Tsaban 21 hta mungkan a lai masa ningnan (New Direction of the World) gaw (1)
mungkan ting mahkri shawn matut mahkai masa (Globalization), (2) Shinggyim masha ntsa
madung dat ai lai masa (Humanism), (3) Jak rai nnan gyin shalat masa (New Industrialism) ni rai
nga ai. Tsaban 21 a sat lawat gaw (1) mungkan ting mahkri shawn matut mahkai masa
(Globalization) lam ka-up mat wa lu hkra shakut ai lam; (2) hpaji machye machyang shinggyim
wuhpawng tai wa ai lam (knowledge Society); (3) shaning na na grin ai shinggyim nga pra masa
lu la hkra shakut ai lam (Sustainable Development) ni rai nga ai.
Dai majaw ndai tsaban 21 mungkan hta mai kaja ai lam ni law law byin pru wa shangun
ai zawn, akyu yawm htenza shangun ai lam ni mung law law byin pru wa shangun nga ai. Anhte
Hkristan ni hku nna, ndai zawn re ai prat masa hta makam hkridun ngang ngang hte Hkrsitu
Yesu hta rawt jat galu kaba wa ra ga ai. Amyu langai (sh) mungdan langai rawt jat galu kaba wa
na lam hte hkrat sum na lam gaw lawu de na lam ni hta mahta nga ai:
1.Shanglawt ahkaw ahkang (Liberty); 2. Ningbaw/la ni a woi awn ai lam (leadership); 3. Hpaji
machye machyang (education & knowledge); 4. Myit hkrum ai lam (Unity); 5. Sut su nga mai ai
lam (economy) rai nga ai. K.K gaw Abraham hpe shaga ai shaloi nang hpe shaman ai wa hpe
ngai shaman ya na we ai, nang hpe dagam ai wa hpe ngai dagam kau na we ai (N.N 12:3) ngu
tsun ai re. BC 722 hta dingdung Israela mung hpe Assyria ni sa gasat la kau ma ai. BC 586
daram hta Assyria ni hpe Babylon ni (dai ni Iraq) bai gasat dang la ma ai. BC 444 daram hta
Babylon hpe Persia (dai ni a Iran) ni bai gasat dang la ma ai. Persia hpe Greek ni, Greek ni hpe
Roma ni bai gasat dang la ma ai. Greco-Roman empire hpe British ni up jahtum lai wa sai. K.K a
amyu hpe mayu kau ai Assyria mungdan daini n nga mat sai. Labau hta masha n law ai mungdan
kaji England mung gaw Miwa mung (masha wan 1000 jan) hte India mung (masha wan 1200
jan) hpe shaning 200 up sha lai wa sai. American mungdan gaw asak 225 ning sha naw raitim,
moi BC 3500-4000 kaw nna htunghking ningli galu kaba ganga nna, ringchying sai Miwa mung,
India mung, Iraq, Egypt, Greece, Italy ni hta sut masa, hpaji masa, mung masa lam amyu myu
hta grau madang tsaw nga ai. Britisha hkawhkam ni hkawhkam aya dang ai ga shaka
(coronation) la yang Chyoi Pra ai Chyum Laika hta dagam ma ai. American gumsan magam ni
ga shaka (presidential oath) la yang K.K a chyum mungga hta hpung-up sara kaw ga shaka woi
la ma ai. American dollar hta cent kaw na $100 du hkra "In God We Trust" (K.K hpe anhte
kamhpa ga ai) nga nna ka da ma ai. K.K hpe shagrau ai amyu hpe K.K shagrau nna, K.K hpe n
gawn n sawn di ai amyu hpe K.K shingdu dat nga ai.
I. Shinggyim Masha Ngu Ai Hte Seng Makam
Ndai mungkan hta shinggyim masha ngu ai hpe htai la ai lam amyu myu rai nga ai.
Secular humanism, Buddhism, Muslim, Hindu, Hkristan, etc., amyu myu htai la nna, tinang
hkum hpe chye na ai hte prat hte makau grup-yin hpe gawde sa wa nga ga ai. Hkristan asak
hkrung lam gaw K.K a hkrangbung sumla, K.K a kashu kasha, K.K hte rau asak hkrung ai
masha, K.K a hpung shingkang a matu hkrung ai shinggyim masha ni re, ngu ai maka pra hkra
asak hkrung ra ga ai. Dai maka ni pra wa na matu tinang hkum tinang tup hkrak jaw ang ai hku
chye na let asak hkrung ra ai (tinang kadai rai ta?). Dai chye na matu (a) shinggyim masha; (b)
K.K lata la ai K.K a masha/amyu; (c) Nazari (Nazarite) ngu ai madang hku chye na let asak
hkrung ra ai.
manat ai hte ding ding man man bungli galaw shakut na sha ra ai. K.K gaw sut-su chye ai nyan
hpaji jaw nga ai re. K.K gaw kunhting kaja zawn dai hpe grau law htam wa hkra galaw na lit ap
da ai hte (Mat 20:1-16; Lk19:11-17), K.K sharawng awng ai hku jai lang na matu re. Raitim,
lagu ai hte masu magaw ai hku sut rai lu su shakut ai hpe Yesu ninghkap ai re (Mk 7:21). Sutgan ja gumhpraw gaw tinang tinggyeng hte tinang a dinghku a mai kaja lam a matu (Mt 7:11),
nawku hpung hte seng ai lam ni hta (Mt. 17:24;Mk 12:42; Lk 21:1-4); kaji htum ai ni hpe garum
shingtau na matu (Mt. 6:3; 25:40,45; Lk 18:22); mungkan mungdan uphkang ai hta ai hkanse a
matu (Mt. 22:17; Mk 12:14; Lk 20:22) jai lang ra ai. Raitim jai lang ai lam yawng gaw Yesu
Hkristu hpe tsawra ai hte chyeju dum ai myit hte jai lang ra ai (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9; Lk 7:3650; Jn 12:2-8).
VI. Myu Sha Lam Yan (Mung masa) Hte Hkrsitan Makam Masham.
Mungdan langai (sh) amyu langai gaw chyum mungga hta rawng ai mungga hte maren
asak n hkrung yang htenza ai de du mat wa na re. Kaning re ai ningbaw ningla, ahkang aya
(ahna), sut masa ring chying lam mung prat tup n grin lu ai. nammak lawhpa ai, tengman ding
hpring ai lam n nga ai sha sake manawn la nna bungli galaw ai, tara rap ra lam n nga ai lam ni
gaw K.K shi a hkrangbung sumla hku hpan tawn da ai shinggyim masha langai hpe asak hkrung
shangun mayu ai lam hte n htan shai nga ai. Dai zawn re ai masha law ai mungdan (sh) amyu
gaw galu kaba lam chyana mat ai hte ban lahkawng masum rai jang matsan mat ai. N galu kaba
jat mat ai. Mungdan shagu (sh) amyu shagu hta nammak lawhpa ai, tengman ding hpring ai lam
n nga ai, n tara ai hku asak hkrung ai ni woi awn jang htenza mat wa ai re. Nammak lawhpa myit
hpe shagyawm lu ai, kaji htum ai ni hpe garum shingtau ai, tengman lam hpe manu shadan nna
tara rap ra ai lam ni hte asak hkrung ai mung masha ni law law nga wa jang lam shagu hta galu
kaba wa ai re.
VII. Majan hte Hkristan Asak Hkrung Lam