ANADOLU NANLARI
ANADOLU MTOLOGS
nan-Sylence Balants
GET KTABEV
Ankara Cad. Fahrettin Kerim Gkay
Vakf han No: 31/6 SRKEC-STANBUL
P.K. 135 BEYAZIT-ST ANBUL
Tel: 526 07 Ol
ANADOLU NANLARI
ANADOLU MTOLOGS
nan-Sylence Balants
Yaymlayan:
Yayn No
:
GET KTABEV
17
Kapak dzeni :
Dizgi
Bask
Cilt
Sait Maden
Rebel Matbaaclk
Alemdar Ofset
Acar Matbaaclk Tesisleri
STANBUL 1987
NANLAR
SYLENCELER STNE
-1-
10
11
12
13
14
15
16
F/2
17
-III-
19
nitelikte).
20
21
23
24
25
BRNC BLM
ANADOLU NANLARI
Gelenekler
Alkanlklar
Toplantlar
Dernekler
Dnler
Bayramlar
Elenceler
Uygulamalar
Bilmeceler
Giri
Anadolu inanlar, Anadolu'nun kendi tarih ak
iinde, yansyan bir kimlii, kiiliidir. Bir lkenin tari
hi, onda yaayan insanlarn bandan geen baarl ya
da baarsz olaylarn bir yk niteliinde dizilmesi, anla
tlmas deildir. Tarih bir yaratmalar dizisi, bir geliim
dorultusudur. Onun znde yklerin, gerekd tre
timlerin, vnmelerin, yknmelerin yeri yoktur. Bir
gerektir tarih. vnmenin bakeye kurulduu, bir
engel sakiz gibi boyuna inendii yerde tarih, tarih bi
linci, tarih anlay, daha a tarih zn oluturan uy
garlk eleri yoktur. GEmile bou bouna vnenlerin
oald, yaygnlat yerde bilim bilinci, gerek sevgisi
clzlamaya, ortadan kalkmaya yztutar. vnmeden,
gerek gibi tiksinen irenen bir varlk yoktur, olamaz da.
Gerek vnmeyi, bbrlenmeyi gerektirmez. vnen,
boyuna "fmu yaptk bunu yaptk, gemite byleydik"
diyenlerin oald bir ortamda insanlk duygusu, insan
lk sevgisi ortadan kalkar. vunme baarszlarn, geriye
dnmeyi baar sayanlarn snadr. Bir bo avuntudur
onlar iin. Baaran vnmez, vnemez. vnmeyi orta
ya konan baar rnleri, yaratmalar gereksiz klar. Ba
aran iin bir ar yktr vnme, utB;ntr.
29
30
yolda :itme gereindesin, benim dmda bir gerek yoktur, bana uymadn gn yerin altnda binlerce yl yana
caksn, katranlarn kzgnlnda rpnacaksn, akla
gelmedik aclar, szlar ekeceksin, ben amaz, deimez
bir yasaym, derse insann gme gittii gndr. Bir de o
31
32
F/3
33
TOPLUMLAR-NANLAR
nan Nedir?
nan, bir kimsenin gnlk yaamn, davranlarm
etkileyen, bakalarndan renme yoluyla kazanlan d
nce varldr. Onun edinilmesinde kiinin deneme yo
luna sapmas, geerliini kendi yaamasnda geen bir
olayla tanmas gerekli deildir. nan denenmeden, us
kurallarna, mantk ilkelerine uygulamadan benimse
nen, genel geerliini yalnzca bakalarndan aktarlan
olaylara, sylentilere borlu olan bir dnce rndr.
nanlarn en genel, en yaygn olanlar bile deneyle sap
tanamaz. Btn inanlar kaynaklar dna ktka, de
ney d, us d bir nitelik tar. (1) nanla doa olaylar
arasnda, gerekletirici nitelikte, bir balam yoktur.
(Burada sz geen gnmzdeki inanlardr). Btn
inanlarn znde doa olaylar vardr, ancak bu olaylar
inancn doruluunu, kesinliini, genel geerliliini ge
rektirmez. nap do';l olaylan karsnda b ir san olmak
tan teye geemez. Inancm doa olayndan domasna
karlk, doa olay inanclh yaanan bir gerekle balan
tl olduunu da gstermez. nan doa olaynn nedenini
bilmeme yznden yaplan zel bir yorumdur.
(1) Burada szkonusu olan bilim verilerinin, felsefe sorunlarnn
dourduu gr anlamn gelen inan deildir ....
37
38
39
NAN TRLER
41
NANLARIN KAYNAKLARI
An8dolu in8nlarnn d8, teki uluslardaki inanlarn
da byk kayna vardr. oktanrc dinler, tektanr
c dinler, gnlk yaam olaylar. Bu kayna.lar birbirin
den ayr olarak inceleme gerei yoktur. U kaynak da
birbirini gerekli klar, ylesine iie, zzedir.
oktanrc dinler doa dinleri olduundan bu dnem
le, bu kaynakla ilgili btn inanlar doa varlklarna
baldr. Doa varlklarnn birer tanr, yardmc tanr
olarak nitelendii dnemlerde onlarla ilgili edimler, ey
lemler, grevler zamanla birer inan nitelii kazanm
tr. Gnein, ayn, yldzlarn tanr olduu alarda
onlarla balantl iler de birer gerekim niteliindeydi.
Onlarn durumuna gre davranma grev yapma gerei
vard. Gne tanr olunca ona kar sayg gsterme de bir
din greviydi. te bu gibi grevleri gerektiren eylemler,
davranlar zamanla znden, gerek anlamndan uzak
laarak birer inan klna girdi. Ay bir tanryd, ona
kar tkrmek, svmek, saygszlk etmek sutu, uur
suzluk, cezay gerektiren bir eylem saylrd. alarn
ak iinde bunun anlam birtakm deiikliklere ura
d. Ayla ilgili davranlar birer inan oldu. Halk bu inan
lar, zn bilmedii iin, olduu gibi benimsedi, kendi
yaamna uygulad. Durum teki doa varlklar, doa
olaylar iin de byledir. Yldrm, imek, rzgar, ya
mur, rmaklar, dalar kayalar eskiden kutsald, sonra
dan bu kutsall douran anlam unutuldu, yalnz
onlarla ilgili inanlar kald.
42
44
45
ANADOLU ANLARIII N
GENEL NiTELiKLERi
Anadolu inanlar, Anadolu halknn yaamyla, tari
hiyle, zellikleri ile yakndan ilgilidir. yleki, inanla
Anadolu'yu, Anadolu ile bu inan dzenini birbirinden
ayrma olana yoktur. Anadolu inanlar Anadolu'nun
genel zellii durumundadr. Nereye gitseniz Anadolu
kaynakl bir inanc onun kokusundan, boyasndan, doku
sundan kolayca tanrsnz, seersiniz. Bu inanlar bir b
tn olarak yaamla, doa oluumlaryla sk skya
balantldr. Ekinden, yemiten tapnmalara dein b
tn inan trlerinin dnya ile, iinde yaanlan evrenle,
yaama ortam ile ilintisi balam vardr. Anadolu hal
knn inanc yaamna karm, btn eylemlerine, dav
ranlarna yn verici bir nitelik kazanmtr. nan
yaamdan kopmu, arada bir uygulanan b it varlk deil
dir ona gre. Su ierken, ineini saarken, aa keserken,
evinin duvarn rerken, evlenirken, ocuunu yetitirir
ken, yola girerken, szn ksas btn davranlarnda,
tutumlarnda inanlarla iiedir. Halkn trksne, d
nne, derneine, bayramna inan girmi, btn evre
sini inanlar rm kuatmtr. Anadolu inanlarnn bu
durumu eskiadan geliyor. Eski Anadolu uluslarnda
bir din kurumu, din kuruluu biiminde gelien varlklar
zamanla deie deie inan olarak gnmze gelmi,
toplumun btn katlarna yaylmtr. nanlarn byle
sine deiik, bylesine trl trl oluu Anadolu' da yaa
yan uluslarn, .kurulan uygarlklarn deiik oluundan
46
47
48
kalkanlar olmutu.
Anadolu'da yaayan
btn gelenekleri,
F/4
49
50
NAN KAYNAMALARI
Anadolu, inanlarn kaynap kart, harman oldu
u bir yerdir. Bu yzden btn inanlarn kkenini genel
bir geerlii olan kesinlikle snrlandrma olana yok
tur. kkeni olduunu sylediimiz inanlar bir bir
ayrp, kesinlikle belirleyemeyiz. Smerlerden geldii
sylenen bir inancn benzerini Msr' da da bulabiliriz.
Kayna kesinlikle bilinen pek sayl inanlarn dnda
kalanlar srekli bir karp kaynama sonucu domu da
olabilir. Yalnz Asya kaynakl olduu sylenen pek az sa
yda inan iin bir belirleme yaplabilir. Bunlar zleri, ni
telikleri bakmndan Asya uluslarnn genel grlerini,
aktre anlaylarn yanstc bir yapdadr. aman diniy
le ilgli inanlar bu trdendir.
Alevi, Kzlba, Yezidi, Bektai inanlar ise genellik
le eskia Anadolu inanlarnn zmlenmesi sonucu ye
ni bir yap, yeni bir biim kazanmtr. Bunlarda yalnz
slamln, eskia Anadolu uygarlklarnn deil, Hind
dinlerinin bil ak etkileri olduu grlr. Hind diniyle
olan yaknlamann . .IV. yy.da skender'in Asya sava
lar sonucu olduu sylenirse de bu kesin deildir. Daha
nceki alarda ran-Hind yaknlamalar dolaysiyle bir
takm inan al-verilerinin olduu bir gerektir. Bunu,
bu iki eski ulusun dillerindeki benzerlik (Fars-Sanskrit
dilleri benzerlii) ortaya koyuyor aka.
51
52
53
AY'LA
LGL
NANLARIN
TRKLERDE
KAYNAGI
AY
55
* Aysz di ekilmez,
* Ayba evlere girilmez,
* Aybalarnda orap rlmez, diki dikilmez,
* Aysz a (aa as) yaplmaz,
* Aysz kuluka oturtulmaz,
* Aysz yaylaya klmaz,
* Aysz yayladan inilmez.
56
57
Ay vurudi bacadan
Gn gibi yzlerine
Haan eperdum oni
Bakardi gzlerume
(Ay vururdu bacadan
Gn gibi yzlerine
Onu ptm zaman
Bakard gozlerime)
*
Ay vuruyi vuruyi
Vuruyi da duruy
Ey gz senunlan beni
Bi gran ayiruyi
(Ay parlyor parlyor
Parlyor da duruyor
Ey kz seninle beni
Bir tepe ayryor)
*
Ay vuranda vuranda
Memen kokar maranda
Gaur imana gelu
Gz saa yalvaranda
(Ay doganda doanda
Memen kokar maranda (2)
Kafir imana gelir
Kz sana yalvaranda)
Ay vurur ayancua
Goyin kdi aua
sdedum da gelmedin
Azacuk b u yancua
(Ay doar ak yere
Koyun kt aasz yere
stedim de gelmedin
Azck bu yana doru)
Ayla ilgili daha pek ok trk vardr. Gerek eski
Trklerde, gerekse Anadolu trklerinde bu inan ok
yaygndr. aman dininde, aman trenlerini yneten g
revlilerin ayla ilgili dualar , iirleri okuyup flemeleri
vardr. Btn Asya iirinde, ran, in, Hind yaznnda ay
geni bir yer kaplar. l Araplarnda, daha ok scaktan
(2) Maranda yaylalarda biten sar, ok parlak, leblebi bykl
nde tomurcuk gibi bir iektir.
59
60
AY LE SU
Genellikle rmaklarda, derelerde oluan kk gller
le ilgili bir inan vardr. Bu inan iki ynldr: Biri uur
lu, biri uursuz. Uurlusuna gre gece gizlice, ay
nda, glgede ykananlar ay gibi parlak olurmu.
Uursuz saylan blme gre de geceleri gllere girmek
iyi deilmi. Geceleri cinler, peri kzlar gllerde ykanr
larm. Bu inanca uymayan kimseyi, zellikle genci (ister
kz, ister erkek olsun) periler alarm. almasalar bile
insann bir yanna inme iner, arplverirmi.
Bir baka sylenti de geceleri ay nda peri kzlar
toplanir gllerin kysnda dn dernek dzenlerlermi.
Suyun rlts onlarn sesi, sudaki glgeler onlarn yzle
rinin yansmasym.
Bu gller ok derin olur da dipleri grnmezse ovada
devler bile bulunur, insana ktlk eder, suyun dibine,
yerin altna ekip gtrrlermi. Karanlk gllerin birer
devi, ya da perisi varm. Ay byle korkulu yerlere pek so
kulmazm. B u inancn znde geceleri evrenin doal
durumu gerei , ay ndan yoksun kalmas yznden
doan rk.ftnt vardr.
Halk arasnda yaayan bir sylentiye gre ay suya
dt zaman ona bakan (su daki yansmasna) arplr
m. Bunun nedeni de ay'n bu durumdan zlmesiymi.
Gklerde dolaan, btn gk varlklarnn en gzeli, sev
gilisi olan ay suya, dmeden dolay utanr, onu yle gr
mek isteyenlere kzarm.
61
62
Ay vuranda sulara
Yar dalar uykulara
Gece aydnlutunda
Dti gynum yollara
*
64
KARANLIKLAR,
KT TNLER
65
Ay alcli karanlua
Kaurdi perileri
Korkma kz yemem seni
Gel birazac uk beri
(Ay karanln stne dodu
Perileri kard
Korkma seni yemem
Biraz bana doru gel)
Bu .Karadeniz trksnn znde ok eski alardan
kalma bir inan sakldr: Karanlklarn zerine doan
ay insanlara ktlk eden perileri karyor. Bu inan
Hititlerde de, onlardan sonra ortaya kan btn Ana
dolu uluslarnda da vardr. Eskiden olduu gibi gn
mzde de halk dncesinde anlam bilinmese bile
yayor olduu gibi.
Halk inanlarna gre periler de ikiye ayrlr. Birta
km insanlara iyilik eder, koruyucu grevleri vardr.
Bunlar ay'n buyruu altndadr. Birtakm periler de
insanlara ktlk eder, bunlar ay'a kardr. Ancak on
dan korkarlar. Onun , yeryZne vurunca karan
lklara kaarlar.
Halk arasnda ay'la ilgili bilmeceler, bulmacalar da
vardr. Bunlar da eskiden kalma inanlarn deiik d
nce varlklar iinde ortaya konmas sonucu oluan
halk rnleridir.
67
EYTAN DGN
70
GNEN GNELER
72
Su stnde slanmaz
Yere der paslanmaz.
*
p demeden
Dala konar.
*
O dayanmaz gnee
Yari yolladum ie
Yri kara bulutum
Glge eyle gnee.
*
am altnda amaur
am beni burdan aur
Gne gibi yarum var
Balian gzler kamaur
Gnein halk trklerinde kaplad yer olduka
nitir. Bunun gnele yaam arasndaki sk balant
ile yakn bir iiikisi olsa gerek. Halk inancna gre kut
sal sayh;nayan varlklarn trklere pek girmediini
biliyoruz. nsanlarn sevdii, sayg duyduu varlklarn
ou kutsal bir nitelik tar.
*
73
GNLER
Anadolu halk yedi gne yedi ayr anlam verir. Bun
larn ou dinlerle gelen, zamanla benimsenen inan
lardr. Cuma gnyle ilgili olan btn inanlarn
kayna islam dinidir. O gn, btn mslmanlar iin
dinlenme, camide toplanma (slam dininin dou y11la
rnda toplum ilerini grmek iin yalnz erkekler
mescitte toplanrlard) gndr. Bu toplantya, namaza
kadnlar katlamaz. Ayrca kadnlar evlerde de birta
km ileri yapmaz. Bugn Anadolu'da bir btn olarak
uygulanmayan byle inanlar (cuma gnyle ilgili)
vardr.
Cuma gn toz dar atlmaz,
Cuma akam soan yenmez.
Cuma akam islam geleneklerine gre kadnla er
kein sevime gecesidir. Soan az kokuttuu iin se
vimeyi engeller Bu yzden bu akam soan yenmesi
doru deildir. Peygamber'in byle bir buyruu vardr
ayrca.
Cuma akam ana rahmine den ocuk bilgili olur.
Peygamber Muhammed'e annesi cuma gecesi gebe kal
d, doum cuma gn olduu iin bu gece mslman
larca kutsal, uurlu saylr. Ondan dolay islam
lkelerinde evlenmeler, gerdee girmeler okluk uma
gecesi olur.
74
75
76
YILAN
77
78
79
Derenun gysnda
Gara yanun foU
Geldi geti garimdan
Gzleri doli doli
(Derenin kysnda
Kara ylann yuvas
Geldi geti karmdan
Gzleri dolu dolu)
*
irmsiun giyisinda
Yilanun gmukleri
Geldi geti garima
Kpetun enukleri
(Irman kysnda
Ylann kemikleri
Geldi geti karma
Kpein yavrular)
Ylanla ilgili inanlar Anadolu'nun btn yrele
rinde deiiktir. Bu da evrelerin deiik dnemlerden
gelen ayr ayr gelenekleri benimsemeleri sonucudur.
Gene Anadolu'da ylann sayg grd, ona dokunul
mad yerler de vardr.
Ylann ataszlerinde de nemli bir yeri vardr. Bu
da onun, ne denli geni bir alana yayldn, etkili oldu
unu gsterir. Burada o tiir ataszlerinden rnekler
verelim:
80
F/6
81
ATE
83
84
85
86
KURT
87
88
89
90
(E.K.E.A. G. Y.)
91
YILDIZ
Ay, gne gibi yldzlarn da halk inanlar iinde
geni bir yeri vardr. Yldzlarla ilgili inanlar da gk
varlklarnn birer tanr, tanra olarak benimsendii,
kutland dnemlerden kalmadr.
Anadolu inanlarna gre, yldzlarla insanlar ara
snda bir yazg (alnyazs) balants vardr. Yldzlar
insanlarn yazglar 'dr. Gkte parlayan yldzlarn sa
ysnca yazg vardr. Gkten yldz dtnde bir in
san lr. Bu inan bugn bile yaygndr. Halk yldz
kaymalarna yldz dmesi der. Her insann bir yldz'
vardr. Kimin yldz derse o lr. Kimin yldz par
larsa o ykselir. Yldzla insan arasnda kurulan ba
lant en eski Anadolu dinlerinde, btn komu
uluslarn inanlarnda vardr. Yldz insanlarca iki
nemli anlam tar. Biri insanlarn yazg denen alnya
zlarnn yldzlara, onlarn doup batmalarna, hare
ketlerine bal oluu, teki bir olayn nceden
bilinmesi, ne gibi bir sonuca varacann anlalmas
ifo yldzlarla fala bakma. Buna yldz fal denir. Yldz
fal nn verecei sonuca kar beslenen inan kesindir.
Onun amyacana, olduu gibi kacana inanlr.
Yldz fal eski Msrllarda, Smerlerde, Asurlular
da, Hintlilerde, ranllarda, inlilerde, Akadlarda, Hi
titlerde, teki Anadolu uluslarnda, Romallarda,
Greklerde, Fenikelilerde vard. Daha birok uluslarda
da vard, bugn de var.
'
92
93
Gdeki yulduzlar
Pay edelum gzlari
Aldiler gzelleri
Galdi yaramazlari
(Gkteki yldzlar
Blelim kzlar
Aldlar gzelleri
Kald irkinleri)
*
Nereye gideyisun
E ufaum ufaum
Sabh yulduzi gibi
Alsun baa afaun
(Nereye gidiyorsun
Ey km km
Sabah yldz gibi
Vursun yzme parlakln)
*
limayin yaruma
O kuuktur kuuktur
Olan Allahtan oldi
Yulduzcuu duuktur
94
( Dokunmayn yarime
O kktr kktr
Olan tanrdan oldu
Yldzc dktr)
Yldz barkl.
Yldz saymak.
Yldz akmak.
Yldz alak (yldz dk).
Yldz barmak.
Yldz dii.
Yldz dmek.
Yldz parlak (yldz parlamak).
Yldz sevmek.
Yldz snmek.
(E;K.E. AGY.).
95
DEMR ISIRMAK
97
Demircinun ersine
Varyoz vururum varyoz
Ne eptum ne diledum
Nedur aradaki sz
(Demircinin rsne Balyoz vururum balyoz
Ne ptm ne diledim
Nedir aradaki sz)
*
E demirci demirci
Dfl demiri bakalm
Sen anasz ben yetim
Gel sarlu (p) yatalum
Demir, demirci szckleri halk trklerine girmi
tir. te yandan demirle ilgili halk deyimleri, ataszleri
nemli bir niceliktedir:
Demirciler demir der tun olur,
Sarlmadan ayrlme.s g olur.
dizeleriyle balayan eski bir halk trks vardr.
*
98
ARILMAt NAZR
(GOZ) DEGMESI
Bir insann akln oynatmas, bir yerine inme inme
si, ksa bir sre iin de olsa sayrlanmas (hastalanmas)
halk dilinde deiik yorumlara yolaar. Bu yorumlarn
banda arplma gelir. arplma 'nn halk inanlarna
gre tek nedeni yaplmamas gereken bir iin, bir eyle
min yaplmas , sylenmemesi gereken. bir szn sylen
mesidir.' arplma 'nn en yaygn durumu halkn
tutark dedii sara 'dr. Tutarkl denen saral kimsele
rin genellikle arpld inanc yaygndr. Tutark, insa
nn cinlerin, perilerin (kt glerin) saldrsna
uramas, iyilik eden glerin (meleklerin) onlara ye
nilmesidir.
nsann biri iyilik, biri ktlk eden iki trl cin 'i
vardr. Bunlar srekli sava iindir. nsann kt bir
davranta bulunmas, ktlk eden cinlerin stnl
n salarm. Bunun sonucu insan arplr. arpl
ma 'nn ok deiik nedenleri vardr: Kt sz sylemek,
gece sokaa su dkmek,. kutsal bir yap ykntsn kir
letmek, orada uyumak, oradan bismillah demeden ge
mek, ermi birisi iin ktlk etmek, onun arkasndan
kt sz sylemek, mezarln yanndan geerken slk
almak, trk armak, ya aa kesmek, gnee, aya,
yldzlara svmek, anaya babaya el kaldrmak (on /an
dvmeye yeltenmek, dvmek), kardele, anneyle kendi
99
(Sevdiimin gidiindeki
Kurumlanmaya bak kurumlanmaya
Nazar ederler seni
ok alml yrme)
Gz demesiyle insan davranlar arasndaki balant
bu kk trkde aka dile geliyor.
arplma, nazar demesi gibi gerek d olaylarn
yaylmasnda ayr yol vardr. Biri eskialardan kal
ma inanlarn adan aa geerek gnmze kalmas.
Bunlar Anadolu yerlilerinin dilden dile, grerek, uygu
layarak aktardklar inan varlklardr. kincisi tek
tarnc dinlerin douundan sonra ortaya kan,
zlerinde eskia inanlarnn kalnts bulunanlar.
bunlar da din, inan ayrm gzetilmeksizin, bir arada
yaayan Anadolu topluluklarnn benimsedikleri inan
lardr.
ncler ise deiik gler nedeniyle dardan ge
len, Anadolu'da yorulan, yerlileriyle kaynaan, kar
maan yabanc, gmen inanlar. Bu nn Anadolu
toplumunda zmlendiini, yeni bir nitelik kazanarak
Anadolu'nun kimliine, kiiliine brndn gr
yoruz. Bu zmlenme olayn salayan da eskia Ana
dolu inanlardr. Gerek arplma, gerek gz demesi
(nazar demesi) en eski Anadolu uluslarnda vardr.
Anadolu dncesine bsbtn yabanc olan bir inan
cn Anadolu toplumunca uzun sre, olduu gibi, yaatl
dn gsterebilecek nitelikte, kantlayabilecek lde
kesin belgeler yoktur. arplma 'nn, gz demesi'nin
byle ok deiik yorumlara
. elverili bir nitelikte oluu
da bunu gsteriyor.
*
103
HORTLAK
105
Su bainda kufasi
Bitmez yarun cefasi
Gan kusturuyi oa
O hortlak oyanasi
(Su banda kovas
Bitmez yarn cefas
Kan kusturuyor ona
O hortlak vey annesi)
Eildum bi su itum
Oluun dudandan
Bakdum elinde kula
Yar grundi garidan
ekildum bi giyiya
Pekledum ufaumi
imar eyledi baa
Daitti meraumi
Dedum yavrim ne oldi
Gelmeyisun b u yana
Dedi o hortlak nenem
Vermeyi beni sana
(Eildim bir su itim
Oluun dudandan
Baktm elinde kova
Yar grnd kardan
ekildim bir kyya
Bekledim kcm
Bana bir gz krpnca
Datt skntm
Dedim yavrucuum ne oldu
Gelmiyorsun benden yana
Dediki o hortlak annem
Vermiyor beni sana).
106
107
CADI
109
1 10
DAVARA
Bu inan daha ok Dou Karadeniz yrelerinde yay
gndr. Cad, h ortlak gibi gizli glere benzer yan varsa
da onlardan ayrdr. Geceleyin uykuda insan kaslr, gv
desinin bir yeri kmldamaz olur. Kiinin stne bir ar
lk ker, boulacakm gibi bir duruma der. Buna
karabasan diyenler de vardr. Bir inanca gre davara, ne
deni bilinmeyen bir su yznden, gece uykuda insann
stne ker, onu bir yorgan gibi kuatr, kmldatmaz.
nsan byk bir korkuya kaplr, parman bile kmlda
tamaz, kmldatrsa yava yava kendine gelir, devinir.
Davara, elini insann azna koyar, onu bomaya al
r. Ancak avucunun ortas delik olduundan, stne ka
pand kimsenin soluk alp vermesini nleyemez. Bu
nedenle insan lmden kurtulurmu. Davarann gerek
bir nesne olduu konusundaki inan yalnzca bilgisiz
kimselerde deil) kimi yksekrenim grmlerde de
vardr. zellikle sinir hastalklar, akl hastalklar gibi
lerle uraan uzmanlardan buna inananlarn says az
deildir. Kimi yetkililer bunun tinsel bir bunalm olduu,
olayda baka neden aramann gereksizlii kansndadr.
Ancak halk daha ok davara'y gerek bir varlk sayan
lardan yanadr.
Davara min stne kerse onu ar bir i yapm
gibi yorar, gcn azaltr. Byle bir kimse sabahleyin
kalktnda bitkin, rkek, sarsntl olur.
Bundan kurtulmak iin muska (nsha) ya da hamayl
yazdrlp boyuna aslr, gsn stne konarak yatlr.
*
111
F/8
113
SACAYAGI KIVILCIMLARI
Sacaya'un istinde
Su gaynayi gaynayi
He gz o caz nenen
Zil aluda oynayi
(Sacayan stnde
Su kaynyor kaynyor
Ey kz o cad annen
Zil alpta oynuyor)
Anadolu 'da sacaya stne andime gelenei de var
dr. Ocakta duran, stnde baka bir gere bulunan saca
yan gstererek andiilir. Bu da onun kutsal
saylmasndan ileri geliyor.
!Jir sacayan birdenbire devrilmesi evin bana bir
yk'm geleceini gsterir, b undan ok korkulur. Kk
ocuklarn b tn ev gereleriyle oynamalarna ses ka
rlmaz da sacayakla oynamalarna engel olun ur. Bir evin
ocanda sacaya st bo braklrsa dmann yrei
ya balarm, sevinirmi. Bu o evden yaknda bir l
nn kacan gsterirmi.
Btn bunlar sacayann zel bir kutsallk tad
nn belirtileridir. Bu kutsallk . . en aa ikibin yln
dan gnmze srp geliyor. .. VIII. yy. da Bat
Anadolu 'da kurulan l Diana tapna 'nda ayakl bir
1 16
117
UURSUZ BAYKU
LE RMCEK
Bayku'un uursuz olduu inanc pek yaygndr. Ki
min evi yaknnda bayku terse, o evde birinin leceine
o evin bana byk bir ykm geleceine inanlr. Bir r
knt, bir ykm rneidir. Bayku ocak ykan, yklan
ocaklarda yuva kuran bir kutur halk inanlarna gre.
Bayku, Anadolu'nun btn bucaklarnda uursuz
saylr.
Bayku ile ilgili inanlar ok eski alara kadar gi
der, Anadolu'nun ilk yerlilerine uzanr. Halk arasnda
uhu kuu, puh u kuu da denen bayku ykntlarda, ssz
evlerde, servilerde, karaalarda, onlara benzer yksek
yerlerde, yuva yapar, durur. Oralarda ter. Onun sesini
duyan kulaklarn tkar, okur fler, tanrdan yardm di
ler. Btn islam dou edebiyatnda baykuun geni bir
yeri vardr. Trk halk iirine, divan iirine gemitir.
ran edebiyatnda ondan zntlerle, aclarla szedilir,
yanlr, yaknlr. Trk edebiyatna ran'dan geldiini
syleyenlerin gr doru deildir.
Bayku, Hititlerden tutun da gnmze kadar gelmi
gemi btn Anadolu uluslarnda vardr. Onlarca da
uursuz saylr.
118
Karaaa dalinda
Baygular baruyi
Domuz gocan elecek
Eceli aruyi
(Karaaa dalnda
Baykular baryor
Domuz kocan lecek
Eceli aryor)
Bu trk bayku barnca birinin lecei inancndan do
lay sylenmitir. Ancak bu bir inantr, gerekle kesin
bir ilgisi olmasa gerek. Gnn birinde bayku bardk
tan sonra len olabilir. Byle bir olaya halk genellikle de
nenmi der. Baykuun sesi de denenmilerden olabilir.
Bayku yalnz evlere, ykntlara kar tmez. ster is
lam, ister hristiyan olsun, tapnaklara kar da ter, on
larn zerinde de durur. Hangi tapnan stnde bayku
terse o yap ksa bir sre iinde yklrm.
Bayku, Yunan, Roma mitolojisinde de grlr. Latin
ozan Ovidius (l. .S. 18) Metamorphoseis (Dnmler)
adl yaptnda bayku ile rmcek konusunu iler, onla
rn tanrlarla olan ilikilerini belirtir. Ovidius'un ad ge
en yaptnda ilenen konularn ou Anadolu
kaynakldr. rmcek, bayku konularnn kayna da
eski Anadolu inanlardr.
rmcek de bayku gibi pek uurlu saylmaz. Onun
da an rd yerin bana bir i geleceinden korku
lur. rmcek a bakml yerlerde olmaz. Ancak bakm
sz, ilgi gsterilmeyen, iyice artlmayan yerlerde rer
rmcek an. Bu yzden rmcek ann bulunduu
yerler bakmsz, pis saylr. rmcek yalnz bakmszl
n rneidir. Evinde rmcek a bulunan bir ev kadn
n konu komu knar, onun ev kadnlnn eksik olduu
sylenir. Bu nedenle bir eve kz bakmaya giden grcler
bir yolunu bulup evin tesine berisine gz atar, evde
rmcek ann bulunup bulunmadna bakarlar. rm1 19
120
ALBASTI
s.
72,
s.
"Tarih te ve Bugn a
160...
121
123
KARALAR
Deyimler:
Kara balamak.
Kara barm (kara bahtm)
Kara bela.
Kara cahil.
Kara cmle.
Kara al (aray amak iin sylenir).
Kara almak.
Kara ullara girmek.
Kara giymek (karalar giyinmek).
Kara gnll (gnl kararmak).
Kara grnmek (kt bir kimse olmak).
Kara ka kara gz iin.
Kara gn.
Kara gn dostu.
Kara gn at.
Kara gnlere kalmak.
Kara haber.
Kara kapl kitap.
Kara kara dnmek.
Kara kara yazm:.k.
Karakedi gemek (iki kiinin arasndan).
125
Kara koncoloz.
Kara kuvvet.
Kara bevda
Kara aevdaya dmek (kara sevdaya tutulmak.)
Kara srmek.
Kara topraa girmek (kara toprak).
Kara toprakta yatmak.
Kara yas tutmak.
Kara yasl.
Kara yazl.
Kara yere girmek.
Kara yzl.
Karalar balamak.
Karanlkta gz krpmak.
Karas armak.
Karas dar vurmak.
Karalar ieri aklar dar.
...
YEL
Trk dirilik bildiren "ya" szcnden tremitir.
Genelde "diri ", "canl " anlamndadr. Kkeni oktanrc
di nlerdir, zellikle scak gnlerin balamasyla ortala
bir dirilik verdii, canllk yayd varsaylan bolluk tan
rasyla (Ana-Tanra) balantldr. Tektanrc dinlere
sonradan girmitir. orak, verimsiz yerlerde, llerde ya
ayan insanlarn yeile kar derin bir zlemi vardr. s
lam dininde cennetin (bahe, ba) yeille simgelenmesi,
iinde akarsularn, geni yeil alanlarn bulunduu izle
niminin yaylmas, doduu blgenin doal yapsndan
kaynaklanmaktadr.
Eskiada Adonis bayramlar, Kbele (Ana-Tanra)
trenleri, gnmzde Manisa yrelerinde scak gnlerin
balangcnda kutlanan Mesi:r Bayram yeille balantl
dr. alarn ak iinde biim deitirmi, eski anlam
unutulmu bir tren olan bu bayramlar doa ile insan
arasndaki zdeliin gelenekleen simgesidir.
Anadolu halk iirinde yeil szc en ok kullanlan
bir dil varldr. Karacaolan'n iirlerinde yeil odak
kavram durumundadr. Yeil szc bolluk, verimlilik,
genlik, dirilik , sreklilik, gllk bg. deiik anlamla
r ierir. Nitekim halk dilinde yeillenmek, yeil grmek,
yeile kmak, yeile susamak, yeil olmak, yeile yat
mak, yeile tutulmak, yeile ekmek, yeile dnmek, yei
le uzanmak, yeille gnl elemek, yeilden kmamak,
yeiller giyinfi.ek bg. pek ok deyim vardr.
Boynu yeil gvel rdek
Sana bir gl gerek idi
Kanadnn biri yeil
Biri de al gerek idi
(Karacaolan).
127
NSAN YAGMURU
F/9
129
1 30
EBEMKUAI (GKKUAGI)
1 32
MNARE
Cami, mescid gibi islam tapnaklarnda ezan okun
mak iin yaplan yksek kuleler minare diye anlr.
Arapa n ur (k) yanan yer, klk, ldak diye trkeye
evirebilecek minarenin islam diniyle, islam inanlaryla
en kk bir ilgisi yoktur. slam inanlar arasna sonra
dan karan minare kaynak bakmndan eski oktanrc
dinlerin bir kalntdr. slam dininin dou dneminde ta
pnaklarda byle bir yer yoktu. Ezan genellikle yksek
bir yerde okunurdu.'Sonradan eski oktanrc tapnakla
ra zenilerek minare yapmna baland. XIX. yy. sonlarn
da, XX. yy. balarnda, O smanl mparatorluunda
birtakm din adamlar (balarnda bir de eyhlislam var
d) camilere eklenen minarelerin islim inanlarna ayk
rkln ileri srerek birer minare brakp tekile:in
yktrlmalarn bunlar yapmann bid'at olduunu ileri
srdler bile.
Minare bir kutsal varlk olarak eskia Anadolu
inanlarna dayanr. Onun baka bir kayna, bir' akla
n yolu yoktur. Eskia dinlerinde, Anadolu'da, Hindis
tan'da insanlarn reme eleri kutsal birer nitelik
tard. Ana-Tgnra Kbele (Kybele) nin ynetiminde bu
lunan btn doum ileri insanlarn yrekten sayg, sev
gi gstermesi gereken kutsal bir eylem saylrd. Doum
tanrsal bir olayd, onun insanlarla ilgisi, balants yok
tu. nsan bu ilemde yalnz bir arac, tanrnn, tanrann
buyruklarn yerine getiren bir grevli durumundayd.
133
135
DOMUZ NEDEN
KARGILANMI
Damuzla ilgili yasaklarn Anadolu'ya islam dininin
douundan sonra geldii, bu yasan islam qininin dou
undan sonra geldii, bu yasan islam diniyle balad
sylenir. Doru deildir. slam dinininden nce ibrani
inanlarmda domuzla ilgili yasaklar vard, bunlar olduk
a yaygnd. Eski Trklerin tonguz dedikleri domuz,
Trkler arasnda knanan, ktlenen, yerilen bir hayvan
deildi. Oniki hayvanl Trk tavkviminde tonguz yl di
ye anlan bir de yl ad vard. slam dinine Musevi inan- .
larnda giren domuzla ilgili yasaklarn kk dah"8. eski
alara dein gider. Eski Mezopotamya dinlerinde, zel
likle Suriye yrelerinde, Adonis (Attis) denen bir tanr
vard. Bu ilkbahar tanrsyd. Dalarda, krlarda, Y.ii,Y lm
larda sr, koyun gderek srtmalk da ederdi. Gnn
birinde, azgn bir domuz onu ldrd, kann yerlere dk
t. Kanyla sulanan topraktan iekler (bir sylentiye g
re Manisa Lalesi) bitmi. Anadolu'da, Yun@n - Roma
inanlarnda ok deiik sylentileri olan bu Attis (Ado
nis) olay birok yazya, iire konu olmutur.
Sylentinin Smerlere, Hititlere dein uzandn, b
tn Anadolu yrelerini dolaarak Bat uluslarna getii
ni elde bulunan yazl belgelerden, eski buluntulardan
reniyoruz. Hristiyan dininin benimsedii, zel bir say
g gsterdii domuza brani, slam dinlerinin kar k
yeni deildir..artk.
1 36
Bu tanrlarn adlarndan, grevlerinqen onlara sunulan adaklardan, salan salardan anlaldna gre s
kit diniyle eski Anadolu dinleri arasnda inan nitelii
bakmndan birtakm balantlar, benzerlikler vardr. Ay1 38
139
141
142
BZDEN YLER
F/10
145
147
AYLAR
Aylarn da bir baka zellii, Anadolu halknn dn
cesinde, bir baka nemi vardr. Bu zellik, bu nem ayn
doa olaylaryla olan ilgisi yzndendir. Btn aylar bi
rer doa olayn yanstr. ster k, ister yaz olsun Anado
lu'da bir doa zelliinin, gerek oluumun belirtisini tar.
slB.m dininin Anadolu'da yaylndan sonra deimeleri
bir yana brakrsak, halk dilinde aylara verilen adlarn ta
rmla, hayvanclkla, yemilerin olumas ile yakndan
balantl olduunu grrz. ubat, temm uz, eyll, mart,
nisan, mays gibi Smer, Akad, Latin kaynakl aylarn
Anadolu trkesinde ayr ayr karlklar vardr. Bunla
ra Kkay (ubat, yln en ksa ay olmas dolaysyla),
orakay (temmuz, ince ekin denen buday, arpa, avdar gibi
ekinlerin o ayda biilip harmanlanmas yznden), zm
ay (eyll, zmlerin o ayda olgunlamas olay nedeniy
le), koay (ekim, kola koyunun o ayda iftlemesi sonu
cu), kranay (nisan, ieklerin, krlarn o ayda amas
olayn gstermesi yznden) gibi doa olaylarn yans
tan karlklar verilir.
Sonradan, zellikle Arap , Yunan, Latin etkisiyle ay
larn ad deiti. Bugn, Anadolu' da, zellikle Karadeniz
yrelerinde bu aylara Grek Latin kaynakl adlarn veril
dii de grlr. Ayeryit, Hristiyonar, Kalandar, April, s
tavrit gibi. Bu rumca adlar ok snrl bir evrede sylenir.
Asur, Smer kaynakl olan Haziran ayna Anadolu' da ge
nellikle Kirazay (kirazlarn bu ayda olgunlamas nede
niyle) denir.
148
Kirezayn onbei
Yakt .beni gnei
Bu yalanc dnyada
Yoktur yarimin ei
gerekten de kirazay nn onbei Anadolu'da scaklarn ok
yksek olduu bir dnemdir. Ekinler bu dnemde sarar
maya balar. Halk arasnda koay'nda doanlara Koa
a dendii, byle bir ad verildii de olur.
'
151
UUR DEDKLER
152
154
155
157
KEMKLER
Kemiklere de byk bir nem verilir halk arasnda, an
cak btn hayvanlarn kemiklerine deil. zellikle ylan
\l, geyik kemii, h9ynuzu, kpek kemii, kurt ba ke
mii, insan kemii ayr bir nem tar. Bunlarn kimi uur
lu saylr, kaplara, pencerelere aslr, kimiyle by, tts,
ila yaplr.
Kemiklerin uurlu, uursuz saylmas eski bir inan
kalntsdr. yilik getirdiine inanlan havyanlarn kemik
leri uurlu, ktlk getirdii sanlan hayvanlarn kemik
leri uursuz saylr. Bu uursuz kemikler daha o)t by
ilerinde kullanlr. teki kemikler tts, ila yapmaya
yarar. Kpek kemikleri daha ok stmann giderilmesin
de ie yarar. Ylan klndan by yaplr. Kemiklerin
hastalklar giderici bir zellik tad inanc hayvann bir
totem olarak, tanrsal bir varlk olarak sayg grd d
nemden kalmadr. Koruyucu bir g tadna inanlan,
iyilik tanrlarnn ynetiminde bulunan btn hayvanlar
iin sayg duyulur, bunlarn kemikleri iyilik ilerinde,
uurlu ilemlerde ie yarar. Kurt kemii de koruyucu bir
nitelik tar. Kurt en eski Anadolu dinlerinde sayg gren,
uurlu saylan bir hayvand. Hititlerde, Urartularda, Lik
yallarda kurtun ayr bir nemi vard. Birtakm boylarn
ondan trediine bile inanlrd. Sonraki alarda Roma
lkesine gen bu inan yznden kurt Roma ulusunun
atas, Roma ehrinin koruyucusu sayld. Durum, Asya
Trklerinde de byledir, kutsal stYlr, byk bir sayg g
rr kurt.
158
159
160
KED
ok yaygn bir inan vardr halk arasnda. Bir kedi
ldrenin iledii sutan kurtulabilmesi iin yedi kpr
yapmas gerekir, derler. ylesine gl bir dokunulmaz
l vardr. Bu inancn kaynan Peygamber Muham
med'in kediye duyduu sevgide grenler vardr.
Peygamber Muhammed, gnn birinde hrkasnn stn
de uyuyan kediyi incitmemek, uyandrmamak iin hrka
snn o blmn kesmi, kediye dokunmam derler.
Birok kitapta bu hikaye anlatlr, bir bakma gerektir
de. Ancak kediye duyulan sayg daha eski alara kadar
gider.
Anadolu'da kedi ile ilgili inanlar ok eskidir. .lam
dininden nceki dnemlerde de vardr. Hititler, Urartu
lar kediyi sever, ona kar koruyucu bir ilgi gsterirlerdi.
Oysa, bu eski inan, bu eski hayvan sevgisi de daha eski
dnemlere uzanr, Msr'a kadar gider. Anadolu ile Msr
arasnda birtakm inanlar konusunda birleme olduu
nu biliyoruz. Yalnz en eskisinin hangisi olduu imdilik
pek ak seik deildir. Msrllarda kedi kutsal bir hay
vandr, bir totemdir. Bu inan .. bin yllarna var
yor. Yaz kaynaklarda ise .. ikibin ile binbeyz
yl larn buluyor. Hititlerde, zellikle kaya kabartmala
rnda kedi resimleri grlyor. Bugnk kediyle ilgili
inan bize, Anadolu halkna slam diniyle gelmemitir.
Hititlerden gelmitir. Onlara nereden geldii ise ayr bir
aratrma konusudur gnmz iin.
F/1 1
161
162
1 63
164
YIKANMA
166
167
SNNET
Anadolu'da, zellikle mslmanlarla, Museviler ara
snda snnet yaygn bir inantr. Erkek ocuklarnn bel
li bir yaa gelince erkeklik elerinin ucundaki deriyi
kesme yzyllar boyunca uygulanan bir gelenektir. Bu
nun islam diniyle Trkler arasnda, zellikle mslman
Trkler arasnda, yayld biliniyor. Ancak snnet olay
nn ms!manlkla ilgisi yoktur; slam dininin doun
dan ok nceki alarda Msrllarda, daha sonra .
branilerde snnet olay uygulanyordu. Bunun kadnla
ra uyguland dnemler de vard. Afrika' da yaayan bir
takm topluluklar kadnlar da snnet ediyorlard.
Snnet, totem inanlarnn bir sonucudur. Erkek o
cuk belli bir yaa gelince totem deitirmede ar bir s
navdan geerdi. reme organnn btn derisi soyulurdu.
Sesini karmayan, acya katlanan yiit saylrd. Za
manla yalnz ad geen yerin ucundaki derinin kesilme
siyle yetinildi. slam dini bu ok eski inanc oldu gibi
benimsedi. Herodotos, nl tarihinin ikinci kitabnn
64. blmnde bu olayn Msr'da uygulandn anlatr.
Eski Trklerde byle bir inan yoktu. Eski Anadolu
uluslarnda da snnetin uygulandn gsteren ak se
ik belgeler yoktur. Ancak Suriye yrelerinde, Anadolu'
nun Gneydou kesimlerinde yaayan Yahudilerin bu
gelenei uyguladklar, uygularken de trenler dzenle
dikleri biliniyor. Bu inann eski Araplara Msr'dan ge
tii bellidir. Ancak bir sre sonra Araplar yeni inanlarn
etkisi altnda kalarak bunu brakmlardr.
168
169
ANDJEK..
HAYVAN DOGUTURMEK
Andimek, Anadolu'da pek yaygndr. Bunun uygula
n yreden yreye deiir. Genellikle andimeler kutsal
saylan bir varln ad anlarak yaplr. Andimek bir
"yemin " trdr.
Andimek, Anadolu'nun en eski uluslarnda olduu
gibi ranllarda, Araplarda, skitlerde de vard. Trkeye
moolcadan geen bu andime sz bir iin, bir grevin
yaplmas konusunda, verilen bir sze ballk anlamnda
kullanlr. skitler andierken toprak bir kabn iine dk
tkleri araba andiecek kimselerin parmaklarn kese
rek kanlarndan aktrlar. Sonra andiecek kimseler
kabn evresinde toplanrlar. Kabn iine bir pala,_mz
rak, ok, balta gibi sava aralarnn ularn daldrrlar.
Bunu yaptktan sonra kabtaki araptan bir yudum alr
lar. Kalann andime treninde bulunan ileri gelenlere
datrlar. Andimek bir din treni niteliindedir.
slam dininin douundan .nce Araplarda da andime
buna benzer nitelikte uygulanrd. Bugn Anadolu'da
kan kardelii denen tren de bu niteliktedir. Kankarde
i olacaklarn birer damla kan bir bardak erbetin iine
damlatlr, sonra kankardei olacaklar o erbeti ble
rek ier; birbirine sarlr, prler. Buna kardelik
denir.
Andime olay ile kardelik olay arasnda bir balant
vardr. Bu olduka eski bir gelenein kalntsdr. Eski
Anadolu uluslar bu tr andlar birer din treni niteliin
de gerekletirirlerdi. Hititler bu trenleri savalarda
170
171
172
DM ELER
1 73
Anadolu'nun btn krsal kesimlerinde says kut
sal bir ierik tar. Bunun da oktanrc dinlerden kay
nakland bilinmektedir. zellikle Alevi tarikatlarda
saysna verilen nem yaygndr. Bu inan halk kesimin
de de tutunmutur. yudum su, lokma ekmek ya da
yemek, adm, dua ( k ulh uvallah, bir elham oku
mak), aylar (ramazanla ilgili), kap bg.
Etrsk inanlarna gre bir ilin kaps, tapna
olmaldr. Bunlardan biri eksik olursa, o ilde ykm, bu
nalm, dzensizlik bagsterirmi.
saysyla ilgili inanlar, kavramlar, deyimler ya
zn alannda, tasavvufta ok yaygndr. Halk arasnda,
uursuz saylan, istenmeyen bir olay karsnda tvbe,
kez "tuuu" diyerek yere bakmak yaygndr.
*
174
YABANADAMI
Maka'nn dalk blgelerinde, zellikle s orman
larda kimi geceleri, kimi de sisli-dumanl gnler, deiik
sesler duyulur. Ne insan, ne de hayvan sesine benzeyen
bu lklara deiik anlamlar verilir, genellikle de uur
suz, korkulu saylr. Yaygn bir inana gre bu sesler
"yabanadam " denen, yar insan, yar hayvan yaayl
bir varlktan gelirmi. Bu varlk, daha nceleri insanm,
sonra ortam deitirerek yabans olmu, insanlara sald
rr, korkulu durumlar yaratrm.
ocukluumda bu sesleri, zellikle de sisli gnlerde,
akam zerleri sk sk duyar, korkardk. Korkumuz b- .
yklerin anlatt yklerden, inanlmaz olaylardan kay
naklanrd.
Yabanadam
byl,
usla
anlalp
anlatlmaz bir varlkm. Cinlerle, perilerle, daha bilin
meyen gizli glerle konuur syleirmi. Genellikle de
gzel kzlar, gen gzel kadnlar ok severmi. imdi
anmsadma gre onun sesi bayku sesiyle geyik sesi
arasnda, deiik, bir sesti. Yabanadamn gren olma
m, btn anlatlardan birbirinden aktarlm, eklene
eklene bym, oaltlm yklerdi. ocuklar uyut
mak iin, "uyumazsan yabanadam gelir seni karr" di
ye korkuturlard. Kimilerinin anlattklarna gre
yabanadam yksek aalarn zerinde yaayan, gvdesi
ok kll, kara, an gl, iri kym, grkemli bir yara
tkm. nsan gibi davranr, sever-seviirmi. Maka'nn
Aralaksa yaylasnda, yabanadamn karp gebe brak
t, ondan ocuu olmu kadnlarn varl da ileri sr
lrd.
175
176
L-KY
NANLARI
F/12
177
179
181
183
HALK NANLARI
187
188
1 89
190
-G -
-H -
193
Sal gn dn olmaz.
Sal ve cuma gnleri kulukay oturtulmaz.
-T-
194
YEDLER
Yedilerin Yeri
YED MUSALAR
Anadolu - Yunan mitologisinde yedi m zik perisi. M
zik sz greke musa sznden tremitir. Musa denen pe
rilerle ilgili nesne anlamna gelir. Musalar trk rr,
alg alarlard. Bundan bildiimiz mzik (musiki) tre
mitir.
YED KAHRAMAN
lkada Tebai ilinde yaam, yurdun savunmasnda,
dmanlara kar korunmasnda byk yararlklar gster
mi yedi komutan.
YED ENGEL
aman inanlarna gre Tanr lgen insanlara iyilik
eden yce bir varlktr. Onun katna varan yolda yedi en
gel (buudak) vardr. Bunlar aan kimse onun katna ula
r. Bu engelleri amak, insann inan bakmndan deiik
aamalardan gemesine, olgunlamasna baldr.
YED KULA
Asya 'da yaayan Beltir adl Trk topluluklarnn d
zenledii bir din treninde yedi kula uzunluunda bir ip
kullanlr. Buna onlarn dilinde ilipa denir.
YED K
aman inanlarna gre Tanr lgen (Kuday) yery
znde ilkin yedi kii yaratm. Bunlarn kemikleri kam
tan, etleri topraktanm.
ran'da, .. VI. yy. sonlarnda Darius (Dara) alt ar
kada ile ayaklanarak kral Magus'u devirip ynetimi ele
geirmi. Bu yedi kii de Darius, Otan, Gobryas, Megaby
zos, Aspathines, Hydarnes, Intaphrenes adlarn tar. So
nunda Darius kral olur. Herodotos tarihinde anlatlan bu
olay gereklere uygun dyor.
202
YED KAPI
Yenierilerde yedi kap vardr. Adet kaps, Et kaps,
Aa bl kaps, Solaklar kaps, Meydan kaps, ayr
kaps, Karaky kaps. Bu yedi kapnn ayr ayr grevle
ri vardr.
slam inanlarna gre kalkm (kyamet) gn Medi
ne ilinin yedi ayr kaps olacaktr.
stanbul'da Topkap Saray'nn yedi byk kaps
vardr.
aman inanlarnda yaz yer denen kara topran yedi
kaps vardr. Bu yedi kap bir ilahide sylenir, adlar ak
lanmaz, yalnz yedi kap olarak geer.
YED ZENBL
sa peygamberin takdisi ile oalan ekmek ile balk k
rntlarnn bulunduu yedi zenbil. Bir inanca gre bun
lar stanbul'da emberlita denen antn altnda
gmlym.
YED OBAN
Musa peygamberin, Firavundan kaarak, gittii Med
yan lnde yardm ettii sylenen yedi kz oban.
YED MNARE
Kabe'de Mescid-i Harem denen camiin yedi minaresi
vardr. Bu tapnak btn mslmanlarca kutsal saylr.
YED LKE
Selefiye tarikatnn yedi ana inanc vardr. Takdis, tas
dik, skut, imsak, kef, marifet ehlinin szlerini kabul,
itiraz- acz.
YED EV
Bir kutsuzun yedi eve yk:rn dokunur.
203
YEDYE GTMEK
Yeni evlenen bir kzn, koca evinde yedi gnlk dur
duktan sonra, anasn babasn grmek iin baba evine dn
mesi. Bu dn bir grme niteliindedir. Yeni evliler,
kz evinde bir gece kaldktan sonra kendi evlerine dnerler.
YEDSN GRMEK
Yeni evli bir kzn, koca evinde, yedi gn kaldktan son
ra anasn, atasn grmek iin baba evini grmeye gitme
si. Yedisini grmek, bir mutluluk dilei olduu gibi,
karglama da olabilir. Halk arasnda bir kza kznca ye
dini grmeyesin diye sylenir. Bu, tanr seni gelinlik a
a yetirmesin, lp gidesin anlamna gelir.
YED HARKA
lkada kimi Anadolu'da, kimi komu lkelerde bu
lunan yedi byk yapt. Karya satrap Mavsolos'un me
zar, Efes'teki Artemis tapna, Rodos'daki bronz Apollon
yontusu, Phidias'n altn fildii Zeus yontusu, skenderi
ye feneri (Ptolemaios'un yaptrd), Gize piramidi ..
2000. Babil'in asma baheleri (. . VI. yy. da Babil kral
Buhtunnasr'n yaptrd).
YED ARIN BEZ
Kefen anlamna gelir. slam inanlarlarna gre,
l nn sarld kefen yedi arndan karm .
YED KOLLU AMDAN
smaili mezhebine gre, yedi says uurlu olduu iin,
amdana yedi kol takma gerei vardr. Yedi kolu olan bu
amdan kutsal saylr.
YED OGUL
Tevrat'a gre Yafes'in yedi olu vardr. Bunlardan her
biri bir ulusun atas saylr.
204
YED KULE
Kanuni Sleyman'n veziri Makbul brahim Paa M
sr kalesine yedi kule yaptrmt. .
stanbul'da Yedi Kule yresinde yedi k ulesi olan b
yk bir sur vardr. Sonralar hapishane olarak kullanl
d.
YEDERLEME
Denizde ok dalgal, frtnal havaya denizcilerin verdikleri ad.
YED KffiAL
Eskiden byk Avrupa devletlerine Osmanllarn ver
dii ad.
Yedi kral idb iltizam-1 biic- harac
Niyaz-i sulh ile kapnda eyliye feryad
(Sabit)
YED FIKIHI
"Fukaha-i seb'a " diye anlan, yedi sl9.m hukukusu,
Medine' de yetitiler, yaadklar dnem VII, VIII, yy.lar
dr. En nlleri Urve bin Zbeyr adlsyd.
YED KEZ YIKAMAK
Zahiri mezhebine gre kpein su itii kabn temiz
lenmesi iin toprakla yedi kez ovulmas gerekir.
YED TRL ERBET
Bedevi tarikatnda mritlere eyhin verdii bir erbet.
Bu erbet yedi trl nesneden yaplr. Sirke, st, kuru
zm (kuru incir), hurma, zeytinya, su, kara zn. Bun
lar mridin diledii cokunluk aamasna balyd. ok
cokunluk isteyene: Nefes, sirke, ya da st karm, orta
durumda cokunluk isteyene hurma, kara zm (ya da ku
ru incir, kuru zm), az cokunluk isteyene: zeytinya,
su karm erbet sunulurdu.
YED TECESSD (GVDELEME), YED OGUL
Ali'yi tanr tanyanlara gre, eyh si'nin Hatuna Be
ir adl kadndan yedi olu oldu. Bunlara HELFT-TAN de
nir. Tanrnn Havendigar, Ali, Baba, Hoin, eria, Tarika
ve Marife adl yedi grn, her grnn de insan bi
iminde bir karl (tecessd) vardr.
YED KEZ KUAK SARIP ZME
Ftuvvet kurulularnda, petemal kuanacak olan
kimse, eyhin katna karlr, yaplan zel bir trenle eyh,
petamal talibin (tarikata. girmek isteyenin) beline yedi
kez dolar zer, yedincisinde ise balard. Bu trende bu
lunanlar kuak balanrken "tekbir" getirirlerdi.
F/14
209
YED VEZR
Hind yazar Beydeba'nn "Sinbadname " adl yaptn
da Hkmdarn yedi veziri vardr. Btn ilerini onlarla
yrtr. Gnn birinde hkmdar olunu bir sutan do
lay idam ettirmek ister. Yed.i vezirden biri araya girer.
Masallar anlatr, bylece hkmdar yedi gn oyalar. O
lan kurtarr.
YED YIL HZMET
Yakub peygamber amcasnn kz Rahel'le evlenebil
mek iin amcasna yedi yl hizmet etmi. Sonunda amcas
ona byk kz Lea'y vermi. Yakub sevdii Rahel'i ala
bilmek iin yedi yl daha hizmet etmi, sonra Rahel'le ev
lenmi.
YED HL'AT
Abbasi halifesi Kaim-bi-Emrillah, kendisini ranlla
rn elindeki Ane hapishanesinden kurtaran Seluklu h
kmdar Turul Bey'e Badat'a gelince (Tuul Bey
Badat'a gelip halifenin sarayna gidince) stste yedi giy
si (hil'at) giydirdi.
YED KAPILI MAKAM
Kazda'nn tepesinde, kayalar arasnda, Sarkz'n ye
di kapl bir makam vardr. }\utsal saylan bu makmn
en aa yedi ylda bir ziyaret edilmesi gerekir.
YED YUMURTA
Musul yrelerinde yaayan arli, Bacora adl krt boy
larnda smail 'in kurban edilii olayn anmak iin dzen
lenen trenlerde, herkes treni yneten eyhe Yedi taze
yumurta getirir. Yumurtalar smail'e kurban olarak su
nulur. Btn sularn, gnahlarn aklayan, ortaya d
kenler gelir bu yumurtalar yerler...
YED KLE
Seluk sultan Turul Bey, Abbasi halifesi Kaini-bi
Emrillah ' grmek iin Badat'ta onun sarayna gittii za
man halife ona yedi lkeyi imleyen vedi kle verdi.
210
YED MUSHAF
Halife Osman zamannda Kur'ann toplanmasnda ana
kaynak olarak alnan yedi nsha. Bugnk Kur'an bun
lara gre dzenlenmi, teki nshalar Osman'n buyruu
zerine yaklmtr.
YED EL ALIMASI
V. Van Gogh un zerinde yedi el bulunan bir tablosu
nun ad. Van Gogh, bu eserinde ayr ayr durumda olan
yedi eli bir arada gsterir. Bu tabloyu (1885-1886) yllar
arasnda yapt sylenir.
'
YED ORGAN
Namaz klarken aln (burun ile) iki el, iki diz, iki aya
n baparmaklar olmak zere gvdenin yedi esi yere
deme gereindedir.
YED KAMI
Ormanlar perisi Pan'n sevgilisi Sirinks'i kovalarken
kz suya dnr. Pan bir avu kam tutar. Bu kamlar
yedi tanedir. Bu yedi kam en uzunundan en ksasna do
ru balmumu ile birbirine yaptnr. Bylece yedi trl ses
karan bir alg yapar.
YED KARDE
branilerde, Makkabaeos adl kitabn drdncsnde
domuz eti yemedikleri iin annelerinin gzleri nnde ezi
yetle ldrlen yedi karde. Sonra hepsi yakld.
YED MELEK
branilerde Hanokh adl kitapta gkten den yldz
larn, sulu olduklar iin Yedi melein cez-alan.rlmas
sonucu aa atlan melekler olduu yazldr. . .
YED GN YED GECE
Glgam destannda, insanlara, zellikle krlarda o
banlara byk skntlar, aclar ektiren Enkidu'yu alt et
mek iin, ona gzel bir kadn yolland. Enkidu bu kadnla
yedi gn yedi gece seviti. Sonra da kadnn ardndan Uruk
iline indi.
211
YED BLME
Tufan'da yaplan gemi yedi blmeydi.
YED GN BEKLEME
Bir Smer masalna gre Tufan'da, yedi blmeli gemi
Nissir dana varnca, orada sularn ekilmesi iin yedi gn
bekledi. Yedinci gn gemiden uurulan bir karga gaga
snda toprak kalntlaryla dnnce sularn ekilmeye ba
lad anlalp gemidekiler karaya kt.
HEFT SN (YED SN HARF)
ranllarn kutsal gnlerinden biri olan Nevruz (Mart
22 ylba) dolaysiyle Nevruziye adn verdikleri bir tatl
lar vardr. Yedi trl nesnenin karm ile yaplan bu tat
lda kullanlan yedi nesnenin yedisi de S (sin) harfi ile
baladndan ona heft sin (yedi sin) denir. Bu nesneler un
lardr: Somak, sebze, semek, snbl, sirke, sir, senced.
YED EKMEK
Babillilerin "Glgame Destam "nda geen bir olay. Gl
game adl kahramann yei gn uyumadn, bir snav
dan getiini, gstermek iin her gn yiyecei bir ekmei
gizlice yanna koyarlar. Glgame yorgunluu yznden
yedi gn sren derin bir uykuya dalar. Kendisine verilen
yedi ekmei yiyemez. Uyandrlnca, yanna konan yedi ek
mei grmeden, uyumadm syler. Sonra yedi ekmei (ye
mesi gereken, uyuyunca yiyemedii ekmekleri) grnce
uyuduunu anlar. lml olur, lmszl elinden al
nr.
YED KONSEY
325 ylnda znik'te toplanan yedi konsey. Bu konsey
de kiliseler arasnda anlamazla yol aan birtakm so
runlar grld. zellikle hristiyanlktaki Tanr - Baba
- Oul ls zerinde duruldu...
YED FLZ CFLZAT-1 SEB'A)
Eski kimyada: altn, gm, bakr, kalay, kurun, de
mir, kalay - bakr alam har- sini adl yedi.maden. Kim
yaclkta kullanlrd.
212
YED DVAN
Fatih Kanunnamesi'nde geen bir kasabann ad.
YED MADD GUFRAN
htiyac olanla:a yiyecek, iecek vermek,
plaklara giye&k vermek,
Hastalara bakmak,
Tutsaklar satn almak,
Mahpuslar grmeye gitmek,
Yoksullarla yolcular barndrmak,
lleri gmmek.
YED MANEV GUFRAN
Cahilleri okutmak,
Gnahkarlar doru yola getirmek,
Kederlileri avutmak,
htiyac olana t vermek,
Dmanlar affetmek,
Bakalarnn hatalarna katlanmak,
ller ve yaayanlar iin dua etmek ..
YED ULUS
Herodotos'un "Historia " adl nl yaptnda bildirdi
ine gre, ilkada, Peleponez'de yedi ulus yaarm. Bun
lar da Arkadia, Kynuria, Akha, Dor, Aitolia, Dryop,
Lemnia ad verilen yerlerdeki topluluklarm.
YED SARI KIZ
Beltir ile Sagay Trk topluluklarnda kamlarn davul
larnda yedi sar kz resmi bulunur. Bunlar koruyucu ni
telik tadna inanlan varlklardr.
YED PINAR
amanlarda frkler, frk yaparken, yedi pnar
dan, yedi deirmenden su alrlar, sonra yedi para demir
kzdrlarak suya atarlar.
YED YNETC
Eskiden Sakz adasnn i leri gelenleri arasndan yedi
kii seilir, bu seim Cenova cumhuriyetince onaylanr. Bu
yedi kii aday bir sre ynetirdi.
2 13
YED MEZMURLAR
kutsal Kitab'n bu ad alan bir blm.
BABLLLERDE YEJ;)
Babillilerde Uruk ilinin yedi srgl kaps vardr.
Adamlar yedi srgl kapsna vardlar
Uruk ilinin
Halk topland Uruk sokaklarna, sevinle doldu.
(Glgam Destan)
YED GN TREN
Bir sylentiye gre Seyid Battal'n mezan, bata der
viler olmak zere, ylda bir toplanr yedi gn sren zel
bir tren dzenler. XVI. yy. da, zellikle Kanunu Sley
man anda bu tren dzenli bir nitelikte srdrlrm.
YED BLGE
Smerlerde yeralt tatlsu okyanusunun tanrs Ea'nn
yedi rencisi vardr. Bunlar arada bir yeryzne kp in
sanlara bilgelik, bilim retirmi. Bir sylentiye gre bun
lar Smer lkesinin yedi kralym.
Anadolu -Grek dncesinde de yedi bilge vardr. Ki
mi Anadolu, kimi Yunanistanl olan bu bilgelerden ahlak,
felsefe, bilim stne sylenmi tler, zl szler kalm
tr. Bunlar:
'
YED TN
Kt cin lmden sonra gvdeye dnmek ister, gvdeyi
arnm bulunca kendi gibi yedi cin daha almaya gidermi.
(Matta ncili-1.2145)
214
YED GLLER
Bolu iline bal, yedi gln bulunduu yer. Gller or
mann balang yerinden dan doruuna doru sralanr.
Dereye en yakn yerdeki en by, dorua, en yakn olan
yerdeki en kdr.
215
YED DAGIN EG
Halk arasnda gzeli anlatmak iin yedi dan iei
deyimi vardr. Birok halk trksne de gemitir.
Nereye gideyisun
Yedi dan iei
Olmad gremedum
O ye e girecei
YED TEPE
stanbul ile Roma illerinin yedi tepe stnde kuruldu
u bilinir. Bu yedi tepe yedi saysnn kutsall ile ba
lantl saylr.
YED UYURLAR
lka Anadolu inanlar arasnda J:edi uyurlar'n
nemli bir yeri vardr. Bunlar sonradan Islam inanlar
arasnda karm, eshab- kef (maara arkadalar) diye
anlmaya balamtr. Yedi uyurlarn yattklar maara
Efes yresindedir. Yedi uyurlarn unlar olduu sylenir:
Yemliha, Mislina, Mrselina, Mernu, Tebernu, Sazenu,
Kefetatayu bir de ktmr adl kpekleri varm.
YED EMRLER
Horasan'dan gelip, stanbul'un alnmasndaki savaa
katlm, yedisi de din yolunda ehid olmutur. Mezarlar
Fatih'te, Malta yresinde bir sokak iindedir.
YEDLER, LER, KIRKLAR
Gerek slam tasavvufunda, gerekse halk inanlarnda
ler, yediler, krklar kutsal saylan birer topluluktur.
Bunlarn ermiliine, tanr katnda yce birer yerleri ol
duuna inanlr. Kaynak bakmndan bu topluluk (
ler, yediler krklar) ilka Anadolu inanlarnn bir
kalntsdr. saysnn kutsall Hititlerde de vard, ye
di ilkada kutsallk bakmndan en yaygn olan saydr.
Krklar, slam inanlarnda da vardr. Muhammed'in mi
ratan dnerken Ali ile karlamas, balarnn Ali'nin bu
lunduu bir toplantda krk kiinin olmas, biz krk kiiyiz
birbirimizi biliriz sz bu dnemden kalmadr. Anadolu
inanlarnda yedi says, onun yanstt anlay le, krk
la yanyana gider.
Erenler bu yolda bir sr dediler
Erenler dediim krklar, yediler
Gn lden gn le yol var dediler
yle midir deli gnl yledir.
Cafer Abdal
2 18
YED MAM
smai1iye mezhebinde yedi imam vardr. Halife Ali'den
balayan bu yedi imam inanc sonradan gelimi, smaili
ye mezhebinin yedi ana ilkesi durumuna gelmitir.
YED DERV
Hurufi inanlarna gre; Fazlulah Hurufi, dinini, d
ncelerini yaymak iin yedi kiiyi grevlendirmi. Bun
lara yedi imam, ya da yedi dervi denir.
YED ULULAR
Bektai inanlarna gre ermi saylan yedi byk
ozan. Bunlar da Nesimi, Hatayi (ah smail), Kul Himmet,
Pir Sultan Abdal, Virani, Yemini, Fuzli. Bu yedi ozan,
Alevi - Bektailer arasnda ulu olarak nitelenir, byk say
g, sevgi grr .
YED KUZU KURBANI
Museviler Hamursuz denen bayramlarndan yedi haf
ta sonra yaplban Gl Bayram'nda gnah ada olarak ye
di kuzu kurban ederler.
YED ALE
Buddha dini yayclarndan kral Ral Pa an her kei
in bakm ile ayr ayr yedi aileyi grevlendirmiti.
YED PSKOPOS
Papa V. Clemens 307'de hristiyanl Asya'da yaymak
amac ile yedi minorita grevlendirip Asya 'ya gndermi
ti.
YED RAHP
Almalk ilinde Franuscus rahipler kurulu yedi kiiden
olumutu. Bunlar toplanr, dinlerine gre birtakm konu
malar yapar, buyruklar karrlard.
YED MAHALLEDEN KOVULMAK
Yabanc kpek yedi mahalleden kovulur. Anadolu hal
knn byle bir inanc vardr. Ancak bu inan zamanla kay
nandan uzaklam, kt insan niteleyen bir deyim
olmutur.
219
220
YED GT
Drzilerde, yedi trl t vardr, yedisi de din gerei
kutsal saylr. Btn Drzilerin bunlara gre davranma
s gerekir.
Tevhid'l hakim (hakimi, yneticiyi Tanr bilmek),
Sdku'l lisan (doru sz, sze ballk),
Hfz'l ihvan (din kardelerini koruma),
Terki ibadet'l Adem ve'l bhtan (A deme, yalana tap
may brakmak),
Alacal alvar
Yedi yerden yamal
Gzel sevdas olan
stemez dnya mal
YED GN
Buddha dininde ntamani denen mutluluk incisini
bulmak, insanlar mutlulua kavuturmak iin Buddha'
nn gizli bir lkede yedi gn, yedi gece yol gitmesi, inci
nin bulunduu ildeki devin sarayna girmesi olayn
anlatan bir inantr.
YED KONAKLIK YOL
Buna farsa hefthan denir. ran masallarnda Rstem'
in Mazenderan ilinde zindana atlan Keyka vus'u kurtar
mak iin ordularla savaa savaa ald sylenen yedi
konaklk yol. Sonunda padiah zindandan kurtarm.
22 1
222
B L M E C E LE R
BLMECELERN KKEN
F/15
225
Hat tr huttur
Arnavuttur
Az yoktur
Adam kapar
halk dilinde srgan 'n anlatm olarak sylenen bu bilme
cenin birinci blm anlamszdr. kinci blm bilmece
nin tanm niteliindedir. Az yoktur szleri insan
anlama yaklatrmak, bilmecenin havasna sokmak iin
dir. Hattr huttur szlerinde yalnz ses benzerliinden do
an anlamsz bir uyum vardr. Bu bir syleyi kolayl
olmaktan teye geemez.
kinci blme giren bilmecelerde ise btn szlerin bel
li belirli bir anlam vardr. Dizeler arasnda ses uyumu,
anlam balants ar basar.
Kale kapsndan smaz
/ndk kabuuna sar
226
228
Nsf altn
Nsf gm
Sedef ona zarf olmu
230
BLMECELER
A
Aaca kar insan deil
Yaz yazar imam deil
Aksaray ortasnda
San papaz oturur
Allah yapar yapsn
Demir aar kapsn
Alt harman
st orman
- zo.Bu11.(1'8S - 11numx -
- lU['fl UlU'88Uj
Alak uar
Beyaz beyaz aar
- uaw.!Haa Az ak alamet
i kzl kyamet
Ya koydum kuru kt
Salli ala Muhammed
- UUl.![
Alt cehennem
st cehennem
Ortas cennet
- !Ha av 231
- znd.rny -
- zoauu.tf[F1S -
- J(Fl.tf110es -
- 1q1npfF1AV -
Aa iner gle
gle
Yukar kar alaya alaya
- lSFIAOlf ns
- aZ11uao -
- [lll(FlOd -
- enwn.x -
Altm para
Yetmi para
Sap uzun
Kendi kara
- au!A -
Alt tahta
st tahta
inde bir
Sar softa
- wapFlf[ -
232
Allahtan kk
Peygamberden byk
Atladm hendek
i kundak
- u11,.ny
- mzaw -
Allahn hikmeti
Kulun nimeti
- Jf9WJf3 -
- zrp[l,A -
Alack boylu
Kadife donlu
- U11;JlrJ11cf -
Ak sakall derviler
Bizim kye gelmiler
Biraz horon oynamlar
Sonra dnp gitmiler
- (.I11Jf) .nwQ11.x -
- auv.v -
- 11.IJOS -
- [9fl -
Alack tepe
engelli kpe
- Jfl;J[CZCJl ...:....
233
Altn saat
Suya batmaz
....:.. lQ'BAU!'.JAaz -
Alt dz st kambur
- ur.rg -
Alaca ylan
Aaca sarlan
Vallahi yalan
Billahi yalan
- U'8'./A'8)[ -
- Jf'BA"V -
Alt su
st ate
- flqW'!f7 Alt sttr ierim
st ayr bierim
Ortas cennet
- un.\o)[ -
Alt cehennem
st cehennem
Ortas cennet
- .,gawJfa a v -
- a.a:>ua. ''1f8.\'8:>'8S -
U'Bd.lJ,
B
Bilmece bildirmece
El stnde kaydrmaca
- unq'Bg -
- Jfa:>mr:9 -
234
- .a1!a -
Balarm yrr
zerim durur
- Jfr.I'Bj -
Bilmece kt kavaa
Bunu bilen olur aa
- afJ190 -
- JfauQaa
- .I'B)l -
- zgo
- U'BA'B.L -
- aupo an .fy -
- auQ
- !B!A!j dll.IOQ -
Be dal be iek
- .Ill[J('BU.Il 'Bf.Ill[J('Bw.I'Bd -
- '8.I'Bd -
- J(8JP.J, -
235
Bir kuyu
inde suyu
inde yulani
Aznda mercan
- J(l[ -
236
Z!Aa:J
- drufs
Kz Glian'a benzer
- Wrl[[11S
Bir kck niatr
Herkesi giydirir kuatr
- au.g -
- rnpapf3
- Jfa1.1a7
- 11.fuva -
- !A! -
Bamn stnde
Bir kalbur saman
- zrpcr.x Benim bir eyim var
Yl oniki ay yer doymaz
- uaru.q.Qaa -
238
- lAl
Burda rr
Karda brr
- l(a.JP..L 239
c
Canl biner cansz
Cansz da imansz
- .ndHA -
ekerim ip gibi
Gelir kp gibi
- J(l1ql1)f ardan alnmaz
Mendile koyulmaz
Tadna doyulmaz
- nJ(Afl
ttl hamam
Kubbesi tamam
Bir gelin aldm
Babas imam
- 1 11118 ardan .aldm bir tane
Eve geldim bin tane
- .IHN ardan aldm kapkara
Eve geldim kpkrmz
- .I"{}W9)f ayrlarda uzun uzun
- Ut1fl_,{
nlamadan yrmez
Yrrken de grnmez
- 1l1l1S at diye akt akmak
Bunu bilmeyen ahmak
- Jf!.l1J(a[{!l ektim ipi
Geldi kulpu
- J(Hqll)f -
240
at at hamam
Kurnas tamam
Aldm kzn
Babas imam
- reus -
n n tasdadr
Kamburolu hastadr.
Ne yemek yer ne bir ey
Ne acayip ustadr
- 1 uus -
- uaa'f 'mo
at atan aa.-:
Krmz gl aac
Krmz glden
Klaptan aac
- aJJ.ao -
- rsawaw 'f9UJ -
- 'flAU,X -
- r.9'fl.If11 f!f[ -
F/16
241
'
242
- P[V.JfSp d .rsrw
Dada dodu
Dada byd
Kye indi
Arkas delik deik oldu
- lSl11l{f11 UflW.lflH Dada dodum
Dada bydm
Kye indim
Herkese yol oldum
- p.dgy Dnyay kaplar
Denizleri kaplamaz
- .111)1 Dada orman
Dibi harman
- Ul[11 - jf'IS Daa gider ske ske
Kuru zm dke dke
- '!l!lS!d !ja)l
Dizi dizi odalar
Birbirini kovalar
- ua.q, Diz kurdum nne
Uydurdum deliine
- l.lf11 l(f1Ufl JflpUl'IS -
24 3
244
Dal doruunda
Karatavuk
- u!1Aaz
Dadan gelir tatarine
Ayaklar katarine
Ben onu tutarina
- UE1A E1J, -
245
- U e.Ul.L -
Derin kuyu
Gmbr suyu
- 'Jfa.ro.. Dereden karya glgesiz geer.
- saaN -
E
El melecik bol danecik
Bir ift kz bir danack
- uaw.!Qaa Ey haray haray
Yksek yapar yuvay
ekmeceler ekemez
Dkmeciler dkemez
- 1(a:JWfJ..1Q Elemez melemez
Ocak bana gelemez
Gelse de geri ekilemez
- Qfl,J..
Ekleme ekleme
Kulaklar dikleme
- .purz Eli yok ya yok
Kpr kurar
-
- znu -
_
247
F
Fini fini fincan
i dolu mercan
- U'EIOT('Elc[ -
Fukara atar
Zengin cebine kor
- l(P..IP.Jffil Fini fini fercan
i dolu mercan
Mercanclar yapamaz
i dolu kat
Katlar yapamaz
- .llN -
- .I'E11U l1)[ -
Gd gd kaplarda
Dik durur bayrlarda
- o -
248
Hattr huttur
Arnavuttur
Az yoktur
Adam kapar
- U'Bl/.lSJ Hezerern hezerern
Ta stnde gezerern
El ne derse desin
Bildiimi yazarsn
- 'Bf'BW Her beriye beriye
Asker dizilmi geriye
Kulardan bir ku grdm
Arka st yrye
- P.TQ -
250
- .reN -
ki ayakl
Binbir yaprakl
- lfllA 11J,
te ktm boruya
Beni Allah koruya
- 9fl1)l -
- y.11q 1
25 1
- unmf[ -
stanbulda st piti
Kokusu buraya dt
- dn 1Jfaw nsan grr
Allah grmez
- BAPH -
K
Koca deve
Girmez eve
Kes ban
Girsin eve
- a.(rsw<JS Kara olan kapy bekler
- mDI
253
Kk ev askeri bol
apkas var
Ayakkabs yok
- 1!.lqf)[ Kurmadan iler
Durmadan iler
- 0[11JI Kambur durur 'karn yok
Dnya onun mal yok
- p.dgy Kylarn demirden
Kendi demirden
Ayrr hakkn
Verir kendinden
- !Z1WJJ, -
Karda oturur
Si .. ni yere batrr
- lf'O.lf!Jl -
Kuyu kuyu
inde suyu
Suyun iinde ylan
Banda mercan
- 'Bq m y7 Krmz deri
ek gelsin beri
Kaldr bacan
Girsin ieri
- rq'BJ(Jfll.fV Kll azn at
plak iine kat
- d'B.o:j Kck bir odack
i dolu yongack
- .a[!G -
254
Kara tavuk
Karn yark
Balta sapl
K delik
- 'Jfpfaw
Kendi gelir inie
Kulaklar yokua
- .pu!z Kvrml kak
Duvara yapk
- lfBl"}[ Kara patr
Kalkar gever
Gene yatr
- SBlfBW
Kaleden atsam krlmaz
Bir tkre dayanmaz
- rprH-g'Jf B.IBfl!S Kalede kalbur asl
inde kavurma basl
- lfBl"Y Karanlk yerde kad oturur
Taaklarn suya batrr
- n.n. Kan kurnaz
Burnu kurnaz
A durur da
Susuz durmaz
- lf!.lClJ 'UI'V1DD Kaplara sa koydum
Herkesleri a koydum
- UBZ11UIJ1H Kk bir kuyu
Zehirlidir suyu
inde bir ylan
Aznda merean
- rssquy Zllt) ..__
265
L
Lamba dt s dedi
Tava dt tan dedi
Annem geldi bul dedi
- [n qu11s Lastik gibi uzanr
Braknca kvranr
- Sl1,X -
256
Mel melecik
Yol darack
Drd byk
Bir ufack
- ({il -
- ZO.IOH
257
N
Nsf altn
Nsf gm
Sedef ona zarf olmu
- l>'nwn.x
Ne yerdedir
Ne gktedir
Kitli sandk
indedir
- cgl>'znfl Nefesi var can yok
Derisi var kan yok
- JW.IQ)[ -
o
Ormanda dodum
Ormanda bydm
Geldiim zaman
Karnm delik deik
- .nq[I>')[ O yan kaya
Bu yan kaya
inde sar maya
- l>'nwn.x
O taraf ta
Bu taraf ta
inde bin bir ba
- Wl1Wl1H
Orman oldum
Orman bydm
Evde reis oldum
258
1oy
O yan mermer
Bu yan mermer
inde kanl mer
- tlnWn.{ Onsuz i olmaz
Olmadk durulmaz
- ns Oy anam
Vay anam
Kaklm dalda kald
rterim uyur
Aarm uyanr
- a1v
t'ten at
Gren at
Drt bal
Sekiz kl
- az1ma:J -
s
Su stnde slanmaz
Yere der paslanmaz
- .g auuo Sahal sabah
Elini per
- OfArlH -
- KJ -
- UlfV -
259
Sardr sarkar
Derim diye kalkar
- rM..fy Sprdm odac
Oturttum hanmc
- rur.u 1f<1W1f[![ Sallanr gider
Sulanr kar
- 611.IJ['flf[ Sallanr sarkar
Ateten korkar
- wn.ny
Sra sra develer
Birbirini geveler
- uwa.I!)[ Sardr ayva gibi
Suludur elma gibi
- ['f11[90J -
- d.mJ, -
- r.e1 ug -
Srdm kabard
ektim geberdi
- aA lflllf 'aAzao -
p demeden
Dala konar
- a u99 ak ak aklar
ak benim elimde
Ulu kavak titirer
Kk benim elimde
- cr.waza1 11un lfOff 260
T
Tap urdadr
Tap hurdadr
Tap kapnn arkasndadr
- aJJ.rvdvs Takur tukur takraba
indeki akraba
. - lfpafl Tel tel kadayf
Bizim hanm ok zayf
Bir kusuru var ise
O da bir gz kayp
- au.81 Tavuktan kk
nsandan yksek
- 1al(SB}l Tngr elek
Tngr sa
Gece toktur
Gndz a
- n ;}n.ro Takr tukur takan
indedir bakan
ki tulum az
Altndadr kaz
- n[A BH -
261.
Tatandr demirdendir
Yedii hamurdandr
Dnyalar doyurur
Kendi doymaz nedendir
- uaw.!-Qaa
Tohumsuz biter
Dnyaya yeter
- zn.r, -
u
Uzun kuyu
Gmbr suyu
- Jf9.mJ, -
- .nu311x -
262
st mermer
Alt mermer
inde hanm terler
- 11nwn.x nledim setten
Sesi gelir betten
- ZO.IOH - V -
Vkka
Ykka
Ortas
okka
da vkka
da ykka
hokka
da okka
- .nW11H 263
y
Yere girer paslanmaz
Suya girer slanmaz
- aacgo Yer altnda yal kay
- UB(l,X Yer altnda kazan kaynar
- 8:JUl.l8)l Yer altnda sakall baba
- Ufl'.loS
yedi delikli tokmak
Bunu bilmeyen ahmak
Ya bunu bileceksin
Ya bu gece leceksin
- Bf[ Yarm kak
Duvara yapk
- J(Bfn)l Yapan kullanmaz
Alan kullanr
Kullanan grmez
- nqe, Yrr iz etmez
Hzl gitse toz etmez
- auno Yer altnda
Tahtal ky
- 'J(lf.l8Z9J"l -
264
265
KNC BLM
ANADOLU MTOLOGS
IIK
In topra dlledii yerde
Bir ses ykseldiini duyan
Bilir insan gcnn nelere yettiini
Sular balklar beslemeden
Kayann yuvarlanmadan
Yeile gne vurmadan nce..
*
269
DOGU
nce gne dolard gklerin enginliinde
Ik yer k ierde bilinmeyen boluk
Doum sanclar yoktu daha
Esneyen topran imemiti karn
Suyun derisinde k!prdama
Brnde titreyen rperme yoktu.
*
Birden
bilinmeyenin tesinden
bir ses yayld
derinden.
Duyan kulak olmu
gren gz
yryen ayak
sylenen sz
bilinmeyenin berisinden.
270
271
SV.LENCE STNE
Sylence (mitos) dnen kiinin kendini doa ile z
deletirmesidir. Sylence dnmeden kaynaklanrsa
dnme de kiinin doa karsnda kendini ortaya koy
masna dayanr. Dnen kii kendi varlnn bilinci
ne varacak yolu arayan kiidir. Bunu derin bir bilin
ak iinde yapamazsa da nereye yneldiini, ereinin
yry izgisini bilebilir. Dnmekle bilmek arasn
da nesne ile eyleme dnme arasndaki .ayrlk vardr
ancak. Dnemeyen bir varln sylencesi de olamaz.
Sylence bir yaratmadr, bir rndr, onun da kayna
doa karsnda dnmek, soru sormaktr. En ilkel sy
lencelerde bile kiinin doaya sorduu bir soruya, gene
soranca, verilmi bir karlk sakldr. Sylencenin bii
mi, yaps doaya sorulan sorunun ortaya konan, doa
dan alnan karldr. Bu karl verenin de soruyu
soran kii olduu kukusuzdur.
Sylence varlklarnn says, trll onlar ortaya
atan ulusun dnme eylemindeki baarlarn, gelime
aamalarn gsterir. Hangi ulusun sylencelerinde tr
!lk oksa, ortaya konan yaratma rnleri oksa, o ulus
ta dnme olay r oranda gelimi, uygarlk alannda
o oranda ilerleme salanm demektir. Uygarlk alann
da sylencesiz kii, sylencesiZ toplum bulma olana yok
tur. Sylence varlklarn bsbtn bilimd, geersiz
saymak doru deildir. Onlarda kiiyi anlatan, akla.,.
yan bir z sakldr. Gnmzden gerilere doru gittike
sylence rnlerinin oaldn, belli bir donemde, bil
gelikle yanyana yrdn grrz. Uygarlklarn ilk
27 2
273
275
276
27 7
Sylencelerin eitici bir nitelii de vardr. Eskialarda bir din btnln ieren sylence rnleri daha son
ralar kii dncesinin geirdii geliim aamalarn
kavramada en verimli kaynak olmutur. te yandan bir
"masal" biimine dnerek ocuklarn eitilmesinde, d4- in dncesinin, sanatnn ilkadan buyana nedenli tutar
l, belli bir izgi zerinde renme konusunda bak: in Deneme
leii, 1945, M.E.B. yaynlar, ev. Prof. Dr. W. Eberhard.
278
279
282
283
284
Bundan sonraki blmde , Anadolu Gerei ad altnda, ele alnan konu sylencenin yalnz Anadolu ile olan il
gisini ierir. B una birka yandnce, yankonu eklenirse
de erek Anadolu'dur. Burada sylencenin baka bir yan
zerinde duralm: Btn insan baarlarnn dilden kay-
285
287
288
F/19
289
290
12 - Agy.
s.
51.
291
13- Agy.
292
s.
51.
Anadolu
Gerei
294
296
yor.
298
299
300
302
303
305
308
309
311
312
313
314
315
316
317
3 19.
320
bitkiler
de o ortamda bulduklardr. Szgelii ar ba
lz bol olan iekleri sever, ar aulu, yakc, dok:nun
ca ykm getirci ieklere yaklamaz.Tavan ok dikenli
bitkileri yeez. Geyikler genellikle evcil hayvanlarn ye
dii bitkileri yer. Ay bol yemili aalar sever. Eek
eekdikeni denen dikenli-iekli bitkiyi ok sever. teki
hayvanlar iin de durum byledir aa yukar. Bitki ile
hayvan arasnda yaknl kuran doal ortamn etkisi,
eskia insann dncesinde gizli bir g, tanrsal bir
etken olarak biimlenir Bylece doann yaratt d
zen doast bir varln elindenltm sanlr,saylr.
Geyiklerin yaadklar ortamda, doal olarak, bulunan
otlar, geyiklerin doal besini olduundan sevilir, aranr.
Olayn nedenini, beslenme sorununu, doal ortam konu
yorar,
sunu bilemeyen insan bunu bir
gizlilie
bylece "geyikotu " denen bitkiyle geyik arasnda gizemli
bir ba kurulur. Aynn yaad yerde, ortamda bulun
mas nedeniyle aynn beslenme arac olan bir bitki ay
nn ou sevdii, arad sans sonucu "ayyemii",
"ay zm " oluverir. Kularn, ince taneli olmas nede
niyle koyalca yedikleri zme "kuzm " denmesi do
al bir beslenme olay iken deiik bir yorumla kutsallk
girdi iin iine. Bu konuyla ilgili rnekleri alabildiine
oaltabiliriz, sonu olay anlama bakmndan pek dei
mez.
F/21
321
323
324
s.
325
326
327
328
329
330
332
333
334
336
F/22
337
s.
338
339
340
341
344
345
347
348
353
356
357
358
360
Tanrlar
Tanr alar
Boalar
Tanrlar-Tanralar-Boalar
363
SULAR ISINIYOR
Yceler k kokulu gllerle
indiler gklerin maviliinden
Grnmeyen kanatlarnda dncenin
.kimi fkeden yorulmu kimi sevgiden ...
Bir trk duyduun yerde
Bir insan duygusudur konuan
Szcn rtsnde.
Ne tutku ne younluun dilegelii
Sdn sessizliini syleyen
Bir ocuk zlemidir gelecee. ..
Btn sylenceler ocuktur
Sonra byr dillerin kucanda
Girer istenen biime
Bilinmeyen yllarn aknda ...
Sylencelerin en gzeli
ocuklara seslenir duygu scanda.
364
ADONS
Bir yazgnn kanayan yks
Bahar mutulayan gelinciklerde
Ak glleri kzla boyayan
Kla giden yazla gelen sevginin
Masallar ssleyen kan kokulu yks.
*
Adonis bir _yerde Temmuz. Dumuzzi
Bir yerde Attis Anadolu'da Smerlerde
Asur-Babil kadnlarnn gnllerinde
Bitmeyen zlemin ilendii bir rg.
*
Adonis Hititlerde Telepinu ya benzer
Yediveren gller aan ellerinde
Bire bin veren baaklar tarlalarda
lkyazn scaklaryla gelir bolluu
Yaz aylarnda sararm olgun ekinler
Tarmclarn sevgilisi tanrs
Gen kadnlarn zlem dolu gzars.
*
365
*
Scack buular kan kanlarnn damlad
Yerde bitmi gelincik iekleri
O iekler ki baharla gelir
Baharla gidermi o gnden beri.
*
Attis-Adonis-Dumuzzi bir yknn rgs
Ayr ayr dillerde sylenen trk
Bolluk tanrs dl tanrs kadnlarn
Kzlarn sevgilisi koruyucusu
iekler bitkiler erkeklerin gc
Gerdek gecelerinde grnmeyen yiit
G veyin belinden geline damlayan bengisu.
*
Dum uzzi bizim "damzlk " dediimiz
Boyn unu boynuzlarn mavi boncuklarla
Boyam boyam ieklerle ssleyerek
Sevin trkleri r/arla
Dl almak iin inekleri ektiimi
Grkl grkemli boadr Anadolu 'da.
Attis-Adonis-Dumuzzi bir kkten ayr dal
Bir daln ayr yapra
Toh um Smer'den Babil'den Asur'dan
Yetitiren gzelim Anadolu topra.
*
366
367
ARDN
Gne Ar 'nn tesinden doar Urartu 'ya
Biraz gneyde kalr Van 'la gl
Ar 'nn doruklar parlar nce
Sonra dklr k yam uru Vangl 'ne
Yaylr uuan salar gney ovalarna.
Ik arabasyla dolarken bakar
Ycelerden Urartu 'ya korur Ardini
*
Kn uzak der lkeye yazn yakn
Gzle balar karlar giyinmeye
Baharla eker srtna yeil rtsn
Gndz gezer geceleyin uyur Ardini.
*
Ona yakn dsn diyerek Urartular
Dan doruunda kurmular tapna .
Vanglnn komusu kk bir dan
Bir de benzerini yapmlar ovada
Yazn dada kn ovada durur Ardini.
*
*
368
F/24
369
ARMA
Gece parla,yan ay' grdn m gkte
Akkorla dolm u bir mangal
Kaar btn ktlkler ondan
ocuklarn korktuu cinler periler.
Geceleyin yolcular koruyan
Yeerten besleyen ekinleri
Budaylar eviren altna
Uyurken insanlar sarnp karanla
Srlar ahrlarnda koyunlar allarda
Ormanlar kuanrken sessizlii
Kular aalarda. biriktirir cvltlarn
Gnamnda sylenecek trkye
Bir olur Hitit bal giyer Arma
Bir olur Luvi kua dolanr beline.
*
370
371
Vuruldum ufana
*
Ay vurudi bacadan
Gn gibi yzlerine
Racan eperdum oni
Bakardi gzlerume
*
Ay dodi granlara
Bak cama vuranlara
Gurban olaym e gz
Goynunda duranlara
*
Ay vuruyi vuruyi
Vuruyi da duruyi
E gz senunlan beni
Bi gran ayiruyi
*
Ay vuranda vuranda
Memen kokar maranda
Giiur imana gelur
Gz sana yalvaranda
372
ARSMELA
373
AR UNA
Oynak tanrs denizlerin
Dalgal sularn
Sevditi balklardr
rn balklar
Ona taparm gemiciler
Durulur denizler uyuyunca
fkelenince kaynar
Allak bullak olur sular...
*
Denizin zn smren
374
375
AKESA YA
377
ETAN
Gne nda glen
Gnn gzdr ay'n yz
Kimden geldii bilinmiyor Hititlere
Anadolu 'yla yat
Tarihten eski
Bir tanrdr Etan ...
*
Etan-stanus- Utu
Gne tanrs
Anadolu'nun k egemenlii
Yaamn yreinde tomuran tat
Bitkilerin sevinci cann esenlii
Topran gl baharn enlii
*
378
HADAD
Frtna tanrlar yetmezmi gibi
Bir de Hadad gelmi Anadolu'ya Suriye 'den
Hitit lkesinde trene
Bir daha gitmeyi dnmemi
Sevmi topran suyunu
Konukseverliini yaz insanlarn.
Adad, Hamman derlermi ona Suriye 'de
Byle sylyor kimi sylenceler
Au dklr gzlerinden
ldrr gibidir baklar
Kaln kalarnn altndan evreye yaylan.
Nerde grlt gmbrt
Nerde ykm nerde korku Hadad orda
Gren olmam onu sessiz yeil ovalarda
Besili srlerin yayld yaylmlarda.
Gzel tl kular
Grkemli geyikleri karacalar ceylanlar
Durgun denizi mavi gkleri sevmez Hadad.
Yldrmlarla imekleri
Kara bulutlarn tad yamurlarla
Frtnalarla boralarla gelir
Tadn karr ortaln
Dilei yerine gelince gnl olunca gider.
Orta boyu kaln om uzlar atk kalar
nsana dn en bir fkedir.
*
379
HALD
380
381
382
HALMASUTTA
383
HA PANTALLiYAS
Evlerin yanndan geerken ktlkleri kov.n
iinizden arnn sonra arpar banz
Hapantalliyas kayalarina
Aydnlg sever #apantalliyas
Korkar erdeminden karanlklar
Gndzle gelir evrene geceleyin ay'
Gnderir gklere.
iyilik edin insanlara hayvanlara
Gzel dnn gzel syleyin
Byle buyurur Hapantalliyas
Dallar krmayn iekleri yolmayn
Koparn incitmeden yemileri
Beslenin gnlnzce.
Kimsenin grmedigini grr
Bilmedigini bilir Hapantalliyas.
Ona sgnr ormanlarda krlarda yaayanlar
Sevimli gzel diriler
Kt. yabanlar lgarc yaratklar deil.
iyilik gtr ktlk kolay
Yigit iidir ta atan eli pmek
Ekmek verenin yzne glmek etin deffel.
Kimdir karanlkta ocuklar korkutan
Yolcularn nlerine diken koyan
Katrclarn dlerine giren ?
Bir dmesin Hapan talliyas'n eline
Belinin krldg gndr.
Korkmayn geceden ocuklar yolcular
Ummadgnz yerde Hapantalliyas sizi kollar....
*
384
HAR UVA
Gzel geyikler var ya yeil otlaklarda
rkek baklarla evreyi gzetleyen
Yrmekten ok sramay bilen
Yan boynuzlarndan rendiimiz
Kzlaalarn grgenlerin altnda
Ereltilerin arasnda sazlklarda
Koar gibi szlen
Szlr gibi koan
te onlarn tanrsdr Haruva
O tutar geyiklerin elinden
Gtrr yaylmlara sulara
Srdrr soylarn
ri memelerinden yavrusunu emziren
Geyikleri koruyan odur.
Uur diye boynuzlarn kaplarmza
Astmz mutluluk beklediimiz
Postunun stnde yattmz acmadan
Etini yediimiz geyikleri koruyan odur.
Haruva gibi sevememiiz geyikleri
Yavrusuna bakmadan avlamz
vnm z bir de basp stne yerde yatarken
Upuzun gvdesinin prl prl tylerle..
Petekten bal damlar gibi bakar geyik
Bir k yumanca dner gzleri baklarnda
Kaarken dner arkaya kollar yavrusunu
Sonra szlr srayarak karr ormana.
Alamakldr bar bile
Seslenirken Haruva ya...
F/25
385
386
HARZ
"Ne ekersen onu biersin,
yiliJCtir ektiim insanlarn gnlne
Yzyllar Anadolusunda
Semeden iyisini kt sQn canlar.
Karanlkta bile grr sevgiyi
Souklarda scak olurum
Serinlik solurum bunaltan scaklarda
ilen suda yenen ekmekteyim
Salan stte koparlan yemite
Kovarm karanl tutar aydnln elinden.
Grnmeden gelirim dileyenlere
Grnmeden giderim ktlerden.
Dalar alr bencillik a.lmaz bilirim
Ekmek veren ellere ta atanlar da grdm
yilik et denize at
Balk bilmezze tanr bilir
Demitim insanlara
Dinleyen var dinlemeyen var tlerimi
Gcenmem yaplanlardan
im iyiliktir gcenmek deil
Bir gneim doarm btn varlklara
Bir iimi gzel suyum susayanlara
Seven de gelsin bana sevmeyen de.
Bo evirmem uzanan eli. "
Byle yakm trksn Harzi
Hitit alglarnda binlerce yl
iein kokusu yemiin. tad
Kularn cvlts gnn.
Anann st atann gl
Ekmein z onun sesidir.
*
HAAMEL
Dokunmayn hayvanlara can severseniz
ncitmeyin karncay kelebei kular
Kimler karm bu yasalar
nsan dilediini yesin diyen ?
Ben haameli hayvanlar koruyan
Besleyen oaltan yaatan tanr.
Gsz glnn kulu deil benim lkemde
Vurulan krlan yem deil
besin deil
azk deil..
Ben Haameli: hayvanlar koruyan
reten besleyen yaatan
can canldan ok seven tanr.
Anadolu yu ssledim kularla
Kelebekler uurdum gelinciklerden
Ar kondurdum ieklere bal akttm
Peteklerden, dut yapranda ipekbcei besledim
Isszd sessizdi yeyz
Giderdim tatszln yaanr kldm.
388
HAHA
390
HAZZi
Yce dalar tanrs Hazzi
Egemen doruklara tepelere
Kutsallk veren yceliklere.
Hurriler belli gnlerinde yln
Dn dernek eder tren dzenler
Adaklar sunarlard Hazzi'ye
Da balarnda alglar eliinde.
Hazzi Hurrileri Hurriler Hazzi'yi
Byle severlerdi.
"Dalar tekin deildir" diyen yk
Hazzi'nin ellerinde bym
Kimi dillere masal olm u
Kimi dillere trk.
Uurludur da doruklar sayrlara
Sevenlerin alrm ileri dada
Dalara snan da'lar korurmu
Dalar yrmez dervi yrrm.
Bir masal gelir bize alarn gerei
Deien gelenekler duygular elinde.
zdr kalan Anadolu 'da
Yediimiz ekmekte itiimiz suda.
Van 'dan gneye yryen dalar
Hazzi'den yk ler syler sessiz
Bugn bile kimi yurttalarmz
O dalar kutsal sayarlar.
Be bin yl sren bir masal
Ancak dalarn dilinde yaar..
*
391
HEPA T
392
393
HKSTAS
394
HUHiTiS
395
HURRA
396
HURRi
Kocaman boyn uzlu kaln enseli dik bakl
Boalar var<lr salnr yaylmlarda
Dalgn otlayan inekler arasnda grkemli
Onlarn tanrsdr Hurri
Onlar koruyan oaltan dl glerini.
Hurriler Hurri demiler bu tanrya
Hititler de benimsemi koymu tapnaa.
Kutsaldr btn boalar Anadolu 'da
Yakn lkelerde Smer'de, Msr'da
Dlleyici gcdr doann.
Bilinmez balad a yrd yol
Bu kutsalln geleneklerden te
Bilinen ancak Hurri'e sormadan
Adaklar sunmadan boaya dok unma yasa.
Bir masal vardr ldrrm insan
Bir tas iinde boarm boann kan
Byle syler Frigya'nn ykleri
Bir de kral varm bkm yaamaktan
mi boann kanndan k vermi can.
Hurri 'ten gelir bu sylenceler
adan aa yrr dilden dile geer.
Dou Anadolu dalarnda krlarnda
Yaam Hurriler Van dolaylarnda
Sonra gmler gneye
Tamlar geleneklerini greneklerini
Gittikleri yerlere sonra Hititlere
Onlardan kalm bizlere
Ne gn bir boa grsem alml alml
Gezinen yaylalarda
Hurri gelir gzlerimin nne.
*
397
HUTUN
*
398
IRBITIGA
399
NAR
Gzel delikanl
Arinna 'l Vuruemu 'n un ol!lu
Gne tanrasnn.
Ik bakl
Grkemli grkl
Anasnn eteklerinden tu tarak yrr.
Aydnl srr ardnca yerde gkte.
Mutluluk damlar baklarndan
le dklen bir yamur
Karanl yaran aydnlk
A vularnda yorulur dogann sevinci
Ne fkeyi bilir gnl ne hnc.
Iyan bir erdemdir nar
Uar enginlere kanatlarnda k van
- Gnele gelir ocuklarn gzlerine konar.
-t'
RMUSN
avutepe'de bir tapnakta
Yalnz ad kalm Irmusini 'nin
Haldi'nin yannda yce tanrlar arasnda.
F/26
401
SKUR
Frtna derler ya
Allak bullak eden ortal
Tozu dumana katan
Yaamn tadn karan
Aalar ykan ekinleri yokeden
lm korkuyu getiren
Onun tanrsna yardmcdr Iskur.
Binince korku salan lm saan arabasna
Hzla dolanr boluu
Grltler gmbrtlerle gelir
Zas Hazuna 'nn ardndan
Yklan yapmaya deil
Kalan varsa ortadan kaldrmaya.
Bir mutluluk trksdr kulaklarnda
Yerden ykselen lklar iniltiler.
*
402
STANUS
Gnetanrdr doanda batanda
Btn gklerin bilinen bilinmeyen
Btn tanrlarn tanrsdr
Odur evrene can veren
Eriten kaln buzlar
Karanl yokeden
Bir rt gibi yaylan yeyzne.
Saln esenliin kaynadr aydnl
Gren gzdr grnmeyenden te
Scakldr yreklerin.
Ar ar yrrken gkte
Sayar zamann basamaklarn
Gn dilimler n banda
Aylar yllar bir boncuk dizisi gibi
geirir zamann ipliine
En yce doruuna knca gn
kocaman bir gz olur yeyzne.
Onundur en grkemli tapnaklar
en grkl sunaklar on un
En gzel adaklar gnllerin sarmalad
En sevilesi sunular onadr
Yalvarlar yakarlar...
403
404
405
KALHSAP
Hititncesi tanrlarndan biri
Anadolu toprandan yorulmu elleri
Nice boylara mutluluk vermi
Nice boylara korku Kalhisapi.
Kimsin nesin nerdesin syle
Hangi yzler srlm adak tana
Hangi eller tam sungu/arn sana?
406
KAMR UABA
Biz
Siz
Onlar
Seninle balar seninle biter Kamruaba.
*
407
408
KARHUHA
*
409
KA KU
Geceleyin aydnlk saan ay var ya
Gkyznden ovalara dalara
Denizlerin zerine serilen
Akan derelerle aylarla
Glgelerden kaan
Akl genilii seven ay var ya
Kaku demiler adna Hititler.
Onun gldr ay
Yce dalarn arkasndan
Kum tepelerinin stnden.
Uzun yaz gecelerinde syleir ormanlarla
Yapraklarn hrday dilidir
Scak yelleri ezgileri
Bilinmiyor yzbinlerce yldr
Yldzlara gizli gizli syleileri.
410
411
KUBABA
Analarn anasa Kubaba
Bakalarn Kybele dedikleri
Btn uluslarca bilinen
Sylenen dillerince.
Ellerinden yaar topraa bolluk
Bitkiler ekinler
ocuklar ellerinde byyen
Douran kadnlarn memelerinde st
Ekilen toprakta tohum
reyen iit oalan doum
Btn doanlarn douranlarn snd . . .
Geceleyin koruyan uyuyan bebekleri
Alda yatan yaylmda gezen kuzular buzalar
Besleyen iri gslerinden
Srdren diriler soyunu.
Anadol u 'nun anas Kubaba
Bilinmeyen alarn koynunda byyen kadn
Geni kalalarnda yaratmann gc
Douran yaatan besleyen
Btn Anadolu kadnlar gibi
bire bin veren baak elleri.
Toprak esneyince yazba
Tomuran iein znde
Yeile dnen yapran dilinde trk
Ikla glen gnamnda yeryzne
Geceyle yaylan sessizlik oylumlara
Ana Tanra yaratan kadn
Bizimle balayan bizimle giden.
412
413
KUMARB
414
*
415
KU UK
Hurri gecelerini gndze eviren Kuuk
Gne giderken gelir gklere
Dalarn ardndan eteklerini srye srye
Yadrr baklarndan aydnl
Kovar tepelerden dallardan youn karanl.
Hititlerde Kaku, Selardis, Arma derler
Luviler de Arma y severler benimserler.
Btn deiik adlarn tesinde ay tan.""ldr
Anadolu 'da birdir ycedir.
*
416
F/27
417
LAKSMAS
41 8
LAMA
Hattua'n koruyucusu Lama
yilikler atas yardmlar kaynat
Onun alan ellerinden yatar sevgi
Grkemli gnler yaar Hattua
Mutluluklar esenlikler iinde.
Ne kl ne karg ne mzrak
Ne lm saan sava arabalar
Ne kasrga ne frtna girebilir byk
Kaplarndan Hattua'n.
Aras yoktur Zas Hazuna 'yla
Onun yaknlaryla kardeleriyle karsyla
Bartan baka trk bilmez dili
yilikten teye uzanmaz eli.
*
419
LELVAN
Sa va tanrs Lelvani
nsann tkenmeyen tutkusu
Snmeyen fkesi dinmeyen hnc
Kann kokusu llJ.n sesi.
Kargnn ucunda balJ.n aznda
Azgnn gznde yreffende ktnn
Uyumayan dman uyuyan su.
Yenenin gnlnde yenilenin tepesinde
Kanla beslenen canlara doymayan
Sa vaa glen bara kzan Levlani.
Yalnz insanlar arasnda deil sava
Yabanlar da drr birbirine
Kurbaay ylana yutturur
Geyii kurda yedirir
Kartaln penesinde rpnr tavan
Doan sereyi paralar atmaca src
Byk balklar yutar kklerini
YabanslJ.rlarn kollar arslanla kaplan
BalJ.rta balJ.rta yerken yalanr kanla
Gszn uykularn karr gl
Senin ilerin bunlar Lelvani.
Sava ktdr yenen iin de
Uzun srmez kanla salanan utku
Kimsenin ettii yanna kalmaz
Son unda kanla yuyulur kan
Kazd kuyuya der insan.
420
LEVANS
421
MN
422
MEZULA
423
..
NANNi
424
, > ...
425
NERiK
Frtnalar tanras Hepat'n kocas Nerik
Bir dediJini iki etmez einin
Yardmcsdr btn ilerinde
Ortakln altn stne getirmede
Sularda kaplama ekilmi tarlalar
Skp gtrmede saysz alalar.
*
426
NiKAR UHA
427
NNA TTA-KULTTA
428
NOLAN
Suya giderken yaban srleri
rkek gzlerle bakar evresine
Bir yrtc pusuya yatmsa $Trede
Yaklar srye sine sine
Masallarn syleditine gre
Nolaini ynetirmi bu ileri
Urartu kaya yazlarnda
Kimi iviyazl buluntularda
Sk sk geer Nolaini'nin ad
Adaklar sunulur salar salrm ona
Kimi sevgiden kimi korkudan
Eli bo gidemezmi tapnana .
...
r -
PAHHUR
PiVA
*
431
B UNDA
432
F/28
433
SANTA
*
434
SARHUTAS
435
SARKU
436
*
*
SASPUNAS
438
439
'
SA USGA
441
SEBTU
*
442
SELARDiS
Senin de biliriz adn
Kaku 'dan trendigimiz
Sen de bir ay tannssn
Baka bir adsn Kaku 'nun.
Sevgiler esenlikler sana da
Yeryznden
Yreinden insanotlunun.
*
443
SERS
Boalar ycedir Anadolu 'da
Btn inekleri dlleyen soyun gc
Tarlay sren sapan
Harman den akl dili tahta
Kimilerin "dven " dedikleri
On un boynundan geer.
Boalar kutsaldr Anadolu 'da
Boynuzlarnda tar yeryzn
Sallaynca ban deprem olur
Boynuzlar kaplarn stnde
Evleri ocuklar korur
Kimiler g sayar kimiler uur.
Boalar burulunca dlden kesilir
Yalnz sapan eker harman der
Eskiler "kz evin direffe" derler.
Boalar yiffettir Anadolu 'da
Delikanlnn gls "tosun "dur
Korka "inek"
Bizim suumuz yok byledir gelenek.
Seris bir boadr Hititlerde
Tanrsal glerle donanm enenmemi
Masallarn konuamaz olduu yerde
Msr'da "Apis'', Hurrilerle "Hurri"
"eiri" yoldalar vardr denenmi.
Boalar sevimlidir Anadolu 'da
Analar oullarna "tosunum " derler
Dalkl boynuzlu boalar dnrler.
Boa brrken yiffettir
Boa yrrken grkemlidir
Boa aarken erkektir.
*
444
SN
Ay tanrs Sin
Samilerden konuk gelmi Hititlere
yle sevilmi beenilmiki
Bir daha gndermemiler geldii yere.
O bilinmeyen gnden beri
Onun da varclr Anadolu'da
Geceleyin gklerde gzel bir yeri.
O da sslemi Anadolu'nun
Ay tanrlar Kaku 'yla Arma gibi
Karanln rtsn kaldrp gkleri.
Girmez dallarn altna
nmez korkulu yerlere
Glgeyi sevmez oldum olas
Engin denizlerin prl prl rtlerine
Yaylmlarn krlarn geni kilimlerine
Uzanmak sessizliin tadn karmak varken.
*
SiUNASUMMi
446
SUL1KA TTA
SUPPILULIA
F/29
449
SUVALYATTA
Soluu kesilmi sessizliin
Uyanm btn aalar otlar uykudan
Topran rperen derisinden kan sesler
Kaygya durm iekleri kular
Bulutlar yryor ar ar gklerin
Enginliinde belirsiz salnlarla
nce fsltlarla konuuyor ormanlar:
-Suvaliyatta 'dr gelen frtna var.
Frtna tanrlarndan Suvaliyatta
Tutamaz fkesini tepinir rpnr
Vurur kendini tatan taa
Atar yerden yere
Birden kar gklere
Birden iner yerlere
Az kpren dnen rpnan sarslan
Tutara kaplm bir insan gibi.
Frtna yrr denizlerden karalara
Gmbrder kylar paralanr toprak
Bir lokma olur dalgalarn aznda.
Frtna yrr karalardan denizlere
atrdayarak devrilen aalar gibi
Kaldrr inletir dalgalar arpar birbirine
lgna dnen sular saldrr saa sola
Anlalmaz bouma mdr yarma m.
*
450
'
.
AMA
Mezopotamya dzlklerinden,
Frat'n Dicle'nin suladU geni ovalardan
Ykselmi gklere bir tanr
Gnei giyinmi onbinlerce yl
Evrenin tepesinde duran ama
Gn aarken gelir batarken gider.
Dolarken gkyznde ama
Bir gn uram Anadolu'ya
Hititlerin dgn dernek gnndeydi.
iete konan balars gibi
Anadolu'yu sevdi.
451
452
ER
Boalar vardr Hurrilerin
Gc kemie dnen boynuzlarnda
Erkin yalarla yourularak
Yumak yumak olduu omuzlarnda.
Apl apl yryen boalar grkemli
Baklarnda dile getirir yiitlii
Eerler fkelenince boynuzlaryla yeri
Ulu brtleri kvandrr gen inekleri.
Demircinin ocanda yumaam elik
Etli kalalarnda gler boalarn
Dnr prl prl tylerle kapl
Youn bir et yumana.
*
MEGE
VN
*
455
ULNKA 1TA
457
TARHUJ
458
TARHUiS
459
TARHUND
460
461
..
TARHUNDAS
TARHUNZA
463
TARHUSN
Hititlerin byk tanrlarndan biri
Gkkatlarnn en ycesinde yeri
Arada bir inermi yeryzne grnmeden .
Sarsarm yerleri gkleri.
Geinemezmi teki tanrlarla
Ykm gelirmi insanlarn bana bu yzden
Vuruan dven tanrlar
Acsn yaam boyu eken insanlar.
Seven tanr Tarh usini
Krp dken tanr kzdnda.
nsann yaratt bir varlk
Sonunda ykm getiren bana .
Anadolu topranda yeeren bir dn
Ykselen aydnl gklere
Sonra kuduran bir fkeye dnp
Grnmeden inen yere.
464
TARHUTAS
*
F/30
465
TEEBA
466
467
TELEPNU
468
469
*
Bir gn de gizlenmi Telepinu grnmemi
Ortalkta, durmu yaam, ekilmi bolluk
Bitkiler tanrs nerdedir diye.
Bir len kurmu gne tanrs rm
Btn tanrlar grkemli yemee.
Susam tanrlar, kurumu dudaklar btn,
Anlam durumu gkler tanrs, katn
Bildirmi Telepin u 'nun konuk tanrlara.
Toplanm kurultay, bulsun diye Telepin u'yu
Grev verilmi kartala, dolam evreni
Kartal iki kez, eli bo dnm son unda.
Yalvarr kars frtna tanrsna, gller,
Oynaylar dker, kmldatr gnln kocasnn,
Eli bo dner olunu evinde bulamayan tanr.
Gnderir Ana Tanra ibilir ary, git bul
Getir buraya Telepinu 'yu, diyerek.
470
*
Bir yon u dnm Telepinu 'ya annesi
Dinsin diye yeryzn sarsan azgn fkesi.
Yllk toplantya gelince gkte tanrlar
Alnyazsn belirleyen zarlar atarlar
Kt zar getirirler Telepinu 'ya bile bile.
Kzar yazgya Telepinu, korkup kar zarlar,
Balardan, tarlalardan baka yerlere, kaplardan,
Bacalardan, pencerelerden. Daha yamaz yeryzne
Yamur, yuvarlanr gider zarlar tamuya.
Bir kapc vardr tamuda, giremez yeller bile
Ona sormadan ieri, kapar kaplar btn
Srer stne ar srgleri.
Bu kapc yedi kap am yuvarlanan zarlara
Yedi srgl kap, toplam btn zarlar
Doldurmu kocaman kpe kapam azm,
Bir daha kamam Telepinu 'n un fkesi dar
Ban dinler olmu tanrlar, tanralar.
*
471
TEUP
*
473
'TETEAP
474
TVA T
Gnamnda serer evrene kzl rtsn
Tivat dalarn ardndan gsterir yzn
Blk blk koar tapnaa Luviler
Adaklar salar yakarlar trkler
Sunarlar arnm ellerle, ona,
Yeni doan gnle girerler yaama.
Gne Tivat'tr Tivat gnetir
Gelirken akkor giderken kzl
fkesi kuraklk gl bolluk
Geceye dargn gndze vurgun
Ik ykl kanatlarnda tohumun gc
Baharda yarar yreini topran
Kzlrmak batsndan Antalya batsna.
*
Gne grndnce ycedir lkelerde
Yarattnda yaayan insan gibi
Buday orakay 'nda sever gnei,
Kiraz kirazay 'nda, fndk austosta
zmn eyllde gler yz
Koyun koay 'nda kokatmnda bakar gnee
Elma, vine, kays, kzlck, erik
Kestane, karayemi, brtlen itlenbik
Bilir ka yanda sevilir gne
Ka uzun adm eker yrngesi,
Hangi yoldan gider konana Tivat.
*
475
*
476
UA
UA gecenin karanlnda
Gnn aydnlnda gren gsteren
Gkler karalar denizler buyruunda
Haldi'nin yannda.
*
477
UPELLUR
*
478
479
URA
UTU
481
482
VANDU
483
VAZESSEL
484
VUR UEMU
.
*
485
486
ZASHAZUNA
Frtnalar babuu
Allak bullak eden yerleri gkleri
Da doruklarndan oylumlara saldran korku.
Ormanlar atrdatan
Aalan skp kklerinden rmaklara sryen
Esen yellerle savurup gklere kaldran ekinleri
En yrtc yabanlar karan oyuklara
Kasrgalarla sular karada yrten
Evlerin damlarn uuran
Kum ynlarm gklerin boluunda gezdiren
Kocaman ellerinde bulutlar yourup
Suya dndren yeryzne indiren tanr.
Sensin Ar 'nn doruundan alp bulutu
Ankara 'nn tepesinden yere frlatan
Sensin Sakarya 'da taan suyla
Bingl dalarna kar yadran
Sen kasrga sen bora sen frtna
Uykularmz karan Zasbazuna.
487
*
488
ZLPURA
489
ZiNTUH
490
ZPPALANUSA
Frtnalarn kadn
Kpren kzan krp dken
Sevgiyi kovan fkeyi seven tanra.
Kocan Zashazuna 'yla verip elele
Ne yaprak brakrsn dklmedik
Ne devrilmedik aa ne alkanmayan su.
St kesilir bebekli kadniarn
Yavrulu koyunlarn buzalam ineklerin
Yaylnca kara salarn gklere
Bulut bulut rtnce gnei
Bir de korkulu soluun aalar sarsnca.
Sensin azgn diiliinle kudurtan Zashazuna 'y
Gkten lm
Yerden lm fkrtan sensin ona
Acmak bilmeyen lgn kocana
delimen
Zashuzuna 'ya ...
Diiliin kudurunca etinde dnnce gzlerin
Oyuklarndan frlarcasna
Titrer iri gslerin bir iner bir kar
Kocaman kalalarn salnr
Grnmeyen bir yalm yaylr derine
Gbeinden iner derinlere
Ackr etin daha geni
Gitmez suJJuzluun sevimeye
Dinmez fken
Yeryznden alrsn hncn
Alt st edersin evreni
Bir ykntya evirirsin ...
*
491
ZTARYAS
492
493
BAYRAMLAR
,.
ANTAHUMAR
497
498
MESiR BA YRAMI
PRULLi YA
501
502
KONUMAYANLAR
KONUMA YANLAR
505
AKREP
506
LLUYANKA
509
KARINCA
510
511
KARINCA LE KARTAL
512
KOYUN
F/33
513
RMCEK
514
.'
.
,..
....
. . . .
'
. .
, , .
,.'
. .., ;
,. .
..
, :
'
( ..'..."'
;
..
A .: . :
. ',
\ :
- .
. .
'
ll
, 1
.
l".J.'.
... .
TURNA KUU
. ..
'
, ' .
'
'
'
1 ..
'._ ;
51 5
.
'
YILAN
5 17
AGALAR
OTLAR .
' ,. . '..,(
*
521
G L LE DKEN
Gl dedi ki dikene:
- elime var doada
benimle sen
seninle ben.
Diken dedi ki gle:
nsan seni bensiz mi koklad?
Gl dedi ki dikene:
- nsan seni benimle sevmeyi bildi.
Sen bana kar
Ben sana kar
Biz bize kar
Onlar onlara kar
Ben seninle
Sen benimle
Biz sizinle
Siz bizimle
Onlar onlarla
Biz bize
Siz size
Onlar onlara
Budaylar uvallara
uvallar dejirmene
Deirmen unlara
Unlar ekmee
Ekmek birlie...
*
523
KARADKEN ALDANMAZ
"Karadiken aldanmaz" derdi annem
Baharn gelii ondan bellidir
Karadiken glerse tomurcuklarla topraa
Gemi demektir karakn a
Ilk yeller eser souklarn ardndan
Srer k yce dalara.
*
524
525
526
YONCANIN TRKS
Uurdur yapraklarm
Bir el gibi gklere alan
Parmaklarm yeil
Baharla gelir mutluluum
Srer yaz boyunca
Dalar rtnr ak yama
Ben sararp solunca.
*
527
B LM E C E LE R
\ ' T'
' \.':'i .
' ,
<.: .
_.,
YERALTI LKES
'
..
'
' '
::
' 1
'
.
.
.
.\
'.
'
F/34
,;
529
YERALTI LKES
Yerin altndakiler
Yerin stndekilerden oktur
Dilleri yoksa da sylemeye
Korku bilmezden yaamn tesinde
Korkutmaz yeralt tanrlar
Duman kmadna yeryzne
Grkemli yalmlar karan ocaklar
Bren kzleri yoktur.
531
TAMU
532
YANAN CANLAR
Hititler lleri diriler gibi severler
Donatrlar kutsal oca
Okunmu flenmi odunlarla
Ttslerle gzel kokularla
vglerle atlarla
Ykselen yalvarlar yakarlar
Tututurulur odunlar
stlerinde lenin katlaan gvdesi
Duyulan cann deil yalimlarn sesi.
Toplanr ln n klleri saygyla sevgiyle
Bir trenle konur kutsal kaba
Sunulur yeralt bekilerine.
*
. .
- : : . ;
. ' :/\(>:; .
\
534
: ,
'
YAZIDAN TE
YAZIDAN TE
'
537
DZKMEK
Byk kral Hititlerin
Bir gnamnda bayramda
Uyanm btn uyruklarndan nce
Yunmu arnm kutsal sularla konanda
Sonra varm grkemli tapnaa
Dudaklarnda sessiz yakarlar
Yreinde korkuyla kaynaan sayg youn.
*
538
TARiHNCESi
539
UZAKTAN ANADOL U
Sen
Bilir misin
O dalar
Balam?
Alr ban gider gklere
Ne karanlk kabilir doruklarna
Ne yldrm inebilir eteklerine?
Ycelerinde tanrlar
Derinlerinde tanrlar
Byle sylemi tarihin kulatna
Tarihten nce
Tarihten sonra gelen alar...
Yediimiz tanrdr budayn znde
tiimiz tanr suda zmde
Yldzlar gne ay tanr
Geyik arslan bldrcn turna strck tanr
Grgen nar karaam ard fndk kestane kavak tanr
Kartal ylan yonca kzlaa me,e zeytin tanr
Tanry yaratan insan
nsan yaratan tanr
Gecesiyle gndzyle btn Anadolu tanr
Runda Haruva
Arma Aruna
Lama Mezula
Piva Kulitta
Sarru Sarruma
Telepinu Vuruemu ...
540
UZAK TANRILAR
543
544
Tanr Bes.
F/35
545
546
" .
f :
-'.
547
548
Frtna tanrs.
Koruyucu Arslan
549
550
551
552
.
Ku kanatl ve bal nsan. Kartepe.
557
' .T
'
. . ; '
:-" . .'
,....:.
.-t
.-t
:i
e
..!4
1\... >bil
" ''
4
.
l:Q
r:.
o:
..!4
Q>
.,,
=
. .....
-
..!4
..!4
Q)
.,,
...
:O
F/36
561
562
Gm.
566
"N
....
>bil
el)
el)
u
::
567
'
NDEKLER
nanlar-Sylenceler stne
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Birinci Blm
ANADOLU NANLAR!
Giri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Toplumlar-nanlar . . . . . . . . . . 35
nan nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
nan trleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
nanlarn kaynaklar . . . . . . . 42
Anadolu inanlarnn genel nitelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
i nan kaynamalar . . . . . . . . . 5 1
Ay'la lgili nanlarn
54
Kayna
Trklerde ay . . . . . . . . . . . . . . . .. . 54
Ay ile Su . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Karanlklar-Kt tinler . . . . . . 65
eytan dn . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Gnein inele ri . . . . . . . . . . . . . . 71
G nler . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Ylan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Ate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Kurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 87
. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
570
27
Yldz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Demiri srmak . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
a r p l ma-N azar ( G z)
Demesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Hortlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 04
Cad . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 1 08
Davara . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 1 1 1 .
Sacaya kvlcmlar . . . . . . 1 1 4
Uursuz Bayku ile
rmcek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 8
Albast . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 1 21
Karalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 24
Yeil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 27
Nisan Yamuru . . . . . . . . . . . . . 1 28
Ebemkua (Gkkua)1 31
Minare . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 1 33
Domuz neden
karglanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 36
Akrep deyip gemeyelini 1 40
. . . ..
1 77
.............
1 85
A . ... ... . .. . . .
. . 1"87
B . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . 1 88
C . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 89
1 90
D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : . . . . . . . . . 1 90
E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 90
G . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 1 92
H . . . .
. . . . . . . . . 1 92
i . .. ... . . ..
. . . 1 93
K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 1 93
M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 1 93
. 0. .. . . .
. . . . 1 93
S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 94
T:
.. . . . .
..
1 94
. ... ...
. . . . . 1 94
Y . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 94
z . . . . . . . : . . . . . . . . . . . . . . . 1 94
.
...
....
. . . .
. . ...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
. .
..
. .
. .
. . .
. . .
....
......
.. .
......
..
. . . .
. .
. . .
..
. . .
...
YEDLER
....
..
. .. .....
. .
......
. .
. . .
. . . . . . .
. .
...
.......
. . . .
. .
. ..
..
.....
. . .
. .
..
.....
....
....
195
Yedilerin yeri. . . . . , . . . , . . . . . . . 1 97
Yedi M usalar. . . . . . . . . . . . . . . . . 202
571
. . . . .
. . .
. .
. .
572
..
Babillilerde yedi .
214
Yedi g n treni . . . . . . . . . . . . . 214
Yedi Bilge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 4
Yedi Tin . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . 2 1 4
Yedi aylk bebek . . . . . . . . . . . 21 5
Yedi neyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi den yetmie . . . . . . . . . 21 5
Yedi ced . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi slale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi gbek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi ya dli . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi canl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 1 5
Yedi yllk verem . . . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi yerden bal . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi gller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 5
Yedi delikli tokmak . . . . . . . . 21 6
Yedi dan iei. . . . . . . . . . 2 1 6
Yedi yerden yaral . . . . . . . . . 2 1 6
Yedi gn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedi gece . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 1 7
Yedi kpr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.17
Yedi derya. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedi ayet. . . . . . . . . . .
217
Yedi kraat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedisinde . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 21 7
Yedi Cce . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yed i l i tabanea . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedi li koz . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedi ceddine . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedi nitelik . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedi erkan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Yedi tamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 1 7
Yedi tepe . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 8
Yedi Uyurlar . . . . . . . . . . . . 2 1 8
Yedi Emirler. . . . . . . . . . .
218
Yediler-ier-Krkiar . . . . 2 1 8
. . . . . . . .
. . .
. .
. .
. . . .
...
. . . . .
. .
. .
. . . . .
.
Yedr i mam . . . . : . . . . . . . . . . . 2 1 9
Yedi Dervi . .
.
. 219
Yedi Ulular . . . . . . 2 1 9
Yedi Kuzu Kurban .
219
Yedi aile . . . . . . . . . . . 2 1 9
Yedi Piskopos . . .
. . 219
Yedi Rahip . . . . . . . 2 1 9
Yedi mahalleden
kovulmak . .
.. . .
219
Yedi ta delmek . .
220
Yedi Pe;ygam ber .
220
Yedi tu
. . . . . 220
Yedi ad-Yedl art . . . . . 220
Yedi m u m . . . . .
. . . 220
Yedi t.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Yedi yerden yamal . . 221
Yedi gn .
. . . . 221
Yedi . konaklk yol. . . 221
.
. . 222
Yedi yl ktlk .
Yedi ad . . . . . . . . .
. . 222
Yedi kad n almak . . .
222
Yedi Gezegen . . . .
. 222
...
. . .
..
......
. .
...
. .
. .
. . .
. .
. . . . . . .
. .
...
. .
. .
. .
...
.
. .
...
....
...
..
. .
.......
. .
...
. .
. . .
...
....
.....
. . . . .
. .
.
...
...
..
. ....
..
.....
..
....
..
. . .
BLMECELER . . . . . . . . .. . . 223
.
Bilmecelerin Kkeni.
....
. .
225
......
. .
..
...
...
. . .
. . .
.....
. . . . . .
Bilmeceler .
. .
...
..
. . ...
...
. . 23 1
A . . . .. .
. 231
B . .. ... .
. . . . . . . . . 34
C, . . . . . . .
240
D . . . .. . .
. . . . 241
E ..
. . . .
. . . . 246
F,G . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
H
, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
i
251
K . .... . ..
.
253
L,M
. . . . . . . . . . 256
N,0 .
..
.
, . . . . . 258
s
. . .
.
.
. 259
.
. . . . 260
..
.. .
T .
. . . . . . . 261
u ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 262
,V .
.
.
.
263
.Y .
.
.
264
....
..
. . .
. .
. . .
. .
. ....
. .
. . . . . . . . . ..
.....
. . .
. .
. . .
. .
..
. . . .
.
........
....
. .
. . .. . . . . .
. .
.... . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
..
..
. .
. .
...
. .
....
....
. . .
......
. .
. . . . .
.
. .
..
...
. .
...
.. ..
. . . . . .
. . . . .
. . .
........
. .
. . . .
.... ......
. . . .
. . . . .
....
...
. . .
. .
..
...
....
. . .
. . .. .
...
..
. .
....
. . .. . . ...........
kinci Blm
267
ANADOLU MTOLOGS
Ik . . . . . .
. 269
Dou . .
. ,. . . . 270
Sylence Ost ne .
. 272
Anadolu Gerei. .
293
Tanrlar-TanralarBoalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Tanrlar-TanralarBoalar . .
363
Sular lsnyor . .
364
.
...
. .
. .
. .
. . . .
.........
.....
. .
.......
....
....
. .
. . . . . . . .
............
. .
....
....
Adonis .
.
. . 365
Ardini . .
....
.
. . 368
Arma . . . .
. 370
373
Arsimela
Aruna . . . .
374
. .
376
A kesaya . . . .
Etan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
Hadad .
. .
. . 379
Haldi . . .
.
. 380
........
. . .
. . . .. . . . .
. . . . .
. . . . . .
.........
. .
. . .
..
.....
............
....
. . .
. .
...
. .
..
. .
...
. .
...
.....
.........
. . .
...
..
, ,
. .
.......
. . . .
. . . .
. .
.....
. .
. .
..
...
......
573
Halmasuitta . . .
. . 383
H apantalliyas .
384
Haruva .
..
385
Harzi . . . .
..
. . . . . 387
Haameli .
.
. 388
Haha .
..
.
. 388
Hazzi .
. .
. 391
Hepat
. .
.
392
H ikstas . . ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
H u hitis . . .
. . . . . . . 395
Hurra . . . . . .
. .
, . . 396
Hurri .
.
;. 397
H utuni . .
. 398
....
.
399
lrbtga
nar .
.
..
...
400
rm usini . . .
. . . . . 401
skur . . . . . . . . 402
istanus .
. . . . 403
Kalhisapi . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Kamruaba . .
. 407
Karhuha . .
.
. . 409
Kaku . . . . . .
. . . . 41 0
Kubaba .
..
41 2
Kumarbi . .
. ...
. . 41 4
Kuuk .
. . .
. 41 6
Laksmas . . . . . . . .
. . .41 8
Lama
.
.
.. 419
Lelvani
.
. . . . 420
Levan is .
.. . .
. 421
Min (Men) .
. ..
. 422
Mezula . .
.
. . . 423
Nanni .
. . . .
424
Nerik . . .
..
. . 428
Nikaruha .
428
Ninatta-Kulitta
.428
Nelaini . . . . . .
. 429
.
. .
. . . . . . .
.....
...
..
. .
. .
. .
. . .
. .
. . . . . . . .
. . . . .
. . .
...
. .
....
. . .
. .
. . .
. . .. . . .
. . .
. .. .
. . .
. . . . . .
... . . .
....
. . . . . . .
. . . .
. . .
. .
. . .
. . . . .
..
. . . . . .. . .
. .
.
. . . . .
. . .
. .. .
. .
. . .
. .
. . .
. .
. .
. .
. .
. . .
. . .
...
. .
. .
. .
. . . .
. .
574
. . .
. . .
. . . .
.
. .
. . .
..
. . .
..
....
. .
. .
. . .
..
....
.
.
. .
. . . . . .
. .
. .
. .
. .
...
. . ..
. .
. . .
. .
...
. .
...
. . .
. . . .
. .
. .
. . . ..
. .. . . . . .
. . .
. . .
. . . . .. .
. . . .
. . .
..
..
. .
. . .
. . . . .
. . . . . .
....
....
. . . . . . . . . .
. . . .
. ..
..
. . . .
. .
. .
..
. . . . .
. .
. .
. . . . . . .
...
. . . .
. .
. . .
. .
...
. .
...
. .
. .
. .
..
..
. ..
. .
. . . .
. . . . . .
. . .
. . ...
. . . . .
. .
. .
.....
. .
....
. .
. . .
. .
. .
. . .
..
. .
..
. .
Pahhur
. . . 430
Piva
. . .
. . . . . 431
Runda .
.
.
432
Santa . . . .
. . . 434
Sarhutas
. ..
435
Sarku . . . . .
. . . . 436
Sarrumma (arrumma) . . 437
Saspunas . .
. . 438
Sausga
.
. . 440
Sebitu . . . .
... .
442
Selardis . . .
..
.
. 443
Seris
. . .
444
Sin
445
Siunasummi .
. . . . . . 446
Sulikatta . . . . . .
447
Suppilulia .
.
. 448
Suvaliyatta . .
. . . 450
ama .
. . . . . . . . 45 1
eiri .
.. .
. 453
imege . . . . . . . . . 454
ivini
. .. . .
. . 455
ulinkatta .
. . . . . 456
Tarhui. . . .
458
Tarhuis
.
. .
. 459
Tarhund .
.
. . 460
Tarhundas
. . . . . . 462
Tarhunza .
. . . . . 463
Tarhusini . . . .
.
464
Tarhutas .
.
.
. 465
Teieba .
. . .
466
Telepinu .
. . . . 468
Teup . . .
.
. . . . 472
Teteapi
. .. .
474
Tivat
.
..
. . 475
Ua
.
.
: 477
U pell u ri
. . . .
478
.
. . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. . . .
. .
. .
.. . . .
. .
. . . .
. .
. .
. .
. .
.....
. . ..
......
. .
. .
...
. . . .
..
..
.
.
. .
. . . . .
. .
..
. .
.....
.........
. .
. .
. .
..
. .
. .
. . . . . .
. . . . . .
....
... ...
. .
. . .
. .
. . .
. . .
. .
. .
. . .
. .
. .
. .
. . .
. .
. .
..
. . .
. . . . . . . . . . ...... . . . .. . . . .. ......
. . . . .
. . . .
. .
. . .
. . . .
. . . .
.
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. . .
. .
..
....
. . . ...
. . . .
. . .
..
...
. . .
. .
. . .. . . .
. ..
. .
. . .
. .
. . .
..
. .
. .
. .
. . . . .
. . .
. .
. . .
...
...
. . .
. . .
. . .
. . .
. .
. .
. . .
..
. . .
. . . .
. .
...
. . . . . .
..
. . . . . . . . .
. .
. . .
. . . . .
. .
. . .
....
. .
.....
. .
. . . . . .
. . . . .
. .
. . .
. .
..
. . .
. . . . .
. .
. . . . . . . . .
. .
. . . . . . . . .
. . . . . .
. .
......
....
. . .
. . . . .
. .
. .
. .
...
. . .
. . . . . .
. .
. . .
. .
....
. . .
...
. .
. .
. .
. .
....
. . .
...
..
U ra
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
480
.... ... .
481
Vandu . . . . . . . . . . . . .
483
Vazessel . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 484
Vu ruemu . . . . . . . . . .
. 485
Utu
. . . .
. . . .
. .
. .
. . . . . .
. . . . . . . .
. .
. . . . .
rmcek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 4
. . . . . . . . . . . . 51 5
Ylan . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 6
Turna Kuu
. .
. . .
. .
. . .
. .
AGALAR-O TLAR
. . . . .
. 51 9
.
Zitariyas . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . 492
Aacn yk s . . . . . . . . . . 521
Gl ile Diken . . . . . . . . . . . 522
Karadiken Aldanmaz . . . . . 524
Kzlaa . . . . . . . . . 525
Yoncann T rks . . . . . . . 527
BAYRAMLAR
. . . . . 495
A ntahumar . . . . . . . . . . . 497
Mesir Bayram . . . . . . . . . . . . . . 499
Prutliya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
YERALTi LKES . . .
KONUMAY ANLAR
503
Kon umayan lar . . . . . . . . . . 505
.
. . . . . . . . . . 506
A k rep
Ari n na ' n n Kartal . . . . . . . . 507
lluyanka . . . . . . . . . . . . . . 508
Karnca . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 O
Karnca ile Kartal. . . . . . . . . . . 5 1 2
Koyun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 3
YAZIDAN TE
Zashazuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
Z i l i p u ra . . . . . . . . ..
......
Zi ntu h i . . . . . . .
.... .. . .
Zippalanusia . . . . . . . .
.
. .
. .
. .
. . . . . . .
. .
. .
. . .
. . . . . .
489
490
49 1
. . . .
. . . . .
. . . .
. . . . .
. .
. . .
. .
. .
. .
. .
. .
..
. . .
. .
. .
. .
..
. .
. .
. . .
,529
. .
. . . . .. . . . . . .
535
Yazdan te . . . . . . . . . . . . 537
D i zkm ek . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 538
Tari hncesi
. . . . . . . . . . . 539
Uzaktan Anadolu . . . . . . . 540
Uzak Tanrlar. . . .. . . . . . . . . . . . 541
.
. . ._.
_
. .
-oOo-
575