FISIKA DASAR I
BANDUL MATEMATIS
DISUSUN OLEH :
KARINA KHAERANI USMAN
GIC 012 018
HALAMAN PENGESAHAN
Laporan praktikum Fisika Dasar I ini disusun sebagai salah satu syarat untuk
mengikuti respon akhir praktikum dan untuk melengkapi kelengkapan tugas pada
mata kuliah Fisika Dasar I.
Disahkan di Mataram
BANDUL MATEMATIS
A. PELAKSANAAN PRAKTIKUM
1. Tujuan Praktikum
a. Menyelidiki
II,
Fakultas
Laboratorium Fisika,
Matematika
dan
Ilmu
m. g
1
T=2
l
12
12 .3 2
1+ 2 sin2 + + 2 2 sin 2 + + ..
g
2 2 .4
2
2
l
adalah T = 2 g
l
g
Dimana :
T = Periode ayunan (detik)
l : panjang tali (m)
g : Konstanta percepatan gravitasi bumi (m/s1)
D. PROSEDUR PERCOBAAN
1. Mula-mula panjang tali diambil 100 cm. bandul diayunkan dengan sudut
simpangan 150. Tentukan waktu yang diperlukan untuk 10 ayunan. Ulangi
sebanyak 5 kali.
2. Dilakukan langkah 1 sebanyak 5 kali untuk panjang tali berturu-turut lebih
pendek 10 cm, dengan cara tali digulungkan ke atas tiang statif.
3. Diulangi langkah 1 dan 2, dengan sudut simpangan diganti menjadi 300C
E. HASIL PENGAMATAN
(Terlampir)
F. ANALISIS DATA
1. Percobaan Pertama
a. Untuk 100 cm tali, berat beban 70 gr, sudut simpangan 150
1) Standar Deviasi t
t 1+ t 2+t 3
E =
3
=
20,95+ 20,64+20,79
3
= 20,79
S1 = |t 1t|
= 20,93 20,79
= 0,14
S2 = |t 2t|
= 20,64 20,79
= 0,15
S3 = |t 3t|
= 20,79 20,79
=0
S 1+ S 2+S 3
t =
3
0,14+0,15+0
3
= 0,1
Nilai maksimum
t = t + t
= 20,79 + 0,1
= 20,69
Nilai Minimum
t = t - t
= 20,79 0,1
= 20,78
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
20,79
10
= 2,08
T = 2,082
= 4,33
t
T = 10
2
0,1
10
g1 = 4 2 .
1
2
T
= 4 . 3,142 .
39,44
4,33
9,1
1
4,33
g =
(
(
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.0,01
2
T2
T3
)(
)(
)(
0,00002+ 0,008
0,00802
= 0,09
0,09
= 0,3
Nilai maksimum
g = gi + g
= 9,1 + 0,3
= 9,4
Nilai Minimum
g = gi + g
= 9,1 + 0,3
= 8,8
3) Persen % eror
g
. 100
% = gi
=
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 1
.
+
.0,01
3
4,33
2
2,08
g =
0,3
. 100
9,1
= 3,3%
= 19,88
S1 = |t 1t|
= 19,78 19,88
= 0,1
S2 = |t 2t|
= 20,10 19,88
= 0,22
S3 = |t 3t|
= 19,75 19,88
= 0,13
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
= 0,15
Nilai maksimum
t = t + t
= 19,88 + 0,15
= 20,03
Nilai minimum
t = t - t
= 19,88 0,15
= 19,73
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
=
19,88
10
= 1,988
T = 1,988
= 3,952
t
T = 10
2
0,15
10
= 0,015
gi = 4 2 .
1
T2
= 4 . 3,142 .
0,9
3,952
8,98
g2 =
(
(
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.0,01
2
T2
T3
)(
)(
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 1
.
+
.0,01
3,952
2
7,7973
)(
0,00002+ 0,02
0,02002
= 0,14
0,14
= 0,3 7
Nilai maksimum
g = gi + g
= 8,98 + 0,37
= 9,35
Nilai Minimum
g = gi - g
= 8,98 - 0,37
= 8,61
4) Persen % eror
g
. 100
% = gi
=
g =
0,37
. 100
8,98
= 4,12%
c. Untuk 80 cm, 70 gr, 150
1) Standar Deviasi t
t 1+ t 2+t 3
t
=
3
=
18,87+ 18,67+18,82
3
= 18,79
S1 = |t 1t|
= 18,87 18,79
= 0,08
S2 = |t 2t|
= 18,82 18,79
= 0,12
S3 = |t 3t|
= 18,82 18,79
= 0,03
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
0,08+0,12+0,03
3
= 0,08
Nilai maksimum
t = t + t
= 18,79 + 0,08
= 18,87
Nilai minimum
t = t - t
= 18,79 0,08
= 18,71
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
=
18,79
10
= 1,879
T = 3,53
2
T =
=
t
10
0,08
10
= 0,008
2
gi = 4 .
1
T2
0,8
3,53
= 4 . 3,142 .
8,9
2
g =
(
(
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.0,01
2
3
2
T
T
)(
)(
)(
4 . 4,13 0,001
8. 4,13 . 0,8
.
+
.0,01
3,53
2
6,633
0,00003+0,006
0,00603
= 0,08
g =
0,08
= 0,28
Nilai maksimum
g = gi + g
= 8,98 + 0,37
= 9,18
Nilai Minimum
g = gi - g
= 8,98 - 0,37
= 8,62
3) Persen % eror
%=
=
g
. 100
gi
0,28
. 100
8,9
= 3,12%
d. Untuk 70 cm, 70 gr, 150
1) Standar Deviasi t
t 1+ t 2+t 3
t
=
3
=
17,52+17,52+17,68
3
= 17,57
S1 = |t 1t|
= 17,52 17,57
= 0,05
S2 = |t 2t|
= 17,52 17,57
= 0,05
S3 = |t 3t|
= 17,68 17,57
= 0,11
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
0,06+0,05+0,11
3
= 0,07
Nilai maksimum
t = t + t
= 17,57 + 0,07
= 17,64
Nilai minimum
t = t - t
= 17,57 0,07
= 17,71
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
17,57
10
= 1,757
T = 1,7572
= 3,09
t
T = 10
2
0,07
10
= 0,007
gi = 4 2 .
1
T2
= 4 . 3,142 .
0,7
3,09
8,9
g =
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.0,01
2
T2
T3
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 0,7
.
+
.0,01
3,09
2
5,42
0,00004+0,005
0,00504
)(
)(
g =
0,07
= 0,26
Nilai maksimum
g = gi + g
= 8,9 + 0,26
= 9,16
Nilai Minimum
)(
= 0,07
g = gi - g
= 8,9 - 0,37
= 8,64
3) Persen % eror
g
. 100
% = gi
=
0,26
. 100
8,9
= 2,9%
e. Untuk 60 cm, 70 gram, 150
1) Standar Deviasi t
t 1+ t 2+t 3
t
=
3
=
= 16,22
S1 = |t 1t|
= 16,27 16,22
= 0,05
S2 = |t 2t|
= 16,19 16,22
= 0,03
S3 = |t 3t|
= 16,20 16,22
= 0,02
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
0,05+ 0,05+0,02
3
= 0,03
Nilai maksimum
t = t + t
= 16,22 + 0,03
= 16,25
Nilai minimum
t = t - t
= 16,22 0,03
= 16,19
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
16,22
10
= 1,62
T = 1,632
= 2,62
t
T = 10
2
0,02
10
= 0,003
gi = 4 2 .
1
T2
= 4 . 3,142 .
0,6
2,62
9,03
g =
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.0,003
2
3
2
T
T
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 0,6
.
+
.0,003
2,62
2
1,62
0,00006+0,001
0,00106
)(
)(
g =
0,03
= 0,17
Nilai maksimum
)(
= 0,03
g = gi + g
= 9,03 + 0,17
= 9,2
Nilai Minimum
g = gi - g
= 9,03 - 0,17
= 8,86
3) Persen % eror
g
. 100
% = gi
=
0,17
. 100
9,03
= 1,9%
Grafik :
a. Grafik Perbandingan gi dan L
gi
9,1
9,03
8,98
8,9
60
70 gi dengan
80
L
Grafik Perbandingan
L90 untuk 10
simpangan
150
0
(cm)
9,03
8,98
8,9
60
70 % eor80dengan90
L
Grafik Perbandingan
L untuk10
simpangan
150
(cm)
t 1+ t 2+t 3
3
21,33+ 21,14+20,95
3
= 21,14
S1 = |t 1t|
= 21,33 21,14
= 0,19
S2 = |t 2t|
= 21,14 21,14
=0
S3 = |t 3t|
= 20,95 21,14
= 0,19
t =
=
S 1+ S 2+S 3
3
0,19+ 0+0,19
3
= 0,03
Nilai maksimum
t = t + t
= 21,14 + 0,13
= 21,27
Nilai minimum
t = t - t
= 21,14 0,13
= 21,01
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
=
21,14
10
= 2,114
T2 = 2,1142
= 4,47
T =
=
t
10
0,13
10
= 0,013
2
gi = 4 .
1
T2
= 4 . 3,142 .
0,6
4,47
8,82
g =
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.0,003
2
3
2
T
T
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 1
.
+
.0,013
4,47
2
2,114
0,00002+ 0,01
0,01006
)(
)(
)(
= 0,1
g =
0,1
= 0,3
Nilai maksimum
g = gi + g
= 8,82 + 0,3
= 9,12
Nilai Minimum
g = gi - g
= 8,82 - 0,3
= 8,52
3) Persen % eror
g
. 100
% = gi
0,3
.100
8,82
= 3,4%
b. Untuk 90 cm, 110 gram, 300
1) Standar Deviasi t
t 1+ t 2+t 3
t
=
3
=
19,67+ 19,88+19,86
3
= 19,80
S1 = |t 1t|
= 19,67 19,80
= 0,13
S2 = |t 2t|
= 19,88 19,80
= 0,08
S3 = |t 3t|
= 19,86 19,80
= 0,06
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
0,08+0,13+0,06
3
= 0,09
Nilai maksimum
t = t + t
= 19,80 + 0,09
= 19,89
Nilai minimum
t = t - t
= 19,80 0,09
= 19,71
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
=
19,80
10
= 1,98
T2 = 1,982
= 3,92
t
T = 10
=
0,09
10
= 0,09
2
gi = 4 .
1
T2
2
= 4 . 3,14 .
0,9
3,92
9,05
g =
4 0,001
8 L
.
+
.T
2
2
T
T3
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 1
.
+
.0,013
3,92
2
1,983
0,00003+0,007
0,00703
)(
0,08
= 0,28
Nilai maksimum
g = gi + g
= 9,05 + 0,28
= 8,77
Nilai Minimum
g = gi - g
= 9,05 - 0,28
= 8,77
)(
)(
= 0,08
g =
3) Persen % eror
g
. 100
% = gi
=
0,2
. 100
9,05
= 3,09%
c. Untuk 80 cm, 110 gram, 300
1) Standar Deviasi t
t 1+ t 2+t 3
t
=
3
=
18,79+18,51+18,62
3
= 18,64
S1 = |t 1t|
= 18,79 18,64
= 0,15
S2 = |t 2t|
= 18,51 18,64
= 0,13
S3 = |t 3t|
= 18,62 18,64
= 0,02
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
0,15+ 0,13+0,02
3
= 0,1
Nilai maksimum
t = t + t
= 18,64 + 0,1
= 18,74
Nilai minimum
t = t - t
= 18,64 0,1
= 18,54
2) Standar Deviasi g
t
Jumlah Ayunan
T =
18,64
10
= 1,864
T2 = 1,6842
= 3,47
t
T = 10
=
0,1
10
= 0,01
gi = 4 2 .
1
T2
= 4 . 3,142 .
0,8
3,47
9,1
g =
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.T
2
T2
T3
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 1
.
+
.0,01
3,47
2
6,48
0,00003+0,009
0,00903
)(
0,1
= 0,32
Nilai maksimum
g = gi + g
= 9,1 + 0,32
)(
= 0,1
g =
)(
= 9,42
Nilai Minimum
g = gi - g
= 9,1 - 0,32
= 8,78
3) Persen % eror
g
. 100
% = gi
=
0,32
.100
9,1
= 3,5%
17,50+17,68+ 17,17
3
= 17,65
S1 = |t 1t|
= 17,50 17,65
= 0,15
S2 = |t 2t|
= 17,68 17,65
= 0,03
S3 = |t 3t|
= 17,77 7,65
= 0,12
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
0,15+ 0,03+0,12
3
= 0,1
Nilai maksimum
t = t + t
= 17,65 + 0,11
= 17,75
Nilai minimum
t = t - t
= 19,65 0,1
= 17,75
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
17,65
10
= 1,77
T2 = 1,772
= 3,13
t
T = 10
=
0,1
10
= 0,01
gi = 4 2 .
1
T2
= 4 . 3,142 .
0,7
2,13
8,82
g =
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.T
2
T2
T3
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 1
.
+
.0,01
3,13
2
1,77
0,00004+0,01
0,01
)(
)(
)(
= 0,1
g =
0,1
= 0,32
Nilai maksimum
g = gi + g
= 8,82 + 0,32
= 9,14
Nilai Minimum
g = gi - g
= 8,82 - 0,32
= 8,50
3) Persen % eror
g
x 100
% = gi
=
0,32
x 100
8,82
= 3,63%
e. Untuk 60 cm, 110 gr, simpangan 300
1) Standar Deviasi t
t 1+ t 2+t 3
t
=
3
=
16,42+16,23+16,51
3
= 16,39
S1 = |t 1t|
= 16,42 16,39
= 0,03
S2 = |t 2t|
= 16,23 16,39
= 0,16
S3 = |t 3t|
= 16,51 16,39
= 0,12
S 1+ S 2+S 3
t =
3
=
0,03+ 0,16+0,12
3
= 0,1
Nilai maksimum
t = t + t
= 16,39 + 0,1
= 16,49
Nilai minimum
t = t - t
= 16,39 0,1
= 16,29
2) Standar Deviasi g
t
T = Jumlah Ayunan
16,39
10
= 1,64
T2 = 1,642
= 2,69
t
T = 10
=
0,01
10
= 0,01
gi = 4 2 .
1
T2
= 4 . 3,142 .
0,6
2,69
8,80
g =
4 2 0,001
8 2 L
.
+
.T
2
T2
T3
4 . 4,132 0,001
8. 4,132 . 1
.
+
.0,01
2,69
2
2,69
)(
)(
)(
0,00005+0,01
0,01
= 0,1
g =
0,1
= 0,32
Nilai maksimum
g = gi + g
= 8,80 + 0,32
= 9,12
Nilai Minimum
g = gi - g
= 8,80 - 0,32
= 8,48
3) Persen % eror
g
x 100
% = gi
=
0,32
x 100
8,80
= 3,64%
Grafik :
a. Grafik Perbandingan gi dan L
gi
9,1
9,05
8,82
8,80
60
70 gi dengan
80
L
Grafik Perbandingan
L90 untuk 10
simpangan
150
(cm)
36,3
3,5
3,4
3,9
60
70 % eor80dengan90
L
Grafik Perbandingan
L untuk10
simpangan
300
0
(cm)
G. PEMBAHASAN
Bandul matematis adalah salah satu matematis yang bergerak mengikuti
gerak harmonik sederhana. Bandul matematis merupakan benda ideal yang
terdiri dari sebuah titik massa yang digantungkan dengan sudut dari posisi
seitmbangnya lalu dilepaskan maka bandul akan berayun pada bidang vertikal
karena pengaruh dari gaya gravitasinya.
Berdasarkan analisisi data dan g rafik, hasil grafik percobaan pertama
dengan percobaan kedua mengalami perbedaan. Pada nilai minimum dan
grafik perbandingan % eror
DAFTAR PUSTAKA
Halliday, David dan Rober Resnick, 1999. Fisika Dasar I. Jakarta : Eralngga.
http://www.sarjanaku.com/2010/10/bandul-matematis.html.
Sears. Zemansky, 1962. Fisika Untuk Universitas I. Mekanika. Panas, Bunyi.
Bandung : Bina Cipta.
LOG KEGIATAN
N
o
1
2
3
Hari/Tanggal/Jam
Kegiatan
17 Oktober 2012/16.00
19 Oktober 2012/14.00
20 Oktober 2012/19.00
21 Oktober 2012/08.00
5
6
22 Oktober 2012/08.00
23 Oktober 2012/16.00
laporan fisika
UTS Matematika
Buat log kegiatan dan belajar biologi
dan
Lampiran 1
Hasil Pengamatan
Percobaan Pertama
N
L (cm)
T1 (s)
t2 (s)
t3 (s)
o
1
2
3
4
5
100
90
80
70
60
20,93
19,78
18,87
17,52
16,27
20,64
20,10
18,67
17,52
16,19
20,79
19,75
18,82
17,68
16,20
Massa : 70 gr
Sudut simpangan : 15
N
L (cm)
T1 (s)
t2 (s)
t3 (s)
o
1
2
3
4
5
100
90
80
70
60
21,33
19,67
18,79
17,50
16,42
21,14
19,88
18,51
17,68
16,23
20,95
19,86
18,62
17,77
16,51
Massa : 110 gr
Sudut simpangan : 30
Bandulnya pada massa 70 gr dan sudut simpangan 150 arah gerakannya lurus
sesuai arah lintasan sedngkan pada massa 110 gr dan sudut simpangan 30 0
gerakannya keluar dari garis normalnya.