Anda di halaman 1dari 65

BIENAL DE CERVEIRA | 2011

5
LlHLCO CLHAL
general adninistration
COOHLLNAO LO CA
1LOCO
catalogue coordination
CLHALOHLc
curators
COllccHlO HOlLNACLl
tribute curator
LLclCN CHllCO
grapnic design
NDICE CONTENTS
JOcL lANLLL VAZ CAHFlN1LlHA
augusto canedolnenrique silva
conissao de nonra
comm|tee oj nonor
nonenagen
tr|oute
curadorias
curotors
exposies en cerveira
exn|o|t|ons |n cerve|ro
galeria publica para as artes digi
tais
puo||c go||ery jor o|g|to| orts
teses de!endidas perante
a universidade portuguesa
tneses presenteo ot
tne portuguese un|vers|ty
exposies
exn|o|t|ons
bolsa de viagen nenrique silva
trove|||ng oworo nenr|que s||vo
actividades
oct|v|t|es
artistas participantes
port|c|pont ort|sts
agradecinentos
ocknow|eogments
organizaaol patrocniosl apoios
orgon|zot|on/ sponsors/ supports
005 258
011 366
230
007 349
025 368
239
010 362
089 368
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
7
LlHLCO CLHAL
general adninistration
COOHLLNAO LO CA
1LOCO
catalogue coordination
CLHALOHLc
curators
COllccHlO HOlLNACLl
tribute curator
LLclCN CHllCO
grapnic design
JOS MANUEL VAZ CARPINTEIRA 001/
AUGUSTO CANEDO 001/COMISSO DE HON-
RA COMMITEE OF HONOR 001/HOMENAGEM
TRIBUTE 001/CURADORIAS CURATORS 001/
EXPOSIES EM CERVEIRA EXHIBITIONS IN
CERVEIRA 001/GALERIA PBLICA PARA AS
ARTES DIGITAIS PUBLIC GALLERY FOR DIGI-
TAL ARTS 001/TESES DEFENDIDAS PERANTE
A UNIVERSIDADE PORTUGUESA THESES PRE-
SENTED AT THE PORTUGUESE UNIVERSITY
001/EXPOSIES EXHIBITIONS 001/BOLSA DE
VIAGEM HENRIQUE SILVA TRAVELLING AWARD
HENRIQUE SILVA 001/ACTIVIDADES ACTIVI-
TIES 001/ARTISTASPARTICIPANTES PAR-
TICIPANT ARTISTS 001/AGRADECIMENTOSAC
KNOWLEDGMENTS 001/ORGANIZAO PA-
TROCNIOS APOIOS ORGANIZATION SPONSORS
SUPPORTS 001
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
9
LlHLCO CLHAL
general adninistration
COOHLLNAO LO CA
1LOCO
catalogue coordination
CLHALOHLc
curators
COllccHlO HOlLNACLl
tribute curator
LLclCN CHllCO
grapnic design
JOS MANUEL VAZ CARPINTEIRA 001/
AUGUSTO CANEDO 001/COMISSO DE HONRA
COMMITEE OF HONOR 001/HOMENAGEM
TRIBUTE 001/CURADORIAS CURATORS 001/
EXPOSIES EM CERVEIRA EXHIBITIONS IN
CERVEIRA 001/GALERIA PBLICA PARA AS
ARTES DIGITAIS PUBLIC GALLERY FOR DIGITAL
ARTS 001/TESES DEFENDIDAS PERANTE A
UNIVERSIDADE PORTUGUESA THESES PRESENT-
ED AT THE PORTUGUESE UNIVERSITY 001/
EXPOSIES EXHIBITIONS 001/BOLSA DE
VIAGEM HENRIQUE SILVA TRAVELLING AWARD
HENRIQUE SILVA 001/ACTIVIDADES ACTIVITIES
001/ARTISTASPARTICIPANTES PARTICIPANT
ARTISTS 001/AGRADECIMENTOS ACKNOWLEDG-
MENTS 001/ORGANIZAOPATROCNIOS
APOIOS ORGANIZATIONSPONSORSSUPPORTS 001
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
11
Jos Manuel
Vaz Carpinteira
A +6 Hienal de Cerveira corresponde a una renovaao en curso de un
pro|ecto de sucesso, cu|o contributo para o panorana das artes plsti
cas na Hegiao do Norte e no Fas nos nais de trinta anos da sua existn
cia e reconnecido de !orna unnine.
Lsta renovaao iniciouse conuna parceria institucional alargada que
possibilitou a recente constituiao da lundaao Hienal de Cerveira, ins
trunento !undanental consolidaao deste pro|ecto cultural e criativo.
luito antes de a criatividade se ter trans!ornado nuna ouzzworo
das novas tendncias do planeanento urbano, a arte e a cultura consti
turan apostas estrategicas de Vila Nova de Cerveira, que, neste parti
cular, !oi pioneira enFortugal, contribuindo para dar !orna a una identi
dade prpria, cono conceito de Vila das Artes.
1al estrategia, concedeu a Vila Nova de Cerveira una notoriedade
que, enternos culturais a trans!orna, assin, enpalco de unprocesso
que se encontra en crescente integraao e cooperaao con a Caliza e
conos aglonerados urbanos do Forto, Hraga e Vigo.
lndo ao encontro desta realidade, a +6 Hienal de Cerveira, alen de
Vila Nova de Cerveira, vai estar presente nas Cidades do Forto e Vigo,
proporcionando una naior abrangncia geogr!ica e re!orando os la
os culturais da LuroHegiao CalizaNorte de Fortugal.
A longevidade da Hienal de Cerveira, enquanto evento dirigido pro
noao da arte contenpornea e una excepao, no nosso pas nas tan
ben no plano internacional, nao navendo nuitos exenplos de tal perse
verana e deterninaao nesta rea. Assinalar tal !acto, verdadeiranente
notvel e que abona a !avor de todos aqueles que, con o seu es!oro e
enpenno pessoal, contriburan para a realizaao das +_ edies que a
Hienal de Cerveira conta ate no|e, e algo que nao nos cansanos de re
!erir e enaltecer. Na inpossibilidade de aqui re!erir todos, nao podenos
deixar de destacar os seus directores, designadanente Jaine lsidoro,
Jose Hodrigues, Henrique cilva e Augusto Canedo.
L, entorno da pronoao das redes de colaboraao e da internacionali
zaao, que gira a presente ediao, tendo, contudo, por base a salvaguarda
da narca Hienal de Cerveira e de tudo o que ela representa enquanto capi
tal precioso que cunpre preservar e colocar ao servio do desenvolvinen
to do Cluster das lndustrias Criativas do Norte de Fortugal.
las, tanben, a +6 Hienal de Cerveira, a prineira organizada pela
lundaao Hienal de Cerveira, decidiu prestar nonenagen ao Lscultor
Jose Hodrigues, !igura incontornvel da arte contenpornea en Fortu
gal e unanigo de Vila Nova de Cerveira.
Lsta nonenagene una !orna de agradecer seu talento, bencono a
expressao da nonra que sentinos por ter escolnido Vila Nova de Cervei
ra para viver e trabalnar.
linalnente, restanos agradecer a todas as pessoas e instituies
que, de algun nodo, possibilitaran a realizaao da +6 Hienal de Cer
veira, esperando que, una vez nais, este es!oro colectivo se|a coroado
cono xito que, o trabalno e o enpenno de todos, senduvida nerecen.
O presidente do conselno de adninistraao
da !undaao bienal de cerveira,
JOcL lANLLL VAZ CAHFlN1LlHA
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
13
Augusto
Canedo
AHienal de Cerveira, aconteceu nistoricanente no tenpo e no lugar cer
to: enVila Nova de Cerveira, +gy8.
Nao s porque era o nonento enque o Fas estava carente de opor
tunidades e de iniciativas, que correspondessen disponibilidade e s
expectativas de tantos artistas e intelectuais, nas porque pronetia a
descentralizaao da cultura, dos centros urbanos de Forto e Lisboa.
Nao !oi una tare!a !cil. Lundia para o outro, a pacata vila trans!ron
teiria do Norte do Fas, e invadida sazonalnente de dois en dois anos,
por gente do nundo da arte, con atitudes e nani!estaes publicas de
arte, que pareciancnocar cona pacatez do lugar. las, !oi essa nesna
gente e o lugar, que incorporou esse esprito e a acolneu ao longo de _
decadas | passadas. ce no|e, a sua existncia constitui una nais valia,
reconnecida por todos, tal se deve ao es!oro exenplar de seu causador,
o Fintor Jaine lsidoro, ao apoio do lunicpio e de todos os que se torna
rancunplices deste evento.
Lesde o incio, a Hienal de Cerveira caracterizouse por trazer a For
tugal nuitos prestigiados artistas de outras nacionalidades, por revelar
inuneros |ovens artistas e sobretudo, por poder contar con o apoio e a
presena assdua dos nais signi!icativos artistas portugueses. Cervei
ra, !oi senpre un lugar que acolneu a conunidade de artistas que par
ticipavan nas Hienais, nuitos deles, os Fer!orners que deixaran una
narca incontornvel nistria da Hienal.
Lesde a ninna cnegada Hienal de Cerveira, en +g8z, cono artis
ta, passei a ser una assdua presena enCerveira e na sua Hienal. cur
preendeune a !orna generosa cono eran aqui recebidos todos os ar
tistas, inclusive os nais |ovens pouco connecidos Cerveira !oi o lugar
eleito para viver, por nuitos artistas que a se !ixaran e por nuitos ou
tros que nunca deixarande aqui residir tenporarianente, usu!ruindo da
Casa do Artista e dos seus Ateliers, Worksnops, etc. loi !undanental o
contributo da Associaao Fro|ecto, dirigida pelo Fintor Henrique cilva.
Lsta proxinidade con anigos que tinnan responsabilidades na per
nanente construao das Hienais e na dinanizaao cultural no Norte de
Fortugal, levou a que ne tivessendado a oportunidade de dar continui
dade ao trabalno que tinnan desenvolvido ate entao A eles, Associa
ao Fro|ecto, Henrique cilva, Jaine lsidoro e ao Fresidente Jose Carpin
teira, agradeo a con!iana que ennindepositaran.
loi un privilegio poder aconpannar a Hienal na passagen para este
novo perodo da sua nistria, o da lundaao Hienal de Cerveira. Assin,
depois das di!iculdades !inanceiras veri!icadas na organizaao da XV
Hienal, esperase que este ano, quer pelas condies nunca antes obti
das, pelo enpenno e conpetncia de todos os intervenientes na organi
zaao e na realizaao de todas as Actividades progranadas, quer pela
quali!icada decisao dos Juris, quer ainda pela qualidade de todos os ar
tistas representados e dos curadores, esta venna a ser una grande Hie
nal de Cerveira.
For !in, una palavra de apreo ao artista nonenageado o Lscultor
Jose Hodrigues: tanbensenele, Cerveira nao seria igual
Lirector Artstico,
ALCLc1O CANLLO
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
15
CASTELEIRA/
MOURO & SILVA/
BRITTO JINORIO/
EGREJA & REIS/
FARKAS/LAMBERT
PROJECTOS
CURATORIAIS
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
17
Carlos Casteleira nasceu enFortugal. Hesidente enlrana desde +g6_
e enAixenFrovence desde +g86.
Lntre +g8c e +g86 dedicase ao estudo da ptica e conea a prati
car !otogra!ia.
Ln +ggc+ggz, Colabora con un colectivo de !otgra!os de Aixen
Frovence na realizaao de vrios pro|ectos: Lntre nytnologie et prati
que , durante _ anos na ilna da Heuniao, Hurquina laso nistoires en ter
res a!ricaines , Les derniers pcneurs de Cannes e Hastides et Jardins.
Lntre +ggz e +gg_, dedicase a un pro|eto sobre a inigraao portu
guesa e publica o livro cer e Lstar (Creapnis}.
Lnseguida inicia unpro|ecto !otogr!ico enCabo Verde, no Hrasil e
enloanbique.
Ln zcc_, organiza con a associaao ldentites Nouvelles o pro|ec
to: Fernanbuco! arte contenpornea l cultura popular ! o!erecendo un
olnar sobre a criaao artstica contenpornea no Heci!e (Hrasil}.
Lesde zcc6, ven construindo, con vrias parcerias, una rede de
artistas residentes enlrana, Hrasil e Fortugal, pro|ecto que tencono
ob|ectivo dinanizar trocas e intercnbios entre a lrana e estes pa
ses assin cono divulgar in!ornaes sobre as preocupaes artsti
cas contenporneas.
Carlos
Casteleira
forum cultural
Lnzcc8, realiza o docunentrio lenrias lus!onas dando conti
nuidade ao pro|ecto cer e Lstar e produao de pro|etos !otogr!icos
cona re!lexao sobre o nonene o seu neio anbiente.
Ln zccg zc+c elabora con a associaao ceconde Nature en Aix en
Frovence o pro|ecto 1erraz: territoires et identites dans les nondes con
tenporains vus sous langle de la creation artistique, laureado do Frogra
na de cooperaao europeu conpases teros (Hrasil} Cultura zccy zc+_.
Lecciona !otogra!ia (tecnica e pro|ectos} desde +gg6 na Lscola cupe
rior de Arte dAixenFrovence.
www.identitesnouvelles.com
Lcuneno
Nao sou curador!
Cono !otgra!o, interesseine pelas questes ligadas identidade cul
tural. lsso levoune a re!lectir sobre os contextos de produao da acti
vidade nunana e artstica. loi assinque desde zcc_, aps unprineiro
contacto con !rica, tenno vindo a organizar intercnbios entre artis
tas da Luropa e do Hrasil.
Lsta aventura pernitiune interagir con atores e artistas do Heci!e,
capital Lstado de Fernanbuco no Nordeste, c. Faulo e Hraslia no Hrasil,
lundao e Coinbra enFortugal e AixenFrovence enlrana, onde resi
do e lecciono na Lscola de Arte.
Aos poucos e conninna !ornaao acadenica, !ui percebendo a ninna
atracao pelo trabalno de artistas ligados natureza e ao neio anbiente.
As propostas que seguen sao consequncias desses interessantes
encontros.
Nascido en Fortugal, vivo en lrana, n nais de z_ anos, tenno ra
zes no Feso, pequena aldeia natal dos neus pais, situada entre o lundao
e a Covilna, na Heira Haixa.
A conplenentaridade entre o nonene a natureza nuito cedo se tor
nou una evidncia, graas s caninnadas e!ectuadas, quando aconpa
nnava o neu av naterno sua norta !aniliar, localizada no neio de una
!loresta cnanada Fas das laravilnas. Fas este, que era o paradigna
da boa relaao entre os nonens e a nae natureza.
Localizadas a una curta distncia geogr!ica entre si, estas duas ci
dades desenvolveran no passado relaes di!erentes con a Cova da
Heira en que estao inseridas e apresentan una grande disparidade no
que concerne s tradies e ocupaes laborais.
Lna delas, nais virada para a nontanna, desenvolveu no seculo XVlll
una industria txtil graas energia nidroelectrica, logo conuna cultura
e nentalidadevincadanente operria, portanto conuna atitude poltica e
reivindicativa nuito evoluda para a regiao. Conungrande pendor urbano.
A outra, de !rente para o vale, criou nais vnculos cona agricultura e
a pecuria, logo conunpendor nais rural, portanto nenos reivindicati
va e nais subnissa.
O equilbrio entre os ecossistenas naturais ou arti!iciais e as socie
dades est dependente da geogra!ia, do clina, do nabitat, nas tanben
da cultura, do donnio das tecnicas, do acesso tecnologia, da econo
nia e da poltica...
O nonen adaptase natureza, organizaa e constri paisagens, ex
ploraa e inspirase nela.
A natureza !ornece ao Honen recursos necessrios para a sua so
brevivncia e in!luencia o desenvolvinento de culturas di!erentes ne
dida da evoluao do connecinento.
OS ARTISTAS RODRIGO BRAGA,
VICTORIA KLOTZ, PAULO MEIRA,
RUI MONTEIRO, LAETITIA
MORAIS, RIK SAMAKH
PROCURAM, DE UMA FORMA
OU OUTRA, A SUA INSPIRAO
NESSE DILOGO.
Lcuneno
Nao sou curador!
Cono !otgra!o, interesseine pelas questes ligadas identidade cultural. lsso
levoune a re!lectir sobre os contextos de produao da actividade nunana e
artstica. loi assinque desde zcc_, aps unprineiro contacto con!rica, tenno
vindo a organizar intercnbios entre artistas da Luropa e do Hrasil.
Lsta aventura pernitiune interagir conatores e artistas do Heci!e, capital Lstado
de Fernanbuco no Nordeste, c. Faulo e Hraslia no Hrasil, lundao e Coinbra en
Fortugal e AixenFrovence enlrana, onde resido e lecciono na Lscola de Arte.
Aos poucos e conninna !ornaao acadenica, !ui percebendo a ninna atracao
pelo trabalno de artistas ligados natureza e ao neio anbiente.
As propostas que seguensao consequncias desses interessantes encontros.
Nascido enFortugal, vivo enlrana, n nais de z_ anos, tenno razes no Feso,
pequena aldeia natal dos neus pais, situada entre o lundao e a Covilna, na Heira
Haixa.
Aconplenentaridade entre o nonene a natureza nuito cedo se tornou una
evidncia, graas s caninnadas e!ectuadas, quando aconpannava o neu av
naterno sua norta !aniliar, localizada no neio de una !loresta cnanada Fas das
laravilnas. Fas este, que era o paradigna da boa relaao entre os nonens e a nae
natureza.
Localizadas a una curta distncia geogr!ica entre si, estas duas cidades
desenvolveranno passado relaes di!erentes cona Cova da Heira enque estao
inseridas e apresentanuna grande disparidade no que concerne s tradies e
ocupaes laborais.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
19
Na ultina decada, as pesquisas criativas cona !otogra!ia e o vdeo ocu
paran un espao !undanental na produao artstica de Hodrigo Hraga,
sobretudo no que diz respeito s interseces congeneros cono a per
!ornance e a Land Art, por exenplo. Os trabalnos de pre e psprodu
ao sao engeral nais inportantes que o acto !otogr!ico ensi, gerando
inagens de carcter !antstico e conanplas re!erncias pessoais. lnte
ressalne perceber cono o contacto cono outro neta!orizado atraves
da reuniao e sobreposiao de partes de seres diversos, se|ananinais ou
vegetais actua sobre a con!iguraao da prpria existncia, da identida
de. A autorepresentaao enassociaao !sica e sinblica a elenentos
naturais e conunentre as suas inagens, despertando discursos desde
a biologia psicologia. He!lexes sobre a norte con parte do ciclo ine
rente prpria vida sao tao inerentes aos seus trabalnos quanto !erti
lidade cono pulsao geradora.
Lnquanto artista nao consegue dissociar a sua produao de si pr
prio. Certo teor autobiogr!ico das suas inagens presente ate nes
no entrabalnos nos quais seu corpo nao !igura cono ob|ecto da cena
nao e algo propositado. Foren, o uso de ununiverso nais pessoal acaba
sendo inevitvel, una vez que seu trabalno de criaao se tennostrado,
para ele, uncanpo con!ortvel de relacionanento conseu entorno. He
processa unpouco do seu passado, que se sona a inpresses e sensa
es sobre o nundo con o qual interage no|e, devolvendo inagens que
sao, engrande nedida, unalento pessoal.
cua produao nais recente segue en busca de un enriquecinento
de questes provavelnente nais voltadas ao existencial, denotadas so
bretudo atraves do !luxo estabelecido a partir da sua acao sobre alguns
elenentos naturais, gerando una relaao de troca !sica e principalnen
te sinblica con partes de vegetais e aninais ou nesno a paisagen.
Lsses trabalnos, dentre outras interpretaes possveis, acaban por
ressaltar nossa condiao de organisno enseu inesgotvel ciclo de vida
e norte, e suas inplicaes.
Cono escreve o curador belga Jan Lewilde no catlogo da exposiao
lore lorce 1nan Necessary zc+c, lantasia de Conpensaao zccz
se tornaria una obracnave. O prprio artista concorda !rancanente que
essa e una obra que ele !oi conpelido a !azer a partir de experincias
traunticas do passado. Lepois de un processo excessivanente lon
go, que exigiu a a|uda de nuitas pessoas, ele obteve una serie de vinte
!otos extrenanente realistas de una cirurgia en que a cabea (virtual}
de un nonen e !undida con partes de un agressivo Hottweiler norto.
1 | Comunho } zcc6 } __ x yg cn!otogra!ia |ato de tinta sobre
Lltra cnootn line Art Faper Lpson
RODRIGO BRAGA
(BrasiI, 1g6}
www.rodrigobraga.com.br
Lna delas, nais virada para a nontanna, desenvolveu no seculo XVlll una industria
txtil graas energia nidroelectrica, logo conuna cultura e nentalidade
vincadanente operria, portanto conuna atitude poltica e reivindicativa nuito
evoluda para a regiao. Conungrande pendor urbano.
Aoutra, de !rente para o vale, criou nais vnculos cona agricultura e a pecuria, logo
conunpendor nais rural, portanto nenos reivindicativa e nais subnissa.
Oequilbrio entre os ecossistenas naturais ou arti!iciais e as sociedades est
dependente da geogra!ia, do clina, do nabitat, nas tanbenda cultura, do donnio
das tecnicas, do acesso tecnologia, da econonia e da poltica...
Ononenadaptase natureza, organizaa e constri paisagens, exploraa e inspira
se nela.
Anatureza !ornece ao Honenrecursos necessrios para a sua sobrevivncia
e in!luencia o desenvolvinento de culturas di!erentes nedida da evoluao do
connecinento.
Questionar a nossa relaao cona natureza e o neio anbiente, nunnonento en
que o velno equilbrio entre nundos rurais e urbanos, entre o Norte e o cul, est
pro!undanente abalado, !oi o !io que orientou e notivou a escolna das obras e dos
artistas que nos levana neditar sobre novos equilbrios (corpo e nente, vida e
nateria, aninal e nunano, natural e arti!icial, }.
cer que a evoluao e orientada por !ennenos de cooperaao, interacao e
dependncia nutua entre organisnos vivos? `
ideia darwinista de conpetiao e selecao natural pela sobrevivncia dos nais
!ortes, nuitos pre!eren, no|e, a ideia de una dinnica sinbitica positiva enque
cada undeve encontrar o seu espao.
AArte senpre explorou a relaao ntina e vital entre o nonene a natureza,
das gravuras do Faleoltico s pinturas e arquitectura, do Henascinento, da
per!ornance ao Land Art, apoderandose, napeando o real e sublinando a natureza.
Ho|e, a Arte e inspirada pela cooperaao entre as cincias da vida, o natural, o
arti!icial e a tecnologia.
For outro lado, o nundo enredes pernitenos una conunicaao instantnea
entre o local e o global, possibilitando novas experincias rurais e urbanas que nos
interessanparticularnente.
1
Os artistas Rodrigo Braga, Victoria KIotz, PauIo Meira, Rui Monteiro, Laetitia
Morais, rik Samakh procuram, de uma forma ou outra, a sua inspirao nesse
diIogo.
Na ultina decada, as pesquisas criativas cona !otogra!ia e o vdeo ocuparanun
espao !undanental na produao artstica de Hodrigo Hraga, sobretudo no que
diz respeito s interseces congeneros cono a per!ornance e a Land Art, por
exenplo. Os trabalnos de pre e psproduao sao engeral nais inportantes que
o acto !otogr!ico ensi, gerando inagens de carcter !antstico e conanplas
re!erncias pessoais. lnteressalne perceber cono o contacto cono outro
neta!orizado atraves da reuniao e sobreposiao de partes de seres diversos,
se|ananinais ou vegetais actua sobre a con!iguraao da prpria existncia, da
identidade. A autorepresentaao enassociaao !sica e sinblica a elenentos
naturais e conunentre as suas inagens, despertando discursos desde a biologia
psicologia. He!lexes sobre a norte conparte do ciclo inerente prpria vida
sao tao inerentes aos seus trabalnos quanto !ertilidade cono pulsao geradora.
Lnquanto artista nao consegue dissociar a sua produao de si prprio. Certo
teor autobiogr!ico das suas inagens presente ate nesno entrabalnos nos
quais seu corpo nao !igura cono ob|ecto da cena nao e algo propositado.
Foren, o uso de ununiverso nais pessoal acaba sendo inevitvel, una vez que
seu trabalno de criaao se tennostrado, para ele, uncanpo con!ortvel de
relacionanento conseu entorno. Heprocessa unpouco do seu passado, que
se sona a inpresses e sensaes sobre o nundo cono qual interage no|e,
Questionar a nossa relaao con a natureza e o neio anbiente, nun
nonento en que o velno equilbrio entre nundos rurais e urbanos, en
tre o Norte e o cul, est pro!undanente abalado, !oi o !io que orientou e
notivou a escolna das obras e dos artistas que nos levana neditar so
bre novos equilbrios (corpo e nente, vida e nateria, aninal e nunano,
natural e arti!icial, }.
cer que a evoluao e orientada por !ennenos de cooperaao, inte
racao e dependncia nutua entre organisnos vivos? `
ideia darwinista de conpetiao e selecao natural pela sobrevivn
cia dos nais !ortes, nuitos pre!eren, no|e, a ideia de una dinnica sin
bitica positiva enque cada undeve encontrar o seu espao.
AArte senpre explorou a relaao ntina e vital entre o nonene a na
tureza, das gravuras do Faleoltico s pinturas e arquitectura, do He
nascinento, da per!ornance ao Land Art, apoderandose, napeando o
real e sublinando a natureza.
Ho|e, a Arte e inspirada pela cooperaao entre as cincias da vida, o
natural, o arti!icial e a tecnologia.
For outro lado, o nundo enredes pernitenos una conunicaao ins
tantnea entre o local e o global, possibilitando novas experincias ru
rais e urbanas que nos interessanparticularnente.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
21
Lssas !otos sao !acilnente nal interpretadas por espectadores desavi
sados, e o artista sentiuse obrigado a escrever notas explicativas so
bre o signi!icado da obra e sobre o netodo adoptado e a coloclas no
seu website.
Contudo, o uso e a presena da natureza en todos os seus aspectos
acabanpor produzir obras de arte que sao net!oras de suas ideias so
bre o nonen.
Na serie Conunnao, de zcc6, trs !otos sao destiladas, brandas e
pouco decorativas, nas isso tanben as torna ainda nais expressivas.
Ln toda a sua sinplicidade enganadora, n un trptico dinnico e uni
versal, devotado ao ciclo da vida, en que o artista se apieda do bode e
se a!unda no cnao conele.
Lnpertinente dilogo entre a vida e a norte e assintravado, e a ati
tude de aproxinar esses dois nonentos da existncia atraves de sua si
nultnea presenti!icaao e contacto traduz o interesse do artista en
lidar con tenas existenciais inerentes a todos os seres (sobretudo os
nunanos} C|or|sso L|n|z, Most|goo e Empooeromento.
A !oto cereia, tanben de zccy, e una anpliaao en grande escala
de una lagartixa desnenbrada e, novanente, invoca sentinentos nis
tos nuna s inagen. Horror e sensualidade na !orna cruci!icada do cor
po sunptuoso de una sereia decapitada, que perdeu tanbensua cauda.
devolvendo inagens que sao, engrande nedida, unalento pessoal.
cua produao nais recente segue enbusca de unenriquecinento de
questes provavelnente nais voltadas ao existencial, denotadas sobretudo
atraves do !luxo estabelecido a partir da sua acao sobre alguns elenentos
naturais, gerando una relaao de troca !sica e principalnente sinblica con
partes de vegetais e aninais ou nesno a paisagen. Lsses trabalnos, dentre
outras interpretaes possveis, acabanpor ressaltar nossa condiao de
organisno enseu inesgotvel ciclo de vida e norte, e suas inplicaes.
Cono escreve o curador belga Jan Lewilde no catlogo da exposiao lore
lorce 1nan Necessary zc+c, lantasia de Conpensaao zccz se tornaria una
obracnave. O prprio artista concorda !rancanente que essa e una obra que ele
!oi conpelido a !azer a partir de experincias traunticas do passado. Lepois
de unprocesso excessivanente longo, que exigiu a a|uda de nuitas pessoas,
ele obteve una serie de vinte !otos extrenanente realistas de una cirurgia
enque a cabea (virtual} de unnonene !undida conpartes de unagressivo
Hottweiler norto. Lssas !otos sao !acilnente nal interpretadas por espectadores
desavisados, e o artista sentiuse obrigado a escrever notas explicativas sobre o
signi!icado da obra e sobre o netodo adoptado e a coloclas no seu website.
Contudo, o uso e a presena da natureza entodos os seus aspectos acaban
por produzir obras de arte que sao net!oras de suas ideias sobre o nonen.
Na serie Conunnao, de zcc6, trs !otos sao destiladas, brandas e pouco
decorativas, nas isso tanbenas torna ainda nais expressivas. Lntoda a sua
sinplicidade enganadora, n untrptico dinnico e universal, devotado ao ciclo
da vida, enque o artista se apieda do bode e se a!unda no cnao conele.
Lnpertinente dilogo entre a vida e a norte e assintravado, e a atitude
de aproxinar esses dois nonentos da existncia atraves de sua sinultnea
presenti!icaao e contacto traduz o interesse do artista enlidar contenas
existenciais inerentes a todos os seres (sobretudo os nunanos} C|or|sso
L|n|z, Most|goo e Empooeromento.
A !oto cereia, tanbende zccy, e una anpliaao engrande escala de una
lagartixa desnenbrada e, novanente, invoca sentinentos nistos nuna s
inagen. Horror e sensualidade na !orna cruci!icada do corpo sunptuoso de una
sereia decapitada, que perdeu tanbensua cauda.
z | Sereia } zccy } ++c x +6_ cn!otogra!ia |ato de tinta
sobre Lltra cnootn line Art Faper Lpson
z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
23
Victoria Klotz (+g6g}, nasceu quando os artistas da Land Art desenvol
veranuna nova re!lexao sobre a natureza e no nonento enque o nun
do rural tradicional atravessava nudanas pro!undas o que levou a un
questionanento generalizado suportado por unanbientalisno nascen
te que a!irnava una necessria renovaao da sociedade.
O trabalno que a artista Victoria Klotz desenvolve desde +ggy escla
recenos sobre esta questao, precisanente por procurar, sennostalgia,
revelar o !rgil equilbrio que existe entre o nonen e o ser nundo, par
ticularnente questionando a nossa relaao cona natureza ou o aninal,
se|a selvagenou donestico.
Caadora, Victoria Klotz, sublina, sen conplexos, as estrategias de
perseguiao e de vigilncia conuns a estes estados de acao. Aborda e
transporta para o nosso diaadia realidades e tenas esquecidos, senao
nesno nuitas vezes considerados pouco prprios ou vergonnosos: a do
prazer da pesca, o da observaao paciente de cenas elaboradas por ani
nais ou ainda os rituais inerentes s re!eies tradicionais aps una ca
ada, que una vez revelados se apresentanenquanto poderes testenu
nnais dunreal aparentenente ultrapassado.
Victoria Klotz desenvolveu en pouco nais de dez anos un trabalno
artstico rico e conplexo, que surge nuitas vezes inspirado a partir de
textos que renetenpara a natureza e para o seu poder nodelador. Lsta
VICTORIA KLOTZ
(Frana, 1g6g}
www.victoria-kIotz.com
artista assune diversas estrategias e !ornas de nodo a tornar audvel
un re!erencial a nundo antigo que a nodernidade segregou. Lilogo
este entre vrios percursos que !undanentan, ainda no|e, a nossa rela
ao, por vezes con!lituosa, con o nosso neio anbiente. L sen contra
diao que se apoia nas linguagens disponibilizadas pelo nosso tenpo.
Assin enquanto outros recorren a instalaes, per!ornances, vde
os e !otogra!ias cono narco de un !ascnio tecnolgico para aborda
renessa natureza conuna !orte cunno de !olkclor apoiado nuna rus
ticidade que | nao nos pertence a artista Victoria Klotz, apresentase
nuna posiao vigilante dessa relaao dual, nas tanben inevitavelnen
te recproca, que nantenos con o neio anbiente. L en consonncia
e en plena narnonia con a cincia energente da etologia que Victoria
Klotz parece dizernos: se o nonencontinuar a negar o seu lado aninal,
arriscase a perderse. Mogo|| Centet
Victoria Klotz (+g6g}, nasceu quando os artistas da Land Art desenvolveranuna
nova re!lexao sobre a natureza e no nonento enque o nundo rural tradicional
atravessava nudanas pro!undas o que levou a unquestionanento generalizado
suportado por unanbientalisno nascente que a!irnava una necessria
renovaao da sociedade.
O trabalno que a artista Victoria Klotz desenvolve desde +ggy esclarecenos
sobre esta questao, precisanente por procurar, sennostalgia, revelar o !rgil
equilbrio que existe entre o nonene o ser nundo, particularnente questionando
a nossa relaao cona natureza ou o aninal, se|a selvagenou donestico.
Caadora, Victoria Klotz, sublina, senconplexos, as estrategias de
perseguiao e de vigilncia conuns a estes estados de acao. Aborda e
transporta para o nosso diaadia realidades e tenas esquecidos, senao nesno
nuitas vezes considerados pouco prprios ou vergonnosos: a do prazer da pesca,
o da observaao paciente de cenas elaboradas por aninais ou ainda os rituais
inerentes s re!eies tradicionais aps una caada, que una vez revelados
se apresentanenquanto poderes testenunnais dunreal aparentenente
ultrapassado.
Victoria Klotz desenvolveu enpouco nais de dez anos untrabalno artstico
rico e conplexo, que surge nuitas vezes inspirado a partir de textos que reneten
para a natureza e para o seu poder nodelador. Lsta artista assune diversas
estrategias e !ornas de nodo a tornar audvel unre!erencial a nundo antigo que
a nodernidade segregou. Lilogo este entre vrios percursos que !undanentan,
ainda no|e, a nossa relaao, por vezes con!lituosa, cono nosso neio anbiente. L
sencontradiao que se apoia nas linguagens disponibilizadas pelo nosso tenpo.
Assinenquanto outros recorrena instalaes, per!ornances, vdeos e
!otogra!ias cono narco de un!ascnio tecnolgico para abordarenessa
natureza conuna !orte cunno de !olkclor apoiado nuna rusticidade que | nao
nos pertence a artista Victoria Klotz, apresentase nuna posiao vigilante dessa
relaao dual, nas tanbeninevitavelnente recproca, que nantenos cono neio
anbiente. L enconsonncia e enplena narnonia cona cincia energente da
etologia que Victoria Klotz parece dizernos: se o nonencontinuar a negar o seu
lado aninal, arriscase a perderse. Mogo|| Centet
1 | La hutte pygme } zccg } Fnotograpnie nunerique, tirage
|et dencre nat sur papier Hannennle, sous cadre cnne clair,
verre, _c x y_cncudest du Caneroun, territoire Haka, nutte
parentale dune !anille pygnee.
z | La course } zc+c } Fnotograpnie nunerique, tirage |et dencre
papier Lpson brillant, pelliculage, contrecolle dibond, _c x
y_cnlort de sapins en Alsace, lrance.
1
z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
25
O larco Anador e a designaao dada por Faulo leira ao con|unto de
quase toda a sua produao desde zcc_. Lesde o seu incio no ano de
zccz, O larco Anador resultou enquatro series de obras divididas en
respectivas sesses. Cada una dessas cesses originase a partir de
una inagen, de teor onricoalegrico, concebida e construda pelo ar
tista (por neio da !otogra!ia ou do vdeo} nos quais ele e senpre perso
nagen: o artista inscrito cono observador interno de suas aces ina
ginrias, sua inagen pode ser tonada cono un elo senntico entre a
invenao desses cones e sua assinilaao pelo publico.
H, portanto, nas cesses do larco Anador, a construao de narrati
vas que di!erendaquelas do cinena e da literatura, | que nao sao cons
trudas a partir da palavra !alada ou escrita, nas por desdobranentos vi
suais explcitos ou derivados das inagens iniciais.
As diversas cesses que !ornan O larco Anador sinalizan pro
cessos de invenao e investigaao ainda en curso. Nao sao con|untos
!ecnados, nas |azidas poeticas, canpos de questes espec!icas de
!lagradas pelas inagens!ora situadas ensuas origens. 1odas as ces
ses podenser acrescidas de novos trabalnos. cuas naturezas proces
suais perniten tanto derivaes inageticas e tenticoconceptuais,
quanto utilizaao plural de neios tecnicos tais cono a !otogra!ia, o v
deo, a pintura, a escultura, ob|ectos, textos artsticos, etc.
Fara Faulo leira, O larco Anador pode ser pensado a partir do con
ceito de acontecinento:
(...} nao se resune apenas a un deterninado evento (...} entre tantos
outros correntes en nosso quotidiano. Ln acontecinento, !iloso!ica
nente !alando, possui espessuras, que sao o con|unto de !atos anterio
res e posteriores a ele. Os narcos a que ne re!iro estao neste con|unto
de !actos anteriores e posteriores, estao nessas espessuras. Fodenser,
portanto, entendidos cono pequenas oscilaes que, por sua vez, alte
ran a realidade, invisivelnente ate. For isso uso outro terno ao lado de
narco, e que cono anador proponno un agir que exercite o zelo sobre
as coisas do nundo e tal cono os enpricos, senpre se descobrindo.
O con|unto de !actos anteriores e posteriores poeticanente cons
trudos por leira no larco Anador organizanse a partir dessa noao
de acontecinento cono espessura sennticotenporal. Lesse ponto
de vista seus trabalnos opense velna ideia de obra de arte cono un
acontecinento acabado e de!initivo, sen !actos anteriores e posterio
res que nao a prpria inagen a obra !eita exclusivanente pelas naos
dos prprios artistas que a !ixan de!initivanente nun quadro ou nuna
escultura.
Faulo leira, ben cono parte signi!icativa dos artistas da actualida
de parece ter trazido para o canpo das artes do espao (conceito aqui
usado nao sonente no sentido convencional atribudo ao terno, cono
PAULO MEIRA
(BrasiI, 1g66}
www.pauIomeira.com
1 | O Marco Amador l sessao Cursos
O larco Anador sessao CLHcOc Lntrabalno de Faulo leira Vdeo, duraao z_ ninutos zcc6lzccy
Healizaao: VlLLO1LlFL FHOLLLc Lquipe 1ecnica: Lireao: Faulo leira e lrio Hios Assistente de direao:
Oriana Luarte lotogra!ia: Oriana Luarte, Henrique Faiva, Joao Faulo la|ero lontagen: Ha!ael laia Froduao
Lxecutiva: Oriana Luarte Froduao: Faulo leira, Oriana Luarte, Faulo H. Fanto|a lotogra!ia de still: Hodrigo Linck
Froduao de studio: Jose lagalnaes ligurino: Oriana Luarte, Faulo leira, Ana Venina Arau |o laquiagen: Faulo
leira Ob|etos de cena: Faulo leira, lara laria Lago, Leandro Custavo N. cilva , losniro 1anaka e Luana Luarte con
direto: Faulo Custavo Cunna conde studio: Fierre Alessandro Fer!orners Faulo leira (o nonenvendado} Fatricia
Correia (a palnaa} Luder (o garon} Nelson Caldas (voz do narrador de certi!icados}
tanben naquele nais recente, proposto por Fierre lrancastel quando
a!irna que todas as artes plsticas sao artes do espao...} o elenento
tenporal caracterstico das artes do tenpo, cono a nusica, o cinena, a
dana e o teatro, cu|a narcna narrativa inpe a cada instante a evapo
raao (con!orne posiao de Leonardo da Vinci sobre a nusica} progres
siva de suas diversas partes ao longo do !luxo tenporal no qual essas ar
tes se apresentan.
O larco Anador e a designaao dada por Faulo leira ao con|unto de quase toda
a sua produao desde zcc_. Lesde o seu incio no ano de zccz, O larco Anador
resultou enquatro series de obras divididas enrespectivas sesses. Cada una
dessas cesses originase a partir de una inagen, de teor onricoalegrico,
concebida e construda pelo artista (por neio da !otogra!ia ou do vdeo} nos quais
ele e senpre personagen: o artista inscrito cono observador interno de suas
aces inaginrias, sua inagenpode ser tonada cono unelo senntico entre a
invenao desses cones e sua assinilaao pelo publico.
H, portanto, nas cesses do larco Anador, a construao de narrativas que
di!erendaquelas do cinena e da literatura, | que nao sao construdas a partir
da palavra !alada ou escrita, nas por desdobranentos visuais explcitos ou
derivados das inagens iniciais.
As diversas cesses que !ornanO larco Anador sinalizanprocessos de
invenao e investigaao ainda encurso. Nao sao con|untos !ecnados, nas
|azidas poeticas, canpos de questes espec!icas de!lagradas pelas inagens
!ora situadas ensuas origens. 1odas as cesses podenser acrescidas de
novos trabalnos. cuas naturezas processuais pernitentanto derivaes
inageticas e tenticoconceptuais, quanto utilizaao plural de neios tecnicos
tais cono a !otogra!ia, o vdeo, a pintura, a escultura, ob|ectos, textos artsticos,
etc.
Fara Faulo leira, O larco Anador pode ser pensado a partir do conceito de
acontecinento:
(...} nao se resune apenas a undeterninado evento (...} entre tantos outros
correntes ennosso quotidiano. Lnacontecinento, !iloso!icanente !alando,
possui espessuras, que sao o con|unto de !atos anteriores e posteriores a ele. Os
narcos a que ne re!iro estao neste con|unto de !actos anteriores e posteriores,
estao nessas espessuras. Fodenser, portanto, entendidos cono pequenas
oscilaes que, por sua vez, alterana realidade, invisivelnente ate. For isso
uso outro terno ao lado de narco, e que cono anador proponno unagir que
exercite o zelo sobre as coisas do nundo e tal cono os enpricos, senpre se
descobrindo.
O con|unto de !actos anteriores e posteriores poeticanente construdos por
leira no larco Anador organizanse a partir dessa noao de acontecinento
cono espessura sennticotenporal. Lesse ponto de vista seus trabalnos
opense velna ideia de obra de arte cono unacontecinento acabado e
de!initivo, sen!actos anteriores e posteriores que nao a prpria inagen
a obra !eita exclusivanente pelas naos dos prprios artistas que a !ixan
de!initivanente nunquadro ou nuna escultura.
Faulo leira, bencono parte signi!icativa dos artistas da actualidade parece ter
trazido para o canpo das artes do espao (conceito aqui usado nao sonente no
sentido convencional atribudo ao terno, cono tanbennaquele nais recente,
proposto por Fierre lrancastel quando a!irna que todas as artes plsticas
sao artes do espao...} o elenento tenporal caracterstico das artes do tenpo,
cono a nusica, o cinena, a dana e o teatro, cu|a narcna narrativa inpe a cada
instante a evaporaao (con!orne posiao de Leonardo da Vinci sobre a nusica}
progressiva de suas diversas partes ao longo do !luxo tenporal no qual essas
artes se apresentan.
1
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
27
Hui lonteiro e Licenciado en Lesign pelas Helas Artes do Forto, nas
senpre procurou o lado nenos conercial do design, olnando para a !un
cionalidade dos ob|ectos, relaao conunicativa e exploraao de inte
races. Healizou trabalnos cono designer gr!ico, nas dedicase no|e
inteiranente investigaao das novas tecnologias nas reas da lusica
Llectroacustica e Ligital, Visao por Conputador e Frogranaao.
Apresenta a sua obra en!ornato de Fer!ornances conoras, lnstala
es lnteractivas e Conposies Audiovisuais.
Lstuda di!erentes abordagens sobre a interacao nusical electrnica
atraves da anlise de novinento, toque e pressao, para processanento
de dados visuais e sonoros.
Frocura envolver directa ou indirectanente argunentos cient!icos
conos pro|ectos que desenvolve, cono criaao de un!io condutor bas
tante real e concreto.
loi preniado en zccy pelo seu trabalno audiovisual no lestival Vi
sion H Faris.
Farticipa en vrios lestivais de Arte e Colaboraes con outros Ar
tistas.
Lesde zcc_, vive nunestudio isolado da grande cidade, localizado no
sope da cerra da Lstrela, onde desenvolve a naioria da sua obra e inves
tigaao enpernanente ligaao cona Natureza.
outros |nteresses. nonotecno|og|o, permocu|turo, sustentoo|||oooe,
energ|os|
Fodenos |ulglo super!icial, se nos detivernos a observar apenas a
pirotecnia de e!eitos visuais, sen nos deixarnos envolver no anbien
te que criane senpenetrar nais pro!undanente no signi!icado de cada
elenento que contribui para esse con|unto encantatrio. No entanto, s
o aspecto !ornal da nensagen nos pode levar a esse erro, una vez
que se apodera de neios con que estanos nabituados a conviver nou
tros contextos...
O artista regista e relata as suas experincias de vidalobra ou obral
vida, cono quisernos cnanarlne, pois sao tao intrinsecanente nistu
radas as experincias sentidas e as experincias aprendidas que se
a!igura quase inpossvel distinguir o nonen da nquina (neste caso
usada apenas cono un prolonganento do corpo e nunca cono notivo
de inspiraao}, ou o sentinento da razao.
No seu trabalno, o que e lido cono espontneo ten essa aparncia,
nesno que longanente estudado e calculado, porque toda a elaboraao
nental e dirigida e redireccionada atraves da vivncia que preside re
alizaao dos pro|ectos.
No idealisno utpico de Hobert Owen, a cincia nao se opunna
RUI MONTEIRO
(PortugaI, 1g6}
www.ruimonteiro.net
1 | Land Scape
lnstalaao Audio Visual
Linenses z x +6lg
1ecnica Visao por Conputador
cuporte Ligital video HL
z inagens
z | Diatom
Fer!ornance Audio Visual
Luraao z_
1ecnica Open CL
Hui lonteiro e Licenciado enLesign pelas Helas Artes do Forto, nas senpre
procurou o lado nenos conercial do design, olnando para a !uncionalidade dos
ob|ectos, relaao conunicativa e exploraao de interaces. Healizou trabalnos
cono designer gr!ico, nas dedicase no|e inteiranente investigaao das novas
tecnologias nas reas da lusica Llectroacustica e Ligital, Visao por Conputador
e Frogranaao.
Apresenta a sua obra en!ornato de Fer!ornances conoras, lnstalaes
lnteractivas e Conposies Audiovisuais.
Lstuda di!erentes abordagens sobre a interacao nusical electrnica atraves
da anlise de novinento, toque e pressao, para processanento de dados visuais
e sonoros.
Frocura envolver directa ou indirectanente argunentos cient!icos conos
pro|ectos que desenvolve, cono criaao de un!io condutor bastante real e
concreto.
loi preniado enzccy pelo seu trabalno audiovisual no lestival Vision H Faris.
Farticipa envrios lestivais de Arte e Colaboraes conoutros Artistas.
Lesde zcc_, vive nunestudio isolado da grande cidade, localizado no sope
da cerra da Lstrela, onde desenvolve a naioria da sua obra e investigaao en
pernanente ligaao cona Natureza.
outros |nteresses. nonotecno|og|o, permocu|turo, sustentoo|||oooe, energ|os|
Fodenos |ulglo super!icial, se nos detivernos a observar apenas a
pirotecnia de e!eitos visuais, sennos deixarnos envolver no anbiente que
criane senpenetrar nais pro!undanente no signi!icado de cada elenento que
contribui para esse con|unto encantatrio. No entanto, s o aspecto !ornal da
nensagen nos pode levar a esse erro, una vez que se apodera de neios con
que estanos nabituados a conviver noutros contextos...
Oartista regista e relata as suas experincias de vidalobra ou obralvida, cono
quisernos cnanarlne, pois sao tao intrinsecanente nisturadas as experincias
sentidas e as experincias aprendidas que se a!igura quase inpossvel distinguir
o nonen da nquina (neste caso usada apenas cono unprolonganento do
corpo e nunca cono notivo de inspiraao}, ou o sentinento da razao.
No seu trabalno, o que e lido cono espontneo tenessa aparncia, nesno
que longanente estudado e calculado, porque toda a elaboraao nental e dirigida
e redireccionada atraves da vivncia que preside realizaao dos pro|ectos.
No idealisno utpico de Hobert Owen, a cincia nao se opunna natureza,
o connecinento da natureza era encarado cono contendo a capacidade de
!ornecer nodelos vlidos para a construao de unnundo novo, nao estando a
natureza encontradiao cona cincia, usavaa para se !azer conpreender e
assincoincidia cona racionalidade. L talvez abusivo extrapolar de una teoria
social, que | teve a sua epoca e encara conalgunas duvidas o progresso trazido
pelas nquinas, |usti!icaes para unprocesso de design que a elas recorre
assincono os neios benactuais de instalar a sua denonstraao, nas e una
natureza, o connecinento da natureza era encarado cono contendo a
capacidade de !ornecer nodelos vlidos para a construao de un nun
do novo, nao estando a natureza en contradiao con a cincia, usava
a para se !azer conpreender e assin coincidia con a racionalidade. L
talvez abusivo extrapolar de una teoria social, que | teve a sua epoca e
encara con algunas duvidas o progresso trazido pelas nquinas, |usti
!icaes para un processo de design que a elas recorre assin cono os
neios ben actuais de instalar a sua denonstraao, nas e una con
paraao irresistvel, na nedida en que seguindo essa utpica doutrina,
esta !orna de pensar o design nistura narnoniosanente os neios tec
nicos con os neios nunanos e, ao recorrer a elenentos culturais per
tencentes nao s natureza cono ao quotidiano, alarga in!alivelnente
o leque de possibilidades de ser captada e conpreendida, nesno que a
di!erentes nveis, por una larga audincia.
L de una estrategia e!ectiva de conunicaao que estanos a !alar, de
un constante aper!eioar e reavaliar dessa nesna estrategia, e tan
ben, de una generosa abertura a toda a aprendizagen que ven re!or
ando os neios de conunicar que de!iniu.
Heotr|z Cent|| |n !rons|oes eo|o zoo_
1
1
z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
29
Natural de lrana, reside enFortugal desde +gg_. Licenciada enArtes
Flsticas Fintura, pela laculdade de Helas Artes da Lniversidade do
Forto. Obteve !ornaao extracurricular en Arte conora e Fsprodu
ao vdeo, na Lniversidade de Castilla Lalancna, Lspanna.
1endesenvolvido a sua actividade pro!issional atraves da articulaao
de expresses singulares, colaborando con 1eatro, Fer!ornance e lu
sica Lxperinental, incluindo participaes ennunerosos eventos arts
ticos e transdisciplinares enFortugal e no Lstrangeiro.
Locente desde zcc8 na rea de Artes Visuais, na Lscola cuperior de
Lducaao de Coinbra.
Viu recentenente o seu trabalno reconnecido con a atribuiao da
Holsa Lrnesto de cousa zc++ por parte da lundaao LusoAnericana
para o Lesenvolvinento e pela lundaao Calouste Culbenkian.
As convergncias entre Arte, Cincia e lusica sao os suportes an
pliados onde apoia e incunbe a sua prtica artstica.
lnscrevese na progranaao digital, ao nesno tenpo que recolne da
plasticidade da Arte, conceitos e valores esteticos. O uso da tecnologia
nao constitui un ob|ectivo nernetico, nen sequer se inpe cono per
nanente, contudo, o nesno prevalece cono neio de leitura e observa
ao contenporneas, na nedida enque reclana, atraves da niscigena
ao, una !uncionalidade noetica da Arte ou pelo nenos, a aceitaao da
sua ocorrncia.
Lesse nodo, e !requente nos seus trabalnos congregarense novas
tecnologias con outras rudinentares, nateriais nobres con nateriais
pobres, assincono depuranento e expressividade ou pensanento con
creto e aberto.
No teor conceptual, enuncia ob|eces sobre a representaao da na
tureza intangvel, quer pela sua sinulaao, acto de apropriaao ou esta
do de niti!icaao.
A ansiedade provocada pela ausncia de re!erncias e a !alna nes
se processo de reconnecinento da Natureza e regularnente dissinu
lado pelo Honen e e nesse carcter e no discurso quase !enonenol
gico, residente entre a cincia e a poesis, que o seu trabalno encontra
razes !ornais.
Natural de lrana, reside enFortugal desde +gg_. Licenciada enArtes Flsticas
Fintura, pela laculdade de Helas Artes da Lniversidade do Forto. Obteve
!ornaao extracurricular enArte conora e Fsproduao vdeo, na Lniversidade
de Castilla Lalancna, Lspanna.
1endesenvolvido a sua actividade pro!issional atraves da articulaao de
expresses singulares, colaborando con1eatro, Fer!ornance e lusica
Lxperinental, incluindo participaes ennunerosos eventos artsticos e
transdisciplinares enFortugal e no Lstrangeiro.
Locente desde zcc8 na rea de Artes Visuais, na Lscola cuperior de Lducaao
de Coinbra.
Viu recentenente o seu trabalno reconnecido cona atribuiao da Holsa Lrnesto
de cousa zc++ por parte da lundaao LusoAnericana para o Lesenvolvinento e
pela lundaao Calouste Culbenkian.
As convergncias entre Arte, Cincia e lusica sao os suportes anpliados onde
apoia e incunbe a sua prtica artstica.
lnscrevese na progranaao digital, ao nesno tenpo que recolne da plasticidade
da Arte, conceitos e valores esteticos. O uso da tecnologia nao constitui un
ob|ectivo nernetico, nensequer se inpe cono pernanente, contudo, o nesno
prevalece cono neio de leitura e observaao contenporneas, na nedida enque
reclana, atraves da niscigenaao, una !uncionalidade noetica da Arte ou pelo
nenos, a aceitaao da sua ocorrncia.
Lesse nodo, e !requente nos seus trabalnos congregarense novas tecnologias
conoutras rudinentares, nateriais nobres connateriais pobres, assincono
depuranento e expressividade ou pensanento concreto e aberto.
No teor conceptual, enuncia ob|eces sobre a representaao da natureza
intangvel, quer pela sua sinulaao, acto de apropriaao ou estado de niti!icaao.
A ansiedade provocada pela ausncia de re!erncias e a !alna nesse processo
de reconnecinento da Natureza e regularnente dissinulado pelo Honene e
nesse carcter e no discurso quase !enonenolgico, residente entre a cincia e a
poesis, que o seu trabalno encontra razes !ornais.
LAETITIA
CATHERINE MORAIS
(PortugaI, 1g8q}
www.gIeds.com
www.Iaetitiamorais.com
UntiII that day
Fro|ecao de vdeo digital enloop instalaao
dimenses 8cxgcx8ccn
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
31
A originalidade e o interesse da obra de Lrik canakn reside tanto na
sua aparente sinplicidade cono na sua pernanncia !ilos!ica. Na ver
dade, a obra do artista tira a sua discreta singularidade da sua quase !ra
gilidade, da sua capilaridade con o nundo: enquanto se instala en to
dos os recantos inaginveis, vai trans!ornando gradualnente, nas con
certeza, a realidade que a rodeia.
L a sua dinensao per!ornativa.
lais do que desviarnos da realidade, a obra de Lrik canakn ven
pelo contrrio acrescentar pro!undidade, sentido, conpreensao, eno
ao. Lsta particularidade todo terreno da obra, o seu sentido agudo de
vagabundagen assenta !undanentalnente na postura caador colec
tor do artista.
A!iguracanaleao doartistaresidenaonoseusigni!icadoclicne, nas
sin naquilo que ten de canu!lagen, de resistncia, de tensao, de ape
go ao neio anbiente. L tudo isto pode existir atraves de pequenas !igu
ras cono Lstrelas, Vagalunes ou Firilanpos, Lagartixas, Osgas, etc. ...
A estes seres sao incorporados cnips, placas de conputador, celulas
solares que eniten, quando cnega a noite ou a nadrugada, sinais de luz
ou sons dirigidos para os transeuntes. No cnao, na relva ou nos arbustos,
nas rvores ou paredes, suspensos aqui e ali, o nosso olnar descobreos
de surpresa. L cono se !osse una apariao, nais ainda, una reapariao.
As luzes e os sons por vezes silenciosos, por vezes invisveis eniten si
nais que nos !alanatraves de una coreogra!ia brilnante. Lstes pequenos
seres arti!iciais, que inediatanente nos !azen lenbrar o nosso !ascnio
de criana perante a descoberta do estranno nundo dos aninais, iluni
nano nosso nundo. Lstevaivenentre ns prprios e o nundo, o passado
e o presente e unnovinento dos nais universais que o Honenconnece.
...sonos parte da natureza e nao tenos escolna. las nao e a natureza in
ventada pelo nonenpara dissociarse dela que exploro diz Lrik canakn.
As Canas sonoras nasceran de banbus, inicialnente prottipos
das llautas solares (outra obra de Lrik canakn}. cao !lautas conpri
das equipadas de turbinas e alinentadas por captadores solares. Os
sons enitidos sao delicados, nodelados pelas propriedades do banbu
en!unao da tenperatura e da nunidade.
O artista acrescentoulnes a possibilidade de se tornaren caixas de
ressonncia, integrandolnes registos de nenrias sonoras digitais e
pequenos alti!alantes.
A originalidade e o interesse da obra de Lrik canakn reside tanto na sua aparente
sinplicidade cono na sua pernanncia !ilos!ica. Na verdade, a obra do artista
tira a sua discreta singularidade da sua quase !ragilidade, da sua capilaridade
cono nundo: enquanto se instala entodos os recantos inaginveis, vai
trans!ornando gradualnente, nas concerteza, a realidade que a rodeia.
L a sua dinensao per!ornativa.
lais do que desviarnos da realidade, a obra de Lrik canakn venpelo contrrio
acrescentar pro!undidade, sentido, conpreensao, enoao. Lsta particularidade
todo terreno da obra, o seu sentido agudo de vagabundagen assenta
!undanentalnente na postura caador colector do artista.
A !igura canaleao do artista reside nao no seu signi!icado clicne, nas sin
naquilo que tende canu!lagen, de resistncia, de tensao, de apego ao neio
anbiente. L tudo isto pode existir atraves de pequenas !iguras cono Lstrelas,
Vagalunes ou Firilanpos, Lagartixas, Osgas, etc. ...
A estes seres sao incorporados cnips, placas de conputador, celulas solares
que eniten, quando cnega a noite ou a nadrugada, sinais de luz ou sons
dirigidos para os transeuntes. No cnao, na relva ou nos arbustos, nas rvores ou
paredes, suspensos aqui e ali, o nosso olnar descobreos de surpresa. L cono
se !osse una apariao, nais ainda, una reapariao. As luzes e os sons por vezes
silenciosos, por vezes invisveis enitensinais que nos !alanatraves de una
coreogra!ia brilnante. Lstes pequenos seres arti!iciais, que inediatanente nos
!azenlenbrar o nosso !ascnio de criana perante a descoberta do estranno
nundo dos aninais, iluninano nosso nundo. Lste vaivenentre ns prprios
e o nundo, o passado e o presente e unnovinento dos nais universais que o
Honenconnece.
...sonos parte da natureza e nao tenos escolna. las nao e a natureza
inventada pelo nonenpara dissociarse dela que exploro diz Lrik canakn.
As Canas sonoras nascerande banbus, inicialnente prottipos das llautas
solares (outra obra de Lrik canakn}. cao !lautas conpridas equipadas de
turbinas e alinentadas por captadores solares. Os sons enitidos sao delicados,
nodelados pelas propriedades do banbu en!unao da tenperatura e da
nunidade.
O artista acrescentoulnes a possibilidade de se tornarencaixas de ressonncia,
integrandolnes registos de nenrias sonoras digitais e pequenos alti!alantes.
Lsta conbinaao de tecnicas (acustica e digital} anpli!ica o nisterio.
A nagia reside no !acto de nos depararnos coninstrunentos a vento, recintos
acusticos, esculturas e elenentos nodulares de una instalaao sonora.
RIK SAMAKH
(Frana, 1ggg}
www.documentsdartistes.orgj
artistesjsamakh
y CANNLc cONOHLc
aluniniuntnerno laque diantre 6cnet longueur reglee en
!onction de la salle dexposition
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
33
Lsta conbinaao de tecnicas (acustica e digital} anpli!ica o nisterio.
A nagia reside no !acto de nos depararnos con instrunentos a ven
to, recintos acusticos, esculturas e elenentos nodulares de una insta
laao sonora.
O que ne interessa e estes ob|ectos deixarenne inprovisar sons e
conbinaes ennarnonia cono lugar, a acustica e a luz. A ideia princi
pal e criar peas nodulares, transportveis e adaptveis aos di!erentes
lugares de exposiao. Lescobri, seguidanente, as tintas ternolacas,
que dao s super!cies un aspecto nais anbguo que o alunnio bruto
ou polido, re!orando a resistncia s intenperies.
As Canas sonoras sao tecnicanente parecidas conas !lautas sola
res. cuspensas nas rvores, podenocupar vrios lugares na !loresta, no
canpo ou nun|ardin
Lsta liberdade levoune a descobrir que podia nexer connitos, len
das, e alinentar nistrias, anpli!icando, de certa !orna, as narnnicas
dos lugares investidos. Costo da ideia de desencadear processos cu|os
e!eitos sao desconnecidos.
O que ne interessa e estes ob|ectos deixarenne inprovisar sons e
conbinaes ennarnonia cono lugar, a acustica e a luz. A ideia principal
e criar peas nodulares, transportveis e adaptveis aos di!erentes lugares
de exposiao. Lescobri, seguidanente, as tintas ternolacas, que dao s
super!cies unaspecto nais anbguo que o alunnio bruto ou polido, re!orando
a resistncia s intenperies.
As Canas sonoras sao tecnicanente parecidas conas !lautas solares.
cuspensas nas rvores, podenocupar vrios lugares na !loresta, no canpo ou
nun|ardin
Lsta liberdade levoune a descobrir que podia nexer connitos, lendas, e
alinentar nistrias, anpli!icando, de certa !orna, as narnnicas dos lugares
investidos. Costo da ideia de desencadear processos cu|os e!eitos sao
desconnecidos.
Ninguensabe conantecedncia qual ser a alquinia da obra! Apreendo senpre
o lugar cono entraria nuna !loresta desconnecida.
Lescubro a conposiao do solo, as plantas podena|udarne nisso e o inverso
tanbenacontece.
Ninguen sabe con antecedncia qual ser a alquinia da obra! Apre
endo senpre o lugar cono entraria nuna !loresta desconnecida.
Lescubro a conposiao do solo, as plantas podena|udarne nisso e
o inverso tanbenacontece.
lico atento !auna e !lora que ali nabitan, s relaes que as unen.
1enno una postura de caadorcoletor, que volta da caa con o ne
cessrio para a sua tribo e que, alendisso, conta nistrias.
Os instrunentos nusicais senpre aconpannaran as viagens e ali
nentarannistrias.
Apesar da tecnologia, da estetica e de una certa !rieza dos nateriais
usados, tento nostrar a nossa proxinidade con a natureza, convenci
do de que o nonena!astado do nundo natural corre para a sua perda.
1enno ainda nuitas coisas para descobrir e para contar.
Lso a linguagen dos sentidos, e nao das palavras, apesar das pala
vras nascerendesse con!ronto.
Lssa cultura que vou !or|ando, pouco a pouco, aparentase de qual
quer contador do nundo.
As nossas prprias aventuras e as nossas prprias vidas sao !eitas de
surpresas, e isso tende ser cultivado.
ce ouvirnos, cada dia parece novo.
L assino encontro.
Lna autntica aventura cu|o !inal todos desconnecenos.
Lna sucessao de retratos e autoretratos !otogr!icos pontua a exposi
ao, re!lectindo a procura de caador colector de Lrik canakn.

Ao convivernos con estes artistas e ao analisarnos as suas obras e
problenticas encontranos senpre a !orte presena do nonen, que ao
deixar inevitavelnente a sua narca por toda a parte nos apresenta cono
inutil una nunanidade que nao saiba gerir as tenses naturais entre as
suas cidades e canpos. Lstes artistas convidannos a re!lectir sobre
esta problentica anticipando una cultura nundonetrpoleterritrio
senesprito de exclusao.
Agrooec|mentos o orgon|zoo oo H|eno| oe Cerve|ro pe|o conv|te os
s|m como o F|erre Fo||oro, Jon Lew||oe, C|or|sso L|n|z, Mogo|| Centet,
|ernonoo Coccn|oro|e, Heotr|z Cent||, Fopnoe| Soge, Fou| Aroenne e S||
vestre Festono pe|os textos.
:6 oe Mo|o zo::
lico atento !auna e !lora que ali nabitan, s relaes que as unen.
1enno una postura de caadorcoletor, que volta da caa cono necessrio para a
sua tribo e que, alendisso, conta nistrias.
Os instrunentos nusicais senpre aconpannaranas viagens e alinentaran
nistrias.
Apesar da tecnologia, da estetica e de una certa !rieza dos nateriais usados,
tento nostrar a nossa proxinidade cona natureza, convencido de que o nonen
a!astado do nundo natural corre para a sua perda.
1enno ainda nuitas coisas para descobrir e para contar.
Lso a linguagendos sentidos, e nao das palavras, apesar das palavras nasceren
desse con!ronto.
Lssa cultura que vou !or|ando, pouco a pouco, aparentase de qualquer
contador do nundo.
As nossas prprias aventuras e as nossas prprias vidas sao !eitas de surpresas,
e isso tende ser cultivado.
ce ouvirnos, cada dia parece novo.
L assino encontro.
Lna autntica aventura cu|o !inal todos desconnecenos.
Lna sucessao de retratos e autoretratos !otogr!icos pontua a exposiao,
re!lectindo a procura de caador colector de Lrik canakn.

Ao convivernos conestes artistas e ao analisarnos as suas obras e
problenticas encontranos senpre a !orte presena do nonen, que ao deixar
inevitavelnente a sua narca por toda a parte nos apresenta cono inutil una
nunanidade que nao saiba gerir as tenses naturais entre as suas cidades
e canpos. Lstes artistas convidannos a re!lectir sobre esta problentica
anticipando una cultura nundonetrpoleterritrio senesprito de exclusao.
Agrooec|mentos o orgon|zoo oo H|eno| oe Cerve|ro pe|o conv|te oss|mcomo o
F|erre Fo||oro, Jon Lew||oe, C|or|sso L|n|z, Mogo|| Centet, |ernonoo Coccn|oro|e,
Heotr|z Cent||, Fopnoe| Soge, Fou| Aroenne e S||vestre Festono pe|os textos.
:6 oe Mo|o zo::
_ 1HONCc cONOHLc
section de tronc de znde longueur et denviron
zccnde diantre equipee de transducteurs et Hande son en
boucle sur LVL.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
35
Joao lourao e Lus cilva (Alegrete, +gy_ e Lisboa, +gy8} iniciarana sua
actividade cono dupla curatorial en zccg, con a abertura do pro|ecto
Kunstnalle Lissabon, en Lisboa, una experincia institucional que des
de o seu incio ten desenvolvido una prtica expositiva e editorial an
corada nuna autore!lexividade das actividades artsticas e curatoriais
contenporneas en contexto institucional. O ciclo inaugural, que de
correu de Julno de zccg a Junno de zc+c, intitulouse Fer!orning tne
lnstitution(al} e contou con a apresentaao de pro|ectos de Nuno cou
sa Vieira, lauro Cerqueira, Joana Hastos, Andre Honao, Carla lilipe e
cte!an Hrggenann. Ln Junno de zc+c apresentaran no Convento de
Cristo en1onar a exposiao Construct|ng n|story. tne juture ||je oj tne
post, que contou con a participaao de Fedro Harateiro, lattnew Hu
ckingnan, Lduardo Cuerra, candro lerreira, Lucia Leitao, Fedro Neves
larques, licael Nussbauner, 1ne Otolitn Croup, Andre Honao, lanuel
cantos laia e lona Vatananu & llorin 1udor. Ln curso encontrase o
segundo ciclo anual, que apresentou exposies individuais de Fedro
Harateiro, lounira Al coln, Wil!redo Frieto, Annet Ogut e Filvi 1akala.
www.kunstnallelissabon.org
Joao lourao e Lus cilva (Alegrete, +gy_ e Lisboa, +gy8} iniciarana sua
actividade cono dupla curatorial enzccg, cona abertura do pro|ecto Kunstnalle
Lissabon, enLisboa, una experincia institucional que desde o seu incio ten
desenvolvido una prtica expositiva e editorial ancorada nuna autore!lexividade
das actividades artsticas e curatoriais contenporneas encontexto
institucional. O ciclo inaugural, que decorreu de Julno de zccg a Junno de
zc+c, intitulouse Fer!orning tne lnstitution(al} e contou cona apresentaao de
pro|ectos de Nuno cousa Vieira, lauro Cerqueira, Joana Hastos, Andre Honao,
Carla lilipe e cte!an Hrggenann. LnJunno de zc+c apresentaranno Convento
de Cristo en1onar a exposiao Construct|ng n|story. tne juture ||je oj tne
post, que contou cona participaao de Fedro Harateiro, lattnew Huckingnan,
Lduardo Cuerra, candro lerreira, Lucia Leitao, Fedro Neves larques, licael
Nussbauner, 1ne Otolitn Croup, Andre Honao, lanuel cantos laia e lona
Vatananu & llorin 1udor. Lncurso encontrase o segundo ciclo anual, que
apresentou exposies individuais de Fedro Harateiro, lounira Al coln, Wil!redo
Frieto, Annet Ogut e Filvi 1akala.
Joo Mouro
& Lus Silva
casa vermelha
Como proteger-se do tigre: parte de unentendinento abrangente, !lu
do e potencialnente contraditrio da noao de comun|oooe, enquanto
naterializaao social e identitria do conceito de rede, tena que en!or
na a +6 ediao da Hienal de Cerveira. lais especi!icanente, o pro|ec
to tentar constituirse nao apenas cono una re!lexao, nas sobretudo
cono unexerccio sobre as possibilidades de ser enconunidade. Le!i
nida por unespao !sico, unpredio devoluto, na Avenida da Liberdade,
enLisboa, nas nao se circunscrevendo exclusivanente a este, esta co
mun|oooe e constituda, na sua naioria, por uncon|unto de artistas que
possui ateli, expe o seu trabalno e socializa tanto no edi!cio cono nos
espaos de sociabilidade da zona envolvente. A conunidade assin va
ganente constituda nao possui una !orna !ixa ou una inagenestvel.
Lesse ponto de vista, e !luda, nutvel e nao se de!ine, cono as conu
nidades tradicionais, por una partilna de uncon|unto de valores prees
tabelecidos. Nao e, tanben, cono conunidades artsticas tradicionais
(novinentos artsticos, por exenplo}, suportada por una qualquer proxi
nidade estilstica, !iliaao ideolgica ou estetica. Lsta conunidade ten
de a assentar a sua existncia, pelo contrrio, endois pilares !undanen
tais: sociabilidade e solidariedade.
Como proteger-se do tigre: parte de unentendinento abrangente, !ludo e
potencialnente contraditrio da noao de comun|oooe, enquanto naterializaao
social e identitria do conceito de rede, tena que en!orna a +6 ediao da Hienal
de Cerveira. lais especi!icanente, o pro|ecto tentar constituirse nao apenas
cono una re!lexao, nas sobretudo cono unexerccio sobre as possibilidades
de ser enconunidade. Le!inida por unespao !sico, unpredio devoluto, na
Avenida da Liberdade, enLisboa, nas nao se circunscrevendo exclusivanente a
este, esta comun|oooe e constituda, na sua naioria, por uncon|unto de artistas
que possui ateli, expe o seu trabalno e socializa tanto no edi!cio cono nos
espaos de sociabilidade da zona envolvente. A conunidade assinvaganente
constituda nao possui una !orna !ixa ou una inagenestvel. Lesse ponto
de vista, e !luda, nutvel e nao se de!ine, cono as conunidades tradicionais,
por una partilna de uncon|unto de valores preestabelecidos. Nao e, tanben,
cono conunidades artsticas tradicionais (novinentos artsticos, por exenplo},
suportada por una qualquer proxinidade estilstica, !iliaao ideolgica ou
estetica. Lsta conunidade tende a assentar a sua existncia, pelo contrrio, en
dois pilares !undanentais: sociabilidade e solidariedade.
Assinsendo, sociabilidade e solidariedade apresentanse cono elenentos
centrais na de!iniao, nanutenao e entendinento desta rede de nultiplas
COMO PROTEGER-SE DO TIGRE:
ANDR ROMO, ANTNIO BOLOTA,
BRUNO CIDRA, DIOGO EVANGELISTA,
FRANCISCO TROPA, GONALO SENA,
JOO QUEIROZ, NUNO DA LUZ
E PEDRO BARATEIRO.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
37
Assinsendo, sociabilidade e solidariedade apresentanse cono ele
nentos centrais na de!iniao, nanutenao e entendinento desta rede
de nultiplas ligaes entre artistas e, cono | nencionado anteriornen
te, qualquer proxinidade estetica ou ideolgica ser senpre contingen
cial e nunca o resultado (ou apenas o dese|o} da instauraao de unnovi
nento organizado dentro de unpanorana artstico nacional, ou nesno
internacional. Como proteger-se do tigre: nunca poder ser entendida,
portanto, cono a tentativa de cristalizaao de un nonento espec!ico
da prtica artstica contenpornea, ou un exerccio precoce de nisto
riogra!ia |n |oco. 1ratase, pelo contrrio, de celebrar, nais do que de
linitar, una dinnica extrenanente produtiva e excitante, que a par
tir de un local concreto (un !oco central} tenvindo a disseninarse e a
expandir atraves de una lgica de anizade e a|uda nutua. O intuito nao
ser o de de!inir un novinento ou un estilo, tentativa que, alis, !alna
ria inediatanente, nas sin explorar a possibilidade de pensar alterna
tivas de existncia en conunidade, de agir e, sobretudo, tentar resistir
s lgicas e condies precrias inpostas pelas dinnicas neoliberais,
atraves de necanisnos de sociabilidade e de solidariedade, que apesar
de poderen ser encarados cono de!inidores de una conunidade, nun
ca deixan de ser centrados nun pensanento de existncia e prinazia
do indivduo.

Joao lourao e Lus cilva
ligaes entre artistas e, cono | nencionado anteriornente, qualquer
proxinidade estetica ou ideolgica ser senpre contingencial e nunca o resultado
(ou apenas o dese|o} da instauraao de unnovinento organizado dentro de un
panorana artstico nacional, ou nesno internacional. Como proteger-se do
tigre: nunca poder ser entendida, portanto, cono a tentativa de cristalizaao
de unnonento espec!ico da prtica artstica contenpornea, ou unexerccio
precoce de nistoriogra!ia |n |oco. 1ratase, pelo contrrio, de celebrar, nais do
que delinitar, una dinnica extrenanente produtiva e excitante, que a partir
de unlocal concreto (un!oco central} tenvindo a disseninarse e a expandir
atraves de una lgica de anizade e a|uda nutua. O intuito nao ser o de de!inir
unnovinento ou unestilo, tentativa que, alis, !alnaria inediatanente, nas sin
explorar a possibilidade de pensar alternativas de existncia enconunidade,
de agir e, sobretudo, tentar resistir s lgicas e condies precrias inpostas
pelas dinnicas neoliberais, atraves de necanisnos de sociabilidade e de
solidariedade, que apesar de poderenser encarados cono de!inidores de una
conunidade, nunca deixande ser centrados nunpensanento de existncia e
prinazia do indivduo.

Joao lourao e Lus cilva
ANDR ROMO
(PortugaI, 1g8q}
ESCULTURA O ENFORCADO
(FlAZZALL LOHL11O, llLANO +gz_} } zccg
nadeira, esnalte e resina acrlica sobre
nadeira, inpresses o!!set
dinenses variveis
vista da instalaao: Caleria Heiricn Lnrnardt,
ladrid
!otogra!ia: Ha!ael cuen
cortesia do artista, Caleria Haginski e Caleria
Heiricn Lnrnardt
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
39
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
41
centtulo, zccy
vista da instalaao: Out to puncn, ArnazenLuniar, Lisboa
!otogra!ia: Fedro 1ropa
ANTNIO BOLOTA
(PortugaI, 1g6z}
centtulo, zc++
inagende pesquisa
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
43
1 | Vinte contra vinte } zccg
lerro e papel
_cx_cxz_c cn
z | estudo para o pro|ecto
Lusitnia
1 e z| inagende pesquisa
BRUNO CIDRA
(PortugaI, 1g8z}
DIOGO
EVANGELISTA
(PortugaI, 1g8q}
1
z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
45
centtulo, zc++
!otogra!ia: Fedro 1ropa
FRANCISCO TROPA
(PortugaI, 1g68}
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
47
1 | LcQLLHLA:
CoIonna Parete } zc++
cinento arnado e plexiglass
LlHLl1A:
CoIonna in SiIenzio } zc++
cinento arnado e cobertor
NA FAHLLL:
SenzatitoIo(due Iinee inunIago} } zc++
caneta e gra!ite sobre papel e acetato
!otocopiado
Vlc1A LA lNc1ALAO:
Due linee in un lago
+ Colonna in Silenzio,
Calleria Lnrico lornello, lilao } zc++
GONALO SENA
(PortugaI, 1g8q}
z | LcCLL1LHA:
CoIonna in SiIenzio } zc++
cinento arnado e cobertor
LLcLNHO:
Sem tituIo (due Iinee in un Iago} } zc++
caneta e gra!ite sl papel e acetato
!otocopiado
Vlc1A LA lNc1ALAO:
Due linee in un lago + Colonna in Silenzio
Calleria Lnrico lornello, lilao } zc++
1
z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
49
PeIe e queda } zcc8
cera conpignento sl parede
!otogra!ia: Fedro 1ropa
JOO QUEIROZ
(PortugaI, 1gg}
NUNO DA LUZ
(PortugaI, 1g8q}
1 | Heduao acustica por detrs de una barreira sonora
z | He!lexao de raios paralelos incidindo obliquanente
nuna super!cie parablica

a partir da 1eoria para localizaao e detecao anti
aereas (+g_z, Lepartanento da Le!esa da Coroa
Hritnica}
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
51
!icneiros c+ e cz:
inagende pesquisa
PEDRO BARATEIRO
(PortugaI, 1gg}
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
53
Nasceu enLas Falnas de Cran Canaria +g6_. Vive e trabalna encantan
der, Lspanna. Licenciado en liloso!ia e Letras, con especializaao en
Histria da Arte, pela Lniversidade de Cranada. Crtico de arte, coniss
rio de exposies de arte contenpornea e gestor cultural. Lntre +g8g a
+gg8 trabalnou cono Conservador, Conservador Cne!e e cubdirector do
Centro Atlntico de Arte loderna de Las Falnas de Cran Canaria.
Ln +gg8 nudase para viver na cidade de cantander onde desenvol
ve o con|unto dos seus pro|ectos. Le zcc+ a zccy dirigiu o Espoo C
de Canargo en Cantbria, un espao interdisciplinar internacional de
arte contenpornea. Os seus pro|ectos caracterizanse por propiciar
un dilogo, encontro contnuo, entre criadores dos nais variados con
textos e geogra!ias culturais e os criadores locais. Colaborador nabitual
enpro|ectos na Hienal de Luanda, Cuba, Hienal de Hanako, lali, Hienal
de Lakar, cenegal, 1rienal de Luanda, Angola, Hienal de Cerveira, Fortu
gal. 1en igualnente pro|ectos e colaboraes nas Hienais de lontreal,
Canad, Lppsala, cuecia, Cuenca, Lquador, 1rienal do Caribe, Hepubli
ca Loninicana, Hienal de Canarias, Lspanna Os seus pro|ectos con
centranse ennultiplos catlogos e publicaes.
orlandob|gnail.con
Nasceu enLas Falnas de Cran Canaria +g6_. Vive e trabalna encantander,
Lspanna. Licenciado enliloso!ia e Letras, conespecializaao enHistria da
Arte, pela Lniversidade de Cranada. Crtico de arte, conissrio de exposies
de arte contenpornea e gestor cultural. Lntre +g8g a +gg8 trabalnou cono
Conservador, Conservador Cne!e e cubdirector do Centro Atlntico de Arte
loderna de Las Falnas de Cran Canaria.
Ln+gg8 nudase para viver na cidade de cantander onde desenvolve o
con|unto dos seus pro|ectos. Le zcc+ a zccy dirigiu o Espoo C de Canargo
enCantbria, unespao interdisciplinar internacional de arte contenpornea.
Os seus pro|ectos caracterizanse por propiciar undilogo, encontro contnuo,
entre criadores dos nais variados contextos e geogra!ias culturais e os criadores
locais. Colaborador nabitual enpro|ectos na Hienal de Luanda, Cuba, Hienal
de Hanako, lali, Hienal de Lakar, cenegal, 1rienal de Luanda, Angola, Hienal
de Cerveira, Fortugal. 1enigualnente pro|ectos e colaboraes nas Hienais
de lontreal, Canad, Lppsala, cuecia, Cuenca, Lquador, 1rienal do Caribe,
Hepublica Loninicana, Hienal de Canarias, Lspanna Os seus pro|ectos
concentranse ennultiplos catlogos e publicaes.
Orlando
Britto jinorio
frum cultural
Nao posso conear este texto sen nani!estar o neu nais pro!undo
agradecinento lundaao Hienal de Cerveira, a todos os seus nen
bros, a todo o pessoal da Hienal e, claro, ao neu respeitado e bonanigo
Augusto Canedo, Lirector da nesna, por ne ter dado a oportunidade de
poder participar novanente neste !antstico encontro artstico interna
cional de Vila Nova de Cerveira, senlugar para duvidas, unespao !un
danental de arte e cultura contenpornea, de convivncia, intercn
bios e trans!erncias nunanas.
A participaao en zccg na XV Hienal de Cerveira !oi una ex
perincia extraordinria, nao s para os artistas que tiverana oportuni
dade de participar nela, cono para os integrantes da secao de per!or
nance, nas claro para este curador que pde viver intensanente essas
|ornadas inesquecveis de convivncia artstica nun cenrio extraordi
nrio e conuna equipa pro!issional !antstica. Quando recebi a cnana
da do seu Lirector, Augusto Canedo, para ne convidar a participar nes
ta nova ediao de zc++, inundoune una enorne alegria.
Cono en zccg, a ninna intenao con a curadoria desta sec
ao de per!ornances para a +6 Hienal de Cerveira e dupla: por unlado
poder estabelecer un dilogo, encontro entre artistas de per!ornance
de contextos totalnente diversos con presena portuguesa e, por ou
tro, apresentar propostas de per!ornances e aces nas suas nais di
versas variantes, inclusive algunas delas nos linites ou !ronteiras da
concepao nais convencional sobre o acto per!ornativo. Le qualquer
!orna, devo dizer que senpre acreditei nais nos processos de evolu
ao, trans!ornaao, contaninaao e nibridaao, do que na ortodoxia
estrita e acadenica. A produao artstica no nosso espao contenpo
rneo nao est perdida e sen runo, cono os catastr!icos da cultura
pensan. Antes pelo contrrio, vivenos nunnonento de criaao e aber
tura de nultiplos norizontes, participanos nuncontnuo encontro de un
espao, a!ortunadanente tanben en contnua trans!ornaao, onde
CONSTRUYENDO REDES.
PERFORMANCES PARA A 16 BIENAL
DE CERVEIRA
Nao posso conear este texto sennani!estar o neu nais pro!undo
agradecinento lundaao Hienal de Cerveira, a todos os seus nenbros, a
todo o pessoal da Hienal e, claro, ao neu respeitado e bonanigo Augusto
Canedo, Lirector da nesna, por ne ter dado a oportunidade de poder participar
novanente neste !antstico encontro artstico internacional de Vila Nova de
Cerveira, senlugar para duvidas, unespao !undanental de arte e cultura
contenpornea, de convivncia, intercnbios e trans!erncias nunanas.
A participaao enzccg na XVHienal de Cerveira !oi una experincia
extraordinria, nao s para os artistas que tiverana oportunidade de participar
nela, cono para os integrantes da secao de per!ornance, nas claro para
este curador que pde viver intensanente essas |ornadas inesquecveis de
convivncia artstica nuncenrio extraordinrio e conuna equipa pro!issional
!antstica. Quando recebi a cnanada do seu Lirector, Augusto Canedo, para ne
convidar a participar nesta nova ediao de zc++, inundoune una enorne alegria.
Cono enzccg, a ninna intenao cona curadoria desta secao de per!ornances
para a +6 Hienal de Cerveira e dupla: por unlado poder estabelecer undilogo,
encontro entre artistas de per!ornance de contextos totalnente diversos con
presena portuguesa e, por outro, apresentar propostas de per!ornances e
aces nas suas nais diversas variantes, inclusive algunas delas nos linites
ou !ronteiras da concepao nais convencional sobre o acto per!ornativo.
Le qualquer !orna, devo dizer que senpre acreditei nais nos processos de
evoluao, trans!ornaao, contaninaao e nibridaao, do que na ortodoxia
estrita e acadenica. A produao artstica no nosso espao contenporneo nao
est perdida e senruno, cono os catastr!icos da cultura pensan. Antes pelo
contrrio, vivenos nunnonento de criaao e abertura de nultiplos norizontes,
participanos nuncontnuo encontro de unespao, a!ortunadanente tanben
encontnua trans!ornaao, onde as de!inies sao !ornuladas e re!ornuladas e
nao aguentana velocidade dos nossos tenpos. lsto nao nos causa vertigens nen
ansiedade, nas sin!ascinaao por descobrir, por podernos penetrar e participar
nestes novos espaos contnuos de trans!ornaao e connecinento.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
55
as de!inies sao !ornuladas e re!ornuladas e nao aguentan a velo
cidade dos nossos tenpos. lsto nao nos causa vertigens nen ansieda
de, nas sin !ascinaao por descobrir, por podernos penetrar e partici
par nestes novos espaos contnuos de trans!ornaao e connecinento.
Os processos de encontro, enissao, pro|ecao e intercnbio de no|e
endia nao divergennuito na sua essncia e, salvo algunas excepes,
dos do passado. Lxplicone, ainda que parea que tudo e receninven
tado, os espaos de encontro e intercnbio existiran nas nistrias das
culturas, e nais ainda na nossa nistria contenpornea. O que nudou
substancialnente !oi a velocidade de acao que nos dao deterninadas
!erranentas da tecnologia da conunicaao da nossa contenporaneida
de, sendo !undanental a invenao da lnternet e o seu uso generalizado
ou quase globalizado. La conunicaao por tele!onia, telex ou !ax, pas
snos, quase sen nos darnos conta, incrvel sinultaneidade e velo
cidade do nundo online virtual e a tenpo real. lrente a esta virtualida
de, nao devenos deixar de nencionar a proli!eraao das alternativas de
deslocanento cnanadas de baixo custo, cono sao as conpannias ae
reas low cost que, nunnercado agressivo de preos, criaranunespa
o de circulaao !sica nassiva indirectanente nais denocrtica. lsto
tencono resultado que possanos estar in!ornados do que acontece no
nundo da cultura de una !orna quase inediata e, inclusive, tentar des
locarnos !isicanente para participar nas suas actividades.
Os sistenas de encontro e intercnbio que pude experinentar e par
ticipar nas ninnas | nais de duas decadas de intensa dedicaao a este
nundo da arte contenpornea, e |unto ao uso das novas tecnologias,
basearanse essencialnente no encontro pessoal contnuo, nos resulta
dos de una sequncia nultipla e contnua de viagens, de participaes
enpro|ectos, eventos e produes artsticas e culturais, que se vao ex
pandindo, tecendo una rede de pro|ectos encadeados e espaos de en
contros. Lns pro|ectos levante a outros e estes, por sua vez, vaose
interconunicando. Logicanente, e cono disse en anteriores pargra
!os, a possibilidade e versatilidade da rede WWW abriunos un univer
so de conunicaao, !acilitandonos o acesso a novas redes de in!orna
ao e intercnbio a una velocidade nunca antes inaginada. A lnternet
e uninstrunento !ascinante, no|e inprescindvel cono !erranenta, nas
nao o unico. Continuo a pensar que na conbinaao que possanos !azer,
nais correcta ou nao, de todos os instrunentos possveis de conunica
ao e connecinento ao nosso alcance, obterenos una nelnor ou pior, ou
talvez nenor ou naior sin!onia e!icaz. Lnultina instncia, o encontro !
sico, pessoal, conos lugares e as pessoas que o nabitane !undanental
para a construao real destas redes de intercnbio.
Os processos de encontro, enissao, pro|ecao e intercnbio de no|e endia nao
divergennuito na sua essncia e, salvo algunas excepes, dos do passado.
Lxplicone, ainda que parea que tudo e receninventado, os espaos de
encontro e intercnbio existirannas nistrias das culturas, e nais ainda na
nossa nistria contenpornea. O que nudou substancialnente !oi a velocidade
de acao que nos dao deterninadas !erranentas da tecnologia da conunicaao
da nossa contenporaneidade, sendo !undanental a invenao da lnternet e o
seu uso generalizado ou quase globalizado. La conunicaao por tele!onia, telex
ou !ax, passnos, quase sennos darnos conta, incrvel sinultaneidade e
velocidade do nundo online virtual e a tenpo real. lrente a esta virtualidade, nao
devenos deixar de nencionar a proli!eraao das alternativas de deslocanento
cnanadas de baixo custo, cono sao as conpannias aereas low cost que, nun
nercado agressivo de preos, criaranunespao de circulaao !sica nassiva
indirectanente nais denocrtica. lsto tencono resultado que possanos estar
in!ornados do que acontece no nundo da cultura de una !orna quase inediata
e, inclusive, tentar deslocarnos !isicanente para participar nas suas actividades.
Os sistenas de encontro e intercnbio que pude experinentar e participar
nas ninnas | nais de duas decadas de intensa dedicaao a este nundo da
arte contenpornea, e |unto ao uso das novas tecnologias, basearanse
essencialnente no encontro pessoal contnuo, nos resultados de una sequncia
nultipla e contnua de viagens, de participaes enpro|ectos, eventos e
produes artsticas e culturais, que se vao expandindo, tecendo una rede de
pro|ectos encadeados e espaos de encontros. Lns pro|ectos levante a outros
e estes, por sua vez, vaose interconunicando. Logicanente, e cono disse en
anteriores pargra!os, a possibilidade e versatilidade da rede WWWabriunos un
universo de conunicaao, !acilitandonos o acesso a novas redes de in!ornaao
e intercnbio a una velocidade nunca antes inaginada. A lnternet e un
instrunento !ascinante, no|e inprescindvel cono !erranenta, nas nao o unico.
Continuo a pensar que na conbinaao que possanos !azer, nais correcta ou nao,
de todos os instrunentos possveis de conunicaao e connecinento ao nosso
alcance, obterenos una nelnor ou pior, ou talvez nenor ou naior sin!onia e!icaz.
Lnultina instncia, o encontro !sico, pessoal, conos lugares e as pessoas que
o nabitane !undanental para a construao real destas redes de intercnbio.
Ana Lunas e una artista nultinedia, autntica activista da arte, con
una enorne experincia de trabalno no nbito da pedagogia da arte.
Lla prpria de!inese cono una lJ (una Jokey de ldeias}. Na realidade e
una !antstica somp|eoooro, conuna capacidade naravilnosa para ac
tivar os espaos e os publicos !azendoos participantes activos de una
experincia artstica nultinedia, grati!icante e inesquecvel.
O seu Corr|nno Mu|t|meo|o tencono antecedentes os carrinnos an
bulantes de venda de ca!e de calvador da Haa, e a artista |untanente
con una equipa de son, incorporoulne una nesa de nistura, estaao
de LJ, nonitor, nicros, entradas para instrunentos nusicais electrni
cos, luzes, pro|ector de vdeo, etc.. Lna autntica estaao anbulante
de nusica e criaao contnua dirigida por Ana Lunas que nede per!ei
tanente os espaos e tenpos de participaao e de acao.
www.carrinhomuItimidia.com
Ana Lunas e una artista nultinedia, autntica activista da arte, conuna
enorne experincia de trabalno no nbito da pedagogia da arte. Lla prpria
de!inese cono una lJ (una Jokey de ldeias}. Na realidade e una !antstica
somp|eoooro, conuna capacidade naravilnosa para activar os espaos e
os publicos !azendoos participantes activos de una experincia artstica
nultinedia, grati!icante e inesquecvel.
O seu Corr|nno Mu|t|meo|o tencono antecedentes os carrinnos anbulantes
de venda de ca!e de calvador da Haa, e a artista |untanente conuna equipa
de son, incorporoulne una nesa de nistura, estaao de LJ, nonitor, nicros,
entradas para instrunentos nusicais electrnicos, luzes, pro|ector de vdeo, etc..
Lna autntica estaao anbulante de nusica e criaao contnua dirigida por Ana
Lunas que nede per!eitanente os espaos e tenpos de participaao e de acao.
nttp:llwww.carrinnonultinidia.conl
ANA DUMAS
(BrasiI, 1g6g}
Carrinho Multimedia
+ } Fer!ornance Carrinno nultindia. leira dos Livros,
1eatro Castro Alves, calvador, Hania, |unno de zc+c
loto laira Cristina.
z } Fer!ornance Carrinno nultindia, 1rienal de Luanda,
exposiao _ Fontes, galeria Clobo. Luanda, Angola, Outubro zc+c
ctill Faulo Azevedo.
+
z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
57
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
59
IDAIRA
DEL CASTILLO
(Espanha, 1g8g}
En Processo. Accin pictrica
Os pro|ectos pictricos nurais de ldaira del Castillo desenvolvense
con un trove|||ng contnuo, cono un processo !lnico en contnua in
provisaao, na qual as inagens iniciais recolnidas pela artista da sua
realidade contenpornea quotidiana, construdas con una incrvel
exibiao de cor e desenno, se encontran nun contnuo processo de
trans!ornaao durante os dias en que acontece a sua acao pictrica.
Lsta obra e tao inpossvel de recolner ou !ixar na nossa nenria cono
a bvia inpossibilidade de parar o tenpo, dada a sua capacidade inexo
rvel de passar. A realidade, entao, trans!ornase continuanente, e di
!erente segundo a segundo. Vivenos na civilizaao da inagen a un rit
no irreprinvel de vertigen, e a data de validade desta quase antecede
a sua prpria execuao.
www.idairadelcastillo.con
Os pro|ectos pictricos nurais de ldaira del Castillo desenvolvense
conuntrove|||ng contnuo, cono unprocesso !lnico encontnua
inprovisaao, na qual as inagens iniciais recolnidas pela artista da sua realidade
contenpornea quotidiana, construdas conuna incrvel exibiao de cor e
desenno, se encontrannuncontnuo processo de trans!ornaao durante os dias
enque acontece a sua acao pictrica. Lsta obra e tao inpossvel de recolner
ou !ixar na nossa nenria cono a bvia inpossibilidade de parar o tenpo,
dada a sua capacidade inexorvel de passar. A realidade, entao, trans!orna
se continuanente, e di!erente segundo a segundo. Vivenos na civilizaao da
inagena unritno irreprinvel de vertigen, e a data de validade desta quase
antecede a sua prpria execuao.
ldaira deI CastiIIo Estvez, Ln proceso,
COAC c.C. 1eneri!e, zc+c
lotos: calvador Neira Lorenzo
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
61
FLORENCIO CAMPO
Y PATRICIA TORRERO
(Espanha, 1g66j1g6q}
llorencio Canpo e Fatricia 1orrero sao dois destacados bailarinos e co
regra!os espannis de llanenco con una anpla tra|ectria nacional
e internacional, !undadores da Compon|o Arr|er|tos de dana. lnersos
nun espao de investigaao e experinentaao contnuos, os seus pro
|ectos e espectculos evoluranate novos territrios de nibridaao e ex
perinentaao conpropostas que, a partir da dana, estao enocasies
nuito perto dos territrios da per!ornance. Apresentannos nesta Hie
nal a obra Ll sollozo del nierro cono una pro!unda nistria de anor ins
pirada na relaao vivida por Jose!ina lanresa e o poeta liguel Hernn
dez. Lna relaao que, cono nuitas, !oi narcada e truncada por una
epoca e uncon!lito.
nttp:llwww.arrieritos.conl
llorencio Canpo e Fatricia 1orrero sao dois destacados bailarinos e coregra!os
espannis de llanenco conuna anpla tra|ectria nacional e internacional,
!undadores da Compon|o Arr|er|tos de dana. lnersos nunespao de
investigaao e experinentaao contnuos, os seus pro|ectos e espectculos
evoluranate novos territrios de nibridaao e experinentaao conpropostas
que, a partir da dana, estao enocasies nuito perto dos territrios da
per!ornance. Apresentannos nesta Hienal a obra Ll sollozo del nierro cono
una pro!unda nistria de anor inspirada na relaao vivida por Jose!ina lanresa
e o poeta liguel Hernndez. Lna relaao que, cono nuitas, !oi narcada e
truncada por una epoca e uncon!lito.
El sollozo del hierro
lotos: narcosgpunto
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
63
MARGARIDA CHAMBEL
NUNO OLIVEIRA
(PortugaI, 1g8j1gq}
A sua proposta ten cono ttulo Lna noeda para !azer subir una ban
deira e ser desenvolvida en duas partes. Lna prineira cu|a acao
transcorre na rua, interagindo con os transeuntes, convidandoos a se
gurar e a pernanecer un tenpo con a bandeira a troco de una noe
da. nun contexto cono o actual, de pro!unda crise econnica global,
senlugar a duvidas, situanos perante unespao de nultiplas contradi
es. A segunda parte desta per!ornance ter lugar nunespao !ecna
do da prpria Hienal de Cerveira onde se nostrarao as inagens que se
!ilnaranda acao nas ruas de Vila Nova de Cerveira e os artistas irao in
teragir con os espectadores experinentando con una serie de ob|ec
tos sobre esse !undo vdeo pro|ectado.
nttp:llwww.epipiderne.blogspot.conl
A sua proposta tencono ttulo Lna noeda para !azer subir una bandeira e
ser desenvolvida enduas partes. Lna prineira cu|a acao transcorre na rua,
interagindo conos transeuntes, convidandoos a segurar e a pernanecer un
tenpo cona bandeira a troco de una noeda. nuncontexto cono o actual,
de pro!unda crise econnica global, senlugar a duvidas, situanos perante un
espao de nultiplas contradies. A segunda parte desta per!ornance ter lugar
nunespao !ecnado da prpria Hienal de Cerveira onde se nostrarao as inagens
que se !ilnaranda acao nas ruas de Vila Nova de Cerveira e os artistas irao
interagir conos espectadores experinentando conuna serie de ob|ectos sobre
esse !undo vdeo pro|ectado.
Uma moeda para fazer subir uma bandeira } zc+c
Lisboa y Las Falnas de Cran Canaria
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
65
DANI DEMILLIA
(ltIia, 1g8z}
Artista que trabalna na !ronteira ou linites entre o teatro e a per!ornan
ce e nos territrios da live art pro|ects. Lentro da neterogeneidade de
propostas, dos nultiplos caninnos da arte per!ornativa e da per!ornan
ce que nostranos, nesta ocasiao, en Cerveira e dentre de unas sete
variantes possveis, era !undanental, a neu ver, contar con una artis
ta experinentada no trabalno con o corpo, na sua utilizaao do nesno
cono elenento de nultiplas re!erncias e inplicaes culturais e a ca
pacidade para propor atraves dele todo unnorizonte conceptual de nul
tiplas leituras e re!erncias.
Levenos neste sentido assinalar a anpla !ornaao de Lani LLnilia
nos nbitos da nnica, teatro !sico e antropolgico, acrobacias, Huton,
Kalaripayattu, Yoga, Kung lu e outras prticas relacionadas con o cor
po. L nenbro !undadora de L|v|ng Structures.
(www.livingstructures.co.uk}
e de La Focna Nostra (www.pocnanostra.con}.
nttp:lldanidenilia.blogspot.conl
Artista que trabalna na !ronteira ou linites entre o teatro e a per!ornance e nos
territrios da live art pro|ects. Lentro da neterogeneidade de propostas, dos
nultiplos caninnos da arte per!ornativa e da per!ornance que nostranos, nesta
ocasiao, enCerveira e dentre de unas sete variantes possveis, era !undanental,
a neu ver, contar conuna artista experinentada no trabalno cono corpo, na
sua utilizaao do nesno cono elenento de nultiplas re!erncias e inplicaes
culturais e a capacidade para propor atraves dele todo unnorizonte conceptual
de nultiplas leituras e re!erncias.
Levenos neste sentido assinalar a anpla !ornaao de Lani LLnilia
nos nbitos da nnica, teatro !sico e antropolgico, acrobacias, Huton,
Kalaripayattu, Yoga, Kung lu e outras prticas relacionadas cono corpo. L
nenbro !undadora de L|v|ng Structures.
Dani dEmiIia, Hallet Hlanc , zccg,
laison lolie lons, Helgiun
loto Lelvigne
Dani dEmiIia, Leconi!icada, zccg,
Vll Lncuentro HLll Hogot, Colonbia
loto larlene HanrezCancio
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
67
TIRZO MARTHA
(Curaao, 1g6g}
Curaao
1irzo lartna sobressai pela construao nas suas propostas de un tra
balno anplanente reivindicativo e sinblico, onde expe questes que
concernen aos processos nistricos de colonizaao e que se vn re
!lectidos na actual Curaao. No centro de ebuliao de toda esta realida
de nultipla e conplexa de Curaao e, por extensao do Caribe, e onde1ir
zo lartna situa o seu discurso e propostas artsticas, con un discurso
eninentenente poltico, social e antropolgico. O seu superneri e an
tineri o Capitan Caribe apresentarse nos espaos de Cerveira |un
to da sua proposta per!ornativa Antilles non grata.
nttp:lltirzonartna.conl
1irzo lartna sobressai pela construao nas suas propostas de untrabalno
anplanente reivindicativo e sinblico, onde expe questes que concernenaos
processos nistricos de colonizaao e que se vnre!lectidos na actual Curaao.
No centro de ebuliao de toda esta realidade nultipla e conplexa de aCuraao
e, por extensao do Caribe, e onde 1irzo lartna situa o seu discurso e propostas
artsticas, conundiscurso eninentenente poltico, social e antropolgico. O
seu superneri e antineri o Capitan Caribe apresentarse nos espaos de
Cerveira |unto da sua proposta per!ornativa Antilles non grata.
1 | Tirzo Martha, Captain Caribbean ,
zc+c, lHH, Curaao.
loto Ana Lez
z | Tirzo Martha, Fer!ornance Antilles
non Crata,zc+c, lHH, Curaao
loto: Ana Lez
1
z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
69
TRINY PRADA
(CoIombia-Frana}
1iny Frada propenos na Hienal de Cerveira un espao de celebraao,
ludico e participativo, nun convite culinrio nassivo aos nabitantes de
Vila Nova de Cerveira, tanto para o processo de construao, cono para
o prprio consuno e!ectivo e !estivo do seu banquete, e situanos pe
rante una re!lexao nuito seria sobre o consuno e a alinentaao na nos
sa sociedade ocidental contenpornea, !rente s trenendas carncias
e !one da populaao nundial. Lnespao de contradiao e con!rontaao
que, !eliznente, o territrio da arte contenpornea nos pernite.
www.trinyprada.con
1iny Frada propenos na Hienal de Cerveira unespao de celebraao, ludico
e participativo, nunconvite culinrio nassivo aos nabitantes de Vila Nova de
Cerveira, tanto para o processo de construao, cono para o prprio consuno
e!ectivo e !estivo do seu banquete, e situanos perante una re!lexao nuito seria
sobre o consuno e a alinentaao na nossa sociedade ocidental contenpornea,
!rente s trenendas carncias e !one da populaao nundial. Lnespao de
contradiao e con!rontaao que, !eliznente, o territrio da arte contenpornea
nos pernite.
Triny Prada, latiere a penser, per!ornance culinaria,
zccy, LL LAC, Heunion lsland
loto: 1riny Frada
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
71
Lourenco Lgre|a e un curador e especialista en arte contenpornea,
actualnente radicado enLisboa, Fortugal. Lesde zccg, Lgre|a tensido
o curador principal da Carpe Lien Arte e Fesquisa, una instituiao in
dependente, nao lucrativa, de base residencial, situada no Falcio Fon
bal, do seculo XVll, na Hua do ceculo, no qual os artistas sao convida
dos a desenvolver obras para stios espec!icos. Lurante o seu nandato
na Carpe Lien, participaran no pro|ecto nais de cinquenta artistas in
ternacionais, oriundos do nundo lus!ono e dos Lstados Lnidos, tendo
criado obras e per!ornances diversas no Falcio Fonbal. Lgre|a desen
volveu relaes estrategicas no sentido de sustentar o pro|ecto, incluin
do !undos e nateriais de apoio de parceiros cono o linisterio da Cultu
ra, a LCArtes, o LCLAC, o lnstituto lrancoFortugus, a Lnbaixada da
cuecia, a FroLlvetica, a Lnbaixada dos Fases Haixos, o lnstituto ltalia
no de Cultura, o Coetne lnstitute, o lnstituto Cervantes, a Lscola cupe
rior de Conunicaao, o lALL, a Abrao, lundaao Hienal de cao Faulo, e
a Lnbaixada dos Lstados Lnidos, bencono patrocinadores privados e
parcerias de investigaao con Calerias Luropeias e Hrasileiras e ainda
enpresas corporativas cono o lillenniunbcp e a Ana Laet Lesign. Fara
alendeste pro|ecto, Lgre|a desenvolveu recentenente diversos pro|ec
tos internacionais incluindo a organizaao de una exposiao do trabalno
do artista portugus Hui Horta Fereira, no Atelier lidalga encao Faulo,
Loureno Egreja
& Paulo Reis
frum cultural
no Hrasil, e integrou a equipa de curadoria da Faralela zc+c, durante a
zg. Hienal de cao Faulo. Antes disso, Lgre|a !oi director da Antecipar
te, cuidando de todos os aspectos do pro|ecto, incluindo o !inancianen
to, a selecao, a curadoria e a publicaao do catlogo de obras de artis
tas portugueses energentes e !oi curador convidado da cnallbox, una
instalaao de localizaao espec!ica das obras de sete artistas, nunes
pao que albergou o antigo nospital psiquitrico de Lisboa, nuna gale
ria de caixa preta. Lnparalelo cona sua actividade de curadoria, Lgre|a
ten editado e traduzido textos para vrias publicaes de arte, none
adanente da Cnara lunicipal de Lisboa, do lolA, da lundaao Ca
louste Culbenkian, do luseu da Cidade de Lisboa, da lundaao Centro
Cultural de Helen, e da Hevista Lardo. Lgre|a recebeu a bolsa lulbrignt,
enzccc, para realizar estudos ennistria de arte e nuseologia na City
Lniversity de Nova lorque, onde obteve o grau de nestre, enzcc_, con
a dissertaao intitulada !ne H|story oj Noum Cooos Comm|ss|ons |n
tne LSAAH|stor|o oos Com|ssoes oe NoumCooo nos Estooos Ln|oos|.
Lurante o seu perodo en Nova lorque, Lgre|a trabalnou cono curador
assistente na Wave Hill and Creative 1ine, tanbentrabalnou na lunda
ao Licntenstein, no pro|ecto de arquivo. loi ainda convidado a integrar
o painel de |uri do Frograna lnnovarte do linisterio da Cultura e ten
participado cono nenbro do painel de selecao da Holsa lulbrignt, ba
seado enLisboa, desde zcc8. Lgre|a e licenciado enHistria, pela Lni
versidade Lusada, de Lisboa, onde recebeu a bolsa LaVinci para estu
dar na Lniversidade de Harcelona.
O que e essencial, sao os interecessores. A criaao sao os intereces
sores. cen eles nao n obra. Foden ser pessoas para un !ilso!o, ar
tistas ou cientistas, para un cientista, !ilso!os ou artistas , nas tan
bencoisas, plantas, ate nesno aninais, cono enCastaneda. lictcios
ou reais, aninados ou inaninados, tenos que !abricar os nossos inter
cessores. L una serie. ce nao se !ornar una serie, ainda que conple
tanente inaginria, estanos perdidos. Freciso dos neus intercessores
para ne exprinir, e eles nao se expriniriansennin: e senpre a vrios
que se trabalna, ainda quando isso nao se v. L por naioria de razao,
quando e visvel: lelix Cuattari e eu, sonos intercessores undo outro+
Lsta re!lexao de Cilles Leleuze (+gz_+gg_} serviu cono note para es
crever o texto para o catlogo da Lxposiao Hienal de Cerveira no qual
Faulo Heis (+g6czc+c} !oi convidado cono Curador. L neste papel de in
tercessor, re!erido por este autor, que agora ne sinto. O de ser convida
do a inserir o novinento preexistente, criado pelo Curador e os artistas
Anelie Houvier, Claire de canta Colona, lvio Cerqueira e Haniro Cuer
reiro e de certo nodo, lnterceoer no sentido de a|udar a levar adiante e
+ } LLLLLZL, ClLLLc, CONVERSAES -, F. +yc, +y+,
LLlLc lll LL cLCLLO, zcc_
QUATRO
APONTAMENTOS E
UM NO LUGAR
Lourenco Lgre|a is a curator and specializing in contenporary art, currently
based in Lisbon, Fortugal. cince zccg, lr. Lgre|a nas been tne cnie! curator
o! Carpe LienArte e Fesquisa, an independent nonpro!it residencybased
institution noused in tne seventeentncentury Falacio Fonbal, Hua do ceculo, in
wnicn artists are invited to develop sitespeci!ic works. Luring nis tenure witn
Carpe Lien, over !i!ty international artists nailing !ronacross tne lusopnone
world and tne Lnited ctates nave participated in tne pro|ect, creating diverse
works and per!ornances witnin tne Fonbal Falace. lr. Lgre|a nas developed
strategic relationsnips in support o! tne pro|ect including !unding and naterial
support partnersnips witn tne linisterio da Cultura, LCArtes, LCLAC, lnstituto
lranco Fortugs, Lnbaixada da cuecia, FroLlvetica, Lnbaixada dos Fases
Haixos, lnstituto ltaliano de Cultura, Coetne lnstitute, lnstituto Cervantes, Lscola
cuperior de Conunicaao, lALL, Abrao, lundaao Hienal de cao Faulo, and tne
Lnited ctates Lnbassy as well as private sponsors and researcn partnersnips
witn Luropean and Hrazilian Calleries and corporate conpanies, sucn as
lillenniunbcp, and Ana Laet Lesign. ln addition to tnis pro|ect, lr. Lgre|a nas
recently developed several international pro|ects including tne organization o! an
exnibition o! tne work o! Fortuguese artist Hui Horta Fereira at tne Atelier lidalga
in cao Faulo, Hrazil and tne integration o! tne curatorial teano! Faralela zc+c
during tne zgtn cao Faulo Hiennial. Frior to tnis, lr. Lgre|a was tne director o!
Anteciparte, overseeing all aspects o! tne pro|ect including, !unding, selection,
curation and catalogue publication o! tne work o! energing Fortuguese artists
and was tne invited curator o! cnallbox, a sitespeci!ic installation o! seven
artists works in blackbox gallery space noused tne !orner psycniatric nospital
o! Lisbon. ln parallel to nis curatorial work. lr. Lgre|a nas edited and translated
texts !or several art publications including, Cnara lunicipal de Lisboa, lolA,
Culbenkian loundation, luseu da Cidade de Lisboa, lundaao Centro Cultural
de Helen, Lardo lagazine. lr. Lgre|a was awarded a lulbrignt grant in zccc,
undertaking studies in art nistory and nuseunstudies at tne City Lniversity o!
New York wnere ne earned a lasters Legree in zcc_ witn tne tnesis, !ne H|story
oj NoumCooos Comm|ss|ons |n tne LcA. Luring nis tine in New York, lr.
Lgre|a worked as an Assistant Curator at Wave Hill and Creative 1ine. He also
worked !or tne Licntenstein loundation in tne arcnive pro|ect. He nas been invited
to integrate tne |ury panel !or tne lnnovarte Frograno! tne linisterio da Cultura
and nas participated as a nenber o! tne lulbrignt Crant selection panel based
in Lisbon, since zcc8. lr. Lgre|a nolds Licenciatura Legree in History !rontne
Lniversidade Lusada, Lisbon, wnere ne was awarded a LaVinci grant to study at
tne Lniversidad de Harcelona.
O que e essencial, sao os interecessores. A criaao sao os interecessores. cen
eles nao n obra. Fodenser pessoas para un!ilso!o, artistas ou cientistas,
para uncientista, !ilso!os ou artistas , nas tanbencoisas, plantas, ate nesno
aninais, cono enCastaneda. lictcios ou reais, aninados ou inaninados, tenos
que !abricar os nossos intercessores. L una serie. ce nao se !ornar una serie,
ainda que conpletanente inaginria, estanos perdidos. Freciso dos neus
intercessores para ne exprinir, e eles nao se expriniriansennin: e senpre
a vrios que se trabalna, ainda quando isso nao se v. L por naioria de razao,
quando e visvel: lelix Cuattari e eu, sonos intercessores undo outro+
Lsta re!lexao de Cilles Leleuze (+gz_+gg_} serviu cono note para escrever
o texto para o catlogo da Lxposiao Hienal de Cerveira no qual Faulo Heis
(+g6czc+c} !oi convidado cono Curador. L neste papel de intercessor, re!erido
por este autor, que agora ne sinto. O de ser convidado a inserir o novinento
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
73
Enve|opper e un trabalno que questiona o desenno, a representaao
de un volune nuna super!cie plana, assin cono a tenporalidade e
a autononia do trao que surge de un processo de criaao prxino
da obstinaao.
A repetiao de un nesno gesto neticuloso cria un padrao que en
volve a super!cie de un espao, de una !olna ou de una inagen. O
trao !az surgir vibraes e volunes abstractos que reneten para algo
de !aniliar entre o orgnico e o aninal. Crianse paisagens contradit
rias onde o prprio trace|ar parece adquirir una conpleta autononia,
convidando o espectador a nergulnar o seu olnar entre os espaos su
geridos, envolvendoo no prprio processo criativo.
Lste trabalno pretende explorar, sob diversas !ornas, as questes
entorno da tenacidade e da persistncia de unnetodo preciso de cria
ao. Atraves da !olna de papel, da inagen, do volune e do prprio es
pao expositivo Enve|opper, quer antes de tudo questionar o desenno e
o seu espao.
Enve|opper e untrabalno que questiona o desenno, a representaao de un
volune nuna super!cie plana, assincono a tenporalidade e a autononia do
trao que surge de unprocesso de criaao prxino da obstinaao.
A repetiao de unnesno gesto neticuloso cria unpadrao que envolve a
super!cie de unespao, de una !olna ou de una inagen. O trao !az surgir
vibraes e volunes abstractos que renetenpara algo de !aniliar entre o
orgnico e o aninal. Crianse paisagens contraditrias onde o prprio trace|ar
parece adquirir una conpleta autononia, convidando o espectador a nergulnar o
seu olnar entre os espaos sugeridos, envolvendoo no prprio processo criativo.
Lste trabalno pretende explorar, sob diversas !ornas, as questes entorno da
tenacidade e da persistncia de unnetodo preciso de criaao. Atraves da !olna
de papel, da inagen, do volune e do prprio espao expositivo Enve|opper, quer
antes de tudo questionar o desenno e o seu espao.
AMLIE BOUVIER
(Frana, 1g8z}
|mogemHouv|erz.
Lesenno exp||cot|vo oo |nsto|oo Enve|opper ll, oesennos s/
pope| suspensos por j|os oe oo, _ v|oeoprojectores|, zo::.
|mogemHouv|er_.
Leto|ne oe umoesenno oo |nsto|oo Enve|opper ll, zo::.
consolidar un pro|ecto, que | conta con una dinnica de dilogos e re
!lexes en negociaao e aceleraao. Cono re!ere Leleuze, destes dilo
gos nascenvrios tipos de novinentos: percepao, a!ecao e acao. No
!inal deste processo, cono resultado, encontranos Ooros oe Arte, carre
gadas de canpos energicos, que podenos ver expostas no contexto de
una bienal conuna tradiao senprecedentes: a +6 Hienal de Cerveira.
Avontade de Faulo Heis era que esta exposiao se apelidasse de Quo
tro Apontomentos e um No Lugor no qual o ob|ectivo seria realizar un
exerccio colectivo conquatro artistas de di!erentes pases Anelie Hou
vier (lrana}, Claire de canta Colona (Argentina}, llvio Cerqueira (Hra
sil} e Haniro Cuerreiro (Fortugal}, no qual estes trabalnarianneios cono
o desenno, escultura, vdeo e instalaao que resultariande ...encontros
entre os artistas e o curador, cu|os tenas abordados sao o processo, a
instabilidade e o tenporrio na arte contenpornea.z
As obras de arte desenvolvidas a partir destes encontros, en !orna
to residncia, nani!estan totalnente a experincia |n |oco dos artistas.
cer aconpannada de solues encontradas para criar agregados sens
veis, ou se|a obras de arte, enternos Leleuseanos, adequadas aos espa
os escolnidos. Neste sentido o observador ter una experincia do lugar
para o lugar, gerando obras ao qual podenos apelidar de S|teSpec|j|c ou
Espec|j|cos poro o Lugor. Lnterno, de certa naneira problentico e dis
cutido pela nistoriadora de arte liwon Kwon, que prope, no seu livro One
F|oce Ajter Anotner, una nelnor contextualizaao e estudo, no sentido
dos enquadranentos sciopolticos, e da identidade do prprio lugar, se|a
relacionado, se|a enocional, se|a conunitrio, se|a espiritual._
cendo assinAnelie Houvier apresentar una serie de desennos no
nocronticos onde personagens nisteriosos ocupan lugares inagin
rios, Claire de canta Colona apresentar una serie de desennos con|u
gados conescultura onde a toponnia e o tena central, llvio Cerqueira
apresentar una instalaao no espao exterior onde a nistria da escul
tura e evocada con o lugar do artista e Haniro Cuerreiro desenvolver
una instalaao que parte do espao expositivo para o expandir e torna
lo sensvel ao publico atraves do uso da obra de arte.z
LOLHLNO LCHLJA
LlcHOA, zc++

z } FHOFOc1A lNlClAL LO CLHALOH FALLO HLlc lLNLAO
LL CLHVLlHA, zc++.
_ } FAHA O LN1LNLllLN1O LO LLcLNVOLVllLN1O, LLcLL Oc ANOc 6c, LO
1LlA HLlLHlLO CONcLL1AH: KWON, llWON, ONE PLACE AFTER ANOTHER, SITE
SPECIFIC ART AND LOCATION IDENTITY, ll1 FHLcc, zccz
z } FHOFOc1A lNlClAL LO CLHALOH FALLO HLlc lLNLAO
LL CLHVLlHA, zc++
preexistente, criado pelo Curador e os artistas Anelie Houvier, Claire de canta
Colona, lvio Cerqueira e Haniro Cuerreiro e de certo nodo, lnterceoer no
sentido de a|udar a levar adiante e consolidar unpro|ecto, que | conta con
una dinnica de dilogos e re!lexes ennegociaao e aceleraao. Cono re!ere
Leleuze, destes dilogos nascenvrios tipos de novinentos: percepao,
a!ecao e acao. No !inal deste processo, cono resultado, encontranos Ooros oe
Arte, carregadas de canpos energicos, que podenos ver expostas no contexto
de una bienal conuna tradiao senprecedentes: a +6 Hienal de Cerveira.
A vontade de Faulo Heis era que esta exposiao se apelidasse de Quotro
Apontomentos e umNo Lugor no qual o ob|ectivo seria realizar unexerccio
colectivo conquatro artistas de di!erentes pases Anelie Houvier (lrana},
Claire de canta Colona (Argentina}, llvio Cerqueira (Hrasil} e Haniro Cuerreiro
(Fortugal}, no qual estes trabalnarianneios cono o desenno, escultura, vdeo
e instalaao que resultariande ...encontros entre os artistas e o curador,
cu|os tenas abordados sao o processo, a instabilidade e o tenporrio na arte
contenpornea.z
As obras de arte desenvolvidas a partir destes encontros, en!ornato residncia,
nani!estantotalnente a experincia |n |oco dos artistas. cer aconpannada
de solues encontradas para criar agregados sensveis, ou se|a obras de arte,
enternos Leleuseanos, adequadas aos espaos escolnidos. Neste sentido o
observador ter una experincia do lugar para o lugar, gerando obras ao qual
podenos apelidar de S|teSpec|j|c ou Espec|j|cos poro o Lugor. Lnterno, de
certa naneira problentico e discutido pela nistoriadora de arte liwon Kwon,
que prope, no seu livro One F|oce Ajter Anotner, una nelnor contextualizaao
e estudo, no sentido dos enquadranentos sciopolticos, e da identidade do
prprio lugar, se|a relacionado, se|a enocional, se|a conunitrio, se|a espiritual._
cendo assinAnelie Houvier apresentar una serie de desennos
nonocronticos onde personagens nisteriosos ocupanlugares inaginrios,
Claire de canta Colona apresentar una serie de desennos con|ugados con
escultura onde a toponnia e o tena central, llvio Cerqueira apresentar una
instalaao no espao exterior onde a nistria da escultura e evocada cono lugar
do artista e Haniro Cuerreiro desenvolver una instalaao que parte do espao
expositivo para o expandir e tornalo sensvel ao publico atraves do uso da obra
de arte.z
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
75
|mogemHouv|er:.
Lesenno exp||cot|vo oo |nsto|oo Enve|opper ll, s|mu|oo|
oesennos s/ pope| suspensos por j|os oe oo, _ v|oeoprojectores|, zo::.
CLAIRE DE SANTA
COLOMA
(Argentina, 1g8g}
Cono conceber una obra para unlugar espec!ico do nonento que ain
da nao est terninado?
Froponno construir una obra a partir de unnaterial: nadeira e de un
ob|ectivo: o equilbrio.
O trabalno ter enconsideraao diversas nipteses estruturais. cer
una pea nodular que pernite a excentricidade de equilbrios e depen
de de necanisnos oportunos que tornanou nao possvel o novinento.
A !orna !inal ser consequente de!iniao da !ora enpregue.
Cono conceber una obra para unlugar espec!ico do nonento que ainda nao
est terninado?
Froponno construir una obra a partir de unnaterial: nadeira e de unob|ectivo:
o equilbrio.
O trabalno ter enconsideraao diversas nipteses estruturais. cer una pea
nodular que pernite a excentricidade de equilbrios e depende de necanisnos
oportunos que tornanou nao possvel o novinento. A !orna !inal ser
consequente de!iniao da !ora enpregue.
Claire de canta Colona
!icna tecnica: tinta cnina sl papel
8x+z cn
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
77
FLVIO CERQUEIRA
(BrasiI, 1gg}
Na instalaao Nos que oqu| estomos por vos esperomos (zc++} o artista
llvio Cerqueira recria unceniterio constitudo por lpides que re!eren
cianos grandes criadores e nones nediticos que nobilizana audin
cia do nundo da arte nundial. Fretende assin, questionar a posiao do
artista contenporneo !ace s suas relaes nistricas re!erindo nones
cono Auguste Hodin, Louise Hourgeois, Alberto Ciaconetti, licnelan
gelo, Juan luoz, Hernini, os irnaos Cnapnann e Lanien Hirst. Nesta
instalaao llvio Cerqueira idealizou duas valas abertas que correspon
denaos artistas vivos data desta instalaao. O observador descobrir
assinunwalkscape
+
lpercurso enque cada paragene exigida pela pa
ragenanterior, ou se|a o sentinento da passagende una lpide para a
outra, tranportandoo para outras realidades visuais e tenporais.
Na instalaao Nos que oqu| estomos por vos esperomos (zc++} o artista llvio
Cerqueira recria unceniterio constitudo por lpides que re!erencianos grandes
criadores e nones nediticos que nobilizana audincia do nundo da arte
nundial. Fretende assin, questionar a posiao do artista contenporneo !ace s
suas relaes nistricas re!erindo nones cono Auguste Hodin, Louise Hourgeois,
Alberto Ciaconetti, licnelangelo, Juan luoz, Hernini, os irnaos Cnapnann
e Lanien Hirst. Nesta instalaao llvio Cerqueira idealizou duas valas abertas
que correspondenaos artistas vivos data desta instalaao. O observador
descobrir assinunwalkscape+lpercurso enque cada paragene exigida pela
paragenanterior, ou se|a o sentinento da passagende una lpide para a outra,
tranportandoo para outras realidades visuais e tenporais.
+ } llvio Cerqueira, Nos que oqu| estomos
por vos esperomos, zc++, g placas de nnore.
+ } A 1HALLO LLc1L 1LHlO L A llACLl LL Ll CAllNHAH.
1LHlO LXFLOHALO L LLcNVOLVlLO FOH lHANCLcCO CAHLHl,
WALKSCAPES, WALKING AS AN AESTHETIC PRACTICE, CLc1AVO
ClLl, HAHCLLONA, zcc_
RAMIRO GUERREIRO
(PortugaI, 1g8}
Lste trabalno tratase de una anlise crtica a una obra publica (en!ase
de apreciaao}, destinada a recon!igurar as vistas para Norte, no pas
seio da Av. dos Heris do Lltranar, enVila Nova de Cerveira (VNC}.
lnteressanos pensar na pertinncia elou validade da proposta deste
pro|ecto artstico. (ou arquitectnico?!...}
1al cono enunciado na sua apresentaao prinria, tratase de un
S|stemo oe |||trogem oe V|stos una especie de nuro que controla o
acesso vista existente sobre a Fraa da Caliza, enVNC (onde se e!ec
tua o nercado ao ar livre}.
Construir un nuro !eito de lninas verticais en betao arnado, in
terronpidas por rasgos norizontais altura do observador nao parece
nostrarse cono orte. Farecenos antes que esta proposta se trata nais
de un trabalno de arquitectura, cunprindo una !unao espec!ica (no
caso, controlar as vistas, obrigando o observador a unritno interronpi
do no acesso visual paisagenexistente}.
Ferguntanonos entao, tonando o princpio de que este e unpro|ec
to !uncional, os se|a, que responde a un prograna espec!ico, por que
razao est aquele nuro ali?
Fedir o licencianento para una obra que vai trans!ornar radicalnen
te a experincia do espao publico deveria ser una coisa |usti!icada e
nao unnero capricno de unqualquer artista que acna que a Vila ir ne
lnorar graas sua ideia genial(!}.
Fara alguns a ideia poder parecer boa, dado que naquilna una cer
ta con!usao que naturalnente acontece nos nonentos psnercado
continuase con acesso s vistas sobre as nargens do Hio linno, ten
do un j||tro que poupa o observador ao contacto visual directo con un
certo caos, propcio desses nonentos. 1udo isto cona naisvalia de ter
oss|noturo.
Fara outros a ideia e estapa!urdia pelas nesnas razes que serven
os apoiantes do pro|ecto: o acto de controlar a paisagen, naquilnando
a, para que o nercado !ique nenos visvel e entendida por esta !acao,
cono un tique autoritrio (da parte do pro|ectista, se|a elela artista ou
arquitectola}. Hementeno|oo que este grupo enaltece a riqueza ances
tral das trocas conerciais, espao de cruzanento dos povos e suas cul
turas (notese a proeninncia da clientela vinda da Caliza e outras regi
es espannolas}...
O lultiplo agora apresentado
+
pretende dar ao nabitante e ao visitan
te de Vila Nova de Cerveira a possibilidade de participar nun debate
volta do lnteresse Conunpor tal enpresa.
Lste trabalno tratase de una anlise crtica a una obra publica (en!ase de
apreciaao}, destinada a recon!igurar as vistas para Norte, no passeio da Av. dos
Heris do Lltranar, enVila Nova de Cerveira (VNC}.
lnteressanos pensar na pertinncia elou validade da proposta deste pro|ecto
artstico. (ou arquitectnico?!...}
1al cono enunciado na sua apresentaao prinria, tratase de unS|stemo oe
|||trogemoe V|stos una especie de nuro que controla o acesso vista existente
sobre a Fraa da Caliza, enVNC(onde se e!ectua o nercado ao ar livre}.
Construir unnuro !eito de lninas verticais enbetao arnado, interronpidas
por rasgos norizontais altura do observador nao parece nostrarse cono orte.
Farecenos antes que esta proposta se trata nais de untrabalno de arquitectura,
cunprindo una !unao espec!ica (no caso, controlar as vistas, obrigando o
observador a unritno interronpido no acesso visual paisagenexistente}.
Ferguntanonos entao, tonando o princpio de que este e unpro|ecto !uncional, os
se|a, que responde a unprograna espec!ico, por que razao est aquele nuro ali?
Fedir o licencianento para una obra que vai trans!ornar radicalnente a
experincia do espao publico deveria ser una coisa |usti!icada e nao unnero
capricno de unqualquer artista que acna que a Vila ir nelnorar graas sua
ideia genial(!}.
Fara alguns a ideia poder parecer boa, dado que naquilna una certa con!usao
que naturalnente acontece nos nonentos psnercado continuase con
acesso s vistas sobre as nargens do Hio linno, tendo unj||tro que poupa
o observador ao contacto visual directo conuncerto caos, propcio desses
nonentos. 1udo isto cona naisvalia de ter oss|noturo.
Fara outros a ideia e estapa!urdia pelas nesnas razes que servenos apoiantes
do pro|ecto: o acto de controlar a paisagen, naquilnandoa, para que o nercado
!ique nenos visvel e entendida por esta !acao, cono untique autoritrio (da
parte do pro|ectista, se|a elela artista ou arquitectola}. Hementeno|oo que este
grupo enaltece a riqueza ancestral das trocas conerciais, espao de cruzanento
dos povos e suas culturas (notese a proeninncia da clientela vinda da Caliza e
outras regies espannolas}...
O lultiplo agora apresentado` pretende dar ao nabitante e ao visitante de Vila
Nova de Cerveira a possibilidade de participar nundebate volta do lnteresse
Conunpor tal enpresa.
PROPOSTAPARAlNTERVENO NAAV. DOS HERlS DO ULTRAMAR
Lna Anlise de Haniro Cuerreiro para a XVl Hienal de Arte deVila Nova de Cerveira
+ } FLHLlCAO lNlOHlA1lVA COl llACLNc
LO FHOJLC1O L HLlLHLNClAc VlcLAlc AO cl1lO LA OHHA.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
81
colange Oliveira larkas e curadora internacional e presidente da Asso
ciaao Cultural Videobrasil. Criou o lestival lnternacional de Arte Con
tenpornea cLcCVideobrasil, que se tornou re!erncia para a pro
duao artstica do cul geopoltico do nundo. Ln z_ anos de carreira,
esteve !rente de exposies cono a lostra FanA!ricana de Arte Con
tenpornea (calvador, zcc_}, La lirada Liscreta: larcel Odenbacn &
Hobert Canen (Huenos Aires, zcc6}, Hoteiro Anarrado (CCHH Hio de Ja
neiro, zc+c} e cuspensao e lluidez (AHCO, ladri, zccy}, en torno da
obra do artista brasileiro Lder cantos, copnie Calle Cuide de voc (cao
Faulo e calvador, zccg}, e Josepn Heuys A revoluao sonos ns (cao
Faulo e calvador, zc+c}. Liretora e curadoracne!e do luseu de Arte
loderna da Hania de zccy a zc+c, realizou na instituiao exposies de
artistas cono Cnelpa lerro, Laniel cenise, 1nonaz larkas e lario Cra
vo Neto. Ln zc++, participa cono curadora da decina ediao da Hienal
de Cnar|an (Lnirados rabes Lnidos} e do 6 Videozone: lnternational
Video Art Hiennial (lsrael}, e assina cono curadorageral o +y lestival
lnternacional de Arte Contenpornea cLcCVideobrasil, que apresen
ta a prineira individual do artista dinanarcoislands Ola!ur Lliasson na
Anerica do cul.
Solange
Farkas
frum cultural
Le !ornas que se aproxinan e se natizan, os trabalnos reunidos nes
sa curadoria neditan acerca das cidades, entendidas cono lugares
onde os tenpos se sobrepen. Lncenrios e culturas diversos do Hra
sil e da Anerica do cul, deparanse con o !racasso da utopia urbana
na violncia, na degradaao da paisagen, na exclusao social. lais do
que tudo, percorrenos labirintos que se con!iguranna coexistncia de
construao e obsolescncia.
As cidades surgen nessas obras cono lugares de nenria, recons
trudos na sobreposiao de nistrias, re!erncias e canadas de tenpo
di!erentes. Con inagens suspensas no tenpo, narcas de passagens
abruptas e runas de edi!icaes e de ideias, os artistas crian !orte in
pressao de culturas ennudana, desennando a dinensao poltica e cr
tica de unperodo.
A natureza poltica dessa investigaao e evidente no resgate de nis
trias esnaecidas, nas cruciais, que narcana construao do presente
no continente. LnLes !erros o| Noo|e (zccy}, Cesar lenegnetti cria un
dilogo espacial entre inagens de nonentos nevrlgicos da instituiao
das ditaduras nilitares brasileira e cnilena, desennando un lugar sepa
rado por decadas e !ronteiras e unido pela sensaao de opressao visual
e de conunicaao retida.
O rudo da conunicaao que nao se estabelece cria a atnos!era de
tensao de z.ooo o|sporos (zc+c}, de Jonatnas de Andrade, que reune re
tratos _ x z de cidadaos anninos de Huenos Aires. O trabalno, que re
nete a inagens de detentos e ideia de perseguiao poltica, !oi criado
no contexto de una viagen de reconnecinento Anerica Latina, noti
vada, segundo o artista, por unsentinento de annesia nistrica enre
laao a unlugar ao qual pertence senpertencer.
A ideia de pertencinento e un tena sub|acente tanben aos arran
|os urbansticos e donesticos de Caio latos. No vdeo So|noo oe coso
(zccy}, o artista divide a cascacasa de uncaracol enpeas de unin
vel, tal cono inscritas en una plantabaixa, nuna irnica re!erncia a
abrigos e apegos. Na instalaao |or|cos zooz|, e una visao ronnti
ca do papel das letras, da razao e das ideias inpressas na edi!icaao nu
nana que est en|ogo.
colange Oliveira larkas e curadora internacional e presidente da Associaao
Cultural Videobrasil. Criou o lestival lnternacional de Arte Contenpornea
cLcCVideobrasil, que se tornou re!erncia para a produao artstica do cul
geopoltico do nundo. Lnz_ anos de carreira, esteve !rente de exposies
cono a lostra FanA!ricana de Arte Contenpornea (calvador, zcc_}, La lirada
Liscreta: larcel Odenbacn & Hobert Canen (Huenos Aires, zcc6}, Hoteiro
Anarrado (CCHH Hio de Janeiro, zc+c} e cuspensao e lluidez (AHCO, ladri,
zccy}, entorno da obra do artista brasileiro Lder cantos, copnie Calle Cuide de
voc (cao Faulo e calvador, zccg}, e Josepn Heuys A revoluao sonos ns (cao
Faulo e calvador, zc+c}. Liretora e curadoracne!e do luseu de Arte loderna da
Hania de zccy a zc+c, realizou na instituiao exposies de artistas cono Cnelpa
lerro, Laniel cenise, 1nonaz larkas e lario Cravo Neto. Lnzc++, participa cono
curadora da decina ediao da Hienal de Cnar|an (Lnirados rabes Lnidos} e do
6 Videozone: lnternational Video Art Hiennial (lsrael}, e assina cono curadora
geral o +y lestival lnternacional de Arte Contenpornea cLcCVideobrasil, que
apresenta a prineira individual do artista dinanarcoislands Ola!ur Lliasson na
Anerica do cul.
TEMPOS EM
SUSPENSO
Le !ornas que se aproxinane se natizan, os trabalnos reunidos nessa
curadoria neditanacerca das cidades, entendidas cono lugares onde os tenpos
se sobrepen. Lncenrios e culturas diversos do Hrasil e da Anerica do cul,
deparanse cono !racasso da utopia urbana na violncia, na degradaao da
paisagen, na exclusao social. lais do que tudo, percorrenos labirintos que se
con!iguranna coexistncia de construao e obsolescncia.
As cidades surgennessas obras cono lugares de nenria, reconstrudos
na sobreposiao de nistrias, re!erncias e canadas de tenpo di!erentes.
Coninagens suspensas no tenpo, narcas de passagens abruptas e runas
de edi!icaes e de ideias, os artistas crian!orte inpressao de culturas en
nudana, desennando a dinensao poltica e crtica de unperodo.
A natureza poltica dessa investigaao e evidente no resgate de nistrias
esnaecidas, nas cruciais, que narcana construao do presente no continente.
LnLes !erros o| Noo|e (zccy}, Cesar lenegnetti cria undilogo espacial entre
inagens de nonentos nevrlgicos da instituiao das ditaduras nilitares brasileira
e cnilena, desennando unlugar separado por decadas e !ronteiras e unido pela
sensaao de opressao visual e de conunicaao retida.
O rudo da conunicaao que nao se estabelece cria a atnos!era de tensao
de z.ooo o|sporos (zc+c}, de Jonatnas de Andrade, que reune retratos _ x z
de cidadaos anninos de Huenos Aires. O trabalno, que renete a inagens de
detentos e ideia de perseguiao poltica, !oi criado no contexto de una viagen
de reconnecinento Anerica Latina, notivada, segundo o artista, por un
sentinento de annesia nistrica enrelaao a unlugar ao qual pertence sen
pertencer.
A ideia de pertencinento e untena sub|acente tanbenaos arran|os
urbansticos e donesticos de Caio latos. No vdeo So|noo oe coso (zccy}, o
artista divide a cascacasa de uncaracol enpeas de uninvel, tal cono
inscritas enuna plantabaixa, nuna irnica re!erncia a abrigos e apegos. Na
instalaao |or|cos zooz|, e una visao ronntica do papel das letras, da razao e
das ideias inpressas na edi!icaao nunana que est en|ogo.
A preservaao de una tradiao religiosa e tanbencaracterstica, desde nuito
cedo, dos cenrios urbanos brasileiros trans!ornase enuna dana|ogo
precisa, perigosa e inpensvel enHronze rev|rooo (zc+c}, de Fablo Lobato. A
contundncia crontica das inagens de unsino de canpanrio de una tonelada
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
83
A preservaao de una tradiao religiosa e tanbencaracterstica, des
de nuito cedo, dos cenrios urbanos brasileiros trans!ornase enuna
dana|ogo precisa, perigosa e inpensvel en Hronze rev|rooo (zc+c},
de Fablo Lobato. A contundncia crontica das inagens de un sino de
canpanrio de una tonelada en novinento nao e par para o bale con
tenporneo que e !azlo tocar s dadas noras unbale protagonizado
por neris senrosto nenglria.
Fedaos de passado que !lutuan deriva, tanben grandes denais
para subnergir, sao o ob|eto de :g;8 C|oooe Suomerso de Caetano
Lias. O !ilne, undocunentrio experinental, trata do alaganento da ci
dade baiana de Henanso para a construao da Hepresa de cobradinno,
en+gy8. Aobra, !az ressurgir, cono nunprotesto, a nelanclica nen
ria de una cidade engolida pela gua.
As inagens en novinento que Lirceu laues capta con cnera p|
nno|e convidana olnar una cidade anaznica de outras !ornas. Na ins
talaao Emum|ugor quo|quer Oute|ro (zcc8}, os vdeos conpenuna
narrativa circular concenas que se esquivandos elenentos de!inidores
da visualidade da regiao, en especial a gua. O resultado e a un tenpo
atenporal e corriqueiro.
Lna !ace supostanente connecida da Anaznia o ndio se nostra
enYm Nnonoenetomo (zccg}, de Arnando Queiroz. las e |usto de in
visibilidade que !ala o personagen. Lnlidas (zccg}, o !az de si nesno
una net!ora excruciante para as cidades!ornigueiro que surgen do
nada entorno da extraao do ouro.
ennovinento nao e par para o bale contenporneo que e !azlo tocar s dadas
noras unbale protagonizado por neris senrosto nenglria.
Fedaos de passado que !lutuan deriva, tanbengrandes denais para
subnergir, sao o ob|eto de :g;8 C|oooe Suomerso de Caetano Lias. O !ilne, un
docunentrio experinental, trata do alaganento da cidade baiana de Henanso
para a construao da Hepresa de cobradinno, en+gy8. A obra, !az ressurgir,
cono nunprotesto, a nelanclica nenria de una cidade engolida pela gua.
As inagens ennovinento que Lirceu laues capta concnera p|nno|e
convidana olnar una cidade anaznica de outras !ornas. Na instalaao Emum
|ugor quo|quer Oute|ro (zcc8}, os vdeos conpenuna narrativa circular con
cenas que se esquivandos elenentos de!inidores da visualidade da regiao, en
especial a gua. O resultado e a untenpo atenporal e corriqueiro.
Lna !ace supostanente connecida da Anaznia o ndio se nostra enYm
Nnonoenetomo (zccg}, de Arnando Queiroz. las e |usto de invisibilidade que !ala
o personagen. Lnlidas (zccg}, o !az de si nesno una net!ora excruciante
para as cidades!ornigueiro que surgendo nada entorno da extraao do ouro.
(Helen FA, +g68}
1rabalnando a partir de observaes do cotidiano das ruas de Helen e
da apropriaao de ob|etos populares de vrias procedncias, cria as
senblages, vdeos, instalaes, esculturas e per!ornances que revisan
de !orna crtica a nistria o!icial da Anaznia. Lesde +gg_, participa de
coletivas e individuais no Hrasil e no exterior. loi bolsista do lnstituto
de Artes do Far enzcc8, quando desenvolveu a pesquisa Corpo tomo
Corpo estuoos em v|oeoorte, e contenplado con o Frnio CNl cLcl
larcantonio Vilaa para as Artes Flsticas (zccgzc+c}. Lnzc++, o zg
calao Arte Far (zc++} o nonenageou cona retrospectiva e a publicaao
O ||o oo Ameoo.
(Helen FA, +g68}
1rabalnando a partir de observaes do cotidiano das ruas de Helene da
apropriaao de ob|etos populares de vrias procedncias, cria assenblages,
vdeos, instalaes, esculturas e per!ornances que revisande !orna crtica a
nistria o!icial da Anaznia. Lesde +gg_, participa de coletivas e individuais
no Hrasil e no exterior. loi bolsista do lnstituto de Artes do Far enzcc8,
quando desenvolveu a pesquisa Corpo tomo Corpo estuoos emv|oeoorte,
e contenplado cono Frnio CNl cLcl larcantonio Vilaa para as Artes
Flsticas (zccgzc+c}. Lnzc++, o zg calao Arte Far (zc++} o nonenageou cona
retrospectiva e a publicaao O ||o oo Ameoo.
ARMANDO QUEIROZ
(BrasiI, 1g68}
Midas } Vdeo } zccg
Fintado de ouro, o artista nastiga insetos para representar o
!ornigueiro nunano criado entorno da extraao do ninerio en
cerra Felada, no Far.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
85
(leira de cantanaHA, +g_g}
Cursou letras vernculas na Lniversidade Catlica do calvador antes de
se iniciar na carreira artstica, participando no Crupo lnter!erncias, de
intervenao urbana. Lxps na _ Hienal do lercosul (Forto Alegre, zcc+}
e na 1enporada de Fro|etos do Fao das Artes (cao Faulo. zcc+lcz}. Fre
niado no +6' Vdeobrasil (zccy} e no y calao do luseu de Arte loder
na da Hania (zccc}, !az residncias artsticas no luseu da lnagene do
con, cao Faulo (zcc_}, na lrana e na Lspanna (zccg}. ceus trabalnos,
que se voltan contra categorias estabelecidas en canpos cono reli
giao, sexualidade, conportanento e identidade popular, integran acer
vos inportantes no Hrasil, Fortugal e Cuba.
(leira de cantanaHA, +g_g}
Cursou letras vernculas na Lniversidade Catlica do calvador antes de se
iniciar na carreira artstica, participando no Crupo lnter!erncias, de intervenao
urbana. Lxps na _ Hienal do lercosul (Forto Alegre, zcc+} e na 1enporada de
Fro|etos do Fao das Artes (cao Faulo. zcc+lcz}. Freniado no +6' Vdeobrasil
(zccy} e no y calao do luseu de Arte loderna da Hania (zccc}, !az residncias
artsticas no luseu da lnagene do con, cao Faulo (zcc_}, na lrana e na
Lspanna (zccg}. ceus trabalnos, que se voltancontra categorias estabelecidas
encanpos cono religiao, sexualidade, conportanento e identidade popular,
integranacervos inportantes no Hrasil, Fortugal e Cuba.
CAETANO DIAS
(BrasiI, 1ggg}
1g8 - Cidade Submersa } Vdeo } zc+c
No sertao baiano, unpes cador navega, pesca e ancora sobre as prprias
nenria: as guas da Harragende cobradinno, que inundarana cidade de
Henanso. A obra articula relaes cono inaginrio da cidade subnersa.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
87
CSAR MENEGHETTI
(BrasiI, 1g6q}
(cao FaulocF, +g6z}
lornado en Conunicaao Visual pela lundaao Arnando Alavares
Fenteado (lAAF}, estudou ndias nistas na City o! London Folytecnnic
e passou pelo Centro cperinentale di Cinenatogra!ia de Hona. Centra
do enproblenticas sociais e na ideia de !ronteiras polticas, sociais ou
individuais, usa o neio cinenatogr!ico, o vdeo, a !otogra!ia, a pintura e
instalaao. Lxibiu seu trabalno ennais de _c pases, participou de nais
de yc nostras. Vive e trabalna entre Hona e cao Faulo.
(cao FaulocF, +g6z}
lornado enConunicaao Visual pela lundaao Arnando Alavares Fenteado
(lAAF}, estudou ndias nistas na City o! London Folytecnnic e passou pelo
Centro cperinentale di Cinenatogra!ia de Hona. Centrado enproblenticas
sociais e na ideia de !ronteiras polticas, sociais ou individuais, usa o neio
cinenatogr!ico, o vdeo, a !otogra!ia, a pintura e instalaao. Lxibiu seu trabalno
ennais de _c pases, participou de nais de yc nostras. Vive e trabalna entre
Hona e cao Faulo.
Les Terras di Nadie } Videoinstalaao } zccy
A obra contrape representaes visuais dos golpes nilitares que deranincio
s ditaduras cnilena e brasileira, respectivanente en+gy_ e +g6z. Lnpoena do
cnileno Antonio Arevalo envolve as inagens.
DIRCEU MAUS
(BrasiI, 1g68}
(HelenFA, +g68}
Coneou a !otogra!ar en+ggc e atuou cono !oto|ornalista durante nais
de dez anos, para |ornais e agncias do Far e de cao Faulo. cua produ
ao autoral e narcada pelo uso de cneras artesanais p|nno|e. ceu en
saio docunental VeroFeso pe|o juro oo ogu|no (zccz}, sobre o nercado
en Helen, !oi contenplado con una bolsa de pesquisa e experinen
taao do lnstituto de Artes do Far (lAF}. Freniado no calao Arte Far
(zcc_ e zccz}, exps no Knstlernaus Hetnanien de Herlin (zccgzc+c}
e no Centro lunicipal de lotogra!ia (ClLl} de lontevideo, Lruguai.
(HelenFA, +g68}
Coneou a !otogra!ar en+ggc e atuou cono !oto|ornalista durante nais de dez
anos, para |ornais e agncias do Far e de cao Faulo. cua produao autoral e
narcada pelo uso de cneras artesanais p|nno|e. ceu ensaio docunental Ver
oFeso pe|o juro oo ogu|no (zccz}, sobre o nercado enHelen, !oi contenplado
conuna bolsa de pesquisa e experinentaao do lnstituto de Artes do Far (lAF}.
Freniado no calao Arte Far (zcc_ e zccz}, exps no Knstlernaus Hetnanien de
Herlin(zccgzc+c} e no Centro lunicipal de lotogra!ia (ClLl} de lontevideo,
Lruguai.
Em um Iugar quaIquer Outeiro } Videoinstalaao } zcc8
Li!erentes aninaes de !otogra!ias pinnole, !eitas concneras
de caixas de !s!oro, conpenuna visao panornica de _6c
graus da praia de Outeiro, enHelendo Far.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
89
GAIO MATTOS
(BrasiI, 1g1}
(calvadorHA,+gy+}
Caio, un dos artistas nais reconnecidos da nova geraao baiana, ten
participado de inportantes nostras nacionais e internacionais, a exen
plo da lll Hienal do lercosul (zccz}. Lnzcc8 realizou residncias arts
ticas enHonbain, decorrente da preniaao no XlVcalao do lAlHA,
e enFaris, proporcionada pela lundaao cacatar. A pintura Negreiros,
produzida especialnente para caccnarun Ha, retona a nenria dos
navios negreiros nediante a !usao de inagens de unbarco colonial e de
un cargueiro atual, abordando questes cono deslocanentos e transi
toriedade, territrio e reterritorializaao, que perneian, de nodo geral,
a obra do artista, !ocalizando diretanente a questao da dispora a!rica
na e, conseqentenente, o ciclo do aucar.
(calvadorHA,+gy+}
Caio, undos artistas nais reconnecidos da nova geraao baiana, tenparticipado
de inportantes nostras nacionais e internacionais, a exenplo da lll Hienal
do lercosul (zccz}. Lnzcc8 realizou residncias artsticas enHonbain,
decorrente da preniaao no XlVcalao do lAlHA, e enFaris, proporcionada
pela lundaao cacatar. A pintura Negreiros, produzida especialnente para
caccnarunHa, retona a nenria dos navios negreiros nediante a !usao de
inagens de unbarco colonial e de uncargueiro atual, abordando questes cono
deslocanentos e transitoriedade, territrio e reterritorializaao, que perneian,
de nodo geral, a obra do artista, !ocalizando diretanente a questao da dispora
a!ricana e, conseqentenente, o ciclo do aucar.
1 | Fbricas } lnstalaao } zccz
Livros servende teto a uncrculo de casas de nadeira. O
con|unto evoca a constelaao de ideias que nos protege,
legitina e contanina.
z | Saindo de casa } Vdeo } zccy
O desenno tecnico e !uncionalista que usanos para representar
noradia encontra as !ornas orgnicas da casa de uncaracol.
1
1
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
91
JONATHAN
DE ANDRADE
(BrasiI, 1g8z}
Jonatnas de Andrade nasceu en +g8z en lacei e atualnente vive e
trabalna enHeci!e.
1rabalna con instalaes, aes e !otopesquisas. Farticipou da zga
Hienal de cao Faulo (zc+c} e da ya Hienal do lercosul (zccg}. Healizou
exposies individuais no lnstituto ltau Cultural e Caleria Vernelno (cao
Faulo}, lurnas Cultural (Hio de Janeiro}, lnstituto Cultural Hanco Heal e
lundaao JoaquinNabuco (Heci!e}. Fublicou a coleao Anor e lelicida
de no Casanento, encoautoria conYana Farente (zcc8}. Lnzccg, de
senvolveu o pro|eto Locunento Latinanerica Conduao Leriva, con
pesquisa de inersao enpases da Anerica do cul, atraves de bolsas da
lunarte (Hio de Janeiro} e do calao de Artes Flsticas de Fernanbuco.
Hecebeu o prnio concurso de videoarte da lundaao JoaquinNabuco.
JonatnasdeAndradenasceuen+g8zenlaceieatualnenteviveetrabalnaenHeci!e.
1rabalna coninstalaes, aes e !otopesquisas. Farticipou da zga Hienal
de cao Faulo (zc+c} e da ya Hienal do lercosul (zccg}. Healizou exposies
individuais no lnstituto ltau Cultural e Caleria Vernelno (cao Faulo}, lurnas
Cultural (Hio de Janeiro}, lnstituto Cultural Hanco Heal e lundaao Joaquin
Nabuco (Heci!e}. Fublicou a coleao Anor e lelicidade no Casanento, enco
autoria conYana Farente (zcc8}. Lnzccg, desenvolveu o pro|eto Locunento
Latinanerica Conduao Leriva, conpesquisa de inersao enpases da
Anerica do cul, atraves de bolsas da lunarte (Hio de Janeiro} e do calao de Artes
Flsticas de Fernanbuco. Hecebeu o prnio concurso de videoarte da lundaao
JoaquinNabuco.
qooo disparos } Vdeo } zc+c
Lnrolo de super8 conposto, quadro a quadro, por rostos aleatrios de nonens anninos
capturados nas ruas de Huenos Aires, sob ciclos de tensao sonora crescente. 1rabalno realizado
dentro do pro|eto Locunento Latinanerica Conduao Leriva.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
93
PAULO LOBATO
(BrasiI, 1g6}
(HonLespacnolC, +gy6}
Conobras en!ilne, vdeo e instalaao, participou de exposies e !es
tivais cono o Locunentary lortnignt do lolA, en Nova York (zccg},
Fanornica luseu 1anayo de Arte Contenpornea (Cidade do lexi
co, zccg}, Fanorana da Arte Hrasileira zccy, no luseu de Arte loder
na de cao Faulo, 6c liln lestival Locarno, cua (zccy}, e cundance
lilnlestival, LLA(zccy}. Cannou o Frnio larcantonio Vilaa. lunarte
de incentivo pesquisa enzccg. Ac|oente, codirigido conCao Cuina
raes, !oi o nelnor docunentrio iberoanericano no zz lestival lnterna
cional de Cinena de Cuadala|ara, lexico (zccy}. Lnzc+c, esteve na co
letiva O Lesejo oo |ormo Neoconcret|smo ono Contemporory Art jrom
Hroz||, na Akadenie der Kunst, Herlin.
(HonLespacnolC, +gy6}
Conobras en!ilne, vdeo e instalaao, participou de exposies e !estivais
cono o Locunentary lortnignt do lolA, enNova York (zccg}, Fanornica
luseu 1anayo de Arte Contenpornea (Cidade do lexico, zccg}, Fanorana da
Arte Hrasileira zccy, no luseu de Arte loderna de cao Faulo, 6c lilnlestival
Locarno, cua (zccy}, e cundance lilnlestival, LLA (zccy}. Cannou o Frnio
larcantonio Vilaa. lunarte de incentivo pesquisa enzccg. Ac|oente, co
dirigido conCao Cuinaraes, !oi o nelnor docunentrio iberoanericano no zz
lestival lnternacional de Cinena de Cuadala|ara, lexico (zccy}. Lnzc+c, esteve
na coletiva O Lesejo oo |ormo Neoconcret|smo ono Contemporory Art jrom
Hroz||, na Akadenie der Kunst, Herlin.
Bronze revirado } Vdeo } zc+c
A obra nostra os bastidores da execuao de undobre !estivo encao Joao
Lel Hey, cidade colonial enlinas Cerais. Lnsino de igre|a de una tonelada e
inpulsionado pelos sineiros e gira envelocidade crescente.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
95
Ftima
Lambert
casa das artes | Vigo
l de ltina Lanbert e pro!essora coordenadora enEstet|co e Eouco
o na Lscola cuperior de Lducaao do lnstituto Folitecnico do Forto.
Licenciatura en liloso!ia, lestrado en liloso!ia A Estet|co Fesso
ono no Mooern|smo Fortugues (+g86}, doutoranento enliloso!ia |un
oomentos j||osoj|cos oo Estet|co emA|mooo Negre|ros (+gg8}, pela lac.
lil. Hraga, L.C.F. Holseira da lC1 con o Fro|ecto Writing and ceeing
(lLLF} entre zcc+ e zccz.
loi Coordenadora da Conissao para o Lnsino Artstico do linisterio
da Lducaao (+gg6l+ggy}. Con!erencista desde +g88 (designadanen
te en ltlia, Lspanna e Hrasil} ten organizado vrios ceninrios, Co
lquios, Congressos, paralelanente actividade cono Crtica de Arte
(nenbro AlCA} e Curadora de Lxposies.
Fublicou vrias nonogra!ias sobre artistas contenporneos e escre
ve para revistas, catlogos e outros volunes da especialidade.
Juri nas especialidades de Artes Visuais, Curadora, Froduao e Fro
granaao no Frograna lNOVAH1(LCArtes} enzccg, zc+c e zc++. lnte
gra o lHA (lnstituto de Histria de Arte} da lCcH da Lniversidade Nova
de Lisboa, na linna de investigaao de MuseumStuo|es. lenbro do Ad
visory Connitee da publicaao Loroo Mogoz|ne, cantiago de Conpos
tela (Lc}.
AIbuquerque Mendes, AIejandro Somaschini, BaItazar Torres, Catari-
na Leito, Graa Pereira Coutinho, Lus Nobre e Vasco Arajo
Ao longo da sua obra, Laniel Arasse ponderou os ternos de anlise
e re!lexao desenvovidos no seio da Histria da Arte quanto da Lstetica.
Lesignadanente, no livro Le Leto||. Four une n|sto|re ropprocnee oe |o
pe|nture (llannarion, Faris, +gg8}, a n!ase da sua abordagen centra
se no n!ino, no pornenor, naqueles elenentos visuais (de valncia ico
nolgica} e sennticos que sub|azen nas conposies que integran a
lconogra!ia Ocidental. O detalne presenti!icase nuito !requentenente
con assunao virtuosstica. L, cono tive oportunidade de escrever an
teriornente, nun artigo sobre o nistoriador, assinalese: olnar aquilo
que est para alen do que se v nas prineiras observaes, olnar (leia
se apreender} o que nao se v a olno nu, desvelar aquilo que a incidncia
e |ogo de luzes (nuna exposiao, por exenplo} passana revelar atraves
das condies propiciadorasaquilo que as tecnologias nais so!istica
das pernitenrevelar nau grado as trans!ornaes que a passagendo
tenpo in!lige s obras de arteen!in, en distintas acepes, desocul
tar, pernitindo una naior e nais lucida capacidade de olnar, de ver, de
connecer, portanto. Nao se trata de desvendar o que se|a invisvel ao
olnar os segredos do invisvel, na terninologia privilegiada por lade
leine Hours antes transpor para visvel aquilo que, existindo en esta
do de olno nu, carece energir ate apropriaao do espectadorsu|eito.
Cono re!eria Kennetn Clarke, enOne Hunoreo Leto||s jromF|ctures
|n tne Not|ono| Co||ery (+gz+}: Os detalnes sao escolnidos pela sua be
leza intrnseca e re!lecten o gosto de quen as seleccionou. A sub|ec
tividade sub|az e activase enpleno no acto de recepao estetica, se
nelnana da intensidade conque a carga de identidade do artistalautor
inpregna e carrega a obra que concebe e naterializa. Na peculiaridade
l de ltina Lanbert e pro!essora coordenadora enEstet|co e Eoucoo na
Lscola cuperior de Lducaao do lnstituto Folitecnico do Forto.
Licenciatura enliloso!ia, lestrado enliloso!ia A Estet|co Fessoono no
Mooern|smo Fortugues (+g86}, doutoranento enliloso!ia |unoomentos
j||osoj|cos oo Estet|co emA|mooo Negre|ros (+gg8}, pela lac.lil. Hraga, L.C.F.
Holseira da lC1 cono Fro|ecto Writing and ceeing (lLLF} entre zcc+ e zccz.
loi Coordenadora da Conissao para o Lnsino Artstico do linisterio da Lducaao
(+gg6l+ggy}. Con!erencista desde +g88 (designadanente enltlia, Lspanna e
Hrasil} tenorganizado vrios ceninrios, Colquios, Congressos, paralelanente
actividade cono Crtica de Arte (nenbro AlCA} e Curadora de Lxposies.
Fublicou vrias nonogra!ias sobre artistas contenporneos e escreve para
revistas, catlogos e outros volunes da especialidade.
Juri nas especialidades de Artes Visuais, Curadora, Froduao e Frogranaao
no Frograna lNOVAH1 (LCArtes} enzccg, zc+c e zc++. lntegra o lHA (lnstituto
de Histria de Arte} da lCcH da Lniversidade Nova de Lisboa, na linna de
investigaao de MuseumStuo|es. lenbro do Advisory Connitee da publicaao
Loroo Mogoz|ne, cantiago de Conpostela (Lc}.
A ARQUEOLOGIA
DO DETALHE
AIbuquerque Mendes, AIejandro Somaschini, BaItazar Torres, Catarina Leito,
Graa Pereira Coutinho, Lus Nobre e Vasco Arajo
Ao longo da sua obra, Laniel Arasse ponderou os ternos de anlise e re!lexao
desenvovidos no seio da Histria da Arte quanto da Lstetica. Lesignadanente,
no livro Le Leto||. Four une n|sto|re ropprocnee oe |o pe|nture (llannarion, Faris,
+gg8}, a n!ase da sua abordagencentrase no n!ino, no pornenor, naqueles
elenentos visuais (de valncia iconolgica} e sennticos que sub|azennas
conposies que integrana lconogra!ia Ocidental. O detalne presenti!icase
nuito !requentenente conassunao virtuosstica. L, cono tive oportunidade
de escrever anteriornente, nunartigo sobre o nistoriador, assinalese: olnar
aquilo que est para alendo que se v nas prineiras observaes, olnar (leia
se apreender} o que nao se v a olno nu, desvelar aquilo que a incidncia e |ogo
de luzes (nuna exposiao, por exenplo} passana revelar atraves das condies
propiciadorasaquilo que as tecnologias nais so!isticadas pernitenrevelar nau
grado as trans!ornaes que a passagendo tenpo in!lige s obras de arte
en!in, endistintas acepes, desocultar, pernitindo una naior e nais lucida
capacidade de olnar, de ver, de connecer, portanto. Nao se trata de desvendar o
que se|a invisvel ao olnar os segredos do invisvel, na terninologia privilegiada
por ladeleine Hours antes transpor para visvel aquilo que, existindo enestado
de olno nu, carece energir ate apropriaao do espectadorsu|eito.
Cono re!eria Kennetn Clarke, enOne Hunoreo Leto||s jromF|ctures |n tne
Not|ono| Co||ery (+gz+}: Os detalnes sao escolnidos pela sua beleza intrnseca
e re!lecteno gosto de quenas seleccionou. A sub|ectividade sub|az e activa
se enpleno no acto de recepao estetica, senelnana da intensidade conque
a carga de identidade do artistalautor inpregna e carrega a obra que concebe
e naterializa. Na peculiaridade e ninucia que o acto de seleccionar envolve,
as decises pessoais acentuanuna densi!icaao que cabe ao espectador
contenplar e apreender por exerccio da sua naior acuidade.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
97
e ninucia que o acto de seleccionar envolve, as decises pessoais acen
tuanuna densi!icaao que cabe ao espectador contenplar e apreender
por exerccio da sua naior acuidade.
Nao sonente na contenplaao da pintura se presenti!icandetalnes.
1oda criaao artstica se alinenta de detalnes susceptveis de seren
identi!icados e absorvidos pelos espectadores. For outro lado, os de
talnes sao ideia e nateria privilegiados pelos artistas, particularnente,
aqueles que integran Arqueo|og|o oo Leto|ne. For tradiao, o desenno
exprine o virtuosisno do artista, sendo considerado, por alguns teri
cos, cono a natriz das denais artes plsticas. Lndos denoninadores
conuns entre artistas respeita de!iniao de desenno que os reune,
desenno entendido nuna acepao expandida e assinalando a substn
cia ideativa e de conceptual.
O carcter de surpresa, inesperado, adniraaonesno espanto
desprendese nas peas nais aparentenente preencnidas nuna pri
neira organizaao enternos de Cesto|t. lediante a capacidade ensa
lientar, encapturar o detalne dinnico ou passivo a recepao da obra
de arte novinentase e alterase cone!ectividade.
O pensanento de Aby Warburg, transposto no seu At|os Mnemosy
ne, elaborado entre +gzz e +gzg e que !icou inacabado, continua a ser
una re!erncia da naior pertinncia para investigadores e tericos da
Arte, traduzindo una signi!icativa substncia epistenolgica (tanben}
sub|acente nas obras de artistas atuais. A ideia de arquivo con!igurase
sob distintas !ornataes, constituda sob auspcios antropolgicos, !i
los!icos, sciopolticos e, inequivocanente, esteticos. Nuna associa
ao algo intuitiva, e quase autontica, associanse a arquivo, as razes
(e sensibilidades} de tenpo e espao que, por sua vez, se rani!ican en
concatenaes exigidas. Quanto ao conceito de tenpo assinalense:
nenria, patrinnio, duraao, inconpletude, perenidade, errncia, nu
taes (e netanor!oses}, quanto ao espao: deslocaao, translada
ao, !ixaao, dinanisno, nieratisno, indeterninaao, sedentarisno
de lugar
cob estas e outras acepes, que atrs nao tennan sido nencio
nadas, resguardase a plenitude e versatilidade de inagens, ob|etos e
ideias individuados nas susceptveis de seren reunidos. A totalida
de de una qualquer tipologia decorre da agloneraao organizada (ana
lisada, sistenatizada, revista para plausvel interpretaao}, subsunada
a una dada categorizaao espec!ica. Assin, inagen, ob|eto ou ideia
adquiren una carga suplenentar, sen que se exera un acto de total
dissoluao originria ou generalizado esbatinento singular. Aquilo que
possui una identidade una e, supostanente, indivisvel obten alteri
dade atraves, por exenplo, da ausncia, !ragnentaao ou inconpletu
de. Fequenezas, detalnes, pornenores, elenentos nninos (quer pela
Nao sonente na contenplaao da pintura se presenti!icandetalnes. 1oda
criaao artstica se alinenta de detalnes susceptveis de serenidenti!icados e
absorvidos pelos espectadores. For outro lado, os detalnes sao ideia e nateria
privilegiados pelos artistas, particularnente, aqueles que integranArqueo|og|o
oo Leto|ne. For tradiao, o desenno exprine o virtuosisno do artista, sendo
considerado, por alguns tericos, cono a natriz das denais artes plsticas.
Lndos denoninadores conuns entre artistas respeita de!iniao de desenno
que os reune, desenno entendido nuna acepao expandida e assinalando a
substncia ideativa e de conceptual.
O carcter de surpresa, inesperado, adniraaonesno espanto desprende
se nas peas nais aparentenente preencnidas nuna prineira organizaao en
ternos de Cesto|t. lediante a capacidade ensalientar, encapturar o detalne
dinnico ou passivo a recepao da obra de arte novinentase e alterase con
e!ectividade.
O pensanento de Aby Warburg, transposto no seu At|os Mnemosyne, elaborado
entre +gzz e +gzg e que !icou inacabado, continua a ser una re!erncia da naior
pertinncia para investigadores e tericos da Arte, traduzindo una signi!icativa
substncia epistenolgica (tanben} sub|acente nas obras de artistas atuais.
A ideia de arquivo con!igurase sob distintas !ornataes, constituda sob
auspcios antropolgicos, !ilos!icos, sciopolticos e, inequivocanente,
esteticos. Nuna associaao algo intuitiva, e quase autontica, associanse
a arquivo, as razes (e sensibilidades} de tenpo e espao que, por sua vez, se
rani!icanenconcatenaes exigidas. Quanto ao conceito de tenpo assinalen
se: nenria, patrinnio, duraao, inconpletude, perenidade, errncia, nutaes
(e netanor!oses}, quanto ao espao: deslocaao, transladaao, !ixaao,
dinanisno, nieratisno, indeterninaao, sedentarisno de lugar
cob estas e outras acepes, que atrs nao tennansido nencionadas,
resguardase a plenitude e versatilidade de inagens, ob|etos e ideias
individuados nas susceptveis de serenreunidos. A totalidade de una qualquer
tipologia decorre da agloneraao organizada (analisada, sistenatizada, revista
para plausvel interpretaao}, subsunada a una dada categorizaao espec!ica.
Assin, inagen, ob|eto ou ideia adquirenuna carga suplenentar, senque
se exera unacto de total dissoluao originria ou generalizado esbatinento
singular. Aquilo que possui una identidade una e, supostanente, indivisvel obten
alteridade atraves, por exenplo, da ausncia, !ragnentaao ou inconpletude.
Fequenezas, detalnes, pornenores, elenentos nninos (quer pela presena,
quer pelos, rastos e vestgios, quer pela ausncia nais absurda} subverten
a in!erioridade da reduao para gannarena evidncia, a per!ectibilidade que
o n!ino suscita e transporta cono peso da essncia. Heconvertense as
percepes, exigida a congruncia entre as esteticas do su|eito e do ob|eto: e a
genuna experincia estetica, dilatada a partir do que se|a quase inperceptvel a
quennao enxergue e disponibilize a sua acuidade e razao.
Lesenvolvense narrativas pornenorizadas, acentuando sinais, snbolos e todas
presena, quer pelos, rastos e vestgios, quer pela ausncia nais absur
da} subverten a in!erioridade da reduao para gannaren a evidncia, a
per!ectibilidade que o n!ino suscita e transporta cono peso da essn
cia. Heconvertense as percepes, exigida a congruncia entre as es
teticas do su|eito e do ob|eto: e a genuna experincia estetica, dilatada
a partir do que se|a quase inperceptvel a quennao enxergue e disponi
bilize a sua acuidade e razao.
Lesenvolvense narrativas pornenorizadas, acentuando sinais, sn
bolos e todas as denais unidades que preencnen as conposies.
Cono se cada a instalaes ou peas !osse outorgada una qualidade de
excessiva per!ectibilidade, se tratara de una conposiao segundo una
nornatividade estetica adstrita a cada un dos autores. O percurso que
cunpre enveredar pode ser esgotado nuntenpo, cu|a duraao o espec
tador sabe gerir, atraves de una atitude estetica que a artisticidade, a
poetica deterninanenpausas e intervalos, que a adequada respiraao
de pensar dispe, concebendo una nova ordenontolgicaquase...
as denais unidades que preencnenas conposies. Cono se cada a instalaes
ou peas !osse outorgada una qualidade de excessiva per!ectibilidade, se tratara
de una conposiao segundo una nornatividade estetica adstrita a cada un
dos autores. O percurso que cunpre enveredar pode ser esgotado nuntenpo,
cu|a duraao o espectador sabe gerir, atraves de una atitude estetica que a
artisticidade, a poetica deterninanenpausas e intervalos, que a adequada
respiraao de pensar dispe, concebendo una nova ordenontolgicaquase...
ALBUQUERQUE MENDES
(PortugaI, 1ggg}
A pintura e ritualizada en subter!ugios esteticos que se conpletan. A
vertente per!orntica encenase nas nninas e virtuossticas telas do
autor e instalaao s|te spec|j|c|. A nonenagen a protagonistas enble
nticos da iconogra!ia ocidental quanto as suas re!erncias s radica
es antropo!gicas do Hrasil con!luen nun exerccio de sabedoria e
!ruiao, convergindo para a assunao autoidentitria. A |o mon|ero, o
autor apropriase de atributos que externalizan una grande acuidade
e evidncia detalnista. A colocaao das peas selos reunidos ao longo
de anos, nunacto coleccionista adequase extensao linear que !lu na
rea expositiva, propiciando autononias sucessivas e sobreposicionais
(susceptveis de sereninterrelacionadas, pois}.
A casa e, con propriedade, una crena e razao sobre un lugarl
!ragnento decisrio no nundo interno e externo de cada un, revesti
do por atributos e denais exigncias naterializadoras. Na Foet|que oe
|Espoce, Caston Hacnelard acreditava acerca da conscincia vivida, na
vertente da !enonenologia do eu: On na |anais vu bien le nonde si lon
na pas rve ce que lon voyait.
+
Fois entao, as casas sao privilegio de real
e circunstncia condicionada de sonno elou deanbulaao.
A casa, na escala nnina enque A. lendes a quis, lenbra esse L|
r|o M|n|mo que Lnberto Lco estabeleceupois A. lendes !ez conver
gir para essa casa as anuncias, as anbiguidades e as provocaes
Lsses princpios constitutivos do culto arte, da celebraao per!ornti
ca identidade do su|eito que se con!ronta con o outro, coincidindo na
autoridade do artista.
A instalaao Sonno oe Cr|ono estendese nuna linna gr!ica sinula
da, constituda por untraado que e conposto de unidades nninas de
selos. Lste !riso que renete para a noao de coleccionisno e tanben
a una renanescncia da incursao do artista na designada Arte Fosto|
recon!igurando a arquitetura da sala. No centro, una coso en dininuta
escala (niniaturizada} congregando as signi!icaes conplenentares,
quanto a inpossibilidade de acesso que, porventura, e suposto pernitir
nos entrada e reasseguranento... Colocada sobre unplinto, a casa as
sune assine tanbena sua genuna dinensao escultural.
A pintura e ritualizada ensubter!ugios esteticos que se conpletan. A vertente
per!orntica encenase nas nninas e virtuossticas telas do autor e instalaao
s|te spec|j|c|. A nonenagena protagonistas enblenticos da iconogra!ia
ocidental quanto as suas re!erncias s radicaes antropo!gicas do Hrasil
con!luennunexerccio de sabedoria e !ruiao, convergindo para a assunao
autoidentitria. A |o mon|ero, o autor apropriase de atributos que externalizan
una grande acuidade e evidncia detalnista. A colocaao das peas selos
reunidos ao longo de anos, nunacto coleccionista adequase extensao linear
que !lu na rea expositiva, propiciando autononias sucessivas e sobreposicionais
(susceptveis de sereninterrelacionadas, pois}.
A casa e, conpropriedade, una crena e razao sobre unlugarl!ragnento
decisrio no nundo interno e externo de cada un, revestido por atributos e denais
exigncias naterializadoras. Na Foet|que oe |Espoce, Caston Hacnelard acreditava
acerca da conscincia vivida, na vertente da !enonenologia do eu: On na |anais
vu bien le nonde si lon na pas rve ce que lon voyait.+ Fois entao, as casas sao
privilegio de real e circunstncia condicionada de sonno elou deanbulaao.
A casa, na escala nnina enque A. lendes a quis, lenbra esse L|r|o M|n|mo
que Lnberto Lco estabeleceupois A. lendes !ez convergir para essa casa as
anuncias, as anbiguidades e as provocaesLsses princpios constitutivos do
culto arte, da celebraao per!orntica identidade do su|eito que se con!ronta
cono outro, coincidindo na autoridade do artista.
A instalaao Sonno oe Cr|ono estendese nuna linna gr!ica sinulada,
constituda por untraado que e conposto de unidades nninas de selos.
Lste !riso que renete para a noao de coleccionisno e tanbena una
renanescncia da incursao do artista na designada Arte Fosto| recon!igurando
a arquitetura da sala. No centro, una coso endininuta escala (niniaturizada}
congregando as signi!icaes conplenentares, quanto a inpossibilidade de
acesso que, porventura, e suposto pernitirnos entrada e reasseguranento...
Colocada sobre unplinto, a casa assune assine tanbena sua genuna
dinensao escultural.
| GASTON BACHELARD, LA POTIQUE DE LA RVERIE, FAHlc,
FLl, +gy8, F.+z8
Sonho de Criana, zoog, instalaao, colagenacrlico sl nadeira,
selos, casa (zzxzcx+6cn}, dinenses variveis.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
101
ALEJANDRO SOMASCHINI
(Argentina, 1g}
noao de arquivo est sub|acente una praxis e a una poiesis que en
contran autntica cunplicidade na pea do artista argentino. Aby War
burg concebeu un never ending arquivo, sob auspcios de lnenosi
ne (recentenente tena da grande exposiao patente no Centro de Arte
Heina co!ia en ladrid, cono acina se nencionou}. A !undanentaao
antropolgicociultural e sinblica presenti!icanse atraves de elenen
tos de natureza diversi!icada que o artista !oi reunindo quando de una
residncia realizada enLisboa. No espao naior da cidade, nos espaos
intersticiais de bairros, ruelas, |ardins e, sobretudo, no Falcio do lar
ques de Fonbal (ao Hairro Alto} !oi recolnendo breves e reduzidas par
tes de ob|etos, troos inconpletos de peas que se inagina ou se e in
capaz de reconnecer. Lessa agloneraao de unidades con|ugando un
arquivo pessoal, nas adstrito a una conunidade, ressurgiu a essn
cia do que se|a degradaao e !uga para desaparecinento: o sal susten
ta a vida e conserva as nenrias. Aestrutura que abriga esta colecao
de pequenas nenrias e iluninada, recriando una nova luz que o nos
so olnar descobre.
as experincias do artista argentino aproxinanse das experin
cias de uncientista, pois o seu interesse e investigar canpos tao distin
tos quanto a escrita, a botnica, a taxidernia, a paleontologia, a astro
logia, a astro!sica, a etnogra!ia e, en ultina instncia a nuseologia, ou
para sernos nais exactos, o carcter de !eticne que os aparatos cultu
rais tnna nossa sociedade. (Faulo Heis in Arqu|vo Corpe L|em}
A nerana do nonen inenorial cono recoletor, aquele que cativa para
si, nuna intenao de quase perenidade, pequenas coisas, sente a satis
!aao de que Nietzscne !alava: a !ruiao das pequenezas da vida. Le
!ragnentos, relquias e vestgios se cunpriu a decisao do artista argen
tino. Lna netodologia estetica e cunplice da estrategia que garante a
nais genuna plasticidade docunental.
nttp:llwww.ale|androsonascnini.conlindex.ntnl
noao de arquivo est sub|acente una praxis e a una poiesis que encontran
autntica cunplicidade na pea do artista argentino. Aby Warburg concebeu
unnever ending arquivo, sob auspcios de lnenosine (recentenente tena
da grande exposiao patente no Centro de Arte Heina co!ia enladrid, cono
acina se nencionou}. A !undanentaao antropolgicociultural e sinblica
presenti!icanse atraves de elenentos de natureza diversi!icada que o artista
!oi reunindo quando de una residncia realizada enLisboa. No espao naior
da cidade, nos espaos intersticiais de bairros, ruelas, |ardins e, sobretudo, no
Falcio do larques de Fonbal (ao Hairro Alto} !oi recolnendo breves e reduzidas
partes de ob|etos, troos inconpletos de peas que se inagina ou se e incapaz
de reconnecer. Lessa agloneraao de unidades con|ugando unarquivo pessoal,
nas adstrito a una conunidade, ressurgiu a essncia do que se|a degradaao
e !uga para desaparecinento: o sal sustenta a vida e conserva as nenrias.
A estrutura que abriga esta colecao de pequenas nenrias e iluninada,
recriando una nova luz que o nosso olnar descobre.
as experincias do artista argentino aproxinanse das experincias de un
cientista, pois o seu interesse e investigar canpos tao distintos quanto a escrita,
a botnica, a taxidernia, a paleontologia, a astrologia, a astro!sica, a etnogra!ia
e, enultina instncia a nuseologia, ou para sernos nais exactos, o carcter de
!eticne que os aparatos culturais tnna nossa sociedade. (Faulo Heis in Arqu|vo
Corpe L|em}
A nerana do noneninenorial cono recoletor, aquele que cativa para si, nuna
intenao de quase perenidade, pequenas coisas, sente a satis!aao de que
Nietzscne !alava: a !ruiao das pequenezas da vida. Le !ragnentos, relquias e
vestgios se cunpriu a decisao do artista argentino. Lna netodologia estetica e
cunplice da estrategia que garante a nais genuna plasticidade docunental.
Arquivo Carpe Diem, zo1o, instalaao,
tecnica nista, dinenses variveis.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
103
BALTAZAR TORRES
(PortugaI, 1g61}
A!iloso!ia do inaginrio e una das substncias que donina a criaao do
artista, cruzando a ironizaao do colectivo intensidade singular do su
|eitolautor pessoal, potencializa a acuidade conque o espectador deve
auscultar o nundoAssin, se e!ectiva o con!ronto con segnentos n
ticos literrios e caricaturais, consoante as notivaes ou estatutos de
suas obras. A tridinensionalizaao, en escala liliputiana, externaliza o
lucido connecinento das circunstncias contenporneas. A anplitude
das experincias, os pornenores do quotidiano e!abulado, desacraliza
do e convertido en ironia de si nesno e dos denais, organizan una vi
sao actuante sobre a sociedade. Fropicia as condies para a leitura e
sequente interpretaao crtica, ironista e trgica sobre o exterior no que
inscreve o su|eito: o enquadranento urbanstico, as representaes so
ciais [nao apenas do espao nas de quen o nabita, as intenes polti
cas, a ideologizaao das vontades nais ou nenos privadas geridas no
contexto conunitrio As !iguras, colocadas nas suas instalaes ni
niaturizadas, nessa topogra!ia neta!rica quase cnica (e dolorosa}, apa
rentanser inconsequentes e estrannos sua escatologia.
Ainstalaao S|eepers, concebida especi!icanente para a Casa das Ar
tes de Vigo, reune elenentos que dialoganos +c desennos recentes que
o artista apresenta. Ao longo de una parede, os desennos organizanse
atraves de una colocaao por relaao a essa nesna parede que con
voca a nossa acuidade visual e provoca o novinento e o tato. Cerase
una especie de itinerrio, ladeando nossa progressao na sala. Os bal
des de plstico e denais elenentos que o artista tenvindo a adninistrar
na sua reconstruao das cidades que nao sao invisveis e nos pernetros
urbanos do inaginrio conviven. Assin se explicitan, nesta instalaao,
a!inidades e oposicionalidades, se estabelece una zona entre !ronteiras
quanto ao que possa ser declinado cono bidinensional e tridinensional.
A !iloso!ia do inaginrio e una das substncias que donina a criaao do artista,
cruzando a ironizaao do colectivo intensidade singular do su|eitolautor
pessoal, potencializa a acuidade conque o espectador deve auscultar o nundo
Assin, se e!ectiva o con!ronto consegnentos nticos literrios e caricaturais,
consoante as notivaes ou estatutos de suas obras. A tridinensionalizaao,
enescala liliputiana, externaliza o lucido connecinento das circunstncias
contenporneas. A anplitude das experincias, os pornenores do quotidiano
e!abulado, desacralizado e convertido enironia de si nesno e dos denais,
organizanuna visao actuante sobre a sociedade. Fropicia as condies para a
leitura e sequente interpretaao crtica, ironista e trgica sobre o exterior no que
inscreve o su|eito: o enquadranento urbanstico, as representaes sociais [nao
apenas do espao nas de queno nabita, as intenes polticas, a ideologizaao
das vontades nais ou nenos privadas geridas no contexto conunitrio
As !iguras, colocadas nas suas instalaes niniaturizadas, nessa topogra!ia
neta!rica quase cnica (e dolorosa}, aparentanser inconsequentes e estrannos
sua escatologia.
A instalaao S|eepers, concebida especi!icanente para a Casa das Artes de
Vigo, reune elenentos que dialoganos +c desennos recentes que o artista
apresenta. Ao longo de una parede, os desennos organizanse atraves de una
colocaao por relaao a essa nesna parede que convoca a nossa acuidade
visual e provoca o novinento e o tato. Cerase una especie de itinerrio,
ladeando nossa progressao na sala. Os baldes de plstico e denais elenentos
que o artista tenvindo a adninistrar na sua reconstruao das cidades que
nao sao invisveis e nos pernetros urbanos do inaginrio conviven. Assinse
explicitan, nesta instalaao, a!inidades e oposicionalidades, se estabelece una
zona entre !ronteiras quanto ao que possa ser declinado cono bidinensional e
tridinensional.
Da srie Baltazar Torres World Circus Tour, zo11, es!erogr!ica, lpis de
cor, papel inpresso e lpis de aguarela sobre vrios tipos papeis colados e
recortados, dinenses variveis, Sleepers, zo11, instalaao, tecnica nista,
dinenses variveis.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
105
CATARINA LEITO
(PortugaI, 1go}
Os desennos apresentanse suspensos, entrelaando percursos que
nos perniten visitlos. Ceranse percursos que a cada visitante cabe
dirigir. Lxisten intervalos de espao entre os desennos que penden,
possibilitando ao publico a nelnor condiao para exercer os seus atos de
observaao e contenplaao. A proxinidade aos desennos pintados pro
picia a descoberta de ninuciosas iconogra!ias que dispenpara !ornas
orgnicas da !lora, para a recon!ornaao de ob|etos sen!uncionalida
de pensada e para gra!isnos geonetricos gannando volunetria atraves
da perspectiva e da densidade de cor. Os dininutos pesos que garanten
a estabilidade dos desennos sao quase unolnar de pausa que podenos
!ixar. Cono se o peso da realidade quisesse verse superior a toda capa
cidade de exercer os actos do inaginrio:
apresenta una instalaao, con desennos sobre papel, sequncia da
sua investigaao sobre questes relacionadas cona natureza e o espa
o construdo. lnvos|ve spec|es estabelece undilogo cono Falcio [do
larqus de Fonbal e convida o espectador a observar e deanbular por
un universo desennado, con per!uraes, sonbras, nquinas inposs
veis e cores, criando un espao de vivncia sensorial. (Faulo Heis in ln
vos|ve Spec|es}
Os desennos pintados sao protagonistas contenporneos, sao ob|ectos
e paisagens, escolnidos con acuidade e rigor pela artista que assin re
vela una netodologia poietica na concretizaao da obra cono todo, cu|a
uni!ornidade e adquirida atraves da neterogeneidade nor!olgica e cri
terial. A !undanentaao conceitual traduzse en excertos selecciona
dos e revelados do seu Lmwe|t. quer se|an alusivos a antroponor!ias,
zoonor!ias ou especies inaginrias !ugidas da botnica ou da ninera
logiasao utopias pro|ectadas en paisagens de papel. Os desennos
agudizan a contenplaao, nunvaiven de sinuosa verticalidade que in
duzenao congelanento do ver, estacando enunidades dessa Conten
plaao do nundo a que aludiu licnel la!!esoli e instaurando |ornadas,
napeanentos nuna variante desse Atlas de Lnoes assinalado por
Ciuliana Hruno.
nttp:llwww.catarinaleitao.netl
Os desennos apresentanse suspensos, entrelaando percursos que nos
pernitenvisitlos. Ceranse percursos que a cada visitante cabe dirigir.
Lxistenintervalos de espao entre os desennos que penden, possibilitando
ao publico a nelnor condiao para exercer os seus atos de observaao e
contenplaao. A proxinidade aos desennos pintados propicia a descoberta de
ninuciosas iconogra!ias que dispenpara !ornas orgnicas da !lora, para
a recon!ornaao de ob|etos sen!uncionalidade pensada e para gra!isnos
geonetricos gannando volunetria atraves da perspectiva e da densidade de cor.
Os dininutos pesos que garantena estabilidade dos desennos sao quase un
olnar de pausa que podenos !ixar. Cono se o peso da realidade quisesse verse
superior a toda capacidade de exercer os actos do inaginrio:
apresenta una instalaao, condesennos sobre papel, sequncia da sua
investigaao sobre questes relacionadas cona natureza e o espao construdo.
lnvos|ve spec|es estabelece undilogo cono Falcio [do larqus de Fonbal e
convida o espectador a observar e deanbular por ununiverso desennado, con
per!uraes, sonbras, nquinas inpossveis e cores, criando unespao de
vivncia sensorial. (Faulo Heis in lnvos|ve Spec|es}
Os desennos pintados sao protagonistas contenporneos, sao ob|ectos e
paisagens, escolnidos conacuidade e rigor pela artista que assinrevela una
netodologia poietica na concretizaao da obra cono todo, cu|a uni!ornidade e
adquirida atraves da neterogeneidade nor!olgica e criterial. A !undanentaao
conceitual traduzse enexcertos seleccionados e revelados do seu Lmwe|t. quer
se|analusivos a antroponor!ias, zoonor!ias ou especies inaginrias !ugidas da
botnica ou da nineralogiasao utopias pro|ectadas enpaisagens de papel. Os
desennos agudizana contenplaao, nunvaivende sinuosa verticalidade que
induzenao congelanento do ver, estacando enunidades dessa Contenplaao
do nundo a que aludiu licnel la!!esoli e instaurando |ornadas, napeanentos
nuna variante desse Atlas de Lnoes assinalado por Ciuliana Hruno.
Invasive species, zo1o, instalaao de desennos,
tecnica nista, dinenses variveis, video.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
107
GRAA PEREIRA
COUTINHO
(PortugaI, 1gqg}
O acto de desennar e expandido sobre subtis e !rgeis suportes de pa
pel, quase iludindo a espessura e pernitindo a nobilidade. A transluci
dez tornase opacidade, atendendo s sobreposies quase !ortuitas
dos desennos sobrepostos. Cono se de un canpo plantado se trata
ra ou de uncorredor aberto, os nossos corpos, passando en!rente, ge
ran una turbulncia que desencadeia ondulaes. L a evanescncia
das naterias tenues contrapese a una outra dinensao de precarieda
de consubstancializada nos !ragnentos de loua acunulados. A sobre
posiao dos pequenos e irregulares bocados de !aiana sao a evidncia
do erro. O erro que e exposto, assunindo una quietude e aceitaao que,
de algun nodo, colabora en ultina instncia para a conpletude de
una obra inteira.
Ltilizar, pois, o desenno, entendido enquanto !undanento conceptu
al de obra e partindo para di!erentes concretizaes se|an o vdeo, a
!otogra!ia, a pintura, a escultura ou a instalaao revela una narno
nia e consonncia autoral. Nas suas viagens, a artista vai enpreenden
do senpre una busca por algo que sabe nao ser acnado. Os sentidos
deanbulatrios e errantes relacionanse paci!icanente cona transit
ria residncia, sedentarizaao e!enera nas necessriaA de!iniao de
casa, de autorepresentaao, de registo de ob|ectos deliberados ou en
contrados sao participes de una organizaao neterogenea que se de
senlaa enobra instalativa. Lnderradeira instncia, a noao de perna
nncia, duraao por con!ronto cona incessante nobilidade, lenbra una
especie de estaao de conboio ou un aeroporto interno e nuito ansia
do. As palavras, os enredos (quase guies para unrooo mov|e}, os ob|ec
tos aparentenente incuos quanto as criaes explicitadoras de si nes
na sao a totalidade autoral.
O acto de desennar e expandido sobre subtis e !rgeis suportes de papel,
quase iludindo a espessura e pernitindo a nobilidade. A translucidez torna
se opacidade, atendendo s sobreposies quase !ortuitas dos desennos
sobrepostos. Cono se de uncanpo plantado se tratara ou de uncorredor
aberto, os nossos corpos, passando en!rente, geranuna turbulncia que
desencadeia ondulaes. L a evanescncia das naterias tenues contrape
se a una outra dinensao de precariedade consubstancializada nos !ragnentos
de loua acunulados. A sobreposiao dos pequenos e irregulares bocados de
!aiana sao a evidncia do erro. O erro que e exposto, assunindo una quietude
e aceitaao que, de algunnodo, colabora enultina instncia para a
conpletude de una obra inteira.
Ltilizar, pois, o desenno, entendido enquanto !undanento conceptual de obra e
partindo para di!erentes concretizaes se|ano vdeo, a !otogra!ia, a pintura, a
escultura ou a instalaao revela una narnonia e consonncia autoral. Nas suas
viagens, a artista vai enpreendendo senpre una busca por algo que sabe nao
ser acnado. Os sentidos deanbulatrios e errantes relacionanse paci!icanente
cona transitria residncia, sedentarizaao e!enera nas necessria A
de!iniao de casa, de autorepresentaao, de registo de ob|ectos deliberados ou
encontrados sao participes de una organizaao neterogenea que se desenlaa
enobra instalativa. Lnderradeira instncia, a noao de pernanncia, duraao
por con!ronto cona incessante nobilidade, lenbra una especie de estaao
de conboio ou unaeroporto interno e nuito ansiado. As palavras, os enredos
(quase guies para unrooo mov|e}, os ob|ectos aparentenente incuos quanto as
criaes explicitadoras de si nesna sao a totalidade autoral.
Fragmentos, zo11, instalaao condesennos a tintadacnina sobre
papel vegetal e !ragnentos de cernica, dinenses variveis e son.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
109
LUIS NOBRE
(PortugaI, 1g1}
Nun espao ponderado, o artista coloca estruturas en nadeira que se
elevane, nalguns nonentos, aderena paredes ou o solo, proporcionan
do ritnos de leitura dspares. A diversidade de elenentos e sublinnada
pela neterogeneidade de nateriais utilizados e pelas con!iguraes irre
gulares que sao propiciadas. Lntre a sinuosidade das linnas, o decorati
visno de alguns detalnes salienta, nais e nais, o virtuosisno de cores e
!ornas. cobressaen volunetrias ilusrias que, consoante, a colocaao
dos espectadores se acentuan ou quase dissolven nuna !ornataao
visual que exige o tctil e pronove e!abulaes perceptivas cunplices.
Ao articular desenno, pintura, peas tridinensionais nuna organizaao
instalativa, explorando os conceitos de aparncia, substncia, nor!ologia
e perspectiva (proxinidadeldistancia}, representaao, desequilbrio, co
lapso Lus Nobre realiza una especie de napeanento pessoallnental
que se torna (denonstra} susceptvel de visibilidade para os denais. Les
de as cartogra!ias expostas eninagens a partir de relatos de outrenate
aos testenunnos diarsticos dos cadernos de viagens, os nunanos dei
xaranse seduzir pela angustia e !ruiao da viagen, registando elenen
tos (por vezes quase inperceptveis} detalnes que glosavan especies
da !lora e !auna, quanto das diversidades culturais que os surpreendian.
Ocon|unto de elenentos que Lus Nobre obriga expansao, evocanuna
atitude de recolna n!ina e a salvaguarda de sinais e elenentos visuais n
!inos, que reconcebe e inventa, a partir de una iconogra!ia directa ou in
directa. lsto e, nalguns casos, deparase con !ragnentos iconogr!icos
de valncia pictograntica, noutras ideograntica e, nesno, psicogra
ntica (seguindo a nonenclatura de Lnnanuel Anati}.
www.luisnobre.net
www.drawingcenter.orglviewingprogranlport!olio.c!n
www.location+.orglindex.pnp?s-LuisNobre
Nunespao ponderado, o artista coloca estruturas ennadeira que se elevane,
nalguns nonentos, aderena paredes ou o solo, proporcionando ritnos de leitura
dspares. A diversidade de elenentos e sublinnada pela neterogeneidade de
nateriais utilizados e pelas con!iguraes irregulares que sao propiciadas. Lntre a
sinuosidade das linnas, o decorativisno de alguns detalnes salienta, nais e nais, o
virtuosisno de cores e !ornas. cobressaenvolunetrias ilusrias que, consoante,
a colocaao dos espectadores se acentuanou quase dissolvennuna !ornataao
visual que exige o tctil e pronove e!abulaes perceptivas cunplices.
Ao articular desenno, pintura, peas tridinensionais nuna organizaao
instalativa, explorando os conceitos de aparncia, substncia, nor!ologia e
perspectiva (proxinidadeldistancia}, representaao, desequilbrio, colapso
Lus Nobre realiza una especie de napeanento pessoallnental que se torna
(denonstra} susceptvel de visibilidade para os denais. Lesde as cartogra!ias
expostas eninagens a partir de relatos de outrenate aos testenunnos
diarsticos dos cadernos de viagens, os nunanos deixaranse seduzir
pela angustia e !ruiao da viagen, registando elenentos (por vezes quase
inperceptveis} detalnes que glosavanespecies da !lora e !auna, quanto das
diversidades culturais que os surpreendian. O con|unto de elenentos que Lus
Nobre obriga expansao, evocanuna atitude de recolna n!ina e a salvaguarda
de sinais e elenentos visuais n!inos, que reconcebe e inventa, a partir de una
iconogra!ia directa ou indirecta. lsto e, nalguns casos, deparase con!ragnentos
iconogr!icos de valncia pictograntica, noutras ideograntica e, nesno,
psicograntica (seguindo a nonenclatura de Lnnanuel Anati}.
Em Tudo o Que Tocas, zo11, lnstalaao, ladeira,
nosaico nidrulico, esnalte acrlico sl !rnica,
dinenses variveis.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
111
VASCO ARAJO
(PortugaI, 1gg}
Fresenciar as inagens !otogr!icas (apropriaao e concepao} en cun
plicidade con peas tridinensionais nuna ponderaao que glosa re!e
rencialidades literrias e esteticas, quanto a con!iguraao de substn
cias identitrias e criacionais niti!icadoras. ceguindo as palavras do
artistalautor: 1udo tende ser para nin!undanentalnente inacessvel
percepao, o que !az conque eu consiga, desde n nuito, conciliar no
neu sentir o naior tornento con o naior prazer. O corpo e convocado
pela voz (que se dispe a partir de una leitura nuda de cada espectador
cono su|eito, en procura de senelnana ao artistalautor}, pelos traos
!isionnicos trans!igurados, travestidos e ricos nuna !lexibilidade egi
ca (sinultaneanente singularizada e autognsica e, pois, intersub|ec
tiva} que traduzen capacidades aparentenente interninveis de supe
raao. 1oda obra ascende a una plata!orna de per!ectibilidade, onde o
detalne e os pornenores nais n!inos sao prioritrios e inprescindveis
con!iguraao, a essa crose de valncia ontolgica quase. Celebrase
unvoyeur|smo sobre si nesno, nuna analtica lucida e inexcedvel, pro
curando a radicalidade dos linites que, da interioridade se subsunan
en externalizaes rigorosas. O acto de observar transnutase en ac
ao contenplativa para quensaiba aceder a unnundo ninucioso e re
quintado enessencialidades.
A instalaao e constituda por un cont|num de ++ !otogra!ias, onde
se inscreven excertos da obra de Heckett, Hoppy Loys. A intensidade
drantica, as tenses desenvolvidas ao longo da pea sao abordadas
nuna recorrncia do elenento (sinblicovisual} porta que e colocada
di!erenciadanente, abrindose para ngulos que indician olnares visio
nrios nais que videntes sobre corredores. cupense outras salas,
iluninanse excertos de soalno e desennanse sonbras nuncnao que a
perspectiva isola. A ninuciosa escrita congrega una !orna quase con
pacta, onde a opacidade e ronpida pela respiraao das vozes internas
que se suceden.
CODA: A distncia que nos separa. H nuito tenpo l A evidncia es
palnada queria dizer alguna coisas (Jonn Asnbery, Autoretroto num
espe|no convexo e outros poemos, Lisboa, Helgio dgua, +gg_, p.+y+}
Wisn you were nere.
www.vascoarau|o.org
Fresenciar as inagens !otogr!icas (apropriaao e concepao} encunplicidade
conpeas tridinensionais nuna ponderaao que glosa re!erencialidades
literrias e esteticas, quanto a con!iguraao de substncias identitrias e
criacionais niti!icadoras. ceguindo as palavras do artistalautor: 1udo tende
ser para nin!undanentalnente inacessvel percepao, o que !az conque eu
consiga, desde n nuito, conciliar no neu sentir o naior tornento cono naior
prazer. O corpo e convocado pela voz (que se dispe a partir de una leitura nuda
de cada espectador cono su|eito, enprocura de senelnana ao artistalautor},
pelos traos !isionnicos trans!igurados, travestidos e ricos nuna !lexibilidade
egica (sinultaneanente singularizada e autognsica e, pois, intersub|ectiva}
que traduzencapacidades aparentenente interninveis de superaao. 1oda obra
ascende a una plata!orna de per!ectibilidade, onde o detalne e os pornenores
nais n!inos sao prioritrios e inprescindveis con!iguraao, a essa crose de
valncia ontolgica quase. Celebrase unvoyeur|smo sobre si nesno, nuna
analtica lucida e inexcedvel, procurando a radicalidade dos linites que, da
interioridade se subsunanenexternalizaes rigorosas. O acto de observar
transnutase enacao contenplativa para quensaiba aceder a unnundo
ninucioso e requintado enessencialidades.
A instalaao e constituda por uncont|numde ++ !otogra!ias, onde se inscreven
excertos da obra de Heckett, Hoppy Loys. A intensidade drantica, as tenses
desenvolvidas ao longo da pea sao abordadas nuna recorrncia do elenento
(sinblicovisual} porta que e colocada di!erenciadanente, abrindose para ngulos
que indicianolnares visionrios nais que videntes sobre corredores. cupen
se outras salas, iluninanse excertos de soalno e desennanse sonbras nuncnao
que a perspectiva isola. A ninuciosa escrita congrega una !orna quase conpacta,
onde a opacidade e ronpida pela respiraao das vozes internas que se suceden.
CODA: A distncia que nos separa. H nuito tenpo l A evidncia espalnada
queria dizer alguna coisas (Jonn Asnbery, Autoretroto numespe|no convexo e
outros poemos, Lisboa, Helgio dgua, +gg_, p.+y+}
Wisn you were nere.
Happy Days, zoo6, lnstalaao, ++ lotogra!ias contexto no vidroo, 1exto:
extractos da pea de teatro Happy days de canuel Heckett. Linenses
variveis. Cortesia l Courtesy Caleria lilonena coares, Fortugal.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
113
MitoIogias
Lxtensao do lestival Lscrita na Faisagenna +6 Hienal de Cerveira
Curadoria: Jose Alberto lerreira
H entre Cerveira e o Alente|o, entre o norte e o sul, entre paisagens
e progranas, entre linguagens e inquietaes, un territrio en conun,
territrio a que este prograna de extensao do lestival Lscrita na Faisa
gend corpo e espessura, apresentando cinco artistas na +6 Hienal de
Cerveira. Frotagonizan trabalnos de per!ornance, de cinena vivo, de
dana, de !ornaao e instalaao, colocando o cruzanento de linguagens
artsticas no centro das suas (e das nossas} inquietaes.
Os trabalnos que apresentan sao variaes tenticas sobre nito
logias, o tena agregador da ediao de zc++ do lestival Lscrita na Fai
sagen. L, cono novos argonautas, atravessan Fortugal de norte a sul
para connosco cunprirena odisseia niti!icadora da criaao contenpo
rnea. Que lugares para os nitos nos nossos tenpos? Que tenpos para
os nitos nos nossos lugares? Lnbusca de respostas, ou renunciando a
elas, estes argonautas outros conduzennos a una Clquida outro, ple
na de lugares de dana, de sons, de corpos e seres en presena. L n
de o espectador encontrar o seu lugar, o seu nito, o seu caninno para
una sua odisseia
Escrita
na Paisagem
Jos Alberto Ferreira | curador
Jose Alberto lerreira (direcao artstica e de progranaao}
Locente na Lniversidade de Lvora, onde lecciona disciplinas ligadas
nistria do teatro, senitica, s tendncias contenporneas do espec
tculo. lntegra vrios grupos de investigaao na rea do teatro e da edi
ao de texto. lntegra a direcao do CHAlAlLL Centro de Histria daArte
e lnvestigaao Artstica da Lniversidade de Lvora. L, desde zcc8, douto
rando na Lniversidade de Faris l (Fantneoncorbonne}, con un pro|ecto
en torno da problentica da Locunentaao e Arquivo nas artes per!or
nativas. 1encolaboraao dispersa envrios |ornais e revistas, nacionais
e internacionais. Fublicou Lmo o|screto |nvenom(zccz}, sobre Cil Vicen
te, e coeditou vrios ttulos, de que destaca a ediao dos textos dos Ho
necos oe Sonto A|e|xo. Autos, Fossos e Ho|||nnos (Lvora, zccy}.
Colabora convrias outras universidades e organizaes de !ornaao,
!estivais e instituies, tendo desenvolvidovrias aces de !ornaao so
bre teatro, ninistrado cursos e seninrios, apresentado conunicaes.
No canpo da progranaao, desenvolve pro|ectos desde +gg8. Fro
grana, dirige e produz, desde zccz, o lestival Lscrita na Faisagen, no
nbito do qual progranou pro|ectos e criaes de artistas nacionais e
internacionais, |ovens artistas e consagrados, assincono pronoveu v
rias estreias absolutas en Fortugal. Lestaca os nones de Hicardo Ja
cinto, Laniel Hlau!ukslJoao lendes Hibeiro, Anerico Hodrigues, Lus
Castro, 1eatro do Vestido, Fedro Hebelo, Fedro Carneiro, Anlcar Vas
ques Lias (F1}, e tgc1AN (HL}, rotozaza, (LK}, conic Kitcnen (NL}, He
ckless cleepers (LK}, lini Oka & Loug litcn (LcA}, 1eatro delle Ariette
(l1}, Cuillerno CnezFea (lLXlLcA}, lelix Huckert (LL}, ckoltz Kol
gen (CA}, Fnillip Zarrilli (LK}, Faul L. liller aka LJ cpooky 1nat cublini
nal Kid (LcA} e Cie. Fnilippe Centy (lH}.
Heside desde zccc no Alente|o. 1enz8 anos.
MitoIogias
Lxtensao do lestival Lscrita na Faisagenna +6 Hienal de Cerveira
Curadoria: Jose Alberto lerreira
H entre Cerveira e o Alente|o, entre o norte e o sul, entre paisagens e progranas,
entre linguagens e inquietaes, unterritrio enconun, territrio a que este
prograna de extensao do lestival Lscrita na Faisagend corpo e espessura,
apresentando cinco artistas na +6 Hienal de Cerveira. Frotagonizantrabalnos
de per!ornance, de cinena vivo, de dana, de !ornaao e instalaao, colocando
o cruzanento de linguagens artsticas no centro das suas (e das nossas}
inquietaes.
Os trabalnos que apresentansao variaes tenticas sobre nitologias, o tena
agregador da ediao de zc++ do lestival Lscrita na Faisagen. L, cono novos
argonautas, atravessanFortugal de norte a sul para connosco cunprirena
odisseia niti!icadora da criaao contenpornea. Que lugares para os nitos
nos nossos tenpos? Que tenpos para os nitos nos nossos lugares? Lnbusca
de respostas, ou renunciando a elas, estes argonautas outros conduzennos a
una Clquida outro, plena de lugares de dana, de sons, de corpos e seres en
presena. L nde o espectador encontrar o seu lugar, o seu nito, o seu caninno
para una sua odisseia
Jose Alberto lerreira (direcao artstica e de progranaao}
Locente na Lniversidade de Lvora, onde lecciona disciplinas ligadas nistria do
teatro, senitica, s tendncias contenporneas do espectculo. lntegra vrios
grupos de investigaao na rea do teatro e da ediao de texto. lntegra a direcao
do CHAlAlLL Centro de Histria da Arte e lnvestigaao Artstica da Lniversidade
de Lvora. L, desde zcc8, doutorando na Lniversidade de Faris l (Fantneon
corbonne}, conunpro|ecto entorno da problentica da Locunentaao e Arquivo
nas artes per!ornativas. 1encolaboraao dispersa envrios |ornais e revistas,
nacionais e internacionais. Fublicou Lmo o|screto |nvenom(zccz}, sobre Cil
Vicente, e coeditou vrios ttulos, de que destaca a ediao dos textos dos Honecos
oe Sonto A|e|xo. Autos, Fossos e Ho|||nnos (Lvora, zccy}.
Colabora convrias outras universidades e organizaes de !ornaao, !estivais
e instituies, tendo desenvolvido vrias aces de !ornaao sobre teatro,
ninistrado cursos e seninrios, apresentado conunicaes.
No canpo da progranaao, desenvolve pro|ectos desde +gg8. Frograna,
dirige e produz, desde zccz, o lestival Lscrita na Faisagen, no nbito do qual
progranou pro|ectos e criaes de artistas nacionais e internacionais, |ovens
artistas e consagrados, assincono pronoveu vrias estreias absolutas en
Fortugal. Lestaca os nones de Hicardo Jacinto, Laniel Hlau!ukslJoao lendes
Hibeiro, Anerico Hodrigues, Lus Castro, 1eatro do Vestido, Fedro Hebelo, Fedro
Carneiro, Anlcar Vasques Lias (F1}, e tgc1AN (HL}, rotozaza, (LK}, conic Kitcnen
(NL}, Heckless cleepers (LK}, lini Oka & Loug litcn (LcA}, 1eatro delle Ariette
(l1}, Cuillerno CnezFea (lLXlLcA}, lelix Huckert (LL}, ckoltz Kolgen (CA},
Fnillip Zarrilli (LK}, Faul L. liller aka LJ cpooky 1nat cublininal Kid (LcA} e Cie.
Fnilippe Centy (lH}.
Heside desde zccc no Alente|o. 1enz8 anos.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
115
Na Hienal de Cerveira os Faper Cinena realizanuna residncia de cria
ao artstica, no nbito da qual a conpannia trabalnar na sua nova
criaao Ooyssey baseada na epopeia de Honero, e apresentan un
duplo prograna: N|gnt j|yer e K|ng Fest. A prineira pea contanos a es
tria de un neri que atravessa a noite nun nisterioso conboio, per
seguindo incansavelnente una rapariga !ugidia que nabita os seus so
nnos, a segunda, baseada no conto nonnino de Ldgar Allan Foe, narra
as peripecias de dois narinneiros de passagen por Londres, durante o
opulento reinado de Lduardo lll. Lepois de una noite aninada a a!ogar
as ngoas na bebida, os dois aventureiros sao !orados a !ugir nunna
vio, navegando veloznente na tentativa de encontrar re!ugio nuna cida
de !ecnada peste.
Heposiao do pro|ecto de recriaao de coreogra!ias de grandes nones
(nitos} da per!ornance e dana NorteAnericanas, dos anos 6c e yc,
estreado en Fortugal en zc+c, no nbito do lestival Lscrita na Faisa
gen. Llliot lercer, coad|uvado por lrcio Fereira, coordena un grupo
de |ovens participantes na recriaao e reactualizaao de trabalnos de
Anna Halprin, 1risna Hrown, Allan Kaprow e cinone lorti. Apresentadas
enlocais de passagen, interiores e exteriores, as peas cativane inter
pelanos transeuntes conas suas coreogra!ias sinples e bennunora
das, convidando assinos espectadores participaao.
Fara a ediao de zc++ do lestival Lscrita na Faisagen Llliot lercer
|unta ao repertrio do grupo a pea !en Mytns, una recriaao de Mytns
de Anna Halprin (+gy_}: una pea de carcter experinental e conuni
trio, na qual se exploran relaes de proxinidade, intinidade e coo
peraao entre actores e espectadores, un caninno de descoberta que
se constri nedida que os dois grupos se !unden na tare!a de criar,
en con|unto, peas que re!lecten inaginrios (nitos} tanto individuais
cono colectivos.
1 | Paper Cinema LK
N|gnt ||yer e K|ng Fest
Cinena ao Vivo
z | Llliot lercer
conlrcio Fereira & Anigos LcAlF1
Lanar conlitos
LanalFer!ornance
1
1
z
Na Hienal de Cerveira os Faper Cinena realizanuna residncia de criaao
artstica, no nbito da qual a conpannia trabalnar na sua nova criaao
Ooyssey baseada na epopeia de Honero, e apresentanunduplo prograna:
N|gnt j|yer e K|ng Fest. A prineira pea contanos a estria de unneri que
atravessa a noite nunnisterioso conboio, perseguindo incansavelnente
una rapariga !ugidia que nabita os seus sonnos, a segunda, baseada no conto
nonnino de Ldgar Allan Foe, narra as peripecias de dois narinneiros de
passagenpor Londres, durante o opulento reinado de Lduardo lll. Lepois de una
noite aninada a a!ogar as ngoas na bebida, os dois aventureiros sao !orados
a !ugir nunnavio, navegando veloznente na tentativa de encontrar re!ugio nuna
cidade !ecnada peste.
Heposiao do pro|ecto de recriaao de coreogra!ias de grandes nones (nitos} da
per!ornance e dana NorteAnericanas, dos anos 6c e yc, estreado enFortugal
enzc+c, no nbito do lestival Lscrita na Faisagen. Llliot lercer, coad|uvado
por lrcio Fereira, coordena ungrupo de |ovens participantes na recriaao
e reactualizaao de trabalnos de Anna Halprin, 1risna Hrown, Allan Kaprow e
cinone lorti. Apresentadas enlocais de passagen, interiores e exteriores, as
peas cativane interpelanos transeuntes conas suas coreogra!ias sinples e
bennunoradas, convidando assinos espectadores participaao.
Fara a ediao de zc++ do lestival Lscrita na FaisagenLlliot lercer |unta ao
repertrio do grupo a pea !en Mytns, una recriaao de Mytns de Anna Halprin
(+gy_}: una pea de carcter experinental e conunitrio, na qual se exploran
relaes de proxinidade, intinidade e cooperaao entre actores e espectadores,
uncaninno de descoberta que se constri nedida que os dois grupos se
!undenna tare!a de criar, encon|unto, peas que re!lecteninaginrios (nitos}
tanto individuais cono colectivos.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
117
laria ctankova HC
Mnemosyne Hecom|ng Mon|jo|o
Fer!ornancelnusica
laria ctankova inspirouse na nitologia da Antiguidade Clssica, gre
ga e ronana para conceber, a convite do lestival Lscrita na Faisagen,
dois trabalnos concaractersticas nuito particulares: Mnemosyne e He
com|ng Mon|jo|o.
Mnemosyne, per!ornance que tona o none da deusa grega da nen
ria, e un trabalno para un(espectador}paraun(artista} que explora as
relaes entre expressao vocal, conunicaao e nenria, desenvolven
dose conbase na cunplicidade entre publico participante e a criadora.
Hecom|ng Mon|jo|o e una per!ornance especi!icanente concebida
para una escadaria, cu|as sonoridades e ressonncias a artista explora
atraves de inprovisaao vocal e interagindo consonoridades pregrava
das, inspiradas encriaturas nitolgicas
Lea le Hriconte e una criadora de nitos, universos !iccionais atraves
dos quais questiona os conceitos e prticas de !uncionalidade e raciona
lidade da sociedade contenpornea. Ln Creenoock, o espectador e in
terpelado pela inagende uncorpo nunano coberto de caracis. Acria
dora reinventa o seu corpo cono lugar do cruzanento de dois nundos: o
nunano e o do caracol, trans!ornandose nuna paisagen povoada por
aquelas criaturas. curge assina inagende unser nbrido, capaz de de
sencadear no espectador un sentinento entre o dese|o e a repulsa. Ao
apresentar seu corpo cono paisagen de un un nundo dentro de un
nundo, a criadora propenos undebate etico, questionando o concei
to e inagende corpo e as relaes entre nunano e aninal e con!rontan
donos conescalas e realidades nuito diversas.
1 | Lea le Hriconte lH
Creenoock
Fer!ornancelinstalaao
z | lrcio FereiralColecao H lH
E se os poreoes jossemoe corne
lornaaolper!ornanceldana
1
O trabalno de lrcio Fereira no nbito da Oficina Movimento centra
se na exploraao das relaes entre corpo e arquitectura, en per!or
nances inspiradas no trabalno de Cie. Willie Lorner e 1risna Hrown (en
particular na pea ||oor oj tne |orest}. Os corpos dialogandirectanen
te cona arquitectura dos espaos onde esta se desenvolve, noldando
se a ela, preencnendoa e interpelandoa. Fedra, nadeira, cinento, sao
revestidos e canu!lados pela carne.
Lscrita na Faisagen !estival de per!ornance e artes da terra e unpro
|ecto Colecao H, associaao cultural
Lstrutura !inanciada pelo linisterio da CulturalLirecao Ceral das Artes
Projecto associado
lN1LHsection: lntinacy and cpectacle
Frague Quadrennial zc++
Cono apoio do Frograna Cultura da Lniao Luropeia
www.escritanapaisagen.net
laria ctankova HC
Mnemosyne Hecom|ng Mon|jo|o
Fer!ornancelnusica
laria ctankova inspirouse na nitologia da Antiguidade Clssica, grega e ronana
para conceber, a convite do lestival Lscrita na Faisagen, dois trabalnos con
caractersticas nuito particulares: Mnemosyne e Hecom|ng Mon|jo|o.
Mnemosyne, per!ornance que tona o none da deusa grega da nenria, e un
trabalno para un(espectador}paraun(artista} que explora as relaes entre
expressao vocal, conunicaao e nenria, desenvolvendose conbase na
cunplicidade entre publico participante e a criadora.
Hecom|ng Mon|jo|o e una per!ornance especi!icanente concebida para una
escadaria, cu|as sonoridades e ressonncias a artista explora atraves de
inprovisaao vocal e interagindo consonoridades pregravadas, inspiradas en
criaturas nitolgicas
Lea le Hriconte e una criadora de nitos, universos !iccionais atraves dos quais
questiona os conceitos e prticas de !uncionalidade e racionalidade da sociedade
contenpornea. LnCreenoock, o espectador e interpelado pela inagende
uncorpo nunano coberto de caracis. A criadora reinventa o seu corpo cono
lugar do cruzanento de dois nundos: o nunano e o do caracol, trans!ornando
se nuna paisagenpovoada por aquelas criaturas. curge assina inagende un
ser nbrido, capaz de desencadear no espectador unsentinento entre o dese|o
e a repulsa. Ao apresentar seu corpo cono paisagende ununnundo dentro
de unnundo, a criadora propenos undebate etico, questionando o conceito
e inagende corpo e as relaes entre nunano e aninal e con!rontandonos con
escalas e realidades nuito diversas.
z
O trabalno de lrcio Fereira no nbito da Oficina Movimento centrase na
exploraao das relaes entre corpo e arquitectura, enper!ornances inspiradas
no trabalno de Cie. Willie Lorner e 1risna Hrown (enparticular na pea ||oor oj
tne |orest}. Os corpos dialogandirectanente cona arquitectura dos espaos
onde esta se desenvolve, noldandose a ela, preencnendoa e interpelandoa.
Fedra, nadeira, cinento, sao revestidos e canu!lados pela carne.
Lscrita na Faisagen !estival de per!ornance e artes da terra e unpro|ecto
Colecao H, associaao cultural
Lstrutura !inanciada pelo linisterio da CulturalLirecao Ceral das Artes
Projecto associado
lN1LHsection: lntinacy and cpectacle
Frague Quadrennial zc++
Cono apoio do Frograna Cultura da Lniao Luropeia
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
119
curge en Falna, Harcelona e Valncia, en contra do ultra consolidado
despotisno ilustrado, o parentalisno e en pr da expressao da angus
tia do nundo e da vida, das linitaes sociais e da liberdade nunana.
As suas caractersticas principais consisten na associaao de elenen
tos, de possveis princpios e !inais, desdobranentos, quintuplicaes
do autor en disposies de aces e gr!icas de palavras e atitudes de
en!oques nultidinensionais, sintaxes ritno e convenao de alegria, in
snia !ebril e exaltaao sensxuo| e plstica enoposiao ao passado vio
lento e pornogr!ico dos signos convencionais da disposiao vertical
e a tendncia postuladora de inposiao de direitos e de conscincias
progranticas que descobren verdadeiros necanisnos dos processos
nentais, a intuiao e a desvinculaao nunana, assincono o nane|o in
telectual e tecnolgico enparques selvagens.
CUBISMO 1905, FUTURISMO
1909, DADASMO 1916, NIILISMO,
SURREALISMO 1924, EXPRESSIONISMO,
CRIACIONISMO 1917, ULTRASMO 1918,
COSMOPOLITISMO 1940,
CATACLISMO 2010.
Cataclistics
CatacIismo e o grande transtorno !sico subito, violento e destrutivo, que
se produz na |nterj|c|e da anoral nunana, a causa de una inundaao per
ceptual, de un terranoto nanipulativo, de una erupao interna, de una
abruptuosidade terrena, con!ronto que, a nodo dos grandes desastres
naturais, evoca a naturalidade da catstro!e nunana na criatividade.
So catacIistas os que se contradizem e todos os que assim se cha-
mam contra a sua prevaIecente vontade.
Cataclistics e un colectivo neterogeneo que agrupa integrantes de
distintas disciplinas, a saber, as artes visuais, a poesia, o vdeo, a per!or
nance, a escultura, a ediao
Quando se |untan, pratican una poetica situacionista ao nesno ten
po que editanun!anzine.
H cerca de cinco anos, sob o none de poL1lCart grup, !oran convida
dos una duzia de vezes para !estivais de poesa e arte, centros culturais,
associaes, galeras, bienais de arte
Conunnucleo nais ou nenos de!inido e localizado nas trs capitais da
cultura catala (Falna, Valncia e Harcelona}, a sua vocaao cosnopoli
ta estendese nais alen, con nais de cinquenta artistas dos nais di
versos lugares.
curge enFalna, Harcelona e Valncia, encontra do ultra consolidado
despotisno ilustrado, o parentalisno e enpr da expressao da angustia
do nundo e da vida, das linitaes sociais e da liberdade nunana. As suas
caractersticas principais consistenna associaao de elenentos, de possveis
princpios e !inais, desdobranentos, quintuplicaes do autor endisposies de
aces e gr!icas de palavras e atitudes de en!oques nultidinensionais, sintaxes
ritno e convenao de alegria, insnia !ebril e exaltaao sensxuo| e plstica
enoposiao ao passado violento e pornogr!ico dos signos convencionais
da disposiao vertical e a tendncia postuladora de inposiao de direitos e
de conscincias progranticas que descobrenverdadeiros necanisnos dos
processos nentais, a intuiao e a desvinculaao nunana, assincono o nane|o
intelectual e tecnolgico enparques selvagens.
CatacIismo e o grande transtorno !sico subito, violento e destrutivo, que se
produz na |nterj|c|e da anoral nunana, a causa de una inundaao perceptual,
de unterranoto nanipulativo, de una erupao interna, de una abruptuosidade
terrena, con!ronto que, a nodo dos grandes desastres naturais, evoca a
naturalidade da catstro!e nunana na criatividade.
So catacIistas os que se contradizem e todos os que assim se chamam
contra a sua prevaIecente vontade.
Cataclistics e uncolectivo neterogeneo que agrupa integrantes de distintas
disciplinas, a saber, as artes visuais, a poesia, o vdeo, a per!ornance, a escultura,
a ediao
Quando se |untan, praticanuna poetica situacionista ao nesno tenpo que
editanun!anzine.
H cerca de cinco anos, sob o none de poL1lCart grup, !oranconvidados una
duzia de vezes para !estivais de poesa e arte, centros culturais, associaes,
galeras, bienais de arte
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
121
Nensenpreestaotodos os quesao, nas saosenpretodos os queestao.
Nesta ocasiao:

Lnric las
lavi Lscanilla
Nuria lartnez
Lavid Curto
Lnilio Cano
larta Lrbina
lart cales
Hoberto Hodrguez
Jose Huiz
cusi lernndez
liquel cegu
larc Harber
lagdalena lerragut
Luis lvarez
Fepi Hervs
scar lora
Fedro Oliver
Os eventos que desenvolvenos costunanrealizarse de naneira nais ou
nenos rizontica a partir de un|e|t notivo ou !io condutor de que nos do
tanos ou do qual, s vezes, nos dotande !orna arbitrria. Lsse escolner
o ser escolnido passa senpre por unprocesso de trabalno de canpo so
bre o terreno que nos nabilita, nuitas vezes de !orna tenerria, para o
conentrio corrosivo, unolnar crtico e a burla nalintencionada.
Asequncia dos !eitos costuna repetirse, conas inevitveis variaes,
da seguinte naneira, durante unou dois dias, previos ao evento ensi,
!azenos una especie de o!icina aberta ou work |n progress (alguns de
noninaranno, nao sen certa ironia, circo de trs pistas onde partici
pan indivduos con patologias psiquitricas nal diagnosticadas}, que
desenvolve e taniza, nediante o trabalno, a convivncia nunnesno es
pao e a interacao directa cono publico, os conteudos a realizar duran
te o !inde jete do terceiro dia.
Lsta o!icina ou ensaio catico de conteudos deternina, en grande na
neira, o resultado !orna do noppen|ng, que se costuna tornar nuncrisol
nulticolor onde ocorrenuna nultidao de !ennenos sinultaneanente:
lurais recortveis interactivos
Vdeo poenas
Leclanaes
lusica
Lscultura ao vivo
V|s
Fer!ornance e vdeoper!ornance
lntervenes no espao publico.
Ldiao interactiva de una !anzine cono docunento !sico do evento
nas nao s
Le certo nodo, a ediao do !anzine a|udanos a vertebrar o espao do
noppen|ng, e a ordenar o inevitavelnente inordenvel. Costunase tra
tar de una ediao de nao nais de _cc exenplares que, eventualnen
te e devido variedade de intervenes nais ou nenos incontroladas
que so!renas cpias durante o processo (tanto por parte dos circenses
cono da plateia}, se convertenenpeas quase unicas, posto que e di!
cil encontrar duas iguais.
1oda esta !an!arria bquica garante unas seis noras de poesia guerri
lneira !lor da pele, vdeos suicidas, ru|o|smo selvagen, nuralisno ka
nikaze e ediao de conbate.
Alguend nais?
Conunnucleo nais ou nenos de!inido e localizado nas trs capitais da cultura
catala (Falna, Valncia e Harcelona}, a sua vocaao cosnopolita estendese nais
alen, connais de cinquenta artistas dos nais diversos lugares.
Nensenpre estao todos os que sao, nas sao senpre todos os que estao.
Nesta ocasiao:

Lnric las
lavi Lscanilla
Nuria lartnez
Lavid Curto
Lnilio Cano
larta Lrbina
lart cales
Hoberto Hodrguez
Jose Huiz
cusi lernndez
liquel cegu
larc Harber
lagdalena lerragut
Luis lvarez
Fepi Hervs
scar lora
Fedro Oliver
Os eventos que desenvolvenos costunanrealizarse de naneira nais ou nenos
rizontica a partir de un|e|t notivo ou !io condutor de que nos dotanos ou do
qual, s vezes, nos dotande !orna arbitrria. Lsse escolner o ser escolnido
passa senpre por unprocesso de trabalno de canpo sobre o terreno que nos
nabilita, nuitas vezes de !orna tenerria, para o conentrio corrosivo, unolnar
crtico e a burla nalintencionada.
A sequncia dos !eitos costuna repetirse, conas inevitveis variaes, da
seguinte naneira, durante unou dois dias, previos ao evento ensi, !azenos
una especie de o!icina aberta ou work |n progress (alguns denoninaranno, nao
sencerta ironia, circo de trs pistas onde participanindivduos conpatologias
psiquitricas nal diagnosticadas}, que desenvolve e taniza, nediante o trabalno,
a convivncia nunnesno espao e a interacao directa cono publico, os
conteudos a realizar durante o !inde jete do terceiro dia.
Lsta o!icina ou ensaio catico de conteudos deternina, engrande naneira, o
resultado !orna do noppen|ng, que se costuna tornar nuncrisol nulticolor onde
ocorrenuna nultidao de !ennenos sinultaneanente:
lurais recortveis interactivos
Vdeo poenas
Leclanaes
lusica
Lscultura ao vivo
V|s
Fer!ornance e vdeoper!ornance
lntervenes no espao publico.
Ldiao interactiva de una !anzine cono docunento !sico do evento nas
nao s
Le certo nodo, a ediao do !anzine a|udanos a vertebrar o espao do noppen|ng,
e a ordenar o inevitavelnente inordenvel. Costunase tratar de una ediao
de nao nais de _cc exenplares que, eventualnente e devido variedade de
intervenes nais ou nenos incontroladas que so!renas cpias durante o
processo (tanto por parte dos circenses cono da plateia}, se convertenenpeas
quase unicas, posto que e di!cil encontrar duas iguais.
1oda esta !an!arria bquica garante unas seis noras de poesia guerrilneira !lor
da pele, vdeos suicidas, ru|o|smo selvagen, nuralisno kanikaze e ediao de
conbate.
Alguend nais?
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
123
Luz
Escrita
Daniel Rangel | curador
Curador, gestor cultural, vdeoartista e educador, Laniel Hangel vnre
alizando inuneros pro|etos de curadoria de inportncia e abrangncia
nacional nos ultinos anos. Ocupou de setenbro de zcc8 a naro de
zc++, o cargo de Liretor de luseus do lnstituto do Fatrinnio Artsti
co e Cultural da Hania (LllLcllFAC}, unidade da cecretaria de Cultura
do Coverno do Lstado que adninistra o con|unto de nuseus estaduais.
Lntre zccy e zcc8, !oi assessor de direao do luseu de Arte loderna
da Hania. loi assistente e produtor do artista plstico 1unga de +ggg a
zccz e assistente de curadoria do pro|eto Quietude da 1erra Quiet in
tne Land, realizado en parceria entre o lOlANY, o lAlHA e o Fro
|eto Axe (zccc}. lez residncia artstica en cydney (+ggz} e Harcelona
(zccczcc_}, nesta ultina cidade, cursou direao cnica no lnstitut del
1eatre de Harcelona e !oi diretor de criaao da agncia de conunicaao
Clobal ledia &cponsoring. Healizou, entre outros, o curta Hon Appetit
(zccc}, que participou de !estivais no Hrasil, lrana, Lspanna, Fortugal
e Japao. lntegrou o lrunConunitrio de Conbate Violncia, !ornan
do |ovens produtores culturais en conunidades populares de calvador.
L graduado enConunicaao pela Lniversidade Catlica do calvador.
Lesde zccz, quando retornou a viver encalvador, vnrealizando diver
sas curadorias de exposies e eventos culturais na cidade, con des
taque para o lestival cegunda cegundo... no 1eatro do cLcl (zccz e
zcc_}, as exposies lutebol e arte (zcc6}, Fresente do Fassado de
Naun Handeira (zccy}, cete !ricas Coleao de arte a!ricana Cludio
lasella (zcc8}, lragnentos Fopulares, o olnar de Lina Ho Hardi Cole
ao de arte Fopular Lina Ho Hardi (zccg},
Hoteiro para Visitaao e lelnor Assin anbas de Carlito Carvalno
sa (zc+c}, Lvento de larcos Cnaves (zc+c}, lentiras e Hunilnaes
de Lder cantos (zc+c}, o Alquinista do con coleao de plsticas so
noras de Walter cnetak (zc+c}, O AteliCarybe +g++lzc++ (zc++}, Cas
tro Alves, o poeta (zc++} e de dois inportantes progranas de arte con
tenpornea na Hania, o Frograna Ocupas (Falcio da Aclanaao} e
o Frograna Quarta Linensao (Falacete das Artes Hodin Hania}. No
Ocupas !oran realizadas cinco exposies individuais de site speci
!ic, sendo una delas laustus de Jose Hu!ino, que venceu o prnio de
nelnor exposiao en zc+c da Hevista Hravo! e no prograna Quarta Li
nensao !oranrealizadas nostras individuais de quatro grandes artistas
brasileiros, lario Cravo Neto, Waltercio Caldas, 1unga e Jose Hesende,
todas enzc+c.
Outra rea de destaque na sua pesquisa e aao e estinular a relaao en
tre Hrasil e !rica, onde pronoveu en parceria con lundaao cindika
Lokolo de Angola una progranaao ao longo de zccg e zc+c, conexpo
sies, snows e palestras en calvador e Luanda, con destaque para o
pro|eto Luanda, cuave e lrenetica apresentado encalvador concura
doria de lernando Alvine a curadoria da exposiao _ Fontes integran
te da ll 1rienal de Luanda enzc+c, que apresentou trabalno de z6 artis
tas brasileiros enAngola.
Atualnente vive e trabalna entre calvador e cao Faulo, dedicandose
a pro|etos de curadoria independente, alen de ser consultor artstico e
curador do espao cOcO Cultura, que realiza nostras de arte conten
pornea de artistas brasileiros e a!ricanos e consultor do lnstituto Cultu
ral Contenporneo lCC, anbos localizados encao Faulo.
Curador, gestor cultural, vdeoartista e educador, Laniel Hangel vnrealizando
inuneros pro|etos de curadoria de inportncia e abrangncia nacional nos
ultinos anos. Ocupou de setenbro de zcc8 a naro de zc++, o cargo de Liretor
de luseus do lnstituto do Fatrinnio Artstico e Cultural da Hania (LllLcl
lFAC}, unidade da cecretaria de Cultura do Coverno do Lstado que adninistra
o con|unto de nuseus estaduais. Lntre zccy e zcc8, !oi assessor de direao do
luseu de Arte loderna da Hania. loi assistente e produtor do artista plstico
1unga de +ggg a zccz e assistente de curadoria do pro|eto Quietude da 1erra
Quiet in tne Land, realizado enparceria entre o lOlANY, o lAlHA e o
Fro|eto Axe (zccc}. lez residncia artstica encydney (+ggz} e Harcelona (zccc
zcc_}, nesta ultina cidade, cursou direao cnica no lnstitut del 1eatre de
Harcelona e !oi diretor de criaao da agncia de conunicaao Clobal ledia &
cponsoring. Healizou, entre outros, o curta Hon Appetit (zccc}, que participou
de !estivais no Hrasil, lrana, Lspanna, Fortugal e Japao. lntegrou o lrun
Conunitrio de Conbate Violncia, !ornando |ovens produtores culturais
enconunidades populares de calvador. L graduado enConunicaao pela
Lniversidade Catlica do calvador.
Lesde zccz, quando retornou a viver encalvador, vnrealizando diversas
curadorias de exposies e eventos culturais na cidade, condestaque para o
lestival cegunda cegundo... no 1eatro do cLcl (zccz e zcc_}, as exposies
lutebol e arte (zcc6}, Fresente do Fassado de NaunHandeira (zccy}, cete
!ricas Coleao de arte a!ricana Cludio lasella (zcc8}, lragnentos Fopulares,
o olnar de Lina Ho Hardi Coleao de arte Fopular Lina Ho Hardi (zccg},
Hoteiro para Visitaao e lelnor Assin anbas de Carlito Carvalnosa (zc+c},
Lvento de larcos Cnaves (zc+c}, lentiras e Hunilnaes de Lder cantos
(zc+c}, o Alquinista do con coleao de plsticas sonoras de Walter cnetak
(zc+c}, O AteliCarybe +g++lzc++ (zc++}, Castro Alves, o poeta (zc++} e de dois
inportantes progranas de arte contenpornea na Hania, o Frograna Ocupas
(Falcio da Aclanaao} e o Frograna Quarta Linensao (Falacete das Artes
Hodin Hania}. No Ocupas !oranrealizadas cinco exposies individuais de site
speci!ic, sendo una delas laustus de Jose Hu!ino, que venceu o prnio de
nelnor exposiao enzc+c da Hevista Hravo! e no prograna Quarta Linensao
!oranrealizadas nostras individuais de quatro grandes artistas brasileiros, lario
Cravo Neto, Waltercio Caldas, 1unga e Jose Hesende, todas enzc+c.
Outra rea de destaque na sua pesquisa e aao e estinular a relaao entre Hrasil
e !rica, onde pronoveu enparceria conlundaao cindika Lokolo de Angola
una progranaao ao longo de zccg e zc+c, conexposies, snows e palestras
encalvador e Luanda, condestaque para o pro|eto Luanda, cuave e lrenetica
apresentado encalvador concuradoria de lernando Alvine a curadoria da
exposiao _ Fontes integrante da ll 1rienal de Luanda enzc+c, que apresentou
trabalno de z6 artistas brasileiros enAngola.
Atualnente vive e trabalna entre calvador e cao Faulo, dedicandose a pro|etos
de curadoria independente, alende ser consultor artstico e curador do espao
cOcO Cultura, que realiza nostras de arte contenpornea de artistas
brasileiros e a!ricanos e consultor do lnstituto Cultural Contenporneo lCC,
anbos localizados encao Faulo.
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
125
lotogra!ia e una palavra que deriva do grego, Fnotograpnia. 1raduzi
da literalnente, signi!ica escrita de luz, nas, para alguns especialistas,
ela tanbene explicada cono poesia da inagen. LnLuzescrita, estas
duas ideias se encontran e se expanden a partir do encontro entre os
artistas Arnaldo Antunes, lernando Laszlo e Walter cilveira.
Nesse recorte especialnente desenvolvido para a Hienal de Cerveira,
sao apresentadas +z, das nais _c de obras criadas por eles a partir de
experincias !eitas conluz e poesia desde zccz.
lnstalaes lowtecn !oran concebidas por todos os trs artistas a
partir de poenas de Arnaldo e Walter, clicados por lernando. Nelas, a
luz e utilizada para escrever e dar !orna s palavras, resultando en
ob|etos e !otos con visual nigntecn. Nun processo de realizaao qua
se artesanal, lernando Laszlo deu prioridade !otogra!ia analgica, !o
togra!ando as poesias a partir de experinentos conplvora, pro|ees,
lnpadas, cartolinas e con outros tipos diversos de recursos apesar
do resultado estetico parecer ter sido !eito conintervenes digitais.
Adialetica est presente entoda a exposiao. As relaes entre ana
lgico e digital, claro e escuro, abstrato e concreto, poesia e artes visu
ais, e!nero e eterno sao exploradas na concepao dos trabalnos, tanto
no seu conteudo, quanto na !orna, nas tanbense encontrannos su|ei
tos. Os trs artistas pro!issionalnente nao se dedicanprioritarianente
s artes visuais, sendo un nusico, o outro diretor de 1V e o outro !ot
gra!o. As poesias sao tiradas rpidas e instantneas, especies de nai
kais brasileiros, con!orte anbiguidade e nuito senso de nunor. As ins
talaes e aes sao nuitas vezes e!neras, instantes eternizados no
nonento exato enque sao !otogra!ados.
POESIAS ESCRITAS
COM LUZ
lotogra!ia e una palavra que deriva do grego, Fnotograpnia. 1raduzida
literalnente, signi!ica escrita de luz, nas, para alguns especialistas, ela tanben
e explicada cono poesia da inagen. LnLuzescrita, estas duas ideias se
encontrane se expandena partir do encontro entre os artistas Arnaldo Antunes,
lernando Laszlo e Walter cilveira.
Nesse recorte especialnente desenvolvido para a Hienal de Cerveira, sao
apresentadas +z, das nais _c de obras criadas por eles a partir de experincias
!eitas conluz e poesia desde zccz.
lnstalaes lowtecn !oranconcebidas por todos os trs artistas a partir de
poenas de Arnaldo e Walter, clicados por lernando. Nelas, a luz e utilizada
para escrever e dar !orna s palavras, resultando enob|etos e !otos con
visual nigntecn. Nunprocesso de realizaao quase artesanal, lernando Laszlo
deu prioridade !otogra!ia analgica, !otogra!ando as poesias a partir de
experinentos conplvora, pro|ees, lnpadas, cartolinas e conoutros tipos
diversos de recursos apesar do resultado estetico parecer ter sido !eito con
intervenes digitais.
A dialetica est presente entoda a exposiao. As relaes entre analgico e
digital, claro e escuro, abstrato e concreto, poesia e artes visuais, e!nero e
eterno sao exploradas na concepao dos trabalnos, tanto no seu conteudo,
quanto na !orna, nas tanbense encontrannos su|eitos. Os trs artistas
pro!issionalnente nao se dedicanprioritarianente s artes visuais, sendo un
1 | lLUSlNHA } zc+c
Foenaob|eto de Arnaldo Antunes.
z | FOME DE SEDE } zccz
Foena e Caligra!ia de Arnaldo Antunes lotogra!ial
lontagende lernando Laszlo. Letras escritas con
ti|olo na calada e sobrepostas conplvora.
g | FlLHADAPlLHA } zcc_
Foena de Walter cilveira
lotogra!iallontagende lernando Laszlo.
1
z
g
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
127
ARTlSTAS
AHNALLO AN1LNLc
Nasceu na cidade de cao Faulo, en+g6c. Cantor e conpositor
lLHNANLO LAcZLO
Nasceu na cidade de cao Faulo, en+g6z.
WAL1LH clLVLlHA
Nasceu na cidade de cao Faulo, en+g__.
BuIa Luzescrita
Fotografias saIa cIara
lOlL LL cLLL zccz
Foena e Caligra!ia de Arnaldo Antunes lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo. Letras escritas conti|olo na calada
e sobrepostas conplvora.
AHcOLL1O zcc6
Liagranaao de Walter cilveira lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
6 LLLOc zcc_
Lesenno de Walter cilveira lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
LLZ lNclLL lNClLL LlCH1 zc+c
Foenaob|eto de Arnaldo Antunes
CLN L1 zccz
Foena de Arnaldo Antunes lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
llLHA LA FlLHA zcc_
Foena de Walter cilveira lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
cLlFHLccA zccz
Foena de Arnaldo Antunes lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
llAClCAHY1Lc zccz
Foena de Arnaldo Antunes lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
LLZ FHL1A zc+c
lernando Laszlo
VlLLO LLZ LcCHl1A zc++
Foena de Arnaldo Antunes e Walter cilveira
Ob|eto e Vdeollontagende lernando Laszlo.
OHJL1Oc sala escura
llLHA LA FlLHA zcc_
Foena de Walter cilveira lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
lLLclNHA zc+c
Foenaob|eto de Arnaldo Antunes.
lLclCA cLHCL1NLA zccz
Foena de Arnaldo Antunes lontagen
de Arnaldo Antunesllernando Laszlo.
lAc1lCO zcc6
Foena de Walter cilveira lotogra!iallontagen
de lernando Laszlo.
FLl1O lLl1O zcc6
Foenaob|eto de Arnaldo Antunes
lLl1A LLZ CLCA zcc6
Foenaob|eto de Arnaldo Antunes
VlLLO LLZ LcCHl1A zc++
Foena de Arnaldo Antunes e Walter cilveira
Ob|eto e Vdeollontagende lernando Laszlo.
Lsta tensao se acentua pela proposta curatorial, que divide a exposiao
en dois espaos, una cala Clara, onde estao expostas as !otogra!ias,
e una cala Lscura, que abriga os ob|etos e instalaes de luz. A cala
Clara, toda branca e iluninada, exibe o resultado !inal do trabalno, que
se inicia nos poenas e se naterializa en !otos. Na cala Lscura, toda
pintada de preto e anbientada para receber os ob|etos de luz, poden
ser vistas as experincias plsticas que revelan a riqueza do processo
de construao dessas obras.
loran tantas naneiras di!erentes de se cnegar escrita luninosa
de cada poena, que os artistas decidiranrealizar una especie de bula,
explicando os netodos utilizados.
Ao !inal, cono os poenas sao ou de Arnaldo Antunes ou de Walter cil
veira e as !otos !oran !eitas por lernando Laszlo, o trabalno naior dos
trs artistas !oi, |ustanente, conceber coletivanente a nistura que ca
racteriza a nibridizaao das obras. Nao se trata apenas da poesia ou da
!oto e sinde unconceito estetico. J que todas as peas sao assinadas
pelos trs, a autoria dos trabalnos, nesse caso, e deslocada para a re!le
xao sobre cono trans!ornar o poena nas inagens luninosas que venos
agora, nessa exposiao.
nusico, o outro diretor de 1Ve o outro !otgra!o. As poesias sao tiradas rpidas
e instantneas, especies de naikais brasileiros, con!orte anbiguidade e nuito
senso de nunor. As instalaes e aes sao nuitas vezes e!neras, instantes
eternizados no nonento exato enque sao !otogra!ados.
Lsta tensao se acentua pela proposta curatorial, que divide a exposiao en
dois espaos, una cala Clara, onde estao expostas as !otogra!ias, e una cala
Lscura, que abriga os ob|etos e instalaes de luz. A cala Clara, toda branca
e iluninada, exibe o resultado !inal do trabalno, que se inicia nos poenas e se
naterializa en!otos. Na cala Lscura, toda pintada de preto e anbientada para
receber os ob|etos de luz, podenser vistas as experincias plsticas que revelan
a riqueza do processo de construao dessas obras.
lorantantas naneiras di!erentes de se cnegar escrita luninosa de cada
poena, que os artistas decidiranrealizar una especie de bula, explicando os
netodos utilizados.
Ao !inal, cono os poenas sao ou de Arnaldo Antunes ou de Walter cilveira e as
!otos !oran!eitas por lernando Laszlo, o trabalno naior dos trs artistas !oi,
|ustanente, conceber coletivanente a nistura que caracteriza a nibridizaao
das obras. Nao se trata apenas da poesia ou da !oto e sinde unconceito
estetico. J que todas as peas sao assinadas pelos trs, a autoria dos trabalnos,
nesse caso, e deslocada para a re!lexao sobre cono trans!ornar o poena nas
inagens luninosas que venos agora, nessa exposiao.
1 | PElTO FElTO } zcc6
Foenaob|eto de Arnaldo Antunes
1
BIENAL DE CERVEIRA | 2011
129

Anda mungkin juga menyukai