Razn y Revolucin n 21
Conclusin
Este primer acercamiento a las fuentes de El Obrero nos permiten
delinear los ejes centrales de su propuesta programtica y de la estrategia que disearon para concretarla. En primer lugar, a partir de su
delimitacin poltica del MLN, avanzan en la definicin del carcter socialista que deba asumir la lucha revolucionaria en la Argentina
y critican al peronismo considerndolo una fuerza poltica burguesa.
Desde su perspectiva, la existencia de una burguesa industrial pondra en evidencia que, el nuestro, era un pas capitalista, sin opresin
poltica, que habra cumplido sus tareas democrtico-burguesas. Por
lo tanto, considerando que la contradiccin fundamental era burguesa
versus proletariado, promovan la constitucin de una alianza hegemnica de la clase obrera con los sectores populares oprimidos, para
luchar por la liberacin social.
En segundo lugar, y en contra de la fuerza que, poco a poco, iba
adquiriendo la estrategia armada, El Obrero considera que la insercin fabril era el medio ms adecuado para impulsar una poltica revolucionaria en nuestro pas. En este punto, sealamos que el aspecto
fundamental de su planteo estratgico fue el trabajo poltico dentro
de las fbricas buscando organizar a las bases, mediante Comisiones
Internas, Delegados de Base y asambleas. En este sentido, promovieron
el desarrollo de stas formas organizativas como herramientas democrticas fundamentales para emprender la lucha contra las burocracias
sindicales que, desde su perspectiva, frenaban la combatividad de los
trabajadores. El origen de estas direcciones burocrticas es rastreado
por El Obrero en el surgimiento mismo del Peronismo, ya que en ese
contexto, se habra consolidado el sindicalismo de Estado. El principal obstculo entonces para la lucha sindical en particular, y para la
construccin del partido revolucionario de la clase obrera en general,
sera el peronismo y la clase que los sustenta, la burguesa nacional,
que limitaran las luchas obreras e intentaran instalar la idea de la
posibilidad de un buen capitalismo.
Para terminar de definir con exactitud el programa de El Obrero,
queda por delante profundizar esta investigacin mediante una
exhaustiva reconstruccin de la praxis poltica desarrollada por esta
organizacin.
Recibido: 5/2/2011 - Aceptado: 20/4/2011
148
Razn y Revolucin n 21
149
Durante el perodo de gobierno de Quintana- Figueroa Alcorta, transcurrido desde octubre de 1904 a octubre de 1910, estallaron cinco huelgas generales y una bomba de tiempo en la platea del teatro Coln; se decret cuatro
veces el estado de sitio, una de las cuales fu a causa del motn radical del mes
de febrero del ao 1905; se sancion la ley de defensa social; se perpetraron
cuatro matanzas de obreros y se empastelaron La Vanguardia y algunos
otros peridicos obreros1.
Introduo
Este artigo realiza um balano crtico da trajetria poltica e ideolgica do socialismo argentino no perodo entre a promulgao da
Lei Senz Pea (1912) e a morte de Juan B. Justo (1927) do ngulo
da formao nacional. Em um primeiro momento, avanamos uma
interpretao sobre o sentido da reforma eleitoral argentina no comeo
do sculo XX. A seguir, examinamos o argumento fundamental do
ensaio de Jos Aric sobre Juan B. Justo, evidenciando os limites ideolgicos de sua crtica. Finalmente, analisamos o significado da polmica estabelecida por dois interlocutores contemporneos de Juan B.
Justo Manuel Ugarte e Enrico Ferri - para concluir com um balano
deste perodo inicial do socialismo argentino.
A reforma eleitoral e o socialismo argentino
O auge da economia agro-exportadora nos primeiros anos do sculo XX na Argentina evidenciou o desajuste entre a modernizao
econmica e as formas arcaicas da poltica criolla, colocando em risco a
viabilidade da prpria ordem conservadora. A conjuno entre a ascenso do movimento operrio e do prestgio anarquista, a presso poltica
socialista, e a permanente conspirao radical colocavam o pas em um
estado latente de convulso social. Nicols Reppetto, colega socialista
de Juan B. Justo, resumiu a crescente agitao destes anos:
Semelhante efervescncia era indcio claro da necessidade de reformar o sistema poltico para preservar a reproduo da economia exportadora. neste contexto que aprova-se em 1912 o conjunto de reformas
eleitorais conhecidas como lei Senz Pea, nome do presidente que as
sanciona pouco antes de falecer. O clculo social que motiva a medida
explicitado por Justo: s ms cmodo hacer una nueva ley de elecciones que reprimir una huelga general a cada seis meses.2
Se a reforma eleitoral no seu conjunto aponta para uma abertura
poltica ao ampliar o contingente eleitoral, na prtica as possibilidades
de renovao enfrentavam mltiplos constrangimentos, seja por mecanismos que limitavam o alcance da universalizao do sufrgio (como
a proibio do voto de estrangeiros), seja pelo entrave renovao do
conjunto das instncias representativas, principalmente o Senado. Em
ltima instncia, o sistema se organizava de forma a garantir a preservao da ordem atravs do voto conservador do campo, onde a liderana popular de corte carismtico reivindicava a autoridade clientelista em que se assentava a poltica tradicional3.
Embora haja controvrsia sobre a inteno original e o principal
beneficirio da Lei Senz Pea,4 entendemos que a reforma eleitoral
1
Repetto, Nicols: Mi paso por la poltica. Santiago Rueda Editor, Buenos Aires, sin
data, p. 106.
2
Ibidem, p 125.
3
Mientras se mantuviese esa geografa electoral, que protega celosamente a las
viejas circunscripciones electorales,el campo conservador equilibraba el peso de
la ciudad liberal o socialista en Botana, Natalio: El Orden Conservador. Editorial
Sudamericana, Buenos Aires, 1977, p. 256
4
Para Rock, a inteno original da lei era dupla: isolar e desencorajar o golpismo dos
radicais e principalmente enfraquecer os socialistas, onde o veto ao voto estrangeiro
configurava na prtica uma discriminao de classe. Diz: La ley Senz Pea apenas abri el sistema poltico a los grupos proprietarios nativos de clase media y a la
minora de trabajadores que eran oriundos del pas. El nuevo sistema constitua una
concesin mnima tendiente a restaurar la estabilidad poltica y resguardar los intereses de la elite en Rock, David: El Radicalismo Argentino, 1890-1930. Amorrortu
150
Razn y Revolucin n 21
151
Razn y Revolucin n 21
152
Enfatizando correctamente la importancia trascendental de la lucha poltica, contribua a hacer del proletariado una fuerza activa en la renovacin de la
sociedad argentina, pero la visible ausencia en su programa de una estrategia
de poder conduca inexorablemente a encerrar la lucha obrera en el estrecho
marco de una pura accin defensiva.10
Decorrncia poltica da suposta continuidade entre modernidade e socialismo ser a inabilidade dos socialistas em aproximar-se dos
movimentos populares de ascendncia diversa, anarquista ou radical,
identificados simplesmente com o atraso11. Segundo Aric, passa desapercebido por Justo que estas ideologias encontram lastro na morfologia irregular da formao social argentina, que o socialista argentino
tende a ver de forma homognea.12 Ao interpretar como resqucios do
passado elementos que indicam uma maior complexidade da estratificao social, Justo superestima a capacidade depuradora do capitalismo.13 Disto resulta, na interpretao de Aric, uma impossibilidade de
articular democracia e socialismo.
Assim, se o Partido Socialista captou a importncia de superar o
vago cosmopolitismo prepoltico14 que caracterizava a militncia
Al tranformar el segundo de los trminos en la plena consumacin del primero,
Justo hace emerger la necesidad de una resolucin socialista de las propias raices de
la historia nacional, aunque al precio, como veremos, de desconocer el carcter profundamente disruptivo, y por tanto discontinuo, de la revolucin socialista en Aric,
Jos: La hiptesis de Justo. Buenos Aires: Sudamericana, 1999, p. 85.
10
Idem. p. 93.
11
El bloque eventual de las clases subalternas era de hecho fragmentado en dos sectores antagnicos y en relacin de competencia segn un abstracto criterio de modernidad que dejaba fuera un reconocimiento acertado de la naturaleza real del conflicto
de clases en Aric. Idem, p. 117.
12
Al sobredimensiona el grado de homogeneidad capitalista de la formacin econmico-social argentina y la virginidad poltica e ideolgica de las clases populares,
Justo se ve impulsado por la propia lgica de su razonamiento a simplificar los trminos de la lucha de clases en Ibidem, p. 120
13
El atraso, los parasitismos, las sedimentaciones pasivas no constituyen (para Justo)
elementos inseparables de la morfologa de lo nuevo, sino apenas expresiones de lo
viejo que una inteligente poltica transformadora deve transformar em Ibidem, p.
116.
14
Que no se confunde com o internacionalismo classista. Nas palavras de Gramsci:
9
153
argentina, no compreendeu que a modernizao pela qual pressionava produzia uma estratificao social que, dadas as caractersticas da
formao scio-econmica argentina, distava de ser homognea. Isto
produziu um sectarismo, alis recproco, que acentuou as dificuldades do socialismo para relacionar-se ou para se impor em movimentos
aderidos s ideologias concorrentes do anarquismo e do radicalismo.
Como resultado, a autonomia dos trabalhadores arduamente defendida por Justo tendeu ao isolamento corporativo e incapacidade de definir satisfatoriamente o problema das alianas polticas.
Compartimos as linhas gerais do raciocnio de Aric, mas no
a concluso poltica que extrai, assentada na premissa de que havia
espao para uma radicalizao democrtica do primeiro governo
radical e portanto, para a reforma do capitalismo argentino.15 Esta
interpretao subestima o carter de classe do radicalismo, remetendo
para o terreno da poltica a impotncia socialista que, em nossa
opinio, est referenciada nos constrangimentos estruturais para a
superao do padro de luta de classe herdado da colnia. Do ponto
de vista ideolgico, entendemos que o principal limite da anlise de
Justo a ausncia de uma viso crtica do imperialismo, bem como do
padro de luta de classes na Argentina. Este enfoque crtico enseja um
aprofundamento da interpretao histrica, acentuando a relevncia
do imperialismo como fio condutor das continuidades entre o sentido
da colonizao e a dependncia, que incide de maneira determinante
no padro de luta de classes resultante. Este marco histrico no
coincide com a maneira como a matriz interpretativa gramsciana
comumente aplicada Amrica Latina, tendendo-se a aproximar
o continente Europa de capitalismo perifrico como realidades
histricas comparveis, diluindo assim a especificidade do passado
el concepto de revolucionario y de internacionalista, en el sentido moderno de la
palabra, es correlativo con el concepto preciso de Estado y clase social; Citado por
Aric. Idem, p. 123.
15
Segundo Aric, a conseqncia histrica mais grave desta postura se evidenciou
durante a crise social que atravessou o governo radical em 1919, quando os preconceitos socialistas impediram uma leitura que enxergasse nos esforos do presidente
Yrigoyen a inteno sincera de consolidar os fundamentos de uma democracia avanada. Porque fue precisamente durante esa crisis cuando la intuicin de una direcin
de progreso que posey siempre a Yrigoyen mostr una capacidad inesperada para
entrever la posibilidad de una resolucin de la crisis que abrindo-se a las reformas
sociales fundara en stas las bases para la instauracin de un slido rgimen de democracia avanzada en Ibidem, p. 124.
Razn y Revolucin n 21
154
155
Crtica coeva
Esta ausncia se evidenciou na relao atritosa entre o partido e
Manuel Ugarte, pioneiro na denncia do imperialismo estadunidense
na Argentina, defensor da unidade latino-americana e da auto-determinao econmica do pas.17 Embora seu anti-imperialismo no esteja fundado em nexos claros entre a economia e a poltica,18 gerando um
nacionalismo que obscurece o internacionalismo e a dinmica da luta
de classes no interior do espao nacional19 ao diluir a questo social e o
protagonismo popular20, seu projeto para a Argentina contm os pontos nodais para uma revoluo democrtico burguesa como via de concluso da formao nacional21.
Filiado ao Partido Socialista desde 1903, suas diferenas ideolgicas culminam em uma polmica nas pginas de La Vanguardia, detonada por um artigo insinuando um contedo progressista na ciso provocada pelos Estados Unidos na Colmbia, que resultou na criao do
Panam. A conseqncia a expulso de Ugarte do partido em 1913
156
Razn y Revolucin n 21
157
En tal sentido, vale la pena recordar que salvo en las fantasmagricas recreaciones de estas corrientes nacionales, no existi en la Argentina anterior a
los aos treinta ningn grupo que opusiera un programa de desarrollo econmico alternativo, y fundado en el predominio industrial, al impuesto por el
bloque oligrquico-imperialista.24
24
158
Razn y Revolucin n 21
Teora
Teora del valor y bancarrotas
Concluso
Em sntese, a trajetria do Partido Socialista argentino at os anos
20 revela os rgidos limites para o aprofundamento da democracia nos
marcos da economia primria de exportao. A extraordinria expanso econmica do comeo do sculo provocou a urbanizao do pas e
uma elevao do padro de vida dos trabalhadores, mas foi incapaz de
superar a precria integrao regional e social legada pela colnia, e
promover uma distribuio relativamente equitativa dos frutos do crescimento entre as diferentes regies do pas e os estratos sociais.
No plano da luta de classes, o impacto limitado do esforo democratizador dos socialistas evidencia de um lado a estreita margem de
negociao das classes dominantes, determinadas a conceder o mnimo necessrio para viabilizar a reproduo das estruturas da acumulao capitalista. E de outro, a impotncia das classes trabalhadoras em
avanar uma integrao social baseada na dilatao democrtica das
instituies da ordem.
Assim, a experincia socialista revela os limites tericos e polticos
da dissociao entre integrao e soberania na Argentina no comeo do
sculo, explicitando os constrangimentos enfrentados para a democratizao da sociedade quando o crescimento econmico projeta-se fora
do esquadro da revoluo nacional.
Recibido: 20/12/2010 - Aceptado: 19/4/2011
Julio A. Lezin
Resumen
Muchos intrpretes de Marx intentan presentar la categora de valor como una entidad
metafsica, ideal, abstracta, sin contraparte en la realidad tangible y, por tanto,
irrelevante para entender el capitalismo. Este artculo presenta, en primer lugar, una
interpretacin distinta de la teora del valor de Marx, centrada en su carcter histrico
y su base materialista y en contraste con la metodologa a-histrica e idealista de las
interpretaciones basadas en el modelo de equilibrio general. En segundo lugar, estas
diferencias se ilustran mediante el clculo del valor en ambas posiciones para el caso
de un capital que sufre una bancarrota.
Palabras clave: Teora del valor - Marx - Bancarrotas
Abstract
Many Marx interpreters try to present the value category as a metaphysic, ideal,
abstract entity without any counterpart in tangible reality, and therefore irrelevant
to understand capitalism. This article presents in first place a different reading of
Marxs law of value, centered on its historical character and its materialist base in
contrast with a-historical and idealistic methodology of the interpretations based on
the general equilibrium model. In second place, these differences are illustrated with
a value calculation of both positions for the case of a capital suffering a bankruptcy.
Keyword: Value theory - Marx - Bankruptcy
159