Arme Randstad

OPINIE | 14-11-2006 00:00 | Drs. Fred Schoorl

-
De Randstad is dood! Leve Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht? U hebt het vast gelezen: de Randstad bestaat niet. Uit een
studie van het Ruimtelijk Planbureau (RPB) blijkt het zonneklaar. We hebben wel stadsgewesten en die
hebben natuurlijk relaties. Maar veel stelt het allemaal niet voor.
De door schrijvers als sir Peter Hall en Gerald Burke geroemde Greenhart metropolis ziet er vanuit de lucht en op de kaart wel aardig uit,
maar functioneert niet als een metropool. Weer een planningsconcept ontmaskerd. Althans, dat beweren de onderzoekers. Ze hebben
gezocht of er een duidelijke functionele eenheid
kon worden gevonden. Dan blijkt dat er in winkelgedrag en bedrijfsrelaties weinig belangrijks te melden is op het schaalniveau van de
Randstad.
In de stromen woonwerkrelaties is iets meer verband, maar valt eigenlijk vooral de dominantie van Amsterdam op. Het is door de
onderzoekers goed uitgezocht en eigenlijk nauwelijks verrassend. Kent u een Hagenees die graag shopt in Utrecht? Kent u een
Amsterdams bedrijf dat vooral zaken doet met Rotterdam en Den Haag? Het is goed dat met dit onderzoek het concept van de Randstad
als bewust gecreëerde metropool wordt ontmythologiseerd. En dat het RPB de aandacht vestigt op het belang van stadsgewesten.
Natuurlijk. Voor wie om zich heen kijkt is de Randstad altijd al een abstract begrip geweest.
De rand van een groen hart, maar verder? Prachtige steden en stadjes die steeds meer op elkaar gaan en willen lijken. Met steden die er
alles aan doen om elkaar na te apen, met als laatste hype de creatieve stad.
Het onderscheidend vermogen is te pover. En dan ligt die stad fysiek ook nog om een andere planningsmythe: het Groene Hart. Dat kent
schitterende gebieden. Maar het vertoont net zo weinig samenhang, is slecht toegankelijk en wordt steeds meer een uniforme pot nat.
Voordat we Randstad, Noord- en Zuidvleugel en Groene Hart aan de straat zetten moeten we ons dus serieus afvragen wat we nog wel
met deze concepten moeten. De randstad mag dan naast de stadsgewesten weinig toegevoegde hebben, er is wel degelijk werk aan de
winkel in ‘het westen van Nederland’.
Het aantakken op internationale (trein) infrastructuur, het op wereldschaal positioneren van de mainports, het creëren van concurrerende
topmilieus op het gebied van wonen, werken en toerisme. Je mag toch hopen dat onze nationale kleingeestigheid er niet toe leidt dat we
op strategisch niveau ophouden met nadenken op Randstadniveau. Want hoe sterk Amsterdam/Schiphol zich ook ontwikkelt – daar zijn
volgens het RPB aanwijzingen voor – een echte metropool zal het niet worden. Kortom, de kunst van het samenwerken zal meer dan ooit
op randstedelijk niveau nodig blijven.
Met de Randstad, de Holland Region of Big Amsterdam zullen we internationaal nog vooruit moeten. Zowel de fysieke als de culturele en
economische opgave moeten scherper. Met een duidelijker regie en uitvoeringsstrategie. Dat is dus echt meer dan nadenken over de
onderlinge relaties op het gebied van shoppen, forensen en bedrijfsrelaties. En ook bestuurlijk hakketakken over een Randstadautoriteit.
Ik ben benieuwd of we daar ‘functioneel’ wel chocolade van kunnen maken, of dat het “samen voor ons eige” wordt. De Randstadrail is in
ieder geval vertrokken.
Fred F.J. Schoorl
Directeur NIROV, Den Haag, schoorl@nirov.nl
Cobouw , 14 november 2006

Vele steden maken nog geen Randstad (RPB) kijkt terug in

de tijd
De Randstad mist nog het voordeel van samenhang

De Randstad kent wel specialisatie, maar functioneert niet als één netwerkstad. Dat is een
recente onderzoeksconclusie van het Ruimtelijk Planbureau (RPB). Regio Randstad
onderschrijft de hoofdlijn van de analyse, die terugblikt in de tijd. Kijkend naar de toekomst
moet echter worden gepleit voor verbetering van de in- en externe bereikbaarheid en het
stimuleren van de agglomeratievoordelen van de gezamenlijke stedelijke netwerken in de
Randstad. Alleen zo kunnen economische vruchten worden geplukt van een versterking van
de vier stadsgewesten. Die conclusie wordt in het RPB-rapport echter niet getrokken.

De constateringen van het RPB over het verleden gelden zowel voor de schaal van de Noord-
en Zuidvleugel van de Randstad als voor die van Randstad Holland als geheel. Dat geldt ook
voor de onuitgesproken beleidsrelevantie voor de toekomst. Dat de Randstad nog niet als een
samenhangend stedelijk netwerk kan functioneren is juist een van de belangrijkste oorzaken
van de stagnerende internationale concurrentiepositie van Nederland. Alleen in een goede
onderlinge samenhang kunnen Randstad Holland én de onderdelen ervan opbloeien. Dat zijn
de Hollandse binnensteden met Amsterdam voorop, de woon- en recreatiegemeenten in heel
West-Nederland en de grote economische spelers als Schiphol, de ‘greenports’ zoals
Aalsmeer en het Westland en de beide zeehavens met hun havenindustriële complexen.

Door het ontbreken van aanbevelingen voor toekomstig beleid blijft de RPB-studie steken in
waarnemingen die merendeels wel juist zijn, maar voornamelijk het verleden betreffen. Op de
drempel naar een nieuwe kabinetsformatie wordt een toekomstgerichte bijdrage van het
‘planbureau’ aan het publieke debat over de Randstad gemist.

Toelichting

Het RPB heeft de specialisatie, integratie en complementariteit in de Randstad onderzocht.

Het RPB kon vaststellen dat tussen de vier stadsgewesten specialisatie bestaat (het benutten
van de voordelen van elk afzonderlijk gebied, waardoor de verschillen in activiteiten,
woonmilieus, economische sectoren en voorzieningen toenemen), al is die volgens het RPB in
de meeste gevallen afgenomen. Regio Randstad is van mening dat die specialisatie op enkele
terreinen inderdaad niet of nauwelijks (meer) waarneembaar is en op een terrein als het wonen
ook niet nodig is. Elk van de vier stadsgewesten is voldoende groot om winkelvoorzieningen,
onderwijs en woonmilieus op eenzelfde niveau aan te kunnen bieden. Verdergaande
specialisatie bij, bijvoorbeeld, universiteiten, culturele voorzieningen, thematische
bedrijventerreinen (scienceparken) en winkelvoorzieningen vindt Regio Randstad gewenst.
Op andere terreinen, zoals de hoogwaardige zakelijke en overheidsdienstverlening en de
creatieve sectoren neemt de specialisatie merkbaar toe: beroemde architectenbureaus zijn
bijvoorbeeld in Rotterdam gevestigd, ambassades, internationale NGO’s en instellingen op
het terrein van recht en vrede in Den Haag, nationale hoofdkantoren in Utrecht, terwijl de
internationale bank- en advocatenkantoren in Amsterdam gevestigd zijn of zich daar
concentreren.

Integratie tussen de stadsgewesten (het ontstaan van grotere vervoersstromen en meer

interactie) is zeer beperkt, stelt het RPB. Alleen in de woonwerkrelaties is in toenemende
mate het randstadschaalniveau van belang. Ook dit onderschrijft Regio Randstad. Afgezien
van de jaren sinds 2001 (toen de economie in een dip raakte) was overigens sprake van een
wel zeer sterke groei van de woon-werkrelaties tussen de stadsgewesten voor de
hoogopgeleiden in de beroepsbevolking. Daarmee wordt zowel voor hoogopgeleiden als voor
bedrijven de arbeidsmarkt vergroot, hetgeen de concurrentiekracht van de hele Randstad
versterkt. Voor het overige zijn de lange reistijden tussen de vier stadsgewesten, zowel per
rail als over de weg, een belemmering voor een sterkere integratie. De interne bereikbaarheid
moet daarom drastisch verbeterd worden. De reistijd tussen de centra van de vier grote steden
en Schiphol zou maximaal een half uur (trein) tot drie kwartier (auto) moeten worden.

Complementariteit (specialisatie én integratie tussen de stadsgewesten) neemt het RPB

nauwelijks waar. Regio Randstad ziet dat als een uitvloeisel van het ontbreken van een sterke
integratie: zie boven. Waar specialisatie bestaat gaat het veelal om internationaal
georiënteerde hoogwaardige activiteiten. Die leiden daarom niet tot integratie binnen de
Randstad of relatiestromen die in het RPB-onderzoek niet goed waarneembaar zijn. Een
sterkere specialisatie van de universiteiten, culturele instellingen, bedrijventerreinen en
winkelvoorzieningen zou daar wel een bijdrage aan kunnen leveren.

Het RPB concludeert dat de Randstad niet als een netwerkstad functioneert, evenmin als de
Noord- en de Zuidvleugel; de stadsgewesten zijn structurerend voor de relatiestromen en de
centrale steden fungeren als magneet binnen hun stadsgewest. Amsterdam oefent die
magneetwerking op alle delen van de Randstad uit.
Het RPB doet geen uitspraak over de wenselijkheid om de samenhang in de Randstad te
stimuleren of het beleid juist te richten op de stadsgewesten, ook al mogen die zeker niet
verwaarloosd worden.
Regio Randstad herkent deze beschrijvingen. Voor een sterke positie in de internationale
concurrentiestrijd en voor een evenwichtige ontwikkeling vindt Regio Randstad het
noodzakelijk specialisatie, integratie en complementariteit in de Randstad als geheel te
stimuleren. Dat geeft de grootste mogelijkheden agglomeratievoordelen te boeken die de
motor van de Nederlandse economie, en daarmee Nederland als geheel, ten goede komen. Dat
betekent: een betere interne bereikbaarheid en het stimuleren van meer specialisatie op
randstadschaal. Het spreekt vanzelf dat daarbij de processen op de schaal van het stadsgewest
eveneens volop aandacht krijgen, evenals de externe bereikbaarheid vanuit Nederland en het
buitenland.
Hans Mertens
Regio Randstad Nieuws, 13 november 2006