Gip Paasvakantie

1Geïntegreerde proef : De universele opamp-trainer
2009-2010
Gip : De universele opamp-trainer
Door : Risack Lorenzo , Muylaert Thierry

en
Yakici Huseyin
Mentoren : Dhr. Deroissart Geert

Dhr. Verplancke Roland
4
Geïntegreerde proef 2de jaar , derde
graad , Elektriciteit - Electronica
Elektriciteit - Electronica | 2009-2010


1 Inhoudspagina
1 Inhoudspagina.................................................................................................................3
2 Voorwoord.......................................................................................................................8
3 Opdrachtomschrijving....................................................................................................9
4 Jaarplanning..................................................................................................................10
4.1 Maand september + oktober :.......................................................................................10
4.1.1 Bespreking van de Gip-opdrachten voor het schooljaar 2009-2010..........................10
4.1.2 Algemene informatie opzoeken van de universele opamp-trainer ............................10
4.1.3 Bestellen van de componenten.................................................................................10
4.1.4 Ontwerp van de schema’s in multisim :.....................................................................10
4.1.5 Bespreking van de schema’s :..................................................................................10
4.2 Maand november + december : EVALUATIE DW2......................................................11
4.2.1 Ontwerp van de schema’s in Multisim :.....................................................................11
4.2.2 Bespreking van de schema’s . Simuleer met Multisim.............................................11
4.2.3 Omzetten van de schema’s naar Ultiboard :.............................................................11
4.3 Maand januari + februari : EVALUATIE DW3..............................................................12
4.3.1 Omzetten van de schema’s naar Ultiboard:.............................................................12
4.3.2 Bespreking van de schema’s . Simuleer met multisim..............................................12
4.3.3 Praktisch ontwerpen van de printen.........................................................................12
4.4 Maand maart: EVALUATIE DW4.................................................................................13
4.4.1 Praktisch ontwerp van de printen :...........................................................................13
4.5 Maand april :.................................................................................................................13
4.5.1 Uittesten van de printen :.........................................................................................13
4.5.2 Ontwerp van de behuizing :.......................................................................................13
4.6 Maand mei: EVALUATIE DW5.....................................................................................13
4.6.1 Volledige assemblage van het geheel +uittesten....................................................13
4.6.2 Algemene controle op kwaliteit en werking.............................................................13
4.6.3 Afleveren van een dossier.......................................................................................13
5 Mogelijkheden van de universele opamp-trainer .......................................................14
6 Historische context.......................................................................................................27
6.1 Benaming ...................................................................................................................27
6.2 Geschiedenis en ontwikkeling van de opamp ..............................................................27
6.2.1 Buistechnologie ........................................................................................................27
6.2.2 De uA702..................................................................................................................28
6.2.3 De opamp 741........................................................................................................29
7 De opamp: algemeen....................................................................................................30
7.1 Wat is een opamp........................................................................................................30
7.2 De ideale opamp .........................................................................................................30
7.3 De werkelijke opamp ..................................................................................................30
7.4 Schemasymbool .........................................................................................................30
8 Blokschema van de universele opamp-trainer..........................................................32

4
9 In–en uitgangen van de universele opamp-trainer ....................................................38
10 Schema’s van de universele opamp-trainer.............................................................40

10.1 Functiegenerator .......................................................................................................40
10.2 Gelijkspanningsgenerator ..........................................................................................45

10.3 Spanningsmeters ......................................................................................................49
10.4 Symmetrische voeding ..............................................................................................51
10.5 Experimenteerprintje .................................................................................................54
11 Simulatie......................................................................................................................56
11.1 Simulatie op gelijkspanningen ...................................................................................56
11.2 Spanningssprong .....................................................................................................65
11.3 De opamp .................................................................................................................69
12 Experimenten met het experimenteerprintje.............................................................71
13 De offset van de opamp..............................................................................................72
14 De Opamp als buffer versterker.................................................................................73

14.1 De Bufferversterker ..................................................................................................73
14.2 De opamp als bufferversterker ..................................................................................73
15 De opamp als omkeerversterker................................................................................75

15.1 De omkeerversterker..................................................................................................75
15.2 De opamp als omkeerversterker ................................................................................75
16 De opamp als niet-inverterende versterker...............................................................77

16.1 De niet-inverterende versterker..................................................................................77
16.2 De opamp als niet-inverterende versterker ................................................................77
17 De opamp als inverterende versterker.......................................................................79

17.1 Inverterende versterker..............................................................................................79
17.2 De opamp als inverterende versterker........................................................................79
18 De opamp als mengversterker..................................................................................81

18.1 Mengversterker..........................................................................................................81
18.2 De opamp als mengversterker...................................................................................81
19 De opamp als rekenschakeling..................................................................................83

19.1 Rekenschakeling........................................................................................................83
19.2 De opamp als rekenschakeling ( Verschilversterker)..................................................83
20 De opamp als differentiator.......................................................................................85

20.1 Differentiator...............................................................................................................85
20.2 De opamp als differentiator.......................................................................................85
21 De opamp als Integrator.............................................................................................88

21.1 Integrator....................................................................................................................88
21.2 De opamp als integrator............................................................................................88
22 De opamp als trapspanningsgenerator.....................................................................91

22.1 Trapspanningsgenerator ...........................................................................................91
22.2 De opamp als trapspanningsgenerator......................................................................92
23 De opamp als comparator..........................................................................................94

23.1 Comparator................................................................................................................94
23.2 De opamp als comparator..........................................................................................94 4
24 De opamp als comparator met hysteresis.................................................................96
24.1 Comparator met hysteresis........................................................................................96
24.2 De opamp als comparator met hysteresis..................................................................96

25 De opamp als functiegenerator..................................................................................99

25.1 Functiegenerator........................................................................................................99
25.2 De opamp als functiegenerator...................................................................................99
26 De opamp met niet-lineaire terugkoppeling ...........................................................101

26.1 Het begrip niet-lineariteit...........................................................................................101
26.1.1 LDR-weerstanden ................................................................................................102
26.1.2 MDR-weerstand ...................................................................................................103
26.1.3 NTC-weerstanden ...............................................................................................104
26.1.4 PTC-weerstanden ................................................................................................104
26.2 De opamp met niet-lineaire terugkoppeling..............................................................105
27 De opamp als vensterdiscriminator .......................................................................110
28 De opamp als slope detector....................................................................................114
29 De opamp als ideale diode .......................................................................................117
30 De opamp als dubbelzijdige gelijkrichter ...............................................................120
31 De opamp als nauwkeurige gelijkrichter ................................................................125
32 De opamp als topdetector .......................................................................................131
33 De opamp als ideale topdetector.............................................................................135
34 De opamp als clampschakeling...............................................................................138
35 De opamp als sinusgenerator..................................................................................140

35.1 Het begrip ruis..........................................................................................................140
35.2 De opamp als sinusgenerator...................................................................................141
36 De opamp als anti-rimpel-filter.................................................................................142

36.1 Een rimpelspanning genereren.................................................................................143
37 De opamp als vierkantgolfgenerator .......................................................................145
38 De opamp als flipflop................................................................................................149

38.1 Voordeel...................................................................................................................149
38.2 De opamp als flipflop................................................................................................149
38.3 Conclusie .................................................................................................................151
38.4 Toepassing...............................................................................................................151
39 Opamp als vertrager..................................................................................................153
40 De opamp als monostabiele multivibrator..............................................................156

40.1 Basiswerking van een MMV ....................................................................................157
157
40.2 Werking van de schakeling ......................................................................................157
40.3 Toepassing...............................................................................................................159
41 Opamp als poort........................................................................................................161

41.1 AND .........................................................................................................................162
4
41.2 NAND.......................................................................................................................163
41.3 OR ...........................................................................................................................164
41.4 NOR :.......................................................................................................................166
42 Opamp als tiptoets....................................................................................................168

43 Bronvermelding........................................................................................................169
43.1 Internet ....................................................................................................................169
43.2 Literatuur en naslagwerken......................................................................................169
44 Slotwoord..............................................................................................................171
45 Bijlagen......................................................................................................................172
45.1 Bijlage 1 : Prijslijst.....................................................................................................173
45.2 Bijlage 2 : Gebruikte software...................................................................................176
45.2.1 176
45.2.2 177
45.3 Bijlage 3 : Etsprocedure...........................................................................................178
45.3.1 Voorbereiding........................................................................................................178
45.3.2 Belichting en fotolaag ...........................................................................................179
45.3.3 Koperplaat etsen ..................................................................................................180
45.3.4 Boren van de gaatjes ...........................................................................................180
45.4 Bijlage 4 : De draaispoelmeters................................................................................182
45.4.1 Bestellen bij ESR Electronic Components Ltd......................................................182
45.4.2 Levering ...............................................................................................................183
45.4.3 Betaling ................................................................................................................183
45.4.4 Prijzen .................................................................................................................183
45.4.5 Garantie................................................................................................................184
45.4.6 Contact .................................................................................................................184
45.5 Bijlage 5 : Handleiding bij de universele opamp-trainer............................................185
45.5.1 Inleiding :...............................................................................................................185
45.5.2 De Universele opamp-trainer :..............................................................................185
45.5.3 Het experimenteerbord ........................................................................................190
45.6 Bijlage 6 : Experimenten met het experimenteerprintje :...........................................192
45.6.1 De opamp als bufferversterker :............................................................................192
45.6.2 De opamp als omkeerversterker :.........................................................................194
45.6.3 De opamp als niet-inverterende versterker :..........................................................197
45.6.4 De opamp als inverterende versterker .................................................................200
45.6.5 De opamp als mengversterker :............................................................................203
45.6.6 De opamp als rekenschakeling :...........................................................................207
45.6.7 De opamp als differentiator :.................................................................................210
45.6.8 De opamp als integrator :......................................................................................213
45.6.9 De opamp als trapspanningsgenerator :...............................................................216
45.6.10 De opamp als comparator :.................................................................................220
45.6.11 De opamp als comparator met hysteresis : ........................................................222


2 Voorwoord
Als leerlingen van het Kso Glorieux te Ronse werd verwacht dat wij , dit schooljaar , een
Geïntegreerde proef of kortweg Gip zouden verwezenlijken . Bij het bepalen , overleggen
en vastleggen van ons onderwerp , waar wij dit schooljaar aan zouden werken en met veel
vreugde ons eindwerk zouden noemen , hadden wij ons eigen beeld van hoe ons eindwerk
eruit zo komen te zien .
Na overleg en bespreking met onze leerkrachten ; Meneer De Roissart en Meneer

Verplancke , besloten wij uiteindelijk ons eindwerk volledig te baseren op een van de
bekendste elektronische componenten , namelijk de opamp .
Dit onderwerp bood ons vele mogelijkheden , echter besloten wij ons te richten op het
project die wij nu ‘ de universele opamp-trainer’ noemen . Per definitie is een eindwerk niet
meteen vakgebonden , maar eerder vakoverschrijdend ; het is dan ook om die reden dat
wij dit onderwerp kozen . Het ontwikkelen en bestuderen van de talrijke schema’s , maar
natuurlijk ook de tientallen te verwezenlijken schakelingen boden ons zekerheid dat we een
gevarieerd maar tevens ook interessant eindwerk zouden kunnen verwezenlijken , die
ieder van ons aan zou spreken .
Van begins af aan wisten we echter dat het een groot en veelomvattend eindwerk zou
worden, maar het was onze vastberadenheid en enthousiasme in dit onderwerp die de
doorslag heeft gegeven . Wij wouden en zouden dit onderwerp kiezen en het tot een
succes brengen . Door de grote hoeveelheid aan informatie die niet enkel op het net , maar
tevens ook in elke bibliotheek aanwezig is , wisten we dat we elk probleem de baas zouden
kunnen !

3 Opdrachtomschrijving
Onze opdracht bestaat eruit dat we groepsgebonden de ‘Universele Opamp Trainer’ , zoals
beschreven in ‘Het Opamp Experimenteer Boek’ zouden verwezenlijken . Praktisch hield
dit in dat wij alle schakelingen dienden te tekenen in het teken - en simulatiepakket
Multisim, aangezien Multisim dan ook simulaties toelaat , werd ons dan ook gevraagd dit
alles ook te testen en te simuleren met deze genoemde software . Na het tekenen ,
simuleren en bespreken van de schema’s dienden we natuurlijk over te stappen naar het
volgend pakket, genaamd Ultiboard . Ultiboard zou ons in samenhang met Multisim
toelaten de printplaten te ontwerpen .
Na ontwerpen van de printplaten dienen deze gerealiseerd te worden : dit betekent etsen ,
boren , solderen en uittesten . Verder volgt montage en het samenstellen van de behuizing
met achteraf het uitvoeren van tientallen schakelingen op het experimenteerbordje .
Zoals merkbaar gaat het om een groot project , hierin is een goede samenwerking tussen
de leden zeer belangrijk . Zo werd het werk steeds groepsgewijs verspreid : terwijl de ene
persoon een printplaat aan het etsen was , zorgden de andere ervoor dat zij op dat
moment ander werk hadden. Op die manier zorgden we ervoor dat er steeds doorgewerkt
werd en er nooit moest gewacht worden .
Het is zo dat elke leerling individueel eigen printplaten diende te ontwerpen en samen te
stellen , ook de theoretische kant had de nodige zelfstandigheid van de leerling in het visier
, via een goed voorbereide planning had elke leerling zijn eigen theoretisch deel die hij
tegen een bepaalde datum diende te verwezenlijken ; aan de hand van afgesproken
bijeenkomsten konden we echter het werk een beetje bijsturen indien nodig .
Zoals merkbaar omvat onze opdrachtomschrijving een uitgebreid en universeel concept

waar één ieder onder ons de nodige inzet en doorzettingsvermogen diende te vertonen .

4 Jaarplanning
4.1 Maand september + oktober :
4.1.1 Bespreking van de Gip-opdrachten voor het schooljaar 2009-2010
4.1.2 Algemene informatie opzoeken van de universele opamp-trainer
4.1.2.1 Wat zijn de mogelijkheden van de universele opamp-trainer ?
4.1.2.2 Teken een blokschema van de universele opamp-trainer . Geef iedere blok een
naam en bespreek kort het doel .
4.1.2.3 Maak een bestellijst van het volledige project , maar deel deze wel in naar de
functie (spanningsmeter , gelijkspanningsgenerator en functiegenerator )
4.1.2.4 Maak een kostprijsberekening
4.1.3 Bestellen van de componenten
4.1.4 Ontwerp van de schema’s in multisim :
4.1.4.1 Spanningsmeters
4.1.4.2 Gelijkspanningsgenerator
4.1.4.3 Functiegenerator
4.1.4.4 Voeding
4.1.5 Bespreking van de schema’s :
4.1.5.4 Voeding

4.2 Maand november + december : EVALUATIE DW2
4.2.1 Ontwerp van de schema’s in Multisim :
4.2.1.4 Voeding
4.2.2 Bespreking van de schema’s . Simuleer met Multisim.
4.2.2.4 Voeding
4.2.3 Omzetten van de schema’s naar Ultiboard :
4.2.3.4 Voeding
Inleveren dossier voor DW2 .

4.3 Maand januari + februari : EVALUATIE DW3
4.3.1 Omzetten van de schema’s naar Ultiboard:
4.3.1.4 Voeding
4.3.2 Bespreking van de schema’s . Simuleer met multisim.
4.3.2.4 Voeding
4.3.3 Praktisch ontwerpen van de printen
4.3.3.1 Lay-out ontwerpen van de printen met Laser-printer
4.3.3.2 Etsen van de printen en etsprocedure uitleggen .
4.3.3.3 Boren van de printen

4.4 Maand maart: EVALUATIE DW4
4.4.1 Praktisch ontwerp van de printen :
4.4.1.1 Lay-out ontwerpen van de printen met Laser-printer
4.4.1.2 Etsen van de printen en etsprocedure uitleggen .
4.4.1.3 Boren van de printen
4.4.1.4 Assemblage van de printen
4.5 Maand april :
4.5.1 Uittesten van de printen :
4.5.1.1 Praktische metingen vergelijken met simulatieresultaten
4.5.1.2 Het volledige systeem assembleren en uittesten
4.5.2 Ontwerp van de behuizing :
4.5.2.1 Opzoekingswerk of de behuizing te verkrijgen is of zelf moet gemaakt worden
4.5.2.2 Realisatie van de behuizing
4.6 Maand mei: EVALUATIE DW5
4.6.1 Volledige assemblage van het geheel +uittesten
4.6.2 Algemene controle op kwaliteit en werking
4.6.3 Afleveren van een dossier 4

5 Mogelijkheden van de universele opamp-trainer
De opamp-trainer kent zijn doel vooral in het experimenteren en uittesten van verschillende
schakelingen . Zo kan de opamp-trainer voor verschillende toepassingen gebruikt worden ,
vandaar dan ook de benaming ‘ universeel’ . De opamp-trainer en diens testpanelen zijn zo
opgebouwd dat er naast enkele kleine componentjes zoals weerstanden , dioden en
condensatoren zo goed als geen extra toestellen dienen aangesloten te worden .
De opamp-trainer is voorzien van een eigen frequentiegenerator ,gelijkspanningsgenerator,

de benodigde symmetrische voeding en drie spanningsmeters . Op die mannier heeft men
naast de eerder genoemde componenten meteen alles bij de hand voor het uitvoeren van
talloze experimenten . De opamp-trainer is met andere woorden niet alleen universeel of
veelzijdig , maar tevens ook praktisch en handig te gebruiken . Het is met andere woorden
zo dat de universele opamp-trainer zijn doel eigenlijk vindt in het uitvoeren van tal van
experimenten met één of meerdere opamps en als zo de steeds bijgeleverde theorie ook
effectief in de praktijk uit te testen . Het is algemeen bekend dat theorie veel sneller
aangeleerd wordt in een praktische omgeving , waardoor deze experimentjes dan ook zeer
handig zijn voor elk soort elektronicus
Echter heerst natuurlijk nog steeds de vraag welke experimenten er specifiek uitgevoerd
kunnen worden met deze universele opamp-trainer en diens testpanelen . Wat u
waarschijnlijk wel al wist , is dat de opamp eigenlijk zeer frequent gebruik wordt als
versterkingscomponent. Door verder te gaan met deze gedachte kunnen er tal van mooie
en tevens ook leerrijke experimentjes uitgevoerd worden waarbij verschillende soorten
versterkers worden gerealiseerd en uitgetest , maar er wordt zeker en vast ook nog verder
gegaan dan enkel en alleen de versterkers , zo zijn er ook experimentjes aanwezig waarbij
de opamp als flipflop of zelf als vertrager word getest . Zoals merkbaar kunnen er zeer veel
mooie en tevens leerrijke experimenten uitgevoerd worden met deze opamp-trainer , hij
heeft dan ook zijn benaming ‘universeel’ niet voor niets gekregen .
Aangezien wij verder in dit boek alle schema’s en proeven verder zullen bespreken , zullen
wij hier een kort overzichtje geven van de verschillende experimenten die met de
universele opamp-trainer uitgevoerd kunnen worden . U vindt deze dan ook op de hierop
volgende pagina’s weer , inclusief een weergave van het theoretisch schema .

1. De opamp als buffer versterker
2. De opamp als omkeerversterker
3. De opamp als niet-inverterende versterker
4. De opamp als inverterende versterker

5. De opamp als mengversterker
6. De opamp als rekenschakeling
7. De opamp als differentiator
8. De opamp als integrator

9. De opamp als trapspanningsgenerator
10.De opamp als comparator
11. De opamp als comparator met hysteresis

12.De opamp als functiegenerator
13.De opamp met niet-lineaire terugkoppeling

14.De opamp als vensterdiscriminator
15.De opamp als slope detector

16.De opamp als ideale diode
17.De opamp als dubbelzijdige gelijkrichter

18.De opamp als nauwkeurige gelijkrichter
19.De opamp als topdetector

20.De opamp als ideale topdetector
21.De opamp als clampschakeling

22.De opamp als sinusgenerator
23.De opamp als anti-rimpel filter

24.De opamp als vierkantgolfgenerator
25.De opamp als flipflop

26.De opamp als vertrager
27.De opamp als monostabiele multi-vibrator

29.De opamp als poort
30.De opamp als tiptoets
Wij zullen verder in dit boek proberen deze volgorde van werking en experimentjes te
behouden . Verder zullen wij effectief elk experimentje uitbundig voorzien van de
benodigde theorie , theoretische en praktische schema’s . Ook is er in bijlage een
experimentenbundel te vinden waarbij de gebruiker naast het aansluitschema ook
verschillende vragen dient te beantwoorden die het aan de gebruiker duidelijk zal maken of
deze al dan niet over de nodige voorkennis beschikt en de correcte besluiten kan trekken .

6 Historische context
6.1 Benaming
Het woord "OpAmp" is een afkorting van het Engels"Operational Amplifier" oftewel een
versterker "klaar voor gebruik". De term dateert uit de jaren dertig toen er behoefte kwam
aan universeel inzetbare modulaire versterkers voor analoge besturingen en reken
processen.
6.2 Geschiedenis en ontwikkeling van de opamp
6.2.1 Buistechnologie
Hiervoor werd er voor elke toepassing steeds opnieuw een gespecialiseerde versterker
schakeling ontworpen.
De eerste opamps werden uiteraard met buizen gemaakt als een metalen doosje dat als
een unit ingeplugd kon worden in de toepassing. De transistor is pas in 1947 uitgevonden,
en geïntegreerde circuits komen pas vanaf ca. 1965. De enige oplossing uit deze tijd was
dan ook de buistechnologie .
De eerste fatsoenlijke versie op basis van buizen is de KW-2 van Philbrick Researches uit
1952.
Hierboven is een voorbeeld weergegeven van dit type toestel . Het schema waarop deze
gebaseerd werd is ter illustratie bovenaan de hierop volgende pagina weergegeven .

V1 en V2 vormen een z.g. long-tailed pair (R2 stelt het lange staartje voor dat er voor zorgt
dat de gemeenschappelijke ingangsspanning weinig versterkt wordt). Een long-tailed pair
is een schakeling wordt tegenover de GND of voedingsspanning .
Het anode signaal van V2 wordt doorgegeven via een neonlampje. Neonlampjes hebben
de eigenschap dat er een tamelijk constante spanning over valt, net zoals bij een
zenerdiode.
V3 vormt een tweede trap met spanningsversterking en de kathodevolger V4 voorziet in

een redelijk lage uitgangsimpedantie.
De koppeling met neon lampjes is nodig omdat een opamp ook met DC of zeer
laagfrequente signalen moet kunnen werken, je kunt dus geen condensator koppeling
toepassen, maar je wilt wel dat het uitgangssignaal ongeveer rond GND potentiaal ligt.
De instelpotmeter R1 is nodig om de input offset spanning weg te regelen. Bij een buizen
schakeling is het zo goed als uitgesloten dat dat zonder individuele afregeling goed komt.
6.2.2 De uA702
Zo'n tien jaar later zou door Fairchild Semiconductors de uA702 op de markt worden
gebracht. Hij had negen transistoren, gebruikte rare voedingspanningen en had de neiging
snel door te branden, maar hij stond er! Over het toneel van die tijd zien we Bob Widlar en
Charles Sporck rollen; bekende figuren uit de begindagen van Fairchild Semiconductor en
National Semiconductors.

Een nog succesvollere uitvoering uA709 opamp . Het was deze uitvoering die de weg
vrijmaakte voor de hedendaagse opamp 741 .
6.2.3 De opamp 741
Vele jaren later (1968) zou een zekere Dave Fullager -

werkzaam bij National Semiconductors - een
projectnummer aanvragen voor het ontwerp van een
nieuwe opamp-chip. Hij kreeg het eerstvolgende vrije
nummer toegewezen; 741. Of het verhaal klopt? Doet er
niet toe, feit is dat opamp type 741 de 'stayer' van de
opamps is geworden. Het ontwerp is later door vele
fabrikanten overgenomen en verbeterd, maar de 741 houdt
stand.

7 De opamp: algemeen
7.1 Wat is een opamp

Een operationele versterker is een actief elektronische component, meestal in de vorm van
een IC met een zeer hoge versterkingsfactor. De opamp beoogt een universeel toepasbaar
versterker-circuit te zijn, zodanig dat degene die er toepassingen mee ontwerpt zich geen
zorgen hoeft te maken over de interne details van zo'n versterker, en dat de
eigenschappen van de toepassing uitsluitend bepaald worden door de componenten
"rondom" de opamp.
7.2 De ideale opamp

• De spanningsversterking is oneindig groot voor alle frequenties.
• De ingangs-stroom is nul voor alle frequenties.
• Een ingangs-verschilspanning van nul produceert een uitgangssignaal gelijk nul.
• De opamp is ongevoelig voor een gemeenschappelijk ingangssignaal.
• Er is geen intermodulatie vervorming.
• Er is geen ruisbijdrage.
• Er is geen invloed van de temperatuur of van variaties op de voedingsspanning
7.3 De werkelijke opamp

• De versterkingsfactor is circa 105 en hoger
• De ingangsimpedantie ter grootte van Mega-ohms
• Ingangsstroom mag verwaarloosd worden
• Uitgangsimpedantie rond de 100 Ohm
• Bandbreedte: zeer groot
• CMRR: zeer groot
7.4 Schemasymbool
Een opamp kan beschouwd worden als een universele versterker. Het is een versterker die
vooral kleine spanningen versterkt. De opamp zit meestal in een 8- of 14-pen IC-behuizing
(soms 16-pen). Soms bevat een IC meer dan 1 opamp.

7 1 5 IC1
3
741
4

8 Blokschema van de universele opamp-trainer


Op voorgaande pagina wordt het blokschema van de universele opamp-trainer

weergegeven . Zoals merkbaar is de voeding het meest centraal gelegen deel , dit is echter
niet zomaar geplaatst , het is ook effectief zo dat de voeding een zeer belangrijk deel is van
de universele opamp-trainer . De voeding zal namelijk niet enkel de benodigde spanning
voor het experimenteerbord leveren , maar zal ook gebruikt worden als voeding voor de
individuele componenten zoals buffers , IC’s , opamps en inwendige schakelingen .
Over het algemeen bestaat de universele opamp-trainer uit 3 grote delen , exclusief de
voeding en het experimenteerbordje : namelijk de frequentiegenerator , de
spanningsmeters
en de DC-generator . Hierbij zullen wij elk deel afzonderlijk behandelen en voorzien van de
benodigde informatie .
Als eerste starten we met de DC-generator , dit gedeelte wordt hieronder weergegeven
alsook de benodigde informatie bij de inwendige blokken .
Het is natuurlijk logisch dat de DC-generator zijn doel kent in het opwekken van een DC-
gelijkspanning . De DC-generator bevat 3 uitgangen , namelijk Uit2 , Uit3 en Sprong Uit .
De twee eersten kennen enkel en alleen als doel een constante gelijkspanning op te
wekken . Deze gelijkspanning kan beschouwt worden als een symmetrische voeding . Men
krijgt met andere woorden deze gelijkspanning zowel positief als negatief aan deze 4
uitgangen aangeboden , de keuze voor deze waarden ligt tussen +1 en -1V en +10 en
-10V . Het zijn dan ook de 2 voorgaande blokken die het mogelijk maken een keuze te
maken tussen beide spanningen , verder in boek zullen we elk blok ook duidelijk inwendig
bespreken en de vergelijking trekken met de schema’s en de gebruikte componenten .
Zoals reeds eerder opgemerkt is er ook nog een derde uitgang aanwezig , namelijk de
Sprong Uit . Zoals de naam het zelf zegt zal deze uitgang zorgen voor een
spanningssprong , met andere woorden een korte spanningsimpuls . Deze impuls wordt
rechtstreeks afgeleid van de spanning die aan de uitgangen Uit 2 en Uit 3 worden
aangeboden. Zoals merkbaar wordt er om die reden gebruik gemaakt van 2 drukknoppen
waarmee men kan kiezen tussen de positieve en de negatieve spanning . Aangezien deze
drukknoppen van het monostabiele type zijn , zal deze slechts gedurende en zeer korte tijd
de spanning aan de uitgang Sprong Uit aanbieden waardoor we dan ook kunnen spreken
van een spanningspuls .

Op het schema hiernaast wordt het blokschema

van de functiegenerator weergegeven . Zoals
merkbaar is het bovenste blok , namelijk de VCO ,
het meest belangrijke en cruciale gedeelte van de
functiegenerator . Het is namelijk deze die de
mogelijkheid tussen een driehoek – en een
vierkantspanning zal geven . Deze beide
spanningen worden aan de uitgang van het Ic ter
beschikking gesteld waarbij één van beide door
middel van een wisselschakelaar naar de rest van
de schakeling doorgestuurd zal kunnen worden .
Dit doorgestuurd signaal zal eerst versterkt

worden naar een waarde van 20VTT . Hierna zal
er alsook nog een spanningsregelaar aanwezig
zijn . Via deze spanningsregelaar zal u de
spanning in kunnen instellen tussen een waarde
van 0 en +10V . Allerlaatst volgt er een buffer ,
deze zorgt voor een constante en lage
uitgangsimpedantie zonder de grootte van de
spanning te beïnvloeden . Via de uitgang van de
buffer wordt het signaal aan de uitgang Uit1
aangeboden .

Allerlaatst zullen we de spanningsmeters bespreken . De spanningsmeters dienen op

logistiek niveau dan ook om spanning te meten , maar hoe onlogisch het ook lijkt , de
meettoestellen zelf zijn stroommeters . We kozen voor stroommeters opdat het analoog
broertje ( die zowel het positief als het negatief signaal zou moeten kunnen weergeven )
spijtig genoeg niet meer in productie is . In principe zouden we door middel van
voorschakelweerstanden alsook spanningen kunnen gaan meten . De totale weerstand is
dan toch wel wat laag , vandaar dat er gekozen is voor een elektronische meetschakeling .
Het te meten ingangssignaal wordt aan een buffer aangeboden , deze wordt gekenmerkt
door een zo goed als oneindige weerstandswaarde en een spanningsversterking van 1. De
uitgang van deze buffer zal naar een instel – en compensatieschakelingetje gestuurd
worden . In dit schakelingetje kan men kiezen voor het meten van spanningen van -1 tot
+1V of -10 tot +10V. We noemen dit alsook het compensatieschakelingetje , aangezien
deze de offset van de opamp ( we komen hier later nog op terug )
zal compenseren . Praktisch doen we dit door aan de positieve
ingang van de opamp een kleine instelspanning aan te leggen .
Men krijgt met andere woorden een laatste schakelingetje die
ervoor zal zorgen dat we een keuze krijgen in spanning en
alsook de offset van de opamp zal compenseren .

9 In–en uitgangen van de universele opamp-trainer
(1) De functiegenerator zorgt voor het wisselspanningsgedeelte van de universele

opamp-trainer . Men heeft de keuze tussen een driehoek – of vierkantspanning met
een periodeduur van 1 seconde tot 120 seconden .
(2) Vaak heb je bij het experimenteren met analoge signalen toch nog steeds digitale
signalen nodig als hulp – of instelspanningen . Met deze schakelingen kan je dan
ook 2 gelijkspanningen opwekken die je kan instellen tussen -10 en + 10 V of -1 en
+1 V . Ook is er nog een derde uitgang , de ‘sprong uit “ . Hieruit kan je een
spanningssprong halen . Daarvoor zijn er twee drukknopjes opgenomen die de
uitgangen van de gelijkspanningsbron doorverbinden met de ‘sprong’ uitgang . Als
de drukknoppen in rust zijn staat er op de uitgang 0V . Bij het bedienen van 1 van
de drukknoppen springt de spanningswaarde opeens naar de waarde van 1 van de
gelijkspanningsbronnen ( afhankelijk van welke drukknop ingedrukt werd ) . Op
deze wijze creëert men een spanningssprong die noodzakelijk is voor sommige
experimentjes .
(3) Een opamp heeft 2 ingangen en een uitgang . Het is met andere woorden handig
als je steeds drie verschillende spanningen tegelijkertijd kunt observeren . Met
behulp van de ampèremeter als voltmeter kunnen ze zowel positieve als negatieve
spanningen meten en met behulp van de andere omschakelaars kun je voor 4
iedere meter één van beide meetgebieden inschakelen ( 10 V en 1V )
(4) Tot slot herken je de voedingsblok . Deze is aangebracht voor het voeden van de
testschakelingen . Een opamp heeft namelijk nood aan een symmetrische voeding .

10 Schema’s van de universele opamp-trainer
10.1 Functiegenerator

In principe zou men driehoeken en blokken erg eenvoudig kunnen opwekken met behulp
van operationele versterkers. Echter zijn hiervoor speciale IC’s op de markt, tegen
betaalbare prijzen, het zou dan ook zeer onlogisch zijn om van deze IC’s geen gebruik te
maken. Men koos hierbij voor de IC, genaamd XR2207. Dit is echter wel al een oud
beestje, maar nog steeds goed verkrijgbaar bij verschillende fabrikanten.
Deze IC heeft 2 uitgangen. Op de ene (pen13) staat een vierkantspanning ter beschikking,
op de andere (pen 14) staat een driehoekspanning ter onze beschikking. Beide signalen
hebben dezelfde frequentie. Het IC heeft echter nog erg veel mogelijkheden die we niet
gebruiken, vandaar dat een aantal ingangen ofwel rechtstreeks aan de massa liggen
( pennen 8 en 9 ) ofwel via een ontkoppelcondensator ( pennen 4, 5 en 7 ).
De frequentie wordt bepaald door de waarde van de condensator tussen de aansluitingen

2 en 3 en door de grote van de weerstand tussen aansluitingen 6 en de negatieve voeding.
Voor het genereren van de noodzakelijke lage frequentie heeft u dan ook een zeer grote
condensatorwaarde nodig, een praktische oplossing hiervoor zou het gebruik van een elco
zijn.
4
Het probleem bij het gebruik van een elco is echter dat de spanningen op pennen 2 en 3
wisselt. De elco wordt dus gedurende een halve periode verkeerd gepolariseerd. Hier

bestaat echter een eenvoudige methode voor waarbij men met behulp van elco’s een niet
gepolariseerde condensator kan opbouwen. Men doet dit door twee elco’s van dezelfde
waarde in serie te plaatsen, met plus aan plus of min en min. Hierbij overbrugt men ook
nog eens beide de condensatoren met dioden.
Als pen 2 positief is ten opzichte van pen 3, dan gaat de diode D2 geleiden en wordt de
condensator C1 tussen de genoemde aansluitingen opgenomen worden. Als de polariteit
van de spanningen wisselt, dan gaat D2 sperren en D1 geleiden. C1 zal zo dus
kortgesloten worden door de geleidende diode, zijn rol zal dankzij de geleidende diode D1
overgenomen worden door C2.
De frequentiebepalende weerstand is opgebouwd uit de serieschakeling van R1 en R2 en

heeft een regelbereik van 1 op 100. R1 legt de maximale frequentie vast, R2 de minimale.
De schakeling mag gevoed worden met een spanning van maximaal 13. Om diverse
redenen werd er gekozen voor een symmetrische voedingsspanning van 15 V ( vooral
omdat deze voedingsspanning ook gebruikt word als symmetrische voeding voor de
opamp ). Het is net omdat er gewerkt word met een waarde van 15 V dat men de
zenderdioden D3 en D4 plaatste in de voedingsaansluitingen van het IC, we creëren met
andere woorden een spanningsval. De voedingsspanning wordt gereduceerd tot een
veilige spanning van 10 V. De condensatoren C3 en C4 zorgen voor een extra
ontkoppeling van de voeding.
Door middel van de schakelaar S1 kan men ofwel voor driehoek ofwel voor blok kiezen
( door deze naar de rest van de schakeling te leiden ). Het is met andere woorden ook
logisch dat deze naar de behuizing word verder geleid.
Aangezien het IC een driehoeksignaal levert met een amplitude gelijk aan ongeveerde helft
van de amplitude van het blokgolfsignaal, maken we gebruik van R5. We wensen namelijk
dat beide signalen even groot zijn en gebruiken daarom een spanningsdeler ( door middel
van het instelpotentiometertje R5 )
De volgende trap rond IC2 is een simpel versterkertje waarmee de signalen versterkt
worden naar een waarde van 20 V top-tot-top, de versterking zelf wordt regelbaar gemaakt
door middel van de potentiometer R8.
Is schakelaar S2 gesloten, dan verschijnt de volle 20V over de potentiometer R11, op die
mannier kan men de uitgangsspanning instellen tussen 0 en 10 V. Na R11 volgt een buffer,
opgebouwd rond IC3. De buffer zorgt voor een lage uitgangsimpedantie, zonder de grootte
van de spanning te beïnvloeden.
Het IC genaamd XR2207 krijgt van ons, wegens diens belangrijke functie, een woordje
uitleg extra.
Het IC genaamd XR2207 is een spanningsgestuurde oscillator, ook wel een voltage
controlled oscillator genoemd (VCO). Een VCO is in principe niets meer dan een door
een spanning aangestuurde oscillator. 4

De spanning die op de input van de VCO wordt aangelegd, bepaald de frequentie van de
oscillator.
Ter verduidelijking enige informatie over de oscillator zelf, een oscillator is een schakeling
die een periodiek signaal opwekt.
De XR2207 is zoals eerder gezegd een spanningsgestuurde oscillator, dit wil zeggen dat
deze de mogelijkheid heeft om een periodiek signaal op te wekken waarvan de frequentie
regelbaar is door de spanning die op de input aangesloten word. De XR2207 kent 2
uitgangssignalen, een vierkantspanning en een zaagtandspanning.
De frequentiebepalende weerstand is opgebouwd uit de serieschakeling van R1 en R2

( zie schema) en heeft een regelbereik van 1 op 100. R1 legt de maximale frequentie vast,
R2 de minimale. Er wordt met andere woorden gebruik gemaakt van de offset ingang van
de VCO.
Hieronder wordt het IC XR2207 met diens in – en uigangen weergegeven:

Zoals merkbaar zijn er verschillende frequentieafhankelijke componenten die aangesloten

kunnen worden. De eerder genoemde weerstanden R1 en R2 worden samen met een
zenerdiode ( die de aangelegde spanning van 15V zal verlagen tot een veilige waarde van
om en bij de 10 V ) en een condensator C4 (die zorgt voor een extra ontkoppeling van de
voeding) aangesloten op pen 6.
Pennen 4, 5 en 7 worden niet gebruikt en worden door middel van een

ontkoppelcondensator aan massa gelegd. Pennen 8, 9 en 10 zullen ook niet gebruikt
worden en zullen rechtstreeks aan de massa komen te staan.
Klemmen 13 en 14 zijn de uitgangen voor de periodieke signalen. Op klem 13 komt een

vierkantspanning ter beschikking, op klem 14 een driehoekspanning. Beide signalen
hebben eenzelfde frequentie die zoals eerder gezegd door de weerstanden R1 en R2
worden bepaald. Let hierbij wel op, dat indien de vierkantspanning aan de uitgang moet
verschijnen , er een extra weerstandje aangebracht moet worden tussen de positieve
voeding en de pen nummer 13.
Tussen klem 2 en klem 3 zou er alsook een condensator aangebracht moeten worden ,
deze zorgt alsook voor de bekomen frequentie waarde.
Klemmen 1 en 12 zorgen voor de voeding van de VCO.

10.2 Gelijkspanningsgenerator
Indien schakelaar S3 in de eerste stand staat ( verbonden met R13 en R16 ) , zal er een
spanningsdeler gevormd worden tussen de +15 V en de – 15 V , opgebouwd tussen de
weerstanden R13 , R14 en R16 . De waarde van deze componenten is zo gekozen dat
over potentiometer R14 een spanning van ongeveer 2V valt , keurig verdeeld tussen -1 V
en + 1V.
Door het verdraaien van de loper van deze potentiometer kan men dus iedere gewenste
spanning tussen de genoemde grenzen aftakken. Deze spanning zal uiteindelijk via een
buffer of spanningsvolger aan de uitgang (2) aangeboden worden .
Het is hiernaast ook mogelijk een grotere spanning op te wekken , dit doet men door de
eerder genoemde schakelaar S3 om te schakelen . Hierdoor krijgt men opnieuw een
spanningsdeling , maar dan tussen R12 , R14 en R15 . Door weerstandswijziging zal de
spanningsdeling anders verlopen en zal er over de potentiometer een spanning van 20V
komen te staan , die opnieuw gelijk verdeeld is in positief en negatief potentiaal ( - 10V en
+10V ) .

C12 en C13 zullen dienst doen als ontkoppelcondensatoren , deze zullen de

voedingsaansluitingen van de opamp ontkoppelen .
Het tweede deel van de versterker ( IC5) is identiek aan het eerste deel (IC4) . De
schakelaars S3 en S4 hebben met andere woorden hetzelfde doel , alsook de
ontkoppelcondensatoren bij beide delen van de schakeling .
Er zijn echter nog steeds 2 schakelaars die onbesproken gebleven zijn , namelijk de
drukschakelaars S4 en S5 . Deze schakelaars hebben een omschakelcontact . Als u de
schakelaar niet indrukt dan zullen de moedercontacten via de normaal gesloten contacten
worden doorverbonden met behulp van weerstand R18. De uitgang ‘sprong uit’ ligt aan de
massa . Drukt u bijvoorbeeld S4 in , dan zal de spanning die u met S3 ( voorheen
uitgelegde spanningsdeling ) via de kleine weerstand R17 verbonden worden met de
‘sprong uitgang’ . Men krijgt op die uitgang dan ook een spanningssprong zoals reeds
uitgelegd bij het blokschema .


10.3 Spanningsmeters

Een eerste belangrijke opmerking is dat we gebruik maken van -50µA – 0 - + 50µA
draaispoelmeters . We weten zelf goed genoeg dat het gaat om spanningsmeting, echter is
het zo dat we zowel positieve als negatieve spanningen willen meten en dit type analoge
spanningsmeters niet meer in productie zijn . Daarom kiezen we voor analoge
stroommeters die we zullen ombouwen naar de genoemde spanningsmeters .
Zie alsook de bijlagen voor informatie betreffende het bestellen van deze
draaispoelmeters.
Om de net genoemde reden is er een elektronische meetschakeling opgesteld. Het te

meten ingangssignaal wordt door een weerstand R26 aangeboden aan een als buffer
geschakelde operationele versterker IC6 . Deze schakeling wordt gekenmerkt door een zo
goed als oneindige ingangsweerstand en natuurlijk ook een spanningsversterking van 1
( men schakelt de operationele versterker dan ook als een spanningsvolger ) .
De uitgang van de buffer of spanningsvolger stuurt de schakelaar S7 . In de stand 1V wordt

de meter gestuurd uit de uitgang van de buffer via twee weerstandjes R31 en R32 , deze
laatste ijkt het meetbereik . In de stand 10V moet schakelaar S7 geschakeld worden en
worden tien maal zo grote weerstanden in serie met de meter opgenomen , waarbij ook
weerstand R34 dient voor het ijken van het meetbereik .
De offset zorgt ervoor dat er op de uitgang van de buffer toch een al dan niet zeer kleine
spanning verschijnt, zelf als de ingang aan de massa ligt . Deze offset moet
gecompenseerd worden en dat wordt gedaan door aan de positieve ingang van de opamp
een kleine instelspanning aan te leggen . Twee zenerdioden D5 en D6 worden gebruikt
voor het genereren van een kleine positieve en kleine negatieve spanning . Tussen beide
spanningen staat een instelpotentiometer R29 , de loper van deze potentiometer gaat naar
de positieve ingang van de opamp door middel van twee zeer grote weerstanden R27 en
R28 . Bij het instellen of afregelen van de opamp trainer kan men deze instelpotentiometer
gebruiken om bij open ingang de uitslag van de meter exact op nul af te regelen .
De ingangsweerstand van de meterschakeling wordt bepaald door de waarde van R27 en

R28 en is dus 20MΩ ( twee maal 10MΩ ) , dit is meer dan voldoende om zonder
beïnvloeding in wat voor soort schakeling dan ook te kunnen meten .
Deze volledige werkwijze wordt ook toegepast voor de 2 andere draaispoelmeters .

10.4 Symmetrische voeding

De twee 15V uitgangen van de transfo worden door middel van een bruggelijkrichter (4 in
brug geschakelde dioden ) gelijkgericht en leveren gelijkspanningen van ongeveer 20V .
Deze spanningen zullen hierop volgend aan de ingangen van de geïntegreerde
stabilisatoren van het type 7815 (IC9) en 7915 (IC10) . De gestabiliseerde
uitgangsspanningen van ongeveer 15V worden nog eens extra ontkoppeld en voeden de
geïntegreerde schakelingen van de trainer . Beide spanningen en de massa worden ook
nog eens door middel van twee driepolige connectoren naar buiten gevoerd voor het
voeden van de testbordjes . Het is namelijk zo dat de testbordjes moeten gevoed worden
met een symmetrische voeding


10.5 Experimenteerprintje
Het printje bevat een 741 opamp , enkele onderdelen voor de voeding van de opamp en
verder een groot aantal soldeerlipjes van waarop men telkens de experimenteerschakeling
bouwt .
De voedingsaansluiting van de opamp worden niet

rechtstreeks gevoed uit de beschikbare 15V ( zie
voeding , maar worden door twee zenerdioden
gereduceerd tot een 10V . Bij een aantal experimenten is
het zo dat de opamp volledig uitgestuurd zal worden , wat
4
zal betekenen dat de uitgangsspanning zo goed als gelijk
aan de ingangsspanning zal zijn .
Indien men met een ingangsspanning van 15V zou

werken , zou dit betekenen dat men een spanning van om
en rond de 13V zou bekomen , de draaispoelmeters zouden dit echter niet aankunnen en
de naald zou volledig naar de hoek slaan ( wat nadelige gevolgen kan hebben voor het
meettoestel ) .
Om die reden kiest men voor een verlaagde voedingsspanning , zo kan de uitgang van de
opamp nooit groter dan 10V worden . Twee elektrolytische condensatoren zullen voor de
ontkoppeling van de voedingsspanning zorgen , terwijl twee weerstanden met de waarde
van 1 kilo ohm een permanente stroom door de zenerdioden zullen sturen , wat de
stabiliteit van de spanningen bevordert . Verder is er ook nog een instelpotentiometertje
aanwezig waarmee opnieuw de offset van de opamp geregeld kan worden . Verder is er
ook nog plaats voor extra componenten die bij het experimenteren aangevuld worden
( markering van A tot en met I ) .
Experimenteerprint 1 :
Experimenteerprint 2 :

11 Simulatie
11.1 Simulatie op gelijkspanningen

Dit deel van de schakeling heeft als doel een regelbare spanning aan te kunnen bieden
aan de uitgang . Dit wordt gedaan door middel van spanningsdeling . De spanning moet
regelbaar zijn tussen +1 en -1V in stand 2 van de schakelaar : er treedt een
spanningsdeling op tussen R13,R14,R16 waarbij de waarden zo gekozen zijn dat over R14
2 V komt te staan , keurig verdeeld tussen +1 en -1V . In stand 1 , moet de spanning
regelbaar zijn tussen +10 en -10V , ook hierbij zijn de componenten zo gekozen dat er 20V
over R14 komt te staan , alsook zeer symmetrisch verdeeld .
De afgetakte spanning wordt door middel van een bufferschakeling aan de uitgang
aangeboden . Door het wijzigen van de waarde van R14 zou men de spanning aan de
uitgang alsook moeten kunnen wijzigen tussen de beschikbare waarden , met andere
woorden tussen + 1V en -1V in stand 2 en tussen +10V en -10V in stand 1.
Hieronder vindt u het schema waarbij de spanning regelbaar is tussen +10V en -10V . U
merkt dat er een scoop, aangesloten is om het uitgangssignaal ( gelijkspanning ) zichtbaar
te maken . Zoals merkbaar staat R14 in deze schakeling ingesteld op 50% , ten gevolge
hiervan zou de uitgangsspanning 0V moeten bedragen , zoals zichtbaar in het scoopraster
op volgende pagina .

Gaan we nu de potentiometer instellen op 100% , zou de waarde moeten stijgen tot -10V .
Ook dit wordt hieronder weergegeven .


Gaan we nu echter de potentiometer op 0% instellen , zou de spanning moeten stijgen tot

diens maximum : +10V . Opnieuw een schema en het scoopraster .

Als allerlaatste stap tonen we het scoopbeeld waarbij de potentiometer varieert tussen 0%
en 100% . Op die mannier wordt meteen ook getoond dat de verschillende tussenwaarden
ook mogelijk zijn . U zal met andere woorden de spanning zien stijgen van -10V tot en met
+10V en opnieuw tot -10V. Wel eventjes opmerken dat de potentiometer zo ingesteld staat
dat deze wijzigt in stappen van 5% .
Zoals merkbaar treed er een spanningswijziging op aan de uitgang . Het gaat hier nu met
andere woorden om een regelbare gelijkspanning .
Gaan we nu echter ook nog eens Tijdsschaal vergroten , wordt het resultaat nog beter
zichtbaar.

Nu kunnen we dit proces ook nog eens herhalen met andere weerstandswaarden , men
doet dit door middel van de schakelaar van stand te wisselen . Zoals eerder gezegd zou er
door middel van de spanningsdeling 2V over R14 moeten komen te staan . Hieronder vindt
u het schema waarbij men de spanning kan regelen tussen +1 en -1 V .

Zoals merkbaar is er naast het omschakelen van de schakelaars niets aan de schakeling
verandert . De spanningsdeling zal nu de rest van het werk uitvoeren , want ook hier zijn de
weerstanden zo gekozen dat deze ervoor zullen zorgen dat er 2V , keurig verdeeld over
+1 V en -1V beschikbaar zullen gesteld worden aan de uitgang.
Indien we R14 opnieuw instellen met als waarde 50% zou er opnieuw geen spanning aan
de uitgang mogen verschijnen , we controleren dit eventjes .

Zoals eerder gezegd moet , indien de potentiometer op 100% ingesteld is , de

uitgangsspanning zakken tot diens minimum , in dit geval zou dit -1V moeten zijn . Ook dit
testen we eens uit .

Het verkregen resultaat lijkt te kloppen . Nu is het op zich logisch dat indien we de waarde
van de potentiometer naar 0% laten gaan , de maximale spanning aan de uitgang moet
beschikbaar gesteld worden .
Allerlaatst testen we uit of de tussenresultaten aan de uitgang verkregen worden . Hierbij

zullen we de tijdsbasis zo kiezen dat de verschillende tussenresultaten zichtbaar worden
op de scoop . Eventjes de opmerking maken dat de potentiometer wijzigt in stappen van
5% .

11.2 Spanningssprong
Zoals ook merkbaar in het praktisch schema wensen we een spanningssprong te
verkrijgen . Men kan een dergelijke spanningssprong verkrijgen tussen +1 en -1V of +10 en
-10V . Door middel van het aanpassen van de potentiometer kan men ook een
spanningssprong tussen de tussenwaarden bereiken . Zoals bij de vorige simulatie
uitgelegd zijn de spanningswaarden afhankelijk van de stand van de schakelaar en de
potentiometer . Aangezien de werking door middel van de potentiometer reeds aangetoond
is gaan we hierbij enkel nog de spanningssprong uittesten voor volgende waarden : +1V ,
-1V ( stand 2) en +10V , -10V (stand 1 ) . Men kan wisselen tussen de maximale en
minimale waarden door middel van het aanpassen van de waarde van de potentiometer
( 100% , 0% ) .
Hieronder is het schema getekend met schakelaar in stand 1 en de potentiometer ingesteld

op 0%. Indien we schakelaar J3 bedienen moet het signaal aan de scoop aangeboden
worden . Praktisch gebruiken we een drukknop waardoor we steeds een spanningssprong
of spanningsstoot verkrijgen aan de uitgang . Tijdens deze simulatie wordt dit nagebootst
door de schakelaar snel aan en uit te schakelen .


Zoals merkbaar krijgen we een spanningssprong aan de uitgang aangeboden . Nu

veranderen we de waarde van de potentiometer naar 100% , men zou een negatieve
sprong moeten verkrijgen aan de uitgang , we testen dit eventjes uit .

Schakelaars J1 en J2 worden van stand gewijzigd , men zou nu een spanningssprong

moeten verkrijgen van -1V , ook dit testen we even uit .
Nu stellen we de potentiometer opnieuw in op 0% , we verkrijgen een spanningssprong

naar +1V .

11.3 De opamp
Vb. Als we op de inverterende ingang een spanning aansluiten, zal de versterkte
uitgangsspanning geïnverteerd zijn (in tegenfase).

Vb. Sluiten we daarentegen op de niet-inverterende ingang een spanning aan, dan is de

versterkte uitgangsspanning niet geïnverteerd (in fase)

12 Experimenten met het experimenteerprintje
Het hoofddoel van de Universele opamp-trainer is nog steeds het uitvoeren van
experimentjes op de experimenteerprintjes . Echter is het totaal onverantwoord geen uitleg
te bieden bij deze experimenten . Het is om die reden dat we bij elk experimentje zowel de
theoretische als de praktische kant uitbundig bespreken .
De theoretische hulp heeft vooral tot doel het helpen begrijpen van de uit te voeren
proeven , wat is een praktische proef immers waard zonder de nodige voorafgaande
theoretische kennis. Of makkelijker gezegd “ Wat ben je met een experiment , als je niet
eens weet wat je eigenlijk aan het doen bent” .
Door te kijken in de inhoudstabel vindt u alle mogelijke schakelingen die bekomen kunnen
worden met behulp van de universele opamp-trainer en het experimenteerprintje .
Bij de proefjes geven we steeds een aansluitschema , het is belangrijk de schakeling

steeds goed te controleren vooraleer aan te sluiten en de voorafgaande tekst goed door te
lezen . Verder wensen wij de uitvoerder veel succes tijdens het proefverloop, in bijlage is
alsook een labobundel aanwezig die het mogelijk maakt voor de gebruiker om diens kennis
bij het experimenteren te verruimen en / of op de proef te stellen .

13 De offset van de opamp
Vooraleer we effectief aan het werk gaan , lijk het ons logisch toch een klein woordje uitleg
te bieden over de offset van de opamp . Dit aangezien we het bij de komende
experimentjes verschillende malen zullen hebben over dit verschijnsel en dat een woordje
vooraf hierbij toch ook wel weer een
noodzaak is .
Nevenstaand figuur geeft een eenvoudige

voorstelling van een ingangstrap van een
opamp weer . Twee transistoren T1 en T2
zijn geschakeld als verschilversterker
( gemeenschappelijke emitter ) . De basis
van de ene transistor vormt de positieve
ingang van de opamp ( + in) , de basis van
de overstaande transistor vormt de
negatieve ingang van de opamp ( - in ) .
Beide de transistoren geleiden , er staat

met andere woorden een basis-
emitterspanning van ongeveer 0,7 V .
In theorie zou Ube1 gelijk moeten zijn aan

Ube2 , maar in de praktijk is dat nooit het
geval , het is namelijk zo dat die parameter
afhankelijk is van de constructie van het
IC , temperatuur van de omgeving en nog
een heleboel andere beïnvloedende
factoren .
Het is dat verschil , tussen die twee basis-

emitterspanningen die men de
offsetspanning noemt .
De twee spanningen worden door de opamp als een deel van het ingangssignaal aanzien
Het kleinste verschil tussen beide de ingangen zal uiteindelijk 200 000 maal versterkt
worden en leiden tot een ongewenste spanningsversterking .

14 De Opamp als buffer versterker
14.1 De Bufferversterker
De bufferversterker ( soms ook wel gewoonweg de buffer genoemd ) is een schakeling die
het aan de ingang aangeboden signaal zo min mogelijk zal beïnvloeden , maar wel als een
soort van impedantietransformator zal werken . De ingangsimpedantie van een buffer is
zeer groot , de uitgangsimpedantie zeer laag . De spanningsversterking is gelijk aan 1 .
Men gebruikt de bufferversterker indien rechtstreekse koppeling van de ene schakeling aan
de andere problemen kan veroorzaken .
14.2 De opamp als bufferversterker

In principe is het mogelijk om met behulp van een transistor , enkele condensatoren en
weerstanden een zeer eenvoudig voorbeeld van een bufferversterker te verkrijgen ,
namelijk de emittervolger . Echter zal deze schakeling nog steeds enkele kostbare
onderdelen bevatten , een simpele maar doeltreffende optie zou in dat geval het gebruik
zijn van de opamp als bufferversterker .
Indien we gebruik maken van een bufferversterker , verwachten we natuurlijk dat de opamp
een versterkingsfactor zal hebben van 1 , dat een spanning aan de ingang van de
schakeling eenzelfde spanning aan de uitgang zal veroorzaken . Indien we echter de
specificaties van de opamp bekijken merken we dat de opamp een versterkingsfactor van
maar liefst 200 000 kent , deze terug dringen tot een factor die een even groot aantal
kleiner is , is dus makkelijker gezegd dan gedaan .
Nu heerst natuurlijk nog steeds de vraag hoe men een spanningsversterking van 1 weet te
bekomen . In principe is dit zeer simpel te bepalen aan de hand van onderstaande formule:
Rt
Au = 1 +
R1 4

In dit geval is Rt de weerstand die zich bevind tussen de minklem van de opamp en de
uitgang . De weerstand R1 is de weerstand die men in serie schakelt met de positieve klem
van de opamp .
Voor de weerstand R1 wordt de waarde van 4,7 MΩ gekozen , verder wordt er gebruik
gemaakt van een weerstandswaarde van 470Ω voor Rt .
Men kan aan de hand van een zeer simpele berekening de spanningsversterking bepalen :
Rt
Au = 1 +
R1
470
=1+ = 1 + 0,0001
(4,7 ×10 ^ 6)
Au=1,0001
Zoals merkbaar is de spanningsversterking zo goed als gelijk aan 1 , hetzij iets hoger .
Hieronder wordt het aansluitschema weergegeven zoals deze op het experimenteerprintje

dient geschakeld te worden .

15 De opamp als omkeerversterker
15.1 De omkeerversterker
Een omkeerversterker is het type versterker dat het signaal letterlijk om zal keren .
Natuurlijk kan het woord omkeren zeer ruim opgevat worden , met omkeren bedoelt men
eigenlijk het veranderen van polariteit . Het signaal zal met andere woorden diens polariteit
zien omwisselen , zonder dat de grootte van het signaal verandert. Het omgekeerde of
inverse van een signaal ontstaat in principe bij spiegeling rond de horizontale nul-as .
Hieronder vindt u dan ook een weergave van een dergelijk ‘omgekeerd’ signaal ten
opzichte van het origineel ingangssignaal .
15.2 De opamp als omkeerversterker

Om de opamp te kunnen gebruiken als omkeerversterker , worden er drie weerstandjes
van deze geëist . Het is met andere woorden opnieuw een zeer makkelijk realiseerbaar
schema. Hieronder zal u het basisschema van de omkeerversterker met behulp van een
opamp weervinden .
Aangezien we een omgekeerd signaal wensen te bekomen is het op zich logisch gezien zo
dat we een versterkingsfactor van -1 wensen te bekomen . Om dit te bekomen dienen we
de opamp te schakelen als een inverterende versterker , hiernaast dient ook de
4
versterkingsfactor ( net zoals bij de bufferversterker ) met behulp van de
weerstandswaarden gelijk gemaakt te worden aan 1 .
Indien we de opamp wensen te schakelen als een inverterende versterker dienen we de

opamp te schakelen zoals in het eerder weergegeven schema .
Voor een inverterende opampversterker kan men de spanningsversterkingsfactor bepalen

aan de hand van volgende formule :
Aut = - ( Rt/R1 )
Indien we een spanningsversterkingsfactor van -1 wensen te bekomen , is het zo dat we

voor Rt en R1 gelijke weerstandswaarden moeten kiezen . Een voorbeeldwaarde zou
100K zijn . Het is in dat geval zo dat Rt/R1 zo goed als gelijk zal zijn aan 1 en je met
andere woorden een spanningsversterkingsfactor van -1 zal bekomen .
Echter moet hierbij steeds rekening gehouden worden met de tolerantiewaarde , deze zal
er immers maar al te vaak voor zorgen dat de spanningsfactor niet exact -1 zal bedragen .
We gaan hierbij verder met de gekozen weerstandswaarde van 100K , stel nu dat deze
een tolerantie zou kennen van 5% , dan zou dit een degelijke invloed uitoefenen op de
bekomen spanningsversterkingsfactor . Het zou immers volgens uitersten mogelijk zijn dat
Rt een waarde zou kennen van 105K en R1 een waarde van 95K . In dat geval zou de
spanningsversterkingsfactor -1,1 bedragen.
Aangezien we van een omkeerversterker verwachten dat deze het signaal omkeert of
spiegelt , zonder een wijziging in de grootte door te voeren , is het dan ook zo dat we een
precieze spanningsversterkingsfactor aanraden . Des te kleiner de tolerantiewaarde , des
te kleiner de kans op een onprecieze versterkingsfactor .
U kunt de schakeling snel op de experimenteerprint opbouwen en verbinden met de

opamp-trainer , waarbij u de drie meters en de gelijkspanningsgenerator op het bereik ’10V
‘ schakelt .
De positieve ingang van de opamp ligt op massapotentiaal .Het wekt dan ook geen
verbazing dat u op meter M2 steeds 0V afleest . Als de positieve ingang op 0V staat , dan
zal de schakeling er naar streven ook de negatieve ingang op 0V te zetten . De
inverterende werking wordt duidelijk door aan de ingang een spanning van bijvoorbeeld 4
+5V aan te leggen en de spanning op de uitgang (M3) af te lezen , deze dient dan -5V te
zijn .

16 De opamp als niet-inverterende versterker
16.1 De niet-inverterende versterker

Zoals uit de benaming van dit type versterker al valt af te leiden , gaat het hier om een
versterker van het niet-inverterende type . Praktisch houdt dit in dat de versterkingsfactor
positief zal zijn en hoger zal zijn dan 1 , anders kan men immers niet van een versterking
spreken . De uitgangsspanning van een niet-inverterende versterker zal zo continu in fase
zijn met de ingangsspanning , dit wil zeggen dat een spanningsverhoging aan de ingang
ook een spanningsverhoging aan de uitgang zal teweeg brengen .
16.2 De opamp als niet-inverterende versterker

Allereerst is het een noodzaak een weergave te bieden van het basisschema , vandaar
dat u meteen hieronder het basisschema aantreft voor dit doeleinde .
Zoals merkbaar is deze schakeling relatief makkelijk te realiseren met behulp van slechts 3
weerstanden , waarvan 2 dienen geschakeld te worden tussen de uitgang en de negatieve
klem . Het zijn deze 2 weestanden die van groot belang zijn voor het bepalen van de
spanningsversterkingsfactor . Deze kan namelijk bepaald worden via onderstaande
formule:
Aut = 1 + (Rt/R1)
Zoals al snel merkbaar zal de spanningsversterkingsfactor sowieso hoger dan 1 weten te

zijn , waardoor we in elk geval effectief van een versterking kunnen spreken . Het is in 4
principe ook zo dat er zeer grote spanningsversterkingen kunnen plaatsvinden door keuze
van deze weerstanden .

De waarde van weerstand R2 is minder kritisch , meestal kiest men voor deze een waarde
die ongeveer gelijk is aan die van Rt // R1 . Men kan de waarde van R2 dan ook bepalen
aan de hand van volgende berekening :
R2 = ( Rt x R1 ) / (Rt + R1 )
Hierboven wordt de schakeling zoals die op één van de experimenteerprinten dient

gemaakt te worden weergegeven . Aan de ingang sluit men een instelbare gelijkspanning
V aan , de punten M1 , M2 en M3 verwijzen zoals gewoonlijk naar de drie draaispoelmeters
op de trainer en dienen aldus daar aangesloten te worden . Als u de trainer inschakelt , zult
u steeds vaststellen dat de uitgangsspanning steeds tien maal groter zijn dan de
ingangsspanning . Het is dus duidelijk dat u de ingangsspanning moet beperken tot het
gebied van +1V . Indien u grotere spanningen zou kiezen dan deze aangegeven waarden ,
dan zal de uitgang van de opamp vastlopen tegen de voedingsspanningen .
Je kunt je de schakeling ook voorstellen als een wip. Het scharnierpunt stelt de -ingang
voor, en de planklengtes ter weerszijden stellen de weerstanden R1 en R2 voor. Bij de wip
uit de speeltuin zit het scharnier in het midden en zijn R1 en R2 gelijk. Je weet uit je
jeugdervaringen wel dat de ene kant net zoveel omhoog gaat als de andere kant naar 4
beneden gaat. Je kunt een wip natuurlijk ook met verschillende planklengtes maken. (doe
voor het gemak even of de plank zelf niets weegt) De uitslagen die de plank-einden maken
zijn evenredig met de lengte verhouding.
17 De opamp als inverterende versterker
17.1 Inverterende versterker

Zoals uit de benaming van dit type versterker al valt af te leiden , gaat het hier om een
versterker van het inverterende type . Praktisch houdt dit in dat de versterkingsfactor
negatief zal zijn en hoger zal zijn dan 1 , anders kan men immers niet van een versterking
spreken . De uitgangsspanning van een inverterende versterker zal zo continu in tegenfase
zijn met de ingangsspanning .Een spanningsverhoging aan de ingang zal ook een
spanningsverhoging aan de uitgang teweeg brengen, dit weliswaar binnen de
versterkingsmogelijkheden van de opamp en zijn schakeling.
17.2 De opamp als inverterende versterker
Zoals we kunnen zien is deze schakeling relatief gemakkelijk op te bouwen .De

versterkingsfactor wordt bepaald door de verhouding van R1 en R2.Voor R3 wordt de
vervangingsweerstand van de parallelschakeling van R1 en R2.We merken ook dat de
ingangsimpedantie Zi volledig wordt bepaald door de weerstand R1.Vanwege deze
eigenschap is deze schakeling zeer geschikt in toepassingen waar men een bepaalde
waarde nodig heeft als afsluitimpedantie , zie microfoons.
R2
A= −
R1
R1xR 2
R3 =
R1 + R 2
Zi = R1

De schakeling zoals deze dient opgebouwd te worden , wordt hierboven weergegeven .

Sluit de ingang 4 aan op één van de gelijkspanningsbronnen van de trainer ( ingesteld op +
0,5 V ) en de getekende punten op de drie metertjes . Als het apparaat ingeschakeld wordt
zal M3 inderdaad -5V gaan aanwijzen .

18 De opamp als mengversterker
18.1 Mengversterker
Mengschakelingen worden vaak toegepast in schakelingen die men zelf thuis als
geluidshobbyist maakt. Eenvoudige mengertjes en allerlei geluidseffectschakelingen ( echo
, nagalm , vierkanaals , basisbreedteregeling, ruisonderdrukkers) waar een
mengschakeling een fundamenteel onderdeel vormt.
De basis van een (goede) mengversterker is de inverterende versterker die al eerder aan
bod is gekomen. Deze noemt men dan een actieve menger aangezien er een actief
element in dit geval een opamp bij betrokken is. Dit in tegenstelling tot de passieve
mengers die alleen met weerstanden werken.
18.2 De opamp als mengversterker
Zoals we kunnen zien is deze schakeling relatief gemakkelijk op te bouwen .
De versterkingsfactor wordt bepaald door de verhouding van R1 en R4 of R2 en R4.
Voor R3 wordt de vervangingsweerstand van de parallelschakeling van R1, R2 en R4.
We merken ook dat de ingangsimpedantie Zi volledig wordt bepaald door de weerstand R1

en/of R2 aan de hand van welke ingang(en) we “actief” maken.
R4 R4
A1= A2=
R1 R2
4
R1xR 2 xR 4
R3=
R1 + R 2 + R 4
Zi1 = R1 Zi2 = R2
Een mengversterker is eigenlijk niets meer dan een optelschakeling.
We kunnen deze zeer simpel verduidelijken met een simpele formule.
Uuit = - ((A1 x U1) + (A2 x U2 ))
Het minteken wijst erop dat het een inverterende versterker is .
(A1 x U1 ) zegt ons dat U1 een versterking ondergaat die voorgesteld wordt door A1.
(A2 x U2 ) zegt ons dat U2 een versterking ondergaat die voorgesteld wordt door A2.
Deze twee samen vormen dan het uitgangssignaal aangezien deze beiden parallel aan de
ingang en de gemeenschappelijke weerstand R4.
Het schema van de menger op het experimenteerprint

19 De opamp als rekenschakeling
19.1 Rekenschakeling
De rekenschakeling is in feite niets meer dan een optelschakeling (mengschakeling)
of een verschilversterker. Waarbij A - B = C present staan voor de verschillende

spanningen.
A en B zijn de 2 ingangsspanningen waarbij de ene van de andere afgetrokken wordt en

het eindresultaat als C wordt weergegeven aan de uitgang.
19.2 De opamp als rekenschakeling ( Verschilversterker)
R1 en R3 dienen om een vaste spanningswaarde U1 op de opamp aan te brengen die dan

kan worden vergeleken met de 2de spanning U2 die we op R2 en R4 aansluiten.
Aangezien R1 = R2 = R3 = R4
is Uuit = U2 – U1
Bij precisie metingen moeten we wel rekening houden dat we weerstanden met een zo
klein mogelijke tolerantie nemen (1%). Hiervoor raden we deze keuze van weerstanden
dan ook aan , alhoewel dit geen verplichting hoeft te zijn zal het toch een voordeel bieden
bij de nauwkeurigheid van de werking van de gebouwde schakeling. Voor alle duidelijkheid 4
delen we nogmaals mee dat dit enkel en alleen een echte noodzaak is wanneer de
absolute nauwkeurigheid nodig hebben , tenzij we twee spanningen zeer nauwkeurig van
mekaar af moeten trekken is het met andere woorden geen probleem gebruik te maken

van de normale gekende en frequent gebruikte weerstanden met een tolerantiewaarde

van 5% .
Aan de hand van bovenstaande figuur zal het u niet al te veel moeite kosten de
verschilversterker op een van de experimenteerprinten te toveren . We hebben reeds
eerder aanbevolen precisieweerstanden te gebruiken . Aangezien we hier echter niet perse
nood hebben aan die absolute nauwkeurigheid vormt het zeker en vast geen probleem als
er weerstanden met een tolerantiewaarde van 5% uit de kast gehaald worden .

20 De opamp als differentiator
20.1 Differentiator
Een differentiator is een schakeling waarbij de uitgangsspanning recht evenredig is met de

snelheid waarmee het ingangssignaal van waarde verandert , zoals bij bijvoorbeeld een
sprong van 0V naar 10V of van 10V naar 0V.
Hoe sneller de sprong gebeurt hoe groter de waarde zal zijn van de uitgangsspanning.
Echter bij een constante gelijkspanning zullen we aan de uitgang 0 V meten.
We zien ook in de schakeling dat de condensator dient om het ingangssignaal aan de

ingang van de opamp te plaatsen, en met de weerstand die dient om de inverterende
ingang terug te koppelen naar de ingang.
20.2 De opamp als differentiator
Zoals we weten bestaat een differentiator uit een RC netwerk waarbij we over de
weerstand meten. Hier is dat ook het geval met C1 en R1 als terugkoppeling geschakeld.
4
De positieve ingang ligt aan de massa door behulp van weerstand R2.

De spanningssprong krijgen we door een bron met een schakelaar te plaatsen of wij
gebruiken de ingebouwde sprong van onze universele opamp trainer die sprongen
ondersteund.
Als verloop zouden we krijgen:
Hier zien we nog eens duidelijk dat er enkel een uitgangssignaal is wanneer de
ingangsspanning een sprong maakt, hier bestaande uit sprongen van 0V naar 5V en van
5V naar 0V.

U kunt aldus bovenstaande schakeling op uw experimenteerprint schakelen . Verbind de

uitgang met een van de meters en de ingang met een van de twee
gelijkspanningsuitgangen . Bij het inschakelen van het apparaat gaat de uitgang naar 0 V .
Verdraai nu de potentiometer , die de waarde van de ingangsspanning bepaalt en let op de
reactie van de meter .
Telkens u aan de potentiometer draait , zult u de meter even zien uitslaan . Als u de
potentiometer met rust laat gaat de uitgang weer naar nul . Hoe sneller u de potentiometer
verdraait , met andere woorden hoe sneller u de waarde van de ingangsspanning wijzigt ,
des te groter de uitslag van de meter zal worden en hoe meer uitgangsspanning de
differentiator opwekt . Deze werking voldoet met andere woorden dus volledig aan de
gestelde eisen en de definitie van de differentiator .
Bij het tweede deel van dit experiment richten we ons vooral op de differentiator binnen de
praktijk . Aangezien u zichzelf nu misschien wel afvraagt wat men specifiek met een
differentiator kan aanvangen binnen de praktijk , komen wij al meteen met een antwoord op
uw vraag . U kunt er bijvoorbeeld plotselinge spanningssprongen mee detecteren .
Verbind hiervoor de ingang van het experiment met de spanningssprong van uw trainer en
stel de twee gelijkspanningen van de trainer in op +5V respectievelijk -5V .
Als u niets doet , dan is de uitgangsspanning van de schakeling nul . Logisch , want er
treed immers geen spanningsverandering op aan de ingang . Druk nu een van de
drukknopjes in , waardoor de ingangsspanning plotseling naar +5V of -5V gaat . De uitgang
reageert prompt en wekt een smalle negatieve of positieve puls op . Dat ziet u aan de
snelle en forse meteruitslag . Als de ingangsspanning een positieve sprong doorloopt , dan
zal de uitgangsspanning een negatieve puls opweken . Er zit dus en inverterende werking
in de schakeling , wat u niet hoeft te verbazen , want de ingangsspanning is aangesloten
op de inverterende ingang van de opamp .
4

21 De opamp als Integrator
21.1 Integrator
Een integrator is een schakeling die identiek is aan de differentiator maar waarbij de
condensator en de weerstand zijn verwisseld zodat nu de weerstand de ingang vormt en
de condensator de inverterende uitgang terugkoppelt naar de ingang.
21.2 De opamp als integrator
Zoals we weten bestaat een integrator uit een RC netwerk waarbij we over de condensator
meten. Hier is dat ook het geval met R1 en C1 als terugkoppeling geschakeld.
De positieve ingang ligt aan de massa door behulp van weerstand R2.
De spanningssprong krijgen we door een bron met een schakelaar te plaatsen of wij
gebruiken de ingebouwde sprong van onze universele opamp trainer die sprongen
ondersteund.
Als verloop zouden we krijgen:

Hier zien we dat de condensator oplaadt wanneer er een ingangssignaal is, weliswaar in
tegenfase aangezien het hier om een inverterende versterker gaat.
Wanneer er geen ingangssignaal aangeboden word zal de condensator zijn waarde

behouden.
De schakeling zoals deze dient geschakeld te worden op uw experimenteerprint is

hierboven weergegeven . Zoals merkbaar gaat u de spanningssprong gebruiken als ingang
voor de integrator . Door inschakelverschijnselen bij het inschakelen van de voeding kan
het voorkomen dat de uitgangsspanning een van nul afwijkende waarde aanneemt . Is dat
het geval , dan moet u de condensator even kortsluiten , waardoor de uitgang naar nul gaat
en op deze waarde blijft . Druk nu enkele seconden op een van de knopjes voor het
opwekken van een spanningssprong .
De uitgangsspanning van de schakeling zal langzaam stijgen of dalen ; Dat kunt u prachtig
in de gaten houden op uw analoge uitgangsmeter ? Na het loslaten van de knop blijft de
spanning op de uitgang constant op de laatst gemeten waarde . Druk nu het andere knopje
in . De uitgangsspanning gaat weer langzaam van waarde veranderen , maar nu in
tegengestelde richting .


22 De opamp als trapspanningsgenerator
22.1 Trapspanningsgenerator
Een trapspanningsgenerator genereert een stijgende of dalende trapspanning die in gelijke

periodes eenzelfde spanning verhoogt of verlaagt.
Voorbeeld van een positieve trapspanning;
We zien dat op tijdstip t0 de spanning van 0V stijgt naar 1V en daarna op tijdstip t2 stijgt
naar 2V en zo een constante verhoging van de spanning naarmate de tijd ook in constante
delen verloopt.
Maar dit kan niet door blijven gaan, want zoals we kunnen zien zal de spanning na n tijd in
elkaar zakken en een nieuwe cyclus starten.

22.2 De opamp als trapspanningsgenerator
We zien de basiseigenschap van een integrator , een condensator tussen de inverterende

uitgang en de ingang van de opamp.
Op de ingang sluiten we een functiegenerator aan die bij ons zit ingebouwd in de
universele opamp trainer, deze met een blokspanning van 0,5V.
Door het diodenetwerkje zal bij elke negatieve sprong van het ingangssignaal
(functiegenerator) de uitgang 1V positiever worden.

U schakelt het experimenteerbordje zoals onderaan vorige pagina weergegeven . Na het

inschakelen van de voedingsspanning zal de uitgang van de opamp op 0 volt komen te
staan . Bij iedere negatieve sprong van de ingangsspanning ziet u op de meter dat de
uitgang ongeveer 1V positiever wordt en op deze waarde blijft tot de volgende negatieve
sprong aan de ingang .
De grootte van de trappen aan de uitgang kunt u instellen door het variëren van de grootte
van de blokspanning aan de ingang . Hoe kleiner deze spanning , hoe dichter de diverse
trappen van de uitgang bij elkaar liggen .

23 De opamp als comparator
23.1 Comparator
Compareren betekent vergelijken. Dus hier vergelijken we twee spanningen met elkaar.
We gebruiken 1 ingang als referentiespanning en de andere als veranderende waarde.
Wanneer de ene spanning onder de referentiespanning gaat zal de uitgang negatief

uitslaan tot het maximum.
Wanneer we het tegengestelde doen zal de uitgangsspanning van maximum negatief naar
maximum positief gaan.
Dus we hebben eigenlijk twee grootheden , 1 waarmee u vergelijkt en 1 die u vergelijkt.
23.2 De opamp als comparator
We zien dat beide ingangen gebruikt worden .
De ene als Vref , hier wordt de gewenste referentiespanning op aangesloten.
We hebben dan ook nog Vin , hier sluiten we de spanning aan die we willen vergelijken.
4

Hier lichten we de werking van de schakeling grafisch toe.
We zien dat wanneer het ingangssignaal boven de referentiespanning stijgt het

uitgangssignaal van negatief naar positief omschakelt, en wanneer het ingangssignaal
onder de referentiespanning duikt het uitgangssignaal weer omschakelt van positief naar
negatief.
Met behulp van de hierboven geplaatste schakeling is het mogelijk het basisschema van
de comparator op de universele opamp-trainer te bouwen .

24 De opamp als comparator met hysteresis
24.1 Comparator met hysteresis
Compareren betekent vergelijken. Dus hier vergelijken we twee spanningen met elkaar.
We gebruiken 1 ingang als referentiespanning en de andere als veranderende waarde.
Wanneer de ene spanning onder de referentiespanning gaat zal de uitgang negatief

uitslaan tot het maximum. Wanneer we het tegengestelde doen zal de uitgangsspanning
van maximum negatief naar maximum positief gaan. Dus we hebben eigenlijk twee
grootheden , 1 waarmee u vergelijkt en 1 die u vergelijkt.
Maar bij het vergelijken is er rond de referentiespanning een marge van enkele mV.
deze kan voor storing of een slecht signaal zorgen.
24.2 De opamp als comparator met hysteresis
We zien dat beide ingangen gebruikt worden .
De ene als Vref , hier wordt de gewenste referentiespanning op aangesloten.
We hebben dan ook nog Vin , hier sluiten we de spanning aan die we willen vergelijken. 4
Er is nu ook nog een extra weerstand geplaatst tussen de uitgang en de positieve ingang.

Hier lichten we de werking van de schakeling grafisch toe.
We zien dat wanneer het ingangssignaal boven de referentiespanning stijgt het

uitgangssignaal van negatief naar positief omschakelt, en wanneer het ingangssignaal
onder de referentiespanning duikt het uitgangssignaal weer omschakelt van positief naar
negatief.

We zien dat er toch wat dender kan optreden wanneer we overschakelen rond de
referentiespanning.
Door R2 en R3 ontstaat er een hysteresisverschijnsel:
We zien nu dat er twee referentiespanningen zijn.
Opnieuw wordt het aansluitschema voor het experimenteerprintje weergegeven , zoals

hierboven merkbaar .

25 De opamp als functiegenerator
25.1 Functiegenerator
Hier schakelen we voor het eerst twee opamps .
Een functiegenerator is een schakeling die diverse signaalvormen kan opwekken.
De meest eenvoudige uitvoeringen kunnen drie en blokgolf spanningen opwekken , net

zoal de schakeling die wij opbouwen.
Meer uitgebreide schakelingen kunnen hiernaast ook nog sinussen , zaagtanden en pulsen
genereren.
25.2 De opamp als functiegenerator
We zien hier de 2 opamps , de ene is als comparator met hysteresis geschakeld en de

andere als integrator. De comparator levert de stuurspanning voor de integrator. en de
integrator levert de ingangsspanning voor de comparator.
We hebben hier dus te maken met een rondgekoppelde keten. 4
Hierdoor ontstaat er een periodieke terugkerende spanning.

Het aansluitschema hierboven weergegeven .

26 De opamp met niet-lineaire terugkoppeling
26.1 Het begrip niet-lineariteit

Gewone vaste weerstanden , zoals de frequent gebruikte koollfilmweerstanden en
metaalfilmweerstanden , noemen we lineaire elementen . Dit houdt in dat er een lineair
verband bestaat tussen de spanning die over de weerstand staat en de stroom die door de
weerstand loopt . Ze stijgen telkens volgens een lineair verband met de andere .
Als de spanning over de weerstand verdubbelt , dan zal de stroom dit ook doen . Het
verband tussen spanning en stroom wordt immers gegeven door de wet van Ohm : U = I.R
Nu valt het al te raden dat bij niet-lineaire weerstanden het niet om een rechte zal gaan , en
het verband tussen spanning en stroom met andere woorden niet-lineair is .Deze niet-
lineariteit wordt veroorzaakt door het feit dat de weerstand geen constante waarde heeft ,
maar afhankelijk is van bepaalde externe factoren .
De drie voornaamste soorten zijn :
 VDR : Voltage Dependant Resistor : de weerstandswaarde wordt kleiner naarmate de

spanning over het onderdeel stijft . Het gevolg is dat de stroom meer dan lineair toeneemt
met stijgende spanning over het onderdeel .
 NTC : Negatieve temperatuur coëfficiënt : de weerstandswaarde daalt als de

temperatuur van het onderdeel stijgt . Omdat de temperatuur van een weerstand uiteraard
afhankelijk is van het gedissipeerde vermogen en aldus zo ook van de stroom door en de
spanning over de weerstand , is het rechtstreekse gevolg met andere woorden dus dat het
verband tussen spanning en stroom niet-lineair is.
 PTC : Positieve temperatuur coëfficiënt : de weerstandswaarde stijft als het onderdeel

warmen wordt . Om dezelfde reden als bij de NTC veroorzaakt dit verschijnsel een niet-
lineair verband tussen de spanning en stroom .
De vreemdsoortige karakteristieken van NTC en PTC zijn een gevolg van een aantal niet
lineariteiten die zich opstapelen . Doordat de stroom en spanning zich niet lineair
verhouden , bestaat er ook geen lineair verband tussen deze grootheden en het in de
weerstand gedissipeerd vermogen . Bovendien is het verband tussen gedissipeerd
vermogen en de temperatuur van het onderdeel ook niet-lineair .
Naast de drie genoemde speciale weerstanden bestaan er ook 2 andere frequent gebruikte
soorten , die men ook bij de niet-lineaire weerstanden rekent . Eigenlijk niet correct , want
als de weerstand van deze onderdelen constant gehouden wordt , dan gedraagt deze zich
als een normale lineaire weerstand , met een lineair verband tussen spanning en stroom .
Maar omdat in zogoed als alle naslagwerken de LDR en de MDR als niet-lineaire
weerstand gerekent wordt , beshouwen wij deze dus ook noemenswaardig in dit
experimentje . Een woordje uitleg betreffende deze 2 ;
4
 LDR : Light Dependant Resistor : kent een weerstandswaarde die daalt als het
onderdeel belicht wordt.

 MDR : Magneto Dependant Resistor : heeft een weerstand die afhankelijk is van de
magnetische flux die op het onderdeel invalt .
De uitleg hieropvolgend noemen we eerder basisuitleg , aangezien we verder in dit boek

niet op dit type weerstand ingaan , is het dan ook niet nodig een grondige uitleg te bieden ,
een klein woordje uitleg is anderzijds geen overbodigheid .
26.1.1 LDR-weerstanden
Lichtgevoelige of ‘Light Dependant Resistors’ kunnen uit diverse

materialen gefabriceerd worden . In de meeste gevallen wordt gebruik
gemaakt van gesinterd cadmium-selenide of cadmium-sulfide , waarbij
de voorkeur wordt gegeven aan laatstgenoemde verbinding omdat
deze zijn maximale gevoeligheid heeft voor de kleur waarbij het
menselijke oog ook net zijn maximale gevoeligheid kent . Daarnaast
worden echter ook bepaalde halfgeleiders gebruikt ; zoals germanium ,
silicium , gallium-arsenide en indium-antimoon .
De lichtgevoeligheid kan verklaard worden doordat er , in de genoemde materialen , vrij

veel beweeglijke landingsdragers , gaten en elektronen , aanwezig zijn . De beweeglijkheid
kan stijgen als de ladingsdragers energie absorberen van elektromagnetische straling die
op het materiaal invalt . Voor het genereren van een gat-elektron-combinatie , moet er een
minimale hoeveelheid aan energie aanwezig zijn . Deze waarde hangt af van het gebruikte
materiaal en van soort LDR .
De energie die elektromagnetische straling kan afstaan is onder meer afhankelijk van de
frequentie . Deze energie wordt uitgedrukt in elektronvolt , eV. Vandaar dat LDR’s niet voor
alle soorten licht even gevoelig zijn .
Als de LDR belicht wordt , dan neemt het aantal vrije ladingsdragers in het materiaal sterk
toe . De gaten emigreren naar de negatieve pool van de spanningsbron om een elektron
op te nemen . De elektronen gaan naar de positieve pool van de spanningsbron om zich te
koppelen aan een positief ion . Als gevolg van deze activiteit gaat er een grote stroom door
de keten vloeien , het beste bewijs dat de weerstand van de LDR kleiner is geworden .
Voorbeeld van de belichting van een LDR .
Zoals reeds gezegd hangt de gevoeligheid van de LDR af van onder meer het materiaal
waaruit het onderdeel vervaardigd is en van de golflengte van het licht . De spectrale
gevoeligheid van een LDR wordt weergegeven in een gevoeligheidskromme .

26.1.1.1 Toepasselijk voorbeeld
Aangezien we het al een hele poos hebben over deze LDR’s , is het op zijn minst
noodzakelijk een toepasselijk voorbeeld te bieden van een LDR .
Doe-het-zelvers zullen in de praktijk vaak met LDR’s uit calium-sulfide te maken krijgen .
We bieden een kort overzicht van de specificaties van deze onderdelen :
- Donkerweerstand : ongeveer 100 MΩ .
- Weerstand bij 1000 lux : 300 à 75 Ω
- Hersteltijd : 200kΩ /s
- Maximale spanning : 150V
- Paracitaire capaciteit : 6pF
26.1.2 MDR-weerstand
De werking van deze onderdelen berust op het Gauss-effect .
Als men een stroomvoerende geleider loodrecht in een magnetisch veld brengt , dan zal dit
veld proberen de ladingsdragers te laten afwijken van hun baan door de geleider .
Daardoor ontstaat een verschuiving van het stroompad door de geleider , waardoor de
geleidende doorsnede kleiner wordt en de weerstand toeneemt .
Natuurlijk zal dit fysisch effect niet bij alle materialen even sterk optreden . Zuivere metalen
hebben er niet erg veel last van . Men is er echter in geslaagd verbindingen te ontwikkelen
die maximaal door het Gauss-effect getroffen worden .
Als praktisch voorbeeld kiezen we dit maal voor MDR’s van Siemens .
Siemens maakt bij de productie van haar MDR’s gebruik van het genoemde materiaal
onder de vorm van een meander op een ceramisch substraat
wordt aangebracht . Deze basisvorm is getekend in
nevenstaande figuur .Philips maakt gebruik van permalloy
( een legering van ijzer en nikkel ) dat op een siliciumsubstraat
wordt aangebracht . Verder worden er goudbanen tussen de
permalloy-stroken aangebracht.
Omdat goud veel minder last heeft van het Gaus-effect dan permalloy wordt de
stroomrichting nog meer afgebogen . De stroom loopt als het ware zigzag door de geleider
4
Philips brengt MDR’s op de markt waarin vier identieke weerstanden op één substraat zijn
opgenomen en geschakeld als burg van Wheatstone . Hierdoor wordt niet alleen een
grotere gevoeligheid bereikt , maar wordt de MDR ook minder gevoelig voor invloeden van
de omgevingstemperatuur en verloopt de karakteristiek niet meer lineair .

26.1.3 NTC-weerstanden
Opnieuw richten we ons vooral op de basisleer en de praktische kant . NTC’s , die soms
ook thermistoren worden genoemd , hebben een grote negatieve temperatuurscoëfficiënt .
De weerstandswaarde daalt flink als het onderdeel verhit wordt . Het verband tussen
weerstand en temperatuur is niet lineair .
26.1.3.1 De dissipatiefactor
Met de dissipatiefactor wordt het gedissipeerde vermogen bedoeld dat nodig is om de NTC
één graad in temperatuur te laten stijgen . Deze grootheid kan afgelezen worden uit de
zogenaamde dissipatiegrafiek . Een voorbeeld van een dergelijke grafiek is hieronder
weergegeven .
26.1.3.2 De thermische tijdsconstante
Bij een plotselinge variatie van de buitentemperatuur duurt het een bepaalde tijd alvorens
de NTC zich op de nieuwe omstandigheid gestabiliseerd. Om dit verschijnsel te definiëren
heeft men het begrip ‘thermische tijdsconstante’ ingevoerd . Deze grootheid geeft de
tijdsduur aan waarin een temperatuursverschil tussen omgeving en NTC nog 38%
bedraagt .
26.1.4 PTC-weerstanden
De klassieke , in de huis –, tuin- en keuken-electronica toegepaste PTC wordt gemaakt

met als basis bariumtitanaat . Het onderdeel heeft een soort ‘weerstandssprong’ . Dat wil
zeggen dat bij een bepaalde temperatuur de weerstand zeer snel met een factor van 1000
kan en zal toenemen . Buiten dit gebied verloopt de karakteristiek vrij vlak .
Deze weerstandssprong , ook PTC-effect genoemd , is het gevolg van een tamelijk
ingewikkeld fysisch proces . Het komt er op neer dat bij een bepaalde temperatuur zuurstof
die tijdens het sinteren werd opgesloten wordt geabsorbeerd aan het oppervlak van de
kristalkorrels . Daardoor neemt de weerstand van het materiaal sterk toe .

26.2 De opamp met niet-lineaire terugkoppeling

Tot nu toe heeft u bijna steeds een terugkoppeling tussen de uit - en ingangen van de
opamp aangebracht , opgebouwd uit één weerstand . Zo een terugkoppeling noemt men
lineair , omdat hij dezelfde terugkoppelingsfactor oplevert voor gelijk welke
spanningsgrootte aan in – of uitgang .
Nu bestaan er echter ook niet-lineaire onderdelen . Dit zijn componenten waarvan de

weerstandswaarde afhankelijk is van de grootte van de spanning over het onderdeel , of de
grootte van de stroom door het onderdeel . Een voorbeeld hiervan is een gewone
siliciumdiode zoals de veel gebruikte 1N4148 . Het verband tussen de spanning over en de
stroom door een diode kan men aanduiden in een stroom/spanningskarakteristiek of de
doorlaatkarakteristiek genoemd .
In bovenstaande schets van de doorlaatkarakteristiek van een normale siliciumdiode is het

duidelijk merkbaar dat het verband tussen spanning en stroom niet lineair is , integendeel .

Het is zo dat een kleine wijziging in spanning een zeer grote wijziging in stroom kan
betekenen .
Wat betekent nu dit niet-lineair verband ? Uit de samenhang tussen spanning en stroom
kan men in principe de inwendige weerstand van het onderdeel afleiden , deze wordt
immers door de wet van Ohm gegeven als het resultaat van het delen van de spanning
door de stroom . Een kleine stroomvariatie ten opzichte van een grote spanningsvariatie
resulteert dus in een grote inwendige weerstand , een grote stroomvariatie ten opzichte
van een kleine spanningsvariatie resulteert in een lage inwendige weerstandswaarde .
Indien men dan ook de spanning over een diode laat stijgen van 0V tot 0.6V , dan varieert
de inwendige weerstand tussen bijna oneindig tot bijna 0 . Van deze eigenschap kan dan
ook gebruik gemaakt worden voor het opbouwen van een niet-lineaire terugkoppeling bij
een opamp .
Hieronder wordt het schema getekend waarbij de opamp met niet-lineaire terugkoppeling
gebouwd wordt .
De ingangsspanning wordt geschakeld aan de inverterende ingang . Tussen deze ingang

en de uitgang wordt er een netwerkje opgenomen , opgebouwd uit een vaste weerstand en
vier dioden . Het schema voldoet aan de basiseigenschappen van een inverterende
versterker.
4
Indien men hierbij het verband tussen de in – en uitgangsspanning zou opnemen , zou
men de transfertkarakteristiek bekomen . Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door de
ingangsspanning in stappen van 0.1 V te laten stijgen en telkens de overeenkomstige

uitgangsspanning op te meten . Indien men de resultaten van deze metingen in een grafiek
uittekent bekomt men een soortgelijk resultaat :
Zoals eerder gezegd zijn de voorwaarden voor een inverterende versterker vervult en zou
de uitgangsspanning eigenlijk een inverse polariteit moeten hebben ten opzichte van de
ingangsspanning , het is dan ook zo dat we voor het opstellen van deze grafiek gekozen
hebben om te werken met absolute eenheden .
Indien u uw verbeelding ook eventjes aan het werk zet , doet bovenstaand grafiekje u ook
ergens aan denken . Deze karakteristiek geeft niets anders weer dan het verloop van een
kwart van de periode van een sinus . Hierbij heeft men dan ook een zeer eenvoudige
omvormer gebouwd die een driehoekspanning om kan vormen naar een sinusspanning .
Echter natuurlijk wel rekening houden met de inverterende eigenschappen natuurlijk.
Het grafiekje hieronder geeft dan ook deze mogelijkheid weer :

Zoals zichtbaar in de voorgaande grafiek is het wel degelijk zo dat een zaagtandspanning
naar een sinusoïdale spanning kan worden omgevormd , wat dan ook te danken is aan het
niet-lineair zijn van de in – en uitgang .
Dit is nu allemaal wel goed en wel , maar hoe werkt deze schakeling nu eigenlijk ? Eigenlijk
is dit zeer simpel : voor kleine ingangsspanningen zijn de dioden in de terugkoppeling niet
actief . De versterking van de schakeling wordt bepaald door de verhouding van de
weerstanden die aan de + klem van de opamp zijn verbonden . Zoals zichtbaar op het
eerder getoonde schema zijn deze weerstandswaarden aan mekaar gelijk , in dit schema
werd er dan ook gekozen voor weerstandswaarden van 10k : de versterkingsfactor is dan
ook gewoonweg gelijk aan 1.
Als de ingangsspanning stijgt wordt de versterking van de schakeling niet meer alleen
bepaald door de weerstandsverhouding , maar ook door de dalende weerstand van de
dioden . De weerstand in de terugkoppeling daalt , de versterking wordt kleiner wardoor de
stijging van de uitgangsspanning alsook kleiner wordt . Als gevolg hiervan wordt de
uitgangsspanning ‘afgetopt’ , met als gevolg dat de driehoek wordt omgezet in een
sinusvormig signaal.
Dit experiment is volgens bovenstaand schema te bouwen op uw experimenteerprint . Op

de ingang zet u een van de spanningsbronnen, geschakeld op het +- 1V bereik . De ingang
en de uitgang verbindt u met uw spanningsmeters , alsook op dit bereik geschakeld .
U kunt nu het verband tussen in – en uitgangsspanning ( transfertkarakteristiek ) gaan

opmeten. U laat de ingangsspanning in stappen van bijvoorbeeld 0,1 V stijgen en meet
4
telkens de overeenkomstige uitgangsspanning . De resultaten zoals u deze bijvoorbeeld in
tabelvorm plaatste kan u aldus ook in een karakteristiek uitzetten , op die mannier creëert u
de eerder genoemde transfertkarakteristiek . De horizontale als geeft in dat geval de

ingangsspanning , de verticale as de uitgangsspanning . Deze karakteristiek zou er zoals

de eerder geplaatste transfertkarakteristiek uit moeten zien .
Het verband tussen de in – en uitgangssppanning is zoals inmiddels wel te verwachten

niet-lineair . Voor kleine ingangsspanningen stijgt de uitgangsspanning lineair . Een
verdubbeling van de ingangsspanning heeft een verdubbeling van de uitgangsspanning tot
gevolg . Voor ingangsspanningen boven 0,6V gaat dat echter niet op . De
uitgangsspanning stijgt dan minder snel voor gelijke spanningsstijgingen aan de ingang .

27 De opamp als vensterdiscriminator
Met de comparatorschakeling uit een eerdere bespreking is het mogelijk een spanning te
vergelijken met één referentie en zo dus een alarmsignaal op te wekken wanneer deze
spanning een bepaalde drempel overschrijdt. Vaak heeft u echter behoefte aan een
schakeling die in staat is te controleren of een signaal binnen twee bepaalde grenzen blijft .
Een voorbeeld hiervan is weergegeven in onderstaande karakteristiek. Hierbij wordt een

variërende spanning Uin vergeleken met twee referentiespanningen +Uref en –Uref . Als
de spanning groter wordt dan de ene positieve referentie , of kleiner wordt dan de andere
referentie , dan zal een uitgangssignaal worden opgewekt.
Een dergelijke schakeling met de hierboven beschreven eigenschappen noemen we

eigenlijk een vensterdiscriminator . Er zijn diverse mogelijkheden om zo’n schakeling te
realiseren . De meeste maken gebruik van verschillende operationele versterkers . Wij
gaan echter gebruik maken vaan een schakelingetje die genoegen neemt met slechts één
opamp , u vindt deze schakeling dan ook op de hierop volgende pagina weer .
4

De te vergelijken ingangsspanning wordt aan beide ingangen van de opamp aangeboden

via de weerstanden R1 en R2. De beide ingangen worden door middel van dioden en de
met de weerstanden die aan de voedingsspanning liggen verbonden , ingesteld worden op
kleine positieve en kleine negatieve spanningen . Over de geleidende dioden vallen
spanningen van ongeveer 0,5 a 0.6 V .
Indien de ingangsspanning 0 V bedraagt , zal de uitgang van de comparator negatief zijn .

De inverterende ingang van de opamp is immers positiever dan de niet-inverterende
ingang en dit spanningsverschil wordt door de opamp versterkt .
Een tweede voorbeeld krijgt men wanneer men de ingangsspanning langzaam laat stijgen .
De ingangsspanning is door middel van 2 spanningsdelers aangesloten op de opamp . De
stijgende spanning heeft geen invloed op de negatieve ingang . De geleidende diode D1
zorgt er immers voor dat de spanning constant blijft op een waarde van rond de halve volt .
Dit zit echter anders bij de positieve ingang , deze staat namelijk ingesteld op – 0.5 V . Het
stijgen van de ingangsspanning heeft tot gevolg dat er een stroom gaat lopen door de
serieschakeling van R2 en R4 , waardoor de spanning op het knooppunt langzaam
toeneemt .
Bij een bepaalde waarde van Uin wordt de spanning op de positieve ingang gelijk aan +
0.5V . De spanning op deze ingang wordt even later groter dan de diodespanning op de 4
negatieve ingang , de comparator ‘ klapt’ in dat geval om .

De grootte van de ingangsspanning , waarbij dit ‘omklappen’ gebeurt is afhankelijk van de

verhouding tussen de weerstanden R2 en R4 , specifieker van de verhouding tussen
beiden . Echter speelt natuurlijk de grootte van de voedingsspanning een rol .
Dit verloop wordt geschetst in onderstaande grafiek :

Zoals merkbaar is het hierbij dus effectief mogelijk om met slechts 1 operationele
versterker een vensterdiscriminator te bouwen .
U kunt uiteraard één en ander op het experimenteerprintje controleren . Op het schema

hierboven is de componentenopstelling op de experimenteerprint getekend . Als u de
spanning op de ingang laat dalen zal bij Uin < 5,75 V de comparator weer omschakelen
naar zijn starttoestand . Omdat de schakeling symmetrisch is opgebouwd , zal het duidelijk
zijn dat hetzelfde verhaal geldt voor negatieve ingangsspanningen . Nu blijft de ingang
constant op de – 0.5 V diodespanning en gaat de spanning op de negatieve ingang
langzaam dalen . Als deze gelijk wordt aan -0,5 V kapt de schakeling om , de uitgang wordt
in dat geval positief .

28 De opamp als slope detector
Het Engelse woordje ‘slope’ staat voor ‘helling’ . In de elektronica wordt het woordje ‘slope’
gebruikt om aan te geven hoe een signaal van de ene waarde naar een andere waarde
gaat . Het signaal kan namelijk stijgen ( positieve helling of slope ) of het signaal kan dalen
( negatieve helling of slope ) . De helling of slope zal positief zijn terwijl het signaal naar
een bepaald maximum stijgt . Wanneer de helling echter begint te dalen en naar een
minimum verloopt , zal de slope negatief worden . De overgang van een positieve naar een
negatieve slope duidt dus steeds aan dat een signaal net een maximum waarde heeft
bereikt . De overgang van een negatieve naar een positieve slope duidt aan dat het signaal
net uit een minimum komt .
Met een operationele versterker kan men vrij eenvoudig een slope detector opbouwen .
Het basisschema hiervoor is dan ook hieronder weergegeven .
Zoals merkbaar gaat het effectief wel om een uiterst eenvoudig schakelingetje . Het
bestaat uit niet anders dan een operationele versterker geschakeld als comparator , een
weerstandje en een condensator . Het ingangssignaal wordt aangeboden aan de positieve
ingang . Tussen de ingang en zijn inverterend soortgenoot staat een weerstandje
geschakeld . De negatieve ingang is aan de hand van een condensator aan de massa
geschakeld .
De positieve ingang van de opamp is rechtstreeks gekoppeld aan het ingangssignaal en

volgt de variatie van dit signaal zonder enige vertraging . De negatieve ingang is via
weerstand R1 ook aangesloten aan de ingang , maar de condensator die aan de massa 4
aangesloten is zal ervoor zorgen dat de spanning op de negatieve ingang steeds iets
vertraagd is ten opzichte van de spanning op de positieve ingang. Zolang de
ingangsspanning blijft stijgen zal er een stroom door R1 vloeien en zal de condensator zich
opladen tot de stijgende ingangsspanning . Er is dus steeds een positief spanningsverschil

tussen de positieve en de negatieve ingang . De operationele versterker is geschakeld als

comparator . De opamp zal op het eerder genoemd klein spanningsverschil reageren door
het vastlopen tegen de positieve voedingsspanning .
Als de ingangsspanning gaat dalen , zal er een moment komen waarop de spanningen op
beide ingangen aan elkaar gelijk worden . De comparator klapt om . Nadien zal de
condensator zich gaan ontladen , maar ook nu zal er een klein spanningsverschil ontstaan
tussen beide ingangen , zij het van inverse polariteit . De negatieve ingang is nu iets
positiever geworden dan de niet-inverterende ingang , de uitgang van de comparator blijft
negatief .
Hieronder wordt de werking van de schakeling samengevat in een overzichtelijke grafiek .
Het is natuurlijk duidelijk dat de vertraging tussen positieve en negatieve ingang volledig
bepaald wordt door de grootte van R1 en C1 . Hoe groter beide onderdelen , hoe trager de
negatieve ingang de spanningsvariatie aan de positieve ingang volgt . De gekozen
waarden van 100k en 100nF zijn ideaal voor het volgen van de langzame
spanningsvariaties op de trainer , maar zouden niet geschikt zijn als de schakeling gebruikt
wil worden bij zeer snelle ingangsspanningvariaties . De schakeling is met andere woorden
frequentieselectief : voor iedere frequentieband moeten R1 en C1 andere waarden hebben.

U kunt dit experiment op de universele opamptrainer opbouwen volgens hierboven

geplaatst figuur . De positieve ingang sluit u aan op een van de
gelijkspanningspotentiometers , ingesteld op een willekeurige waarde tussen +5V en -5V .
de utgang van de schakeling zal ofwel maximaal positief ofwel maximaal negatief zijn . U
verdraait de instelpotentiometer voor de offset-compensatie tot de uitgang net omklapt van
plus naar min of van min naar plus . Hiermee heeft u de offset gecompenseerd en kunt u
het experiment starten .
Verdraai langzaam de potentiometer van de trainer , zodat de spanning op de positieve

ingang stijgt . U ziet de schakeling dadelijk reageren: de uitgang wordt positief . Laat nu de
spanning weer dalen . de uitgang reageert prompt en wordt negatief . Kortom , u heeft
inderdaad een slope detector gefabriceerd ! Een positieve helling levert een positief
uitgangssignaal op , een negatieve helling een negatieve uitgang .

29 De opamp als ideale diode
In de vorige delen hebben we ons vooral gericht op de versterkende schakelingen met de

opamp , vergelijkers en detectoren . In de hierop volgende delen start een nieuw
assortiment aan mogelijkheden , met het vizier gericht op gelijkrichting . Algemeen wil
gelijkrichten zeggen : het omzetten van een wisselspanning in een gelijkspanning . Wie
gelijkrichten zegt , zegt ook meteen diode . Een diode is inderdaad een elektronisch
component dat uitermate geschikt is voor het gelijkrichten van wisselspanningen . Een
diode is een soort elektronische schakelaar : indien de kathode negatiever is dan de anode
, dan geleidt het onderdeel . Als de spanning omkeer , dan spert de diode , wat vergeleken
kan worden met een geopende schakelaar .
In onderstaande figuur is de meest eenvoudige versie van een gelijkrichter getekend . Een
te gelijkrichten signaal Uin wordt aangeboden aan de anode via een diode . De diode zal
samen met de aangesloten belastingsweerstand een seriekring vormen tussen de ingang
en de massa . Op het knooppunt tussen beide onderdelen kan de uitgangsspanning
afgetakt worden .
Als de ingangsspanning positief is geleidt het onderdeel ( anode is in dat geval positief ten
opzichte van de kathode ) , er vloeit een stroom I door de kring . Deze stroom bouwt over
R1 een spanning op , de uitgangsspanning van de gelijkrichter . Als de ingangsspanning
het negatief potentiaal bereikt spert de diode . In dat geval vloeit er geen stroom en over R
staat geen spanning . Alleen de positieve gedeelte van de ingang verschijnt op de uitgang .
Het verloop van in – en uitgang wordt hieronder geschetst .
Alhoewel dit een zeer ideaal systeem lijkt te zijn , is er natuurlijk een keerpuntje . We
4
hebben het eerder gehad over het niet-lineair zijn van de diode , dit maakt de diode dan
ook alles behalve een ideale schakelaar .

Ook voor kleine positieve spanningen is er in feite van echt geleiden geen sprake . De
diode heeft een zeer hoge inwendige weerstand en deze weerstand vormt samen met de
aangesloten belastingsweerstand R een spanningsdeler . De inwendige weerstand van de
diode is veel groter dan die van de aangesloten weerstand , zodat er nauwelijks iets van de
kleine positieve ingangsspanning aan de uitgang verschijnt.
Wanneer de ingangsspanning echter toeneemt , gaat de inwendige weerstand van de

diode dalen . Bij een spanning van omstreeks 1V kan men besluiten dat de uitgang recht
evenredig wordt met de ingang . Een andere opmerking is natuurlijk dat er over een
geleidende diode een spanningsval optreed van om en rond de 0.7 V . Er kan met andere
woorden praktisch dus nooit sprake zijn dat u de ingangsspanning ongeschonden aan de
uitgang krijgt .
Het is natuurlijk nog steeds zo dat wij het uitgebreid hebben over schakelingen die met
behulp van operationele versterkers gerealiseerd kunnen worden . Het zal dan ook logisch
klinken indien wij zeggen dat de oplossing hiervoor bij de operationele versterkers is te
vinden . Het is nu eenmaal zo dat de opamp geschakeld kan worden als een zo goed als
ideale diode . Hieronder is de uiterst eenvoudige schakeling getekend waarbij men de
ideale diode effectief kan benaderen .
Indien u de ingangsspanning in stappen van 0,1 V zou laten stijgen , van -1V tot +1V , dan
stelt u vast dat er voor de negatieve ingangen geen uitgangsspanning verschijnt en voor de
positieve ingangsspanningen dezelfde grootte aan de uitgang wordt gemeten als aan de
ingang . De ideale diode is hierbij dan ook een feit ! Geen uigang voor negatieve
ingangsspanningen , volledige doorkoppeling voor positieve ingangen !
Een positieve ingangsspanning zorgt voor een positieve spanning op de niet-inverterende

ingang van de opamp . De uitgang wordt dus ook positief , de anode van D1 wordt positief
ten opzichte van de kathode . De opamp zal het spanningsverschil tussen beide ingangen
wegregelen . De uitgang volgt de ingang , de opamp werkt in feite als een buffer .
Stelt men nu echter een negatieve ingangsspanning in , zal de positieve ingang negatief 4
worden , waardoor de uitgang van de opamp volgt . De diode gaat nu echter sperren . De
uitgangsspanning van de schakeling blijft nul , maar de niet-geleidende diode verbreekt de
terugkoppeling tussen uitgang en de inverterende ingang . De opamp staat dan als

comparator geschakeld . De kleine negatieve spanning op de positieve ingang wordt

versterkt en de uitgang van de opamp loopt vast tegen de negatieve voeding .
Deze spanningssprongen op de uitgang van de opamp hebben tot gevolg dat het
frequentiebereik van deze ideale diode nogal beperkt is . Het is immers zo dat de opamp
niet oneindig snel schakelen kan . Als u dus een steeds hogere frequentie aan de ingang
van de schakeling aanlegt , dan zal bij een bepaalde frequentie de spanning op de uitgang
van de opamp volledig in de knoop raken . De opamp zal dan niet meer in staat zijn de
uitgang in de te beperkte tijd van de negatieve waarde terug te schakelen naar de positieve
spanningswaarde . De schakeling houdt het dan voor gezien en werkt niet meer .

30 De opamp als dubbelzijdige gelijkrichter
De ideale diode uit vorig deel laat de positieve helften van de aangeboden
wisselspanningen door en spert de negatieve delen . Dat is in theorie een niet erg
economische mannier van werken en vandaar dat men gelijkrichters heeft ontworpen die
zowel de positieve als het negatieve helft van het ingangssignaal omzetten . Dit soort
gelijkrichters noemt men dubbelfasige of dubbelzijdige gelijkrichters .
Onderstaande schakeling geeft u de mogelijkheid om met behulp van dioden een

dubbelfasige gelijkrichter te bekomen .
De werking hiervan valt zeer simpel te beschrijven . De dioden zijn immers zo geschakeld
dat een wisselspanning aan de ingang steeds een gelijkspanning aan de uitgang zal
opleveren . Dit valt zeer simpel weer te geven door het verloop van de stroom door de
schakling aan te duiden .

Zoals merkbaar zullen er steeds 2 dioden in geleiding staan die het mogelijk maken zowel
de positieve helft als de negatieve helft gelijk te richten . Wanneer de polariteit omdraait
zullen 2 andere dioden de geleiding overnemen . Dit type schakeling noemt men een
bruggelijkrichter of de naar de uitvinder genoemde Graetzschakeling . Het verloop van de
uitgang ten opzichte van de ingang word hieronder geschetst .
Alhoewel dit een zeer mooi systeem lijkt , bekomen we dezelfde problemen als bij de
enkelzijdige gelijkrichter , immers het niet-lineair zijn van de verschillende dioden .
Daarom zullen we ook hier gebruik maken van de opamp en deze als een dubbelzijdige
gelijkrichter schakelen . Een elektronische omschakelaar schakelt de uitgang ofwel 4
rechtstreeks aan de ingangsspanning , ofwel aan de uitgang van een inverterende
versterker. Het principe van de werking van de schakeling wordt hieronder weergegeven .

De schakeling klapt om bij de nuldoorgang van de ingangsspanning . Voor het positieve

deel van het ingangssignaal staat de elektronische schakelaar in de getekende stand A .
Het ingangssignaal verschijnt rechtstreeks aan de uitgang .
Bij een negatief ingangssignaal klapt de schakelaar om naar stand B en wordt de uitgang
van de omkeerversterker verbonden met de uitgang . Deze heeft ervoor gezorgd dat het
negatieve ingangssignaal is omgezet in een even groot , maar positief variërend signaal .
Hieronder wordt het schema getekend van de dubbelfasige gelijkrichter , gerealiseerd met
een operationele versterker .

U herkent bij volgend schema de basisopzet van een omkeerversterker : weerstand R1

tussen de ingang van de opamp , een even grote weerstand tussen de uitgang en de
genoemde ingang. Alleen staat er nu een extra diode tussen de opamp uitgang en de
uitgang van de schakeling . Het zal duidelijk zijn dat deze diode dient als de eerder
genoemde elektronische schakelaar , die ofwel de ingang rechtstreeks verbindt met de
uitgang , ofwel de omkeerversterker tussenschakelt .
In onderstaand figuur wordt de werking van de schakeling grafisch toegelicht aan de hand
van de op het schema getekende meettoestellen .

In de voorgaande schakelingen is een meettoestel M3’ aangebracht . We kozen expliciet

niet voor de benaming M4 , aangezien de universele opamp-trainer slechts 3
meettoestellen bezit en u dus het derde meettoestel zal moeten zien te gebruiken voor het
meten van de uitgangsspanning en nadien met de inverterende ingang .
De werking van de schakeling kan op zeer eenvoudige wijze besproken worden aan de
hand van de hiervoor getekende grafiek . Stel dat u een positieve spanning aan de ingang
legt . Deze spanning gaat via R1 naar de inverterende ingang van de operationele
versterker . De positieve ingang ligt aan massa , de opamp zal het spanningsverschil
tussen beide ingangen versterken . De uitgang zal met andere woorden negatief worden .
Deze negatieve spanning kan echter nergens naar toe , de diode wordt immers gesperd en
de uitgang zal de uitgangsspanning van de opamp niet over nemen .
Als u een negatieve spanning aanlegt aan de ingang van het systeem , dan zal de
inverterende ingang negatief worden . De uitgang van de opamp wordt bijgevolg positief
en de diode gaat geleiden . De terugkoppelweerstand R2 zorgt er nu voor dat de spanning
op de negatieve ingang gelijk wordt aan de spanning op de positieve ingang ( nul volt ). De
schakeling werkt nu als een gewone omkeerversterker , de uitgangsspanning is absoluut
even groot als de ingangsspanning , maar met tegengestelde polariteit . De uitgang zal nu
ook positief worden .
Het komt er met andere woorden op neer dat het positief deel van de ingangsspanning
rechtstreeks aan de uitgang moet verschijnen , terwijl het negatief deel door middel van
een omkeerversterker dient invers te worden .
4
Het praktisch schema is hierboven getekend . U herkent de basisopzet van de
omkeerversterker . Ondertussen weet u waarschijnlijk al hoe u de schakeling kunt testen :
de ingangsspanning stapsgewijs instellen tussen bijvoorbeeld -5V en +5V , de resultaten
op de drie meters aflezen en het geheel i een tabel en / of grafiek samenvatten .

31 De opamp als nauwkeurige gelijkrichter
De dubbelfasige gelijkrichter kent een nadeel die we voorheen nog niet genoemd hebben .
Zoals we gezien hebben , werkt de opamp gedurende een halve periode van het
ingangssignaal in open loop of open lus . De uitgangsspanning loopt dan vast tegen de
voedingsspanning . Na de nuldoorgang van de ingangsspanning gaat de opamp
onmiddellijk het ingangssignaal volgen . Echter maken we hierbij dan ook meteen de
opmerking dat alles een bepaalde tijdsduur nodig heeft , het zal met andere woorden een
bepaalde tijd duren vooraleer de opamp het ingangssignaal zal volgen . De tijd die hiervoor
nodig is , wordt bepaald door de eigenschappen van de opamp . Voor lage frequenties
vormt het genoemd nadeel zeker en vast geen probleem , het omschakelen neemt dan een
verwaarloosbare tijdspanne in beslag . Stijgt de frequentie echter , dan neemt het
procentuele aandeel van het omschakelen van open-lus naar gesloten-lus in de totale duur
van één periode toe en valt dit niet meer te verwaarlozen .
Als gevolg hiervan gaat de gelijkrichter niet meer goed werken . Vandaar dat men heeft
gezocht naar een schakeling , waarbij de opamp nooit in open-lus werkt en die bovendien
zonder beïnvloeding van de nauwkeurigheid kan worden belast . We gebruiken hierbij een
dubbelfasige gelijkrichter gevormd door middel van twee opamps , hierdoor wordt het een
zeer nauwkeurige gelijkrichter . Het schema waarmee we dit realiseren wordt hieronder
weergegeven .
Rond de opamp IC1 herkent u voor een deel de vorige schakeling . R1 , R3 en D1 vormen
de reeds behandelde schakeling , die zorgt voor het omzetten van de positieve halve 4
perioden in negatieve uitgangssignalen . Het in open-lus werken van de opamp wordt
vermeden door het toevoegen van een extra terugkoppelkring R4 – D2 . Als de
ingangsspanning negatief wordt , dan zal D1 weliswaar gaan sperren , maar D2 gaat

geleiden , waardoor er toch een terugkoppeling ontstaat tussen uit – en ingang van deze
opamp .
De tweede opamp IC2 is niets meer dan een inverterende mengversterker .Deze telt de
signalen op de punten M1 en M3 op . De weerstandsverhouding tussen R5 , R6 parallel
aan R7 en R9 zorgt voor een mooi gelijkgericht signaal aan de uitgang .
Zoals eerder meegedeeld bevat de universele opamptrainer slechts 3 spanningsmeters ,

het is met andere woorden zo dat spanningsmeter M3 twee maal dienst zal moeten doen
tijden het opnemen van deze signalen ; Het is dan ook om die reden dat deze twee maal
vermeld staat op het eerder geplaatst schema , en het vierde meettoestel de benaming M3’
kreeg .
Ter illustratie wordt hieronder het spanningsverloop op de belangrijkste punten van de

schakeling weergegeven . De benamingen zijn afkomstig van de zogenaamde
meettoestellen op het geplaatst schema .

De gedetailleerde werking van de schakeling kunnen we het beste en het makkelijkste

verklaren aan de hand van onderstaande tekening .

Vooraleer we beginnen met het uitleggen van bovenstaande schakeling , zullen we eerst
en vooral verschillende feiten opnieuw bovenhalen , het is immers nodig duidelijk van deze
op de hoogte te zijn vooraleer u de volledige werking zal kunnen snappen .
- De stroom loopt steeds van + naar - ; aan de hand van de richting van de stroom
door een weerstand kunnen we bepalen hoe de polariteit is van de spanningsval
over die weerstand
- Bij de inverterende mengversterker ligt de negatieve ingang van de opamp virtueel
aan de massa , de spanning op dat punt is nul . Het is ook om die reden dat we
deze met behulp van een stippellijntje aan de massa legden .
- De ingangsweerstand van de inverterende ingang is zeer hoog , de stroom die in of
uit de opamp vloeit is te verwaarlozen .
- De weerstanden tussen de twee ingangen en de inverterende ingang en de
terugkoppelweerstand verhouden zich als 1 tot ½ tot 1 ( vandaar de parallel
geschakelde weerstanden R6 en R7 ) .
Wij zullen de werking van de schakeling verklaren met behulp van 2 opties .
4
Optie 1 : Een positieve spanning aan de ingang .

Deze spanning vindt u ( door de werking van opamp IC1 ) even groot maar tegengesteld
terug op punt M3. Door weerstand R5 loopt een bepaalde stroom I in de getekende
richting, dus naar de opamp IC2 toe .
Door vervangingsweerstand R6/R7 loopt een tweemaal zo grote stroom , in tegengestelde

richting . Op het knooppunt tussen alle weerstanden ( de inverterende ingang ) komt een
stroom I aan en gaat een stroom 2I weg . Er ontbreekt dus een ‘komende’ stroom I en deze
kan alleen via de terugkoppelweerstand R9 worden aangeleverd ; Door R9 vloeit een
stroom in de getekende richting , hetgeen betekent dat de uitgang van de opamp op een
positieve spanning staat . Omdat R9 en R5 even groot zijn , moeten ook de
spanningsvallen over beide weerstanden gelijk zijn . Over R5 staat de ingangsspanning ,
dus ook over R9 meet u dezelfde spanning . De inverterende ingang staat op 0V ,
conclusie is dat de uitgangsspanning gelijk is aan de ingangsspanning . Een positieve
spanning op de ingang wordt omgezet in precies dezelfde spanning aan de uitgang .
Optie 2 : Een negatieve spanning aan de ingang ( stippellijn )
Op punt M3 staat in dit geval nu geen spanning , aangezien diode D1 spert en de

inverterende ingang van IC1 op nul volt staat . Er vloeit dus nu geen stroom door de
weerstand R6/R7 ; Door weerstand R5 vloeit er wel een stroom , maar nu van het
knooppunt weg . Als er een stroom I wegvloeit uit het knooppunt , dan moet er van elders
een even grote stroom naar dat punt toe vloeien . Dat kan natuurlijk alleen maar via
weerstand R9 , die over deze weerstand een spanning opbouwt , precies gelijk aan de
spanning bij de positieve spanning .We kunnen met andere woorden concluderen dat een
negatieve spanning aan de ingang wordt omgezet in een even grote maar inverse ,
positieve spanning .
Hiermee is de wering van de ideale gelijkrichter verklaard . Een slotopmerking die we

dienen te maken , is dat de nauwkeurigheid van deze schakeling volledig afhangt van de
precieze weerstandsverhouding . Deze luiden als volgt :
R1 = R3 = R5 = R9
En
R6/R7 = ½ R1
Hierbij kunnen we aanraden ,of zelf zeggen dat het noodzakelijk is , om gebruik te maken
van precisie weerstanden met een tolerantie van maximaal 1% . Het is enkel dan dat we
ook effectief zullen kunnen spreken van een nauwkeurige gelijkrichter , waar dit alles dan
ook rond draaide . Het zou in principe verspeelde tijd zijn om een nauwkeurige gelijkrichter
te bouwen en de nauwkeurigheid dan ook weer volledig onderuit te halen door middel van
onnauwkeurige weerstanden !

Hierboven is het praktisch aansluitschema weergegeven.

32 De opamp als topdetector
De hiervoor beschreven gelijkrichters vormen een wisselspanning om in een pulserende

gelijkspanning Vaak zal men de grootte van de wisselspanning willen meten en dan moet
u een zo vlak mogelijk verlopende spanning hebben .
Een dergelijke spanning kan men bekomen door over de uitgang van de gelikrichter een
condensator te plaatsen . Deze condensator laadt zich bij iedere halve periode van de
ingangsspanning op tot de topwaarde en gaat tussen twee halve perioden weer langzaam
ontladen . Het resultaat is een gladgestreken signaal , met een aanzienlijke rimpel .
Deze rimpel kan men nog steeds verkleinen door het uitgangssignaal van de gelijkrichter af
te vlakken door middel van een RC-netwerkje . Over de condensator ontstaat dan een
gelijkspanning , waarvan de grootte overeen komt met de gemiddelde waarde van de
wisselspanning .
In onderstaande figuur willen we de wering van een dergelijk RC-netwerkje , specifieker

een laagdoorlaatfilter , duidelijk maken . Deze zet de gelijkgerichte wisselspanning van de
opamp gelijkrichter om in een meetbare gelijkspanning .

Zoals uit voorgaande figuren blijkt , reageert de schakeling vrij snel op variaties aan de
ingang . Als het wisselspanningssignaal wegvalt , dan zal de gelijkspanning op de uitgang
vrij snel naar nul gaan , door het ontladen van de aangesloten condensator C1 over de
weerstand R1 en de zeer lage uitgangsimpedantie opamp .
Er zijn toepassingen te verzinnen waarbij u de spanning op de condensator zo lang

mogelijk wilt vasthouden . Denk bijvoorbeeld aan een VU-meter , die niet het gemiddelde
signaal moet weergeven , maar de pieken uit het signaal .
Hierboven wordt een elektrisch signaal in grijsschaal weergegeven , alsook de

resulterende spanning van de VU-meter . Zoals eerder gezegd is dit een toestel die de
‘volume units’ van een signaal weergeeft . Dit soort meters worden onder andere gebruikt
in audioapparatuur zoals cassetterecorders en bandrecorders . Ze hebben als doel de
gebruiker een indicatie te geven van de sterkte van een op te nemen signaal zodat die
optimaal ingesteld kan worden ( een te laag niveau geeft een nodeloze verslechtering van
de signaal-ruisverhouding , een te hoog niveau geeft vervorming van het geluid . )
Indien men een dergelijk systeem dient te bouwen , kan men gebruik maken van een
topdetector .De schakeling hiervoor hebben we ter illustratie hieronder weergegeven .

De schakeling koppelt het positieve uitgangssignaal terug naar de inverterende ingang via
de geleidende diode D1 en schakelt de opamp uit voor een negatieve
uitgangsspanningen . Een systeem , bekend van de werking van de ideale diode . Aan de
hand van onderstaande karakteristiek kan de werking van de schakeling doorgrondt
worden .
Aan de ingang wordt een pulsvormige spanning aangesloten , die u door middel van een
van de drukknoppen op het frontpaneel van de trainer kunt opwekken . Stel de
spanningspotentiometer in op +5 V . Als aan de ingang geen spanning wordt
aangeboden , met andere woorden , als de ingang op nul volt staat , dan zal de
uitgangsspanning van de opamp niet exact te voorspellen zijn . Het kan zijn dat de uitgang
vast loopt tegen de negatieve voeding , of er kan een kleine positieve spanning te meten
zijn . Een en ander is afhankelijk van de offset van de opamp . Het is dan ook vandaar dat
we in de grafieken alsook een grijs vlak aan brachten .
Hoe dan ook , de uitgang van de schakeling af te takken van de inverterende ingang , is
nul . Bij vastlopen van de opamp tegen de negatieve voedingsspanning spert de diode , bij
positieve uitgangsspanning zal de geleidingsspanning van de diode ervoor zorgen dat de
inverterende uitgang op hetzelfde potentiaal staat als de positieve ingang : nul volt . Bij het
verschijnen van de positieve ingangspuls ontstaat er in eerste instantie een groot
spanningsverschil tussen beide ingangen ; De uitgang reageert hierop door vast te lopen
tegen de positieve voedingsspanning . De diode gaat geleiden , de condensator wordt
opgeladen via de lage uitgangsimpedantie van de opamp .
4
De uitgangsspanning van de topdetector stijgt dus vrij snel tot de topwaarde van de
ingangspuls . Op tijdstip t2 is de spanning op de uitgang gelijk aan de ingangsspanning .
De comparator klapt om . Zolang de ingangspuls aanwezig blijft , zal de uitgang van het IC

steeds omslaan tussen +10V en -10V . De condensator ontlaadt immers en bovenden

zorgt ieder rimpeltje op de ingangsspanning voor het ompolen van het spanningsverschil
tussen beide ingangen .
Na het wegvallen van de ingangspuls is de spanning op de inverterende ingang groter dan

de spanning op de niet-inverterende ingang . De uitgang loopt vast tegen de negatieve
voedingsspanning en de diode spert . De condenstor gaat nu zeer langzaam ontladen via
de eigen lekweerstand van het onderdeel en de hoge impedantie van de opamp . Zelfs met
de relatief lage waarde voor C1 duur het enige tientallen seconde alvorens de spanning tot
0 volt is gedaald .
VU-meter
We keren eventjes terug naar de eerder kort besproken VU-meter . Met een eenvoudig
schakelingetje kan men een zeer gevoelige VU-meter opbouwen . Aan de uitgang van de
topdetector wordt een LED VU-meter aangesloten . Deze elektronische meters zijn ,
vanwege hun traagheidsloze reacties op de ingangsspanning , uiteraard ideaal voor het
opbouwen van top VU-meters . Aan de ingang van de schakeling legt men een LF-
spanning , bijvoorbeeld de uitgangsspanning van een muziekinstrument . De topdetector
zal het verloop van de (positieve) Ingangsspanning volgen en na een piek langzaam
teruglopen . De korte piekspanningen , die zonder topdetector niet eens zichtbaar zou zijn
op de uitlezing , word nu als het ware verbreed , zodat u een prettige uitlezing van het
maximale uitgangssignaal van het muziekinstrument verkrijgt en uw installatie
( bijvoorbeeld een mengpaneel met een recorder ) kunt afregelen op onvervormde opname
van de grootste piek .

33 De opamp als ideale topdetector
Met dit type schakeling kunnen we zowel de reactietijd als de terugvaltijd instellen door
middel van een weerstand over een breed gebied.
We zullen de topdetector nooit in professionele apparatuur aantreffen. Want de

belastingsweerstand van de schakeling de werking beïnvloedt. We hebben gesteld dat de
ontlading van de condensator wordt bepaald door de eigen ontlaadstroom van het
onderdeel en door de geringe stroom die de opamp opeist. De belasting staat rechtstreeks
over de condensator. Deze schakeling trekt uiteraard ook een stroom en deze stroom
bepaalt het ontladen van de condensator. Het is altijd een ongewenste situatie als de
werking van uw schakeling wordt beïnvloed door de schakeling die erop aangesloten is.
Dat is al een eerste reden om deze eenvoudige schakeling af te wijzen.
Op deze onderstaande figuur is de respons van een topdetector op een ingangspuls

vastgelegd door internationale normen.
Hier op het figuur zien we dat de piekmeter in 4ms reageert op een piek aan de ingang.
Na het wegvallen van de piek moet de spanning in ongeveer 1s terugvallen naar nul.
Dit type schakeling wordt getekend met 2 operationele versterkers. IC1 is geschakeld als
een comparator want er is geen terugkoppeling en IC2 heeft een condensator van 680nF
tussen de in- en de uitgang van de opamp en het is geschakeld als een integrator.
Deze schakeling reageert alleen op positieve pulsen.
Tijdens dit experiment kan de gebruiker een grafische verklaring op stellen van de werking 4
van de schakeling.

We zullen de werking bespreken aan de hand van een grafische voorstelling.
4
Op tijdstip 1 wordt er een positieve puls aangeboden aan de negatieve ingang van IC1
Nu wordt C1 opgeladen met een stroom I1. De Ingangsspanning van de integrator stijgt en
de grootte van I1 is afhankelijk van R1.
Door R1 instelbaar te maken kunnen we het volgen van de ingang door de uitgang
aanpassen aan de genoemde norm. Als Uit > Uin, dan klapt de comparator om. Nu zal de
uitgangsspanning van de schakeling enige mV schommelen rond de topwaarde van de
ingangsspanning.
De uitgang van de comparator zal voortdurend omklappen tussen het ene en het andere
voedingsniveau.
Na t3: De ingangsspanning gaat naar nul. Nu is de positieve ingang van de comparator is

positiever dan de negatieve ingang dan levert de schakeling een positieve
uitgangsspanning.
De spanning zal via R2 en C2 ontladen. Ontlaadstroom is afhankelijk van R2.

34 De opamp als clampschakeling
Een clampschakeling is een schakeling die een signaal vastlegt op een bepaalde
clampspanning.
Een clampschakeling legt een spanning vast op een bepaald niveau. De uitgangsspanning
kan nooit onder de clampspanning liggen.
Met een clampschakeling kunnen we de ongewenste stoorsignalen uit filteren.
Door middel van het tussenschakelen van een clampspanning kunnen we de ongewenste
ruispiekjes uit het uitgangssignaal filteren, zodat de frequentieteller alleen de te tellen
signaalpieken registreert.

Wanneer Uin < Uref dan is de negatieve ingang op de opamp negatiever dan de positieve
ingang, de uitgang loopt vast tegen de positieve voedingsspanning Uv. De diode D1 zal
sperren en R1 staat nu alleen tussen de in- en uitgang. Wanneer R zeer groot is, dan zal
Uin = Uuit.
Op tijdstip t1 is de ingangsspanning is gelijk aan de clampreferentie. De negatieve ingang

van de opamp wordt positiever Nu wordt de uitgang negatief en het gevolg is dat D1 zal
geleiden in de opamp stelt de spanning op de positieve spanning is gelijk aan de spanning
op de negatieve ingang. De uitgang en de negatieve ingang zullen de spanning op de 4
positieve ingang overnemen. Dus deze schakeling werkt als een buffer.

35 De opamp als sinusgenerator
Met een opamp kan men ook rechtstreeks een sinusvormige spanning opwekken en dit
met een bijzondere lage vervorming.
Het basisschema van een sinusoscillator met een opamp en met de ‘brug van Wien wordt
hieronder weergegeven.
We zien op het schema dat er 2 terugkoppelingen aanwezig zijn van de uit- naar de
ingangen. De negatieve ingang is door middel van een weerstandsdeler R3, R5 en R6
verbonden met de uitgang.
35.1 Het begrip ruis

Def: Ruis is een verschijnsel dat eigen is aan alle elektronische schakelingen.
In het algemeen kunnen we een ruis omschrijven als een stoorspanning, die optreedt in
iedere schakeling.
Een van de meest voorkomende ruis is de thermische ruis die afhankelijk is van de
temperatuur.

35.2 De opamp als sinusgenerator

Tussen de uitgang en de massa staat een tweede netwerk, opgebouwd uit twee
weerstanden en twee condensatoren. Zo’n netwerk noemt men een ‘brug van Wien’.
Een eigenschap van deze RC-combinatie is dat de verzwakking van het netwerk niet
constant is, maar afhankelijk is van de frequentie.
Als we aan de ingang van het netwerk een wisselspanning aanleggen met een constante
grootte maar variërende frequentie, dan zullen we op de uitgang een
frequentiekarakteristiek meten.
Voor lage frequenties van het ingangssignaal meten we nauwelijks signaal op de uitgang.
Hoe hoger dat we de frequentie maken, hoe groter de uitgangsspanning is. Bij fo is de
uitgangsspanning maximaal maar toch kleiner dan de spanning op de ingang. Wanneer we
de frequentie meer zullen laten stijgen dan zal de uitgangsspanning afnemen.
De verzwakking van het netwerk voor één bepaalde frequentie is met andere woorden
minimaal.

36 De opamp als anti-rimpel-filter
Door een simpel opamp schakelingetje kunnen we een ideaal anti-rimpel filter
maken. Deze schakeling is nodig want wanneer we met een digitale meter
wisselspanningen willen meten, dan kunnen er problemen ontstaan als gevolg van
de rimpel die op de uitgang van de gelijkrichter staat.
De kans is groot dat er een spreiding van tientallen millivolt ontstaat op de gemeten
waarde, de twee laatste cijfers van de uitlezing gaan voortdurend variëren. Een
verschijnsel, bekend onder de naam ‘jitter’. Dat is vrij eenvoudig te verklaren.
Monster 2 wordt opgenomen op het moment dat de uitgangsspanning van de
gelijkrichter van de vrijwel maximaal is. Monster 3, echter, wordt opgenomen op het
moment dat de uitgangsspanning minimaal is. Tussen beide metingen zit een
verschil, gelijk aan de grootte van de rimpelspanning. Nu kunt u proberen de rimpel
zo klein mogelijk te maken door het vergroten van de waarden van de onderdelen R
en C. De afvlakking van het gelijkgerichte signaal wordt dan beter, maar het duurt
veel langer alvorens de condensator tot de topwaarde van een nieuwe
ingangsspanning is gestegen of gedaald. M. a. w. : de gelijkrichter wordt trager. 4

36.1 Een rimpelspanning genereren

Door middel van een simpel opamp schakelingetje kunt u een ideaal anti-rimpel filter
maken, niet geplaagd door enige traagheid van betekenis. Alvorens u echter met deze
schakeling kunt u experimenteren, moet u uiteraard eerst een gelijkspanning met rimpel
opwekken. Ook dat kan met een opamp volgens het onderstaande schema:
Dat is niets anders dan een inverterende mengversterker. Één ingang wordt aangesloten
op een gelijkspanning van -5V, de andere gaat naar de uitgang van de op driehoek
geschakelde functiegenerator, met een top-tot-top waarde van 2V, zie het onderstaande
grafiek: de uitgangsspanning van de schakeling varieert tussen +6V en +4V, hetgeen een
zeer grote rimpel voorstelt. We zetten de frequentie van de driehoek op de maximale
waarde!

Beide ingangen worden gestuurd door één spanning en tussen de ingang en een van de
ingangen van de verschilversterker staat een RC-kring. De componenten van deze RC-
kring, C1 en R1, moeten zo worden berekend dat zij de rimpelspanning onverzwakt
doorlaten. Omdat we bij de trainer zitten met een maximale frequentie van ongeveer 1 Hz,
moet die condensator erg groot worden gekozen en de weerstand R1 zo laag mogelijk.
Werking van de schakeling
De ingangsspanning is opgebouwd uit 2 componenten, een gelijkspanning van +5V en één

daarop gesuperponeerde wisselspanning van 2V top-tot-top waarde. Deze laatste
spanning verschijnt op beide ingangen van de verschilversterker. De gelijkspanning echter,
staat alleen op de positieve ingang. Het RC-netwerk spert immers iedere gelijkspanning.
De uitgangsspanning van een verschilversterker kan berekend worden als:
U+ min U-
Op de positieve ingang van het anti-rimpel filter staat een gelijkspanning Udc en de
rimpelspanning Uac. En op de negatieve ingang van het anti-rimpel-filter staat alleen de
rimpelspanning Uac.
De uitgangsspanning is:
Uuit=U+ - U-
Uuit= (Udc + Uac)-Uac<D
Uuit= Udc
Dus de rimpelspanning is verdwenen.

4
Door middel van dit type schakeling kunnen we de ingang en de uitgang van de anti-
rimpel-filter vergelijken.

37 De opamp als vierkantgolfgenerator
Uit de eerder uitgelegde en genoemde schakeling waarbij de opamp als functiegenerator

gebruikt wordt , kunnen we in principe ook een vierkantgolf uit verkrijgen . Er bestaan
verschillende eenvoudige schakelingen waarbij we een vierkantsgolf kunnen opwekken. In
de meeste gevallen worden vierkantsgolven gebruikt voor digitale schakelingen Een
vierkantsgolf signaal is immers ook niets anders dan een digitaal signaal waarbij een
bepaalde spanning als hoog of laag kan geïnterpreteerd worden . Het basisschema waarbij
de opamp als vierkantgolfgenerator wordt gebruikt , is hieronder weergegeven .
Bij deze schakeling merkt u een dubbele terugkoppeling , een resistieve terugkoppeling
tussen de uitgang en de positieve ingang en tevens ook een RC-kring tussen de uitgang en
de negatieve ingang .
De werking van deze schakeling zullen wij bespreken aan de hand van de op de hierop
volgende pagina weergegeven grafiek .

Stel dat bij het inschakelen van de voedingsspanning de uitgangsspanning van de opamp
gelijk is aan de positieve voedingsspanning . Door middel van de resistieve spanningsdeler
R2 en R3 zal de helft van deze uitgangsspanning op de positieve ingang terecht komen .
We nemen aan dat de condensator C1 zich in volledig ontladen toestand bevindt . De
negatieve ingang staat op een negatievere spanning dan de positieve ingang , de
uitgangsspanning is inderdaad gelijk aan de positieve voedingsspanning .
Indien de condensator C1 zich zal opladen ( via de weerstand R1 ) zal de spanning op de

negatieve ingang stijgen en na een bepaalde tijd zelf groter worden dan de spanning op de
positieve ingang . De opamp zal met andere woorden omklappen , de uitgangsspanning
loopt vast tegen de negatieve voedingsspanning . De positieve ingang wordt ingesteld op
de helft van de spanning . De condensator zich zal nu gaan ontladen , aangezien R1 aan
een zeer negatieve spanning is aangesloten . Na een bepaalde tijd wordt de spanning op
de negatieve ingang kleiner dan de spanning op de positieve ingang , de opamp klapt
opnieuw om .
We kunnen concluderen dat er op de uitgang van de schakeling een blokgolf ontstaat ,

waarvan de frequentie wordt bepaald door het op –en ontladen van de condensator C1
over de weerstand R1. We spreken van de frequentieafhankelijke schakeling . Indien we
de frequentie wensen te regelen , volstaat het 1 van beide componenten regelbaar te
maken . Het klinkt waarschijnlijk zeer logisch in de oren dat wij ervoor kiezen om het
resistief gedeelte aan de hand van een potentiometer te regelen , en als zo de frequentie .
Vaak is het ook zo dat men een willekeurige cappacitantie kiest en dan aan de hand van
deze potentiometer de frequentie zal wijzigen , of aan de hand van een gekozen 4
cappacitantie een zo goed mogelijk passend resistief component te kiezen . Het is immers
zo dat er een veel grotere variëteit aan resistieve componenten ter beschikking is dan aan
capacitieve componenten .

We kunnen meedelen dat de eerder getekende schakeling een zo goed als symmetrische
blokgolf opwekt . De duty cycle is in principe zo goed als gelijk aan 50% . In
telecommunicatie ene elektronische schakelingen geeft de duty cycle de fractie van tijd
weer dat het systeem zich in actieve of hoge toestand bevindt ten opzichte van de tijd dat
hij zich in lage toestand bevindt. Deze factor wordt weergegeven in % .
De formule om deze factor te bepalen luidt als volgt :
Hierbij is τ de duur dat het signaal zich in actief hoge toestand bevindt . T daarentegen is
de periode van de functie .
Voor sommige toepassingen wenst men een duty cycle die niet gelijk is aan de eerder
genoemde 50% . Met enige kleine uitbreidingen kunt u de schakeling omvormen tot een
pulsgenerator , die smalle positieve of negatie pulsjes kan opwekken . De uitbreiding van
het principe tot pulsgenerator en het schema tot diens mogelijkheid is hieronder
weergegeven .

Door middel van twee dioden wordt het laden en het ontladen van de condensator
afzonderlijk geregeld door middel van twee weerstanden R3 en R4. Als de
uitgangsspanning van de opamp positief is , dan zal D1 sperren en D2 geleiden . Door
deze laatste diode vloeit dan de laadstroom , waarvan de grootte bepaald wordt door de
waarde van weerstand R4. Als de uitgang negatief is , dan spert D2 en gaat D1 geleiden .
De condensator wordt dan ontladen door de weerstand R3.
In de hierop volgende grafiek zijn de spanningen getekend voor twee diverse instellingen
van de potentiometers . In het eerste geval wekt de schakeling smalle negatieve pulsen op,
in het andere geval iets bredere positieve pulsen . Zoals merkbaar is in dit geval de duty
cycle niet meer gelijk aan 50% en varieert deze naargelang van wijziging van de
componenten .
We kunnen ook nog opmerken dat een opamp geïntegreerd kan worden in een digitaal
systeem , opgebouwd met C-MOS schakelingen . CMOS of Complementary Metal Oxide
Semiconductor is een halfgeleidertechniek die gebruik maakt van metaaloxide
veldeffecttransistoren met zowel n – als p-type geleiding . Door deze complementaire zijn
circuits ofwel met de negatieve ofwel met de positieve voedingsspanning verbonden ,
terwijl de tegenovergestelde transistor niet geleidt , waardoor de schakeling vrijwel geen
stroom verbruikt als er niet geschakeld wordt . CMOS-schakelingen worden vaak gebruikt
als logische poorten in geïntegreerde schakelingen , ook wel IC’s genaamd , onder meer
vanwege het relatief lage stroomverbruik van de schakeling ten opzichte van de TTL wat
voorheen de heersende standaard was .
Vaak heeft men in een digitaal systeem behoefte aan een klokoscillator en zijn alle
poorten, beschikbaar in de gebruikte digitale IC’s , bezet door andere functies . Het is dan
ook vaak voordeliger een goedkope opamp toe te passen dan een nieuwe digitale IC te
introduceren waarvan slechts de helft of de vierde wordt gebruikt .
Allerlaatst nog een laatste waarschuwing : de normale goedkope opamps , zoals onder
andere ook de 741, zijn inwendig laagfrequente schakelingen . Het is niet mogelijk met
deze schakelingen pulsen op te wekken met stijgtijden van enige tientallen nanoseconden (
hoogfrequent ) , zoals dat wel kan met digitale schakelingen . Deze eigenschap van de
opamps beperkt dan ook de bruikbaarheid va, de schakelingen in digitale systemen . Als u
echter een eenvoudig digitaal deurbelletje wilt ontwikkelen , kunt u de klokoscillator zonder 4
meer in handen geven aan een opamp . Maar in snelle schakelingen zoals onder andere
een computerschakelingen mogen echter geen opamps gebruikt worden , aangezien dat
sowieso mis gaat .

38 De opamp als flipflop
De flip-flop’s zijn de basisschakelingen van de digitale elektronica. Door middel van een
flipflop kunnen we het even aanwezig zijn van een spanningspiekje ‘bewaren’.
Een flipflop is een elektronisch geheugen dat in staat is het verschijnen van een kortstondig
pulsje om te zetten in een in principe eeuwig durende uitgangsvariatie.
38.1 Voordeel
Het kan soms voordeliger zijn een flipflop op te bouwen rond een opamp, dan beroep te
doen op een van de vele digitale flipflop's. Nu zijn er talloze IC’s in de handel zijn die vier
identieke opamps bevatten doet zich vaak de praktijksituatie voor dat u een opamp over
houdt en terzelfdertijd een flipflop nodig hebt. Dat is ook economischer!
38.2 De opamp als flipflop
De positieve ingang van de opamp is door middel van een weerstandsdeler verbonden met
de uitgang. Dezelfde opzet als bij de blokgolf oscillator. Overigens met dezelfde doel: de 4
spanning op de uitgang vast te leggen op één van voedingsspanningen tot er een smal
positief of negatieve pulsje verschijnt op de negatieve ingang. S1 en S2 zijn de
pulsdrukknoppen. Één van de twee gelijkspanningsbronnen stellen we in op +10V en de
tweede gelijkspanningsbron stellen we op -10V.

Bij het inschakelen van de voedingsspanning is de uitgangsspanning van de opamp gelijk

aan de positieve voedingsspanning.
De terugkoppeling zorgt ervoor dat de positieve ingang positief wordt ten opzichte van de
negatieve ingang. Deze terugkoppeling heeft als doel: het stabiliseren van de
inschakelsituatie. Door het indrukken van S1 zal er een positieve pulsje toekomen aan de
negatieve ingang van de opamp. De +10V op deze ingang is positiever dan +5V op de
positieve ingang dus de opamp klapt om. De uitgang gaat naar -10V en de terugkoppeling
zorgt ervoor dat de positieve ingang op -5V komt te staan. De negatieve ingang is nog
steeds positiever dan de positieve ingang, deze situatie is stabiel. Wanneer we nu de
drukknop los laten zal de negatieve ingang van opamp naar de massa gaan. Maar ook nu
is deze ingang nog steeds positiever dan -5V spanning op de niet-inverterende ingang. De
uitgang blijft dus op de negatieve voedingsspanning staan.

38.3 Conclusie
• Het aanleggen van een korte positieve puls op de negatieve ingang zorgt
voor het omklappen van de uitgangspanning van +10V naar -10V.
• Omdat flipflop een geheugenelement is, kunnen we weer de schakeling tot

de beginstand brengen door het aanleggen van een negatieve pulsje op de
inverterende ingang.
38.4 Toepassing
Een RS-flipflop kan gebruikt worden voor de onderdrukking van het dendereffect. Elke
schakelaar of drukknop bezit immers in mindere of meerdere mate condensator. Dit
betekent dat, door terugveren of door slecht contact, de verbinding een aantal keren
geopend en terug gesloten wordt voor er een definitief en zeker contact ontstaat. Zie
onderstaande figuur
Het is duidelijk dat het snel openen en sluiten van het contact niet-gewenste enen en
nullen opwekt die door de aangesloten digitale schakeling kunnen geregistreerd worden.
We doen hier opmerken dat het aantal keren dat het contact dendert vooraf niet te bepalen
is, en dat het denderen ook dan kan optreden bij het terug openen van het contact.
Met behulp van een RS-flip-flop kan een eenvoudige antidenderschakeling gemaakt
worden voor een wisselcontact , breek en maakcontact; zie onderstaande schakeling en
tijdsvolgorde diagram.


39 Opamp als vertrager
Vertragingen of delay’s worden vaak toegepast in de digitale elektronica. Er zijn diverse

soorten vertragingsschakelingen.
Bij dit delay wordt alleen de voorflank van de puls met een tijd dt ( t2-t1) vertraagd. In rust
zijn in- en uitgang op massapotentiaal. Een positieve puls aan de ingang op tijdstip t1
resulteert in een vertraagde puls op tijdstip t2. Als de ingangspuls op tijdstip t3 wegvalt, dan
houdt echter ook de uitgangspuls het voorgezien.
Er zijn delay’s waarmee u niet alleen de voorflank, maar ook de achterflank van een puls
kunt vertragen en er zijn schakelingen waarmee u een korte puls in de tijd kunnen
opschuiven. Met andere woorden: de ingangspuls is alweer verdwenen, alvorens de delay
een uitgangspuls opwekt. Normaal gezien worden die schakelingen opgebouwd met een
geïntegreerde monostabiele multivibrator zoals de 74121 voor TTL of de 4047 voor CMOS.
Als we geen al te hoge eisen stellen aan de schakelsnelheid, dan kunnen we de delay’s
net zo opbouwen met een opamp.

Het theoretisch schema bij deze proef is hieronder weergegeven .
De onderstaande schakeling geeft ons een voorbeeld van schakeling die de voorflank van
een positieve puls met een instelbare tijd vertraagd.
Dit schakeling is een delay, samengesteld uit een RC-integrator en een comparator. De
opamp is in feite geschakeld als comparator. De drempelspanning wordt ingesteld op de
helft van de positieve voedingsspanning door middel van de spanningsdeler R2-R3. Als de
ingangsspanning nul is, dan staat de negatieve ingang van het IC op een positievere
spanning dan de niet-inverterende ingang. De uitgang zou de negatieve voedingsspanning
opzoeken. Want de diode D2 zorgt ervoor dat de uitgang van de opamp niet lager kan
gaan -0,6V. Dit is niet noodzakelijk, maar in de digitale elektronica werken met standaard
niveau’s en daarbij is het meestal de gewoonte dat een ‘0’ overeenkomt met nul volt. Maar
we moeten wel opletten want niet iedere opamp laat toe dat zijn uitgang met een diode
kortsluit naar massa. De 741 kan onbegrensd worden kortgesloten, hierbij kan het dus wel.
De werking van de schakeling wordt op de hierop volgende pagina uitbundig uitgelegd ,

aan de hand van een grafische weergave van een mogelijk te bekomen karakteristiek .

t1: Stel dat op tijdstip t1 een positieve puls aan de ingang verschijnt. Door R1 loopt een
stroom die de condensator C1 gaat opladen. De spanning op de positieve ingang stijgt.
t2: Op tijdstip t2 wordt de spanning op deze ingang gelijk aan de drempelspanning op de

inverterende ingang. De schakeling klapt om, de uitgang van de opamp wordt positief en dt
wordt bepaald door de waarde van het RC-netwerk tussen de ingang van de schakeling en
de niet-inverterende ingang van de opamp.
t3: Op tijdstip t3 verdwijnt de ingangspuls. De opgeladen condensator gaat nu dadelijk

ontladen via de geleidende diode D1. De spanning op de +IN wordt lager dan de drempel
op de –IN, de comparator klapt om. De uitgang gaat naar nul.
Opmerking :
De digitale puls van 0V tot +10V kunnen we simuleren door een van de
gelijkspanningspotentiometers op +10V in te stellen en om te schakelen tussen 10V en 1V
met de tuimelschakelaar. De spanning wipt dan heen en weer tussen +10V en +1V, deze
laatste waarde is nagenoeg laag!!!

40 De opamp als monostabiele multivibrator
Een monostabiele multivibrator (MMV) is een schakeling die op commando van een
ingangspuls met willekeurige duur een uitgangspuls van constante, maar instelbare duur,
opwekt.
De pulsbreedte t1-t3 van de uitgangsspanning moet onafhankelijk zijn van de pulsbreedte

t1-t2 van de startpuls. Als u rekening houdt met de reeds bekende begrenzingen van
opamp schakelingen in digitale toepassingen, kunnen we met MMV’s met succes
opbouwen met deze geïntegreerde versterkers.

40.1 Basiswerking van een MMV

Het onderstaande figuur geeft ons een voorbeeld van een schakeling die op bevel van een
smalle positieve puls opwekt. De ingangspuls kunt u weer simuleren door één van de
gelijkspanningsbronnen van de trainer op +10V in te stellen en de tuimelschakelaar te
bedienen. Stand 1V komt dan overeen met een logische ‘L’, stand 10V met een logische
‘H’. De opamp werkt als comparator. De negatieve ingang is door middel van de
spanningsdeler R4-R3 ingesteld op een positieve spanning van ongeveer 1V. Dat doen we
om zeker te zijn dat in rust, dus zonder puls aan de ingang, ook de uitgang op 0V staat. De
diode D2 aan de uitgang zorgt voor het begrenzen van de negatieve uitgangsspanning van
de opamp op -0,6V, gelijk aan logisch ‘L’.
40.2 Werking van de schakeling

Aan de hand van de grafiek op de hier opvolgende pagina kunnen we de werking van de
schakeling afleiden.

Op tijdstip t1 schakelen we de schakelaar op de trainer even om van 1V naar 10V. Er

verschijnt een positieve puls op de ingang. Deze puls wordt door de RC-netwerkje C1 en
R1 gedifferentieerd. Alleen de snelle voor – en achterflank worden door de condensator
doorgelaten. Over de weerstand ontstaan dus twee smalle naaldpulsjes, een positief pulsje
bij het verschijnen van de ingangspuls en een negatief pulsje bij het verdwijnen van het
signaal.
Op tijdstip t1 wordt de positieve ingang heel even positiever dan de negatieve ingang. De
comparator reageert dadelijk, de schakeling klapt om en de uitgang wordt positief. Tussen
de uitgang en de positieve ingang van de opamp staat ook een differentiator geschakeld.
De tijdsconstante van de kring C2-C3 is echter zeer groot. De positieve flank van de
uitgang wordt doorgekoppeld naar de positieve ingang. Door de grote tijdsconstante van de
kring gaat de elco zeer langzaam ontladen via R2. Gevolg: ook na het wegvallen van het
smalle naaldpulsje, afgeleid van de ingang, blijft de positieve ingang van de opamp positief.
Ook de spanning op de uitgang van de schakeling blijft hoog. De condensator C2 gaat nu
ontladen. De spanning op de positieve ingang daalt en na een bepaalde tijd wordt deze
spanning gelijk aan de +1V op de negatieve ingang. De comparator klapt om, de uitgang
gaat naar nul. Ook deze negatieve sprong wordt door de elco doorgekoppeld naar de
positieve ingang. De spanning op dit punt gaat dus opeens naar -9V. Deze spanning
moeten we zo snel mogelijk kwijt raken. Immers zou dit potentiaal zich even traag
opbouwen als de positieve spanning na t1, dan zou het een hele tijd duren alvorens de
schakeling reageert op de nieuwe ingangspuls. De korte positieve naaldpuls; afgeleid van
deze ingangspuls, zou dan verdrinken in de hoge negatieve spanning op de positieve
ingang van de opamp en de schakeling zou geen uitgangspuls opwekken. D1 zal nu
geleiden want de kathode is negatieve t.o.v. de anode. De negatieve spanning op de 4
positieve ingang van de opamp vloeit dus zeer snel af via D1 en R1. Vandaar op tijdstip t3
een smal negatief pulsje op Ua. Het is dus van belang de waarde van R1 zo laag mogelijk
te kiezen is.

Op tijdstip t4 is de condensator ontladen, de schakeling is in rust en bereid een nieuwe

monostabiele puls op te wekken.
40.3 Toepassing
Op de bovenstaande figuur ziet u een toepassing van de combinatie MMV-delay. Een korte
positieve ingangspuls moet een bepaalde tijd vertraagd worden. De vertragingstijd is groter
dan de duur van de ingangspuls. D.m.v. de in dit experiment beschreven MMV zet u de
ingangspuls om in een bredere puls. Nadien gaan we de voorflank van deze puls vertragen
met de delay-schakeling. Door de juiste keuze van de tijdsbepalende onderdelen kunnen
we er voor zorgen dat de vertraagde puls net zo breed is als de oorspronkelijke puls.


41 Opamp als poort
Poorten zijn de basisschakelingen van de digitale techniek. Er zijn vier basispoorten: AND,
OR, NOR en NAND. Die vier poorten kunnen we opbouwen met een opamp.
Op de onderstaande figuur is het basisschema getekend van een opamp als poort;
De spanning die we over op punt C meten zegt ons iets over de binaire combinatie van ‘H’
en ‘L’ op de beide ingangen. Het zal duidelijk zijn dat C ‘L’ is als A en B ‘L’ zijn. Het niveau
‘L’ komt immers overeen met 0V en 0V op A en B levert OV op het knooppunt van beide
weerstanden. Als één van beide ingangen ‘H’ is, dan staat er op punt C een spanning van
+5V. Er wordt dan immers een spanningsdeler gevormd tussen OV en +10V en daar beide
weerstanden even groot zijn staat er tussen beide weerstanden de helft van de spanning.
Als beide ingangen ‘H’ zijn, dan staat er uiteraard +10V op C.
Op punt C staat dus OV, 5V of +10V, afhankelijk van de logische combinatie op de twee
ingangen. De comparator zorgt ervoor dat we deze informatie omzetten naar een
eenvoudige ‘L’ of ‘H’ uitgang, afhankelijk van de gewenste poortschakeling. De diode aan
de uitgang van de comparator zorgt voor er weer voor dat de spanning op de uitgang niet
lager kan worden dan –0,6V. Op deze manier kunnen we met één opamp die vier
basispoorten opbouwen.

41.1 AND
De twee ingangen gaan via de spanningsdeler weerstanden naar de positieve ingang van
de opamp , de negatieve ingang is aangesloten op een drempelspanning van +6,66V
middels de spanningsdeler R3-R4. De werking van de schakeling is duidelijk. Als beide
ingangen ‘L’ zijn, dan staat op de positieve ingang een spanning van 0V. De spanning op
de negatieve ingang is groter, de uitgang van de comparator is -0,6V dus logisch ‘L’. Is een
van de ingangen ‘H’ dan wordt de positieve ingesteld op een spanning van +5V, hetgeen 4
niets aan de situatie wijzigt. Slechts als beide ingangen ‘H’ zijn, wordt de spanning op de
positieve ingang groter dan de spanning op de negatieve ingang en slaat de comparator
om. De uitgang wordt ‘H’ of 10V.

A B + X
0V 0V 0V 0V
10V 0V 5V 0V
0V 10V 5V 0V
10V 10V 10V 10V
41.2 NAND
Op het onderstaande schakeling is de opamp geschakeld als NAND-poort. Het enige
verschil is dat de beide ingangen zijn omgewisseld. De positieve ingang van de comparator
staat op een drempel van +6,66V. Zolang niet beide ingangen ‘H’ zijn, is de spanning op de
negatieve ingang kleiner dan de drempel, de uitgang is hoog. Eerst als beide ingangen ‘H’
worden, slaat de comparator om. De waarheidstabel verwijst naar de NAND-functie.
A B + X
0V 0V 0V 10V
10V 0V 5V 10V
0V 10V 5V 10V
4
10V 10V 10V 0V

41.3 OR
Beide ingangen gaan naar de positieve ingang van de opamp, de negatieve is ingesteld op
een drempel van 3,33V. Nu is het voldoende dat er op één van de beide ingangen een ‘H’
verschijnt om -de comparator te laten omklappen. Hetgeen zeer duidelijk de OR-functie
demonstreert.
A B + X
0V 0V 0V 0V
10V 0V 5V 10V
0V 10V 5V 10V
10V 10V 10V 10V


41.4 NOR :
Het enige verschil is dat de beide ingangen opgewisseld zijn. Alleen als beide
ingangen ‘L’ zijn, staat er op de negatieve ingang een lagere spanning dan op de
positieve ingang. De uitgang is dan ‘H’ en zoekt ‘L’-niveau op als een of beide
ingangen ‘H’ worden.
We kunnen concluderen dat een basisschakeling opgebouwd kan worden met één
opamp en vier weerstanden.

A B + X
0V 0V 0V 10V
10V 0V 5V 0V
0V 10V 5V 0V
10V 10V 10V 0V

42 Opamp als tiptoets
Een tiptoets wordt meestal uitgevoerd met een of meerdere CMOS-poorten. Omdat een
opamp een hoge ingangsimpedantie heeft, is het ideaal voor dit type schakeling. Er zijn 2
systemen. De minst volmaakte werkt op de huidige weerstand van een vinger. Als we met
onze vingertop contact maken tussen twee elektroden, dan wordt er een weerstandje van
een MΩ opgebouwd en die weerstand kunnen we gebruiken om een kleine spanning op te
wekken. De nadeel is dat de contacten vervuilen door huidsmeer en andere viezigheden
en het contact werkt niet meer betrouwbaar.
Het betere systeem maakt gebruik van de in ieder menselijk lichaam aanwezige 50Hz
inductiespanning, opgepikt uit het alom aanwezig magnetisch veld van de
netspanningsbedrading. Als we met onze vingertop een geleider aanraken die een zeer
hoge weerstand heeft ten opzichte van de massa, dan wordt er in die geleider een 50Hz
wisselspanning opgebouwd van wel enige tientallen volts. Die spanning kunnen we
gebruiken om het sturen van een tiptoetsschakeling.
We kunnen de tiptoets opbouwen met een opamp, zie hiervoor dan ook onderstaande
figuur;

43 Bronvermelding
43.1 Internet
http://www.google.be
http://www.breem.nl/fldbasis/pgbasis-06.htm
http://www.wikipedia.wom
http://be.farnell.com/
http://www.alldatasheet.com/
http://www.vego.nl/
http://www.elektor.nl
http://homepages.nildram.co.uk/~wylie/ICs/monolith.htm
43.2 Literatuur en naslagwerken

Het op-amp experimenteer boek
Vego VOF - Jos Verstraten
Know it all brochures :
- Weerstanden en condensatoren
- Niet-lineaire weerstanden
- Condensatoren
- Gelijkrichters
- Spanningsvolgers
- Spanningsversterkers
- Comparatoren en discriminatoren
- Signaal bewerkers
- Gelijkrichters en detectoren
- Niet-lineaire versterkers
4
- Filterschakelingen
- Signaal generatoren

- Digitale schakelingen

44 Slotwoord
Slotwoord, dankwoord;
Ons eindwerk zou nooit een succes geweest zijn zonder hulp van buitenaf . Door
voortdurende correspondentie met Vego , slaagden wij erin verschillende moeilijk te
verkrijgen componenten alsook informatie toegestuurd te krijgen. Het is dankzij deze
voortdurende en onophoudelijke correspondentie gedurende het schooljaar dat wij elke
schakeling ook effectief hebben kunnen verwezenlijken , de struikelblokken waren immers
steeds aanwezig , of het nu ging om de zeer moeilijk te verkrijgen XR2207 of de problemen
die de draaispoelmeters ons opleverden , we konden steeds terecht voor informatie .
Een nog grotere dank gaat echter uit naar dhr. De Roissart Geert en dhr. Verplancken
Roland , die steeds klaarstonden met technisch advies en ons af en toe het duwtje in de
rug gaven . Zonder de voortdurende bijstand en soms zelf harde commentaar die we te
verduren kregen , wisten we echter wel hoe het project opschoot en hoe we onze tijd in de
toekomst moesten besteden .
Allerlaatst maar niet minder willen we ook K.S.O. Glorieux Ronse bedanken voor het
sponseren van ons eindwerk .
Dank u voor deze geweldige belevenis in onze schoolcarrière ;

Uw studenten!

45 Bijlagen
Bijlage 1 : Prijslijst
Bijlage 2 : Informatie betreffende de gebruikte software
Bijlage 3 : Etsprocedure
Bijlage 4 : De analoge draaispoelmeters
Bijlage 5 : Handleiding betreffende de universele opamp-trainer
Bijlage 6: Experimenteerbundel

45.1 Bijlage 1 : Prijslijst



Bijlage 2
45.2 Bijlage 2 : Gebruikte software
45.2.1
MultiSIM is een elektronisch schema-ontwerp - en simulatieprogramma.
Het programma werd oorspronkelijk gefabriceerd door firma Elektronic WorkBench , wat
nu een dochteronderneming is van National Instruments .
Het programma werd oorspronkelijk ontwikkeld voor educatieve doeleinden op scholen en

universiteiten . Later richtte Multisim zich alsook op het ontwerp en simmulatie gedeelte ,
waarna hij later aan de hand van andere software ook de mogelijkheid boot de ontworpen
schema’s praktisch door te sturen voor het ontwerp van onder andere printplaten .

Schermafbeelding van een schakeling met simulatie binnen Multisim
45.2.2
Ultiboard is een software programma dat hoofdzakelijk en zo goed als enkel gebruikt wordt
voor het ontwerpen en samenstellen van printplaten . Het programma werkt in sarmentant
met Multisim , wat het mogelijk laat om schakelingen , getekend in Multisim , in Ultiboard te
gebruiken .
Schermafbeelding van een mogelijk ontwerp in zowel 2D- als 3D- weergave .

45.3 Bijlage 3 : Etsprocedure
45.3.1 Voorbereiding
De voorbereiding bestaat eruit dat we de printplaten ontwerpen , dit gebeurt binnen

Multisim ( dat ons toelaat de schakelingen te tekenen ) en Ultiboard ( waar we de printplaat
ontwerpen ) . We maken dan een transparant van het printontwerp , de instellingen
variëren van printer tot printer ; vaak dient men echter te kiezen voor High Quality of
fotokwaliteit .
Een tweede deel van de voorbereiding is natuurlijk het zagen van de onbelichte printplaat
op de juiste maat . Wij maken hier gebruik van enkelzijdige printplaten . Nadat je de print
hebt uitgezaagd moet je nog de braam die ontstaan zijn tijdens het zagen verwijderen. Dit
kan ofwel met een fijne vijl of anders met schuurpapier. Ga hierbij zeer zorgvuldig te werk
en verzeker jezelf ervan dat er geen oneffenheden meer overblijven. Indien dit ergens toch
nog het geval zou zijn zal de belichting ook niet goed zijn daar er nog licht tussen de
transparant en de fotolaag kan door deze oneffenheid. Hierdoor is de printplaat vaak niet
meer bruikbaar .

Maak nu eerst de foto ontwikkelingsvloeistof en etsmiddel klaar, let op de gewenste

temperaturen . Bij gebruik van chemische stoffen wordt er aangeraden steeds de nodige
beschermingskledij te voorzien ( veiligheidsbril , stofjas , handschoenen , … ) . Voorzie een
bad met water voor na de belichting .
45.3.2 Belichting en fotolaag
Plaats het transparant op de glasplaat van de lichtbak. Verzeker je ervan dat de juiste zijde
van het transparant naar boven ligt. Meestal staat er een tekst met versie nummer en
naam op het transparant, als dit leesbaar is(niet in spiegelschrift) dan ligt het transparant
goed. Haal nu de beschermfolie van de printplaat en leg deze met de fotolaag op het
transparant op de juiste plaats. Sluit voorzichtig het deksel en zorg ervoor dat er niets
verschuift en vergrendel het deksel. Schakel de lampen nu aan gedurende 2,5 min tot
maximum 3 minuten. Open na te belichten het deksel en neem de print van de transparant.
Je zal al zien dat er een verschil in kleur is tussen het belichte gedeelte en niet belichte
deel. Leg de print nu met de fotolaag naar boven in het bad met de foto ontwikkelaar en
beweeg deze heen en weer totdat de paarse zweem verdwenen is. Dit is de belichte
fotolaag die nu oplost. Als de belichte fotolaag volledig is weg geëtst, neem dan de print uit
het ontwikkelbad en stop de verdere ontwikkeling door het in het bad met water te leggen.
Voor alle zekerheid spoel je het best altijd nog eens na onder de kraan. Droog de print nu
zeer voorzichtig af met bijvoorbeeld keukenpapier.

45.3.3 Koperplaat etsen
Neem de print en steek een inox draadje door bijvoorbeeld twee geboorde gaatjes en hang
ze over een staaf. Dompel de printplaat onder in het etsbad. Laat de luchtwerveling en het
etsmiddel nu zijn werking maar doen. Na ongeveer 5 tot 15 minuten, afhankelijk van de
temperatuur en sterkte van het etsmiddel, is je printplaat geëtst. Je zal zien hoe snel op het
einde het koper verdwijnt. Als alles netjes is geëtst haal je ook weer de print uit het bad en
steek je het in de waterbak om het etsproces te stoppen. Spoel ook weer grondig na en
droog af met keukenpapier.
45.3.4 Boren van de gaatjes
Als volgende stap kunnen de nodige boringen gebeuren . Zorg er steeds voor dat de juiste
boorkop gebruikt wordt en er correct geboord wordt ; een verkeerde boring kan immers de
baantjes beschadigen.

De printplaat is nu klaar voor de plaatsing van de componenten . Zorg steeds voor de

nodige nauwkeurigheid tijdens het solderen en zorg ervoor dat de componenten steeds
juist geplaatst worden .

45.4 Bijlage 4 : De draaispoelmeters

Betreffende de analoge stroommeters werd ons gevraagd de nodige opzoekingswerk te
doen . Het was zo dat deze meettoestellen zeer moeilijk tot niet te verkrijgen waren . De
goedkoopste en verruit enige leverancier was dan ook een Engelse leverancier, onder de
website : www.esr.co.uk
Vooraleer we dan ook toestemming kregen om bij deze website te bestellen , dienden wij
dus de nodige opzoekingen te doen betreffende deze website en deze leverancier.
45.4.1 Bestellen bij ESR Electronic Components Ltd 4
- De bestelling kan geplaatst worden via Post , mail , telefonisch , via het
bestelformulier of via fax .

ESR Electronic
Components Ltd
Station Road,
Cullercoats,
Tyne & Wear
NE30 4PQ
Tel: 0191 251 4363 Fax: 0191 252 2296 E-mail:
sales@esr.co.uk
- Waar mogelijk wordt gevraagd steeds de besteldcodes ( of Order code) steeds te

vermelden , alsook het aantal en eventueel de beschrijving .
45.4.2 Levering
- Overzeese bestellingen met een gewicht onder de 2kg worden verzonden via
AirMail , met een minimale aanrekening van £ 10.00 .
- Overzeese bestellingen met een gewicht boven de 2 kg worden verzonden via

UPS, gelieve om de prijs te vragen .
45.4.3 Betaling
Gelieve de betaling samen met uw bestelling uit te voeren . Indien bestelling via post
kan er eventueel een cheque toegevoegd worden . Wij accepteren ook American
Express , Mastercard , Maestro , Solo en Visa credit cards – gelieve kaartnummer ,
vervaldatum , Issue N° ( Maestro & Solo ) , de 3 digit beveiligingscode , kaardhouder ,
adres en telefoonnummer te vermelden . Zorg er steeds voor dat u het juiste aantal
vermeld , van zodra de bestelling immers voltooid is kunnen wij deze niet meer
herroepen . Na betaling is het alsook niet meer mogelijk een order te annuleren , tenzij
bij een prioritaire akkoordname .
45.4.4 Prijzen
Alle prijzen getoond op deze website zijn exclusief omzetbelasting of btw (VAT) .
VAT = Vallue Added Tax : 17,5% in GB

4

45.4.5 Garantie
- Gelieve de fabrikantsverpakking ongeschonden te laten in geval van terugzending

of verkeerde levering.
- Alle verkochte toestellen zijn ongebruikt en rechtstreeks van onze toeleverancier .
- Alle toestellen gekocht na 02/01/2006 bevatten een 2 jaar durende garantie .
- In geval van problemen , gelieve steeds schriftelijk of telefonisch contact op te

nemen . Gelieve alsook steeds de datum van aankoop , bestelnummer en naam
van het toestel te vermelden .
- In geval van terugzending moeten de goederen steeds van een goede verpakking
voorzien zijn , dient deze voorzien te zijn van uw naam , adres en de reden waarom
de terugzending plaatsvindt . De goederen zelf moeten volledig beschermd zijn
tegen schade die tijdens het terugzendingsproces op kunnen treden .
- Op verkeerd of ongepast gebruik van goederen kunnen wij geen garantie bieden .
De garantie geldt enkel bij gepast gebruik en binnen een afgesproken termijn van 2
jaar .
- Indien onmogelijk om het toestel te repareren of vervangen kan het

aankoopbedrag vergoed worden.
45.4.6 Contact
Betreffende verder informatie over de verzendingskosten , levertermijn ,

betaalmogelijkheden en gewicht is er elektronisch contact opgenomen met
sales@esr.co.uk . Zie mail hieronder .
Naar : sales@esr.co.uk
Good morning – Good afternoon – Good evening ,
( Afhankelijk van wanneer de mail verzonden werd )
I am writing in connection with ordering some of your products We are students of a Belgian
school and are interested in ordering 3 analogue moving coil meters shown at your website .
The specifications of the mentioned moving coil meters is show underneath :
Order-code : 124-166
Information : 50µA – 0 - +50µA
Qt. : 3 x
( Eventueel in bijlage een afbeelding van de te bestellen meettoestellen weergeven , zoals

hieronder geplaatst )
Indien dit gedaan wordt : For more information please refer to the enclosures.
4

Could you please inform us about the total costs of this order , including shipping to
Belgium?
And we would love to have information about the paying progress , is it possible for us to
pay the amount of money in forward using offline banking ( credit transfer ) ?
We look forward receiving your reply,
With kind regards , Deroissart Geert.
( Eigen E-mail adres en naam )

Glorieuxlaan 30
9600 Ronse
Belgium / België
45.5 Bijlage 5 : Handleiding bij de universele opamp-trainer
45.5.1 Inleiding :
De universele opamp-trainer is een meet- en redeneersysteem waarbij men aan de hand

van verschillende hoofdstukken de opamp binnen bepaalde toepassingen kan bestuderen ,
zowel theoretisch als praktisch . In deze handleiding vindt u alle informatie die nodig geacht
wordt om deze experimenten tot een goed einde te brengen .
Zo kan u steeds aan de hand van de gegeven informatie de proeven zo uitvoeren dat u uw
gemeten waarden kan vergelijken met diegene die wij aan de hand van deze handleiding
weergaven . Verder biedt deze handleiding u een uitgebreid overzicht van hoe u deze
experimenten uit kan voeren , zo bieden wij u niet enkel theoretische schema’s , maar
tevens ook praktische aanslutischema’s ,voorzien van afbeeldingen en andere weergaven .
Tevens ook door de overvloed aan informatie is het zelf voor een persoon met basiskennis
mogelijk deze experimenten tot een goed eind te brengen.
We zullen in deze handleiding bij de experimentjes steeds de mogelijkheid voorzien voor

het invullen van praktische metingen en het noteren van besluiten , alsook het invullen van
evaluatievragen .
4
45.5.2 De Universele opamp-trainer :
De universele opamp-trainer bestaat voornamelijk uit 3 hoofddelen : de frequentiegenerator

( waarbij u de keuze hebt tussen een blokgolf of een driehoekspanning ) , de

gelijkspanningsgenerator en de 3 analoge spanningsmeters . Afhankelijk van de soort

proeven gebruikt u enkele van deze of deze allemaal .
Hieronder vindt u een weergave van het blokschema van de in – en uitgangen , deze kan u
helpen bij het begrijpen van het gebruiken van de universele opamp-trainer .
(1) De functiegenerator zorgt voor het wisselspanningsgedeelte van de universele opamp-

trainer . Men heeft de keuze tussen een driehoek – of vierkantspanning met een
periodeduur van 1 seconde tot 120 seconden .
(2) Vaak heb je bij het experimenteren met analoge signalen toch nog steeds digitale
signalen nodig als hulp – of instelspanningen . Met deze schakelingen kan je dan ook 2
gelijkspanningen opwekken die je kan instellen tussen -10 en + 10 V of -1 en +1 V .
Ook is er nog een derde uitgang , de ‘sprong uit “ . Hieruit kan je een spanningssprong
halen . Daarvoor zijn er twee drukknopjes opgenomen die de uitgangen van de
gelijkspanningsbron doorverbinden met de ‘sprong’ uitgang . Als de drukknoppen in
rust zijn staat er op de uitgang 0V . Bij het bedienen van 1 van de drukknoppen springt
de spanningswaarde opeens naar de waarde van 1 van de gelijkspanningsbronnen
( afhankelijk van welke drukknop ingedrukt werd ) . Op deze wijze creëert men een
spanningssprong die noodzakelijk is voor sommige experimentjes .
(3) Een opamp heeft 2 ingangen en een uitgang . Het is met andere woorden handig als je
steeds drie verschillende spanningen tegelijkertijd kunt observeren . Met behulp van de
ampèremeter als voltmeter kunnen ze zowel positieve als negatieve spanningen
meten en met behulp van de andere omschakelaars kun je voor iedere meter één van
4
beide meetgebieden inschakelen ( 10 V en 1V )

(4) Tot slot herken je de voedingsblok . Deze is aangebracht voor het voeden van de
testschakelingen . Een opamp heeft namelijk nood aan een symmetrische voeding .
De uitgangen zoals hierboven weergegeven en beschreven vindt u ook weer op de

universele opamp-trainer . Het basisplaket vindt u dan ook hieronder weer .
1. In het gedeelte linksboven vindt u het wisselspanningsgedeelte weer . Via de

omschakelaar kan u kiezen tussen een vierkant en blokgolfspanning . De grootte in
amplitude kan ingesteld worden aan de hand van de draaipotentiometers . Nu moet
u dat begrip ‘wisselspanning’ niet al te ruim interpreteren . De schakeling wekt ,
naar keuze , een driehoek- of vierkantsspanning op met een periodeduur van 1
seconde tot 2 minuten . Door die lange periodeduur kunt u het proces van het
opnemen van transfertkarakterisitiek automatiseren . U stuurt de traagste driehoek
in de te testen schakeling en sluit een voltmeter aan op de uitgang van de
generator . De spanning varieert dan zo langzaam van waarde , dat u steeds het
verband tussen in – en uitgangsspanning op de meters kunt aflezen en noteren .
De twee onderste knoppen van het functiegenerator dienen voor het instellen van
de uitgangsspanning . Met de omschakelaar kunt u twee bereiken instellen ,
namelijk 1V en 10V . In het eerste bereik varieert de driehoek maximaal tussen 1V
en -1V . Door middel van de draaipotentiometer kunt u de uitgangsspanning echter
continu regelen tussen 0V en de maximale waarde .
2. Vaak heeft u bij het experimenteren met analoge schakelingen hulp – of

instelspanningen nodig . Die haalt u het blok gelijkspanningen die u linksonder
weervindt . Hierbij kan men gelijkspanningen opwekken die u kunt instellen tussen
-10Ven +10V , in twee gebieden . Het ene gaat van -1V tot +1V , het andere van
-10V tot +10V. Dit blok heeft nog een derde uitgang , waaruit u een 4
spanningssprong kunt halen . Daartoe zijn twee drukknopje opgenomen , die de
uitgangen van de gelijkspanningsbronnen doorverbinden met de PRONG-
UITGANG . Als de drukkoppen in rust zijn , staat er op de uitgang 0V . Bij het

bedienen van een van de knoppen springt de uitgang opeens naar de waarde van
een van de beide gelijkspanningen . Dergelijke sprongapparaten zult u bij het
experimenten met dit apparaat vaak meer dan nodig hebben
3. Een opamp heeft twee ingangen en een uitgang . Het is dus handig als u steeds
drie verschillende spanningen tegelijkertijd kunt observeren . Dit kan met het rechts
gedeelte , dat bestaat uit drie draaispoelmetertjes , dit blok noemen we ‘indicatoren’
. Ze hebben hun nullijn in het midden , wat betekent dat u er zowel positieve als
negatieve spanningen mee kunt meten , zonder het omdraaien van schakelaars of
omprikken van draadjes of wat dan ook . Door middel van andere schakelaars
echter , kunt u voor iedere meter een van beide meetgebieden tussen de grenzen
van ±1 V of ± 10V . De ingangsimpedantie van de meters is erg hoog ( maar liefst
om en bij de 20MΩ) , zodat deze nooit de werking van een schakeling kunnen
versoren / beïnvloeden . Anderzijds zijn de uitgangsimpedanties van de drie
spanningsproducerende schakelingen erg laag , zodat ook zij geen invloed hebben
op de eigenschappen van de te testen schakelingen .
4. Tot slot herkent u onder de meters een algemeen blok , met een massa-aansluiting
, de aan/uit-schakelaar en twee driepolige connectoren . Op deze twee laatste
onderdelen staan de voedingsspanningen ( +15V , massa en -15V ) ter beschikking
voor het voeden van de testschakelingen .
Hoe beter zouden we een handleiding kunnen samenvatten dan met een duidelijk 4
geïllustreerde afbeeldingen , dit gebeurt hieronder .

(1) Het wisselspanningsgedeelte van de universele opamp-trainer .
1.1 Omschakelaar met keuze tussen driehoek of vierkantspanning
1.2 Draaipotentiometer waarmee men de frequentie kan regelen ( 0.00833 Hz tot 1

Hz )
1.3 Draaipotentiometer voor het regelen van de amplitude
1.4 Omschakelaar voor het instellen van de amplitudegrenzen (±1 V of ± 10V )
1.5 Wisselspanningsuitgang UIT 1
(2) Het gelijkspaningsgedeelte van de universele opamp-trainer
2.1 Potentiaal – en spanningsregeling
2.2 Spanningskeuze (±1 V of ± 10V)
2.3 Gelijkspanningsuitgangen Uit 2 en Uit 3
2.4 Drukknop voor de spanningssprong
2.5 Uitgang voor de spanningssprong Sprong Uit
(3) Het gedeelte van de spanningsmeettoestellen

3.1 Ingangsaansluiting van de te meten spanningen
3.2 Keuze van het meetbereik
3.3 Analoge spanningsmeters
(4) Algemeen blok : aan – en uitschakelen , voeden v.d. experimenteerschakelingen

4.1 Aan - / uitschakelaar
4.2 Massa-aansluiting
4.3 Symmetrische voeding : voeden v.d. experimenteerschakelingen 4

45.5.3 Het experimenteerbord
Weliswaar weet u nu hoe u de universele opamp-trainer in gebruik kan stellen , maar

zonder experimenteerprintje kan u er nog niet al te veel plezier mee beleven .
Met dit experimenteerprintje kunt u de schakelingen opbouwen rond een operationele

versterker of kortweg opamp . We kiezen voor de opamp 741. Ook hieraan is de nodige
zorg besteed , kijk maar naar de frontplaatweergae hieronder .
Het printje bevat een 741 opamp , enige onderdelen voor de voeding en voor de rest
een groot aantal 4mm stekkerbussen . Met behulp van deze stekkerbussen kan u
verschillende schema’s rond de opamp741 samenstellen , zo kan u verbindingen
maken , verbindingen open laten of componenten tussen schakelen . Bij het
experimentje zelf is steeds een aansluitschema mits een woordje uitleg weergegeven .
De voedingsaansluitingen van de opamp worden niet rechtstreeks gevoed uit de

beschikbare symmetrische voedingsspanning , maar door een inwendige schakeling
gereduceerd naar een spanning van ongeveer +10 en -10 V . Praktisch sluit men
echter gewoon de voedingsspanning aan op de aansluitingen links bovenaan .
Aangezien we voor sommige experimenten ook soms 2 experimenteerprinten nodig

hebben , is er links onderaan een doorverbinding gebeurt van de voedingsspanning .
Hier wordt de voedingsspanning ( + en – 15V ) nog een extra maal naar buiten
gebracht voor het voeden van een tweede experimenteerprint .
De ingangen 1 , 2 , 3 en 4 kan men naar de voeding brengen of verbinden met de

massa , aan de hand van het aansluitschema.
De uitgang 5 doet dienst als uitgang , vaak wordt deze verbonden met een van de
meettoestellen,we willen immers weten wat we aan de uitgang van de schakeling
bekomen . Ook de + en – ingang van de opamp 741 wordt zeer frequent met de 4
meettoestellen aangesloten.
Voor het aansluiten van componenten hebben we een specifieke aansluitkabel ,

bestaande uit een krokodillenklem en een aansluitklem . We noemen dit aansluitklem

Type A . Deze aansluitklem is hieronder weergegeven .
Voor het leggen van verbindingen , bijvoorbeeld naar de spanningsmeters , tussen voeding
en experimenteerprint , tussen verschillende meetpunten onderling , … gebruiken we een
tweede type meetsnoer , dit type noemen we meetsnoer Type B .
Vaak zal er tijdens het proefverloop gewezen worden naar deze typenamen . Hou dus
zeker en vast rekening met deze meegeleverde aansluitdraden .

45.6 Bijlage 6 : Experimenten met het experimenteerprintje :
45.6.1 De opamp als bufferversterker :
1: Doel :
 Meten van de aangeduide spanningen bij het inschakelen van de voedingsspanning
 Verband stellen tussen in – en uitgangsspanning
 Bepalen van de spanningsversterking
2: Benodigdheden :
 De universele opamp-trainer
 1 maal experimenteerprint
 1 maal R1 : 4.7 MΩ
 1 maal R2 : 470Ω
 Aansluitdraden type A en type B
3: Proefverloop :
3.1: Maak de nodige verbindingen op het experimenteerprintje aan de hand van het
hieronder weergegeven aansluitschema .

Aan klem 1 brengt u een spanning aan van 10V . M1 , M2 en M3 zijn meetpunten die u
zal verbinden met de analoge voltmeters .
3.2 : Schakel nu de voedingsspanning in . Meet de spanningen op de aangeduide

meetpunten op en noteer hieronder :
M1 : …………………………….
M2 : …………………………….
M3:………………………………
3.3: Wat stelt u vast bij de vorige meting ? Leg uit .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.4: Bepaal hieruit de spanningsversterking .
Rt
Au = 1 + met Rt : 470 Ω en R1 = 470MΩ
R1
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………

45.6.2 De opamp als omkeerversterker :
1: Doel :
 Een verband stellen tussen de in – en uitgangsspanningen aan de opamp-

schakeling
 Bij dit verband het begrip ‘omkeren’ betrekken
 De transfertkarakteristiek opnemen van dit type schakeling
 De versterkingsfactor bepalen
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 100k
 1 maal R2 : 100k
 1 maal R3 : 47k
3: Proefverloop :

Aan klem 4 brengt u een spanning aan van 10V . M1 , M2 en M3 zijn meetpunten die
u zal verbinden met de analoge voltmeters . Klem 1 verbindt u met de GND .

M1 : …………………………….
M2 : …………………………….
M3:………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
4
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………

3.4: Dit experiment is ideaal om vertrouwd te worden met het begrip

transfertkarakteristiek . Dit is een grafiekje dat het verband aangeeft tussen de in – en
uitgangsspanning van een schakeling . Op de horizontale as worden de
ingangsspanningen weergegeven , zowel positief als negatief . De verticale as geeft de
spanningen op de uitgang weer . Neem steeds de uitgangsspanning op in functie van
variërende ingangsspanning , noteer dit eerst in tabelvorm en zet dit dan uit in een
transfertkarakteristiek . De procedure hiervoor is eenvoudig : zet op de ingang een
bepaalde spanning , bijvoorbeeld +5V . Meet dan de spanning op de uitgang . Herhaal
deze procedure voor verschillende ingangsspanningen in stappen van 2V en zet uit in
een grafiek .
Uin
(V) : -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10
Uu (V)
Zet deze waarden nu uit in grafiekvorm . Een raster is reeds hieronder weergegeven .
3.5: Wat is het verband tussen de in – en uitgangsspanning ? Verklaar aan de hand van uw
metingen .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
3.6: Verklaar hoe men aan de grootte van de weerstand R2 kwam . Doe dit aan de hand
van volgende formule : R3 = R1/2 = R2/2 . Waarom koos men dan de specifieke waarde
zoals in deze proef ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
3.7 : Hoe komt het dat R1 en R2 allebei even groot zijn , stel een verband met de
spanningsversterkingsfactor . 4
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
45.6.3 De opamp als niet-inverterende versterker :
1: Doel :

schakeling
 Onderzoek naar de keuze van de verschillende weerstandswaarden .
 Het leren bepalen van de versterkingsfactor
 Opnemen van de transfertkarakteristiek en een verband stellen met de

versterkingsfactor en het begrip ‘niet-inverterende versterker’
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 10k
 1 maal R2 : 90k (met R2a = R2b = 180k )

4
 1 maal R3 : 10k

3: Proefverloop :
Op punt 1 sluiten we een spanning aan van 1V . De weergegeven meetpunten zijn

spanningen die we tijdens dit proefverloop dienen op te meten . R2 bestaat uit twee parallel
geschakelde weerstanden van 180k .We meten de spanningen steeds op de aangeduide
meetpunten verder in dit boek .

M1 : …………………………….
M2 : …………………………….
M3:………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………… 4
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.4 : Aan de hand van u vaststelling bij de vorige meting kan u iets zeggen over het
begrip spanningsversterking . Pas dit toe op de schakeling ( zie weerstandswaarden ) .
Vergelijk hiervoor ook eens de ingangsspanning met de uitgangsspanning .
A’ = ( R1 +R2 ) / R1 =
…………………………………………………………………………………………………
Uin = ……… V
Uu = ………… V
Uu / Uin = …………..
3.5 : Trek een besluit bij de vorige berekening .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.6 : Bepaal de spanningsversterking als weerstand R1 een waarde van 50k zou
hebben en R2 een waarde van 200k . Pas dit toe op een ingangsspanning van 0.5V .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.7: We gaan nu opnieuw de uitgangsspanning opnemen in functie van de

ingangsspanning . We doen dit opnieuw eerst in tabelvorm en zetten dit dan hierna uit
in een transfertkarakteristiek .
Uin (V) : -1 -0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
Uu (V)

3.8 : Geef een woordje uitleg bij de vorige meting . Komt dit overeen met de
theoretische spanningsversterking ? Maak eventueel een berekening . Trek een besluit
in functie van de benaming ‘niet-inverterende versterker’ .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
45.6.4 De opamp als inverterende versterker
1: Doel :

schakeling
 Onderzoek naar de keuze van de verschillende weerstandswaarden .
 Het leren bepalen van de versterkingsfactor
 Opnemen van de transfertkarakteristiek en een verband stellen met de

versterkingsfactor en het begrip ‘inverterende versterker’
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 10k
4
 1 maal R2 : 10k
 1 maal R3 : 100k

3: Proefverloop :
Op punt 4 sluit men een spanning aan van 1V . M1,M2 en M3 dienen voor het opmeten
van de verschillende spanningen .
3.2 : Vooraleer we de metingen uitvoeren vragen we de versterkingsfactor te bepalen .

Doe dit aan de hand van de volgende formule : A = - (R2/R1 ) . Pas de bekomen
versterkingsfactor toe op de getekende schakeling bij een ingangsspanning van 1V .
Wat krijgt men aan de uitgang ?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………… 4
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………

M1 : …………………………….
M2 : …………………………….
M3:………………………………
3.4: Wat stelt u vast bij de vorige meting ? Wat is het verband tussen in – en uitgang ?
Kan u een verband stellen met punt 3.2 ?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.5 : We gaan opnieuw de transfertkarakteristiek opnemen , meet telkens de

uitgangsspanning in functie van de ingangsspanning en noteer in onderstaande tabel .
Varieer de ingangsspanning tussen +1V en -1V en doe dit in stapjes van 0.2V . Noteer
de bekomen waarden steeds eerst in onderstaande tabel en ga pas dan uittekenen in
de asweergave op de hierop volgende pagina .
Uin (V) : -1 -0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
Uu (V)
4
3.6 : Deel telkens de uitgangsspanning door de ingangsspanning , doe dit aan de hand
van de metingen zoals genoteerd op de vorige pagina . Noteer telkens uw uitkomst in
tabelvorm en trek een besluit hieruit .

Uin
(V) : -1 -0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
Uu (V)
Uu/Uin :
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.7: Wat is het voornaamste verschil tussen een inverterende versterker en een niet-
inverterende versterker ? Leg uit aan de hand van de metingen en de
versterkingsfactor ? Geef een woordje uitleg over beide types .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
45.6.5 De opamp als mengversterker :
1: Doel :
 Onderzoek naar het doel en gebruik van een mengversterker .
 In – en uitgangsspanningen meten en deze vergelijken met theoretische formules .
 Invullen van de meettabel en het nemen van een besluit .
 Het vergelijken van de waarden in de meettabel met theoretische berekeningen en

hieruit de werking besluiten .
2: Benodigdheden :
4
 1 maal R1 : 10k

 1 maal R2 : 10k
 1 maal R3 : 10k
 1 maal R4 : 10k
 1 maal R5 : 2,7k
3: Proefverloop :
Op de ingangen V1 en V2 sluit u 2 regelbare spanningen aan die u zal laten variëren

tussen de 2 uiterste grenzen van de gelijkspanningsgeneratoren . U meet steeds de
uitgangsspanning in functie van deze .
3.2: Het theoretisch verband (formulevorm) tussen de in – en uitgangsspanningen is

hieronder weergegeven . Pas dit toe op verschillende spanningen en vul de uitkomst
steeds in , in de onderstaande tabel .
U1 U2 Uuit :
0 0
1 0
-2 1
4
3 1
-4 4

5 -5
Uuit = - (U1 + 2 x U2 )
3.3 : Ga na waar een mengversterker zoal toegepast wordt . Zoek dit eventueel op en geef
een woordje uitleg van het doel van een mengversterker . Zoek ook op wat het verschil is
tussen de passieve en de actieve menger .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.4 : Ga nu praktisch te werk . Stel de ingangsspanningen steeds in aan de hand van

de onderstaande meettabel . Meet steeds de uitgangsspanning en bereken de
theoretische waarde . Vergelijk de berekende theoretische waarde met de gemeten
praktische waarde en neem een besluit betreffende dit type versterker .

U1 (V) U2 (V) Uuit (V) : Uuit (V) - Ber.
0 0
2 0
0 2
1 1
-2 1
5 -5
Uuit = - (U1 + 2 x U2 )
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………

45.6.6 De opamp als rekenschakeling :
1: Doel :
 Onderzoek naar het verschil tussen de verschilversterker en de mengversterker
 Leg uit waarom er voor deze proef precisie weerstanden moeten gebruikt
worden .
 Invullen van de meettabellen en vergelijken met de theoretische berekeningen .
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 10k
 1 maal R2 : 10k
 1 maal R3 : 10k
 1 maal R4 : 10k
3: Proefverloop :

Op de ingangen V1 en V2 sluit u 2 regelbare spanningen aan die u zal laten variëren

tussen de 2 uiterste grenzen van de gelijkspanningsgeneratoren . U meet steeds de
uitgangsspanning in functie van deze .
3.2 : Verricht onderzoek naar het verschil tussen een mengversterker ( die in feite dienst
doet als optelschakeling ) en de weergegeven rekenschakeling zoals hieronder
weergegeven . U kan hiervoor eventueel ook opzoekingswerk verrichten . Hieronder is het
schema weergegeven waarbij de opamp als verschilversterker wordt toegepast . Kan u ook
enkele toepassingen van verschilversterkers noemen , mits een kort woordje uitleg ?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………… 4
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.3: We gaan telkens de ingangsspanningen wijzigen aan de hand van de hieronder

weergegeven meettabel . Bepaal steeds de uitgangsspanning eerst theoretisch en dan
ook praktisch . Vergelijk de berekende en gemeten waarden . Trek een besluit
betreffende deze verschilversterker .
U1 (V) U2 (V) Uuit (V) : Uuit (V) - Ber.
0 0
1 0
0 -1
-1 -1
-5 1
-9 -5
Uuit =U2 -
U1
…………………………………………………………………………………………………… 4
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.4: Indien u de benodigdheden bekijkt , dan merkt u al snel iets op betreffende de

grootte van de verschillende weerstandswaarden ten opzichte van mekaar . Verklaar
hierbij ook waarom men bij nauwkeurige metingen precisie weerstanden gebruikt .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
45.6.7 De opamp als differentiator :
1: Doel :
 Onderzoek naar de differentiator door middel van opzoekingswerk. 

Bestuderen van de uitslagwijziging van de meter bij wijziging van de ingang .
 Detectie van spanningssprongen aan de hand van de differentiator 
Leren toepassen van de offset-compensatie
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 1M
 1 maal R2 : 10k
 1 maal C1 : 680nF
3: Proefverloop :
4

De ingang met nummer 3 verbindt u met de spannings sprong van de opamp trainer . Aan
de uitgang van het experimenteerprintje sluit u de analoge voltmeter aan .
3.2 : Deze schakeling is zeer gevoelig voor een verschijnsel dat we offset noemen . De
offset is zeer ongewenst en vandaar dat vrijwel alle opamps twee aansluitingen hebben ,
waarop u een instelpotentiometertje kunt aansluiten en waarmee u die offset kunt
compenseren . Op de rand van de experimenteerprint .
Op het experimenteerprintje is er een instelpotentiometer voor offsetcompensatie

aangebracht . Draai voorzichtig aan dit potentiometertje . Op een bepaald moment vliegt de
naald van de meter van de ene hoek van de schaal naar de andere . Dat punt is een goede
instelling van de offsetcompensatie . Het is het overgangspunt van een positieve offset
naar een negatieve .
3.3 : In vorig puntje hadden we het over het toepassen van offset-compensatie . Geef een
woordje uitleg over het begrip offset bij de opamp , gebruik hiervoor eventueel
verschillende bronnen .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………… 4
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.4 : Door middel van opzoekingswerk vragen we u een kort woordje te bieden betreffende
de differentiator . Gebruik eventueel een technisch woordenboek of andere bronnen .
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
3.5 : Een differentiator is een schakeling waar van de uitgangsspanning recht evenredig is
met de snelheid waarmee de ingangsspanning van waarde verandert . Legt u aan de
differentiator een constante spanning , dan zal de uitgangsspanning van de differentiator
nul zijn . Verandert u de ingangsspanning zeer snel van grootte , dan zal de differentiator
een maximale uitgang leveren .
Indien u nu de schakeling zoals in punt 1 hebt opgebouwd , dan kan u nu ook aan de slag .
Bij het inschakelen van het apparaat gaat de uitgang naar nul volt . Sluit de ingang echter
eerst aan op de gelijkspanningsgeneratoren . Verdraai nu de potentiometer aan de
gelijkspanningsgenerator van de opamp-trainer en let op de reactie van de meter . Noteer
uw bevinding hieronder . Wat doet de meter telkens u aan de potentiometer draait ? En wat
is uw bevinding indien u sneller draait aan de potentiometer ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
4
Wat gebeurt er indien u stopt met draaien aan de potentiometer ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
3.6 : Wat kunt u op het eerste zicht met zo’n vrij vreemde schakeling in de praktijk doen ?
U kunt er bijvoorbeeld plotselinge spanningssprongen mee detecteren . Verbind de ingang
van het experiment met de spanningssprong uitgang van uw trainer en stel de twee
gelijkspanningen van de trainer in op +5V en -5V.
Als u niets doen , dan is de uitgangsspanning van de schakeling nul .Logisch , want er
treedt geen spanningsverandering aan de ingang op . Druk nu een van de drukknopjes in ,
waardoor de ingangsspannning een positieve puls doorloopt , noteer uw bevindingen
hieronder .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
Er zit een inverterende werking in de schakeling . Hoe komt dit , leg uit . Bekijk eventueel
de gebruikte ingang van de opamp .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
45.6.8 De opamp als integrator :
1: Doel :
Het leren begrijpen en gebruiken van de integrator aan de hand van het
///experimenteerprint .
Onderzoek naar het verband tussen de spanningsvariatie op de uitgang en de
grootte van -----de sprong aan de ingang .
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 1M
 1 maal R2 : 10k 4
 1 maal C1 : 680nF

3: Proefverloop :
Dit maal wordt de spanningssprong aangesloten op ingang 3 . De uitgang sluiten we aan

een analoog, ingebouwd meettoestel aan . Vergeet ook dit maal niet aan offset-
compensatie te doen , zoals beschreven in vorig deel .
3.2 : Door inschakelverschijnselen bij het inschakelen van de voeding kan het voorkommen
dat de uitgangsspanning een van nul afwijkende waarde aanneemt . Is dat het geval , dan
moet u de condensator even kortsluiten , waardoor de uitgang naar nul gaat en op deze
waarde blijft .
3.3 : Druk nu een paar seconden op een van de knopjes voor het opwekken van een
spanningssprong. Wat merkt u op betreffende de uitgangsspanning ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
4
……………………………………………………………
3.4 : Wat merkt u op indien u nu de knop loslaat ?

…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
3.5 : Druk nu het andere knopje in , noteer uw bevindingen .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
3.6 : Herhaal bovenstaande experimenten met andere waarden voor de grootte van de
spanningssprong . Wat stelt u vast , wat is het verband tussen de snelheid van de
spanningsvarratie op de uitgang en de grootte van de sprong aan de ingang ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………
3.7 : Wat kan u zeggen over het inverterende karakter van de schakeling ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………… 4
……………………………………………………………

45.6.9 De opamp als trapspanningsgenerator :
1: Doel :
 Tekenen van het portet van een mogelijke positieve trapspanning .
 Onderzoek naar een mogelijke toepassing van een dergelijke trapspanning .
 Het toepassen van een trapspanningsgenerator aan de hand van de opamp

4
2: Benodigdheden :

 1 maal R1 : 10k
 1 maal C1 : 680nF
 1 maal C2 : 680nF
 D1 : 1N4148
 D2 : 1N4148
 D3 : 1N4148
3: Proefverloop :
De spanningssprong van de opamp-trainer slutien we aan ingang 4 aan , aan ingang 2

sluiten we een vierkantspanning aan . Op de verschillende meetpunten zullen wij metingen
uitvoeren met de analoge meettoestellen van de trainer .
3.2 : Teken het portret van een positieve trapspanning hieronder . Doe dit aan de hand van
de weergegeven assen .
4

3.3 : Doe onderzoek naar een mogelijke toepassing van een trapspanningsgenerator , geef
een woordje uitleg .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………… 4
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………

3.4 : We gaan nu opnieuw praktisch te werk . Langs onze zijde wordt er al uitgebreid
informatie geboden betreffende de te verkrijgen meetresultaten .Na het inschakelen van de
voedingsspanning zal de uitgang van de opamp op nul volt staan . Bij iedere negatieve
sprong van de ingangsspanning ziet u op de meter dat de uitgang ongeveer 1V positiever
wordt en op deze waarde blijft tot de volgende negatieve sprong aan de ingang .
De grootte van de trappen aan de uitgang kunt u instellen door het variëren van de grootte
van de blok aan de ingang . Hoe kleiner deze spanning , hoe dichter de diverse
spanningen bij elkaar liggen .
Komen uw praktische bevindingen overeen met deze zoals hierboven ? Geef een woordje
uitleg betreffende uw metingen , geef eventueel uw meetresultaten weer . Kan u een
verband stellen met een trapspanning ? Leg uit .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………… 4
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
45.6.10 De opamp als comparator :
1: Doel :
 Onderzoek naar het basisprincipe van de comparator
 Het leren vergelijken van 2 spanningen aan de hand van de comparator
 Opname van de transfertkarakteristiek
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 10k
 1 maal R2 : 10k
3: Proefverloop :
Aan de ingang 2 sluit u een regelbare gelijkspanning in , het is deze spanning die we zullen 4
vergelijken met een constante referentiespanning .

3.2 : Aan de ingang 3 sluit u nu de genoemde referentiespanning aan , we stellen dat u

Uref instelt op +5 V. Als de spanning op de positieve ingang lager is dan die waarde , dan
bestaat er een negatief spanningsverschil tussen de positieve en de negatieve ingang van
de opamp . De uitgang van de schakeling zoekt de negatieve voedingsspanning op . Test
dit ook praktisch uit en noteer uw bevindingen .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
3.3 : Als u nu de spanning op de positieve ingang langzaam laat stijgen , zal op een
bepaald moment het spanningsverschil tussen beide ingangen van polariteit wisselen . De
spanning op de positieve ingang wordt dan groter dan de spanning op de negatieve ingang
. De uitgang van de schakeling schakelt nu ineens richting de positieve voedingsspanning .
Test ook dit uit en noteer opnieuw uw bevindingen.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
3.4 : We kunnen de werking alsvolgt voorstellen ( schrap het foutieve ) :
Het overschrijden door Uin / Uref van de referentiespanning / ingangsspanning , al is het 4

maar een paar mV / V , wordt door de schakeling gedetecteerd en levert een kleine / forse
spanningssprong op aan de uitgang .

3.5 : Neem de transfertkarakteristiek op , bij een referentiespanning van 5V . Plaats

hieronder .
45.6.11 De opamp als comparator met hysteresis :
1: Doel :
 Onderzoek naar het verschijnsel genaamd hysteresis
 Toepassen van de comparator met hysteresis en onderzoek hiervan
2: Benodigdheden :
 1 maal R1 : 10k
 1 maal R2 : 10k
 1 maal R3 : 100k
3: Proefverloop :

We werken opnieuw met een ingangsspanning en een referentiespanning van 5V .
3.2 : De werking van de comparator met hysteresis wordt verduidelijkt aan de hand van de
grafieken hieronder :

Het feit dat de comparator nu twee verschillende referentieniveaus heeft , een voor
stijgende ingangsspanning en een lagere voor dalende ingangsspanning heeft het voordeel
dat rimpels aan de ingang geen herhaaldelijk omschakelen van de uitgang kunnen
veroorzaken . Immers ; de schakeling schakelt om op het moment dat de ingangsspanning
voor het eerst de bovenste referentiespanning overschrijdt .
Stel nu een verband met het verschijnsel dat wij hysteresis noemen . Waarom is dit
systeem handig bij dit verschijnsel . Geef een woordje uitleg bij dit verschijnsel en trek een
verband . U mag hiervoor verschillende bronnen raadplegen .
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
3.3 : Nu wordt er van u gevraagd de transfertkarakteristiek van uw eigen schakeling op te

meten . U moet eerst de ingangsspanning stapsgewijs verhogen van -8V naar +8V en

nadien weer stapsgewijs verlagen naar hetzelfde minima . U ziet dan hoe , dankzij de
hysteresis , de uitgangsspanning bij twee verschillende ingangsspanningen omschakelt .


Gip Paasvakantie

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Gip Paasvakantie

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

1Geïntegreerde proef : De universele opamp-trainer

Gip : De universele opamp-trainer

Door : Risack Lorenzo , Muylaert Thierry

Mentoren : Dhr. Deroissart Geert

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

5 Mogelijkheden van de universele opamp-trainer .......................................................14

8 Blokschema van de universele opamp-trainer..........................................................32

10 Schema’s van de universele opamp-trainer.............................................................40

10.2 Gelijkspanningsgenerator ..........................................................................................45

12 Experimenten met het experimenteerprintje.............................................................71

13 De offset van de opamp..............................................................................................72

14 De Opamp als buffer versterker.................................................................................73

15 De opamp als omkeerversterker................................................................................75

16 De opamp als niet-inverterende versterker...............................................................77

17 De opamp als inverterende versterker.......................................................................79

18 De opamp als mengversterker..................................................................................81

19 De opamp als rekenschakeling..................................................................................83

20 De opamp als differentiator.......................................................................................85

21 De opamp als Integrator.............................................................................................88

22 De opamp als trapspanningsgenerator.....................................................................91

23 De opamp als comparator..........................................................................................94

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

25 De opamp als functiegenerator..................................................................................99

26 De opamp met niet-lineaire terugkoppeling ...........................................................101

27 De opamp als vensterdiscriminator .......................................................................110

28 De opamp als slope detector....................................................................................114

29 De opamp als ideale diode .......................................................................................117

30 De opamp als dubbelzijdige gelijkrichter ...............................................................120

31 De opamp als nauwkeurige gelijkrichter ................................................................125

32 De opamp als topdetector .......................................................................................131

33 De opamp als ideale topdetector.............................................................................135

34 De opamp als clampschakeling...............................................................................138

35 De opamp als sinusgenerator..................................................................................140

36 De opamp als anti-rimpel-filter.................................................................................142

37 De opamp als vierkantgolfgenerator .......................................................................145

38 De opamp als flipflop................................................................................................149

39 Opamp als vertrager..................................................................................................153

40 De opamp als monostabiele multivibrator..............................................................156

41 Opamp als poort........................................................................................................161

42 Opamp als tiptoets....................................................................................................168

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

Na overleg en bespreking met onze leerkrachten ; Meneer De Roissart en Meneer

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

Zoals merkbaar omvat onze opdrachtomschrijving een uitgebreid en universeel concept

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

4.1 Maand september + oktober :

4.1.1 Bespreking van de Gip-opdrachten voor het schooljaar 2009-2010

4.1.2 Algemene informatie opzoeken van de universele opamp-trainer

4.1.2.1 Wat zijn de mogelijkheden van de universele opamp-trainer ?

4.1.2.4 Maak een kostprijsberekening

4.1.3 Bestellen van de componenten

4.1.4 Ontwerp van de schema’s in multisim :

4.1.5 Bespreking van de schema’s :

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

4.2 Maand november + december : EVALUATIE DW2

4.2.1 Ontwerp van de schema’s in Multisim :

4.2.2 Bespreking van de schema’s . Simuleer met Multisim.

4.2.3 Omzetten van de schema’s naar Ultiboard :

Inleveren dossier voor DW2 .

Elektriciteit - Electronica | 2009-2010

4.3 Maand januari + februari : EVALUATIE DW3