1. Aula Introduo Bioqumica Profa. Dra. Maria Teresa Marques Novo Departamento de Gentica e Evoluo DGE Centro de Cincias Biolgicas e da Sade (CCBS) UFSCar- So Carlos UFSCar So Carlos Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: cincia que estuda as bases qumicas da vida Clula: unidade estrutural dos sistemas vivos Bioqumica: estuda os constituintes qumicos da Bioqumica: estuda os constituintes qumicos da clula viva, bem como reaes e processos que nela ocorrem nela ocorrem Compreende: Biologia Celular Biologia Molecular Compreende: Biologia Celular, Biologia Molecular, Gentica Molecular Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Objetivo: Compreender, ao nvel molecular, os i i d processos qumicos associados com as clulas vivas Para isso isolamento de molc las Para isso: isolamento de molculas, determinao de sua estrutura e funo Introduo Bioqumica: Introduo Bioqumica: Mtodos bioqumicos Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: essencial para todas as Cincias da Vida Bioqumica dos cidos nuclicos: o centro da gentica Estratgias de estudo gentico: importantes para elucidar a bioqumica Fisiologia e Bioqumica: se sobrepem quase completamente. completamente. Imunologia emprega diversas tcnicas bioqumicas (e vice-versa) bioqumicas (e vice-versa) Farmacologia: drogas so metabolizadas por enzimas enzimas Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: essencial para todas as Cincias da Vida Toxicologia: venenos atuam em reaes bioqumicas ou processos Patologia (estudo das doenas): estratgicas bioqumicas para estudar inflamao, injria j celular, cncer Microbiologia, zoologia e botnica: utilizam Microbiologia, zoologia e botnica: utilizam muito as metodologias de Bioqumica A vida depende de reaes e processos bioqumicos! Por isto a Bioqumica a bioqumicos! Por isto a Bioqumica a linguagem comum entre as cincias da vida!! Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e as Cincias da Sade Objetivos das Cincias da Sade: manuteno da sade e tratamento efetivo de doenas Bioqumica tem enorme impacto nesses dois Bioqumica tem enorme impacto nesses dois aspectos Inter-relaes da bioqumica e medicina: uma larga rua de duas mos larga rua de duas-mos Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e as Cincias da Sade Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e as Cincias da Sade Estrutura e funo da hemoglobina: para elucidar a diferena bioqumica entre a Hb normal e a Hb da anemia falciforme Estrutura da clula falciforme: entendimento Estrutura da clula falciforme: entendimento da estrutura e funo da Hb normal e de outras protenas outras protenas Garrot (1900s): mdico ingls- estudou i t l t i lbi i t pacientes com alcaptonria, albinismo, etc: de ordem gentica (erros inatos do metabolismo) Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e as Cincias da Sade Hipercolesterolemia familiar precoce: doena gentica que resulta em aterosclerose Esforos para entender a base gentica da doena levou ao maior conhecimento dos doena levou ao maior conhecimento dos receptores celulares e dos mecanismos da captao de colesterol pelas clulas captao de colesterol pelas clulas Estudo de oncogenes em clulas de tumor: i l id t l d mecanismos envolvidos no controle do crescimento celular normal Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e as Cincias da Sade A maioria seno todas as doenas so devido a anormalidades de molculas A maioria, seno todas as doenas, so devido a anormalidades de molculas, reaes qumicas ou processos bioqumicos. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e as Cincias da Sade Para se ter sade: adequada ingesto de vitaminas, minerais, aminocidos, certos cidos graxos Bioqumica e Nutrio: estreita relao Bioqumica e Nutrio: estreita relao Estratgias nutricionais para preveno de doenas medicina pre enti a doenas: medicina preventiva A compreenso da nutrio depende em grande parte de conhecimentos em bioqumica! q Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e as Cincias da Sade Aplicaes da Bioqumica em relao a doenas Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Impacto do Projeto Genoma Humano na Bioqumica e Medicina anos 2000: genoma humano sequenciado, o que teve tremendo impacto na bioqumica e na teve tremendo impacto na bioqumica e na medicina. muitos genes previamente desconhecidos foram revelados impactos no estudo da evoluo revelados, impactos no estudo da evoluo humana, busca de genes causadores de doenas. reas impactadas: protemica, biotecnologia, f i bi i f ti farmacogenmica, bioinformtica. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados Organismos vivos: so constitudos de molculas sem vida, que, quando isoladas , q , q e examinadas individualmente seguem todas as leis fsicas e qumicas todas as leis fsicas e qumicas Os atributos extraordinrios dos seres vivos no so exibidos por colees vivos no so exibidos por colees randmicas de molculas. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados Ento, o que distingue os organismos i d bj i i d ? vivos de objetos inanimados? Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados 1. Seu grau de complexidade qumica e organizao: organizao: clula: estruturas com milhares de diferentes molculas matria inanimada: areia, rochas, gua do mar: misturas de compostos qumicos do mar: misturas de compostos qumicos relativamente simples Os seres vivos contrariam ento as leis da termodinmica sobre o fato de processos espontneos tendem maior entropia? Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados 2. Organismos vivos retiram, transformam e usam energia do seu meio-ambiente, e usam energia do seu meio ambiente, usualmente na forma de nutrientes qumicos (outros seres vivos) ou luz do qumicos (outros seres vivos) ou luz do sol. Com essa energia o organismo: - constri e mantm suas estruturas constri e mantm suas estruturas complexas (trabalho qumico) f t b lh i ti t - faz trabalhos mecnico, osmtico, etc. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados Ao contrrio, a matria inanimada: - No usa a energia de maneira dinmica e i t i t t t f sistmica para manter estrutura ou fazer trabalho - Por isto, tende a cair para um estado mais desorganizado e entrar em equilbrio com o ambiente Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados 3. Organismos vivos tm capacidade para auto-replicao e auto-montagem, de auto replicao e auto montagem, de maneira bem precisa - Uma nica clula de Escherichia coli: em 24 h pode gerar bilhes de clulas-filhas idnticas a partir de nutrientes - Cada clula: milhares de diferentes molculas sua construo direcionada pelo molculas, sua construo direcionada pelo material gentico da clula original. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados Cristalizao- mundo inanimado: produz mais t i l id ti t t i i l material idntico em estrutura ao germe original (mas muito menos complexos que seres vivos!!) Schrdinger (1944): material gentico das g ( ) g clulas tem que ter algumas propriedades de um cristal (antes mesmo de se saber do ( mecanismo de duplicao do DNA!) Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados Como podem molculas inanimadas conferir id ?!! vida?!! Como pode o organismo vivo ser mais que a soma de suas partes inanimadas? Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados O estudo da Bioqumica mostra como o conjunto O estudo da Bioqumica mostra como o conjunto de molculas inanimadas do s.v. interagem g para manter e perpetuar a vida com base apenas em leis qumicas que governam o universo no vivo universo no-vivo. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica: organismos vivos vs. inanimados A diversidade de seres vivos Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e a diversidade dos organismos vivos A Bioqumica explica formas diversas de vida em termos qumicos unificados: - org vivos so diversos porm nos nveis qumico e - org. vivos so diversos, porm nos nveis qumico e celular so muito semelhantes! - a Bioqumica descreve em termos moleculares as estruturas, mecanismos e processos qumicos estruturas, mecanismos e processos qumicos compartilhados por todos os organismos e fornece os princpios de organizao que fundamentam a vida em todas as suas formas (Lgica Molecular da Vida) Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e a diversidade dos organismos vivos Elementos qumicos essenciais vida animal e sade Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioqumica e a diversidade dos organismos vivos Todas as macromolculas so constitudas ti d t i l a partir de poucos compostos simples P t id li Protenas e cidos nuclicos: molculas informacionais Exemplos: -uma nica protena: 1000 ou mais aa. - DNA: milhes de nucleotdeos - uma clula: milhares de diferentes protenas e cidos nuclicos Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Lgica Molecular da Vida 1. Todos os s.v. constrem molculas com os ti d b id d i mesmos tipos de subunidades monomricas 2. A estrutura de uma macromolcula determina sua funo biolgica especfica g p 3 Cada gnero e espcie definido por seu 3. Cada gnero e espcie definido por seu conjunto distinto de macromolculas. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Energia e sua relao com a Vida Energia um tema central da Bioqumica Clulas e organismos dependem de um suprimento constante de energia para se opr tendncia natural constante de energia para se opr tendncia natural de decair para estado de menor energia. O estoque e a expresso da informao custa energia, sem esta estruturas ricas em informao se tornariam sem esta, estruturas ricas em informao se tornariam desordenadas. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica O papel da energia no metabolismo As clulas desenvolveram mecanismos lt t fi i t altamente eficientes para: acoplar a energia obtida da luz do sol ou de nutrientes com seus vrios processos consumidores de energia seus vrios processos consumidores de energia Tal energia possibilita que os organismos vivos t j ilb i i ! no estejam em equilbrio com o meio! Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica O papel da energia no metabolismo S aps morte (degradao): p ( g ) ser vivo entra em equilbrio com o meio! Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Composio molecular dos s.v. P ti t t t t Praticamente constante no tempo, porm as molculas de um organismo so sintetizadas e d d d i d i degradadas por reaes qumicas de maneira contnua (as molculas no so estticas) Essa renovao contnua requer constante fluxo q de massa e energia atravs do sistema. Ex: Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Composio molecular dos s.v. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Os s.v. transformam energia e matria Clulas vivas e organismos devem fazer trabalho para permanecer vivos e se reproduzir Tipos de trabalho: Qumico, mecnico, osmtico Organismos vivos: so sistemas abertos, pois trocam t i i i matria e energia com o meio P 2 t t i ti E i d bi t Possuem 2 estratgias para retirar Energia do ambiente: 1) oxidam compostos qumicos 2) absorvem energia da luz do sol Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioenergtica A clula armazena energia qumica na forma de ATP: +E ADP + Pi ATP (Trifosfato de adenosina) ( ) Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioenergtica Nos org. vivos qual o segredo para possibilitar que reaes desfavorveis (endergnicas, G> 0) q ( g ) ocorram? A clula consegue ACOPLAR: d i (G> 0) reaao endergnica (G> 0) com uma reao exergnica (G< 0), Este acoplamento central s trocas Este acoplamento central s trocas energticas nos sistemas vivos!!! Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioenergtica O ACOPLAMENTO se d via um intermedirio compartilhado, em geral o fosfato, intermedirio compartilhado, em geral o fosfato, originrio da molcula de ATP! Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioenergtica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioenergtica A quebra do ATP, composto carregador principal de energia qumica em todas as clulas a reao exergnica que direciona muitos a reao exergnica que direciona muitos processos endergnicos nas clulas Ex: glicose + ATP ___ glicose 6-fosfato +ADP glicose + Pi____ glicose 6-fosfato (end.) Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioenergtica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Bioenergtica Anabolismo: Sntese Catabolismo: Degradao Sntese (endergnico) (exergnico) Conector: ATP Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Enzimas e suas vias metablicas Enzimas so biocatalisadores que aumentam muito a velocidade de reaes qumicas especficas sem serem consumidas Elas diminuem a barreira de energia entre reagente e produto) reagente e produto). D i i t li f i d Dois ou mais reagentes se ligam superfcie da enzima de maneira muito prxima e com i t f orientao que favorece a reao Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Enzimas e suas vias metablicas Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Enzimas e suas vias metablicas Tambm h distoro do reagente ao se ligar enzima, favorecendo a reao Biocatalizadores so em geral protenas Biocatalizadores so, em geral, protenas. Exceo: Ribozimas Cada enzima cataliza uma reao especfica (com l ) algumas excees) Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Enzimas e suas vias metablicas Cada reao na clula catalizada por uma enzima diferente Portanto, milhares de diferentes enzimas so requeridas d l l para cada clula C id d b i l ti t b i d Capacidade para abaixar seletivamente barreiras de ativao devido a: multiciplidade de enzimas - multiciplidade de enzimas, - especificidade (discrimina reagentes), susceptibilidade regulao (notar importncia da - susceptibilidade regulao (notar importncia da existncia de barreiras!) Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Enzimas e suas vias metablicas As milhares de reaes catalizadas por enzimas nas clulas so organizadas em reaes consecutivas (VIAS) nas quais o organizadas em reaes consecutivas (VIAS), nas quais o produto de uma reao se torna o reagente na prxima. Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica Enzimas e suas vias metablicas Regulao de via metablica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica O surgimento da Clula O aparecimento da clula se deu provavelmente pela formao de uma membrana oleosa que permitiu acumular q p molculas e ons (em tipos e concentraes diferentes do meio-ambiente) Membrana celular Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula: do nvel estrutural ao molecular Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica O Vrus: acelular Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Procaritica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica I t d Bi i Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica Clula animal Clula vegetal Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica Introduo Bioqumica Introduo Bioqumica A Clula Eucaritica