EDICIONES CLSICAS
MADRID
Bibliotheca Latina
Dirigida por Tom&s Gonzlez Roln
Imprime: EDICLS
Magnolias 9, bajo izda.
28029 Madrid
NDICE
Presentacin....................................................................... IX
Objetivos ........................................................................ XIII
Introduccin.............................................................................1
Introduccin histrica ................................................. 1
Autenticidad e integridad del texto de
la Lex Duocedim Tabularum ................................... 9
Caractersticas lingsticas............................................14
Observaciones sobre la edicin ............... ....................25
Fuentes principales....................................................... 28
Convenciones grficas ................................................. 31
N otas................. .......................................................... 32
Bibliografa.................................................................. 34
Texto de la Ley de las Doce Tablas........................................55
Comentario .........................................................................101
Derecho Procesal ........................................................101
Tabla I: el procedimiento de la legisactio ................. 101
Tabla II: actuaciones..............................................108
VII
An t o n io R u iz C astellanos
VIII
PRESENTACIN
Todo comenz en las clases que imparta de Instituciones de
Roma. El prof. Ruiz Castellanos, vido de saber y sabedor de
alguna laguna histrica que tena desusada virtud, la del re
conocimiento de las limitaciones humanas, que engalana su
persona, asista a aquellas lecciones con afn de saber. Sola
principiarlas con las Doce Tablas y, como todos los aos, me
las vea y deseaba para tratar tan complejos temas a un alumna
do desconocedor del latn (por culpa del divorcio entre Filologa
Clsica e Historia Antigua). Su asistencia fue providencial. Ape
nas tuve que insistirle para que realizara una publicacin bilin
ge sobre la base del texto latino que Riccobono ofrece con su
correspondiente traduccin que me sera de inestimable ayuda
docente, y no menos inestimable para mis alumnos. Lo que en
un primer momento no pas de una sugerencia de una edicin
escolar, fue convirtindose, merced al enriquecedor intercam
bio de opiniones y puntos de vista, en un proyecto ms ambi
cioso. Ley y reley incontables veces el documento, explor
sus posibilidades, se asesor bibliogrficamente, y acometi fi
nalmente la empresa. La excelente acogida de Ediciones Clsi
cas, a las que le remit, hizo el resto. El resultado lo tiene el
lector en sus manos.
Aunque pueda resultar sorprendente, esta edicin, con cum
plida traduccin y breve pero enjundioso comentario, filolgi
camente sesgado dada la condicin de latinista del autor, es la
primera que conoce la lengua castellana de tan importante do
cumento histrico, cual es la Lex X II tabularum, desde los
IX
A n t o n io R u iz C astellanos
XI
OBJETIVOS
Quiero poner a disposicin de los estudiosos de Historia
Antigua, Instituciones y Cultura Clsica, Derecho Romano y
Comparado, y Filologa Clsica, estos fragmentos que consti
tuyen el fundamento del derecho civil romano, la ley que siem
pre estuvo en la mente de los jurisconsultos romanos como el
esquema organizador de su sistema legal. He procurado hacer
un trabajo interdisciplinar, que no simplemente sirviera a los
estudiosos de las diversas disciplinas, sino que adems les apor
tara a los estudiosos de una, las perspectivas de las otras, con el
objeto de conseguir una visin ms comprometida y crtica a
la vez: El jurista puede ver comprometida la doctrina por una
conjetura del fillogo. Y a la inversa, el fillogo, debe ser cons
ciente de su responsabilidad en la interpretacin de textos que
tienen una gran trascendencia institucional.
Desde luego es una aventura proponerse editar, traducir y
comentar la Ley de las Doce Tablas. No pretendo haber sol
ventado lo que la crtica textual nunca ha podido: restituir el
texto de la Ley tal cual; tan slo quiero proporcionarle al lec
tor, aunque sea de forma aproximada, el autntico contenido,
y en lo que cabe, el tenor de dicha ley; no pretendo tampoco
aportar exhaustivamente todas las alusiones e interpretaciones
que la tradicin, totalmente indirecta, ha dado de la Lex X II
tabularum, sino tan slo la formulacin que parece ms textual
en cada caso; no obstante, siempre se aludir al menos, a las
restantes versiones, o a las ms importantes, de cada artculo.
Lo que pretendo es que los destinatarios antedichos no se vean
XIII
A n t o n io R u iz C astellanos
XIV
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN HISTRICA
A n t o n io R u iz C astellanos
A n t o n io R u iz C astellanos
L ey d e las D o ce T ablas
A n t o n io R u iz C astellanos
A n t o n io R u iz C astellanos
L ey d e las D o ce T ablas
ante oculos hanc esse terram quae nobis m iserit iura, quae le
ges non victis sed petentibus dedent.
No obstante, y a pesar de los paralelismos que se pueden
establecer, nuestra L eyes original en las formas procesales y
en los preceptos relacionados con la propiedad, fundamental
mente.
A n t o n io R u iz C astellanos
L ey d e las D o ce T ablas
A n t o n io R u iz Castellanos
A n t o n io R u iz Castellanos
CARACTERSTICAS LINGSTICAS
An t o n io R u iz C astellanos
A n t o n io R u iz C astellanos
A n t o n io R u iz C astellanos
L ey d e las D o ce T ablas
A n t o n io R u iz C astellanos
An t o n io R u iz C astellanos
L ey d e la s D oce T ablas
A n t o n io R u iz C astellanos
A n t o n io R u iz C astellanos
FUENTES PRINCIPALES
L ey d e las D o ce T ablas
A n t o n io R u iz C astellanos
30
CONVENCIONES GRFICAS
A n t o n io R u iz C astellanos
NOTAS
1. F. D e M a r t in o , Storia della costituzione romana, vol!, caps. XII y
XIII dedicados a este tema, pp.310-311.
2. L a m b e r t , La question de lauthenticit des tables et les Annales
Maximi, . Rev. Hist. Droit, franc. trang. 26(1902)147-200; Le pro
blme de lorigine des XII tables, Rev. gnrale de droit 26,1902, n 5 y 6,
pp.381-436, 27(1903)15ss.; Lhistoire traditionelle des XII tables et les cri
tres dinauthentidt, Mlanges Appleton, Lyon 1,1903, pp.l26ss. y 501-626.
Todos estos artculos se pueden encontrar en La fonction du droit civil compa
r, Paris 1903, pp.398ss.
3. G.C. L ew is , An inquiry into the credibility o f early Roman history, 1855
(trad, alemana, Hannover 1858-1863).
4. Ba v iera , Contributo critico alla storia della 1. XII tab., StudiPerozzi,
1925, pp. lss.
5. E. P a is , Storia di Roma, 1,1 (Turin 1898), pp 550-604, 1,2, pp.545-576 y
631-635; Let della redazione e della publicazione delle leggi delle XII tavole, Studi Storiciper l antichitt classica, vol. I I 1, Pisa 1909; Storia criti
ca di Roma, ., ed. k>escher, Roma 1915, pp.203-301; Ricerche sulla
storia e sul diritto pubbJco di Roma, I, Roma 1915, pp.1-179.
6. M o m m s e n , Rmisches Strafrecht. Tambin la recensin critica que hizo
de la obra de G.C. Lewis en The Edinburgh Review 115(1862)453-454; y en
Mlanges Boissier, 1903, pp. Iss.
7. E. G je r s t a d , Early Rome, vol.IV, y Synthesis o f archeological evidence,
Lund 1966.
8. Sobre el estado de esta cuestin, M ich le D u c o s , L influence grecque
sur la loi des douze tables, P.U.F., Paris 1978.
9. A.J. C a p p e l l e t t i , Epstolaspseudo-Heracliteas, Rosario 1960.
10. Lo que no deja de ser una expresin contradictoria, ya que se contina
expresando la tolerancia mediante imperativos de futuro del verbo que sig
nifica ser licito.
11. Pompon.7, ed. Bremer, p.6.
12. Enn.AsA.218 (Fest.476).
13. CIL I2 401.
14. CIL I2 9.
32
System ds Civil und Criminal Rechtes, wie Prozesses, der X U Tafeln nebst
deren Fragmenten, 2 vols., Leipzig 1883.
24. C.G. BRUNS, Fontes Iuris Romani Antiqui, 1 ed. 1860, 7* ed. TH.
M ommsen y O. Gradenwitz, Tubinga 1909-1969.
25. Las abreviaturas, que van detrs de los ttulos y entre parntesis, son las
que utiliza el Thesaurus linguae Latinae y que se relatan en su Index libro
rum scriptorum.
33
A n to n io R u iz C a s t e l l a n o s
BIBLIOGRAFA
Ediciones
DIRKSEN, H.E., Uebersicht der bisherigen Versuche zur K ritik
pp.84ss.
BRUNS, C.G., Fontes Iuris Rom ani A ntiqui ( ed. 1860); 7
A n t o n io R u iz C astellanos
92.
CARY, M. y H. SCULLARD, Storia di Roma, Bolonia 1981.
ClACERl, Le origini d i Roma, Miln 1937.
CLEMENTE, g ., Guida alla storia romana, Miln 1977.
A n t o n io R u iz C astellanos
1937.
W e n g e r , L., D ie Quellen des rmischen Rechts, Viena
1953.
WESTRUP, C.W., Early Roman-Law, vol. IV, Londres-Copen-
hague 1954.
Aspectos histricos de la Ley de las Doce tablas
Adems de los comentarios que se incluyen en las ediciones,
especialmente Wordsworth, pp.502ss., o en la de Duell,
B e r g e r , Tabulae duodecim, RE IV A, 1908.
A n t o n io R u iz C astellanos
L ey d e las D o ce T ablas
482.
HORVAT, M., Quelques aspects politiques des codifications
A n t o n io R u iz C astellanos
ris 1975.
ROTODI, Comitalis lex, en la Enciclopedia Giuridica Italiana.
RUSCHENBUSCH, E., Die Zwlftafeln und die rmischen Ge-
Greifswald 1887.
42
L ey d e las D o ce T ablas
Antiq. 3(1956)459ss.
, Lex Publica en Von rmischen Recht, 2 ed., Stuttgart
1961, pp.45-82.
, Die XII Tafeln in ihrem Jahrhundert, Les origines de la
Rpublique romaine, Vandoeuvres-Gnve 1967, pp.29Iss.
, Solon und die Tafeln, Studi Volterra , Miln 1971,
pp.757-784.
Aspectos lingsticos de la Ley de las Doce tablas
Adems de las Literaturas Latinas y manuales de Historia
de la lengua latina,
A rto m , ., Su alcune concordanze del latino repubblicano
col greco, Arch.Glot.Ital. 41(1956)46-55.
BONFANTE, G., Diritto tomano e diritto indoeuropeo, Studi
E .B etti II, Miln 1962, pp. 87-96.
43
A n t o n io R u iz C astellanos
6(1889)1-10.
, Mots dorigine grecque dans la doi des XII tables, REG
12(1899)300-304.
, La langue des XII tables, Journal des Sa vants ( 1902)599608.
ClULEl, G., ber das Wort poena in lex XII Tabularum,
R bM 91(1942)287-288.
C o lem an -N o rto n , P.H., The Twelve Tables, 5* ed., Prince
ton Univ. Press 1960.
DAUBE, D., Forms o f Roman legislation, Oxford 1956.
DEVOTO, G., Storia della lingua di Roma, Bolonia 19692.
, I problemi del pi antico vocabulario giuridico, A tti del
congresso intemazionale di diritto romano, Pava 1934, I,
pp.17-35. = Scrittiminori I, Florencia 1958, pp.95ss.
E r n o u t, A., Aspects du vocabulaire latin, Klinsieck, Pars
1954.
FONTANARROSA, R.O., Introduccin al latn de las Doce Ta
L ey d e las D o ce T ablas
PAGLIARO, A., La frmula parcidas esto, Studi L. Castiglioni, Florencia s.a., pp.671-731.
, A ltri saggi di crtica semantica, Mesina y Florencia 1961,
pp.39ss.
, Proletarius, Helikon 7(1967)395ss.
, Testo ed esegesi delle XII Tavole (1,4). La critica del
testo, A tti del secondo congresso int. della Societ ital.
di Storia delDiritto, Florencia 1971, pp.567-574.
PARIENTE, A., Notas al lxico jurdico latino, Emrita
46(1978)423-443.
PASCUCCI, G., Diritto e filologa, A&R 15(1970)161-173.
45
A n t o n io R u iz C astellanos
46-103.
Die causae coniectio der XII Tafeln und die Tatbestands
disposition der Gerichrhetorik, ZR G 92(1975)162-185.
, D er Zwlftafelnprozess. Zur Geschichte des rmischen
Obligationenrechts, Gttingen 1974.
BIRKS, P.B.H., The early history of iniuria, RHD 37(1969)
163-208.
BOHCEK, M., Si se telo defendit, Studi Arangio Ruiz, 147172.
BOSCHERINI, S., Pedem struere, Studi Urbinati 38(1969-
1970)103ss.
CANCATERRA, A., Seikaluiturpedemvestruit, manum endoia-
L ey d e las D o c e T ablas
COLI,
(1967-1968)5ss.
COMMERCI, G., Carmen, occentatio, ed altre voci magico-diffa-
173-183.
, Eherecht in der Zeit der Zwlftafeln, Oikumene 2(1978)
153-161.
FOCARDI, G., A proposito di Petr. SatyrA 5.2. Un allusione
10(1964)352ss.
GAUDEMET, J., .Uti Jegassit... (XII Tables V.3), Hommages
R. Schilling, Paris 1983,109-115.
G e o r g esc o , V.A., Partes secanto, RIDA 2(1949).
47
A n t o n io R u iz C astellanos
GIOFFREDI, C.,
feln, ZR G 43(1976)261-286.
JOLOWICZ, H.-F., Praetor und iudex in rm. Zivilprozess,
RH D 32(1964)329-362.
KAHN, O., Die Personalexekution der 12 Tafeln, ZRG 96
(1979)352-359.
KASER, M., Die Beziehung von lex und ius und die XII Ta
feln, StudiDonatuti, pp.523-546.
, Zur altrmischen Hausgewalt, ZR G 67(1949)474-497.
48
72(1974)74-77.
49
A n t o n io R u iz C astellanos
A C 50(1981)517-525.
MINIERI, L., Tab. 6.8. tignum junctum e la cottura vinaria
Kiel 1842.
MORGESE, S., Taglio di alberi e latrocinium. D 47.7.2,
SD H I 49(1983)147-178.
MUSUMECI, E., Vicenda storica del tignum iunctum, BIDR
81(1978)201-265.
NENCI, G., Una testimonianza suile XII Tavole in scoli ad
Orazio del IX secolo, RFIC 109(1981)304-308.
NBREGA, V.L. DA, Partis secanto, ZSS 76(1959)499ss.
O r t e g a C a r r il l o
propiet, RD 55(1977)239-256.
PERRIN, B., La consecration Ceres, Studi Albertario, 2,
pp.385ss.
50
7-21.
ROWLAND, R.J., Grain for Debtors, CW 73(1970)269.
Sa n t a C r u z T e je r o , J., Apostillas jurdicas a una stira (II
367-387.
51
A n t o n io R u iz C astellanos
53
A n t o n io R u iz C astellanos
capito.
1 2. S i calvitur pedem ve struit, manum endo iacito.
1 3. Si morbus aevitasve vitium escit, [qui in ius vocabit],
11
Gothofredus proposuit e Porph.ia/. 1.9.76: Si in ius vocationitantestam
inigitiuren capito. C\c.Leg.2A.9: si in ius vocat, Geli. 20.1.25: si in ius vocat;
Rhet.Her.2A3A9: ut in ius eas cum voceris, Lucii.2.579-80: si non it, capito
... eum.
ito coni. H eindorf , ZGR 2, pp.432-40, del. Ernout p. 114. em:
Schoell cum H eindorf .
12
Fejt.408-10. Luci). 2.579-80: si calvitur.
13
Gell.20.1. 25.
vitium delet F raenckel, Hermes 58, p.442. qui in ius vocabit secludit
Schoell.
14
Geli.16.10.5; Cic. 7op.2.10: adsiduo vindicemadsiduum esseiubeat.
civi quis: SCHOELL. iam cui quis: omnes codd. Gellii familiae altera, iam
civi cui quis: codd. familiae tertiae, iam civi cui seclud. Warmington .
15
Fest.426.470 y 474.524.
Nexfi mandpique] forti sanatifsque idem ius esto]supplevit BRUNS, Fontes7 2,
p.35. H u schk e ex eodem loco Festi (426), Jurisprud.anteiust. p.35 ita: Nexfi
mancipique cum p. R. idem] forcti sanatifque supra infraque ius esto]
56
57
An t o n io R u iz C astellanos
*
II la. Sacramenti actio ... de rebus m ille aerisplurisve
17.
Rhet.Her. 2.13.20, Gell.17.2.10.
Nipagunf. consensus codd. Leidensis, Bambergensis et Darmstadiensis, Bosrus, Marx , pacunt. Schoell, Arangio -Ruiz , Warmington , Ernout ,
Pisani, conicito. scripsi cum Scaligero; coicito\ Marx; cuicito: codd.
Rhet.Her.; conidunt, conitiunt: codd. Geli, com peroranto: SCHOELL cum
Bergkio ; cum perorant, codd; tum pro cum. Mommsen.
18.
Gell.17.2.10.
19.
Gell.17.2.10, Macr.S'a 1.3.14: solis\ Varro LL 7.51: soJis\ Fest.396, 438:
soJis; Cens. Nat. 24: solis.
I 10.
Gell.16.10.8.
II ia.
Gai.Inst.4.13-14.
si de libertate supplevit Savigny.
58
L ey d e las D o c e T ablas
59
A n t o n io R u iz C astellanos
iu sti sunto.
I I I 2. P ost deinde manus iniectio esto. In ius ducito.
II lb.
G al.InstA.n
II 2a.
F*t.411,372; Cic. O ff 1.12.37.
II 2b.
Fest.373.336.
si quid'. T urnebus, delend. Schoell. fuat: Scaliger, Warmington .
vitium, emend. CuiAC. unum', codd. dies CUIACIUS. diffisus. Arangio ,
Ernout ; (Mensus: Warmington.
II 3.
Fest.262.293: his. Fest.514.570: defugerit.
*
m i.
Gell.20.1.42-45; 15.13.11.
verba rebusque iure del. Schoell. reobus: N ikolsky.
m 2.
Gell.20.1.42-45; 15.13.11.
60
61
A n t o n io R u iz C astellanos
*
IVI.
Confirm.D.H.2.15.
necatus: P u t e a n u s ; legatus: codd.; ablegatus: A u r a t u s .
62
L ey d e las D o ce T ablas
63
A n t o n io R u iz C astellanos
IV 2.
Vlp. 7% 10.1. Papin.CW/4.8. Gai.Ai/. 1.132 terexcidit.
uenumda.uk: HUSCHKIUS; uenum duuit. CUIACIUS.
*
V 3.
Vlp. Tit. 11.14; Gai.Zrw/.2.224: uti legassit suae rei: Iust.M>v.22.2 pr.: uti le
gassit quisque de sua re\ Iust.M)v.20.2 pr.: uti legassit super pecunia tutelave suae rei: Cc.Ztjk2.50.148 = Rbet.HerAA2.23: paterfamilias uti super fa
milia pecuniaque sua legassit.
super [familia] pecunia tutelave WARMINGTON. super pecuniae tutelaeve
suae defendit CVIACIVS.
64
L ey d e las D o ce T ablas
65
A n t o n io R u iz C astellanos
V 4.
Vlp. 7/26.1.
escit CUIACIUS pro est. familiam: Coll.cod.Vindob; familia: Coll.Berol.
fam. Vaticanus.
V*6.
Vlp.Coll. 16.4.1.
si agnatus: P ithoeus et Scaliger; si gnatus: codd. Coll.Berol. nec escit:
CUIACIUS; nescit: codd. habento addidit Mommsen pro habeto.
V 7. a.
Rhet.Her.\.\3.23 = Cc.jk2.50.148; P a u l . 50.16.53 pr.: adgnatorum...
existet (existt dett.): codd. Rhet.Her.; esset, erit vel excit: Cc.7k2.50.148.
ast ei custos nec esdt addit Schoell post sifuriosus esat.
V 7. b.
Fest. 158.162.
V 8.
Wp.Dig. 50.16.195.1.
66
L ey d e las D o ce T ablas
A n t o n io R u iz C astellanos
Vio.
Gai./?/# 10.2.1 pr.
*
VII. a.
Fest! 76.180.
nuncupassit. MANUTTUS; nuncupasset Festi et Ciceronis codd.
68
69
A n t o n io R u iz C astellanos
V I4. a.
Cic. OffA. 12.37.
V I6.
Gell.20.10.6-8.
70
L ey d e las D o ce T ablas
71
An t o n io R u iz C astella no s
ne solvito.
VI 8. b. [Se multa a quien se haya apropiado indebidamente de
esas vigas, Vlp..D#.47.3.1] Lex X II tabularum eque
V i 8. a.
Fest.556.502.
vineave vel vineaque codd. non apogr. et cancapit codd. apogr.; et concapitum
CUIACTVS; e compage'. BosiVS; sei concapit( = concipit); HUSCHKE; econcapr.
Schoell.
VI 9.
Fest.474.524.
*
V n 2.
Cf. Maec.Distr. 46: Sestertius duos asses et semissem, quasi semis tertius...
lex etiam X I tab. argumento est, in qua duo pedes et semis sestertius pes vo
catur. Ambitus proprie dicitur circuitus aedificiorum patens in latitudinem
pedes duos et semissem, in longitudinem idem quod aedificium, segn
Paul, .fiay. 15.12: dicitur inter vicinorum aedificia locus duorum pedum et se
mipedis ad circumeundi facultatem relictus.
72
L ey d e las D o ce T ablas
73
A n t o n io R u iz Castellanos
VII4. a.
Cfr. Paul.Fest.91.73.
V II4. b.
Cfr. Pompon. .#. 50.16.180. Isid. 0^.15.12.2.
V II6.
Gai.Z>4?.8.3.8.
74
L ey d e las D o ce T ablas
75
A n t o n io R u iz C astellanos
VII 7.
Fest.508.564.
viam: Schoell. vias muniunto vel muniunt codd. ni sam diiapidassinf.
N^pMMSEN; onisandi lapidassint: Vat.Lat.3368; onisandi lapidas.
Par.sched., Leid.Voss. Lat.09, Vat.Lat.2731; eo ni sani lapides sinf. Bergk ;
alii alia, iumenta'. Ursin. cod.; iumentoapogr.
VII 8.
Pompon.Dig. 11.7.21 : Si aqua pluvia nocet tantum; Cic. Topica 9.39: aqua
pluvia nocens... (iubetur) ab arbitro coerceri; DigAl.iS.S: noxa domino ca
veatur.
verba addenda noxa domino sardatur. CviAcrvs, Mommsen, arcesto:
GUILLN.
VII 9.
Vompon.Dig.43.27.2: Si arbor ex vicini fundo vento indinata in tuum fun
dum sit, ex Lege tabularum de adimenta ea... agere potes.
V II10.
Cf. Gai.ZJiy.50.16.236.1.
*
76
L ey d e las D o ce T ablas
77
An t o n io R u iz C astellanos
na e sunto.
vm 1. a.
Cic.ep.4.12 ap. Aug.OV.2.9: nostrae X II Tab. cum perpaucas res capite
sanxisset, in bis banc quoque sanciendam putaverunt: si quis occentavisset
sive carmen condidisset, quod infamiam faceret flagitiumve alteri,
ocentassit: cod. F. Vsener, RbM 56, pp. 1-28 ex loco cit. restituit: si quis
occentassit quod alteri flagitium faciat.
vm i.b.
PM.Nat. 28.2.10-17.
VU 2.
Fest.496.550; Gell.20!.14.
rupit: Gellii codd.; rupsit: Schoell, Lindsay ; Festi codd. Vrsini: ra
p it; alii: rapsent, VRSINVS: rapsit. e pacto Gellii codd., excepta quadam
adnotatione Vat. Reginensis: eo pacit, CONTI: in eum e pacto.
vm 3.
Paul. Coll.2.5.5.
manu fustive si os: Lachmann; manifestos: codd. collisitve: WARMINGTON
ex Gai.2izrt3.223. poenam subit, codd.; subito: Mommsen, Schoell; poena
sunto: Hvschkivs.
vm 4.
Gell.20!!2.
alteri: seclud. Schoell . faxsit: codd.; faxit: Hvschke. aeris: seclud.
PlTHOEVS, SCHOELL ex Fest.564.508: viginti quinque poenae in X II
significat viginti quinque asses, poinas: BRAL.
78
L ey d e las D o c e T ablas
79
A n t o n io R u iz C astellanos
VH3 6.
Wp.Dig.9AA.
V i n 7.
y\p.Dig. 19.5.14.3.
V in 8. a.
Plin..Mtf.28.17.
v m e .b .
Serv.c/8.99.
pellexeris, codd.; pellexeritcot. Warmington.
vin 9.
PlinJVsi.l8.12
Duplionemve decerpi, codd.; duplione decidi. SCHOELL; noxaeve duplio
nem. LlPSrvS; duplione decerni, cod. Lucensis.
80
81
A n t o n io R u iz C astellanos
vm 12.
Macr.5af.l.4.19.
faxit scripsi ex CviACn emendatione faxsif, factum sit Macrobii libri.
vm 13.
Cic. 7M21.50.
82
L ey d e las D o c e T ablas
A n t o n io R u iz C astellanos
v m 15. b.
Geli. 11.18.9.
v m 16.
Fest. 158.162.
duplione damnum decidito reicienda esse putat Hitzig ZSS 23, p.325, sed
coli, ex Gai.2ntf.3.190: poena dupli inrogatur, et Gell. 11.18.15: poenam ...
dupli.
v m 2 i.
Serv.i4eo.6.609.
84
L ey d e las D o ce T ablas
85
An t o n io R u iz C astellanos
Vni 22.
Gell.lS13.ll.
fanatur. Hosrvs, Wordsworth cum codd.; fadatur. Schoell; fateatur
T vrnebvs.
VIII 24.
Cic. Top. 17.64: lacere telum voluntatis est, ferire quem nolueris, fortu
nae. Ex quo aries subiaturille in vestris actionibus, si telum manu fugit ma
gis quam iecit', Tull.21.51: nam lex est in X II tab. : 'si telum manu fugit '
De or.3.39.158: Ut illud: s i telum manu fugit.
magis quam iecit add. P eyron ex Cic. Top. 17.64; post iecit addendum arie
tem subiato: Warmington .
86
L ey d e las D o ce T ablas
87
A n t o n io R u iz C astellanos
V jn 26.
DecJ. Catii 19.
Lex Gabinia, qui coitiones ullas clandestinas in urbe conflavisset, more
maiorum capitali supplicio multaretur.
vm 27.
G2i.DigAT.22A.
*
IX 1.
Cic.Leg.3A.ll.
1X2.
Cic.Leg.3A.il.
1X3.
dicendam: consensus omn. codd.; ducendam. Karlowa; iudicandam:
SCIOPPIUS.
*
88
89
An t o n io R u iz C astellanos
X 1.
Cic.f#.2.23.58.
X 2.
Cic.Leg.223.59.
X 3.
et tunicla: Warmington; et uno clavo purpurae. Schoell; et uimcJa: cod.
Voss. 86; et uincla: cod. Voss. 84 et Heinsianus 118; unicula et tunicula:
TVRNEBVS; cum davis: K lotz; nimiam lamentationem add. putat Hvschke.
90
L ey d e las D o ce T ablas
91
A n t o n io R u iz C astellanos
X 4.
Cic.Leg.2.23.59,2.25.64.
Cf. Fest.338.375: raderege<nas>. Serv.Xen. 12.606: mulierfaaem ne carpito.
X 5. a.
Cic.i^.2.24.60.
qdopost: SCHOELL; quo pos: cod. Leid.Voss.A 84; quospos: cod. Leid.Voss.
B 86; quo possimus. Leid.Heins. H 118.
X 6.
Cic.Z^.24.60.
tollitor. D ORS; tollitur, codd. ne murrata potio: Warmington ex Festi
150.154: murrata potione, praeferantur: ManvtivS; praetereantur : codd.
X 7.
Plin.7Vai.21.7.
Cic.Leg.2.24.60 et eius parenti. Illa iam significatio est laudis ornamenta ad
mortuos pertinere, quod coronam... Credoque quod erat factitatum ut uni
plura funera fierent lectiquepluressternerentur...
virtutisve: TVRNEBVS Adv. 18.29.29.1 ; honoris virtutisve: SCHOELL; viriutis
suae ergo: PlNTiANVS; arduitur: SCHOELL; arduitor: GiFANTVS, L ipstvs
Epist. QuA.2T, ergo arguitur vel ergo duitur codd. ast eiparentive eius mor
tuo domi forisve imponetur, se fraude esto addendum: Mommsen.
92
L ey d e las D o ce T ablas
93
An t o n io R u iz C astellanos
X 8.
Cic.Leg.2.24.60.
X 9.
Cic.Leg.2.24.60.
imet: codd.; vincti: aliicodd. escant: codd., Lambinvs; essent: aliicodd.
X10.
adigi: M advig ; adici: codd.
*
XII.
Cic.qu.2.36.61-37.63.
X I 2.
Macr.Saf.l. 13.12.15: Tuditanus refert... Xviros, qui Tabulis duas addide
runt, de intercalando populum rogasse.
XI 3.
Cic.y4//.6.1.8: Quid ergo profecit quod protulit fastos? Occultatam putant
quodam tempore istam tabulam, ut dies agendi peterentur a paucis.
*
94
L ey d e las D o c e T ablas
95
A n t o n io R u iz C astellanos
ne damnum decidito.
X I I 4. [Gai~/.44.6.3, Adleg.XII to.1.6] Rem de qua contro
versia est prohibemur ...in sacrum dedicare; alioquin du pli poenam patim ur.
XII 5. [Liv.7.17.12] In X II Tabulis legem esse, ut quodcumque postrem um populu s iussisset, id ius ratum que esset.
*
X II2.
V\p.Dig.9A.2A.
noxit: Pithoevs; nocuit : codd.
3.
Fest.516.574.
praetor ad lac. explend. secludit Schoell. decidito: Par. sched. Vat.Lat. 1549
et 2731 ; decidet. Vat.Lat.3368; deddeto: LlNDSAY.Vat.lat.3369.
L ey d e las D o ce T ablas
97
A n t o n io R u iz C astellanos
is i.
nandtor. Lindsay; nasdsdtur. Famesianus; nactor. cod. Leidensis Voss.
yi\nanxitor. SCHOELL.
IS 2.
clittera vitiosa: Vrsinvs; d pro c: Mveller.
IS [3a].
Cf. Gloss.Lexid Philoxeniani Duicensus (XII Tabulis emendavit
VULCANTVS): 6f Tfpou ^, uq
IS 5.
pos. in tab. IX.
98
L ey d e las D o ce T ablas
99
COMENTARIO
DERECHO PROCESAL
101
An t o n io R u iz C astella no s
in ius vocat: sc. actor, petitor supuesto como sujeto; o bien imperso
nal, lo que evita el cambio brusco de sujeto que se da entre vocate ito.
ito: sc. reus, el acusado o bien impersonal.
N iit = nisi, s i non (Paul.Fest.184,189).
antestamino < an tetestari: tmense testigos (haplologa). Imperativo
futuro forma pasiva por ser deponente el verbo; 2* o 3* pers. singular, a
pesar de la semejanza con la desinencia de plural -mini.
igitur: inmediatamente despus, adverbio temporal, no conjuncin l
gica conclusiva. Paul.Fest.93,105: nunc quidem pro conpletionis signifi
catione valet, quae est ergo. Sed apud antiquos ponebatur pro 'indeet
p osteaet tum.
em = im, a. de is por eum. Tema en *i- grado cero y sin vocal temtica
frente a eum que est en grado pleno y se declina de acuerdo con el para
digma de la declinacin temtica, e.d. *eiom. Paul.Fest.67, 54: En) pro
eum. Tiene verdadero sentido anafrico: se le detendr al demandado en
caso de no comparecen). No se puede decir que baya ningn cambio brus
co de persona.
capito: imperativo futuro activo, em es el objeto. Este imperativo se di
ce de futuro y de tercera persona, si es que un imperativo puede ser futu
ro y de tercera persona; habra que hablar ms bien de impersonali
dad, ya que estas formas prescriben lattitude que doit respecter non
un individu dtermin, mais tout individu quel quil soit (P. MOnteil,
lments de phontique et de morphologie du latin, Nathan, Paris 1973,
334-336). Se trata de un rasgo propio de los textos jurdicos que expre
san mediante la forma impersonal la modalidad deontolgica. Obsrve
se que el imperativo futuro activo se reconstruye sobre el de tercera per
sona (amato amatte), y que la forma pasiva, antestamino, de la tabla
II., dej de utilizarse.
12.
La secuencia de 1 y 2 est asegurada por Lucil.2.579-80: si non it,
capito... eum, et si calvitur.
102
103
A n t o n io R u iz C astellanos
14.
Adsiduo: puede provenir de assis o bien de adsidere > assidere (Gell.
16.10.15 y Paul.Fest.8 .9); en el primer caso debera leerse assiduo\ en la
otra interpretacin, no ha producido asimilacin. Identifican adsiduus y
locuples, Dig. 50.16.234.1 y la Ley Ursonense 61.
vindex: persona que avala. Gai.//w4.21: Nec licebat iudicato manum
sibi depellere, et pro se lege agere, sed vindicem dabat, qui pro se cau
sam agere solebat. Bibi.: Beseler, Hermes 77, pp.79ss.; Schlossmann,
ZSS 1905, pp.285-315. D ring, Vindex, iudex und Verwandtes,
Arch.lat.Lex 24, pp. 136-138; BrAL, MSL 2(1875)318-320. Vindex esto.:
predicativo, como en III 2, manus iniectio esto; V 3 y VI 1, ius esto', VI
4, auctoritas esto; VIII 2, talio esto; III 1, dies iusti sunto, I 9, suprema
tempestas esto. Lo mismo ocurre con los adjetivos: improbus intestabilisque esto (VIII 22); o con las expresiones: se fraude esto (III 6 y X 9);
idem iuris esto: tendrn la misma consideracin jurdica, sern conside
rados iguales ante la ley (I 5). Se trata de predicativos que expresan la
cualificacin de las conductas o mejor la respuesta que la ley da a esas
conductas que se describen en la protasis, y slo por eso, van en impera
tivo.
proletario: Varro Vit.P.R. 1: Quibus erant pecuniae satis, locupletis, as
siduos, contrarios, proletarios. Geli.16.10.8, 16.10.3; Dig.2.4.22.1, 50.16.
234.1; Nonn.67.18 y 155.19.
iam: A juicio de W. Heraeus, Rheinisches Museum 82, pp.315-324, /a
es una glosa de /. . (=in alio codice).
quis volet: En funcin de indefinido o relativo, pro qui, quisquis, qui
vis, quiqui.
Se aprecia un cierto paralelismo, dentro del antitheton, entre los miem
bros del articulo: adsiduo vindex, adsiduos esto\ proletario iam civi, quis
volet, vindex esto.
104
L ey d e las D o ce T ablas
15.
Defiendo Sanatque (dativo singular) porque Festo en 426.470 resalta
precisamente el uso en las Doce Tablas de sanates frente a sanatus. Dado
lo fragmentario de este texto, tomo Fest.426, 524: In XII cautum est ut
idem iuris esset sanatibus quod forctibus..., pasndolo a estilo directo, para
restituir la segunda parte de la cita directa; por lo tanto ser idem iuris esto
mejor que idem ius esto.
nexi: El nexum era un negocio libral similar a la mancipatio, por el que
una persona someta su propia persona como garanta de una deuda
contrada a modo de prstamo, A. D ORS, Derecho privado romano,
p.333, nota 2 (VI la).
forcti: In XII cautum est ut idem iuris esset sanatibus quod forctibus, id
est bonis et qui numquam defecerant a populo Romano. Cf. Gell.
16.10.8: horctum et forctum pro bono dicebant. Forcti > forti por sim
plificacin del grupo RCT> RT.
sanati: Sanates dicti sunt, qui supra infraque Romam habitaverunt.
Quod nomen his fuit, quia cum defecisse<n>t a Romanis, brevipost re
dierunt in amicitiam, quasi sanata mente. Itaque in XII cautum est, ut
idem iuris esset sanatibus quod forctibus, id est bonis, et qui numquam
defecerant a populo Romano. Fest.474, 524.
I 6.
Rem: derecho, lo que se juega uno en un pleito, por lo que se pleitea.
pagunt: es efectivamente pa(n)gunt sin el infijo nasal; en cambio pacunt tendra que ser un heterclito de pacare. Se comprende que primiti
vamente la grafa fuera pacunt ya que para la poca en que se escribie
ron las Doce Tablas, no exista la diferencia grfica entre C y G, que se
estableci en el s. . Scaur.Ter.Ortb.22.52 Keil: testatur... itemX H Ta
bulae ubi est n i pacuntper hanc formam, quod male quidam per 'c'
enuntiant, est enim praeteritum eius pepigi a pango\ est claro que
una cosa es la pronunciacin y otra la grafa; por eso Quint. 1.6.11: Nam
cum legeremus in XII tabulis n i ita pacunt, dice el cdice B, claro que
lo contrario dice el cdice A, que M. Winterbottom (Oxford Cias. T)
105
A n t o n io R u iz C astellanos
17.
Los artculos 7 final, 8 y 9 los tomo de Gelio (con alguna correccin
a base de la Rhet.Her.2.\2.2Q que aduce el mismo final del artculo 7,
justificndosenos as la secuencia) quien los cita seguidos y en esa se
cuencia.
com itio: Varro LL 5.155: 'Comitium ab eo quod coibant eo comitiis
curiatis et litium causa\ se situaba en el foro junto a la curia.
conicito: causae coniectio, causae collectio. Ps.Ascon. Verr.2A.26: Ut ad
iudicium venirent ... Quo cum esset ventum, antequam causa ageretur,
quasi per indicem rem exponebant. Quod ipsum dicebatur causae coniec
tio. Gai.inji.4.15: antequam ad eum (sc. iudicem) causam perorarent, so
lebant breviter ei et quasi per indicem rem exponere, quae dicebatur
'causae collectio, quasi causae suae in breve coactio.
Com = cum: Lo ms seguro es que se trate de un preverbio: comperoranto, pero tambin poda tratarse de un adverbio: com peroranto, con
el significado de simultaneidad, idea que suele denotar cum en las
106
L ey d e las D o ce T ablas
18
praesenti: se suele interpretar como un dativo que expresa el valor de
beneficio: a favor del que comparece.
ante m eridiem , p o st m eridiem : Est en con tradicin con lo que se dice
en IS 7: Tabulis 'ortustantum et occasusnominabantur;post aliquos
annos adiectus est et meridies (1.^.7.212). No obstante, Cens.23:
Horarum nomen non minus annos CCCRomae ignoratum esse credible
est, nam X II tabulis nusquam nominatas horas invenies ut aliis postea
legibus, sed ante meridiem, eo videlicet quod partes diei bifariam tum
divisi meridies discernebat. Y todas la fuentes (frente a slo Plinio) citan
el texto con la misma referencia horaria.
litem < stlitem: lo que est en tela de juicio.
addicito: adjudicar, imperativo pero impersonal.
19.
S i ambo praesentes: el verbo est elptico.
so l occasus: y en ciertas versiones: occasus solis; solis occasu diei.
tempestas: Tempestatem pro tempore frequenter dixerunt antiqui,
Fest.498.552.
Suprema: Paul.Fest.397.439: Suppremum modo significat summum,
m odo extremum, modo maximum. Suprema era la ltima hora del dia,
segn se ve en la Lex Plaetoria de iurisdictione (Cens.24.3; FIRA p.80):
107
A n t o n io R u iz C astellanos
praetor urbanus qui nun est quique posthac fuat, duo lictores apud se
habeto usque supremam ad solem occasum iusque inter cives dicito.
I 10.
vades e t subvades: Sin apofona; frente a praevides en la Lex agraria.
furtorum ... quaestio cum lance et licio: No se sabe en qu consista
este tipo de procedimiento, como lo reconoce Gelio en la cita. Parece ser
que el procedimiento permita en caso de robo a la vctima entrar en la
casa del presunto ladrn para investigar: ut qui quaerere velit, nudus
quaerat, linteo cinctus, lancem habens, segn Gai./n.sf.3.192. Los obje
tos son licio: cordn; lance, plato. El procedimiento se explica co
mo si se tratara de un rito de adivinacin: el plato baria de espejo mgi
co. El adivinar en copas llenas de liquido es una prctica que se da en
bastantes culturas (FRAZER, El folklore en el Antiguo Testamento, Ma
drid 1981, p.345. Para el mundo germnico, J. Grimm, Annal, iur.
scient, hist. II, pp.91ss.; G uilln, Helmantica 58, p.86 y O rteg a Ca
r r i l l o de A lbornoz, De los delitos, pp. 59-60). Semejanzas en el dere
cho tico, A.NuA97ss. y Plat.
12. El procedimiento cum lance et li
cio fue abolido por la Lex Aebutia.
108
L ey d e las D o c e T ablas
I ll.b .
Respecto a la frmula de esta demanda, Gayo dice que era del si
guiente tenor: qui agebat sic dicebat'. Ex sponsione te mi[h]i X m(Uia)
sfejsftertiorumj dfarej o[portere] aio: id postulo ai<a>s an neg<e>s.
Adv(er)sarius dicebat: Qua<n>do tu negas, te p(raetor) judicem sive
arbitrum postulo uti des.
II 2. a.
sonticus: sontes /insontes = morbus vehementior vim graviter nocendi
habens, Gei1.2.1.27. En cuanto participio presente de esse: sontes / en
tes: real, cierto, presente. Ambos valores los recoge Festo en 372.411:
Sonticum morbum in XIIsignificare ait Aelius Stilo certum cum iusta
causa; quem nonnulli putant esse, qui noceat, quod sonte<s>significat
nocentes. El trmino es usado por la Ley Ursonense.
status dies < statuere, statutus: S tatus dies [cum hoste] vocatur, qui
iudicii causa est constitutus cum peregrino, Fest.414.458. Cf. Dig.50.16.
113 pr.
hoste: eo verbo dicebant peregrinum qui suis legibus uteretur, nunc di
cunt eum quem tum dicebant perduellem, Varro LL 5.3. Cf. Cic. Off. 1.
12.37.
II 2. b.
q u id horum : partitivo.
reo: aqui significa cualquiera de las partes, segn Fest.336.373, quien
se remite a Ateyo Capitn.
113
109
A n t o n io R u iz C astellanos
110
L ey d e las D o c e T ablas
III 2.
Post deinde: Pleonstico, quizs para insistir en el cambio de actitud a
partir del fin de plazo.
manus iniectio: El deudor pasa a ser adiudicatus. No obstante, queda
ba todavia la oportunidad de un arreglo, mientras duraba la crcel; pero
pasadas tres nndinas, se le podia matar o vender.
ducito: El precepto legaliza la aprensin y conduccin del deudor a ma
nos del acreedor. Per manus iniectionem aeque bis rebus agebatur de
quibus ut ita ageretur, lege aliqua cautum est, veluti iudicati Lege X II
tabularum. Quae actio talis erat: qui agebat, sic dicebat: quod tu mihi
iudicatus (sive damnatus) es sestertium x milia, quandoc non solvisti, ob
eam rem ego tibi sestertium x milium iudicati manus inicio, et simul ali
quam partem corporis eius prendebat, G.InstA.ll.
III 3.
N i iudicatum facit: si no cumple la sentencia,
n i... guis: indefinido, nadie.
endo eo = in eo = inibi: All mismo\ Warmington cree que endo debe
ra regir acusativo: endo eom, endo im, endo em.
vindicit = vindicat.
secum ducito, vincito: Imperativos permisivos.
I ll
An t o n io R u iz C astellanos
112
III 6 .
Que la cita es textual, lo dice Geio ibidem'. Et quidem verba ipsa legis
dicam, con lo cual se renueva la cita textual que se haba interrumpido con
el comentario que se inici con un autem.
Pero Gell.20.1.52 dice que no se tiene noticia de que a nadie se le hu
biera hecho pedazos; cf. D.C.Fr.H, Quint.3.6.84 y Tert.ApolA, expre
san su repudio. Bibl.. FIRA, p.34.
Tertiis nundinis: en la tercera,
partis: acusativo.
S i plus minusve secuerunt: A pesar de que modernamente se ha trata
do de buscar un significado no corporal para secuerunt, los antiguos lo
entendieron fsicamente.
Se fraude esto: Construccin preposicional: se(d) = sine, que vuelve a
repetirse en X 9. Se usa esta preposicin en expresiones jurdicas: se
fraude, se dolo y en palabras compuestas: separo, secedo, seditio.
Inmediatamente despus sita Schll el artculo que para nosotros es el
V I4. a.
DERECHO CIVIL
INSTITUCIONES Y OBLIGACIONES
113
A n t o n io R u iz C astellanos
IV 3.
Illam suam suas res sibi habere iussit: ex XII tabulis daves ademit,
exegit. Gai.Ad leg.XII(DigAi.6A3).
IV 4.
Vlp.Z7y.38.16.3.9: Ex lege X II Tabularum ad legitimam hereditatem
is qui in utero fuit admittitur, si fuerit editus... Post decem menses mor
tis natus non admittetur ad legitimam hereditatem.
114
V 3.
El orden de los artculos 3,4 y 5 en Vlp._D41r.38 .6.1.
u t...ita : Correlativos.
legassit, nuncupassit: (tab. VI 1) subjuntivos correspondientes a futu
ros arcaicos sigmticos. Cf. P. M onteil, lments de phontique et
morphologie, p.330. El legado es una disposicin del testamento por la
que se concede a alguien bienes que se segregan de la herencia.
suaerei: Genitivo de referencia: respecto a su hacienda, segn Bassols,
Sintaxis hist. I, p.243; segn GUILLN, El latn de las XII T., Helmantica, p.204, se trata de un genitivo explicativo.
V 4.
Intestato: Ablativo de modo, adverbio.
escit: Frecuentativo de esse (tab. 1 1).
adgnatus: perteneciente a la misma familia legal por lnea paterna, no co
mo el cognatus, que es el perteneciente a la misma familia, pero por lnea
materna. Otra fuente confirmatoria, Cic.//?v.2.50.148: si pater familias in
testato moritur, familia pecuniaque eius adgnatorum gentiliumque esto.
La Ley distingue tres tipos de herederos: sui iuris: de derecho propio,
e.d. los hijos que estn en potestad del difunto, no los emancipados o
adoptados por otro, ni las hijas casadas in manum, los agnati, los que
estn unidos por parentesco por linea de varn; y los gentiles, los que
pertenecan a la misma gens, que estaba constituida a base de las fami
115
A n t o n io R u iz C astellanos
lias que tenan un antecesor comn, y por ello tenan el mismo gentile
nomen. Los grupos gentilicios, con sus clientes, formaban unidades con
un gran poder autnomo y a la vez integrador del estado romano.
a s t ... nec escit: Pero en caso de que tampoco lo tuviera, Fest.158.162.
Festo comenta aqu el uso de nec y dice que tiene el valor de non.
escit (tab. 1 3).
V 7 a-b.
Schll junta en uno los artculos 7.a. y 7.b.
V 7 c.
Otras fuentes: Vlp. 7%. 12.2; Iust./ns/.I.23.3; Dig.27.10.13.
V 8.
Cf. Vlp. Tit.29 A: G vis Romani liberti hereditatem Lex X II tabula
rum patrono defert, si intestato sine suo herede libertus decesserit.
Gai.InstAA65: hereditates libertorum libertarumque, si intestati deces
sissent, usserat Lex ad patronos liberosque eorum pertinere. Igual que
en /as/. 1.17; 3.49; 3.40; 3.51; Just.Inst. 1.17 pr.; 3.7.3.
libertus: Cuando se manumita, libertus, a un esclavo, ste continuaba
vinculado a su antiguo dueo, patronus, mediante la relacin de cliente
la o patronato. Es decir, le segua debiendo al dueo anterior reverencia
y asistencia, determinadas jornadas de trabajo, le segua en la guerra y
en la poltica, podan ser enterrados en el mismo panten familiar; pero
adems, el patrono heredaba de su liberto en caso de que ste no tuviera
descendencia. Para las obligaciones del patrn, vase la VIII 21.
Guilln sita este articulo en V 5.
V 9.
Cf. Dioclet.CoJ.2.3.26: ex Lege XII tab. aes alienum hereditarium
pro portionibus quaesitis singulis ipso iure divisum.
116
V 10.
Familiae erciscundae: Parece ser que lo ms primitivo fue la propie
dad indivisa de los herederos, ercto non cito, segn dice Gai.//.3.
154.a: Est autem aliud genus societatis proprium civium Romanorum.
Olim enim, mortuo patre familias, inter suos heredes quaedam erat legi
tima simul et naturalis societas, quae appellabatur 'erctonon cito, id est
dominio non diviso ( erctum enim dominium est, unde erus dominus di
citur; ciere autem dividere est; unde de ea re et secare et dividere dici
mus). Y Gell. 1.9.12: Tanquam illud fuit anticum consortium, quod iure
atque verbo Romano appellabatur ercto non cito .
(b)erciscundae: Gerundivo de ercisd, que incrementado con el sufijo -isc
se ve emparentado con (h)erctum, cuya etimologa no est clara y cuyo sig
nificado se haba perdido en la poca de Cic.r. 1.327; Paul.Fest.72.58:
erctum citumque fit inter consortes, ut libris legum Romanorum legitur.
Erctum a coercendo dictum. Unde et erciscendae et ercisci. Citum au
tem est vocatum a ciendo. Nonn.181: Citum divisum vel separatum.
Serv.y4e/?.7.642: Donatus: citae divisae, ut est in iure ercto non cito, id
est patrimonio vel hereditate non divisa; nam c itus divisus significat.
Inerctaen Paul.Fest.97.110 significa indivisa.
117
A n t o n io R u iz C astellanos
Cun: Temporal.
nexum : obligacin, compromiso formal; Fest. 164.164: Nexum est, ut
ait Gallus Aelius, quodcumque per aes et libram geritur: id quod necti
dicitur. Quo in genere sunt haec: testamenti factio, nexi datio, nexi libe
ratio. Varro LL 7.105: Nexum Manilius scribit omne quod per libram et
aes geritur, in quo sint mancipia; Mucius, quae per aes et libram fiant,
ut obligentur, praeter quae mancipio dentur. Hoc verius esse ipsum ver
bum ostendit, de quo quaerit; nam id est, quod obligatur per libram e
que suum t, inde 'nexum dictum (I 5).
mancipiumque: compraventa. Segn GaL/nsi.1.119: Est autem man
cipatio ... imaginaria quaedam venditio;... eaque res ita agitur: adhibitis
non minus quam quinque testibus civibus Romanis puberibus et praete
rea alio eiusdem condicionis, qui libram aeneam teneat, qui appellatur
libripens, is qui mancipio accipit, rem tenens ita dicit: Hunc ego homi
nem ex iure quiritum meum esse aio isque mihi emptus esto hoc aere aeneaque libra; deinde aere percutir libram idque aes dat ei a quo manci
pio accipit quasi pretii loco. En 2.104, se aplica la misma frmula a un
testamento.
nuncupare: Toda expresin oral que realiza un acto (un contrato, una
promesa, un juramento...) formalmente, de suerte que con ella se con
trae un compromiso, se adquiere una propiedad, se toma posesin, etc.
Fest. 176.180: Nuncupata pecunia est, ut ait Cincius in 1. IID e officio iurisconsulti, nominata, certa, nominibus propriis pronunctiata ... 'Vota
nuncupata dicuntur, quae consules, praetores, cum in provinciam profi
ciscuntur, faciunt: ea in tabulas praesentibus multis referuntur. A t Santra lib. IID e verborum antiquitate, satis multis nuncupata conligit, non
directo nominata significare, sed promissa, et quasi testificata, circums
cripta, recepta, quod etiam in votis nuncupandis esse convenientibus.
Varro LL 6.60: N uncupare nominare valere apparet in legibus, ubi
nuncupatae pecuniae sunt scripta. Nuncupassit fut. sigmtico.
u ti... ita: Como correlativos, expresan la idea de precisin: exactamen
te, en los mismos trminos.
118
119
An t o n io R u iz C astellanos
120
L ey d e las D o ce T ablas
121
A n t o n io R u iz C astellanos
por la cita de Cic. Caec.19.54: Si via sit immunita, iubet (lex) qua velit
agere iumentum.
sain: earn, del tema pronominal -so, sapsa: ea ipsa; sic; soc y en griego
< *.
delapidassint: subjuntivo correspondiente a futuro sigmtico. Cf. V 3.
VII 8
Cf. Paul.-D/ir.43.8.5: Si per publicum locum rivus aquae ductus priva
to nocebit, erit actio privato ex Lege XII tabularum ut noxa domino
sarciatur. Vlp.Z>/^.39.3.6.5.
VII 9.
Cf. Paul.5eztf.5.6.13.
Schll coloca inmediatamene despus los artculos V II11 y 12.
DERECHO PENAL
122
Homicidios (24-25)
Delitospblicos
Derechos de reunin y asociacin (26-27)
V I I I 1. a
Comut.Sa/. 1.137: cautum est ut fustibus feriretur qui publice invehe
batur, Cic. TuscA.2A\ Hor.iSa.2.1.82 y Epist.2.1.152; Porph,loc.cit.\
Fest. 191.197. Paul.5e/J5.4.6.
occenta visset: Fest. 190.196: 'Occentassit antiqui dicebant quod nunc
convicium fecerint dicimus, quod id clare et cum quodam canore fit, ut
procul exaudiri possit. Quod turpe habetur, quia non sine causa fieri pu
tatur. Inde cantinelam dici querellam, non cantus iucunditatem, puto.
Paul.Fest. 191.197 (Amob.A^ai.4.34).
VIII 1. b.
carmen: El significado preciso de carmen es muy discutido (J. GUILLN,
El latn de las Doce Tablas, pp.58-59, seala significados diferentes e in
cluso opuestos: canto humano / de animales; con / sin metro; con / sin
instrumentos musicales; con sentido mgico / sin l). En este contexto
concreto, parece que hay que entender por carmen un poema, infamante,
pero tambin con sentido mgico. Se tratara de un tipo de infamia dis
tinta de la difamacin; lo que constituye una muestra del primitivismo
de la legislacin de la Ley de las Doce Tablas. De hecho, Plin.JVaf.28.17,
identifica los trminos incantassit = excantassit, y el segundo trmino es
utilizado en VIII 8a, qui fruges excantassit, donde se ve relacionado di
rectamente con las frmulas de encantamiento: Maximae quaestionis,
et semper incertae est, valeantne aliquid verba et incantamenta carmi
num. Quid? Non et legum ipsarum in X II Tab. verba sunt: 'qui fruges
excantassit et alibi: qui malum carmen incantassit? No s a qu fr
mulas mgicas puede referirse la Ley con el trmino occentavisset, pero
123
A n t o n io R u iz C astellanos
V III2.
La secuencia de 2.3.4, se apoya en la cita sin pretensiones de literali
dad de Gai.Ztw/.3.223: ex lege XII tab. propter membrum quidem rup
tum talio erat (VIII 2); propter os vero fractum aut conlisum trecento
rum assium poena erat, veluti si libero os fractum erat; at si servo, CL
(VIII 3); propter ceteras vero iniurias, XXVassium poena erat constitu
ta (Vin 4).
En una poca ms primitiva que la de las XII Tablasse perseguan
las injurias y cualquier delito privado mediante la venganza de la familia
o la gens de la vctima, es la Ley del Talin, que todava vemos recogida
en la Ley de las Doce Tablas en este articulo. Pero la Ley va a procurar
ir sustituyendo la satisfaccin de la venganza por las composiciones vo
luntarias; de ah que en el mismo artculo se conjunten la venganza y la
composicin. Adems, las penas que no se limitan a la reparacin del
dao sino que multan por encima del daflo causado, sustituyen al resar
cimiento vengativo por el castigo en numerosas tablas.
Cf. Gai.2arf.3.223; Paul.S75.4 .6 ; Prise.GL 6.254.12 Keil; Iust./art. 4.
4.7.
S i en funcin de relativo ya que la oracin condiciona] tiene el verbo
impersonal a especie de intensin.
n i = s i... non.
pacit pagit: vase la nota de 1.6 sobre la justificacin de la ortografa
oscilante pacunt pagunt. No se restituye pagit porque ninguno de los
124
125
A n t o n io R u iz C astellanos
126
VIII 14.
Cf. Gell.20.1.7: Nisi duram esse legem putas... quae furem manifes
tum ei, cui furtum factum est, in servitutem tradit, nocturnum autem fu
ll!
A n t o n io R u iz C astellanos
rem ius occidendi tribuit (VIII 12)...? Adems Gell.8.1; Gai./o/.3.189190: Poena manifesti furti ex lege tabularum capitis erat. Nam liber
verberatus addicebatur ei qui furtum fecereat;... in servum verbera ...; Nec
manifesti furti poena per legem X II tabularum dupli inrogatur, eamque
etiam praetor conservat. 7 ed. prov. Dig.9.2A.\.
VIII 15. a.
Es considerado dudoso por Schll. Traspone aqu (VIII 15. b.) el I
10: lance et licio, cuando la razn de la repeticin est en que en 1 10 se
alude al procedimiento, mientras que en VIII. 15. b. se habla de las pe
nas que corresponden a los robos descubiertos por dicho procedimiento.
conceptum furtum , dicitur cum apud aliquem, testibus praesentibus,
furtiva res quaesita et inventa est. Gz.i.Inst.2.186-7; 191-3,
VIII 15. b.
Lance e t licio, dicebatur apud antiquos quia qui furtum ibat quaerere
in domo aliena licio cinctus intrabat lancemque ante oculos tenebat
propter matrum familiae aut virginum praesentiam, Paul.Fest. 104.83.
Vide 1 10. Interesa tambin Gell. 16.10.8 y Gai.//w.3.192.
VIII 16.
Gai.Zo.3.190: Nec manifesti furti poena per legem X II tabularum
dupli inrogatur. Geli. 11.18.15: furtis omnibus, quae nec manifesta appe
llantur, poenam imposuerunt dupli. Dig.2.\A.l .
nec = non: Festus 158.162.
ad-orat: se acusa (orare litem, causam: pleitear); impersonal. Serv.
e/j. 10.667: adorare veteribus est alloqui... h.e. si quis de furto apud iudicem queritur, sive causam agit. Paul.Fest.17.14: Adorare apud anti
quos significat agere, unde et legati oratores dicuntur, quia mandata po
puli agunt. Es un denominativo de os oris, o simplemete se trata de una
etimologa popular, e.d. de una homonimia? Sobre el valor que le con
128
VIII 18.
Puede que se trate de un anacronismo, ya sealado por MONTESQUIEU,
Esprit des lois , pp.414ss., ed. 1764, y tambin por Pais. Livio habla en
7.16.1 del inters del 12 % como establecido por una ley del ao 397.
VIII 20.
Cic.Off.3.15.61: Atque iste dolusmalus et legibus erat vindicatus, ut
tutela X II Tabulis, circumscriptio adulescentium lege Plaetoria, et sine
lege iudiciis', O/. 1.36.166-167; Vlp..0^.26.10.1.2.
VIII 21.
Plut./?o/n.l3; Geli.20.1.40: sic clientem in fidem acceptum cariorem
haberi quam propinquos tuendumque esse contra cognatos censuit, e
que peius ullum facinus existimatum est, quam si qui probaretur clien
tem divisui habuisse.
La execracin es un castigo de tipo religioso y social para los parrici
das (si qui hominem liberum dolo sciens m orti duit, panadas esto, Le
ges regiae 16) y para el mal patrono, como se ve aqu, y supone la expul
sin de la sociedad religiosa por ser abominable; es curioso que este tr
mino, sacer, tan positivo, est destinado a significar no slo lo sagra
do sino tambin lo execrable, la consagracin y la expulsin. Lo
mismo le ocurre al trmino supplicatio, que significa tanto la expia
cin y propiciacin, como el suplicio al que se someta al parrici
da, al que se le cosa en un saco y se le tiraba al agua.
VIII 22.
Gell.7.7.2; Porph.5e/m.2.3.181; Iust./ns.2.10.6.
129
A n t o n io R u iz C astellanos
sierit: siverit.
testarier: infinitivo pasivo.
fateatur: E rn o u t p. 121 considera corrompido el texto de Gelio donde
los cdices dan fariatur.
VIII 24.
Qu se trataba de una expiacin y no de una pena ni indemnizacin,
podemos verlo en Festo 470.520: subid a r... quod f i t ... expiandi causa.
Posiblemente el cordero hacia de chivo expiatorio en sustitucin de la
venganza primitiva. Ya Numa {Leges regiae, . 17) lo decret asi, segn
el testimonio de Serv.c/4.43 y Georg.3.387: apud maiores homiddiipoe
nam noxius arietis damno luebat, quod in regum legibus legitur.
Schll, basndose en el testimonio de Servio antes citado, no consi
dera este artculo como integrante de la Ley de las Doce Tablas sino de
las Leges regiae.
Otras fuentes: Kug.Lib.\A\ Fest.520.526; Iust.Zrw/.4.18.5.
VIII 25.
Es curioso que no nos haya llegado ningn fragmento sobre homici
dios (en VIII 24 se trata de homicidios involuntarios y en el artculo pre
sente, de venenos, pero incluso con la sospecha de que haya que relacio
nar este precepto ms con el artculo VIII 1 que con los homicidios);
Plin.7Va/.18.12 deca: Frugem quidem aratro quaesitam furtim noctu pa
visse ac secuisse puberi XII tabulis capital erat suspensumque Cereri ne
cari iubebant, gra vius quam in homicidio.
Schll pone inmediatamente despus el artculo que en nuestra edi
cin va como IX 5; en cambio desplaza a V III1. b. el articulo que sigue,
que va referido a un tipo de homicidio.
VIII 26.
Sch.Iuv.2.3: nam sacra Bacchanalia ex SC codemnata sunt, cum pro
batum esset senatui honestissimas feminas ad Stimulae Deae lacum foede
130
L ey d e las D o ce T ablas
131
A n t o n io R u iz C astellanos
IX
2.
Cf. Fest.310.345.
132
L ey d e las D o ce T ablas
1X 5.
Es el IX 4 de Schll.
133
A n t o n io R u iz C astellanos
X 2.
El resto de las prescripciones tienen por objeto limitar los gastos fu
nerarios, segn dice Cic./>.59, quien adems afirma que se han calcado
de la legislacin de Soln.
reciniis: riciniis , ricinium, velo. Fest.342.379: Omne vestimentum
quadratum. Nonn.371: palliolum femineum breve. Varro Vit.P.R.: quo
mulieres in adversis rebus ac luctibus.
lessum: hoc veteres interpretes Sex. Aelius L. Acilius non satis se intelle
gere dixerunt sed suspicari vestimenti aliquod genus funebris; L. Aelius
lessum quasi lugubrem eiulationem, Cic.ibidem. Pero l es ms partida
rio de la segunda interpretacin, lamentacin, porque eso es lo que
prescribe la ley de Soln, y de hecho lo da por supuesto en Tusc.2.23.
55.
funeris ergo: ergo ea funcin de preposicin pospuesta.
quo p o st funus faciat: Oracin final; post adverbio.
X 6.
Cicern ibidem hace la siguiente observacin: quae et recte tolluntur
eque tollerentur nisi fuissent. A juzgar por las pinturas de Tarquinia y
los relieves de Chiusi de la cultura etrusca, los funerales fueron fastuo
sos, con torneos ecuestres y desfiles. De hecho hubo unos ludi Taurii,
que fueron creados por Tarquinio el Soberbio para los di inferi. Otras
fuentes: Cic. 7Usc.2.23.55; Plin.//a 11.157; Serv.>lefl. 12.606; Fest.318.353.
respersio: La vini respersio haba sido prohibida por Numa: vino ro
gum ne respergito, Plin. A/a/. 14.88.
tollitor / tollitur: imperativo futuro pasivo, impersonal por dos moti
vos, por pasivo y por ser imperativo futuro / presente ind.
acerra: ara quae ante mortuum poni solebat, in qua odores incende
bant. Alii dicunt arculam esse turariam, scilicet ubi tus reponebant,
Fest. 17.14.
134
X 7.
A pesar de la diversidad de las lecturas, el significado general est
asegurado por Cic.Leg.2.24.60: Illa iam significatio est laudis ornamen
ta ad mortuos pertinere, quod coronam virtute partam et ei qui peperisset et eius parenti sine fraude esse lex impositam iubet.
Pecunia: seguramente se trataba en aquella poca ms de cosecha y ga
nado, p. ej. caballos, que de dinero. Fest.286, 319: pecunia sacrificium.
Paul.Fest.287, 320: Pecunia sacrificium fieri dicebatur cum fruges fructusque offerebantur, quia ex his rebus constat quam nunc pecuniam di
cimus. Plm.Afa21.3.7: Namque ad certamina in circum per ludos et ipsi
descendebant et servos suos equosque mittebant. Inde illa X II Tab.
virtutisve ergo: Preposicin pospuesta.
arduitur: ad-duitur, el preverbio ad seguido de contexto labial adopta a
veces la forma dear(BASSOLS, Fontica latina, Madrid 1973, apartado
248, p. 186, C7I2.581).
X 8.
Cic.Zfi^.2.24.60, anteriormente ha dicho: Credoque, quod erat factita
tum, ut uniplura (se. funera) fierent lectique plures sternerentur, id quoque
ne fieret lege sanctum est. Qua in lege cum esset (y recita 8) quam humane
excipit altera lex (9). Duae sunt praeterea leges de sepulcris, quarum altera
privatorum aedificiis, altera ipsis sepulcris cavet (10 y 11).
X 9.
cui: Dativo posesivo.
escunt: Frecuentativo de esse,
ast: Adversativa o incluso concesiva.
im : eum.
se fraude esto: sine fraude esto\ vide II I 6.
Forum : sex modis intellegitur:... quarto, cum id forum antiqui appella
bant, quod nunc vestibulum sepulcri dicari solet. Paul.Fest.74.59.
135
A n t o n io R u iz C astellanos
Bustum : proprie dicitur locus in quo mortuus est combustus et sepultus. Paul.Fest.29.23.
TABLA X I
Prohibicin del matrimonio entre patricios y plebeyos (1).
Disposiciones sobre el calendario (2, 3).
X I 1.
La ley sancion lo que sera una prctica habitual, pero impuso este
precepto fundndolo adems en motivos religiosos. Ej juicio que le me
rece a Cic./?<?p.2.36.61-37.63: Decemviri ... cum X Tabulas summa /7egum j aequitate prudentiaque conscripsissent, in annum posterum de
cemviros alios subrogaverunt, quorum non similiter fides nec iustititia
laudata ... etiam quae diiunctis populis tribui solent connubia, haec illi
ut ne plebei cum patribus essent, inhumanissima lege sanxerunt. Y
Liv.4. 4.5 recoge la indignacin de los plebeyos: Hoc ipsum, ne connubium patribus cum plebe esset, non Xviri tulerunt paucis his annis pessi
mo exemplo publico cum summa iniuria plebis? A n esse ulla maior aut
insignior contumelia potest quam partem civitatis velut contaminatam
indignam conubio haberi? La ley Canuleya acab con esta barrera per
mitiendo ya en el 445 a.C. la boda entre patricios y plebeyos. Cf.
D.H.10.60.5; G.Dig.SQ. 16.238.
Schll coloca el articulo como X II1.
XI 2.
intercalando: Su relacin con calare en M.A. MARCOS CASQUERO,
Kalator, su significado, Helmantica (1976). Igualmente, A. Ernout A. M eillet, Dictionnaire tymologique de la langue latine, Pars 1951.
136
L ey d e las D o ce T ablas
TABLA XII
Sobre prstamos para fines religiosos (1).
Otros asuntos civiles y penales no tratados anteriormente (2.3.4).
Validez legal de las decisiones de las asambleas populares (5).
1.
Cf. Paul.Fest.59.48.1; Gai.jair.50.16.238.2.
2.
Gai..forf.4.75-76; DigAT.6.5, 50.16.238.3; Paul.Sen.2.31.7; Fest.180.185;
Iust.Z35.4 .8.4 .
5.
Liv.9.34.6.7: nemo eorum X II tab. legit? nemo id ius esse, quod pos
tremo populus iussisset, sciit?Immo vero omnes sciverunt.
137
INDEX VERBORUM
A
Ab IS 5.
ac Vm 9.
acervumve V III10.
accepisse IX 3.
acerrae X 6.
actio la ; VIII6; V III19.
addito X 8.
addicito 1 8.
adfici V in 14.
adgnatus V 4; V 5. adgnatuni
V7 a.
adigi X 10.
adorat VIII16.
adsiduo 14 (bis); adsiduus 14
(bis),
adversus V I4 a.
aedes Vm 10; X 10; aedibus
V I8 a.
aeris VIH 11; 1 a; HI 1.
aestimationem VUI6.
aeterna V I4 a.
aevitasve 1 3.
agendi X I3. agito VII7.
agitaret Vm 26.
agnati V 6; agnatum V 7a.
139
A n t o n io R u iz Castella no s
B
bellicam X 5 b.
bustumveX 10; X 11.
c
caesus VIH 12.
calvitur 12.
capiX 11. capito 1 1.
capital Vili 9.
capite IX 2; IX 3; IX 6;
carmen VIH 1 a; VIH 1 b.
casu VUE 10.
causam 1 7.
caveatur VII8.
cecidisset VLH 11.
censores DC 2.
Cereri \ 9.
circuitum V II2.
circumpotatio X 6.
civem IX 6. civi 14. civis IX 2.
clienti VIH 21.
coetus Vm 26.
collisitve Vili 3.
combusserit Vm 10.
comitiatum IX 2.
comitio 17;
compedibus 3.
comperoraato 1 7.
concapitum V I8 a. concepta
essent Vm 15 b.
concitaverit IX 6.
condidisset Vm 1 a.
confessi 1.
conicito 1 7.
connubia X I1.
conserunt V I6.
controversia I I 1 a.
convictus est IX 3.
coronae X 6. coronam X 7.
corrumpant VHI27.
cum 1 10; 2 a; V 9; V I1 a;
Vm 2; X 9; X I1.
curatoribus VIII20.
custos V 7 b.
D
damnum Vm 16; 3 IS [6a].
dari Vm 6. dato 1 3; III4
(bis); 3; IS 3. datum IX
3.
de 1 a (ter); VHI7; IX 2; XI
2; IS 10.
decem X 3.
decerni VIII9;
decidito 16.3.
dedicare XII4
defuerit 3.
deiceretur VEI 23.
deinde m 2.
delapidassint V II7.
dempta erunt V I9.
dentes X 9.
depositi V III19.
detestatum est IS 9.
dicendam IX 3.dicetur Vm 6.
140
L ey d e las D o c e T ablas
E
e v m 14; VIII23.
endo 12; m 3; m 4; V III13.
endoque IS 3.
erciscundae V 10.
ergo X 4; X 7.
escit 13, V 4; V 5; V 7 b. escunt X 9. et VIH 16. esset
5. essent X I1. esto 14
(ter); 1 5; 19; 2 b; 2;
m 6; V 3; V 7 a; V I1 a;
Vin 2; Vili 12; VIH 21;
Vm 22; X 9. fuerit Vm 22.
fuit I I 2 b. sunto m 1.
et 110 (bis); V I8 a.;V m i4;X
3 (bis); IS 3.
ex Vm 27.
excantassit Vm 8 a.
exilium IS [6a].
existet V 7 a.
extenuato X 3.
F
faceret Vm 1 a. faciat X 5 a
faciet V I1 a. facit m 3. fa
cito X 2. faxit Vm 4; 12;
2. fecerit VHI21. fecis
se VIH 6.
falsam X II3. falsum VIII23.
familia V 8. familiae V 10. fa
miliam V 4; V 5; V 8.
farris m 4.
fastos X I3.
fateatur VIII22.
feneratorem V III18 b.
fenore V III17.
ferre VIII27. ferunto IX 2. tu
lit X II3.
finium VII3.
flagitiumve V III1 a.
forcti 15.
foro 17. forum X 11.
fraude m 6; X 9. fraudem
v m 21.
fregit Vm 3.
fructus 3.
frugem Vm 9. fruges Vm 8 a.
frumenti V m 10.
fugit v m 24.
fundi VI3. fundum V II10.
funeris X 4. funus X 5 a.
furiosus V 7 a.
141
A n t o n io R u iz C astellanos
G
genas X 4.
gentiles V 5. gentiliumque V 7 a,
glandem V II10.
H
habebit III 4. habere IV 3. ha
beto V 4. habento V 5; X 4.
herediun Vil 4 a.
heres V 4.
hoc X 2. horum 2 b.
hominem X 1. homini X 5 a.
hominis 1 a.
hortus VO 4 a.
hoste 2 a. hostem VI4 a; IX
6. hosti IX 6.
I
iacito 12.
iamI4.
idem 1 5.
iecit Vm 24.
igitur 11,X3.
ignominiam IS [6a].
illo X 9. ollosque IX 2.
impuberem VIII9. impuberes
v m i4 .
in 1 1; 13; 17 (bis); m 2; m 3;
V 7 a; VI6; VH 6 (bis); V
10; Vili 19; VIH 26; 1X2;
X 1; 4.
incantassit V III1 b.
indemnatum IX 5.
infamiam VIII1 a.
infitiatus VI2.
iniectio m 2.
inprobus VIII22.
intercalando X I2.
intestabilisque Vm 22.
intestato V 4.
invito X 10.
ipse X 7.
irroganto IX 1.
is 3; X II3. id VIII6; X II5.
ea V 8. eam V 8. sam VII 7.
im Vm 12. X 9. ei V 7 b; X
7.
eius V 7 a; X 7. emi 1.
eo 2 b; 3; V 7 a; Vm
2; eorum X II3. eum m 4.
it II. ito II; I I 3.
itaV 3; V il a,
item V III14.
iudicatis m 1. iudicatum m 3.
iudicem IX 3. iudici 2 b. iudicis
1 b.
iudicio IS 5.
iumenta VII7. iumentum 1 3.
iuncti X 9. iunctum V I8 a.
iurgant VII5.
142
L ey d e las D o c e T ablas
ius 1 3; 2; V 3; V I1 a; X 1;
5. iure 1; 3; V I6;
Vm 12; IX 3. iuris 15.
iussisset XH 5.
iusti m 1.
L
lamentationem X 3.
lance 1 10; lancem VIII 15 b.
latitudo VH 6.
legassit V 3.
lege Vin 27.
legito X 5 a.
lessum X 4.
libero Vm 3.
libertate 1 a.
libras 4.
libripensve Vm 22.
licere IS 5.
licio 1 10. liciumque Vm 15 b.
lingua V I1 a.
litem 18.
locassint IX 2.
longae X 6.
luci Vm 14.
M
magis Vin 24.
maiore m 3 .
malo IS 4. malum V III1 b.
mandpique 15; mandpiumque
Vi l a.
vmi6.
N
nancitor IS 1.
ne 13; m 3; VI8 a; Vm 26; Vm
27, IX 1; IX 2; X 1; X2 (bis);
X 4; X 5a; X 6 (bis); X I1.
nec V 4; V 5; V 7 b; Vm 16; X 6.
necari VIII9.
nervo 3.
neve Vm 8 b; X 1; X 4; X 8.
nexi 1 5. nexum V I1 a.
ni 17; m 3; III4; VII7; Vm
2; VIII22; X 1.
nisi IX 2.
nocet Vm 8. nocuit VIII6.
noctu Vin 9.
nocturnos VIII26.
143
A n t o n io R u iz C astellanos
nolet 13.
non V 9.
novum X 10.
nox Vin 12.
noxa VH 8. noxiae VIH 6. no
xiam VITI 10. noxiamque
Vm 9. noxiamve 2.
noxit 2.
nuncupassit V I1 a.
nundinis 4; 6.
O
ob 3; IX 3.
obvagulatum 3.
occasus 1 9; IS 7.
occentavisset VIH 1 a.
occisit, Vm 12.
octo Vil 6.
offerri Vili 6.
omni IS 5. omnisque X 6.
orato 16.
ortus IS 7.
os Vm 3. ossa X 5 a.
P
pacit Vm 2.
pactionem VIII27.
pagunt 16; I 7.
parietis VH 2.
parit X 7.
partis m 6. partibus IX 2.
pastu Vm 7.
patribus X I1.
patronus VIII21.
pauperiem VIII6.
pavisse Vm 9.
pecoris VIII7.
pecunia V 3. pecuniamIX 3. pecuniaque V 7 a pecuniave X 7.
pedemve 12. pedes VII6; X 10.
pellexeris VEI 8 b.
peril lb . 1X2.
peregrinamque X 5 b.
plebei X I1.
plorato Vm 13; IS 3.
plurisve 1a. plus 4; 6; X 2.
pluvia Vili 8.
poena V E 15 a. poenaque IS
5. poenam VI2; VIII3;
X II4.
poenitur IX 3.
polito X 2.
pondo 3.
populi IX 2. populus 5.
porrectum VII 6.
portum 3.
post 18; m 2. X 5 a.
postremum X II5.
postulationm I I 16.
potestas V 7 a.
praecipitari V III14.
praeferantur X 6.
praescriptione IS 10.
praesentes 17; 19; praesenti 18.
praetoris Vm 14.
prensos Vm 14.
privilegia IX 1.
prodigo V 7.
144
L ey d e las D o c e T ablas
proletario 14 (bis),
propius X 10.
provocari IS 5.
proximus V 4.
prudensque VUI10.
puberi VIII9.
publica Vin 27.
pueros Vm 14.
puniri IX 6.
purpurea X 3.
Q
qua VII7. quam VHI24; VIII
27. qui 1 3; m 4; V I6; VIII
1 b; VHI 8 a; VIII22; VHI
23; IX 3; X 7. cui 3, V 4;
X 9. quid 2 b; VHI 27.
quis 14; VHI 1 a; VHI 26.
quo X 5 a. quod Vm 1 a;
Vm 6; V III13; VIH 16.
quos IX 2.
quadrantes IS 11.
quadrupes Vm 6.
quadrupli VHI 18.
quaestores parricidii IX 4.
quando IS 2.
quingentis 1 a.
quodcumque 5.
R
radunto X 4.
ratumque 5.
rebus 1 a. rebusque m 1.
rem 16; IX 3. rerum V I3.
res IV 3.
reciniis X 3.
recipiunt V 9.
regundorum V II3.
reoveII2b.
repugnat V III13.
respersio X 6.
rogum X 2; X 10.
rupit Vm 2.
rupitias VHI 5.
s
sacer Vm 21. sacrum X II4.
sacramenti 1a. sacramento 1a.
sam Vn 7.
sanatique 15.
sarcire Vm 10.
sarpta VI9.
saxo Vm 14; Vm 23.
sciens VIII 10.
se m 6; VIII 14; VIII 22; X 9.
secum m 3.
secanto m 6. secuerunt m 6.
secuisse Vm 9.
sed Vm 14.
sedecim VI! 6.
segetem VIII 8 b.
semisses IS 11..
sepeliet X 9. sepelito X 1.
servo VHI 3. servos Vm 14.
servus X II2.
servilis X 6.
145
An t o n io R u iz C astellanos
servitudinem IS [6 a].
sexagintaX 10.
si II; 12; 13 (bis); 19; la;
3; m 4 (bis); m 6; V 4; V 5;
V7a;V I6;Vn5;Vn8;
Vmia;Vin2;Vin3(bis);
Vin 6; VEI 12 (bis); Vm 13;
vm 14; vm 16; Vm21;Vffl
24;XII2;XII3(bis).
sibi IV 3; V m 27.
sierit VIH 22.
sive Vin 1 a.
sodales Vin 27.
sol 19; IS 7.
solvito V I8 a.
sonticus 2 a.
status 2 a.
stemito 1 3.
struit 12.
suae V 3. suas IV 3; suo 4
(bis); suus V 4.
subit Vm 3.
subicitur Vm 24.
subvades 1 10.
sumptu X 3.
sumptuosa X 6.
super V 3.
suprema 1 9.
suspensumque Vin 9.
T
talio Vni 2. talionem IS [6a],
Tarpeio VHI23.
telo V m 14. telum 24.
tempestas 1 9.
tertiis 3; 6.
testarierVm 22.
testimonium 3; VIH 22; V E 23.
tibicinibus X 3.
tignum V I8 a.; VI8 b.
tollitor X 6.
tradiderit IX 6.
transque IS 3.
tricenni IS 10.
trinoctio VI 5.
tripli Vm 15 a.
tris X II3.
tuguria VH 4 b.
tunicla X 3.
tutela V 1; V 2. tutelave V 3.
tutores V 6. tutoribus V m 20.
u
ubi 16.
unciario V III17.
unctura X 6.
urbe Vm 26; X 1.
uretve X 9; urito X 1.
usu X 11.; usucapi V 2; VI4 b.
usucapio V I3. usum V I5.
usus capionem VU 1.
ut VII8; X I1. uti V 3; VI la.
V
vades 1 10.
velint Vm 27; velit 3.
146
L ey d e i a s D o ce T ablas
147