A xeosfera

1.- A estrutura da Terra

2.- Idea xeral de ciclo xeolóxico
3.- Procesos internos asociados aos límites de placa
4.- Volcáns: xénese, partes e produtos
5.- Terremotos: xénese de sismos e ondas sísmicas
6.- O motor dos procesos internos: a calor interna do planeta
7.- Procesos externos asociados ás ladeira
8.- O relevo en zonas calcarias: relevo kárstico
9.- Outros procesos xeolóxicos de interese medioambiental
 1.- A estrutura da xeosfera
UNIDADES DINÁMICAS UNIDADES QUÍMICAS

LITOSFERA CORTIZA

Abrangue a cortiza e parte do Capa silicatada formada por

manto superior. Rota en placas que unha cortiza continental rica
se desprazan sobre a astenosfera en Al e outra fína (oceánica)
máis densa (con Fe, Mg e Ca)
ASTENOSFERA
Descont. Moho
Parte do manto superior
semifundido, de grosor variable. MANTO
Nalgunhas zonas non se detecta Formado por silicatos ricos
MESOSFERA en Mg. Dividido en superior e
inferior sen case diferenzas
Manto superior baixo a
astenosfera e manto inferior. En Descont. Gutemberg
estado sólido con fluxo do
material sólido (correntes de
convención NÚCLEO EXTERNO
Capa D
Aliaxe de Fe e Ni en
Límite entre MESOSFERA e estado líquido
ENDOSFERA de onde parten
plumas convectivas Descont. Lehman

NÚCLEO INTERNO
ENDOSFERA
Aliaxe de Fe e Ni en
Equivalente ao núcleo estado sólido
 PROCESOS EXTERNOS
PROCESOS INTERNOS

O ciclo
xeolóxico
 2.- IDEA GLOBAL DE CICLO XEOLÓXICO
CICLO XEOLÓXICO

PROCESOS XEOLÓXICOS INTERNOS PROCESOS XEOLÓXICOS EXTERNOS

Oroxénese Meteorización
Fracturación continental Erosion
PROCESOS Transporte
Deriva continental
Sismos Sedimentación
Magamtismo e vulcanismo Litoxénese sedimentaria
Metamorfismo

Aire
Ríos
Altas temperaturas e presións AXENTES
Xeos
Correntes de convección
Mar

Calor Interna da Terra ENERXÍA Enerxía solar

As placas tectónicas están TECTÓNICA DE PLACAS: CONCEPTO
limitadas polas zonas de
fractura da litosfera: os DE PLACA
bordes converxentes e os
diverxentes
Verticalmente están
formadas pola cortiza, e a
parte do manto situado por
encima da astenosfera (
manto litosférico)

A Litosfera terrestre está

rota en placas que
esvaran sobre á
astenosfera. Nos bordos
das placas danse roces
cuxas consecuencias
explican toda a dinámica
interna do planeta

Cortiza

Astenosfera
Manto litosférico
TECTÓNICA DE PLACAS:PRINCIPAIS PLACAS
BORDOS CONVERXENTES

BORDOS DIVERXENTES
 BORDOS CONVERXENTES

As placas chocan)
xerándose relevo
(orxénese)

Dúas masas continentais Fondo oceánico baixo Fondo oceánico baixo

chocan producindo un continente xerando unha fondo oceánico xerándose
oróxeno de colisión cordilleira (oróxeno andino) un arco insular
 Existe un terceiro tipo de
bordo de placas chamado
de transformación onde as
placas móvense na mesma
direción, pero en sentido
contrario

BORDOS DIVERXENTES OU CONSTRUTIVOS

Dorsais oceánicas onde se inxecta magma Hai bordos construtivos incipientes nas
astenosférico facendo crece o fondo oceánico zonas de fractuación continental (Rifting)
Bordo destrutivo Bordo Bordo de Rifting Bordo destrutivo Bordo destrutivo
Oróxeno Andino construtivo transformación continental Oróxeno de colisión Arco Insular
Dorsal
BORDOS DESTRUTIVOS/CONVERXENTES BORDOS BORDOS DE TRANSFORMACIÓN
CONSTRUTIVOS OU
CONVERXENTES

ORÓXENO DE
ACTIVACIÓN TIPO
ANDINO. Subdución de
fondo oceánico baixo
xortiza continental

As placas móvense na mesma

dirección pero en sentido contrario

ORÓXENO DE ACTIVACIÓN FRATURACIÓNCONTINENTAL

TIPO ARCO INSULAR.
Subdución de fondo Son elevaciós
oceánico baixo fondo cunha depresión
oceánico. central ou Rift
fracturado por
fallas chamadas
transformantes

ORÓXENO DE
COLISIÓN Nestes lugares
Choca continente con constrúese fondo África racha pola zona do Rift.
continente: Himalaia, oceánico Parte da fosa está ocupada polo
Alpes mar(Mar vermello) ou por lagos.
OS LÍMITES DE PLACAS NAS NOSAS LATITUDES

Límites de
placas nas
nosas
latitudes

Vulcanismo extinto na península

Sismicidade nas
nosas latitudes
 6.- O MOTOR DOS PROCESOS INTERNOS: A CALOR
INTERNA DA TERRA
TRANSMISIÓN Á LITOSFERA ORIXE

Calor primitiva procedente dos Desintegración

impactos dos meteoritos e dos de isótopos
CORRENTES DE CONVECCIÓN
proceso de diferenciación en capas radioactivos

CONCEPTOS RELACIONADOS

FLUXO TÉRMICO GRADIENTE

XEOTÉRMICO

Cantidade
Fluxo de calor
difuso que perde a
superficie
terrestre
(por
unidade de
superficie e
tempo)
Fluxo de materiais internos
producido polo ascenso de
material quente procedente do Moi alto nos
interior (plumas térmicas e puntos bordos das placas
quentes) e descenso de material e nos puntos Incremento da temperatura coa
frío superficial (subducción) quentes profundidade
 GRADIENTE XEOTÉRMICO
E TERMAS EN GALICIA
O alto gradiente xeotérmico baixo Galicia e a fonda
fracturación permite que a auga de chuvia acade
grandes profundidades e queza saíndo a altas
temperaturas nos mananciais termais
 Consiste en utilizar a propiedade do
A ENERXÍA XEOTÉRMICA gradiente xeotérmico por medio da auga
que circula a certa profundidade e sae á
superficie a través de mananciais termais

Nos casos de mananciais de temperatura

alta, (auga quente procedente de masas
magmáticas) como acontece en Islandia, por
medio de intercambiadores de calor pódese
acadar temperaturas para xerar vapor en
mover unha turbina para a produción de
enerxía eléctrica
Auga quente Auga fría

Nos casos de mananciais

de temperatura media,
(auga de chuvia quente
pola profundidade que
acada) como é o das
Burgas de Ourense
pódese utilizar a auga
quente para calefacción
ou auga quente, ou
mesmo para quentar
piscinas
 4.- VOLCÁNS: XÉNESE, PARTES E PRODUTOS
Os magmas que expulsan os volcáns xéranse nos lugares da cortiza ou do manto onde se produce
incremento de temperatura, diminución de presión ou presenza de fluídos, é dicir, nos límites
construtivos e destrutivos de placa, nas zonas de Rifting continental e nos puntos quentes.

XÉNESE DE VOLCÁNS

SUBDUCCIÓN DORSAL PUNTO ORÓXENO DE COLISIÓN RIFTING CONTINENTAL

QUENTE

PARTES DUN VOLCÁN Columna eruptiva PRODUTOS

Chuvia piroclástica SOLIDOS OU PIROCLASTOS:

Cráter
Colada de lava (magma sólido ou material do cono:
Cheminea Cinzas, puzzolanas, lapilli, bombas)
Cráter
secundario LÍQUIDOS OU COLADAS

GASOSOS:
H2, H2O(vapor), CO, CO2, SH2, S,
SO2, SO3, gases cianhídricos
Cono volcánico:
alternancia de COLADAS PIROCLÁSTICAS
piroclastos e Cámara Ascenso da lava por fracturas (nubes ardentes: gases, lavas
coladas de lava magmática ou outros mecanismos fragmentadas e cristais)
 ACTIVIDADE EFUSIVA

Actividade non explosiva,

caracterizada pola
emisión de enormes
coladas de lava que se
consolidan en grandes
chairas de lava
consolidada
 ACTIVIDADE ERUPITVA EXPLOSIVA MAGMÁTICA

PLINIANA: columnas erupitvas quilometricas VULCANIANA: Actividade violenta

ACTIVIDADE
ESTROMBOLIANA:
explosións menos
violentas con
fragmentos sólidos
de taxectoria
balística
 ACTIVIDADE ERUPTIVA EXPLOSIVA HIDROMAGMÁTICA
Actividade eruptiva explosiva de grande violencia pola participación de masas de auga que
ao se vaporizar bruscamente produce fortísimas explosións. É o caso do Krakatoa

Ás veces, as explosións producen derrubamentos subterráneos formándose depresións

con cráteres no fondo nomeadas Caldeiras Volcánicas. Moi frecuente nas Illas Canarias
PARQUE NACIONAL DA CALDEIRA DE TABURIENTE

ILLAS CANARIAS
ILLA DE LA PALMA
 5.- TERREMOTOS: XÉNESE E ONDAS SÍSMICAS
Os terremotos xéranse nos lugares da cortiza ou do manto onde se producen roces entre partes da
litosfera fracturadas, é dicir, nos límites construtivos e destrutivos de placa, nas zonas de Rifting
continental e en fallas activas se están preto de bordos de placas.

XÉNESE DE TERREMOTOS

SUBDUCCIÓN DORSAL ORÓXENO DE COLISIÓN FALLAS RIFTING CONT.

ONDAS SÍSMICAS CONCEPTOS

SUPERFICIAIS PROFUNDAS Lugar do interior da
HIPOCENTRO Terra onde se xera o
Circulan pola superficie Débiles, circulan polo interior sismo
causando estragos e do planeta polo que son
devastación Lugar da superficie da
utilizadas para o seu estudo EPICENTRO Terra máis próximo
ao hipocentro
ONDAS L ONDAS R ONDAS P ONDAS S
SISMÓGRAFO Aparato que rexitra
Moi rápidas, Máis lentas, a actividade sísmica
Rápidas e Máis lentas circulan por non pasan
de menor e todos os as capas SISMOGRAMA Gráfico realizado
enerxía enerxéticas medios líquidas polo sismógrafo
As ondas sísmicas profundas poden servir para
estudar o interior da Terra ao utilizar dúas das
súas propiedades:
¾A velocidade: que depende da rixidez dos
materiais polos que circula e que varía ao pasar
dunhas capas a outras.
¾A refracción: e dicir o desvío das traxectorias
ao cambiar de material ou mesmo a detención ao
chegar a un medio líquido.
a).- FRACTURACIÓN DO CONTINENTE.- A afluencia
masiva de magma produce un abombamento e
adelgazamento da cortiza terrestre ata o seu total O ciclo de Wilson
fracturación.

b).- FORMACIÓN DUN RIFT.- O abombamento termina

co afundimento de toda a zona formando unha
depresión ou fosa tectónica á que chamamos Rift.

Rift-Valley
c).-EXPANSIÓN DO FONDO DO OCEANO.- Os
magmas do manto comezan a fluír a través das gretas
do rift producíndose a separación dos bloques
fracturados; a zona deprimida do Rift acaba sendo
ocupada polo mar que separa os bloques fracturadas.

d).FRACTURACION DO FONDO OCEÁNICO.- Atlántico

Produciríase entón a transformación dun bordo
continental pasivo en activo.

e).- SUBDUCCION.- Unha vez producida a fractura, e

impulsado pola expansión do fondo oceánico,
comeza o proceso de destrución da cortiza oceánica, Pacífico Pacífico
xeralmente baixo os continentes, proceso ao que
denominamos subducción
Fases do
f).- SUBDUCCIÓN DE DORSAIS.-
Ciclo de
g). COLISIÓN DE CONTINENTES ao subducirse o Himalaia Wilson
fondo oceánico que os separa, pechando o ciclo
Hai 200 millóns de anos Hai 135 millóns de anos

Hai 180 millóns de anos Hai 65 millóns de anos

 PROCESOS XEOLÓXICOS EXTERNOS: A METEORIZACIÓN
Proceso de abrandamento ou fracturación das
rochas que facilita a súa erosión e permite a
formación do solo

QUÍMICA FÍSICA

Abrandamento das
rochas por reacción Fragmentación das
química con rochas pola conxelación da
compoñentes da auga en fendas, variacións de
atmosfera temperatura ou outros
procesos (raíces, holoclastia)
HIDRÓLISE DE
SILICATOS: CARBONATACIÓN:
Os silicatos Reaccións do CO3Ca co CO2
reaccionan coa auga (Procesos kársticos) orixinando
ata converterse en procesos de disolución e Xelifracción e formación de pedreiras
arxila (formación do precipitación de calcarias
sábrego)

Hidrólisis parcial dos silicatos: formación do sábrego Carbonatación: disolución kárstica

A XÉNESE DA PAISAXE GRANÍTICA

O granito presentada o diaclasado

ortogonal de orixe descompresiva a
través do cal circula a auga

A auga meteoriza o granito nun

proceso de hidrólise parcial,
transformando o granito en sábrego

A escorrenta arrastra o sábrego deixando só o

granito interno inalterado en forma de bolos
 PENEDOS DE TRABA E PASARELA

Ás veces, a meteorización química das

diáclases produce formas curiosas que
suxiren animais, formas humanas, formas
mitolóxicas, etc. Tal acontece cos penedos
de Traba e Pasarela, no municipio de Laxe,
na costa da morte, ameazados polas
canteiras e declarados recentemente
Paisaxes Protexidos.
Bolas de granito (Penas
de Rodas , Lugo)
En Gaioso, ollando a Chá
Hai dúas penedas ergueitas.
¡Semellan non ser verdá
redondeces tan ben feitas!
As Penas de Rodas son
dous ollos alucinados
Que espían con atención
Ós eidos máis alonxados.
Si ambas penas se desfán
arde, co mundo, un tesouro:
¡unha pena é de alquitrán,
a outra unha trabe de ouro!
Non sodes, non, cantería,
ouh penas de encantamento.
¡Temo que calquera día
vos poida levar o vento.

Manuel María, poeta

TAFFONI (CACHOLAS)
CACHOLAS E DECORACIÓN
 XÉNESE DAS CACHOLAS (TAFONE)

A auga penetra polas fendas que soportan a meirande presión e transforma

por meteorización química o granito en sdábrego. Cómpre un lugar por
ondea auga baleire o interior do penedo do sábrego formado
 DOMOS GRANÍTICOS

Son grandes masas de granito de forma

de cúpula. Son lugares axeitados para a
práctica da escalada
TOR: así se denominan estas
formacións de aspecto ruiniforme
 PÍAS OU GNAMMAS

En Galicia chámanse pías a

eses ocos que as augas da
chuvia fan no granito
 A PENA CORNEIRA, VIXÍA DO RIBEIRO

Este penedo, quizais o de máis sona de Ourense, ten forma de corno, e coroa
a serra máis elevada do Ribeiro a que lle da nome
 AS CRESTAS GRANÍTIAS DE QUINTELA

Se paseas polas ribeiras do Miño ao seu paso por Ourense podes ver as
características cristas coroadas por penedos como a chamada do “Formigueiro”
en Quintela
 CASTADÓN

En Castadón, desde a beira da estrada podes ve o Tor granítico na beira do Loña

MONTEALEGRE: os penedos decoran o monte
que protexe Ourense polo leste. Sobre un deles,
érguese a Cruz alta, o mellor miradoiro da cidade.
 8.- O RELEVO EN ZONAS CALCARIAS: RELEVO KÁRSTICO
Nas zonas calcarias ( de CO3Ca), os procesos xeolóxicos caracterízanse por unha acción erosiva e
sedimentaria que acontece asemade na superficie e no subsolo dando lugar a paisaxes características
denominadas paisaxes kársticas. En Galicia non abundan por ser escasa as rochas calcarias
DISOLUCIÓN (EROSIÓN)

CO3Ca + CO2 + H2O 2CO3H- + Ca++

SEDIMENTACION (PRECIPITACION)

Sumidoiro Dolinas Caverna con estalactitas

Surxencia Uvalas e estalgmitas Poljé
Sima A dobre acción erosiva
superficial e subterránea
remata cando se chega a
roca impermeable
quedando restos calcarios
(Karst en Torres

ZONA Existen tamén paisaxes Kársticos

VADOSA en terreos non Calcarios (xesos)

Nivel freático

ZONA
FREÁTICA
ROCHA
IMPERMEABLE
PAISAXES KÁRSTICAS
FORMAS EROSIVAS KÁRSTICAS
 PAISAXES KÁRSTICOS EN GALICIA
En Galicia a penas existen terreos con litoloxía Kárstica, tan só unha banda que
percorre Galicia de Norte a Sur dende Mondoñedo ata a zona de Valdeorrras

En Mondoñedo da orixe ás Covas do Rei

Cintolo, unha das manifestacións
Kársticas máis interesantes de Galicia
 LITOLOXÍA E ACUÍFEROS LITOLOXÍA E RISCOS

Xa estudamos que a formación de acuíferos A pendente e a participación da auga produce

esixe a alternancia de rochas impermeables distintos tipos de movementos de ladeira que
(arxilas, margas) con rochas permeables (areas) poden ter carácter catrastófico

Con litoloxías graníticas, a circulación faise polas As rochas calcarias ou solubles (xes ,
fracturas e a acumulación, nas masas de sábrego cloruros) presentan procesos de disolución
(granito alterado) subterránea que xeran riscos de derrubamento
que poden causar problemas nas construcións

Os procesos de humectación e desecación

caracteríticos de solos arxilosos producen
solos inestables

XACEMENTOS MINERAIS
Os procesos
magmáticos, e tamén
prcocesos de orixe
externa como a
meteorización a
erosión e a
sedimentación
orixinan xacementos
minereais