MINISTERIO DE EDUCACIN
Uancha
Artculo 21.1. Toda persona tiene derecho a participar en el gobierno de su pas, directamente o por medio de representantes
libremente escogidos.
2. Toda persona tiene el derecho de accceso, en condiciones de igualdad, a las funciones pblicas de su pas.
3. La voluntad del pueblo es la base de la autoridad del poder pblico; esta voluntad se expresar mediante
elecciones autnticas que habrn de celebrarse peridicamente, por sufragio universal e igual y por voto secreto u
otro procedimiento equivalente que garantice la libertad del voto.
Artculo 3.- Todo individuo tiene derecho a la vida, a la libertad y a la seguridad de su persona.
Artculo 22.-
Artculo 4.- Nadie estar sometido a esclavitud ni a servidumbre, la esclavitud y la trata de esclavos estn
prohibidas en todas sus formas.
Artculo 5.- Nadie ser sometido a torturas ni a penas o tratos crueles, inhumanos o degradantes.
Artculo 6.- Todo ser humano tiene derecho, en todas partes, al reconocimiento de su personalidad jurdica.
Aymarata
Wiphala
Aymara Aru
Toda persona (...) tiene derecho a la seguridad social, y a obtener (...) habida cuenta de la organizacin y los
recursos de cada Estado, la satisfaccin de los derechos econmicos, sociales y culturales, indispensables a su
dignidad y al libre desarrollo de su personalidad.
Artculo 23.1. Toda persona tiene derecho al trabajo, a la libre eleccin de su trabajo, a condiciones equitativas y satisfactorias
de trabajo y a la proteccin contra el desempleo.
Artculo 7.- Todos son iguales ante la ley y tienen, sin distincin, derecho a igual proteccin de la ley. Todos tienen
derecho a igual proteccin contra toda discriminacin que infrinja esta Declaracin (...)
Artculo 8.- Toda persona tiene derecho a un recurso efectivo ante los tribunales nacionales competentes, que la
ampare contra actos que violen sus derechos fundamentales (...)
Artculo 9.- Nadie podr ser arbitrariamente detenido, preso ni desterrado.
Artculo 10.- Toda persona tiene derecho, en condiciones de plena igualdad, a ser oda pblicamente y con
justicia por un tribunal independiente e imparcial, para la determinacin de sus derechos y obligaciones o para el
examen de cualquier acusacin contra ella en materia penal.
2. Toda persona tiene derecho, sin discriminacin alguna, a igual salario por trabajo igual.
3. Toda persona que trabaja tiene derecho a una remuneracin equitativa y satisfactoria, que le asegure, as como
a su familia, una existencia conforme a la dignidad humana y que ser completada, en caso necesario, por
cualesquiera otros medios de proteccin social.
4. Toda persona tiene derecho a fundar sindicatos y a sindicarse para la defensa de sus intereses.
Artculo 24.Toda persona tiene derecho al descanso, al disfrute del tiempo libre, a una limitacin razonable de la duracin del
trabajo y a vacaciones peridicas pagadas.
Artculo 25.-
Artculo 11.1. Toda persona acusada de delito tiene derecho a que se presuma su inocencia mientras no se pruebe su
culpabilidad (...)
2. Nadie ser condenado por actos u omisiones que en el momento de cometerse no fueron delictivos segn el
Derecho nacional o internacional. Tampoco se impondr pena ms grave que la aplicable en el momento de la
comisin del delito.
1. Toda persona tiene derecho a un nivel de vida adecuado que le asegure, as como a su familia, la salud y el
Artculo 12.- Nadie ser objeto de injerencias arbitrarias en su vida privada, su familia, su domicilio o su
correspondencia, ni de ataques a su honra o a su reputacin. Toda persona tiene derecho a la proteccin de la ley
contra tales injerencias o ataques.
Artculo 26.-
Artculo 13.1. Toda persona tiene derecho a circular libremente y a elegir su residencia en el territorio de un Estado.
2. Toda persona tiene derecho a salir de cualquier pas, incluso del propio, y a regresar a su pas.
habr de ser generalizada; el acceso a los estudios superiores ser igual para todos, en funcin de los mritos
bienestar, y en especial la alimentacin, el vestido, la vivienda, la asistencia mdica y los servicios sociales
necesarios; tiene asimismo derecho a los seguros en caso de desempleo, enfermedad, invalidez, viudez, vejez u
otros casos de prdida de sus medios de subsistencia por circunstancias independientes de su voluntad.
matrimonio o fuera de matrimonio, tienen derecho a igual proteccin social.
1. Toda persona tiene derecho a la educacin. La educacin debe ser gratuita, al menos en lo concerniente a la
instruccin elemental y fundamental. La instruccin elemental ser obligatoria. La instruccin tcnica y profesional
respectivos.
2. La educacin tendr por objeto el pleno desarrollo de la personalidad humana y el fortalecimiento del respeto a
los derechos humanos y a las libertades fundamentales; favorecer la comprensin, la tolerancia y la amistad entre
Artculo 14.1. En caso de persecucin, toda persona tiene derecho a buscar asilo, y a disfrutar de l, en cualquier pas.
2. Este derecho no podr ser invocado contra una accin judicial realmente originada por delitos comunes o por
actos opuestos a los propsitos y principios de las Naciones Unidas.
Artculo 15.1. Toda persona tiene derecho a una nacionalidad.
2. A nadie se privar arbitrariamente de su nacionalidad ni del derecho a cambiar de nacionalidad.
todas las naciones y todos los grupos tnicos o religiosos, y promover el desarrollo de las actividades de las
Naciones Unidas para el mantenimiento de la paz.
3. Los padres tendrn derecho preferente a escoger el tipo de educacin que habr de darse a sus hijos.
Artculo 27.1. Toda persona tiene derecho a tomar parte libremente en la vida cultural de la comunidad, a gozar de las artes y a
participar en el progreso cientfico y en los beneficios que de l resulten.
2. Toda persona tiene derecho a la proteccin de los intereses morales y materiales que le correspondan por razn
Artculo 16.1. Los hombres y las mujeres, a partir de la edad nbil, tienen derecho, sin restriccin alguna por motivos de raza,
nacionalidad o religin, a casarse y fundar una familia (...)
2. Slo mediante libre y pleno consentimiento de los futuros esposos podr contraerse el matrimonio.
3. La familia es el elemento natural y fundamental de la sociedad y tiene derecho a la proteccin de la sociedad y
del Estado.
Artculo 28.Toda persona tiene derecho a que se establezca un orden social e internacional en el que los derechos y libertades
2 Yatiqiri masija
2. La maternidad y la infancia tienen derecho a cuidados y asistencia especiales. Todos los nios, nacidos de
Artculo 18.- Toda persona tiene derecho a la libertad de pensamiento, de conciencia y de religin; este derecho
incluye la libertad de cambiar de religin (...)
Artculo 19.- Todo individuo tiene derecho a la libertad de opinin y de expresin (...)
Artculo 20.1. Toda persona tiene derecho a la libertad de reunin y de asociacin pacficas.
2. Nadie podr ser obligado a pertenecer a una asociacin.
Qalpacha yatiyawi
Aymarata
Payiri yatia
MINISTERIO DE EDUCACIN
MINISTERIO DE EDUCACIN
Ministro de Educacin
Javier Sota Nadal
Vice Ministro de Gestin Pedaggica
Idel Vexler Talledo
Director Nacional de Educacin Bilinge Intercultural
Modesto Glvez Ros
Equipo de Elaboracin:
1 Qalpacha Yatiyawi
1 Yatiqiri masija
Lima - Per
1
Yatiqiri masija
Sutijaxa:
Yatia utajaxa:
Markajaxa:
Yatichirijaxa:
Marajaxa:
AL
GUNOS OBJETIV
OS DEL USO DE ESTE CU
ADERNO
ALGUNOS
OBJETIVOS
CUADERNO
El presente cuaderno est concebido para desarrollar las siguientes habilidades:
1. Observacin.
2. Audicin.
3. Actividades de prelectura y preescritura.
4. Comunicacin o expresin oral.
5. Lectura o comprensin de textos escritos.
6. La escritura y comunicacin escrita.
7. Reflexin sobre el funcionamiento de la lengua.
8. Apreciacin y expresin artstica.
AL
GUN
AS ESTRA
TEGIAS SUGERID
AS
ALGUN
GUNAS
ESTRATEGIAS
SUGERIDAS
- Averigemos, qu tema nos toca trabajar?
- Planifiquemos solos y con los alumnos el desarrollo de la sesin.
- Ya durante el desarrollo de la sesin, observemos nuestro cuaderno y preguntemos:
qu nos sugiere hacer esta pgina? Qu aprenderemos?
- Realizamos las actividades gruesas, ldicas o explorativas de acuerdo con la
creatividad de los aprendices.
- Practicamos los ejercicios previos todava fuera del cuaderno.
- Ejecutamos la actividad propiamente dicha y en el cuaderno.
- Paulatinamente mostremos los avances y los resultados, fomentemos comentarios y
apreciaciones.
RECOMEND
ACIONES
RECOMENDA
- Manejemos las estrategias de comprensin y produccin de textos.
- Repitamos la ejecucin de las actividades.
- Fomentemos la participacin de los padres de familia en el proceso de aprendizaje
de la lecto-escritura de sus hijos.
- Promocionemos el interaprendizaje.
- En algunos momentos, los aprendices trabajarn individualmente; y en otros
momentos, en forma grupal.
Aruskipani
kunanaksa ujtanxa?
Khitinakasa?
Kawkinkasipkisa?
Qhawqhanisa?
5
Warurtani
Yatia uta
(Warurta)
Yatia utana wiphala utji (paya kuti)
yatia utana quqawa utji (paya kuti)
yatichiriwa suma yatichi
imilla wawawa suma yatiqi,
yatichiriwa suma yatichi
yuqalla wawawa suma yatiqi.
(msica de qaxilu la kawallu)
Aruskipani
SICHINI
SICHINI
KUCHSUNI
Samichasina kuchsuni
LIPXATAYANI
Kuchsutanakampi lipxatayani
11
SICHINI
12
SICHINI
13
QILLQANI
Ullasina qillqani
Yatia uta
Yatia uta
...............................
...............................
.................................
.................................
Imilla wawa
Imilla wawa
...............................
........................
.................................
.................................
Yuqalla wawa
Yuqalla wawa
...............................
...............................
.................................
.................................
14
QILLQANI
Qillqaa qalltani
yatichiri
yatichiri
...............
.............
...............
.............
quqa
quqa
...............
.............
...............
.............
wiphala
wiphala
...............
.............
...............
.............
15
ULLANI
yatichiri
yatia uta
imilla wawa
wiphala
yuqalla wawa
quqa
16
QILLQANI
y...................................................
y...................................................
w...................................................
i...................................................
y...................................................
q...................................................
17
QILLQANI
Sixsutxata chiqapa amuytwi
qillqata ajllisina qillqani
..
18
QILLQANI
Ullasa Warurtani
Yatia utana
(warurta)
Yatia utana wiphala utji (paya kuti)
yatia utana quqawa utji (paya kuti).
Yatichiriwa suma yatichi
imilla wawawa suma yatiqi,
yatichiriwa suma yatichi
yuqalla wawawa suma yatiqi.
(Msica de qaxilu la kawallu)
Amuytawinaka aynacha
arunakampi phuqachani
Yatia uta
(warurta)
Yatia utana
utji
yatia utana
utji
suma yatichi
Suma yatiqi
yatichiri
imilla wawawa
19
wiphala
quqa
YATITANAKASA UJANI
Aka waka sawua tukuyma
Sutipa qillqma
.......................
.......................
.......................
Phuqachma
Yatia
...................
......................
Yuqalla
Wawa
...................
20
YAPU APTHAPI
Ujani
Aruskipani
Kunanaksa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kunsa lurasipkixa?
Khitinakasa yapu apthapisipkixa?
21
Warurtani
Yapu apthapi
(warurta)
Yapu apthapiawa purini,
apilla llamayuawa purini,
ulluku yapuxa llamayuawa,
isau yapusa llamayuawa,
chuqi yapusa llamayuawa.
Jisa suma imilla,
jisa suma yuqalla,
chuqi llamayu purini,
yapuxa apthapiawa.
(msica de siguen tomando)
Aruskipani
SICHINI
Uraqina qurpanakapa
sichisa qhananchani
23
SICHINI
24
SAMICHANI
Samichasina kuchuni
25
LIP XATAYANI
Kuchsutanakampi lipxatayani
27
SICHINI
28
SICHINI
29
QILLQANI
Ullasia qillqani
apilla
apilla
...............................
.................................
...............................
.................................
ulluku
ulluku
...............................
.................................
...............................
.................................
isau
isau
...............................
.................................
...............................
.................................
chuqi
chuqi
...............................
.................................
...............................
.................................
30
ULL ANI
apilla
isau
chuqi
ulluku
imilla
yuqalla
31
QILLQANI
a....................
..
U....................
..
I.....................
..
ch....................
..
i....................
...
y....................
..
32
QILLQANI
Ullasina qillqani
apilla
achaku
awayu
awicha
33
QILLQANI
Ullasina qillqani
ulluku
uta
isau
isi
I
34
QILLQANI
Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata
ajllisina qillqani
Apilla llamayuxa
yapuxa apthapiawa
..
Isau llamayuxa
Ulluku llamayuxa
..
Sichini
Warur taru aynacha arunakampi
phuqachani
Yapu apthapi
(warur ta)
yapu apthapiawa purini
llamayuawa purini
yapuxa llamayuawa
yapusa llamayuawa,
chuqi yapusa llamayuawa.
apilla
ulluku
35
isau
YATIANAKASA UJANI
Sutipa qillqma
.......................
......................
.......................
Phuqachma
pill
lluk
sau
36
JIWRA JAWQA
Ujani
Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kunsa lurasipkixa?
Jiwasa kunjamsa jiwra jawqtanxa?
37
ULL ANI
Ullani
Jiwra jawqa
Tumasixa jiwra jawqi,
ayllu katunina jiwra jawqi,
Natixa jiwra juyuana mallmaqi,
waa juyra jawqa pachawa.
Aruskipani
Aka qillqataxa warurtawiti?
Kunxata qillqatasa?
Khitinakxatsa yatiyistu?
Kunsa lurapxi?
Kunatsa?
38
QILLQANI
Ullasina qillqani
Nati
Nati
........................
........................
.........................
.........................
nina
nina
........................
........................
.........................
.........................
anu
anu
........................
........................
n
.........................
.........................
39
QILLQANI
Ullasina qillqani
Tumasi
Tumasi
........................
........................
.........................
.........................
tata
tata
........................
........................
.........................
.........................
tapa
tapa
........................
........................
t
.........................
.........................
40
QILLQANI
Ullasina qillqani
Katuni
katuni
katuni
........................
........................
.........................
.........................
kusikusi
kusikusi
........................
........................
.........................
.........................
kututu
kututu
........................
........................
k
.........................
.........................
41
QILLQANI
Ullasina qillqani
nina
ni na
...
....
nasa
...
....
anu
...
....
...
....
tutuka
...
....
tisi
...
....
...
....
kusikusi
...
....
kitula
...
....
tata
ta ta
kayu
ka yu
42
QILLQANI
na
ta
ka
ni
ti
ki
nu
tu
ku
Ana
uta
utana
utani
utanaka
kayu
...
43
QILLQANI
Tataxa jiwra
Jawqaski.
Mamaxa jiwra jawqaski.
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
.............................................................................
..............................................................................
44
QILLQANI
Ullani
jiwra jawqa
Tumasixa jiwra jawqi,
ayllu katunina jiwra jawqi.
Natixa jiwra juyuana mallmaqi,
waa juyra jawqa pachawa.
jiwra jawq,
ayllu
jiwra jawqi.
Waa
Tumasixa
jawqa pachawa.
Katunina
45
Natixa
juyra
CHIQACHANI
Tumasixa
Jawqi
jiwra
..
jiwra
juyuana
mallmaqi
Natixa
..
iki
utana
Tataxa
..
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma
Tunisuxa
katu
Tataxa
iki
Katixa
katu
46
QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma
k
k
anu
nina
tata
tapa
kututu
tatitu
tutu
utani
a n
a p
p a
q k
47
a k
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
YATITANAKASA UNJANI
sapa maya qillqampi paya aru qillqma
n
..
t
..
k
..
..
..
..
Natixa
katu
nasa
..
iki
Tataxa
utana
..
Aka sixsutanakataki maya amuytwi qillqma
48
Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kamachasipkisa?
49
ULL ANI
Ullani
Markaja
(jarawi)
Aruskipani
Aka qillqataxa warurtawiti jarawicha?
Kunatsa?
Kunxata qillqatasa?
Kunjamasa qillqatana qawayapaxa?
50
QILLQANI
Ullasina qillqani
siku
siku
...............................
...............................
................................
................................
sawu
sawu
...............................
...............................
................................
................................
suka
su ka
................................
................................
...............................
...............................
s
S
51
QILLQANI
Ullasina qillqani
marka
marka
...............................
...............................
................................
................................
micha
micha
...............................
...............................
................................
................................
mama
mama
...............................
...............................
m
................................
................................
M M
52
QILLQANI
Ullasina qillqani
yapu
yapu
...............................
...............................
................................
................................
uyu
uyu
...............................
...............................
................................
................................
phayi
phayi
...............................
...............................
................................
................................
y y
Y Y
53
QILLQANI
Ullasina qillqani
Siku
si ku
...
....
sawu
...
....
suka
...
....
...
....
micha
...
....
muyu
...
....
...
....
wayita
...
....
uyu
...
....
maya
ma ya
yapu
ya pu
54
QILLQANI
sa
ma
ya
si
su
mu
yu
yi
isi
usu
...
mama
..
masi
..
....
yuku
yati
....
55
QILLQANI
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
.............................................................................
..............................................................................
56
QILLQANI
Ullani
Markaja
(jarawi)
Per markaja jacharuwa sarta,
siku phustasawa sutima amttha.
Lupiajana micha kikipawa qhanta,
Jach sawa sawu yapu irnaqtha.
Urumana wiphalaxa laphapi,
chupika janqu samipawa qhanti,
aymara wawjamaxa jachama muntha.
Jachataki sapa uruwa yatiqtha.
Jallalla Per marka!
kikipawa qhanta,
jach sawa
sawu
irnaqtha.
yapu
siku
57
micha
CHIQACHANI
phustasawa
Siku
sutima
amtha
..
Nayaxa
irnaqtha
sawu
yapu
..
yuku
katu
Timukuxa
..
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma
Satukuxa
phusi
Tumasixa
katu
Mamaxa
yapuchi
56
QILLQANI
S
S
m
m
siku
sawu
suka
muyu
mama
wayita
uyu
yapu
micha
masi
a s m
a t
s a w
i m m
k i u
u ch y
i a u
s a t
a s i
s u k
u l i
a m a
u a a
a p u
u u y
s y u
57
a
a
w
a
i
q
i
t
w
a
y
i
t
a
t
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
YATITANAKASA UNJANI
sapa maya qillqampi paya aru qillqma
s
..
m
..
y
..
..
..
..
katu
Susanaxa
sanu
..
yuku
mayi
siskuxa
..
Aka sixsut
58
PACHAMAMA
Ujani
Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Khitinaksa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kamachasipkisa?
61
ULL ANI
Katjawinaka chiqtani
Walinkaa apayanchitu,
sapa mara luqaawa,
taqi kunansa suma sarnaqaataki.
(Pachamama)
Umata urpuru tukuriwa,
qhiyjama tisasiriwa,
thayana apnaqaawa.
(qinaya)
Takuna ikiskiriwa,
thayana sartiriwa,
quta patnama saririwa,
muruqu muruqu allisiniriwa.
(uxi)
Chilliwata luratawa,
uta qumachiriwa.
(pichaa)
Aruskipani
Kuna kasta qillqatanakasa?
Qhawqha qillqatasa?
Kunxata qillqatasa?
62
QILLQANI
Ullasina qillqani
pichaa
...............................
...............................
pichaa
................................
................................
paya
...............................
...............................
paya
................................
................................
qinaya
...............................
...............................
qinaya
................................
................................
qapu
...............................
...............................
qapu
................................
................................
63
QILLQANI
Ullasina qillqani
waka
...............................
...............................
wiku
...............................
...............................
w
waka
................................
................................
wiku
................................
................................
W W
uxi
...............................
...............................
sixi
...............................
...............................
x
X
64
uxi
................................
................................
sixi
................................
................................
QILLQANI
Ullasina qillqani
paya
.................. ..................
pa ya
................. .................
pichaa
pusi
qapu
.................. ................
qa pu
qinaya
................. ................
qullu
................. ................
65
QILLQANI
Ullasina qillqani
..................... ....................
waka
wa ka
wiku
..................... ...................
wutilla
..................... ..................
sixi
..................... ..................
si xi
tuxu
..................... ..................
laxa
................... ....................
66
QILLQANI
i
pi
qi
wi
xi
u
pu
qu
wu
xu
api
...
..
paqu
........................
..
pampa
.........................
........................
.........................
.........................
........................
ququ
.........................
........................
piqi
.........................
........................
quntaya
.........................
.........................
.........................
.........................
uxi
.........................
.........................
tixi
.........................
.........................
wawa
.........................
.........................
sawu
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
......... ................
.........................
.........................
67
QILLQANI
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
.............................................................................
..............................................................................
68
QILLQANI
U llani
Katjawi
Umata urpuru tukuriwa,
qhiyjama tisasiriwa,
thayana apnaqaawa.
(Qinaya)
urpuru tukuriwa
tisasiriwa
apnaqaawa
qinaya
Umata
thayana
69
qhiyjama
CHIQACHANI
Pachamamaru
luqaawa
sapa mara
.....................................................................................
qhiyjama
tisasiriwa
Qinayaxa
.....................................................................................
Uxixa
utji
qutana
....................................................................................
sarnaqi
Wallpaxa
pampana
.....................................................................................
...........................
.......................
Tumasixa
...........................
...........................
qumachiriwa
.......................
manqayi
.......................
.......................
Qhiyjama
tisasiriwa
.......................
70
.......................
QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma
p
q
w
p
pichaa
paya
qinaya
qullu
wallpa
sixi
uxi
wiku
quta
punku
pampa
p a
a u
p a
m p
m a
q u
w q
a w a
m u
p a
p u
k
71
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
...
.............................
.............................
.............................
..
YATITANAKASA UNJANI
sapa maya qillqampi paya aru qillqma
..............
..............
..............
..............
..............
..............
..............
..............
qutana
Uxixa
utji
..
Wawaxa
api
ququ
..
Sixsutanakataki maya amuytwi qillqma
72
SATATAKI WAKICHAA
Ujani
Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Kamachasipkisa?
Kuna pachasa ukhama yapuchapxtanxa?
Kunsa yapuchtanxa?
73
ULL ANI
Ullani
Jawasa sata
Janra jawasa sata qalltaxa, uraqita layunaka,
jichhunaka, tunanaka, qalanaka, pallsuawa.
Jawasa sataanxa chachaxa ari wirimpi qhullti,
warmirakiwa jawasa ilunti.
Jawasa sataaxa lumpaqa phaxsiwa qallti.
Aruskipani
Kuna kasta qillqatasa?
Kunxata qillqatasa?
Kunsa yatichsitu aka qillqataxa?
Jiwasaxa ukhamti sattanxa?
Jiwasaxa kamissa sattanxa?
74
QILLQANI
Ullasina qillqani
jawasa
jawasa
...............................
...............................
jichhu
jichhu
...............................
...............................
j
J
lawa
lijwana
................................
................................
lijwana
...............................
...............................
l
................................
................................
lawa
...............................
...............................
................................
................................
75
................................
................................
QILLQANI
Ullasina qillqani
chaka
...............................
...............................
chusi
chaka
................................
................................
chusi
...............................
...............................
................................
................................
ari
ari
ch ch
Ch Ch
...............................
...............................
................................
................................
warawara
warawara
...............................
...............................
r
R
76
................................
................................
QILLQANI
Ullasina qillqani
Jawasa
.................. ..................
ja wa sa
................. .................
jichhu
jui
lawa
.................. ................
la wa
luqa
................. ................
liqiliqi
................. ................
77
QILLQANI
Ullasina qillqani
..................... ....................
Chaka
cha ka
chinu
..................... ...................
chuwa
..................... ..................
ari
..................... ..................
a ri
warawara
..................... ..................
iru
................... ....................
78
QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani
a
ja
cha
la
ra
i
ji
chi
li
ri
u
ju
chu
lu
ru
jacha
.........................
jinchu
..........................
........................
janchi
..........................
........................
jalsu
..........................
........................
.........................
..........................
........................
achu
..........................
........................
chacha
.........................
........................
chichi
..........................
........................
.........................
..........................
........................
.........................
..........................
.......................
ali
..........................
.......................
jila
..........................
.......................
lanti
..........................
.......................
ari
..........................
.......................
uru
..........................
.......................
para
..........................
.......................
.........................
..........................
........................
.........................
..........................
.......................
.........................
..........................
........................
.........................
..........................
.......................
79
........................
QILLQANI
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
80
QILLQANI
U llani
Jawasa sata
Janra jawasa sata qalltaxa, uraqita layunaka,
jichhunaka, tunanaka, qalanaka pallsuawa.
Jawasa sataanxa chachaxa ari wirimpi qhullti,
warmirakiwa jawasa ilunti.
Jawasa sataaxa lumpaqa phaxsiwa qallti.
Janra
Jawasa sataanxa
warmirakiwa
jichhunaka
chachaxa
81
tunanaka
qalanaka
CHIQACHANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani
Warmixa
ilunti
jawasa
.....................................................................................
Chachaxa
qhullti
Ari wirimpi
.....................................................................................
Satukuxa
pallsu
layunaka
....................................................................................
churi
chusi
lusiyaxa
.....................................................................................
Si xsutanakaru arumpi turkasa qillqani
Chachaxa
katu.
......................................................................................
Warmixa
ilunti.
.......................................................................................
Mariyaxa
Ayi.
.......................................................................................
Tumasixa
ayi.
........................................................................................
82
QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma
jamachi
jawasa
laqatu
liqiliqi
chuwa
chinu
layu
jui
chara
chusi
j
a
w
a
s
a
l
i
l
m
a
l
c
s
c
h
i
n
u
a
m a
a q
h u
a c
h l
j u
q i
m a
p a
c h
c
a
s
h
a
l
y
q
a
83
h i
t u
i
s
u w
y u
i
s
i
q
s
l
a n
r a
s
a
a
a
m
a
i
u
i
l
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma
ch
..............
..............
..............
..............
..............
..............
..............
..............
Luwisaxa
asi
chuwa
..
Ayi
lijwana
Jusiyaxa
..
Aka sixsutanakataki maya amuytwi qillqma
84
SATAWISA
Ujani
Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Kunsa lurasipki?
Kawkinsa ukhama yapuchapxpachaxa?
Jiwasaxa kuna pachasa sattanxa?
85
ULL ANI
Ullani
Ququ
Utjaapawa:
Qallu chuqi muntata
Llataru chuu chulluchita
Phayaa:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Aruskipani
Akaxa jarawiti, jawaricha?, warurtawicha?
Kunatsa?
Kunxata qillqatasa?
Kuna luraatakisa?
86
QILLQANI
Ullasina qillqani
chuqi
chuqi
...............................
...............................
................................
................................
chilliwa
chilliwa
...............................
...............................
................................
................................
ch ch
CH CH
qallu
...............................
...............................
qipi
................................
................................
qipi
...............................
...............................
q
qallu
Q Q
87
................................
................................
QILLQANI
Ullasina qillqani
llata
llata
...............................
...............................
lluqu
...............................
...............................
ll
ll
LL
LL
................................
................................
lluqu
................................
................................
Sau
sau
...............................
...............................
................................
................................
uu
uu
...............................
...............................
................................
................................
88
QILLQANI
Ullasina qillqani
chuqi
.................. ..................
chu qi
................. .................
Chilliwa
chaka
qallu
.................. ................
qa llu
qipi
................. ................
qurawa
................. ................
89
QILLQANI
Ullasina qillqani
..................... ....................
llata
lla ta
llijulliju
..................... ...................
lluqu
..................... ..................
uu
..................... ..................
u u
ikuta
..................... ..................
aasu
................... ....................
90
QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani
a
cha
qa
lla
a
challa
chiwu
jacha
.........................
.........................
qasa
qillu
quma
qurawa
.........................
.........................
lilli
llata
llanta
.........................
.........................
iu
uu
iqi
.........................
.........................
i
chi
qi
lli
i
u
chu
qu
llu
u
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
91
.........................
........................
........................
.........................
.........................
........................
........................
........................
........................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
........................
.......................
QILLQANI
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
.............................................................................
..............................................................................
92
QILLQANI
U llani
Ququ
Utjaapawa:
Qallu chuqi muntata
Chuu llataru chulluchita
Phayaa:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Chulluchita.
Phayaa:
phukuruxa qallu muntata irantaa.
Qallu
chuqi
Chuu
93
llataru
Sau
CHIQACHANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani
ququ
tataxa
qipi
.....................................................................................
isichaxa
chuu
chulluchitaapi
.....................................................................................
puri
llijullijuxa
qulluruwa
....................................................................................
ikutaniwa
Mariyaxa
jacha
.....................................................................................
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma
Anuxa
...........................
.......................
achu
.......................
.......................
ali
.......................
Antuuxa
...........................
.......................
uji
.......................
...........................
Umaru
.......................
manti
.......................
Tumasaxa
...........................
94
QILLQANI
c
c
l
s
q
llata
iqi
chuqi
ikuta
lluqu
llaki
qa llu
aasu
uu
chilliwa
c
s
u
m
u
a
c
h
u
q
i
a
a
u
i
l
l
i
m
i
k
l
q
s
q
l
l
l
a
a
u
l
a
a
i
a
u
l
t
a
l
t
t
t
q
i
u
a
a
k
l
a
i
95
a
u
w
s
p
i
u
s
u
s
m
a
u
u
a
s
a
a
s
a
a
w
a
y
u
a
i
u
a
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma
ch
..............
..............
..............
..............
ll
..............
..............
..............
..............
qipi
Mamaxa
ququ
..
Llijullijuxa
puri
uywaruwa
..
Aka Sixsutanakataki maya amuytwi qillqma
96
JAWARINAKASA
Ujani
Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Khitinakasa?
Kamachasipkisa?
97
ULL ANI
Ullani
P isaqampita khullumpita
(jawari)
Maya uruxa pisaqaxa
Taqataqa marka
saraa thakinwa khullumpi
jikisitayna.
Pisaqaxa phuku aliriwa
sarasktha sataynawa.
Khullurakiwa waka aljiri
sarasktha satayna.
Ukatxa, Taqataqa markaruxa
puripxataynawa.
Pisaqaxa nayawa aljarapma
sasawa khullutxa
Waka mayitayna
Pisaqax. Waka aljatxa
lunthatampiwa apaqayasitayna.
Phuku alasina chhaqxatayna
Tukuyanxa, khulluxa
Taqataqa markata
jachtasisawa markaparu
kutjatayna.
Aruskipani
Aka qillqataxa jarawiti jawaricha? kunatsa?
Khitinakxata qillqatasa?
Khitisa jani walinkixa?
Khulluxa kunatsa jani walinkixa?
98
QILLQANI
Ullasina qillqani
pisaqa
pisaqa
...............................
...............................
pakita
................................
................................
pakita
...............................
...............................
................................
................................
tawra
tawra
P P
...............................
...............................
tiria
tiria
...............................
...............................
t
................................
................................
T T
99
................................
................................
QILLQANI
Ullasina qillqani
phuku
...............................
...............................
ph
ph
Ph
Ph
phala
...............................
...............................
................................
................................
...............................
...............................
khallu
...............................
...............................
kh
Kh
Kh
................................
................................
phala
khullu
kh
phuku
100
khullu
................................
................................
khallu
................................
................................
QILLQANI
Ullasina qillqani
pisaqa
.................. ..................
pi sa qa
................. .................
paki
pusuta
tawra
.................. ................
taw ra
tiria
................. ................
tusu
................. ................
101
QILLQANI
Ullasina qillqani
..................... ....................
phala
pha la
phisi
..................... ...................
phuku
..................... ..................
khallu
..................... ..................
kha llu
khiwi
..................... ..................
khuchi
................... ....................
102
QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani
a
pa
ta
pha
kha
piqi
pallalla
.........................
.........................
.........................
taxlli
tanta
.........................
.........................
.........................
.........................
phala
phuku
.........................
.........................
.........................
khaya
khita
.........................
.........................
.........................
i
pi
ti
phi
khi
u
pu
tu
phu
khu
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
103
.........................
........................
.........................
.........................
.........................
........................
........................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
........................
.......................
QILLQANI
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
.............................................................................
..............................................................................
104
QILLQANI
U llani
P isaqampita Khullumpita
(jawari)
Maya uruxa pisaqaxa Taqataqa marka saraa
thakinwa khullumpi jikisitayna.
Pisaqaxa phuku aliriwa sarasktha sataynawa
Khullurakiwa waka aljiri sarasktha satayna.
Ukatxa, Taqataqa markaruxa puripxataynawa,
pisaqaxa nayawa aljarapma sasawa khullutxa
Waka mayitayna.
Psaqaxa waka aljatxa lunthatampiwa
apaqayasitayna. Phuku alasina chhaqxatayna.
Tukuyanxa, khulluxa Taqataqa markata
jachtasisawa markaparu kutjatayna.
Aynacha arunakampi
amuytwinakaru phuqachma
Maya uruxa
T Taqataqa marka
saraa thakinwa
jikisitayna.
Pisaqaxa
Khullurakiwa
Pisaqaxa
khullumpi
105
phuku
waka
CHILLQANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani
Mamaxa
ituski
phuku
.........................................................................................
phala
phalaski
Tataxa
..........................................................................................
Kantichaxa
khuchiruwa
Manqayi
.........................................................................................
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma
Mamaxa
...........................
uji
.......................
Pawluxa
...........................
katuski
.......................
Mariyaxa
...........................
.......................
jarini
.......................
Tunisuxa
...........................
.......................
.......................
ali
.......................
106
.......................
QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma
p
k
p
h
p
khullu
khuchi
phuku
phisi
phala
tiria
pisaqa
tawra
tusu
pakita
t i
a p
w i
r
s
a a
i
q
l
a
t u
a p
w p
r
k
h
u
c
h
i
s
h
h
i
h
p
h
i
s
i
u
a
a
u
h
p
h
u
k
u
l
t
a a w
l
l u
u k u
p p r
u a k
k k
i
u l p
t
t h
a a t
a w q
107
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma
ph
kh
..............
..............
..............
..............
..............
..............
..............
..............
ali
tuminkaxa
tiria
..
qulluna
utji
pisaqaxa
..
Aka sixsutanakataki maya amuytwi qillqma
108
Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Khitinakasa?
Kawkinkasipkisa?
Kunsa lurasipki?
109
ULL ANI
Ullani
Phunchawi
(jawari)
Maya kutina, chhankaxa Qhiyaqhiya marka
saratayna, jamachinakana phunchawipa thuquri
saratayna. Jamachinakaxa yatia tukuyasina
phunchawisipkatayna.
Chhankaxa phunchawina umjasisina karapa
wikjasitayna, kayupa qhaqsusitayna. Qharatataxa
amuythapisisina janiwa kuttanirjamajataynati.
Maya jamachiruwa qipiyasinxatayna.
Aruskipani
Kuna qillqatasa?
Khitinakxata qillqatasa?
Kunatsa chhankaxa ukhama jikjatasi?
110
QILLQANI
Ullasina qillqani
chhanka
c hhanka
...............................
...............................
................................
................................
chhiqa
chhiqa
...............................
...............................
................................
................................
thuquri
thuquri
...............................
...............................
................................
................................
chh chh
Chh Chh
thaki
thaki
...............................
...............................
................................
................................
th th
Th Th
111
QILLQANI
Ullasina qillqani
qhiyaqhiya
qhiyaqhiya
...............................
...............................
................................
................................
qhuna
qhuna
...............................
...............................
................................
................................
kara
kara
...............................
...............................
................................
................................
kuphaa
kuphaa
...............................
...............................
K
112
................................
................................
QILLQANI
Ullasina qillqani
Chhiqa
.................. ..................
chhi qa
................. .................
chhanka
ch huru
thuquri
.................. ................
thu qu ri
thaki
................. ................
thixi
................. ................
113
QILLQANI
Ullasina qillqani
..................... ....................
qhiri
qhi ri
qhatu
..................... ...................
qhuna
..................... ..................
kara
..................... ..................
ka ra
kuphaa
..................... ..................
kili
................... ....................
114
QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani
a
chha
tha
qha
ka
chhala
chhiya
chhuxu
.........................
.........................
thaki
thijni
thujru
thutha
.........................
.........................
qhana
qhilla
qhuna
.........................
.........................
kana
killima
kuchi
.........................
.........................
.........................
i
chhi
thi
qhi
ki
u
chhu
thu
qhu
ku
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
115
.........................
........................
.........................
.........................
.........................
........................
........................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
........................
.......................
.......................
QILLQANI
Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata
ajllisina qillqani
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
116
QILLQANI
U llani
Phunchawi
(jawari)
Maya kutina, chhankaxa Qhiyaqhiya marka
saratayna, jamachinakana phunchawipa thuquri
saratayna. Jamachinakaxa yatia tukuyasina
phunchawisipkatayna.
Chhankaxa phunchawina umjasisina karapa
wikjasitayna, kayupa qhaqsusitayna. Qharatataxa
amuythapisisina janiwa kuttanirjamajataynati.
Maya jamachiruwa qipiyasinxatayna.
Aynacha arunakampi
amuytwinakaru phuqachma
Maya kutina
marka
Qhiyaqhiya
117
karapa
thuquri
CHILLQANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani
Tunisuxa
api
kuphaa
..........................................................................................
Chhankhaxa
manqi
jiwra
..........................................................................................
Thuthaxa
thuthanti
isi
..........................................................................................
qhuna
Mariyaxa
mayisi
Julikuxa
...........................
ali
.......................
Tumasaxa
...........................
alji
.......................
Mamaxa
...........................
Tataxa
...........................
.......................
... ....................
uji
.......................
.......................
.......................
alji
.......................
118
QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma
chhanka
chhuru
thaki
thixi
thuquri
qhatu
qhuna
kara
kuphaa
chhiqa
c
h
h
u
r
u
t
u
s
a
h
c
a
k
a
r
a
t
q
u
h
h
t
u
t
q
q
h
h
i
a
h
h
p
h
h
h
u
u
w
n
i
i
h
a
a
i
q
n
k
119
k
q
x
a
k
t
r
u
a
x
a
a
i
i
u
i
r
w
u
y
t
h
a
y
a
w
i
a
h
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma
chh
..............
..............
th
qh
..............
..............
..............
..............
..............
..............
Tataxa
Thuquski
Kuchiwa
..
Chhiqa
Chhankaxa
Qhaqsusitayna
..
Aka Sixsutanakataki maya amuytwi qillqma
120