NH 20-02-10 katern 2 pagina 10
De stelling van Hilary
Wainwright: Politieke
klasse moet burgers leren
vertrouwen
Politici moeten de macht
durven delen met burgers.
Dat is de boodschap van
Hilary Wainwright. „Voor veel
mensen is het niet meer
voldoende om eens in de
zoveel tijd hun stem uit te
brengen”, zegt ze tegen
Frank Vermeulen.
Volgens een opiniepeiling deze week zal
bij de komende gemeenteraadsverkie-
zingen slechts 45 procent van de kiezers
naar de stembus gaan. Kennelijk zijn
veel kiezers niet meer geïnteresseerd in
lokale democratie.
„Misschien is er iets anders aan de
hand. In een politieke context waarin
het plaatselijke bestuur weinig macht
heeft en een gering budget, zijn hoge
percentages van stemonthouding bij
lokale verkiezingen, volgens mij, een
uitdrukking van het gevoel van
machteloosheid van mensen. In
Groot-Brittannië is het nog dramati-
scher. In sommige gemeenten was de
opkomst bij verkiezingen niet hoger
dan 13 procent. De oorzaak hiervan
ligt in de gestage erosie van de be-
voegdheden van de lokale overheden
sinds Margaret Thather (voormalig
premier van Groot-Brittannië,red.).
Natuurlijk komt hiermee de demo-
cratische legitimatie van het politieke
systeem onder druk te staan. Maar
daarvan moet je niet de kiezers de
schuld geven. Ze reageren pragma-
tisch op hun gebrek aan mogelijkhe-
den de macht te beïnvloeden.”
In uw boek ‘Reclaim the state’ zegt u
dat er methodes zijn om democratie te
‘verdiepen’ door burgers te laten deel-
nemen aan de macht, door participe-
rende democratie.
„Er is nog geen definitief model van
machtsdeling gereed maar er zijn al
veel experimenten van noord naar
zuid die resultaten hebben opgele-
verd. Mijn uitgangspunt is de onder-
kenning dat bijna in de hele wereld
burgers een gering vertrouwen heb-
ben in democratische systemen en dat
daaraan reële oorzaken ten grondslag
liggen.
„Een fundamentele oorzaak is dat po-
litiek ver verwijderd is geraakt van de
problemen van het dagelijkse leven
en van acties van burgers aan de basis.
Mensen hebben ervaring opgedaan
met stemmen voor politici waarna al-
les ineens mysterieus wordt. Politici
die hun carrière najagen, bureaucra-
tische gevestigde belangen en mach-
tige particuliere lobbies nestelen zich
in de ruimte tussen burgers die voor
een politiek program hebben ge-
stemd en datgene wat de staat in wer-
kelijkheid doet. De kloof tussen ver-
wachtingen en de realiteit wordt wij-
der en mensen verliezen hun vertrou-
wen in politiek.
„Ik ben pogingen tegengekomen om
hiertegen iets te doen door de demo-
cratie te versterken. Ik heb getracht te
doorgronden hoe die experimenten
werkten en om die kennis vervolgens
in bredere kring te verspreiden. Ik
heb bijvoorbeeld geschreven over
Porto Alegre, een stad in het zuiden
van Brazilië waar ik een werkend ex-
periment van machtsdeling heb ge-
observeerd waarbij representatieve
democratie werd gecombineerd met
participerende democratie. Het expe-
riment in die stad heeft een geschie-
denis van meer dan vijftien jaar. Het
systeem is gebaseerd op openbare ver-
gaderingen van burgers van alle wij-
ken waarbij zij debatteren en stem-
men over welke dingen er gedaan
moeten worden. Het is een complex
systeem van onderhandelingen tus-
sen buurten waarbij op basis van vas-
te criteria prioriteiten worden vastge-
steld. Uiteindelijk voert het plaatse-
lijk bestuur de resultaten uit maar de
burgers dragen zowel met hun ken-
nis van de plaatselijke omstandighe-
den bij als met het toezicht houden
op de uitvoering. Het gevolg was
transparant bestuur, het terugdrin-
gen van corruptie, het toenemen van
efficiency en een werkelijke herverde-
ling van fondsen naar de armen. Een
belangrijk element is dat iedere bur-
ger het recht heeft om rechtstreeks
betrokken te zijn. Burgers die eerst
voorwerp van beleid waren moeten
middelpunt van beleid worden.”
Dat klinkt tamelijk ingewikkeld.
Frank Ankersmit stelt vandaag in deze
krant dat politieke onvrede onder kie-
zers ongedaan gemaakt kan worden
door gemeenten weer een eigen budget
te geven en door burgemeesters recht-
streeks te laten kiezen.
„Over het eerste punt van de lokale
begroting ben ik het met Ankersmit
eens. Politiek gaat uiteindelijk over
de herverdeling van geld. Maar ik ge-
loof ook dat de rechtstreekse verkie-
zing van burgemeesters onvoldoende
is als je wilt dat burgers werkelijk par-
ticiperen in de locale democratie. Je
zult meer moeten doen. Bijvoorbeeld:
transparanter zijn over de manier
waarop het geld wordt verdeeld, en
burgers moeten daar echte invloed op
krijgen. Voor veel mensen is het niet
meer voldoende om eens in de zoveel
tijd hun stem uit te brengen en dan
toe te zien hoe politici en ambtenaren
zaken die er toe doen in eigen hand
nemen zonder nog te hoeven luiste-
ren naar de kiezers.”
Is dit niet het oude liedje over ‘alle
macht aan het volk’? Hoe kan een poli-
tiek experiment in een ver land in La-
tijns-Amerika relevant zijn in de West-
Europese context?
„Nee, het gaat om veel meer dan oude
retoriek. Ik heb het over echte veran-
deringen in instituties. In mijn boek
schrijf ik ook over Noorwegen waar
vakbonden erin zijn geslaagd om pri-
vatiseringen terug te draaien. Of over
het Verenigd Koninkrijk, Italië en
Spanje waar verschillende experi-
menten – geïnspireerd door de erva-
ringen in Porto Alegre – werkelijk de
kwaliteit van leven in de stad hebben
verbeterd.”
Je zou ook kunnen zeggen dat als bur-
gers in een rijk westers land niet naar
de stembus gaan, zij gewoon tevreden
zijn over het bestuur.
„Dat is een te oppervlakkige analyse.
Neem bijvoorbeeld uw eigen land
waar veel mensen gaan stemmen als
er nationale belangen aan de orde
zijn maar waar relatief weinig men-
sen geïnteresseerd zijn in stemmen
voor het Europees Parlement.
„De steun voor radicaal linkse en ra-
dicaal rechtse partijen is op nationaal
niveau toegenomen. Ik denk dat dat
een reactie is op de waarneming dat
van de middenpartijen weinig veran-
dering te verwachten is. Er is een po-
litieke klasse die ‘gewone mensen’
niet vertrouwt. De conclusie moet
dan wel zijn dat de stemmers onte-
vreden zijn. Maar zij nemen alleen de
Wereldverbeteraar
De Britse socialist en feminist
Hilary Wainwright (1949) is in
het Verenigd Koninkrijk vooral
bekend als drijvende kracht ach-
ter het linkse opinietijdschrift
Red Pepper.
Wainwright studeerde sociolo-
gie in Oxford. Zij is nu fellow bij
het Transnational Institute, een
in Amsterdam gevestigde inter-
nationale denktank. Ook is zij
verbonden aan de universiteit
van Bradford. In de jaren tachtig
was zij economisch adviseur
van ‘Red Ken’ Livingstone, toen
van de Greater London Council.
Ze schreef in 1980, samen met
Segal en Rowbotham, Beyond
the fragments, de bijbel van de
Britse socialistische vrouwen-
beweging. Recent verscheen
een herziene uitgave van haar
boek Reclaim the state, een plei-
dooi voor vernieuwing van (lo-
kale) democratie door burgers
actief bij bestuur te betrekken.
moeite dat uit te drukken waar hun
stem het verschil kan maken en waar
het draait om echte macht.”
In uw optiek zijn professionele politici
carrièrejagers en dienen ambtenaren
vooral hun eigenbelang. Tot op zekere
hoogte zou dat waar kunnen zijn.
Maar waarom plaatst u al uw vertrou-
wen in de gewone burgers? Behoren die
tot een superieure mensensoort?
„Nee, ten eerste geloof ik niet dat alle
politici boeven zijn of dat zij niet te
vertrouwen zijn. Mijn eigen vader
was een lid van het Britse parlement
en hij was een goed mens. Natuurlijk
Foto's Maurice Boyer
was hij als lid van de Liberal Party altijd
in de oppositie. En ik ken ook uitste-
kende ambtenaren. Ik denk dat alle
mensen even goed in staat zijn tot
goede en slechte dingen.
„Wat kan macht met mensen doen en
door welk soort van institutie is die
macht georganiseerd? Beschermt die
institutie hem, heeft de bestuurder
een comfortabele monopoliepositie
of staat hij bloot aan controle en is hij
verplicht tot het delen van zijn
macht? Politici die op een plek belan-
den waar zij macht kunnen uitoefe-
nen op een beschermde en onheldere
manier zijn vaak geneigd om hun
oren te sluiten voor de wensen van de
mensen die zij vertegenwoordigen.
En ambtenaren hebben de gewoonte
om kleine koninkrijken voor zichzelf
te stichten. Het enige wat ik voorstel
is het installeren van mechanismen
die een grotere openheid mogelijk
maken en die mogelijkheden geven
hen onder druk te zetten zodat ze re-
ageren op de wensen van kiezers. Bur-
gers moeten het recht hebben om po-
litici en hun beleid ook tussen verkie-
zingen in te beïnvloeden.”
Momenteel zijn anti-immigratie par-
tijen in heel Europa populair. Draagt
uw participerende democratie on-
danks alle goede bedoelingen niet het
risico in zich dat de deur ook wordt
opengezet voor populistische senti-
menten?
„Nee, participerende democratie gaat
niet om het romantiseren van be-
krompen gevoelens; het gaat over een
politiek systeem dat mensen echt be-
handelt als gelijken. Iedere poging
om anderen uit te sluiten of denigre-
rend te behandelen zou worden te-
gengegaan.”
Maar goed, als je kijkt naar de reële
macht van multinationale bedrijven
krijg ik het gevoel dat de macht ook nog
ergens anders zit dan bij de staat. Bent
u niet bezig met een achterhoedege-
vecht?
„Te veel regeringen en politici zijn in-
derdaad in de ban gekomen van het
grote bedrijfsleven. De representatie-
ve democratie blijkt te zwak om over-
eind te blijven tegenover de macht
van de multinationals. Dat is precies
waarom de versterking van de demo-
cratie noodzakelijk is. In de afgelo-
pen jaren kwamen die versterkingen
van verschillende kanten.
„Eén ervan is de druk om te komen
tot meer participerende vormen van
democratie. En andere zijn de recht-
streekse uitdagingen aan het adres
van de grote bedrijven bijvoorbeeld
door de Schone Kleren Campagne.
Niet alle internationale bedrijven zijn
oppermachtig – kijk maar eens hoe
angstvallig zij het imago van hun
merk proberen te beschermen. Want
uiteindelijk moeten zij hun product
verkopen. Dat geeft politici en ethi-
sche consumenten reële macht om te
onderhandelen. Tegenover de macht
van grote bedrijven – waarbij de ban-
ken zijn inbegrepen – moeten we
nieuwe allianties maken tussen con-
sumenten, arbeiders en die politici
die oprecht democratische verande-
ringen steunen. Te midden van het
veranderende economische en sociale
landschap moeten we samen de nieu-
we grenzen van democratisering ope-
nen.”
Bent u niet al te optimistisch?
„Ik ben een realist. Ik heb gezien dat,
als je mensen ook maar een beetje de
kans geeft, zij een verbazingwekken-
de veerkracht hebben en mogelijkhe-
den om samen te werken om de we-
reld te verbeteren.
„Dat levert goede gronden niet zo-
zeer voor optimisme als wel voor de
overtuiging om te streven naar wer-
kelijke politieke gelijkheid en werke-
lijke zeggenschap voor het volk. Om-
dat de machten nu nog ongelijk ver-
deeld zijn zal dat niet van de ene op
de andere dag gebeuren. Maar dat is
niet een reden voor pessimisme, al-
leen om te zorgen dat je goed bent
voorbereid.”