Syntaktische Vernderungen
4.5.1. Wortstellung
Im klass. Lat. sogenannt frei, in den rom. Sprachen geregelt. Besonders wichtig: SVO
(SubjektVerbObjekt: Le loup a mang lne). Dies ist aber schon im Uridg. angelegt, denn
das Hauptsatzverbum stand da normal in Enklisenstellung (Jacob Wackernagels Gesetz).
Viele Beispp. schon im Altlat., vgl. Plaut. Amph. 415 et ipsus Amphitruo optruncavit regem
Pterelam in proelio; allerdings konnte ebensogut das Objekt (v.a. wenn betont) vorangehen,
365 Sosiam (me) vocant Thebani; oder andere Satzteile (v.a. wenn das Subj. gar nicht genannt
werden musste), 383 Amphitruonis te esse aiebas Sosiam. Nur wenn betont, stand das Verb
gerne am Anfang, 295 equidem certo idem sum qui semper fui: novi erum, novi aedis nostras
... pultabo fores.
4.5.2. Parataxe
Parataxe statt Hypotaxe ist in der Volkssprache beliebt. Klassisch ist ein solcher Fall die
Oratio recta mit inquit. Mit anderen Verba dicendi vorklass. bei Plaut., z.B. Amph. 285f.
MERCURIUS: nam (Iuppiter) iniurato, scio, plus credet mihi quam iurato tibi. SOSIA: quis ego
sum saltem, si non sum Sosia? te interrogo. Trin. 562 Dic sodes mihi: quid hic est locutus
tecum?
Parataxe generell z.B. Petron. 38 Quid ille qui libertini loco iacet? Quam bene se habuit! Non
impropero illi. Sestertium suum vidit decies. Sed male vacillavit (~ hat gewackelt und ist
abgestrzt). Non puto illum capillos liberos habere. Nec mehercules sua culpa. Ipso enim
homo melior non est. Sed liberti scelerati, qui omnia ad se fecerunt. Scito autem: sociorum
olla male fervet (Ein Kochtopf von Genossen wird nicht recht heiss).
Hufige parataktische Verbindungen auch z.B. Itin. Eger. 37. 3 Ac sic ergo omnis populus
transit ... (> sp. as, port. assim u.a.); sic ist ohnehin sehr hufig und schwach (> rum. si
und) und wird wie dt. so auch fr den bergang vom Neben- zum Hauptsatz verwendet,
ibid. 4 At ubi autem sexta hora se fecerit, sic itur ante Crucem.
4.5.3. Hypotaxe
Von den vielen Konjunktionen, teils mit mehreren Nuancen (ut, ne, cum, ubi, quod, quia,
quoniam, quamquam, quamvis, etsi, si, nisi, ni, sive usw.) blieben nur si, quod und quia, dazu
wurden quando (schon Plaut.) und quomodo (> comme, come, como etc.) als Konjunktionen
viel hufiger, vgl. Petron. 38.15 solebat sic cenare quomodo rex, statt ita ... ut). Die rom.
Hochsprachen haben selbstverstndlich lngst Ersatz geschaffen, aber jede anders.
Hypotaxe wird v.a. in der mndlichen Sprache oft logisch falsch verwendet. Z.B. Itin. Eger.
37.4:
At ubi autem sexta hora se
unelegant nachgeschobene
Zusatzinformation