A ESMORGA

Este libro de Eduardo Blanco Amor, foi publicado no ano 1959 e conta
a historia de tres personaxes que acaban sando xuntos de marcha e de
cmo todo acaba da peor das maneiras posibles para eles.
A historia est contada en primeira persoa, pero por das persoas
distintas:
-

En primeiro lugar, na Documentacin, fala o suposto recopilador

dos feitos, que empezou ese traballo sendo anda rapaz, pero xa uns
cincuenta anos despois de que os sucesos aconteceran. El mesmo
sera quen os escribira, uns corenta anos despois de recopilalos. Este
mesmo narrador volve a aparecer nos tres ltimos prrafos da obra,
para contar cmo acaba final o ltimo supervivinte daquel tro que
marchara de festa.
Por outro lado, a historia en si est narrada por boca dun dos
protagonistas, Cipriano Canedo, ou Cibrn, o nico que sobrevivu
para contala, palabras que parecen expoer o que el mesmo lle foi
declarando no seu momento o xuz que xulgaba os feitos.

A historia empeza unha man de luns moi fra. Cipriano Canedo,

mis coecido por Cibrn, ou o Castizo, pasara a fin de semana coa
Raxada, unha muller que fora prostituta e coa que tia un fillo de case
catro anos. Tiveran problemas pero aquel fin de semana pasranno
xuntos e fixeran as paces, e sair da casa dela o luns cedo para ir
traballar s obras da carretera nas que levaba xa uns meses, Cibrn a
decidido a ser mellor en diante, e a traballar e coidar da Raxada e do seu
fillo. Pero polo camio atopou a Juan Faria (o Bocas ou tamn o
Alifante) e a Eladio Vilarchao (mis coecido como Milhomes ou o
Maricallas). Os dous via de festa xa dende o fin de semana, anda que
daquela Cibrn non saba anda o que fixeran. O caso era que non podan
estar xuntos sen acabar emborrachndose e pegando, pero pareca que
tampouco podan estar separados. Cibrn meteuse no medio para evitar
que se pegaran, e cando se dispoa a seguir o seu camio, o Bocas
pedulle que se quedara con eles, porque senn acabara matando
Milhomes. Entre os dous convenceron a Cibrn de que se unise a eles,
entre outras cousas porque co que estaba a chover seguramente non
traballaran nas obras da carretera. Cibrn, recoecendo que eso era as
case con toda seguridade, e por riba co que lle doan os ps polos
sabans que padeca, deixouse convencer e acompaounos, anda que
non sen certo remordimento por non facer o que tia e quedara de facer:
ir traballar e converterse nun home de ben.
Os tres foron a unha taberna, onde comeron e beberon, pero de onde
tiveron que marchar porque os avisaron de que a cara al a Garda Civil.

A empezou o Cibrn a sospeitar que os seus dous compaeiros algo

fixeran e as autoridades andaban detrs deles. Foron baixo a chuvia e
metronse debaixo dunha ponte, onde, despois de que os seus dous
compaeiros botaran un sono, acordaron entrar no xardn dos Andradas,
unha familia rica do lugar, para botar un vistazo e ver seora, que
seica permaneca al retida polo seu home sen poder sar nunca (anda
que, segundo algns, fora asasinada polo home e enterrada na horta).
Entraron no lugar por un burato feito para unhas obras baixo o muro da
propiedade, e puideron ver seora na galera da casa. Pareceulles moi
bela e deixounos sen palabras, pero apareceu o seor da casa e
acabaron marchando, falando s como se estivera tolo. Finalmente tirou
violentamente seora cara atrs, apartndoa da fiestra, e cerrou a
mesma. Os tres compaeiros decidiron marchar, non se escoitar un tiro
de escopeta que pegaba nas follas dos camelios baixo os que estaba
agochados.
Todo isto vaillo contando Cibrn xuz, entre sesin e sesin de
declaracins, rogndolle, final de cada unha, que o deixe quedar al e
non o mande de volta cuartel, onde conta que o esposan e o maltratan.
A segunda sesin de declaracins empeza coa peticin de Cibrn
xuiz de que o deixase ver a sa nai, que polo visto estaba fra, para
tranquilizala, pero foille denegado por estar incomunicado. Cibrn seguu
entn contando os feitos: tras sair do xardn dos Andradas, abraiados
pola seora da casa, foron a refuxiarse na Burga da choiva que caa, e
entn intentou convencer s seus dous compaeiros de marchar cada un
para a sa casa, pero os outros non quixeron e acordaron pasar a tarde
nun sitio que coeca o Milhomes, onde poderan estar a gusto e s
teran que levar para comer. Cibrn primeiro protestou, porque o sitio
estaba moi lonxe e chova moito, pero tamn empezou a darse conta de
que aqueles dous andaban a escapar dos sitios con xente. Pero
finalmente cedeu e puxeron todos rumbo pazo do Castelo, onde un
familiar do Milhomes traballaba na bodega facendo a augardente. Cando
chegaron entraron en dita bodega, onde haba lume, comida (a parte da
que eles levaran) e toda a bebida que quixeran, polo que Cibrn estaba
al moi a gusto. Por riba, o Pega dxolles que podan estar tranquilos, que
al non a entrar ningen polo menos ata a noite. O caso que comeron e
beberon e estiveron quente, pero acabaron discutindo e pegando e, no
medio da pelexa, Cibrn tirou un quinqu que rompeu e prendeu lume na
palla e a lea que al haba para facer a caa, co que prendeu lume nela.
Por riba, naquel momento chegou o encargado da casa, que seica tia
moi mal carcter, e os tres acabaron fuxindo de al medio espidos
(quitaran a roupa para secala) no medio da choiva. Cando se puideron
vestir ouiron cmo a xente falaba de que prendera lume no pazo do
Castelo, que estaba ardendo.
Cibrn segue coa sa declaracin no captulo III. Nel conta como an
pola cidade, Auria, escapanado da xente, o que lles impeda entrar nas

tabernas, cheas a aquelas horas. As que puxronse a pensar qu facer.

Cibrn tentou convencelos de que marchaba para a casa da sa nai,
pero os outros dous dixronlle que estaba tolo, que al sera onde
primeiro o buscaran e que el era, polo menos, culpable do lume no pazo
do Castelo, que anda se poda ver como arda. As que fixeron reconto
dos cartos que tian e decidiron gastalos nun prostbulo. Ao Milhomes a
idea non lle fixo moita gracia, pero acabou aceptando. Foron que
rexentaba a Monfortina, pero al non os deixaron entrar, avisndoos de
que se insistan chamaran s municips. Foi al, na porta dese local,
mentras falaban coas prostitutas para tratar de entrar cando Cibrn se
enterou de que o Bocas matara a noite anterior a un home na taberna do
Chaguazoso. Nesto apareceron as autoridades e os tres botaron a correr,
decidindo separarse para xuntarse despois na entrada de outro
prostbulo, o da Non. Cibrn non se podera explicar mis tarde porque
non aproveitou aquela separacin para deixalos ss.
O caso foi que entraron no local da Non, onde o Bocas estaba ben
considerado, pola porta de atrs, para que ningun os vira. Pero estando
al, sau dunha das habitacins unha das rameiras cun cliente que era
empregado do concello, o cal quedouse mirando para eles mentras
marchaba, motivo polo cal a Non decidu botalos de al, xa que era
cuestin de tempo que o que acababa de sair dera parte aos municipais
e vieran por eles, montndose previsiblemente a liorta no seu local,
cousa que ela non quera. Finalmente, entre a dona a querer botalos e
eles a protestar, montouse unha pequena pelexa, se ben acabaron
marchando cando viron que os outros clientes apoiaban Non.
De al decidiron ir mesn do Roxo, onde se xuntaba moita xente
aquela noite por ser a vspera da feira do sete, para ver de gaar cartos
xogando e, se as o facan, marchar no tren das cinco da man para
Monforte e desaparecer uns das. Pero como anda era cedo, foron buscar
mis augardente para facer tempo, pondose moi ledos bebela.
Cando viron que os seguan agochronse nunha igrexa, no confesionario,
ata que puideron sar. Entn o Bocas dixo que unha esmorga non poda
rematar sen estar cunha muller, e que quera voltar pazo dos Andrada
para estar coa misteriosa dona do seor do pazo.
Como noutras ocasins, as declaracins de Cibrn dese da acaban
pedndolle ao xuiz que o deixe quedar al, e que non o mande para o
cuartel, porque non pode soportar que o esposen e lle peguen sen poder
defenderse.
Cibrn empeza a nova sesin de declaracins negndolle xuiz que
eles tiveran algo que ver coa pelexa que houbo no mesn do Roxo a
noite que eles estiveron al. Seica perderan al os cartos xogando sete
e media pero non tiveran que ver cos feridos que al houbera.
Cando saron dese mesn, Cibrn a pensativo, sabendo que o que
tia que facer era marchar, e pensando en cmo s veces lle entraba o

pensamento, que pareca que lle faca perder o sentido, e s a bebida

evitaba que entrara nesa situacin, xunto co barullo dos sitios cheos de
xente. Como o Bocas non paraba, Cibrn ase librando desa situacin
(polo que conta, parece que de pequeno ata lle daban ataques que
deban ser de epilepsia). O caso que siguen adiante, sendo xa as tres
da man, e o Bocas sigue empeado en ir casa dos Andrada e estar
coa muller do seor. Eles, de mala gana, sgueno e volven entrar por
onde o fixeran pola ma, entrando despois vivenda por unha vent e
levando a sorpresa de atopar ao seor da casa nun silln, pero tan
durmido (estivera fumando en algo parecido a unha cachimba) que non
se enteraba de nada, as que o Bocas e o Milhomes sentronse confiados
e empezaron a coller xoias e outras cousas, o que non lle gustou a
Cibrn, que dica que el non era un ladrn. Pero o Bocas segua adiante,
andando polo resto da casa, cos outros dous detrs. Nesto chegaron
galera onde viran pola ma dona da casa, e xa os a perseguindo
xente da casa que os ouira, pecharon a porta polo seu lado e entn foi
cando viron seora. Pero cando se achegaron a ela e o Bocas se puxo a
falarlle, descubriron que era unha moneca. O Bocas, cheo de rabia,
tirouna e pisouna, e os tres saltaron da galera ao xardn e saron de al,
marchando cara a Estacin.
A ltima sesin de declaracins empzaa Cibrn dicindo que
an cara a Estacin, coa intencin de marchar a Monforte, ou incluso a
Asturias, ata que se olvidara un pouco o conto, pero avisronos de que a
Garda Civil andaba por al a buscalos. As que compraron mis
augardente e seguiron o camio, dicindo o Bocas que saba dun sitio
onde poderan agocharse da xente. Mentras camiaban, Cibrn ase
quedando atrs polo mal que se senta debido dor dos ps, ao mal que
lle estaba facendo a bebida e tamn ao remordemento que senta por ter
feito todo o que fixera e non o que decidira e tia que facer, que era
facerse un home de ben. Dende atrs, va como os outros dous xogaban,
metndose o un co outro de forma que non lle pareca propia para
homes. Cibrn fala da estrana relacin entre os seus dous compaeiros e
parece dar a entender que o Milhomes, ou o Maricallas, faca certo este
segundo alcume.
De speto, o Bocas parece que acorda algo e bota a correr cara o
Campo das Bestas, onde os varredores botaban o lixo da cidade e onde
viva, nun alpendre, a Socorrito, unha muller que aparecera en Auria
haba tempo e que estaba tola. Cibrn comprendeu as intencins do
Bocas e botou a correr como puido cara al para impedilo, pero o
Milhomes, que tardou mis en acadar a mesma conclusin, adiantouno,
navalla en man, dicindo que llas a pagar todas xuntas (pareca
ciumento). Cibrn tratou de paralo, pero o Milhomes deulle un navallazo
que lle provocou un corte no pulso a Cibrn. Cando o Milhomes acadou o
alpendre, estaba o Bocas cos pantalns anda medio baixados, e o outro
deulle unha coitelada no ventre que o fixo caer ao chan, morrendo al
mesmo. Tras esto, o Milhomes sau e botouse cara unha lagoa que haba

al, pasando por riba do xeo, ata que este rompeu e o Milhomes se
afundu berrando. Esa foi a situacin que atoparon os varredores cando
chegaron mis tarde.
Cibrn recoeceu a navalla que lle amosaba o xuz, e ante as
insinuacins deste, negou que fora sa, empezando a berrar, perdendo o
control, ata que o xuz o mandou sacar da sala e levar de novo cuartel.
Esto xa non o pudo aturar Cibrn, porque saba o que lle esperaba no
cuartel, as que deu un brinco, collendo a navalla que fora do Milhomes e
cravndoa no seu propio corpo, o que lle provocou a morte.

O narrador volve a aparecer, e di que, en realidade, non queda claro

se Cibrn morreu da navallada que el mesmo se deu ou dos culatazos
que lle deron os gardas civs que al estaban, xa que, polo visto, limpar
a sala atoparon algo que podera ser parte dos sesos de Cibrn.

COMENTARIO PERSOAL SOBRE A ESMORGA, DE EDUARDO BLANCO

AMOR.
En xeral, o libro gustoume. Sobre todo porque moi dinmico, todo o
que conta accin e os personaxes van de suceso en suceso, sen
maiores pausas para outras cousas.
Pero tamn verdade que s veces non se entende o
desenvolemento dos acontecementos, basicamente o motivo polo que
Cibrn segue s outros dous personaxes, xa que parece que ten algo
mis de cabeza que eles (polo menos, parece que sabe o que debera
facer), o cal fai que te preguntes s veces por qu segue adiante con
eles, parecendo que unha actitude un pouco ilxica de Cibrn, s
servizo do desenvolvemento da historia. A sa loita entre o que fai e o
que debera facer presntase longo de toda a historia, pero por qu
toma o rumbo que toma e non o outro parceme que non queda moi
claro.
Polo demais, a novela lese rpido, xa que pura accin, non
parndose moito en descripcins de personaxes ou de lugares. Por
exemplo, non se teen moitos antecedentes do Bocas ou do Milhomes.
Por outro lado, o final sorprendeume un pouco, sobre todo polo que
respecta a Cibrn, xa que anda que os acontecementos van tomando un
rumbo cada vez mis grave longo da historia, e a pesarl parece
atrapado pola marcha cousas, parecame que Cibrn a acabar
librndose do mesmo final que o Bocas e o Milhomes.