Anda di halaman 1dari 90

I

REGIMENTO
NAVTICO

^ DEIOAO BAPTISTA }
Lauanba Cofmographo mor
de EIRcyNoIo Senhor.

EM LISBOA.
tom licena do Saneio 0ff cio, <sr Ordinrio.

Em cafa de Simo Lopez.


i 5 * 5^ ComPreuilegioRealpor S*
dez Annos.

.i

(.

i3
HOD

jNK

LI C EMC, A:
VI por mandado de S. A. eftc Regimento Naut>
co, & no tem coufa,perque fe no poa impri*
mirantes fcr a lio delle proueitofa para osNauc
cantes.
Fr. Bert&Umm Vemha,
Vifta a informao podeTe imprimir efte Regimento "Nutico, & depois (Timpreflb torne a
cite Confelho pra fe dar licena peracorrer.EmUf
boai.de Maro de 94.
O 'Bijpo <i'Elticts.

'Diogo de Soufe.

Marcos Teixeira.

Pode imprimir a 2. de Abril 94.


ho de Lticcna Homem,

A*4

'

PREVILEGIO.

.y

EV EIRcy foo faberaosq eftc Aluara vire, q eu cipor


bem &mepr:iz,quepclVoa aigano pofla em mem
Reinos & Senhorios de Portugal imprimir, nem vender o Regimento Nutico qloo Bapuh Lauanha comps pra bem vniuerlal da Arte de naucg.tr, Sc ifto por tc>ode dez Annos mcnce,que comearo da feitura dcfte,
obpcna de qualquer pcloa que o imprimiram izer imprimir o dito Regimento Nutico, ou oirouxerdc fora mi*
prcflo.ou vender leni confcnrinicnto do dito Ioo Baprifta
perder todos os volumes que dosditos Regimentos lhe forem achados, & mais pagar cincoenra cruzados ametade
pra minha C.imara,&.i uutra pera quem oacur,&cada
fmtn dos ditos Regimentos fera asinadopcllodito Ioo
Baptifta: & acbdollc t m podei de alga pcloa ftm fere
afsinados. por elle,cincorrcro nas penasacima declaradas.
E mando s Iufhas Ge otfciacs a que ftc Aluara for mof
trado,&r o conhecimento dellepcrcenccrqueocumpro
&goardem& taco inteiramente cumprir Si goardar como icnellc contem , poto que o cfcicodclle aja de durar
Diais de hum Anuo Tem embargo da Ordena o do cgun
doliuro titulo vinte que o contrario dipocm,& outro l valer.pofto que no eja pjfado pella Chanccllaria lem em
bargo da dita Ordenao cm contrario. Antnio Moniz
de Fonlcca o fez cm Madrid a xxvnj,dc Noucmbrodc M.
D.CX.,

REY.

A EIRey Noflb Senhor.'


Senhor.
***/<* d
S& EpoisqueVim aejla Qidadefor mam,
dado de V. cSMageIade, entendi cem
a communicaaodos J\(auegantes feir
tiecejjario tirar alguas coufas do outro meu c{egimento, que V. eMageslade Vw no Efcurial^
por ferem mais /feculatiuas do que conuem
TraBka Jeque ellestfa.O que fao nejle.nao
me apartando dosfeus termos,afuparaJerdelles
melhor entendido, comofera que acenem, pello
mefmo caminho per que errauao. FaameV*
*5\/fa<reftade M.de>omandar^er,porque com
to grandefath faco de meusjiudos, os empre*
gue todos oufadamete.na reformao desla *Jr
te, qjendo o exerccio delia to nece\Jario aojer*
uto deV. t^dageflade, tambm nelle (coma
deuem)fico empregados: ^oj]o Senhor a Vida fr^eal Stado de V. Mage&acte guarde >
acrecente muitos^nnos.Ve LisboaxYij. de Fe
uereirodeM:D.CXllL
loo Baptila Lauanha.
A ij

AoSpeculatiuoMachemarc.
BBm fci DoRo Mathemattt, qtt: tido cflc m br ' tratlafo,
vos parecer que fora .jcu +da imprimir*)?, pois as op. raes q\
nelLfe enfim "to, [abeisfazer p: , .'. mcfnto modo, C por outros
tacis i}\ucs,ty que direis que & Taboados Nouiluntosno po.U j. r
fcp tua,poispaljudos- 19. *Annosnofa osNouilttnipS ao/mfmo tempo,anltnp ando fie Inir.hora .<? pouco mais de t-j .Minutos ,&
4p,paliados 112. xAnnos <y meio [c antie.po quajihum dia. nturo.
E as T<;bdasda d-linao do Sol qu.f.-. tu:prf.ttas,porquepo(lo
quecjhj.o c rtas pr.racftes primeiros quatro pianos para o Aoidiano de Lt:bott(como o efioja a adoulLs.je no pod 'vfar d.llas outros quatro, comoiii fo j>ponho no fett 'vjo , pois feno pode

fa\rrisTil!o da c:lina~o do Sclaos mefmos gros <zr minutos. B

cu; findo eflasdeclinaes dosptosdx E liptuacmque efl o Sol


AO reiodta nfienojjo MMdian0.11a ofa as mefimasem outrosM;ridianosmaps OriemacS\ ou ma ta Oecidttitaes, pois no be o mcfmo)
tugar do Solni-llcs. PLIIO que ira neceffario vfar de Taboas do lugar
tio ScL,com equao do fiumouimento^csr. de Miridianos3c as quaes
ts conhuabraie dadeelinao doSzraos dehnaquarta da EclipticaJeconhiCcna ontodo o tempo,eylugar.acxaCadnlinao do Sol.

vltimamcnte que as AsclinafSesA*s 14. Strcllas da penulttmat

Taboa:que >vo cal.nladas paracfte <Anno:no jao Jcmpre as xiefW as,variando fie figund o o mouimnito do 8. l? 9. C>.o. E quemaist^
fa.ilmodoparaasconhecer he o de que "vos <vfais,com buglolo Cc~
leJhfyOnc ha ededc Air olabi o finque ella-, cjliucfie afiinaladas,
m tudo tiuercts muita ra\o )e cjle Rigimtnto fora para voffo
if.Mascs-mo [ejaf para o ds Naucg anus. (como o dix^o fiutito
lojha vos de parca,que cu a tenho,njhdifboftoJ cr orde qjigo.
Porque entendei, que como os Marcantes c)U jocojju 1 adoSaofeu
modo deobfruar,ar obrar,fedelle me apartara ,arrcdu\ira iflo aos
ruoljos urmosprecifos,esfp?;ulatuos, fora c{l-m;u trabalho defa~
prueitado,es no fe confegitira o qne\epretende. E para obfcruaf Ses to ntiteriacs como asfrias ,importapouco ,qt<e o Noiilunio de
tjejeja daqui a 1 9. ylnnos huahora e* meia mais cedo, /> /lhe
bcH.c-lfari* para as MariSjie cuja caufa ,erirregularidade conhecemos tods to pouco t Vtf efia conta, deixei no mcfmo Luvariode

"-"a

";;

"

moflni

4i,o rcrcma<tVp<ff< ** Muriso conhecimento do 04 W-E *P


'.

',-

. r

.,,< r,s h ara. com torra la a lbeXiia a

Jcach-ofois toda Aditf.ren^vj^^r\'-.


Tj-ZTCrl
*voir.tSon,o?o>ob ordenadas (euj o 0? IbsbcmnyMficrtltoJo
Tquafiimpofiml,- etit pouco quetem de femclfivt+s 0PiT*So*>
itf de Smidos^JSi de mnbua confuUraU. t gustidotfaM&i
renUaqMaalgus slnos,cnporr,r^o dotm^cH da M***<k
dinacodo SohxdchlinrUosfacil hc o remedtoj t.o^dofleejiai
mcmasTab o assoma xac--c paraodjto tmf* necefiana E co
niefma ferformara ent.lo a declinado das {lrcll<*,<? o apartame
Uda Polar}queaq,<i(po(lo que o noJcia)oppomosinnanaucl.B
quanto ao modo de es conhecer he o maisfacilquefepocia enfinar *
caem no fabe <vht dos mjlrummtos lpouo;mcos,com que as -vos,
tonheais Falo MecxptmMalbwtttcoJaht j dcinduHrtajjHar-,
d.i ceMethodo.qucnefle Rcgimcvto vedes, 7 me apartanio do
termos Nuticos nem defuiandome do caminho queclUs ate agora
feguiro. porque querendo os lenar p:Ilo atalho ,p ode fr que rodeajiti
t quantt) cllcs -va dejiaminha pequena obra,quepclU ucceJStdade,queddla t.m.foi a primeira a efiam p ar fe,en procurara aprejenxaruos outrasIptcnlatmas, asanaes ftroji vo.ffaf, como c/la, con
fuojfa boa, liunsahej dosNauegantes.
t/1'.HJ

' jfopratico Tfyttegante.


VFndo os muitos crros,que tinha o ordinrio Regmen
to,de que at agora vtares,dcrerminciemmendarub
lo.como o taco nere, para que com a ncccflaria preci
fafizeleisroiasoperaoesccrt3S,& impnmilo portvgir
das falras,dosquecom pouca diligcia ocopiafKm.Noleu
principio achareis a declara oduscircolos, cujo conheci-'
mento vos he necelario, & de algs nomes & termos de q
ordinariamente vfais.-aoque fegue o tnrdocom que (econhec cro Anrconumero, & pactas,numerosnei.cir.nos
para com ellcs Lbcrdes as Lis,egundo a Igreja,& gundoos Arronomos, & a fsi as Feitas Mjuiueis, de que tudo
tendes Taboas, das quaesfevosdcclara o vfo facilitado c
cxciip'os, cVasi o da Ta boa d.is Mares dcqueatagora
Via(tes:VcrcisIogoas Taboasda declinao do Sol reduzioaslua perfeio ,&aposellasanco RegrasdoSol, conv
cuja altura.&comovldellasfibereisoq ie citais apartarfooa Equ noccial,&nellasachareismaisficihdadc,&cla-.
rez.quenasquc vucis.Oquc Jenouoritfte Regimenta
vosacrcccnteijhe outra Taboa das declinaes de algas.
trell.ufixas,i qual fegue as cia declinao do Sol, por meio
dasquaes fabereisa altura do Polo em qualquer parce que
vosach.irdes. E peouosquanto rolloque vieiidcta Tabo.,,&de trs Regra, que para llo vos dou, porque vos fera de grande proueico, a fsf para com maismeiosvosccneiicnrdesna altura em qje citais, como para que fal.adcuos
o Solde Dia,&de Noucea Strella Polar,tenhaiscdoutras
com que poifusfizcra rrcima operao, que com o Sol,
ou com a Polar f. zeis. fe otiueroes por ditcukoo o modo,que declaro,para as conhecerdes, eu me ofrereo para
C0iH muira vontade volas moftrar no Cco, &: que vc$ fique
to

tfoconhccidas.quc cmoda Polar peflVisvfar delias.E qu


dovosreMucrdesa no vos leruir deita Taboa.dobraia fo
.ba,& paTat a diante, a onde achareis, as rcgr.is que deueis"
tle ter, para conhecerdes a altura do Polo pella Scrella Polar , que fe cm tudo no fa conformes ao que a te agora
vf.ftes,cncdeiquc crraueis,& que cita he a verdade.Ncm
comeu a altura deita Scrella cm nenh outro Rumo,feno.
nosqie vos aqui aponto,porque lo neres acercareis. Que.
porto q para outros lo podero dar rcgras.no fendo vniucr
ics, n vos leme. No cabo achareis qucas legoas relpd.
por gro de differca de altura fegdoo Rumo por ode na
ucgatdes com q le c. luie eftc.noilo Regimento. Em rec
penca deita reformao vos peo trescoiifis,que porferem todas cm beneficio voiloeipero,que mas outorgueis.
A primeira que para tomar a ai:ura da Strelia Polar.ou de,
qualquer outia.nao veis da ordinria Balcrilha,porquc po>
fto q JC he nltrumcnto certo, & verd ide iro no o he o fett
vfo para o Mar > alsi por cauia docontinuo mouimcnto daNa o, com oqualfe npode juntamente & no mclmorcm
po, por muita que feja a deftrcza , ver o Horizonte pella
ponta de baixo da foalha, & pella de riba a firella, coma
dodclconhecimento do Horizx, no le diferenciando
dcnoutc.a Ceo do Mar. Em,leu lugar lenimos de h Qua-*
drtc feito do modo que declarei na minha Arte de nauc
gar.com o qual pendurado do feu anel, le toma aalcuradas
crrellas& do Sol.notendo nmistento que ncllas.
A egunda he que v fis de Aftrolabiosiguaes, na grou
ra,& no dos monlfruofosde que vos ieruis, porque he mposiuclalsmalaruosna certeza, com aquella lua disforme
barriga,* altura do Sol, & mii.ro mais conhecereis creerroquando ella lie muita.&elhi o Sol perco da vofla cabea.

He

HciShub cegueira apegaJia qiic ja nlgttsconbcccn^ca'

mo motcm du\>,m sno .c {'abem apartar dell.i,& poisnif


ti v.ii cinco a codos.lera bem que fugaiscic erros to man
feiras S5-perigofps. B c me derdes por raz defle volb abir
ib, que vos la alsi neccKirios, para que com o peio cjao
maisleguros, rcpanallc cila groilurapotodo o ARrol-v
bioigu almencc,&: fique do mc{mopcio,8ccrcdenieqconv
a melma fegnndado vos (rtiifa.
A terceira, f vlcima lie que vcisde Agulhasdc marear
com os ferros debaixo da fiorde Lis,como vlaalgs Naucgantesdi ndia, & no com clles apartados dons teros
de quarca peia o Nordcte. Porque como cm nolas varias
Trajsjqu le afixe a Agulha.ou Norderec,ou Norctee,nmt
to mais racil vos ler, e vos achardes onde vosNorcftca,
faia quarca daflhe l efle refguardo, tendo os ferros deba i *oda flor de Lis,quc tdoos dousterosde quarca ao Nor*
dcftCjdarlhcdousreiguardos, hum dos ditos dons teros, da
qual delcontais o outro, que he a quarta que vos Norcrca;
Com me concederdes eiras tres bem pequenas coui
grandes porem, & de muita imporcacia para a nauegaok

jne Cl por latistcicodo uab.illio ; que cm cinmendar Hc ui-

denaicfre Regimento ciue,&dc nono me obrigareis, qu


apliquecgoto meusftudos ao eruiodeita veia Auc* i

REGIMENTO
*'

NAVTICO-

et* DE IOAO BAPTISTA 5**


Launha Comographo mor
Noo Senhor,
*Dafigura do Mundo, & dasjhaspartes9
&~ de algas circohs nelle '
imaginados.
E o Mundo hua grande Sphera,
ou Bia, cuja face hc a do decimo,
& derradeiro Ceo,dentro docjual
ha outros noue, que abraandoe
hs aoutros5 rodeo outra Bola,
feita do Mar, & da Terra, a qual pfla no meio
dellcs

delles no mouc . Nos iettc primeiros Ceosh*


fcttelrellas chamadas planetas, no primeiro doi
quaes efta Lua, nogundo Mercrio , no ter
ceiro Vnus, no quarto o Sol, no quinto Marte,
no xto upiter, no ptimoSaturno, no oitauo
chamado Firmamento todas as lrelbsfixss,o no
no chamae Chrifhllino, & o decimo &derra>
deiro chamaTe o primeiro Mobil, o qual l mo
ue de Lefte pra Oete, dando ha inteira volta
ao redor da Bola daTcrra& Aguoa, cm-elpao
de vinte & quatro horas, fobre ha linha imagina*
da,que atraueTado Norte ao Sul, chamada Eixo
deite moumento,as pontas do qual Eixo chamo
c.PoiosdoMundo,humheodo Norte,& outro
o;doSul.
Nefte derradeiros decimo Cco, imaginamos
algs circolos, & dcbaixadtllts, na Bola da Ter
ra c Aguoa, outros5cada hum dos quaes fe diuide
em trezentas & feTenta partes iguaes chamadas
Gros & cadagrao fe parte em feiienta outras pat*
tes iguaes chamadas Minutos de gros , & asi
temeadacireoloyinre & hum rr.il & leifcentos mi
nutos. Dos quae trinta he meio gro, 20. hum
tero, quinze hum quarto, dezhumiexto ,& leis
Jiuiu decimo.
Nefles

HVTICO.

7
Keftes circolos, ha quatro iguacs entre f,chama*
os maiores, & dousmai'.pequenos que elles,iguaes
porem entre i,chamados menores. Os maiores
a Equinoccial.o Zodiaco,oMerediano,& o Horiz
te, 8c os menores o Trpico de Ccer, <5c o Trpico
de Caprkrno.'
Equinoccial he hu circolo maior q diuide o mun*
do em duas partes iguacs ,ha pra o polo do Nor*
te, & outra pra o do Sul, dosquaesPolosellaeft
por todas as fas partesigualmenteapartada90.gr.
Zodaco he o gundo circolo maior,que corta a
Equinoccial,& he dellacortado, em duas ametades,
haomaisqueef apartada da Equinoccial pra o
Korte fa 23. p.zS.mi.c a outra fica outro tanto pra o Sul,o q uai apartamento chama a mxima de
clinao do Sol. ParceTe efte circolo cm 12. partes
iguaeSjchamadas ignos,&.cada figno tem 50.gr. dos
quacsjeisdellesefto da Equinoccial pra o Norte,
quehehila das ametadesdoZodiaco, &outroslis,
que heaoiicra^perao Sul,& debaixo deite mefmocir
culo moue o Sol & a Lua de Oefte peraLefte 5 dado ha inteira volta. OSoi em i6$.ias)8c pouco me
nos de 6horas,& a Lua em 27.dias,& quali S.horas,
& de ha.conjuno- lua com o Sol outra, ha 20.
diasi&quaim.horas.
!
Zenich he hu ponto,quc etnoCeo dereitamtc
ibre

fbre a no{Tacabea,chamado cabem ponto vertcaL


Meridiano he o terceiro circolo maior, q pafla pel
los Poios do Mundo,& pello nofbZenith,ao qual
circolo qudoo Sol chega he meio dia, Sc t a maior
altura, & os Rumos de Norte a Sul da Carta, c da
Agulha,represeto naTerra & no MaroMcfediano.
Horizte hc oquarto circolo maior que pfa por
ondenosparecequeajtaoMarcomoCeo,&;o
diuide em duas partes iguaes, haq vemos, & outra
q debaixo dellc nos elconde.O qual Horizce nos
reprefentaa Agulha,repartida nosp.Rumos.
Trpico de Canccr,he hum doscircolos menores
igualmente apartado da Equinoccial pra o Norte
.gr.& 28.mi. & damefma banda coca ao Zodiaco,
alem do qual Trpico no paTanuncao Sclperao
>3ortc.
'
Trpico de Capricorno,he outro circolo menoc
isualmte apartado da Equinoccial outros 23. gros
& 2S.min.para o Sul,onde tambm toca o Zodaco,
& alem do qual no paTa o Sol pra o Sul.
Vo Jureo numero.
AVreo numero he.ha reuoluio de ip.Annos de
i.atc 19 aqualacabadafecornaai.&afsinoAa
no de 1595. fera o ureo numero 19. & logo no
feguinte de^.fer o ureo numeroi.& no Anno

KAVT1C0.

dei97-fcra 2.& por efte modo acadahum dos An


nosfeguintesfeacrecentari.ao ureo numero do
Anno prximo paliado, atcfl fe chegue a 19. o qual
ureo numero cornara a fer no Anno de 1 614. de*
pois do qual no Anno feguinte de 1615. fera da me
ma maneira o ureo numero 1.
pzs
Cnfta efte circolo do ureo numero de 19. An
nos,porque paliados 19.Annos Solares, torno a r
os Nouilunios aos memos dias dosmes,potoque
no s memas horas.
Saberfe ha o ureo numero de qualquer Anno
pella primeira regrada feguinte Taboa (na qual ha
I9.efpa^os,no primeiro dos quaes eft o numero 18.
&no derradeiro 17.) der o numero do primeiro,
epao que he 18. a efte prefente Anno de 1594. & os
19. do gundo efpaeo ao Anno feguinte de 1595. &
ii for continuando at q fe chegue ao Anno, do
qual l buca o ureo numero, tornando ao princi*
pio da Taboa de todo acabar,que o numero rio
<jual cair o Anno propofto3eiTc fera.ofeu ureo numero que e bua.
Exemplo.
Queremos conhecer o Aurco numero do Anno de ijpS.
pcllo qddo o primeiro efpaeo da Taboa ao ano 1594- &
fegundo

^E GTUET^TO

fegundoaodc is>).&roccrcciroaodci^.&roquarto z&


de XJ97-^ o quinto aoproporoannodc i j98. veremos q
nclle cU o numero 3. 5:afsi diremos que j.heo ureo numcrododitoanaodc ir^S.
Das EpaElas.

EPa&as que quer dizer crecimtos, io os dias em


ejue o anno Solar comum de 265 dias excede ao
nno Lunar commum de ^54-dias,& asi o anno pri*
meiro he o anno Solar maior que o Lunar li; dias, o
/gundo 22.0 terceiro $. (porque pofto que o 55 h
f de tirar 2,c.)o quarto 14 cc.
Eftas Epa&as repondem variamente aos ureos
numeros,& qucremosfaber aEpacta de qualquer
anno, que repondc ao u ureo numero. Achado
pellomodo declarado o ureo numero, na gun*
da regra da feguinte Taboa, que comea cm viij. Sc
acaba cm xxvij.debaixo do epaoem queachamos
o Aurco numero, acharemos outro, no qual eft a
Epactado propofto anno, & que ao dito ureo nu
mero reponde.
Exemplo.
NOmcfmoanno de 1*98.queremos faber a Epacta,
pclloque achado o Aurco numero do proporo anno na
primeira regra d* feguinte Taboa no efp,io qum:o,
que he 3. no clpao que fica debaixo delia da legunda regra veremos xxin. &afsi diremos q a Epaadodicoanno
|ic xxiij.

Taboa

tijvnco.

TdhoiUk Aweo nuwcrojtsr EptiEtasdefJe o Anno de


1594. at o Jnno de 1700.
11

k1

ureo numero.
I? I

2.

5 4 1 yi

71 I 9 |io;n

i|

*3

14 U,T]r |

Epafta:

17

lvi:i|xixji|xii|xxii|iiii|xv.|xxvi vii xvi XXx|XiXXl |ii xn'i| xxiiiiv xvilxxvil

*>l

Da letra Dominical,
1

Letra Dominical feaberapella guinte Taboi


atf a primeira letra do primeiro pao que hc
b.a efte Anno de 1594.2 gundaquehe A. ao Anno
de 1595 6cas duas Iecras g,r,do terceiro epaoao An
no dei59 !>.E por<fta ordem e va continuando dan*
do a cada Anno a letra de hum efpao, & tornando
a comeara Taboa, todas as vezes que l ouuer aca*
bado, ate que e chegue ao Anno propofto, no qual
e quer fber a letra DominicaI,que no efpac em q
opropofto Annocae, eftaraalecraDominicaFque
lielle auemos de vr. E for ha, fr o Anno com
mum de ^.diasy& forem duas as letras, iBif
xto de $66. dias, & em tal calb aletra uperior mo*
ftrara no Caledario o dia de Domingo defde o prin
ipio do Anno,at a fefta do Apoloio SMathias, &
Amferior ruirado dia defte Sdto t o fim do no.

Exemplo

'-<

-BHB--

Exemplo.
Queremos faber qual feja ale era Dominical no Ann
de ij>8.pello qac da tido a letra do primeiro tfpao da Taboaao Annodc IJ 94.&adocgdoao de i$fJ$cjiCsi pts
legumdo.caira o propofto Anno no quinto efpao, no qual
fta a lc:ra d.pello que d, fera a letra Dominical do dico An
no,& era Cornmum por acharmos haf leira no dita
cpa.
. .
'
c
queremos
faber
a
letra
Dominical
do Anno ^do
_ ^.^
.
___
1600 comando do primeiro cfpao o Annodc ij>4.Cira
o propofto Anno no ferimoefpao, no qual cfto duas letras, b, A., & por tanto fera o dito Anno Bilexto, por ferem
duasaslccrasque.no efpao achamos.dasqu.acs a ipcnor
h, lruir 1 at o dia de S. Matinas, & a inferior A, o reftante
o Anno.

Tubo A de letras Vomlrcaes defde o Anno 1594.


at o Anno deyjoo*
| lg I I I \ I 1 t ld I I I
b |'AJf |e [d |c lA^g |f |c |c ;b ,A |g
f 1
IA | j | ;c | | | 1- -1

c d fc |b lg ;fjejd_b A lg ,r ,d c_

Tf as fls mouiueis.
ASFeftas mouiueis fe fabero em qualquer Anno
pella feguinte Taboa, com a fua Epada, & le

Kjvrtco:

ia. ^

era Dominical tomando na primeira coumna, cujo citolo he Epactas, a tlpacla do propcfto Anrio
& na fegundadas letras Domin.icacs,a letra Doivi*
uical corrente, abaixo logo da Epacta (& .iducrrin*
do que ( a*lctra Do:nn:cal corrente ficar em ck-n i*
to d i Epacta, & na mema regra, no fe ha de vLr
cif Ha , &em lu lugar fe ha de cornara mema letra
Dominical prxima leguinte) & em dercito delia ie
acharo-codas as felas mouiueis.
Exemplo.

Ncre Armo de 17.94. a Epacta he vii. & a letra Dominical b, pello que l e tomar a primeira letra b, abaixo dos
*iu. de Epacta em dcieitodclla na memaregra acharenosa Scpcuagefsimaa 6.de Feuerciro, a Cinza a 2.3. as
Palqtiaa io.de Abril,a Ak-cnaa 19 de Maio,o Pcntccoire a i9. o Corpo de Deos 9. de lunho.zf. Domingos entre o Pentecofte,S: o Aduento,&a *7.deNoueir\broa Aducnro-Ehafle de aducrcir,que e a letra Dominical corrente ficarem dereito da Epata corrente, no c hddfvlac
delia,& cm eti lugar Ic lia de tomara mcma letra Donnrucal prxima leguinte. Comono Annode i<S;j.a Epacta,
he x. &c a letra Domimcalb,& porque a dica letra ica em.
tkreito da dita Epara,no nos cruiremosdellj,& tomaremos outro b, logo fegumtc (que fica ete regrasabaixo, SC.
cm dercito da Ep.icla 111.) &rpor clle conheceremos as
feiras . E a^si mais e ha de aduertir que n.>s An-

fios EiTextos c lura de bucar todas as Felas Mo


B ij
umus?

inueis pell.vfcgund,i \ep?& Dopiiical, que cerre depois di


Feira oc S Machias, com caro porem.que ScRtygciima
aodii de Cinza que vierem em Janeiro, &em Peucreiro.fe acrecenc hum Dia, ao que a Ta boa a (sinalar, & fc o
Du de Cinz.i cair em Maro, er o Dia na Taboa a (sinalado, no lhe acrecentando outro, como ouuerainos de t'.\Z?rcaindo emFcucreiro, &: aos Dias de Pafqua , &ao$masds outras Feasno ha que mudar, ou feja o Anno
Billexto.ou commum.
Como o Anno de ijp.BiTexcofera Errada i.&as letras Domnicaes g,f*& afsi bucando a s Fchs ao modo d^to pella egunda L-cra f, a Taboa a {"sinala a Scptuagefsma
a io.de Fcucrcro,&a Cinza a 17.de Fcucrcro, & por tanto por efta regra acrecentando" hum dia, fera Septuaacfs.
ma a 11.de Fcuereiro.&a Cinza a 2.8.dc Fcucreiro,& a Paf
qiu aos i--4.de Abril na Taboa afsinalados,no auendo iiclJa,nem na s mais Feitas variedade.

Talou
I

TT

Tabo das Vtftas Uouius perpetua.


e

3
o

xxiii
xxij
xxj

l8.Ia j.Fcu. 2 fcMai


d
2
e
3
r
I>

XX
f :o
2?
xix
7
g 21
2(
xviij A 22
S
xvij b 23
27
9
10
28
c
XVJ
4_
,

29
d
XV
11
if
12
xiiij e 2(
3
xiii
f 17
31
>3
*j_ S 2S_ i4 I .Abr.

it_

)
X

ix
viij
vij

iiij

"J

*r
*XV

b
c
d
e

f
g

b~
e
d
e

xxix (
xxviij g
xxvij A
xxvj b
xxiiij c
d
e
f
g
A
b
c

29

3
4
7
6

~~~"

19
20

11
12

2 I
22
2?
24
2f

13
14

1?
16

3
4
5;
6
7

9
10
11
12

*3
*4

19

21
22
_ **

*3

7
8
9_
10

27
2S

19
20
21

29

24

1 1
12

2<5

'3

22

27
14
28
f
I.Mar. itf
2
17

3
4
5
(5

3
31

28

26"
Z6

H
26

29
30
1. Der.
2
5 No.
x.
27.
28
29

2fi
z

9
10

2f

27-No.

2f
2f

29

aS
3

11

i- Dez.

*3

2?

3
4

14
if
i

2S
2J

28

7
18

17

6"

19
20

18

** 1

ip
20
21

9
IO

24
2

29
30

IO

I.Iun- I I.'
2
12
j

27. No.

*
16

> Dez.

19
20
2 1

16

j.Dez.

11
1. Tun. 12

18

27
27

3o

2(5

f
6

3
4

2S
28

_a

1 <5

17
18

28

37 -No

28

27
_
28
27
2
27
9
27
3o
27
j.Iun. *7

9
io_

2
r.

24
af
16

4
f

;o

13
14
If
It

17
I Feu. 18

*-_

17
l8

'5

11

3 0Ab. o M.!. JI.MI,


22
1 M* 11
2
12

if
ia

5
3*

c;
uc
c

c
u
0;
<

-o
^ PJ

2 1
M

V*

*5

K,
27. No.

24

28

24
24

29

2 1
22

24
24

*3
*4

*3
2
3

3o

1. Dez.
j

K.

;7 No.
28

Dos TS[pwlnmos.
f pNouilunios,aque chamamosLuasnouas(q
.^-^ia as conjunes que faz a Lua com o Sol) e
berocada Mes pella guinte Taboa,cgun
do a conca dos Aftronomos, conhecido o ureo
numero corrente, o qual achadonella, na primeira
columna debaixo do citolo do Aurco numero, em
dereitodelle na mefma regra vero os dias de to
das as Luas dos doze Meies do Anno, cada hua de*
baixo do titolo do feu Mes, & a onde fe acharem
dons nmeros diftinclos, c apartados em humeG
pao, auera no Mes debaixo do qual elle eft duas
Luas, nos dias no dito epaco afsinalados. Os ciuaes
dias io contados ao nob modo,& como os conta
a Sancha Igreja, da meianoute a meianoute.

"Exemplo*
No Anno de 1594. queremos faber a Lua de Janeiro,'
em que dia fera. Pello que achado o Aurco numero deftc
Anno que he 18. na coluna do ureo numero na fua mefma regra veremos debaixo do Mes de laneiro 2.1. &r por
tanto diremos, que aos ii- he Lua noua,ou Nouilumo.fic
na prpria regra, c-to codas JS mais dos outros Meles, C
af a de Feucreiro fera aos 10.& a de Maro aos 11.&c.
Efe queremos ia beras Lasdo Annofeguintede 1595;
achalascmosemdereitodos is, quche o ureo numero
do dito Anno, & no vitimo efpno debaixo de Dezembro
vercmosdousnumcros,i.& 30. 1'e'loqucnodito Mesauefa duas L.is,ha ao piufteiro,& outra aos jo.

Tak

KJVTIQK

12

Tboa dos 7S[puUunios de todo o Jnnojegun*


do os astrnomos.

c
u

ha

u
3

"

-i

li

LLJ

3 1

*?

<

I.*P

I<5 17 I(

2<5

fl

1J.4
^l
8'n

I I
H

X*

14

f "7
3
24 2<> 24 24;22
J4 If 13 11 II
3 4 3 *,JI _3_o
ZI

*3

22 21

11

12

I I II !

I 9
9

3 2928 27
!
19 17 19 877 i<s
7 s
8 7 8
1

ol'.}'
IO

"3
1

'*

* , 17
I

S3

a7

29

16

27 2< *5" 4

M 17 1? lo 14 141*
14 6 4 4 3! *
2
if 1*4 M 2? 3 22 2 1
i<s 14 u
17

18
-

14

13

1,3o

2 1 IO 21

20

,ipj 9

.1

11

?,

11

10

30'zK
2o'i8

*J

S l ia

s CJ-s fs
2i

on

28 27 27 lf 1? 2322

28

ir 7

O
O

6 J

(J

211$
11

_i4'_ij : 11 f

!^

3 *.$*;' JO ' JO 28

y
22

IO

2 19
_8I 7

*7 *tf > 24
I? *jUi iiji.3
7 f 4 3
26
*fV*3 22 21
It 4 3 12 10
y
i Z 2i 3' >
2
2
; 2 1 20 19
*3
8 7
12 IOI p
2C.

au

"

' -

19

..*!
zS

19 17 17
7 f y

29

i,3e

2 9,27 17
I|i7 16
8| 6

if
i_3
z
20

10

29
l

*l
7

2C

2 <t

15

if

4 4
IO
2 f 26,24 24 22 2 s _
12 1 1
17 16 14 13
3 1 'JO

V 7 7

A 4

Se

SE quicrmos conhecer clcsmemosNuilunioi


fegundo o modo que cem a Igreja Catholica em os
con tarefaremos da Taboafeguinte,ruindonos a
Epacta corrente em lugar de ureo numero, a qual
achada na primeira columna debaixo do titolo das
EpacTraSjem dereito delia veremos codas as Luas do
propofto Anno,asi como vimos naTaboa paliada.
Enofaaduuidaadifferena dos dias dos No
uilunios, que ha entre eftas duas Taboas, porque a
primeira he gundo a conta dos Alronomos, & os.
dias das Luas nella afsinalados, fa os em q realmea
teaLafe ajunta com o Sol. E os que amoftraefta
gunda ., conforme a igreja, a qual por razo da
celebraro da Paqua, faz mais cafo des Plenilnios,
que dos NouilunioSjOsquaesdeindulriaetamo
pre hum dia depois que occedem no Ceo, & s vc
zesdous4
Exemplo,
Nerc mefmo Anno queremos faber o Nouiluno de
Maro fegundo a conca da Igreja. Pcllo que achados entre
os nmeros das Epaftas os vnj.quc fa.derc Anno.n^ mefma regra debaixo do Mes de Maro, veremos o numero
*> &asi diremos que o Nouilunio de Maro, bcaos i^
ftWSiiQdicoMes,
J4^4

Ta boa perpetua os l^cuifu mos Je todo o Anno


fcgundo algrtja.
-

J
M

xxix

I
X

O,
lil

u
a

6
r

xXviij 5
xxvij 4_ 3_
XXvj
4
<
XXV
<S 4
xxiiij 7 f

r..'.
xxiij

3
4
f
6
7

s
3
< 2.
x> X9 17 *7
1,30 3 x8 x8
2
Ml
X
9
X
3__
i

4
y
4

3
4
4
y
d
7
8
9

xxij
XX j
XX

XIX
xviij
xvij
XVJ

11 IO IX 10 I Q
I* II *3 11 1 I
IX 4 IX IX

XV

xiiij
xiij

X.

**.
VHJ,

vi}"
V

iiij
l

7
IO S
II

I*

l
17
18
19
xo

IO
II

'3 ir
14 i<>
IS 17
16 18
17

11

3
4
6
7

10
11

I?

14

14 12

If
I<5 16
17 17
18 18

i?

14
li

i xo
I<S
X I 19 X I 19 19 17
XX XO 2X xo xo, 18
2 I XI 19
*3 XI
XX

ii

14 XX 2 2 20
l
3 xy
*5 2 I
24 2(5 x4 X4 2 2
x? X7 -
*3
x<S xS 26 2<S a4
*9 17 |X9 17 27 x ?
3 x.8 l'?o xS 1x8 x

14
Xf
x<
X7
28

-O

<

s_

Su

a
o_

s_
M

i4 z3 12 21
x
14 ZJ XX
16
X7
*4 *J
*-7
f 14
'.51
28
x x*
X
1.30 19 28 17 i<

>}0 x8 x8 x<S 2(
1. 3< Xp X9 X7 *7
3
4
?

8
9

10,
11 9

*J

1,30 30 x8
2
1.3 X9
3 X .J0

%
6
7

x8
3

1.3

4
?
<s
7

3
4

3
4

8 1

10 9
7
7
13 1 I IO 9 8
8
14 IX 11 10 9
12
IQ 9
12

l 14 >3 XX 1 II IO
12 11
17 if 14
18. 16 If 14 13 IX
12. 17 16

20. 18.
21 19
XX xo
2
3 XI

SE

17 I<S
18 17
19 18
20 19

1% 14
I<
7
18 17

*4 2 2. XI 20 19 18
2
*f 3 XX 2 1. xo 19
x 24 23 22
2Q

Qiuodo concor;cr pait.i rix.com o ureo numero,! 9> auera 0.11 tio N
uilunio,a 31.de Dezembro.

Das "Maresl
AS Mars c bera a que horas ho de r cada
dia, na CoftadeEpanha, abidos os dias da
Lacontados do dia, que aprimeiraTaboapalTa*
daafsinalouoNouilunio. Os quaes diasbufeados
naleguinteTaboajnaprimeJra^u na lgynda regra
debaixo delles na terceira regra ac baro as Horas,
& na quarta os Minutos dclas.a que fera Preamar.
Da qual primeira Preamar do diacguinte ha (fe*
gundo a ordinria experincia) 24-Horas,& 48.Mi*
nutos, que fa quatro quintos de Hora, diuidindo
cada Hora em flnta partes iguaes chamadas
Minutos de Hora.E nele epao de vinte & quatro
Horas, & quatro quintos ha duas Marescheas}&
duas vazias . O qual tempo no diuidefempre
igualmente pellas ditas Mars(pofto que lhecotu
ntO dar a cada ha iis Horas) porque no guardo
cilas entre commummente igual epao em en*
cher, & vazar. Sendo eftemouimcmo do Mar mui
vario, & irregular, & no conhecidaat agora com
certeza a caufa dele. Pcllo que fe vfara da ordinria
Taboa das Mars, para Te conhecerem, que he afe#
guinte.
Taboa

KjyTico.

TahoaJasMarfl

J,

D_.DaLua.\_o\ i\ Hj^.+jlJ} ..7IJ|l_ii5|"|i*|i3|i4


D. Da Liia.\ij\i<\ 17I ?.* M^l^jNI^Mzy^Xizp
Minutos.
L

I o'48l3<U4lii! o\^^6\x^7%\ o^Slj 2JJJ

Dd Declinao o SoL

Eclnao do Sol he o u apartamento d


1<^quinoccial,o qual como ftja difFerente>& pa*
ra duas diuerfs partes,.duas as differenas
da DecIinao,hta da Equinoccial paraoNoTte,Sc
outra parao Sul. A Declinao do Norte tem o Sol
cm quanto anda nos eis Signos queeHo apartados da Equinoccial para o Norte, que he de vinte
& hum de Maro ate vinte & tres de Settembro, $c
a Declinao para oSu tem o Sol moucndoFe pel*
los outros eis Signos que da Equinoccial efto a par.
tados para o Sul,& he de vinte & quatro de Scttem
bro at vinte de Maro.
para

Paraconhecermos eftaDeclinao rueafguri


te Taboa , diuidida em oito folhas, c cada face
delias tem no alto crito o Anno em que ha de r*
uir, c logo ao logo trescolumnas, com os nomes de
trs Mes, &cadaha delias diuidida em outras
trs. Das quaes a primeira he dos Dias do Mes, co
mo o declara o titoIo,a egunda dos Gros gnifica
dos pella letra G. c a terceira dos Minutos, alsinala*
dos pella letra M.os quaes Graos,& Minutos da
Declinao como o moftra o titolo.
O vb defta Taboa he conhecermos em qualquer!
dia a Declinao que tem o Sol, &para eftc vb
requerem duas cous abidas,o dia do Mes,& o An
no,heBilTexto, oundoCommum, heopri*
meiro,gundo,oifterceiro,depois do BiTexto.Pello
que bucado no alto /la Taboa o Anno, & nelle o
Mes, & no primeiro epao dos dias do Mes o pro
pofto Dia, em dereito dellena mefma regra acharc*
mos os Gros, & Minutos, que nelle tem o Sol de
Declinao, que r pra o Norte l for dos vinte &
hum de Maro ate vinte c trs de Settembro, como
efl dito,&: r para o Sul for de 24. de Settembro
ate 2o.de Maro.
Exemplo

NJVflCOExemplo,

A f8.de Taneirodo Annode 1J94. queremosfabera declinao do Sol,& porque crc Anno hccomif>um,& fegiin
do depois do Biicxtobufcarcmos na Taboa Annofcgundo,o qual acharemosna terceira folha, & na primeira face
delia o Mes de laneiro, & correndo pcllosdi.is do Mesat
os iS.eni dercitodcllesna mcma regra cfto 2.0. Gros, &
37. Minutos. E por canto diremos, que outros cantos tem o
Solde Declinao o propofto Dia, i porque Ianeiro fica
entre Se:cmbrp,8i Marco, ler a Declinao para o Sul

2C

^^

itiTABOA DA S%f
declinao do Solvendo a maior d
zj. Gros, &28.M:
nucos.

JKKO l
):hrr:KElRO

I rt N ('. 1 R O.

x>.

M.

*3

li

3
4

22

4f

XI

3^

tf
7
8

22

11
12

~3
15"
16

17
i8_
19

,22

~8
f9
?o
40

i I
2 1
21

3o

1 I

20

2 I

20

if

20

46 '
14

JO

12

20

zo o 9
~i i. I> 9 f5
11 1' 42
;.8
^3 I19

*4 lig 11
K
2

27

79
18 44
i8 29

l8; J4

17 78

_i 1Z
3

17

42

2y

M A R C,

Decima.
.0.

17
1(5

Di.11
dMej,

.M.

li

_4_

f
<

iy

J7

2 1

7~
8

jty

7
8
-- if
iy

9
10

11
12

13

J_

J0
2

ti

14
14 3
x
3 43
'3 s3
j_3
22

12

iS

I I

19

I I

15

28

22

13

-il_

20

J
4 33
_4 _9
3 46

2 *9

ii

IS"
Itf

2. 12

17

lf
1

19

ip
20

!<
4
9 51
9 3o
9 8
8

21
22

0
0

~~*3

p
33
7

21

44
8

IO
IO

~*r

.6

21
21

2f
2<r

43

IO

_*4_

II
12

5*
29

_i8_

20

~3

IO

_J

12

jl*

2?

H 43

6
(3
5

"

1 2

if

_7

~3~
_4__

16

J.

D llIU,
.0. .M.

1
, 2

33

24
l

Dias
doMe,
I
2

ii

22

2 I

57

2 2
22

P
iro

Diclma.

Dias
doMes.
z

\6

18

!l

_i_
*f
26

If

24
8 1
__
\

~27
28

29

31

Ti
ii

31
?
18

Jl. J li

ABRIL.

M A~Y"o?

Dcdmic.

Declina.

D'"
doMcs .G
I
2
5

4
4

28:
i

3_7
o
6

6 -3
6 4*

J s
9
io_

J. '3

' 1 3
_71
8 ,14
X'3o'

14

Jf
i*

IO

21
21

12

32

rS

12

1?

19

J
8

3
_4_
?
7

^!~~

1111
1

17
17

1 1

17

75

I4

18 5"
18 20
'4_ 18 3?
I? 78 49
\r,
i9 3
12

-XI
22

19 17
19 31
19

11

20

44

l
9

20 i 1

"*3
_2 4

20
20
2C

33
44
ff

13

17
28

13 46
14 _

27
28

2 I i(J
2 I 26

29

14 24

29

21
1 l

3 i 14

43

J_
3

~i~

M.

32
3
22 1 r

~7~

9
10

19
20

I
2 .

rj 45
17

\i~

G.

_4_ 22 ' 16
f
22:35

S_

j8_

Ucclii

Dias
doMes

5-: 3 7
i ff
16 12
1(3 29

2
2<J

2<

l"

2o

3
IO *4
I O 4f
<;
II
II' 27
11 47

17

Dias
iloMes. .G. j M.

I V N H O.

2 I

2 I

<S

7^
4?
f4

22 19

-I5

22.4y
22' y 1

_8_

22 j j.6
22 | I

10

11
12.
-

M
2

6
IC

3 -
3 23 14
>4_ 23 11

If
I*
17
18

23 [20
23 22
T3 24

19

MJ27

25 !zc;

20

25 28
23I28

21
22

23 28
3 23 28
2
4 23 27
*f 23 26
ia M 24

2
7 22 22
28 23 19
^__2
9 M
2

3 '3
1

:rAKKO'i
X VlHO.
DM

doMet.

Declina.
G. -M.
2

3
3
33

22

I
2

tf

8_
~ 9

AC G STO
Declina.
Dias
doMes. .G. M.
18 1
I
.2
.o
17
"
3

"*

&

_4

S ETEM3RO.
Dbs
do Mes

rDeclinj
.G.

8 20
7
7 JE6
7 4
tf J2
tf 29

17 3f
17 19

3
4 _
f
6

17 3
itf 4<

7
8

1(5 29
Itf 12

lf ff
lf 38

<J
10

f 22
4 f9

11

lf 20
lf 2
14 44
'3
J
2tf
14
4
if 14 7
48
itf
13
17
29
18 13 IO
19
12 5

11

12

12

4'3
4 "3

5fe

IO

6 7
44
f

li
;

XI

!f3

If

"L

JL
9

20

144

IO.' 3 1
I
2 O

to
20|-jT

_*4_

9'!

: 2tf

27

^8_
9
3*

12

20

22

12
11

10
JO

21
22

*3

11

2I

24 ir 10
-
-
10 49
2?
2tf 10 28

18

*T

28

II

3
3'

49

J_

20

19

43
3o
17

17
18

^ * ,

20

*9

10

7
9 4tf
9 2f
9 4
8 42

3,?

3
14
if
i<s

20
20

-M.

rf
tf

f
11 4

iori
12 Zlt

"

3 27
3| 4
i,4i
2! 18
i!f'4
1 **

IJ1

il 8
-

'

ot44
0 2 i

23
24

'

2f

0 49

2tf

0 26

'3

27
r 2 tf
28
2
O
. .
2
29
23
3 2 40
-

^HKO
O V TV B RO.
De:iuir

Di"

doMe. .<.,.

3 IO
_3_
,3 ?6
_4 19
4 43

_*_

3
_4
S
6

1
1

7~

<J

7"
7

II
12
M

' .

*3

_^4- r

z
3

Ff

17
18

19
20

iy

12
*

li

1(5

*7
17
17

IO

11

15

IZ
'

13

__

19

5-9

19:

2Z

20.

IO

22

42

I I

24

23 |f9

I I

4>"

24

12,
I 2

61

2 4.
--~.
z

2rt
"

2?

2 - 7-

13

47
7

*5> IJ13
. \^I1

*7
47

18

3i

12

*-

1 -1-

'

2<

' 27

28.
zp

z 1 30

Z I

23

2y

27
28
2" 8

3 z.8

fi

2 8

27
2<S

zy

2?

22

Itf

27
.^
2J>

40

lo

2<

III 0
1

2 r ,20'

23

11
>

17

_2- *3

34
zo 46
zo 8
-

zy

4y

1?
3
3

4*-.
3

20

Is

4
18

2 II

24
31

13
2

20

[tf

t?
3

~7
iS
19

-8

P>

|9

ly
16

_i_

Z9

1 I

*3

43
y7

IOr

:1S

13

19

.M.

i5T I

iy

22

22

IZ

r
cai.

2 2
2

43

22

22

11

19
20

Z I

-- T^,

2.5

i9

10

9
IO

17

22

**

21

Itf

L 12.

">1

17

18 30
18 4_y

iy

ir

" "

0*>
<

17 y-9
18 iy

IO

~* ~~"~

4
25

7 46
8
8

S>

2 I

i(J

8- 31
8

iS

I
2

I<5

'-

14 4;y

is

.G.

_i

"

DclTuI.

Dias

.14 i-tf

19
f,i

y
_y

DC 111.1.

Di.is

'y 4i
iy 9

tf

D!iZ.Mt;<.0

tMei G.r.M.

li

NOVEMBRO.

M.

11
2

13
JL
1
3

'9
11

23 " 8 .;

i% K o a

JANEIRO,
pcclin.

Dias

-3

I
2

52

3
4_

22
22

3
_4_

40

1(5 1
iy 44
~7"
15 2J
(5
_ J

az.
22

,7

22 2^
22 1 a,
,-

f
6

31

22JlO,

11

ai l

. i

22

ii

.._.

13

11

-12

17
18

*2j**j

_ 1

11 ,if
.11
3

21

1 9

21
21

IO
IO

24

19
19

3*

19
18

27

X?
:zr,
_i__
-

JI

19 4<;

4?
tf 3
;

[X

18

2
46

17

1?

20

2f

14

27
2 8'

5
9
24^
9

17

L9

_.

'3

,3

?<5

8 f*

r
:;

29

19

fi

41

JX

1
""

1
1

20

21

-
-

22

*.:?

25-

1
2

..

27

29
.30
31

3o
7
"*

43

12

0 iX

"

. 2 tf

28

--

29
~ 3 ^_
3 ?

i3

nUtf

12

i<5
2

. lJ*

%
1,6

20

21

11

48
28

2 0 2
y y

11

49

1 4 39

10

14

20;15-

\*

5
f
"' "

13 29
'3 ?

\m ?*
u

12

*3

".7

12

_J

;i4 \f>
; li 49

20

20 49

iS_.*-

II
12
..

10

ii 33

f
6

14

21 43'

2 1
2 1

:7:7

J_

li

_I4_ 21 23
i>
l

1(3
*
16 IO

7f
<

Dias
do Mes i Mi
I
7 44
X
_7 2 1
6
'"3
!
<S
_4_
3>

l7|**
1(5 JSf

l!

tf

beclin.i

D
dr>M

'.

doMes.

M AR

FF.VF-RfilfP-'

39
2

iS

49
3 3
_3 3
3 9

Cij

iS

JK-KO

A8HIL

32

y ff
(5 7

6
7

o~~
IO

I I
12

17

< ,4
_7 2
7 2f
7 47
8 P
8 3'
_.
8 *J

4
f
6

"

12

_I

J.f

9 57

if
i(

10

17

iSj I u

40

iS

19

i0

I I
11

21

.fll

19

IO

4l

zz_ln

3*r,l*

, 2'I

ir ii
ZJ

J*L'- -V -.
'

,1

22

Si

23

'3

i?

20
'zi

27
28

1~I
2 1

2 J>.

'21

-|

'

23 27
zX
-3 zS
28
1?
2
3 28

_2'4j 23
*f !23J

2-6

2 7" 2?
2 8_ 23.

20

19

17

34

ii

21

Li
2

22
,

22

13
<5

il 2
4J
3
i 26. }

15

4
'4

axrif^
*1'' j

f
p

3 19

20

i*.

?'
4_!

ll il
2

JJ!
20

., -

ir
18

19

11

11
12

14

If
2(5

_ ' 31

IO

-_ - .

4'
f4
6

22

19

19

22
22
22

16

3 ' 10
_z_4_ 20

> 4 4.0

14

7
8

15 Li 3 21
z
7 'i3 ift

.M.

22

3
44
f

19

121- 20

'3

42

*7 3
17 i
18 ___1
_
iS rtf
18 3'
ijX 4<5

_3

3
.11
43

14

'

. VJ

* _9
22
7
2
2 2
4

3~
4
f
tf

17

II
'3
4

33
ir fo
Id
8

ltf.

IO

i_f

If

1(5

_.

ii
1(5

~~7
X

_L1- .jj
ir
fc

"~

jf

Decima. '

Dias
loNfct
I

14 f7

_l'l

3
4
"

Dus |D=am,.
dMtfJ.G; M.

"4 M

.G..-.M.

I
2

IV H H O.

MAY O.-'

Jluj i

Dias
doMes

71

27

23' 14

2?

'1351. ti

22

'

i
9-

UKKO a
AGOSTO.

IVLHO.
Declina.
Diai
dsMct. .G. .M.

I
2

7
8-

*2

.
3
4

tf

"
*3

IO

IO

6
_-

*3 z
zz f7
.
ii 1
zz
"- 4f
zz 4
zz 54
"
zz z7
zz zo
22

z:
IZ
*
Z
I
13

Declina.
Dias
doMes. .GTT.M.
- - I IS
9
I

17 S4
~~.
17 3

'

3
4

17 Z2

17 r 6
16 r

itf 34
1 16 17

f
tf

i.

7
8

IO

I<

42

IS

11
IZ

Zf

_i4_ XI
Z I
tf
ltf_ zi

47

If
-7
3 14 49
o
>4 14 3

3
z8

if
itf

14 I*

ZI
Z I

18
8

17
18

13
13

17
18

19

zo
.1

2 I

~r

'

'


zo Si
zo 4
"

20

zo
zo

3?

14

IZ

*4 19 9
"~ - -"
T? 47
*f
Ztf

Z7

z8
-
*9

1"

19

3.

19

20

19

18
18 35
18 24

13

19

zo
^_
zi

IZ
IZ

SJ
34

^7
__z8 .
29

_J_
3'

Decima
Dias
drMei. .G ;M.

.1
' Z

"
3
4
S
6
''
7
8

* """

IO

8 2 tf
8 _4
*?-=
7 4*
7 19

tf si
"

tf

tf

13
14
is
itf

~~17

19
zo

I
I

ss

34
10 13!

J$

9 30
9 9
8 47 j

IZ

"~

11
IZ

L*

S
f
. f 17
_f ' 4
4 42
4 19
3 S6
3 33
3 10

iS

IZ 16
11 f<5

10
'10

SETEMBRO-

if

zz
23 |I.I 3t
J_4_|II -
iy
z?
ztf

19

'

---

ZI
2Z

IZ

24
0

37

O yo
O z7

O
""*'3
3
O 20
24
-
O
?
43
ztf
I _7
Z7
I S
28
I ?4
.
19
% 17
2 41

J!_

Ciij

,o v r vaao.
DIAS

.G

S
6

- T

" *~ ~

4
27

NO VEM BUO.
Dia< Dcclim.
doMs .G. .M.

'
I
14 22
2
4 41

3~
_4
f

4 *4

4 37
0
f f 23

'

c
6

,11
12

2
7

13

if

I<?

iS

*?
47

17

iS

9
9

r9

_2_

3_x

17
_i8

18 f7
19 11
19 2f
19 39

19

20

21

IO 37
IO f8

21

""

_?4_;
252 tf

II

21

1?

2<T
L3.|_

'

21 47
21

3
4

22
22

22 22
22 *J>

22 49
22 55*

pr
iS

19

20

22

19
yC

2I

6
17

~7
28

li

27
28

21

2V

21 >&;

ti im\j 1

:j.

27
28
28

20

*j.

2<

'4.

3 2(

2f
26

_i_

24

if

20 4?

. 3.43!

t).

24

19

ithi
!

21
22

12

lii

3 0
_3 _f
2
13
3 IO
2
4
_i _ 3 J4
if
*3 17
2
16
3 20
2
-17
3 IZ

2031

12

3*
43

19 f 3
6
20
-- :
20

22
22

24

1
22

10

ti

14

r i 40

27~. 11 42

28 .

I
2

18 27
18 42

iy

"

ff

if
16

IO

17
iS

~5

IO

1J

9~ i<S4*
to

17
22
II
17
12
17 3?

17
40
2

ff

is
if 37
iy ff
r<J 3
16 31

14

Dias Declina
doMes. O. .V! -

"

DEZEMBRO.

If
If

f 4_tf-

9
IO

M.

M*

3~

_4 _

O-cliu

doMe
-.
I
2

"AKK.0 ii

29

23
. 2;
2

3 28
3 27

3 2(3

z)

3
3
23

24

_i_ ii li

31

3<

*c*-o m

10
MARC O.
Di=s
do Mes
I
2

Qec

QJC

.G. j.M.
7 49

_4_

7 17
7 4
41
18

<

_y

7
S
9

IO

^r
J4_

78

34

3jH

IS
16

a 24
o

~I7

J*

j3_
19

10

11
49

2_f

21

- ?

46

zz

26

4 45
4,21

11
I*

*f

f !
f

3*.
2<J

;3

f~

27
' A8

_28

.27

201

25

29

43' 7.

31

4'

30

C iiij

i'

'

yfKKO til
ASft-U.
D clin.i

Dm
4oMs<.
I
Z

.'

5
4

*
tf

<s

8
*
,

'

IO

11

~l
'

'

ir

17
iS

IO

- ,

*3

_i*_

4z
2j

*3
~ 1

if
IS
27

fS

12

18
3l

12

?8
17

17

18

I _,

I I

if
16

20

19

21

20

22

20: if

M-

1I

2f
2tf

10

u
12

~n

14
if
i(

3.0

.. ,

19
^__

II
22

- ,-.

10 27
2_0 J<>
,ZO
F2 I

JO
1

13} 37
*!*<

27
28

2 1 12
2 I 122 j

**

}I4 if

2'>

nijr

3 u/41
' ji Mryo

22
22

if

22

29

Ia
4*

22 48
.,

22!?4

22.' O
s
3
2

3
H

__^

4
8

12

23 i
*3 18
23 21

-17 Uj 23
iS 2: 2?

iO

22

_ _

11

22

17

19 37
19

'

2S

3* :*5*!
1 /

18 13
18 28

18 43
1
iS
i,

1
19

2Z

37

l* jf4

ISJ

li

13
4

22

'

jf-_

i7|i
10
I7,2tf
-
11
17 4*
12
17

14
io 35-

12

J>

19

ij> j ia J<
2 O' 1 II 17
1 ~I I 37
ii
22

i>

1 5>

16

21

_.

* 31

28

' -

_ 48
5> 9

14

1-*

1.

if 4a
( ""
K
3

II

&

8 4

*"-

7
7

if

f2
IO

6 34
tf si

"

14

12

*"

2
'

f
f zC
~~"
'
-fp

"

ni.n r*cfioa
doMer. O. M

cTT.ivi

loM

I V N H 0.

Ucciu-

Di ai

-G f * 4f IT
440

~"

M A Y O.

*3 .27
23 28
23 '28
2J-I28
.

23 28

_l_ *i?
26

2f
26

*3

27

2 3 SM
Uj11

_i8

2?
^

'

2,
*

2* !2j! l8
30 ;2 31 1 y

UKK' ***
r V L H o.
D.a< 1

A G O S T

M.
*

3
2
7
*3
3
*3 3
*: fS
4
I

f
6

7
8

fi
12 47

11

14.
6

"

'

II f
-

itf_

17
iS
. -

~~ 1

ti
r

- -

"

17
18

10
10

ij>
IO

20

49

20

10
3
20 2<S

21

*3

Z4_

x
_

*7
2.S
*!>

3
3'

20

14

19

I> J37


19 14
19 10

11

II

12

4*47
4 24
^
-

13
14

51
r

if

y8
13
13 39
f_3 19

i<I
X
f*
2 39
17
18
6
2

19
I 43
20
1 iy

ii

12
12

20
0

II

4 1
_3 I*
3 f

21

5-6

O
O

33

II

ro

>.4_

9
14

i?

IO

S9

if

X<S

10'

.*

li

17
28

9 f*
9 14

*9
30

'

*3

29

3
1

22

*7
28

18
18 41
IS 17

li 2

*3

"'

_*4_

20 - X

? 33
? lio

ir

2.Z.

9
IO

14

21

'
__

"

tl\l2

" [

i 41
16 18

14
14
~~* 14

21 '4o
21

17 Iro

___

17,4 ;
7U

.M.

G.

~8 3
2
8 9
-
7 47
3
4
'
7 2f

f
7
3
e
tf 4
~ ^
< 18
7
8
*
I

Ti
a

_J4_ Hk9.
i

1"12
"
l8
17 7

* ' I<S
_lO_ ,

2C

do Mes
^

i 21

22

T^

7
8

2241
22 3y

22
22

IO

12

"

"-

3
4

^^

- 1

22 1 28

"

1
.

Dsclma

.GTM.

doM^

ri

21

-*

SETEMBRO.

DKIUU.

Jiclml.

JoMcJ G

21

21

3i

10

_^
O
23

18

8 fJ I

38
I

Tf\

48

12

. 2

H
_ i ,

JNK'0 tU

NOVEMBRO.
Declina.
Dias

o VTVRRO.
Dm i OKlia*.
doMesJ.G.
..
. M.

L^
*

<?_.

f?

22

_*-

4 Ji

5;*
A Jf

8
3
o 2<s

IO

'"

JI

14 .

-*

tf 49

_2

J*!?

f"

*
T"

I?

ti
17
18

___ _
ip

84*
* 4

> 2<

? 4

20

IO

*'

IO

10

22

-'
II

24

II

II
H

27
_2{J.

li

3
31

3'

>4

5<5
17

11

>-

i i

I>" 14

l 3

I? |_"
6 >
16 2(5

M
i

li

17

J7

xS

i
.

37

"3 i8
'3 3
. 3 7i

*.

,*r

. 3
i.
*5 20116
20 *8
1 24 - ^
20

40

2O

27
28.

2 I

_ -

21

if

,l9

2 I

25

l -

2 I,

L?

!11
22

45
5-4
3 '

2.2

*8

22

3?
4*
4.8

22
22

12

23

- 3

14

if
!
i6
17
iS

19

?4
5,5

23 . 9
23

*3

5?

ii
1,(3
IJ>

23
23

2 3

*3

2<5

24

25 27

*
23 28
Jl_ 23
*3 j*3 2.8
24 23 hj

2J *3 A<>
2<
|/
_

IO

12

22 20

Z-J!
9

ia

21

10 Z z
_; - .
22
11

17 yi
18
14
>-
.- 718
I?
23
jtf iS 38
. J.7
n
18 19 8
' "
19 22
, 19
20
ip 3*

19 yo

21

i-4
f
6
"7

I
2

11

2 Si

2p

7
Z
8 19

^-_ - ' '

.7 34

I8
"l6 44
?M
ai*. 17

f 17
4o

;
14 17
14 3*

tiTj 14 Si

3 4
_4 8
_4

.1

DEZEMBRO.
Dias Declina.
doMes. .0. ,M.

21

27

0*

li

23 23
23 20
2 9 ,23, 17

28

3_f3

3i '23.

'

JT^O

1111. $ISSBXTO, r2

Dia* Declinj"
M.
doMcs. .G.

i
,*3

*
3

!*3

ii;

_4_
12

<>

11

7
8

11

li

11

IO
i-

ii
12

f
4?
43
37
~~~
3o

1 I

f7

21

21

28

if

2 I

i7

21

itf

i8

19
2G>!

11

17
8

18

19

l>

r8
18

B,!i7
fii^

4-

li

20

37

f9

1-1

*7.
28
2 >

16

84
8.18

2pf

_L
1

1
0

2 I
22

' - ,
l8
f
31

"7

l
40

' 23 '

19
20
'

*7
4
"
4

42

X7
18

X4

*x
#T

12-6

if

X4

-3*i~ta

~*3

*".
1

37

?
4
4
9
IO
4;
11
3

10
10

"

_i4_

?*
3
"T"
10
9
47
14 _9
2?
9 2?
2<S '
9 2
ii

2.

Sf

12

6
^ ,

12

39
xj 19
13

I I

4>
to

ii

38
12
.__i>
i7" 12. 17
18 II
, .
II 3>"
19

'-

_.--

13

iy
K
r

155

14 iS

12

~~T
liil

IO

2<S

H 3

11

<>
1
- j "
*3 ; 9 39
24-M x?" 2?

* 19 I l
2 I

10

- ..

-1

6
~6

7
8

ff
43
'
7
20 31
20

11

iy 34
S
16
Xf

9
*4 57

20

i '

29

9
-
4

11 D

<5

4
38

"~*3
J4

___-
20
17

_4_ n4
i

7 3*

.G. .M.

Declina

Diis

.pias
."GT.M"
i JoMe.
J
.
1 '"~
17 20
I
17- 5
2
"
1(5 ,.0
3

22.

21
11

r Dsclrt.

"""
14

,i-

'

MARC, O.

Pc^Eftb.

I AN El RO.

4
17

*4

2f

1
2

fl
X4

~38

16

27
2*

s
30

3x

j 1
3
_3 48
4 **i

\s

*' -

JKKO Zfff. BISSEXTO j

'

ABRIL.

M A Y O.

Dia, 1 P" "*.


doMesJ.G.
_ M.
i
4 }4
_4 57
f 20
_4_ f 43
tf

f
tf
X*

~3 15

_4__ tf

IO
II

20

I I

4!

~r
J4_

*?

*3

9 4
9 z6

,J_

I1
II

i*
to
Ti
21

*J ' 13
3,6
IJ

'3

52. |M
**tl|l4
.

*5

Ji-

'1

10

II
12

53

IO

14 *9
'4 47

20

22

20

24

"21

20

3
47

20

2,

19

20 f8
*5
2(5 21
P
-.- .
27
XI 19
28
21 29
-~
.

12

\J_

21

-12-1*2
3

11

'?.
48

>7'i

22

47
__-. 53
22

22

*3

*J

*3
*3
_
*3 M

22

J 1?
2

58

3 _3
7
11

M
17

*3 2f
21 2tf
^J" _. |
*3 17
M 28

20

34
4

22

17
18

20

1 *5

22

*3
*3

j. 1

19 47

..

22

If
Itf

z 1
11

22 20

F *3
_J *J

20

Ji

1J

_7
19

19

^-

J*

_*4_

8
_

17 19 2 1
18
~"~ '^~mm 19 |4

iS

i?

*
tf

12

if
15

li 53
12 Jj

_4_

17 *3
39
17 54
18 _P
rt 24
iS

12

12

*3 I >* 3 3

Hs""

4*

10

if
9 47i
l
IO
9'
-
i7 ; io 3
18 ! io fj

ti

l6 5o
- _7

...I_L1

_*4_

7
8

II

Dia lDccl na.


doMes. .0 ,M.

22
I
5
22
X

59
I* l
16 33

f
tf

fl
7 14
7
7
8

I VNHC

Dia
doMei. .Ci. .M.

I
5 tf
2
15

H6

7
S

Decima. J

20

ti

28
28.

28
27

*5
3 15
2< *3

*7 21 11
28 23 1 9
-
29 23 16

*J

jf_ fJ

12

"JKKO itit. Kissnrv;


IVI.HO

DK

doMes.
I

AGOSTO.^

Ij.clllla

I.JI.IS

doMcs.

.G. .M.

23 "8
3 4

5"
tf

22

~7
8_

22

49

22 43

37

^ 1

22 20

22

IO

22

itf

i i

2 2

22

23

M
I

4tf

7 3
3
_4__ 17 14
16 f8
f
tf
itf 42

7
8
9
IO
11
12

2 I f 1
13
i4_ 2 I 41
21 3t
I

13
_i4_

16

21

23

itf

17
18

H 13
21
3
io ">*

17
18

19

20
2 1
22

itf

F i 51 1

14 2 1

12

12

20

2 1

20

21

12
11

17

'3 43
13 14

19

20

4?
2?
4?

*3
24

40

I 9 27

2T
26

10 44
io 23

'3
18 >9

27
28

2V 18 4'T
30
18 3
18 i (5
31

*9

23
24
: '2?
! 2
27
28

'l9
IV

rt.j

70

J
1 3l

S 1*

4 n

I2_

4
_4

i3
i4_

3 44
_3 21

IS

*
17
18

?8
3?

12

48

19

2J

7.0

l
O

11

20

i 39

I'

20

16

l
|
14 40

7 3
8
<r
6 4
6

1? 34
I4 f8

14

Io

if

|.M"

CJ

J 111

f
tf

Dccliiu.

_4

Itf 2f

14

Dias
doMes.

*j

S 6 T E M B RO. |'

18
i7

22 Cp
22 J4

Decima.
.G.

1?

1$

23

2?

0 f7|

_ii_ il

'I,-4

2tf

t*( 2
9 4
9 19

8, 5 88 3*

2*-

-i9,

27
28

.. l 41!
i
<5|

29

2 29;

Lli
> .

2 *|
'

.11

"JKH.0 mi SISSEXTO:
, o v r VR -O

NOVEMBRO-

DEZEMBRO

Occlin.

da.M-c

I
2

G > .M

3 itf
P

-V-

3
4
S

, 3
4 2(3

- 1

4 49
J'i
7
f J
8__
f<
.
6

(5

2 1

<5 4.

IO

~7 t
I 1
_7 2S>
7 fi
i 5
8 14
if_
6
_
8
ir
i
8 f8
I I

i ___

17

1G

ip

1 10

20

lo

| IO 47

18

9 4'

21

26

II

Z\

_2_4_

II
1 l

tf

12

1 i

x<
1^

17
*!>>
*
"->

30

_ 3
11 f*

12
1

1 i 1;
'-
S-

Itl 71
x

-1
** 3 5
3i 14'I2(

Diai J declina
de Mes. .C. 11

G M.
'
1
I
14 3.
2
14 O
doMc<

"

3~ if 9
If *
_4
_
,
i
<
4
f
16 _4

7~

9:

1 0

I I
ti

_I4_
if
ifi

__

17
18

22

It

16 4

21

52

22

22

10

2 2.

18

"

22 2(5
22 33

2 2 4O
7
2 2 46
8

ic>
17
17
17

57
14

Jo_

3o
47

11
12

,8

"~i?

19

1*

jj"!

'
J.
23 12

14

18 34
i8,49
*
is 4

22 <Z
2 2 58

i<5

23I18
23 7 1

17

J 24

if

-__ - - .!-.

19 I*

iS_ 23 'l

19
20

19,3*

19

4<5

20

13 27
23 2S

21
22

|20

!2 O '11

21

25

19

23

20

'-f

20 49

2f

_il_

20 37

. 26 .

ziLi

27
28

'*>

_3___

21

2 l 28
l
2 3 2S
3
_24_ 23 27
22

'.

2?
26

23J2?

27
28

2321
,21 jX

__
2i]33
2IJ43

29
IO

31

"

2? - I?
23i II
i

2;.

Da altura do Tolo, t? como/efabera de dia


pcllo SoL
ALtra dePolo/a os Gros que elle eft Ieuanta
do fobre o noTo Horizonte, & spre fa iguaes
cm numero aos que o noTo Vertice,ou ns eftamos
apartados da Equinoccial, de maneira que fe tiucr.
mos 40. Gros de altura de Polo, por ele eftar 40.
Gros leuantado fobre o noTo Horizonte, outros
tantos eftaremos apartados daEquinoccial,oqual
apartamento fechama largura. Conheceremos efta
altura do Polo, ou largura de dia pcllo Sol, tomando ao meio dia em ponto a fua altura (que r a
maior de todas que tiuer no dito dia) com o Afiro*
labio,ou outro qualquer inlrumento, paraelcvb
accomodado, &por cilabendo quanto eftamos
apartados do Sol,& pella paTada Taboa a Declina*
o que tem no propolo dia, com as quaes duas
couslbidas &aduertindopara que parte nos dei
ta as lembras 0S0I ao meio dia , quando tomamos
alua altur,te ptiraoNorte,paraoSul,conhecere.
mos a altura do polo vfando das guinncs cinco
regras.

V'

REGRA I.

Quando o Sol no tiuer Declinao


os

os Gros que ouuer de DOS ao Sol^ees efta


remos apartados da Equinoccial para a par
te das lombras.
Declarao defla regra.
NA tdo o Sol Declinao eftar neceflariamV
te na Equinoccial, &afsi os Gros que com o
Aftrolabio acharmos, que et apartado de
nos ,efles memos eftamos apartados da Equinoo
ciai em que elle et, & r para o Norte, e o Sol
deitar as bmbras para o Norte^ou Ter para o Sul e
as /mbras forem para o SuL
Exempk.
Aosii.de Maro do Anno eguintede ijpj.romamos
cm Lisboa a altura do Sol, & achamos que auia de ns a cl
lc 38. Gros, &40. Minutos que In dous teros de Gro, i
porque no dito dia no cem o Sol Declinao (& ainda q
cem t. Minuto na Taboa hc de pouca coniderao para
exemplo) dircmosqueosmcrnos38. Gros Sc 40. Minu-

tos citam os cm Lisboa apartados da Equinoccial, & frjjt


para o Norte, porque o Sol deitou as fombras no dito dia
para a me ima parte do Norte.

REGRA II.
Se o Sol tiuer po. Gros de altura, a fua
Decii-

2
KJVTIC0
*
Declinao 5 r o que ftamps apartados
.da^uaiacciljwra a parte da Declinao.

declarao /la regra.


EStando o Sol Cobre nolTa cabea & afsi tendo
oo.Graos de altura, & no fazendo fombrapara nenha parte,o que elle eftiuer apartado da E<Jdi
noccial ,q he a fua.Dcclinao, iTomemo etamo_s
ns apartados delia, L fera para a parte do Norre,fc
a Declinao for para o Norte,ou fera para o Sul,lc
a Declinao for para o Sul.
Exemple.
A r?dc IaneirodcOe Anno de 1594. comamos o So1,8e
achamos que tinha 9o.Graosdc aliuta,* porque a fua Le
clm,onodicodia he de zo. Gros,^.Minutosdiremos ouc outros tantos eramos apartados da bqu.noccial,
para a pane do Sul, por fer a dita Declinao para o SuL

REGRA III.

ge o Sol tiuer po.Graosde altura,& no


.tiuer Declinao ellaremos na Equinoccial.

Veda*

'KEGIME-KITO

Dcdaraao desla (Rgmvf?

E> Stando o Sol fobre a noTa-cbe^tendo nonci


'ta Gros de altura, como dizeftareara, & no
tendo DeclinaeSoj&pr tanto eftando na Equinoc
cUUhri ameina Equinoccial. em que o Sol efia

REGRA

irn.

Se o Sol deitar as fombras paraamek


ma parte dafua Declinao, ajuntaremos
os Gros que ha de nos ao Sol a fua Decliirao>& a foma fera o que citamos apartados da Equinoccial para a parte da Declinao.
Declarao Jela regra.

X ^j Eitando o Sol as fombras para o >Tort, & ten


A-'do Declinao para o Norte,& dritandoaspa
la o Sul, lendo a Declinao para o Sul, fica elle en*
trens, c a Equinoccial, & por tanto ajuntaremos
como diz a Regra a Declinao do Sol, com 13 que
. h de n.s a elle, & tudo j unto fera o que ha de ns
Equinoccial,para o Korte,du para o Sul, gunao
pataonde fqr a Declinao.
Exun*

NJFT1C0.
77,,

**

'

A io.de Linciro dcflc Anno de 1534. ao meio dia tomi


mos o Sol, & achamos que tinha 15. Gros & to. Minutos
de apartamento da nofla cabea,& porque a Declinao
he para o SfL& as fombras cairo para a niclma parte,
ajuntaremos, conforme a cila regra, a Declinao que he
de io.Gnios & n.Minutoscomos iy Gros & vinte Mttni
tos que ha de nsao Sol,& toda a ima he de 55. Gros, Si
3z.Minutos, pcllo qucilb me fruo cila reinos apartados da
Equinoccial para o Sul.poiTcra Declinao para o Sul.
E aosvirk & houe de Agoiro guiritc cornada a altura do Sol,chua a panado de nsvmce Sc nouc Gros & i
Minutos, &; porque a Declinao he para o Norte, &as
b.-iibrascairo para a mcm.i parte,junta a Declinao
que hc noue Gros, trinca Minutos p. W r> paicainento
faz loma de trinta Si.oito Gros, 40. Minutos, pcllo que os
Vnemos 3B. Gros, 40. Minutos teremos de laigura para o
Noitc,endo a Declinao para o Norte,

REGRA V.

QVaiido as fombrs carem para a par

te contraria da Declinao, ck-ella for igual

ao apartamento que ouucr cie nos ao Sol,


citaremos na Equinoccial.
. Mas e for dei igua!5t iraremos o menor nu
mero do maior, o que ficar fera o cj ha de
ns Equinocial para a parte da declinao
Dij
fe

<7{GIMZliTd
fe ella for o maior numero* ou para a parte
ontraria,c for o menor.
"Declarao da primeira parte de/Ia l{egr.
TEndo o Sol Declinao para o Norte & detart
do as ombras para o Sul,ou tendo Declinao
para o Sul,& deitando as ombras para o Norte, o apartamento que ouuer dens ao Sol, for
igual Declinao que elle tem da Equinoccial,
eftaremos debaixo damema Equinoccial.
Exemplo.

Aos z3.de Ianeirodcfte Annotem o Sol Declinao p.t


raoSu', V achamonos empane, que dcitaua as (caibras
p.ir a o Nrce, pello que tomada a ua altura achamos que
cftiua de ns apartado cj.Graos, Sc }i. Minutos, & porque
a ua Declinao no dito duhe dos rucmos 19. Gros, SC
31. Minutos diremos que eira mos debaixo da EquinoccuL
E fe tomarmos o Sol a 7. de Abril,tendo elic de Declinao para o Norce 6.Gros,4o.Minutos^ dcirar as ombras oara o Sul, &: o que ha de ns a ellc rorem os mclmos
6. Gros, 40. Minutos pefla mcfma regra affirmarcmos,q
cftamosdebaixo da EqmnocciaL

Declarao dafegunda pai te depa <%egra.


As fe tendo o Sol da mema maneira Decli
nao para o Siii, & deitando as ombras ao
Norce.ou declinando ao. Norte,deicar as fom
bras

tijvnco.

27

bras ao Sul,forem defiguaes ao apartamento de nos


aelle &fuadeclinao.Ou fera maior a declinao,
ou fera maior o apartameto. Se for maior a declina
o, cjue o dito aparramcto, ficamos ns entreo Sol
& a Equinoccial,& afsi tirado da declinao o apar*
tamento de ns ao Sol, o numero que fica, fera o q
ha de ns Equinoccial para a parte donde he a de>
linao,porero numero maior.
E fendo como diz a regra a declinao para o Siil
& as fombras para o Norte, 011 a declinao para o
Jsorte, & as fombras para o Sul, o apartamento de
ns ao Sol for maior que a fua declinao ficar neceariamenteaEquinoccialentre ns, & o Sol, &
asi tirando pellomemo modo do maior numero
que he o apartamento de ns ao Sol,o menor nume
ro,que he a fua dedinao,o que fica he o que ha de
ns Equinoccial,para a parte contraria da declinao por ler o numero menor que o apartamento de
ns ao Sol.
V.xcmplo.

A2.4 de Ianero declinando o Sol para o Sul,& deitando


as fombras ao Norte,hca ua declinao 19. Gros 18. Minutos & tomando a fua altura achamos que auia de nos a
cllc u.Graos ij.Minutoijpclloque lendo ercsnunierosdc
%uacs, U tirando do maior que hc a dedinao o menor,
que he o apartamento/ico y.Gr.j.Min.q t.mtos diremos,
D ij
que

que ha de ns Equiuocci.il, paia o Sul,por fel .1 declinao pari o Sul,& maior que o apartamento.
E c a 25. de Maio a declinao foi para o Norte de zoi
Gr.5o.Min.& as fombras foro ao Sul & o apartamento de
nsao Solde 8.Gr.2o.Mm.tiradosdos20.Gr.30.M1n.dadeclinao fico 12 Gr.io.Min.q tanto pella mcma regra ler o que ha de nos Equinoccial, para a mcma banda do
Nortc,donde he a declinao do Sol.
A z^.c Ianciro tomando o Sol, achamos qauia de nos
a elle 58.Gr. &: porque tem de declinao para o Sul o dito
dia ip.Gr.j Min. & nos deitou as fombras ao Norte, tirada
do dito apartamento a Declinao fico 38.Gr. 57. Min. q
tantosaucra de nos.a Equinoccial para o Norcc, por li- a
declinao para o Sul, endo menor que o apaitamento q
lia de nos ao Sol
Efeaos14.de Mio tomando o Sol, for o apartamento
dcllea nos de 32.GiM0.Mr-). lendo o dito dia alua declinao de 20.Gr.42.Min.para o Norte.cV'deitando as fombras
para o Su],tirarcmos do apartarneto a declinao, & ico
ii.Gr.jS.Min.&outrosrtscrT: iremos apartados da Equ
noccialpara o Su!,por t r a declinao para o Nortc,8 mo
flor que o apartamento que ha de nos ao Sol.

Comofefabera a mcfma altura do feloje Tfyute


por atgiiasStrcllasfixas.
PAra conhecermos de notice a altura cio Polo,lios
podem (emir rodas as Strclla.s, comando a lia aU
tura , quando eltiuerem no Rumo de Norte a Sul
{queretandono Meridiano) & bendo a fua
declinaro da Ecjuinoccial. Porem bailar que vl*
mos

^^^

mos das maiores, & mais notareis, quehaperrom


merma Equinoccial, &que deilafc aparto pouco.
Dasquaes efcolhemosH.quevopoliasnalegum*
te TaboaAqual vai diuidida em io.colurnnas,a pn
meira he dos nomes dasStrelIas,a fegunda como diz
o citolo dafua declinao em Gros & MmntoS)co
mo fignifico as letras G. & M. no alto delia po*
tas,& as letras N. S. que vo pella meteu colunaria
entre os nmeros, querem dizer Norte ou Sul, fe
gundo he a declinado da Strella, a terceira colum
naamolraagrandezadasStrelias, &asfette derra*
deiras nos afsinalo as noutes dos Mes, & as Ho?
ras delias, em que cada hadas ditasStrellas vem ao
Meridiano,ou Rumo de Norte a Sul, em toda a par
te do mundo, o quenos ruira para conhecermos
as Strellas neftaTaboa polias, Scparabermosas
Horas.
Mas porque he neceTario para fazer eta operao j que preceda o conhecimento das Strellas nela
Taboa polias, conuem que de hum modo, com

que o alcancemos. O qual he bendo a noute>& as


Horas delia em que a Strella, que queremos conhe?
cer vem ao Meridiano, para o que nos ruiro as fe*
te derradeiras columnasdeftaTaboa, nas quaesdcP
de as noue Horas da noute ate as tresdamenlu
Hora por Hora o veremos. Ecolheremos parailo
D iiij
hum

i^

$E'GIM ET^TV

hum lugar, cuja largura feja fabida , & pode fcr


qualquer de E.panha,noqualeegidasas Horas, c
o Mes,em cujas noutes as queremos conhecer,bu*
caremos nas derradeiras columnas as Horas, & de*
baixo delias o Mes,& atras nas memas regras,,acha*
remos na primeira columna, entre os nomes das.
Strellas ] as que s ditas Horas naquellas nomes vi*
ro ao Meridiano. Pello que e nas ditas noutes s
mefmas Horas tomarmos a altura Meridiana, com
o Quadrante,da Strella grande, & notauel, que vir*
mos no Mendiano,& ao apartamento que tiuer de
ns, lhe ajuntarmos a fua declinao efor para o
Norte, & a ma for igual ao que ha de ns Equj*
noccial,er a ditaStrella aquequeremosconhecer,
& ndo a declinao para o Sul,ic tirandoa do apartamento de nos Strella, o retante for o que ha de
ns Equinoccial, fr da mema maneira a dita
Strella a que bucauamos. E 1c etes nmeros no
forem iguaes,tornaremos fazer a operao com cu*
tra Strella grande polano Meridiano ao memo t*
po,at que conformando pello modo dito o nume*
ro da noa largura, com o que refutadeftaopera*
o, tenhamos certeza que he a Strella, que queria
mos conhecer. A qual asi por ele modo conhecida
a confrontaremos com outras fus vezinhas}para q
em

tijvnco.

i9

fXi toda a partcque nos acharmos T conhccendoas


polamos vr delias nefta operao.
Exemplo.
Em Lisboa no McsdeIanciros9.Hcras,qucrcmosco
ohecer algiias Strella s.pello que achadas as2-Horas na t ri
meira columna das fete, nella na egunda regra vereruos
7.dc Ianeiro,&na melina regra,entrcas Strcllas Olho do
Touro,& na terceira regra 17.de laneiro.a que rei ponde o
Pec efquerdo de Orio,& na quarta vinte & eis de lanei
ronaqualcHoHombrodereitode Orio. Ealsi ncras
noutess dicas noue Horas viro eftas trs St relias ao Me
ruhanOjS por canto querendo conhecer o Olho do Touro
fosfetede Ianeiroasnoue Horas olhando para oCeo.ve
remos no Meridiano ha Strella grandc,da qual tomada a,
aJtura com o Quadrante, achamos que auia de nsa cila.
vinte & dous Gros, & corenta Sc eis Minutos,& porque o
Olho do Touro tem de declinao para o Norte quinze
Graospncoenta & quatro Minutos juntos ao dito aparran;to,he toda a loma 38.Graos,4o.Minutos^& porque cite
numero he igual,ao que ha de ns Equinccci.il [lendo a,
largura de Liiboa dos memos 58. CraoS40.Minuos)cr.
a tal Strella o Olho do Touro.
E (e smemas Horas querem os conhecer o P equet
do de OriOjfcra a0s~r7.de Ianeiro- Pello que na dita noutesp. Horas fazendo amelma operao com a Strella
grande que virmos no Meridiano, tom ando a fua altura
achamos que ha de ns a ella corenta & fete Gros, Sc corenta &nouc Minuiosjiraremosdotalapartamcnto.ide
clmao do Pce efquerdo de Oro que he ^Graos^-Mm.
por

HEGtofEttTO

por fer para oSuI.&fico 38.Gr.40.Min.EporqCiguaes


largura de Lisboa onde eftamos, fera a Scrella q obrua
mos o Pcc cquerdod Ono,cjprocurauamos conhecer.
E poreftc modo fe conhecero todas as i4.Scrcllas na Taboa afsinaladas.

Conhecidas as Strellas, & querendo faber a aku*


xa do Polo, por meio de qualquer delias. Tomare*
mos com o Quadrante a lia maior altura que he a
Meridiana,quando vem ao Rumo de Norte a Sul to
imdoa ha,& muitas vezes (asi como fazemos qu
do tomamos a do Sol)com a qual,& com a declina*
codaditaStrella , fabidaporetaTaboaguinte,
feconhecera a altura do Polo que fe bufea viando
de trs regras.
REGRA I.
'J*Ornando a altura da Strella que dedi
na ao Sul, com o rofto ao Norte,ou da que
decl ina ao Norte c o roito ao Sul5ajuntare
mos a lia declinao ao cj ha de ns Strel*
ajc a foma he o que eftamos apartados da
Equinoccial para a mefma parte da declina
ao da Strella.
Exemplo.

Etaregra Sasoutrasfcomcxcmplosfe entendero


facilmcare.Eafsiem Lisboa comamos cm lancirocom o
Quadrante a maior alcura da Strella chamada jHombro
dcrcito

KJ F TICO.

50

dereitode Orio (que poderfraoszcJ.dodo Mes A 9.


Horas,ou aos 11 as io.Horas)c o rolo ao Sul, Sc Licham
que auadenosaella 52. Gr. zo. Min. & porque a fua declinao he para o Norcc de tf.Gr.10. Miri. ajuncalacmos fecundo ela regra abdico apartamento que cem de nos, Sc
a portodos 38.Gr.40.Min.Sc tanto fera o que d Equinoc
ciai citamos apartados para o Norre, ou a noTa altut-j do
Polo do Norte, por for a declinao da dica Strella para a
xnchaa banda.
Efefizermos cila opcraoca Strcllachamada Pee
cfquerdo de Orio (que fera aos ij. do dito Mes de Ianeiro as 9. Horas,ou aos 3.asio.Horas)a qual declina ao SuljCo
mo na Tabou fe ve,?.Gr.s.Min. Sc tomarmos a fua maior
alcura com o rodo ao Norte, Sc acharmos que cila de nos
apartada xo.Gr.jo. Min. ajuncalos emoj pcllo mehio modo fua declinao.Sc fera coda a foma 19.Gr. 39. Mn.que
fera o no fio apartamento da Eqmnoccial para o Sul ,porq
para a me faia parce he a declinao da Strella.

REGRA IL
TOmando a altura da Strella cj declina
ao Sul, c o rofto ao Sulcou da q declina ao

Norte com o rolo. ao Norte ajtaremos a

fua maior altura c a fua declinaojck fe to


do o numero junto for po. Gr. citaremos
debaixo da Equinoccial 5 c fe no che^a a
nouenta,os que falto eftamos delJa aparta
dos para a parte contraria da declinao da
Strella

^-

- _J

<1{EGIMEKT0

Strelia. E fe fobejo os que mais forem exaremos apartados da mema Equinoccial


para a parte da declinao da Strelia.
Exemplo.
Sc tomarmos no me imo Mes de Ianciro a maior altura di Scrella chamada o Co maior(que ler aos 2 y. do dito Messio. Horas,ou aos ri. s n.Horas)com oroftoao
Sul,& for de 74.Graos,5.Minutos,porque ella tem declinao para o Sul,Sc hc 1 j.Graos j j.Minutos,ajcarcnioselcs
dous nmeros altura,8c declinao, &hecodaa foma 90.
Graos.pcllo que conforme a cfta regra,cftaremos debaixo
da Equinoccial.
E fe tomarmos a maior altura da Strelia ckamada Co
mcnor(quc fera 23.de Ianeiros ir. Horas,ou aos^.s iz..
Horas)com o rofto ao Norte,& for de 6o.Gr.4o.Min. porq
declina para o Norte y.Gr. $5. Min. ajuncalosemosaosda
alcura,& er toda a foma 6i.Gr.3y.Min.Si porque no clic
goa 90.Gr.os que falco que io i3.Gr.2f.Min.c(rarcnios
apartados da Equinoccial para o Sul, por .fera dcclina3
da dica Strelia para o Norte fegundo cite regra.
E cornado a maior alcura da Scrella chamada Corao
do Lio(que fera aos z9.de Ianeiroa r.Hora.ouaosit.as
z.Horas,ou ao primeiro as 3.Horas)com o roro ao Norte,
Sc for de So.Gr.io. Min. porque a ua declinao hc para o
Norte de 1 j.Gr.4 j. Min.ajuntalos emos aos da alcura, Hc ferio todos 94.Gr. f .Min.pcllo que tirados delles 90.Gr fco
4. Gr. yi Min.q tantos citaremos apartados da Equinoccial
para o Nortc,]ura onde hc a declinao da dica Strelia.

Regra

2ZJPTIC0.

REGRA III.
ge a altura da Strella for de po. Gros a
fua Declinao, he o que eftamos apartados da Ecjumoccial para a parte da Declinao.
Exemplo]
Se tomada no dito mes de Ianciro a maior altura da
Srrella chamada Refplandecente da Hydra (que pode fer
aao.dodito Mesa i.Hora,oua 6".as z. Horas) foi de nouta
Graos:conformeaefta Regra diremos, que os 5. Gros 3,
Minutos que ella tem de Declinao para o SiiljCiTcs mcCmoser.imos apartados da EquinoccialparaoSuL
E fe tomamos a maior altura da Strella chamada Cabea de Hercules(que fer aos 2.?.de laneirosn. Horas,
ou aosjj.s ir.Horas)& foi de po. Gros os z8.Graos,2.8.Mi
nutos que ella tem de Declinao para o Norte,cTes mefmoseftaremos apartados da Equinoccialpara o Norte.

*; SEGVESSE A TABOA 5*
das Declinaes de alguas notaueis
Strelas fixas.

H{EGIME?iTO

'?

Taboa das QedinacZe

Declinao Gr

Nomes das Strcllas.


Venrre da Balea.

9.
M. za. Hora.
2. Dczcmbio.

G.

OIKo dotoio.

-.j,

N. H-

Pee ef^uerdo de Orio.

1 I

Hombro dcieito de O.io.

6. N. :o.

Cio raaior.

IJ.

S.

Cabea de Apolio.

52.

N.

Cabea de Heicoles.
Cio metior.
^__

:
i , .
_.
ARcfpLiideccntcdaHyara.

JJ. I I
t.

S7 N."i?.
,N717.

2
2
1 ,
2

toraodolio.

13- N. <,;.
16. N.'2s.

Caboclo Lio.
Afadereiti do Coruo.
fitpiga di Virgem.

8. S.

Arauro. i
Clara da Balana Auftr.l.

Noutes.

I
1
3
1

!,,. N. JJ.I~7

Z-

Iantiro.

17.

lancuo.

26.

Ianciro.

9.

Feuereiro.

iS. Feuereiro.
21. Feuereiro.
21, Feuereiro.
23.

M.i;O.

2.

~kbu\.

;o.

Ab:;!.

ao.

Mato.

2-i.

Maio.

7.

Iunho.

14.

IjIlIlO.

A Refplandccnte da Coroa de Ariadna.

2;.

Iunho

f.io ciquerda <lc Serpentrio.


Corao do Eicorpio.
guia.

4.

lulho.

7. N. jo-

7.
sS.

Iulbp.
Agcflo.

Cabo do Capnco:no.

17- S. ;;. "7

2c. Scitcmbio.

Boca do Pene Aultral.

33-

J;.

20. Outtubro.

Coco dx ali de Pegalo.

.5. N. 20.

Ponra
da afa de Peafo.
.
O

1:. N. 50

22. Outtubro.
8. Ivioucir.bio.

i Cabea de Andromcda.

27- N. 20.

...

+. S.

3-

S.

o.j

30. "Y

iiMl- ~

s.

2
2

7. Noucrabro.

tijvnco

i2

'katgas Strellas fixas.


"'"'r 'lucas aneilas vem ao Meridiano.
Horas.

lo. Horas.

ii. iHoras.

'S.iMoue (libro ). Nouir.bro. fi3. Ouuutfp.


24. Dezembro. lo. Dezembro. JJT-Nouembro.
3.
larcir: 7o.Dczcrnb 0. /. Di7.erab.-o.
121
laneiro. !0. Dezembro. i<. Dezembro.
2;.
laneiro. ti.
laneiro. 38. Dezembro.
5. Fcuereiro. 19.
laneiro. 6.
laneiro.
6.. Fcuercjr. 23laneiro.
- !' ucreiro. 3j.
laneiro.
7Maifo. i?. Fcuereiro.
16.
Maro. 29- Fcuereiro.

'4.
~LTilT -8.
^2L_ AbriT. ?.
">__

-Maio". 23.

W_
M.iTo". 8.
jj
Mio. 16.
^__ linho". 28"
2*

lunfio. -

9.

3.
j8...

i.]Hora>. .

,JH

;.
Ourubro:.ij. Sctceiabio 2J- Agofto
lJ.Noucmbro. 2S. Outtub.ro 3-O7tiu
2J.Noucmb:o. S. Mbueirifar). SJjSttubi

2. Dezembro. iS.Noieia ;;j v-Vjucmo.


i!. Dezembro. ' Dezembro '7. Noub.
; Dezembro. lo.Dezcmb-o. 27. NouFb.
laneiro. 26. Dezembro. 13. Dezembro. 29- Noucb.

9-

bueiro. :6. Dezembro. 13. Dezembro !< ftoab.


laneiro. ".
4- Fcuereiro. 70.
laneiro. M. Dcz.
13. Fcue.-ciro. 79.
laneiro. 14.
laneiro. ' I-ineiro.j
Marco. 12.
Maro. 23- Feuererro. 8. Fcuereiro. 24.'aneiro.
ttbrfK af.
Maro. 7.
Maro; 19. Feaereiro. j.Fcuereiro
brli 7Abril. 2:.
Maro- j.
Marco
AbiiT. T"
Maio. T
"briT :o.
Maro * Maro.

Maio. 30.

Abril.

Maio. 12.

Maio. 27.

Maio. 6Iunho.; 2;.


Maio. 9.
luihT is.
lullio- 29-'
Agd. 10.
Aqoflo. -;
'?
Stttnior.;i.
Agofto. '15.
Outtubro. i.Setrembro. 2. Seitcmbro. 17-

fjS,
"funho".
x
*.Agohi.
X!. Settar.bro.
;. Ourtubro.

'

12. Heras.

limbo. 22.

Afer.

2S.
~ Abril | 10.
Maio.

Maro '2- Maro.


Abril. 2;. Maro.

iw. 4.

'AbTil

Maio. 24..
"Abril s. "bTiT.
lunho. H t. luulu. iO- MJIO.
;6
ruiho.io.
i
- tu;.lio.
Agoiro.' K
~ lullio. ^"iiiiio".
;.
Agolo.
3
^o (7j Julho.
tf. Outtubro 8. Outtubro. I. Sotrtmbro. 4- Serrembro. 9.
Acoito. 1 3- A^oftoi
J3. Outtubro. 7. Outtubro. )O. Scttembro. ;. Sectcmbro S.
Agoi^y 1 5. Agofto

-v

%EGIM ETiTO
Como fc fahera a me/ma altura pclla Strclla Tolttr]
Cr pdias guardas,
EM quanto cm nofTas nauegaes, e no econ*
de debaixo do Horizonte a Strella Pollar,ou do
Norte (que com outras fis fazem ha figura a
que chamoBozina)ruimonos delia, parafaber a
altura do polo,vando at agorade Regras, que em
toda a parte no fa certas,& para acertar nela opc
ra,o,conuem vrmos de outras.Notando primei*
roque em algas partes pode cila Strella ter duas ai
turas Meridianas (o que fera em todos aquelles lu
gares,que tiuerem mais Gros de altura do Polo do
Norte, dos que ella et apartada delle. ) Ha fera
Maxima,quando ella ficar entre ns & o Polo,& ou
traMinima quando ficar o Polo entrens & cila.
E para conhecermos o tempo em que a dita Strella
tem ha deitas alturas, nos aproueitaremos do itio
que com ella tiuer outra Strella, de duas grandes da
boca da Bozina,chamadas por outro nome as Guar
das,das quaes he a primeira, & a que no mouimen*
to do Ceo vai diante da fegunda E asi l imaginar
mos no memo Polo/pofta ha rofa de ha Agulha
de marear com todos os Rumos, & o de Norte a
Sul cm eu lugar reprefentando o Merediano.Quan
doacruarda primeira ou dianteira ficar quali ao Su*
7
*
fuduefte

21 jrTICO:

duete daStrella PoIar,tera a dita Polar a lua ma*


xima altura, & por tanto quando etas duasStrellas
CHuerem ncfte fitio,tomaremos com o Quadrante
a altura da Polar algas vezes,em quanto conhecer
mos que vai crecendo,at que comece a diminuir, q
a maior de todas fr a mxima. E quando a guarda
primeira ficar quafi ao Nornordee daStrella Po
lar, teraaditaStrellaafuminimaalrura, a qual to
mada pelio memo modo algas vezes, em quan to
for diminuindo,at que comece a crecer.a menor de
codas fera a minima q bucauamos. Conhecida ha
deftas altu ras,por qualquer delias abera a do Po*
io,vndo deftas duas regras guintes.

REGRA I.
SE a altura da Strella Polar for a mxima tiraremos delia 3.Gr. 27.Min.c3c o que ficar fera a altura do Po!o obre o noo Ho*
rizonte,

'

Exemplo.
Efiando a guarda dianteira ao Sufuducfte da Sttclla Po
lar,toniamosaalturada Polar, & achamos que a mxima
era de 18. Gr. 40. Min. pcllo qi:c tirando dclles os 3. Gr. 17.
Mia (que fa os q ella crapartada do dito Polo)fjco i y.
^ij.M.n.que tantosxcremos de alci:ra do Polo do Norte
fjbrconoloHorizon.e,
,

Re ora

<^EGIME?{TQ

REGRA II.
gE a altura for a menor,acrecentaHhe
"emos os mefmos 3. Gr. zy.Min.oi. toda a o
ma fera a altura do Polo.
Exemplo.,

Efirando a guarda dianteira ao Nornordeflc da ScrcHi


Polar,5e comando da dita Polar a fua alcura, & fendo a mo
rordetodasde 8. Gr. to. Min. ajuncarlhecmos os .Gr.ij.
Min. & t udo ler x i. Gr. 47. Mia & tanta fer a nola alcuc*
do Polo

para ete mefmo y nos podem cruir as duas


Guardas,dasquacsaprimeiraeftapartadadoPoo
do Norcei4 Gr.26.Min.&afegundai7.Gr.7. Min.
& c eiuermos em parte onde ellas tenho duas
alturas Meridianas,emtud'o vremos das duas Re
gras atras dadas para a Strella Polar, ajuntando, ou
tirando os Graos,& Minutos,queellas efto aparta
das do Polo. E notando que a guarda primeira ter
a mxima altura qudo lhe ficar a Polar ao Sul quat
ta aoSuelequafi.E aguardafegundaa tera,quando
lhe ficar a Polar qua ao Sufueite.E ter a menor altura a guarda primei ra,qu ando tiuer a Polar ao KO
te quara ao Noroele qua,, & a guarda fegunda, te
doa quali ao Nomorcete.
_.i
}s&&

r^jrrico:

Mas tando cm parte a onde etas Strellas, ou a


Pelar, no tem mais que hda altura Meridiana, que
ramaxima,della tiraremos fempreoapartamen*
to que qualquer delias tiuer do Polo, & o que ficar
r o que d dito Polo eUleuantado bre o noflo
Horizonte.
Exemplo.
Tomando a mxima altura da guarda primeira 3ch*2
tevos que era de to. Gr. 50. Min. pello que cirando delles 14.
Gr.tf.Min.quc cila elaparcada do Polo, fico .Gr 4.M
nutos,quc tantosteremosde alcura.
c Efe guarda legunda achamos f. Gr.50.Min. de altura
rhnim:i,ajuntdolhe &j.Gj.fMti. que ella tem de a par
tmencodo Polo foraio iz.Gr.57.Min.&canc er a alcu
C do dito Polo.
Como fe conhecera a Hora,
POdemos vfr daTaboa palada cias declinaes

dasStrellas, parafabermos de noute a Hora que


he feruindonos paraiib as fete derradeiras colum*
nas delia. Porque querendo conhecer a Hora que
he, veremos qual das 24. Strellas eft no Meridiano
ou Kumode NorteaSulAbulcadaamcmaStrella
5* I^oa,na uamdrtu regra acharemos o Mes, em
Eij
que

%EG IMETiTO

xjue clTmos,&asnoutesdelIe, cm que a* talStfela


vem ao Meridiano, & as Hons que ficarem enej
ma da noute do Mes, em que fazemos efla opera*
o,efls as daquelle tempo.
Enao achando o.mfmonumcro da nourc cm
c]tie citamos, tomaremos o outro mais a elle chega*
do,&das Horasqueaetereponderem no alto da
Taboa,tiraremos por cada noute, queouuerdedif*
ferena entre os nmeros das noutes^. Minutos de
hora{que he pouco mais a menos ^ porq nefta prac
rica ler o erro inlcnfiuel) o noTo numero foc
maior,que o que tomamos naTaboa, ou acrecenra
remos os mefmos 4. Min. de Hora por cada noute,
cjueouuerdedirferena, feonoTb numero forme*
nor,queoquetomamosnaTaboa,&otiueficarou
da diminuio, ou da foma, er a Hora que buca'
uamos.
xempfo.

A nourc dos ;.de Feucrciro vemos no Meridiano a ca


bc.i de ApolIo,& queremos Inber que Hora hc, pc-l!oqu<r
achada cila Strclla na Taboa que lie a fexu,na men,ia r
gra acharemos na (gunda cokrnina das ict os 5 de raie*
rciro debaixo das 10. Horas, & a (si diremos que tantas ia
aotemp) que vitfioiadita Sirella no Meridiano.
E le a rnema Strclla virmos no Meridiano aos ,dc Fcucreiroj&quifcrmos conhecer a Hora,tomcmos o numero dos 3.de rxuereirojqiie heo mais chegado a cllc, & er;
a difforena de Ua. oute outra 5. E porque o numero da

. .

Taboa

Taboa lie menor que o noTo,traremos das ro. Horas quo


lefpondem aos 5.dc Feucrciro zo. Min. que monto nas y.
ourcsdcdifl-ercna,d.-mdo acada hia 4. Mm.de Hora,co
mo c ha'dico.Safsi ficaro 9.Horas,4o.Min.quc tantas e
ro ao propofto cempo.
E c a virmos ao primeiro de Feuerciro^ka de dffercna aos 3.duas uouces,quc fa 8. Minde Hora,os quaes acre
centrados s 10. que rcponden.. aos $. de Feuereiroxpor ler
maior numero que o noio,cro lo.Horas 8. Min. quando
na dica nouce vimos a dita StrcIIa no Meridiano.

Po que reJJ>ondcpor cada Gro dedifferena de altura, f*


guno o ^unio por onde Jenauga.

ESta guinrc Taboa nos motra quantas legoas


monto por cada Gro dedirTcrenade altura
dePo!o,igundo o Rumo por onde nauegamos, &
asi quanto et apartado o Meridiano ou Rumo
de Norte aSul do lugar onde nos achamos do outro
donde partimos. Para o cjue tem trescolumnas, na
primeira eHo os nomes de todos os 52. Rumos da
Agulfia,na gunda as legoas que a cada Gr. de diffc
jena de altura refpondcra, & na terceira as Icgeas,
,que ha de apartamento entre.dous Meridianos., co>
moo dedaroostitolos das memas colunarias.
O vfo deita Taba he, que conhecendo o Rumo"
por onde naucgarrjos,& os Gros cjue diminumos,
.ou acrecemamosem altura, faberemos quantas &
E jj
goas

fl^fGlMEtlTO

go.is auernoscaminhado,bucando na primeirac


JumnadaTaboao Rumo,& namefma regra,nae
gnda columna acharemos quantas legoas repon*
dem a cada Gro. E fos Gros que ouuec de diffe*
renqa entre a altura donde partimos-, 8c onde nos
achamos, os multiplicarmos pello numero das ie
goas,quc a cada hum refponde, cjue vier namulci
plicao,eTas ro as legoas que auemos caminha
do.
E conhecendo o Rumo por onde nauegamo^
& pella cftimariuaaslegoasq ernosandado,querc
mos ber a altura onde eftamos, diuidircmosasle*
goas que nos parece ter nauegado,pelIas que repqn
dem a cada Graodo nofb Rumo, & o que vier na
j-epartio^Tes os Gros que mais,ou menos te
mos de altura do lugar dondepartimos,&afaiabe*
remos a em que etamos.
1

Exonpto.

Pnrtimosda Ilha da Madeira para Lisboa com a Proa


aoNoidcftc,S.:acliamonos cm 34.Graosdc altura, & queremos Caber qu incas lego as temos andado.Pcllo que acha.
d) naTaboio Runiedc Nordcft na rnema regia,na
cgundacolu-mnavcremos Z4.1egoas,j. quartos que laas
querelponJem a cada Graade difercna de altura pclln
duo R.iimo. porque entre o lugar donde partimo^qu ti
nh

;-..

oh.i jvGf.dc ajtura,8 ocm que nos achamos querem 34J


DA i.Graos de di.crcna de.lmrai Multiplicaremos, as ui-.
casz^ego.Tsj.quartospcliosdiros z..Graos,k (".nua mui
tipliea,io 49.1c^ois fie meia que cantas diremos que aucmos nauegado.
E fe nauegaudo da racfma Ilha ao Nornordcfte nos pa
recer polia efhmatiua,que temosandadp 6o.legoas,repartiliSC-mospof-19. legoas,tres^itauos<*e>fpondem a c.xdi Gro pellodit Rumo, & vira na repartio 3. Gcaos,&
tantos diremos qiic ha dedfferenadc alrura do lugar on ..
de-C fiamos, ao do:idc partimos, & afsi juntos aos trinta Sc
dous,cro trinta . &cmco Gros, & efta fera a nola akura,
&no ha que fazer calo de hia legoa fcteoitauosque
fobejq na repartio,,porquc na clhroatiua de maior nmeio de legoas que cfte fe pode no fazei cone*.

Taboa do que monta por Gro de difreiv


a de a]tora3 legundo o Rumo per
que ie nauega.
rr .' ----?'
Kort*,'
Sul.

Noite quarta 'NrdeTie,


Sul quarta ao udocfte.
Noitc.quatuao No.oele.
Sul qujrrj ao Suefte.
NornorVte.
Sufudoefte.
Noinoioele.
Sufuefte.
No.-dclte quarta ao Norte.
Sudoele quarta ao Sul.
Noroefte quarta ao Norte.
Suefte quarta ao Sul.
Nordcfle.
Sudoefte.
Noroefte.
Suefte.
Nordcfte quarta a LeVe.
Sudoefte quarca a Ocfte.
Noroefte quarta a Oefte.
Suefte quarta a L cfte.
Lenotdefte.
Oeifuducfte.
Oefnoroefte.
Lesfueftc.
Lefte quaita a I^ordefte.
Oelle quarra a Sudoefte.
Ocfte quarta ao Noioclle.
Lefte quarta a Suefte.

Legoa
Legoat
qu repdein a hum Graode de apartatnentu de Meridiano Icguno o Ruim Hv: *>a
o Kuoio oot oooc fc nauega. -lc lie uauega. *
. __| 11
' 1
11
.i 1 1

liXV?

o*iJ th
O. 1

-1
'
&.

7'

19.
21.

24..

o.

w.

7-

16.
1_

O.

TIJVTICO:

j7

Seruenos tambm efta pafTada Taboacomoaue


mos dito, para bermospqr ellanaCartadema;
rear quatas legoas ha do Rumo de Norcc a Sul, que
paTa pello lugar donde partimos a outro que pafa
'-pello em que nos achamos, medidas por hum Ru>
mo de Leite a Oete. Oque conheceremos fabendo
a Derrota que lenamos, & os Gros que temos de
j differenca de altura. Porque em dereito do Rumo
por onde nauegmos achado na Taboa , na terceira
columna veremos qiatttas fegoas eira hum Rumo
de Norte a Sul apartado de outro porcada Gr.de
differenca de altura.E asi os Gr.que ouuer de diffe*
re** de altura entre os dous propoftos lugares,mul
tiplicadospellaslegoasde apartamento deMeredia
nos,as que vierem na multiplicaafa as quehum
Kderidiano,ou Rumo de Norte aSuJ,dila do outro.
Exemplo,
Naueg.mdo como diTemos no paflado exemplo da
Ilha da Madeira ao Nordcte,5c tendo de dnerena de altura dous Gr.de hum lugar ao outro,queremosfabcr quanto dift.i o Rumo de Norte a Sul, que pata pclla dica Ilha,
do que paa pello lugar em que eftamos. E asi bulcado o
iico Rumo de Nordcfte na Taboa , na terceira column.i
cm dereito dclle, acharemos 17. legoas & mea. Pello que
multiplicadas as ditas legoas pellos dicos dous Gros de dif

ferena

ferena de altura, fn j j. legoas, & tantas cfraro apartai


tjjsos Rumos de Norte, a Sul,ou Mcrdia nos.ua nolia dt
ta,que pj fiarem pellosditos lugares, contadas, & medidaf
por hum Rumo de Leite a Oerc.
E a mefma operao c far fendo mais ou menos os
Gros de differenca de altura entre os dous lugares, & codo qualquer outro o Rumo perejue nauegacnw*.

FIM

^^

,')

f*1

Anda mungkin juga menyukai