PROBLEEMVERKENNING ONTWIKKELINGSDOELEN BUITENGEWOON

ONDERWIJS
Marc Van Gils

1 SITUERING
1.1 Het concept ontwikkelingsdoelen

1.1.1 Ontwikkelingsdoelen voor het BuBaO (decreet maart ‘99: OD type 2)

Ontwikkelingsdoelen voor het buitengewoon basisonderwijs zijn doelen op het vlak

van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes die de overheid wenselijk acht voor
zoveel mogelijk leerlingen van de leerlingenpopulatie. In samenspraak met het
centrum voor leerlingenbegeleiding en zo mogelijk in overleg met de ouders en
eventueel andere betrokkenen, kiest de klassenraad de ontwikkelingsdoelen die aan
individuele leerlingen of groepen worden aangeboden en uitdrukkelijk nagestreefd.
De ontwikkelingsdoelen voor het buitengewoon basisonderwijs kunnen worden
vastgelegd per type.
In het kader van leerzorg wordt gepleit voor meer bruggen en overgangen tussen
gewoon en buitengewoon onderwijs.

1.2 Ontwikkelingsdoelen voor het BuSO (decreet 19 juli 2002)

Ontwikkelingsdoelen voor het buitengewoon secundair onderwijs zijn doelen op het

vlak van kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes die de overheid wenselijk acht
voor zoveel mogelijk leerlingen van de leerlingenpopulatie. In samenspraak met het
centrum voor leerlingenbegeleiding en zo mogelijk in overleg met de ouders en
eventueel andere betrokkenen, kiest de klassenraad de ontwikkelingsdoelen die aan
individuele leerlingen of groepen worden aangeboden en uitdrukkelijk nagestreefd.
Ontwikkelingsdoelen worden bepaald per opleidingsvorm en/of type. In adviezen van
de Vlor die ook de instemming wegdragen van de overheid wordt gevraagd om
ontwikkelingsdoelen voor het BuSO in principe per opleidingsvorm te formuleren. Pas
in tweede orde en aanvullend kunnen remediërende en handicapspecifieke
ontwikkelingsdoelen per type worden geformuleerd.
In de opleidingsvorm 4 van het BuSO gelden de eindtermen, de ontwikkelingsdoelen
en de specifieke eindtermen van het overeenstemmende niveau van het gewoon
secundair onderwijs respectievelijk als eindtermen, ontwikkelingsdoelen en specifieke
eindtermen.
Voor bepaalde andere opleidingsvormen of types kan de klassenraad de eindtermen
en/of ontwikkelingsdoelen en/of specifieke eindtermen van het overeenstemmende
niveau van het gewoon secundair onderwijs, van andere types van het BuSO of van
het gewoon of buitengewoon basisonderwijs overnemen als ontwikkelingsdoelen.
In beide gevallen kan de klassenraad, rekening houdend met de kernmerken eigen
aan de leerlingen de gelijkwaardigheid beoordelen van prestaties in het betrokken
type of de betrokken opleidingsvorm met de prestaties die door de eindtermen en/of
ontwikkelingsdoelen en/of specifieke eindtermen van het overeenstemmende niveau
van het buitengewoon secundair onderwijs worden vereist.
F:\2008\Team\TE05 - Probleemverkenning OD BuO.doc 1/7 TEAM.08.05
1.3 Bedoeling van ontwikkelingsdoelen

De bedoeling van de overheid is:

- Verduidelijken van de maatschappelijke verwachtingen

- Bieden van een referentiekader

- Eenzelfde kader aanbieden aan alle scholen voor BuO

- De brede vorming van de leerlingen garanderen

- Een instrument voor kwaliteitszorg aanbieden

o Betere afstemming tussen de verschillende teamleden

o Gezamenlijke doelgerichtheid, gedeelde verantwoordelijkheid

o Integratie van de multidisciplinaire aanpak

1.4 Terugblik op het uitwerken van de ontwikkelingsdoelen

- Start: uitwerken van de ontwikkelingsdoelen type 2, decreet van 2 maart 1999

o Basistekst

o Ontwikkelingsdoelen

- Uitwerken van de ontwikkelingsdoelen type 8, decreet januari 2002

- Uitwerken van de ontwikkelingsdoelen type 1, decreet maart 2002

- Uitwerken van de ontwikkelingsdoelen type 7: decreet mei 2003

- Ontwikkelingsdoelen type 3

1.5 Terugblik op wat gebeurde rond ontwikkelingsdoelen in de commissie

BuBaO

- 20 oktober 2005

o Er is geen adviesvraag over de ontwikkelingsdoelen voor type 3. De minister

wenste dit stil te leggen. De DVO werkte toch verder. Het is afwachten of
hierop een advies moet worden geformuleerd.

- 17 november 2005: adviesvraag over het voorstel van OD BuBaO type 3

o Het is nog niet duidelijk hoe we hier als commissie mee verder moeten.
Enerzijds is er de evaluatie van het totale concept van eindtermen en
ontwikkelingsdoelen. Anderzijds kan door het uitwerken van het
 onderwijscontinuüm een realiteit ontwikkeld worden waarbinnen de
typologieën vervallen en dus ook de ontwikkelingsdoelen per type.

o De eerste indrukken bij dit voorstel van OD drukken de bezorgdheid uit over de
werkbaarheid ervan. Die is ingegeven door de veelheid van specifieke
ontwikkelingsdoelen voor type 3 in combinatie met eindtermen en
ontwikkelingsdoelen voor ander niveaus en types.

o De commissie zal zich buigen over het ontwikkelen van bruikbare criteria voor
deze en eventueel later uitgebrachte ontwikkelingsdoelen.

- 19 januari 2006

o Herdefiniëren van criteria ter beoordeling van de ontwikkelingsdoelen voor het

buitengewoon onderwijs aan de hand van een SWOT analyse (zie bijlage).

F:\2008\Team\TE05 - Probleemverkenning OD BuO.doc 2/7 TEAM.08.05

- 16 maart 2006

o Aanpassing van de nota over criteria ter beoordeling van de OD voor het BuO.

o Bespreking ontwerpreactie t.a.v. de adviesvraag over OD BuBaO type 3:

uitdrukkelijke vraag vanuit het departement en het kabinet. Pro en contra
werden opgesomd.

- Bespreking van de criteria op het bureau

- 20 april

o Bespreking van de criteria

o Idee om de OD niet te clusteren per onderwijstype voor groepen van kinderen

maar alle OD samen te brengen in één set geordend op basis van mogelijke
onderwijs- en opvoedingsnoden van kinderen.

- 15 juni

o Problematiek van ontwikkelingsdoelen en eindtermen: verslag van de RBO van

26 april 2006:

• Uitstel van behandeling tot er meer duidelijkheid zou zijn over het
leerzorgkader

• Brief aan de minister

o Algemene criteria voor de beoordeling van ontwikkelingsdoelen

- 12 oktober 2006

o Bespreking van het basisidee omtrent een nieuw ordeningskader voor de

ontwikkelingsdoelen BuBaO

- 30 oktober 2006: werkgroepvergadering ontwikkelingsdoelen

- 30 november 2006

o Bespreking van het verslag van de werkgroep

- 14 december 2006

o Voorstel om dit dossier te behandelen als een probleemverkenning

- 18 januari 2007

o Bespreking van het voorstel tot probleemverkenning wordt voorgelegd aan de

bureaus: uitspraak 29 maart

- 19 april 2007: beide commissie zetten zich achter de probleemverkenning

- 19 december 2007: eerste bijeenkomst van de werkgroep probleemverkenning
ontwikkelingsdoelen

1.6 Terugblik op wat gebeurde rond ontwikkelingsdoelen in OPA

- 22 november 2006: studiedag “ De plaats van de ontwikkelingsdoelen in het

handelingsplan en de handelingsplanning”.

- 22 juni 2006: studiedag: “ ontwikkelingsdoelen in het BuO.

- 21 juni 2007: studiedag: “ontwikkelingsdoelen en handelingsplanning in het BuO.

F:\2008\Team\TE05 - Probleemverkenning OD BuO.doc 3/7 TEAM.08.05

2 ENKELE CONCLUSIES
2.1 Sterke punten van het werken met ontwikkelingsdoelen

- In heel wat scholen wordt meer ontwikkelingsgericht en doelgericht gewerkt.

- In vele scholen wordt meer dan vroeger samengewerkt rond handelingsplanning en

rond het selecteren van ontwikkelingsdoelen

- Ontwikkelingsdoelen bieden een houvast en een referentiekader voor leerkrachten.

- Ontwikkelingsdoelen ondersteunen de handelingsplanning waarbij breed gekeken

wordt naar de ontwikkeling van de leerlingen. Het is zinnig goed na te denken bij
het selecteren van doelen.

- Ontwikkelingsdoelen beogen een brede ontwikkeling van de leerling.

- Ontwikkelingsdoelen nodigen uit om het blikveld op de leerlingen te verruimen.

- Ontwikkelingsdoelen bieden de kans om professioneel te werken met de leerlingen.

2.2 We stoten op een aantal problemen

- In heel wat scholen worden ontwikkelingsdoelen gehanteerd vanuit een

verantwoordingsperspectief.

- De lijsten worden vaak gehanteerd als checklijsten.

- De uitgangspunten van de ontwikkelingsdoelen buitengewoon onderwijs worden

geformuleerd bij het onderdeel voor type 2. Ze worden te weinig gebruikt als
inleiding voor de ontwikkelingsdoelen van de andere types.

- De map van ontwikkelingsdoelen is zeer omvattend en uitgebreid. Het is moeilijk

om mee te werken door de teamleden. Ter illustratie enkele cijfers:

o Type 1: 632 ontwikkelingsdoelen

o Type 2: 310 ontwikkelingsdoelen

o Voorstel type 3: voor drie leergebieden: 300 ontwikkelingsdoelen

o Type 7: 605 ontwikkelingsdoelen

o Type 8: 552 ontwikkelingsdoelen

Voor type 3 houdt dit in dat ze naast de ontwikkelingsdoelen type 3

ontwikkelingsdoelen kunnen selecteren uit andere types of eindtermen.
Dit wil zeggen:
 o Voor kinderen met een normale intelligentie: OD type 8 en eindtermen: 1136
ontwikkelingsdoelen.

o Voor kinderen die kampen met leerstoornissen: selectie type 8: 852

ontwikkelingsdoelen.

o Voor kinderen met een lichte mentale beperking: selectie uit O.D. type 1: 932
ontwikkelingsdoelen.

- Door het groot aantal ontwikkelingsdoelen komt de bruikbaarheid in het gedrang.

- Ter vergelijking met Nederland gaf auteur Ady Hoitink aan dat het aantal
kerndoelen van ruim 100 naar minder dan 70 wordt teruggebracht.

F:\2008\Team\TE05 - Probleemverkenning OD BuO.doc 4/7 TEAM.08.05

- De huidige sets van ontwikkelingsdoelen zijn per type uitgebouwd, maar staan los
van elkaar. Er wordt niet altijd eenzelfde structuur of terminologie gebruikt.

- Er zit momenteel veel overlapping tussen de verschillende sets van

ontwikkelingsdoelen. Dat wordt een belemmering omdat voor bepaalde types uit
verschillende sets van ontwikkelingsdoelen moet geselecteerd worden.

- De verdere ontwikkeling van ontwikkelingsdoelen van type 3 en later type 4 en type

5 wordt moeilijker omdat voor bepaalde leergebieden verwezen wordt naar
andere types, waardoor de hanteerbaarheid in het gedrang komt.

- Uit wat vooraf gaat, blijkt duidelijk dat de ordeningskaders die gebruikt werden voor
de ontwikkelingsdoelen in het buitengewoon onderwijs niet zomaar over te
nemen zijn door het gewoon onderwijs.

- Het huidig ordeningskader is niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd.

- Gelijkaardige doelen zijn soms ondergebracht bij verschillende leergebieden.

Bijvoorbeeld ‘bronnengebruik’ hoort bij wereldoriëntatie en bij leren leren.

3 VOORSTEL
3.1 Ontwikkelingsdoelen BuSO

We merken dat binnen het BuSO niet dezelfde problemen worden ervaren als binnen
het buitengewoon basisonderwijs.
De ontwikkelingsdoelen worden ook per opleidingsvorm geformuleerd en ze
omvatten de algemeen sociale vorming (ASV). Binnen GASV komen ze ook aan bod.

3.2 De probleemverkenning beperken tot het buitengewoon

basisonderwijs

- Komen tot een voorstel ter verbetering van de huidige ontwikkelingsdoelen

o Overzichtelijk, hanteerbaar

o Helder en verstaanbaar

o Gebruiksvriendelijk, functioneel

o Eenvormig voor alle doelgroepen BuBaO

o Bruikbaar voor leerlingen met specifieke onderwijsnoden die in het gewoon

onderwijs opgevangen worden

o Duidelijk gekaderd ( uitgangspunten en visie)

o Vrijwaring van de pedagogisch-didactische vrijheid

o Wetenschappelijk onderbouwing en bronnenvermelding

- Afslanking van het aantal ontwikkelingsdoelen

- De klemtoon nog meer leggen op de uitgangspunten van de ontwikkelingsdoelen

zoals die geformuleerd worden bij het onderdeel voor type 2.

- Mensen vragen een ‘routeplanner’, een leeswijzer: hoe ze moeten werken met de
ontwikkelingsdoelen en hoe ze hun weg vinden in het geheel. Heldere
communicatie is nodig.

F:\2008\Team\TE05 - Probleemverkenning OD BuO.doc 5/7 TEAM.08.05

- We mogen niet te snel alles willen veranderen. Het moet een duidelijke verbetering
zijn, zodat mensen niet nog meer in de war komen. We dienen goed na te denken
over de implementatie in het werkveld.

4 CONCRETE VOORSTELLEN TOT VERBETERING

4.1 Een voorstel

- Voor de leerlingen die de eindtermen aankunnen, worden de eindtermen gebruikt.

Deze krijgen het statuut van ontwikkelingsdoelen, d.w.z. dat de school
eindtermen selecteren die ze nastreven.

- Voor de leerlingen waarvoor de eindtermen te hoog gegrepen zijn, worden

ontwikkelingsdoelen gebruikt.

- De ontwikkelingsdoelen worden niet langer per type of doelgroep geformuleerd,

maar per ontwikkelingsgebied.

- Voor leerlingen waarvoor de ontwikkelingsdoelen BuBaO nog te hoog gegrepen zijn,

worden bijkomende ontwikkelingsdoelen voor bepaalde onderdelen geformuleerd.

o Voor kinderen met meervoudige beperkingen: zelfredzaamheid

o Voor kinderen met ernstige gehoorsproblemen: communicatie en taal

o Voor kinderen met visuele beperkingen: communicatie en taal

o Voor kinderen met ernstige sociale en emotionele problemen

4.2 Uitwerken van een algemeen kader per ontwikkelingsgebied

- Per ontwikkelingsgebied worden maximaal 35 doelen geformuleerd, zodat ze per

ontwikkelingsgebied overzichtelijk op één bladzijde gerangschikt kunnen worden.

- Hierbij beperken we het tot het formuleren van hoofddoelen.

4.3 Verdere concretisering met werkdoelen

- Per hoofddoel kunnen werkdoelen of opstapjes geformuleerd worden. Deze

opstapjes worden niet opgenomen in het kader van de ontwikkelingsdoelen
BuBaO. Het is de opdracht van de koepels om die uit te werken. Best gebeurt dit
in een gezamenlijk initiatief van de verschillende koepels.

4.4 Een bijkomend leergebied: zelfredzaamheid

- Vanuit de commissie BuBaO wordt voorgesteld om een bijkomend leergebied:

zelfredzaamheid uit te werken. Momenteel komt zelfredzaamheid voor type 2 aan
bod binnen het leergebied: wereldoriëntatie. Ook voor andere types van
buitengewoon onderwijs is zelfredzaamheid essentieel.
F:\2008\Team\TE05 - Probleemverkenning OD BuO.doc 6/7 TEAM.08.05
5 VOORDELEN VAN DEZE NIEUWE ORDENING
- Deze manier van werken draagt bij om de beeldvorming van de leerling of van een
groep leerlingen als basis te nemen voor het selecteren van doelstellingen. Vanuit
de diagnose van de mogelijkheden en beperkingen van een leerling kan de
klassenraad ontwikkelingsdoelen selecteren van de leergebieden waar die leerling
of leerlingen groep nood aan heeft, los van de typologie.

- Deze ordening laat toe om het ontwikkelingsproces positief te duiden vanuit wat het
kind al kan om daarop verder te werken in de zone van de naaste ontwikkeling.

- Het schoolteam kan uit het globale kader die ontwikkelingsgebieden selecteren die
voor de kinderen of groep kinderen waarmee ze werken, relevant zijn.

- Voor schoolteams uit het gewoon onderwijs worden de ontwikkelingsdoelen

herkenbaar en bruikbaar voor leerlingen met specifieke noden.

- De ordening staat los van het leerzorgkader en van de huidige organisatie van het
buitengewoon onderwijs. Zo worden ontwikkelingsdoelen bruikbaar in het gewoon
en in het buitengewoon onderwijs.

- Het ordeningskader voorkomt overlap en herhalingen.

6 BIJLAGEN
- Schema’s voor ontwikkelingsdoelen voor de leergebied leren leren en socio.
emotionele ontwikkeling

- Criteria voor de advisering van de ontwikkelingsdoelen (Vlor)

7 BIBLIOGRAFIE
- Verslagen van de Vlor: Raad basisonderwijs en commissie buitengewoon onderwijs

- Verslagen van Opa studiedag

- Decreet basisonderwijs

- Decreet > BuSO ontwikkelingsdoelen

F:\2008\Team\TE05 - Probleemverkenning OD BuO.doc 7/7