Anda di halaman 1dari 156

1

Consejo Editorial
Ta brih alki dadaukrika

Sinska laka kat alki daukan ba

Dr. Mauricio Ziga

Lic. Yadira Rocha

Director Ejecutivo IPADE

Directora Programa Educacin - IPADE

Sra. Ursula Kleissing


Representante IIZ - DVV

Aiulbra nani
Lic. Mara Lina Grdiz Blanco
Lic. Nayda Escobar Thompson

Comisin Municipal de Apoyo y seguimiento al proyecto


Licenciada
Ruby Morales Quant
URACCAN

Profesora
Mara Victoria Martnez
Escuela Norman

Profesora
Kedeline Howard
EDA MINED

Profesora
Lorna Taylor Irias
TESIS

Profesor
Pablo Saballos
EDA MINED

Licenciado
Marcos Padilla
Catedrtico Lengua Indgena
URACCAN

Profesor
Wilfredo Glascow
Director Escuela EIB

Seor
Vctor Hooker
CRE

Profesor
Julio Ronsell
Tcnico MINED

Profesor
Miguel Urbina Moncada
CIDCA

Profesor
Felipe Watson
Director Escuela EIB

Seor
Jorge Mendoza
Consejo Regional

Licenciada
Adela Williams
CIDCA

Licenciada
Elisa Martin
GVC

Licenciada
Ruth Daz Taylor
EIB MINED

Seor
Dixie Lee Smith
Coordinador Sociedad Civil

Licenciado
Ren Lpez Calero
GVC

Profesor
Avelino Cox Molina
Escritor Costeo

Seora
Marina Ingram
Gobierno Regional
Profesora
Rub Daz Taylor
EDA-MINED
Profesor
Jos Petters Espinoza
Tcnico MINED
Licenciado
Isidro Escobar
Traductor lengua Miskitu
Seor
Vctor Fenly
EIB Regional

Alfabetizando en la Diversidad fue editado en el ao 2005, gracias al proyecto de Educacin Bsica Intercultural Bilinge
para Jvenes y Adultos, ligado a la Produccin y Ejercicio de Ciudadana, en el municipio de Puerto Cabezas, financiado con
fondos de la DVV.
Este material educativo fue revisado y validado en el 2006 por representantes del Ministerio de Educacin Cultura y Deportes y
las diferentes instancias vinculadas al proceso educativo en la Regin Autnoma del Atlntico Norte.
Alfabetizando en la Diversidad
Segunda Edicin - Julio 2007
150 pginas
Instituto para el Desarrollo y la Democracia,
Km. 9, carretera a Masaya, Managua, Nicaragua.
email: info@ipade.org.ni
www.ipade.org.ni

SAKI MARIKANKA
Pana lan dadaukra nani:
Instituto para el Desarrollo y la Democracia, IPADE, un wan karnika wal pwaia
impakanka ra ta baiki apiska ba, miskitu tawanka Sisin, Sangnilaya, Kamla
almuka, tiarka bara wahmika nani ra yapti bila bara kuntri aiskara aisi bila
(ispail) baku sim iwanka tnatka ailal wal smalkanka kat smalkaia nitka bara
ta baiki sa, klauna tasbaya yahbra tani ra baha warka daukankara naha
wauhkataya na lika wilinkira pali yapti bila ba smalkaia plikisa, wan kiamka
bara wan tawanka pawanka dukiara.
Naha warkka sins laka pakaia trai kaiki ra, lata tani wina Asociacin Alemana
IIZ / DVV ba lalah tanira ta baikisa, baku sim klauna Tasbaya baiki sakanka
piska tara ra smalkanka apiska, Concejo bara KabamInt bila ra smalkanka
ta brabrira nani lika warkka daukanka bara lukanka brih wapanka ra ta
baikisa.
Naha warkka tara na, smalkaia wauhkataya yapti bila kat smalki pawanka
pliki ba, klauna tasbaya ra Sins Laka Smalkanka Natka Raya, SEAR, aisanka
1991 manka wina tukbi brih aula bara ta baikisa.
Naha smalkaia wauhkataya na, kiamka ailal pana pana kupia kumi iwanka
bara bila wal ra smalki skulka, mani ulanka kumi ra yus munan kabia; almuk,
tiara, wahma nani skulka dimuia nani ra bara skul smasmalkra nani ra sim
iaban kabia.
Naha smalkaia wauhkataya wal smalki brih waia luki ba sika: wan natka kat
bila aisanka sinska laka ba kasak aihwa pali wan almuka, wahmika bara
tiarika nani ra smalkaia, naku lika lukanka bara daukanka raya wal yawan
sip kabia wan wina tara, wan kiamka, wan tawanka bara wan tasbaia baiki
sakanka kau sirpi ra rispik munaia baku sim pawanka ra brih waia. Ba mita
naha sins laka pawanka bilka raya na wal natka nani, kiamka nani bara
yapti bila aisanka aiska ra sim baku kulkanka bara rispikka yabisa.
Naha lukanka wal daira wali bahwisna yapti bila kat smalkaia wauhkataya
na manani wan almuka, wahmika, tiarika, smasmalkrika bahwisma ba liliakira
brima, kupiam param wal yus munma wan smalkanka bara wan tawanka
pawanka dukiara.

Mauricio Ziga
IPADE Ta brih alki dadaukrika
3

PRESENT
ACIN
PRESENTA
Amigas y amigos educadores:
El Instituto para el Desarrollo y la Democracia IPADE apoya la promocin y
desarrollo de la Educacion Intercultural Bilinge ligada a la produccin y al
ejercicio de la ciudadana, dirigida a jvenes y adultos de las comunidades
de Sisin, Sangnilaya y Kamla, ubicadas en el municipio de Puerto Cabezas,
Region Autnoma del Atlntico Norte de la Costa Caribe de Nicaragua.
Este esfuerzo es financiado por la Asociacin Alemana IIZ/DVV, y cuenta con
el apoyo y acompaamiento del Ministerio de Educacin (MINED), las
autoridades educativas del Consejo y el Gobierno Regional Autnomo.
Este texto para la enseanza - aprendizaje de la lengua materna elaborado
en el marco del Sistema Educativo Autonmico Regional SEAR, para ser
utilizado en la etapa de alfabetizacin tiene la finalidad de ofrecer una
educacin pertinente y de calidad asociada a la vida cotidiana de las y
los comunitarios, de modo que los conocimientos contribuyan al desarrollo
de los pueblos indgenas y comunidades tnicas de la Costa Caribe y del
pas.
Desde esta perspectiva, el texto de enseanza pretende que las y los jvenes
y adultos fortalezcan la educacin intercultural bilinge. Con este nuevo
enfoque educativo, nuestros pueblos indgenas, municipio y regin
multitnica y pluricultural podrn ser respetados y desarrollados.
Esperamos que el texto sea una herramienta til para educadores y
educandos, y que la experiencia de construir juntos una alternativa de
educacin para la vida sea en pro del desarrollo econmico y social de
nuestras comunidades.

Mauricio Ziga
Director Ejecutivo IPADE
5

NDICE
Aprestamiento .............................................................................................. 11
- Comento lo que observo. ........................................................................ 12
- Uno los puntos. ......................................................................................... 13
- Observo los trazos. ................................................................................... 13
- Copio los trazos del ejercicio anterior. ..................................................... 13
- Observo la lmina. .................................................................................. 14
- Observo la direccin de las flechas en los dibujos. ................................ 14
- Marco con mi lpiz el camino al centro de salud. .................................. 21
Unidad 1: Quines smos .............................................................................. 23
Personas
- Vocales A / i I / u U. ............................................................................... 25
- Nmeros del 0 al 10 . ............................................................................... 36
Unidad 2: LLa
a cosmovisin miskitu. .................................................................. 39
Etnia
- Familia silbica ka ki ku .......................................................................... 41
Nube
Familia silbica: ma mi mu. ....................................................................... 46
Nmeros del 11 al 20. ................................................................................ 50
Evaluacin. ................................................................................................ 56
Unidad 3: Pueblos indgenas de la Costa Caribe Nicaragense y
la familia en el desarrollo comunal .............................................................. 57
Desarrollo
- Familia silbica : pa pi pu ...................................................................... 59
Vaca
- Familia silbica: ba bi bu ....................................................................... 64
- Nmeros del 21 al 30. .............................................................................. 69
- Suma de un dgito sin llevar. .................................................................... 71
- Evaluacin. .............................................................................................. 73
Unidad 4: ...................................................................................................... 75
- Tinaja - Familia silbica - sa si su. ............................................................. 77
- Espritus malignos - Familia silbica

- la li lu . ...................................... 83

- Ayuda mutua - Familia silbica - na ni nu.............................................. 91


- Slabas complejas : kla kli klu, pla pli plu, bla bli blu sla sli slu ................ 95
- Nmeros hasta el 99 ................................................................................ 97
- Evaluacin ............................................................................................... 99
Unidad 5: As es Nuestra R
egin Autnoma del Caribe Nor
te ................... 101
Regin
Norte
Tininisk
a: Cancin miskita relacionada a especies de aves en extincin
Tininiska:
extincin..
- Familia silbica: ta ti tu ......................................................................... 103
Comunidad Dakban
- Familia silbica da di du ....................................................................... 108
Par
ticipacin
articipacin
- Familia silbica: ra ri ru ....................................................................... 113
- Slabas complejas : kra kri kru,pra pri pru / bra bri bru, sra sri sru,
tra tri tru. ............................................................................................... 118
- Suma y resta de dos dgitos sin llevar. .................................................... 119
- Evaluacin. ............................................................................................ 123
Unidad 6: Gobierno R
egional Autnomo en una nacin multitnica. ........ 125
Regional
umu- tipo de enfermedad segun creencia miskita
- YYumu- Familia silbica - ya yu ........................................................................ 127
Camarones
- Familia silbica - wa wi ....................................................................... 131
- Suma y resta de dos dgitos sin llevar. .................................................... 136
Evaluacin. .............................................................................................. 138
Unidad 7: Somos Nicaragenses. ............................................................... 139
- Canalete / Familia silbica ha hi hu ................................................... 141
Sangnilaya
- Familia silbica ang ing ung ............................................................... 147
- Suma y resta de dos dgitos sin llevar. .................................................... 151
- Evaluacin. ............................................................................................ 156

Smalk
ank
a lalk
a nani
Smalkank
anka
lalka
Ridi takuna .................................................................................................... 11
-

Dia kaikisna ba dukiara aisi kaikuna ..................................................... 12

Mark sirpi nani ba ulbi ta mangkuna .................................................... 13

Mark sirpi nani ulbanka ba kaikuna ...................................................... 13

Kainara luan ba markka sirpi nani ba ulbuna ....................................... 13

Lilkika na laki kaikuna............................................................................ 14

Trisbaika nani ani tani wina ta kriki ba laki kaikuna ............................... 14

Klinik ra waia yabalka ba pinsilki wal mark mununa ............................. 21

Aslik
a 1: yawan ba ya sa. ............................................................................ 23
Aslika
-

Uplika / Bila baikanka a A / i I / u U. ................................................... 25

Numba 1 wina 10 ba kat. ..................................................................... 36

Aslik
a 2: Miskitu kiamk
a pask
ank
a aisk
a dukiara dia luk
ank
a briba. ............ 39
Aslika
kiamka
paskank
anka
aiska
lukank
anka
-

Kiamka - Bila baikanka ka ki ku ............................................................ 41

Mukus - Bila baikanka ma mi mu ........................................................ 46

Numba 11 wina 20 ba kat. ................................................................. 50

Sinska pawanka lakikaikanka ............................................................... 56

a nani bara pamali ba pawank


a
tawanka
pawanka
Aslika
a 3: Indian tawank
Aslik
dukiara ta baik
ank
aia. ........................................................................ 57
baikank
ankaia.
-

Pakaia - Bila baikanka pa pi pu ........................................................... 59

Bip - Bila baikanka ba bi bu ................................................................. 64

Numba 21 wina 30 kat. ........................................................................ 69

Pura praki kulkaia warkka nani ............................................................. 71

Sinska pawanka lakikaikanka ............................................................... 73

Aslik
a 4: K
us tasbaya pisk
a baiki sak
ank
a bara kuntri aisk
ara iwank
a
Aslika
Kus
piska
sakank
anka
aiskara
iwanka
natk
a sat sat asla lak
a ra sa ......................................................................... 75
natka
laka
-

Sumi - Bila baikanka - sa si su. ............................................................. 77

Lasa - Bila baikanka - la li lu .............................................................. 83

Pana - Bila baikanka - na ni nu ............................................................ 91

Bila baikanka karna nani : kla kli klu, pla pli plu, bla bli blu sla sli slu .. 95

Numba nani 99 ba kat .......................................................................... 97

Sinska pawanka lakikaikanka ............................................................... 99

Aslik
a5:W
an tasbaya baiki sak
ank
a sirpi kkabamint
abamint
anka
Aslika
Wan
sakank
ka ba klauna lak
a brisa. ................................................................... 101
laka
-

Tininiska - Bila baikanka ta ti tu ........................................................... 103

Dakban - Bila baikanka da di du ........................................................ 108

Tilara - Bila baikanka ra ri ru ................................................................ 113

Bila baikanka karna nani : kra kri kru,pra pri pru


bra bri bru, sra sri sru, tra tri tru ........................................................... 118

Pura praki kulki bara dakbi saki kulkaia warkka nani .......................... 119

Sinska pawanka lakikaikanka ............................................................. 123

Aslik
a 6: Klauna tasbaya kkabamink
abamink
a ba kiamk
a ailal kuntrik
a ra ................
Aslika
abaminka
kiamka
kuntrika
................1
125
-

Yumu - Bila baikanka - ya yu .............................................................. 127

- Wasi - Bila baikanka - wa wi ............................................................ 131


-

Pura praki kulki bara dakbi saki kulkaia warkka nani .......................... 136

Sinska pawanka lakikaikanka ............................................................. 138

Aslik
a 7: YYawan
awan ba Nicaragua wina sa. .................................................... 139
Aslika

10

Kuahi - Bila baikanka ha hi hu .......................................................... 141

Sangnilaya - Bila baikanka ang ing ung .......................................... 147

Pura praki kulki bara dakbi saki kulkaia warkka nani .......................... 151

Sinska pawanka lakikaikanka ............................................................. 156

Ridi takuna

11

Dia kkaikisna
aikisna ba dukiara aisi kkaikuna.
aikuna.

12

Mark sirpi nani ba ulbi ta mangkuna

Mark sirpi nani ulbank


a ba kkaikuna.
aikuna.
ulbanka

Kainara luan ba markk


a sirpi nani ba ulbuna.
markka

Kainara luan ba markk


a sirpi nani ba ulbuna.
markka

13

Lilkik
a na laki kkaikuna
aikuna
Lilkika

Trisbaik
a nani ani tani wina ta kriki ba laki kkaikuna
aikuna
risbaika

14

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna
markka

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna.
markka

15

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna
markka

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna
markka

16

Lilk
a na kkaiki
aiki bara mark sirpi nani ba ulbi ta mangkuna
Lilka

17

Lik
a na laki kkaikuna.
aikuna.
Lika

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna
markka

18

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna
markka

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna
markka

19

Lik
a na laki kkaikuna.
aikuna.
Lika

Ulbank
a nani na laki kkaikuna
aikuna
Ulbanka

Markk
a sirpi nani na ulbi ta mangkuna.
Markka

Kainara luan ba markk


a siksa nani ba ulbuna
markka

20

Klinik ra waia yabalk


a ba pinsilki wal mark mununa.
yabalka

21

Lik
a na laki kkaikuna.
aikuna.
Lika

Trisbaik
a nani yabalk
a ba kkaiki
aiki bara markk
a sirpi nani ba ulbi ta mangkuna.
risbaika
yabalka
markka

22

Aslika 1
Yawan nani ba ya sa.

23

Smalk
ank
a 1
Smalkank
anka
Miskitu uplik
a nani ba asla lak
ara iwisa.
uplika
lakara

uplik
a
uplika
24

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Miskitu uplik
a nani ba asla
uplika
lak
ara iwi sa.
lakara
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

uplik
a
uplika
3. Bila baiki sak
ank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
sakank
anka

u pli ka
4. Bila bink
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
binka

ui-a

25

5. Bila bink
a nani na ulbuna.
binka

u
i
a

U
I
A

26

6. Bila bink
aa
binka

aras

amar

i u nani na krukma kum bilara dingkuna.

ilili

inska

u sus

unuh

27

7. Bila bink
a nani na lain kum wal prakuna.
binka

A w a s

i n s l a

ulu

A h t a k
k a u h r u

u n t a

aras

I n s k a

28

8. Bila bink
a nani , , yari wali ba aisi kkaikuna.
aikuna.
binka

wna

ss

tira

tlam

tmaia

kka

29

9. Bila nani a, i, u bink


a briba aisi kkaikuna.
aikuna.
binka

30

kak
ati
akati

kpi

tingni

sk
a
ska

umala

Numba nani 1 wina 5 ba kkat


at aisi kkaiki
aiki kkak
ak
aira takuna.
akaira

Markk
a siksa nani ba purara ulbuna
Markka

Ulbuna

31

Numba apu nani ba mangkuna.

2
2

4
4

3
3

5
4

2
3

Numba apu nani ba mangkuna

1
2
3
4
5

32

Numba nani ba aisi kkaikuna


aikuna

Markk
a siksa nani ba purara ulbuna
Markka

33

Lilkik
a nani pask
ank
a sim satk
a ba kulkuna
Lilkika
paskank
anka
satka

34

Lilkik
a pask
ank
a satk
a bani an bra ba numbik
a ulbuna
Lilkika
paskank
anka
satka
numbika

Lilkik
a nani ba pura praki kulkuna.
Lilkika

35

Numba 1 wina 10 ba kkat


at nina kkak
ak
aira takuna.
akaira

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

36

Kumi
Wal
Yuhmpa
Walhwal
Matsip
Matlalkahbi
Matlalkahbi pura kum
Matlalkahbi pura wal
Matlalkahbi pura yumhpa
Matawalsip

Sinsk
a pawank
a laki kkaik
aik
ank
a
Sinska
pawanka
aikank
anka
Au
1.

Bila binka a, i, u nani ba ulbi


bara aisi kaikisna.

2.

Yang ya sna ba bara nahki


sna ba tainka brisna.

3.

Kulki sakaia numbika 1 wina


10 ba kat kakaira sna.

Apia

37

38

Aslika 2
Miskitu kiamka
paskanka aiska dukiara
dia lukanka bri ba.

39

Smalk
ank
a 1
Smalkank
anka
Miskitu kukia nani ba spirit
ra kulk
ank
a yabisa.
kulkank
anka

kukia

40

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Miskitu kukia ba spirit nani ra kulk


ank
a
kulkank
anka
yabisa.
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

kukia
3. Bila baiki sak
ank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
sakank
anka

ku kia
4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

kka
a

ki

ku

41

K
a
Ka

Ki

K
u
Ku

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

kikaia

kuku

ikia

kuka

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Kukiki

kuku

ka

7. Bila baiki sak


ank
a nani kkaa- ki- ku- aisi kkaiki
aiki bara krukma
sakank
anka
kum bilara dingkuna.

42

kika

kaiki

kua

a k a ia

kia

kukik i

8. Bila baiki sak


ank
a nani kkaa- ki- ku wal ta mangkuna.
sakank
anka

__kau

__ k a

ka__
ki___ia
Au__
Aiku___

kai____

9. Bila nani na aisi kkaiki


aiki ulbuna.

Auk
a
Auka

kuk
a
kuka

kkaiki
aiki

kkaku
aku

43

10. Sins tank


a na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

Kukiki ai kukuk
a kkaiki
aiki ki.
kukuka

44

Smalk
ank
a2
Smalkank
anka

Aubia ba mukus dawanka sa.

mukus

45

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Aubia ba mukus dawank


a sa.
dawanka
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

mukus
3. Bila baiki sak
ank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
sakank
anka

mu kus
4. Bila baiki sak
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
sakank
anka

ma

46

mi

mu

Ma

am

Mi

im

Mu

um

47

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

mama

mai

mamu

amaia

makaia

Ami

kuma

mukia

kumi

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Kuka

kaku

kaiki

ki

7. Bila baik
ank
a apu nani ba ta mangkuna.
baikank
anka

M a ___

A___

ma___

A__ i a

ma____

___mu

Ku___

Kia____

___kia

8. Bila nani na aisi kkaiki


aiki ulbuna.

kiama

48

mukia

mak
aia
makaia

9. Sins tank
a na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

Mi

kiama kkaikuma
aikuma.

49

KULKI SAKAIA W
ARKKA NANI
WARKKA
Numba nani 10 wina 20 ba kat aisi kaikuna.

Numba nani 10 wina 20 ba kkat


at ulbuna.

50

1. Pura praki kulki sak


aia bara wal baku saink
a nani ba
sakaia
sainka
kak
aira takuna.
akaira
2. ani saink
a apu ba mangkuna.
sainka
3. Pura praki kulkuna.

51

Numba nani 10 wina 20 ba kkat


at aisi kkaikuna.
aikuna.

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Numba apu nani ba mangkuna.

52

KULKI SAKAIA W
ARKKA NANI
WARKKA
Sainka apu nani ba mangki pura praki bara dakbi saki
kulkuna.

Pura praki kulkuna


4+ 1

7+ 2

1+ 1

0+ 6

2
+ 2

4
+ 3

6
+ 2

5
+ 1

0
+ 7

8
+ 1

8
- 2

7
- 3

5
- 2

5
- 1

9
- 7

7
- 5

Dakbi saki kulkuna


7- 1

5- 2

9- 1

6- 6

8- 2

53

Lilkik
a nani daknik
a ra an bra ba kulkuna.
Lilkika
daknika
Klir mununa dasin kum tank
a ba.
tanka

Numba 10 ba baks lupia bilara dingki marikuna

DK
1
Ulbuna

54

A
0

Numbik
a nani ulbi lan takri ba nanara nina aisi lan takuna.
Numbika

11

matawalsip pura kumi

12

matawalsip pura wal

13

matawalsip pura yumhpa

14

matawalsip pura walhwal

15

matawalsip pura matsip

16

matawalsip pura matlalkahbi

17

matawalsip pura matlalkahbi pura kum

18

matawalsip pura matlalkahbi pura wal

19

matawalsip pura matlalkahbi pura yumhpa

20

yawanaiska kum

55

Sinsk
a pawank
a laki kkaik
aik
ank
a
Sinska
pawanka
aikank
anka
Au

56

1.

Bila baiki sakanka ka, ki, ku,


ma, mi,mu nani wal bila
raya nani ulbi bara aisi
kaikisna.

2.

Miskitu kiamka paskanka


aiska dukiara dia lukanka bri
ba tanka brisna.

3.

Kulki sakaia sainka nani ba


numba 11 wina 20 ba kat
wal natka sat sat ra kulki
yus munisna.

Apia

Aslika 3
Nicaragua Karibi kus ra iwi
indian daknika nani daukanka
bara pamali daukanka nani
tawan pawanka ra.

57

Smalk
ank
a 1
Smalkank
anka

Miskitu bara sumu ba ai iwank


a
iwanka
pak
aia dukiara wark taki sa
pakaia

pkaia
58

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Miskitu bara sumu ba ai iwank


a
iwanka
pkaia dukiara wark taki sa.
2 . Bila na aisuna:

p
kaia
p
3. Bila baiki sak
ank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
sakank
anka

p - kaia
4. Bila baiki sak
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
sakank
anka

pa

pi

pu

59

PPa
a

Pi

Pu

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

pakaia
pamaia

kapi
papa

kupi
piaia

makaia
mupi

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Papa mupi kapi pi ki.


7. Bila nani na aisi kkaiki
aiki bara bila baik
ank
a pa, pi, pu,
baikank
anka
nani krukma bilara dingkuna.

60

papiki

mupi

papu

pakaia

kapaia

pupu

8. Bila baiki sak


ank
a apu nani ba ta mangkuna.
sakank
anka

__piki

__pi

__pu

__k
aia
__kaia

___k
aia
___kaia

__pu

__ maia

___k
aia
___kaia

u__ia

9. Lilk
a nara dia kkaikisna
aikisna ba nina ulbuna.
Lilka

61

10. Sins tank


a na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

K
ukiki
Kukiki

62

kkapi
api

piaki

ki.

Smalk
ank
a 2
Smalkank
anka

Sisin uplik
a nani ba bip sahwi sa
uplika

bip
63

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Babi bipk
a ba muku.
bipka
2. Bila na aisuna:

bip
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

ba

64

bi

bu

Ba

Bi

Bu

4. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

bapaia
kabu

bibi

bik
aia
bikaia

buk
aia
bukaia

baku

5. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Ami ai bibik
a buki ba.
bibika

65

6. Bila nani na aisi kkaiki


aiki bara baiki sak
ank
a ba,bi,bu nani
sakank
anka
krukma bilara dingkuna.

Bibika

bikaia

buki

kabu

7. Lilk
a kkaiki
aiki muni ta mangki nina ulbuna.
Lilka

ba
bi

bu

66

8. Bila nani na aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

kkabu
abu

Babi

bibik
a
bibika

bik
aia
bikaia

buki

baik
aia
baikaia

67

9. Sins tank
a na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

Babi kkabu
abu kkaiki
aiki kiki ba

68

KULKI SAKAIA W
ARKKA NANI
WARKKA
Numba nani 21 wina 30 ba kat kulki bara markka siksa nani
ba purara ulbuna

21 22

23

24

25

26 27

28

29

30

21 22

23

24

25

26 27

28

29

30

21 22

23

24

25

26 27

28

29

30

21 22

23

24

25

26 27

28

29

30

Ulbuna

21

22 23 24 25 26 27 28 29 30

Lilkika nani ba laki kaiki bara dakni bani ra an bara ba kulkuna

69

Numba 10 nahki baks kka


a lupia bilara mangkiba dauki
marikuna.

DK

Markk
a siksa nani ba purara ulbuna
Markka

70

Lilk
a an bra ba baksk
a lupia bilara ulbuna
Lilka
bakska

Pura praki kulki bara baksk


a lupia bilara numbik
a mangkuna.
bakska
numbika

10 + 4 =

10 + 5 =

DK

DK

71

Numba nani 21 wina 30 ba kkat


at nina kkak
ak
aira takuna.
akaira

72

21

yawan aiska kum pura kum

22

yawan aiska kum pura wal

23

yawan aiska kum pura yumhpa

24

yawan aiska kum pura walhwal

25

yawan aiska kum pura matsip

26

yawan aiska kum pura matlalkahbi

27

yawan aiska kum pura matlalkahbi pura kum

28

yawan aiska kum pura matlalkahbi pura wal

29

yawan aiska kum pura matlalkahbi pura yumhpa

30

yawan aiska kum pura matawalsip

Sinsk
a pawank
a laki kkaik
aik
ank
a
Sinska
pawanka
aikank
anka
Au
1.

Bila binka pa pi pu; bara ba,


bi, bu nani wal bila raya nani
ulbi bara aisi kkaikisna.
aikisna.

2.

Nicaragua Atlantik kus tani ra


kiamka nani un ai iwanka
natka kat iwi bangwi ba
tainka brisna.

3.

Numba nani 21 wina 30 ba kat


natka ailal ra kulki yus munis
na.

Apia

73

74

Aslika 4
Klauna tasbaya baiki
sakanka piska bara kuntri
aiskara iwanka natka
sat sat asla lkara sa.

75

Smalk
ank
a1
Smalkank
anka
Wan almuk
a pyuara sumi ra li
almuka
pangkik
an
pangkikan
an..

sumi
76

1. Sinsk
a tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
Sinska
tanka

Wan almuk
a pyuara sumi ra li pangkik
an
almuka
pangkikan
an..
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

sumi
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

su - mi
4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

sa

si

su

77

Sa

78

Si

Su

as

is

us

Sa

Si

Su

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

sumu

sika

i s i

asa

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Sumu ba supa pisa.


7. Lilk
a bara nina ulbank
a nani ba kkaiki
aiki lain kum wal ta
Lilka
ulbanka
mangkuna.

s
aisa
supa
asa
usi
sikia
Susi
pasa
sumi
sani
susu
subaia
79

8. Bila baik
ank
a apu nani ba ta mangki bara aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

___mi

Su___

____mu
mu

i___

ma ___

a __

9. Bila nani na aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

Sami

sumu

80

sumi

sika

masa

sapaia

k a p a ia

sabaia

sipaia

10. Sinsk
a tank
a ulbank
a na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
Sinska
tanka
ulbanka

Bip subaia ba isi sa.

81

Smalk
ank
a2
Smalkank
anka

Miskitu nani ba lasa sa sa.

Lasa
82

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Miskitu nani ba lasa sa yabisa


2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

lasa
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

la- sa
4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

la

li

lu

83

84

La

Li

al

il

Lu

ul

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

pabula

lakula

palaia

lama

imyula
lilu

lapiki
ilili

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Lapiki pabula sipisa.


7. Bila nani na aisi kkaiki
aiki bara baiki sak
ank
a la,li,lu nani
sakank
anka
krukma bilara dingkuna.

lama

limi

palaia

l a k i sa b a l i s a l a k u l a

mala lukisa
ulu

muli

8. Bila nani ta mangki paskuna.


uma___

____mi

mu___

pi la____

pa___ia

ba___sa

pabu___

___kula

85

9. Bila wala nani samplika kaiki paskuna.

lu
su
mi
pa
sula

86

la
sa
ki
Li

ma
pu
li
la

su
si
pi
ka

il
li
li
bi

ku
ku
ka
la

ki
ka
bu
pu

10. Bila nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.
pbula

Kalila

sula

pilala

lula

ilili

87

11. Sins tank


a nani ra bila baik
ank
a ta mangki ulbuna.
tanka
baikank
anka

Susi ___ sa sia sa.


Papiki su__ ikuia.
Limi bip __ki pisa.
12. Bila baikanka wala nani na aisi kaiki bara ulbuna.

lal

lil

lul

13. Bila nani na aisi kaiki bara ulbuna.

Lalma

88

lulkaia

lalka

14. Sins tanta nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna

Lila ba lasa kaiki plapisa

89

Smalkanka 3

Pana mana ba miskitu


daukanka natka sa.

pana mana
90

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Pana mana natk


a ba
natka
miskitu iwank
a sa.
iwanka
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

pana
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

pa

na

4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

na

ni

nu

91

an

in

un

Na

Ni

Nu

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

Napa sani mani pana nusa nini


6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Painika nina ba ulbuna.


92

7. Bila nani na aisi kkaiki


aiki bara baiki sak
ank
a na, ni, nu
sakank
anka
krukma bilara dingkuna.

Napa
Nusa

sani
nini

mani
mina

pana
nana

8. Bila nani ta mangki ulbuna.

na

ku
pa

an

sa
na

ni
in

ni
ma
aia

nu

kaia

un

sa
sabaia
93

9. Bila nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

napa

nusa

94

sani

mana

nina

nani

10. Sins tank


a nani ulbuna bila apu nani ba ta mangki.
tanka
Painika ______ ba ulbuna.
Kasau ma ba _________sa.
Nasil napa ba _______ sa.

11. Bila baik


ank
a kkarna
arna nani aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

Kla kli klu pla pli plu bla bli blu sla sli slu

12. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

klukia

plipli

blik
aia
blikaia

insla

klua

mapla

blak
aia asla
blakaia

klipaia

kipla

blasi

klaksa

plas

slabla

13. Sinsk
a tank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
Sinska
tanka

Bibidilia platu piakan pisa.


Slula ba siknis kum sa.
Sisin uplika nani ba asla kaia luki sa.
95

Kulki sakuna numbik


a ba lain kum wal ta mangkuna
numbika
4 + 3 =

6 - 3 =

8 - 8 =

3 + 1 =

Lilkik
a nani ba laki kkaiki
aiki dakni banira an bra ba kulkuna.
Lilkika

96

Numbik
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
Numbika

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Baksk
a lupia bilara numba nani tnayara ba ulbi mangkuna
Bakska
DK

DK

20

60

DK

DK

50

30

DK

DK

80

40

DK

DK

70

40

Numbik
a apu nani ba mangkuna.
Numbika

17

21

25

28

30

33

37

40

44
54

47
57

60

68

64

71 72

75

79

86

90

96

50

83
93

99.
97

Numba 31 wina 40 ba kkat


at nina kkak
ak
aira takuna.
akaira

31
32
33
34
35
36
37
38

98

yawanaisk
a kum pura matawalsip pura kum
yawanaiska
yawanaisk
a kum pura matawalsip pura wal
yawanaiska
yawanaisk
a kum pura matawalsip pura yumhpa
yawanaiska
yawanaisk
a kum pura matawalsip pura walhwal
yawanaiska
yawanaisk
a kum pura matawalsip pura matsip
yawanaiska
yawanaisk
a kum pura matawalsip pura matlalk
ahbi
yawanaiska
matlalkahbi
yawanaisk
a kum pura matawalsip matlalk
ahbi pura kum
yawanaiska
matlalkahbi
yawanaisk
a kum pura matawalsip matlalk
ahbi pura wal
yawanaiska
matlalkahbi

39

ahbi pura yumhpa


matlalkahbi
yawanaiska
a kum pura matawalsip matlalk
yawanaisk

40

yawanaisk
a wal
yawanaiska

Sinska pawanka laki kaikanka


Au
1.

Bila bink
a sa si su, la li lu
binka
na ni nu nani bara bila
baik
ank
a kkarna
arna kla, kli klu
baikank
anka
pla pli plu, bla bli blu nani
wal bila raya nani ulbi bara
aisi kkaikisna.
aikisna.

2.

K us tasbaya pisk
a baiki
piska
sak
ank
a bara kuntri aisk
ara,
sakank
anka
aiskara,
a sat sat asla
iwank
a natk
iwanka
natka
lak
ara ba yang taink
a
lakara
tainka
brisna.

3.

Pura praki bara dakbi saki


sat wakk
a nani daukisna
wakka
numba 31 wina 99 ba kkat.
at.

Apia

Numba nina nani 31 - 40 ba kkat


at
kak
aira sna.
akaira

99

100

Aslika 5
Wan tasbaya baiki sakanka
sirpi kabamintka ba klauna
laka brisa.

101

Smalk
ank
a1
Smalkank
anka

Tininisk
a ba apu takuia.
Tininiska

Tininisk
a
Tininiska
102

1. Sins tanka na aisi kaikuna.

Tininisk
a ba apu takuia.
Tininiska
2. Bila na aisi kaikuna.

tininisk
a
tininiska
3. Bila baikanka nani na aisi kaikuna.

ti ni nis kka
a
4. Bila baikanka nani na aisi kaiki bara ulbuna.

ta

ti

tu

103

at

it

ut

Ta

Ti

Tu

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

atkaia
tulu

itbaia
utbaia

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Dauni tunu takbisa.


Misilia tama atkisa..
104

tilam
batana

7. Bila baik
ank
a ta, ti, tu nani krukma bilara dingkuna.
baikank
anka

tulu
tma
nata

atkaia
batana
tala

tunu
tama
tiala

tuaku
platu
tuakmina

8. Bila nani ta mangki paskuna.

api
ba
ti

ma
na
ba

niska

baia

sa
kaia
maia

9. Bila nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

batana

tubani

tama

105

lapta

titan

tilam

9. Sins tank
a nani aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

Tuapi damia nani ba tuakmina disa.

106

Smalk
ank
a2
Smalkank
anka

Dakban uplik
a nani ba
uplika
ai dusa main kkaikisa.
aikisa.

dusa
107

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Dakban uplik
a nani ba ai dusa
uplika
main kkaikisa.
aikisa.
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

dusa
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

du

sa

4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

da

108

di

du

Da

Di

Du

5. Bila nani na aisi kkaikuna:


aikuna:

daskaia

dakakaia

dukia

dingkaia

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Dama ba tma kkau


au bui inma daikisa.
7. Bila baik
ank
a da, di, du nani krukma bilara dingkuna.
baikank
anka

dukia

dakni

dakaia

dalas

diaia

dimaia

dukaia

dama

dabaia

daikaia

109

8. Bila nani ta mangki paskuna.

da
baia
ma
kkaia
aia

di
aia
maia
kia

du
sa
las
ma

9. Lilk
a nara dia kkaiskina
aiskina ba munhtara nina ulbuna.
Lilka

110

10. Bila nani ba ulbuna.

dama

disa

dusa

11. Sins tank


a nani aisi kkaiki
aiki ulbuna.
tanka

Dama ba tma kkau


au bui inma daikisa.

111

Smalkanka 3
Kamla uplika nani ba tat baikaia warkka
tilara dimisa.

tilara
112

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Kamla uplik
a nani tat baik
aia
uplika
baikaia
warkk
a tilara dimisa.
warkka
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

tilara
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

ti

la ra

4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

ra

ri

ru

113

ar

ir

ur

Ra

Ri

Ru

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

rapia
purara

114

rakaia
Rama

ruskika
tara

irbaia

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Rapiki ba rusut tatka atkisa.


7. Bila baik
ank
a ra, ri, ru, ar
baikank
anka
ar,, irir,, ur nani krukma bilara
dingkuna.

aras

risku

riban

l a t a ra

urbaia

Raiti

rumatis

ridi

8. Bila nani ta mangki paskuna.

ra
ar

ri
ir

kkaia
aia
ma
matis
tila

ru
ur

baia

sula

lata

pia
baia
matis

pu

ra
kik
a
kika

115

9. Bila nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

Raiti

urbaia

risku

rumatis

ruskika

urus

10. Sinsk
a tank
a nani na bila nani wal ta mangki ulbuna.
Sinska
tanka
Raiti

Rapiki ba

tatka atkisa.

Kamla uplika nani ba


Rupiliu ba
116

R
usut
Rusut

ulaia laik sa.

ra impakan.

aras

11. Sins tank


a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

Irsilia raiska risku pisa.

Runilda ba rumatis sikniska brisa.

117

12. Bila baik


ank
a kkarna
arna nani wal bila nani pask
an ba
baikank
anka
paskan
aisi kkaikuna.
aikuna.

Kra kri kru

pra pri pru

krikri

prari

brabra

krasa

prik
aia
prikaia

aubra

takru

prisk
aia
priskaia

bribrit

krabu

prana

brum

sra sri sru

tra tri tru

bra bri bru

dra dri dru

srakik
a
srakika

trabil

drumar

srutwaia

traka
a
trak

drapapa

sriman

latrus

dribaia

srisri

tritri

Andru

13. Sins tank


a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Krabu dusa ba pauta pain sa.


Patitara almuka nani ba takru kasak pikan.
Krukira lakunka ra drumar ailal sa.
118

KULKI SAKAIA W
ARKKA NANI
WARKKA
Pura praki kulkuna

3
+3

5
+2

4+5 = 9
6+1 =
2+3 =

4
+4

3
+2

8+1 =
4+3 =
1+4 =

Dakbi saki kulkuna.

9
-3

4
-2

5
-5

7-6=

3-2=

8-6=

4-2=

7
-2

119

Lilk
a nani kkaiki
aiki kulki sakuna
Lilka

10

11

12

13

14

120

Numbik
a apu ba mangkuna
Numbika

10

5
13

1
10

15

11

8
18

6
14

16

18

12

14

10

13

16

18
7

16

121

Pura praki kulkuna

Dakbi saki kulkuna

Smasmalkra winank
a daukuia ba wali numbik
a nani krukma
winanka
numbika
kum bilara dingkuna

32 69

70

59 34

54 43

85 23

34 97

99 11

10 20

47 63

81 93

72 15

9
122

Sinsk
a pawank
a laki kkaik
aik
ank
a
Sinska
pawanka
aikank
anka
Au
1.

Bila bink
a ta ti tu, da, di, du, ra, ri
binka
ru, nani bara bila bink
a kkarna
arna nani
binka
kra kri kru, pra pri pru, bra bri bru,
sra sri sru, tra tri tru,dra dri dru nani
wal bila raya bara sins tank
a nani
tanka
aikisna.
ulbi aisi kkaikisna.

2.

Wan tasbaya baiki sak


ank
a sirpi
sakank
anka
kabamintk
a ba klauna lak
a briba
abamintka
laka
a brisna..
yang taink
tainka

3.

Pura praki bara dakbi saki sat


wakk
a nani daukisna numba 31
wakka
wina 99 ba kkat.
at.

Apia

123

124

Aslika 6
Klauna tasbaya
kabaminka ba kiamka
ailal kuntrika ra

125

Smalk
ank
a lalk
a1
Smalkank
anka
lalka
Miskitu kiamk
a ba yumu yabaki lan sa
kiamka

yumu
126

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Miskitu kiamk
a ba yumu yabaki lan sa.
kiamka
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

yumu
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

yu

mu

4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

ya

yu

YYa
a

YYu
u

127

5. Bila nani na aisi kkaikuna:


aikuna:

yumu
Kukalaya

imyula
mayara

bisbaya
payaska

Kisalaya
Yulu laya

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Yumu sikniska ba almuk ra kau alkisa.


7. Bila baik
ank
a ya, yu nani krukma bilara dingkuna.
baikank
anka

yamus
yalam

yuya

yakal

payal

auya

maya

kayu

8. Bila baik
ank
a nani wal ta mangki bila nani paskuna.
baikank
anka

ya
au
lam
ka
lu
128

yu

ma

mi

yu

kkal
al

Kisala

ma

ra

yu

pa

ka

9. Bila nani aisi kaiki bara ulbuna.


Kukalaya

yumu

payaska

Yulu

kayu

laya

10. Sinsk
a tank
a nani na bila nani wal ta mangki
Sinska
tanka
ulbuna.
payask
a
payaska
yul

yami
yu

ba inska papira kum sa.


Tiara nani ba pura
Sumu nani ba

danska pulisa.
bani

marikisa..
129

11. Sinsk
a tank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
Sinska
tanka

Kriul nani ba yumu siknisk


a kulkras sa.
sikniska

R
unilda ba markit ra yamus atkisa.
Runilda

12. Luk
ank
a prahni na aisi kkaikuna.
aikuna.
ukank
anka

Yumu sikniska ba upla biara bilara sa, naha siknis ka


na aspital ra rakras sa. Miskitu daktarka baman yabaki
rakisa.

130

Smalk
ank
a lalk
a2
Smalkank
anka
lalka
Wawa tawank
a ra mairin nani ba wasi
tawanka
atk
aia plisk
a brisa
atkaia
pliska

Wasi
131

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Wawa tawank
a ra mairin nani ba wasi
tawanka
atk
aia plisk
a brisa
pliska
atkaia
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

wasi
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

Wa

si

4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

wa

132

wi

W
a
Wa

W
Wii

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

wiwi
wina

pawi
Wiswis

Wawa
Wiwili

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Wiwili tawanka ra ispail baman iwisa


7. Bila baik
ank
a nani krukma bilara dingkuna.
baikank
anka

walpa

tnawa

wapi

tawa

wipaia

Wiwinak

watla

iwaia

wasi

wiria

wakia

wasla

8. Bila baikanka nani wal ta mangki bila nani paskuna.

wa

wi

tla

ria

si

na

winak

sla

pi

paia

bul
133

9. Bila nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

wabul

wna

W
asla
Wasla

10. Sinsk
a tank
a nani na bila nani wal ta mangki ulbuna.
Sinska
tanka

wabulk
a
wri
wabulka
wasi

ba wan tasbaya ritsk


a sa.
ritska
Waspam ra
Waldu ba sukra

134

wna kruhbanka daukisa.


disa.

11. Sins tank


a nani aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

TTawan
awan sirpi nani ra wabul kuku wal disa.

12. Luk
ank
a prahni na aisi kkaikuna.
aikuna.
ukank
anka
Pas taim Sumu nani ba Waspuk awalka wihta ra iwikan. Twalbi
piaki diaia laik kan indian baku bara sin yu bani almuk nani
ba diran pali dauki kata sim wabul din dauki baku.

135

KULKI SAKAIA W
ARKKA NANI
WARKKA
Numbik
a apu ba mangkuna.
Numbika

11

13

15

17

19

Pura praki kulkuna

1 2
+6

1 0
+1 0

16 + 2 =

4 0
+1 0

3 5
+4 1

14 + 4 =

Dakbi saki kulkuna

2 0
-1 6

136

1 8
-1 7

3 0
-1 5

5 0
+3 0

Numbik
a apu ba mangkuna.
Numbika

10

10

11

12 13 14 15 16 17 18 19 20

20
30
40
50
60
70
80
90

99

137

Sinsk
a pawank
a laki kkaik
aik
ank
a
Sinska
pawanka
aikank
anka
Au

138

1.

Bila baikanka ya yu, wa wi


nani ba wal bila bara sins
tanka nani ulbi bara aisi
kaikisna.

2.

Nicaragua kuntri ka bilara


kiamka ailal iwiba tanka
nani ba lan takri.

3.

Pura praki bara dakbi saki


sat wakka nani daukisna
numba 31 wina 99 ba kat.

Apia

Aslika 7
Yawan ba Nicaragua
kuntrika wina sa.

139

Smalk
ank
a lalk
a1
Smalkank
anka
lalka
Bihmuna lakunk
a ra duri ba kuahi
lakunka
wal kkaubi
aubi sa

kuahi
140

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Bihmuna lakunk
a ra duri ba
lakunka
kuahi wal kkaubi
aubi sa
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

kuahi
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

kua

hi

4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

141

ah

ih

Ha

uh

Hi

Hu

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

wahmuk wahma
pihtu
142

tahti

waha

tihmia

ahi

kahmi

mihta

kahra

yahbra

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Bihmuna ra wasi bara inska sipar atkisa.


7. Bila baik
ank
a nani krukma bilara dingkuna.
baikank
anka

kuihra

yauhra

yauhka

puhlak walhwal lalah

wauhtaya

Pahra

pihni

Sahsa Truhlaya Suhi

waham tuhtu tihu luha auhya duhindu


8. Bila baik
ank
a wal ta mangki bila nani paskuna.
baikank
anka

ha hi hu
ah ih uh
ti

Su

kua

wa

wal
a

kia

sa

mi

ti

ni

bra

ta
muk
tu

143

9. Bila nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

Sahsa

duhindu

kahmi

10. Sinsk
a tank
a nani na bila nani wal ta mangki ulbuna.
Sinska
tanka

Pahra duhindu
ra lakunka ra inska uya apu sa.
Upla nani lukisa

144

ba lahla brisa.

11. Sins tank


a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

Upla nani lukisa duhindu ba lahla brisa.

Pahra ra lakunka ra inska uya apu sa.

12. Luk
ank
a prahni na aisi kkaikuna.
aikuna.
ukank
anka

Muihki ba Truhlaya untikara yauhra mangkisa mani


bani kuna upla baman impliki pisa, implikaia ba diara
kum pain apia sa.

145

Smalk
ank
a lalk
a2
Smalkank
anka
lalka
Sangnilaya awalk
a laya ba tihu sa
awalka

Sangnilaya
146

1. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Sangnilaya awalk
a laya ba tihu sa.
awalka
2. Bila na aisi kkaikuna.
aikuna.

Sangnilaya
3. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaikuna.
aikuna.
baikank
anka

Sang ni la ya
4. Bila baik
ank
a nani na aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
baikank
anka

ang

ing

ung

147

5. Bila nani na aisi kkaikuna.


aikuna.

tingni kungkung
tangni kunghbi

ulang
Sangsang

Asang
isingni

6. Sins tank
a na aisi kkaikuna.
aikuna.
tanka

Liwa mairin ba tuktan ra sirang ikisa.


7. Bila baik
ank
a nani krukma bilara dingkuna.
baikank
anka

matadingka
israng

tibang

sangni

sirang

duhrang langni wistiting ingni

8. Bila baik
ank
a nani wal ta mangki bila nani paskuna.
baikank
anka

ang ing ung


t
w
isi
148

ni
ki
ni

tib

sir

Sang

matad

wistit

ul

kka
a

9. Bila nani aisi kkaiki


aiki bara ulbuna.

Wangki

isingni

sirang

10. Sins tank


a nani aisi kkaiki
aiki bara ulbuna.
tanka

Asang tawank
a ba W
angki awala un ra sa.
tawanka
Wangki

11. Luk
ank
a prahni na aisik
aikuna.
ukank
anka
aisikaikuna.
Wangki awala ba daiwan satka ailal bara sa: sahsin,
kunkung, butsun bara wala nani. Baku sin upla nani ba ai
pata mangkaia dukiara insla irbisa li un ra.
149

Numba nani walwal ra ba ulbuna


26
34
42

30
38

46
54

50
58

64
72

70
76

84
92

80
88

96

98

Numba nani kumi kumi ra ba ulbuna


1

11

13

9
17

25

27

33
41
53

39
45

50

55

59

63
71

67
75

83
91

150

19

87
95

99

Pura praki bara dakbi saki kulkuna

20 + 20 = 40 - 10 = 30
40 + 32 =

- 53 =

82 + 16 =

- 66 =

74 + 25 =

- 78 =

56 + 21 =

- 46 =

33 + 42 =

- 65 =

Lain kum wal ta mangki asla prakuna

30 + 30 =

33

25 - 10 =

84

70 + 20 =

60

68 - 35 =

90

41 + 43 =

15

151

Pura praki bara dakbi saki kulkuna

3
+4
7

6
+7

4
+4

4
+2
6

5
+2

5+2= 7

82
+ 15
97
48
+ 21
69
60 + 30 =
152

+
13

5+

46
+ 34

= 10

5
+5

+8
14
+5= 7

81
+ 16

15
+ 72

67
+ 56
88
50 +

+
13
= 90

+ 85
96
+ 25 = 37

Numbik
a apu nani ba mangkuna.
Numbika

3 ra 3:
3

33

12
39

66
93

18
45

72

24
51

78

30
57

84

90

99

4 ra 4 :
4

12

20

28

36

44

52

60

67

76

84

92

25

35

45

5 ra 5 :
5

15
60

70

80

90

10 ra 10 ra :
10

30

50

70

90
153

Dakbi saki kulki bara numbik


a apu
numbika
ba mangkuna
5
-3
2
7
-3
4

8
-6

67
- 52
15
50 - 40 =
154

7
-2

8
-6
3

6- 4 =2
85
- 43
42

9
-8

-7
2

5-4=

-3=1
76
- 41

92
- 81

78
- 65

80
- 46
23

- 35
11

00
- 14 = 21

70 -

= 10

Lain kum wal ta mangki asla prakuna

6
.+3

3+1=

5+2=

12
.+ 75
5
.+2

7+1=

20 + 63 =

3
.+1
20
. + 63

12 + 75 =

6+3=

7
.+1

15 + 61 =
15
. + 61
155

Sinsk
a pawank
a laki kkaik
aik
ank
a
Sinska
pawanka
aikank
anka
Au

1. Bila binka ang, ing, ung; ha


hi hu nani ba wal bila bara
sins tanka nani ulbi bara aisi
kaikisna..
2. Yawan nani klauna tasbaia
ra iwisa sakuna wan kuntrika
ba Nicaragua ba pain daira
walisna.
3. Kulkaia sinska saika nani ba
numba 86 wina 100 kat wal
natka sat sat ra kulkisna.

156

Apia

Anda mungkin juga menyukai