Bez koralowy (kalinka) - Sambucus racemosa (Caprifoliaceae)

Opis
Krzew dorastajcy do 3 m wys.; licie nieparzysto-pierzastosieczne o 5-7 odcinkach; odcinki podune,
eliptyczne, ostro zakoczone, brzegiem pikowanej licie rozwijaj si rwnoczenie z kwiatami;
przylistki drobne, odpadajce; kwiatostany kulistawe lub jajowate, zbite, wierzchowate; kwiaty najpierw
zielonawe, pniej tawobiae; owocostany maj posta zbitej wiechy (zoone grono); owocem jest
czerwony pestkowiec. Kwitnie od kwietnia do maja. Wystpuje w lasach i w zarolach, Ronie dziko w
caej Polsce.
Surowiec
Surowcem jest owoc bzu koralowego - Fructus Sambuci racemosae. Zbiera si tylko dojrzae owoce i
suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 8Oo C. Cennym surowcem s wiee owoce, z
ktrych mona przyrzdza soki, syropy oraz marmoladki.
Skad chemiczny
Owoce zawieraj cukry - ok. 3%, kwasy organiczne - ok. 2%, karoten, kwas askorbinowy - ok. 20-50
mg/100 g, kwas ursolowy, garbniki, alkaloidy, pektyny i glikozyd charakterystyczny dla rodzaju
Sambucus.
Dziaanie i zastosowanie
Sok i syrop stosuje si przy chorobach przezibieniowych, w gorczce, w chorobach zakanych, w
skpomoczu i w niektrych chorobach skry zwizanych z zaburzeniami przemiany materii. Odwar
dziaa podobnie jak syrop i sok, to znaczy: napotnie, przeciwgorczkowo, sabo moczopdnie,
wykrztunie, reguluje metabolizm i wyprnienia.
Odwar z owocw: 2-3 yki suszu zala 2 szkl. wody; gotowa 3 min.; odstawi na 20 minut;
przecedzi; osodzi miodem. Pi kilka razy dziennie po 150-200 ml; dzieci zalenie od wieku - 50100-150 ml.
Rp. Sok lub syrop z owocw bzu koralowego-kalinki
3-4 kg owocw umy i zasypa 3-4 szkl. cukru i pod przykryciem pozostawi na 5-8 godz.; nastpnie
owoce gotowa we wasnym soku przez 15 minut; uzyskany sok przecedzi przez nylonowe sito i na
gorco osodzi do smaku; jeeli na kady 1 litr soku damy 1 kg cukru to uzyskamy syrop. Sok lub
syrop przela do butelek lub soiczkw i podda pasteryzacji przez 20 minut w wodzie o temp. 80-90
C. Przechowywa w ciemnym i chodnym miejscu. Pozosta nam mas owocow przetrze przez sito
nylonowe aby otrzyma przecier, ktry naley dosodzi do smaku i rwnie podda pasteryzacji. Sok
lub syrop dolewa do herbaty lub pi po odpowiednim rozcieczeniu z wod przegotowan.
Uwagi ! Surowych owocw nie wolno zjada. Nie wolno konsumowa przetworw zawierajcych
pestki owocw.

Biedrzeniec mniejszy i biedrzeniec wikszy - Pimpinella saxifraga et Pimpinella maior

(Umbelliferae)
Opis
Biedrzeniec mniejszy to rolina wieloletnia bardzo czsto spotykana na suchych zboczach, na kach,
na polanach oraz w suchych lasach i w zarolach; lubi gleby kamieniste; odyga gr prawie bezlistna,
podunie kreskowana, bez gbokich bruzd, wyprostowana, walcowata, gazista, krtko omszona;
licie pojedynczo pierzastodzielne; odcinki odziomkowych lici kolistojajowate, niepodzielone,
brzegiem zbkowane, siedzce, wrbne lub dzielne; odcinki grnych lici pierzastodzielne, o
odcinkach drugiego rzdu rwnowskich lub lancetowato-rwnowskich; baldachy o 10-15 cienkich
szypukach; pokryw i pokrywek brak; korona biaa; patki owosione, na brzegach orzsione; rozupki
nagie, wyranie z bokw spaszczone, zczone ze sob wsk powierzchni. Kwitnie od czerwca do
wrzenia.
Biedrzeniec wikszy wystpuje na niu i w grach, jako rolina wilgotnych zaroli, skrajw lasw, k i
ziooroli. Bylina, 1 m wys. o odydze dtej ostro bruzdowanej, gr rozgazionej; korze
wrzecionowaty, rozgaziony, o ostrym specyficznym zapachu i piekco-ostrym smaku; licie
odziomkowe ogonkowe, pojedynczo, czasem podwjnie pierzaste, o 2-4 parach listkw
podunojajowatych, dugoci do 7 cm; licie odygowe drobniejsze, pochwiaste; kwiaty biae, rzadziej
rowawe, w baldachach; rozupnia podwjna, d. do 3,5 mm.
Surowiec
Surowcem s: korze oraz licie - Radix et Folium Pimpinellae. Korzenie wykopujemy wiosn, pnym
latem lub w Jesieni; szybko myjemy, osuszamy i kroimy wzdu na paski; suszymy w normalnej lub w
podwyszonej (otwarty piekarnik ogrzany do temp. 60-70C) temperaturze. Jeli chodzi o licie to
zbieramy je w czasie kwitnienia roliny; najlepiej naniza je na nitki i suszy zawieszone, gdy lubi
si zaparza i pociemnie. Suche surowce (cinite w doni krusz si z trzaskiem i rozsypuj)
naley zmieli i rozdrobnione przechowywa w szczelnych sojach.
Skad chemiczny
Surowce zawieraj olejek eteryczny - do 0,5%, a w nim pochodne kumaryny: pimpinellina,
izopimpinellina, bergapten i umbeliferon; ponadto ywice, garbniki, kwasy organiczne, wglowodany,
biakowce i saponiny.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z surowcw dziaaj wykrztunie, rozkurczowo, przeciwastmatycznie, moczopdnie,
antyseptycznie, odkowo i rozgrzewajco.
Wskazania: stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, chrypka, skpomocz, stany zapalne
pcherza moczowego i cewki moczowej, niestrawno, wzdcia, kurcze jelitowe, choroby skrne
(trdziki, uszczyca), zastoje i niedostateczne wydzielanie ci, zaburzenia miesiczkowania
(nieregularne i skpe), upawy (jednoczenie stosowa nasiadwki), nerwice wegetatywne, dychawica
oskrzelowa, utrudnione oddychanie, kaszel.
Przeciwwskazania: cia (w duych dawkach mog spowodowa skurcze macicy i poronienie !).
Napar: 2 yki suchych zmielonych lici lub korzeni zala 400 ml wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 4 razy dz. po 200 ml; dzieci: 1 r. . - 1 yka, 3 r. . (ok. 15 kg) - 40 ml, 7 r. . (ok. 24
kg) - 60 ml, 10 r . (ok. 29 Kg) - 80 ml, 15 r. . - 140 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 2 yki korzeni zale 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi jak
napar.
Napar mleczny: 2 yki korzeni zala 2 szkl. wrzcego mleka; odstawi na 15 minut; przecedzi;
osodzi miodem. Pi jak napar wodny.
Nalewka biedrzecowa - Tinctura Pimpinellae: p szkl. korzeni lub lici zala 400 ml wdki;
macerowa 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yeczce (przy nerwicach zaywa 1
yk nalewki 1-2 razy dz. w 50 ml wody) na wodzie lub mleku.
Alkoholmel Pimpinellae: do 100 ml nalewki wla 100 ml miodu; wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1
yce jako rodek wzmacniajcy i wykrztuny. Dzieciom osodzi tym przetworem gorce mleko.
Rozcieczon nalewk (1 yka nalewki na 150 ml wody) lub wodnymi wycigami z surowcw puka
jam ustn i gardo przy stanach zapalnych. Ze wieego korzenia mona przyrzdzie intrakt i
stosowa jak nalewk (p szkl. wieego zmielonego surowca zala 400 ml gorcego alkoholu;
wytrawia 10 dni; przefiltrowa).
Do wciera leczniczych (miniobole, nerwo- i stawoble, przezibienie, nieyty drg oddechowych,
zmarznicie, choroby zakane) stosowa olej biedrzecowy - Oleum Pimpinellae (p szkl. suchego
lub wieego korzenia zala 200 ml gorcego oleju, np. sonecznikowego; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa). Przy chorobach oglnych naciera olejem: stopy a po kostki, plecy, brzuch, klatk
piersiow i szyj, 2 razy dz.
Olej biedrzecowy jest znakomit przypraw do rnych potraw (saatki, potrawy misne).

Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederaceae (Labiatae sive Lamiaceae)

Opis
Bluszczyk kurdybanek wystpuje pospolicie w miejscach cienistych, na przydroach, na wzgrzach, w
ogrodach, w zarolach i w lasach, czsto ronie wraz z przetacznikami. Mona go znale w caym
kraju. Rolina wieloletnia, do 40 cm d.; odyga z rzadka owosiona, pezajca lub wspinajca si, z
dugimi ulistnionymi rozogami, gazista; licie 1-4 cm d.; ulistnienie rwnolege-krzyowe; licie dolne
kolistonerkowate; licie grne kolistosercowate, wszystkie ogonkowe, brzegiem karbowane; kwiaty w
jednostronnych nibyokkach po 1-3 w ktach lici; kielich o zbkach trjktnych, szydlastych, z
ukonym 5-zbkowyra wyciciem; zbki 2-3 razy krtsze od korony; korona niebieskofioletowa,
fioletowa lub spowiaa; grna warga paska 2-dzielna; dolna warga w gardzieli ciemnopurpurowa,
kropkowana; rodkowa atka dolnej wargi - sercowata, paska, caobrzega, wiksza od bocznych;
owoc - rozupnia odwrotnie jajowata. Kwitnie od kwietnia do lipca.
Surowiec
Surowcem jest ziele - Herba Glechomae (dawne nazwy to Herba Hederae terrestris seu Glechomae
hederaceae).
Ziele pozyskujemy ze stanu naturalnego lub ze sklepu zielarskiego. Surowiec zbieramy w czasie
kwitnienia roliny lub w pocztkach kwitnienia (maj). Suszymy w normalnej temperaturze. Suche i
rozdrobnione ziele przechowywa w szczelnych sojach.
Skad chemiczny
Ziele kurdybanka zawiera gorycze terpenowe (marubin, glechomin), ywice, olejek eteryczny - ok.
0,06%, garbniki - ok. 6-7%, saponiny, cholin, woski, flawonoidy, sole mineralne, kwasy (winowy,
jabkowy, octowy, bursztynowy i in.), witaminy, fermenty i prawdopodobnie alkaloidy (zdania
podzielone na temat wystpowania tych zwizkw w bluszczyku, zwaajc jednak na jego dziaanie
farmakologiczne naley przypuszcza, i zawiera on znacznie wicej do dzi nie zbadanych cia
czynnych).
Dziaanie i zastosowanie
Kurdybanek dziaa ciopdnie, moczopdnie, przeciwzapalnie, tonizujco oglnie, rozkurczowo,
wykrztunie; wzmacnia odporno immunologiczn organizmu co mona wytumaczy tym, e
kurdybenek wzmaga leukopoez, a co za tym idzie zwiksza liczb leukocytw (biaych ciaek krwi)
we krwi co jest bardzo wyrane; przypiesza ttno poprzez wzmacniajcy (kardiotoniczny) wpyw na
serce; reguluje wyprnienia i przemian materii, zwiksza zapotrzebowanie organizmu na tlen
poprzez przypieszenie oddechw (oddychanie staje si gbokie i pene, a zarazem odbywa si
szybciej); zwiksza wydzielanie soku odkowego, liny i soku trzustkowego; polepsza trawienie;
usuwa z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii. O kurdybanku napisali bracia C. i K.
Bauhinowie oraz Hildegarda. Dawniej uwaano, e bluszczyk odpdza siy nieczyste.
Wskazania: maa liczba leukocytw we krwi (np. przy agranulocytozie), maa odporno na choroby
(osabiony ukad immunologiczny), choroby ukadu oddechowego (zakaenia, stany zapalne, katar,
kaszel), astma, dusznoci, zawroty gowy i szum w uszach, choroby skrne, kamica moczowa i
ciowa, zastoje ci, choroby wtroby, skpomocz, skurcze jelitowe i odka, zaburzenia trawienia
(wzdcia, odbijanie, burczenie i przelewanie w jelitach, za perystaltyka jelit), niedokwano treci
odka, brak apetytu, zaparcia, zaburzenia metaboliczne, biegunki, przezibienie, gorczka, choroby
trzustki.
Napar: 2 yki suszu zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
200 ml; niemowlta wace 3 kg - 8-9 ml, 4 kg - 11 ml, 5 kg - 14 ml, 7 kg - 20 ml, 3-4 razy dz.; dzieci:
1 r. . (ok. 9-10 kg) - 25 ml, 3 r ., - 40 ml, 7 r. , (ok. 24 kg) - 68 ml, 10 r. . (ok. 32 kg) - 90 ml, 15 r. .
(ok. 54 kg) - 154 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka kurdybankowa - Tinctura Hederae: p szkl. suchego ziela zala 400 ml wdki; macerowa
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yeczki w 50 ml wody lub mleka osodzonego
miodem.
Intrakt - Intractum Glechomae: p szkl. wieego ziela przemielonego przez maszynk zala 400 ml
gorcego alkoholu 40-60%; macerowa 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieci: 3
r. . - 2 ml, 7 r. . - 3 ml, 10 r. . - 4 ml, 15 r. . - 7-8 ml, w 50 ml wody lub w mleku osodzonym
miodem.
Alkoholmel Hederae: do 100 ml nalewki lub intraktu wla 100 ml miodu; wymiesza. Zaywa 3-4 razy
dz. po 1 yce; dzieciom osodzi tym przetworem mleko gorce i podawa 3-4 razy dz.
Syropek kurdybankowy - Sirupus Hederae. wiee ziele przepuci przez sokowirwk w celu
uzyskania soku. Do 100 ml soku wla 100 ml miodu, wsypa 100 ml cukru, doda kilka lasek
cynamonu lub wanilii oraz sok z 1 maej cytryny; wymiesza to wszystko. Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2
yki. Dzieciom podawa 2 yeczki tego preparatu 4 razy dz. Dziaa on wybitnie wzmacniajco i
wykrztunie.

Mid bluszczykowy: suche ziele zmieli w mynku do kawy na drobny proszek. Na kad 1 pask
yeczk proszku da 2 yki miodu oraz 10 kropli wdki lub gliceryny; wymiesza. Zaywa 3 razy dz.
po 1 yce. Dzieciom podawa 1-2 yeczki miodu 3-4 razy dz.
Zawiesina bluszczykowa: na kad 1 yk czubat sproszkowanego ziela da 5 yek gliceryny, 3
yki miodu i 2 yki dowolnego soku owocowego, wszystko wymiesza. Przed zayciem wstrzsn
zawiesin. Zaywa 2-3 razy dz. po 3 yki przy osabieniu, chorobach zakanych, zaparciach, kaszlu,
otyoci i zaburzeniach trawiennych.
Rp. Mieszanka GTUC
Ziele bluszczyka kurdybanka - 2 yki
Ziele lub korze mniszka - 1 yka
Li (ziele) pokrzywy - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Li babki - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz. po 200 ml; dzieci; 1 r. . - 30 ml, 3 r. . - 40 ml, 7 r. . - 68 ml, 10 r. . - 90 ml, 15 r. . - 154 ml,
4 razy dz.
Wskazania: obniona odporno organizmu na choroby, zbyt maa ilo limfocytw we krwi, zatrucie
organizmu, skpomocz, zaburzenia trawienne, choroby wtroby, nerek i pcherzyka ciowego oraz
trzustki, skurcze odkowe i jelitowe, zaparcia, oglne osabienie, choroby zakane, skrne, obrzki,
zaburzenia metabolizmu.

Bodziszek - Geranium (Geraniaceae)

Opis
1. Bodziszek cuchncy - Geranium robertianum - rolina o specyficznym, mocnym, przyjemnym
zapachu; odyga prosta, gazista, czerwonawa, w wzach zgrubiaa, odstajco gruczoowato
owosiona; licie pierzasto-sieczne 3-5-dzielne; odcinki podwjnie pierzasto-sieczne, szczytowy dugoogonkowy; boczne - prawie siedzce; ulistnienie rwnolege; szypuki kwiatowe w ktach lici, 2kwiatowe; dziaek kielicha 5, przytulonych, owosionych, dugoocistych; patkw korony 5,
jasnopurpurowych, z 3 biaymi paskami, odwrotnie jajowatych, 1-2 razy duszych od dziaek kielicha.
Rolina dwuletnia dorastajca do 30-50 cm wys. Kwitnie od czerwca do wrzenia. Owoc - rozupnia 5krotna, rozupki z oci. W Polsce bardzo pospolity na niu i w grach do 1700 m n.p.m. Wystpuje w
wilgotnych, cienistych lasach, w zarolach, w zioorolach, na zboczach, przy rzekach, przy drogach,
w sadach.
2. Bodziszek krwisty czyli czerwony - Geranium sanguineum - rolina wieloletnia dorastajca do 40 cm
wys.; odyga szeroko rozgaziona, odstajco i dugo owosiona; licie dolne 7-dzielne; odcinki liciowe
3- lub wicej dzielne; odcinki ostatniego rzdu rwnowskolancetowate, prawie caobrzegie; szypuki
jednokwiatowe; kwiaty due jasnopurpurowe lub fioletowe; patki szerokie, odwrotnie jajowate, na
szczycie wycite, 2 razy dusze od dziaek kielicha; owoc - rozupnia. Kwitnie od maja do lipca.
Wystpuje w suchych zarolach, w lasach, na sonecznych zboczach, przy drogach; pospolity w caym
kraju.
Do celw leczniczych nadaj si take: bodziszek kowy - Geranium pratense; odyga wyprostowana,
gazista, w grze odstajco gruczoowato owosiona; licie 7-dzielne, o odcinkach rombowych,
pierzastowrbnych, zbkowanych; kwiaty po 2 lub wicej na szypukach; szypuki gruczoowato
owosione, po przekwitniciu w d odgite; dziaki z 3 wizkami przewodzcymi, krtsze od patkw;
patki szerokojajowate, due, niebieskie lub liliowe; nitki prcikw u nasady szerokojajowate, w
pozostaej czci nitkowato zwone; wys. do 100 cm; kwitnie od czerwca do wrzenia, wystpuje w
caej Polsce; ronie na kach, w lasach, na miedzach, po przydroach, na zboczach i w zioorolach, i
wreszcie bodziszek drobny -Geranium pusillum - rolina roczna dorastajca do 50 cm wys.; odyga
rozesana; licie 7-9- doniastodzielne; odcinki jajowatoklinowate; kwiaty rowe lub jasnofioletowe, po
przekwitniciu w d odgite; dziaki kielicha zakoczone krtk oci; patki korony odwrotnie
jajowate, sabo wycite, u nasady orzsione; prcikw 10; kwitnie od maja do sierpnia; rolina
pospolita w caym kraju.
Wszystkie opisane bodziszki maj takie same waciwoci lecznicze.
Surowiec
Surowcem jest ziele i korze - Herba et Radix Geranii. S to surowce niefarmakopealne, czyli nie
objte przez nasz FP, nie mona ich kupi w aptekach czy w sklepach zielarskich, trzeba je samemu
zebra ze stanu naturalnego lub z wasnej uprawy. Ziele zbiera si w czasie kwitnienia, rozkada
pojedyncz warstw na siatkach lub papierach (mona je te zawiesi na sznurku), suszy w
przewiewnym miejscu, w normalnej temperaturze, potem mieli i przesypuje do szczelnych opakowa.
Korzenie wykopuje si wiosn lub jesieni.
Skad chemiczny
Ziele zawiera flawonoidy, olejek eteryczny, garbniki ok. 5%), gorycze (np. geraniin), alkaloidy,
glikozydy, kwasy organiczne (walerianowy, winowy, octowy, kawowy), witaminy, np. wit. C - 100
mg/100 g, sole mineralne, aktywne enzymy i barwniki. Korzenie zawieraj a 44% garbnikw.
Dziaanie i zastosowanie
Bodziszki dziaaj przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, odkaajco, moczopdnie, ciopdnie,
wykrztunie; wzmagaj wydzielanie sokw trawiennych, zwikszaj apetyt, uatwiaj trawienie, lecz
biegunki, uszczelniaj naczyka krwionone; dziaaj te uspokajajco.
Wskazania: wzdcia, niestrawno, choroba wrzodowa, odbijanie, uczucie penoci w brzuchu,
nieprawidowa perystaltyka jelit, skpomocz, stany zapalne przewodu pokarmowego, nadmierne
krwawienia miesiczkowe, upawy.
Zewntrznie (okady, przemywanie, kpiele, pukanki): stany zapalne jamy ustnej i garda oraz
pochwy i warg sromowych (nasiadwka;, ojotok, trdziki, ropnie, oparzenia, rany, owrzodzenia,
naderki, liszaje, liszajce, przetuszczajce si wosy z tustym upieem, nadmierna potliwo,
opryszczki, wypryski.
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100 ml; dzieci: 1 r. . (ok. 9-10 kg) - 12 ml, 3 r. . (ok. 15 kg) - 20 ml, 7 r. . (ok. 24 kg) - 34 ml, 10 r. .
(ok. 32 kg) - 45 ml, 15 r. . (ok. 54 kg) - 77 ml, 3-4 razy dz.
Odwar z korzenia: 2 yki korzenia zala 450 ml wody; gotowa 10 minut; odstawi na 20 minut;
uzupeni brakujc ilo wody; przecedzi. Zaywa jak napar lub stosowa zewntrznie.

Nalewka bodziszkowa - Tinctura Geranii: p szkl. korzeni lub ziela zala 400 ml wdki; macerowa 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yeczki w 50 ml wody lub stosowa zewntrznie.
Uwagi !. Dawek nie zwiksza; kobiety w ciy nie mog stosowa bodziszka; nie podawa
niemowltom (poniej 12 miesicy).
Rp. Mieszanka GACP
Ziele bodziszka - 1 yka
Kora lub licie olchy - 1 yka
Kwiat nagietka - 2 yki
Ziele rdestu (obojtnie ktrego) - 1 yka
Surowce wymiesza} zala 3 szkl. wody; gotowa 3 minuty; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3
razy dz. po 150 ml; dzieci: 1 r. . - 19 ml, 3 r. . - 30 ml, 7 r. . - 50 ml, 15 r. . - 115 ml, 2-3 razy dz.
Wskazania: ostra biegunka, niestrawno, zaburzenia trawienia, upawy (pukanka lub nasiadwka i
Jednoczesne picie wywaru), mlekotok, nadmierne krwawienia miesiczkowe, krwawienia
pozamiesiczkowe, zapalenie jamy ustnej, okostnej i garda (puka i jednoczenie przekn 3-4 yki,
ropie przyzbny lub po wyrwaniu zba, ale po wyczyszczeniu.

Borwka brusznica - Vaccinium vitis-idaea (Ericaceae)

Opis
Wiecznie zielona krzewinka dorastajca do 30 cm wys.; pdy nadziemne wyrastaj z pachwin pdw
podziemnych; kwiaty biae nieco czerwonawe; jagoda pocztkowo biaa, pniej jaskrawoczerwone;
licie nagie, zielone, brzegiem podwinite, spodem gruczoowato kropkowane. Kwitnie od maja do
lipca; owocuje w sierpniu. W niektrych regionach Polski (poudniowych i poudniowo-zachodnich)
owocuje po raz drugi we wrzeniu, padzierniku i w listopadzie. Borwka brusznica czsto mylona jest
z mcznic lekarsk (poy si po ziemi, listki po spodniej stronie maj delikatn siateczk wizek
przewodzcych - nerwacj; owoce wewntrz s biaawe, mczystej). Borwka brusznica ronie w
lasach iglastych i iglasto-liciastych, w zarolach i na wrzosowiskach.
Surowiec
Surowcem zielarskim jest li i owoc borwki brusznicy - Folium et Fructus Vitis idaeae. Li mona
kupi w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 20, 25 i 50 g). Licie zbiera si w czasie lub w
pocztkach kwitnienia, bd te w czasie pozyskiwania owocw. Owoce jdrne suszy si najpierw w
normalnej temp,, gdy ulegn pomarszczeniu dosusza si je w otwartym piekarniku ogrzanym do temp.
80o C. Licie suszy si w temp. 20-30o C. Suche surowce trzeba zmieli.
Skad chemiczny
Licie posiadaj glikozydy fenolowe - arbutyn i metyloarbutyn, zwizki flawonoidowe, np.
izokwercetyn, garbniki katechinowe - ok. 12%, kwasy organiczne - kw. chinowy, triterpeny, sole
mineralne (duo manganu) i witaminy.
Owoce zawieraj wit. C - 16 mg/100 g, wit. A - 120 j.m., wit. P - 460 mg, wit. B, - 20 ug, wit. B2 - 70
ug, cukrowce - 8,17%, kw. jabkowy 2,06%, sole mineralne - 0,35% (potasu, wapnia, elaza, fosforu i
manganu), pektyny - 0,63%, garbniki, pochodne kwasu salicylowego, kw. cytrynowy i octowy.
Dziaanie i zastosowanie
Licie brusznicy dziaaj podobnie jak licie mcznicy lekarskiej, to jest; moczopdnie, silnie
odkaajco na drogi moczowe i przewd pokarmowy, rozkurczowo, przeciwbiegunkowe,
przeciwzapalnie, ciopdnie, przeciwkrwotocznie. Zawarte w liciach arbutyna i metyloarbutyna
rozpada si na glukoz i hydrochinon - zwizek aromatyczny o dziaaniu przeciwbakteryjnym,
pierwotniakobjczym i przeciwwirusowym.
Wskazania: zakaenia i stany zapalne ukadu moczowego, kamica moczowa, skpomocz, biegunka,
niestrawno, choroby zakane, gorczka.
Napar z lici: 2 yki lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4-6 razy
dz. po 100 ml; niemowlta wace 3 kg - 4-5 ml, 4 kg - 5-6 ml, 5 kg - 7 ml, 7 kg - 10 ml, 3-4 razy dz. ;
dzieci; 9-10 kg - 12-13 ml, 15 kg - 21 ml, 21 kg - 30 ml, 24 kg - 3^ ml, 32 kg - 45 ml, 42 kg - 60 ml, 54
kg - 77 ml, 3-5 razy dz.
Nalewka z lici: p szkl. suchych, rozdrobnionych lici zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 4 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Watk zmoczon w nalewce przemywa
skr tust z trdzikiem modzieczym, pryszcze, owrzodzenia, odparzenia, rany, oparzenia, liszaje,
liszajce, sczce. wypryski i opryszczki.
Napar, odwar i nalewka z suchych owocw dziaaj przeciwbiegunkowo, przeciwgorczkowo,
przeciwbakteryjnie, moczopdnie i przeciwzapalnie.
Nalewka z owocw: p szkl. suchych mielonych owocw zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 15 ml w 50 ml wody; dzieci: 23 kg - 4-5 ml, 32 kg - 6-7 ml, 42
kg - 9 ml, 54 kg - 11-12 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.
Napar z owocw: 2-3 yki owocw zala 400 ml wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi;
jeeli nie leczymy biegunki to posodzi miodem. Pi 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Jeeli chcemy odwar
to naley owoce pogotowa 3-5 minut. Dzieciom podaje si 50-100-150 ml, zalenie od wieku.
Niemowltom wacym 3 kg - 8 ml, 4 kg - 11 ml, 5 kg - 14 ml, 7 kg - 20 ml, 3-4 razy dz. przy
zaburzeniach trawiennych i silnych lub rednich biegunkach.
Owoce s doskonaym surowcem do robienia demw, konfitur, sokw i syropw. Przepisy podane s
przy borwce czernicy.

Borwka czarna (czernica) - Vaccinium myrtillus

Opis
Krzewinka dorastajca do 60 cm wys.; gazki zielone, kanciaste; licie opadajce na zim, jajowate,
brzegiem pikowane; kwiaty osadzone pojedynczo w ktach lici; kielich niewyranie 5-zbkowy;
korona zielonkawa lub rowawa, zrosopatkowa, kulisto-dzbaneczkowata, majca na szczycie 5
zbkw; prcikw 8 lub 10; supek 1; owoc - czarna jagoda z niebieskim nalotem i soczystym
ciemnoczerwonym miszem. W Polsce pospolita na niu i w grach; ronie w lasach.
Surowiec
Surowcem s czarne jagody i licie - Fructus et Folium Myrtilli, FP III i IV oraz V. Owoce mona kupi
w sklepach zielarskich i niekiedy w aptekach (opak. 25 i 50 g).
Licie pozyskuje si przed lub w czasie kwitnienia, bd te podczas zbioru owocw, suszy w temp.
20-40o C. Owoce zbiera si jdrne; suszy najpierw na wolnym powietrzu w cieniu, na strychu lub w
mieszkaniu w temp, do 40o C, a gdy ulegn pomarszczeniu naley je dosuszy w otwartym piekarniku
ogrzanym do temp. 80o C.
Skad chemiczny
Owoce zawieraj witamin C - 14-15 mg/100 g, wit. A - 280 j.m. wit. P - 480 mg, wit. B1 - 30 ug, wit.
B- - 50 ug, wit. PP - 400 ug, pektyny - 0,42%, inozytol, garbniki - 2-3 g/kg, cukry - ok. 7%, kw. jabkowy
-ok. 0,80%, skadniki mineralne - ok. 0,30% (duo manganu, elaza, wapnia, ponadto ultraelement rad), wakcyanin (glikozyd z kwasem benzoesowym), glkokininy, myrtylliny (antocyjany), prowitamin
D, kw. szczawiowy, kw. cytrynowy, kw. chinowy, kw. mlekowy i kw. bursztynowy.
Licie zawieraj inozytol, metyloarbutyn, arbutyn, erykolin (gorycz), glikokininy, flawony, olejek
eteryczny, kwasy, sole i witaminy. Inozytol - alkohol szeciowodorotlenowy cykloheksanu, wykazujcy
dziaanie lipotropowe, zapobiega stuszczeniu wtroby, podobnie jak metionina i popularna w
rolinach cholina; wpywa na przemiany tuszczw, zapobiega zanikom mini, reguluje posa treci
pokarmowej w ukadzie trawiennym, cile wspdziaa z kwasem foliowym; nie rozpuszcza si w
alkoholu, rozpuszczalny jest w wodzie.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z lici dziaaj moczopdnie, przeciwbiegunkowe, napotnie, przeciwgorczkowo,
antyseptycznie (hydrochinon powstajcy z arbutyny szczeglnie silnie odkaa drogi moczowe i nerki),
przeciwcukrzycowo (zmniejszaj stenie glukozy we krwi), odtruwajce, przeciwkrwotocznie,
przeciwzapalnie, ciopdnie; pobudzaj wydzielanie soku odkowego i apetyt; reguluj przemian
materii i trawienie. Kwas benzoesowy zawarty w rolinie dziaa wykrztunie.
Napar: 2 yki lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po 100
ml; dzieciom i niemowltom podawa jak napar z brusznicy.
Nalewka: p szkl. lici zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po
1 yeczce lub stosowa zewntrznie jako rodek cigajcy.
Intrakt: p szkl. wieych mielonych lici zala 400 ml gorcego alkoholu; wytrawia 10 dni;
przefiltrowa. Stosowa jak nalewk.
Wycigi z owocw dziaaj sabo moczopdnie, lekko odkaajco, przeciwcukrzycowo, odywczo,
wzmacniajco, odtruwajce; poprawiaj krenie mzgowe i oczne, lecz biegunki i niestrawno.
Nalewka z owocw: pl szkl. suchych zmielonych owocw zala 40C ml wdki; macerowa 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 15 ml w wodzie lub w mleku. Dzieciom podawa w mleku
osodzonym miodem.
Z owocw wieych warto przyrzdzi intrakt. Jeeli do 100 ml intraktu lub nalewki damy 100 ml
modu i wymieszamy to uzyskamy alkoholmel Myrtilli o dziaaniu wykrztunym i wzmacniajcym.
Alkoholmel zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce. Dzieciom podawa 1-2 yeczki tego preparatu.
Sok borwkowy.
Umyte wiee jagody przepuci przez sokowirwk lub lekko rozgnie, zala niewielka iloci wody
(do poowy masy), zasypa ma iloci cukru, przykry i pozostawi na 8 godz., po czym gotowa
borwki we wasnym soku przez 10 minut; mas owocow przela przez sito. Otrzymany sok
dosodzi (jeeli na kady 1 l soku damy 1 kg cukru tu otrzymamy syrop wzmacniajcy i wykrztuny).
Sok (syrop) zla do soiczkw lub butelek i podda pasteryzacji przez 20 minut w wodzie o temp. 80o
C. Pozosta nam mas owocow przetrze przez sito nylonowe w celu uzyskania przecieru, ktry
naley dosodzi i podda pasteryzacji.
Dem z borwek i jabek:
Skadniki:
- 1 kg jagd
- 1 kg jabek
- 1 kg cukru

Jagody opuka, rozgnie, doda jedn czwart litry wody, gotowa 10 minut, przetrze przez sito,
zmiesza z cukrem, smay kilka minut, woy jabka nie bardzo dojrzae, opukane i pokrajane w
plastry, smay a jabka bd mikkie i dem odpowiednio gsty. Gorcy skada do soiczkw,
zakrca, zawin w gruby koc na 1 godz. - sucha pasteryzacja lub podda pasteryzacji mokrej woy do wody (tak aby woda pokrywaa soiczki) o temp. 80-90o C, trzyma 20 minut w takiej
wodzie.
Dem borwkowe-gruszkowy.
Skadniki:
- 1 kg borwek
- p kg gruszek
- 50 dkg cukru
Jagody opuka. Z cukru i 1 szkl. wody zrobi syrop, zagotowa, wrzuci gruszki pokrojone na wiartki,
oczywicie obrane i wydrone z gniazda. Smay a zmikn i zrobi si niemal przeroczyste, po
czym doda borwki i razem smay a owoce stan si przeroczyste, a sok wykae oznaki
krzepnicia (trwa to ok. 30-40 min.). Gorcy dem skada do soiczkw, szybko zakrca i podda
suchej lub mokrej pasteryzacji, podobnie jak dem borwkowe-jabkowy.
Konfitura z borwek.
Skadniki:
- 1 kg borwek
- 1 kg cukru
- 1-2 szkl. soku z borwek (otrzyma z innej czci owocw przy pomocy sokowirwki; moe by sok
jabkowy, porzeczkowy lub inny owocowy).
Z 250-400 ml soku owocowego i 1 kg cukru przyrzdzi ulep czyli syrop. Na gorcy ulep wrzuci
owoce borwki i jak tylko ulep pokryje owoce - odstawi pod przykryciem do nastpnego dnia.
Nazajutrz owoce smay w ulepi a bd przeroczyste. Zimne skada do soiczkw i zakrca. Tak
przyrzdzone konfitury nie wymagaj pasteryzacji; naley je przechowywa w chodnym miejscu;
moe to by lodwka.

Buk zwyczajny Fagus silvatica (Fagaceae)

Opis
Drzewo dorastajce do 35 m wys.; korowina gadka, popielata lub popielato szara, lnica; pczki
dugi, zaostrzone, lancetowate; licie jajowato-eliptyczne, 5-10 cm d., na brzegu orzsione,
krtkoogonkowe, z wierzchu ywozielone i poyskujce, spodem janiejsze; kwiatostany wycznie na
pdach tegorocznych, prcikowe, gwkowate, dugoszypukowe, zwisajce; supkowe
dwukwiatowe, skierowane w gr; kwiat supkowy o supkach 3-komorowych, otoczonych wspln
miseczk powsta przez zronicie podkwiatkw; owocem jest trjkanciasty orzech bukiew,
zamknity w pkajcej 4 klapami, kolczastej miseczce. Kwitnie w kwietniu i w maju. Drzewo czsto
spotykane na caym obszarze Polski. W pd-wsch. Polsce liczne lasy bukowe.
Surowiec
Surowcem jest li Folium Fagi i owoc Fructus Fagi. Licie zbiera si wiosn i wczesnym latem, a
orzeszki bukwie jesieni. Kolczast miseczk naley odrzuci, natomiast orzeszki trzeba wypray
(ale nie spali!!!) na patelni lub blasze w piekarniku. Wypraone bukwie najlepiej zmieli i
przechowywa w szczelnych puszkach.
Licie najlepiej wysuszy w normalnej temperaturze.
Lecznicze s take cae gazki z modymi listkami wiosennymi (otwierajce si pczki) Frondes
Fagi, wysuszone w temperaturze pokojowej, a potem zmielone.
Skad chemiczny
Licie, pdy i orzeszki bogate s w zwizki fenolowe (kwas wanilinowy, synapowy, ferulowy),
saponiny, flawonoidy (mirycetyna, kempferol, kwercetyna), garbniki i alkaloidy, fitochinony, tokoferole.
Bukwie zawieraj 30-36% tuszczowcw, ok.. 23% biaek, saponiny, kwas jabkowy, cytrynowy,
wanilinowy, 6% soli mineralnych, cukry, skrobi i alkaloid fagin.
Fagina dziaa narkotycznie. Wysoka temperatura niszczy fagin, zatem orzeszki upraone s jej
pozbawione i mona je bezpiecznie stosowa.
Waciwoci, dziaanie i zastosowanie
Napar z pdw i lici dziaa przeciwzapalnie, przeciwwysikowo, przeciwalergicznie, uspokajajco, w
duych dawkach lekko nasennie i oszaamiajco, moczopdnie, przeciwkrwotocznie, silnie
odkaajco. Uszczelnia naczynia krwionone; wzmaga wydzielanie kwasu solnego, polepsza
trawienie, zwiksza apetyt, likwiduje zaburzenia trawienne.
Wskazania: nadmierne krwawienia miesiczkowe, bezsenno, podenerwowanie, plamice ylaki,
trdzik rowaty, skpomocz, zaburzenia trawienne, biegunki, niestrawno, nieyt jelit, nadcinienie,
obrzki, gorczka, reumatyzm, choroba wrzodowa, koszmarne sny (?), stany zapalne garda i jamy
ustnej oraz przeyku, odka i jelit, rany (okady z naparu), opryszczki (przemywanie nalewk),
owrzodzenia, wypryski, oparzenia, liszaje, liszajce, ojotok, trdzik modzieczy, pryszcze w okresie
miesiczkowania, w czasie ciy, w okresie rozwoju i przekwitania.
Wymienione choroby skrne nie wystarczy jednak leczy zewntrznie (poprzez przemywanie nalewk
bukow), ale rwnie trzeba stosowa zika wewntrznie, ktre oczyszcz organizm ze szkodliwych
produktw przemiany materii, ureguluj metabolizm oraz trawienie i przyswajanie pokarmu; proponuj
nastpujc mieszank zioow:
Rp. Mieszanka FAVUM czyszczca krew z toksyn
Li buku - 1 yka
Ziele fioka trjbarwnego - 1 yka
Kcze perzu - 1 yka
Ziele pokrzywy - 1 yka
Ziele mniszka lub jego korze - 1 yka
Li melisy - 1 yka
Surowce wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; parzy 20 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz. po 100 ml; dzieciom podawa 50-100 ml, zalenie od wieku.
Napar z lici bukowych: 2 yki lici lub gazek zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 100-200 ml; dzieci wace 10 kg - 28 ml, 15 kg - 42 ml, 24 kg - 68 ml,
32 kg -90 ml, 54 kg - 154 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka bukowa - Tinctura Fagi: p szkl. lici zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni; przefiltrowa.
Zaywa 3 razy dz. po 1-2 yeczki lub stosowa zewntrznie.
Odwar z orzeszkw bukowych posiada warto smakow, jest namiastk kawy: 2 yki zmielonych
bukwi zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi; posodzi do smaku. Pi
po niadaniu lub kolacji 1 szkl. kawy bukowej. Odwar z bukwi, ale gorzki leczy znakomicie biegunk,
niestrawno i nieyt jelit.
Kawa bukowo-zbowa: yto, pszenic i (lub) jczmie oraz korze podrnika cykorii w rwnych
czciach wymiesza i wysypa na czyst patelni (lub blach); upray na kolor brzowy; zmieli w

mynku do kawy; doda troch wanilii, cynamonu i gaki muszkatoowej; przechowywa w szczelnym
opakowaniu. 2 yki pysznej kawy bukowo-zboowej zala 200-300 ml wrzcej wody; gotowa 3
minuty; odstawi na 5 minut; przecedzi; osodzi do smaku. Warto pi z mlekiem i miodem przed
snem.

Bukwica lekarska - Betonica officinalis (Labiatae)

Opis
odyga wzniesiona, zwykle pojedyncza, odstajce, szorstko owosiona; licie podunie jajowate, u
nasady sercowate, tpe, brzegiem karbowane, owosione lub nagie; licie dolne - dugoogonkowe;
licie grne - krtkoogonkowe; ulistnienie rwnolege; kwiatostanem jest szczytowy nibykos, w dolnej
czci przerywany, w postaci skupionych, gstych nibyokkw; korona jasnopurpurowa, omszona;
rurka korony bez piercienia woskw, kutnerowato owosiona; kielich o dugich, paskich zbkach;
prciki nie odgite, z pylnikami rozchylonymi pod ktem ostrym. Rolina wieloletnia dorastajca do 90
cm wys. Kwitnie od lipca do wrzenia. Wystpuje w lasach, w zarolach, na rdlenych kach
okresowo wilgotnych, na brzegach polan, lenych drg i kowych; lubi gleby yzne, humusowe, cho
nie zawsze na takich ronie.
Surowiec
Surowcem s licie lub po prostu cae ziele - Folium et Herba Betonicae. Licie zbiera si pod koniec
wiosny i w pocztkach lata. Ziele zbiera si przed lub w czasie kwitnienia. Oba surowce suszy si w
temp. do 40o C.
Skad chemiczny
Ziele i licie zawieraj garbniki - do 15%, cholin, gorycze, olejek eteryczny, betainy, kwasy, sole,
witamin C, irydoid, ywice, alkaloidy oraz flawonoidy.
Betainy - czwartorzdowe, amoniowe sole wewntrzne aminokwasw; przez niektrych naukowcw
uwaane za witaminy; dziaaj ciopdnie, ciotwrczo i lipotropowo.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z bukwicy dziaaj wykrztunie, przeciwbiegunkowo, przeciwreumatycznie, odkaajco,
moczopdnie, ciopdnie, uspokajajco; reguluj przemian materii i trawienie.
Wskazania: kaszel, wyczerpanie nerwowe, zaburzenia trawienia, nieyty jelit i odka, choroby
wtroby i pcherzyka ciowego, ble gowy, nieyty ukadu oddechowego.
Napar: 2-3 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; parzy 20 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 150200 roi; niemowlta wace 3 kg -6 ml, 4 kg - 8 ml, 5 kg - 10-11 mi, 7 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci
wace 10 kg - 21 ml, 15 kg - 32 ml, 24 kg - 51 ml, 32 kg - 68 ml, 42 kg - 90 ml, 54 kg - 115 ml, 3-4
razy dz.
Intrakt: p szkl. wieego mielonego ziela zala 400 ml gorcej wdki; macerowa 10 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz, po 1 yce w 50 ml wody. Z suchego ziela mona przyrzdzi
nalewk, ale ma ona kiepskie dziaanie lecznicze.
Alkoholmel Betonicae: do 100 ml intraktu wla 100 ml miodu, doda cynamonu i soku z cytryny,
wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce. Dzieciom podawa 1-2 yeczki tego rodka,
dziaajcego wykrztunie i wzmacniajco, a w dawce 2 yek - uspokajajco.
Syrop bukwicowy - Sirupus Betonicae: 1 szkl. zmielonego wieego ziela zala 200 ml wody: gotowa
5 minut; odstawi na 30 minut; przecedzi. Do wywaru wla 100 ml miodu, sok z jednej maej cytryny i
wsypa dodatkowo 100 ml cukru (p szkl.), wymiesza wszystko razem. Zaywa kilka razy dz. po 12 yki na wzmocnienie w chorobach zakanych. Wywar ze wieego ziela mona pi te kilka razy
dziennie jako rodek moczopdny (po 150-200 ml).
Mid bukwicowy: wiee ziele przemieli przez maszynk do misa; na kad 1 yk czubat masy
rolinnej da 1 yk miodu i 1 yeczk alkoholu lub gliceryny; wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1
yce.
Przetwory ze wieego ziela s o wiele wartociowsze ni z suszu!.

Bylica estragon (bylicy gupich) - Artemisia dracunculus sive Oligoporus condimentarius

(Compositae)
Opis
Bylina dorastajca do 120 cm wys., aromatyczna; licie nie podzielone, lancetowate lub rwnowskie,
zwykle caobrzegie; koszyczki kwiatowe kuliste, drobne, liczne, zwisajce, zebrane w lun wiech;
kwiaty rurkowate, te, brzene - eskie, wewntrzne - obupciowe, bezpodne; owoc - nieupka.
Dziko ronie na stepach i brzegach rzek na Ukrainie, w rejonach Kaukazu, w umiarkowanych
klimatycznie strefach Azji i w Ameryce Pnocnej. U nas czsto uprawiana w ogrdkach i na dziakach.
Surowiec.
Surowcem jest ziele estragonu - Herba Dracunculi sive Herba Oligoporii condimentarii, zbierane w
pocztkach lub w czasie kwitnienia. Estragon mona pozyska z uprawy lub kupi w sklepach
zielarskich, bd te w sklepach spoywczych. Estragon (Kawon) opak. 50 g
Skad chemiczny
W zielu znajduje si olejek eteryczny - ok. 0,15-3,1%, kumaryny, garbniki, kwas askorbinowy, woski,
karotenoidy, sterole, flawonoidy (gwnie rutozyd) i kw. chlorogenowy.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z ziela dziaaj ciopdnie, moczopdnie, odkaajco, rozkurczowo, wykrztunie,
przeciwzapalnie, rozgrzewajco, napotnie oraz trawiennie.
Wskazania: niedostateczne wydzielanie ci, kamica ciowa, choroby wtroby, zastoje ci,
zaburzenia trawienia, brak aknienia, nieyt przewodu pokarmowego i ukadu oddechowego,
przezibienie, zmarznicie.
Napar, nalewk, intrakt przyrzdza si tak samo jak w przypadku bylicy boego drzewka; podobnie si
te dawkuje.
Estragon to cenna rolina przyprawowa, z ktrej mona przyrzdzi ocet i olej estragonowy.
Ocet estragonowy - Aceti Dracunculi: p szkl. suchego lub wieego ziela zala 300 ml octu
spoywczego; macerowa 14 dni; przefiltrowa. Stosowa jako przypraw do galaret, barszczy,
marynat, sosw, mis i ryb. Estragon lub ocet estragonowy warto dodawa do kiszenia ogrkw i
kapusty; kiszonym produktom nadaj one miy aromat, przyjemny smak, jdrno, a ponadto
posiadaj niezastpione waciwoci konserwujce. Rozcieczonym octem estragonowym puka
mona jam ustn i gardo przy nieprzyjemnym zapachu i stanach zapalnych; ponadto przemywa
skr such, ojotokow i wraliw w celu jej zakwaszenia po umyciu zasadowym mydem. W tym celu
na yk octu zioowego naley przeznaczy 150-200 ml wody przegotowanej.
Olej estragonowy - Oleum Dracunculi: p szkl, wieego lub suchego ziela zala 200 ml gorcego
oleju sonecznikowego lub sojowego (znakomita do tego celu jest rwnie oliwa); macerowa 14 dni;
przefiltrowa. Stosowa jaka przypraw lub zaywa doustnie (1-2 razy dz. po 1 yce) jako rodek
silnie ciopdny i regulujcy trawienie oraz wyprnienia. Olej estragonowy leczy nieyt odka,
dziaa osaniajce na luzwk odka, a zastosowany zewntrznie przypiesza gojenie si ran i
oparze.

Bylica pioun - Artemisia absinthium. (!)

Opis
Bylina dorastajca do 100 cm wys., o silnej woni, szaro-filcowato owosiona; licie jedwabistofilcowate, 1-3-krotnie pierzastosieczne, o odcinkach podunie lancetowatych; koszyczki kwiatowe
drobne, zwise, liczne, zebrane w wiech; kwiaty tylko rurkowate, jasnote, zewntrzne - eskie,
wewntrzne - obupciowe; owoc - nieupka. Pospolita w caym kraju - po przydroach, na nieuytkach,
na ruinach starych domw i zamkw, na zrbach, na polanach lenych, w zaniedbanych ogrodach,
przy wykopach, budowach i rzekach.
Surowiec
Surowcem jest ziele piounu - Herba Absinthii, FP II,III,IV i V. W aptekach i sklepach zielarskich mona
kupi: Herba Absinthii - opak. 50 g /Herbapol, Kawon, Herba Lux). Ekspreswki z zielem piounu
wykazuj niska warto lecznicz.
Ziele zbiera si przed kwitnieniem lub w pocztkach kwitnienia: cina si tylko grn cz odygi;
surowiec suszy si w temp. 20-40o C.
Skad chemiczny
Ziele zawiera zwizki gorczyczne (glikozydy gorczyczne) absyntyn, anabsyntyn, artabsyn,
garbniki, kwasy organiczne (np. bursztynowy), olejek lotny do 1 %, sole potasowe, miedziowe i
elazowe, witamin C, karoten, ywice, triterpeny i flawonoidy. W skad olejku eterycznego
piounowego wchodz midzy innymi: tujon, azulen, pinen, felandren, keton D-tujon, tujol i kadinen.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z ziela piounu dziaaj rozkurczowo, napotnie, przeciwgorczkowo, przeciwblowo, ciopdnie i -twrczo, moczopdnie, przeciwrobaczo i uspokajajco; poza tym wzmagaj wydzielanie
soku odkowego, trzustkowego i jelitowego, zwikszaj odporno organizmu na choroby,
pobudzaj apetyt, stymuluj trawienie, oglnie wzmacniaj, poprawiaj samopoczucie, likwiduj
nieprzyjemny zapach z przewodu pokarmowego. Zewntrznie wycigi z piounu stosuje si do
okadw na trudno gojce si rany, na oparzenia, na owrzodzenia, na liszaje i do pukania jamy ustnej
i garda w stanach zapalnych i ropnych. Pioun pobudza i reguluje krwawienia miesiczkowe,
prawdopodobnie wpywa na gruczoy dokrewne, pobudzajc ich funkcje wydzielnicze, a przez to i
przemian materii.
Wskazania: skpe i nieregularne krwawienia miesiczkowe, brak miesiczki przy wykluczeniu ciy,
choroby zakane (np. grypa, angina), rekonwalescencja, przezibienie, choroby wtroby (np. ble,
stany zapalne, taczka, niewydolno) i pcherzyka ciowego (kamica, zastoje ci, stany
zapalne), brak apetytu, choroby skrne (np. uszczyca, trdzik rowaty) i trzustki, zaburzenia
hormonalne i trawienne oraz metaboliczne, niedokrwisto (niektrzy zielarze uwaaj, e pioun
zwiksza liczb erytrocytw i stenie hemoglobiny we krwi), niedokwano, ble brzucha, stany
zapalne ukadu pokarmowego, zaparcia i in.
Przeciwwskazania: cia, krwawienia z przewodu pokarmowego, obfite miesiczki, laktacja.
Napar: 2 yki suszu zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3 razy dz. po
100 ml; dzieci od 10 r , do 12 lat 34 ml, od 13 do 14 lat 60 ml, 2-3 razy dz, po jedzeniu lub w razie
potrzeby przed posikiem.
Nalewka piounowa - Tinctura Absinthii: p szkl. ziela zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy dz. po 1 yeczce. Dzieciom wycigw alkoholowych nie podawa !.
Intrakt - Intractum Absinthii; p szkl. wieego mielonego ziela zala 400 ml gorcej wdki;
macerowa 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy dz. po 1 yeczce.
Uwaga ! Kuracja piounowa nie moe trwa duej ni 15 dni; po 7-dniowej przerwie mona leczenie
powtrzy.

Bylica pospolita - Artemisia vulgaris

Opis
Bylina dorastajca do 1,5 m wys. o odygach zwykle czerwono nabiegych; licie pierzastodzielne z
wierzchu ciemnozielone, spodem biaawo-weniste, o odcinkach podunych, gboko o odlege
pikowanych; koszyczki kwiatowe drobne, liczne, zebrane w wiech; kwiaty tylko rurkowe, te lub
czerwone, brzene - eskie, wewntrzne - obupciowe; owocem jest nieupka. Pospolita w caym
kraju. Kwitnie od lipca do wrzenia. Ronie na ruinach, przy budowach, w zaniedbanych ogrodach i
sadach, na nieuytkach, przy drogach; lubi gleby wiee, cikie, nowo usypane, gliniaste, kamieniste,
potrafi rosn w ruinach domw, gdzie przewaaj cegy, tynk i kamienie; nie brakuje jej te nad
brzegami rzek.
Surowiec
Surowcem jest ziele - Herba Artemisiae, ktre zbiera si przed, w pocztkach lub w czasie kwitnienia;
cina si grne odcinki pdw.
Skad chemiczny
Ziele zawiera olejek eteryczny - ok. 0,2-0,3% (tujon, izotujon, cyneol, pinen, kemfen, borneol), inulin ok. 9%, gorycze, ywice, kwasy, sterole, absyntyn, sole mineralna, flawonoidy i garbniki.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z bylicy posp. dziaaj ciopdnie, rozkurczowo, moczopdnie, wzmacniajco,
przeciwzapalnie, odkaajco, wykrztunie, trawiennie; pobudzaj apetyt, reguluj wyprnienia,
pobudzaj krwawienie miesiczkowe; dziaaj tonizujco na naczynia krwionone.
Wskazania: zaburzenia trawienia, kamica ciowa i moczowa, zastoje ci, zaparcia, biegunki,
nieyty jelit i odka oraz ukadu oddechowego, niedokwano treci odkowej, skpomocz, skpe
i nieregularne krwawienia miesiczkowe, osabienie, choroby zakane i skrne.
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100-150 ml; dzieci od 6 do 7 r. . 32 ml, od 8 do 10 r. . - 40 ml, od 11 do 13 r. . - 50 ml, od 14 do 15
r. . - 70 ml, 2-3 razy dz.
Nalewka - Tinctura Artemisiae; p szkl. ziela zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni; przefiltrowa.
Zaywa 3 razy dz. po 10-15 ml
Ze wieego ziela mona te przyrzdzi intrakt i zaywa go jak nalewk. Bylica pospolita ma
podobne dziaanie lecznicze jak bylica pioun lecz jest znacznie od niego bezpieczniejsza.

Brzoza brodawkowata i brzoza omszona - Betula verrucosa et Betula pubescens (Betulaceae)

Opis
Brzozy to drzewa dorastajce do 20 m wys., o charakterystycznej biaej uszczcej si korowinie;
kwiaty zebrane s w bazie uoone z trjkwiatowych wierzchotek; kwiat prcikowy osadzony w kcie
przysadki ma dwa listki okwiatu i dwa rozwidlone dwudzielne prciki; wierzchotka wyrasta w kcie
listka okrywowego - podsadki; kwiaty eskie nie maj okwiatu; przysadki kwiatw zrastaj si z
podsadk wierzchotki; rodkowe kwiaty prcikowe i supkowe nie maj przysadek; supki maj
dwukomorowe dolne zalnie i dwa dugie znamiona; owoce s malekimi jednonasiennymi
oskrzydlonymi orzeszkami, rozsiewajcymi si za pomoc wiatru. Kwitn w kwietniu i maju; walcowate
owocostany dojrzewaj i rozpadaj si w sierpniu i we wrzeniu. Brzoza omszona rni si od brzozy
brodawkowatej (biaej, zwisej) omszonymi modymi gazkami, odwrotnie jajowatymi limi, bardziej
sztywnymi gaziami, bia koron w dolnej czci pnia.
Surowiec
Brzozy dostarczaj pczkw - Gemmae, lici - Folium, kory - Cortex i soku - Succus Betulae, FP II, III,
IV i V.
Succus Betulae /Phytopharm/ (pyn 45 i 100 g) et Folium Betulae (opak. 20, 25 i 50 g)/Herbapol,
Herba Lux, Kawon, Elanda, Zioa Lecznicze Boguccy/ mona kupi w aptekach i w sklepach
zielarskich. Cortex et Gemmae Betulae trzeba samemu zebra ze stanu naturalnego.
Licie zrywa si w maju, gdy s jeszcze mode i lepkie, ale i pniejsze s dobrym surowcem
zielarskim. Suszy si je w normalnej temperaturze. Dobrze wysuszone licie maj zielony kolor, saby i
przyjemny zapach i gorzkawy, cierpki smak, zacinite w doni krusz si z szelestem. Kor pozyskuje
si wiosn, na przedwioniu lub w jesieni, z modych gazi i pni, mowa tu o korowinie, a nie o biaej
bonce pokrywajcej korek. Kor suszy si w normalnej temp. lub lepiej w lekko ogrzanym, otwartym
piekarniku; kor mona zastpi cienkimi gazkami zbieranymi wraz z pczkami wiosn. Po
wysuszeniu cae gazki naley rozdrobni. Pczki zbiera si wiosn przed rozwiniciem lub w I fazie
rozkwitu.
Skad chemiczny
Surowce zawieraj zwizki flawonoidowe (3-galaktozyd kwercetyny, 3-di-galaktozyd mirycetyny,
garbniki, saponiny, trjterpeny, olejek eteryczny, wit. P i C, sole mineralne, betulin i kwasy
organiczne. Kora zawiera duo betuliny i ywicy.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z brzozy zwikszaj wydalanie moczu, a wraz z nim jonw sodu, chloru i kwasu moczowego
(odkwaszaj organizm), reguluj przemian materii, odtruwaj organizm (wywieraj wybitne dziaanie
oczyszczajce organizm ze szkodliwych produktw), ochraniaj misz wtroby, oglnie wzmacniaj,
dziaaj silnie napotnie (zwaszcza kora i cae gazki), przeciwobrzkowo, przeciwgocowo,
ciopdnie, przeciwtrdzikowo, zapobiegaj kamicy moczowej i ciowej, uszczelniaj i wzmacniaj
naczyka krwionone, pobudzaj wydzielanie soku odkowego, reguluj trawienie.
Wskazania: skpomocz, kamica moczowa, zapalenie nerek, moczowodw i pcherza moczowego,
kamica ciowa, skaza dnawa (artretyzm), obrzki, nadmierna ilo kwasu moczowego, sodu i chloru
(chlorku sodowego) w organizmie, reumatyzm, choroby skrne (np. trdziki, uszczyca, wypryski),
uczulenie, zatrucia, uszkodzenie wtroby, wadliwa przemiana materii, otyo, osabienie, ze
samopoczucie, rekonwalescencja, choroby zakane, gorczka, przezibienie.
Napar: 2 yki suchych lici lub pczkw zala 400 ml wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 4 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3 kg - 8,5 ml, 4 kg - 11 ml, 5 kg - 14 ml, 6 kg
- 17 ml, 8 kg -22 ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace; 10 kg - 28 ml, 15 kg - 40 ml, 23 kg -65 ml, 32 kg - 91
ml, 42 kg - 120 ml, 54 kg - 154 ml, 3-4 razy dz.
Intractum Betulae: p szkl. wieych zmielonych lici lub wieych potwartych pczkw brzozowych
zala 300 ml gorcej wdki; macerowa 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz, po 15 ml w 50 ml
wody; dzieci wace 10-12 kg - 2 ml, 13-15 kg - 3 ml, 16-18 kg - 4 ml, 19-21 kg - 4,5-5 ml, 22-24 kg - 5
ml, 25-27 kg - 6 ml, 28-30 kg - 6,5-7 ml, 32-35 kg - 7,5 ml, 36-42 kg - 8-8,5 ml, 43-49 kg - 9 ml, 54 kg 11-12 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.
Kora, podobnie jak gazki s silnym rodkiem moczopdnym, napotnym, przeciwgorczkowym,
przeciwobrzkowym, uspokajajcym, hipotensyjnym (obniajcym cinienie krwi), przeciwblowym,
ciopdnym i oczyszczajcym. Polecam j stosowa przy chorych zatokach, blach gowy,
zatruciach, nadcinieniu, wszelkich chorobach skrnych i zakanych, gorczce, przezibieniu, kamicy
moczowej i ciowej, obrzkach, niewydolnoci krenia, wyczerpaniu nerwowym, osabieniu i wielu
innych chorobach. Wycigi z kory i gazek s mocnym lekiem i wyjtkowo skutecznym. U niektrych
osb zaobserwowaem, i wycigi z kory i gazek za kadym razem po wypiciu przyczyniay si do
wydalenia piasku i bardzo drobnych kamieni moczowych wraz z moczem. Szczeglnie intensywnie
proces ten zachodzi, gdy kor brzozy zmieszaem z kor wierzby i z kor bzu czarnego lub hebdu w

rwnych czciach: 1 yka kory brzozowej, 1 yka kory wierzbowej, 1 yka kory z bzu; surowce
wymiesza i zala 400 ml wody; gotowa 10 minut (uzupenia wyparowan wod); odstawi na 30
minut; przecedzi; pi co 3 godz. po 100 ml; stosowa tak przez 5 dni, potem pi 2 razy dz. po 200 ml
przez 7 dni; w razie potrzeby kuracj powtrzy; proponuj rwnoczenie pi 3 razy dz. napar z
glistnika w iloci 100 ml, ktry jest silnym spazmolitykiem rozkurczajcym drogi moczowe co uatwia
spraw, a przy tym dziaa te moczopdnie i przeciwkamiczo; kuracja zupenie nieszkodliwe.
Przedstawiona mieszanka dziaa silnie przeciwgorczkowo, przeciwblowe i napotnie.
Odwar: 3 yki rozdrobnionej kory lub gazek zala 400 ml wody; gotowa 10 minut; odstawi na 20
minut; przecedzi. Zaywa 4 razy dz. po 100-150 ml; dzieciom podawa 30-50-100 ml, zalenie od
wieku. Zmiana barwy odwaru i moczu na czerwon lub brunatn jest zjawiskiem normalnym.
Sok kupiony w aptece pije si 4 razy dz. po 1 yeczce lub 1 yce w 50 ml wody. Osoby leczce si
sulfonamidami (Biseptol, Amidoxal, Merafin, Urenil itd.) oraz antybiotykami powinny pi sok brzozowy,
napar z lici lub odwar z kory brzozowej, co zapobiegnie powstaniu objaww niepodanych lub
ubocznych.
W odwarze z kory mona puka chore, przetuszczajce si wosy oraz z upieem, po kadorazowym
umyciu. Odwar z kory znakomicie leczy te stany zapalne garda i jamy ustnej.
Okady na oczy z naparu brzozowego lub odwaru z kory dziaaj przeciwzapalnie, odkaajco i
przeciwropnie (okad trzyma 5 minut i stosowa 3-4 razy dz. przy stanach zapalnych i ropnych
spojwek, gaki ocznej itd.).

Cebula - Allium cepa (Liliaceae)

Opis
Cebula zwyczajna jest w naszym klimacie rolin dwuletni, ktra w pierwszym roku wegetacji tworzy
pd spichrzowy zwany cebul, a w drugim roku wegetacji kosztem substancji zapasowych
zgromadzonych w cebuli wyrasta pd kwiatostanowy z kwiatami, a nastpnie z owocami. Pd
kwiatostanowy ma posta pustego walca wysokoci 0,90-1,20 m na szczycie ktrego osadzony jest
gwkowaty baldach, pocztkowo okryty dwiema lub trzema okrywami. Liczba kwiatw wynosi od 50
do 1000. Rolina uprawiana.
Surowiec
Surowcem jest caa rolina, zwaszcza jednak cebula - Bulbus Allii cepae sive potius Bulbus Cepae.
Skad chemiczny.
Cebula zawiera dwusiarczek alilo-propylowy, siarczki (fitoncydy), wit. C (18-33 mg/100g), wit. B- (50
mg/100g), karotenoidy (4 mg/100g), cukrowce (ok. 10-11%), tlenek wapnia (ok. 20%), kw. cytrynowy,
kw. jabkowy, olejek eteryczny (0,3-0,5%), tuszcz (0.1%), flawonoidy -spireozyd, kwercetyno-3glukozyd, kwercetyno-3,4-diglukozyd, kwercetyno-7,4-diglukozyd oraz sole mineralne (sole fluoru,
jodu, siarki, elaza, magnezu, sodu, fosforu, wapnia, potasu i cynku).
Dziaanie i zastosowanie
Rp. Miodek cebulowy
P szkl. miodu i p szkl. soku z cebuli (otrzyma przy pomocy sokowirwki lub wycisn z miazgi
utartej na tarce) - zmiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce w uporczywym suchym kaszlu, w anginie,
w grypie, w zapaleniu oskrzeli, w skpomoczu, w zaburzeniach trawiennych, w przezibieniu i w
okresie rekonwalescencji.
Tart cebul przykada na rany, ropnie i czyraki oraz owrzodzenia i opryszczki.
Miodek cebulowy polecam stosowa w kadej chorobie zakanej. Dziaa on oglnie wzmacniajco,
lekko moczopdnie, napotnie, odkaajco, wykrztunie, przeciwzapalnie, ciopdnie i trawiennie,
likwiduje wzdcia i biegunki.
Nalewka cebulowa - Tinctura Cepae; p szkl. tartej lub mielonej cebuli zala 400 ml wdki;
macerowa 7 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz, po 1 yeczce. Mona j zmiesza z miodem w
proporcji 1:1 uzyskujc Alkoholmel Cepae, znakomity na kaszel oraz rodek wzmacniajcy.

Chaber - Centaurea (Compositae)

Opis
1. Chaber bawatek - Centaurea cyanus czyli bkitny - rolina roczna lub dwuletnia, dorastajca do 80
cm wys., licie rwnowsko- lub wsko-lancetowate, dolne niekiedy pierzastodzielne; koszyczki
kwiatowe na szczycie odygi; kwiaty wszystkie rurkowate, brzene wiksze, ponne, niebieskie,
wewntrzne mniejsze, obupciowe, podne, ciemnofioletowe; owoc - nieupka z puchem kielichowym.
Rolina pospolita w caej Polsce. Wystpuje w zasiewach zb ozimych, na miedzach i przydroach.
Kwitnie od maja do padziernika.
2. Chaber kowy (przestrzelon) - Centaurae jacea - rolina wieloletnia dorastajca do 80 cm wys.;
licie rodkowe i grne nie podzielone, lancetowate lub jajowate, caobrzegie lub zbkowane, lub
gbiej wcinane, dolne - zatokowo-pierzaste; koszyczki z kulist okryw; kwiaty brzene, lejkowate,
ponne, nijakie, rodkowe rurkowate, liliowopurpurowe; owoce to nieupki odwrotnie jajowate. Gatunek
bardzo zmienny, wytwarza liczne formy i odmiany w zalenoci od warunkw ekologicznych.
Wystpuje na kach, pastwiskach, na suchych zboczach, na przydroach, na opuszczonych polach;
lubi gleby cikie, tuste, gliniaste. Kwitnie od czerwca do padziernika,
Nie myli (!) z chabrem drakiewnikiem (wierzbiec) - C. scabiosa - licie nierwno podwjnie lub
pojedynczo pierzasto-sieczne; kolor kwiatw purpurowy; kwitnie od lipca do wrzenia; wys. do 100 cm.
Surowiec
Surowcem jest kwiat chabra - Flos Centaureae lub dokadniej okrelmy nazw zalenie od gatunku od
ktrego kwiat pochodzi; Flos Cyani lub Flos Jeceae. Zrywa si kwiaty tylko wieo rozkwite lub
dopiero rozkwitajce. Kwiaty suszy si wycznie w ciemnym miejscu rozoone cieniutk warstw na
papierze. Surowiec po rozdrobnieniu przechowywa w wiatoszczelnych opakowaniach.
Skad chemiczny
W kwiatach wystpuj flawonoidy, glikozydy (centauryna, cichoryna, cyanina - do 0,7% - wraliwe na
wiato !), sole mineralne 11% (magnezowe, manganowe, potasowej, kw. askorbinowy, luzy,
garbniki i kw. kawowy.
Cyanina zwana take cyjanin - w hydrolizie daje nam aglikon cyjanidyn i glukoz.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z chabrw dziaaj ciopdnie, osaniajce (powlekajce), przeciwbakteryjnie,
przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie, uspokajajco, moczopdnie, lekko napotnie; reguluj wyprnienia
i pobudzaj krwawinia miesiczkowe.
Wskazania: skpomocz, obrzki, zaburzenia trawienia, nieyt przewodu pokarmowego, zapalenie
nerek, stany zapalne spojwek;, zmczenie oczu, kaszel, przezibienie, bezsenno u niemowlt,
skpe i nieregularne krwawienia miesiczkowe, stany zapalne gaki ocznej i garda, zaparcia.
Napar: 2 yki kwiatw zala 200 ml wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz.
po 150-200 ml} niemowlta - 6-7 ml; dzieci - 50-100 ml, 3-4 razy dz.
Na chore oczy robi okady z naparu 3 razy dz. po 5 minut lub duej. Niemowltom przemywa oczy
sabym naparem chabrowym (1 yka na 200 ml wrztku).
Nalewka chabrowa - Tinctura Centaureae: p szkl. suchych kwiatw zala 300 ml wdki; macerowa
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy dz. po 1 yce w 50 ml wody. Nalewk przemywa skr w
celu jej wybielenia i odkaenia. Zastosowana zewntrznie dziaa przeciwzapalnie. Zayta doustnie
dziaa ciopdnie, moczopdnie, uspokajajco.
Rp. Mikstura ACCT
Napar z piounu - 20 ml
Napar z chabra - 50 ml
Napar z glistnika - 50 ml
Napar z wrotycza - 30 ml
Pyny wymiesza i wypi od razu. Stosowa rano i wieczorem.
Wskazania; brak miesiczki, skpe i nieregularne krwawienia miesiczkowe, kolka ciowa i jelitowa,
nerwica odka, niedostateczne wydzielanie ci, choroby trzustki i wtroby, silne zaburzenia
trawienne.
Uwaga ! Lek silny.

Cykoria podrnik - Cichorum intybus (Compositae)

Opis
Bylina dorastajca do 120 cm wys., szorstko owosiona; licie dolne w ryczce, zatokowo-pierzasto
wykrawane, odygowe - podugowate lub lancetowate, najwysze - caobrzegie; koszyczki kwiatowe na
szczytach gazek i w ktach grnych lici; kwiaty jasnoniebieskie (lub bkitno-fioletowe), rzadko biae
lub rowe, wszystkie jzyczkowate, obupciowe, zewntrzne - due; owoc - nieupka z wiecem
useczek na szczycie. W Polsce pospolita na niu i w niszych pooeniach grskich; ronie na
zboczach, po przydroach, na kach, na pastwiskach i niekiedy na stanowiskach kamienistych.
Kwitnie od lipca do wrzenia. Rolina azotolubna.
Surowiec
Surowcem s: korze, ziele i kwiat (koszyczki) cykorii - Radix, Herba, Flos (Anthodium) Cichorii. Ziele
zbiera si w pocztkach i w czasie kwitnienia, kwiaty - gdy s rozwinite, a korze - w jesieni.
Surowce suszy si w temp. do 40o C. Jedynie korze mona suszy w otwartym piekarniku ogrzanym
do 60o C. Radix Cichorii mona naby w sklepach zielarskich /Flos, Kawon, Herba Lux/ - op. 25 i 50 g.
Skad chemiczny
W korzeniu i zielu znajduj si nastpujce substancje chemiczne: inulina - do 20%, glikozyd intybina - do 2%, garbniki 0,2%, cholina 0,2 g/100 g, cukry redukujce - do 15%, kw. askorbinowy,
kw. chlorogenowy, kw. izochlorogenowy, kw. cykoriowy, kw. kawowy, laktucyna, ester kw.
paraoksyfenylo-szczawiowego, alkohol trjterpenowy, taraksasterol.
W kwiatach wystpuj glikozydy kumarynowe - cykoryna i eskulina. Ziele oprcz wyej wymienionych
skadnikw zawiera witaminy z grupy B oraz sole elaza, sodu, potasu, manganu, wapnia i fosforu.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z kwiatw dziaaj lekko uspokajajco na centralny ukad nerwowy, tonizujco na serce;
zmniejszaj przepuszczalno naczy krwiononych, dziaaj przeciwzapalnie, lekko moczopdnie i
sabo odkaajco.
Napar: 2 yki kwiatw zala 200 ml wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi kilka razy dz,
po 200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 8-9 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 ml - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 3-4
razy dz.; dzieci wace 15-20 kg - 32 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35 -40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4
razy dz.
Wycigi z ziela i korzenia dziaaj podobnie lecz silniej: przeciwzapalnie, uspokajajco,
antyseptycznie, ciopdnie, wzmacniajco, moczopdnie, odtruwajco; reguluj przemian materii,
wzmagaj wydzielanie soku odkowego i trzustkowego, zwikszaj apetyt, reguluj cinienie krwi,
polepszaj trawienie, uatwiaj przyswojenie mleczka pokarmowego.
Wskazania: choroby zakane, skrne, wtroby, pcherzyka ciowego, trzustki, stany zapalne
ukadu pokarmowego, nieyt odka i jelit, niestrawno, osabienie, skoki cinienia krwi, stany
ozdrowiecze, brak aknienia, zaburzenia trawienia, metabolizmu, hormonalne, reumatyzm, dna,
zapalenie gruczow limfatycznych, wyczerpanie nerwowe, stres, skpomocz, kamica moczowa,
pkanie naczy krwiononych, choroby oczu (okady i jednoczesne picie naparu lub nalewki).
Napar: 2 yki ziela lub korzenia zala 400 ml wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Dawkowa jak napar z kwiatw.
Odwar: 2 yki korzenia zala 400 ml wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Dawkowa jak napar z kwiatw.
Intrakt cykoriowy - Intractum Cichorii: p szkl. wieego zmielonego korzenia lub ziela zala 400 ml
gorcej wdki; wytrawia 10 dni prze filtrowa. Zaywa 3 razy dz. po 15 ml lub stosowa
zewntrznie.
Nalewka cykoriowa - Tinctura Cichorii: p szkl. suszu zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 15 ml.
Alkoholmel Cichorii wzmacniajcy i uspokajajcy (reguluje te cinienie krwi i wzmacnia serce): do
100 ml intraktu lub nalewki wla 100 ml miodu; wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce. Dzieciom
podawa 1-2 yeczki tego rodka.
Rp. Mikstura CAAV uspokajajca
Nalewka z cykorii (we wszystkich przypadkach moe by oczywicie intrakt) - 10 ml
Nalewka z arniki - 10 ml
Azulan - 5 ml
Nalewka nagietkowa - 10 ml
Valeriana - 10 ml
Pyny wymiesza.
Zaywa 2-3 razy dz. po 10 ml; dzieci 6-8 letnie - 3 ml, 9-10 letnie - 4 ml, 11-12 letnie - 5 ml, 13-14
letnie -6 ml, 15-16 letnie - 7-8 ml, 2-3 razy dz. (w razie ostrych stanw dawk zwikszy o 50%).
Wskazania: bezsenno, podenerwowanie, niepokj, lk, nerwice, kucie

w sercu, nadcinienie, zaburzenia trawienia.

Zewntrznie do przemywania: opryszczki, trdzik rowaty i modzieczy,
owrzodzenia, oparzenia, pryszcze, siniaki, rany.

Czeremcha zwyczajna Prunus padus L. (Rosaceae)

Opis
Krzew lub drzewo do 15 m wys.; licie podunie-odwrotnie-jajowate lub eliptyczne, brzegiem ostro
pikowane, przy roztarciu wydzielajce miy specyficzny zapach; kwiaty silnie pachnce, skupione w
dugich zwisajcych gronach; kielich 5-dziakowy; korona biaa, 5 patkowa; owoc - czarny pestkowiec.
W Polsce wystpuje na niu i w niszych pooeniach grskich; ronie w lasach, przy bagnach i
mokradach, nad brzegami jezior, przy rzekach i strumieniach; w niektrych miejscach wystpuje
wyjtkowo licznie. Kwitnie od kwietnia do maja.
Surowiec
Surowcem s: kwiat, kora i owoc - Flos, Cortex et Fructus Padli. Kor pozyskuje si wiosn lub
jesieni (posiada mocny migdaowo-waniliowy, nieco drapicy zadach) i suszy w normalnej
temperaturze; mona j dosuszy w otwartym piekarniku ogrzanym do 60o C. Przechowywa w
szczelnym opakowaniu. Kwiat zbiera si w I fazie rozkwitu; cina si cae pki kwiatw - kwiatostany,
cae suszy w normalnej temp. i potem mieli. Owoce zbiera si tylko dojrzae i suszy w otwartym
piekarniku ogrzanym do temp. 80o C; po wysuszeniu owocw nie wolno rozdrabnia!.
Skad chemiczny
Kora zawiera nitrylozyd - prunazyn, alkohol cyjanowy - pruniol, garbniki, sitosterol, lupeol, nonakosan
i klimaryn. S to substancje aromatyczne wykazujce wyjtkowo silne dziaanie antybiotyczne fitoncydy.
Owoce zawieraj cukry - do 5%, duo garbnikw, olejek eteryczny, kwasy organiczne, witaminy i sole
mineralne; s bogate w pektyny.
Kwiaty maj podobny skad do kory, ale posiadaj dodatkowo flawonoidy i duo olejku eterycznego
Dziaanie j zastosowanie
Wodny wycig z kwiatw i z kory dziaa silnie wykrztunie, uspokajajco, odkaajco, moczopdnie,
napotnie, przeciwgorczkowo, przeciwobrzkowo, przeciwreumatycznie, przeciwzapalnie,
hipotensyjnie, ciopdnie; reguluje przemian materii. Kwiaty dziaaj lekko przeczyszczajco, a
kora przeciwbiegunkowo. Wywieraj silny wpyw przeciwtrdzikowy.
Wskazania: choroby zakane, nadcinienie, zaburzenia metaboliczne, niedostateczne wydzielanie i
zastoje ci, choroby wtroby, stany zapalne i zakaenia ukadu oddechowego i pokarmowego oraz
ukadu moczowego, nieyty jelit i odka, bl brzucha, przezibienie, gorczka, reumatyzm, obrzki,
zapalenie garda, choroby skrne, wyczerpanie nerwowe, bezsenno, zaburzenia trawienia,
zapalenie przydatkw, trudny okres po- i przekwitania, upawy (picie odwaru z kory z jednoczesne
stosowanie nasiadwek).
Odwar: 3 yki kory zala 2 szkl. wody; gotowa 10 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3-4
razy dz. po 100-150 ml; dzieci wace 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg 64 ml, 3-4 razy dz.
Napar: 2 yki kwiatw zala 200 ml wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz,
po 100-150 ml; dzieciom podawa tyle co odwaru z kory, zalenie od wagi ciaa.
Syrop czeremchowy - Sirupus Padii: 1 szkl. kwiatw i 1 szkl. mielonych gazek zala 3 szkl. wody;
zagotowa, odstawi, wla 100 ml wdki; pozostawi pod przykryciem na 30 minut; przefiltrowa przez
gaz; wla 200 ml miodu naturalnego, wsypa 250 ml cukru, 30 g gliceryny i sok z dwch cytryn,
starannie wymiesza. Przechowywa w butelkach w ciemnym miejscu. Zaywa 4-6 razy dz. po 1-2
yki przy przezibieniu, nieytach drg oddechowych i kaszlu.
Odwarem z kory puka jam ustn, gardo, wargi sromowe i pochw (dobre te s nasiadwki 30-40
minutowe) przy stanach zapalnych i ropnych oraz zakaeniach wirusowych, grzybiczych i
bakteryjnych. Z naparu kwiatowego robi okady 10 minutowe (2-3 razy dz.), na oczy, a przy stanach
zapalnych i ropnych oraz przy nadmiernym zawieniu, pieczeniu (jednoczenie zaywa witamin A+D
- 2 kaps. 3 razy dz. i wit. B2 - 2 dra. 3 razy dz.), opuchniciu, zmczeniu i po urazach.
Wycigi wodne z owocw dziaaj przeciwbiegunkowo, przeciwkrwotocznie, wzmacniajco, napotnie,
przeciwgorczkowo i moczopdnie.
Odwar: 3 yki owocw zala 2 szkl. wody; zagotowa i odstawi na 30 minut; przecedzi; osodzi
miodem. Pi 3-6 razy dz, po 200 ml; podawa odwar gorzki niemowltom przy ostrych i rednich
biegunkach w iloci 10 ml 3-4 razy dz.
Intrakt z owocw: p szkl. pognieconych wieych owocw zala 400 ml gorcej wdki; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Do 100 ml intraktu wla 100 ml miodu, wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce;
dzieciom podawa 2 yeczki alkoholmiodu przy przezibieniach, chorobach zakanych i kaszlu oraz
osabieniu.
Ze wieych owocw mona uzyska sok przy pomocy sokowirwki, ktry jest bardzo bogaty w
witaminy, pektyny, sole mineralne i aktywne barwniki. Mona go pi po rozcieczeniu z wod w czasie
upaw oraz dolewa do herbaty w okresie zimowym.

Rp. Nafta czeremchowa Naphta Pruni padii

wie kor, gazki lub same kwiaty zmieli przez maszynk. Na kade p szkl. masy rolinnej da
200 ml nafty czystej (kosmetycznej); wytrawia 3 dni, przefiltrowa.
Schorza skr przemywa 2-3 razy.
Wskazania: trdzik, ropne choroby skry, wirusowe choroby skry, grzybice, pasoytnicze roztocze,
zapalenie mieszkw wosowych.

Czosnek niedwiedzi - Allium ursinum (Liliaceae)

Opis
Bylinka dorastajca do 30-40 cm wys.; cebula poduna; licie odziomkowe paskie,
jajowatolancetowate (podobne do lici konwalii); kwiaty nienobiae, zebrane w luny wielokwiatowy
nibybaldach; owoc - torebka 3-krotna; rolina przy roztarciu pachnie czosnkiem; kwitnie od maja do
pocztku czerwca. Rolina pospolita na niu i w grach po regiel dolny. Lubi gleby yzne, wilgotne i
lune. Ronie w cienistych lasach, w zagajnikach, w zarolach, koo rzek i strumieni, w buczynach;
czsto towarzysz jej kokoryczka, czworolist, kopytnik, bez czarny, miodunka i czeremcha.
Surowiec
Surowcem jest cae ziele lub sam li czosnku niedwiedziego - Herba Allii ursini et Folium Allii ursini.
Ziele i licie zbiera si tylko w maju, to jest w okresie kwitnienia. Ziele i licie zebrane pod koniec
kwitnienia podczas suszenia zawsze knie i brzowieje czyli nie nadaje si do uytku. Suszenie
surowca musi odbywa si w ciepym, przewiewnym i suchym miejscu, w ktrym panuje pmrok.
Skad chemiczny
W caej rolinie znajduj si siarczki i wielosiarczki allilowe, wielosiarczki dwuwinylowe, merkaptan,
due iloci soli mineralnych, witamin, zwaszcza C, szereg biokatalizatorw, podobnie jak w czosnku
uprawnym.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z ziela dziaaj wykrztunie, moczopdnie, ciopdnie, napotnie, odkaajco,
przeciwmiadycowo, odtruwajco; obniaj cinienie krwi, reguluj przemian materii, oglnie
wzmacniaj .
Wskazania: rekonwalescencja, osabienie, nieyty ukadu oddechowego, kaszel, stany zapalne
przewodu pokarmowego, niedostateczne wydzielanie ci, choroby zakane i skrne, zaburzenia
przemiany materii, nadcinienie miadyca, przezibienie, skpomocz, stany zapalne ukadu
moczowego, zaburzenia trawienia.
Napar: 2 yki suszu zala 400 ml wrzcej wody lub gorcego mleka; odstawi na 20 minut;
przecedzi; napar mleczny osodzi miodem. Pi 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - 100-150 ml.
Nalewka czosnkowa - Tinctura Allii ursini; p szkl. ziela zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yeczki. Dzieciom podawa w mleku osodzonym miodem.
Chorobowe zmiany skrne (opryszczki, choroby bakteryjne, ropne) przemywa nalewk kilka razy dz.

Db szypukowy i db bezszypukowy Quercus robur L. et Quercus sessilis Ehrh. (Fagaceae)

Opis
1.
Db szypukowy (seu Quercus pedunculata Ehrh.) drzewo dorastajce do 40 m wys.;
korowina gruba, pocztkowo gadka, potem spkana; licie pierzasto-wrbne, d. 6-14 cm, w
zarysie podunie odwrotnie jajowate, krtkoogonkowe lub prawie siedzce, wrby
nieregularne; blaszka liciowa w poowie najszersza, w nasadzie sercowata, z wierzchu
ciemnozielona, spodem janiejsza; kwiatostany prcikowe kosoksztatne, zwisajce, z 5-9dzielnym okwiatem; prcikw 5-10; kwiaty supkowe na dugiej szypuce, pojedyncze lub
zebrane po kilka; supek 1, z 3-dzielnym znamieniem; owoc orzech, zwany odziem,
objety zdrewnia miseczk, pokryt uskami podkwiatkw, na dugiej szypuce. Kwitnie w
maju. Ronie w lasach, parkach, przy drogach, gospodarstwach.
2.
Db bezszypukowy (seu Quercus petraea Liebel, Q. sessiliflora, Q. intercedens) drzewo
dorastajce do 30 m wys.; korowina spkana, gruba; licie pierzastowrbne, d. 8-12 cm, w
zarysie odwrotnie jajowate, dugoogonkowe; ogonek liciowy tawy; wrby regularne;
blaszka w czci szczytowej najszersza, w nasadzie klinowata; kwiatostany prcikowe
koskoksztatne, zwisajce; okwiat 5-9-dzielny, prcikw 5-10; kwiaty supkowe na krtkiej
szypuce, prawie siedzce, pojedyncze lub zebrane po kilka, 1-supkowy, znami 3-dzielne;
owoc orzech osadzony na bardzo krtkiej szypuce. Kwitnie w maju. Wszdzie sadzony.
Surowiec
Surowcem farmakopealnym jest korowina Cortex Quercus, dostpna w sklepach zielarskich
(Herbapol, Herba Lux, Kawon, Elanda) opak. 50 g.
Kor pozyskuje si wiosn lub jesieni i suszy w temp. do 60o C.
W fitoterapii ludowej wykorzystuje si rwnie: odzie Glandes seu Semen Quercus, licie Folium
Quercus i mode gazki Frondes Quercus.
Wszystkie suszy si w temperaturze pokojowej, warto je potem podsuszy w lekko ogrzanym
piekarniku, a nastpnie zmieli. Zmielone odzie trzeba upray na patelni lub blasze na jasnobrzowy kolor (nie spaili !).
Pdy pozyskuje si wiosn, wraz z pczkami lub modziutkimi limi.
Licie zbiera si w pod koniec maja i w czerwcu.
Skad chemiczny
Licie, gazki i kora zawieraj garbniki (w korze do 20%, w liciach i gazkach do 12%),
trjterpeny, flawonoidy (kwercetyna), kwas galusowy i elagowy, katechin, pektyny, ywice fenolowe,
a w niej alkohol fenolowy -kwercytol C6H7(OH)5, fitoncydy, pentozy, fitochinony (licie i pdy).
odzie zawieraj 37% skrobi, 7% cukrw, 7-9% garbnikw, flawonoidy, 6-7% biaek, tuszcze (do
17%) i saponiny.
Waciwoci, dziaanie i zastosowanie
Kawa odziowa dziaa wykrztunie, przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo, moczopdnie, odywczo i
wzmacniajco.
Kawa odziowa gorzka: 1 yk kawy odziowej i 1 yk kawy prawdziwej zala 250 ml wodzy;
gotowa 3 minuty i odstawi na 10 minut; przecedzi; pi gorzk przy niestrawnoci, biegunce,
wzdciach, nieytach przewodu pokarmowego.
Kawa odziowa sodka: 1 yk kawy odziowej (mona doda 1 yeczk kawy prawdziwej) zala
1 szkl. wody, gotowa 3 minuty, odstawi na 10 minut; przecedzi; osodzi miodem, dola mleka lub
mietanki. Pi przy przezibieniu, chorobach zakanych, nieytach ukadu oddechowego, kaszlu i
osabieniu.
Kawa bukowo-odziowa: 1 yk kawy odziowej i 1 yk kawy bukowej zala 250 ml wody,
gotowa 3 minuty; odstawi na 20 minut; przecedzi. Osodzi miodem, dola mleka lub mietanki. Pi
kilka razy dz. przy stresie, przezibieniu, osabieniu, chorobach zakanych. Gorzk pi przy
biegunkach i nieytach przewodu pokarmowego. Mona zmiesza z prawdziw.
Odwar z kory, gazek lub lici dziaa: cigajco, przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwwysikowo,
przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwpierwotniakowo, przeciwgrzybiczo; uszczelnia i
wzmacnia naczynia krwionone, przyspiesza krzepnicie krwi, pobudza procesy gojenia ran.
Odwar z lici, kory lub gazek: 1 yk surowca zala 1 szkl. wody, gotowa 5 minut, odstawi na 20
minut; przefiltrowa; pi 1-4 razy dz. po 100 ml, w razie biegunki 200 ml 4-6 razy dz. Dzieci 50-100
ml 1-4 razy dz.; w biegunkach 100 ml 4-6 razy dz.
Wskazania: nieyt odka, nieyt jelit, biegunka, krwawienia w przewodzie pokarmowym, nadmierne
krwawienia miesiczkowe, zapalenie nerek i pcherza moczowego, czstomocz, zatrucia (skadniki
dbu wi wiele toksyn i metabolitw szkodliwych), upawy.
Zewntrznie: stany zapalne skry i bon luzowych (jamy ustnej, garda, oczu, narzdw pciowych),
oparzenia, rany, owrzodzenia, opryszczka, liszaje, odparzenia, trdzik, ojotok, upawy, mokre

wypryski, potwka, odleyny, czyraki, afty, nadmierna potliwo stp, zapalenie odbytu, hemoroidy.
Jako pukanki, nasiadwki, lewatywy, okady, przemywanie.
Ekstrakt dbowy Extractum Quercus: p szkl. zmielonej kory zala 200 ml gorcego alkoholu 40%;
wytrawia 7 dni; przefiltrowa. Stosowa zewntrznie do pdzlowania oraz spryskiwania schorzaej
skry i bon luzowych.

Dziurawiec - Hypericum (Hypericaceae sive Guttiferae)

Opis
1. Dziurawiec kosmaty - Hypericum hirsutum - bylina; odyga wzniesiona, mikko owosiona; woski
jednokomrkowe, odstajce, rudawe; licie jajowatopodune, tpe, owosione, pod wiato
kropkowane (dziurkowane); kwiaty liczne, zebrane w wyduon wiech; dziaki kielicha rwnowskolancetowate, zaostrzone; patki korony te; owoc - jajowata i brunatn torebka. Rolina pospolita;
ronie w lasach i w zarolach, na polanach przylenych oraz na wzgrzach przy lasach.
2. Dziurawiec zwyczajny - Hypericum perforatum - rolina wieloletnia dorastajca do 40 cm wys.;
ulistnienie rwnolege; licie podune, pod wiato kropkowane (te kropki to zbiorniczki olejkw
eterycznych); kwiatostan gazisty, gsty; kielich 5-dziakowy; korona 5-ptkowa; patki korony te,
pod wiato dziurkowane, w grze po jednej stronie brzegiem zbkowane. Kwitnie od maja do sierpnia.
Owocem jest wielonasienna 3-klapowa, jajowata torebka. Ronie w lasach, na zrbach, na miedzach,
na ugorach, w zarolach, na kach i wzgrzach.
3. Dziurawiec skpolistny - Hypericum montanum - bylina; odyga wzniesiona, pojedyncza,
czerwonawo nabiega; licie jajowate lub nieco wyduone, brzegiem podwinite, zaostrzone, spodem
omszone, sinawe, siedzce; kwiatostan zbity, wiechowaty, oddalony od najwyszej pary lici; kwiaty
bladote, 5-patkowe, 5-dziakowe; blaszki liciowe z rzadka czarno kropkowane, grne 2-3 pary lici
przewiecajce kropkowane; owoc - wielonasienna torebka.
4. Dziurawiec czteroboczny - Hypericum quadrangulum - bylina; kcze czerwone, pezajce; odyga
naga, 4-kanciasta, czerwonobrunatn, pojedyncza, w grze rozgaziona; licie szerokojajowate,
eliptyczne, tpe lub zaokrglone, bez przewiecajcych kropek; kwiaty liczne, zebrane w rzadki
wiechowaty kwiatostan; dziaek kielicha 5; patki korony te, czarno kropkowane; supek 3-szyjkowy;
prciki zebrane w 3 wizki; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Ronie w lasach, na
kach, nad brzegami wd, w zarolach, na wzgrzach.
5. Dziurawiec rozesany - Hypericum humifusum - rolina jednoroczna lub dwuletnia dorastajca do 15
cm wys.; odyga cielca si, cienka i rozgaziona, 2-kanciasta, liniowana; licie jajowate lub nieco
podugowate, tpe, drobne, grne - przewiecajce kropkowane; kwiaty jasnote, pojedyncze lub
zebrane w kwiatostany; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do wrzenia. Ronie przy ciekach
wodnych, na drogach lenych i kowych.
Wszystkie wyej opisane gatunki dziurawca s lecznicze i maj ten sam skad chemiczny.
Surowiec
Surowcem jest kwitnce ziele (moe zawiera niedojrzae owoce) - Herba Hyperici. Surowiec suszy
si w temp. do 40o C. Ziele dobrze schnie i atwo mieli si. W aptekach i w sklepach zielarskich mona
naby: Intractum Hyperici (Phytopharm; fl. pyn - 100 g), Succus Hyperici (Phytopharm; pyn fl.45 i 100
g), Tinctura hyperici (Phytopharm, pyn fl. 100 g); Herba Hyperici (opak. 50 g); FP II,III,IV i V.
Ekspreswki s mao wartociowe.
Skad chemiczny
Ziele dziurawca zawiera olejek eteryczny w iloci do 1% (a w nim gwnie pinen i cineol), flawonoidy
(do 5%): hiperozyd, rutyn, kwercytryn, kwercetyn: ponadto kw. kawowy, garbniki do 12%), ywice
(do 18%), antocyjany (dc 6%), hiperycyn (ok. 0,02%), karoten (13%), wit. C, azulen, cholin,
acetylocholin, hyperyn (glikozyd), kw. chlorogenowy, kw. nikotynowy, pektyny, sole, saponiny.
Hiperozyd, ktrego jest w rolinie ok. 0,4% w hydrolizie daje nam aglikon kwercytyny i galaktoz;
czsteczka tego glikozydu flawonowego skada si z 21 atomw wgla, 20 atomw wodoru i 12
atomw tlenu.
Dziaanie i zastosowanie
Wycigi z dziurawca dziaaj kojco, cigajce, przeciwkrwotocznie, ciopdnie, odkaajco,
uspokajajco, moczopdnie, przeciwzapalnie, wzmacniajco, przeciwwzdciowo, odtruwajce;
poprawiaj nastrj, uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone, reguluj metabolizm, pobudzaj
trawienie, reguluj wyprnienia, koordynuj prac wtroby, pcherzyka ciowego i trzustki. Wycigi
alkoholowe i olejowe wykazuj wpyw przeciwstresowy i przeciwdepresyjny, a take fotouczulajcy i
przeciwtrdzikowy.
Wskazania: zaburzenia w wydzielaniu ci, kamica ciowa, choroby wtroby, stany zapalne
pcherzyka ciowego i drg ciowych, choroby trzustki, choroba wrzodowa, nieyt odka i jelit,
zaparcia, niestrawno, zaburzenia trawienia, ble brzucha, choroby skrne, zakane i sercowonaczyniowe, ze samopoczucie, wyczerpanie nerwowe, zmczenie, zatrucia, krwotoki maciczne,
zaburzenia miesiczkowania, upawy (pi napar i jednoczenie stosowa nasiadwki lub
przepukiwania pochwy), zapalenie przydatkw, stres, psychozy, osabienie, depresja, alergia.
Dusze zaywanie nalewki, soku lub intraktu przez osoby mode powoduje u nich wyleczenie trdziku
modzieczego.

Zewntrznie: dermatozy, rany, ojotok, trdziki, stany zapalne skry, zmiany sczce, choroby
wosw.
Alkoholowe i olejowe wycigi z dziurawca dziaaj fotouczulajco co w sposb umiejtny moe by
wykorzystane do leczenia wielu chorb skry, np. uszczycy, trdziku modzieczego, bielactwa.
Osoby zaywajce alkoholowe wycigi z dziurawca nie mog jednak przesadnie opala si, ani te
przebywa zbyt dugo na socu !.
Napar: 2 czubate yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Zaywa 46 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19
ml, 3-5 razy dz.; dzieci wace 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml,
3-5 razy dz.
Nalewka dziurawcowa - Tinctura Hyperici: p szkl. ziela dziurawca zala 400 ml wdki; macerowa 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci wace 20-25 kg - 2-3 ml, 30-35 kg - 4 ml,
40-45 kg - 5-6 ml, 50-55 kg - 7 ml, 2-4 razy dz.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieego mielonego ziela zale 400 ml zimnego alkoholu; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Stosowa jak nalewk.
Intrakt dziurawcowy - Intractum Hyperici: p szkl. wieego ziela zala gorc wdk; wytrawia 10
dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Ekstrakt dziurawcowy - Extractum Hyperici: p szkl. wieego lub suchego ziela zala 200 ml wdki;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml.
Oleum Hyperici - p szkl. wieego lub suchego ziele zala 200 ml gorcego oleju sonecznikowego
lub sojowego (znakomita jest te oliwa); wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy dz. po 1
yce oleju przy zaparciach, blach pcherzyka i wtroby, zaburzeniach wydzielania ci i
trawiennych oraz po obfitym posiku. Olejem przemywa skr such i wraliw ze stanami zapalnymi.
Olej dziurawcowy znakomicie leczy trdzik modzieczy, rany i oparzenia. Przy trudno gojcych si
ranach stosowa: 30 ml oleju dziurawcowego wla do 30 ml tranu i 20 ml Linomagu - pynu;
wymiesza. Chore miejsca pokrywa steryln gaz zmoczon w pynie i zabandaowa, Preparat taki
leczy te rozpadliny skrne, sucho skry, odleyny, zrogowaciae rce i stopy, stany zapalne skry,
trdziki, zmiany troficzne.
W przypadku uszkodzenia, suchoci, wypadania, braku poysku, rozdwajaniu i amliwoci wosw
pokry je specyfikiem na 12 godz. po czym umy wosy (zabiegi powtarza nawet codziennie lub co
drugi dzie a co skutku leczniczego). Przy upieu suchym wosw daje znakomite efekty gdy
dodamy do preparatu 30 ml oleju rycynowego (wetrze we wosy, nakry je foli na 120 minut, umy w
szamponie do wosw suchych, np. brzozowym, jajecznym. Pynem warto te oczyszcza schorzae
miejsca pokryte maciami lub innymi lekami dermatologicznymi, np. w uszczycy, w rogowaceniu
starczym (w tych przypadkach doda 30 ml oleju rycynowego).
Rp. Nafta dziurawcowa Naphta Hyperici leczy upie, grzybice we wosach, trdzik skry
owosionej i ropnie na skrze gowy. Oczyszcza wgry, niszczy roztocze (np. nuece). Doskonaa na
trdzik, w tym take na skrze suchej.
P szkl. ziela suchego lub wieego mielonego zala 250 ml nafty kosmetycznej. Wytrawia 3 dni;
przefiltrowa.
Nafta dziurawcowa 100 ml
Olej rycynowy 25 ml
Olejek cedrowy lub herbaciany 1 ml
Tran 20 ml
Pyny zmiesza. Skr z cystami ropnymi, z zapaleniem ojotokowym, z zapaleniem mieszkw
wosowych, z ropniami po goleniu lub kosmetykach i skr z opornym trdzikiem przemywa 3 razy
dz., po czym osuszy i wklepa ma Tribiotic lub ma z witamin A.; zastosowa masa. Leczenie
drastyczne, ale skuteczne.
W chore wosy (rozdwojone koce, amliwe, wypadanie, brak poysku) i w upieow skr wciera
naft dziurawcow na 8 godzin przed umyciem.
Rp. Mikstura HACM
Wycig alkoholowy z dziurawca - 10 ml
Nalewka arcydziglowa lub dziglowa - 10 ml
Nalewk glistnikowa - 10 ml
Nalewka (krople mitowe) mitowa - 5 ml
Wymiesza. Zaywa 2-3 razy dz. po 5 ml
Wskazania: ble brzucha, skurcze jelit, ble odka, trzustki, wtroby, pcherzyka ciowego i
jajnikw (w tym przypadku zay 10 ml preparatu), zaburzenia trawienne, kamica ciowa, zastoje
ci, choroby wtroby.
Rp. Mieszanka zioowa HRS

Ziele dziurawca - 1 yka

Ziele ruty - 1 yka
Ziele nawoci - 1 yka
Wymiesza. 2 czubate yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody;
odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci wace 3-4 kg - 8 ml, 5-6 kg - 10
ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107
ml, 2-3-4 razy dz.
Wskazanie: choroby wtroby, trzustki, odka, pcherzyka ciowego, skry, zakane, alergiczne;
zaburzenia trawienia, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, wybroczyny na siatkwce,
zapalenie spojwek i gaki ocznej; kamice moczowa, skpomocz, obrzki; przezibienie; po
zatruciach.

Fioek trjbarwny - Viola tricolor (Violaceae)

Opis
Rolina jednoroczna lub dwuletnia dorastajca do 40 cm d.; licie podunie jajowate lub lancetowate,
czsto z jednej strony zbkowane; kielich 5-dziakowy; korona zoona z 5 patkw; grne - fioletowe,
boczne -tawe, dolny - z t plam i ostrog; prcikw 5; supek 1; owoc -torebka. Rolina
pospolita; ronie na kach, na ugorach, po przydroach, na wzgrzach. Kwitnie od kwietnia do
padziernika. Podobne waciwoci lecznicze wykazuje fioek polny - Viola arvensis, bardzo podobny
do trjbarwnego.
Surowiec
Lecznicze jest ziele - Herba Violae. Mona zbiera ziele wraz z korzeniami - Herba Violae cum radice.
Ziele zbiera si w pocztkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40C.
W aptekach i w sklepach zielarskich mona kupi ziele fioka trjbarwnego luzem (opak. 50 g). Fioek
trjbarwny jest objty przez nasz FP I, II, III, IV i V. Torebki ekspresowe maj ma warto
lecznicz.
Skad chemiczny
Ziele fioka trjbarwnego zawiera saponiny, flawonoidy (rutozyd, violutozyd - 10%, kwercetyn),
antocyjany (violanin, 3-glikozyd delfinidyny, 3-glukozyd peonidyny), karotenoidy (beta-karoten,
wiolaxantyn, zeaxantyn) duo luzu, cukrowcw, liczne sole mineralne, kw. askorbinowy, salicylan
metylowy, olejek eteryczny, garbniki i alkaloidy.
Dziaanie i zastosowanie
Wodny wycig z fioka trjbarwnego dziaa moczopdnie, wykrztunie, napotnie, ciopdnie,
odtruwajco, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie; reguluje wyprnienia, przemian materii;
uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionone dziaajc w ten sposb przeciwwysikowo; wykazuje
synergizm z wit. C.
Wskazania: zaburzenia w oddawaniu moczu, skpomocz, stany zapalne kbuszkw i miedniczek
nerkowych oraz moczowodw i pcherza moczowego, kamica moczowa, zaburzenia w wydzielaniu
ci, choroba wrzodowa, zaburzenia trawienia, kamica ciowa, zaparcia, stany zapalne przewodu
pokarmowego, otyo, wszelkie choroby zakane i skrne, przezibienie, nieyty ukadu
oddechowego, kaszel, nadcinienie, reumatyzm, gorczka, zapalenie spojwek, siatkwki i
naczyniwki (okady na oczy i jednoczesne picie naparu), choroba alergiczne, zatrucia.
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz, po
150 ml; niemowlta wace 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 2-4 razy
dz.; dzieci wace 15-20 kg - 42 ml, 25-30 ml - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 2-4 razy dz.
Wraz ze stosowaniem naparu doustnie zalecam zaywa wit. C lub Rutinoscorbin.
Susz fiokowy mona zaparzy w mleku i osodzi miodem. W celach kosmetycznych i leczniczych
(stany zapalne, sucho, przebarwienia, trdziki, uszczyca itd.) skr przemywa naparem 3-4 razy
dz. i jednoczenie pi nastpujc mieszank:
Wskazania (oprcz chorb skrnych): zaparcia, zaburzenia przemiany materii, trawienia i w
wydzielaniu ci, choroby zakane, skpomocz, kamica moczowa i ciowa, miadyca, reumatyzm,
obrzki, osabienie.

Glistnik jaskcze ziele - Chelidonium maius (Papaveraceae); (!)

Opis
Rolina wieloletnie dorastajca do 90 cm wys.; odyga wyprostowana, mocna, rozgaziona,
owosiona; licie pierzastosieczne, dolne - ogonkowe, grne - siedzce, z wierzchu zielone, pokryte
srebrnym delikatnym nalotem, od spodu siwe, owosione; odcinki lici jajowate, nierwno-wrbnokarbowane, u nasady czsto zbiegajce si; ogonki liciowe owosione; woski biao-siwe; kwiaty
umieszczone na szczytach pdw; patki korony te; dziaek kielicha 2, wczenie odpadajce,
prawie kuliste; patkw korony 4, rwnie koliste, caobrzegie, w grze rozszerzone; owoc - pkajca
wzdu torebka w ksztacie strczka; nasiona czarne, na przekroju biae, w smaku sodkie i
jednoczenie gorzkie, opatrzone w biae ciako - misisty wyrostek zwabiajcy mrwki; nasiona
glistnika s rozsiewane przez mrwki. Kwitnie od maja do padziernika. Rolina pospolita w caym
kraju; ronie w lasach, na ich skrajach, w zarolach, nad brzegami wd, w ogrodach, niekiedy
wystpuje masowo. Lubi gleby wilgotne i miejsca zaciszne. Przy skaleczeniu rolina wydziela
pomaraczowy sok, co jest jej cech charakterystyczn.
Surowiec
Ziele zbiera si przed lub w czasie kwitnienia, najlepiej w maju i w czerwcu i suszy w normalnej
temperaturze lub w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. Dobrze wysuszone ziele kruszy
si, a odygi ami si z trzaskiem; posiada miy, charakterystyczny zapach i jasno-zielony kolor.
Wygodnie te jest suszy ziele zawieszone na sznurkach, a odgazienia w przewietrzanym mocno po
mieszczeniu.
Uwaga ! Ziela pozyskane w sierpniu i we wrzeniu jest mao wartociowe i bardzo czsto knie
podczas suszenia. Ziele cina ostrym noem, tak aby nie uszkodzi korzeni. Zalecany przez
niektrych zielarzy zbir korzeni powinien by zarzucony. Glistnika mamy coraz mniej, a do celw
leczniczych najwartociowsze jest ziele.
W aptekach i w sklepach zielarskich mona kupi ziele /Kawon, Herba Lux/ - Herba Chelidonii (FP
II,III,IV i V) op. 20 i 50 g
Skad chemiczny
Glistnik posiada bardzo bogaty skad chemiczny. Najwicej cia czynnych zawieraj niedojrzae owoce
- do 2,4% i korzenie - do 4% s.m. (suchej masy) roliny; natomiast ziele zawiera okoo 0,5% co do
celw leczniczych w zupenoci wystarcza. Substancje zapasowe w komrkach glistnika nie maj
posta skrobi lecz form glikogenu - charakterystyczne dla tkanek zwierzcych; dziki temu glistnik
jest rolin mrozoodporn.
Wystpujce w glistniku alkaloidy mona podzieli na 3 grupy:
1). Pochodne benzofenantrydyny - chelidonina, chelitrydyna, sangwinaryna, chelerytryna.
2). Pochodne protopiny - protopina, alfa- i beta-allokryptopina.
3). Pochodne protoberberyny - stylopina, koptyzyna, berberyna.
Oprcz wyej wymienionych alkaloidw w zielu wystpuj; sparteina, oksysangwinaryna, chelirubina,
chelidamina, metoksy-chelidonina, homochelidonina, korykawina, korykwileina, korykawidyna, kw.
chelidonowy, kw. askorbinowy - 150-170 mg/100 g, kw. jabkowy, kw. cytrynowy, kw. bursztynowy,
karoten (15 mg), olejek eteryczny ok. 0,01%), flawonoidy, saponiny, garbniki, sole mineralne.
Dziaanie i zastosowanie
Glistnik jest zioem niezmiernie cennym, wykazujcym silne, szerokie, a zarazem ciekawe dziaanie
farmakologiczne. Jego dziaanie jest widoczne i pewne jeli bdzie odpowiednio stosowany.
Jaskcze ziele dziaa silnie uspokajajco, nasennie, obnia napicie mini gadkich i prkowanych,
zmniejsza ich pobudliwo i hamuje skurcze (widoczne uczucie odprenia), obnia napicie mini
naczy krwiononych, powoduje ich rozszerzenie, w tym take wiecowych, obnia cinienie krwi,
uatwia oddychanie, dziaa przeciwblowo, przeciwuczuleniowo, znieczulajco, lekko narkotycznie,
moczopdnie, przeciwobrzkowo, przeciwwirusowo, przeciwpierwotniakowo, przeciwbakteryjnie,
przeciwgrzybiczo, silnie ciopdnie, ciotwrczo, przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo; reguluje,
a zarazem przypiesza przemian materii, reguluje wyprnienia, odtruwa organizm, wzmaga
wydzielanie soku odkowego i trzustkowego, reguluje miesiczkowanie, likwiduje zastoje ci, przez
co zapobiega powstawaniu kamieni ciowych (niektrzy medycy uwaaj, i glistnik uatwia
wydalenie drobnych kamieni i zogw ciowych oraz piasku i kamieni moczowych; ja rwnie to
zaobserwowaem), znosi stan przedmiesiczkowy i bolesne krwawienia miesiczkowe, poprawia
samopoczucie, znosi ble jajnikw. Glistnik wywiera dziaanie papaweryno- kodeino- i
morfinopodobne. Wedug Aminiewa jaskcze ziele leczy polipowato jelita grubego i brodawczaki
pcherza moczowego.
Wskazania: kolka ciowa, wtrobowa, jelitowa, odkowa, moczowodowa, nerkowa; ble trzustki,
kamica ciowa i moczowa, zastoje ci, zapalenie wtroby i pcherzyka ciowego, niedostateczne
wydzielanie ci, niewydolno wtroby, po wyciciu pcherzyka ciowego, zapalenie trzustki,

nowotwory, choroba wrzodowa (zdania podzielone; osobicie nie widz w tym przypadku chorobowym
przeciwwskaza, wrcz przeciwnie), bolesna biegunka, zapalenie odka, skurcze odwiernika,
zaparcia, parcie na ka i mocz, skpomocz, obrzki, zapalenie nerek, drg moczowych i przydatkw,
bolesne oddawanie kau i moczu, ble nerek, skurcze oskrzeli (utrudnione oddychanie, astma,
zadyszka, niemono zapania tchu), dusznica bolesna, kaszel bolesny, skurcze mini i naczy w
koczynach (jednoczenie zaywa Dolomit !), kucie w sercu, niedotlenienie minia sercowego,
nerwica i koatanie serca, bezsenno, spicie, zdenerwowanie, lk, stres, wewntrzny niepokj,
nerwica odka i jelit, zmczenie, osabienie, ze samopoczucie, zaburzenia miesiczkowania i
hormonalne, okres po- i przekwitania i choroby z nim zwizane, ble miesiczkowe, otyo, choroby
skrne, grulica (glistnik zabija paeczki), choroby alergiczne i zakane, reumatyzm, zapalenie puc,
choroby narzdw pciowych (stany zapalne jder, jajnikw), stan przedmiesiczkowy, zaburzenia
trawienia, niestrawno.
Przeciwwskazania: cia, zama, jaskra, zaywanie lekw w skad ktrych wchodzi atropina i jej
podobne.
Napar: 1 yk ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100 ml (max 150 ml); dzieci powyej 7 r. . - zgodnie z wag ciaa: 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg -50 ml,
45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz.
Wywar: 1 yk ziela zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Dawkowa jak napar.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieego mielonego ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10 ml; w kolkach - 1 yka.
Intrakt - Intractum Chelidonii: p szkl. wieego i mielonego ziela zala 400 ml gorcej wdki;
wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody; dzieci wace 25-30 kg
- 3 ml, 35-40 kg - 4 ml, 45-50 kg - 6 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.
Nalewka glistnikowa - Tinctura Chelidonii: p szkl. suchego ziela zala 400 ml wdki; macerowa 14
dni; przefiltrowa. Doustnie zaywa jak Intrakt. Leczy niektre oporne zmiany trdzikowe. W tym celu
przemywa skr 3 razy dz.
Wycig glicerynowy z glistnika Gliceroextractum Chelidonii: kad yk pobranego wieego lub
suchego ziela zala 30 g gliceryny pynnej i 15 ml wdki; wymiesza; wytrawia 7 dni; przefiltrowa.
Zaywa 2-3 razy dz. po 10 ml po rozcieczeniu z dowolnym sokiem w zaparciach bolesnych, przy
kolkach i kamicy moczowej oraz ciowej. Lek silny w dziaaniu!
Rp. Mikstura CML azulenowa
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka serdecznikowa - 10 ml
Azulan - 5 ml
Wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 60 kropli.
Wskazania: nerwice narzdowe, stres, depresja, lk, niepokj wewntrzny, ble brzucha, napicie
przedmiesiczkowe, bezsenno, kolki, choroby alergiczne.

Gg - Crataegus (Rosaceae)
Opis
1. Gg jednoszyjkowy - Crataegus monogyna - krzew dorastajcy do 5 m wys. (niekiedy ma posta
drzewka do 8 m wys.), opatrzony w kolce; licie szeroko- lub odwrotnie jajowate, 3-7-klapowe, gboko
wcite; kwiaty w podbaldachach; kielich 5-dzielny o rurce zronitej z zalni; korona zoona z 5
okrgawych, biaych lub nieco rowawych patkw; prcikw wiele; supek 1 jednoszyjkowy; owoc
jabkowaty, jajowaty lub okrgy, czerwony, z 1 pestk. Ronie w lasach i w zarolach.
2). Gg dwuszyjkowy - Crataegus oxyacantha - krzew dorastajcy do 5 m wys.; licie odwrotnie
jajowate, 3-5 klapowe; kwiaty w baldachogronach; kielich 5-dzielny o rurce zronitej z zalni;
korona zoona z 5 okrgawych, biaych lub rowawych patkw; supek dolny zaopatrzony w 2
szyjki, zronity z dnem kwiatowym; owoc jabkowaty, okrgawy, ciemnoczerwony. Ronie w lasach,
w zarolach, czsto sadzony w polach, na zboczach i na zrbach.
Surowiec
Surowcem jest kwiatostan, li i owoc - Inflorescentia, Folium et Fructus Crataegi (FP T,II,III,IV IV). W
aptekach i w sklepach zielarskich surowce farmakopealne: kwiatostan (Herba Lux, Herbapol, Kawon,
Phytopharm) op. 25 lub 50 g; owoc gogu (Herbapol, Kawon) op. 50 g; intrakt gogowy Intractum
Crataegi (Phytopharm) pyn we flakonach po 100 g.
Kwiaty zbiera si w I fazie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Owoce zrywa si jesieni, gdy s
dojrzae i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C. Licie zbiera si przed lub w czasie
kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Kwiaty i licie mona poczy.
Skad chemiczny
Licie zawieraj kw. gogowy = krategusowy, flawony, flawonoidy, garbniki, cholin i kumaryny.
Kwiaty w swym skadzie chemicznym posiadaj kw. kawowy, kw. chlorogenowy, hiperozyd,
acetylocholin, cholin, trojmetyloamin, cukrowce, puryny, olejek eteryczny, kumaryny i zwizki
glikozydowe.
W owocach mona znale wit. C (54 mg/100 g), karoten (300 j.m.), tiamin (1300 ug), pektyny
(1,50%), sole mineralne (1,20%), zw. azotowe (0,80%), flawonoidy, kw. jabkowy (0,30%), cukier
inwertowy (3,80%), kw. ursolowy, kw. oleinowy, kw. krateogolowy, kw. kawowy, sorbitol, adenozyn,
guanin, glikozydy, garbniki, sacharydy, fitochinony, ryboflawin, niacyn, pirydoksyn i in.
Spord flawonoidw wane s: hiperozyd, kwercetyna i witeksyna.
Dziaanie
Przetwory z gogu tonizuj i zwalniaj czynno serca, rozszerzaj naczynia wiecowe (wycigi
alkoholowe !), obniaj cinienie krwi, uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone oraz bony
midzykomrkowe, zapobiegajc w ten sposb powstawaniu wysikw; reguluj prac nerek; dziaaj
uspokajajco, rozkurczowo i moczopdnie.
Wskazania: choroba nadcinieniowa, nadczynno tarczycy, czstoskurcz, nerwice serca, nerwoble,
miadyca, choroba wiecowa, zdenerwowanie, bezsenno, stres, koatanie serca, reumatyzm,
obrzki i wysiki, zaburzenia metabolizmu, skpomocz.
Napar: 3 yki kwiatw, lici lub owocw zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Pi 3-4 razy dz, po 150-200 ml; dzieci wace; 4-5 kg - 8,5 ml; 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 rai,
30-35kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 3-4 razy dz.
Alkoholatura zimna: p szkl, wieych kwiatw i lici lub owocw zala 400 ml wdki; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieci wace 10-15 kg - 1,5-2 ml, 20-25 kg - 2-3
ml, 30-35 kg - 4 ml, 40-45kg - 5-6 ml, 50-55 kg - 7 ml, 3-4 razy dz.
Intrakt gogowy - Intractum Crataegi: p szkl. wieych lici i kwiatw lub owocw zala 400 ml
gorcej wdki; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak alkoholatur.
Nalewka gogowa - Tinctura Crataegi: p szkl. suchych kwiatw, lici i kwaitw lub owocw zala 400
ml wdki; macerowa 14 dni; przefiltrowa. Zaywa jak alkoholatur.
Alkoholmel Crataegi: do 100 ml dowolnego wycigu alkoholowego wla 100 ml miodu, wymiesza.
Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yki; dzieciom podawa 1-2 yeczki pynu. Znakomity rodek
wzmacniajcy, przeciwmiadycowy i kardiotoniczny.
Mid gogowy - Mel Crataegi: suche owoce lub licie z kwiatami zmieli na drobniutki proszek. Na
kad yeczk proszku da 1 yk miodu i 10 kropli alkoholu lub gliceryny, wymiesza. Zaywa 3-4
razy dz. po 1 czubatej yeczce.

Iglica pospolita - Erodium cicutarium (Geraniaceae).

Opis.
Rolina wieloletnia (w ostre zimy wymarza) dorastajca do 50 cm wys.; odyga ogruczolona,
czerwonawo nabiega, owosiona, podnoszca si; licie nieparzysto-pierzasto-sieczne; licie o
odcinkach gboko pierzastowcinanych; kwiatostan baldachoksztatny, dugoszypukowy; szypuki
kwiatowe do 1,5 cm d.; korona o patkach jajowatych; prcikw 10; kwiaty purpurowe; owoc - rozupka
ze spiraln oci, ktra wkrca si w gleb wraz z owockiem (bardzo ciekawe zjawisko). Kwitnie od
kwietnia do padziernika. Rolina pospolita w caym kraju.
Iglica ronie na ugorach, na pastwiskach, na przydroach, w zioorolach, na wzgrzach, na kach;
lubi gleby bogate w azot.
Surowiec.
Wykorzystuje si ziele - Herba Erodii cicutarii, ktre zbiera si przed lub w czasie kwitnienia i suszy w
temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
Ziele iglicy zawiera duo witaminy C (600-650 mg/100 g), koffein (ok. 50 mg/100 g), karoten, kw.
galusowy, cytrynowy, jabkowy i kawowy, garbniki, sole mineralne (gwnie krzem), flawonoidy,
alkaloidy, fermenty i in.
Dziaanie.
Wycigi z iglicy dziaaj moczopdnie, sabo przeciwblowo, napotnie, przeciwobrzkowo,
odtruwajco, ciopdnie, przeciwreumatycznie, wzmacniajco, przeciwzapalnie,
przeciwkrwotocznie, odkaajco; uszczelniaj i wzmacniaj naczyka krwionone, reguluj przemian
materii, zapobiegaj powstawaniu miadycy, reguluj krwawienia miesiczkowe, wzmagaj
wydzielanie soku odkowego, polepszaj trawienie pobudzaj apetyt; lecz biegunki i niestrawno.
Wskazania: obrzki, skpomocz, kamica moczowa i ciowa, zaburzenia metabolizmu i trawienia,
reumatyzm, dna, choroby zakane, przezibienie, niedobr wit. C, choroby skrne, stany zapalne
nerek i drg moczowych, choroba wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, krwiomocz,
upawy, nieregularne i obfite krwawienia miesiczkowe, choroby wtroby.
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
150-200 ml; niemowlta wace: 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10-11 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19-20 ml,
3-4 razy dz.; dzieci wace: 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg -75 ml, 45-50 kg - 107-110
ml, 3-4 razy dz. Korzystne jest podawanie iglicy wraz z Benalginem (benzydamin), salicylanami oraz
z paracetamolem (Acenol) i ibuprofenem.
Alkoholatura zimna": p szkl. wieego mielonego ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci wace 15 kg - 2 ml, 20 kg - 2,8 ml, 25 kg - 3,5
ml, 30 kg - 4 ml, 35 kg - 5 ml, 40 kg - 5,7 ml, 45 kg - 6 ml, 50 kg - 7 ml, 55 kg - 7,8 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka iglicowa - Tinctura Erodii: p szkl. ziela zala 400 ml wdki; macerowa 14 dni; przefiltrowa.
Zaywa 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci - patrz alkoholatura.
Alkoholmel Erodii: do 100 ml alkoholatury (w ostatecznoci moe by nalewka) wla 100 ml miodu,
doda sok z cytryny, cynamon lub wanili, wymiesza wszystko razem Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2
yki jako wybitnie dziaajcy rodek wzmacniajco i wykrztunie. Dzieciom podawa 2 yeczki pynu.
Mid iglicowy - Mel Erodii: Na kad yk wieego siekanego ziela da 1 yk miodu i 10 kropli
gliceryny, wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce. Podobnie sporzdza si mid iglicowy z
suchego ziela.
Syrop iglicowy - Sirupus Erodii: wiee zmielone ziele v iloci 2 szklanek penych zala 300 ml wody;
doda 3 yki korzenia ywokostu i 2 yki korzenia lukrecji; gotowa wszystko razem 5 minut;
odstawi pod przykryciem na 3 godziny; odcedzi. Doda 100 ml cukru i 100 ml miodu oraz sok z
jednej maej cytryny, wanili lub cynamon, wymiesza. Na kocu do syropu doda 2 yki wdki.
Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yki; dzieci - 2 yeczki syropku 3-4 razy dz.
Ze wieego ziela mona uzyska przy pomocy sokowirwki sok wysokowitaminowy, ktry zaywa si
3-4 razy dz. po 30 ml. Warto go zakonserwowa poprzez zacukrowanie lub zalanie alkoholem w
proporcji 1:1.
Rp.
Alkoholatura lub nalewka iglicowa - 50 ml
Nalewka lub intrakt pierwiosnkowy - 50 ml
Nalewka lub intrakt ze wieych owocw ry - 50 ml
Mid naturalny - 100 ml
Wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yki. Podawa dzieciom w iloci 2 yeczek, najlepiej w
mleku z miodem.

Wskazania: choroby zakane, kaszel, przezibienie, osabienie, rekonwalescencja.

Rp.
Ziele iglicy - 1 yka
Li pokrzywy - 1 yka
Ziele mniszka - 1 yka
Owoc dzikiej ry - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Li babki - 1 yka
Owoc dzikiego bzu czarnego - 1 yka
Igliwie wierkowe, sosnowe lub modrzewiowe - 1 yka
Ziele tymianku - 1 yka
Wymiesza; 3 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi; osodzi
miodem. Pi 4 razy dz. po 200 ml; dzieci wace 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7
-ni, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 5-4 razy dz. Wskazania: niedobory witaminowe i
bioelementw, osabienie, rekonwalescencja, przezibienie, choroby zakane i skrne, obniona
odporno systemu immunologicznego na choroby, nieyt drg oddechowych, zaparcia, gorczka,
zaburzenia przemiany materii, po zatruciach.
Rp.
Napar z ziela iglicy - 100 ml
Odwar z kory wierzbowej lub napar z kwiatu wizwki - 100 ml Napar lipowy - 100 ml
Wymiesza. Pi 4 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3 kg -8,7 ml, 4-5 kg - 11 ml, 6-7 kg - 17 ml,
3-9 kg 22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 ml,
40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 4 razy dziennie lub czciej.
Wskazania: gorczka, grypa, przezibienie, winka, odra, ospa i in.

Jaowiec pospolity - Juniperus communis (Cupressaceae).

Opis.
Krzew lub drzewko dorastajce do 15 m wys.; kora szarobrunatna, wknista; igy mrozoodporne,
proste, kujce, ustawione po 3 w okkach; rolina dwupienna; szyszkojagody czarne z sinym
nalotem; yje do 100 i wicej lat. W Polsce pospolity na niu i w niszych pooeniach grskich.
Surowiec.
Surowcem jest owoc jaowca - Fructus Juniperi, FP I,II,III, IV i V, ktre mona kupi w aptekach i w
sklepach zielarskich (opak. 20, 50 g). Szyszkojagody zbiera si w jesieni lub zim po przymrozkach;
suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 40-60o C. Mona je te najpierw suszy w normalnej
temp. pokojowej, a gdy ulegn pomarszczeniu - dosuszy w temp. podwyszonej.
Skad chemiczny.
Szyszkojagody zawieraj 2% olejku eterycznego, 40% cukrw, 0,5% ywic, 8% barwnikw, goryczk juniperyn - ok. 1%, flawonoidy, witaminy, sole mineralne, kwasy organiczne i garbniki. Olejek
eteryczny zawiera pinen, kadinen, borneol, kamfen, junen (czynny diuretycznie), juniperol, terpineol.
Ponadto w owocach i w igliwiu jaowcowym (niekiedy jest te wykorzystywany) wystpuje gwajakol i
jego pochodne oraz krezol.
Dziaanie.
Przetwory z jaowca dziaaj moczopdnie (hamuj wchanianie zwrotne jonw Na i Cl dziaanie
przeciwobrzkowe), ciopdnie, odkaajco, wykrztunie; hamuj nadmierny proces fermentacji
zachodzcy w jelitach, uatwiaj i poprawiaj trawienie i wchanianie mleczka pokarmowego,
zwikszaj wydzielanie sokw odkowych, przypieszaj obieg krwi, dziaaj napotnie, likwiduj
zastoje ci.
Wskazania: hipernatremia (nadmiar sodu), hiperchloremia, obrzki zastoinowe, niewydolno wtroby,
zaburzenia trawienie, nerwoble, reumatyzm, zastoje kreniowe, zaburzenia metabolizmu, choroby
przezibieniowe, skrne i zakane, nieprzyjemna wo z ust, nieyty ukadu oddechowego, suchy
kaszel, katar, stany zapalne zatok, trdzik (wewntrznie !).
Przeciwwskazania: cia, choroba wrzodowa (zdania podzielone), zapalenie lepej kiszki, zapalenie
nerek,
Objawy przedawkowania: podranienie nerek, biakomocz, krwiomocz, podranienie przewodu
pokarmowego, nudnoci, wymioty, biegunka.
Odwar: 2 yki owocw zala 2 szkl. wody; gotowa 3-5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi;
osodzi miodem. Pi 4 razy dz. po 100 ml; dzieci wace 10-15 kg - 14 ml, 16-20 kg - 22-28 ml, 21-25
kg - 30 ml, 26-30 kg -37-42 ml, 31-35 ml - 44-50 ml, 36-40 kg - 51-57 ml, 41-45 kg - 58-64 ml, 46-50
kg - 65-71 ml, 51-55 kg - 72-78,5 ml, 4 razy dz.
Owoce mona zaparzy w mleku, a nastpnie osodzi miodem (nieyty ukadu oddechowego, kaszel,
przezibienie itd.).
Nalewka jaowcowa - Tinctura Juniperi (jaowcwka): p szkl. mielonych owocw zala 400 ml wdki;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml.
Intrakt jaowcowy - Intractum Juniperi: p szkl. wieych owocw zala 400 ml gorcego alkoholu
40%; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml; dzieciom podawa w mleku z
miodem.
Olej jaowcowy Oleum Juniperi (stosowa do wciera rozgrzewajcych, przeciwprzezibieniowych,
przy nerwo-, stawo-, i minioblach oraz przy nieytach ukadu oddechowego i przy chorobach
zakanych - naciera cae ciao, take przy chorobach zakanych): p szkl. wieych lub suchych
zmielonych owocw zala 100-150 ml gorcego oleju; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Mona te
uywa jako przyprawy do saatek i zup oraz tustych mis.
Uwaga ! Olejek eteryczny jaowcowy (Oleum Juniperi) dostpny w sklepach zielarskich i w aptekach
mona zaywa na miodzie 3-4 razy dz. po 3 krople (stany zapalne i zakaeniowe ukadu
oddechowego i zatok obocznych nosa). Samego olejku eterycznego nie stosowa do wcierania w
skr trdzikow i ojotokow, nawet w stanie rozcieczonym. Niektrzy zalecaj go przy trdziku do
wciera. Niestety wcierany w skr twarzy i szyi powoduje ropne zapalenie mieszkw wosowych.
Olejek jaowcowy mona natomiast miesza z innymi olejkami i stosowa do leczenia zmian
trdzikowych, oczywicie w odpowiednich zestawach i proporcjach.
Zaywany doustnie (polecam wycigi wodne z szyszkojagd) dziaa rzeczywicie przeciwtrdzikowo.

Janowiec - Genista (Fabaceae).

Opis.
1). Janowiec barwierski - Genista tinctoria - cido - krzewinka dorastajca do 60 cm wys., na
pierwszy rzut oka podobna do lnicy; gazki roczne bruzdowane, kanciaste, wzniesione, na szczycie
przylegajco owosione; licie pojedyncze, lancetowate lub eliptyczne, brzegiem i na wizkach
przewodzcych - owosione; przylistki drobne, szydlaste; kwiatostan - grono szczytowe; kwiaty te;
owoc - strk. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Ronie w suchych lasach i na sonecznych wzgrzach;
wystpuje na niu i na Podkarpaciu.
2). Janowiec ciernisty - Genista germanica - krzewinka dorastajca do 60 cm wys.; gazki owosione,
starsze z kolcami, kwiatonone - bez kolcw; licie pojedyncze, lancetowate lub eliptyczne;
przylistkw brak; kwiatostan - grono; kwiaty te, motylkowate; prcikw 10 zrosych ze sob nitkami;
supek 1; owoc - owosiony strk; nasiona ciemnobrunatne, spaszczone, w liczbie 2-6 sztuk. Kwitnie
od maja do lipca. Ronie w borach sosnowych i na sonecznych wzgrzach. Rozpowszechniony na
niu.
Surowiec.
Z janowca barwierskiego bdziemy wykorzystywali kwitnce ziele - Herba Genistae tinctoriae,
natomiast z janowca ciernistego kwitnce ziele i nasienie - Herba Genistae germanicae et Semen G.
germanicae. Oba surowce suszy si w temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
Ziele i nasiona janowca ciernistego zawieraj: spartein; cytyzyn, metylocytyzyn, anagiryn,
flawonoidy, garbniki, olejek eteryczny i gorycze.
Ziele janowca barwierskiego ma podobny skad chemiczny i zawiera okoo 0,33% alkaloidw
(genistyn, spartein, anagiryn, cytyzyn, metylocytyzyn), flawonoidy (luteolin), gorycze, garbniki,
olejek lotny.
Dziaanie.
Alkaloidy zawarte w janowcach nadaj wycigom gorzki smak, dobrze przenikaj do wody i alkoholu
oraz gliceryny; pobudzaj orodek oddechowy, zwalniaj czynno serca, zmniejszaj wraliwo
minia sercowego, zwalniaj przewodzenie podniet w wegetatywnych wknach sercowych, hamuj
niemiarowo serca, kurcz macic, zwikszaj napicie ukadu nerwowego parasympatycznego.
Inne skadniki chemiczne oraz znane nam ju alkaloidy wywieraj silne dziaanie moczopdne,
napotne, przeczyszczajce (sabe), uspokajajce, przeciwzapalne, przeciwkamicze (zapobiegaj
powstawaniu kamicy moczowej), ciopdne, przeciwobrzkowe; obniaj cinienie krwi, pobudzaj
apetyt, wzmagaj wydzielanie soku odkowego, poprawiaj trawienie.
Wskazania: tachykardia, migotanie przedsionkw, nerwica serca, koatanie serca, kucie w sercu,
podniecenie nerwowe, bezsenno, nadcinienie, zapalenie nerek i drg moczowych, kamica
moczowa i ciowa, obrzki, gorczka, skpomocz, zaparcia, zaburzenia w wydzielaniu ci.
Pomagaj te przy chorobach ledziony i zatrzymaniu miesiczki.
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100 ml; dzieci wace 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 55 kg 78 ml, 34 razy dz.
Proszek janowcowy Pulvis Genistae: suche nasiona janowca ciernistego zmieli w mynku do kawy.
Zaywa 3 razy dz. po 1/3 yeczki do herbaty; dobrze popi. Sproszkowane ziele mona wymiesza z
miodem (1 yeczka paska proszku na 2 yki miodu i 10 kropli gliceryny lub alkoholu) i zaywa 3
razy dz. po 1 yce.
Nalewka janowcowa - Tinctura Genistae: p szkl. ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Przyrzdza si take intrakt w tej samej
proporcji suszu do alkoholu i podobnie zaywa, Wycigi alkoholowe mona zmiesza z miodem w
proporcji 1:1 (uzyskujc Alkoholmel Genistae) i zaywa 3 razy dz. po 1 yce.
Nalewka z nasion: 2 yki nasion mielonych zala 100 ml wdki; macerowa 10 dni; przefiltrowa.
Zaywa 3 razy dz. po 20-30 kropli w chorobach serca.
W przypadku kamicy moczowej proponuj nastpujcy lek (przy pomocy ktrego uzyskiwaem dobre
efekty lecznicze, ale z pewnoci nie bdzie on taki dobry w stosunku do wszystkich chorych, mona
jednak sprbowa, ktry umoliwia i uatwia wydalenie piasku i drobnych kamieni z ukadu
moczowego.
Rp.
Napar z janowca - 50 ml
Napar z poonicznika - 50 ml
Napar z glistnika - 50 ml
Odwar z kory lub gazek brzozy - 50 ml

Gliceryna pynna - ilo zalena od wagi ciaa (to znaczy na kady 1 kg masy ciaa dajemy 1 g
gliceryny, np. osoba waca 56 kg powinna zuy 56 g gliceryny, 45 kg - 45 g gliceryny itd.; gliceryna
sprzedawana jest w aptekach po 30 g).
Pyny wymiesza i wypi jednorazowo. Lek stosowa 1 raz dz. rano lub wieczorem przez 5-6 dni,
potem naley zrobi przerw 2-tygodniow. Wszystkie skadniki s bardzo wane; dziwne si moe
komu wyda wypicie takiej iloci gliceryny, jednake mniejsza jej dawka nie peni naleytej roli.
Jedynym niepodanym dziaaniem specyfiku jest to, e wywouje przeczyszczenie; dzieje si to
jednak w sposb agodny, a tak na marginesie mwic to od czasu do czasu wskazane jest pene
wyprnienie si, usunicie zalegajcych mas kaowych z jelit, ktre wydzielaj toksyczne i bardzo
szkodliwe dla samego organizmu substancje; szczeglnie wane to jest przy czstych blach brzucha,
zaburzeniach trawiennych, chorobach skrnych i zakanych oraz przy otyoci i zym samopoczuciu.
Po tej oto kuracji kady czowiek poczuje si o wiele lepiej, odczuje znaczn ulg i powrt si.
Ale wrmy do gwnego meritum leku. Glistnik dziaa silnie rozkurczowo na drogi moczowe
(powiksza ich wiato) co umoliwia przejcie drobnych kamieni przez przewody moczowe, ponadto
znosi ewentualn kolk i uspokaja pacjenta. Z tego wzgldu, e chory moe odczu ble powinien
zaopatrzy si w dodatkowy lek rozkurczowy i przeciwblowy, np. Vegantin, Isalgin, No-Spa, Tolargin,
Vegantalgin (w razie potrzeby zay 2 tabl. lub dra. ktrego z wymienionych lekw, mona to te
zrobi profilaktycznie). Tolargin o dziaaniu silnie rozkurczowym i przeciwblowym naley zastosowa
doodbytniczo 1 czopek. Wiemy te, e wycigi z poonicznika, kory brzozy i janowca rozkruszaj
kamienie moczowe i zogi na piasek uatwiajc ich wydalenie (przez strumie cieczy wydalanej).
Gliceryna uatwia przechodzenie kamieni nerkowych przez drogi moczowe, o czym mona si
dowiedzie ze starych ksig medycznych i by moe osobicie. Wiksza cze gliceryny zostaje
szybko przeksztacona do glukozy wywoujc przejciow hiperglikemi i silny efekt moczopdny.
Podczas dnia pi napar z nastpujcej mieszanki zioowej:
Rp.
Ziele nawoci - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Li borwki, mcznicy, licie lub gazki gruszy lub ziele bagna zw. - 1 yka
Ziele poonicznika - 1 yka
Kcze perzu - 1 yka
Li pokrzywy - 1 yka
Wymiesza. 3 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody, zagotowa; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 200 ml.

Jarzb pospolity (jarzbina) - Sorbus aucuparia (Rosaceae).

Opis.
Krzew lub drzewo dorastajce do 15 m wys.; licie nieparzysto-pierzaste, o 11-15 lancetowatych,
ostro pikowanych listkach; kwiaty zebrane w baldachy (podbaldachy); kielich 5-dziakowy; korona
zoona z piciu okrgawych, biaych lub nieco tawych patkw; owoc - kulisty, szkaratny typu
jabka (jabczak).
W Polsce ronie na niu i w grach; pospolity w lasach, w zarolach, nad rzekami i w parkach.
U nas rosn take: jarzb mczny - S. aria, jarzb domowy - S. domestica i jarzb szwedzki S.
scandia (intermedia), ktre s rwnie lecznicze.
Surowiec.
Wykorzystywane s licie, kwiaty i owoce - Folium, Flos, et Fructus Sorbi - sprzedawane s w
sklepach zielarskich (owoc). Licie i kwiaty zbiera si w czasie kwitnienia, czy ze sob, razem suszy
w temp. do 40o C i razem mieli.
Owoce zbiera si, gdy s dojrzae i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80 C.
Skad chemiczny.
Owoce zawieraj 40-70 mg/100 g wit. C, 13.000 j.m. wit. A; 400 mg wit.P, 400 ug wit. K, 5,85%
cukrowcw, 2,57% kw. jabkowego, 1,79% zw. azotowych, 0,85% soli mineralnych, 0,39% pektyn,
garbniki, flawonoidy, gorycz, kw. parasorbowy, kw. sorbowy, kw. cytrynowy, kw. galusowy,
epikatechin i glikozydy.
Kwiaty i licie posiadaj 100-200 mg wit. C/100 g, flawonole (astragalin, hiperozyd, 3-soforozyd,
kemferol, izokwercytryn, soforozyd kwercetyny), spireozyd.
Dziaanie.
Owoce dziaaj moczopdnie, przeciwszkorbutowo, odywczo, odkaajco, lekko przeczyszczajco,
przeciwcukrzycowo, ciopdnie, wzmacniajco, odtruwajco; zwikszaj krzepliwo krwi, reguluj
metabolizm.
Kwiaty i licie s cennym rdem wit. C i P, uszczelniaj i wzmacniaj naczyka krwionone, dziaaj
moczopdnie, ciopdnie, wzmacniajco, przeciwzapalnie, odkaajco, przeciwobrzkowo,
przeciwwysikowo, reguluj wyprnienia i przemian materii.
Wskazania: zaparcia, biegunka, nieyt jelit i odka, hipowitaminozy, choroby zakane, przezibienie,
zaburzenia trawienia, choroby skrne i alergiczne, zaburzenia w wydzielaniu i przepywie ci,
choroby wtroby, gorczka, skpomocz, amliwo naczy krwiononych, zapalenie gaki ocznej i
spojwek (okady na oczy z naparu liciowo-kwiatowego, i jednoczesne jego picie), zapalenie nerek,
zaburzenia przemiany materii.
Napar: 2 yki kwiatw i lici lub 3 yki owocw mielonych zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30
minut; przecedzi; napar owocowy osodzi miodem. Pi 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - ok. 100-150
ml kilka razy dz.
Nalewka jarzbinowa - Tinctura Sorbi: p szkl. suchych lici lub owocw zala 400 ml wdki;
macerowa 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 10 ml.
Intrakt jarzbinowy - Intractum Sorbi: p szkl. wieych owocw lub lici i kwiatw zala 400 ml
gorcego alkoholu; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 10 ml.
Alkoholmel Sorbi: do 100 ml nalewki lub intraktu wla 100 ml miodu, sok z jednej maej cytryny, troch
doda wanilii lub cynamonu i godzikw, wymiesza wszystko. Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yki.
Sok z owocw - Succus Sorbi.
wiee owoce umy, zmieli przez maszynk do misa, woy do emaliowanego garnka i zala wod
tyle tylko, eby mas przykrywaa; nastpnie wsypa cukier (na kady 1 kg owocw -0,5 kg cukru);
odstawi na 6-8 godz.; potem gotowa mas owocow przez 15-20 minut; przecedzi; dosodzi do
smaku (jeeli na 1 l wycigu damy 1 kg cukru to uzyskamy syrop). Pasteryzowa 20 minut w wodzie o
temp. 80 C. Doskonay jest wymieszany z innym sokiem, np. cytrynowym, jabkowym,
pomaraczowym.
Rp.
Li i kwiat jarzbiny - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Ziele nostrzyka - 1 yka
Ziele dziurawca - 1 yka
Kwiat bzu czarnego - 1 yka
Ziele nawoci - 1 yka
Wymiesza.
3 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100-150 ml; dzieci wace 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50--57 ml, 45-50 kg 64-71 ml, 55-60 kg - 78-85 ml, 3-4 razy dz.

Wskazania: wybroczyny na siatkwce, zapalenie nerek, wtroby, gaki ocznej i spojwek, choroby
alergiczne, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, ylaki, plamice, choroby zakane,
przezibienie, choroby skrne (dermatozy, wypryski, trdziki, teleangiektazje i in.), krwiomocz,
hipowitaminoza C i P, nadcinienie, skpomocz, obrzki, wysiki stawowe, kamica moczowa i
ciowa, zastoje ci, nieyt odka i jelit, zaparcia.

Jasnota biaa - Lamium album (Labiatae).

Opis.
Bylina dorastajca do 60 cm wys.; licie jajowate, brzegiem grubo pikowane; kwiaty w 6-16kwiatowych niby okkach; kielich dzwonkowaty z 5 zbkami; korona biaa, o zgitej rurce,
dwuwargowa; warga grna sklepiona i owosiona, dolna natomiast dusza, o nitkowatych klapach
bocznych; prcikw 4; supek 1; caa rolina gruczoowato owosiona, przy roztarciu pachnca.
Rolina pospolita; ronie w zarolach, w sadach, nad brzegami wd, pod lasami, na kach, w
ogrodach, niekiedy wystpuje masowo.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Lamii albi zbierane przed lub w czasie kwitnienia oraz kwiat - Flos Lamii
albi, ktre mona pozyska ze stanu naturalnego lub kupi w sklepie zielarskim (opak. 10, 20, 25, 50
g).
Surowce suszy si w temp. do 40o C. Niekiedy uywa si rwnie korzenie jasnoty - Radix Lamii,
ktre s cennym surowcem. Naley je zbiera w jesieni, na przedwioniu lub wiosn; suszy w
otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C.
Skad chemiczny.
Ziele i kwiaty zawieraj olejek eteryczny, luzy, saponiny, garbniki (w zielu ok. 12-14%), flawonoidy
(lamiozyd, lamiid, hipolamiid), glikozydy irydoidowe, aminy biogenne (cholina, histamina, tyramina),
duo karotenu, liczne sole mineralne i cukrowce. Korze zawiera duo saponiny i stachiozy.
Dziaanie.
Korze dziaa silnie wykrztunie, moczopdnie i napotnie. Natomiast ziele i kwiaty hamuj krwotoki
maciczne, reguluj miesiczkowanie (raczej zmniejsza), zwikszaj liczb erytrocytw we krwi,
poprawiaj przemian materii, odtruwaj organizm, wzmagaj wydzielanie soku odkowego,
pobudzaj apetyt, reguluj wyprnienia, uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone; dziaaj
ciopdnie, rozkurczowo, napotnie, moczopdnie, przeciwcukrzycowo, odkaajco, wykrztunie,
przeciwzapalnie i wzmacniajco.
Caa rolina dziaa te uspokajajco i lekko nasennie.
Wskazania: nadmierne krwawienia miesiczkowe i w dodatku nieregularne, upawy (pi napar i
stosowa nasiadwki), krwotoki pozamiesiczkowe, choroby ledziony, wtroby i trzustki, skurcze
mini gadkich, ble brzucha, kamica moczowa i ciowa, podniecenie nerwowe, bezsenno,
wewntrzny niepokj, lek, stres, okres po- i przekwitania, zapalenie przydatkw, choroby skrne,
nieyty ukadu oddechowego, zaparcia, nieyt jelit i odka, zaburzenia trawienne, choroby zakane,
niedokrwisto, zaburzenia metabolizmu. Korze stosowa gwnie przy kaszlu i zakaeniach oraz
stanach zapalnych ukadu oddechowego; pomaga te przy astmie i katarze siennym (pykowicy);
uatwia zasypianie; leczy przezibienia.
Napar: 2 yki ziela lub 3 yki kwiatw zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Pi 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 4-5,7 ml, 5-6 kg - 7-8,5 ml, 7-8 kg - 10-11
ml, 9-10 kg - 12,8-14 ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace 11-15 kg - 15,7-21 ml, 16-20 kg - 22,8-28,5 ml,
21-25 kg - 30-35,7 ml, 26-30 kg - 37-42,8 ml, 31-35 kg - 44-50 ml, 36-40 kg - 51-57 ml, 41-45 kg 58,5-64 ml, 46-50 kg - 65,7-71 ml, 51-55 kg - 72,8-78,5 ml, 3-4 razy dz.
Kwiaty i ziele mona te parzy w mleku, ktre nastpnie warto osodzi miodem.
Odwar: 2 yki korzenia zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi; w
przypadku chorb zakanych, przezibieniowych, kaszlu itd. posodzi miodem (jeeli leczymy
schorzenia ukadu pokarmowego nie sodzimy!). Pi jak napar.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieego mielonego ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10 ml (max 15 ml). Podobnie sporzdza si nalewk z suchego
ziela i intrakt ze wieego surowce; podobnie si je te dawkuje.
Godny polecenia jest Alkoholmel Lamii (100 ml wycigu alkoholowego wymiesza ze 100 ml miodu),
ktry dziaa wzmacniajco i wykrztunie, a zaywa si go 3-4 razy dz. po 1 yce.
Mid jasnotowy Mel Lamii: na kad 1 yk wieego siekanego ziela da 1 yk miodu i 10 kropli
gliceryny lub alkoholu; wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce.
Rp.
Ziele jasnoty - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Kwiat lub ziele wrotyczu - 1 yka
Kcze lub li lepinika - 1 yka
Kcze lub ziele kokoryczki - 1 yka
Wymiesza.
2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 1 godzin; przecedzi. Pi 3 razy dz. po 150
ml. Lek silny! Wskazania: zatrzymanie miesiczkowania, nieregularne krwawienia miesiczkowe, ble

miesiczkowe, zapalenie przydatkw, upawy (jednoczenie stosowa doustnie i do przepukiwania

pochwy lub nasiadwek 40-minutowych), zaburzenia hormonalne, okres po- i przekwitania i choroby z
nim zwizane, nerwice, wyczerpanie nerwowe, bezsenno, wewntrzny niepokj, nadcinienie,
zaburzenia sercowe, stres, zaparcia, ble brzucha i jajnikw, zaburzenia metabolizmu, uderzenia
gorca, nage poty, zawroty gowy, chwilowe zaciemnienia w oczach, uderzenia krwi do gowy,
zaburzenia trawienne podczas miesiczki. Stosowa lek bardzo regularnie! Przeciwwskazania: cia !

Jemioa - Viscum (Loranthaceae).

Opis.
1). Jemioa biaa (pospolita) - Viscum album - krzewinka wieloletnia dorastajca do 50 cm d.,
pasoytujca na drzewach i krzewach liciastych; pdy oliwkowote; licie zimotrwae, skrzaste,
grubawe, ciemnozielone; w ktach rozgazie wyrastaj niepozorne kwiaty o silnej woni; jagody biae.
Kwitnie od lutego do marca. Spotykana jest na drzewach owocowych (jabonie, grusze) oraz dziko
rosncych (wierzba, klon, topola).
2). Jemioa jodowa - Viscum abietis - pasoytuje na jodle i innych drzewach iglastych; licie due,
szerokie, zimotrwae, podunie jajowate lub lancetowate, ciemnozielone.
3). Jemioa rozpierzcha - Viscum laxum - krzewinka dorastajca do 50 cm d.; licie
wskolancetowate, tozielone, grne czsto sierpowate; owoc - jasnota jagoda. Kwitnie od marca
do maja. Pasoytuje na drzewach iglastych.
Surowiec.
Wykorzystuje si ziele jemioy wraz z owocami - Herba Visci cum Fructuosi (FP I, II, III, IV et V), ktre
zbiera si od marca do kwietnia; surowiec dugo schnie przez co traci swe waciwoci lecznicze,
dlatego te naley go suszy w lekko ogrzanym piekarniku (do max 40o C, nie w wyszej!) oczywicie
otwartym. Susz po zmieleniu naley przechowywa w wiatoszczelnym opakowaniu!. W aptekach i w
sklepach zielarskich sprzedaje si Intractum /Phytopharm/ (100 g) oraz Herba Visci albi (opak. 50
g). Niemiecka firma Madaus produkuje wartociowy preparat o nazwie Plenosol N amp. zastrzyki
podskrne 1 ml.
Skad chemiczny.
Surowiec zawiera fizjologicznie aktywne peptydy czyli tak zwane viscotoxyny - 0,05-0,1% oraz lektyny,
aminy biogenne, (cholin. acetylocholin, tryptamin), triterpeny (kw. ursolowy oraz oleanowy),
flawonoidy glikozydowe (kwercetyn, viscoflawin), ksantofile, sole mineralne (Mg, K, Ca), luzy, kw.
viscynowy, viscirezyn, visconezyn, sapogenin, zasad zoon z wgla, wodoru i azotu i inne.
Viskotoxyna zwana take viscalbin zbudowana jest z 34 atomw wgla, 68 atomw wodoru, 18
atomw tlenu, 10 atomw azotu i 1 atomu siarki; dobrze przechodzi do rozcieczonego alkoholu i
gliceryny, rozkada si w temp. ok. 70-80o C lub co gorsze, a bardziej przekonujce, biorc pod uwag
waciwoci tego biaka - dobrze przechodzi do zimnej wody; pod wpywem wysokiej temperatury,
stonej gliceryny, i wysokoprocentowego alkoholu czy octu ulega procesowi denaturacji,
polegajcemu na rozerwaniu wewntrzczsteczkowych wiza wodorowych, zniszczeniu
dwusiarczkowego przycigania elektrostatycznego i oddziaywania hydrofobowego, czyli najkrcej
mwic - unieczynnieniu. Jaki z tego wniosek? Taki, e hipotensyjne (obniajce cinienie krwi)
dziaanie wywieraj wycznie tak zwane zimne wycigi olejowe, wodne ze wieego lub suchego
ziela, sok z niego uzyskany, ale bez jakiegokolwiek podgrzewania, sproszkowane ziele wysuszone
jednak szybko i w temp. nie wyszej ni 40 C, mid ze wieego i suchego ziela oraz syropek
jemioowy sporzdzony wedug przepisu jaki podaem.
W owocach znajduje si lepka wiscyna o silnym dziaaniu farmakologicznym.
Dziaanie.
Zimne wycigi z ziela jemioy (bez alkoholu) oraz sok jemioowy dziaaj hipotensyjnie,
przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, uspokajajco, lekko nasennie, nasercowo, ciopdnie,
moczopdnie; reguluj wyprnienia i przemian materii, zapobiegaj powstawaniu miadycy.
Wedug wielu naukowcw jemioa dziaa podobnie jak naparstnica, jednake znacznie sabiej,
mianowicie: zwiksza napicie minia sercowego w spoczynku, zwalnia prac serca, rozszerza
ttnice wiecowe, usprawnia krenie, zwiksza pobudliwo oraz kurczliwo minia sercowego.
Wycigi alkoholowe oraz gorce - wodne dziaaj jedynie rozkurczowo, przeciwkrwotocznie,
ciopdnie, moczopdnie, regulujco na metabolizm i wyprnienia oraz uspokajajco (glikozydy
flawonoidowe i im podobne).
Ma z owocw leczy guzy skrne, niekiedy i inne choroby dermatologiczne (rogowacenie
posoneczne, dermatozy) oraz rany, oparzenia.
Wskazania dla wycigw zimnych: nadcinienie, stwardnienie naczy, dusznica bolesna, krwiomocz,
zapalenie nerek i drg moczowych, krwawe biegunki, zawroty gowy, nadmierne krwawienia
miesiczkowe, krwotoki maciczne pozamenstruacyjne, osabienie serca, kucie w sercu, nerwice
wegetatywne, choroby zakane, nowotwory, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych,
krwotoki z nosa, stany lkowe, histerie, wyczerpanie nerwowe, stany stresowe, zadyszka, wewntrzny
niepokj, niewydolno krenia, zastoje krwi (+ nostrzyk + kasztanowiec w rwnych czciach).
Wskazania dla wycigw alkoholowych i wodnych gorcych: krwotoki maciczne, wyczerpanie
nerwowe, miadyca, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, choroby wtroby i
pcherzyka ciowego, zaburzenia metabolizmu, skpomocz, skurcze jelitowe, bezsenno.

Macerat jemioowy Macerati Visci: 2-3 yki wieego lub suchego ziela zala 200 ml wody
przegotowanej o temp. pokojowej; przykry; odstawi na 8 godzin; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 100
ml; dzieci wace 15-20 kg - 21-28,5 ml, 25-30 kg - 35,7-42,8 ml. 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 6471 ml, 55-60 kg - 78,5-85,7 ml, 3-4 razy dz.
Mid jemioowy - Mel Visci: na kad 1 yk siekanego lub zmielonego wieego ziela, albo 1
yeczk sproszkowanego suszu da 1 yk miodu i p yeczki dowolnego kompotu lub soku,
wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Syrop jemioowy - Sirupus Visci: p szkl. mielonego wieego ziela (moe by w ostatecznoci suche)
zala 200 ml przegotowanej wody o temp. pokojowej; przykry i odstawi na 12 godzin (nie duej!, bo
zakinie); przecedzi. Na kade 100 ml wodnego zimnego wycigu da 100 ml miodu, wymiesza.
Zaywa 3-4 razy dz. po 30 ml.
Wycig olejowy - Oleum Visci: p szkl. wieego zmielonego ziela lub suszu zala 100 ml oleju o
temp. pokojowej; wytrawia 14 dni w ciemnym miejscu; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce.
Ma z jagd i ziela jemioy - Unguentum Visci na liczne choroby skrne: p szkl. wieych owocw
jemioy i wieego ziela (p na p) po zmieleniu zala 50 ml oleju o temp. pokojowej; wytrawia 30
dni w ciemnym miejscu; przefiltrowa. Wycig olejowy wymiesza z maci lub kremem Linomag (50
g), albo te z maci nagietkowa (moe by take lanolina, ma z wit. A, Dermosan) w proporcji: 1
cz oleju jemioowego + 1 cz maci. Skadniki uciera a do poczenia podgrzewajc w wodzie
o temp. max 30-35o C. Na kocu doda do maci zmielone lub utarte w modzierzu wiee owoce
jemioy (okoo 1-2 yki papki owocowej); starannie wymiesza wszystko razem. Chore miejsce
smarowa 3-4 razy dz.; polecam opatrunek zamknity 6-godzinny. Niekiedy daje znakomite efekty
lecznicze w przypadku opornych na inne leczenie chorb skrnych. Bardzo dobra jest te ma
sporzdzona z samych wieych owocw jemioowych, ktre naley zmieli w maszynce do misa o
jak najdrobniejszym sitku; nastpnie naley otrzyman mas owocow utrze z podoem
tuszczowym (smalcem, euceryn, lanoliny lub z maci nagietkow, z wit. A) a do poczenia si
skadnikw. Na 1 cz masy owocowej naley przeznaczy 1 cz podoa tuszczowego. Obie
maci przechowywa w lodwce.
Sok z jemioy Succus Visci jest bardzo trudno uzyska. Jeeli jednak komu na tym zaley to
proponuj nastpujco postpi: wiee ziele zmieli przez maszynk do misa. Mas zala wod w
proporcji: 1 cz masy (np. p szkl.) na 0,5 czci wody przegotowanej (+ 50 ml wody); odstawi na
8 godzin; nastpnie mas rolinn wraz z wycigiem przepuci przez sokowirwk na szybkich
obrotach; wyrzucon przez maszyn mas jeszcze raz zala na 6 h i przepuci. Do soku mona
doda mid w proporcji 1:1. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce. Przechowywa w lodwce.
Napar: 2 yki suchego lub wieego ziela zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi jak macerat.
Alkoholatura stabilizowana: p szkl. wieego ziela zala 400 ml gorcego alkoholu 40%; wytrawia
10 dni; przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy dz. po 10-15 ml.
Nalewka jemioowa - Tinctura Visci: p szkl. suszu zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy dz. po 10-15 ml w 50 ml wody.
Wycigi alkoholowe oraz wodne - gorce mona pi pomocniczo przy nadcinieniu w celu
wzmocnienia cian naczy krwiononych, ktre rzecz jasna lubi w tej chorobie pka.
Rp.
Zimny wycig jemioowy - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka arcydziglowa - 10 ml
Nalewka rutowa lub krople Rutisol - 10 ml
Nalewka nagietkowa - 10 ml
Nalewka czosnkowa - 10 ml
Nalewka centuriowa - 10 ml
Nalewka serdecznikowa - 10 ml
Nalewka kokoryczkowa -r 10 ml
mid naturalny - 50 ml
Wymiesza.
Zaywa 3 razy dz. po 15 ml w 50 ml wody.
Wskazania: typowy lek obniajcy cinienie krwi, wyczerpanie nerwowe, bezsenno, wewntrzny
niepokj, lk, stres, zaburzenia sercowe, zaburzenia trawienia, ble brzucha, ble miesiczkowe.

Jesion wyniosy - Fraxinus excelsior (Oleaceae).

Opis.
Drzewo dorastajce do 35 m wys.; licie pierzaste, zoone z 7-11 eliptycznych lub eliptycznopodugowatych, brzegiem pikowanych listkw; kwitnie przed listnieniem; kwiaty w wiechach; kwiaty
mskie, eskie, obupciowe; okwiatu brak; prcikw 2; supek 1; owoc - skrzydlak. W Polsce czsto
spotykany w parkach, na osiedlach i w laskach.
Surowiec.
Surowcem jest kora i li - Cortex et Folium Fraxini. Korowin pozyskuje si jesieni, na przedwioniu
lub wiosn; suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do 60o C lub w normalnej temperaturze, podobnie
jak licie. Licie najwartociowsze s w maju i czerwcu. Kor mona niekiedy kupi w sklepach
zielarskich.
Skad chemiczny.
Korowina bogata jest w garbniki oraz w glikozydy kumarynowe (fraxyna, glikozyd fraxynolowy, aglikon
fraxetyna) i w alkohol -mannitol.
Licie zawieraj mannitol, garbniki - 2-3%, kw. ursolowy i proteiny. Zasobne te s w witaminy i we
flawonoidy.
Dziaanie.
Wycigi z kory i z lici dziaaj silnie moczopdnie (mannit, flawonoidy i glikozydy), przeciwobrzkowo,
silnie napotnie, odtruwajco, ciopdnie, przeciwreumatycznie, przeciwkamiczo (zapobiegaj kamicy
moczowej i ciowej, a nawet uatwiaj wydalenie drobnych kamieni i piasku z ukadu moczowego,
dotyczy to zwaszcza kory), odkaajco, przeciwropnie, wybitnie cigajco, przeciwrobaczo,
wzmacniajco, uspokajajco, przeciwagregacyjnie (fraksyna, eskulina); uszczelniaj i wzmacniaj
naczyka krwionone.
Wskazania: choroba wrzodowa, kamica moczowa i ciowa, nieyt jelit i odka, ostra biegunka
(kora), zaburzenia trawienia, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych (licie), zaburzenia
krenie mzgowego i obwodowego, ylaki, skpomocz, obrzki, gorczka, reumatyzm, choroby
skrne, choroby przezibieniowe i zakane, wysiki stawowe.
Dawniej kora jesionowa bya uywana zamiast chininy z dobrym pono skutkiem.
Napar: 2 yki lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4- razy dz. po
150-200 ml; niemowlta wace 3-4 kg -6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, .-10 kg 19-21 ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace 11-15 kg - 23,5-32 ml, 16-20 kg - 34-42 ml, 21-25 kg - 45-53,5
ml, 26-30 kg - 55,7-64 ml, 31-35 kg - 66,75 ml, 36-40 kg - 77-85,7 ml, 41-45 kg - 87,8-96 ml, 46-50 kg
- 98,5-107 ml, 51-55 kg - 109-117,8 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 2 yki kory lub lici zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Pi jak napar. Stosowa te do nasiadwek przy stanach zapalnych pochwy i upawach (30 minutowe
i jednoczenie pi odwar), do pukania jamy ustnej przy stanach ropnych i zapalnych, do kpieli ng
przy nadmiernej potliwoci, do pukania wosw przy upieu tustym i tustych wosach oraz do
okadw na liczne chorobowe zmiany skrne (ropnie, opryszczki, owrzodzenia itd.).
Watk lub gaz zmoczon w naparze z lici przykada na oczy przy stanach zapalnych, ropnych,
zawieniu, pieczeniu, po urazach i przemczeniu.
Uwaga! zawienie, wiatowstrt i pieczenie oczu to objawy niedoboru witamin (A, B, P i H). Zalecam
wwczas zaywa te preparat wielowitaminowy lub lepiej mineralno-witaminowy, np. Vitaral (3 razy
dz. po 2-1 dra.).
Nalewka jesionowa - Tinctura Fraxini: p szkl. kory lub lici zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Nalewk z kory przemywa opryszczki,
skr z trdzikiem, ojotokow, ze stanami zapalnymi, pryszczami, naderkami.
Rp.
Nalewka jesionowa - 10 ml
Nalewka z arniki - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Azulan - 5 ml
Wymiesza.
Bolesne uszkodzenia w jamie ustnej, afty, pleniawki, opryszczki, pryszcze, ropnie, owrzodzenia,
liszaje, naderki i inne zmiany pdzlowa preparatem 4 razy dz. Mona stosowa rwnoczenie
pukanki i nasiadwki (1 yka leku na 200 ml wody).
Rp.
Kora lub li jesionu - 1 yka
Kora lub li wierzby - 1 yka
Korze arcydzigla - 1 yka
Kcze perzu - 1 yka

Ziele poonicznika - 1 yka

Wymiesza.
2-3 yki mieszanki zala 2 szkl. wody; zagotowa i odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4-6 razy dz.
po 100 ml.
Dzieciom podawa tyle co naparu z lici jesionu tj. zalenie od
wagi ciaa.
Wskazania: choroby zakane, przezibienie, gorczka, zaburzenia trawienne, stany zapalne nerek,
drg moczowych, ukadu pokarmowego i oddechowego, kamica moczowa, nieyty jelit i odka.
Mieszanka przyczynia si do wydalenia drobnych kamieni i piasku z ukadu moczowego i zapobiega
ich kumulacji oraz tworzeniu.

Kalina koralowa - Viburnum opulus (Caprifoliaceae).

Opis.
Krzew do 4 m wys.; gazki mode kanciaste, z odcieniem czerwonawym; ulistnienie naprzeciwlege;
licie 3-5-doniastoklapowe, grubo, nierwno pikowane, spodem szarozielone, omszone, z wierzchu
jasnozielone, ogonki liciowe dugie, nagie, w grze z zielonymi brodawkami; kwiatostany
baldachogroniaste; kwiaty biae, tawe lub rowawe; owoc - jajowaty, czerwony, 1-nasienny
pestkowiec. Kwitnie od maja do czerwca. Ronie w wilgotnych zarolach, w lasach, nad brzegami
wd; rolina pospolita w caej Polsce.
Surowiec.
Do celw leczniczych wykorzystuje si kor, kwiaty, licie i owoce - Cortex, Flos, Folium et Fructus
Viburni opuli.
Korowin pozyskuje si od II poowy lutego do maja. Owoce zbiera si w padzierniku. Oba surowce
suszy w temp, 20-60o C.
Kwiaty i licie zbiera si w pocztkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Korowin
kupi mona w sklepie zielarskim - opak. 25 g.
Skad chemiczny.
Kora, licie, kwiaty i owoce zawieraj glikozyd goryczkowy - viburnin (do 7%), alkohole fenolowe, kw.
mrwkowy, kw. octowy, kw. izowalerianowy, kw. palmitynowy, sitosterol, saponiny (najwicej w
owocach), garbniki - do 3%, wit. C (licie, owoce, kwiaty), cukry (w owocach do 30%), salikozyd,
pochodne kumaryny, flawonoidy, triterpeny.
Dziaanie.
Kora, licie i kwiaty dziaaj moczopdnie, przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, uspokajajco,
ciopdnie, przeciwzapalnie; obniaj cinienie krwi, uszczelniaj i wzmacniaj naczyka
krwionone.
Wycigi z owocw dziaaj wykrztunie, napotnie, wzmacniajco, moczopdnie; obniaj cinienie
krwi.
Przemroone owoce (np. w lodwce; tylko takie powinny by stosowane, chyba e zbierzemy je po
przymrozkach) s dobrym rodkiem leczcym przezibienie poczone z kaszlem.
Wskazania (kora, licie, kwiaty): bolesne miesiczkowanie, krwotoki maciczne, atonia macicy,
przekwitanie, pokwitanie, pobudzenie nerwowe w okresie ciy, przed menstruacj i w czasie
miesiczki, skonno do przedwczesnych porodw, skpomocz, zaburzenia oddawania moczu
podczas ciy i miesiczki, zapalenie przydatkw, nadcinienie, choroba wrzodowa, krwotoki z nosa,
pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych (plamice), nadmierne i nieregularne krwawienia
miesiczkowe, upawy (pi odwar lub napar i jednoczenie stosowa przepukiwanie pochwy lub
nasiadwki).
Odwar: 2 yki kory lub owocw zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci wace 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz. Odwar z owocw osodzi miodem.
Napar: 2 yki lici, kwiatw lub zmielonych owocw zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi; wycig owocowy posodzi miodem. Pi jak odwar.
Alkoholmel Viburni opuli: do 100 ml nalewki lub intraktu z owocw, kwiatw lub lici wla 100 ml
miodu, doda sok z cytryny, wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Intrakt kalinowy Intractum Viburni: p szkl. wieych owocw, lici lub kwiatw zala 400 ml
alkoholu 40% o temp. 80o C; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 10 ml w 50 ml
wody.
Nalewka kalinowa Tinctura Viburni: p szkl. suchych lici, kwiatw lub owocw zala 400 ml wdki;
macerowa 14 dni; przefitrowa. Zaywa jak intrakt.
Ze wieych owocw kaliny mona przyrzdzi soki, syropy i przeciery (robi si je podobnie jak z
owocw bzu czarnego i jarzbiny).
Rp.
Kora, li lub kwiat kaliny - 1 yka
Ziele (obojtnie ktrego) rdestu - 1 yka
Ziele lub korze krwicigu - 1 yka
Ziele lub kwiat krwawnika - 1 yka
Li kasztanowca - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 250 ml wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi; pi 3-4
razy dz. po 150 ml. Wskazania: nadmierne i nieregularne krwawienia miesiczkowe, upawy
(jednoczenie pi napar i stosowa nasiadwki (30 minutowe), krwotoki pozamiesiczkowe, zapalenie
przydatkw, krwotoki z nosa, pkanie naczy, nadcinienie, stany zapalne nerek, krwawe biegunki,
zapalenie pcherza moczowego, krwiomocz, choroba wrzodowa, kamica moczowa.

Rp.
Kora lub li (kwiat) kaliny - 1 yka
Korze ywokostu (moe by te ziele) - 1 yka
Li melisy - 1 yka
Ziele jemioy - 1 yka
Ziele lub kwiat jasnoty - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Ziele lub kwiat krwawnika - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Korze arcydzigla - 1 yka
Wymiesza.
3 yki mieszanki zala 2 szkl. wody; zagotowa; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
150 ml.
Wskazania: nadmierne, skpe, nieregularne i bolesne krwawienia miesiczkowe, upawy
(jednoczenie stosowa nasiadwki), wyczerpanie nerwowe, wewntrzny niepokj, zapalenie
przydatkw, lk, stres, bezsenno, skonno do paczu w czasie miesiczki, miadyca, pkanie
naczy krwiononych, choroby skrne, zaburzenia trawienne, bol brzucha, okres po- i przekwitania.

Kasztanowiec zwyczajny - Aesculus hippocastanum (Hippocastanaceae).

Opis.
Drzewo do 20 m wys., o kopulastej koronie; licie due, doniaste, o 5-7 palczastych, klinowato
odwrotnie jajowatych listkach; kwiatostany wiechowate, due, wyprostowane; kwiaty obu- lub
rozdzielnopciowe, grzebieciste; kielich 5-dzielny; korona zoona z 4-5 biaych patkw z t lub
czerwon plam; prcikw 7; supek 1; owoc - dua, kulista, kolczasta, zielona torebka z 1-3 duymi,
brzowymi nasionami o kremowym lub biaym miszu i gorzkim smaku. Drzewo czsto spotykane.
Pochodzi z Pwyspu Bakaskiego.
Surowiec.
Surowcem jest korowina, kwiat, li i nasienie - Cortex, Flos, Folium et Semen Hippocastani (Aesculi
hippocartani). Licie zbiera si w pocztkach lub w czasie kwitnienia, korowin - od lutego do kwietnia,
kwiaty - w czasie kwitnienia, nasiona - gdy opadn na ziemi. Zbiera si cae kwiatostany (polecam
cznie z limi i dolnym odcinkiem gazki). Surowce suszy si w temp, do 40o C. licie naley
przechowywa w wiatoszczelnych opakowaniach i suszy w ciemnym miejscu gdy zawarte w niej
fitochinony s bardzo wraliwe na wiato.
Nasiona i kor proponuj suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. Kasztany,
podobnie jak i inne surowce naley starannie zmieli. Suche kwiaty i licie zalecam poczy, Cortex
et Flos Hippocastani oraz Intractum mona kupi w sklepach zielarskich i w aptekach (opak.100 g jeli
chodzi o pyn i 20 oraz 50 g w przypadku suszu).
Bardzo cennym surowcem s te pki - Gemmae Aesculi hippocastani, ktre zbiera si gdy s
zamknite oraz w I i w II fazie otwarcia. Pki suszy si w otwartym piekarniku lekko ogrzanym, a
potem rozdrabnia.
Skad chemiczny.
Wszystkie surowce zawieraj flawonoidy, glikozydy kumarynowe (eskulin, fraxyn), saponiny (w
owocach do 26%). Kwiaty zasobne s w rutyn, astragalin, garbniki (do 3%), sole mineralne, kwasy i
karotenoidy. Licie zawieraj bardzo duo wit.K, kw. foliowy, rutyn i wit. C.
Kora i pczki zasobne s w ywic, alantoin, garbniki; posiadaj te czysty kwas alantoinowy.
Dziaanie.
Escyna zawarta w nasionach ma waciwoci przeciwwysikowe, przeciwobrzkowe,
przeciwzakrzepowe, przeciwzapalne i wzmacniajce odporno naczy krwiononych. Podobne
waciwoci wykazuj kwiaty i kora (eskulina, fraxyna). Usprawniaj krenie krwi w skrze oraz w
mzgu i koczynach.
Licie dziaaj ciopdnie, moczopdnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzkowo; uszczelniaj i
wzmacniaj naczyka krwionone, zwikszaj krzepliwo krwi, zapobiegaj powstawaniu krwotokw
i krwawych wyleww podskrnych, hamuj krwawienia parenchymatyczne (miszowe); likwiduj
krwotoki maciczne i upawy, reguluj wyprnienia, zwikszaj apetyt, wzmagaj wydzielanie liny i
soku odkowego, trzustkowego oraz jelitowego.
Wskazania: ylaki, zakrzepowe zapalenie y (z wyjtkiem lici), plamice, teleangiektazje, trdzik
rowaty, dermatoza okooustna, zastoje krwi i limfy (z wyjtkiem lici), obrzki, wysiki krwi i pynu
surowiczego, reumatyzm, guzki krwawnicze, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia (2
wyjtkiem kory), wybroczyny na siatkwce (+ ruta), stany zapalne gaki ocznej i spojwek oraz
naczyniwki (pi napar lub odwar i stosowa okady na oczy z naparu kwiatowego lub liciowego),
krwawa biegunka (dotyczy lici;, krwiomocz, zapalenie nerek, kamica moczowa, nadmierne
krwawienia miesiczkowe, upawy, krwotoki z nosa, choroby wtroby, choroby zakane.
Pczki dodatkowo stosowa przy nieytach ukadu oddechowego, kaszlu i przezibieniu.
Kora, gazki i pczki przypieszaj gojenie si ran i innych uszkodze naskrka.
Macerat kasztanowcowy Maceratio Aesculi: 2 yki wieych lub suchych lici zala 1 szkl.
przegotowanej wody o temp. pokojowej; przykry i odstawi na 6-8 godzin w ciemne miejsce;
przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po 100 ml; dzieci wace 4-5 kg -5,7 ml, 6-7 kg - 8,5 ml, 8-9 ml - 11,4 ml,
10-11 kg - 14 ml, 15-20 kg -21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz.; w
ostrych stanach dawk zwikszy o 50%.
Nalewka kasztanowcowa - Tinctura Aesculi hippocastani: p szkl. suchych lici, kwiatw, pkw, kory
(gazek) lub nasion zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Nalewk z nasion zaywa 3
razy dz. po p yeczki (przedawkowanie powoduje nudnoci i gwatowne wymioty; dotyczy to te
intraktu kupionego w sklepie; proponuj na wszelki wypadek zay po nalewce krople mitowe w iloci
1-p yeczki na cukrze).
Nalewk z pozostaych surowcw zaywa 3 razy dz. po 10 ml (z lici mona zay 15 ml w 50 ml
wody) po rozcieczeniu z wod. Dzieci wedug wagi: 15-20 kg - 2-2,8 ml, 25-30 kg - 3,5-4 ml, 35-40 kg
- 4,2-5,7 ml, 45-50 kg - 6,4-7 ml, 55-60 kg - 7,8-8,5 kg, 3 razy dz.

Alkoholatura ,,zimna: p szkl. wieych lici, nasion, kory, gazek lub kwiatw zala 400 ml
alkoholu; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Intrakt kasztanowcowy Intractum Aesculi: p szkl. wieych nasion, kwiatw, kory, pczkw lub lici
zala 400 ml gorcego alkoholu 40% gorcego wina; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak
nalewk.
Proszek kasztanowcowy Pulvis Aesculi: suche licie lub kwiaty, albo te kor zmieli w mynku, do
kawy na drobny proszek. Zaywa 3 razy dz. po 1 yeczce sproszkowanych lici i kwiatw lub po p
yeczki sproszkowanej kory; dobrze popi. Jeeli na kad 1 yeczk proszku damy 1 yk miodu i
10 kropli gliceryny lub alkoholu (naley doda, e gliceryna to te alkohol lecz trjwodorotlenowy,
zatem sztucznie t nazw oddzielam dla jasnoci), wymieszamy - to uzyskamy mid kasztanowcowy,
ktry zaywa si 3 razy dz. po 1 yce (licie i kwiaty) lub po p yki (kora).
Zawiesina kasztanowcowa Suspensio Aesculi: na kad yk suchych kwiatw da 2 yki
gliceryny, 1 yeczk pask sproszkowanych lici, 1 yeczk sproszkowanego ziela krwicigu lub
tasznika, 2 yki soku owocowego i 1 yk miodu, wymiesza. Zaywa 2 razy dz. po 4 yki przy
zaparciach i ylakach odbytu. Jeeli lek dziaa zbyt sabo doda jeszcze 2 yki gliceryny,
pozostawiajc jednaki reszt skadnikw w spokoju. Do zawiesiny mona te doda 1 yk nasion lnu
lub 1 yk korzenia ywokostu. Lek dziaa agodnie przeczyszczajco, przeciwzapalnie i
przeciwkrwotocznie.
Wycig glicerynowy - Gliceroextractum Aesculi: na kade 2 yki wieych zmielonych lici
kasztanowca przeznaczy 60 g gliceryny, 1 yk wina biaego lub czerwonego i 1 yk wieego
ziela tasznika, toboka lub krwicigu; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Przy ostrych zaburzeniach
trawiennych, bbnicy, blach brzucha, zaparciach i guzkach krwawniczych zaywa 1-2 razy dz. po 2
yki. Lek dziaa bardzo delikatnie, ale skutecznie.
Rp.
Li i kwiat kasztanowca - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Siemi lniane - 1 yka
Korze babki - 1 yka
Korze ywokostu - 1 yka
Ziele krwawnika lub kwiat rumianku - 1 yka
Ziele toboka, tasznika lub krwicigu - 1 yka
Wymiesza.
3 yki mieszanki zala 2 szkl. wody; zagotowa; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 2-3 razy dz. po
150-200 ml; dzieci wace 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml,
50-55 kg - 142 ml, 2-3 razy dz.
Polecam te lewatywy doodbytnicze w iloci 100-200-250 ml (w zalenoci od tego ile jelita przyjm) o
temp. 38o C.
Do wywaru (zarwno przeznaczonego do wlewu doodbytniczego jak i do wypicia) mona doda
gliceryn: na kade 100 ml wywaru 1-2 yki gliceryny, wymiesza starannie.
Wskazania (lewatywy, doustnie): zaparcia, ylaki odbytu, bolesne oddawanie kau, parcie na ka,
wid odbytu, niestrawno, zaburzenia trawienne, ble brzucha, biegunka, zatrucie pokarmowe
(wwczas naley doda gliceryn w iloci 2 yek na 100 ml wywaru, aby wydalenie szkodliwych
substancji nastpio szybko i w zupenoci), choroba wrzodowa, wzdcia, otyo, zaburzenia
przemiany materii. Lek bardzo wartociowy i moe by stosowany przez wszystkich.
Z surowcw uzyskiwanych z kasztanowca przyrzdza si rwnie gorce wodne wycigi.
Napar: 2 yki wieych lub suchych lici, kwiatw, pkw, albo nasion zala 2 szkl. wrzcej wody;
odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz macerat.
Odwar: 2 yki kory, nasion lub pkw zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 30 minut;
przecedzi. Pi jak macerat lecz 3-4 razy dz.
Rp.
Kwiat, kora lub nasienie kasztanowca - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Kwiat arniki - 1 yka
Ziele nostrzyka - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 2-3
razy dz. po 100 rai; dzieci - patrz macerat z kasztanowca.
Wskazania: pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, zapalenie y, zakrzepowe zapalenie
y, po zawale, zaburzenia krenia mzgowego, wiecowego i obwodowego, zastoje krwi i limfy,
miadyca, zaburzenia mylenia i pamici, wybroczyny na siatkwce, nadcinienie, wysiki stawowe,
niedomoga wtroby, choroby skrne i zakane, ylaki koczyn i odbytu.

Kminek zwyczajny - Carum carvi (Umbelliferae).

Opis.
Kminek jest rolin dwuletni. W pierwszym roku wyrasta z nasion rozeta lici i do gruby korze
palowy, natomiast w drugim roku wyrasta odyga rozgaziona, eberkowana, walcowata, wewntrz
pusta, zakoczona zoonymi baldachami o maych, biaych lub rowawych kwiatach. Licie
podwjnie pierzaste, ostatnie odcinki rwnowskie. Owoc stanowi dwurozupnia rozpadajca si na
dwie nieupki. Dugo owocu - 4-6 mm, szer. - do 2 mm, grubo - 1,2-1,3 mm; ksztat
pksiycowaty; powierzchnia eberkowana, zabarwienie tobrunatne lub zielonkawobrunatne;
ciar 1000 nasion - 1,74-2,74 g.
W Polsce po pospolity w caym, kraju. Ronie na miedzach, na kach, na ugorach. Rolina
uprawiana; lubi gleby wilgotne i bogate w wap oraz w humus.
Surowiec.
Surowcem jest owoc - Fructus Carvi (Fr. Cari carvi) -FP I,II,III,IV i V. Owoc kminku mona kupi w
aptekach, w sklepach zielarskich i w sklepach spoywczych.
Do celw leczniczych uywa si rwnie ziele (li), kwiaty (cae baldachy) i korze - Herba (Folium),
Flos (Umbella) et Radix Cari carvi, ktre pozyskuje si ze stanu naturalnego lub z uprawy. Surowce
suszy w normalnej temperaturze.
Skad chemiczny.
Korze zawiera wit. C - 30 mg/100 g, furanokumaryny, kw. fenolowe, ywice, wglowodany,
furanochromony, zw. pacetylenowe, olejek eteryczny (przewaaj: linalol, menton i kamfora). Ziele
zawiera flawonoidy - kwercetyn, kemferol i izoramnetyn, olejek eteryczny (seskwiterpeny: kariofilen,
kadinen). Kwiaty bogate s w olejek lotny i we flawonoidy.
W owocach znajduj si kumaryny (umbeliferon, skopoletyna, herniaryna), flawonoidy (kwercetyna,
kemferol), biaka (23%), garbniki, olej tusty (glicerydy kw.: oleinowego - 60,7%, linolowego - 19,8%,
petroselinowego - 17%. palmitynowego - 2,5%), olejek eteryczny - 2-6%, woski, cukrowce (6-9%).
Dziaanie.
Kminek dziaa przeciwfermentacyjnie, uspokajajco, wiatropdnie, przeciwzapalnie, ciopdnie,
odkaajco, wykrztunie, rozkurczowo, mlekopdnie, przeciwgnilnie, moczopdnie, odtruwajco;
reguluje wyprnienia i miesiczkowanie, polepsza trawienie, usprawnia wchanianie mleczka
pokarmowego z jelita do krwi, wzmaga wydzielanie liny, soku odkowego, jelitowego i
trzustkowego; tonizuje minie gadkie przewodu pokarmowego.
Wskazania: zaburzenia trawienia, niemiy zapach z jamy ustnej pochodzcy z jelit, nieyty ukadu
oddechowego i przewodu pokarmowego, kamica ciowa i moczowa, niedostateczne wydzielanie i
zastoje ci, zapalenie wtroby i pcherzyka ciowego, laktacja, brak apetytu, kolka jelitowa i
ciowa (mocny napar w iloci 250 ml), ostry bl odka, zaparcia, choroby przezibieniowe i
zakane.
Napar: 2 yki nasion, kwiatw, lici lub korzenia zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci wace: 3-4 kg - 3,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-3
kg - 15-17,1 ml, 9-10 kg - 19-21 ml, 11-15 kg - 23,5-32 ml, 16-20 kg - 34-42,8 ml, 21-25 kg - 45-53,5
ml, 26-30 kg - ,7-64 ml, 31-35 kg - 66-75 ml, 36-40 kg - 77-85,7 ml, 41-45 kg - 87,8-96 ml, 46-50 kg 93,5-107 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka kminkowa - Tinctura Cari carvi: p szkl. nasion, korzeni lub lici zala 400 ml wdki;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 10 ml; dzieci wace 10-15 kg - 1,4-2 ml, 20-25
kg - 2,8-3,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg - 7-7,8 ml, 3 razy dz.
Rp.
Owoc kminku - 1 yka
Owoc kolendry - 1 yka
Owoc anyku - 1 yka
Owoc koperku - 1 yka
Wymiesza.
2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi pod przykryciem na 30 minut; przecedzi. Pi
3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - patrz napar kminkowy.
Wskazania: wszelkie zaburzenia trawienne, obfity i (lub) tusty posiek, skpomocz, biegunka ze
wzdciami i blami brzucha, zaparcia, nieyt ukadu oddechowego i pokarmowego, przezibienie,
kaszel, choroby zakane.

Kokoryczka wielokwiatowa i kokoryczka wonna - Polygonatum multiflorum et Polygonatum

odoratum sive P. officinalis (Liliaceae).
Opis.
1. Kokoryczka wielokwiatowa - rolina wieloletnia dorastajca do 80 cm wys.; kcze poziome, grube,
biaawe, czonowe (po znaczkach poodygowych mona obliczy wiek roliny; co roku rolina
wyksztaca nowy 1 czon (segment) na kczu z ktrego wyrasta 1 odyka, a ktra pozostawia po
sobie okrgawy znaczek); odyga naga, walcowata, ukowato wygita, mocna, w dolnej czci
posiada pochewk, ktra po pewnym czasie usycha i odpada - jest to pokrywa zimowa ochronna;
licie jajowate lub eliptyczne osadzone na odydze jedynie po dwch stronach; ulistnienie skrtolege;
nerwacja lici rwnolega; licie siedzce; kwiaty w gronach po 2-5 w ktach lici, biaawe, zielonawe
lub tozielone, bezwonne; okwiat 6 zbkowy, rurkowaty, u nasady rozszerzony; prcikw 6 o nitkach
owosionych; supek 1, grny i dzbanuszkowaty; owoc - niemal czarna jagoda (srebrny lub siny nalot).
Naley doda, ze kwiaty s zwise i od gry patrzc -niewidoczne. Ronie na glebach liciastych,
kwanych, przepuszczalnych, czsto obok konwalijki, czworolistu, nawoci i czosnku niedwiedziego.
Wystpuje w lasach i w zarolach na niu, w grach i na pogrzu. Niekiedy wystpuje masowo.
Kwitnie od maja do czerwca. Szuka j naley w miejscach zacisznych.
2. Kokoryczka wonna - bylinka dorastajca do 60 cm wys.; odyga naga, w grze spaszczona,
ukowato wygita; licie podunie jajowate lub wskoeliptyczne, nasad obejmujce odyg, spodem
sinozielone, zaostrzone, caobrzegie; kwiaty w gronach w ktach lici, zwise, od dou odygi, pod
limi, po 2 (rzadko 3-5), wonne lub sabo pachnce (spotkaem te i bezwonne), biaawe, lub zielonobiae; okwiat 6-zbkowy; czony okwiatu zrose w rurk; prcikw 6 o nagich nitkach; pylniki trjktne;
supek 1 grny, dzbanuszkowaty; zbki okwiatu do 5 mm d.; owoc - stalowa jagoda.
Kwitnie od maja do czerwca. Ronie w lasach liciastych i mieszanych, w zarolach; lubi gleby
humusowe, liciaste o pH 4,5-5. Pospolita na niu, w grach i na pogrzu.
W Polsce ronie jeszcze kokoryczka okkowa - Polygonatum verticillatum - bylina do 90 cm wys.;
odyga wzniesiona, kanciasta, naga; licie rwnowskolancetowate, po 3-6 w okku (ulistnienie
okkowe czyli naokoo odygi w jednej osi); kwiaty w gronach w ktach lici po 1-3, dzwonkowate, w
dolnej czci biae, w grnej - zielonawe; owoc - ciemno-niebieska jagoda pocztkowo czerwona;
ronie w lasach, w zarolach, nad rzekami, w wwozach; pospolita na wyynach, pogrzu i w grach,
rzadka na niu. Na razie z jej stosowaniem proponuj si powstrzyma, gdy wymaga jeszcze
dopracowania, a jej przetwory precyzyjnego ustalenia dawek, nad czym pracuj.
Surowiec.
Surowcem jest ziele i kcze kokoryczki - Herba et Rhizoma Polygonati seu Radix (korze to
niewaciwa nazwa tego surowca!, ale dawniej wanie j uywano) Sigilli Salomonis (korze, piecz
Salomona).
Ziele zbiera si w pocztkach lub w czasie kwitnienia (maj, czerwiec) i najlepiej w takich dniach w
ktrych istnieje penia Ksiyca. Wedug starych wierze nie tylko kokoryczka zebrana w fazie peni
Ksiyca jest najbardziej wartociowa, dotyczy to te wszystkich innych zi; jestem zwolennikiem
brania tej starej zasady, gdy ma pewne uzasadnienie naukowe. Zauwamy te, e fazy Ksiyca
wywieraj wpyw na zachowanie si zwierzt i ludzi. Surowce suszy si w lekko ogrzanym piekarniku,
max 60o C (najlepiej 30-50o C). Kcze wykopuje si w jesieni lub wiosn i suszy podobnie jak ziele.
Skad chemiczny.
Ziele i kcze zawieraj alkaloidy, saponiny, flawonoidy (rutyn, kwercetyn), glikozydy podobne do
glikozydw konwalii (polygonatotoksyny), luzy, kwas chelidonowy, asparagin, glikotynin =
glikotonin (poligonatoglikotynin), garbniki, fermenty, sole, witaminy, skrobi, luzy.
Dziaanie.
Kokoryczka wywiera silne dziaanie farmakologiczne, a co waniejsze nie zawodzi w okrelonych
schorzeniach. Naley jednak doda, i w duych dawkach staje si rolin niebezpieczn. Dawki
jednorazowe wynoszce okoo 180 ml naparu i okoo 3 yek nalewki powoduj nudnoci, wymioty,
biegunk, podranienie przewodu pokarmowego i nerek, zaburzenia sercowe i inne objawy.
Glikotynina (duo jest jej w kczu) obnia poziom cukru we krwi i likwiduje cukromocz. Pozostae ciaa
chemiczne wywieraj dziaanie silnie moczopdne, przeciwobrzkowe, silne ciopdne,
rozkurczowe, wykrztune, uspokajajce, nasenne (zwaszcza w stosunku do dzieci i osb starszych
wiekiem), przeciwzapalne, nasercowe (wzmacniaj skurcze minia sercowego, rozszerzaj naczynia
wiecowe powodujc lepsze ukrwienie i dotlenienie minia sercowego); reguluj wyprnienia,
przemian materii i przepyw ci; wzmagaj wydzielanie soku odkowego i trzustkowego;
uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone; wybitnie obniaj cinienie krwi poprzez rozszerzenie
naczy krwiononych. Przy pomocy kokoryczki leczyem z powodzeniem dawic, koatanie i nerwic
serca, nadcinienie oraz hiperglikemi.

Wskazania: niewydolno krenia, zadyszka, nerwica odka, jelit i serca, kucie w sercu, skurcze
naczyniowe, cukrzyca (hiperglikemia), skpomocz, obrzki zastoinowe, nadcinienie, skurcze jelit i
odka, kamica moczowa i ciowa, suchy kaszel, choroby wtroby, pkanie i przepuszczalno
naczy krwiononych, zdenerwowanie, bezsenno, lk, wewntrzny niepokj, dna, reumatyzm,
choroby skrne, miadyca, choroby zakane z zaburzeniami sercowymi, okres po- i przekwitania,
zawroty gowy (dobre wyniki przynosi kokoryczka w tym schorzeniu), uderzenia krwi do gowy i
gorca, chwilowe zaciemnienia w oczach po schylaniu si.
Zauwayem, e najbardziej efektywnie dziaaj alkoholowe wycigi z kokoryczki.
Niektrzy badacze rolin (Wehmer, Kreczetowicz, Klein, Denk) uwaaj, e kokoryczka dziaa tak jak
naparstnica.
W medycynie chiskiej kokoryczka jest stosowana do dzi. W niektrych krajach przyrzdza si z
pdw kokoryczki potrawk (w naszym klimacie kokoryczka jest zbyt trujca, aby mona j byo tak
konsumowa). Znana ju bya w staroytnoci.
Napar: 1 yk ziela zala 150 ml wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
30-50 ml (dawka 40-50 ml jest dawk optymaln, a zarazem maksymaln i naley j stosowa w razie
ostrych stanw chorobowych); dzieci wace 24 kg - 10 ml, 28 kg - 12 ml, 30 kg - 12,8 ml, 34 kg - 14,5
ml, 38 kg - 16 ml, 40 kg - 17 ml, 44 kg - 18,8 ml, 50 kg - 21 ml, 54 kg -23 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 1 yk kczy zala 150 ml wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Stosowa jak napar. Z dobrze rozdrobnionych kczy mona przyrzdza napar.
Proszek kokoryczkowy Pulvis Polygonati: kcze lub ziele zmieli w mynku do kawy na drobny
proszek. Zaywa 3-4 razy dz. po p yeczki do herbaty.
Mid kokoryczkowy Mel Polygonati: na kade p yeczki proszku da 1 yeczk miodu, i 1 yk
wina czerwonego; wymiesza i zaywa po 1 yce (przed zayciem mid zawsze zamiesza!;.
Stosowa 2 razy dz.
Nalewka kokoryczkowa - Tinctura Polygonati: p szkl. ziela lub kczy zala 250 ml wdki; wytrawia
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 30-40 kropli; dzieci wace 24 kg - 1-1,5 ml, 28 kg - 1,6
ml, 30 kg - 1,7 ml, 34 kg - 1,9 ml, 38 kg - 2 ml, 40 kg - 2 ml, 44 kg - 2,5 ml, 48 kg - 2,7 ml, 50 kg - 2,8
ml, 3-4 razy dz.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieego kcze lub ziela zala 250 ml alkoholu 40-60%; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Intrakt kokoryczkowy Intractum Polygonati: p szkl. wieego kcza lub ziela zala 250 ml
gorcego alkoholu; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Jeeli wystpuj nudnoci po zayciu wycigw kokoryczkowych to naley je popija mocnym
naparem mitowym (lub kroplami mitowymi), albo te naparem mitowo-melisowym (100-150 ml).
Korzystne jest czenie kokoryczki z nastpujcymi zioami:
Rp.
Nalewka kokoryczkowa (oczywicie nalewk mona zawsze zastpi innym wycigiem alkoholowym;
dotyczy to wszystkich zi!) - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka kozkowa czyli walerianowa - 10 ml
Pyny zmiesza.
Zaywa 1-3 razy dz. po 40-60 kropli. Dzieciom podawa zalenie od wagi: 24 kg - 1,7 ml, 28 kg - 2
ml, 34 kg - 2,4 ml, 38 kg - 2,7 ml, 44 kg - 3 ml, 48 kg - 3,4 ml, 54 kg 3,8 ml, 1-3 razy dz.
Wskazania: nerwice wegetatywne, nadcinienie, bezsenno, lk, zaburzenia psychiczne podczas
miesiczki, zdenerwowanie, wewntrzny niepokj, stres, kucie w sercu, okres po- i przekwitania.
Rp.
Nalewka kokoryczkowa - 10 ml
Nalewka konwaliowa - 10 ml
Nalewka jemioowa - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Nalewka rutowa lub krople Rutisol - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka gogowa - 10 ml
Pyny wymiesza. Zaywa jak wyej.
Wskazania (oprcz wyej wymienionych): choroby wtroby, trzustki i pcherzyka ciowego,
miadyca, zaburzenia pamici i mylenia, choroba wiecowa, niewydolno krenia, zastoje krwi,
pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, wybroczyny na siatkwce, stany zapalne oka,
choroby skrne i zakane, dusznica bolesna, kolki, zaburzenia trawienia, zapalenie przydatkw, ble
brzucha, zadyszka, uderzenia gorca i krwi do gowy, szum w uszach, zawroty gowy.

Konwalia majowa - Convallaria maialis (Liliaceae).

Opis.
Bylina o cienkim, biaym lub kremowym kczu pokrytym korzonkami; pdy kwiatonone do 30 cm
wys., otulone u podstawy pochewkami 2-3 eliptycznojajowatych duych lici; ukad wizkowy lici rwnolegy; kwiaty biae, pachnce, zebrane w jednostronne grono; okwiat kulistodzwonkowaty o 6
odgitych zbkach; prcikw 6; supek 1; owoc - czerwona kulista jagoda. W Polsce ronie pospolicie
na niu i pogrzu; mona j znale w lasach, w zarolach i na ich skrajach. Rolina czsto uprawiana
w ogrodach. Konwalia lubi gleby wilgotne, yzne, humusowe; stanowiska zacienione i zaciszne.
Surowiec.
Surowcem s licie, cae ziele lub sam kwiat (kwiatostan z dwoma towarzyszcymi limi) - Folium,
Herba vel Flos (Inflorescentiae) Convallariae, FP I, II, III, IV, V). Surowce zbiera si w pocztkach lub
w czasie kwitnienia ze stanu naturalnego lub z uprawy, a potem suszy w otwartym piekarniku
ogrzanym do temp. 80o C. Przechowywa w ciemnym miejscu.
W aptekach i w sklepach zielarskich mona kupi jedynie nowoczesne formy lekw: Convafort
/Herbapol/ - dra. (30 szt.). Convafort zawiera suchy wycig z konwalii o zawartoci 1 jednostki kociej
w 1 dra. (przecitnie zaywa si 1-2 dra. 2-3 razy dz. po jedzeniu); Kelicardina /Herbapol/ - krople
zoone (zawieraj rwnie wycig z aminka i gogu) we flakonach po 40 g rednio zaywa si 40-60
kropli 2-3 razy dz.; Phytocard (Phytopharm) nalewka mianowana z konwalii, flakony po 40 g pynu
rednio zaywa si 30 kropli 2-3 razy dz.
Skad chemiczny.
Konwalia zawiera heterozydy kardenolidowe: konwalatoksyn, konwalozyd, konwalatoksol,
konwalatoksolozyd, lokundiozyd, rodeksyn A, rodeksozyd, sarnamdozyd, tollozyd, peryploramnozyd,
peryglukozyd, kannogenoloramnozyd; saponozydy (konwalaryna, konwalamaryna), olejek eteryczny
(z fernezolem), flawonoidy (pochodne kwercetyny, izoramnetyny), kw. jabkowy, kw. cytrynowy, kw.
chelidonowy (do 1,5%), kw. acetydyno-2-karboksylowy.
Konwalatoksyna - glikozyd kardenolidowy, ktrego aglikonem jest strofantydyna, a cz cukrow
stanowi ramnoza. Dziaa 10 razy silniej ni digitoksyna zawarta w naparstnicach. Ziele zawiera ok.
0,3% glikozydw.
Dziaanie.
Glikozydy zawarte w konwalii doskonale przechodz do rozpuszczalnika i w obecnoci saponin
sterydowych dobrze wchaniaj si z przewodu pokarmowego do krwi. Nie kumuluj si w organizmie,
s szybko wydalane wraz z moczem. Najsilniej dziaa konwalatoksyna, ktrej zawarto w liciach
wynosi 0,04-0,05%. Glikozydy konwaliowe wywieraj silne, a zarazem krtkotrwae dziaanie na
misie sercowy: wzmacniaj skurcze minia sercowego (dziaanie inotropowo dodatnie),
zmniejszajc nieznacznie ich czstotliwo; dziaaj silnie diuretycznie (moczopdnie), ciopdnie,
rozkurczowo na minie gadkie, uspokajajco, lekko nasennie i przeciwobrzkowo.
Wskazania: agodna posta niewydolnoci krenia (I i IIo), niedomoga wtroby, zdenerwowanie,
nerwica, koatanie i dawica serca, kucie w sercu, obrzki zastoinowe (warto poczy z jaowcem),
bezsenno, skpomocz.
Przetwory z konwalii jeli s stosowane w odpowiednich dawkach to s bezpieczne i nie wywouj
adnych objaww niepodanych czy ubocznych. S bardzo bobrze tolerowane przez dzieci i osoby w
podeszym wieku.
Proszek konwaliowy Pulvis Convallariariae: ziele (licie) konwalii zmieli na drobny proszek.
Zaywa 2-3 razy dz. po 500 mg. Maksymalne dawka dobowa wynosi 1500 mg. Sproszkowane licie
przed zayciem mona wymiesza z miodem; czynno ta uniemoliwia dostanie si proszku do
tchawicy; dobrze popi.
Dawkowanie dla dzieci jest nastpujce: wace 10 kg - 71 mg, 15 kg -107 mg, 20 kg - 142 mg, 25 kg
- 178 mg, 30 kg - 214 mg, 35 kg - 250 mg, 40 kg - 285 mg, 45 kg - 321 mg, 50 kg - 229 mg, 55 kg 392 mg, 3 razy dz.
Napar: 1 yk ziela lub samych lici zala 150-200 ml wrzcej wody; odstawi na 30 minut;
przecedzi. Zaywa 3-4 razy dz. po 2-3 yki naparu (nie wicej!). Dzieci wace 10 kg - 4 ml, 15 kg 6 ml, 20 kg - 3,5 ml, 25 kg - 10,7 ml, 30 kg - 12,8 ml, 35 kg - 15 ml, 40 kg -17 ml, 45 kg - 19 ml, 50 kg 21 ml, 55 kg - 23,5 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka konwaliowa - Tinctura Convallariae: p szkl. suchych lici lub ziela zala 400 ml wdki;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 30-40 kropli; dzieci wace 10 kg - 3 krople,
15 kg - 4 kr., 20 kg - 5-6 kropli, 25 kg - 7 kr., 30 kg - 8-9 kr., 35 kg - 10 kr., 40 kg - 11 kr., 45 kg - 12-13
kr., 50 kg - 14 kr., 55 kg - 15-16 kr., 3-4 razy dz.
Z suszu mona te przyrzdzi odwar (gotowa lekko przez 5 minut), intrakt i alkoholatur zimn w
takich samych proporcjach rozpuszczalnika do surowca i podobnie zaywa.

Owocw konwalii nie wolno zaywa ! Przetwory z konwalii trzyma w miejscu niedostpnym dla
dzieci!. Osoby majce mae dzieci nie powinny trzyma kwiatw konwalii w wazonach, gdy ich
skonsumowanie czy wypicie wody w ktrej stay grozi miertelnym zatruciem !
Rp.
Nalewka konwaliowa - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Wymiesza. Lek silny i bardzo wartociowy.
Zaywa 3-4 razy dz, po 40 kropli. Dzieci wace 24 kg - 13-14 kr., 30 kg - 17 kr., 35 kg - 20 kr., 40 kg
- 22-23 kr., 45 kg - 25-26 kr., 50 kg - 2.3-29 kr., 55 kg - 31 kr., 3-4 razy dz.
Wskazania: wszelkie zaburzenia sercowe w okresie po- i przekwitania, zadyszka, nerwica serca,
dawica, choroby wtroby i pcherzyka ciowego, lk, bezsenno, zdenerwowanie, wewntrzny
niepokj, skurcze mini gadkich, nerwice narzdowe, psychonerwice.

Kozek lekarski - Valeriana officinalis (Valerianaceae).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 2 m wys.; licie pierzastodzielne; kcze grube, najczciej bez
rozogw; odyga sztywna, mocna, wyprostowana, krtko owosiona, grny odcinek odygi nagi; dolne
licie ogonkowe, grne - siedzce; kwiatostan baldachoksztatny, wielokwiatowy; kwiaty biae,
rowawe lub biaoliliowe; owoc - orzeszek z puchem lub bez puchu. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Pospolity w caym kraju. Ronie w lasach, w zarolach, na polanach rdlenych, na kach
przylenych i na kamieniskach przylenych.
W Polsce rosn jeszcze nastpujce odmiany (podgatunki) kozka: Valeriana latifolia (exaltata) waleriana szerokolistna, Valeriana tenuifolia (angustifolia) - waleriana cienkolistna (wskolistna). Te
roliny s te lecznicze.
Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest kcze z korzeniami - Rhizoma seu Radix Valerianae - FP I, II, III, IV i
V (USL). W naszej FP surowiec jaki dostarcza nam kozek jest nazwany korzeniem, oczywicie
wiadomo e jest to bd, bo jest to pd podziemny - kcze (korzonki s cienkie i krtkie).
W aptekach i w sklepach zielarskich kupi mona: Intractum Valerianae /Phytopharm/ (100 g),
Tinctura Valerianae /np. Amara/ (25, 35 i 100 g) et Radix Valerianae (opak. 50 g). Kcza wykopuje si
w jesieni lub wiosn i suszy w temp. max 35o C. Susz przechowywa w ciemnym miejscu, suchym i
jednoczenie chodnym.
Skad chemiczny.
W kczu znajduj si: triestry irydoidowe (valepotriaty - okoo 0,5-0,9%): dihydrovaltraty,
acetylovaltraty i valtraty; ponadto olejek eteryczny (0,5-2%) z estrami borneolu, pinenem,
felandrenem, kariofilenem, kadinenem, kessanem, kessoglikolem, kw. mrwkowym, izowalerianowym,
octowym i masowym, valerenalem, waleranonem i z estrami eugenolu; garbniki, alkaloidy
monoterpenowe: chatynina, aktynidyna, valerynina; poliacetylen - tridecen-1-pentain; glikozydy:
valerozyd A (triterpenowy), valerozydat; sole mineralne (manganu, wapnia).
Dziaanie.
Valepotriaty, wyizolowane przez Thiesa w 1968 r. dziaaj depresyjnie na orodkowy ukad nerwowy,
wywoujc dziaanie uspokajajce. S to jednak zwizki chemiczne (w skad ktrych wchodz zw.
triestrowe i kwasy estryfikujce) nietrwae, ulegajce zniszczeniu w temp. 36-38o C. Zatem dziaanie
uspokajajce wywieraj tylko tak zwane wycigi zimne z surowca - macerat, nalewka, alkoholatura
zimna i ekstrakt zimny.
Napar, odwar czy te intrakt nie wywieraj dziaania sedatywnego (uspokajajcego) na orodkowy
ukad nerwowy.
Wodne i alkoholowe wycigi sporzdzone na gorco dziaaj jedynie wiatropdnie, rozkurczowo, lekko
przeciwblowo, moczopdnie, ciopdnie; pobudzaj wydzielanie liny i soku odkowego,
zwikszaj aknienie; reguluj wyprnienia.
Wskazania (wycigi gorce): wzdcia, skpomocz, kamica moczowa, kamica ciowa, ble
brzucha, zawroty gowy, gorczka, przezibienie.
Napar: 2 yki kczy zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 min.; przecedzi. Pi 2-3 razy dz. po
100-150 ml; dzieci 1-3 r. . - 20 ml, 4-8 r. . - 38 ml, 9-12 r. . - 62 ml, 13-15 r. . - 85 ml, 2-3 razy dz.
Dawki mona zwikszy o 50%.
Intrakt kozkowy - Intractum Valerianae: p szkl. wieych kczy zala 400 ml wdki, wytrawia 10
dni; przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy dz. po 10 ml; dzieci wace 10-15 kg - 1-2 ml, 20-25 kg -2,8-3,5
ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg - 7-7,8 ml, 2-3 razy dz.
Wskazania (wycigi zimne): podniecenie nerwowe, lk, bezsenno, wewntrzny niepokj, choroby
skrne i alergiczne, stres, skonno do paczu z byle powodu, stany skurczowe przewodu
pokarmowego, lekkie nerwice wegetatywne, np. odka, jelit, serca.
Alkoholatura zimna": p szkl. wieych kczy zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni; przefiltrowa.
Zaywa jak intrakt.
Nalewka kozkowa - Tinctura Valerianae: p szkl. suchych kczy zala 400 ml wdki; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa jak intrakt. W razie bezsennoci zay 15 ml wycigu alkoholowego.
Proszek kozkowy (walerianowy) Pulvis Valerianae: suche kcze zmieli na drobny proszek.
Zaywa 2-3 razy dz. po 500-2000 mg (okoo p yeczki do herbaty). Proszek mona zmiesza z
miodem (1 yeczka proszku na 2 yki miodu i 10 kropli alkoholu lub gliceryny) i zaywa 2-3 razy dz.
po 1 yce.
Doskonay jest te Alkoholmel Valerianae: do 100 ml zimnego wycigu alkoholowego wla 100 ml
miodu; wymiesza; zaywa 2-3 razy dz. po 2 yeczki lub po 1 yce. Dzieciom podawa w mleku.
Macerat walerianowy Maceratio Valerianae: 3 yki kczy wieych lub suchych zala 1 szkl. wody
o temp. pokojowej; macerowa 6-8 godzin; przecedzi. Pi jak napar.

Rp.
Nalewka kozkowa - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka z gogu - 10 ml
Azulan - 5 ml
Wymiesza. Zaywa 2-3 razy dz. po 1 yeczce.
Wskazania: ble w okolicy serca, nadcinienie, stres, bezsenno, zdenerwowanie, wewntrzny
niepokj, lk, zaburzenia trawienia, ble brzucha.
Rp.
Nalewka walerianowa - 10 ml
Nalewka lebiodkowa - 10 ml
Nalewka nagietkowa - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Nalewka nostrzykowa - 10 ml
Pyny zmiesza. Zaywa i stosowa jak wyej.

Krwawnik pospolity - Achillea millefolium (Compositae).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 80 cm wys.; odyga gsto ulistniona; kcza pezajce; licie 2-3krotnie pierzastosieczne, w zarysie lancetowate lub rwnowskie; licie odziomkowe 2-4 cm szer.,
dolne odygowe 1-2 cm szer.; kwiatostan baldachogroniasty, wielokwiatowy, wonny; kwiaty
jzyczkowe biae, tawe lub rowawe. Rolina pospolita w caym kraju; kwitnie od czerwca do
padziernika. Ronie na glebach nowo usypanych, na przydroach, przy budowach, na miedzach, na
ugorach, w zarolach. Gatunek wyksztaci wiele podgatunkw, np. Achillea pannonica - licie dolne
wskolancetowate, 1,3-1,6 cm szer.; kwiatostanu gsty, okrywa 3-4 mm d., do wska, jej uski z
wsk jasnobrunatn obwdk, kwiaty jzyczkowe mae, biae lub rowe. Achillea collina - rolina
owosiona.
Surowiec.
Do celw leczniczych zbiera si ziele lub sam kwiat krwawnika w czasie kwitnienia - Herba et Flos
Millefolii (FP II, III, IV i V). Surowce suszy si w temp. do max 40o C.
Herba Millefolii florens (kwitnce) mona kupi w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g).
Phytopharm wprowadzi take do sprzeday sok z ziela krwawnika Succus Millefolii flakony po 45 i
100 g pynu. Na uwag zasuguje take ma krwawnikowa Aflogistan (Ziaja) tuby 37 g. Producent
Ziaja powinien jednak zmieni podoe maci, bo parafina zupenie si do tego nie nadaje i wiadczy o
pjciu na atwizn podczas produkcji, a konkurencja wkrtce to wykorzysta.
Skad chemiczny.
Ziele powinno zawiera przynajmniej 0,2-1% olejku eterycznego. Najwicej olejku zawiera ziele w
pocztkach kwitnienia, potem jego zawarto maleje. Pczki kwiatowe zawieraj w przyblieniu 100400 mg azulenu, natomiast olejku 0,5-1% (wg. A. Rumiskiej, 1970); kwiatostany w peni kwitnienia 0,3-0,9% olejku lotnego i 80-150 mg azuleny; licie mode - 0,2-0,3% olejku i 20-80 mg azulenu.
Waciwie tylko roliny tetraploidalne zawieraj interesujcy nas skadnik czynny, inne kariotypy s
bezazulenowe.
Olejek eteryczny zawarty w surowcu skada si ze wspomnianego azulenu (podobnie dziaa azulen
zawarty w rumianku), cyneolu (ok. 10%), pinenu, tujonu, borneolu i seskwiterpenw.
Ponadto surowiec zawiera garbniki - ok. 3%, fitochinon (w liciach - 0,05%), metylobetain (licie 0,05%), kw. askorbinowy, gorzki glikoalkaloid cyjanogenny - achillein. sole manganu (do 5 mg),
stachydryn, flawonoidy (apigenin, luteolin), kwasy (mrwkowy, octowy, izowalerianowy,
kapronowy, salicylowy), laktony seskwiterpenowe, luzy, ywice, betonicyn, viburnit.
Azuleny - barwniki rolinne nalece do grupy dwucyklicznych seskwiterpenw, zbudowane z dwch
piercieni: picio- i siedmiowglowego. Posiadaj barw niebiesk lub fioletow. Wykazuj dziaanie
przeciwzapalne.
Dziaanie.
Krwawnik dziaa ciopdnie i ciotwrczo (waciwie prawie wszystkie zioa dziaajce ciopdnie
wzmagaj te produkcj tej ci przez wtrob), wiatropdnie, rozkurczowo, moczopdnie,
przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, odkaajco, napotnie, uspokajajco, wykrztunie,
przeciwgorczkowo, hipotensyjnie (ziele); przeciwkrwotocznie (licie); pobudza wydzielanie soku
odkowego, trzustkowego i jelitowego; zwiksza aknienie, poprawia trawienie i metabolizm; reguluje
wyprnienia i miesiczkowanie; przypiesza gojenie si ran.
Maseczka krwawnikowa dziaa wygadzajco, oczyszczajco, przeciwojotokowo, wybielajco i
przeciwzapalnie.
Wskazania: zaburzenia trawienne (wzdcia, odbijanie, burczenie i przelewanie w jelitach, ble
brzucha, skurcze jelit, uczucie penoci w brzuchu), nieyt, zakaenia i stany zapalne ukadu
pokarmowego, choroby trzustki, wtroby i pcherzyka ciowego, biegunka, zaparcia, obfite, bolesne
i nieregularne krwawienia miesiczkowe, zapalenie przydatkw, okres po- i przekwitania oraz choroby
z nimi zwizane, brak aknienia, choroby skrne, przezibieniowe i zakane, skpomocz, kamica
moczowa, bezsenno wyczerpanie nerwowe, zaburzenia przemiany materii, nadcinienie, krwiomocz
ble nerek (+ glistnik + ziele nawoci - napar).
Zewntrznie (okady, pukanki, nasiadwki, przemywanie): stany ropne i zapalne gaki ocznej oraz
spojwek, zawienie i wiatowstrt, rany, stany zapalne jajnikw, pochwy, warg sromowych, upawy
(pi napar jednoczenie !), figwki, liszajce, liszaje, czyraki, ojotok, upie, ojotokowe zapalenie skry,
pryszcze rnego pochodzenia, trdziki.
Napar: 2 yki ziela lub 3 yki kwiatw zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi.
Pi 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8
ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31- 42,8 ml, 20-25 kg - 57-71 ml, 3035 kg - 85,7-100 ml, 40-45 kg - 114-128,5 ml, 50-55 kg - 142-157 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka krwawnikowa - Tinctura Millefolii: p szkl. ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml lub stosowa zewntrznie.
Alkoholatura zimna p szkl. wieego ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni; przefiltrowa.
Zaywa jak nalewk.
Intrakt - Intractum Millefolii: p szkl. wieego ziela zala 400 ml gorcego alkoholu, wytrawia 10 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml w 30 ml wody lub stosowa zewntrznie do
przemywania schorzaych miejsc.
Galaretka krwawnikowa - Gel Millefolii: 1 yk elatyny spoywczej zala 350 ml wrzcej wody,
postawi na reszo, gotowa i jednoczenie miesza; gdy elatyna rozpuci si wla 2 yki gliceryny i
4 yki sproszkowanego suchego ziela lub wieego i zmielonego, wymiesza; pogotowa 1-2 minuty;
przela do soiczka, zakrci i przenie do zimnego miejsca aby zastyga (surowiec rolinny opadnie
na dno naczynia). Zaywa 4 razy dz. po 2-3 yki. Stosowa przy biegunkach, zaburzeniach
trawienia, chorobie wrzodowej i zaparciach. Galaretk mona te stosowa zewntrznie wcierajc j w
schorzae miejsca, po goleniu oraz w celu ochronnym dla skry. Ciaa czynne zawarte w krwawniku
przejd do wywaru elatynowego, zatem osadu jaki powstanie nie zaywa. Preparat zwiksza
krzepliwo krwi i goi rany oraz oparzenia.
Rp.
Ziele krwawnika - 1 yka
Siemi lniane - 1 yka
Ziele (kwiat) rumianku.- 1 yka
Wymiesza. Przyrzdzi napar wedug podanych w niniejszej ksice zasad. Pi kilka razy dz. po 150200 ml; niemowlta i dzieci - patrz napar krwawnikowy. Typowy antiphlogistica (lek przeciwzapalny i
osaniajcy).
Wskazania: stany zapalne drg oddechowych i przewodu pokarmowego, fermentacja gnilna, skurcze
jelit i odka, zaburzenia trawienia.
Rp.
Ziele krwawnika - 1 yka
Ziele pokrzywy - 1 yka
Ziele (obojtnie ktrego) rdestu - 1 yka
Ziele tasznika lub toboka - 1 yka
elatyna - 2 yki
Wymiesza surowce i zmieli na drobniutki proszek.
Zaywa 3 razy dz. po 1 yeczce w calu zwikszenie krzepliwoci krwi i zahamowania krwotoku.
Mona te stosowa jako zasypk. Wskazania: krwawa biegunka, krwotoki z nosa, krwawice rany,
nadmierne krwawienia miesiczkowe lub krwotoki maciczne pozamentruacyjne.

Len zwyczajny - Linum usitatissimum (Linaceae).

Opis.
Rolina jednoroczna dorastajca do 60 cm wys.; korze cienki, wizkowy; odyga prosta, w grze
rozgaziona; ulistnienie skrtolege; licie lancetowatopodune, zaostrzone, caobrzegie, z trzema
wizkami przewodzcymi; kwiaty jasnoniebieskie lub biae; dziaek kielicha i patkw korony 5;
prcikw 10; supek 1 piciokomorowy, niebiesko zabarwiony; owoc - torebka; nasiona paskie,
lnice, brunatne lub brzowe, eliptyczne. Kwitnie od czerwca do lipca. Rolina uprawiana.
Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest nasienie - Semen lini, FP I, II, III, IV i V. W sklepach zielarskich i w
aptekach sprzedawane jest po 150, 200, 250, 300 g. Dostpny jest take olej lniany (Oleum Lini; firma
Olej Elblg) fl. 400, 800 g. Olej lniany sprzedaj take rolnicy na targowiskach miejskich.
Skad chemiczny.
Nasiona zawieraj luzy - do 6% (zbudowany z kw. galakturonowego, z ramnozy, galaktozy,
arabinozy i ksylozy), glikozyd linamaryn - ok. 1,5%, linamaraz - enzym rozkadajcy llnamaryr do
kwasu cyjanowodorowego, acetonu i glukozy; substancja niepodana!; zostaje uaktywniona po
rozdrobnieniu nasion); olej - do 40%, biaka - ok. 25%, wglowodany - ok. 12%, sitosterol - 41%,
kampesterol - 26%, cykloartenol - 9%, cholesterol - 2%, N-amino-D-prolin (powsta z linatyny
wystpujcej w niedojrzaych nasionach; substancja niepodana), linkafeinozyd.
Olej lniany - Oleum Lini (FP) skada si z glicerydw kwasw tuszczowych nienasyconych:
oleinowego, linolenowego, linolowego.
W nasionach lnu mona jeszcze znale fenolokwasy (kw. n-oksybenzoesowy, kw. ferulowy, kw.
kawowochinowy, kw. n-kumarynowy, kw. neochlorogenowy, kw. wanilinowy), pochodne apigeniny i
luteoliny.
Dziaanie.
Siemi lniane nie rozdrobnione dziaa agodnie przeczyszczajco; napary z nasion osaniajco,
przeciwzapalnie i przeciwkaszlowo. Zewntrznie jako rozgrzewajce i agodzce bl kataplazmy
(zmielone w mynku do kawy nasiona zalewa si wrzc wod, gorc miazg zawija si w gaz,
uywa na kompresy, ktre utrzymuj rwnomiern temperatur przez okoo 1 godz.; doustnie mona
stosowa tylko cae nasiona!). Podobnie przyrzdza si maseczki kosmetyczne. Papk z siemienia
lnianego (zmielonego) nakada si na twarz, szyj i dekolt na okoo 20-30 minut, po czym zmywa w
naparze z rumianku (lub Azulan -1 yka na 1 l wody). Maseczka z lnu ma szczeglne znaczenie dla
skry spkanej, zniszczonej, pomarszczonej, z ogniskami zapalnymi i z licznymi wgrami oraz
pryszczami.
Mona te sporzdzi mocny napar z nie rozdrobnionych nasion (1 yka surowca na 100 ml wody
wrzcej). W naparze zmacza pachty waty lub gazy i nakada na skr na 30 minut; nastpnie zmy
skr tym naparem i pozostawi do wyschnicia.
Such skr po maseczce naley natuci rodkiem odywczym, przypieszajcym regeneracj
naskrka, przeciwzapalnym, a zarazem dobrze natuszczajcym i nawilajcym. Takim rodkiem jest
niewtpliwie Linomag - krem lub ma, krem aloesowy wedug naszej receptury, krem (ma)
ywokostowy, krem babkowy i krem (ma) nagietkowy. Linomag zawiera dehydrogenizowane kwasy
tuszczowe z grupy wit. FF, wspaniale pielgnujce skr i wargi. Warto doda, i Linomag w swym
skadzie zawiera rwnie Lanolin, Euceryn - bardzo szlachetne podoa.
Na chore, opuchnite i zmczone oczy robi 10 minutowe okady z naparu lnianego (np. podczas
maseczki).
Kleik z siemienia lnianego mona podawa dzieciom.
Olej lniany zaywany doustnie dziaa osaniajco, odywczo, przeciwzapalnie, regenerujco na
nabonek, ciopdnie, rozkurczowo; zapobiega kamicy ciowej i reguluje wyprnienia. Dostarcza
witamin FF. Zapobiega miadycy. Wzmaga odporno organizmu na choroby.
Olej lniany zastosowany na skr dziaa przeciwzapalnie, rozmikczajco, przyspiesza regeneracj
naskrka i skry waciwej, usuwa wgry, udrania gruczoy ojowe, likwiduje bakterie trdzikotwrcze.
Wskazania: choroba wrzodowa, miadyca naczy, zmniejszenie odpornoci organizmu (odporno
zwikszaj kw. tuszczowe omega-3 zawarte w nasionach, zmniejszaj one te poziom cholesterolu
we krwi), cukrzyca, zaparcia, zapalenie garda, chrypka, kaszel, nieyt odka i jelit, nadkwano
treci odkowej, zgaga, stany zapalne jelit, odka, dwunastnicy i przeyku, wrzodziejce zapalenie
jelita grubego, zapalenie pcherza moczowego, hemoroidy, ostra biegunka.
Macerat Maceratio Lini: 3 yki nasion zala 1 szkl. wody o temp. pokojowej, przykry i odstawi na
6-8 godzin; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlta (3-6 kg) - 1-2 yki; dzieci w wieku:
1-3 r. . - 30 ml, 4-6 r. . - 50 ml, 7-10 r. . - 70 ml, 11-15 r. . - 100-150 ml, 3-4 razy dz. Dzieciom nie
podawa doustnie nasion, lecz czysty macerat.

Napar: 2 yki nasion zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi (mona wypi wraz
z nasionami, podobnie jak i w przypadku maceratu). Pi jak macerat.
Niekiedy robi si choremu doodbytnicz lewatyw z maceratu lub naparu przy zapaleniu odbytu,
zapaleniu esicy, niemonoci wyprnienia si oraz przy wrzodziejcym zapaleniu jelita grubego.
Wpuszcza si 100-200 ml i wicej maceratu lub naparu, zalenie od tego ile pynu jelita przyjm.
Macerat lub napar przed wprowadzeniem do odbytu musi by podgrzany do temp. 36-38C.
Substancje luzowe zawarte w nasionach lnu pokrywaj bony luzowe odka i jelit tworzc warstw
izolacyjn ochraniajc je przed dranicymi bodcami i hamujc ich funkcje wydzielnicze.
Rp.
Napar z siemienia lnianego - 100 ml
Odwar z korzeni babki - 100 ml
Pyny wymiesza i wypi; stosowa 1-4 razy dz.; mona podawa niemowltom (1-2 yki kilka razy
dz.). Warto uywa do lewatyw.
Wskazania: choroba wrzodowa, zgaga, zaparcia, ostra dranica biegunka, chrypka, stany zapalne
przeyku, odka, dwunastnicy i jelit, hemoroidy, kaszel.
Zewntrznie do okadw: rany, choroby oczu, oparzenia, opuchlizny, rozpadliny skrne, sucho
skry, ropnie, czyraki, spierzchnite wargi; do celw kosmetycznych. Wywiera dziaanie ochronne,
powlekajce, pojdrniajce, przeciwzapalne, wygadzajce, wybielajce, oczyszczajce).
Rp.
Napar z siemienia lnianego - 100 ml
Odwar z korzenia ywokostu - 100ml
Odwar z korzenia lukrecji - 100 ml
Napar z kozieradki - 100 ml
Pyny wymiesza. Pi 2-4 razy dz. po 100 ml lub (i) stosowa do wleww doodbytniczych (100-200 ml
o temp. 38C). Lek mona podawa dzieciom.
Wskazania: choroba wrzodowa, stany zapalne i zakaeniowe przewodu pokarmowego, kaszel,
chrypka, zgaga, zaparcia, guzki krwawnicze odbytu, wrzodziejce zapalenie jelita grubego, bolesne
oddawanie kau, zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli.
Rp.
Napar z siemienia lnianego - 100 ml
Napar z glistnika - 100 ml
Odwar z korzenia babki - 100 ml
Napar z godzikw - 100 ml
Pyny wymiesza. Stosowa do lewatyw doodbytniczych w iloci
100-200 ml o temp. 38o C.
Wskazania: stan zapalny esicy, odbytu, bolesne oddawanie kau, guzki krwawnicze, wrzodziejce
zapalenie jelita grubego, zaparcia.
Powysza lewatywa dziaa znieczulajco, przeciwblowo, rozkurczowo, powlekajco, odkaajco,
przeciwzapalnie, przeczyszczajco i przeciwgnilnie.
Olej lniany zaywa 1-2 razy dz. po 1 yce. W leczeniu zewntrznym stosowa kilkugodzinne
(zmieniane) okady z gazy nasczonej ciepym olejem. Mona take stosowa do lewatyw przy ostrych
zaparciach i zapaleniu odbytu.

Lepinik rowy - Petasites officinalis (Compositae).

Opis.
Lepinik rowy, a waciwie lekarski to stara (pisali o niej w staroytnoci, np. Dioskorydes), cenna,
a zarazem ciekawa rolina, zarwno pod wzgldem budowy morfologicznej, anatomicznej jak i
waciwoci leczniczych. Jest to rolina wieloletnia o dugich, stosunkowo grubych, walcowatych,
nieco rowawych kczach od ktrych odchodz korzenie. Wczesn wiosn z ziemi wyrasta pd
kwiatonony barwy bladorowej lub brudno-purpurowej, pokryty biaorowymi uskami; pdy
kwiatonone nie maj lici, dorastaj do 25 cm wys.; pd ten rozwija si i funkcjonuje kosztem
substancji zgromadzonych w kczach; w pdzie kwiatononym nie ma lub jest bardzo mao (jak to
zaobserwowaem pod mikroskopem) chloroplastw, zatem nie zachodzi w nim fotosynteza (lub w
bardzo maym stopniu, nie majca praktycznie adnego znaczenia); komrki pdu kwiatononego
zawieraj liczne leukoplasty, proplastydy i chromoplasty. Po przekwitniciu pojawiaj si zielone licie,
pocztkowo pokryte biaosrebrn bonk ochronn, ktra nastpnie ulega zuszczeniu. W szybkim
czasie licie osigaj ogromne rozmiary. Blaszka liciowa ma ksztat kulistosercowaty, brzegiem
nierwno zbkowana, spodem epiderma szaro-wenisto owosiona, z wierzchu za ciemnozielona.
Blaszka liciowa osadzona na dugim, grubym, mocnym ogonku, ktry od strony wewntrznej posiada
wnk, tak zwan rynienk liciow (poodygow). T wanie rynienk opadajcy na blaszk liciow
deszcz spywa wprost do miejsca zakorzenienia roliny. Pozostay obszar pod szerokimi blaszkami
liciowymi pozostaje w stanie suszy i zacienienia czyli w warunkach niesprzyjajcych innym rolinom,
ktre gin ponadto lepinik ma du zdolno pochaniania osmotycznego wody zarwno przez
blaszki liciowe jak i kcza z korzeniami. Wydziela do gleby silne fitoncydy hamujce kiekowanie i
rozwj innych rolin. Kwiatostan groniasty lub jajowaty osadzony na grubej, pustej wewntrz,
sztywnej, misistej szypule; skada si z koszyczkw prcikowych i supkowych oraz rurkowatych (z
powodu niedorozwoju supka). Lepinik lubi gleby wilgotne, cikie i nie zawsze yzne o pH 4,5-5,5.
Bardzo czsto ronie wzdu rzek, strumieni i innych ciekw wodnych, przy stawach, jeziorach,
moczarach, olsach oraz w lasach. Skupiska lepinikw widoczne s z daleka, najczciej tworz cae
any. Dorastaj do 80 cm wys. i wicej (np. niektre gatunki i podgatunki w Beskidzie Niskim).
Owocem jest nieupka z puchem.
Surowiec.
Surowcem jest kcze i li, rzadziej pd kwiatonony - Rhizoma, Folium et Inflorescentia Petasites
(Petasidis). Kcza wykopuje si w czasie kwitnienia roliny (luty lekka zima, marzec, kwiecie);
wtedy te zbiera si kwiatostany. Licie powinno pozyskiwa si w czerwcu. Surowce naley
wysuszy w temp. do 40o C; jedynie kcza mona wysuszy w lekko ogrzanym piekarniku, nie
bardziej jednak ni 50o C. Licie najlepiej jest zawiesi na sznurku i suszy na przecigu.
Skad chemiczny.
Surowce zawieraj olejek eteryczny (w kczu ok. 0,1%), inulin, heliantenin, seskwiterpen petazyn, alkaloidy pirolizydynowe, garbniki, ywice, luzy, kwasy, sole, witaminy, flawonoidy i
flawony, pektyny, gorycze, zwizki poliacetylenowe, laktony terpenowe.
Dziaanie.
Lepinik dziaa odkaajco (dawniej uwaano, e lepinik odpdza grone choroby zakane
(zarazy) i e je leczy), napotnie, przeciwgorczkowo, moczopdnie, przeciwobrzkowo, odtruwajco,
silnie rozkurczowo, ciopdnie (w wielu krajach lepinik jest do dzi stosowany w leczeniu chorb
wtroby, trzustki, pcherzyka ciowego i schorze baki wtrobowo-trzustkowej), przeciwzapalnie,
uspokajajco, wykrztunie i przeciwkrwotocznie; pobudza wydzielanie i reguluje przepyw soku
trzustkowego, wzmaga wydzielanie liny i soku odkowego oraz jelitowego; reguluje metabolizm,
miesiczkowanie i wyprnienia zwiksza apetyt; wzmacnia oglnie.
Wskazania: wszelkie choroby ukadu oddechowego (zapalenie puc, oskrzeli, krtani, tchawicy, katar,
kaszel, dychawica oskrzelowa, grulica), skrne, przezibieniowe i zakane (grypa, odra, ospa,
winka itd.), choroby nerek, pcherza moczowego i kobiece (upawy, zapalenie przydatkw, wid,
opryszczka pciowa, zatrzymanie miesiczki, nieregularne, bolesne, skpe lub zbyt obfite oraz
przeduajce si krwawienia miesiczkowe), zatrzymanie moczu, skpomocz, dna, reumatyzm,
gorczka, obrzki, zaburzenia przemiany materii i trawienia, biegunka, zaparcia, osabienie,
niestrawno zwyka, gnilna i toksyczna, choroba wrzodowa, skurcze jelit i moczowodw, skurcze
przeyku, ble i skurcze odka, ble, zapalenie, niewydolno i marsko wtroby, choroby trzustki,
pcherzyka ciowego i baki wtrobowo-trzustkowej, hemoroidy, stany zakaeniowe jelit,
wrzodziejce zapalenie jelita grubego. W warunkach polowych krwotok z rany mona zahamowa
sokiem i pogniecionym ogonkiem liciowym lepinika.
Zewntrznie (ma, galaretka, okady, wcieranie nalewki, pukanki, kpiele, nasiadwki,
przemywanie): rany, ropnie, czyraki, trdzik modzieczy i rowaty, wypryski, pryszcze, naderki,

rozpadliny i owrzodzenia skrne, liszaje, liszajce, zmiany sczce, choroby wosw i skry owosionej,
opuchlizny, choroby kobiece (zawsze jednoczenie pi napar i stosowa lepinik zewntrznie !).
Napar: 2 yki lici lub kcza zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi kilka
razy dz. po 100 ml; dzieci wace 5-10 kg - 7-14 ml, 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50
ml, 45-50 kg - 64 ml, 55-60 kg - 78,5-90 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka lepinikowa - Tinctura Petasidis: p szkl. suszu zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 5-10 ml w 100 mi wody lub mleka z miodem. Chore miejsca
przemywa 4-6 razy dz.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieych lici lub kczy zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Ze wieego zmielonego kcza i licia mona przyrzdzi rwnie intrakt Intractum Petasidis.
Alkoholmel Petasidis: do 100 ml alkoholowego wycigu wla sok z jednej cytryny i 100 ml miodu,
wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Syrop lepinikowy - Sirupus Petasidis: wiee ziele i (lub) kcza przepuci przez sokowirwk w
celu uzyskania soku. Do otrzymanego soku wla mid, sok z cytryny, nieco gliceryny oraz doda
cukier: 100 ml soku + 50 ml soku z cytryny + 30 g gliceryny + 100 ml miodu + 100 ml cukru,
wymiesza starannie. Zaywa 4-5 razy dz. po 1 yce; dzieci -1-2 yeczki syropku kilka razy
dziennie.
Mona te postpi inaczej: 1 szkl. wieych i zmielonych kczy oraz (lub) lici zala 2 szkl. zimnej
wody; odstawi na 6 godzin; odcedzi mas rolinn od wycigu, dalej postpowa jak wyej.
Ocet lepinikowy - Acetum Petasidis: p szkl. wieego kcza lub (i) lici zala 200 ml octu;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Stosowa zewntrznie do: pukania jamy ustnej i garda oraz pochwy i
warg sromowych (1 yka octu lep. + 200 ml wody; do nasiadwek: 1 yka octu lep. + 500 ml wody
przegotowanej), do pukania wosw w celu ich wzmocnienia, nadania im puszystoci i poysku oraz w
celu ich zakwaszona, przy chorobach wosw i skry owosionej (upie tusty, ojotok, liszaje,
wypryski, uszkodzenie trwa ondulacj i farbowaniem) i wreszcie profilaktycznie, do zakwaszania
skry i przemywania jej w razie ojotoku, trdzika pospolitego, rowatego, przy stanach zapalnych,
oraz naderek i wypryskw, oraz skry nie znoszcej myda, do okadw (opuchlizny, wysiki
stawowe, uderzenia z sicem, ropnie, owrzodzenia, bolesne pryszcze i czyraki, do kpieli ng (przy
zmczeniu, opuchniciu, blach) i oglnych (100 ml na p wanny wody) dziaajcych odprajce i
przeciwobrzkowo oraz do wciera leczniczych przy przezibieniu i gorczce. Na kade 100 ml octu
lepinikowego mona doda 100 ml octu arnikowego lub 5-10 ml nalewki arnikowej. Ocet
lepinikowy jest te dobr przypraw do tustych ryb, mis, zup, galaret i sosw, gdy nadaje
potrawom specyficzny, niepowtarzalny smak i aromat.
Ma lepinikowa Unguentum Petasidis (moe ta suy jako krem dla skry suchej, wraliwej
uszczcej si, ze stanami zapalnymi oraz nie mogcej znie innych kremw kosmetycznych z
powodu odczynw uczuleniowych; leczy rany, oparzenia, krosty, pryszcze, owrzodzenia, odparzenia i
trudno gojce si rozpadliny oraz odleyny):
Skadniki:
olej winogronowy lub oliwa - 20 ml,
gliceryna 30 ml
smalec, lanolina, euceryna lub Linomag - ma (krem), albo te ma nagietkowa 2 yki
Krem Nivea ok. 100 g
tran 10 ml
wiee kcze lub li lepinika
- nalewka lepinikowa lub intrakt lepinikowy 15 ml,
- olejek lawendowy 5 kropel.
Sposb sporzdzenia: p szkl. wieego zmielonego kcza i (lub) licia zala glicerolem 15 ml,
wdk 15 ml i olejem rycynowym 15 ml; wymiesza, odstawi na 12 godzin, potem wydusi
starannie. Do modzierza woy podoe maciowe, umieci go na ciepej maszynce elektrycznej;
gdy podoe rozpuci si wla do niego uzyskany pynny wycig z lepinika oraz nalewk
lepinikow, tran, glicerol-15 ml, uciera skadniki do poczenia lekko jednoczenie podgrzewajc.
Na kocu doda olejek zapachowy. Ma przenie do zimnego miejsca.
Olej lepinikowy Oleum Petasidis (p szkl. surowca wieego lub suchego na 200 ml oleju o temp.
60-80o C; wytrawia 14 dni) - do oczyszczania skry suchej nie znoszcej myda, do pielgnacji warg
oraz do maseczek olejowych w celach odmadzajcych, natuszczajcych i odywczych. Olej
lepinikowy jest te dobr przypraw do wielu potraw. Ponadto do smarowania maowin usznych
przy zuszczaniu i pielgnacji stp suchych i pkajcych.
Nafta lepinikowa Naphta Petasidis: p szkl. wieego mielonego kcza lub licia zala 200 ml
nafty kosmetycznej. Wytrawia 5 dni. Przefiltrowa. Doda 5 kropli olejku lawendowego i 1 yeczk

tranu. Stosowa do przemywania skry trdzikowej oraz zawierajcej duo wgrw. Ponadto do
wcierania we wosy (na 8 h przed umyciem) przy wypadaniu, braku puszystoci, poysku, amliwoci i
rozdwajaniu kocwek.
Rp.
Li lub kcze lepinika - 1 yka
Kwiat czarnej malwy - 2 yki
Li pokrzywy - 1 yka
Korze arcydzigla - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Li melisy - 1 yka
Surowce wymiesza.
3 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po 100
ml. Wskazania: upawy, zatrzymanie miesiczki, nieregularne, nadmierne i skpe oraz bolesne
krwawienia miesiczkowe, stan przedmiesiczkowy, zapalenie przydatkw; choroby wtroby
(zapalenie, niedomoga, ble), trzustki i pcherzyka ciowego (kamica, zakaenie, stan zapalny) oraz
baki wtrobowo-trzustkowej, zaburzenia trawienie, skurcze mini gadkich w obrbie jamy brzusznej
(kolki), ble brzucha, skpomocz, wyczerpanie nerwowe, osabienie, choroby zakane i skrne,
niedokrwisto (glistnik i pokrzywa zwikszaj stenie hemoglobiny we krwi).
Rp.
Li lub kcze lepinika - 1 yka
Owoc jaowca - 1 yka
Ziele nawoci - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Li brzozy - 1 yka
Ziele lebiodki - 1 yka
Wymiesza stosowa jk wyej.
Wskazania: skpomocz, obrzki, zapalenie nerek, pcherza moczowego i wtroby, kamica moczowa i
ciowa, kaszel, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, choroby przezibieniowe, skrne
i zakane.
Rp.
Li lub kcze lepinika - 1 yka
Li lub (i) kwiat podbiau - 1 yka
Ziele fioka trjbarwnego - 1 yka
Ziele pierwiosnka - 1 yka
Ziele tymianku - 1 yka
Ziele majeranku - 1 yka
Wymiesza. Stosowa jak wyej.
Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, zaburzenia przemiany materii,
trawienia i skrne.

Lipa - Tilia (Tiliaceae).

Opis.
1). Tilia cordata (T. parvifolia, T. ulmifolia) - lipa drobnolistna -drzewo do 25 m wys.; mode gazki
nagie; licie okrgawosercowate, zaostrzone, spodem sinawe; kwiaty wonne, zebrane w kwiatostany
z podsadk; podsadka podunie jajowata, jzyczkowata, skrzasta, ykowata, tawozielona; owoc
- orzeszek, nagi, owalny, 2-3 mm. Kwitnie w II poowie czerwca i w lipcu, pniej jednak o 7-10 dni ni
lipa szerokolistna.
2). Tilia platyphyllos (T. grandifolia) - lipa szerokolistna - drzewo dorastajce do 30 m wys.; mode
gazki owosione; licie wiksza ni u poprzedniej, spodem zielone, lnice; kwiatostan 2-3 kwiatowy,
zwisy; w ktach nerww od spodu blaszki liciowej widoczne pczki biaych woskw; ogonki liciowe
owosione; owoc - orzeszek piciokanciasty. Kwitnie w II poowie czerwca i w lipcu.
Surowiec.
Surowcem jest kwiatostan - Inflorescentia Tiliae, FP I, II, III, IV i V, oraz li - Folium Tiliae. Kwiatostan
lipy kupi mona w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g) oraz Tilia-fix - torebki 2 g.
Ekspreswki s mao wartociowe.
Do celw leczniczych zbiera si licie wieo rozwinite. Kwiatostan obrywa si wraz z podsadkami.
Oba surowce naley wysuszy w temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
Licie zawieraj glikozyd tiliacyn, sole miedzi i manganu, olejek eteryczny, kwasy, luzy, flawonoidy i
garbniki.
W kwiatostanach znajduj si: olejek eteryczny - 0,04-0,05% (ktrego skadnikami s: farnezol, 2fenyloetanol, geraniol, eugenol), glikozydoester - tylirozyd, luzy (zoone z kw. uronowych,
metylopentozy i heksozy), flawonoidy (kemferytryna, izokwercetyna), garbniki - 2%, kwasy, sole,
witaminy, seryna, glicyna, treonina, kw. glutaminowy, ponadto pektyny, saponiny i procyjanidyny.
Dziaanie.
Kwiatostan lipy agodzi skurcze i ble, pobudza wydzielanie soku odkowego, wzmaga wydzielanie
moczu i potu, uodparnia organizm na choroby, przypiesza wyzdrowienie; dziaa osaniajco,
uspokajajco, przeciwzapalnie, ciopdnie, przeciwgorczkowo, odkaajco, wykrztunie i
przeciwzapalnie; reguluje wyprnienia, odtruwa organizm ze szkodliwych metabolitw i substancji
obcego pochodzenia.
Wskazania: ble brzucha, wzdcia, zaparcia, skpomocz, kamica moczowa, gorczka, przezibienie,
choroby zakane i skrne, skurcze jelit, odka i drg ciowych, kamica ciowa (+ inne zioa),
nieyt ukadu oddechowego, zapalenie krtani i garda, chrypka, kaszel, nieyt jelit i odka, choroba
wrzodowa, obniona odporno na choroby, biegunka, stany zapalne ukadu moczowego,
niedostateczne wydzielanie ci, bezsenno, zdenerwowanie.
Zewntrznie (nasiadwki, pukanki, przemywanie, okady): zapalenie spojwek, stany zapalne, ropne i
zakaeniowe gaki ocznej, opuchnicie i przemczenie oczu, stany zapalne pochwy i warg
sromowych, upawy (pi napar z pokrzywy i lipy!), sucho skry, wosw i warg, rany, czyraki,
owrzodzenia.
Skr rozjania regularne przemywanie jej nalewk lub naparem z lipy. Bardzo wraliw skr, nie
znoszc myda i mleczka kosmetycznego przemywa olejem lipowym lub mlekiem z dodatkiem
naparu lipowego (w proporcji 1:1), albo te mlekiem w ktrym zaparzono kwiat lipowy.
Potem naley delikatnie wklepa w skr krem lipowo-rumiankowo-nagietkowy.
Kuracja taka leczy sucho skry, stany zapalne i likwiduje skrne zmiany chorobowe typu
przebarwie, krost, pryszczy i rozpadlin.
Skr tust z pryszczami przemywa 2 razy dz. nalewk lipowo-azulanowo-arnikowo-nagietkow(1:
1:1:1+ woda 2 cz.).
Licie dziaaj podobnie jak kwiaty, jednake silniej ciopdnie i moczopdnie, a ponadto wywieraj
wpyw przeciwwysikowy.
Napar: 2 yki kwiatw lub lici zala 2 szkl. wrzcej wody lub gorcego mleka; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 7,5 ml, 5-6 kg - 11-12 ml, 7-8
kg - 16 ml, 4-5 razy dz.; dzieciom podaje si 50-100-150 ml, zalenie od wieku.
Nalewka lipowa Tinctura Tiliae: kiedy bya lekiem popularnym i szeroko stosowanym, obecnie
rzadko. Przyrzdza si j poprzez zalanie wieych lub suchych kwiatw alkoholem o temp. pokojowej
lub 40o C ; wytrawia 14 dni; przefiltrowuje. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml w wodzie lub w mleku z
miodem. Mona j te wymiesza z miodem uzyskujc Alkoholmel Tiliae (w proporcji 1:1), ktry
zaywa si 4 razy dz. po 1 yce.
Olej lipowy - Oleum Tiliae: p szkl. wieych kwiatw zala 150 ml ciepego (o temp. 40o C) oleju lub
oliwy; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Olej lipowy stosuje si nie tylko do celw kosmetycznych,
zamiast mleczka czy mietanki, ale rwnie do leczniczych lewatyw doodbytniczych przy guzkach

krwawniczych, ostrych stanach zapalnych jelit kocowych, zaparciach i podranieniu jelit. Do odbytu
wprowadza si 100-200 ml oleju lub wicej o temp. 38 C.
Ma lipowa - Unguentum Tiliae dziaa osaniajce, przeciwzapalnie, nawilajco, natuszczajco,
wybielajco i regenerujco: do modzierza woy ok. 100 g podoa maciowego (Linomag, lanolina,
euceryna = krem Nivea, ma z wit.A) i wla 2 yki oleju lipowego (sporzdzonego z p szkl. kwiatw
wieych lub suchych i ze 100 ml oleju) oraz 10 ml nalewki lipowej zmieszanej z 10 ml glicerolu
skadniki uciera jednoczenie lekko podgrzewajc a do poczenia. Doskonaa jest zmieszana z
Maci nagietkow i rumiankow. Na kocu warto doda 5 kropel olejku lawendowego, melisowego
lub cytrynowego.
Rp.
Kwiat lipowy - 1 yka
Kwiat bzu czarnego - 1 yka
Kwiat krwawnika - 1 yka
Kwiat wrzosu - 1 yka
Surowce zmiesza.
2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100-200 ml; niemowlta wace 3-4 kg 5-6 (10-12) ml, 5-6 kg - 8,5 (16) ml,
7-8 kg - 11,4 (22) ml, 3-4 razy dz.
Wskazania: zaburzenia trawienia, gorczka, przezibienie, kaszel, nieyty drg oddechowych,
skpomocz, kamica moczowa, choroby skrne i zakane.

Lnica pospolita - Linaria vulgaris (Scrophulariaceae). (!).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 50 cm d.; odyga sztywna ale poca si po ziemi, rzadziej
wzniesiona; licie rwnowskolancetowate, ciemnozielone; kwiatostan stanowi grono; korona z cienk
ostrog, ta; gardziel zamknita wydta doln warg, pomaraczowa; prcikw 4; supek 1
dwukomorowy; owoc - jajowata torebka; odyga jest gsto ulistniona. Ronie na polach, na
przydroach, nad brzegami wd, na torfowiskach, na kach; czsto wystpuje masowo; lubi gleby
sypkie, kamieniste, a nawet piaszczyste. Rolina pospolita. Przy roztarciu daje specyficzny (dla
niektrych ludzi nieprzyjemny), ostry zapach.
W Polsce ronie jeszcze lnica maa - Linaria minor o podobnym skadzie chemicznym i tych samych
waciwociach leczniczych (gardziel ta, korona fioletowa!).
Surowiec.
Surowcem jest kwitnce ziele - Herba Linariae, ktre suszy si w temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
Ziele zawiera glikozyd - linaryn, alkaloid - peganin, aukubin, antyrynozyd, olejek eteryczny,
flawonoidy, wglowodr - triakontan, garbniki, zwizki cyjanogenne.
Dziaanie.
Ziele lnicy dziaa lekko rozwalniajco, odkaajco, wykrztunie, silnie napotnie, uspokajajco,
przeciwzapalnie, moczopdnie, silnie ciopdnie, lekko przeciwblowo, nasennie (szczeglnie wtedy
gdy dodamy do niej glistnik); pobudza wydzielanie soku odkowego i trzustkowego, pobudza apetyt.
Wskazania: bezsenno, wyczerpanie nerwowe, lki, wewntrzny niepokj, bolesne i nieregularne
miesiczkowanie, upawy, ble wtrobowe, trzustkowe i pcherzyka ciowego, gorczka,
przezibienie, choroby skrne, kaszel, stany zapalne drg oddechowych, skpomocz, kamica
moczowa i ciowa, nadcinienie (lnica obnia cinienie krwi, zwaszcza w poczeniu z kokoryczk,
glistnikiem, jemio i nagietkiem), choroby zakane, ble gowy (+ kora wierzby + kora brzozy + ziele
glistnika + kwiat /ziele/ wizwki + ziele iglicy - w rwnych czciach; 2 yki mieszanki zala 1 szkl.
wody; zagotowa; odstawi na 30 min; przecedzi; pi 2-3 razy dz. po 100-150 ml), chore zatoki (+
kora brzozy + ziele tymianku + gazki sosny lub wierku - odwar z miodem).
Uwaga! Substancje zawarte w rolinie mog dziaa lekko oszaamiajco. Osoby kierujce pojazdami
nie mog pi naparu z lnicy !
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 2-3 razy dz. po
100 ml; dzieci wace 15-20 kg -21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 2-3 razy
dziennie.

Lubczyk lekarski - Levisticum officinale (Umbelliferae).

Opis.
Bylina do 3 m wys.; odyga dta, wewntrz pusta, mocna, prosta, w grze rozgaziona; licie
podwjnie pierzaste o listkach jajowatych, zbkowanych, z wierzchu lnicych; kwiaty w baldachach
zoonych, to-zielone; owoc - rozupnia. Kwitnie w czerwcu i w lipcu (I poowa). Rolina uprawiana
w ogrdkach i na dziakach.
Wszystkie czci lubczyka maj miy selerowy zapach i ostry, sonawo-gorzki smak, dugo
utrzymujcy si. Znakomita przyprawowa (maggi) i lecznicza rolina.
Surowiec.
Surowcem jest korze (FP I, II, III, IV i V), li, mode ziele i owoc - Radix, Folium, Herba et Fructus
Levistici. Radix mona kupi w aptekach i w sklepach zielarskich. Ziele zbiera si przed kwitniciem
roliny, licie - stopniowo od wiosny do lata, owoce - w I fazie dojrzaoci, korze - w drugim roku ycia
roliny na wiosn lub w jesieni.
Surowce naley wysuszy w temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
W caej rolinie znajduj si: olejek eteryczny (ok. 0,5-1%), witamina C (w liciach 150-200 mg/100g),
karoten (w liciach - 10-16%), lecytyna, ywice, garbniki, skrobia, kwasy (octowy, kawowy,
chlorogenowy), tuszczowce, sole mineralne (elaza, potasu, kobaltu, cynku, miedzi, manganu, glinu i
molibdenu), liczne fermenty, flawonoidy, witaminy (tokoferole), (psoralen, bergapten, czysta
kumaryna).
Korze zawiera okoo 0,9% lecytyny, kwas angelicowy, zwizki ftalidowe (ligustylid, n-butyldenoftalid 70%), beta-sitosterol, laktony, estry kwasw (walerianowego).
W skad olejku eterycznego - lubczykowego (Oleum Levistici) wchodz: ftalidy, terpineol, eugenol,
karwakrol, cyneol, seskwiterpeny i ester kwasu benzoesowego oraz izowalerianowego. Butyloftalidy
nadaj olejkowi zapach selerowy.
W trakcie suszenia surowcw ilo wit. C maleje. Z 200 mg pozostanie tylko 110-130 mg/100 g.
Dziaanie.
Lubczyk dziaa moczopdnie, wykrztunie, wiatropdnie, rozkurczowo, rozgrzewajco, napotnie,
uspokajajco, przeciwzapalnie, odkaajco, ciopdnie, fotouczulajco, przeciwobrzkowo,
odtruwajco; pobudza krwawienia miesiczkowe, pobudza wydzielanie soku odkowego, zwiksza
apetyt, usprawnia trawienie; reguluje wyprnienia. Lubczyk przyczynia si do wydalenia z organizmu
wraz z moczem i potem kwasu moczowego, mocznika i chlorku sodu (odpowiedzialnego za
nadcinienie i obrzki). Zwiksza ukrwienie narzdw pciowych.
Wskazania: kamica moczowa, skpomocz, obrzki, hiperchloremia, deformacja staww wywoana
nadmiern iloci kwasu moczowego (dna), biaaczka, nowotwory (na og u osb cierpicych na te
choroby stwierdza si wysokie stenie kwasu moczowego we krwi, a tak nawiasem mwic
prawidowe stenie tego zwizku we krwi wynosi 120-140 umol/ tj. 3-7 mg%, a w moczu -4,16-4,75
mmol/d tj. 700-800 mg/24 h), puchlina wodna, zaparcia, wzdcia, skurcze jelit i odka, przezibienie,
choroby zakane i skrne, nadmierna fermentacja jelitowa, zdenerwowanie i bezsenno (200 ml
jednorazowo), skpe i bolesne krwawienia miesiczkowe (+ ziele glistnika + li melisy - napar),
nieyty ukadu oddechowego, kaszel, gorczka (+ ibuprofen, benzydamina, salicylany lub zioa
przeciwgorczkowe, np. kora, pczki topoli, kora wierzby, kora jesionu, kwiat wizwki - odwar),
zaburzenia w wydzielaniu ci, laktacja, niedokrwisto, osabienie.
Przeciwwskazania: cia, laktacja.
Zewntrznie (kpiele, pukanki): choroby wosw, nieprzyjemny zapach z ust (jednoczenie pi napar
z owocw jaowca lub z godzikw), nieprzyjemny pot i nadmiernie wydzielany (kpiele).
Napar: 2 yki suszu zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100-200 ml; niemowlta wace 3-4 kg -5 ml, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci
wace 9-10 kg - 13,5-16 ml, 11-15 kg - 16-32 ml, 20-25 kg - 28,5-57 ml, 30-35 kg - 50-100 ml, 40-45
kg - 100-200 ml, 3-4 razy dz.
Macerat lubczykowy Maceratio Levistici: 2 yki suszu zala 1 szkl. wody o temp. pokojowej;
wytrawia 6-8 godz.; przecedzi. Pi jak napar.
Proszek lubczykowy Pulvis Levistici: korze, li lub owoc zmieli w mynku na proszek. Stosowa
jako przypraw. Na kad 1 yeczk proszku da 1 yk miodu i 10 kr. alkoholu, wymiesza.
Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Olej lubczykowy - Oleum Levistici: p szkl. wieego surowca zala 150 ml oleju o temp. 50o C;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Stosowa jako przypraw, do wciera leczniczych (przy chorobach
ukadu oddechowego, przezibieniu, grypie wetrze olej w szyj, plecy, brzuch, klatk piersiow i w
stopy), do maseczek olejowych (sucho skry, w celach odmadzajcych, przy trdzikach oraz w celu
odywienia skry i jej zregenerowania), doustnie (2 yki 2 razy dz.) przy ostrych zaburzeniach

trawiennych oraz przy zaparciach poczonych z blami i wzdciami, do lewatyw doodbytniczych przy
stanach zapalnych odbytu, esicy, przy owrzodzeniach oraz zaparciach.
Sok wiey lubczykowy - Succus recens Levistici: wiee ziele przepuci przez sokowirwk.
Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yki. Sok mona zakonserwowa poprzez dodanie alkoholu 40% (100 ml
na 100 ml). Uzyskan mas rolinn nie wyrzuca, lecz zala wod przegotowan (niewielk iloci) i
ponownie przepuci przez sokowirwk.
Rp.
Korze (li, owoc) lubczyka - 1 yk
Owoc kminku - 1 yka
Owoc anyku - 1 yka
Owoc kopru - 1 yka
wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; parzy
20-30 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ok.
30-50 ml; niemowlta - 1-2 yeczki.
Wskazania: zaburzenia trawienia, kaszel, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego i
trawiennego, skpomocz, ble brzucha, skurcze jelit i odka, zaparcia.

opian wikszy - Arctium lappa (Compositae).

Opis.
Rolina dwu- lub trzyletnia (spotkaem te wieloletnie) dorastajca do 150 cm wys.; odyga bardzo
mocna, wyprostowana, eberkowana, rozgaziona, gruba, zwajca si ku grze; licie due,
sercowatokoliste lub jajowate, spodem kutnerowate, szarobiae; koszyczki ustawione
baldachogroniasto, nagie, due, kulistawe; okrywa koszyczkowa, dusza od kwiatw; czony
okrywowe koszyczkw szydlaste, zielone, na szczycie haczykowate; kwiaty purpurowe lub liliowopurpurowe, rurkowate; owoc - nieupki. Kwitnie od czerwca do lipca. Wystpuje na nieuytkach, na
przydroach, nad brzegami wd, na przychaciach, na rumowiskach; rolina pospolita.
W Polsce ronie take opian mniejszy - Arctium minus i opian pajczynowaty - Arctium tomentosum,
bdce take rolinami leczniczymi.
Surowiec.
Bdziemy wykorzystywali li i korze opianu - Radix et Folium Arctii lappae (mini, tomentosi) vel
Rad. et Fol. Bardanae. Radix et Succus Bardanae (FP I, II, III, IV) mona kupi w aptekach i w
sklepach zielarskich (susz - opak. 50g i pyn /Phytopharm/- 100 g). Licie zbiera si przed kwitniciem
roliny, a korze wiosn lub lepiej jesieni. Surowce naley wysuszy w temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
Surowce zawieraj olejek eteryczny (korzenie -0,9-0,18%, licie - 0,03%), garbniki (3-5%), biaka
(12%), zw. poliacetylenowe - alkineny (tri-dekadien-tetraina, tri-decen-pentaina, tri-deka-tetra-endiina),
kw. gamma-guanidyno-masowy, lakton seskwiterpenowy arkcyopikryna; lignany, inulina (37-55%),
sole mineralne (miedziowe, siarkowe, cynkowe), kw. palmitynowy, kw. stearynowy, kw. cytrynowy, kw.
szczawiowy, kw. kawowy, kw. winowy, witaminy, luzy, goryczki i flawonoidy.
Dziaanie.
opian dziaa gwnie wzmacniajco, moczopdnie, ciopdnie, napotnie, luzopdnie,
przeciwzapalnie, fungistatycznie, przeciwbakteryjnie; odtruwa organizm, pobudza aktywno
trzustkowych enzymw proteolitycznych, zwiksza wytwarzanie i wydzielanie sokw odkowych i
jelitowych; reguluje trawienie, przemian materii i wyprnienia.
Wskazania: ojotok, trdziki, dermatoza okooustna, pryszcze, wypryski, owrzodzenia, uszczyca,
zaburzenia metabolizmu, reumatyzm, upie, wypadanie wosw, brak przyrostu wosw, brak poysku,
rozdwajanie, amliwo wosw, stany zapalne przewodu pokarmowego, choroby zakane,
skpomocz, kamica moczowa i ciowa, zastoje ci, choroby wtroby i trzustki, zaparcia, biegunka,
zaburzenia trawienia, po zatruciach.
Napar: 2 yki lici lub korzenia zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi kilka
razy dz. po 100-200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml,
9-10 kg - 19-21 ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace 11-15 kg - 23,5-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35
kg - 64-75 ml, 45-50 kg - 96-107 ml,3-4 razy dz.
Odwar: 2 yki korzenia zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi jak
napar.
Nalewka opianowa - Tinctura Bardanae: p szkl. korzeni lub lici zala 400 ml wdki; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml; dzieci wace 10-15 kg - 1-2 ml, 20-25 kg - 2,83,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg ? 7-7,8 ml, 3-4 razy dz.
Intrakt opianowy - Intractum Bardanae: p szkl. korzeni lub lici zmieli i zala 400 ml alkoholu 40% o
temp. 70-80 C; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk. Podobnie przyrzdza si
alkoholatur zimn ze wieego korzenia lub licia.
Uwaga ! Leczenie wewntrzne naley zawsze skojarzy z leczeniem zewntrznym jeli chodzi o
choroby skrne.
Olej opianowy - Oleum Bardanae: 1 szkl. wieych lub suchych korzeni, albo te lici zala 200 ml
oleju winogronowego lub oliwy o temp. 50-60 C; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 2 razy dz.
po 1-2 yki przy osabieniu i zaparciach oraz w celu wyregulowania przemiany materii i jako lek
ciopdny. Stosowa ponadto do przemywania skry w celach kosmetycznych, do maseczek
olejowych (dziaajcych odywczo, regenerujco, przeciwzapalnie, natuszczajce, wybielajce,
odkaajco i przeciwzmarszczkowo) oraz do wcierania we wosy suche, zniszczone ondulacj i
farbowaniem, przy wypadaniu, amliwoci, rozdwajaniu oraz przy upieu suchym.
Uywa rwnie do okadw na ropnie, czyraki, rany, oparzenia, odleyny, rozpadliny skrne,
owrzodzenia, odparzenia i inne schorzenia skrne, w tym take u niemowlt.
Przy zaparciach, bolesnych parciach na ka, zapaleniu jelita grubego, odbytu i guzkach krwawniczych
stosowa do wleww doodbytniczych w iloci 100-200 ml o temp. 38o C; s bardzo skuteczne.
Sok ze wieego korzenia i (lub) licia, otrzymany przy pomocy sokowirwki zaywa si 3 razy dz. po
1-2 yeczki. Mona go te zakonserwowa przy pomocy alkoholu 40% (100 ml na 100 ml).

Ze wieego korzenie i licia mona przyrzdzi macerat i napar (2 yki surowca na 1 szkl. wody) i
pi 2-3 razy dz. po 100-150 ml. Mas rolinn naley dwukrotnie przepuci przez sokowirwk, za
drugim razem po zalaniu niewielka iloci ciepej przegotowanej wody.
Rp.
Olej opianowy - 50 ml
Olej dziurawcowy (lub nafta dziurawcowa) - 20 ml
Olej rycynowy - 20 ml
Linomag - pyn lub krem - 30 g
Olej nagietkowy (lub nafta nagietkowa) - 20 ml
Wymiesza. Stosowa co przemywania skry nie znoszcej myda,
suchej oraz wraliwej, do leczenia ran, owrzodze, odparze, uszczycy, trdzika modzieczego,
czyrakw, ropni, pryszczy ropnych, naderek, rozpadlin skrnych, oparze i spierzchnitych warg.
Leczy take upie suchy oraz liczne choroby wosw, zwaszcza suchych.
Przy zaparciach, guzkach krwawniczych oraz bolesnym parciu na ka zastosowa do lewatyw
(wwczas nie mog by wycigi sporzdzone na nafcie, lecz tylko na oliwie).
Rp.
Nalewka opianowa - 10 ml
Nalewka pokrzywowa - 10 ml
Nalewka skrzypowa - 10 ml
Pyny zmiesza.
Zaywa 3 razy dz. po 5 ml. Preparat wciera we wosy przed umyciem (na 8 godzin) w celu nadania
im poysku, puszystoci oraz w celu ich odywienia i wzmocnienia.
Wskazania: zaburzenia przemiany materii, skpomocz, choroby skrne.
Rp.
Nalewka opianowa - 10 ml
Nalewka tatarakowa - 10 ml
Nalewka z arniki - 10 ml
Nalewka nagietkowa - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Pyny zmiesza.
Zaywa 3 razy dz. po 5 ml. Schorzae miejsca przemywa 2-3 razy dz. Do pukania wosw uywa
rozcieczony preparat: 1 yka leku na 500 ml wody.
Wskazania: trdzik modzieczy i rowaty, uszczyca, owrzodzenia, pryszcze w czasie miesiczki,
wypryski; ble brzucha, zaburzenia metaboliczne i trawienne, brak aknienia, skurcze jelit i odka,
zaburzenia w wydzielaniu ci, zaburzenia sercowe.
Rp.
Napar opianowy - 100 ml
Jajko surowe - 1 szt.
Napar tatarakowy - 100 ml
Skadniki wymiesza (jajko rozbi w chodnym naparze). Wosy zwily obficie pynem, przykry foli
na 3 godz.; nastpnie wosy umy i wypuka starannie w naparze pokrzywowym.
Wskazania: wypadanie wosw, zniszczone wosy zabiegami fryzjerskimi.
Rp.
Korze (li) opianu - 1 yka
Kcze perzu - 1 yka
Ziele mniszka - 1 yka
Li pokrzywy - 1 yka
Li babki - 1 yka
Kwiat nagietka - 2 yki
Skadniki wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi.
Pi jak napar z opianu. Wskazania: zaburzenia przemiany materii, choroby skrne, zakane, wtroby,
trzustki, odka i pcherzyka ciowego, nieyt jelit, zaparcia, zaburzenia trawienne, skpomocz,
kamica moczowa, zapalenie przydatkw, osabienie, po zatruciach.
Rp.
Korze opianu - 1 yka
Korze arcydzigla - 1 yka
Kcze tataraku - 1 yka
Ziele fioka tr. - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka

Ziele nawoci - 1 yka

Zmiesza. Przyrzdzi i pi jak wyej.
Wskazania: skpomocz, stany zakaeniowe i zapalne ukadu moczowego, kamica moczowa, po
zatruciach, choroby skrne, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, choroby zakane,
wtroby, trzustki, ledziony, pcherzyka ciowego i odka, nieyt jelit, zaparcia, zaburzenia
przemiany materii, choroby oczu.
Rp.
Korze opianu - 1 yka
Owoc jaowca - 1 yka
Li rozmarynu - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Li mity - 1 yka
Wymiesza.
Przyrzdzi jak wyej.
Pi 3 razy dz. po 100 ml.
Wskazania: skpomocz, obrzki, dna, reumatyzm, kamica moczowa, skpe i bolesne krwawienia
miesiczkowe, niewydolno wtroby, taczka, ble wtroby i pcherzyka ciowego, zastoje i brak
ci, kamica ciowa, choroby trzustki, skurcze mini gadkich, ble brzucha, choroby zakane i
skrne, przezibienie, zaparcia, ostre zaburzenia trawienne.

Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum (Labiatae).

Opis.
Krzewinka poca si po ziemi, gsto ulistniona; licie rwno-wskolancetowate, najczciej nagie;
kwiatostan gwkowaty; kielich od spodu silnie owosiony, dwuwargowy; korona - rowofioletowa;
prcikw 4, dwusilnych.
Kwitnie od maja do jesieni. Ronie w lasach i borach sosnowych, niekiedy na ich skrajach. Lubi gleby
suche, piaszczyste, kamieniste; siedlisko dobrze nasonecznione. Caa rolina pachnie tymiankiem.
Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest ziele macierzanki -Herba Serpylli (Thymi serpylli), ktre jest w
sprzeday w sklepach zielarskich (opak. 25 i 50 g).
Ziele zbiera si przed, w pocztkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
Herba Serpylli zawiera ok. 0,2-0,6% olejku eterycznego, gorycz - serpyllin, flawonoidy, garbniki - ok.
5%, kwasy organiczne (chinowy, kawowy, chlorogenowy), witaminy (np. C). Wrd flawonoidw
moemy znale luteolin, diosmetyn, apigenin i skutelarein; maj one budow glikozydw.
Olejek macierzankowy skada si gwnie z cymenu, tymolu, cytrylu i karwakrolu.
Dziaanie.
Macierzanka dziaa wykrztunie, odkaajco, przeciwzapalnie, uspokajajco, wiatropdnie, sabo
moczopdnie; zwiksza wydzielanie soku odkowego, pobudza aknienie i poprawia trawienie;
dziaa ponadto rozkurczowo i rozgrzewajce; upynnia zalegajc w drogach oddechowych wydzielin
luzow.
Wskazania: chore zatoki, schorzenia ukadu oddechowego, kaszel, przezibienie, choroby zakane,
biegunka, zaburzenia trawienia, zapalenie nerek i pcherza moczowego, skpomocz, nieyt odka i
jelit, dychawica oskrzelowa (nalewka), osabienie.
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po
100 ml; niemowlta wace 3-4-5 kg -5-6 ml, 6-7 kg - 7-9 ml, 8-9 kg - 10-12 ml, 3-4 razy dz.; dzieci
wace 10-15 kg - 15-21 ml, 20-25 kg - 28,5-35,7 ml, 30-35 kg - 42,8-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 5055 kg - 71-78,5 ml 3-4 razy dz. lub czciej. Dawk mona zwikszy o 50-100%.
Nalewka macierzankowa - Tinctura Serpylli: p szkl. ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml.
Alkoholmel Serpylli: do 100 ml nalewki wla 100 ml miodu i sok z cytryny, wymiesza. Zaywa 3-4
razy dz. po 1 yce.

Majeranek ogrodowy - Majorana hortensis sive Origanum majorana (Labiatae).

Opis.
Krzewinka dorastajca do 50 cm wys.; pdy szaro owosione; kwiaty okkowe skupione w rodzaj
szczytowych koskowatych gwek; koron drobna, wargowa, biaa lub liliowa. Rolina uprawiana.
Kwitnie od lipca do sierpnia. Majeranek wysiewa si w kwietniu (I poowa) do gruntu technik rzdow.
Lubi gleby wilgotne, humusowe, liciaste, o pH 5-5,5 lub 6. Jesieni po zebraniu plonw rozrzucamy
obornik i oramy (przekopujemy). Rzdy powinny by od siebie oddalone o 20-25 cm. Zbir
przeprowadza si w czasie kwitnienia roliny.
Roliny uprawiane w miejscach nasonecznionych s wartociowsze od rolin rosncych w cieniu.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Majoranae, ktre mona kupi w sklepach zielarskich i spoywczych.
Skad chemiczny.
W zielu znajduje si piknie pachncy olejek eteryczny w iloci 0,7-3%, ktrego gwnym skadnikiem
jest terpinen, terpineol (alfa i beta) oraz octan linalilu. Ponadto ziele zawiera garbniki - ok. 10%,
witaminy (C, B, K, E, A), sole mineralne (tlenek wapnia - 30,5g/kg, potas - 16,1g/kg, sd - 0,62g/kg,
piciotlenek fosforu - 6,4g/kg, elazo - 200 mg/kg, mangan - 110mg/kg, cynk - 10 mg/kg, mied 16,5mg/kg, molibden - 1,94 mg/kg), substancje goryczkowe, fitosterole, pektyny, cukrowce, kwasy
organiczne, flawonoidy (diosmetyn, apigenin). Nonikiem aromatu jest uwodniony cis-sabinen
(dwupiercieniowy terpen z grupy tujanu; tujany to wglowodory).
Dziaanie.
Majeranek dziaa rozgrzewajco, rozkurczowo, odkaajco, przeciwzapalnie, mlekopdnie, lekko
przeciwblowo, lekko uspokajajco, ciopdnie, wykrztunie, moczopdnie, wiatropdnie; upynnia
zalegajc wydzielin luzow w drogach oddechowych i uatwia jej wydalenie, pobudza wydzielanie
soku odkowego, trzustkowego i jelitowego, a przez to polepsza trawienie i uatwia przyswojenie
mleczka pokarmowego, przywraca prawidow perystaltyk jelit, znosi nadmiern fermentacj jelitow,
reguluje wyprnienia.
Wskazania: wszelkiego rodzaju zaburzenia trawienne i dolegliwoci przewodu pokarmowego
(wzdcia, burczenie i przelewanie w kiszkach, uczucie penoci w brzuchu, nudnoci, ble brzucha,
wymioty, biegunka, niestrawno, odbijanie, przejedzenie, sprue, skurcze mini gadkich przewodu
pokarmowego, zaparcia), brak apetytu, obfity i (lub) tusty posiek, nieprzyjemny zapach z ust
wydobywajcy si w rzeczywistoci z jelit, laktacja, nieyty ukadu oddechowego, kaszel, choroby
zakane, przezibienie, choroby skrne (uregulowanie trawienia ma due znaczenie w leczeniu
schorze dermatologicznych, podobnie jak i przemiany materii czy odtrucie organizmu), kamica
moczowa i ciowa, skpomocz, choroby wtroby i trzustki.
Napar: 2 yki ziela zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 3-4 razy dz. pc
200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.;
dzieci wace 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31-42,8 ml, 16-20 kg - 45-57 ml, 21-25 kg - 60-71 ml,
26-30 kg - 74-85,7 ml, 31-35 kg - 88,5-100 ml, 36-40 kg - 102,0-114 ml, 41-45 kg - 117-128,5 ml, 3-4
razy dziennie lub czciej.
Nalewka majerankowa (majerankwka) - Tinctura Majoranae: p szkl. zioa zala 250 ml wdki;
wytrawia 14 dni: przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 10 ml. Nalewk przemywa: owrzodzenia,
czyraki, pryszcze, naderki, zmiany sczce, opryszczki, wypryski, odparzenia, oparzenia, rany i
skr ojotokow.
Olej majerankowy - Oleum Majoranae: p szkl. ziela zala 150 ml oleju o temp. 50-60o C; wytrawia
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 2 razy dz. po 1-2 yki przy niedostatecznym wydzielaniu ci, kamicy
ciowej, zastojach ci, wzdciach, w celu pobudzenia apetytu i trawienia oraz przy zaparciach (2-3
yki); do oczyszczania skry suchej, wraliwej, ze stanami zapalnymi, nie znoszcej tonikw i myda,
przy trdziku modzieczym, licznych wgrach i bladej cerze; do okadw na wyej wymienione
schorzenia skrne; do wciera wzmacniajcych, inhalacyjnych, rozgrzewajcych i przeciwblowych
oraz uspokajajcych i nasennych (cae ciao cznie ze stopami natrze olejem majerankowym, wane
jest natarcie szyi, zwaszcza przy przezibieniu i grypie); do lewatyw (100-200 ml oleju o temp. 38o C)
przy niestrawnociach, stanach zapalnych jelita grubego (dolnej okrnicy i esicy), baki odbytowej
oraz odbytu, przy zaparciach, bolesnym i nieprzyjemnym parciu na ka, przy ostrej dranicej
biegunce oraz hemoroidach. Ponadto olej majerankowy jest oczywicie wygodn i wspania
przypraw.
Rp.
Olej majerankowy - 50 ml
Olej anyowy (biedrzecowy) - 20 ml
Olej tymiankowy - 20 ml
Olej mitowy - 10 ml

Wymiesza. Stosowa do wciera ihalacyjnych, rozgrzewajcych,

przeciwblowych, wzmacniajcych, uspokajajcych i uatwiajcych
zanicie. Naciera cae ciao rano i wieczorem po czym pooy
si do ka i dobrze wygrza. Wypi jednoczenie nastpujc
mieszank zioow:
Rp.
Ziele majeranku - 1 yka
Kwiat rumianku - 1 yka (lub krwawnika)
Ziele tymianku, lebiodki lub macierzanki - 1 yka
Owoc anyku, kopru lub kolendry - 1 yka
Kwiat lipy - 1 yka (lub bzu czarnego)
Wymiesza.
2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Dawki - patrz napar
majerankowy.
W razie gorczki zay odpowiedni lek, np. salicylany, benzydamina, ibuprofen.
Wskazania (do powyszej kuracji): przezibienie, zmarznicie, katar, kaszel, choroby zakane
podobnie objawiajca si (nieyty ukadu oddechowego).
Rp.
Ziele majeranku - 1 yka
Ziele mity - 1 yka
Wymiesza.
Przyrzdzi i stosowa jak napar majerankowy.
Wskazania: ble brzucha, zaburzenia trawienia, ble wtroby i pcherzyka ciowego oraz trzustki,
zaparcia, skurcze jelit, obfity i (lub) tusty posiek.

Marchew siewna (ogrodowa) - Daucus carota (Umbelliferae).

Opis.
Rolina dwuletnia dorastajca do 1 m wys.; korze gruby, ty lub pomaraczowy; licie owosione,
podune, dwu-trzy-krotnie pierzaste; kwiaty zebrane w zoony baldach; kielich 5-zbkowy; korona
biaa, piciopatkowa; owoc - rozupnie. Kwitnie od lipca do sierpnia. Rolina uprawiana.
Na kach i wzgrzach spotka mona marchew zwyczajn dzik o biaym lub tym korzeniu, ktr
mona uywa de celw leczniczych zamiast marchwi ogrodowej. Jej cechy charakterystyczne to:
odyga szorstko owosiona; licie dolne wyranie ogonkowe, natomiast grne osadzone na odyce
przy pomory pochewki, owosione, dwu-trzykrotnie pierzastosieczne, o odcinkach rwnowskich,
woskowato zakoczonych; kwiaty brzene biae, kwiat rodkowy w baldaszku purpurowy; baldachy
osadzone jakby w ptasich gniazdkach, u spodu maj rozetk lici; baldaszki z pokrywami 3-wrbnymi;
owoce serduszkowate do 0,5 cm d. pokryte kolcami.
Surowiec.
Bdziemy wykorzystywali licie (tak czsto wyrzucane), korzenie i owoce - Folium, Radix et Fructus
Dauci carotae. Licie zbiera si podczas wykopywania korzeni, owoce - w I fazie dojrzaoci. Z
marchwi dzikiej licie zbiera si w czasie kwitnienia roliny. Wartociowy te jest baldach (kwiat) w I
fazie rozkwitu - Umbella Dauci. Surowce suszy si w temp. do 40o C.
Do celw leczniczych mona uy nasiona marchwi siewnej sprzedawane w sklepach ogrodniczych.
Skad chemiczny.
Licie zawieraj olejek eteryczny, flawonoidy, furanokumaryny, sole mineralne i witaminy, saponiny,
alkaloidy.
Owoce zawieraj olej tusty, olejek lotny, oksykumaryn, umbeliferon i flawonoidy.
Korzenie natomiast posiadaj wap - 39 mg/100 g, fosfor - 37 mg, chlorek sodowy - 59 mg, potas - 87
mg, elazo - 0,8 mg, jod - 38 ug/kg, cynk -1,1 mg/kg, mangan - 5 mg/kg, karoten - 1-2,5 mg/100 g (dla
porwnania przypominam, e glistnik zawiera 15 mg karotenu), tokoferol - 0,21%mg, tiamin - 0,050
mg, ryboflawin - 0,10 mg, niacyn - 1,50 mg, W. pantotenowy - 0,21 mg, pirydoksyn - 0,19 mg,
biotyn - 2,5 ug, kw. askorbinowy - 8 mg, rutyn - 10 j. B.-C., fitochinon - 0,003 mg, kw. foliowy - 0,1
mg/100 g, wglowodany - do 7%, fosfatydy, kumaryny, kwasy organiczne, saponiny, olejek eteryczny i
in.
Dziaanie.
Licie, kwiaty i owoce dziaaj wykrztunie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, rozkurczowo,
rozgrzewajco, napotnie, silnie moczopdnie, przeciwobrzkowo fotouczulajco, ciopdnie,
wiatropdnie i pobudzajco na system trawienny. Herbatka z suszonej naci leczy pono ylaki odbytu
(lewatywy i jednoczesne picie naparu). Nalewka z ziela marchwi dzikiej i z naci przeciwtrdzikowo i
rozjaniajco, przeciwplamiczo, przeciwwgrowo.
Wskazania: przezibienie, nieyty ukadu oddechowego, suchy kaszel, zmarznicie, skpomocz,
kamica moczowa, stany zapalne ukadu moczowego i trawiennego, zaburzenia trawienia, osabienie,
biegunka, zaparcia, laktacja (dziaanie mlekopdne), skpe miesiczkowanie, choroby skrne.
Napar: 3 yki kwiatw lub 2 yki owocw, albo lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci zalenie od wieku: do 3 r. . - 16-25 ml, do 6 r. . 33-40 ml, do 10 r. - 58-80 ml, do 15 r. - 90-125 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka marchwiowa Tinctura Dauci: p szkl. wieego lub suchego ziela marchwi dzikiej lub naci
zala 200 ml wdki; wytrawia 7 dni; przefiltrowa. Do 100 ml nalewki marchwiowej dola 100 ml
spirytusu kamforowego. Skr ojotokow, trdzikow i z wgrami przemywa 3 razy dz.
Marchew jako przystawka.
Skadniki:
- 1 kg marchwi
- tuszcz - 3 dkg
- mka
- sl, pieprz, koperek
Marchewki oskroba, opuka, pokroi w plasterki lub zetrze na tarce w paski; woy do rondla,
doda wody i dusi do mikkoci. W poowie gotowania osoli, osodzi do smaku. Gdy marchewka
mikka posypa mk, zagotowa; nastpnie woy maso surowe i posiekany koperek i dalej ju nie
gotowa. Podawa do ziemniaczkw, misa lub sam z grzankami z buki.
Zupa marchewkowa stosowana przy biegunkach, niestrawnoci oraz nieytach jelit i odka.
Skadniki:
- 1 kg marchwi
- 1 l wody
- sl

Marchewki oskroba, opuka i zetrze na tarce drobnej, w paski lub pokraja w plasterki. Pokrojon
(utart) marchew zala wod i gotowa pod przykryciem 60 minut. Oddzieli marchew od wywaru,
rozgnie lub przemieli przez maszynk. Przetart marchewk poczy z wywarem w ktrym si
gotowaa. Przela do czystych butelek i przechowywa w lodwce. Przed podaniem przygrza. Mona
podawa niemowltom.
Zupka mleczno-marchewkowa.
Skadniki:
- zupka marchewkowa (przygotowa jak wyej) - 200 ml
- mleko w proszku - 6 yek
Mleko w proszku rozprowadzi stopniowo letni zupk marchewkow na jednolit papk, poczy z
pozosta czci zupy marchwiowej i gotowa 3 minuty. Mona podawa niemowltom.
Sok marchewkowy Succus racens Dauci.
Przynajmniej 1 kg marchwi oskroba, umy i przepuci przez sokowirwk. Otrzymany sok pi 3-4
razy dz. po 50 ml. Dzieciom, ktre niechtnie jedz jarzyny podaje si sam sok marchewkowy z
mlekiem osodzony miodem (100 ml soku + 100 ml mleka + 2-3 yki miodu). Sok marchewkowy i
cytrynowy polecam pi przy wszystkich chorobach skrnych i zakanych. Odrzucon przez
sokowirwk mas marchewkow nie wyrzuca lecz wymiesza z sokiem cytrynowym oraz cukrem,
zaadowa do wyparzonych soiczkw, mona doda tarte jabka, po czym podda pasteryzacji w
wodzie o temp. 80o C przez 20 minut.
Stosowa te przy rekonwalescencji z nastpujc mieszank zioow:
Rp.
Ziele mniszka - 1 yka
Korze opianu - 1 yka
Ziele pokrzywy - 1 yka
Ziele lub owoc wiesioka dwuletniego lub dziwnego - 1 yka
Ziele fioka tr. - 1 yka
Nasienie kozieradki - 1 yka
Li babki - 1 yka
Wymiesza. Przyrzdzi napar z 2 yek mieszanki na 1 szkl.
wrztku. Pi 2 razy dz. po 100-200 ml.

Mcznica lekarska - Arctostaphylos uva-ursi (mcznica niedwiedzie uszko); (Ericacaae).

Opis.
Krzewinka o lecych gazkach dorastajcych do 1 m d.; licie zimotrwae, podugowate,
caobrzegie; kwiatostany groniaste, zwise; kielich piciodziakowy; korona biaa lub rowawa,
wewntrz owosiona, zrosopatkowa, dzbaneczkowata, piciozbkowa; prcikw 10; supek 1; owoc jagoda barwy czerwonej o miszu biaawym, mczystym.
Wystpuje w pnocnej czci niu, w poudniowej czci - rzadko spotykana; ronie pospolicie na
Podkarpaciu, w Bieszczadach. Ronie w lasach widnych i na ich skrajach; lubi gleby zbielicowane,
piaszczyste, o rnej wilgotnoci.
Rolina pod ochron !.
Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest li - Folium Uvae-ursi, ktry mona kupi w aptekach i w sklepach
zielarskich (opak. 50 g), FP I, II, III, IV i V. Licie zbierane s od czerwca do wrzenia i suszone w
temp. do 40o C.
Skad chemiczny.
Surowiec zawiera glikozydy fenolowe (arbutyn i metyloarbutyn) - 5-7%, pirozyd, kawoiloarbutyn,
hydrochinon czysty - ok. 1%, salidrozyd, gencjobiozyd 4-hydroksyfenylu, flawonoidy (hiperozyd,
izokwercetyna, mirycetyna), kwasy polifenolowe (galusowy, chinowy, elagowy), kw. ursolowy bdcy
zw. trjterpenowym, garbniki pirogalowe i elagowe - 10%, uvaol.
Arbutyna - beta-glukozyd hydrochinonu. Hydrochinon znajdujcy si w tym gllkozydzie fenolowym
czy si z kwasem glukuronowym; w moczu alkalicznym, od hydrochinonu odcza si glukoza i kw.
glukuronowy. Dopiero tak uwolniony hydrochinon wykazuje silne dziaanie bakteriobjcze i
przeciwwirusowe (odkaajce drogi moczowe). Wane jest aby podczas doustnego stosowania lici
brusznicy, mcznicy, kwiatu wrzosu czy ziela bagna zwyczajnego pi sole alkalizujce mocz, np. Sal
Vichy dostpna w aptekach.
Dziaanie.
Substancje zawarte w mcznicy dziaaj odkaajco, moczopdnie, przeciwkrwotocznie (kw. elagowy
i galusowy), odtruwajco, przeciwobrzkowo, przeciwzapalnie, ciopdnie (flawonoidy, fenole),
przeciwbiegunkowo i przeciwkamiczo. Mcznica zwiksza wydalanie z organizmu jonw sodowych i
chlorkowych.
Wskazania: stany zapalne i zakaeniowe drg moczowych i nerek, krwiomocz, polucje, nasieniotok,
moczenie nocne, skpomocz, hipernatremia i hiperchloremia.
Napar: 2 yki lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po 100
ml; dzieci wace 8-10 kg - 11-14 ml, 11-15 kg - 15,7-21 ml, 20-25 kg - 28,5-35,7 ml, 30-35 kg - 42,850 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 50-55 kg - 71-78,5 ml 4 razy dz.
Rp.
Li mcznicy - 1 yka
Korze goryczki - 1 yka
Wymiesza i zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 2 razy dz. po 100 ml.
Wskazania: polucje, nasieniotok, moczenie nocne, brak apetytu, niedostateczna wydzielanie sokw
trawiennych, zaburzenia trawienne, osabienie.
Polucje - samoistne wytryski nasienia podczas snu w okresie pokwitania (nie u wszystkich chopcw
wystpuj). Polucje (zmazy nocne) wystpuj take u wielu dorosych mczyzn. Jest to zjawisko
normalne spowodowane wstrzemiliwoci seksualna, jednake kopotliwe, podobnie jak
nasieniotok.
Nasieniotok - wyciek nasienia z cewki moczowej bez pobudzenia pciowego, najczciej przy
oddawaniu kau i moczu.
Przy moczeniu nocnym naley take zaywa wit. B1.

Nasturcja wiksza i nasturcja mniejsza - Tropaeolum maius et Tropaeolum minus

(Tropaeolaceae).
Opis.
Roliny jednoroczne (w naszym klimacie!) dorastajce do 2-3 m d.; odyga okrgawa, gadka,
soczysta, srebrzystozielona, poca si po ziemi i wznoszca si przy wierzchoku; licie okrgawe,
tarczowate (parasolowate), na dugich ogonkach czcych rodek blaszki liciowej z odyg; kwiaty
wonne, do due, dwubocznie symetryczne; warga dolna z ostrog; korona piciopatkowa, ta,
pomaraczowa, czerwona lub kolorowa; prcikw 8; supek 1; owoc - rozupnia. Caa rolina przy
roztarciu daje miy, specyficzny, mocny zapach. Kwitnie od czerwca (lipca) do przymrozkw. Rolina
uprawiana. Odmian - Trepaeolum maius nanum (karowata), ktra take jest lecznicza, dorasta co 30
(50) cm wys. (d.).
Nasturcje wysiewa si w II poowie kwietnia lub w maju wprost co gruntu (siew kupkowy w odlegoci
co 20 cm po 3 szt.). Czas wschodu nasion trwa 14-18 dni. Lubi gleb przepuszczaln, wilgotn,
bardzo adnie ronie nawet na glebach kamienistych i cikich z du domieszk wapnia. Znosi
pcie, ale najobficiej kwitnie w stanowisku sonecznym i wilgotnym. Gdy rolina zostanie poraona
szkodnikami (naley obserwowa spd lici!), np. mszycami, gsienicami rnego rodzaju, naley
dokona oprysku rolin rodkiem Decis 25 EC lub Owadofos pynny 50. Po 21 dniach (liczc od dnia
oprysku) rolina nie zawiera szkodliwych substancji zawartych w rodkach owadobjczych i moe by
bezpiecznie stosowana do celw leczniczych.
Surowiec.
Surowcem jest kwitnce ziele nasturcji - Herba Tropaeoli (maii vel mini, vel maii nani) sive Herba
Nasturtii, ktre zbiera si do wrzenia (II po.), wiesza na sznurku i suszy w dobrze przewietrzanym
miejscu (najlepiej na przecigu) w temp. do 40o C. Ziele mona te szybko wysuszy w otwartym,
lekko ogrzanym piekarniku. Na wolnym powietrzu nasturcja schnie bardzo dugo (odygi!) i dlatego
proponuj oberwa same owoce, kwiaty i licie. Cennym surowcem s niedojrzae owoce nasturcji Fructus Nasturtii oraz same kwiaty - Flos Nasturtii. Owoce mona wysuszy w podwyszonej temp, do
60o C, kwiaty natomiast w ciemnym miejscu.
Skad chemiczny.
Surowce zawieraj glikozyd gorczyczny (glikotropeolin) - 0,03%, enzym - mirozynaz, olejek
eteryczny (benzolo-gorczyczny), wit. C (ponad 100 mg/100 g), flawonoidy, tuszcze, sole siarki i
potasu, kwasy, garbniki i in..
Ferment mirozynaza rozkada glikotropeolin na aromatyczny izosiarkocyjanian benzylowy i
wodorosiarczan potasowy, o silnych waciwociach grzybo-, bakterio- i wirusobjczych (niszczy
zarwno bakterie Gramm-dodatnie jak i Gramm-ujemne).
Dziaanie.
Nasturcja dziaa silnie odkaajco i to nie tylko na ukad pokarmowy czy oddechowy, ale rwnie na
ukad moczowy, wykrztunie, silnie ciopdnie, moczopdnie, napotnie, rozkurczowo,
przeciwzapalnie, przeciwgnilnie, odwaniajce, wiatropdnie, oglnie wzmacniajco i odtruwajco;
pobudza wydzielanie liny, soku trzustkowego, odkowego i jelitowego; przypiesza trawienie i
wchanianie mleczka pokarmowego; pobudza apetyt,; reguluje wyprnienia i przemian materii;
reguluje krwawienia miesiczkowe. Uatwia oddychanie i dziaa uspokajajco; zauwayem te, e
likwiduje kucie w sercu oraz koatanie serca (wycigi alkoholowe i mocny wywar). Likwiduje zastoje
ci zapobiegajc w ten sposb powstawaniu kamicy ciowej.
Zastosowana zewntrznie, zwaszcza w nalewce, dziaa przeciwojotokowo, osuszajco,
przeciwzapalnie, przeciwwgrowo, antyseptycznie, przeciwropnie; poprawia krenie skrne.
Wskazania: zaburzenia trawienne (odbijanie, burczenie i przelewanie w kiszkach, wzdcia, kurcze),
zaparcia, stany zapalne i zakaeniowe ukadu pokarmowego, oddechowego i moczowego, kamica
moczowa i ciowa, taczka, niedostateczne wydzielanie sokw odkowych, trzustkowych,
jelitowych i ci, zastoje ci, choroby zakane, przezibienie, choroby alergiczne poczone z
nieytem ukadu oddechowego i pokarmowego, kaszel rnego pochodzenia, nieyt jelit i odka,
ble odka, trzustki, wtroby, ledziony i pcherzyka ciowego, osabienie, choroby skrne,
zaburzenia miesiczkowania, hormonalne i metaboliczne, upawy, wyczerpanie nerwowe, gorczka,
zatrucia.
Zewntrznie (pukanki, przemywanie, okady): rany, owrzodzenia, liszaje, wypryski, ropnie, pryszcze
rnego pochodzenia, trdziki, opryszczki, stany zapalne narzdw pciowych, jamy ustnej i garda,
zapalenie i stany ropne spojwek oraz gaki ocznej.
Napar: 2 yki ziela, owocw lub 3 yki kwiatw zala 2 szkl. wrzcej wody lub gorcego mleka;
odstawi na 20 minut; przecedzi; napar mleczny osodzi miodem. Pi 3-4 razy dz. po 100 ml lub
lepiej 6 razy dz. po 50 ml (zasada: mao i czsto); dzieci wace 10-15 kg - 7-10,7 ml, 20-25 kg - 1417,8 ml, 30-35 kg - 21-25 ml, 40-45 kg - 28,5-32 ml, 50-55 kg -35,7-39 ml, 6 razy dz. Niemowltom

najlepiej podawa napar z kwiatw lub z modych lici, wedug wagi ciaa: 3-4 kg - 2 ml, - kg - 3--4 ml,
7-8 kg - 5 ml 56 razy w cigu doby.
Nalewka nasturcjowa - Tinctura Nasturtii: p szkl. ziela lub kwiatw zala 400 ml wdki; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 4-6 razy dz. po 30 kropli (w blach - 3 razy dz. po 5 ml); dzieci wace 1520 kg - 6-8 kr. 25-30 kg - 10-12 kr., 35-40 kg - 15-17 kr., 45-50 kg - 19-21 kr, 4-6 razy dz.
Intrakt nasturcjowy - Intractum Nasturtii: p szkl. wieego, zmielonego ziela zala 400 ml gorcego
alkoholu 40-60%; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Ze wieych zmielonych kwiatw proponuj sporzdzi alkoholatur "Zimn": p szkl. kwiatw zala
150 ml wdki; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Ocet nasturcjowy - Acetum Nasturtii: p szkl. wieego lub suchego ziela, albo owocw zala 200 ml
octu; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Stosowa jako przypraw do tustych potraw (mis, galaret, zup,
sosw, ryb, marynat, saatek); do przemywania skry ze stanami zapalnymi, z ojotokiem, trdzikiem
oraz w celu jej zakwaszenia; do pukania wosw (1 yka octu na 2 szkl. wody) przetuszczajcych
si, uszkodzonych zabiegami fryzjerskimi i szamponami, pozbawionych puszystoci i poysku, przy
upieu oraz w celu zakwaszenia; do pukania jamy ustnej i garda przy stanach zapalnych i ropnych (1
yka pynu na 1 szkl. wody); do kpieli zmczonych, obolaych i opuchnitych ng (50 ml na 2 l wody)
oraz kpieli oglnych przy obrzkach, osabieniu, wysikach okoostawowych i chorobach skrnych
oraz kobiecych (200 ml na p wanny wody); do okadw na wczeniej wymienione schorzenia skrne
(1 yka octu na 2 yki wody). Ocet nasturcjowy mona miesza z octem arnikowym i nagietkowym w
rwnych czciach i stosowa do okadw.
Nalewk nasturcjow stosowa do wciera w umyte wosy na 12 godz. po czym wypuka je w
naparze tatarakowym lub pokrzywowym. Takie zabiegi dziaaj odywczo, wzmacniajco i
regenerujco na wosy oraz skr gowy owosionej.
Rp.
Ziele nasturcji - 1 yka
Ziele (korze) mniszka - 1 yka
Ziele bylicy pospolitej, boego drzewka lub piounu - 1 yka
Kcze perzu - 1 yka
Li mity - 1 yka
Ziele dziurawca - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi jak
napar nasturcjowy. Wskazania: choroby wtroby, pcherzyka, trzustki, odka i jelit.
Rp.
Ziele nasturcji - 1 yka
Ziele (kwiat) dziewanny - 1 yka
Ziele tymianku - 1 yka
Wymiesza. Surowce zala 2 szkl. wrztku i parzy 20 minut; przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po 100 ml;
dzieci - patrz napar nasturcjowy.
Wskazania: grypa, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, przezibienie.
Rp.
Nalewka nasturcjowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka majerankowa - 10 ml
Nalewka dziewannowa - 10 ml
Nalewka szawiowa - 10 ml
Nalewka sosnowa, wierkowa, modrzewiowa lub jodowa - 10 ml
Nalewka jaowcowa - 10 ml
Gliceryna pynna - 30 g
Pyny wymiesza. Zaywa 4-6 razy dz. po p yeczki. Preparat
bardzo wartociowy. Dzieciom podawa 15-20 kr. 4-5 razy dz., najlepiej na miodzie lub w mleku z
miodem
Wskazania: kaszel, stany zapalne ukadu oddechowego, przezibienie, grypa, angina, winka, odra,
ospa, utrudnione oddychanie z powodu kataru, ponica, bonica, zaburzenia trawienia.
Rp.
Ziele nasturcji - 1 yka.
Kwiat wizwki - 1 yka
Ziele lub kwiat wrotyczu 1 yka
Ziele dziewanny - 1 yka lub jej kwiat - 2 yki
Ziele tymianku - 1 yka

Li melisy - 1 yk
Ziele majeranku - 1 yka
Kwiat lub ziele pierwiosnka - 1 yka
Ziele wiesioka dziwnego lub dwuletniego, albo ich nasiona - 1 yka
Wymiesza; 2 yki mieszanki zale 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz, po 150 ml. Jednoczenie dobrze natrze si olejem anyowym, arcydziglowym lub
majerankowym, tymiankowym lub sosnowym.
Wskazania: przezibienie, grypa, nieyty ukadu oddechowego, wyczerpanie nerwowe, osabienie,
zaburzenia trawienia, ble brzucha. Mieszanka daje szybkie i pewne wyniki lecznicze.

Nawo pospolita i nawo kanadyjska - Solidago virga-aurea et Solidago canadensis

(Compositae).
Opis
1. Solidago virga-aurea (zota rzga) - rolina wieloletnia dorastajca do 100 cm wys.; odyga naga lub
z rzadka owosiona; licie odziomkowe jajowate, tpe, brzegiem pikowane; licie dolne, odygowe poduno-eliptyczne, zaostrzone, prawie caobrzegie lub pikowane; licie grne -lancetowate,
zaostrzone, zawsze brzegiem pikowane, siedzce; koszyczki kwiatowe liczne, zebrane w piramidalne
wiechy (nie zawsze); kwiaty te, pachnce; owoc - nieupka. Kwitnie od lipca do wrzenia. Ronie w
szpilkowych borach, w zarolach, na zboczach, na kach, w widnych lasach i na polanach; czsto
tworzy skupiska; lubi gleby cikie, bielicowe; pospolita w caym kraju,
2. Solidago canadensis - rolina wieloletnia dorastajca do 200 cm wys.; odyga krtko owosiona;
licie wskie i wyduone, brzegiem ostro pikowane, nagie lub owosione, trjwizkowe; koszyczki
kwiatowe drobne; kwiaty zocistote; owoc - nieupka z puchem kwiatowym. Kwitnie od lipca do
wrzenia. Ronie nad brzegami wd, niekiedy uprawiana w ogrdkach i na dziakach,
W Polsce rosn take: nawo pna - Solidago serotina (bylina do 150 cm wys., wyprostowana,
krtko owosiona; na szczycie opatrzona w szypuy kwiatowe zakoczone bardzo drobnymi licznymi
koszyczkami kwiatowymi, barwy tej lub pomaraczowej; kwiaty zebrane w jednostronne,
wiechowate kwiatostany; licie lancetowate, zaostrzone, brzegiem pikowane i szorstkie; od spodu na
wizkach przewodzcych - owosione, brzegiem orzsione; kwitnie do wrzenia; ronie pospolicie nad
brzegami rzek i strumieni oraz w lasach przy wodach; najczciej wystpuje masowo i rzuca si w
oczy w postaci tego anu) i nawo wskolistna - Solidago graininifolia (bylina do 150 cm wys.;
odyga wzniesiona, naga lub szorstka w dolnej czci; licie rwnowskolancetowate, u nasady i na
kocu ostro zakoczone, brzegiem i od spodu na wizkach - szorstkie; kwiaty te, zebrane w
wiechy, paskie, byszczce; kwitnie od lipca do sierpnia; ronie przy rzekach i strumieniach. Te dwa
gatunki nawoci s nieznane pod wzgldem skadu chemicznego, wiadomo jednak, e dziaaj silnie
uspokajajco, lekko nasennie, ciopdnie i silnie moczopdnie; dawkuje si je tak jak inne nawocie.
Pytki chromatograficzne wykazay zbliony skad chemiczny do pozostaych gatunkw Solidago.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Solidaginis, ktre mona naby w aptekach i w sklepach zielarskich
(Herbapol, Herba Lux, Kawon; opak. 50 g). Ziele zbiera si w pocztkach lub w czasie kwitnienia,
rozkada cienk warstw lub wiesza na sznurkach i suszy w temp. do 40o C; ziele schnie atwo. Same
licie nawoci - Folia Solidaginis, s w smaku mnie, ostre ni cae ziele i przy tym rwnie wartociowe.
Skad chemiczny.
Ziele (licie) nawoci zawiera saponiny - ok. 2-2,5%, alkaloidy, glikozydy flawonoidowe - ok. 0,5%
(kwercytryn, rutyn, astragalin), garbniki - ok. 10%, olejek eteryczny - ok. 0,5-0,7%, kw.
chlorogenowy, kw. kawowy, kw. askorbinowy, amid kw. nikotynowego, karotenoidy, luzy, kw.
oleanolowy, zw. dwuterpenowe, sole, fermenty i in.
Dziaanie.
Wszystkie nawocie (w tym take wskolistna i pna) dziaaj silnie moczopdnie, odtruwajco,
napotnie, przeciwobrzkowo, przeciwgorczkowo, przeciwkamiczo, odkaajco, hipotensyjnie
(obniaj cinienie krwi), uspokajajco, lekko nasennie, silnie ciopdnie, przeciwzapalnie,
wykrztunie, przeciwbiegunkowo; uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone (wpyw
przeciwwysikowy); reguluj przemian materii i wyprnienia; pobudzaj wydzielanie liny, soku
odkowego, trzustkowego i jelitowego; przypieszaj trawienie i wchanianie mleczka pokarmowego;
pobudzaj apetyt.
Wskazania: skpomocz, obrzki, kamica moczowa i ciowa, stany zapalne nerek i drg moczowych,
krwiomocz, ropomocz, biakomocz i cukromocz (+kokoryczka), gorczka, przezibienie, choroby
zakane i skrne, zatrucia, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia trawienia, schorzenia ledziony,
wtroby i odka, skurcze przewodu pokarmowego, upawy, zaburzenia miesiczkowania, pkanie i
przepuszczalno naczy krwiononych, wysiki okoostawowe, puchlina wodna (wodobrzusze),
nadcinienie, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenno, nieyty ukadu oddechowego, nieyt jelit,
reumatyzm, dna, astma, kaszel rnego pochodzenia, grulica, cukrzyca.
Zewntrznie (przemywanie nalewk): choroby skrne ropne i na tle ojotoku (trdziki, stany zapalne).
Napar: 2 yki ziela lub samych lici zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi
3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlta (polecam tylko napar z lici !, nie z caego ziela) wace 3-4
kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace 10-15 kg - 21-32 ml,
20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-6 razy
dz.

Nalewka z nawoci - Tinctura Solidaginis: p szkl. ziela lub lici zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml: dzieci wace: 15 kg - 1 ml, 20-25 kg - 1,5-2 ml, 30-35
kg -2-2,5 ml, 40-45 kg - 3 ml, 50-55 kg - 4 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieego i zmielonego ziela zala 400 ml alkoholu 40-60%; wytrawia
14 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Rp.
Ziele nawoci - 1 yka
Li babki - 1 yka
Korze babki - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Li kasztanowca - 1 yka
Kwiat nagietka - 2 yki
Li pokrzywy - 1 yka
Kora wierzby - 1 yka
Ziele tasznika lub toboka - 1 yka
Kwiat (ziele) krwawnika - 1 yka
Kora lub gazki brzozy - 1 yk
Ziele poonicznika - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Wymiesza bardzo starannie. 2 yki mieszanki zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut;
przecedzi. Pi 4 razy dz. po 200 ml; dzieci - patrz napar z nawoci.
Przy pomocy tej mieszanki zahamowaem krwiomocz i ble nerek.
Mieszanka ponadto dziaa uspokajajco, wzmacniajco; polepsza
samopoczucie; rozkrusza zogi w drogach moczowych i uatwia
ich wydalenie; dziaa odkaajco, moczopdnie, odtruwajce,
ciopdnie i przeciwobrzkowo.
Wskazania: stany zapalne ukadu moczowego, kamica moczowa i ciowa, ble nerek, krwiomocz,
skpomocz, obrzki, zaburzenia miesiczkowania i metaboliczne, choroby skrne, reumatyzm,
artretyzm, rwa kulszowa, zatrucia, zaburzenia trawienia i choroby zakane.
Rp.
Ziele nawoci - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Ziele fioka tr. - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Ziele rdestu (obojtnie ktrego) - 1 yka
Ziele jemioy - 1 yka
Kora, li lub kwiat (cae gazki) kasztanowca - 1 yka
Kwiat (li) lub owoc gogu - 1 yka
Li brzozy - 1 yka
Wymiesza bardzo dokadnie. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wody; gotowa 3 minuty; odstawi na 20
minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z nawoci.
Wskazania: amliwo i przepuszczalno naczy krwiononych (plamica), obrzki, wysiki
okoostawowe, choroby alergiczne, wybroczyny na siatkwce, stany zapalne naczyniwki, tczwki,
rogwki, biakwki i spojwek, nadmierne krwawienia miesiczkowe i przy tym nieregularne oraz z
wydzielin luzow, zwikszane cinienie w gace ocznej, nadcinienie, zapalenie zatok, krwiomocz,
stany zapalne ukadu moczowego i oddechowego, ble nerek, kamica moczowa i ciowa, stany
zapalne trzustki, ledziony, wtroby, odka i pcherzyka ciowego, choroby skrne i zakane,
zatrucia, zaburzenia przemiany materii, miadyca, reumatyzm, dna, cukrzyca, zaburzenia
hormonalnej dusznica bolesna, ylaki koczyn i odbytu (jednoczenie stosowa lewatywy w iloci 100200 ml o temp. 38o C), zapalenie jelit i odbytu (lewatywa), choroby wosw (jednoczenie stosowa
pukanki w tym naparze).

Nostrzyk ty - Melilotus officinalis (Fabaceae).

Opis.
Rolina dwuletnia dorastajca do 100 cm d.; odyga cienka i silnie rozgaziona, podnoszca si lub
wzniesiona; licie trjlistkowe; listki dolnych lici rombowatojajowate, grnych - podunie lancetowate,
brzegiem zbkowane; przylistki szczeciniaste; kwiaty te, pachnce miodo-sianem, zebrane w
wskie, wyduone kwiatostany; owoc - jednonasienny strk. Kwitnie od lipca do wrzenia. Ronie na
kach, na ugorach, przy budowach, na polanach, w zarolach, nad brzegami rzek; lubi gleby wilgotne
i lune, cho nie zawsze na takich ronie. Rolina pospolita. Podobne waciwoci lecznicze wykazuje
nostrzyk biay o biaych kwiatach, czsto rosncy obok tego. Nostrzyk biay - Melilotus albus
posiada mnie kumaryny.
Surowiec.
Surowcem jest cae ziole - Herba Meliloti, FP I, II, III, IV, V ktre mona naby w aptekach i w
sklepach zielarskich (Herbapol, Kawon, Elanda, Herba Lux; opak. 50 g). Ziele zbiera si w pocztkach
lub w czasie kwitnienia, wiesza na sznurkach i suszy w dobrze przewietrzanym miejscu (zrobi lekki
przecig) o temp. do 40o C. Ziele zmieli i przesypa do szczelnego opakowania.
Skad chemiczny.
W zielu wystpuj: aromatyczna kumaryna - ok. 1%, garbniki, luzy, kw. kumarynowy, kw. melilotowy,
flawonoidy, kw. alantoinowy, alantoina, kw. moczowy, metylo-betaina kw. nikotynowego, trygonelina,
3,4-dihydrokumaryna - 0,2%, dikumarol - 0,2%, kw. meliloto-o-kumarynowy. Kumaryna powstaje z
melilotozydu i glukozydu kw. cis-kumarynowego.
Alantoina - heterocykliczna pochodna mocznika, sabo rozpuszczalna w wodzie (!), nierozpuszczalna
w alkoholu i eterze; wydalana jest wraz z moczem przez ssaki jako wydalniczy produkt azotowy (do jej
powstania w organizmie potrzebny jest enzym - urykaza, ktrego nie maj: pies dalmatyczyk, mapy
czekoksztatne i czowiek; organizmy ktre nie posiadaj urykazy wydalaj kw. moczowy, trudno
rozpuszczalny w wodzie, i dlatego ulegajcy odkadaniu w stawach i innych tkankach, powodujc
chorob zwan artretyzmem, czyli dnaw (dna), ktra objawia si midzy innymi mocznic, kamic
moczow, silnymi blami). Allantoina wykazuje waciwoci regenerujce, tj. przypieszajce gojenie
si ran i naskrnikowanie; czysta lanolina stosowane jest w postaci maci - Ung. Allantoini i w postaci
zasypki - Alantan.
Kumaryna - pochodna alfa-pironu, lakton kwasu cis-o-hydroksycynamonowego, poczenie kwasu
trans-cynamonowego z kw. kumarynowym; substancja chemiczne atwo sublimujca, dobrze
rozpuszczalna w wodzie, w etanolu i w eterze.
Dziaanie.
Nostrzyk dziaa przeciwzakrzepowo (antyagregacyjnie, czyli zapobiega zlepianiu si krwinek: wane
przy zawale, zatorach, miadycy, zakrzepowym zapaleniu y i in.), przeciwzapalnie, moczopdnie,
hipotensyjnie, silnie uspokajajco, pobudzajco na krenie krwi i limfy, nasercowo, lekko nasennie,
wzmacniajco, polepszajco na samopoczucie, silnie przeciwobrzkowo (przeciwwysikowo),
przeciwropnie, napotnie przeciwgorczkowo, odtruwajco, rozkurczowo, odkaajco, zmikczajco;
reguluje przemian materii i wyprnienia; zwiksza wydzielanie liny, soku odkowego,
trzustkowego, jelitowego oraz ci.
Wskazania: zastoje krwi i limfy, zaburzenia krenia obwodowego i mzgowego, obrzki, wysiki
okoostawowe, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, zastoje ci, zapalenie y, skrzepy
krwi, dusznica bolesna, zatory, zaway, zawroty gowy, osabienie pamici i kojarzenia, szum w
uszach, uderzenia gorca i krwi do gowy, ylaki, czste omdlenia, miadyca, ble brzucha, nieyt
jelit i odka, zapalenie przydatkw, stany zapalne jder, skpe, bolesne i nieregularne krwawienia
miesiczkowe, reumatyzm, dna, bezsenno, stres, lki, zdenerwowanie, choroby skrne, zakane i
gruczow dokrewnych, stany zapalne spojwek i gaki ocznej, nieyt ukadu oddechowego i
moczowego, kamica ciowa, choroby wtroby, trzustki i ledziony, zaparcia, gorczka,
przezibienie, zaburzenia trawienia.
Zewntrznie (okady, przemywanie, pukanki): ropnie, pryszcze, owrzodzenia, choroby oczu i kobiece,
choroby wosw, ojotok (nalewka) i trdziki, sucho skry z ogniskami zapalnymi (mocny napar),
wgry.
Napar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi 4 razy dz. po 100
ml lub 2-3 razy dz. po 150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 4-5 ml, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10-11 ml,
3-4 razy dz.; dzieci wace 9-10 kg - 12-14 ml, 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg 50-57 ml, 45-50 kg - 65-35 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi jak
napar.
Nalewka nostrzykowa (nostrzykwka) - Tinctura Meliloti: p szkl. ziela zala 250 ml wdki; wytrawia
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po p yeczki (2-3 razy dz. po 1 yeczce w 50 ml wody).

Intrakt - Intractum Meliloti: p szkl. wieego i zmielonego ziela zala 400 ml gorcego alkoholu o
temp. 70o C; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po p - 1 yeczce w 50 ml wody.
Macerat Maceratio Meliloti: 1 szkl. wieego zmielonego ziela zala 1 szkl. wody przegotowanej o
temp. pokojowej; odstawi na 6-8 godzin; przecedzi. Pi 3 razy dz. po 100 ml. Przechowywa w
lodwce.
Sok nostrzykowy - Succus Meliloti recentes: wiee ziele nostrzyka przemieli przez maszynk do
misa i zala mas rolinn do poowy wod przegotowan o temp. pokojowej (np. na 1 szkl.
zmielonej masy da p szkl. wody) i odstawi pod przykryciem na 6 godzin. Nastpnie wycig
odcedzi od masy rolinnej i przefiltrowa przez wat. Pozosta nam mas nostrzykow nie wyrzuca
lecz przepuci przez sokowirwk. Oba wycigi poczy. Na kade 100 ml soku da 100 ml miodu i
100 ml alkoholu 40%, wymiesza. Tak przyrzdzony przetwr zaywa 4 razy dz. po 2 yki. Sam sok
zaywa si 4 razy dz. po 3 yki. Przetwory przechowywa w lodwce. Ten z miodem i alkoholem jest
trway przez cay rok pod warunkiem, e bdzie przechowywany w zimnym miejscu i szczelnie
zamknity.
Olej nostrzykowy - Oleum Meliloti: 1 szkl. wieego lub suchego ziela zala 150 ml oleju sojowego lub
sonecznikowego o temp. 60-70o C; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Olej stosowa do: przemywania i
oczyszczania skry bardzo wraliwej na kosmetyki, suchej, zwiotczaej, z przebarwieniami i wgrami
skry; do okadw na spierzchnite wargi pokryte opryszczk, strupami lub innymi zmianami; do
okadw na ropnie, strupy, rany, oparzenia, owrzodzenia, rozpadliny i bolesne pryszcze; do kpieli
olejowych wosw przy suchym upieu i stanie zapalnym skry owosionej, przy wypadaniu,
amliwoci, rozdwajaniu i braku poysku wosw; do lewatyw przy zatwardzeniach, bolesnym parciu na
ka, np. podczas stanw zapalnych esicy i okrnicy, niestrawnoci fermentacyjnej i gnilnej, przy
widzie odbytu, stanach ropnych jelit itd.; do wciera w zrogowaciae stopy i donie, najlepiej w
postaci maci:
Rp.
Ma lub krem - Linomag - 30 g
Olej nostrzykowy - 1 yka
Ma ywokostowa - 1 yka
Skadniki uciera w modzierzu a do poczenia, jednoczenie je lekko podgrzewajc na maszynce
elektrycznej. Stosowa te do leczenia suchoci, stanw zapalnych skry oraz ran i rozpadlin.
Rp.
Nalewka nostrzykowa - 10 ml
Nalewka z ruty lub kasztanowca (sok, intrakt) - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po p yeczki w 50 ml wody. Wskazania: zaburzenia krenia
mzgowego i obwodowego, zastoje limfy, osabienie pamici, szum w uszach, zawroty gowy, pkanie
i przepuszczalno naczy krwiononych, choroby wtroby, trzustki i pcherzyka ciowego, choroby
skrne i alergiczne, wybroczyny na siatkwce, zapalenie naczyniwki, tczwki, biakwki, rogwki i
spojwek, nadcinienie, zaburzenia sercowe, miadyca, ze samopoczucie, okres po- i przekwitania,
wyczerpanie nerwowe. Lek dziaa po 14 dniowym, regularnym zaywaniu!.

Olcha czarna i olcha szara - Alnus glutinosa et Alnus incana

(Betulaceae)
Opis.
Alnus glutinosa (olsza czarna) - drzewo do 20 m wys.; korona rzadka o gaziach wzniesionych ku
grze; korowina ciemnoszara; licie odwrotnie jajowate, tpe; blaszka liciowa spodem, tylko w ktach
wizek przewodzcych owosiona; moda gazki nagie, poyskujce, czerwonawe, pachnce; pczki
lepkie, jajowate, zwisajce po 3-5 na szczycie gazek; kwiaty prcikowe (pykowej w postaci gsienic;
kwiaty eskie w kwiatostanach szyszeczkowatych s zebrane po 3-5; osadzone na szypukach; owoc
- wsko oskrzydlony orzeszek, ukryty w szyszeczkach.
2). Alnus incana (olsza szara) - drzewo lub krzew do 20 m wys.; korona gadka, poyskujca,
jasnoszara; mode gazki omszone; pki krtko= szypukowe, przytulone, owosione, jajowate, ostro
zakoczone, na brzegu podwjnie pikowane; mode licie omszone; kwiaty prcikowe (pykowe) na
omszonych szypukach, czteroprcikowe; kwiaty eskie, czyli supkowe prawie siedzce po 3-5, po
dojrzeniu drewniejce; szyszeczki utrzymuj si na drzewie nawet 3 lata.
Olchy lubi gleby yzne, wilgotne, podmoke, a wic rosn na bagnach, na moczarach, w podmokych
lasach. Zbiorowisko olch na podmokym terenie nazywamy olszyn.
Surowiec.
Surowcem s licie, pki w pierwszej fazie rozkwitu, kora i cae gazki wraz z pkami, szyszeczkami i
kwiatami pykowymi - Folium, Gemmae, Cortex et Summitates (Frondes) Alni. Gazki pozyskuje si w
czasie kwitnienia (pylenia), tj. w marcu (ostronie, aby nie otrzepa pyku i nie odrzuca szyszeczek
zeszorocznych!). Licie zbiera si w maju (tylko wtedy!). Korowin mona zbiera cay rok. Pczki
zbiera si, gdy s czciowo otwarte (nie przegapi tego okresu, ktry jest zaleny od warunkw
klimatycznych; wymagana jest staa obserwacja drzewa). Gazki doskonale zastpuj kor. Licie i
pczki naley wysuszy w temp. do 40o C, w ciemnym miejscu i dobrze przewietrzanym. Gazki i kor
naley suszy w temp. do 80o C (w otwartym piekarniku). Z okoo 200 g wieych gazek po
wysuszeniu i zmieleniu otrzymuje si ok. 100 g suszu.
Skad chemiczny.
Wszystkie surowce bogate s w lupeol, betulin, kw. betulinowy, ywice, garbniki, olejek eteryczny,
kw. allantoinowy, allantoin, suberyn i we flawonoidy. Licie i pczki zawieraj duo witamin, gwnie
kw. askorbinowy, wit. P (rutyna, hiperozyd), fitochinony i kw. foliowy.
Dziaanie.
Surowce dziaaj przede wszystkim cigajce, to znaczy:
- wywieraj wpyw bakteriobjczy, koagulujc biaka bakterii i niszcz toksyny bakteryjne (dotyczy to
te wirusw);
- hamuj odczyn zapalny, krwawienia, zmniejszaj przepuszczalno rdbonkw naczy
krwiononych, likwiduj wysik;
- denaturuj biaka powierzchniowe tworzc ochronny strup izolujcy;
- skurczaj naczynia krwionone i limfatyczne, zmniejszajc przekrwienie;
- dziaaj przeciwblowe j znieczulajco;
- hamuj biegunki i nadmierne ruchy robaczkowe;
- przypieszaj gojenie si owrzodze, ran i oparze.
Ponadto surowce wywieraj wpyw moczopdny, uspokajajcy, ciopdny,
wykrztuny (pczki i licie i hamujcy na laktacj.
Wskazania:
hiperlaktacja (mlekotok), nieyty jelit i odka, ostra biegunka, stany zapalne przewodu
pokarmowego, choroby wrzodowa, gorczka, przezibienie, choroby zakane, zatrucia, reumatyzm,
nadmiar sokw odkowych, stany zapalne i ropne garda i jamy ustnej, nadmierne krwawienia
miesiczkowe, upawy, stany zapalne i ropne narzdw pciowych; zapalenie gaki ocznej i spojwek.
Zewntrznie:
(pukanki, okady, przemywanie): ojotokowe zapalenie skry, mokre wypryski, rany, owrzodzenia,
liszaje, ropnie, upie tusty, brak poysku i puszystoci wosw, wypadanie wosw, tuste wosy,
wrastajce paznokcie, nadmierna potliwo, wgry przy cerze tustej, trdziki.
Napar: 3 yki pkw lub lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4 razy
dz. po 150 ml; niemowlta wace: 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg 10,7-12,8 ml, 7-9 kg - 15-17 ml, 3-4
razy dz. (w biegunkach 5 razy w cigu doby); dzieci wace 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5
ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-5 razy w cigu doby. Napar
korzystnie dziaa przy obrzkach, kamicy moczowej i ciowej oraz przy skpomoczu i stanach
zapalnych ukadu moczowego.

Odwar: 3 yki kory lub gazek zala 2 szkl. wody; gotowa 20 minut; dolewa wyparowan ilo
wody; odstawi na 10 minut; przecedzi. Pi jak napar lub stosowa zewntrznie. Naley doda, e
odwar ten hamuje krwiomocz.
Nalewka olchowa (olchwka) - Tinctura Alni: 1 szkl. suchych lici, pkw lub gazek zala 400 ml
wdki lub spirytusu; wytrawia 14 dni; przcfiltrowa, Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml w 50 ml wody lub
stonowa zewntrznie.
Do pukanek: 1 yka nalewki na 300 ml wody przegotowanej.
Sok olchowy - Succus Alni recentes: pki lub licie (wiee i zmielone w maszynce) zala wod do
polowy (na 1 szkl. masy rolinnej da p szkl, wody; przykry i odstawi na 6 godzin; nastpnie
wycig odcedzi od miazgi i przefiltrowa przez gaz lub wat. Mas rolinn nie wyrzuca lecz
przepuci przez sokowirwk. Oba wycigi poczy. Zaywa 4 razy dz. po 4 yki. Na zim
zakonserwowa: do 100 ml wycigu wla 100 ml alkoholu 40% i 100 ml miodu, wymiesza; zaywa 4
razy dz. po 1 yce. Taki sok olchowy jest niezmiernie cenny; dziaa wybitnie wzmacniajco. Stosowa
go w rekonwalescencji, w chorobach zakanych, skrnych i metabolicznych, w kamicy moczowej i
ciowej, w stanach zapalnych nerek i drg moczowych oraz w nieycie ukadu oddechowego.
Proszek olchowy - Pulvis Alni: suche kicie lub pczki zmieli w mynku na py. Zaywa 4 razy dz. po
p yeczki; dobrze popi. Mona zmiesza z miodem: na yeczk proszku da 1 yk miodu i 10 kr.
alkoholu lub gliceryny, wymiesza; zaywa 3-4 razy dz. po p yki. Proszek olchowy jest znakomit
zasypk na rany, zmiany sczce, owrzodzenia i liszaje.
Rp. Ziele melisy - 1 yka
Li lub kora olchy - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Wymiesza i zmieli w mynku do kawy na py. Zaywa 3 razy dz.
po p yeczki; dobrze popi lub po zmieszaniu z miodem i jednoczenie stosowa wewntrznie jako
przysypk: na opryszczk, naderki i zmiany sczce.
Rp. Gazki lub kora olchy - 2 yki
Kwiat rumianku - 1 yka
Kwiat nagietka - 3 yki
Ziele (kwiat) krwawnika - 1 yka
Ziele szawi - 1 yka
Wymiesza. 3 yki mieszanki zala 2 szkl, wody; gotowa 5 minut; odstawi na 30 minut; przecedzi.
Pi 3 razy dz. po 100 ml; stosowa do okadw, przemywa i pukanek.
Wskazania: zapalenie i ble piesi, mlekotok, ropnie, rany, owrzodzenia, opryszczki, naderki, stany
zapalne narzdw pciowych (nasiadwki + jednoczesne picie wywaru), upawy, zaburzenia
miesiczkowania, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia trawienia, nieyt odka i jelit.
Rp. Kora lub gazki olchy - 1 yka
Kora lub li kaliny - 1 yka
Ziele jasnoty - 1 yka
Korze arcydzigla - 1 yka
Wymiesza. Przyrzdzi jak wyej. Pi 4 razy dz. po 100 ml. Wskazania: zapalenie przydatkw,
pierwsze i nieregularne miesiczki, upawy, stany zapalne pochwy i warg sromowych (nasiadwki i
jednoczesne picie wywaru).

Orzech woski - Juglans regia (Juglandaceae).

Opis.
Drzewo dorastajce do 25 wys.; kora srebrzystobiaa; licie nieparzysto-pierzaste, pachnce, due;
listki podunie jajowate; kwiaty mskie (pykowe, prcikowe) zebrane w dugie, zwisajce,
gsienicowate kwiatostany; kwiaty eskie - siedzce, zielonawe, po 2-3 w ktach lici; owoc - orzech
(pestkowiec) okryty pachnc, zielon, mikk, soczysta upin. Kwitnie w kwietniu (II poowa) lub w
maju. Drzewo czsto sadzone, niekiedy uprawiane; szczeglnie pospolit w poudniowej i w
poudniowo-wschodniej Polsce.
Surowiec.
Surowcom jest nie tylko orzech, ale take kora, zielona upina orzecha (tak czsto wyrzucana) i li Cortex, Fructus, Folium Juglandis sue Cortex Nucum Juglandls viridis vel Putamina Nucum. Folium
Juglandis mona kupi w sklepach zielarskich. Kor lub mode gazki (Frondes Juglandis) pozyskuje
si wiosn lub jesieni; licie zbiera si w maju (ewentualnie w I poowie czerwca). Surowce suszy si
w normalnej temperaturze, przy czym kor i gazki mona wysuszy w otwartym piekarniku
ogrzanym do temp. 80o C. Bardzo cennym surowcem s niedojrzae, wiee owoce, z ktrych
przyrzdza si sok, intrakt, alkoholatur zimn i alkoholmid.
Skad chemiczny.
Surowce zawieraj: naftochinon (dwuketonowa pochodna naftalenu) - juglon; hiperozyd, 3-arabinozyd
kwercytyny i kemferolu, kwasy fenolowe kw. kawowy, kw. kumarynowy, kw. galusowy), witaminy (wit.
C: licie zebrane w maju - 300-500 mg/100 g, upina i niedojrzae orzechy -2-3 ty. mg tj. 2-3 g/100 g;
kw. foliowy, wit. P, fitochinony, czyli wit. K), olejek eteryczny - 0,01-0,03% (gwny skadnik to heksen2-alem-1), karotenotdy - ponad 30 mg/100 g, garbniki - 3-4 %, violaksantyn, flawoksantyn, alkaloid
yuglandyne. Naley wiedzie, e upina i niedojrzae owoce zabieraj a 25% garbnikw.
Dziaanie.
Surowce dziaaj silnie cigajce, odkaajco, przeclwszkorbutowo, przeciwzapalnie,
przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, przeclwrobaczo, trawiennie, moczopdnie, wzmacniajce,
odtruwajce i przeciwkaszlowo.
Wskazania:
stany zapalne i zakaeniowe przewodu pokarmowego, ukadu moczowego i oddechowego,
osabienie, choroby zakane, skrne, wirusowe (surowce wykazuj dziaanie przeciwwirusowe), oczne
i przezibieniowe, schorzenia wtroby, trzustki, ledziony i pcherzyka ciowego, zaburzenia
trawienia, biegunka, niestrawno, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, ble brzucha,
nadmierna potliwo (kpiele), robaki obe, choroba wrzodowa, skpomocz, obrzki, nadcinienie,
nadmierne krwawienia miesiczkowe, upawy, stany zapalne narzdw pciowych.
Napar: 2 yki lici lub suchych upin zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi
4 razy da. po 150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 6,4-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-3 kg - 15-17 ml,
3-4 razy dz.; dzieci wace 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45
kg - 85,7-96,4 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 4 razy dz.
Odwar: 2 yki gazkw lub kory zala 2 szkl. wody; gotowa 10 minut; uzupeni brakujc ilo
wody; odstawi jeszcze na 20 minut; przecedzi. Pi jak napar. W robaczycy wypi na czczo 200 ml
mocnego naparu lub odwaru jednorazowo po czym wypi 100 ml naparu glistnikowego i 200 ml
naparu z owocw bzu czarnego. Zabiegi powtarza co 2 dni.
Odwar stosowa do pukanej i nasiadwek 30 minutowych przy stanach zapalnych narzdw
pciowych i upawach (jednoczenie pi napar lub odwar w iloci 200 ml 3 razy dz.). W odwarze
(mocnym) puka wosy przetuszczajce si, z upieem, wypadajce, pozbawione poysku i
puszystoci oraz w celu ich zabarwienia (jasnym wosom mocny wywar z upin, kory lub gazek
nadaje rudawy kolor, ciemnym jedynie taki poysk; zabarwia te siwe wosy, zwaszcza wtedy gdy
poczymy go z wywarem z kory dbowej). Przy stanach ropnych i zapalnych oraz krwawieniach z
dzise puka jam ustn odwarem z upin lub kory (gazek), albo naparem z lici.
Nalewka orzechowa (orzechwka) - Tinctura Juglandis: p szkl. suchych lici, gazek, kory lub upin
zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml. Chore miejsca
(opryszczki, ropnie, bolesne pryszcze, owrzodzenia, liszaje, liszajce, figwki, oparzenia, odparzenia,
wypryski sczce itd.) przemywa nalewk 4 razy dz.
Do pukania: 1 yka nalewki na 1 szkl. wody przegotowanej.
Na chore oczy stosowa 10 minutowe okady z naparu liciowego 3-4 razy dz.
W przypadku biegunek, ostrych stanw zapalnych, robaczycy, parcia na ka, podraniania odbytu,
ylakw odbytu i owrzodze zastosowa bardzo skuteczne lewatywy z odwaru z kory lub gazek,
albo z mocnego naparu liciowego o temp. 38o C w iloci 100-200 ml. Lewatywy stosowa codziennie
lub co 2 dni.

Zasypka juglandowa - Cutipulvis Juglandis: suche licie lub kor zmieli w mynku na py. Chore
miejsca (zmiany sczce, rany, oparzenia, owrzodzenia, odparzenia, opryszczki) pudrowa 3-4 razy
dz.. Proszek juglandowy mona zmiesza z zasypk Alantan lub Linomag (1 yka proszku na 1 yk
zasypki, wymiesza) i stosowa w wyej wymienionych schorzeniach oraz do przysypywanla skry
ojotokowej i z trdzikiem modzieczym.
Mid wzmacniajcy juglandowy - Mel Juglandis: na kad yeczk sproszkowanych lici lub upin,
albo soku z lici da 1 yk miodu i 10 kr. gliceryny, wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Sok z lici orzecha - Succus Juglandis recentes: wiee licie lub niedojrzae orzechy zmieli przez
maszynk do misa i zala wod przegotowan do poowy (na kad 1 szkl. miazgi da p szkl.
wody), przykry i odstawi na 6 godzin; wycig odcedzi od masy rolinnej i przefiltrowa przez wat
lub gaz. Pozosta nam mas przepuci przez sokowirwk. Oba wycigi poczy.
Zaywa 4 razy dz. po 4 yki. Mona te do 100 ml soku w a 100 ml alkoholu 40% i 100 ml miodu,
wsypa p yeczki cynamonu i wla 100 ml soku cytrynowego, wymiesza bardzo starannie i
odstawi na 3 dni do zimnego miejsca. Przechowywa w lodwce. Zaywa 4 razy dz. po 1-2 yki;
dzieci - 2 yeczki lub 1 yka przetworu 3-4 razy dz. Lek warto zapasteryzowa na zim (w wodzie o
temp. 80o C przez 20 minut).
Intrakt juglandowy (juglandwka) - Intractum Juglandis: p szkl. wieych i zmielonych lici lub upin,
albo te niedojrzaych owocw zala 400 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawia 10 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml lub stosowa zewntrznie. Podobnie przyrzdza si
alkoholatur zimn ze wieych lici, upin lub niedojrzaych owocw, lecz przy pomocy alkoholu o
temp. pokojowej.
Alkoholmel Juglandis: do 100 ml wycigu alkoholowego z zielonych czci roliny wla 100 ml miodu,
100 ml soku cytrynowego, wsypa 100 ml cukru i 1 yk wanilii lub cynamonu, wymiesza wszystko
razem i odstawi do lodwki na 3 dni. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Rp. wiee lub suche licie orzecha woskiego, albo sucha lub wiea kora - p szkl.
Ziele wrotyczu (lub sam kwiat) wiee lub suche - p szkl.
Ziele glistnika suche - 1 yka
Zmielone surowce wymiesza i zala 150 g gliceryny pynnej i 50 ml wody przegotowanej; wytrawia 7
dni; przefiltrowa. Zaywa 1 raz dz. po 2 yki (max 3 yki).
Wskazania: robaki obe (owsiki, glisty), czerwie paskie. Jednoczenie pi napar z nastpujcej
mieszanki zioowej:
Rp. Owoc borwki - 1 yka
Ziele tymianku - 1 yka
Godziki - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi rano i
wieczorem po 200 ml.
Rp. Li orzecha woskiego - 1 yka
Li (ziele) pokrzywy - 1 yka
Li babki - 1 yka
Korze lub ziele mniszka - 1 yka
Korze lub li opianu - 1 yka
Surowce wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi.
Pi 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z lici orzecha woskiego.
Substancje zawarte w mieszance wywieraj dziaanie wzmacniajce, moczopdne, odtruwajce,
przeciwkrwotoczne, krwiotwrcze, ciopdne i trawienne; zapobiegaj powstawaniu miadycy,
kamicy moczowej i ciowej, reguluj przemian materii i trawienie, chroni wtrob przed
stuszczeniem i marskoci, lecz liczne choroby skrne. Mieszanka bogata jest w sole mineralne i w
witaminy.
Wskazania: choroby zakane, osabienie, wiek podeszy, niedobory witamin i bioelementw, kamica
moczowa i ciowa, zaburzenia w wydzielaniu ci, choroby wtroby, trzustki i odka, nieyt jelit,
skpomocz, obrzki, zatrucia.

Perz waciwy - Agropyron repens sive potius Elytrigia repens (Gramineae).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 100 cm wys.; kcza dugie, jasne, rozgazione; dbo gadkie,
nagie, jednokosowe; licie wskie, szorstkie; pochewki liciowe gadkie; kos gsty, wski, pionowy, 715 cm d.; koskl jajowatolancetowate, zielone, picio-dziesiciokwiatowe, skierowane szerok stron
ku osi gwnej, siedzce wyranie we wciciach osi kwiatostanu; plewy 2, biao obrzeone, ostre;
plewki 2. Kwitnie od czerwca do lipca. Ronie na polanach, na kach, na ugorach, w ogrodach, na
polach.
Surowiec.
Surowcem jest kcze - Rhizoma Graminis (Rhizoma Agropyri), FP I,II,III,IV, ktre sprzedawane jest w
aptekach i w sklepach zielarskich.
Kcze zbiera si wiosn lub jesieni po bronowaniu pl (brony wydobywaj kcza na powierzchni
ziemi lub zgrabuj je na skraj pola, co sprawia, e s atwo dostpne dla zielarza), szybko myje pod
biec wod, osusza w czystej ciereczce, rozkada cienka warstw i suszy na wolnym powietrzu lub
w lekko ogrzanym piekarniku.
Skad chemiczny.
Kcze zawiera fruktan - trytycyn (5-20%), monocukier - D-fruktoz (3%), inulin, mannit, agropyren,
inozyt, glukowanilin, azotan potasu, krzemionk, wit. C - 150 mg/100 g, zwizki proteinowe -9%,
olejek eteryczny - 0,01-0,05%, karoten, kw. glikolowy, kw. glicerynowy i in.
Dziaanie.
Wycigi z perzu odtruwaj organizm (usuwaj szkodliwe substancje wewntrz- i zewntrzpochodne z
organizmu), zabezpieczaj wtrob przed stuszczeniem, zmniejszaj stenie lipidw, w tym take
cholesterolu we krwi (dziaanie llpotropowe), pobudzaj procesy utleniania w tkankach, dziaaj
korzystnie na przemian materii (dziaanie regulujce), uszczelniaj i wzmacniaj naczynia
krwionone, dziaaj przeciwmiadycowo, moczopdnie, przeciwobrzkowo, lekko przeczyszczajco,
ciopdnie, odkaajco; reguluj prace przewodu pokarmowego; zapobiegaj powstawaniu kamicy
moczowej i ciowej; opniaj procesy starzenia si organizmu.
Wskazania:
zaburzenia przemiany materii, otyo, wszelkie choroby skrne (np. uszczyca, czste czyraki,
trdziki, dermatoza okooustna, wypryski), choroby zakane, stuszczenie i marsko wtroby,
niewydolno wtroby; schorzenia trzustki, pcherzyka ciowego i nerek oraz drg moczowych;
zaburzenia trawienia, zaparcia, miadyca, wysoki poziom cholesterolu we krwi, cukrzyca, osabienie,
leczenie antybiotykami i sulfonamidami, zatrucia, zaburzenia hormonalne.
Odwar: 3 yki kczy zala 2 szkl. wody; gotowa 5 min.; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 4 razy
dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3-4 kg 8 ml, 5-6 kg - 10,7,-12,8 ml, 7-8
kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci wace 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 6475 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 50-55 kg - 107-117 ml, 3-4 razy dz.
Wycig glicerynowy: p szkl. wieych lub suchych zmielonych kczy zala 100-120 g gliceryny;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 2 razy dz. po 1 yeczce w 50 ml wody z sokiem
cytrynowym.
Intrakt - Intractum Agropyri: p szkl. wieych zmielonych kczy zala 250 ml alkoholu 40% o temp.
wrzenia; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 5 ml.
Rp. Kcze perzu - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Ziele rdestu - 1 yka
Korze lub ziele mniszka - 1 yka
Korze opianu - 1 yka
Li brzozy - 1 yka
Li pokrzywy - 1 yka
Ziele fioka tr. - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Owoc jaowca - 1 yka
Korze arcydzigla - 1 yka
Ziele poonicznika - 1 yka
Li borwki lub mcznicy - 1 yka
Ziele (kwiat) wrzosu - 1 yka
Skadniki bardzo starannie wymiesza. 3 yki mieszanki zala 2 szkl. wody; gotowa 4-5 minut;
odstawi na 20 minut; przecedzi.
Pi 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlta i dzieci - patrz odwar z kczy perzu.
Mieszanka bardzo wartociowa.

Wskazania: obrzki, wysiki okoostawowe, stany zapalne i zakaeniowe ukadu moczowego, kamica
moczowa, krwiomocz, zaburzenia w wydzielaniu moczu, cukromocz; zatrucia, zaburzenia przemiany
materii, choroby skrne i zakane; wszelkie choroby wtroby, odka, crzustki i pcherzyka
ciowego.
Rp. Kcze perzu - 1 yka
Ziele lub nasienie wiesioka dwuletniego, albo dziwnego - 1 yka
Ziele jemioy - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Ziele lub kcze kokoryczki - 1 yka
Ziele lub korze mniszka - 1 yka
Kwiat (li) lub owoc gogu - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Wymiesza. Przyrzdzi i pi jak wyej.
Wskazania: wiek podeszy i choroby z nim zwizane (miadyca, nadmiar cholesterolu, zawroty
gowy, szum w uszach, zaburzenia sercowe, choroby skrne, metaboliczne, hormonalne, wosw,
zaparcia itd.). Choroby zakane.

Podbia pospolity - Tussilago farfara (Compositae).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 30-40 cm wys.; kcze dugie, grube, rozgazione; pd
kwiatonony pokryty uskami, pocztkowo zielonawymi, potem czerwonawymi, pojawia si wczesn
wiosn (marzec-kwiecie) przed rozwojem lici; koszyczek kwiatostanowy ty, pachncy, zamykajcy si na noc, w dni zimne i przed deszczem, szybko przekwitajcy; licie okrgawosercowate,
dugoogonkowe, brzegiem nierwno zbkowane; pdy kwiatonone i blaszki liciowe od spodu
pokryte pajczynowatymi woskami; owoc - nieupka z puchem kielichowym. Ronie na rumowiskach,
na ugorach, na przydroach, na budowach, na wieych usypiskach ziemi, przy wykopach dugo
trwajcych; lubi gleby wieo usypane, gliniaste, wapienne, niekiedy kamieniste; stanowiska dobrze
nasonecznione z nisk rolinnoci. Rolina pospolita, czsto wystpuje masowo.
Surowiec.
Surowcem jest kwiat (koszyczek), cznie z szypuk, oraz li, rzadziej kwiat z kczem - Flos
(Anthodium), los cum Rhizomun et Folium Farfarae seu TussRaglnis (farfarae) - FP I, II, III, IV et V.
Succus et Folium Farfarae - w wolnej sprzeday w aptekach i w sklepach zielarskich.
Kwiaty bez lub wraz z kczem zbiera si w I fazie rozkwitu; licie pozyskuje si od maja do lipca.
Surowce suszy si w temp. 20-40o C.
Skad chemiczny.
Licie, kcza i kwiaty zawieraj luzy - do 8%, garbniki - do 18%, olejek eteryczny, flawonoidy, sole
mineralne (duo cynku, manganu i potasu), goryczk - tussilagin, sterole, kwasy, karotenoidy,
witaminy, cholin, alkaloidy i in.
Dziaanie.
Podbia to cenna rolina zielarska, w ktr warto si zaopatrzy. Wycigi z surowcw dziaaj
przeciwkaszlowo,
wykrztunie,
przeciwpodranieniowo
(powlekajco),
przeciwzapalnie,
rozmikczajco, antyseptycznie, rozkurczowo, ciopdnie, moczopdnie, sabo napotnie i
przeciwgorczkowo, odtruwajco i uspokajajco; pobudza wydzielanie sokw trawiennych; reguluje
wyprniania.
Wskazania:
kaszel, krzemica, rozedma puc, astma, stany zapalne i zakaeniowe garda, krtani, tchawicy, oskrzeli
i puc, przezibienie, choroby alergiczne objawiajce si nieytem ukadu oddechowego, choroby
zakane (grypa, angina, krztusiec itd.), zaparcia, choroba wrzodowa, zaywanie salicylanw, stany
zapalne przewodu pokarmowego, nieyt jelit, wzdcia, niestrawno, choroby skrne, nieyt odka.
Napar: 2 yki lici, kwiatw i (lub) kczy zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po 50 ml (w nieytach ukadu oddechowego, kaszlu) lub 3-4 razy dz. po
150-200 ml. Niemowlta wace 3-4 kg - 2-2,8 ml, 5-6 kg - 3,5-4 ml, 7-8 kg - 5-5,7 ml, 4-5 razy w
cigu doby. Dzieci wace 9-10 kg - 6-7 ml, 15-20 kg -10,7-14 ml, 25-30 kg - 17,8-21 ml, 35-40 kg 25-28,5 ml, 45-50 kg -32-35,7 ml, 4-6 razy dziennie.
Alkoholatura zimna: p szkl. zmielonych kwiatw lub lici zala 300 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml lub 6 razy dz. po p yeczki (2,5 ml). Dzieci wace 1520 kg -1-1,4 ml, 25-30 kg - 1,7-2,1 ml, 35-40 kg - 2,8-2,5 ml, 45-50 kg 3,2-3,5 ml, 3-4 razy dz. lub
poow powyszych dawek 6 razy dz.
Nalewka podbiaowa (podbiawka) - Tinctura Farfarae: p szkl. suchych kwiatw samych lub z
kczami, albo te lici zala 400 ml wdki lub wina biaego; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa
jak alkoholatur. Dawki wina podbiaowego mona zwikszy o 50%.
Intrakt podbiaowy - Intractum Tussilaginis: p szkl. wieych lici lub kwiatw zala- 400 ml alkoholu
40-60% o temp. wrzenia, odstawi na 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak alkoholatur.
Alkoholmel Tussilaginis: do 100 ml wycigu alkoholowego z podbiau wla 100 ml miodu, wsypa p
yeczki cynamonu lub wanilii, albo te imbiru; wymiesza. Przechowywa w zimnym miejscu.
Zaywa 4-6 razy dz. po 1 yce (nieyty ukadu oddechowego, kaszel, przezibienie) lub 2 - 3 razy
dz. po 1 yce. Dzieci - 1-2 yeczki leku 4-6 razy dz. lub rzadziej.
Sok podbiaowy - Succus Farfarae: wiee licie podbiau przepuci przez sokowirwk w celu
otrzymania soku.
Mona te inaczej: wiee licie podbiau przemieli przez maszynk do misa i zala wod
przegotowan do poowy (na 1 szkl, zmielonych lici da p szkl. wody; przykry i odstawi na 6-8
godzin, po czym przecedzi. Mas rolinn nie wyrzuca, lecz przepuci przez sokowirwk. Oba
wycigi poczy. Sok zaywa 4 6 razy dz. po 2 yki. Przechowywa w lodwce, nie duej jednak
jak 5 dni. Mona go zakonserwowa poprzez: zalanie alkoholem 40-70% (100 ml na 100 ml), winem
biaym lub czerwonym (100 ml soku na 300 ml wina), gliceryn (100 ml na 100 ml), miodem (200 ml
miodu na 100 ml soku) lub zasypanie cukrem (200 ml cukru na 100 ml soku). Sok stabilizowany
gliceryn zaywa si 4 razy dz. po p yeczki (dziaa agodnie przeczyszczajce co jest dla wielu

osb wad tego przetworu, dla innych natomiast wskazanym dodatkowym skutkiem leczniczym),
pozostae przetwory zaywa si 4 razy dz. po 10 ml lub 6 razy dz. po p yeczki.
Rp. Li (kwiat) podbiau - 2 yki
Igliwie (gazki) sosny, wierku, jody lub modrzewia - 1 yka
Ziele tymianku - 1 yka
Kwiat lawendy - 1 yka
Porost islandzki - 1 yka
Kwiat lipy - 1 yka
Kwiat dziewanny - 1 yka
Kwiat bzu czarnego - 1 yka
Kwiat lub ziele wrzosu - 1 yka
Ziele majeranku - 1 yka
Skadniki wymiesza. Przyrzdzi i dawkowa jak napar podbiaowy.
Wskazania: stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, kaszel, choroby zakane,
przezibienie, gorczka, zaburzenia trawienia, astma, katar sienny.
Rp. Wycig alkoholowy z podbiau - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Nalewka szawiowa - 10 ml
Nalewka anyowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka pierwiosnkowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka mydlnicowa - 10 ml
Nalewka arcydziglowa - 10 ml
Nalewka tatarakowa - 10 ml
Mid - 100 ml
Skadniki wymiesza bardzo starannie. Zaywa 4 razy dz, po
1 yeczce lub 6 razy dz. po p yeczki,
Wskazania: nieyty ukadu oddechowego, kaszel, przezibienie, choroby zakane, wyczerpanie
nerwowe, lki, bezsenno, stres. W przypadku bezsennoci i chorb nerwowych zaywa 2-3 razy
dz. po 1 yce leku.
Rp. Wycig alkoholowy podbiaowy - 10 ml
Wycig alkoholowy z anyu - 10 ml
Odwar z korzenia ywokostu - 50 ml
Sok z cytryny - 30 ml
Mid - 100 ml
Wymiesza. Zaywa kilka razy dz. po 1 yce. Dzieci - 2 yeczki leku 4-5 razy dz.
Wskazania: patrz wyej.
Rp. Li lub kwiat podbiau - 1 yka
Li babki - 1 yka
Siemi lniane - 1 yka
Li szawii - 1 yka
Li mity - 1 yka
Ziele lebiodki - 1 yka
Kwiat bawatka lub innego chabra - 1 yka
Korze babki - 1 yka
Kwiat czarnej malwy lub lazu - 1 yka
Ziele fioka tr. - 1 yka
Porost islandzki - 1 yka
Wymiesza. Przyrzdzi i pi jak napar podbiaowy.
Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, choroba wrzodowa, zaparcia,
nieyty jelit i odka, niestrawno, zaburzenia trawienia, skurcze jelit i odka, przezibienie,
choroby skrne i zakane, skpomocz stany zapalne ukadu moczowego, kamica moczowa; do
okadw na chore oczy.

Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica i pokrzywa egawka - Urtica urens (Urticaceae).

Opis.
1). Pokrzywa zwyczajna - bylina dorastajca do 150 cm wys.; odyga prosta, sztywna, podobnie jak
licie - parzca, pokryta gruczoowatymi woskami zawierajcym kw. mrwkowy; licie na dugich
ogonkach, podugojajowate, brzegiem grubo zbkowane, od spodu janiejsze; ulistnienie rwnolegekrzyowe; kwiaty eskie o 1 supku i czterodziakowym okwiecie, zebrane w zwisajce kwiatostany
groniaste; owoc - orzeszek. Kwitnie od czerwca do padziernika. Rolina pospolita w caej Polsce,
czsto wystpujca masowo; lubi gleby wilgotne, bogate w azot, przepuszczalne; ronie w lasach, na
ich skrajach, na polanach, ne obrzeech k, w zarolach, nad rzekami i zaronitymi brzegami rde,
na rumowiskach i na przydroach.
2). Pokrzywa egawka - rolina Jednoroczna dorastajca do 60 cm wys.; licie jajowate, brzegiem
wcinano-zbkowane; ulistnienie skrtolege-krzyowe; kwiaty prcikowe i supkowe zwieszne w
kwiatostanach, krtszych od ogonkw liciowych. Kwitnie od maja do padziernika. Pospolita w caym
kraju; ronie na polach, w ogrodach, na przydroach, w zioorolach, na wilgotnych wzgrzach, w
laskach l zaniedbanych, starych sadach.
Surowiec.
Surowcem jest li lub cae ziele, albo te kcze - Folium (FP, I,II,III,IV) vel Herba et Rhizoma cum
Radicibus (wraz z korzeniami) Urticae. Cennym surowcem jest mode (zebrane wczesn wiosn, gdy
jeszcze nie osigno 20 cm wys) ziele wraz z kczem i korzeniami - Herba cum Rhizomum et
Radicibus Urticae.
Succus et Folium Urticae - w wolnej sprzeday w aptekach i w sklepach zielarskich.
Ziele zbiera si do czerwca, w pniejszym okresie pozyskuje si tylko grne czci pdw. Licie
obrywa si do sierpnia. Wszystkie surowce naley wysuszy w ciemnym miejscu o temp. do 40o C i
zmielone przechowywa w szczelnym opakowaniu.
Skad chemiczny.
Ziele i licie (kcze nie zawiera jedynie chlorofilu) zawieraj wit, C - 100-270 mg/100 g, karoten - do
20 mg, chlorofil alfa- i beta- 2,5-5%, ksantofll - 0,12%, fitochinony czyli wit. K - 0,64%, sole mineralne
(duo elaza, wapnia, krzemu, manganu, magnezu, potasu, fosforu i miedzi), acetylocholin,
ryboflawin, kw. pantotenowy, tiamin, pirydoksyn, histamin, kw. mrwkowy, kw. krzemowy,
krzemionk, 2-metyloheptenol, antofen, acetofenon, garbniki, kw. glicerowy i glikolowy, flawonoidy,
kw. foliowy i wiele innych.
Dziaanie.
Przetwory z pokrzywy (ziele wraz z kczem dziaaj silniej) zwikszaj wydalanie z organizmu
mocznika, chlorku sodu i szkodliwych produktw chemicznych zewntrz- i wewntrzpochodnych wraz
z moczem i potem; uatwiaj trawienie, zmniejszaj stenie glukozy we krwi; zwikszaj liczb
krwinek czerwonych i zawarto hemoglobiny we krwi, likwiduj niewielkie wiosenne i zimowe
hipowitaminozy, oglnie wzmacniaj organizm, zwikszaj odporno organizmu na choroby, dziaaj
przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, antyseptycznie, przeciwbiegunkowe, przeciwreumatycznie,
mlekopdnie i przeciwnowotworowo.
Pokrzywa reguluje przemian materii, likwiduje obrzki, zapobiega powstawaniu kamicy moczowej i
ciowej, zapobiega przedwczesnemu starzeniu si organizmu oraz zastojom ci i plamom na
skrze.
Pokrzywa dostarcza m.in. krzemionk przeciwdziaajc miadycy i zmarszczkom (krzemionka
zapobiega utracie elastycznoci wkien elastynowych i kolagenowych).
Wskazania:
nadmiar chloru i sodu w organizmie, obrzki, nadcinienie, mocznica, skpomocz, dna, zapalenie i
zakaenie nerek oraz drg moczowych, kamica moczowa, krwiomocz, cukromocz i biakomocz,
cukrzyca, biae upawy, nadczynno tarczycy, zaburzenia czynnoci jajnikw, zapalenie przydatkw,
zaburzenia miesiczkowanie, przeduajce si, nieregularne i bolesne miesiczkowanie poczone z
upawami (kcze i ziele pokrzywy + ziele glistnika + korze arcydzigla + ziele skrzypu + ziele piounu
+ korze ywokostu + kwiat nagietka + li kasztanowca + ziele lub kwiat wrotyczu + li melisy + li
mity + ziele tymianku - w rwnych czciach; 2 yki mieszanki na 1 szkl, wrzcej wody; odstawi na
30 minut; przecedzi: pi 3 razy dz. po 200 ml), osabienie pomiesiczkowe, stan przedmiesiczkowy
(kcze + ziele pokrzywy + kora, li lub kwiat kaliny + ziele glistnika - w rwnych czciach; 2 yki,
mieszanki na 1 szkl. wrztku, zagotowa i odstawi na 30 minut; przecedzi; pi 3 razy dz. po 100-150
ml), blado, okres po- i przekwitania, miadyca, pkanie naczy krwiononych, niedokrwisto,
czste omdlenia (napar z ziela pokrzywy i jednoczesne zaywanie nalewki arnikowej - 20 kr. 3 razy
dz.), choroby zakane i skrne, prze zibienie, rak, reumatyzm, artretyzm, choroby ukadu
oddechowego, zaburzenia trawienia, biegunka, choroby wtroby, ledziony, trzustki, pcherzyka

ciowego i odka, laktacja, choroby wosw, nieyt jelit, zaparcia, zatrucia, zaburzenia
metaboliczne.
Zewntrznie (pukanki, wcieranie, przemywanie, maseczki, okedy i jednoczesne doustne stosowanie
wycigw z pokrzywy):
trdziki, owrzodzenia, ojotok, pryszcze rnego pochodzenia, rany, otarcia naskrka, ropnie, stany
zapalne skry i narzdw pciowych, wypadanie wosw, upie tusty, brak poysku, puszystoci,
amliwo i rozdwajanie si wosw, opryszczki, operzenia, liszaje, wypryski.
Napar: 2 yki kczy, ziela lub lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi
3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 8-10 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22 ml, 3-4
razy dz.; dzieci wace 9-10 kg - 25-28 ml, 15-20 kg - 43-57 ml, 25-30 kg -71-86 ml, 35-40 kg - 100114 ml, 3-4 razy dz.
Macerat: 4 yki wieego zmielonego ziela lub lici zala 1 szkl, wody o temp. pokojowej; wytrawia
6-8 godzin; przecedzi; pi jak napar.
Odwar: 3 yki kczy wraz z zielem zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 30 minut;
przecedzi. Pi jak napar.
Sok pokrzywowy - Succus Urticae: wiee ziele i (lub) licie zmieli maszynk do misa i zala wod
przegotowan do poowy; przykry i odstawi na 8 godzin; przecedzi. Mas rolinn nie wyrzuca
lecz przepuci jeszcze przez sokowirwk. Oba wycigi poczy. Przechowywa w lodwce nie
duej jednak jak 5 dni. Zaywa 4 razy dz. po 2 yki. Sok mona zakonserwowa poprzez zalanie:
alkoholem 40-60% (100 ml na 100 ml), winem biaym lub czerwonym (100 ml soku na 200 ml wina),
gliceryn (100 ml na 100 ml), miodem (100 ml soku na 200 ml miodu) lub zasypanie cukrem (200 ml
cukru na 100 ml soku). Tak zakonserwowany sok zaywa 4 razy dz. po 1 yce.
Ekstrakt pokrzywowy: do 1 szkl. suchych lub wieych, zmielonych lici, albo ziela wraz z kczem
wla 100 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny; wytrawia 7 dni; przeflltrowa. Wycig wydusi z masy
rolinnej. Zaywa 3-4 razy dz. po p yeczki. Schorzae miejsca pdzlowa kilka razy dziennie.
Olej pokrzywowy - Oleum Urticae: p szkl. wieego lub suchego ziela albo lici zala 100 ml oleju o
temp. 60o C; wytrawia 7 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce lub stosowa zewntrznie
do: kpieli olejowych wosw (w przypadku suchoci, upieu, rozdwajania i amliwoci, wypadania,
braku poysku, zniszczenia zabiegami fryzjerskimi oraz w celach profilaktycznych, aby wzmocni i
odywi wosy), do maseczek olejowych na skr (pachty gazy zmoczy w oleju i naoy na skr:
twarz, szyj czy dekolt; trzyma 40 minut, zdj, po czym zastosowa masao-wcieranie oleju
pokrzywowego, nadmiar zetrze delikatnie watk; maseczka daje znakomite efekty w przypadku skry
suchej, zniszczonej, pomarszczonej, pokrytej wgrami i ogniskami zapalnymi, pryszczami i
rozpadlinami, w przypadku skry bladej i z plamami; stosowa te profilaktycznie jako kuracj
odmadzajc oraz przeciwtrdzikow), do okadw na chore, spkane i spierzchnite wargi oraz na
rany, ropnie, naderki, owrzodzenia, oparzenia, otarcia naskrka i in.; do natuszczania warg i skry
zamiast uywania kremw; do oczyszczania skry jako olejowe mleczko kosmetyczne, oraz do
wcierania i kpieli doni i stp zrogowaciaych i spkanych. Olej pokrzywowy mona miesza te z
innymi olejami zioowymi i podobnie stosowa, np. z olejem morszczynowym, nagietkowym,
arnikowym, ywokostowym.
Nalewka pokrzywowa - Tinctura Urticae: p szkl. ziela, lici lub kczy zala 300 ml wdki; wytrawia
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieego i zmielonego ziela lub kcza zala 300 ml alkoholu o temp.
pokojowej; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml.
Alkoholmel Urticae: do 100 ml wycigu alkoholowego z pokrzywy wla 100 ml miodu; wymiesza.
Zaywa 3-4 razy dz, po 1 yce.
Mid pokrzywowy - Mel Urticae: na kad yeczk zmielonej pokrzywy da 1 yk miodu i 10 kropli
wdki lub gliceryny, wymiesza; odstawi na 3 dni; zaywa 3 razy dz. po 1 yce. Przed zayciem lek
wymiesza.
Proszek pokrzywowy - Pulvis Urticae: suche licie lub ziele zmieli w mynku do kawy na py. Zaywa
3-4 razy dz. po 1 pyskiej yeczce; dobrze popi.
Rp. Ma pokrzywowa - Unguentum Urticae.
Skadniki:
- 1 yka ekstraktu pokrzywowego glicerynowego lub 1 yka oleju pokrzywowego
- 1 yka nalewki pokrzywowej (lub intraktu)
- 1 opak. 50 g (ml) kremu Nivea
- 2 yki kremu lub maci Linomag, albo maci allantoinowej lub nagietkowej.
- 4 krople olejku lawendowego lub ranego
Sposb przyrzdzenia.

Do modzierza umieszczonego na gorcej maszynce elektrycznej lub w gorcej wodzie woy

podoe maciowe (krem i macie); gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wla do niego olej lub ekstrakt
glicerynowy pokrzywowy, potem nalewk pokrzywow; skadniki uciera a utworz jednolit mas.
Ciepy krem przenie do odpowiedniego pojemnika i zimnego miejsca. Stosowa do pielgnowania
wszystkich rodzajw skry.
Krem dziaa odywczo, przeciwzapalnle, antyseptycznie, wygadzajco, regenerujco i
przeciwzmarszczkowo. Dobrze natuszcza i nawila wargi oraz skr. Zapobiega wgrom, czyli
zaskrnikom.
Wycigi alkoholowe z pokrzywy mona wciera we wosy w celach pielgnacyjnych (co 2 dni przez 2
tygodnie, potem przerwa). Wosy puka w naparze lub w odwarze, albo te w rozcieczonych
wycigach alkoholowych (1 yka wycigu na 2 szkl. wody).

Poonicznik nagi - Herniara glabra i poonicznik kosmaty - Herniara hirsuta (Caryophyllaceae).

Opis.
Obie roliny s do siebie podobne. Rnica polega tyka na tym, e poonicznik kosmaty w
przeciwiestwie do poonicznlka nagiego (gadkiego), ma odyg i licie gsto, odstajco owosione.
S to roliny wieloletnie (w mrone zimy wymarzaj) dorastajce do 15-20 cm d,; odyga leca,
rozgaziona, pokryta drobnymi, krtkoogonkowymi, jasnozielonymi, podunie eliptycznymi listkami;
kwiaty drobne, tozielone, umieszczone w ktach lici; owocem jest torebka. Kwitn od czerwca do
padziernika. Pooniczniki rosn na kach, na polanach, na przydroach, na pastwiskach; lubi gleby
piaszczyste, gliniaste, wapienne.
Surowiec. Surowcem jest ziele poonicznlkw - Herba Herniarae (FP), ktre zbiera si od czerwca do
wrzenia i suszy w temp. do 40o C. Herba Herniarae mone kupi w aptekach i w sklepach zielarskich.
Skad chemiczny. Pooniczniki posiadaj flawonoidy (flawonole) - 1-2%: rutozyd, hiperozyd,
kwercetyna, galaktozyd, arabinozyd i triglukozyd kwercetyny i izoramnetyny (narcyzyna), kumaryny
(herniaryna, skopoletyna - 0,2%, umbeliferon), fenolokwasy (kw. kawowy), olejek eteryczny - 0,2%,
alkaloidy, saponiny trjterpenowe - 5% (glabrolidy A,B,C, pochodne kwasu gipsogenowego i
hydroksymedykagenowego), kw. galakturonowy i in.
Dziaanie.
Pooniczniki dziaaj gwnie moczopdnie (zwikszaj wydalanie jonw chloru i sodu oraz mocznika
- wpyw przeciwobrzkowy), przeciwwysikowo (uszczelniaj i wzmacniaj bony komrkowe oraz
rdbonki naczy krwiononych), rozkurczowo, napotnie, odkaajco na drogi moczowe,
rozkruszajco na zogi w drogach moczowych (uatwiaj ich wydalenie w postaci piasku),
ciopdnie, przeciwalergicznie; pobudzaj wydzielanie liny, soku odkowego, trzustkowego i
jelitowego; odtruwaj organizm.
Wskazania:
skpomocz, obrzki, wysiki okoostawowe, reumatyzm, dna, mocznica, kamica moczowa, stany
zapalne i zakaeniowe nerek i drg moczowych, hiperchloremia, hipernatremia, bolesne oddawanie
moczu, nieprzyjemne parcie na mocz, zapalenie przydatkw, gorczka, choroby skrne, zakane i
przezibieniowe, zaburzenia metabolizmu, nadcinienie, zatrucia, pkanie i przepuszczalno naczy
krwiononych, wybroczyny na siatkwce, choroby uczuleniowe, choroby wtroby, pcherzyka i
trzustki, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia trawienia. Bardzo korzystnie dziaa w
chorobach skrnych, np. trdzikach.
Napar: 2 yki ziela zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po
100 ml; dzieci wace 10-15 kg -14-20 ml, 20-25 kg - 28-35 ml, 30-35 kg - 43-50 ml, 40-45 kg T 5764 ml 4 razy dz.
Nalewka: p szkl. suchego ziela zala 400 ml wdki; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 4 razy
dz. po 10 ml. Podobnie przyrzdza si nalewk na winie. Przeznaczona jest take do przemywania
skry trdzikowej i ojotokowej (1 yka nalewki na 100 ml wody przegotowanej).
W chorobach ukadu moczowego stosowa wycigi wodne z poonicznika.

Porost islandzki - Lichen islandicus seu Cetraria islandica (Parmeliaceae).

Opis.
Porost islandzki, czyli pucnica Islandzka naley do plechowcw, czyli do rolin niszych, ktrych ciao
nie jest zrnicowane na wyspecjalizowane organy, typowe dla rolin wyszych. Ta pikna rolina
zielarska naley do gromady Lichenophyta (Lichenes) i ronie stosunkowo czsto w suchych borach
iglastych w grach i na niu. Porasta ziemi, pnie drzew, skay i gazy. Bardzo pospolicie wystpuje w
krajach pnocy. W Polsce jest pod czciow ochron. Porosty s to zoone symbiotyczne
organizmy. Plecha porostw skada si z dwch organizmw: grzyba i glonu, ktre ze sob wspyj
pod wzgldem fizjologicznym (grzyb dostarcza glonom wody z solami mineralnymi i stanowi
zewntrzn ochronn otoczk, a glon przeprowadza proces fotosyntezy w wyniku, ktrej powstaj
gwnie cukry i tuszczowce). Czsto do plechy porostw doczaj si bakterie azotowe wice
wolny azot z powietrza, dziki czemu rolina wytwarza substancje azotowe biakowe i niebiakowe.
Porosty rozmnaaj si wegetatywnie przy pomocy soredium (soredia = urwistki) i isydium (izydia).
Oba odamki plechy zawieraj obydwa organizmy.
Interesujca nas pucnica islandzka ma plech brunatn lub brunatnozielon (zaleenie od wilgotnoci panujcej w rodowisku ycia roliny), silnie rozgazion, dichotomicznie powycinan,
spaszczon, licloksztatn, brzegiem nierwnomiernie zbkowan i o brzegach podwinitych do
wewntrz, rodkowa cz plechy przytwierdza si do podoa doln powierzchni, specjalnymi
nitkami grzyba - chwytnikami (ryzoidy). Ciao pucnicy jest poplamione na czerwonawo i biao. Jako
ciekawostk podaj, e porosty maj zdolno wytwarzania zarodnikw w apothekiach czyli w
miseczkach (produkuje je cz grzybowa).
Surowiec.
Surowcem jest caa plecha porostu - Thallus Lichenes islandici sive Thallus Cetrariae islandicae.
Lichen islandicus (FP IV,V i USL) nona kupi w aptekach i w sklepach zielarskich. Plech (Thallus)
zbiera si cay rok ze stanu naturalnego w dni suche, po czym suszy w temp. do 60o C i przechowuje
w swiatoszczelnych opakowaniach.
Skad chemiczny.
Porosty zawieraj gwnie wglowodany - polisacharydy, rzadziej monosacharydy. W duych ilociach
wystpuje llchenina i izolichenina - substancja pokrewna celulozie, rozpuszczalna w gorcej wodzie i
atwo ulegajca hydrolizie na glukoz; ponadto zawiera: hemicelulozy, kwas krzemowy, kwasy
llchenowe - do 5% (kw. usninowy, kw. funiaroproto-cetrarowy, proto-liche-sterynowy, kw. fizodowy i
in.), luzy, barwniki, sole mineralne (jod, mied, krzem i in.).
Dziaanie.
Porost islandzki (mylnie, ale czsto nazywany mchem islandzkim) dziaa przede wszystkim
powlekajco (osaniajco), przeciwkaszlowo, wykrztunie, przeciwzapalnie, antybiotycznie
(przeciwbakteryjnie), przeciwgruliczo, przeciwnowotworowo, wzmacniajco, przeciwwymiotnie,
przeciwpotnie, ciopdnie, uspokajajco, moczopdnie, odtruwajco; reguluje wyprnienia i
przemian materii, zwiksza produkcj i wydzielanie liny, soku odkowego, trzustkowego i
jelitowego.
Wskazania:
kaszel rnego pochodzenia, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, chrypka, nowotwr,
przezibienie, choroby zakane,schorzenia skrne, choroby alergiczne objawiajce si nieytem drg
oddechowych, zaburzenia trawienia, kamica ciowa i moczowa, zastoje ci, niostrawno, stany
zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia, choroba wrzodowa, zaburzenia miesiczkowania i
przemiany materii, choroby hormonalne, upawy, wole endemiczne, choroby wtroby i trzustki,
choroby wosw, zatrucia, nadmierna potliwo, brak apetytu, miadyca, wiek podeszy i choroby z
nim zwizane, po zawale serca, pkanie i przepuszczalno naczy krwiononych, kuracja
odmadzajca, choroby oczu, zapalenie przydatkw i jder, ylaki koczyn, hemoroidy, skpomocz,
choroby nerek i drg moczowych.
Zawntrznie (przemywanie, okady, maseczki, nasiadwki, pukanki):
choroby kobiece (stany zapalne, wid, upawy), trdziki, ropnie, zmiany troficzne, wypadanie wosw,
amliwo i rozdwajanle si wosw, ojotok, ojotokowe zapalenie skry, owrzodzenia, rany,
oparzenia, opryszczki, liszaje, stany zapalne i zakaeniowe gaki ocznej oraz powiek, zmczenie,
pieczenie, zawienie i opuchnicie oczu (+ preparat mineralno-witaminowy i jednoczesne picie
naparu!).
Napar: 2 yki plechy zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 min. i przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po
50 ml (zasada czsto i mao); dzieci wace: 5-6 kg - 4 ml, 7-8 kg - 5-5,7 ml, 9-10 kg - 6-7 ml, 15-20
kg - 10,7-14 ml, 25-30 kg - 17,3-21 ml, 35-40 kg - 25-27,8 ml, 45-90 kg - 32- 36 ml, 4-6 razy dz.
Odwar: 2 yki plechy zala 1 szkl. wody; gotowa 15 minut; przecedzi. Pi jak napar.

Nalewka porostowa - Tinctura Cetrariae: p szkl, plechy zala 300 ml wdki lub wina; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 4-6 razy dz. po p yeczki lub 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Przeznaczona jest
rwnie do przemywania skry. Dzieciom podawa w mleku z miodem lub w herbacie tymiankowej
albo lebiodkowej.
Ekstrakt pucnicowy - Extractum Cetrariae: p szkl. plechy zala 150 ml alkoholu 40-70%; wytrawia
10 dni; przefiltrowa. Zaywa 4 razy dz. po p yeczki.
Alkoholmel Cetrariae: do 100 ml wycigu alkoholowego wla 100 ml miodu, wymiesza. Zaywa 4-6
razy dz. po 1 yce.
Wycig glicerynowy: p szkl. plechy zala 100-150 g gliceryny; wytrawia 7 dni; przefiltrowa.
Zaywa 4 razy dz. po p yeczki z sokiem owocowym lub w naparze tymiankowym z miodem.
Do leczenie schorze skrnych stosowa nalewk, ekstrakt lub odwar z pucnicy. Doskonay jest take
olej porostowy: p szkl. plechy zala 150 oleju sonecznikowego lub sojowego o temp. 60o C;
wytrawia 7 dni; przefiltrowa. Uywa go do przemywania, masao-wcierania, maseczek olejowych,
kpieli olejowych na zniszczone wosy oraz do okadw i lewatyw (stany zapalne jelit i odbytu,
hemoroidy, parcie na ka, zaparcia).
Rp. Porost islandzki - 1 yka
Plecha morszczynu - 1 yka
Kcze lub ziele kokoryczki - 1 yka
Ziele przytulii - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 1 szkl. wody; zagotowa i odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz. po 50 ml. Stosowa przez conajmniej 25 dni, potem przerwa 14-dnlowa i kuracj powtrzy.
Wskazania: choroba Basedowa, wole endemiczne, zaburzenia przemiany materii, nadcinienie,
pkanie naczy krwiononych, zaburzenia hormonalne, zapalenie przydatkw, stany zapalne jder,
zaparcia. Lek silny!
Rp. Porost islandzki - 1 yka
Ziele hyzopu - 1 yka
Li szawii - 1 yka
Ziele gistnika - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody: odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz. po 100 ml. Stosowa przez conajmniej 30 dni, potem zastosowa przerwanie leczenia na 2
tygodnie i tak powtarza.
Wskazania: nadmierna potliwo, choroby alergiczne, nieyt ukadu oddechowego, ble brzucha,
wtroby i trzustki, skurcze odka i jelit, kamica ciowa, zaburzenia trawienia, trdzik odwrcony
acne inversa.
Rp. Plecha morszczynu - 1 yka
Porost islandzki - 4 yki
Korze ywokostu - 3 yki
Wymiesza. Zala 2 szkl. wody; gotowa 15 minut; nie uzupenia brakujcej iloci wody!; przecedzi.
Do wywaru wsypa pl yeczki elatyny spoywczej, i podgrzewajc miesza a do jej cakowitego
rozpuszczenia. W osobnym garnczku zagotowa mid w iloci 100 ml z poow yeczki gliceryny i
poow yeczki elatyny (miesza na gorc a do jej rozpuszczenia). Oba pyny wymiesza. Na
kocu doda 1 yk nalewki tymiankowej lub 2 yki nalewki lebiodkowej oraz 50 ml wina czerwonego
lub biaego, wymiesza. Przechowywa w chodnym miejscu (w lodwce). Zaywa 4 razy dz. po 1
yce.
Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, przezibienie, choroby
zakane, osabienie, zaburzenia przemiany materii, choroba wrzodowa, zaparcia.

Poziomka pospolita - Fragaria vesca (Rosaceae).

Opis.
Rolina wieloletnia: odyga wzniesiona, ale wiotka, u nasady z brunatnymi szcztkami starych lici, w
dole owosiona odstajco, w grze za przylegajco; licie 3-listkowe, brzegiem grubo pikowane; w
ktach lici rozpoczynaj si dugie, w pewnych miejscach (w midzywzach) ukorzeniajce si
rozogi; kwiaty piciopatkowe; patki korony biae lub rowawe; owoc - orzeszki na misistym,
soczystym, czerwonym, bardzo smacznym dnie kwiatowym. Kwitnie od maja do czerwca. Ronie w
lasach, w zarolach, w parkach, na wzgrzach, na niskich polanach i kach w caej Polsce.
Oczywicie do celw leczniczych uywa mona inne gatunki czy podgatunki poziomki, np. poziomk
zielon - Fragaria viridis (Collina), poziomk ananasow Fragaria ananassa, poziomk wysok czyli
sumnic - Fragaria moschata. Warto wiedzie, e poziomka ananasowa to popularna truskawka
uprawna, ktrej licie (bardzo czsto cinane i wyrzucane) znakomicie zastpi mog licie poziomki
pospolitej.
Surowiec.
Bdziemy wykorzystywa nie tylko owoc - Fr. Fragariae, ale rwnie licie - Folia Fragariae. Licie
zbiera si przed kwitnieniem (z modych lici przygotowuje si smaczne, lecznicze herbatki), rozkada
cienk warstw i suszy w temp. dc 40o C. Licie starsze, to znaczy zebrane w czasie pozyskiwania
owocw s bogatsze w garbniki i bardziej gorzkie.
Skad chemiczny. Licie zawieraj wit. C - ok. 100-120 mg/100 g, garbniki ( w starszych liciach ok.
10%, w modych - 3-5%), glikozyd, kwas salicylowy, flawonoidy, goryczki, karotenoidy i sole.
W owocach wystpuj witaminy (kw. askorbinowy - do 60 mg/100 g, wit. A - 70 j.m., wit. P - 160 mg,
wlt. K - 100 ug, wit. PP - 200 ug, tiamina - 30 ug, ryboflawina - 70 ug), pektynian wapnia - 1,50%, sole
mineralne (duo elaza, wapnia, potasu, fosforu i siarki oraz manganu), cukier inwertowy - 5,60%, kw.
jabkowy - 1,41%, kw. salicylowy, kw. cytrynowy, olejek eteryczny, kw. chinowy, kw. winowy, kw.
szczawiowy, barwniki antocyjanowe i flawonowe.
Dziaanie.
Licie poziomki to typowy adstringens, czyli rodek cigajcy (przeciwbiegunkowy, odkaajcy,
przeciwzapalny, przeciwwysikowy, przeciwkrwotoczny). Surowiec dziaa ponadto wyranie
odtruwajco, napotnie, przeciwgorczkowo, moczopdnle i lekko uspokajajco (wycigi alkoholowe!);
pobudza wydzielanie kwasu solnego i apetyt.
Wskazania: wzdcia, burczenie i przelewanie w kiszkach, odbijanie, nudnoci, wymioty, ble brzucha
(+ rumianek lub krwawnik), brak aknienia, niestrawno, biegunka, stany zapalne i zakaenia odka
i jelit, choroba wrzodowa, ylaki odbytu, krwotoki z przewodu pokarmowego (+ inne zioa
przeciwkrwotoczne), uczucie penoci w brzuchu (+ li mity + ziele glistnika + li szawi), choroby
wtroby i pcherzyka (+ glistnik), kamica moczowa, krwiomocz, zapalenie nerek i drg moczowych,
choroby skrne i zakane, otyo (stosowa te mieszanki podane przy morszczynie, konsumowa
codziennie poziomki i stosowa diet 1000-1200 ka.), reumatyzm (+ kwiat wizwki), dna (+ li i kora
brzozy).
Zewntrznie (przemywanie nalewk, okady z mocnego odwaru, pukanki, nasiadwki): schorzenia
skrne na tle ojotoku, przetuszczajce si i z tustym upieem wosy, rany, ropnie, oparzenia, liszaje,
opryszczki, naderki, owrzodzenia, wypryski, potwki, stany zapalne jamy ustnej, pochwy i warg
sromowych, upawy (pi odwar z lici poziomki i kory wierzbowej w iloci 200 ml 4 razy dz.). W
przypadku chorb oczu stosowa okady lub czste przemywanie.
Napar: 2 yki lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi kilka razy dz. po
200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.
Odwar (doustnie i zewntrznie): 3 yki lici zala 250 ml wody; gotowa 5 minut; odstawi na 20
minut; przecedzi. Pi jak napar.
Nalewka poziomkowa - Tinctura Fragariae: 1 szkl. suchych lici zala 300 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml. Do pukania: 1 yka nalewki na 150 ml wody
przegotowanej.
Alkoholmel Fragariae: 1 szkl. wieych lekko pognieconych owocw zala 300 ml wdki; wytrawia 14
dni lub duej; przefiltrowa.
Do nalewki wla 100-200 ml miodu, wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce jak rodek
wykrztuny i wzmacniajcy. Mona podawa dzieciom.
Konfitury z poziomek.
Skadniki:
- 1 kg owocw
- 1 kg cukru
- 1 szkl. soku poziomkowego, truskawkowego, jabkowego lub pomaraczowego (uzyska przy
pomocy sokowirwki).

Sposb przyrzdzenia: z soku i cukru ugotowa ulep, czyli syrop. Na gorcy ulep wrzuci owoce i jak
tylko ulep pokryje odstawi na bok pod przykryciem na noc. Nazajutrz smay a bd niemal
przeroczyste. Skada do soiczkw, zakrca i przechowywa w ciemnym oraz w zimnym miejscu.
Tak przyrzdzone konfitury nie wymagaj pasteryzacji. S pyszne i gorco je polecam.
Rp. Li poziomki - 2 yki
Li babki - 1 yka
Ziele majeranku - 1 yka
Kwiat lipy - 1 yka
Kwiat (ziele) wrzosu - 1 yka
Kwiat rumianku - 1 yka
Ziele lebiodki - 1 yka
Ziele srebrnika - 1 yka
Wymiesza. Przyrzdzi i dawkowa jak napar z lici poziomki. Podawa dzieciom i niemowltom.
Wskazania: przezibienie, choroby zakane, gorczka, nieyt jelit i odka, zaburzenia trawienia,
ble brzucha, schorzenia bakteryjne ukadu oddechowego, bezsenno, wyczerpanie nerwowe.

Przytulia - Galium (Rubiceae).

Opis.
W zioolecznictwie wykorzystuje si rne gatunki przytulii, a mianowicie:
1. Przytulia czepna - Galium aparine - rolina wieloletnia ( w ostre zimy wymarza) dorastajca do 150
cm d.; odyga czterokanciasta, rozgaziona, leca lub wspinajca si, zadzierzysta (caa rolina
czepia si ubrania, a nawet skry); licie podunie lancetowate (klinowato-lancetowate) zakoczone
kolcem; ulistnienie okkowe; kwiaty drobne, biae lub zielonkawe; owoc - rozupnia pokryta czepnymi
haczykami. Kwitnie od czerwca do padziernika. Rolina pospolita; wystpuje czsto masowo; ronie
nad rzekami, w lasach, na zaniedbanych grzdkach, w sadach, w zarolach, na polanach; lubi gleby
wilgotne, azotowe i przepuszczalne.
2. Przytulia waciwa - Galium verum - bylina dorastajca do 1 m d.; odygi i licie pokryte
czepiajcymi si haczykami; licie wskie; ulistnienie okkowe; kwiaty drobne, te. Kwitnie od lipca
do wrzenia. Rolina pospolita; ronie na kach, w lasach, w zarolach, nad wodami, na przydroach,
na miedzach.
3. Przytulia wonna - Galium odoratum - bylina pachnca kumaryn; odyga gadka, w wzach
owosiona, 4-kanciasta; licie cienkie, ciemnozielone, jajowate lub lancetowate; kwiaty w szczytowym
podbaldachu; korona 4-krotna; prcikw 4; patki korony biae, czerwonawe lub rowawe; owoc - 2dzielna rozupnia. Kwitnie od maja do czerwca. Ronie w lasach, w zarolach, w borach; lubi gleby
kwane, lune, yzne.
Uwaga! Przytulia wonna znana jest take pod nazw - marzanka wonna lub Asperula odorata (aspero
- chropowate, ostre; asperitas, asperitatis = szorstki).
4. Przytulia wyprostowana - Galium erectum (erectum = prosty, wyniosy) - bylina do 1 m wys.; odyga
sztywna, wzniesiona; licie wskie, zakoczone kolcem, z wierzchu poyskujce; ulistnienie okkowe;
kwiaty biae, 4-patkowe; prcikw 4. Prawie identyczna jest przytulia kowa, to jest pospolita - Galium
mollugo (mollis, mollio, molliculus = mikki, delikatny), take lecznicza.
Surowiec.
Surowcem jest ziele przytulii - Herba Galii, ktre zbiera si od maja do sierpnia i suszy w temp. 20-40o
C.
Uwaga! Czernienie ziela przytulii podczas suszenia jest zjawiskiem normalnym. Spowodowane to jest
hydroliz kwasow irydoidw zawartych w surowcach w wyniku czego powstaj zwizki pochodne,
prostsze w budowie i o ciemnym zabarwieniu.
Skad chemiczny.
Przytulie zawieraj glikozyd - asperulozyd, kw. cytrynowy, kw. galusowy i askorbinowy, saponiny,
alkaloidy, duo krzemionki, olejek eteryczny, sole (duo jodu), kumaryny, gorycze, pochodne
antracenu, flawonoidy, kerotenoidy, fermenty.
Dziaanie.
Przytulie dziaaj gwnie rozkurczowo, antyseptycznie, ciopdnie, pobudzajco na przemian
materii, odtruwajco, silnie moczopdnie, przeciwobrzkowo, przeciwzapalnie, przeciwkamiczo,
cigajco i przeciwmiadycowo.
Wskazania:
wypryski, wrzody, pryszcze, nadmierna potliwo, rany, oparzenia, trdziki, ojotok, uszczyca, obrzki,
skpomocz, kamica moczowa, krwiomocz, zastoje ci, kamica ciowa, zaburzenia trawienne,
nieyt jelit i odka, choroba wrzodowa, zmniejszona krzepliwo krwi, schorzenia wtroby i dzise,
hemoroidy, miadyca, wiek podeszy, kuracja odmadzajca, biegunka, niestrawno, dna,
reumatyzm, zatrucia, choroby zakane.
Przytulia jest pewna w dziaaniu. Zauwayem, e dziaa regulujco na krwawienia miesiczkowe i
hamuje upawy (nasiadwki i napar stosowany doustnie jednoczenie). Przytulie warto czy z innymi
zioami krzemionkowymi, np. ze skrzypem, przetacznikiem, rdestami, perzem, kozieradk.
Napar: 2 yki przytulii zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po
100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml. Niemowlta wace 3-4 kg - 4-5 ml, 5-6 kg - 7-3 ml, 7-8 kg -10-11 ml,
3-4 razy dz., dzieci wace 9-10 kg - 12,14 ml, 15-20 kg -21-28 ml, 25-30 kg - 35-43 ml, 35-40 kg - 5057 ml, 4 razy dz.
Odwar: 2 yki ziela zala 2 szkl wody; gotowa 8 minut; odstawi na 5 minut; przecedzi. Pi jak
napar.
Pulvis Galii: suche ziele zmieli na py. Zaywa 3 razy dz. po 1 paskiej yeczce do herbaty; dobrze
popi.
Mel Galii: na kad yeczk proszku przytuliowego da 1 yk miodu i p yeczki gliceryny lub
wdki; wywiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce.

Pulvis Galii jest doskona zasypk na wszelkiego rodzaju rany, mokre wysypki, naderki,
owrzodzenia, oparzenia i potwki. Mona go zmiesza z zasypk Alantan, Dermatol lub Linomag
(proporcja 1:1).
Macerat: 4 yki wieego i zmielonego ziela zala 1 szkl. wody o temp. pokojowej; macerowa pod
przykryciem 8 godzin; przecedzi. Pi jak napar. Mona osodzi miodem lub sokiem owocowym.
Succus Galii: wiee ziele zmieli przez maszynk do misa. Na kad 1 szkl. masy rolinnej da p
szkl. przegotowanej wody; wytrawia pod przykryciem 8 godzin; wycig odcedzi od masy, nie naley
jej jednak wyrzuca bo zawiera jeszcze znaczne iloci soku. Aby go wydoby naley mas rolinn
przepuci przez sokowirwk. Oba wycigi poczy. Pi 4 razy dz. po 50 ml. Na zim
zakonserwowa poprzez zalanie miodem (100 ml soku na 200 ml miodu), winem (100 ml soku na 200
ml wina), wdk (100 ml soku na 100 ml wdki) lub zasypanie cukrem (100 ml soku na 200 ml cukru).
Nalewka przytuliowa - Tinctura Galii: p szkl. ziela zala 400 ml wdki lub spirytusu; macerowa 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 3-5 ml. Stosowa do przemywania schorzaych miejsc typu
owrzodze, ran, odparze i na tle ojotoku oraz nadmiernej potliwoci. Podobnie przyrzdza si intrakt
i alkoholatur zimn na wieym zielu.
Rp. Nalewka przytuliowa - 10 ml
Nalewka szawlowa - 10 ml
Azulan - 5 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Spirytus salicylowy - 20 ml
Wymiesza. Stosowa do przemywania skry z pryszczami, ojotokiem, ropniami, owrzodzeniami i
cery trdzikowej. Dobrze usuwa wgry i oczyszcza pory; dziaa przeciwzapalnie, osuszajco, silnie
odkaajco i zuszczajco.
Rp. Ziele przytulii - 1 yka
Ziele nawoci - 1 yka
Owoc jaowca - 1 yka
Li brzozy - 1 yka
Li borwki lub mcznicy - 1 yka
Ziele poonicznika - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml.
Wskazania: skpomocz, ropomocz, kamica moczowa, obrzki, dna, reumatyzm, choroby skrne,
zatrucia, zaburzenia przemiany materii, choroby zakane.

Przywrotnik - Alchemilla (Rosaceae).

Opis.
1). Przywrotnik poyskujcy - Alchemilla gracilis seu A. micans - rolina wieloletnia dorastajca do 40
cm wys.; odyga owosiona, podnoszca si; licie nerkowate lub okrgawosercowate, ciemnozielone,
7-11-klapowe, brzegiem zbkowane, z wierzchu owosione; przylistki czerwonawo lub fioletowo
nabiege; kwiatostan - wiecha; kwiaty zebrane w tawozielone pczki; owoc - smaczny orzeszek.
Kwitnie od maja do wrzenia. Ronie w lasach, na kach, na polach, na ugorach, na pastwiskach i w
zarolach. Rolina pospolita w caym kraju. Tworzy skupiska, niekiedy wystpuje masowo.
2). Przywrotnik pasterski - Alchemilla monticola sive A. pastoralis - bylina rosnca na kach, brzegach
lasw i na pastwiskach; odyga owosiona: licie okrgawonerkowate, owosione, 7-11-klapowe,
brzegiem tpo zbkowane; kwiatostan - szczytowa wiecha z tawozielonawymi, drobnymi kwiatami;
owoc - orzeszek.
Oba przywrotniki na brzegu licia posiadaj wypotniki czyli hydatody - mechanizmy podobne do
aparatw szparkowych - stomata, ktre wydalaj wod w postaci kropelek, a zjawisko to zauway
mona wczesnym rankiem; od dawna rosie przywrotnikowej przypisuje si nadzwyczajne
waciwoci lecznicze, co wymaga jednak przebadania. Niektrzy badacze twierdz, e
faktycznierosa przywrotnikowa" zawiera rne zwizki chemiczne, co potwierdziy moje pilotaowe
badania chromatograficzne.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Alchemillae, ktre zbiera si od maja do wrzenia, rozkada cienk
warstw i suszy w temp. 20-35 C. Lecznicze s te owoce (zbierane w I fazie dojrzaoci lub zanim
dojrzej, i wysuszone w lekko ogrzanym piekarniku, a nastpnie zmielone) - Fructus Alchemillae.
Ros przywrotnikow zbiera si do soiczkw bardzo wczesnym rankiem, potem przelewa do
buteleczek z ciemnego szka i przechowuje w lodwce; zbir rosy z przywrotnikw jest oczywicie
rzecz wymagajc cierpliwoci i czasu. Osobicie wierz w jej moc lecznicz, musi by jednak
odpowiednio zaywana i przez duszy czas.
Skad chemiczny.
Do koca nie jest poznany. Zawiera olejek eteryczny, garbniki (ok. 8-10 %), saponiny, kwasy
organiczne, znaczne iloci wit. C, flawonoidy, karotenoidy, gorycze, ywic, sole mineralne. Rosa
zawiera aminokwasy, cukry, kwasy fenolowe, flawony, zwizki terpenowe i sole mineralne.
Dziaanie.
Przywrotniki dziaaj przede wszystkim cigajco, moczopdnie, odtruwajco, ciopdnie, oglnie
wzmacniajco, przeciwzapalnie i odkaajco; wzmaga wydzielanie sokw trawiennych, pobudza
apetyt, przypiesza trawienie.
Wskazania:
zaburzenie trawienia (wzdcia, burczenie, przelewanie, odbijanie), uczucie penoci w brzuchu, ble
brzucha, zaparcia, biegunka, stany zapalne i zakaeniowe jelit oraz odka, choroba wrzodowa,
schorzenia wtroby i trzustki, brak apetytu, osabienie, ze samopoczucie, schorzenia skrne, zatrucia,
choroby zakane.
Napar: 2 yki ziela zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 min.; przecedzi. Pi kilka razy dz. po
150-200 ml; niemowlta wace 3-4 kg -1 yeczka, 5-6 kg - 1 i p yeczki do herbaty, 7-8 kg - 2
yeczki pynu, 3-4 razy dz.; dzieci wace 9-10 kg - 1 yka, 15-20 kg - 2 yki, 25-30 kg - 3-4 yki
naparu 3-4 razy dz. lub w razie potrzeby czciej.
Odwar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 10 minut; przecedzi. Pi jak
napar.
Nalewka przywrotnikowa - Tinctura Alchemillae: 1 szkl. ziela zala 500 ml wdki lub wina; wytrawia
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 10 ml. Skr przetuszczajc si, z pryszczami i stanami
zapalnymi przemywa nalewk 4 razy dz.; leczy take opryszczki i owrzodzenia.
Odwarem puka jam ustn przy stanach zapalnych i ropnych, przepukiwa pochw oraz stosowa
do lewatyw przy hemoroidach, stanach zapalnych, niestrawnoci i parciu na ka. Z naparu
przywrotnikowego robi okady na chore oczy (pieczenie, zawienie, wiatowstrt, zapalenie, wid,
osabienie wzroku; jednoczenie zaywa wit. A, Linomag - pyn (2 razy dz. po 1 yeczce), wit. E oraz
dodatkowo preparat mineralno-wltaminowy).
Ocet przywrotnikowy - Acetum Alchemillae: p szkl. wieego lub suchego ziela zala 250 ml octu
spoywczego; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Stosowa do: pukania jamy ustnej (1 yka octu na 1
szkl. wody przegotowanej), pochwy i warg sromowych (100 ml octu na 1 l wody lub naparu
rumiankowego) przy stanach ropnych i zapalnych; przemywania skry w celu jej zakwaszenia i
odkaenia (skry delikatnej, uszkodzonej mydami, ojotokowej, z wgrami, stanami zapalnymi, z
trdzikiem i wrzodami) - 1 yka octu na 1 szkl. wody; pukania wosw uszkodzonych, wypadajcych,
amliwych, z upieem, w celu ich zakwaszenia i rozjanienia (200 ml octu na 2 l wody); okadw na

miejsca opuchnite i owrzodzenia oraz ropnie (100 ml octu na 100 ml wody; zmoczy pat waty obficie
w pynie i pooy na chore miejsce, przykry foli i jeli to jest moliwe zabandaowa na 3 godziny;
okady zmienia i stosowa 3 razy dz.).
Ros przywrotnikow zaywa 3 razy dz. po 15 kropli przez przynajmniej 20 dni; kuracje powtarza
co 2 tygodnie. Mona te postpi nastpujco: 100 ml rosy przywrotnikowej" wymiesza z 50 ml
alkoholu 40% i 50 ml miodu, doda 2 godziki, 2 szczypty wanilii i cynamonu. Zaywa 3 razy dz. po 1
yeczce jako rodek wzmacniajcy, czyszczcy krew" i poprawiajcy samopoczucie.
Sok przywrotnikowy - Succus Alchemillae: wiee licie lub cae ziele przywrotnika zmieli przez
maszynk do misa; kad 1 szkl. miazgi zala 1 szkl. ciepej przegotowanej wody; odstawi pod
przykryciem na 6 godzin, po czym otrzymany wycig oddusi od masy rolinnej. Sok pi 4 razy dz. po
50 ml. Mona go zakonserwowa poprzez zalanie alkoholem 40-70% (100 ml soku na 200 ml wdki),
miodem i winem (100 ml cukru, 100 ml soku, 100 ml miodu i 200 ml wina zmiesza razem) lub wdk i
miodem (100 ml soku + 100 ml miodu + 200 ml wdki - zmiesza) i zaywa 4 razy dz. po 1 yce.
Wartociowy jest te sok przytuliowy (Galium - przytulia) zmieszany z gliceryn, miodem i sokiem
cytrynowym (proporcja 1:1:1:0,5 czci), ktry dziaa lekko przeczyszczajco (dziaanie dodatkowe), a
zaywa si go wwczas 3 razy dz. po 1 yce.

Rdest ostrogorzki - Polygonum hydropiper (Polygonaceae).

Opis.
Rolina jednoroczna lub dwuletnia dorastajca do 50 cm d. lub wys.; odyga podnoszca si,
rozgaziona, naga; licie lancetowate, krtkoogonkowe; kwiatostan - kos zwisajcy na szczycie
pdw; kwiaty zielonawo-czerwonawe; okwiat 4-krotny; prcikw 6; owoc - orzeszek; licie maj
ostrawy smak. Kwitnie od lipca do padziernika. Ronie nad brzegami wd, przy rowach, na
przydroach, na usypiskach ziemi, na wzgrzach, na zaniedbanych grzdkach, w sadach, na ugorach,
na polach, w lasach i na kach; lubi gleby kwane i wilgotne,
Rdest ostrogorzki naley odrni od rdestu plamistego - Polygonum persicaria, ktry posiada na
liciach charakterystyczne, ciemne plamy i nie ma ostrego smaku. Porwnujc jednak skad
chemiczny obu rdestw wynika, e jest on podobny, a to oznacza, i maj take zblione waciwoci
lecznicze; rdest plamisty nie zawiera tylko ostrogorzkiego poligodialu.
Surowiec.
Surowcem farmakopealnym (FP II,III,IV) jest ziele rdestu ostrogorzkiego - Herba Polygoni
hydropiperis, ktre mona pozyska ze stanu naturalnego w okresie kwitnicia i wysuszy w temp. do
40 stopni C, lub kupi w aptekach i w sklepach zielarskich.
Skad chemiczny.
Ziele zawiera flawonoidy - do 3% (kwercytryna, kwercetyna, hiperozyd, persykaryna, izoramnetyna,
ramnazyna, rutyna, 7-metyloester persykaryny i in.), garbniki - do 5%, olejek eteryczny poligodialem,
konifertyfolin, izotadeonalem, varburganalem; ponadto saponiny, kw. elagowy, kw. galusowy,
barwnik - fagopiryn.
Kwas elagowy - dipepsyd kw. galusowego rozpuszczalny w gorcym alkoholu, silnie hamuje
krwawienie.
Dziaanie.
Wycigi z ziela rdestu ostrogorzkiego i pienistego uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone,
likwiduj biegunki, dziaaj silnie przeciwkrwotocznie - hemostatycznie (zwikszaj lepko czyli
krzepliwo krwi, a odkry to radziecki uczony - Krawkow), lekko narkotycznie i wyranie
przeciwblowo (soki, wycigi alkoholowe). Ponadto flawonoidy zawarte w surowcu dziaaj
ciopdnie, moczopdnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzkowo, a garbniki - odkaajco.
Wskazania:
nadmierne krwawienia miesiczkowe, krwotoki maciczne, krwiomocz, choroba wrzodowa, krwawienia
z przewodu pokarmowego, hemoroidy poczone z zaparciami (wycig glicerynowy!), biegunka (w tym
take krwawa),krwotoki z nosa, krwawice rany (okady i jednoczesne picie soku lub maceratu),
pkanie l przepuszczalno naczy krwiononych - plamice, ylaki, upawy, zapalenie przydatkw,
stany zapalne pochwy, krwawiczka, grypa, grulica, ostry kaszel, stany zapalne naczyniwki,
spojwek l gaki ocznej, wybroczyny na siatkwce, nadcinienie.
Przeciwwskazania:
zakrzepy krwi w naczyniach krwiononych, zawa, dusznica bolesna, zapalanie y, sabe krenie
mzgowe, wiecowe l w koczynach.
Macerat: 4 yki wieego lub suchego ziela zala 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej;
macerowa pod przykryciem 6-8 godzin; przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po 100 ml (w skazach
krwotocznych i w krwotokach) lub 3 razy dz. po 100 ml, w innych chorobach. Niemowltom nie
podawa (bezpieczniejsze s inne rdesty i przy tym nie drapice w gardle). Dzieci wace 15-20 kg 21-23 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy dz.; w razie
krwotokw - czciej.
Pulvis Polygoni hydropiperis: suche ziele zmieli na py; zaywa 3-4 razy dz. po p yeczki.
Mel Polygoni hydropiperis: na kad yeczk proszku rdestowego da 1 yk miodu i 1 yeczk
gliceryny, wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce.
Wycig glicerynowy: p szkl. wieego lub suchego, zmielonego ziela zala 100-120 g gliceryny;
wytrawia 14 dni; odcedzi wycig od masy (do gliceryny mona doda 50 ml alkoholu 40% w celu
lepszej ekstrakcji, zwaszcza w przypadku suchego surowca, ktry pochania duo rozpuszczalnika).
Zaywa 2-3 razy dz. po 2 yeczki pynu rozmieszanego z sokiem owocowym.
Alkoholatura zimna: 1 szkl. wieego ziela zala 300 ml wdki; wytrawia 10 dni; przefiltrowa.
Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml lub stosowa zewntrznie do przemywania, spryskiwania ran, ropni,
owrzodze, wypryskw, pryszczy i opryszczek.
Intrakt rdestowy - Intractum Polygoni hydropiperis: p szkl. wieego ziela zala 400 ml alkoholu 4070% o temp. 75 u; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Stosowa jak alkoholatur.
Nalewka rdestowa - Tinctura Polygoni hydropiperis: p szkl. suchego ziela zala 300 ml wdki;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 5-10 ml lub uywa zewntrznie.
Nalewk i intraktem z rdestu nona sprbowa leczy teleangiektazje, dermatozy i trdzik rowaty.

Sok rdestowy - Succus Polygoni hydropiperis: wiee ziele zmieli przez maszynk do misa; kad 1
szkl. masy rolinnej zala 100 ml przegotowanej wody o temp. 30-40 C; macerowa pod przykryciem
8 godzin; odcedzi miazg od wycigu, ale jej nie wyrzuca lecz przepuci jeszcze przez
sokowirwk. Oba wycigi poczy. Sok pi 3-4 razy dz. lub w razie krwotokw czciej po 30-50 ml.
Na zim zakonserwowa poprzez zalanie alkoholem lub gliceryn (100 ml na 100 ml). Wwczas taki
lek zaywa 3-4 razy dz. po 2 yeczki. Przechowywa w lodwce!
Galaretka rdestowa: 1 czubat yk elatyny spoywczej zala 40O ml wrzcej wody (wod wlewa
stopniowo i wszystko razem starannie miesza),gotowa 1-2 minuty stale mieszajc a do cakowitego
rozpuszczenia si elatyny, nastpnie doda 3 yki gliceryny i 5 yek suchego lub 8 yek wieego
mielonego ziela rdestu, zagotowa, wymiesza i przela do soika, zakrci, a nastpnie przenie w
zimne miejsce; w czasie zastygania galaretki masa rolinna opadnie na dno naczynia, a ciaa czynne
zawarte w niej przejd do samego leku (ulegn rozpuszczeniu). Galaretk rdestow zaywa 3-4 razy
dz. po 1 yce (w razie krwawie czciej) lub stosowa zewntrznie do leczenia ran oraz do
hamowania krwotokw. Doskonale leczy biegunki i nieyt odka, wybitnie zwiksza krzepliwo krwi.
Lekko ogrzan galaretk rdestow (o temp, ok. 37 C) mona wprowadza do odbytu przy pomocy
gruszki lewatywowej w iloci 100 ml. Takie wlewy doodbytnicze stosowa w przypadku guzkw
krwawniczych, bolesnych biegunek podraniajcych luzwk odbytu, widu, w razie
nieprzyjemnego parcia na ka, np. podczas niestrawnoci oraz w stanach zapalnych.
Rp. Ziele rdestu (obojtnie ktrego) - 2 yki
Ziele glistnika - 2 yki
Li mity - 2 yki
Wymiesza. 1 czubat yk elatyny spoywczej zala stopniowo 400 ml wrzcej wody, gotowa 2
minuty na wolnym ogniu stale mieszajc a do rozpuszczenia elatyny. Do wody elatynowej wsypa
powysz mieszank, wymiesza i przela do soiczka; na kocu proponuj do pynu wla 4 yki
gliceryny pynnej. Lek przenie do zimnego miejsca aby zastyg, a masa rolinna opada na dno
naczynia. Zaywa 2-3 razy dz. po 1 yce lub stosowa doodbytniczo po ogrzaniu do temp. 37 stopni
C w iloci 2 yek. Lek dziaa przeciwblowo, znieczulajco, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie,
rozkurczowo, odkaajco. Zayty doustnie dziaa ponadto wiatropdnie, ciopdnie, uspokajajco i
lekko przeczyszczajco.
Wskazania: zaparcia, bolesna, dranica luzwk biegunka, hemoroidy, parcie na ka w czasie
niestrawnoci, stany zapalne odbytu i jelita grubego, krwawienia wewntrzne, ble brzucha, wzdcia,
skurcze.
Rp. Ziele rdestu - 1 yka
Ziele skrzypu - 1 yka
Li pokrzywy - 1 yka
Ziele ruty - 1 yka
Ziele jemioy - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 2 szkl. wrzcej wody; gotowa 3 minuty; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 150 ml.
Wskazania: nadmierne krwawienia miesiczkowe, zapalenie przydatkw, upawy, pkanie i
przepuszczalno naczy krwiononych, wybroczyny na siatkwce, nadcinienie, zapalenie
naczyniwki, gaki ocznej i spojwek, krwawiczka, trdzik rowaty, plamice, teleangiektazje,
hemoroidy, krwiomocz, krwotoki z nosa, choroba wrzodowa, krwawa biegunka, schorzenia wtroby,
trzustki i ledziony, ylaki koczyn.

Rdest ptasi - Polygonum aviculare.

Opis.
Rolina roczna lub dwuletnia dorastajca do 50 cm d.; odyga pezajca po ziemi lub podnoszca si,
rozgaziona; licie drobne, eliptyczne; kwiaty zielonkawe z biaym lub czerwonawym obrzeeniem;
owoc - orzeszek. Kwitnie od maja do listopada. Ronie na grzdkach, na polach, przy budowach, na
usypiskach ziemi, na miedzach, na ugorach i przydroach; bardzo pospolity.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Polygoni avicularis, ktre zbiera si w pocztkach lub w czasie
kwitnienia, rozkada cienk warstw lub lepiej wiesza na sznurkach i suszy w temp. do 40 stopni C.
Herba Polygoni avicularis (FP I,II,III,IV i V) sprzedawane jest w aptekach i w sklepach zielarskich.
Skad chemiczny.
Surowiec zawiera flawonoidy (avicularinum, hiperozyd, kwercetyn), kwasy fenolowe (kw. kawowy,
kw. kumarynowy, kw. chlorogenowy, kw. galusowy), kw. szczawiowy, kw. askorbinowy, kw. krzemowy,
olejek eteryczny, fitochinony, antyaneuryn, luzy, karoten - 40 mg/100 g, krzemionk - 1 %, garbniki do 40% (glikotanoidowe, katechiny), emodynowce i in.
Dziaanie.
Rdest ptasi dziaa moczopdnie, ciopdnie, wykrztunie, przeciwzapalnie, odkaajco,
przeciwobrzkowo i odtruwajco. Ponadto silnie przeciwkrwotocznie, przeciwbiegunkowo,
przeciwkamiczo (zapobiega tworzeniu si kamieni i zogw w drogach ciowych, w pcherzyku
ciowym oraz w drogach moczowych i w nerkach), przeciwmiadycowo (zw. krzemu, flawonoidy),
polepsza trawienie, uatwia przyswojenie mleczka pokarmowego, uszczelnia i wzmacnia naczynia
krwionone, stabilizuje bony komrkowe, zwiksza lepko krwi i jego ciar waciwy, uatwia
usunicie z organizmu jonw chloru i sodu, przypiesza ziarninowanie ran, leczy trdzik, dermatozy,
plamice i stany zapalne bon luzowych, hamuje krwawienia maciczne, zapobiega krwotokom z nosa i
dzise, likwiduje upawy, reguluje przemian materii.
Wskazania:
grulica, dna, reumatyzm, skpomocz, koklusz, kaszel, kamica moczowa i ciowa, niewydolno
wtroby (rdest wg doniesie naukowych ma ochrania jej misz), nieyt jelit i odka, nadcinienie
(rdest ptasi obnia cinienie krwi), choroby skrne, biegunka, skazy krwotoczne, krwawiczka,
gromadzenie si w organizmie szkodliwych metabolitw, zatrucia, zmniejszona odporno organizmu,
brak przyrostu masy ciaa przy prawidowym odywianiu si.
Przeciwwskazania:
uczulenie na promienie soneczne, po zawale, zatory, dusznica bolesna, zapalenie y, zapalenie
wlelonerwowe, postrza, krcz szyi, skonno do tycia, otyo, opryszczka, cukrzyca, hiponatremia,
hipochloremia, brak wit. z grupy B, ppasiec.
Uwaga! Podczas zaywania przetworw z rdestu ptasiego naley przyjmowa doustnie wit. B1
(tiamin czyli aneuryn): dzieci: 3 razy dz. po 1 tabl. 3 mg; doroli - 3 razy dz. po 2 tabl. 3 mg.
Z rdestu ptasiego przyrzdza si takie same leki jak w przypadku rdestu ostrogorzkiego i plamistego,
podobnie si je te dawkuje!.

Rozmaryn lekarski - Rosmarinus officinalis (Labiatae).

Opis.
Bylina dorastajca do 2 m wys., piknie pachnca; odyga drewniejca, pokryta spkanym korkiem,
silnie rozgaziona, sztywna i stojca lub wiotka i zwisa; licie wskie, dugie, grubawe, pokryte
drobnymi woskami, z wierzchu ciemnozielone, od spodu srebrne, po rodku blaszki wida rynienk,
od spodu w tym samym miejscu podune uwypuklenie - wizka przewodzca gwna; kwiaty
niebieskofioletowe; kielich 5-zbkowy; korona 2-wargowa, owosiona; prcikw 2; supek 1: owoc rozupnia. Rolina uprawiana w ogrdkach (w okresie wegetacji) i w doniczkach w mieszkaniach. Lubi
gleb wilgotn, yzn (najlepiej kompostow zmieszan z torfem i gleb liciast w rwnych
czciach i z domieszk grubszego piasku), przepuszczaln i przewietrzan; niedopuszczalne jest
przesuszenie roliny, bo to powoduje opadnicie lici i wyginicie roliny; co 1-2 tygodnie rolin
trzeba zasila nawozami - Florovit, Flora, Azofoska. Rozmnaa si przez sadzonkowanie (5-10 cm
gazki woy do wody, gdy puszcz korzonki - po ok. 2 tygodniach - posadzi do wilgotnej gleby; nie
wystawia od razu na soce!). Rolin trzyma w miejscu dobrze nasonecznionym i w dni upalne
zrasza.
Surowiec.
Surowcem jest ziele (li) rozmarynu - Herba (Folium) Rosmarini (FP I, II, III, IV, nie jest proponowana
do V), ktre mona kupi w aptekach i w sklepach zielarskich. Susz przechowywa w szczelnych
pojemnikach!.
Skad chemiczny.
Rozmarynu zawiera olejek eteryczny - do 3%, a w nim cyneol, kamfor, pinen, linalol, borneol,
kamfen, felandren; alkaloid - rozmarynecyn, gorycz - karnozol - 1,2%, kwasy: rozmarynowy do
0,3%, oleanolowy, ursolowy - ok. 3%, bursztynowy; flawonoidy, saponiny, garbniki.
Dziaanie.
Rozmaryn dziaa silnie ciopdnie, rozkurczowo, hipotensyjnie, uspokajajco, nasennie,
rozgrzewajce, napotnie, przeciwrobaczo, moczopdnie, wiatropdnie, odkaajco, wykrztunie,
wzmacniajco, pobudza oddech i serce. Zastosowany miejscowo dziaa dranico, wywouje
zaczerwienienie, agodzi ble.
Wskazania:
brak ci, brak apetytu, skurcze jelit, odka, drg ciowych, ble wtroby, trzustki, pcherzyka
ciowego, jajnikw i garda, stany zapalne garda, zaparcia, kamica ciowa, zastoje ci, po
wyciciu pcherzyka ciowego, niewydolno wtroby, zaburzenia trawienne, nudnoci, nieyt jelit i
odka, upawy, skpe krwawienia miesiczkowe poczone z blami, zapalenie przydatkw, stany
zapalne jder, prostaty; wyczerpanie nerwowe, lki, bezsenno, wewntrzny niepokj, stres, zimne,
sine rce, blado, przezibienie, stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, kaszel, katar,
choroby zakane (grypa, winka, angina, odra, ospa), reumatyzm, nadcinienie, zawroty gowy, szum
w uszach, chwilowe zaciemnienia w oczach, uderzenia krwi do gowy po schylaniu si, zmarznicie,
skpomocz, gorczka, osabienie serca, utrudnione oddychanie, schorzenia skrne.
Zewntrznie:
do wciera, kpieli, okadw, przemywa, pukanek; minio-, stawo- i nerwoble, ropnie, trdziki,
owrzodzenia, wgry, ojotok, potwki, mokre wypryski, opryszczki, przetuszczajce si wosy z
tustym upieem, stany zapalne narzdw pciowych, jamy ustnej i garda, nadmierna potliwo.
Napar: 2 yki ziela lub lici zala 400 ml wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi, pi 3-4 razy
dz. po 100 ml; dzieci wace 15-20 kg - 25 ml, 25-30 kg - 40 ml, 35-40 kg - 50 ml, 3 razy dz.
Nalewka rozmarynowa (rozmarynwka) - Tinctura Rosmarini: 1 szkl. ziela (lici) zala 400 ml wdki
lub wina; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 5 ml lub 2-3 razy dz. po 10 ml.
Dzieci wace: 15-20 kg - 1 ml, 25-30 kg - 1,5-2 ml, 35-40 kg - 2,5-3 ml, 3 razy dz. Nalewk mona
uywa do wciera i przemywa.
Alkoholmel Rosmarini: do 100 ml nalewki rozmarynowej wla 100 ml miodu, wymiesza. Zaywa 4
razy dz. po 1 yce.
Olej rozmarynowy - Oleum Rosmarini: 1 szkl, suchego lub wieego ziela (lici) rozmarynu zala 200
ml oleju sojowego lub sonecznikowego o temp. 60 C; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 2-3
razy dz. po 1-3 yki jako dobry rodek ciopdny, ciotwrczy, regulujcy wyprnienia, trawienie,
pobudzajcy apetyt i rozkurczowy. Stosowa te do wciera przeciwblowych i rozgrzewajcych w
chorobach ukadu oddechowego, zakanych, po zmarzniciu, przy zmczeniu, osabieniu i zym
samopoczuciu wetrze olej rozmarynowy w szyj, plecy, klatk piersiow, brzuch, stopy i pooy si
do ka, wypi napar rozmarynowy lub z innych zi, zalenie od potrzeby). Wielce dobroczynnie na
organizm chorego dziaa ulatniajcy si olejek eteryczny zawarty w nalewce lub oleju rozmarynowym.
Polecam take rozpyla nalewk rozmarynow w pomieszczeniu w ktrym ley chory (np. na
pykowice, nieyt oskrzeli, gryp, przezibienie). Skuteczne jest rwnie palenie suchego ziela na

talerzyku w pomieszczeniu pacjenta w wyniku czego wydziela si leczniczy dym o miym zapachu.
Rozmarynu nie lubi komary i mole, ale przyciga on koty i psy(nie podawa tej roliny zwierztom bo
jest dla nich trujca!).
Rp. Ziele rozmarynu - 2 cz.
Li mity - 1 cz.
Owoc anyu mielony - 1 cz.
Korze omanu - 1 cz.
Li szawi - 1 cz.
Kwiat rumianku - 1 cz.
Ziele majeranku - 1 cz.
Ziele tymianku - 1 cz.
Igliwie lub gazki sosny, wierku, jody lub modrzewia - 1 cz.
Zioa starannie wymiesza. S bardzo wartociowe. 2 yki mieszanki zala 1 szkl. wrztku; parzy 20
minut; przecedzi. Pi jak napar rozmarynowy.
Wskazania: nieyt krtani, oskrzeli, kaszel, zapalenie puc, katar, utrudnione oddychanie, chrypka, bl
garda, pykowica, krztusiec, przezibienie, choroby zakane, gorczka, bezsenno, wyczerpanie
nerwowe, osabienie, wewntrzny niepokj, zaburzenia trawienia, zapalenie pcherza moczowego,
miedniczek nerkowych, pcherzyka ciowego, wtroby, odka i jelit, biegunka.
Powysz mieszank zioowa warto uy do wypenienia pciennego worka, ktry nastpnie naley
zaszy. Tak zrobion poduszeczk zioow polecam osobom cierpicym na schorzenia ukadu
oddechowego i bezsenno. Pomocne s dla dzieci i osb starszych. Wielko poduszeczki zioowej
powinna by taka, aby mona byo na niej wygodnie spa, np. 50 cm X 70 cm.
T mieszank zioow polecam te uy do sporzdzenia oleju zioowego (1 szkl. mieszanki zala 200
ml oleju sojowego lub sonecznikowego o temp. 60 C; wytrawia 14 dni; przefiltrowa; stosowa do
wciera leczniczych podobnie jak olej rozmarynowy oraz doustnie, w schorzeniach ukadu
pokarmowego, oddechowego i moczowego), nalewki zioowej (1 szkl, mieszanki zala 500 ml wina lub
wdki; wytrawia 14 dni; przefiltrowa; zaywa 4-6 razy dz. po p yeczki lub po yeczce w mleku z
miodem; nalewk t mona take wymiesza z miodem w proporcji 1:1 i zaywa 4 razy dz. po 2
yeczki; uywa do wciera w cae ciao, do rozpylania w pomieszczeniu chorego oraz przemywania
skry ojotokowej, z pryszczami, wgrami, bladej, z owrzodzeniami i opryszczkami) i octu zioowego
(p szkl. mieszanki zala 200 ml octu spoywczego; wytrawia 14 dni; przefiltrowa; stosowa do
wciera leczniczych, przemywa schorzaych miejsc, pukania wosw i jamy ustnej - 1 yka octu na 1
szkl. wody).
Ocet, nalewk (wino) i olej z powyszej mieszanki oraz z samego rozmarynu stosowa jak dobr
przypraw do mis, zup, sosw, marynat, saatek, galaret i in. Zapalon mieszank kadzi
pomieszczenie chorego.

Ra dzika - Rosa canina (Rosaceae).

Opis.
Krzew dorastajcy do 3 m wys.; gazie okryte ostrymi, silnymi kolcami; mode pdy zielone,
pniejsze drewniej; licie zoone z 5-9 listkw; listki jajowate, zaostrzone, brzegiem zbkowane,
sztywne; ulistnienie - skrtolege; przylistki dugie, zronite z ogonkiem; kwiaty 5-patkowe; patki
korony biae, rowawe lub biae z rowymi plamami; dno kwiatowe wklse; owoc - szupinka
(nibyowocnie) koloru czerwonego lub ciemnopomaraczowego, byszczce, eliptyczne, wypenione
nieupkami. Kwitnie w czerwcu. Podobna jest ra rdzawa - Rosa rubiginosa o identycznej wartoci
leczniczej. Do celw leczniczych i konsumpcyjnych mona z powodzeniem zbiera take owoce
innych podgatunkw i gatunkw, czy te odmian ry, ktre rosn w Polsce, np. ra dzika "B" - Rosa
glauca (ra bkitnawa), ra kutnerowata -Rosa tomentosa, ra czerwonawa - Rosa rubrifolia
(czerwonolistna), ra alpejska -- Rosa alpina, ra gstokolczasta - Rosa spinosissima, ra
jabkowata - Rosa pomifera (pomifer, pomiferum = owocodajna, owocorodna).
Surowiec.
Surowcem jest owoc i li - Fructus (FP I,II,III,IV) et Folium Rosae. Z r ogrodowych, takich jk; Rosa
centifolia = ra stulistna o kwiatach silnie pachncych, duych, penych, kulistych barwy rowej;
Rosa lutea (foetida) = ra ta o kwiatach ciemnotych; Rosa gallica = ra francuska o kwiatach
duych, pachncych, pojedynczych, barwy czerwonej lub rowej; Rosa rugosa = ra pomarszczona
(japoska, fadzista) bdca krzewem do 2 m wys., o kwiatach duych, o szerokich patkach barwy
karminoworowej; Rosa moyesii = ra Moyesa z kwiatami do 7 cm rednicy o patkach aksamitnych
l odcieniu szkaratnokarminowym, uzyskuje si kwiaty - Flos Rosae lub same patki korony - Petala
Rosae. Patki obrywa si wiee i w czasie adnej, suchej pogody po czym suszy w temp. do 40 C,
rozoone cienk warstw. Owoce zbiera si gdy dojrzej i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do
temp. 50 stopni C, potem mieli i przesypuje do szczelnego pudeka. Fructus Rosae - w wolnej
sprzeday w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Na zim naley zgromadzi przynajmniej
2 kg suchych owocw. Licie zbiera si od maja do lipca i suszy w temp. do 40 C.
Skad chemiczny. Owoce ry zawieraj wit. C (kw. L-askorbowy i kw. dehydroaskorbowy) - ok. 500
mg/100 g (od 300 do 1200 mg/100 g), wit. A - 10.000 j.m., wit. P - 600 mg, wit. K - 400 ug, wit. B1
150 ug wit. B2 - 100 ug, wit. PP - 1300 ug, sole mineralne (duo wapnia, potasu, fosforu, elaza^,
magnezu), garbniki - 2%, barwnik - likopin, tokoferole, karotenoidy (zeaksantyna, ksantofil, betakaroten), flawonoidy (rutyna, astragalina, tylirozyd, izokwercetyna), kwasy organiczne (duo
cytrynowego, jabkowego, szczawiowego, octowego), pektyny, olejek eteryczny - 0,3%.
Dziaanie.
Licie i patki ry dziaaj wykrztunie, moczopdnie, uspokajajco, rozkurczowo, cigajce i
ciopdnie. Wycigi z owocw dziaaj odywczo, spazmolitycznie, moczopdnie, lekko
ciopdnie, przeciwalergicznie, uspokajajco, przeciwkaszlowo, wykrztunie, odtruwajco,
przeciwnowotworowo, przeciwmiadycowo, wzmacniajco; reguluj wyprnienia i trawienie,
uszczelniaj naczynia krwionone i je wzmacniaj, polepszaj samopoczucie.
Wskazania:
choroby zakane, przezibienie, schorzenia skrne, gorczka, bezsenno (+ inne zioa), kaszel,
nieyty ukadu oddechowego, zaparcia, osabienie, nieyt przewodu pokarmowego, choroba
wrzodowa, alergie, choroby trzustki, pcherzyka i wtroby, czerwonka, reumatyzm, stres, cia
wyczerpanie nerwowe, skpomocz, stany zapalne i zakaeniowe nerek i drg moczowych, laktacja,
palenie tytoniu, ylaki, miadyca, po zawale serca, choroby wosw, zapalenie przydatkw, okres poi przekwitania, zaburzenia hormonalne, nowotwory.
Napar: 3 czubate yki suchych owocw lub 2 czubate yki lici, albo te 4 due szczypty zmielonych
patkw ry zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi; napar z owocw i patkw
ry osodzi miodem. Pi 2-3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 2 yeczki, 5-6 kg - 34 yeczki, 7-8 kg - 2 yki, 3-4 razy dz.; dzieci - 100-150 ml naparu kilka razy dz. Wycigi z ry s
cakowicie bezpieczne i warto nimi zastpowa zwyk herbat.
Nalewka rana (ranwka) - Tinctura Rosae: p szkl. suchych owocw lub lici, albo 1 szkl.
suchych patkw ry zala 300 ml wdki lub wina; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 2-3 razy
dz. po 1 yce lub 1 raz dz. po 30 ml.
Intrakt rany - Intractum Rosae: 1 szkl. wieych zmielonych owocw zala 500 ml wina lub wdki o
temp. 75 C; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Wycigi alkoholowe z ry mona wymiesza z miodem (stosunek 1:1) uzyskujc Alkoholmel Rosae,
ktry zaywa si 2-3 razy dz, po 1 yce.
Rp. Owoc ry - 1 yka
Owoc bzu czarnego - 1 yka
Owoc gogu - 1 yka

Owoc jarzbiny - 1 yka

Owoc jaowca - 2 yki
Surowce zala 5 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi; osodzi dobrze miodem. Pi
3-4 razy dz. po 200 ml.
Wskazania: stany ozdrowiecze, osabienie, ze samopoczucie, zatrucia, wyczerpanie nerwowe, stres,
wszelkie choroby skrne i zakane, gorczka, przezibienie, nieyt ukadu oddechowego, moczowego
i pokarmowego, dna, reumatyzm, zaparcia, zaburzenia przemiany materii, palenie tytoniu, kaszel,
miadyca.
Rp. Owoc ry - 1 yka
Li melisy - 1 yka
Ziele jemioy - 1 yka
Kwiat lawendy - 1 yka
Owoc gogu - 1 yka
Kwiat rumianku - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 2-3
razy dz. po 200 ml; niemowlta - 2-3 yeczki, 2-3 razy dz.; dzieci - p-1 szkl. 2-3 razy dz.
Wskazania: wyczerpanie nerwowe, lki, bezsenno, stres, zaburzenia trawienia, ble brzucha,
zaparcia, biegunka, nieyt jelit i odka.
Rp. Nalewka z owocw ry - 10 ml
Nalewka walerianowa - 10 ml
Nalewka gogowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka serdecznikowa - 10 ml
Nalewka lebiodkowa - 10 ml
Nalewka arcydziglowa - 10 ml
Mid naturalny - 50 ml
Skadniki wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce; dzieci - 1-2 yeczki.
Wskazania: wyczerpanie nerwowe, bezsenno, stres, nieyt ukadu oddechowego, przezibienie, ze
samopoczucie, wewntrzny niepokj, kaszel, pykowica, schorzenia skrne (jako lek wspomagajcy),
okres po- i przekwitania.
Rp. Owoc dzikiej ry - 2 yki
Kwiat lub li pierwiosnka - 2 yki
Kwiat lipy - 1 yka
Ziele tymianku - 1 yka
Ziele hyzopu - 1 yka
Ziele lebiodki - 1 yka
Ziele fioka tr. - 1 yka
Owoc bzu czarnego - 1 yka
Owoc anyku - 1 yka
Korze omanu - 1 yka
Kwiat lawendy - 1 yka
Owoc jaowca lub pczki, igliwie, gazki sosny, wierku albo jody - 1 yka
Li szawi - 1 yka
Wymiesza starannie. 2 yki mieszanki zala 1 szkl. wrztku; parzy 20 minut; przecedzi. Pi 4 razy
dz. po 100-150 ml; dzieci - 50-100 ml 4 razy dz.
Wskazania: nieyty ukadu oddechowego, pokarmowego i moczowego, choroby zakane,
przezibienie, kaszel, alergie, ble brzucha, schorzenia skrne, gorczka, zaburzenia przemiany
materii, kamica moczowa i ciowa, zastoje ci, wyczerpanie nerwowe.

Ruta zwyczajna - Ruta graveolens (Rutaceae).

Opis.
Krzewinka do 100 cm wys.; w pierwszym roku tworzy rozet lici pierzastosiecznych, a w drugim roku
wyksztaca wysoki pd z kwiatami i owocami; licie 2-3-krotnie pierzastosieczne zawierajce
zbiorniczki wypenione olejkiem lotnym; kwiatostan baldachoksztatny; kwiaty boczne 4-krotne,
szczytowe 5-krotne; kielich 4-5 dziakowy; korona zoona z 4-5 zielonotych patkw, na bokach
zbkowanych; prcikw 8-10; supek 1; owoc torebka. Do celw leczniczych i farmaceutycznych
uprawiana. W obrocie handlowym znajduj si nasiona ruty, zatem kady moe j pozyska z wasnej
uprawy. Nasiona wysiewa kupkowo (po 4) w II poowie lutego lub w I poowie marca do skrzynek
napenionych ziemi kompostow z piaskiem; trzyma je w dobrze nasonecznionym miejscu i w temp.
20-25o C. Gdy wyksztac odpowiedni liczb lici (5-6) i osign odpowiedni wysoko (5-8 cm)
naley je wysadzi wprost do gruntu w odstpach 30-40 cm, nie wczeniej jednak jak w II poowie
maja i do gleby dobrze uynionej (nawoonej kompostem, obornikiem lub nawozami sztucznymi, np.
Azofosk. Sadzi na stanowiskach dobrze nasonecznionych. Ruta lubi zraszanie i wilgotn gleb.
Surowiec.
Surowcem jest ziele i li ruty (FP I, II, III, IV; - Herba et Folium Rutae, ktre zbiera si stopniowo
odcinajc grne pdy roliny (15-20 cm od dou) przed lub w czasie kwitnicia roliny. Krzewink ruty
mona eksploatowa nawet 3-4 lata pod warunkiem, e bdzie si to dziao stopniowo i racjonalnie.
Surowiec suszy si w temp. do 40o C. Ziele lub li ruty mona kupi w aptekach i w sklepach
zielarskich (opak. 50 g).
Skad chemiczny.
Surowce zawieraj olejek eteryczny - ok. 0,3%, rzadko 0,7% (skadniki: metylo-n-heptylowy keton,
metylo-n-nonylowy keton, keton metylooltylowy, keton metylo-n-amylowy, metylo-n-heksylowy keton,
pinen, cymen, limonen, aldehydy, kwasy, estry i karbinole), rutaretyn (glukozyd rutaryny),
rutamaryn, kw. graveolenowy, psoralen, bergapten, ksantotoksyn, alkaloidy - 0,2%, flawonoidy
(rutozyd - 1-2%, ramnotyna).
Alkaloidy znajdujce si w rucie mona podzieli na 3 grupy:
1. Alkaloidy chinolinowe - graveolina, graveolinina,
2. Alkaloidy furochinolinowe - fagaryna, skimianina kokusaginina.
3. Alkaloidy pochodne akrydonu - arborynina, rutakrydon.
Dziaanie.
Ruta dziaa ciopdnie, moczopdnie, przeciwalergicznie, przeciwprzesikowo, rozkurczowo,
przeciwobrzkowo,
stymulujco,
odkaajco,
hipotensyjnie,
wykrztunie,
fotouczulajco,
przeciwzapalnie, uspokajajco, lekko nasennie, przeciwblowo; przeciwdziaa powstawaniu
wybroczyn krwawych przez uszczelnienie i wzmocnienie naczy krwiononych; z solami miedzi tworzy
poczenia, neutralizuje wic dziaanie jonw miedzi w tkankach; hamuje utlenianie kwasu
askorbinowego i adrenaliny, a zarazem wzmaga i przedua ich dziaanie; rozszerza naczynia
wiecowe i krwionone; zwiksza wydzielanie soku trzustkowego i odkowego. W duych dawkach
jest niebezpieczna, gdy kurczy minie macicy; zayta w duych ilociach wywouje efekt
neurodepresyjno-narkotyczny, linotok, podranienie luzwek, zwolnienie ttna, nadmierne obnienie
cinienia krwi, biegunk, wysypk, wid, ble i zawroty gowy, obrzk jzyka, zapa i mier.
Wskazania:
choroby wtroby, pcherzyka ciowego, drg ciowych, trzustki, ledziony, nerek i drg
moczowych; amliwo i przepuszczalno naczy krwiononych, obrzki, stuczenia, opuchlizny,
wysiki okoo= stawowe, pokrzywka, uszczyca, trdzik modzieczy i rowaty, dermatoza
okooustna, opryszczka, teleangiektazje, ylaki, bielactwo, nadcinienie, choroba wiecowa, dusznica
bolesna, osabienie serca, wybroczyny na siatkwce, zapalenie spojwek i gaki ocznej (naczyniwki,
rogwki itd.), krwiomocz, zaywanie i niedobr wit. C, miadyca, choroba Wilsona, wszelkie choroby
zakane, zmczenie, zatrucia, wadliwa przemiana materii, stres, wyczerpanie nerwowe, lk,
bezsenno, drenie, wewntrzny niepokj, nerwice miniowe, nerwica serca, jelit i odka,
zapalenie przydatkw, choroby alergiczne i ukadu oddechowego, zapalenie korzonkw nerwowych,
reumatyzm, dna, zaburzenia hormonalne, zaburzenia miesiczkowania, zapalenie y, stany zapalne
uszu, wzw chonnych i przewodu pokarmowego, zawroty gowy, szum w uszach, zaburzenia
koncentracji, osabienie pamici, stany ozdrowiecze, osabienie wzroku, zamanie koci, zapalenie
okostnej, naderwanie l zapalenie cigien.
Przeciwwskazania: cia, uczulenie na rolin (olejek zawarty w rucie u niektrych osb moe
spowodowa wid skry, jej zaczerwienienie i zapalenie oraz pojawienie si pcherzykw).
Uwaga! W czasie zaywania przetworw z ruty nie opala si. Z tego wzgldu, e wikszo
substancji czynnych zawartych w rucie nie rozpuszcza si w wodzie wycigi alkoholowe s bardziej
wartociowe od wycigw wodnych.

Napar: 2 yki ziela zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 60 min.; przecedzi. Pi 2-4 razy dz. po
100 ml; dzieci wace 10-15 kg - 14-20 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 2-3 razy dz.
Alkoholatura zimna": p szkl. wieego zmielonego ziela zala 300 ml wdki; wytrawia 10 dni;
przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 1 yeczce; dzieci wace 10-15 kg - 0,7-1 ml, 20-25 kg - 1,4-1,7
ml, 30-35 kg - 2,1-2,5 ml, 40-45 kg - 2,8-3,2 ml, 3 razy dz.
Nalewka rutowa - Tlnctura Rutae: p szkl. suchego ziela zala 300 ml wdki lub wina; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa jak alkoholatur.
Intrakt rutowy - Intractum Rutae: p szkl. wieego ziela zala 300 ml wina lub wdki o temp. wrzenia;
wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak alkoholatur.
Alkoholmel Rutae: do 100 ml wycigu alkoholowego z ruty wla 100 ml miodu i 50 ml soku z cytryny,
wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce; dzieci - 1-2 yeczki.
Mel Rutae: suche ziele ruty zmieli na proszek. Na kad yeczk proszku rutowego da 1 yk
miodu i p yeczki gliceryny lub wdki, wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yce; dzieci 1 yeczka
miodku rutowego 3 razy dz.
W przypadku schorze skrnych (ylakw, teleangiektazji, plamic, pryszczy, ropni, siniakw, ran itd.)
rut stosowa wewntrznie i zewntrznie (wcieranie wycigw alkoholowych, oleju rutowego lub
maci rutowej).
Olej rutowy - Oleum Rutae: p szkl. wieego lub suchego ziela zala 200 ml oleju o temp. 60 stopni
C; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-2 razy dz. po 1 yeczce po jedzeniu lub stosowa do
wciera w skr przy pkajcych naczyniach krwiononych, ylakach, plamach, trdziku,
owrzodzeniach, dermatozach, liszajach, ropniach, ranach, opryszczce, siniakach i in. Olej rutowy
wciera te w szyj, plecy, brzuch, klatk piersiow, stopy przy chorobach zakanych, goryczce,
przezibieniu i zapaleniu korzonkw nerwowych, mini i staww. Takie wcieranie stosowa te przy
osabieniu, zmczeniu i nieytach ukadu oddechowego. Jest bardzo pomocne, a przy tym nigdy nie
zawodzi.
Rp. Ma rutowa - Unguentum Rutae.
Skadniki:
- 1 yka nalewki rutowej
- 1 yka oleju rutowego
- 2 yki gliceryny
- 60 g kremu lub maci Linomag (lub lanoliny, maci z wit. A, euceryny)
- 1 yka smalcu wieprzowego
Sposb przyrzdzeni a s do modzierza umieszczonego na gorcej maszynce elektrycznej woy
smalec i Linomag oraz olej rutowy; gdy podoa maciowe ulegn rozpuszczeniu i gdy wymieszamy je
z olejem rutowym poprzez energiczne ucieranie i lekkie podgrzewanie (skadniki utworz jednolit
mas) wla do modzierza nalewk rutowa wymieszan z gliceryn; wszystko razem uciera i
podgrzewa a do poczenia. Ciep ma przela do pojemnika i przenie w zimne miejsce.
Stosowa do natuszczania skry i warg spkanych, suchych, ze stanem zapalnymi, wraliwych oraz
przy pkaniu naczy krwiononych (plamicach). Ma wybiela te skr likwidujc plamy. W razie
uczulenia ma odstawi.
Rp. Ziele ruty - 1 yka
Ziele dziurawca - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Kora lub li kaliny - 1 yka
Li pokrzywy - 1 yka
Owoc bzu czarnego - 1 yka
Ziele mniszka - 1 yka
Owoc gogu - 1 yka
Kwiat (li) gogu - 1 yka
Owoc (kwiat lub li)
Jarzbiny - 1 yka
Li kasztanowca - 1 yka
Korze arcydzigla - 1 yka
Ziele nawoci - 1 yka
Ziele nostrzyka - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 2-4
razy dz. po 100 ml. Dzieci wace 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 40-45
kg - 50-60 ml, 3 razy dz.
Wskazania: pkanie naczy krwiononych, ylaki, wybroczyny na siatkwce, nadcinienie, nadmierne
i bolesne oraz nieregularne krwawienia miesiczkowe, stan przedmiesiczkowy, osabienie

pomiesiczkowe, blado, czste zesabnicia, uderzenia krwi do gowy, nage uczucie gorca, szum
w uszach, zawroty gowy, czste zapadanie na choroby zakane, nieyty ukadu oddechowego,
choroby alergiczne, stany zapalne nerek i drg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa,
skpomocz, ble nerek, obrzki, reumatyzm, dna, schorzenia skrne, zatrucia, zaburzenia metaboliczne i trawienne, choroby trzustki, wtroby, pcherzyka i drg ciowych, zaburzenia hormonalne,
cukrzyca, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenno ,lki, wewntrzny niepokj, okres po- i
przekwitania, zaburzenia sercowe, nerwice wegetatywne, np. odka, serca, jelit, nieyt jelit i odka,
zaparcia, brak apetytu, wypadanie wosw, sine i zimne rce, upawy, zapalenie jder, stan zapalny
przydatkw, rak, choroby dzise (krwawienia, stany zapalne), choroby ledziony.

Rutwica lekarska - Galega officinalis (Leguminosae).

Opis.
Bylina do 100 cm wys.; odyga podnoszca si, rozgaziona; licie nieparzysto-pierzasto-zoone,
krtkoogonkowe, o 9-17 listkach; listki lancetowate, wyduone, zaostrzone, nagie; przylistki szerokolancetowate: grona kwiatowe gste, wyrastajce z ktw lici, od ktrych s dusze; kwiaty
niebieskawo-biae na nitkowatych szypukach; owoc - strk. Rolina uprawiana; dziko ronie na
wilgotnych kach, na brzegach wd i w zarolach w pd.-zach. Polsce oraz w Bieszczadach i w lasach
Beskidw. Kwitnie od lipca do sierpnia.
Surowiec.
Surowcem jest kwitnce ziele - Herba Galegae, ktre jest sprzedawane w aptekach i w sklepach
zielarskich .
Skad chemiczny.
Ziele zawiera alkaloidy (galegin, hydroksygalegin, peganin), glikozyd flawonoidowy - galuteolin,
flawonoidy (luteolin, kwercetyn, kempferol, izoramnetyn), saponiny, czterocukier - stachioz,
garbniki, gorycze, sole mineralne i witaminy. W surowcu wystpuje okoo 0,3% galeginy zoonej z
wgla, wodoru i azotu oraz olejek eteryczny.
Dziaanie.
Wycigi z rutwicy dziaaj napotnie, przeciwgorczkowo, ciopdnie, moczopdnie, mlekopdnie i
hipoglikemicznie (obniaj stenie glukozy we krwi).
Napar: 2 yki ziela zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut: przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po
100-150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci
wace 9-10 kg - 15 ml, 15-20 kg - 25 ml, 25-30 kg - 35-40 ml, 35-40 kg - 50-75 ml, 45-50 kg - 80-90
ml, 3-4 razy dz.
Nalewka rutwicowa - Tinctura Galegae: p szkl. suchego ziela zala 300 ml wdki; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa.
Zaywa 3 razy dz. po 1-2 yeczki; dzieci wace 10-15 kg - 1 ml, 20-25 kg - 1,5 ml, 30-35 kg - 2-2,5
ml; 40-45 kg - 3 ml, 3-4 razy dz.
Intrakt rutwicowy - Intractum Galegae: 1 szkl. wieego ziela zala 400 ml alkoholu 40-70% o
temperaturze wrzenia; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
Rp. Nalewka z rutwicy - 10 ml
Nalewka kokoryczkowa - 10 ml
Nalewka szawiowa - 10 ml
Nalewka pokrzywowa - 10 ml
Nalewka opianowa - 10 ml
Nalewka z porostu islandzkiego - 10 ml
Nalewka morszczynowa - 10 ml
Wymiesza. Zaywa 3 razy dz. po 1 yeczce.
Wskazania: cukrzyca, nadcinienie, zaburzenia przemiany materii.
Fizjologiczne (prawidowe) stenie glukozy D (+) we krwi czowieka wynosi 3,9-6,1 mmol/l (0,7-1,1
g/l). W moczu glukoza normalnie nie wystpuje. W cukrzycy stenie glukozy we krwi zwiksza si, a
objaw ten okrela si mianem hiperglikemii. Po przekroczeniu progu nerkowego - 10 mmol/l (1,8 g/l)
glukoza pojawia si w moczu - glukozuria (cukromocz). Niewielkie iloci glukozy w moczu mona
stwierdzi u osb po duym napiciu nerwowym, w stanach lku i stresu, a take po zjedzeniu
obfitego posiku wglowodanowego. Insulina zmniejsza stenie glukozy we krwi, zwikszajc
przechodzenie glukozy D do komrek.

Skrzyp - Equisetum (Equisetaceae).

Opis.
1. Skrzyp polny Equisetum arvense rolina wieloletnia dorastajca do 30 cm wys., rednio
15-20 cm. Pdy zarodnikowe: odygi soczyste, eberkowane, tobrunatne lub czerwonawe;
pochewki wok odygi s 8-9-zbkowe, brunatnawe; na szczycie kosy zarodnikonone. Pdy
asymilacyjne: dorastaj do 20-30 cm wys.; zielone, wok odygi pochewki 6-18 czarne zbki,
biao obrzeone. Ulistnienie okkowe. Licie waciwe s zronite we wczeniej
wspomniane pochewki, czyli licie s drobne, zbkowane. To, co ludzie zwykli nazywa limi
jest w rzeczywistoci odgazieniami pdu gwnego. Odgazienia s wic wskie,
rwnowskie, kanciaste, szorstkie, uoone okkowo, barwy zielonej. Zwikszaj one
powierzchni asymilacyjn pdu.
2. Skrzyp kowy Equisetum pratense rolina wieloletnia, dorastajca do 30-35 cm wys. Pd
zarodnikowy tawy, pochewki w wzach odygi s 10-15-abkowe, biao obrzeone. Pdy
asymilacyjne szarozielone, wskie odgazienia nieco zwise, w okkach, 3-kanciaste.
3.
Skrzyp leny - bylina do 60 cm wys.; pdy asymilacyjne jasnozielone z licznymi
rozgazionymi, wiotkimi, zwisajcymi w d, dugimi gazkami; gazki w przekroju
poprzecznym maj ksztat rwnoramiennego krzya, podobnie jak u skrzypu polnego. Ronie
w lasach, w zarolach, na zrbach, nad wodami, przy kach podmokych, na polanach,
zawsze jednak w miejscach cienistych i przy drzewach.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Equiseti, ktre zbiera si od czerwca do sierpnia i suszy w otwartym
piekarniku ogrzanym do temp. 60-70o C. Suche ziele jest bardzo kruche, ma miy, sianopodobny
zapach. Naley je zmieli i przesypa do szczelnego naczynia. Herba Equiseti (FP I, II,III, IV i V) - w
sprzeday w aptekach i w sklepach zielarskich.
Skad chemiczny.
ciany komrkowe skrzypw s przesycone krzemionk ok. 5-6%, rzadko 10%, ktra rozpuszcza
si w wodzie i w alkoholu, czyli przechodzi do rozpuszczalnika i jest przy przyswajalna dla naszego
organizmu. Skrzypy ponadto zawieraj flawonoidy - galuteolin, ekwizetryn, luteolin, kwercetyn,
izokwercytryn, kemferol i apigenin; saponiny ok. 3-5% (ekwizetonin), indanonowce, kw.
akonitynowy, kw. szczawiowy, kw. jabkowy, karotenoidy, alkaloidy (nikotyn, trjmetoksypirydyn,
palustryn, palustrycyn), tiaminazyn czyli antyaneuryn, kw. kawowy, garbniki i in.
Dziaanie.
Wycigi ze skrzypw dziaaj moczopdnie, przeciwobrzkowo, odtruwajco, przeciwkamiczo
(zapobiegaj powstawaniu kamicy moczowej), przeciwmiadycowo, przeciwrakowo, lekko
ciopdnie; uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone, stabilizuj bony komrkowe (wpyw
przeciwwysikowy), reguluj przemian materii, utrzymuj prawidow elastyczno skry i bon
luzowych, a przez to zapobiegaj powstawaniu zmarszczek, zwikszaj krzepliwo krwi, uatwiaj
organizmowi przyswojenie wapnia; likwiduj drobne krwawienia, wzbogacaj organizm w niezbdn
krzemionk, jony K (potas) i Mg (magnez).
Wskazania:
skpomocz, obrzki, grulica, choroby pcherza moczowego, drg moczowych i nerek (stany
zapalne, krwawienia, kamica), skaza dnawa (artretyzm), trdziki, ylaki, uszczyca, rany,
pryszcze, ojotok, reumatyzm, krwotoki z nosa (+ li kasztanowca), nadmierne krwawienia
menstruacyjne, cia, laktacja, podeszy wiek, profilaktyka, kaszel, zaburzenia przemiany materii,
wszelkie choroby zakane, nieyt jelit i odka, choroby wtroby, hemoroidy, kuracja odmadzajca,
zamanie koci (fractura), zapalenie okostnej, wybroczyny na siatkwce, pkanie naczy
krwiononych, teleangiektazje, rany, oparzenia, opryszczki, upawy, zapalenie przydatkw, choroby
bon luzowych, stany zapalne spojwek i gaki ocznej, nadcinienie, choroby uszu, krwawiczka,
choroby paznokci i wosw, schorzenia dzise (krwawienia, stany zapalne), zatrucia.
Przeciwwskazania:
brak lub niedobr wit. B1, rwa kulszowa, postrza, zapalenie korzonkw nerwowych, bradykardia,
rzucawka ciowa, minioble, przykurcze mini.
Uwaga !!! Osoby pijce przetwory ze skrzypu powinny jednoczenie zaywa wit. B1 - 1 razy dz. po 1
tabl. 25 na 2 h przed wypiciem preparatu skrzypowego.
Napar: 2 yki ziela zala 1-2 szkl. wody wrzcej; parzy pod przykryciem 30 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz. po 100-150 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 1 yeczka, 3-6 kg - 2
yeczki, 7-8 kg - 3 yeczki pynu 3-4 razy dz.; dzieci wace 9-10 kg - 2 yki, 15-20 kg - 40 ml, 2530 kg - 50 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 85-90 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 2 yki ziela zala 2 szkl. wody; gotowa 10 minut; uzupeni brakujc Ilo wody; przecedzi.
Pi jak napar.

Nalewka skrzypowa (skrzypwka) - Tinctura Equiseti: 1 szkl. suchego ziela zala 500 ml wdki
lub spirytusu; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 1-2 yeczki lub 2 razy dz. po 1
yce w 50 ml wody. Nalewka nie zawiera krzemionki.
Intrakt skrzypowy - Intractum Equiseti; p szkl. wieego zmielonego ziela zala 300 ml alkoholu 4070% o temp. wrzenia; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa jak nalewk.
W przypadku chorb skrnych, ocznych i bon luzowych stosowa przemywanie odwarem lub
nalewk, okady, pdzlowanie i pukanki. Zawiera krzemionk. Cenny w leczeniu trdziku rowatego,
sterydowego i dermatozy okooustnej.

Stokrotka pospolita - Bellis perennis (Compositae).

Opis.
Bylina dorastajca do 20 cm wys.; listki w ryczce, opatkowate, brzegiem zbkowane (nie zawsze),
nagie lub owosione; kwiaty na dugich szypukach, jzyczkowe - biae, czsto czerwono nabiege,
rurkowe - te. Kwitnie od kwietnia do padziernika. Ronie na kach, na polanach, przy drogach, na
trawnikach, w sadach, w ogrodach. Stokrotki s czsto uprawiane w celach dekoracyjnych. Odmiany
szlachetniejsze (pene, czerwono plamiste) te s oczywicie lecznicze.
Surowiec.
Surowcem jest ziele lub sam kwiat (koszyczek) stokrotki - Herba vel Flos (Anthodium) Bellidis.
Surowce naley wysuszy w temp. do 40o C.
Fl. Bellidis - w sprzeday w sklepach zielarskich.
Skad chemiczny.
Surowca zawieraj olejek eteryczny, flawonoidy, saponiny, gorycz, garbniki, kwasy, sole, witaminy i
inne substancje nie zbadane.
Dziaanie.
Stokrotka dziaa przede wszystkim moczopdnie, odtruwajco, zapobiega powstawaniu obrzkw i
kamicy moczowej, reguluje przemian materii, obnia cinienie krwi, reguluje wyprnienia i cykl
miesiczkowy.
Wskazania:
zaburzenia przemiany materii, choroby zakane, zatrucia, zaparcia, schorzenia skrne, kamica
moczowa, stany zapalne ukadu moczowego, obrzki, dna, reumatyzm, nieyt odka i jelit, kaszel,
nadcinienie, skpomocz, pkanie naczy krwiononych.
Napar: 2 yki kwiatw lub ziela zala 1 szkl. wrztku; parzy pod przykryciem 20 minut; przecedzi.
Pi 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlta - 1-2 yeczki pynu 3-4 razy w cigu doby; dzieci - 100 ml
3 razy dz.

laz leny i laz zaniedbany - Malva sylvestris et Malva neglecta (Malvaceae).

Opis.
1). laz leny czyli dziki - rolina dwu- lub trzyletnia dorastajca do 100 cm wys.; odyga podnoszca
si, w grze owosiona, rozgaziona; licie 5-7-doniastoklapowane; kwiaty umieszczone w ktach
lici; dziaki kielicha podugowate w liczbie 3; patki korony - purpurowo-rowe z ciemnymi prkami
lub fioletowe, gboko wcite; owoc - rozupnia. Kwitnie od lipca do wrzenia. Rolina pospolita; ronie
na przydroach, na przychaciach, na kach i ugorach, w starych sadach i ogrodach.
2). laz zaniedbany czyli pospolity - bylina do 50 cm wys.; odyga podnoszca si; licie owosione,
okrgawe lub nerkowate, dugoogonkowe, 5-7-klapowe, brzegiem kartowane, w nasadzie
sercowate; kwiaty w ktach lici, szypukowe, po kilk, bladorowe lub biae; owoc - rozupnia
zoona z rozupek tworzcych charakterystyczny krek. Kwitnie od czerwca do wrzenia. Rolina
pospolita; ronie na glebach piaszczystych i wapiennych (przydroa, przychacia, polne drogi,
zapuszczone grzdki, ugory).
Surowiec.
Surowcami s: kwiat i li lazu lenego - Flos et Folium Malvae sylvestris (FP I,II,III, IV) oraz ziele
lub li lazu zaniedbanego - Herba vel Folium Malvae neglectae. Surowce suszy si w temp, do 40o
C. Kwiat lazu lenego mona kupi w aptekach i w sklepach zielarskich.
Skad chemiczny.
lazy zawieraj luzy - ok. 8% glikozyd - syringidyn, garbniki, malvin, delfinidyn, malvidyn (te
trzy ostatnie do antocyjany), karoten, sole magnezowe i wapniowe, kwasy (np. uronowe), witaminy i
in.
Dziaanie.
Napar, macerat i odwar ze lazw dziaaj osaniajco (powlekajco), zmikczajco (np. na masy
kaowe, strupy), przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo, ciopdnie; reguluj wyprnienia.
Wskazania:
nieyt ukadu oddechowego i pokarmowego (stany zapalne, zakaeniowe, ropne), zaburzenia
trawienia, zaparcia, biegunka, zaywanie lekw, ktre uszkadzaj lub mog uszkodzi luzwk
przewodu pokarmowego, np. salicylanw, sulfonamidw, antybiotykw; stany zapalne gaki ocznej i
spojwek, przemczenie i opuchnicie oczu; stany zapalne garda i jamy ustnej oraz warg
sromowych i pochwy, sucho skry; choroba wrzodowa.
Napar: 2 yki kwiatw, ziela lub lici zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi
kilka razy dz. po 100 ml (ok. 6 razy w cigu doby); niemowlta - 1- 3 yki naparu 4-6 razy dz.
Jeeli chcemy uzyska odwar to naley 2 yki suszu lazowego pogotowa w 200 ml wody przez 5-8
minut.
Macerat: 4 yki lici lub ziela lazu zala 200 ml wody przegotowanej o temp. pokojowej; odstawi
pod przykryciem na 8 godzin, po czym przecedzi. Pi jak napar.
Rp. Napar lub odwar lazowy - 100 ml
Odwar z lukrecji - 100 ml
Odwar z korzeni babki - 100 ml
Odwar z korzeni ywokostu - 100 ml
Odwar z siemienia lnianego - 100 ml
Napar lipowy - 100 ml
Pyny wymiesza. Pi 4-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlta - 1 yka 3-4-6 razy dz.; dzieci - 50-100
ml kilka razy w cigu dnia.
Wskazania: nieyt ukadu oddechowego, kaszel, przezibienie, choroby zakane, zaparcia, biegunka,
zaburzenia trawienne, stany zapalne Jelit i odka, choroba wrzodowa, nadkwano treci
odkowej, zaywanie lekw syntetycznych, ble brzucha. Mona te stosowa do przemywania
skry suchej i wraliwej (pyn przechowywa w lodwce nie duej jednak jak 7 dni), trdzikowej,
pomarszczonej i z du iloci wgrw. Polecam te zastosowa okady na twarz i szyj przez 40
minut. Stosowa do lewatyw (100-250 ml pynu o temp. 37o C) przy stanach zapalnych odbytu, baki
odbytowej, jelita grubego, przy zaparciach i biegunkach oraz niestrawnoci i hemoroidach. Uywa
rwnie do pukania umytych wosw, ktre s suche i amliwe oraz z upieem tustym i suchym.
Rp. Ziele (kwiat) lazu - 2 yki
Kwiat bawatka - 1 yka
Kwiat lub ziele pierwiosnka - 1 yka
Ziele wietlika - 1 yka
Kwiat lipy - 1 yka
Ziele fioka tr. - 1 yka
Wymieszaj. Przyrzdzi i dawkowa jak napar lazowy.

Wskazania: kaszel, chrypka, katar, stany zapalne i zakaeniowe drg oddechowych, pykowica,
choroba wrzodowa, nieyt jelit i odka, przezibienie, choroby zakane, stany zapalne ukadu
moczowego, skpomocz, kamica moczowa. Stosowa do okadw na oczy przy stanach ropnych i
zapalnych.

liwa tarnina - Prunus spinosa - (Rosaceae).

Opis.
Krzew do 4 m wys.; gazki z ostrymi kolcami, starsze zdrewniae, mode owosione,
czerwonobrunatne; licie podunie eliptyczne, brzegiem pikowane, krtkoogonkowe; kwiaty biae,
pachnce, pojawiaj si przed limi; owoc - kulisty, ciemnoniebieski z nalotem, cierpki w smaku
pestkowiec. Kwitnie w II po. kwietnia i w maju. Rolina pospolita; sadzona na miedzach, czsto
spotykana na skrajach lasw i zaroli.
Surowiec.
Surowcem s kwiaty i owoce - Flos et Fructus (Baccae) Pruni spinosae. Owoce i kwiaty mona kupi
w sklepach zielarskich. Kwiaty zbiera si na przeomie kwietnia i maja, a nastpnie suszy szybko w
ciemnym i przewiewnym miejscu w temp. do 35-40o C. Do tej temperatury mona ogrza lekko
piekarnik i tam kwiaty wysuszy. Owoce zbiera si w padzierniku, po przymrozku i suszy w otwartym
piekarniku ogrzanym do temp. 70o C. Owoce naley zmieli, czego nie wymagaj kwiaty.
Skad chemiczny.
Kwiaty zawieraj olejek eteryczny z kamfor, flawonoidy (kwercetyna, kemferol i jego 2,7-diramnozyd),
nektar, garbniki, prunazyn, cukrowce i sole oraz kwasy.
Owoce zawieraj garbniki - do 4%, alkaloidy, pektyny, cukry, wit. C -ok. 30 mg/100 g, kw. jabkowy,
antocyjany, flawony (kemferol) i prunazyn.
Dziaanie.
Kwiaty dziaaj napotnie, moczopdnie, lekko przeczyszczajco, lekko przeciwblowo,
przeciwzapalnie, uspokajajco, rozkurczowo, ciopdnie; uszczelniaj naczynia krwionone. Owoce
wywieraj wpyw cigajcy, orzewiajcy i moczopdny.
Wskazania (KWIATY): skpomocz, zapalenie nerek i drg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa,
obrzki zastoinowe, dna, reumatyzm, zatrucia, zaparcia, zapalenie luzwki przewodu pokarmowego,
hemoroidy, zaburzenia trawienia, bezsenno, stres, wyczerpanie nerwowe, lki, okres po- i
przekwitania, stany przedmiesiczkowe, schorzenia alergiczne i skrne, choroby zakane,
przezibienie, nieyt ukadu oddechowego.
Napar: 4 yki kwiatw zala 1-2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 3-4 razy
dz. po 150-200 ml; dzieci do 7 r . -30-50 ml, od 7 do 12 r . - 100 ml, od 13 do 15 r . - 120-150 ml;
niemowlta wace 8-9 kg - 2 yeczki pynu 3 razy dz.
Wskazania (OWOCE): chorob wrzodowa, niestrawno, nieyt jelit i odka, zaburzenia trawienia,
biegunka, zapalenie pochwy i warg sromowych, upawy, nadmierne krwawienia miesiczkowe,
zapalenie garda i jamy ustnej, zapalenie przydatkw. W przypadku chorb kobiecych pi odwar z
owocw i jednoczenie stosowa nasiadwki w odwarze 30 minutowe lub pukanki.
Odwar: 2 yki owocw zala 1 szkl. wody; gotowa 5 minut; odstawi na 15 minut; przecedzi. Pi 34 razy dz. (w ostrych stanach co 4 godz.) po 100 ml. Dzieci wace 10-15 kg - 20 ml, 20-25 kg - 30
ml, 30-35 kg -40-50 ml, 40-45 kg - 60 ml, 3-4 razy dz.

Tasznik pospolity - Capsella bursa pastoris (Cruciferae ).

Opis.
Rolina dwuletnia dorastajca do 40 cm wys.; odyga gazista, mocna, sztywna; licie dolne zebrane
w ryczk, zatokowo zbkowane lub pierzastodzielne, niekiedy caobrzegie, podugowate, na
ogonkach; licie grne siedzce; kwiatostan - grono baldachoksztatne; kwiaty biae, drobniutkie,
rzadziej rowawe; owoc - sercowatotrjktna uszczynka osadzona na cienkiej, nitkowatej szypuce.
Kwitnie od kwietnia do padziernika. Rolina pospolita w caym kraju; ronie na ugorach, na polach,
na grzdkach, przy drogach, w sadach, w ogrodach i na usypiskach ziemi, przy budowach,
wykopach).
Uwaga! Tasznik jest czsto mylony z tobokami polnymi - Thlaspi arvense odyga kanciasta,
bruzdowana; licie zatokowo zbkowane; caa rolina pachnie czosnkiem; uszczynka jajowata,
szeroko oskrzydlona. Toboki wykazuj podobne waciwoci lecznicze i maj podobny skad
chemiczny.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Bursae pastoris lub ziele wraz z korzeniem Herba cum radicibus Bursae
pastoris, ktre zbiera si w czasie kwitnicia, ale gdy ju s owoce, i suszy w temp. do 35o C.
Trwao surowca 4 miesice!. Ziele tasznika sprzedawane jest w sklepach zielarskich i w aptekach
(patrz data na opakowaniu!). Z tobokw pozyskuje si ziele wraz z palowym korzeniem - Herba cum
radicibus Thlaspeas, w czasie kwitnicia.
Skad chemiczny.
Ziela i korze tasznika oraz toboka zawieraj cholin, acetylocholin, tyramin, garbniki, fitochinon,
ryboflawin, kw. askorbinowy, karoten, saponiny, glikoalkaloid siarkocyjanowy -siarkocyjaninowy allilu,
kw. kawowy, kw. jabkowy, kw. cytrynowy, kw., fumarowy, sole siarki, potasu, fosforu i wapnia,
flawonoidy (kwercetyn, luteolin, diosmin), histamin i in.
Dziaanie.
Wycigi z tasznika i toboka wywieraj wpyw przeciwkrwotoczny, odkaajcy, wykrztuny,
ciopdny, moczopdny, przeciwbiegunkowy, przeciwzapalny. Zwikszaj perystaltyk jelit, reguluj
przemian materii, likwiduj nieyty jelit i odka, uszczelniaj i wzmacniaj naczynia krwionone,
zapobiegaj wylewom krwi pod skr, wysikom limfy; kurcz macic, drani zakoczenia nerww
ukadu wspczulnego, kurcz naczynia, podnosz cinienie krwi, zwikszaj napicie cian odka i
jelit, hamuj krwotoki maciczne.
Wskazania:
gwnie krwotoki maciczne (zamiast sporyszu i kczy gorzknika), nadmierna krwawienia
miesiczkowe, niskie cinienie krwi, plamice, ylaki, krwotoki z siatkwki i wybroczyny na siatkwce,
krwawienia z nosa i dzise (+ wit. C i napar z ruty), krwiomocz, zapalenie nerek l pcherza
moczowego, biegunki (w tym take krwawe), grulica, teleangiektazje, trdzik rowaty, choroba
wrzodowa, kamica moczowa ciowa, reumatyzm, dna, wysiki limfatyczne i okoostawowa, nocne
moczenie i polucje, pokrzywka, czerwonka, krwawiczka, wymioty u ciarnych, hemoroidy.
Najbardziej wartociowe s zimne wycigi z ziela (sok, macerat, nalewka, alkoholatura).
Bezwartociowe s napary, odwary, intrakty.
Macerat: 4 yki wieego lub suchego ziela zala 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej;
macerowa 8 godzin pod przykryciem; przecedzi. Pi w zalenoci od potrzeby 100-150 ml 2-4 razy
dz.; dzieci wace 10-15 kg - 21-32 ml. 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,796,4 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka tasznikowa - Tinctura Capsellae bursae: 1 szkl. ziela zala 400-500 ml wdki lub wina;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3.4 razy dz. po 1-2 yeczki lub stosowa zewntrznie.
Alkoholatura zimna: p szkl. wieego i zmielonego ziela zala 300 ml alkoholu 40-70% o temp.
pokojowej; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1-2 yeczki.
Mid tasznikowy - Mel Bursae pastoris: na kad yk miodu da 1 yeczk proszku tasznikowego z
suchego ziela i p yeczki gliceryny, wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Sok tasznikowy - Succus Bursae pastoris: wiee ziele tasznika (lub oczywicie toboka) zmieli przez
maszynk do misa. Kad 1 szkl. masy rolinnej zala 100 ml wdki, wytrawia o godzin w szczelnie
zamknitym soju, po czym wszystko przepuci przez sokowirwk. Otrzymany wycig zaywa 3-46 razy dz. po 1 yce w 50 ml wody. Na zim zakonserwowa poprzez zalanie winem (100 ml wycigu
na 150 ml wina) lub miodem (100 ml wycigu na 100 ml miodu i 50-60 g gliceryny). Tak
zakonserwowany lek zaywa 3-4 razy dz. po 2-3 yeczki.
W mieszankach zioowych, z ktrych przyrzdza si odwar lub napar tasznik peni rol dostarczyciela
flawonoidw uszczelniajcych i wzmacniajcych naczynia krwionona, w minimalnym natomiast
stopniu - rodka hemostatycznego = przeciwkrwotocznego.

Tatarak zwyczajny - Acorus calamus (Araceae).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 150 cm wys.; kcze grube, pezajce, o silnym specyficznym
zapachu; odyga 3-kanciasta, u nasady czerwona; licie wskie, silnie wyduone, zaostrzone, paskie;
kwiatostan kolbowaty; kolba walcowata, pokryta zielonymi, drobnymi kwiatami. Kwitnie od czerwca do
sierpnia. Tatarak ronie nad brzegami wd (jeziora, stawy, bajora lene, bagna, mokrada). Tatarak
nie wydaje owocw w naszym klimacie. Rozmnaa si wegetatywnie. Owoc - sucha jagoda.
Surowiec.
Surowcem jest kcze tataraku - Rhizoma Calami (FP I,II, III, IV i V) sive Rhizoma Acori calami,
rzadziej licie czy kwiat - Folium, Flos Acori calami.
Kcza wykopuje si od marca do sierpnia lub lepiej od 15 czerwca do 15 sierpnia, bo wtedy wanie
panuje wysokie stenie substancji czynnych w rolinie. Licia i kwiaty pozyskuje si od 15 czerwca
do 30 lipca. Surowce suszy si w temp. do 40o C, przy czym kcza zalecam pokroi i wysuszy w
otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. W aptekach i w sklepach zielarskich mona kupi
kcze i nalewk tatarakow - Tinctura Calami.
Skad chemiczny.
Caa rolina zawiera olejek eteryczny (kcze - do 6-6,5%, ziele o poow mniej), ktrego gwnymi
skadnikami s: azaron - 80%, kalamen - 4%, eugenol - 0,3%, kamfen - 0,2%, selinen, gwajen, pinen i
mircen. Ponadto surowiec zawiera akoryn, saponiny, luzy, gorycze, cholin, kwasy, garbniki.
Dziaanie.
Wycigi z tataraku wywieraj dziaanie ciopdne, rozkurczowe, przeciwzapalne, silnie odkaajce,
rozgrzewajce, wykrztune, przeciwblowe, uspokajajce, napotne, sabo przeciwgorczkowe,
wiatropdne, tonizujce, moczopdne, osaniajce; ponadto pobudzaj wydzielanie liny, soku
odkowego, trzustkowego i jelitowego; zwikszaj apetyt, reguluj wyprnienia i trawienie.
Wskazania:
nieyt odka i jelit, niestrawno, sprue, biegunka, zaburzenia trawienia, bl brzucha, zapalenie
pcherzyka i drg ciowych oraz wtroby i trzustki, niedokwano treci odkowej, choroba
wrzodowa, zaparcia, stany zapalne i zakaeni owe nerek oraz drg moczowych, obfity i tusty posiek,
nieyt ukadu oddechowego, przezibienie, wszelkie choroby zakane i skrne, osabienie,
wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenno, choroby wosw, gorczka, kamica ciowa i moczowa,
wychudzenie, choroby alergiczne.
Napar: 2 yki kczy, lici lub kwiatw zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi.
Pi 2-4 razy dz. po 150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy
dz.; dzieci wace 9-10 kg - 20 ml, 15-20 kg - 35 ml, 25-30 kg - 50-60 ml, 35-40 kg - 75-35 ml, 45-50
kg - 95-100 ml, 3-4 razy dz. Mocny napar lub odwar stosowa do pukanek, okadw, przemywa i
nasiadwek przy chorobach kobiecych (rwnoczenie pi napar!).
Odwar: 2 yki kczy zala 2 szkl. wody; gotowa 4-6 minut; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi jak
napar.
Nalewka tatarakowa - Tinctura Calami (tatarakwka): 1 szkl. kczy lub lici zala 500 ml wdki lub
wina; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yeczce lub stosowa zewntrznie
do przemywa i okadw. Do pukania: 1 yka nalewki na 150 ml wody przegotowanej.
Napar tatarakowy znakomicie leczy stany zapalne spojwek, powiek i gaki ocznej. Likwiduje te
choroby alergiczne oczu. W tym celu polecam 10 minutowe okady na oczy zmieniane co 5 minut, a
stosowane co 6-8 godzin. Jednoczenie zaywa doustnie przetwory tatarakowe. Czste
przemywanie skry nalewk likwiduje wgry, pryszcze powstae w trakcie miesiczki i ciy, ropnie,
owrzodzenia, liszaje, trdzik i wypryski. Niszczy te opryszczki.
Olej tatarakowy - Oleum Calami: p szkl. kczy zala 150 ml oleju lub oliwy o temp. 60 C; wytrawia
14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 2 yeczki przy chorobach pcherzyka i wtroby oraz
zaparciach i osabieniu. Stosowa te do wciera leczniczych (rozgrzewajcych, inhalacyjnych,
przeciwblowych) przy wszelkich chorobach zakanych, nieytach ukadu oddechowego,
przezibieniu, zmczeniu, minio-, stawo- i nerwoblach. Olej wciera si w szyj, plecy, klatk
piersiow, brzuch i w stopy. Olej tatarakowy uywa take do maseczek olejowych przy cerze bladej,
zanieczyszczonej wgrami i z licznymi ogniskami zapalnymi (pryszczami, zaczerwienieniami itd.) oraz
w celach odmadzajcych. Wosy z upieem suchym i tustym, amliwe, zniszczone zabiegami
fryzjerskimi, wypadajce - naciera obficie olejem tatarakowym, przykry na 4-6 godz. po czym zmy
je w szamponie jajecznym lub zioowym, a nastpnie wypuka w naparze lepinikowym lub
tatarakowym. Stosowa a do skutku.
Napar, odwar lub olej tatarakowy stosowa do lewatyw (100-200 ml pynu o temp, 38o C)
doodbytniczych przy hemoroidach, stanach zapalnych, zakaeniowych, podranieniowych oraz
bolesnym parciu na ka i niestrawnoci. Rwnoczenie pi wycig wodny z tataraku.

Macerat: 3 yki kczy zala 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerowa pod
przykryciem przez 6-8 godzin; przecedzi. Pi jak napar. Mona podawa niemowltom.
Proszek tatarakowy - Pulvis Calami: suche kcze zmieli na py. Zaywa 3-4 razy dz. po p yeczki
proszku, dobrze popi. Proszek ten mona zmiesza z miodem (1 yeczka proszku na 1 yk miodu i
p yeczki wina) i zaywa 3 razy dz. po 1 yce.
Rp. Kcze (li, Kwiat) tataraku - 1 yka
Ziele mniszka - 1 yka
Ziele glistnika - 1 yka
Li mity - 1 yka
Ziele dziurawca - 1 yka
Mech (porost) islandzki - 1 yka
Wymiesza. Przyrzdzi napar, ktry naley dawkowa jak odwar z tataraku.
Wskazania: stany zapalne i zakaeniowe wtroby, pcherzyka, drg ciowych, baki wtrobowotrzustkowej, trzustki, odka i jelit, niewydolno i bl wtroby, kamica ciowa i moczowa, zastoje
ci, zaparcia, ble brzucha, skurcze jelit i odka.
Rp. Olej tatarakowy - 50 ml
Olej szawiowy - 50 ml
Olej anyowy - 50 ml
Olej Jaowcowy - 30 ml
Olej sosnowy (lub z innego iglaka) - 50 ml
Wymiesza. Stosowa do wciera w cae ciao przed udaniem si
na spoczynek. Rwnoczenie wypi napar z nastpujcej mieszanki
zioowej:
Rp. Ziele tymianku - 1 yka
Kwiat dziewanny - 2 yki
Kwiat lawendy - 1 yka
Ziele majeranku - 1 yka
Igliwie sosny, wierku, modrzewia lub jody - 1 yka
Siemi lniane - 1 yka
Porost islandzki - 1 yka
Korze babki lub ywokostu - 1 yka
Korze lukrecji - 1 yka
Kwiatostan macierzanki lub ziele lebiodki - 1 yka
Owoc bzu czarnego - 1 yka
liwki suszone - 3 yki
Owoc Jaowca - 1 yka
Wymiesza bardzo starannie. 3 yki mieszanki zala 2 szkl.
wody; zagotowa i od razu odstawi na 30 minut pod przykryciem.
Nastpnie przecedzi., dobrze osodzi miodem. Pi 4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - 100-150 ml.
Wskazania do powyszej kuracji to: przezibienie, choroby zakane typu grypy, anginy, odry, winki
czy ospy, nieyty ukadu oddechowego, zmarznicie, osabienie, rekonwalescencja i stres.

Topola - Populus (Salicaceae).

Opis.
1. Topola czarna - Populus nigra - drzewo do 30 m wys.; korona ciemnobrunatna; licie wiosenne
owosione, pniej nagle, jajowato-rombowate; kwiaty bez okwiatu, zebrane w gsienicowate
kwiatostany; pylniki czerwone; kwiaty eskie (supkowe) z tymi znamionami; owoc - torebka z
puchem w postaci waty. Kwitnie w kwietniu.
2. Topola biaa - Populus alba - drzewo do 30 m wys.; korowina szarobiaa; pczki ostre, nielepkie jak
to jest w przypadku topoli czarnej, okryte filcem; licie zatokowowrbne, z wierzchu ciemnozielone, od
spodu jasne, biaawe.
Lecznicza Jest take topola osika o charakterystycznie drgajcych na wietrze listkach kolistych lub
jajowatokolistych, brzegiem zbkowanych; korona tawoszara, dorasta do 25 m wys.; pczki lepkie i
ostre. Cenna jest rwnie topola aromatyczna czyli balsamiczna - Populus balsamlfera -drzewo do 20
m wys.; kora jasna; korona stokowata; licie due, jajowate, z wierzchu byszczce, ciemniejsze ni
od spodu; pczki ostre, wyduone, pokryte ywic o silnym zapachu; silny zapach wydzielaj te
mode licie.
Do celw leczniczych uywa si take topol wosk - Populus italica i topol kanadyjsk - Populus
canadensis.
Surowiec.
Surowcem s pczki, licie i cae mode gazki wraz z pczkami lub rozkwitajcymi limi - Gemmae,
Folium et Summitates (Frondes) cum folia Populi.
Licie zbiera si w II poowie maja, w czerwcu i w I po. lipca. Pczki i gazki pozyskuje si od I po.
kwietnia do I poowy maja. Surowce suszy si w lekko ogrzanym otwartym piekarniku (do temp. 40 C)
lub przed nim, Licie podczas suszenia czsto czerniej; jest to zjawisko normalne. W sklepach
zielarskich niekiedy sprzedawane s pczki topoli.
Skad chemiczny.
Surowce zawieraj benzoisalicyn, olejek eteryczny - ok. 0,5%, flawonoidy, populin (glikozyd
saligeniny poczony z kw. benzoesowym), ywice i garbniki.
Dziaanie.
Przetwory z topl wywieraj gwnie wpyw napotny, przeciwzapalny, przeciwgorczkowy,
przeciwreumatyczny, wykrztuny, uspokajajcy, ciopdny, moczopdny, przeciwobrzkowy,
poprawiajcy samopoczucie, wzmacniajcy i lekko nasenny (zwaszcza w stosunku do dzieci i osb w
podeszym wieku). Pochodne salicyny hamuj cyklooksygenaz prostaglandynow, w zwizku z czym
dziaaj przeciwblowo (w dawce 200 ml naparu).
Wskazania:
przezibienie, choroby zakane wszelakiego rodzaju, gorczka, nieyty ukadu oddechowego, ze
samopoczucie, profilaktyka, reumatyzm, nieyt ukadu moczowego i pokarmowego, dna, kamica
moczowa i ciowa, ble rnego pochodzenia, zapalenie przydatkw, upawy, stres, skpomocz,
obrzki, zaburzenia trawienia, stany zapalne uszu.
Napar: 2 yki lici zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4-6 razy d2. po
100-150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7-8 kg - 16 ml, 4-6 razy dz.; dzieci
wace 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45-50 ml, 30-35 kg - 70-75 ml, 40-45 kg - 35-100 ml, 4-6 razy dz.
Odwar: 3 yki pczkw lub gazek, albo lici zala 2 szkl. wody; gotowa 15 minut; przecedzi.
Uzupeni brakujc ilo wody. Dawkowa jak napar. Mona podawa niemowltom. W razie blu 200 ml odwaru 2-3 razy dz. Tyle te podawa w wysokiej gorczce.
Nalewka topolowa (topolwka) - Tinctura Populi: 1 szkl. pczkw, gazek lub lici zala 400 ml wdki;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 2 yeczki; max. - 15 ml. Stosowa do
przemywania schorze skrnych na tle ojotoku.
Intrakt topolowy - Intractum Populi: p szkl. wieych zmielonych pczkw lub gazek, albo
modziutkich lici zala 300 ml alkoholu o temp. 75o C; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Stosowa jak
nalewk.
Alkoholmel Populi: do 100 ml intraktu lub topolwki wla 100 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego,
wymiesza. Zaywa 4-6 razy dz. po 1 yce.
Nalewk i intrakt warto przyrzdzi przy pomocy wina i podawa dzieciom w herbatce z owocw
dzikiej ry lub bzu czarnego z miodem.
Rp. Licie, pczki lub gazki topoli - 2 yki
Kwiat wizwki - 1 yka
Kora lub li jesionu - 1 yka
Kora wierzby (lub jej li) - 1 yka
Wymiesza. Cao zala 4 szkl. wody; gotowa 15 minut; przecedzi; uzupeni brakujc ilo wody.
Dawkowa jak napar topolowy. Mona podawa niemowltom.

Wskazania: gorczka, choroby zakane, dreszcze, przezibianie, obrzki, kamica moczowa, nieyt
przewodu pokarmowego i ukadu oddechowego oraz moczowego, ostra biegunka, reumatyzm,
artretyzm, choroby skrne, zaburzenia trawienia.

Tymianek pospolity - Thymus vulgaris (Labiatae).

Opis.
Krzewinka dorastajca do 30 cm wys.; odygi podnoszce si, rozgazione, w dole drewniejce,
owosione (szare woski); licie drobne, prawie siedzce, jajowate, pokryte szarymi woskami;
ulistnienie rwnolege; kwiaty drobne, fioletowe lub rowe, rzadziej biae czy rowo-liliowe;
kwiatostan gwkowaty; owoc - rozupka. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Tymianek pochodzi z rejonu
Morza rdziemnego. Dla celw farmaceutycznych i leczniczych uprawiany.
Surowiec.
Surowcem ,jest ziele - Herba Thymi (FP I,II,III,IV i V), ktre zbiera si w trakcie kwitnicia roliny po
czym suszy w temp. do 40 C. W aptekach i w sklepach zielarskich nona naby ziele (opak. 50 g),
syropek tymiankowy Sirupus Thymi compositus - 125 ml) i ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi.
Skad chemiczny.
Ziele tymianku zawiera olejek eteryczny - ok. 0,7-2% (skadniki: tymol, cyneol, pinen, borneol, linalol,
cymol), garbniki do 10%, kwasy (chlorogenowy, ursolowy, kawowy, oleaginowy), flawony (luteolin,
apigenin, gorycze, saponiny.
Dziaanie.
Przetwory tymiankowe dziaaj gwnie wykrztunie, przeciwkaszlowo, bakteriobjczo, lekko
znieczulajco, ciopdnie, napotnie, sabo przeciwgorczkowo, przeciwzapalnie, przeciwropnie,
przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwrobaczo, przeciwwidowo, rozkurczowo i uspokajajco.
Pobudzaj wydzielanie liny, soku odkowego, trzustkowego i jelitowego.
Wskazania:
stany zapalne i zakaeniowe ukadu oddechowego, kaszel, przezibienie, choroby zakane,
pykowica, astma, koklusz, grulica, schorzenia skrne i wosw, niestrawno, nudnoci, wymioty,
biegunka, stany zapalne i zakaeniowe przewodu pokarmowego, drg ciowych, pcherzyka,
wtroby i trzustki, ble brzucha l wtroby, skurcze odka i jelit, zapalenie przydatkw, upawy, stany
zapalne pochwy i warg sromowych, gorczka, wyczerpanie nerwowe (+ inne zioa, np. glistnik),
zaburzenia trawienia, stany zapalne i zakaeniowe ukadu moczowego, kamica moczowa i ciowa,
niemiy zapach z ust.
Zewntrznie (pukanki, nasiadwki, przemywanie, pdzlowanie nalewk lub ekstraktem, okady):
opryszczki, owrzodzenia, grzybice, naderki, ropnie, pryszcze, liszaje, liszajce, oparzenia, odparzenia,
wypryski, rany ropiejce, rumie, pleniawki, zajady, potwki, upie tusty, ojotok, trdziki, liczne
wgry.
Napar: 2 yki ziela zala 1-2 szkl. wrzcej wody lub gorcego mleka; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Napar mleczny osodzi miodem. Pi 4-6 razy dz. po 100-150 mi; niemowlta wace 3-4
kg - 1 yeczka, 5-6 kg - 7 ml, 7-3 kg - 2 yeczki, 3-4 razy dz.; dzieci wace 9-10 kg - 14 ml, 15-20 kg
- 21-28 ml, 25-30'kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 4-6 razy dz.
Nalewka tymiankowa - Tinctura Thymi: p szkl. ziela zala 300 ml wdki lub wina; wytrawia 14 dni;
przefiltrowa. Zaywa 4-6 razy dz. po p- 1 yeczce.
Alkoholmel Thymi: do 100 ml nalewki lub ekstraktu tymiankowego wla 100 ml miodu, wymiesza.
Zaywa 4-6 razy dz. po 2 yeczki; dzieci -1-2 yeczki pynu kilka razy dz.
Ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi: p szkl. ziela zala 200 ml wdki; wytrawia 10 dni;
przefiltrowa. Zaywa 4-6 razy dz. po p yeczki.
Olej tymiankowy - Oleum Thymi: p szkl. ziela zala 200 ml oleju sonecznikowego lub sojowego, albo
oliwy; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce przy schorzeniach pcherzyka,
drg ciowych, wtroby i zaparciach poczonych ze wzdciami. Stosowa do wciera w cae ciao
przy przezibieniu, zmarzniciu, nieycie ukadu oddechowego, chorobach zakanych, wyczerpaniu
nerwowym, pykowicy, minio-, stawo- i nerwoblach oraz przy zmczeniu i osabieniu. Dobrze jest
zastosowa jednoczesny masa, po czym uda si do ciepego ka.

Wizwka botna - Filipendula ulmaria (Rosaceae).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 150 cm wys.; kcza grube, pokrzywione i rozgazione; odyga
kanciasta, w grze rozgaziona, ulistniona; licie przerywanopierzaste, z wierzchu nagie,
ciemnozielone, od spodu biaofilcowate; odcinki lici w 2-5 parach, szerokojajowate, brzegiem
nierwnopikowane; kwiaty zebrane w widoczny z daleka baldachoksztatny kwiatostan, biae lub
tawe, pachnce, gste; owoc -nieupka charakterystycznie skrcona. Kwitnie od czerwca do
sierpnia. Rolina pospolita w caym kraju; ronie na podmokych terenach (podmoke ki, polany, lasy
widne, torfowiska), przy rzekach, stawach, jeziorach, bajorach lenych i strumieniach, czsto obok
trzciny, tataraku i kosaca. Inna nazwa wizwki to tawua!
Surowiec.
Surowcem jest kwiat (kwiatostan), ziele, sam li i kcze wraz z korzeniami - Flos (Inflorescentia),
Herba, Folium et Rhizoma Ulmariae (Filipendulae ulmariae vel Spiraeae).
Flos Ulmariae - w sprzeday w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II i III.
Licie i ziele zbiera si od maja do lipca, kwiaty - od czerwca do I poowy sierpnia, natomiast kcza na
przedwioniu, na wiosn, pnym latem lub w Jesieni. Surowce nadziemne naley wysuszy w temp.
do 40o C, a kcza - w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C lub przed nim.
Skad chemiczny.
Surowce zawieraj flawonoidy (m.in. 4-glukozyd kwercetyny - ok. 10-12%, hiperozyd, avikularyn),
olejek eteryczny - ok. 0,2% (skadniki: wanilina, aldehyd salicylowy,- 0,2%, salicylan metylu,
heliotropina), garbniki - do 12%, izosalicyn, spireozyd - do 1,2%, monotropitozyd hydrolizujcy do
estru metylowego kwasu salicylowego, glukozy i ksylozy (ok. 0,1%).
Dziaanie.
Zwizki salicylowe i flawonoidy hamuj cyklooksygenaz prostaglandynow, dziki czemu dziaaj
przeciwzapalnie i przeciwblowe. Ponadto tawua dziaa przeciwgorczkowo, uspokajajco, napotnie,
ciopdnie, moczopdnie, przeciwreumatycznie, odkaajco, wykrztunie, oczyszczajco; reguluje
przemian materii i wyprnienia, przypiesza trawienie, wzmaga wydzielanie soku odkowego i
trzustkowego.
Wskazania:
ble rnego pochodzenia (200 ml naparu lub odwaru, albo 1 yka nalewki), przezibienie, gorczka,
nieyt ukadu oddechowego, moczowo-pciowego i pokarmowego, choroby zakane i skrne, stres,
bezsenno (wycigi alkoholowe), kamica moczowa i ciowa, obrzki, reumatyzm, dna, zastoje
ci, skurcze jelit i odka, biegunka.
Napar: 2 yki kwiatw, ziela lub lici zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi
4-6 razy dz. po 150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 5 ml, 5-6 kg - 7 ml, 7-8 kg - 10 ml, 3-4 razy dz. lub
w razie potrzeby czciej; dzieci wace 9-10 kg - 13 ml, 15-20 kg -30 ml, 25-30 kg - 40 ml, 35-40 kg 50 ml, 45-50 kg - 70-100 ml, 3-6 razy dz.
Odwar: 2 yki kczy lub kwiatw, ziela, lici zala 1 szkl. wody; gotowa 10 minut; odstawi na 15
minut; uzupeni brakujc ilo wody; przecedzi. Pi jak napar.
Nalewka wizwkowa - Tinctura Ulmariae: p szkl. kczy, ziela lub 1 szkl. kwiatw zala 300-400 ml
wdki lub wina; wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 4-6 razy dz. po 10-15 ml w 50 ml wody lub
naparu tymiankowego, albo rumiankowego. Stosowa zewntrznie do przemywania chorb skrnych
wywoanych przez wirusy i bakterie, np. trdzik modzieczy, ropnie, owrzodzenia, opryszczki.
Podczas zaywania przetworw wizwkowych polecam przyjmowa doustnie wit. C w dawce 8001000 mg/24 h (5 dra. 200 mg).
Rp. Wizwka - 2 yki
Licie gruszy domowej zebrane w czerwcu i wysuszone w temp. 20-40 C (zawieraj duo, bo nawet
4% arbutyny) - 2 yki
Ziele wrzosu - 1 yka
Li mcznicy lub borwki - 1 yka
Ziele nawoci - 1 yka
Li brzozy - 1 yka (lub Jej kora, gazki)
Li pokrzywy - 1 yka
Korze omanu - 1 yka.
Wymiesza. Przyrzdzi l dawkowa Jak napar z wizwki. Wskazania: stany zapalne i zakaeniowe
ukadu moczowo-pciowego (nerek, drg moczowych, cewki moczowej), kamica moczowa,
skpomocz, obrzki, reumatyzm, dna, zatrucia.

Wierzba - Salix
Opis. Do celw leczniczych mona stosowa nastpujce gatunki wierzby:
1.
Wierzba biaa Salix alba L. drzewo dorastajce do 25 m wys.; korowina barwy brunatnej
lub tawoszarej; pczki owosione; mode gazki oliwkowe lub oliwkowo-brunatne, zwisajce,
owosione. Licie lancetowate, brzegiem pikowane, spodem owosione, z wierzchu ysiejce;
przy liciach przylistki. Kwiaty mski prcikowe z dwoma prcikami. Ronie nad rzekami i
stojcymi zbiornikami wodnymi.
2.
Wierzba krucha Salix fragilis L. drzewo dorastajce do 15 m wys.; korona kopulasta;
gazki za modu tawe lub brunatne, lnice; pczki zaostrzone, odstajce; licie lancetowate,
wyduone, brzegiem pikowane, spodem sinawe, z wierzchu lnice.Rosnie przy drogach, nad
ciekami wodnymi, przy olszynach i w wilgotnych lasach.
Ponadto: wierzba szara - Salix cinerea, wierzba rokita - Salix repens, wierzba wiciowa - Salix
viminalis, wierzba uszata - Salix aurita, wierzba iwa - Salix caprea.
Surowiec.
Surowcem jest li, kora l mode gazki z limi, bd te z pkami - Folium, Cortex et Frondes
Salicis.
Cortex Salicis - w sprzeday w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II i III, IV.
Licie zbiera si w czerwcu i w lipcu. Gazki pozyskuje si od marce do lipca, a kor - wiosn lub
jesieni. Gazki i korowin najlepiej wysuszy w piekarniku ogrzanym do 60o C, za licie - w
normalnej temperaturze.
Skad chemiczny.
Wszystkie wymienione surowce zawieraj glikozydy fenolowe (gwnie salicyn), garbniki - do 10%,
olejek eteryczny (najwicej w liciach i gazkach), sole, kwasy i flawonoidy. Salicyna - poczenie
saligeniny z glukoz. W toku hydrolizy enzymatycznej (ferment salicynaza) alkohol salicylowy
(saligenina) rozpada si do kwasu salicylowego. W korowinie i w gazkach wierzb znajduje si okoo
7-10% salicyny. Z innych glikozydw fenolowych-salicylowych zawartych w surowcach wierzbowych
naley wymieni: populin, salirepozyd, cynamylosalicyn i acetylosalicylin.
Saligenina - alkohol salicylowy, czyli o-hydroksybenzylowy; rozpuszcza si w wodzie, alkoholu i
eterze.
Kwas salicylowy - kw. o-hydroksybenzoesowy; trudno rozpuszcza si w wodzie, atwo rozpuszczalny
w eterze i alkoholach.
Dziaanie.
Wodne i alkoholowe wycigi z wierzby wywieraj wpyw silnie napotny, przeciwgorczkowy,
przeciwreumatyczny, przeciwzapalny, odkaajcy, cigajcy, ciopdny, uspokajajcy,
przeciwblowy, moczopdny, przeciwobrzkowy, odtruwajcy, rozkurczowy; usuwaj piasek i drobne
kamienie z drg moczowych, polepszaj samopoczucie, agodz stres, zapobiegaj zastojom ci i
tworzeniu si kamieni ciowych, uatwiaj zasypianie, rozszerzaj naczynia wiecowe, uatwiaj
przepyw krwi przez naczynia, znosz niepokj wewntrzny.
Wskazania:
przezibienie, choroby zakane typu grypy, anginy, winki, odry czy ospy, gorczka, dreszcze, nieyt
ukadu oddechowego, moczowego i pokarmowego, biegunka, niestrawno, ble brzucha, mini,
nerww l staww, reumatyzm, dna, kamica moczowa i ciowa, zaburzenia trawienia, czkawka (wypi
200 ml odwaru z gazek lub kory od razu), choroba wrzodowa, obrzki, skpomocz. zapalenie
jajnikw, wadliwa przemiana materii, kac (+ mocna kawa), wyczerpanie nerwowe, skonno do
paczu, bezsenno, choroby skrne (uszczyca, trdziki, ropnie i in.), po zawale serca, niewydolno
wtroby, hemoroidy.
Zewntrznie:
do okadw na chore oczy (stany zapalne i ropne), do nasiadwek 30 min. przy chorobach kobiecych,
do pukania wosw przy upieu tustym, do lewatyw przy biegunce l niestrawnoci oraz stanach
zapalnych jelit, do pukania jamy ustnej i garda przy stanach zapalnych i ropnych oraz do okadw na
skr przy schorzeniach bakteryjnych i wirusowych oraz ojotoku.
Odwar: 3 yki kory lub gazek zala 400 ml wody; gotowa 15 minut; uzupeni brakujc ilo wody;
przecedzi. Pi 3-6 razy dz. po 100 ml; niemowlta - 1-2 yeczki pynu 4-6 razy dz.; dzieci do 7 r . 20-30 ml, od 8 do 10 r . - 50 ml, od 11 do 14 r . - 70-100 ml, 3-6 razy dz.
Napar: 3 yki lici zala 2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4-6 razy dz. po
150 ml; niemowlta wace 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7-8 kg - 15-20 ml, 3-6 razy dz.; dzieci
wace 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45 ml, 30-35 kg - 50-70 ml, 40-45 kg - 100-120 ml, 3-6 razy dz.
Nalewka wierzbowa - Tinctura Salicis: p szkl. kory, gazek lub lici zala 300-400 ml wdki;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce w 50 ml wody.

Wypicie 150 ml mocnej kawy (z 2 czubatych yeczek) po zayciu 15 ml nalewki wierzbowej lub 200
ml odwaru z kory - spotguje dziaanie przeciwblowe kwasu salicylowego jaki powstaje z sali cyny
zawartej w tych przetworach. 150 ml dobrze zaparzonej kawy zawiera okoo 150 mg koffeiny. Dlatego
wanie koffeina wchodzi w skad (obok gwnego rodka przeciwblowego) wielu mieszanek
przeciwblowych.
Wraz z przetworami wierzby zaywa wit. C w dawce 800-1000 mg/24 h oraz nalewk lub napar z
ruty.

Wierzbwka - Chamaenerion sive Epilobium (Oenotheraceae).

Opis.
1. Wierzbwka kiprzyca - Chamaenerion angustifolium - rolina wieloletnia dorastajca do 120 cm
wys.; kcza rozgazione, dugie; odyga prosta, bladorowa, pokryta duymi, lancetowatymi,
siedzcymi lub krtkoogonkowymi, dugo dwustronnie zaostrzonymi limi; ulistnienie - skrtolege;
licie caobrzegie lub brzegiem sabo falowane; nerwacja - siatkowata; kwiaty w kwiatostanach
gwkowatych-stokowatych (grona); kwiaty barwy fioletowej, rowej lub fioletowo-rowopurpurowej, o patkach szerokojajowatych, caobrzegich lub lekko wycinanych; prciki i supki w d
odchylone; owoc - torebka 4-klapowa: nasiona z puchem wokowym. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Rolina pospolita; ronie w lasach, na kach, na pastwiskach, na polanach, na ugorach, w rowach,
przy rzekach i strumieniach, na wyrbach i na zboczach oraz usypiskach.
2. Wierzbwka nadrzeczna - Ch. vel Epilobium palustre (bagienna) - rolina wieloletnia dorastajca do
90 cm wys.; rozogi krtkie i grube; licie caobrzegie lub nierwnomiernie zbkowane: kwiaty w
gronach stokowatych, fioletowo-rowe; patki korony wskie i dugie. Kwitnie od czerwca do
sierpnia. Ronie na terenach podmokych, przy rzekach i strumieniach oraz w rowach. Pospolita w
Bieszczadach, Beskidach, w lasach Podkarpacia, w Sudetach, w Karpatach, we wsch. Polsce i na
niu rodkowym.
Surowiec.
Surowcem jest ziele (grne pdy) - Herba Epilobii, ktre trzeba samemu zebra w czasie kwitnienia (II
p. czerwca i lipiec), a nastpnie wysuszy w temp, do 40 o C.
Skad chemiczny.
Wierzbwki zawieraj liczne substancje do koca jednak nie poznane. S to gwnie: kw. oleanolowy,
kw. ursolowy, garbniki, beta-sitosterol, flawonoidy, kwasy nieorganiczne, sole. Prawdopodobnie
gwnym ciaem czynnym s trjterpeny i flawony.
Dziaanie.
Wierzbwka dziaa silnie moczopdnie, odtruwajco, przeciwobrzkowo, przeciwblowo,
rozkurczowo, przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie, napotnie, wzmacniajco.
Wskazania:
przerost (gruczolak) gruczou krokowego, zaburzenia w oddawaniu moczu, skpomocz, stan zapalny
nerek, pcherza i moczowodw oraz cewki moczowej, zapalenie jder i jajnikw, kamica moczowa,
obrzki, krwiomocz, ropomocz, zapalenie pochwy i macicy, upawy, zaburzenia miesiczkowania,
okres przedmiesiczkowy, schorzenia skrne, zaburzenia hormonalne i metaboliczne, zatrucia.
Napar: 3 yki ziela zala 2 szkl. wrzcej wody: odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4 razy dz. po
200 ml.
Nalewka na winie: 1 szkl. w1eego lub suchego ziela zala 500 ml wina biaego lub czerwonego;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 20 ml.
Macerat: 1 szkl. wieego ziela zala 1 szkl. wody przegotowanej o temp, pokojowej; wytrawia 8
godzin pod przykryciem; przecedzi. Pi 4 razy dz. po 150 ml.

Wiesioek - Oenothera (Oenotheraceae).

Opis.
1. Wiesioek dwuletni - Oenothera biennis - rolina dwuletnia dorastajca do 100 cm wys.; odyga
najczciej pojedyncza, owosiona; licie lancetowate lub podunie jajowate, w dole tworz ryczk,
grne - odygowe - tpe, brzegiem sabo zbkowane, powyginane na brzegach, krtkoogonkowe;
kwiaty due, 4-krotne, 2-3 cm rednicy, te, zebrane w kos, 4 patki serduszkowate, krtsze od
dziaek kielicha, ale dusze od prcikw; owoc podunie jajowata, wyduona, wska, 4-klapowa
torebka z drobnymi nasionkami. Kwiaty otwieraj si wieczorem. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Rolina pospolita; ronie na suchych glebach, na przydroach, nad brzegami rzek, przy murach, na
wzgrzach i usypiskach.
2. Wiesioek wskolistny - Oenothera muricata - rolina dwuletnia ok. 50 cm wys.; licie przyziemne w
ryczce, grne lancetowate, krtkoogonkowe lub siedzce; kwiaty te, 1-1,5 cm r., 4-patkowe, w
nocy otwierajce si i zapylane przez my. Podobny do poprzedniego, lecz wystpuje rzadziej.
W aptekach i w sklepach zielarskich mona kupi nasiona wiesioka bezbronnego - Oenothera
paradoxa (opak. 20 i 40 g).
Surowiec.
Surowcem jest ziele i nasienie wiesioka - Herba et Semen Oenotherae. Ziele suszy si w temp. do 40
stopni C i pozyskuje ze stanu naturalnego lub z wasnej uprawy.
Skad chemiczny.
Wiesioek zawiera flawonoidy, kauczuk, fitosterole, kwasy, garbniki, kwas gamma-linolenowy i kwas
linolowy.
Dziaanie.
Wiesioki dziaaj wzmacniajco, odtruwajco, przeciwmiadycowo (obniaj poziom cholesterolu we
krwi i zapobiegaj jego odkadaniu w naczyniach krwiononych), przeciwcukrzycowo,
przeciwzawaowo, uodporniajco na choroby zakane, ciopdnie, ochraniajco w stosunku do
wtroby, regulujco na przemian materii i gospodark hormonaln oraz hipotensyjnie.
Wskazania: miadyca, cukrzyca, nadcinienie, osabienie, zatrucia, schorzenia skrne i wosw,
choroby zakane, zaburzenia metaboliczne, choroby wtroby, trzustki i pcherzyka ciowego,
schorzenia alergiczne, nieyt przewodu pokarmowego i ukadu oddechowego, stany zapalne ukadu
moczowego, choroby narzdw pciowych i serca, wiek podeszy, stany ozdrowiecze.
Proszek wiesiokowy - Pulvis Oenotherae: nasiona lub ziele zmieli na proszek. Zaywa 3-4 razy dz.
po 1 yeczce.
Mel Oenotherae: na kad 1 yeczk proszku wiesiokowego da 1 yk miodu i p yeczki wina lub
gliceryny, wymiesza Zaywa 3 razy dz. po 1 yce.
Napar: 1 yk nasion lub ziela zala 1 szkl. wrzcej wody lub gorcego mleka; odstawi na 20 minut;
przecedzi. Pi 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlta - 2 yeczki; dzieci - 100 ml 3 razy dz.
Nalewka wiesiokowa na winie: p szkl. nasion lub ziela zala 200 ml wina biaego lub czerwonego;
wytrawia 14 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 2 yeczki.

Wrotycz pospolity - Tanacetum vulgare (Compositae). (!)

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 120 cm wys., silnie pachnca, gorzka, nieco kamforowa
w smaku; licie pierzastosieczne; odcinki (listki) podunie lancetowate; licie z ogonkami o odcinkach
pierzastowrbnych; grne licie o odcinkach wrbno-pikowanych; koszyczki kwiatowe zebrane w
szczytowy, gsty baldachoksztatny kwiatostan; kwiaty te, miseczkowate; owoc - nieupka. Kwitnie
od czerwca do wrzenia. Ronie na przydroach, przy budowach, na usypiskach i przy wykopach, na
kach, na polach, ugorach i polanach lenych, w zioorolach, nad brzegami wd. Rolina ruderalna i
pospolita. Wystpuje najczciej masowo.
Surowiec.
Surowcem s licie i kwiaty (koszyczki) wrotyczu - Folium et Flos (Anthodium) Tanaceti, FP I,II i III.
Licie zbiera si od maja do sierpnia, natomiast kwiaty od lipca do sierpnia, ewentualnie do wrzenia.
Surowce naley wysuszy w temp, do 40 stopni C, najlepiej w lekko ogrzanym piekarniku lub przed
nim, aby zabieg ten nie trwa zbyt dugo.
Skad chemiczny.
Licie i kwiaty zawieraj olejek eteryczny w iloci ok. 1-2%, a w nim tujon (ok. 60-70%)i izotujon,
borneol, kamfor, pinen, tujol, tanaceton i salwiol; ponadto goryczk - tenacetyn -0,19%, garbniki,
flawonoidy (kwercetyn, luteolin), kumaryny, kw. galusowy, kw. askorbowy i sole mineralne.
Dziaanie.
Wycigi z wrotyczu dziaaj przeciwrobaczo (czerwiogubny rodek), przeciwgrzybiczo,
przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, pierwotniakobjczo, wykrztunie, tonizujc i wzmacniajco,
silnie ciopdnie, napotnie (bardzo silnie), przeciwgorczkowo, moczopdnie, nasennie (silnie),
uspokajajco, (bardzo efektywnie), przeciwblowe, przeciwobrzkowo, przeciwzapalnie, nasercowo
(zwikszaj si skurczu minia sercowego i zwalniaj rytm serca), rozkurczowo, odtruwajce;
wzmagaj produkcj liny, soku odkowego, trzustkowego i jelitowego; pobudzaj apetyt i reguluj
trawienie; wpywaj na gospodark hormonaln; reguluj miesiczkowanie i metabolizm oraz
wyprnienia. Znakomite wyniki lecznicze uzyskaem przy pomocy naparu z wrotyczu w przypadku
grypy i przezibienia. Jeeli wrotycz zastosuje si szybko to wyleczenie nastpi po 3-4 dniach kuracji.
Wprost rewelacyjne efekty uzyskaem przy pomocy nastpujcej mieszanki zioowej:
Rp. Kwiat lub li wrotyczu - 2 yki
Nasienie wiesioka - 1 yka
Ziele majeranku - 1 yka
Li mity - 1 yka
Ziele tymianku - 1 yka
Li pokrzywy - 1 yka
Li konwalii - 1 yka
Ziele nawoci - 1 yka
Li babki - 1 yka
Ziele mniszka - 1 yka
Wymiesza. 2 yki mieszanki zala 1 szkl. wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi 4
razy dz. po 200 ml; dzieci 100 ml.
Powysza mieszanka obnia skutecznie gorczk, leczy gryp, przezibienia, likwiduje bezsenno,
wewntrzny niepokj, zaburzenia sercowe, wyczerpanie nerwowe; agodzi kaszel; wzmacnia siy
obronne organizmu, reguluje metabolizm i wyprnienia, odtruwa organizm.
Wskazania: robaki obe, wszawica, lamblioza, wzdcia, skpomocz, zaburzenia w wydzielaniu ci,
kamica ciowa i moczowa, osabienie, stany zapalne drg moczowych i nerek, choroby wtroby,
bolesne, nieregularne i skpe krwawienia miesiczkowe, kucie w sercu, przezibienie, choroby
zakane, nieyt ukadu oddechowego, choroby skrne, bol brzucha, stres, lk, bezsenno,
koszmary nocne (+ Dolomit 2 tabl. 2 razy dz.), gorczka.
Napar: 2 yki kwiatw lub ziela zala 1-2 szkl. wrzcej wody; odstawi na 20 minut; przecedzi. Pi 23-4 razy dz. po 100 ml; dzieci wace 20-25 kg - 28-35 ml, 30-35 kg - 42-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml,
3-4 razy dz. W ostrych stanach (wysoka gorczka, pasoyty ukadu pokarmowego) wypi 150 ml
naparu 3 razy dz. lub 1 raz dz. - 200 ml na czczo. Stosowa do pukania wosw, przemywania skry,
pukanek i okadw.
Nalewka wrotyczowa - Tinctura Tanaceti: 1 szkl. ziela lub kwiatw zala 500 ml wdki; wytrawia 14
dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 2 yeczki lub stosowa zewntrznie do przemywa i
pdzlowa: opryszczek, pryszczy, ropni, liszajw, liszajcw, wypryskw, oparze, owrzodze i in. We
wosy wciera nalewk 2 razy dz. po czym nakry je foli na 3 godz., umy szamponem i wypuka w
mocnym naparze wrotyczowym.

Intrakt wrotyczowy - Intractum Tanaceti: p szkl. wieych lici lub kwiatw zala 300 ml alkoholu 4070% o temp. wrzenia; wytrawia 10 dni; przefiltrowa. Zaywa 3 razy dz. po 5-10 ml w 50 ml wody.
Olej wrotyczowy - Oleum Tanaceti: p szkl, wieego ziela lub samych kwiatw (w ostatecznoci
mog by i suche) zala 150 ml oleju lub oliwy i temp. 60 stopni C; wytrawia 14 dni; przefiltrowa.
Stosowa do wciera leczniczych (naciera cae ciao, oprcz gowy) przy chorobach zakanych,
przezibieniu, zmarzniciu, zapaleniu mini, nerww i cigien oraz przy stawoblach i nieytach
ukadu oddechowego. Gaz zmoczon w oleju wrotyczowym przykada na ropnie, owrzodzenia,
suche wypryski i rany ropiejce.

Wrzos zwyczajny - Calluna vulgaris (Ericaceae).

Opis.
Wieloletnia krzewinka dorastajca do 80 cm wys.; pdy poce si lub wstajce, zakorzeniajce si w
wzach, zimozielone, rozgazione; odyki rzgowate; licie igiekowate, drobniutkie, 3-kanciaste;
ulistnienie rwnolege; kwiaty 4-krotne w jednostronnych i wielokwiatowych gronach, umieszczonych
na szczycie pdw; kielich wolnodziakowy, rowy, otoczony 4-listkowym zielonym kieliszkiem;
prciki o pylnikach u nasady z dwoma wyrostkami; owoc - torebka. Kwitnie od lipca do padziernika;
kwiaty czerwonofioletowe. Rolina do pospolita w caym kraju, w niektrych miejscach wystpuje
masowo; ronie w lasach, na polanach i przylenych wzgrzach.
Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Callunae (Ericae), ktre zbiera si w okresie kwitnienia i suszy
w temp. do 40 stopni C.
Flos Ericae - w sprzeday w aptekach i w sklepach zielarskich.
Skad chemiczny.
Wrzos zawiera garbniki - do 7%, arbutyn i metylo-arbutyn - ok. 0,5%, kwasy organiczne (m.in.
fumarowy), goryczk, olejek eteryczny, kwercytryn, mirycytryn, luzy, sole i triterpeny (kw.
ursolowy).
Dziaanie.
Wodny wycig z wrzosu wywiera wpyw moczopdny, odtruwajcy organizm, przeciwobrzkowy,
napotny, przeciwgorczkowy, wykrztuny i przeciwkaszlowy, osaniajcy, rozmikczajcy, silnie
przeciwzapalny, odkaajcy, gwnie na ukad moczowy, sabo ciopdny czy uspokajajcy.
Efektywnie uszczelnia naczynia krwionone i stabilizuje bony komrkowe (dziaanie
przeciwprzesikowe).
Wskazania:
skpomocz, stany zapalne nerek i drg moczowych, ropomocz, biakomocz, krwiomocz, cukromocz,
obrzki, kamica moczowa, ble nerek, nieyt ukadu oddechowego, nieyt jelit i odka, zaburzenia
trawienia, zaparcia i biegunki, ble brzucha, zapalenie jamy ustnej i garda, przezibienie, choroby
zakane, zatrucia, schorzenia skrne, dna, reumatyzm, lekkie wyczerpanie nerwowe (+ inne zioa, np.
melisa).
Napar: 2 yki ziela lub kwiatw zala 200-400 ml wrzcej wody; odstawi na 30 minut; przecedzi. Pi
kilka razy dz. po 150-200 ml. Niemowltom mona podawa 20-50 ml naparu (bardzo korzystnie
wpywa na przewd pokarmowy u niemowlt, ponadto uspokaja je). Wrzos jest miy w zapachu i
smaku, mona nim zastpi herbat.

ywokost lekarski - Symphytum officinale (Boraginaceae).

Opis.
Rolina wieloletnia dorastajca do 100 cm wys.; korze gruby, ciemny i rozgaziony; odyga take
gruba, sztywna, mocna, rozgaziona, misista i szorstko owosiona; licie szerokolancetowate,
zaostrzone, rynienkowe, szorstko owosione; kwiaty zwise, korona rurkowato-dzwonkowata; rurka
zamknita 5-podugowatymi, zaostrzonymi osklepkami otulonymi stokowato; kwiaty rowe,
purpurowe, fioletowe, te, rzadko - biae. Kwitnie od czerwca do lipca. Owocem jest rozupnia.
Rolina pospolita; ronie nad brzegami wd, na mokrych kach i polanach, w lasach, na pastwiskach,
na ugorach; lubi gleby wilgotne yzne, cho nie zawsze na takich wystpuje.
Surowiec.
Surowcem jest korze (FP IV; i kwitnce ziele ywokostu -Radix et Herba Symphyti. W aptekach i w
sklepach zielarskich mona kupi korze ywokostu (opak. 50 i 100 g), syropek i ma ywokostow Sirupus et Unguentum Symphyti.
Korze wykopuje si od lutego (II po.) do maja (I po.), a potem od sierpnia (II po.) do listopada (I
po.).
Korzenie naley szybko umy, pokroi i wysuszy w otwartym piekarniku ogrzanymi do temp. 45-50C
lub przed nim.
Ziele lub same grne pdy z kwiatami suszy si podobnie jak korzenie lub w dobrze przewietrzanym
pomieszczeniu, w ktry panuje pmrok i temp. 20-40o C. Ziele najlepiej powiesi luno na sznurku,
gdy lubi si zaparzy.
Skad chemiczny.
Korze i ziele zawieraj allantoin - do 1%, krzemionk, luzy - do 30%, skrobi, kwasy
(chlorogenowy, ursolowy, dielagowy, kawowy), asparagin, garbniki pirokatechinowe - do 10%,
cholin, ywic, gumy, glikoalkaloid - konsolidyn, alkalold - symfityn i symfitocynoglosyn, olejek
eteryczny, izobauerenol. Ziele ponadto zawiera alkaloid - luzyokarpin, a korze - wirydofloryn,
echnidyn i cynoglosyn.
Dziaanie.
Wycigi z ywokostu dziaaj przeciwkaszlowo, osaniajco, powlekajco, przeciwzapalnie,
zmikczajco, przeciwwrzodowo, rozkurczowo, gojco, przeciwkrwotocznie, wzmacniajco,
ciopdnie; reguluj wyprnienia i metabolizm; przypieszaj regeneracj nabonka, mini, koci i
skry waciwej. Wykazuj dziaanie pojdrniajce na skr, przeciwzmarszczkowe, oczyszczajce,
nawilajce, odywcze i przeciwropne.
Wskazania:
zapalenie garda, zapalenie puc, krtani, tchawicy 1 oskrzeli, chrypka, zaniemwienie z powodu
ostrego stanu zapalnego strun gosowych, kaszel, katar, zgaga, przezibienie, choroby zakane typu
grypy, anginy i odry, choroba wrzodowa, nieyt odka 1 jelit, niestrawno, zaburzenia trawienia,
biegunka, zaparcia, hemoroidy, czerwonka, sprue, bl brzucha, nadkwano treci odkowej,
zaywanie lekw, ktre mog uszkodzi luzwk przewodu pokarmowego, choroby skrne i wosw,
nieyty ukadu moczowo-pciowego, kamica moczowa, choroby alergiczne, osabienie.
Zewntrznie (okady, maseczki, przemywanie, pukanki, kpiele):
sucho skry, wgry, ropnie, strupy, wszelkie rany, naderki, owrzodzenia, pryszcze, oparzenie,
upawy, stany zapalne jamy ustnej, gaki ocznej, spojwek i powiek oraz warg sromowych i pochwy,
spierzchnite wargi, rozpadliny skrne, ylaki, odleyny, odparzenie, wrastajcy paznokie, wypryski,
rogowacenie starcze, sucho, wypadanie, rozdwajanie i amliwo wosw, uszkodzenie wosw
zabiegani fryzjerskimi, upie tusty i suchy.
Odwar o olej ywokostowy stosowa do lewatyw przy wrzodziejcym zapaleniu jelita, widzie odbytu,
hemoroidach, zapaleniu esicy i baki odbytowej, bolesnym parciu na ka, niestrawnoci (odwar!),
wzdciach bolesnych, zaparciach i biegunkach.
Leczenie zewntrzne zawsze poczy z leczeniem wewntrznym!.
Olej ywokostowy stosowa do przemywania skory cienkiej, delikatnej, wraliwej, suchej i ze stanami
zapalnymi.
ywokost stosowa take przy wszelkiego rodzaju zamaniach koci, zapaleniu okostnej, staww i
cigien.
Odwar: 4 yki korzeni lub 2 yki ziela zala 2 szkl. wody; gotowa 10 minut; odstawi na 10 minut;
przecedzi. Uzupeni brakujc ilo wody. Pi 4-6 razy dz. po 50-100 ml; dzieci wace 10-15 kg 15 ml, 20-25 kg - 25 ml, 30-35 kg - 40 ml, 40-45 kg - 50 ml, 4-6 razy dz. Odwar mona osodzi
miodem. Korze jest wartociowszy od ziela - jeeli chodzi o zamania koci, nieyty ukadu
oddechowego i chorob wrzodow.
Olej ywokostowy - Oleum Symphyti: 1 szkl. wieych lub suchych korzeni zale 300 ml oleju lub oliwy
o temp. 60 stopni C; wytrawia 14 dni; przefiltrowa, W chorobie wrzodowej, osabieniu, schorzeniach

skrnych, hemoroidach i zaparciach zaywa 3 razy d7. po 1 yce. Uywa zewntrznie przy leczeniu
wyej wymienionych schorze oraz do maseczek i przemywa skry zdrowej w celach
pielgnacyjnych. Doodbytniczo podaje si 100-200 ml oleju o temp. 38C.
Ma ywokostowa - Ung. Symphyti. Skadniki:
- olej ywokostowy - 1 yka
- wycig glicerynowy z ywokostu - 1 yka
- podoe maciowe (Linomag - krem lub ma, Alantan - ma, lanolina, euceryna, ma z wit. A lub
tranowa) - 60 g
- silnie sproszkowany (zmielony) suchy korze ywokostu - 1 yeczka od herbaty (paska).
Sposb przyrzdzenia maci ywokostowej: do modzierza umieszczonego na gorcej maszynce
elektrycznej woy podoe maciowe i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu - wla do modzierza olej
ywokostowy wymieszany z proszkiem ywokostowym, wymiesza. Nastpnie wla glicerynowy
wycig ywokostowy i uciera skadniki a utworz jednolit mas, stale jednak podgrzewajc. Ma
przechowywa w zimnym miejscu i szczelnie zamknit. Chore miejsca pokrywa ni 3 razy dz. Jeeli
chcemy ma ywokostow uywa do natuszczania warg i skry (jako naturalny kosmetyk) to nie
dodajemy proszku ywokostowego podczas jej produkcji.
Proszek ywokostowy - Pulvis Symphyti: suchy korze zmieli na py. Zaywa 3-4 razy dz. po 1
paskiej yeczce, dobrze popi. Stosowa te jako zasypk lecznicz.
Mel Symphyty: na kad yeczk proszku ywokostowego da 1 yk miodu i p yeczki gliceryny,
wymiesza. Zaywa 3-4 razy dz. po 1 yce.
Wycig glicerynowy-ywokostowy: p szkl. wieego lub suchego korzenia zala 300 g gliceryny;
wytrawia 7 dni; przecedzi. Zaywa 1-2 razy dz. po 1 yce Przy zaparciach poczonych z
zaburzeniami trawiennymi i blami brzucha. Przed zayciem zmiesza z 100 ml soku cytrynowego lub
innego.
Rp. Syropek ywokostowy - Sirupus Symphyti: 4 yki suchego korzenia zala 2 szkl. wody; gotowa
10 minut; przela przez gaz i nie uzupenia brakujcej iloci wody. Do wywaru wla 100 ml miodu,
wsypa p szkl. cukru i miesza a do rozpuszczenia oraz poczenia skadnikw. Na kocu doda
sok z jednej cytryny i 30 g gliceryny, wymiesza. Zaywa 4-6 razy dz. po 1 yce. Przed zayciem
wstrzsn. Przechowywa w chodnym miejscu.