Anda di halaman 1dari 3

17/6/2015

Pgina/12::Universidad::Hayunprocesodeinclusinexcluyente

Imprimir | Regresaralanota
Universidad | Martes,1demayode2012

EntrevistaalainvestigadoraAnaMaraEzcurra,autoradeIgualdadeneducacinsuperior.Undesafo
mundial

Hayunprocesodeinclusinexcluyente
Lossectoressocialesdesfavorecidosqueingresanalauniversidadgraciasala
masificacindelaeducacinsonlosmismosqueluegosufrenunmayorabandono
estudiantil.Ezcurra,profesoradelaUNGS,analizalaresponsabilidaddelas
universidadesenladesercin.
PorJavierLorca
SulibroIgualdadeneducacinsuperiordiagnosticala
convergenciaglobaldedosprocesosenlossistemas
universitarios:masificacindelaeducacinsuperioryaltastasas
deabandonoestudiantil.Culeslarelacinentreestosprocesos?
Escasualocausal?
Larelacinescausal.Lainvestigacinquellevamosadelanteenla
UNGSrecortalaproblemticadeladesigualdadenlaeducacinsuperior
aescalaglobal,ladesigualdadenelacceso.Enelmarcodeesa
problemticaseidentificanciertastendenciasinternacionales,amodo
dehiptesis.Lamasificacinesunatendenciaestructuralyamuy
comprobadayreconocida,sedadesdehaceaproximadamente40aos
enformaintensaycontinua,yseestimaquevaapersistir.Esta
masificacinimplicaprocesosdeinclusinsocial,deingresode
sectoressocialesantesexcluidos,defranjasdesfavorecidasenla
distribucindelcapitaleconmicoycultural.Porsupuesto,esteproceso
demasificacinesdesigualanivelinternacional,haydiferenciasentre
regionesydentrodelasregiones,porejemploenAmricalatina.Este
cicloextraordinariodemasificacinseasociacontasasdedesercin
muyaltas,inclusoenpasesdelcapitalismocentral.Dehecho,Estados
Unidoseselpasconmayordesercineneducacinsuperior.La
problemticadeladesigualdadeneducacinsuperiorhacealajusticiasocial,tambinaldesarrollonacional,al
poderdelasnacionesenelcontextodelaglobalizacinylasociedaddelconocimiento.Lahiptesiscentralesque
estaaltadesercinimplicaunadesigualdadsocialagudayenalza.
Porqu?
Porqueafectasobretodoaesapoblacindesfavorecidaenladistribucindelcapitaleconmicoyculturalque,
conlamasificacin,lograingresarenelsistemaeducativosuperior.Poresodecimosquehayunprocesode
inclusinquees,alavez,excluyente.Larelacinescausal,sonprocesosvinculados:lasfranjassocialesquese
incluyensonluegolasmsafectadasporelabandono.HayunaimagenmuyilustrativadelinvestigadorVincent
Tinto:ldicequelapresuntapuertaabiertaalaeducacinsuperioresunapuertagiratoria.Ascomoentran,
rpidamentesalen.Haybrechasdegraduacinmuyfuertes,ysonbrechasdeclase.Unasegundahiptesisfuerte
esqueestosprocesosdeexclusinyabandonoseconcentranenprimerao,noslo,perosprincipalmente.El
primerao,elmomentodelchoqueconlauniversidad,esuntramocrtico.
Mientraslainterpretacindominanteatribuyeladesercinaproblemasdelosestudiantes(sudeficiente
formacinescolar)yexculpaalasuniversidades,suplanteoenellibroesquelasinstitucionestrabajan
http://www.pagina12.com.ar/imprimir/diario/universidad/1019300120120503.html

1/3

17/6/2015

Pgina/12::Universidad::Hayunprocesodeinclusinexcluyente

comomquinasdereproduccindeladesigualdadsocialycultural.
Hayunavisindominanteanivelglobal,ytambinac,tantoenlasinstitucionescomoenlaspolticaspblicas
esavisinestestrechamenteligadaaestrategiasdeintervencin,queconsideraquefallanlosalumnos.Se
oculta,seenmascaraelpapeldelasinstitucionescomofactorcausalocondicionante.Entonces,lasestrategias
deintervencinquesedesarrollansonaproximacionesperifricas,actanenlosmrgenesdelsistemaacadmico,
omitenlainstitucinylaenseanza.Esaeslaraznporlacualfracasanestetipodeintervencionesylos
procesosdeabandonocontinancasiidnticos.Seinviertenesfuerzosydinerosinresultados.Porlogeneralse
tratadeprogramasdirigidosalosalumnosynoalosdocentes,soncursosqueseagreganalasasignaturas
regularesysuelenestarpocoonadaconectadosconellas.Lodominantesonserviciosdeapoyoacadmico,
tutorasindividualesogrupales,focalizadasenalgunosalumnosconsideradosenriesgo.Eseeselformato.
Desdeunaperspectivaalternativa,consideramosqueelabandonoesusualmenteunfenmenoeducativo,aunque
sobredeterminadoporotrosfactores.Lasdificultadesacadmicassonunfactorcausaldominanteenelabandono,
peronoexclusivo,operanenconcurrenciaconotrosfactores,unconjuntodebarrerasconvergenteseinherentesa
unaposicinsocialendesventaja.Unoeselfactoreconmico,quepuedeserfatalparalagraduacin,aunenlos
sistemasgratuitos,porloscostosprivadosqueimplicanlosestudiosuniversitariosotroeseltrabajodetiempo
completo,ladedicacinparcialalestudio.Tambinhayunaestratificacinjerrquicadelcircuitoeducativomedio,
laconsolidacindesegmentosdecalidaddispar,brechaseducativasquesonbrechasdeclasesocial.Pero
creemosqueelabandonoresponde,predominantemente,adificultadeseducativas.
Porquenfatizalaincidenciadelalumnoesperadoporlasuniversidadesylosdocentes?
Deacuerdoconnuestrashiptesis,losestablecimientosdeeducacinsuperiory,enparticular,lasuniversidades
nosonunfactorcausalmssinoquesonuncondicionanteprimario,unadeterminacindominanteenel
desempeoacadmico,enlapermanencia,enlagraduaciny,porlotanto,enelabandono.Desdelasociologade
laeducacinhablamosdelalumnoesperadoporlasinstitucionesy,enparticular,delcapitalculturalesperado.
Qusignificaesto?Esunsistemainstitucionaldeexpectativasrespectodelosconocimientos,habilidadesy
hbitosacadmicoscrticosquesepresuponequelosalumnosyaposeeny,porlotanto,nosonmateriade
enseanza.Esunaenseanzaomitida.Enlasfranjassocialesdondeesecapitalculturalnoestsegeneran
dificultadespordesconocimiento.
Quelementosintegranesecapitalculturalesperado?
Atravsdeinvestigacionesempricas,logramosidentificarunconjuntodecomponentes.Enprimerlugarestn
segnpalabrasdelosalumnoselsaberestudiar,saberaprenderysaberpensar,habilidadescognitivasque
soncruciales.(Pierre)Bourdieuanalizestascuestionescuandoseocupdelastcnicasdeltrabajointelectual:
sabertomarapuntesenclase,armarunabibliografa,trabajarenunabiblioteca,leerycomprender...Ensegundo
lugarestnlascompetenciasmetacognitivas,elcontroldelpropioaprendizaje,sabersiaprendonoaprend.En
trminosdeenseanza,estosepodraenfrentarcondispositivosdemonitoreoyretroalimentacindelosdocentes
alosalumnos,enformafrecuenteytemprana,antesdelosexmenes.Entercerlugar,laplanificacin,la
organizacinyelaprovechamientodeltiempodeestudio.Esalgomuyimportanteparalosalumnosdefranjas
socialesdesfavorecidas,enparticularparalosdeprimerageneracin,porquetienequeverconelconocimiento
familiarsobrelavidauniversitaria.Estosalumnosdedicanuntiempoinsuficientealestudioyademsnosaben
organizarlo.Lasestrategiasdeenseanzaquepromuevenelaprendizajeactivoyencolaboracintiendenagenerar
msimplicacinyuntiempodetareamayorymejor:osea,eltiempoentareatieneunfuertecondicionamiento
institucional,noesslocuestindelosalumnos.Encuartolugar,eldominiodelroldelestudiante,lacapacidad
delosalumnosdereconoceryresponderalasexpectativasdelosdocentesenmateriadedesempeoyalos
parmetrosdeevaluacinimplcitos.Losalumnosdefranjassocialesendesventajanisiquierasabenqueesto
existe.Desdeelpuntodevistadelaenseanza,larespuestaseraensearaserevaluadoaniveluniversitario.
Otroaspectomuyimportanteeslaimagenquecadaalumnotienedesupropiocapitalcultural,ysusexpectativas
sobresupropiodesempeo.Enlosalumnosdefranjassocialesdesfavorecidasprevalecenunaimagennegativay
bajasexpectativas,predominaeltemoralfracaso.Yelmiedoesunfactorclaveeneldesempeoacadmico.La
contracaraeslavalidacindelosdocentesylainstitucinhacialosalumnoslassealesquerecibenrespectode
sisoncapacesdeaprenderytenerunbuendesempeo.Estoescentral,porquesonestudiantesextremadamente
vulnerablesacualquiersealquerefuercesupropiaimagennegativa.
Qupolticasconcretaspodransertilesparapropiciarunaredistribucindelcapitalcultural?
Denuestrashiptesissurgenlineamientosgeneralesdeaccinque,porsupuesto,requierenmayordesarrollo.La
estrategiaesactuarsobrelaenseanzaysobrelasinstitucionesparaensearloomitido.Loqueimpulsamosesun
procesodereformaeducativaquecomprometaalainstitucinensuconjunto,noesfuerzosaislados.Esareforma
tienequesersistmica,debeapuntaraestecapitalculturalesperadoyaaminorarlabrechaconelcapitalcultural
http://www.pagina12.com.ar/imprimir/diario/universidad/1019300120120503.html

2/3

17/6/2015

Pgina/12::Universidad::Hayunprocesodeinclusinexcluyente

delosalumnosenelpuntodepartida.Elejetienequeestarpuestoendarleprioridadrealalprimeraodelgrado,
conunaasignacinimportantederecursos,humanosyfinancieros.Losmejoresdocentes,dndevanaestar?,
enposgradooenprimerao?Otroaspectonecesarioesunenfoquecurriculardelprimerao,planificarlocomoun
todo.Esahdondesepuedeanalizarincorporardispositivosadhoc,comolosllamadosseminariosdeprimerao
ylascomunidadesdeaprendizaje,queenotrospasestienenresultadosmuypositivos.
Porquproponeestrategiasuniversalesynofocalizadas?
Losprogramasfocalizadostienenalgodeestigmatizacin.Sonparalosalumnosconproblemas.Adems,nunca
cubrenatodalapoblacinafectada,queennuestrasuniversidadesmasivassuelesermayoritaria.Poresoestan
valiosoqueinclusodispositivospensadoscomodeapoyoyorientacinacadmica,comolastutoras,puedan
adquirirrangocurricular:deesamaneradejandeserunservicioparaalgunosypasanaserunaenseanzadelo
omitidoparatodos.
20002015www.pagina12.com.ar | RepblicaArgentina | TodoslosDerechosReservados
SitiodesarrolladoconsoftwarelibreGNU/Linux.

http://www.pagina12.com.ar/imprimir/diario/universidad/1019300120120503.html

3/3

Anda mungkin juga menyukai