MINISTERSTWO SPRAW W O J S K O W Y C H

DEPARTAMENT AERONAUTYKI
Nr. 2800-10 Aer.

OPIS TECHNICZNY
P AT O W C A
P.Z.L. TYP P. 11c"

SPIS RZECZY
OPIS OGLNY
1. Charakterystyki patowca
2. Najwiksze wymiary
3. Inne wymiary
4. Powierzchnie ptatowca
5. Zestawienie ciarw
6. Wyposaenie
7. Wyczyny
8. Wznoszenie i lot poziomy
9. Szybko maksymalna osignita na bazie
10. Start
1 1 . Ldowanie

str.
5
5
5
5
6
7
9
9
9
10
10

OPIS SZCZEGOWY
12. Kadub
13. Przednia cz kaduba
14. rodkowa cz kaduba
15. Tylna cz kaduba
16. Podwozie
17. Poza ogonowa
18. Uskrzydlenie
19. Umocowanie skrzyde
20. Szkielet skrzyde
21. Lotki
22. Pokrycie lotek i skrzyde
23. Usterzenie

11
11
13
14
14
16
16
16
16
17
17
18
2

24. Statecznik wysokoci

25. Ster wysokoci
26. Statecznik kierunku
27. Ster kierunku
28. Mechanizmy sterujce
29. Sterownica rczna
30. Sterownica nona
31. Regulacja klap steru wysokoci
32. Hamulce

18
18
19
19
20
20
20
21
21

ZESP NAPDOWY
33. Silnik
34. oe silnikowe
35. Instalacja paliwowa
36. Obieg paliwa
37. Instalacja smarowa
38. Obieg smaru

22
22
23
24
25
25

WYPOSAENIE PATOWCA
39. Urzdzenie kabiny
40. Osprzt bezpieczestwa
41. Wyrzutnik
42. Napinacz pasw bezpieczestwa
43. Inhalator
44. Przyrzdy rozruchowe
45. Rozrusznik Viet'a
46. Zbiornik rozruchowy
47. Iskrownik
48. Uzbrojenie
49. Kadubowe karabiny maszynowe
50. Pneumatyczne urzdzenie spustowe
51. Skrzydowe karabiny maszynowe
52. Bomby
3

26
26
26
27
28
28
28
28
29
29
29
29
30
30

53.
54.
55.
56.
57.
58.

Foto-karabin
Celownik
Materja cznoci
Radjo
Rakietnica
Regulacja patowca

30
30
31
31
31
31

SPIS TABLIC
Tablica
I - Widoki oglne patowca
Tablica
II - Zestawienie
Tablica
III - Wykaz ciarw
Tablica
I V - Kadub
Tablica
V - Zewntrzne urzdzenie patowca
Tablica
VI - Podwozie
Tablica
VII - Poza ogonowa
Tablica
VIII - Uskrzydlenie
Tablica
IX - Usterzenie
Tablica
X - Mechanizmy sterujce
Tablica
XI - Zesp napdowy
Tablica
XII - oe silnikowe
Tablica
XIII - Instalacja paliwowa
Tablica
XIV - Instalacja smarowa
Tablica
XV - Urzdzenie kabiny
Tablica
XVI - Wntrze kabiny
Tablica XVII - Osprzt bezpieczestwa
Tablica XVIII - Inhalator
Tablica
XIX - Przyrzdy rozruchowe
Tablica
XXa - Uzbrojenie
Tablica XXb - Schemat uzbrojenia

OPIS OGLNY
ROZDZIA I
A. CHARAKTERYSTYKI PATOWCA
1. Patowiec P.11C" (Tabl. I) wykonany przez Pastwowe Zakady Lotnicze Wytw. Pat. w 1935 r. jest ldowym samolotem myliwskim, jednomiejscowym, grnopatem.
Konstrukcj posiada cakowicie metalow; szkielety kaduba,
skrzyde i opierzenia wykonane s z ksztatownikw duralowych
i pokryte blach duralow.
Patowiec zaopatrzony jest w silnik gwiazdowy, chodzony powietrzem, Mercury V-S2", wykonany w Wytwrni Silnikw P.Z.L. uruchamiajcy migo cignce.
2. Najwiksze wymiary. Tabl. II
a) Rozpito (L)
10,72 m
b) Dugo (I)
7,55 m
c) Wysoko (h)
2,85 m
3. Inne wymiary
a) Najwiksza szeroko pata
2,0635 m
b) Rozstaw k
2,474 m
c) Wymiary opon
750x150 mm
4. Powierzchnie patowca
a) Powierzchnia nona skrzyde z lotkami
17,9 m2
2
b) Powierzchnia lotek
l ,694 m
c) Powierzchnia stat. wysok.
l ,403 m2
2
d) Powierzchnia steru
1,370 m
e) Powierzchnia stat. kier.
0,689 m2
f) Powierzchnia steru
0,984 m2
5

5.

ZESTAWIENIE CIARW.

TABL. III.

Ciar cakowity
P=1800 kg

Ciar wasny
Pv = 1147,5 kg

Ciar zespou
migo=silnik
Pm = 578 kg

Ciar patowca
Pp = 540 kg

Ciar zbiornikw
Pc = 29,5 kg
1)
2)
3)
4)

Ciar adunku
Pt = 625,5 kg

Ciar paliwa i smaru

Pc = 266 kg

Ciar uyteczny
Pu = 386,5kg

Ciar zatogi
i osprztu

P5 = 261 kg

Obcienie powierzchni nonej P/S = 100,5 kg/m2.

mocy P/N = 3 kg/km.

Dopuszczalna szybko nurkowania Vn = 696 km/godz.

w burzliwem powietrzu = 300 km/godz.

Ciar
rozporzdzalny

Pt = 125,5 kg

6. WYPOSAENIE
Nr

1
2

Wyszczeglnienie

Rozmiary

a) Przyrzdy pokadowe
Busola pilota Zrn-Kolberg typ Z-6
Kontroler lotu typ Wz.31, f-my Gerlach

133 x 85 x
x 55
160 x 22

Uwagi

skala do 400 km/

/godz.
skala od - 15
do +20
skala od 0
do 10.000 m

Chyomierz poduny f-my Gerlach

Wysokociomierz f-my Gerlach

85 x 85

5
6

Zegar czasowy
Licznik obrotw f-my Gerlach

85 x 85

7
8

Manometr adowania f-my Gerlach

Manometr paliwa f-my Gerlach

skala 400 - 3200

obr./min.

65 x 65

Manometr smaru f-my Gerlach

65 x 65

skala 0-600
gr/cm2
skala 0-10
kg/cm2

10 2 termometry smaru (na wyjciu i wejciu)

f-my Gerlach
11 Benzynomierz f-my Gerlach typ . 2

65 x 65
65 x 65

skala do 140C
(wymiary wskanika)

b) Osprzt bezpieczestwa
1
2
3
4
5

3 ganice Knock-Out Salva A"

1 ganica Knock-Out Salva RA"
Wyrzutnik zbiornika paliwa
Pasy bezpieczestwa z napinaczem
Inhalator Siebe and Gorman typ Mark VIII

Rozrusznik Viet'a typ 200

2
3

Zbiornik rozruchowy
Iskrownik rozruchowy BTH typ ASZ

c) Przyrzdy rozruchowe
w/g rys. P.Z.L.
At. 5129
wys. P.Z.L. At. 3736

Nr
1
2
3
4
5
6
1
2

Wyszczeglnienie

Rozmiary

d) Uzbrojenie
2 k.m. kadubowe wzr 33, uzgodnione przy
pomocy przyrzdu uzgadniajcego
Moto-lux"
2 k.m. skrzydowe wzr 33
2200 sztuk amunicji
Urzdzenie spustowe mechaniczne
Urzdzenie spustowe pneumatyczne
4 bomby a 12,5 kg z wy rzutnikami
f-my witecki"
Materiay cznoci
Radio
Rakietnica i 12 rakiet

Uwagi

dla k.m. kadubowych)

(dla k.m. kadubowych
i skrzydowych)
(po dwie na skrzydle)

Tablica I
Widoki oglne patowca

Tablica II
Zestawienie

7. W Y C Z Y N Y
c

Patowiec P.Z.L. P.11 (seryjny) Nr 8-4

Silnik Skoda -Merkury V-S2 .......... Nr 4/33
migo Szomaski..............................Nr 6620

Obroty silnika na ziemi.......................1670 obr/min

Ciar
cakowity..................................
1650 kg

1. Wznoszenie i lot poziomy

WZNOSZENIE

Wysoko
t
atmosf.
czas
normaln. wznoszenia
m

min. i sek.

0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000

0
1' 07"
2'29"
3'40"
5' 06"
6' 54"
9' 23"
13' 19"
23' 24"

Vw

szybko
wznoszenia
m/s
12,40
13,45
14,45
13,00
10,50
8,00
5,55
3,05
0,60

Vt

LOT POZIOMY

nw

Pw

Vp

szybko
na torze
wznoszenia
km/godz.

obroty
silnika

cinienie
adowania

obr/min.

mm Hg gr/cm

km/godz.

174,0
182,5
192,0
201,5
213,0
224,5
237,0
252,0
269,5

1910
2005
2100
2130
2130
2130
2150
2180
2220

125
128
130
37
-84
-197
-302
-400
-492

276,0
295,0
314,5
334,0
355,0
375,0
337,0
326,5
302,0

szybko
2

2. Szybko maksymalna osignita na bazie

Vmax - 282 km/godz
Warunki atmosferyczne na wysok. przelotowej 738 mm Hg odpowiadajce wysokoci 380 m
70C

Np

2100
2215
2330
2445
2560
2505
2455
2400
2325

0
3
7
13
22
-115
-247
-357
-468

p
obroty cinienie
silnika adowania

3. Start (bez hamulcw)

Rozbieg najmniejszy
Czas rozbiegu
Wiatr
Szybko oderwania si
Warunki atmosferyczne na ziemi }
(755,8mm Hg l8C)
}
Stan lotniska: Okcie - normalny.

SR = 99m
tR = 6,5 sek.
2,0 m/sek
113 km/godz
odpowiadajce
wysokoci 180 m

4. Ldowanie (bez hamulcw)

Dobieg najmniejszy
Czas dobiegu
Wiatr
Odlego od przeszkody wys. 5 m
Do miejsca zatrzymania si przy dobiegu ....
Wiatr
Szybko ldowania
Warunki atmosferyczne na ziemi }
(755,8mm Hg l8C)
}
Stan lotniska: Okcie - normalny

10

Sd = 343 m
td= 18,7 sek
2,5 m/sek
410m
Sd= 343 m
2,5 m/sek
Vl= 120km/godz
odpowiadajce
wysokoci 180 m

OPIS SZCZEGOWY
ROZDZIA II
A. KADUB (Tabl. IV)
Kadub skada si z trzech czci: przedniej 1, rodkowej 2, oraz
tylnej 3, ktre s poczone w miejscach 4 sworzniami stalowemi.
a) Kadub cz przednia 1, wykonana jest jako przestrzenna kratownica sztywna i skada si z I-ej ramy 5 i II-giej 6, ktre przy pomocy blach wzowych 7 cz si czterema podunicami 8, zastrzaami bocznymi 9, oraz teownikami grnemi 10.
Rama I-sza zoona jest z czci dolnej 11, dwu bocznych 12,
i z belek grnych 13, oraz z czci rodkowej, skadajcej si z ceownikw: skonych 14, rodkowych 15 i poprzecznego 16.
Rama Il-ga 6 wykonana jest z czci dolnej 17, bocznych 18, belek
grnych 19, supka rodkowego 20 i supkw skonych 21.
Czci ramy I-szej jak i II-giej s czone blachami wzowemi
zewntrznemi 7 i wewntrznemi 22.
Podunice kaduba czci przedniej 8 s zaopatrzone w apki 23
trzymajce teownik poduny 31, mocujcy osony kaduba, ktre
mog by odejmowane dla kontroli instalacji paliwowej, smaru i t p .
b) Kadub cz rodkowa, wykonana jest jako przestrzenna kratownica sztywna, skadajca si z ram bocznych 32, poczonych
przy pomocy ktownikw poprzecznych 33, teownikw grnych 34
i dolnych 35, oraz belek 36.
Ramy boczne czci rodkowej kaduba posiadaj podunice grne 37 i dolne 38, poczone ze sob ktownikami bocznemi 39, belkami przedniemi 40, rodkowemi 41, oraz tylnemi 42. Wszystkie te
czci s czone przy pomocy blach wzowych wewntrznych 43
i zewntrznych 44. Na belce przedniej i rodkowej umocowane podstawy 45 z belk 46 do rub mocujcych k.m. w kadubie.
Podunice s zaopatrzone w apki 23, trzymajce teownik poduny 31, mocujcy osony kaduba, ktre mog by zdjte dla wygody
przy zakadaniu k.m., sprawdzaniu instalacji rozruchu Viet'a itp.,
11

c) Kadub cz tylna, wykonana jest systemem skorupowym

i skada si z dwu powek bocznych, zczonych przy pomocy blach
wzowych grnych i dolnych w miejscach 48 (przy odpowiednich
ramach szkieletu), oraz przy pomocy grnego i dolnego pasa blachy
duralowej.
Szkielet tylnej czci posiada siedem owalnych ram, od V-tej do
XI-tej, oraz pi ramek 49, ktre s poczone czterema podunicami 50 o przekroju omegowym. Rama X-ta jest cita do podunie
tworzc wykrj u gry do umocowania i regulacji statecznika wysokoci, a u dou do zaczepienia pozy ogonowej. Ostatnia rama (XI)
jest pena i zamyka ty kaduba.
Pokrycie kaduba czci tylnej jest wsppracujce i wykonane
z gadkiej blachy duralowej gruboci 0,5 mm, a midzy IX-XI ram
blach grub. 0,64 mm. Pokrycie jest usztywnione zetownikami 51.
B) Podwozie - (Tabl. VI) jest umocowane przegubowo sworzniami
l do oku stalowych, znajdujcych si na dolnych wierzchokach
I-szej i II-giej ramy przedniej czci kaduba.
Podwozie skada si z dwu czci: prawej i lewej, amortyzowanych
niezalenie. Kada z nich wykonana jest z goleni przedniej 2, z grnej rury skonej 3, poczonych cignami stalowemi o regulowanej
dugoci 4, oraz z goleni tylnej 5, poczonej z przedni goleni przy
dolnej fajce 6, stanowicej o koa.
Golenie, oraz grne rury wykonane s ze stali i poczone sztywno
pod ktem prostym za pomoc chromoniklowych fajek grnych 7.
Golenie podwozia oprofilowane s blach, pod ktr znajduj si
wkadki z drzewa, usztywniajce profil.
Amortyzacja. Do kocw rur 3 przymocowane s przegubowo
dwignie 8 z czterema cignami stalowemi 9, uruchamiajcemi
amortyzatory olejo-powietrzne typu Avia" 10, ktre wkrcone s
do podstaw na dolnej belce wewntrz ramy pierwszej. W ten sposb
amortyzatory podwoziowe znajduj si wewntrz kaduba, co zabezpiecza je w duym stopniu przed kurzem i zmniejsza moliwo
krzepnicia oleju w porze zimowej.
12

Tablica III
Wykaz ciarw

OZNACZENIA DO TABLICY III

OZNACZENIA DO TABLICY IV

Wykaz ciarw

Kadub

Smar
Paliwo w zbiorniku opadowym
Paliwo w zbiorniku gwnym
Kar. masz. skrzydowe z amunicj
Bomby
Kar. masz. kadubowe z amunicj
Przyrzdy pokadowe
Pilot ze spadochronem
Ciar na koa w linji lotu
Ciar na koa na ziemi
Ciar na poz w l i n j i lotu
Ciar na poz na ziemi

24
6
235
82
50
79
47
90
1640
1505
160
295

kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg
kg

1)
2)
3)
4)

Kadub cz przednia
Kadub cz rodkowa
Kadub cz tylna
Sworznie czce czci kaduba
Przednia cz kaduba

5) I rama kadluba
6) II rama kaduba
7) Blachy wzowe przedniej czci kaduba
8) Podunice przedniej czci kaduba
9) Zastrzay boczne przedniej czci kaduba
10) Teowniki grne przedniej czci kaduba
1 1 ) Cz dolna I-szej ramy
12) Czci boczne I-szej ramy
13) Belki grne I-szej ramy
14) Ceowniki skone rodkowej czci I-szej ramy
15) Ceowniki rodkowe I-szej ramy
16) Ceownik poprzeczny rodkowej czci I-szej ramy

Tablica IV
Kadub

b - cz rodkowa

a - cz przednia
c - lewa polowa czci lyinej

Tablica V
Zewntrzne urzdzenie patowca

Prawa strona
24) Dysza Venturi'ego
25) Rurka Pitot'a
26) Miejsce umocowywania bomb skrzydowych

27) Chodnica smaru

28) Korek spustowy chodnicy smaru
29) Konsola anteny radjowej

OZNACZENIA DO TABLICY VI

Tablica VI
Podwozie

Podwozie
1) Sworznie mocujce golenie podwozia do oku przedniej czci
kaduba
2) Gole przednia podwozia
3) Rura skona podwozia
4) cigna stalowe o regulowanej dugoci
5) Gole tylna podwozia
6) Dolna fajka podwozia
7) Grna fajka podwozia
8) Dwignie napinajce cigna amortyzatorw
9) cigna amortyzatorw
10) Amortyzatory olejo-powietrzne typu Avia"
11) Zderzaki chronice doln cz I-szej ramy przed uderzeniami
rury 3
12) Linka stalowa obszyta skr, zabezpieczajca podwozie przed
cakowitem ugiciem si w razie zerwania si cigien 9.

OZNACZENIA DO TABLICY VII

Poza ogonowa
1) Stopa pozy
2) Mankiet stopy pozy
3) Golenie pozy
4) Uszy goleni pozy
5) Sworze mocujcy golenie pozy z okuciami dolnych podunie
przy X-ej ramie
6) Okucia mocujce golenie pozy
7) Kamie stopy pozy, do ktrego mocuje si amortyzator
8) Amortyzator olejo-powietrzny typu Avia"
9) Osona blaszana zakrywajca wykrj na poz w kadubie
10) Osony skrzane pozy
Tablica VII
Poza ogonowa

Zamocowanie skrzyde

Bez oson

Grne usztywnienie
zastrzau

Ucho do zakotwiczania

W celu zabezpieczenia ramy I-szej przed uderzeniami rury 3, posiada cz dolna ramy I-szej zderzaki wyoone gum 11.
Koce rur 3 i cz dolna I-szej ramy s objte linkami stalowemi
12, obszytemi skr, zabezpieczajcemi patowiec przed zderzeniem
z ziemi, w razie zerwania si cigien 9.
C) Poza ogonowa - (Tabl. VII) umocowana jest midzy X-t,
a XI-ta ram tylnej czci kaduba, w ten sposb, e moe waha si
w paszczynie pionowej patowca. Wykonana jest ze stali, skada si
ze stopy 1, do ktrej przyspawany jest mankiet 2, z wnitowanemi
goleniami 3, posiadajcemi uszy 4. Uszy te su do przegubowego
zamocowania pozy za pomoc sworznia 5 do oku 6, znajdujcych
si na dolnych podunicach tylnej czci kaduba przy X-tej ramie.
Wykrj na poz zakryty jest blach 9, golenie i amortyzator pozy
osonami skrzanemi 10.
Amortyzacja. Do kamienia 7 stopy pozy umocowany jest przegubowo amortyzator olejo-powietrzny typu Avia" 8, ktry drugim
kocem zamocowuje si do kamienia znajdujcego si na okuciu
ramy XI-tej wewntrz kaduba.

15

ROZDZIA III
A) USKRZYDLENIE. Tabl. VIII
a) Skrzyda s zamocowane do oku duralowych, znajdujcych si
u gry ram I-szej i II-giej przedniej czci kaduba (patrz Tabl. IV Nr.
24), do ktrych wchodz okucia skrzydowe ksztatu widekowego l.
Okucia te, zaopatrzone w tulejki 2, cz si za pomoc sworzni 3.
Kade skrzydo podparte jest dwoma zastrzaami 4, wykonanemi z
rur duralowych o przekroju kroplowym. Przedni zastrza posiada
wewntrz wkadk wzmacniajc z blachy duralowej. Oba zastrzay
posiadaj na kocach okucia 5 czce si z odpowiedniemi okuciami przedniej czci kaduba (patrz Tabl. IV - Nr. 27), oraz z okuciami dwigarw skrzydowych 6. Poczenie zastrzaw z dwigarem
i z przedni czci kaduba jest usztywnione blachami 7. Nad okuciami zastrzaw 6, na grnej powierzchni skrzyda, znajduj si uszy
8 (umocowane do dwigarw) suce do podwieszenia skrzyde lub
caego patowca.
Na sworzniu czcym tylne zastrzay z dwigarami, umocowane
jest ucho 9, suce do zakotwiczenia patowca w polu.
b) Szkielet skrzyde skada si z dwch dwigarw 10, rozstawionych w odlegoci 700 mm, wygitych midzy ebrami IV-tem
i VI-tem, co nadaje skrzydom charakterystyczne wygicie, polepszajce widoczno do przodu.
Przekrj dwigarw jest dwuteowy zoony i zmienia si od miejsca podparcia przez zastrzay ku kocowi.
Dwigary s poczone rozporkami 11, oraz w czci przykadubowej podkosami 12 i rodkowemi czciami eber 13.
Podkosy i rodkowe czci eber tworz kratownice paskie, z wyjtkiem ebra XIX-go, ktre z noskiem i zakoczeniem stanowi
jedn cao, a wykonane jest z blachy duralowej z wytoczonemi
otworami.
rodkowa cz ebra pierwszego 14 zostaa na grze cita w stosunku do profilu 15, wskutek czego polepszono widoczno ku przo-

16

dowi. Do przedniego dwigara skrzydowego przynitowano w przedueniu rodkowych czci eber siedemnacie noskw duralowych
16, a do tylnego dwigara osiemnacie tylnych czci eber 17.
Tylne czci eber wykonane s z blachy z wycitemi otworami
z wyjtkiem ebra VIII, XII i XVI-go, ktre wykonane s jako kratownice paskie i tworz wysigniki 18, suce do zawieszenia lotki.
Koce tych wysignikw, przy krawdzi wykroju na lotk, s poczone przy pomocy dwigarka przylotkowego 19.
c) Lotki 20 posiadaj szkielet, skadajcy si z dwigarka 22, do
ktrego przynitowane s eberka 23, stanowice ksztatem swym
przeduenie eber skrzyda.
Na dwigarku znajduj si trzy zawiasy 24, poczone z wysignikami eber 18 za pomoc sworzni osadzonych w oyskach kulkowych wahliwych. rodkowa zawiasa lotki o specjalnym ksztacie,
suy zarazem jako dwignia do poruszania lotki. Lotka zaopatrzona
jest w listw krawdzi spywu 25.
d) Pokrycie skrzyde i lotek stanowi duralowa blacha drobnofalista
0 gruboci 0,32, 0,4 i 0,5 mm z wyjtkiem przestrzeni midzy ebrami I-szem i II-giem na grnej powierzchni skrzyda, ktra jest kryta
aluminjow blach gadk o grub. 1 mm.
Pokrycie skrzyde jest usztywnione zetownikami 26, idcemi rwnolegle do dwigarw.
W pokryciu dolnem i grnem znajduj si wzierniki 27, uatwiajce kontrol organw sterowania lotek, karabinw skrzydowych,
wyrzutnikw bomb i t p .
Noski skrzyda 16 pokryte s duralowa blach gadk o grub. 0,8
mm, a w miejscu wygicia skrzyda pokryte s aluminjow blach gr.
1 mm.
Czoo lotki 21 wykonane jest z blachy duralowej gr. 0,6 mm.
Zakoczenia skrzyde 28 wykonane s z aluminjowej blachy gadkiej, gr. l mm, spawanej na krawdziach. Krawd spywu lotki wykonywana jest z blachy duralowej grub. l mm.
17

ROZDZIA IV
B) USTERZENIE. Tabl. IX
a) Statecznik wysokoci l, ksztatu trjkta rwnoramiennego
z szeroko zaokrglonemi ktami posiada szkielet skadajcy si z
dwigara gwnego 2, o profilu korytkowym, dwigarkw skonych 3
i cewki czoowej 4, do ktrych przynitowane s eberka 5. W rodkowej czci znajduj si dwa rwnolege korytka rozprkowe 6.
Przednia krawd posiada noski 7, na ktrych wsparta jest krawd
czoowa statecznika 9, gruboci 0,5 mm wykonana z gadkiej blachy
duralowej. Noskw takich jest sze - na zdjciu widoczne s dwa.
Reszta statecznika kryta jest blach duralow drobnofalist, grub.
0,32 mm, oprcz zakocze 9, ktre s wykonane z blachy aluminjowej, grub. 1,25 mm. Na dwigarku gwnym 2, w rodkowej czci znajduj si ruby widekowe w miejscu 10, ktre mocuje si za
pomoc sworzni do oku, znajdujcych si na grnych podunicach
kaduba okoo ramy XI. - Dwa zastrzay 11 o regulowanej dugoci
przymocowane s jednym kocem do dwigarka statecznika w miejscach 13 za pomoc kardanowego przegubu 12, celem umoliwienia
wychylania statecznika podczas regulacji. - Wierzchoek statecznika
posiada ap wieszaka 14, ktr mocuje si sworzniem do korytka
z wykrojem 15 na X-tej ramie tylnej czci kaduba.
b) Ster wysokoci 16 skada si z dwch czci: lewej i prawej,
poczonych ze sob porodku swej rozpitoci, gdzie znajduje si
dwignia steru wysokoci 17.
Szkielet steru wysokoci skada si z osi (rury duralowej) 18 z przynitowanymi eberkami 19. Beleczka 20 suy do umocowania bowdena sterujcego klapy steru wysokoci, natomiast beleczka 21,
czca koce eber, suy do zawieszenia klapy steru wysokoci 22.
Ster kryty jest blach drobnofalist o grub. 0,32 mm. Zakoczenia
23 s wykonane z blachy aluminjowej, o grub. 1,25 mm. Pokrycie
steru posiada wzierniki 24 do kontroli bowdena sterujcego klapy
steru wysokoci.
18

Tablica IX
U sterze nie

Tablica VIII
Uskrzydlenie

Szkielet usterzenia kierunku

Szkielet usterzenia wysokoci

Szkielet skrzyda i lotki

Zastrza

Dwigar skrzydow y

Zastrza

Skrzyda i lotki
1) Okucia dwigara skrzydowego, mocujce skrzydo z kadubem
2) Tulejki
3) Sworznie czce okucia dwigarw skrzydowych z okuciami I
i II ramy przedniej czci kaduba
4) Zastrza skrzydowy
5) Okucia mocujce zastrza z okuciami znajdujcemi si na dwigarze skrzydowym i na przedniej czci kaduba
6) Okucia na dwigarze skrzydowym mocujce zastrza skrzydowy
7) Blachy usztywniajce poczenie przednich zastrzaw z dwigarami skrzydowemi
8) Okucie na dwigarze, suce do podwieszania skrzyde lub caego patowca
9) Ucho suce do zaczepienia linki kotwicznej
10) Dwigar skrzydowy
11) Rozporki
12) Podkosy
13) rodkowe czci eber
14) rodkowa cz ebra I-go
15) city profil noska I-go
16) Noski skrzyda
17) Tylne czci eber
18) Wysigniki
19) Dwigarek przylotkowy
20) Lotka
21) Czoo lotki
22) Dwigarek lotki
23) eberka lotki
24) Zawiasy lotki
25) Listwa krawdzi spywu lotki
26) Zetowniki usztywniajce pokrycie skrzyda

27) Wzierniki uatwiajce kontrol organw sterowania lotek, k.m.

wyrzutnikw bomb i t p .
28) Zakoczenia skrzyde
OZNACZENIA DO TABLICY IX
Usterzenie
1) Statecznik wysokoci
2) Dwigarek gwny stat. wysok.
3) Dwigarek skony stat. wysok.
4) Cewka krawdzi czoowej stat. wysok.
5) eberka stat. wysok.
6) Korytka rozprkowe stat. wysok.
7) Noski stat. wysok.
8) Krawd czoowa stat. wysok.
9) Zakoczenie stat. wysok.
10) ruby widekowe mocujce statecznik wysokoci z kadubem
11) Zastrza statecznika
12) Kardanowy przegub zastrzau
13) Miejsce na umocowanie kardanowego przegubu zastrzaw stat.
wysok.
14) apa wieszaka stat. wysok.
15) Korytko z wykrojem na X ramie tylnej cz. kaduba do umocowania apy wieszaka stat. wysok. (Wykrj z zbatk umoliwia
zmian kta natarcia stat. wysok.)
16) Ster wysokoci
17) Dwignia steru wysokoci
18) O steru wysokoci
19) eberka steru wysokoci
20) Beleczka do umocowania bowdenu ster. klap steru wysok.
21) Beleczka suca do umocowania klapy steru wysokoci
22) Klapa steru wysokoci
23) Zakoczenie steru wysokoci

24) Wzierniki uatwiajce kontrol nad bowdenem sterujcym klapy

steru wysokoci
25) Dwignia dwuramienna klapy steru wysok.
26) Bowden sterujcy klap steru wysok.
27) Statecznik kierunku
28) Dwigarek gwny statecznika kier.
29) Dwigarek skony statecznika kier.
30) Cewka krawdzi czoowej statecznika kier.
31) eberka statecznika kier.
32) Krawd czoowa statecznika kier.
33) Zakoczenia statecznika kier.
34) Dolna cz dwigarka skonego
35) Okucie widekowe IX ramy tylnej cz. kaduba, suce do umocowania dolnej czci dwigarka skonego stat. kierunkowego
36) Dolna cz dwigarka skonego stateczn. kierunku
37) Blacha osonowa
38) Szczelina pozwalajca na zmian kta natarcia stat. wysokoci
39) Konsola anteny radjowej
40) Ster kierunku
41) O steru kierunku
42) eberka steru kierunku
43) Grne zakoczenie steru kierunku
44) Krawd czoowa steru kierunku
45) Dolne zakoczenie steru kierunku
46) Dwignia dwuramienna steru kierunku
47) Listwa krawdzi spywu steru kierunku
48) oysko sterw
49) Panewka oyska

c) Klapa steru wysokoci 22 wykonana jest z blachy duralowej

o grub. l mm i jest zawieszona na trzech zawiasach do beleczki 21
steru wysokoci. Klapa posiada dwigni dwuramienn 25, sterowan bowdenem 26, idcym z kabiny pilota (patrz Mechanizmy sterujce" Tabl. X).
d) Statecznik kierunku 27 ksztatu trapezoidalnego, posiada szkielet skadajcy si z dwigarka gwnego 28, dwigarka skonego 29
i cewki krawdzi czoowej 30, poczonych czterema ebrami 31.
Krawd czoowa 32 wykonana jest z blachy duralowej o grub. 0,5
mm i wsparta na dwch noskach (niewidocznych na zdjciu). Statecznik kryty jest blach drobnofalist o grub. 0,32 mm. Zakoczenie
statecznika 33 stanowi blacha aluminjowa gadka, o grub. l mm,
usztywniona wewntrz ktownikami. - Statecznik przymocowany
jest doln czci dwigarka skonego 34 za pomoc sworznia stalowego do okucia widekowego 35 na IX ramie kaduba, doln za
czci dwigarka gwnego 36 przykrcony jest rubami do korytka
na ramie XI. U dou w miejscu zetknicia si statecznika kierunku
z kadubem znajduje si blacha osonowa 37 z duralu grub. 0,5 mm
ze szczelin 38, pozwalajc na regulacj kta natarcia statecznika
wysokoci.
U gry do dwigara gwnego zamocowana jest konsola anteny
radjowej 39.
f) Ster kierunku 40 posiada szkielet skadajcy si z osi (rury duralowej) 41 i piciu eberek 42. Szkielet ten pokryty jest w rodkowej
swej czci duralow blach drobnofalist o grub. 0,32 mm, usztywnion wewntrz ktowniczkami. Grne zakoczenie 43 wykonane
jest z blachy aluminjowej gadkiej, o grub. 0,8 mm.
Krawd czoowa 44, wykonana jest z blachy duralowej o grub.
0,32 mm, jako te zakoczenie dolne steru 45 pokryte jest blach
duralow gadk grub. 0,64, uksztatowan w ten sposb, e stanowi
opywowe zakoczenie kaduba.
U dou osi 41 znajduje si dwignia dwuramienn 46 z oyskami
kulkowymi SKF do zaczepienia linek sterowych.
Ster kierunkowy zaopatrzony jest w listw brzegu spywu 47.
19

OZNACZENIA DO TABLICY X
Mechanizmy sterujce
Sterownica rczna
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
l l)
12)

Klapa steru wysokoci

13)
14)
15)
16)
17)
18)
19)

Drek sterowy
Poziomy watek
Dwignia jednoramienna
Drek pionowy
Dwignia trjramienna
Drki w skrzydle sterujce lotki
Dwignie jednoramienne w skrzydle
Dwignia ktowa
Drek poruszajcy dwigni lotki
Dwignia lotki
Poduszka gumowa amortyzujca wibracje lotki
Drek steru wysokoci, czcy drek 1 z dwigni dwuramienn
Dwignia dwuramienna
Linki stalowe
cigacze
Dwignia dwuramienna, umieszczona przy kocu kaduba
Dwignia poruszajca drek steru wysokoci
Drek poruszajcy dwigni steru wysokoci
Dwignia steru wysokoci

20)
21)
22)
23)
24)
25)

Orczyk
Pionowa rura orczyka
Dwignia dwuramienna orczyka
Linki stalowe
cigacze
Dwignia steru kierunku

Sterownica nona

Korytko na ramie

Tablica X
Mechanizmy sterujce

oysko

Regulacja statecznika wysokoci

26) ruba dociskajca
27) Korytko na X-tej ramie kaduba
28)
29)
30)
31)
32)
33)
34)
35)

Regulacja klap statecznika wysokoci

Kko rczne regulujce klapy statecznika wysokoci
Kko zbate
acuszek
Linka stalowa
Krki
Dwignia dwuramienna
Bowdeny
Dwignia klap steru wysokoci

36)
37)
38)
39)
40)

Hamulce
Peday hamulcowe
Bowdeny
Linki stalowe
Krki do linek hamulcowych
Dwignia hamulca

Sterowanie silnika

Stery s zawieszone na oyskach 48 dwudzielnych piercieniowych z wymiennemi tulejami bronzowemi 49 ze smarowaniem dostosowanem do gstego smaru.
ROZDZIA V
C) MECHANIZMY STERUJCE. Tabl. X
a) Sterownica rczna suy do uruchamiania steru wysokoci i lotek. Skada si ona z: drka sterowego l, ktry w grnem zakoczeniu posiada rczk z pochw skrzan, a dolnem rozwidleniem obejmuje poziomy waek 2, wahajcy si dokoa swej osi. Dwignia jednoramienna 3, przymocowana do koca waka 2, porusza za pomoc pionowego drka 4 - dwigni trjramienn 5 zamocowan do
II-giej ramy. Jedno rami tej dwigni porusza drki sterowe wewntrz lewego skrzyda, drugie - prawego. Do dwigni 5 przymocowane s przegubowo drki 6, czce si na dwigniach jednoramiennych 7. Ostatni drek poczony jest z dwigni ktow 8, ktra za
pomoc drka lotki 9 porusza dwigni lotki 10. Drek ten posiada
poduszk gumow 11, amortyzujc wibracje lotki, oraz rub regulujc dugo drka.
Ster wysokoci dziaa w ten sposb, e ruchy drka sterowego l
naprzd lub w ty, przenoszone s za pomoc drka 12, czcego
dwigni dwuramienn 13, osadzon na konsoli za siedzeniem pilota. - Dwignia ta czy si za pomoc linek stalowych 14, zaopatrzonych w cigacze 15 z dwigni dwuramienn 16, umieszczon przy
kocu kaduba, do ktrej na wsplnej osi, zamocowana jest dwignia
17, poruszajca drek 18 i dwigni steru wysokoci 19.
b) Sterownica nona suy do uruchamiania steru kierunku za pomoc orczyka 20, osadzonego na pionowej rurze 21, zawieszonej
obrotowo na dwch rubach widekowych. Rura ta posiada na dolnym kocu dwigni dwuramienn 22 poczon bezporednio linkami stalowemi 23 ze cigaczami 24 z dwigni steru kierunkowego 25.
20

c) Regulacja statecznika wysokoci na ziemi przeprowadzona jest

w ten sposb, e odkrca si nakrtk ruby 26, dociskajc dwie
blaszki do korytka 27 umieszczonego na X-tej ramie tylnej czci
kaduba. Pozwala to na przesunicie apy wieszaka statecznika wysokoci, osigajc dowolny kt natarcia, zawarty w granicach regulacji.
d) Regulacja klap steru wysokoci. Na rurze poziomej siedzenia
pilota znajduje si kko 28, poczone z kkiem zbatem 29, zazbiajcym si z acuszkiem 30, do kocw ktrego przyczepiona jest
linka stalowa 31, prowadzona na krkach 32 i poruszajca dwigni
dwuramienn 33, ktra steruje za pomoc bowdenw 34 dwigni 35
klap steru wysokoci.
e) Hamulec. Na orczyku 20 zamocowane s peday hamulca 36 na
takiej wysokoci, e pilot moe je atwo dosign pitami, nie zdejmujc ng z orczyka. Peday te w ksztacie dwigni ktowej poczone s bowdenami 37, z linkami stalowemi 38 prowadzonemi na
krkach 39, dalej - przecignite s wewntrz osony tylnej goleni
podwozia i poczone z dwigni hamulca 40, typu P.Z.L.

21

ZESP NAPDOWY
ROZDZIA VI
A. SILNIK. Tabl. XI
Patowiec jest zaopatrzony w s i l n i k gwiazdowy Mercury V-S2",
wykonany przez Wytwrnie Silnikw P.Z.L., chodzony powietrzem, o mocy nominalnej 490/560 KM przy 2250 obr/min. i na wysokoci 3660 m. Silnik 1 uruchamia migo cignce drewniane, wytwrni W. Szomaskiego 2. Silnik osonity jest piercieniem Townend'a, ktrego krawd czoow tworzy kolektor 3.
S i l n i k jest sterowany dwigniami 4 i 5, ktre znajduj si po lewej
stronie kabiny na konsoli, umocowanej do grnej podunicy. Jedna
z nich steruje gaz, druga poprawk wysokociow.
Drki 6, czce dwignie gazu i poprawki z silnikiem s prowadzone na dwigniach 7. Zatrzymywanie silnika odbywa si przez
zamkniecie gazu, wyczenie iskrownika wycznikiem 8, znajdujcym si na tablicy przyrzdw pokadowych, oraz przez pocigniecie
dwigni wyczanie silnika" 9, znajdujcej si na rodkowej belce
po prawej stronie kabiny.
Sterowanie obiegu paliwa i smaru jest opisane w Instalacji paliwa
i smaru". Do dokadnej obsugi silnika suy osobna instrukcja.
B. OE SILNIKOWE. Tabl. XII
oe silnikowe piercieniowe jest umocowane okuciami (1) na apach do czterech oku, znajdujcych si na przedniej czci kaduba
(patrz Tabl. IV Nr. 25). oe wykonane jest z blachy duralowej, gruboci 2 mm, wzmocnionej ktownikami (2). Na piercieniu oa
znajduje si 18 gniazd stokowych (3), z gumami amortyzujcymi
drgania silnika; przez otwory te przechodz ruby karteru silnika.

22

C. INSTALACJA P A L I W O W A . Tabl. XIII

Ukad paliwowy patowca skada si ze zbiornika gwnego, o pojemnoci 213 l, zbiorniczka opadowego (tzw. mamki) o pojemnoci 11 l i rurocigu czcego zbiorniki z ganikiem.
a) Zbiornik gwny (1), znajduje si w przedniej czci kaduba
midzy czterema prowadnicami, dwiema bocznymi (2), przedni (3)
i t y l n (4); zawieszony on jest na 2-ch pasach stalowych (5) i (6) ze
cigaczami (7).
Dolny pas jest poczony z urzdzeniem do wyrzucania zbiornika
(wyrzutnik 8). Zbiornik jest wykonany z blach aluminjowych spawanych i usztywniony jedn przegrod pionow (9) i dwiema poziomemi (10) z otworami toczonemi. Trzecia przegroda pozioma ( 1 1 )
szczelna, w odlegoci okoo 160 mm od dna dzieli zbiornik na dwie
czci (grn i doln), poczone wygit rur (12).
Taki podzia zbiornika ma na celu zapewnienie prawidowego zasilania ganika w paliwo przy akrobacji. W przedniej cianie zbiornika wykonano wgbienie, aby uatwi dostp do amortyzatorw podwoziowych. Zbiornik napenia si przez wlew (13), umieszczony
w grnem dnie zbiornika. Dwie kocwki (14) i (15), znajdujce si
na szyjce wlewu su do przyczenia przewodu (16) odpowietrzajcego zbiornik opadowy, i przewodu (17) odpowietrzajcego zbiornik
gwny. Przewd (17), wyprowadzony jest poniej dna dolnego na
zewntrz kaduba. Odpowietrzenie dolnej czci zbiornika zapewnia
znajdujca si wewntrz zbiornika rurka (18). Kolanko (19) wypywu
umieszczone tu przy dnie dolnem, i gniazdo (20) na dnie grnem s
dostosowane do pocze samorozczalnych przy wyrzucaniu zbiornika. Przed kolankiem wpywu znajduje si filtr (21), ktry moe by
wyjty do czyszczenia przez waz (22). Do korka spustowego (23) jest
doczona rurka paliwomierza (24).
b) Zbiorniczek opadowy (tzw. mamka) 25 wykonany jest z blachy
aluminjowej; spawany, jest zawieszony na 2-ch pasach (26) ze cigaczami (27). Pasy s umocowane do przedniego dwigara lewego
skrzyda midzy noskami II i IV eberka.
23

OZNACZENIA DO TABLICY XI
Zesp napdowy
1)
2)
3)
4)
5)
6)

Silnik Mercury V-S2"

migo wytw. W. Szomaski
Kolektor
Dwignia sterujca gaz
Dwignia sterujca poprawk wysokociow
Drki czce dwigni gazu i poprawki z dwigniami na silniku
7) Dwignie, na ktrych prowadzone s drki
8) Wycznik iskrownika
9) Dwignia wyczanie silnika"
10) oe silnikowe
1 1 ) Zbiornik smaru
12) Miejsce zbiornika paliwa
13) Zbiornik opadowy
14) Przewody elektryczne iskrownikw .
15) Iskrownik rozruchowy
16) Dwignia chwyt powietrza"
17) Bowden dwigni wyczanie silnika"
18) Bowden dwigni chwyt powietrza"
19) Krzeso pilota

Tablica XI
Zesp napdowy

Tablica XIII
Instalacja paliwa

Tablica XII
oe silnikowe

Zawieszenie z b i o r n i k a paliwa

OZNACZENIA DO TABLICY XII

oe silnikowe
1) Okucia suce do umocowania oa do oku znajdujcych si na
przedniej czci kaduba
2) Ktowniki usztywniajce oe
3) Gniazda rub karteru s i l n i k a

Zbiornik opadowy

Schemat wyrzucania zbiornika

Gwny zbiornik paliwa

Wntrze zbiornika paliwa

Wyrzutnik zbiornika

OZNACZENIA DO TABLICY XIII

Instalacja paliwa
1) Zbiornik gwny paliwowy
2) Boczne prowadnice zbiornika
3) Przednia prowadnica zbiornika
4) Tylna prowadnica zbiornika
5) Grne pasy zamocowania zbiornika
6) Dolne pasy zamocowania zbiornika
7) cigacze
8) Wyrzutnik gwnego zbiornika
9) Pionowa przegroda usztywniajca zbiornik gwny
10) Poziome przegrody usztywniajce zbiornik gwny
11) Pozioma przegroda szczelna zbiornika gwnego
12) Wygita rurka czca cz grn z doln gwnego zbiornika
13) Wlew gwnego zbiornika
14) Kocwka na szyjce wlewu gwnego zbiornika suca do przyczenia przewodu odpowietrzajcego 16 zbiornik opadowy
15) Kocwka na szyjce wlewu gwnego zbiornika suca do przyczenia przewodu odpowietrzajcego 17 gwny zbiornik
16) Przewd odpowietrzajcy zbiornik opadowy
17) Przewd odpowietrzajcy zbiornik gwny
18) Odpowietrzenie dolnej czci zbiornika gwnego
19) Kolanko wypywu
20) Gniazdo poczenia samorozczalnego
21) Filtr gwnego zbiornika
22) Waz, umoliwiajcy wyjcie filtra 21
23) Korek spustowy gwnego zbiornika
24) Przewd paliwomierza
25) Zbiornik opadowy
26) Pasy mocujce zbiornik opadowy do dwigara skrzydowego
27) cigacze
28) Drzwiczki umoliwiajce dostp do zbiornika opadowego
29) Wlew zbiornika opadowego

30) Kocwka zbiornika opadowego suca do przyczenia przewodu 46

31) Kocwka zbiorn. opadw, suca do przyczenia przewodu 45
32) Kocwka zbiorn. opadw, suca do przyczenia przewodu 51
33) Zcze
34) Kurek przelotowy typu Le Bozec"
35) Zawr zwrotny kurka 34
36) Kurek pautomatyczny Le Bozec"
37) Przewd: zbiornik gwny paliwa - pompa paliwowa
38) Pompa paliwowa
39) Przewd: pompa paliwowa - trjnik
40) Trjnik
41) Przewd: trjnik 40 - ganik 44
42) Kurek przeciwpoarowy
43) Filtr
44) Ganik
45) Przewd: trjnik 40 - zbiornik opadowy
46) Przewd: zbiornik opadowy - zbiornik gwny
47) Regulator cinienia
48) Gaka sterujca pautomatyczny kurek 36
49) Bowden czcy gak 48 z dwigni kurka 50
50) Dwignia pautomatycznego kurka 36
51) Przewd: zbiornik opadowy - kurek 36
52) Spryna
53) Rczka sterujca przestawianie kurka 42
54) Rczka zamykajca kurek przelotowy pautomatyczny 34

Obieg smaru

OZNACZENIA DO TABLICY XIV

Instalacja smarowa
1) Zbiornik smaru
2) Pasy mocujce zbiornik smaru do kaduba
3) cigacze
4) Szyjka wlewowa
5) Przewd odpowietrzajcy zbiornik smaru silnika
6) Korek
7) Kopak
8) Przewd odpowietrzajcy instalacj smarow
9) Wlew zbiornika smaru
10) Wylew zbiornika smaru
11) Przegrody usztywniajce zbiornik
12) Przewd: zbiornik smaru - pompa silnika
13) Pompa silnika
14) Filtr
15) Przewd: pompa silnika - chodnica
16) Chodnica smaru
17) Przewd: chodnica - zbiornik
18) Kaptur rozprowadzajcy smar wewntrz zbiornika
19) Cylinder z otworkami
20) Bowden sterujcy pooenie kopaka
21) Rczka sterujca pooenie kopaka
22) Przewd sucy do wyczania chodnicy
23) Przewd sucy do oprniania instalacji ze smaru
24) Kurek sucy do oprniania instalacji ze smaru
25) Wskanik smaru

Tablica XIV
Instalacja smarowa

Zamocowanie zbiornika smaru

Zbiornik smaru

Wntrze zbiornika

Dostp do zbiorniczka umoliwiaj drzwiczki (28) w czoowej krawdzi skrzyda.

Zbiorniczek posiada wlew (29) oraz trzy kocwki (30, 31, 32) do
poczenia z przewodami rurocigu. Zbiornik posiada odpowietrzenie poprzez korek wlewowy i rurk (16), przyczon do korka.
Rurocig skada si czciowo z przewodw gitkich typu ,,Vipera", czciowo z rurek miedzianych, oraz kurkw i cznikw.
OBIEG PALIWA
Ukad rurocigu prcz zasilania ganika zapewnia stae napenianie zbiorniczka opadowego, oraz wykorzystanie go zarwno do zalania pompy jak i zasilania ganika przy rozruchu.
Paliwo przepywa ze zbiornika gwnego poprzez filtr (21), zcze
(33) i kurek przelotowy (34) typu Le Bozec", pautomatyczny,
przerobiony, zaopatrzony w zawr zwrotny (35), do kurka pautomatycznego ,,Le Bozec" (36), a std przewodem (37) na stron ssc
pompy paliwowej (38). Pompa toczy paliwo przewodem (39) do
trjnika (40), skd przez przewd (41), kurek przeciwpoarowy A.M.
(42) i filtr (43) przepywa do ganika (44). Nadmiar paliwa, dawany
przez pomp zostaje odprowadzony przewodem (45) do zbiorniczka
opadowego (25), a stamtd przewodem (46) po pokonaniu oporu
w zaworze redukcyjnym w regulatorze cinienia (47) powraca do
zbiornika gwnego.
Zalewanie pompy (przy nierwnej pracy silnika w locie, lub przed
zapuszczeniem silnika) nastpuje przez pocignicie gaki (48), poczonej bowdenem (49) z dwigni kurka (50). Przestawienie dwigni
kurka powoduje otwarcie przewodu (51) i przepyw paliwa ze zbiorniczka opadowego do pompy; przed przepywem do zbiornika gwnego przez kurek odcinajcy (34) zabezpiecza zawr zwrotny (35).
Spryna (52) przestawia kurek (36), po zwolnieniu gaki (48) w pooenie normalne, t.zn. przewd (51) zostaje odcity.
Doprowadzenie rurki (45) wewntrz zbiorniczka opadowego do
poziomu a-b pozwala na przepyw czci paliwa ze zbiornika opadowego do ganika bezporednio przewodami (45, 41) przed rozruchem silnika. (Pompa paliwowa nie pracuje).
24

Przestawienie kurka (42), sterowanego rczka (53), pozwala na

odcicie ganika od ukadu paliwowego bd w wypadku poaru,
bd po zatrzymaniu s i l n i k a . Rczka (54) steruje kurek (34), zamykajcy wypyw paliwa ze zbiornika gwnego.
D. INSTALACJA SMAROWA. Tabl. XIV
Zbiornik smaru (1), o pojemnoci 27 litrw, spawany jest z blachy
aluminjowej. Zawieszony on jest nad oeni silnikowem na trzech
pasach stalowych (2), obitych skr i wojokiem. Dugo pasw jest
regulowana cigaczami (3). Zbiornik smaru posiada szyjk wlewow
(4) z odpowietrzeniem (5), poczonem ze zbiornikiem smaru silnika.
Szyjka zamykana korkiem (6), posiadajcym wewntrz zawr kulkowy. Do korka wlewowego docinity jest kopak (7) i rurka (8), odpowietrzajca zbiornik i poprowadzona pod kadub. U gry zbiornika
znajduje si wlew (9), a u dou wylew (10). Zbiornik jest wewntrz
usztywniony trzema przegrodami (l 1) z otworami toczonemi. Przewody smarowe wykonane s z aluminjum z wyjtkiem przewodu
(15), ktry jest gitki.
OBIEG SMARU
Ze zbiornika smar przepywa przewodem (12) do pompy silnika
(13), poprzez filtr (14), umieszczony na przegrodzie ogniowej, a nastpnie po wykonaniu pracy (smarowania) zostaje toczony pomp
silnika przez przewd (15), chodnic (16), rurk (17) do zbiornika,
gdzie natrafia na kaptur (18) rozprowadzajcy go po caym zbiorniku.
Dla szybszego ogrzania smaru, znajdujcego si w obiegu, np. po
zapuszczaniu silnika, mona zmieni pooenie kaptura, przez co
ciepy smar pynie bezporednio z wlewu do wylewu poprzez cylinder z otworkami (19).
Pooenie kopaka zmienia si za pomoc bowdena (20), poruszanego rczk (21). W zimowej porze wycza si chodnic, czc
przewodem (22) rury (15) z (17). Przewd (23) z kurkiem (24) suy
do oprniania caej instalacji ze smaru. Poziom smaru w zbiorniku
okrela si wskanikiem (25).
25

WYPOSAENIE PATOWCA
ROZDZIA V I I
A. URZDZENIE KABINY. Tabl. XV
W rodkowej czci kaduba, midzy III-ci a V-t ram mieci si
kabina pilota. Wykrj owalny kabiny obramowany jest mikkim
wakiem skrzanym l. Z przodu kabiny znajduje si wiatrochron 2,
z lusterkiem wstecznym 3. Oparcie gowy pilota przechodzi w owiewek 4.
Siedzenie pilota - moe by opuszczane i podnoszone w locie,
dziki urzdzeniu, skadajcemu si z osi (podstawy) 5, dwch dwigienek 6 i rczki 7 z zapadk przymocowan do teje osi, zbatki 8,
przymocowanej do belki tylnej rodkowej czci kaduba po prawej
stronie, oraz prowadnic 9.
Amortyzatory gumowe 10 przyczepione jednym kocem do dolnej
czci siedzenia, a drugim do grnej czci ramy V-tej uatwiaj podnoszenie siedzenia, stwarzajc przeciwwag ciaru pilota. Oparcie
siedzenia obite skr, przystosowane jest do uycia spadochronu plecowego.
Wykaz przyrzdw pokadowych podany jest na str. l l -tej,
a przedstawiony na tabl. XVI.
B. OSPRZT BEZPIECZESTWA. Tabl. XVII
a. Urzdzenie przeciwpoarowe skada si z czterech automatycznych ganic wypenionych pynem gaszcym, z ktrych trzy typu
Knock-Out Salva A" s umieszczone na przegrodzie ogniowej. Jedna typu Knock-Out Salva R.A." l, znajduje si pod tablic podkadow. Ganica ta moe by zdjta szybko i uyta rcznie. Ganice
umieszczone na przegrodzie ogniowej dziaaj automatycznie i s
skierowane: jedna na filtr instalacji paliwowej 2, druga na ganik 3,
trzecia na pomp paliwow 4.
b. Wyrzutnik 15. W razie poaru, zbiornik gwny mona wyrzuci za pomoc urzdzenia 5 (wyrzutnika), znajdujcego si pod Il-g
ram kaduba, a uruchamianego rczk wyrzutow 6, znajdujc si
26

midzy belk rodkow i tyln po prawej stronie kabiny. W oprawie

wyrzutnika 7 obraca si krek 8 z osi, posiadajc wykrj 9. Do
wykroju tego wchodz czopy wyrzutnika 10, umocowane na zakoczeniu pasa 1 1 .
Czopy te opieraj si o o, jeeli wykrj osi skierowany jest ku grze. Na krku linowym 8 nawinita jest linka stalowa, doprowadzona bowdenem 12 do rczki uruchamiajcej wyrzutnik 6. Pocigajc
rczk ku sobie, obracamy krek 8; w ten sposb skierowujemy wykrj osi 9 ku doowi (jak na zdjciu), wwczas czopy 10 wysuwaj si
pod ciarem zbiornika, pas 11 zwalnia si i zbiornik wypada. Aby
uniemoliwi samoczynne obrcenie si krka 8, do oprawy 7 przymocowany jest bezpiecznik skadajcy si ze spryny 13 i trzpienia
7, ktry wpada w otwr krka, gdy wyrzutnik jest zamknity. W ten
sposb krek jest unieruchomiony i dopiero przy energicznem pocigniciu za rczk wyrzutnika, krek odbezpiecza si i pozwala na
odczenie dolnego pasa podtrzymujcego zbiornik.
Aby umoliwi atwe wyrzucanie zbiornika, przewd wypywowy doczony jest do zbiornika przy pomocy korka sprynowego AM.
Dwie rurki odpowietrzajce, poczone s ze zbiornikiem za pomoc rurek gumowych, za rurka benzynowskazu ma zcze oowiane, ktre zrywa si przy wyrzucaniu zbiornika. Rurka przelewowa
posiada docisk AM - gumowo-oowiany.
c. Napinacz pasw bezpieczestwa. Pas pilota skada si z pasa dolnego 15, przymocowanego do osi krzesa 16, z pasa rodkowego 17
i z pasa grnego 18, zaczepionego za pomoc klamry 19 do l i n k i stalowej 20, owinitej dookoa bbna 21 i zaczepionej drugim kocem
do amortyzatora gumowego 22. Cz grna czy si ze rodkow
przy pomocy klamry specjalnej 23 na brzuchu pilota. Bben 21 posiada na obwodzie otworki, w ktre wchodzi trzpie poruszany za
pomoc dwigni 24 i bowdena 25. W normalnem pooeniu (linja
pena) pas jest nacignity za pomoc amortyzatora i bben zaklinowany, tak, e pilot jest przycinity do oparcia. Jeeli pilot pragnie
si nachyli, np. do dwigni karabinu masz. (linja kropkowana) - na27

ciska dwigni 24, wtedy bben moe si obrci popuszczajc link

20 i nacigajc amortyzator 22.
d. Inhalator (Tabl. XVIII). Siebie and Gorman - sktada si z butli
l, zawierajcej tlen pod cinieniem 150 atm., ktra posiada wylot,
poczony rurk 2 z tabliczk rozdzielcz 3, na ktrej znajduj si
dwa zegary kontrolne, z ktrych jeden wskazuje zawarto tlenu
w butli, a drugi przepyw tlenu. Z tabliczki rozdzielczej 3 tlen przechodzi przewodem 4 do ustnika 5. Torba 7 suy do chowania ustnika. Zawr butli 8 otwiera si na wysokoci dowolnej, poczer przy
pomocy guzika 6 reguluje si przepyw tlenu.
C. PRZYRZDY ROZRUCHOWE. Tabl. XIX
Przyrzdy rozruchowe skadaj si: z rozrusznika Viet'a, iskrownika, oraz zbiornika rozruchowego.
a. Rozrusznik Viet'a - 200" (1), umieszczony jest na konsoli
umocowanej do tylnej belki rodkowej czci kaduba po lewej stronie. Za siedzeniem pilota znajduje si butla do spronego powietrza
do 20 atm. - 2, poczona z pomp Viet'a, rurk 3, na ktrej znajduje si zawr 4, wychodzcy na zewntrz kaduba, a sucy do przyczenia butli lotniskowej. Rurka 5 prowadzi od pompy sprone powietrze do rozdzielacza silnika. Przewd 6 poczony jest ze zbiornikiem rozruchowym 7 i suy do zasysania mieszanki paliwowej (benzyna ze smarem w stosunku 8:1); natomiast rurka 8 doprowadza paliwo do cylindrw silnika. Rurka 9 i zawr 10 su do przycznika
przewodu specjalnego do pompowania k. Rczka od pompy Viet'a
normalnie przymocowana jest dwoma paskami do oparcia siedzenia
pilota, a podczas pompowania zakada si j na o pompy na zewntrz kaduba, jeeli pompuje obsuga, lub wewntrz, jeeli pompuje
pilot.
b. Zbiornik rozruchowy 7, o pojemnoci 1,75 litra, aluminjowy,
spawany, zawieszony jest na dwch pasach 1 1 , obitych filcem i przymocowany na wewntrznej ciance przegrody ogniowej po lewej
stronie. U gry zbiorniczka znajduje si wlew 12, a wylew na dole 13.
Zbiorniczek jest zaopatrzony w korek spustowy 14. Zbiornik ten suy do uruchamiania silnika.
28

c. Iskrownik rozruchowy typu B.T.H. (15) zamocowano do tylnej

belki rodkowej cz. kaduba, po prawej stronie. Poczony on jest
przewodami 16 poprzez wycznik 17 z rozdzielaczem prawego magneta 18, ktre jest czynne przy rozruchu.
D. UZBROJENIE. Tabl. XXa i XXb
Uzbrojenie skada si z czterech karabinw maszynowych wz. 33
i z czterech wyrzutnikw bomb skrzydowych, foto-karabinu i celownika.
a. Kadubowe k.m. zamocowane s wewntrz rodkowej czci
kaduba, pod ktem 3 do gry na dwu skrzydach. (Do dokadnej regulacji k.m. suy specjalna instrukcja). K.m. kadubowe l s uruchamiane przy pomocy spustowego urzdzenia pneumatycznego,
oraz przy pomocy urzdzenia spustowego mechanicznego, ktrego
dwigienka spustowa k.m. 2, umieszczona jest na drku sterowym
3, przy samym uchwycie. Przy pomocy bowdenw 4 i przewodw 5
po jeden na kady k.m., uzgodnionych przez przyrzd uzgadniajcy
typu Motolux" 6, osadzony na silniku - uruchamia si mechanizmy karabinw maszynowych. Specjalne przewody 7 prowadz tamy
z nabojami do dononika ze skrzynki amunicyjnej 8, umieszczonej
pod podog kabiny. Przewody w ksztacie zamknitych rynienek
odprowadzaj ogniwka i uski nabojw do skrzynki usek 9 i do
skrzynki ogniwek 10. Lufy k.m. s osonite od wewntrz kaduba
blach 11 w ksztacie rynienki.
b. Pneumatyczne urzdzenie spustowe k.m. Sprarka 12, uruchamiana przez silnik, spra przewodem 13 powietrze w butli 14 do 22
atm. Butla 14 posiada rwnie poczenie 15 z zaworem 16 do przyczania butli lotniskowej, oraz przez rurk 17 z pomp Viet'a 18.
Sprone powietrze butli 14 mona odci od reszty instalacji kurkiem 19. Przewd 20, na ktrym znajduje si bezpiecznik 21, doprowadza sprone powietrze z butli 14 do mechanizmu pneumatycznego, umieszczonego wewntrz drka sterowego 3. Na uchwycie drka sterowego znajduj si dwigienki spustowe 22 dla k.m. kadubowych i 23 dla k.m. skrzydowych.
29

OZNACZENIA DO TABLICY XV
Urzdzenie kabiny

Tablica XV
Urzdzenie kabiny

1) Waek skrzany
2) Wiatrochron
3) Lusterko wsteczne
4) Owiewek oparcia gowy
5) Podstawowa o krzesa pilota
6) Dwigienki krzesa pilota
7) Rczka do podnoszenia krzesa
8) Zbatka
9) Prowadnice krzesa
10) Amortyzatory gumowe
Widok zewntrzny k a b i n y

Urzdzenie do podnoszenia krzesa

Tablica XVI
Wntrze kabiny

OZNACZENIA DO TABLICY XVI

Wntrze kabiny
1) Lusterko wsteczne
2) Wiatrochron
3) Rczka uatwiajca wysiadanie
4) Busola
5) Manometr adowania
6) Manometr paliwa
7) Rczka kurka poarowego
8) Termometr smaru wyjcia
9) Gaka pautomatyczna kurka
10) Wy czni k iskrownikw
11) Paliwowskaz
12) Termometr smaru wejcia
13) Manometr cinienia smaru
14) Kontroler lotu
15) Tabliczka kompensacyjna busoli
16) Chyomierz
17) Obrotomierz
18) Wysokociomierz
19) Rczka sterujca wypyw paliwa ze zbiorn. gwnego
20) Miejsce na zegar czasu
21) Rczki wyrzutnikw bombowych
22) Rczka napinacza pasa
23) Rczka poprawki wysokociowej
24) Rczka gazu
25) Ganica w kabinie pilota
26) Dwigienka spustowa k.m. kadubowych
27) Dwigienka spustowa k.m; skrzydowych
28) Rczka drka sterowego
29) Kocwka bowdena foto-karabinu
30) Orczyk sterowy
31) Peda hamulca

32)
33)
34)
35)
36)
37)
38)
39)
40)
41)
42)
43)
44)

Skrzynka amunicyjna
Podtoga
Skrzynki do rakiet
Podstawa k.m. kadubowych
Kko do regulacji klap steru wysokoci
Rakietnica
Rozrusznik Viet'a"
Podstawa do zamocowania mechanizmu spustowego foto-karabinu
Siedzenie pilota
Rczka chwyt powietrza"
Rczka do podnoszenia krzesa pilota
Torba na ustnik inhalatora
Iskrownik rozruchowy

Tablica XVII
Sprzt bezpieczestwa

Ganica Knock-Out" w k a b i n i e

Schemat napinacza pasa

Bben napinacza pasa

OZNACZENIA DO TABLICY X V I I
Osprzt bezpieczestwa
1) Ganica w kabinie
2) Ganica skierowana na f i l t r paliwowy
3) Ganica skierowana na ganik
4) Ganica skierowana na pomp paliwow
5) Wyrzutnik zbiornika paliwa
6) Rczka wyrzutnika
7) Oprawa wyrzutnika
8) Krek wyrzutnika
9) O z wykrojami
10) Czopy zaczepu
1 1 ) Pas dolny
12) Bowden sterujcy wyrzutnik
13) Spryna wyrzutnika
14) Zbiornik paliwa
15) Pas dolny pilota
16) Podstawa krzesa pilota
17) Pas rodkowy pilota
18) Pas grny pilota
19) Klamra pasw pilota
20) Linka stalowa
2 1 ) Bben
22) Amortyzator gumowy
23) Klamra pasa pilota czca cz grn ze rodkow
24) Dwignia napinacza pasa
25) Bowden napinacza pasa

Ganica Knock-Out" na przegrodzie ogniowej

Tablica XVIII
Inhalator

Schemat inhalatora

Tablica XIX
Sprzt rozruchowy

Schemat rozrusznika Viet'a" - widok z boku

Zbiorniczek rozruchowy

Schemat iskrownikw - widok z gry

OZNACZENIA DO TABLICY X V I I I
Inhalator
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

Butla z tlenem
Przewd: butla z tlenem - tabl. rozdzielcza
Tablica rozdzielcza
Przewd gitki: rozdzielacz-ustnik
Ustnik
Guzik regulujcy przepyw t l e n u
Torba do chowania ustnika
Zawr b u t l i

Kar. masz. w kadubie

OZNACZENIA DO TABLICY XIX
Sprzt rozruchowy
1) Rozrusznik Viet'a
2) Butla do spronego powietrza
3) Przewd: rozrusznik - butla
4) Zawr do przyczania butli lotniskowej
5) Przewd: rozrusznik - rozdzielacz
6) Przewd: rozrusznik - zbiornik rozruchowy
7) Zbiornik rozruchowy
8) Przewd: rozrusznik - s i l n i k
9) Przewd: pompa - zawr do pompowania k
10) Zawr do przewodu pompowania k
l 1) Pasy mocujce zbiornik rozruchowy
12) Wlew zbiornika rozruchowego
13) Wylew zbiornika rozruchowego
14) Korek spustowy
15) Iskrownik rozruchowy
16) Przewody iskrownika
17) Wycznik iskrownika
18) Iskrownik prawy

OZNACZENIA DO TABLICY XXa, b

Tablica XXa
Uzbrojenie

Uzbrojenie
1)
2)
3)
4)

Skrzynka amunicyjna i podstawa kar. masz. w skrzydle

Tablica XXb
Schemat uzbrojenia

Kadubowe k.m.
Dwigienka spustu mechanicznego k.m. kadubowych
Drek sterowy
Bowdeny mechanicznego urzdzenia spustowego k.m. kadubowych
5) Przekaniki ruchu przyrzdu uzgadniajcego
6) Przyrzd uzgadniajcy
7) Przewody dononika
8) Skrzynka amunicyjna
9) Skrzynka do usek
10) Skrzynka do ogniwek
1 1 ) Osony luf k.m.
12) Sprarka
13) Przewd: sprarka-butla
14) Butla spronego powietrza
15) Przewd: butla-zawr 16
16) Zawr do przyczania butli lotniskowej
l 7) Przewd: pompa ,,Viet'a" - zawr 16
18) Pompa Viet'a"
19) Kurek, odcinajcy butl 14 od reszty instalacji
20) Przewd: butla 14 - drek sterowy
2 1 ) Bezpiecznik
22) Dwigienka spustowa dla k.m. kadubowych
23) Dwigienka spustowa dla k.m. skrzydowych
24) Przewd: drek sterowy - przyrzd uzgadniajcy
25) Przewd: uruchamiajcy k.m. skrzydowe
26) Skrzydowe k.m.
27) Korytka podstawy k.m.
28) Cewki podstawy k.m.
29) Przedni dwigar
30) Ktownik czcy podkosy skrzyda

31)
32)
33)
34)
35)
36)
37)
38)
39)
40)
41)
42)
43)
44)
45)
46)

Podkosy skrzyda
Skrzynka amunicyjna
Dwignic adownicze k.m. skrzydowych
L i n k i stalowe
Krki
Wzierniki
Przewody wylotowe usek k.m. skrzydowych
Miejsce zamocowania bomb
Raczki wyrzutnikw bombowych
Bomby w y r z u t n i k i bomb
Bowdeny sterujce wyrzutniki bombowe
Foto-karabin
Raczka do napinania i l i c z n i k zdj foto-karabinu
Bowden foto-karabinu
Kocwka bowdena foto-karabinu
Celownik

Po naciniciu, dwigienka 22 otwiera zawr przewodu 24, zakoczonego cylinderkiem, ktrego tok cinie dwigni przyrzdu uzgadniajcego 6.
Dwigienka spustowa 23 otwiera zawr do przewodu 25, zakoczonego cylinderkiem, ktrego tok naciska dwigni spustow k.m.
skrzydowych 26.
c. Skrzydowe k.m. 26 umocowane s do podstawy k.m. za pomoc dwch sworzni. Podstawa k.m. skada si z korytek 27, czcych
dwie cewki 28, umocowane z jednej strony do przedniego dwigara
29, a z drugiej do ktownika 30, czcego podkosy skrzyda 31.
Skrzynki amunicyjne 32 - kada na 600 nabojw, umieszczone s
wzdu dwigara przedniego, midzy ebrami VII a IX-tem.
K.m. skrzydowe s adowane dwigniami 33, umieszczonemi
w kabinie pilota. Dwignie te poczone s przy pomocy linek stalowych 34, poprowadzonych na krkach 35 - z karabinem masz.
skr.zyd. 26.
Pokrycie skrzyda zaopatrzone jest w wzierniki 36, uatwiajce
dogld k.m. skrzydowych i skrzynki amunicyjnej.
uski i ogniwka wyprowadzone s przewodem wylotowym 37.
d. Bomby a 12,5 kg s umocowane po dwie pod skrzydami na
wyrzutnikach firmy witecki w miejscu 38, ktre s sterowane rczkami wyrzutowymi 39, umocowanemi na grnej podunicy po lewej
stronie kabiny pilota. Rczki te s poczone z wyrzutnikami 40,
bowdenami 41. Jedna rczka suy do jednoczesnego wyrzucania po
jednej bombie z pod lewego i prawego skrzyda.
e. Foto-karabin 42 zamocowany jest na tylnem zastrzale skrzyda
lewego. Mechanizm uruchamiajcy foto-karabin skada si z: rczki
do napinania z licznikiem zdj 43 na lewej ramie w kabinie pilota
i z bowdenw 44. Bowden zakoczony jest kocwk 45, ktr
mona zamocowa na dwigience spustowej 2, po wyczeniu jednego z bowdenw uruchamiajcych karabin maszynowy.
f. Celownik przeziernikowy 46 umieszczony jest przed wiatrochronem w osi oka pilota.
30

F. MATERJA

CZNOCI

Materja cznoci sktada si z radja i z rakietnicy.

a. Radjo. Ptatowiec ma przewidzian instalacj radjow. Nadajnik-odbiornik bdzie umocowany na specjalnej podstawie za krzesem pilota, a dwignie regulacyjne w kabinie. Typ radjowego nadajnika-odbiornika, jak i anteny nie zosta jeszcze ustalony.
b. Rakietnica zamocowana jest w uchwycie wyprowadzajcym luf
na zewntrz kaduba z lewej strony kabiny pilota. Do podogi z obu
stron obsady drka sterowego przymocowane s dwie skrzynki, kada na sze rakiet. (Patrz Tabl. XVI).

REGULACJA PATOWCA
ROZDZIA VIII
Patowiec P.Z.L. - P. 11 .C" posiada wszystkie zespoy skadowe
sztywne, ktre dla poszczeglnych seryj s cakowicie wymienne.
Patowiec nie wymaga regulacji.

31