, probabilmente ospit in un primo tempo le ossa dell'Apostolo: qui Costantino
eresse nel VI secolo un'edicola che corrisponde all'attuale Altare della confessione.
A delimitare sulla destra la piazzola un muro, al cui interno fu ricavato un loculo nel quale furono
rinvenute ossa umane e i resti di un panno di porpora intessuto di fili d'oro. Si ritiene che i resti di
san Pietro furono qui deposti in epoca costantiniana. Sul muro rosso ad esso adiacente un graffito,
risalente al 160, con un'iscrizione in greco, ricorda:
(EL)
PETROS ENI
(IT)
Pietro qui
Se al centro della cupola di Michelangelo si appendesse un filo a piombo, questo andrebbe a cadere
esattamente su quella modesta scatola di plexiglas, confermando una tradizione di duemila anni di
arte e fede. Si capir allora meglio il significato della Confessione di Pietro, quella nicchia da cui
risplende a mosaico l'icona bizantina di Cristo, visibile anche dalla balaustra di San Pietro, che arde
delle sue novantanove lampade votive. Sotto l'icona, la preziosa cassetta non contiene le ossa di
Pietro (che si trovano pi in basso) bens i pallii (stole con croci) che il Papa conferisce ai neo-eletti
vescovi metropoliti per segnare il loro legame con Pietro.

Fonte cathopedia.org

Anda mungkin juga menyukai