Ch ngha hu hin i: nhng khi

nim cn bn
- Ch ngha hu hin i ph nhn tnh cht h v p t
ca i t s, c xu nhng tiu t s, nhng l l gii thch
cho nhng hnh ng nh b, nhng bin c c tnh cht a
phng thay v nhng khi nim rng ln c tnh cch bao
qut v ton th.
LTS: Tip theo cc bi vit Ch ngha hu hin i v nh hng
nc ta ca tc gi ng La v Vit: t hin i n hu hin i ca
nh nghin cu, ph bnh vn hc Hong Ngc Tun, chng ti xin gii
thiu bi vit Ch ngha hu hin i: nhng khi nim cn bn ca
nh nghin cu vn hc Nguyn Minh Qun nhm tip tc cung cp
cho bn c nhng kin thc cn bn v xu hng trit hc - m hc
v ngh thut quan trng ny.
***
Trong phn t
cui cng ca
th k th hai
mi,
nhng
cuc tranh lun
v ch ngha
hu
hin
i
(postmodernism,
cn gi tt l M. Bakhtin (1895-1975), mt trong nhng ngi c
PoMo) khng ch ng gp quan trng v l thuyt cho ch ngha
xy ra trong gii hu hin i
hn lm m cn to nn mt phong tro ht sc rng ln nh hng
n nhiu lnh vc khc nhau trn khp th gii. V phng din l
thuyt vn ho v m hc, cuc lun chin n ra xung quanh mt
nghi vn: nh hng ca ch ngha hin i (modernism) trong cc
ngnh ngh thut thc s b khai t hay cha? Nu c, khuynh
hng ngh thut (hu hin i) no s tip ni?
Gay gt v d di hn, cc nh l thuyt hng u hai bn b i Ty
Dng y cc cuc tranh ci n nhng gii hn cui cng ca
cc phm tr trit hc. Nhng trit gia hoi c tip tc chng ch v
c bin gii cho s duy tr ch ngha nhn bn (humanism) v ch

ngha duy l (rationalism), nhm ny tm thy ng minh gii khoa

bng trung thnh vi ch ngha thc chng (positivism), ly Khoa Hc
v Tri Thc lm nn tng cho tri thc lun (epistemology) ca h.
Trong khi , nhm trit gia i din cho ch ngha hu hin i nh
Barthes, Derrida, Foucault, Baudrillard, Rorty, Lyotard tn cng mt
cch mnh lit vo nn tng trit hc ca ch ngha hin i, ng
thi khng nh rng l thuyt ny n thi im co chung. Dn
dn, cc cuc tranh lun v nh hng ca ch ngha hu hin i
lan rng ra hu nh mi lnh vc ca i sng, bin khi nim ch
ngha hu hin i tr nn v cng a dng v phm vi ngha ca
n ngy mt rng ln hn .
Ch ngha hu hin i, theo gio s Mary Klages [I], l mt t ng
phc tp bao hm mt h thng t tng c gii nghin cu i
hc tip nhn, khai trin t nhng nm gia thp nin 1980 n nay.
Rt kh c mt nh ngha tht chnh xc v hm sc v ch ngha
hu hin i, v khi nim ch ngha hu hin i xut hin trn nhiu
lnh vc nghin cu khc nhau, bao gm ngh thut, kin trc, m
nhc, phim nh, vn chng, chnh tr, x hi, truyn thng, khoa hc
k thut v ngay c thi trang hay cc phng tin gii tr thng
ngy nh Disneyland chng hn [2].
C l cch tip cn d dng nht v ch ngha hu hin i l nn bt
u t ch ngha hin i (modernism): ngun gc pht trin, ng
thi cng l i tng b ph nhn ca ch ngha hu hin i. Theo
phng php ny, ch ngha hu hin i s c gii thch trn hai
bnh din khc nhau: (a) lch s v x hi, (b) vn hc v cc khuynh
hng ngh thut.
Nu da theo quan im lch s v x hi gii thch ch ngha hu
hin i, chng ta s thy rng ch ngha hu hin i mc du trn
danh ngha l ch ngha hu hin i, nhng c v nh l tn gi
cho ton th hnh thi x hi, hoc t nht cng l tn gi cho nhng
thi x hi ca cc khuynh hng chnh tr, trit l, hay vn hc
nht nh. ng trn mt ng cnh nh th, ch ngha hu hin i s
mang mt ngha khng c g khc vi thi k hu hin i cng vi
nhng tnh cht c trng ca n. Cch tip cn ny s dn n s
i chng v so snh giathi k hu hin i v thi k hin i, tin
thn lch s v x hi ca thi i chng ta ang sng, nu chng ta
khng qu bo th kh kh cho rng thi i ny ch l mt qu
ca t bn ch ngha.

Thi K Hin i/Hu Hin i - Tnh Cht Hin i/Hu Hin

i
Trong cc lun vn Anh Ng vit v ch ngha hu hin i,
ch modernity (thi k hin i) hay ch postmodernity (thi k hu
hin i) va bao hm ngha thi gian va ngm cha ngha ca
tnh cht, nn trong ting Vit ca chng ta, rt kh c mt t ng
tng ng, cha ng hai c im din t c nim thi gian ln
tnh cht: thi k hin i v tnh cht hin i, hay, thi k hu hin
i vtnh cht hu hin i, chuyn dch trn vn cho hai t ng
trn.
V phng din lch s, thi k hin i nh du mt k nguyn
tng i di trong lch s th gii, bt u t thi Phc Hng
(Renaissance), ko di gn mt na thin nin k, cho n gia th k
th hai mi. Ngha l k t khi thi i Trung C (Middle Ages) chm
dt cho n nhng nm u ca thp nin 1950 u thuc v thi k
hin i [3]. Thng thng, ngi ta sp xp thi k hin i ny nh
mt modern era trng hp vi k nguyn nh sng (Enlightment) ca
u Chu, mc du thi gian v tnh cht gip xc nh mt cch r
rng giai on lch s no tng ng vi Enlightment vn cn ang
trong vng tranh ci gia cc gii nghin cu v hc gi. Theo Oden
[4], thi k nh Sng chnh l thi k khai sinh ca giai on hin i
trong lch s tr thc. N bt u t cuc cch mng Php, 1789, v
chm dt vo nm 1989, mc im nh du s chm dt thi k
chin tranh lnh bng s sp bc tng ngn chia ng v Ty
Berlin. Mt s khc cho rng thi k hin i bt u t nm 1750 v
chm dt sau nh th chin (2). Tuy c khc bit trong vic sp xp
thi gian, xu hng chung u ng rng, thi k hin i gn lin
vi giai on nh Sng ti u Chu.
Khc vi thi k hin i ko di nhiu trm nm, ch ngha hin i
(modernism) l mt khuynh hng vn ho rng ln xut hin vo
giai on sau cng ca thi k hin i v ch ko di 50 hoc 60
nm, t cui th k th 19 n nhng nm u thp nin 60 (4), cao
im ca n vo khong thi gian 1890 n 1930 (5) hoc ngn hn
nh quan im ca Mary Klages l vo khong 1910 n 1930 (2).
Thi k hin i mang nhng tnh cht lin h n mt h t tng v
trit l, o c, chnh tr v x hi, lm nn tng cn bn cho cc
khuynh hng m hc ca ch ngha hin i pht trin.
Ch modernity bt u t ch modern c t nguyn t ting La

tinh, modernus,c s dng vo th k th nm, dng tch ri

mt cch chnh thc thi k C c v qu kh a thn ca quc
La M [5]. K t , danh t ny c dng m t mt giai on
hay mt khong thi gian, trong hm so snh vi mt qu kh i
trc, gi l thi k C i (Antiquity). Tuy nhin, khi c s xut hin
thi k nh Sng ca Php (French Enlightment), ngha thi gian
trong chmodernity c b sung thm mt nim mi, c bit
l sau Querelle des Anciens et des Modernes, ch modernity bao hm
thm ngha cao hn ( nim v tnh cht) trong s so snh cc giai
on lch s v pht trin ca nhn loi. Trong s lin h vi l thuyt
trit hc, tn gio v gi tr m hc, ngi ta tranh lun
rng, modernity phi c xem l tin b hn, tt p hn, tinh t
hn v d nhin s hu nhiu s tht (c nn tng su xa) hn thi i
c xa [6].
Nhng cuc tranh lun v cc tiu chun gi tr gia c v mi (vo
giai on ) lm cho lng tn knh mt cch m lo v s hin hu
ca mt ng siu nhin ngoi v tr, thng sut ht mi s, tr nn
ht sc li thi v l bch, nn tng trit l ca Antiquity b lt nho,
mang theo n nhng nh ch v x hi v vn ho chi phi mt cch
mnh m bi gii vua cha, qu tc, tng l v gio hi trong hn 15
th k, m ng cho thi k nh Sng vi nhng pht trin vt bc
v khoa hc, chnh tr, x hi, lut php, o c v vn hc ti u
Chu. Xuyn sut chiu di ca giai on nh Sng, da trn tnh
cht khch quan ca cc bng chng khoa hc, ngi ta i tm mt
s tht tuyt i trong mi to vt ca th gii v v tr ng hu
xy dng nn nhng l thuyt v t nhin cng nh nhng t chc v
nh ch x hi nhm t n mt c cu hp l trong i sng
thng ngy. [7]
Khi bn lun v tnh cht hin i c hai tn tui ln thng c
nhc n: Kant v Hegel. Nu Kant c tha nhn nh ngi u
tin c xu cho nhng i mi trong cc khuynh hng trit hc hin
i, v nu Hegel c xem nh l ngi tin phong trong vic a ra
mt khi nim trit hc r rng xc nh nhng vn nn ca thi
k hin i nh s bo chng bn ng, hoc s cn thit xy dng
nhng nn tng bin chng ring cho bn ng, th Baudelaire mi l
ngi thng xuyn c ni n nh l mt l thuyt gia c cng to
ra c mt ng r r rng v cc hiu bit ca tnh cht hin i [8].
Baudelaire ch ra nhng gi tr c th c ca thi k hin i [9];
nhn thc nhng c tnh hin i tch bit nh tnh nht thi, ngu

nhin, v ph du trong thi k hin i [10]; lm sng t nhng iu

kin v nhng phc tp trong i sng hin i [11]. Nhng c l
Baudelaire c nh n nhiu nht l nh ng ch ra s tng
phn gia tnh cht m hc hin i v tnh cht thc tin ca nn
vn minh t sn trong thi k hin i. [12]. Baudelaire c hai
quan st ring bit: th nht, c nhng trng hp ng k gia trit l
v m hc thi hin i; th hai, s tng phn gia m hc (hoc
vn ho) v chnh tr, x hi thi hin i to nn hai tnh cht ring
r i khng nhau mt cch y ma mai [13], nh du cho thi k
ny ang tin n giai on pht trin cao nht ca n chun b
sn sng cho s ra i cc ch thuyt ln thi cn i.
Theo Jane Flax, trong lun vn Thinking Fragments: Psychoanalysis,
Feminism, and Postmodernism in the Contemporary West [14],
nu thi k hin i c hiu vi khi nim thi gian, th giai on
ni tip ca n s c xem nh l thi k hu hin
i (postmodernity). V tnh cht ring bit c trng cho tng thi k
gi l tnh cht hin i v tnh cht hu hin i, mc du trong Anh
Ng vn ch l modernity v postmodernity. Khi ni n tnh cht hin
i ngi ta c khuynh hng ni n nhng c im trit l xuyn
sut thi k nh Sng ca u Chu, vi nhng i din tiu biu cho
giai on ny bao gm: Jean-Jacques Rousseau, Ferdinand de
Saussure, Sigmund Freud, Karl Marx, Jean-Paul Sartre
Tin trnh xy dng l thuyt cho thi k hin i t Descartes cho
n Marx, Weber, hay Jean-Paul Sartre, cng nhng trng phi lin
h, t nh L Tnh nh mt ngun gc tin b ca tri thc v x hi,
cng nh v tr u th c quyn trung tm ca S Tht lm nn tng
cho h thng tri thc. L Tnh c s dng nh mt phng tin y
quyn nng khm ph v xy dng mt cch y nhng tiu
chun l thuyt ln thc hnh; da vo , t tng v hnh ng
ca tng c nhn, cu trc x hi, s hnh thnh. Cuc cch mng t
tng trong thi i nh Sng cng xy ra ti Hoa K v mt s quc
gia dn ch khc m mc ch ti hu l xo b ch cng vi
thc h phong kin sn sinh ra mt trt t x hi ng
n v cng bng hn, to nn mt x hi tin b hn c chc nng
vn ng hp l hn.
Nhng t tng cn bn ca thi k nh Sng c trng bi tnh cht
hin i, nu ln trong cng trnh nghin cu ca Jane Flax, c th
c tm tt nh sau:

Lun lun tn ti mt bn ng n nh, t nhn thc, c cu trc

mch lc v cht ch. Bn ng ny t thc, duy l, t do v ch v
mang nhng c tnh chung cho ton th th gii, khng c mt iu
kin th l no c th to nn nhng nh hng thc th n nguyn
l hot ng ca bn ng.
Bn ng ny t bit v bn thn ni ti v th gii xung quanh thng
qua nhng quy lut l tnh, trong tnh hp l c t v tr cao
nht trong cc dng thc v chc nng l tr, v tnh cht ny l hu
th khch quan duy nht ca v tr.
Phng tin nhn thc do bn ng l tnh khch quan to nn l Khoa
Hc, v ch c khoa hc mi c kh nng a ra c nhng S
Tht tuyt i, ph thng v vn nng v th gii, bt chp trng thi
c nhn ca ngi cm nhn.
Tri Thc (Kin Thc) t c t Khoa hc l s tht tuyt i vnh
hng.
Tri thc v S tht to ra bi Khoa Hc thng qua mt bn ng khch
quan hu l s lun dn n s ton thin v ton m. Tt c mi th
ch v hnh ng ca nhn loi c th phn tch bng khoa hc (mt
khoa hc hp l v khch quan) hon thin.
L tnh l s phn x sau cng cho nhng g gi l S Tht, do
cng s quyt nh ci g l ng, l tt, l hp php v hp o c.
S t do phi bao hm ngha tun th lut php, mt lut php ph
hp vi tri thc pht hin bi l tnh.
Trong th gii iu khin bng l tnh, S Tht lun lun ng ngha
vi ci ng, ci tt v ci p, s khng bao gi c s mu thun
gia nhng g gi l s tht v nhng g gi l iu ng.
Khoa hc, v vy, s i din cho mt khun mu bao gm tt c mi
hnh thi tri thc c ch i vi x hi. Khoa Hc l trung tnh v khch
quan; khoa hc gia, k sn sinh ra nhng kin thc khoa hc thng
qua kh nng l tnh khng b nh hng ca s ch quan, phi theo
ng quy lut l tnh v khng b khuynh o bi nhng ng c v li
nh quyn lc hay tin bc chng hn.
Ngn ng c s dng nh mt phng tin din t dng sn
xut ra kin thc v ph bin kin thc khoa hc. V l mt phng
tin khoa hc, nn ngn ng cng phi hp l. V phi duy tr tnh hp

l, nn ngn ng phi trong sng, chc nng duy nht ca n l phn

nh v th hin th gii hin thc cm nhn, mt th gii m t
mt bn ng duy l quan st c.
Phi c mt lin kt khch quan v cht ch gia i tng c nhn
thc v ngn ng dng din t s nhn thc khch quan . Ni
khc i l cn c mt quan h bin chng khoa hc gia ci biu
t v ci c biu t (signifier/signified).
Da trn cc nguyn tc trn, ch ngha nhn bn v ch ngha duy l
s dng gii thch gn nh tt c mi hnh thc cu trc v th ch
x hi, bao gm tnh cht dn ch, lut php, khoa hc, o c v
m hc
V cn bn, tnh cht hin i c bao trm bi tnh duy l v tin
trnh hp l ho, mt qu trnh nhm to nn mt trt t t nhng
hn lon. Cc ch thuyt hin i lun c cng lnh hnh ng trn
c s mt gi nh: xy dng mt x hi hp l c ngha l to nn
mt trt t n nh; x hi n nh chng no th chc nng ca n
cng hot ng hu hiu chng v cng hp l hn.
V tnh cht ca x hi trong thi k hin i lun nhn mnh n s
gia tng ngy mt cao hn trong mc n nh v trt t x hi,
nn im c th nht trong x hi hin i l thng xuyn canh gi
nhng g gi l mt trt t - nhng nguy c ph v cc trt t
c khoa hc v l tnh xy dng. V hnh trung, trong x hi hin
i, c bit l x hi hin i ty phng, tnh cht n nh v trt t
phi c t v tr trn p trong cp i lp nh phn Trt T/Hn
Lon. Mun vy, mt i lp ca S ng/S Tht/Trt T/n
nh phi c to ra mt cch thng trc. Theo ngn ng ca
Jacques Derrida, phn i lp ca trt t, ca ng n, ca chn l,
v.v... c xp chung trong mt phm tr Khc (the Others).
Tnh cht hin i xm nhp vo i sng thng ngy bng cch ph
bin nn ngh thut ca ch ngha hin i (s trnh by chi tit
phn di), nhng sn phm ca mt x hi tiu th, nhng k thut
mi, nhng phng tin di chuyn v truyn thng tn tin. Nhng
phng tin nng ng m nh , thi k hin i to ra mt th
gii mi mang tnh cht cng nghip v thc dn, mt qu trnh bin
chuyn x hi tin ti cng nghip ha, chuyn bit ho, vt cht
ho, thnh th ho, th li ho, c nhn ho, v c bit nht v rng
ln nht l khoa hc ho v hp l ho, mt qu trnh chuyn ho

ton din gp thnh ngha ca hin i ho [15]

Trong qu trnh hin i ho nh th ci "Others dng ch mi
th khng hp l, thiu vn minh, khng c ngun gc u Chu,
khng phi da trng, khng phi n ng, ng tnh luyn i, vn ho
ca cc dn tc thiu s u l Khc, L, cn phi loi tr. Nhn
danh cho s loi tr nhng ci Khc ny l s khai phng, l cch
mng, to nn mt trt t v n nh mi, hp l hn, tt p hn.
V trn con ng thi hnh s mnh duy tr trt t v gieo rc ch
ngha khai phng, nn vn minh hin i cng sng to nn mt h
thng x hi php l ton tr nhm che y cho s h v trn p:
Tnh cht Quc v Thc Dn; l tng khai phng ca thi k nh
Sng mang nhng ngha tri ngc. Vi hai cuc chin tranh th
gii (ch yu ti Chu u) ko theo nhng h lu khng hong x hi
thi hu chin, cng vi s ni dy ca cc dn tc b tr di ch
thc dn, thi k hin i cng vi nhng h t tng trit l ca n
tin dn n s mu thun v khng hong, m ng cho mt giai
on k tip: thi k hu hin i.

Khc vi ch ngha hin i xut hin trong giai on cui cng ca

thi k hin i, ch ngha hu hin i (postmodernism) xut hin
gn nh ng thi vi thi k hu hin i (postmodernity), v c th
xem nh hnh nh i xng ca ch ngha hin i theo kha cnh thi
gian. V mt t ng, ch postmodern manh nha t nm 1934, v
c s dng ln u tin bi Arnold Toynbee vo nm 1939 [16].
Trong phn ch gii trang u tin ca tp th nht thuc b sch
lch s s ca ng, A Study of History, Toynbee ghi r thi k
hin i chm dt vo khong phn t th ba ca th k 19, ngha l
vo khong thi gian 1850 1875. Nh vy, thi k hu hin i tip
theo khng phi nm trong th k 20 m bt u t th k 19. Khi
nghin cu su hn trong cng trnh lch s , Toynbee chnh thc
s dng t ng hu hin i (Post-modern) trong tp sch th 5, b
sch ny xut bn vo nm 1939, trong ng di s chm dt ca
thi k hin i li vo khong thi gian gia hai cuc th chin,
ngha l thi k hu hin i c khi im nm trong khong thi gian
t nm 1918 n 1939 [17].
V s xut hin c tnh cch ng thi nh vy, nn tnh cht hu hin

i thng c din t trong cc c tnh ca ch ngha hu hin

i. Do , trong cc vn bn ting Anh, ch Postmodernity ch dng
ch khong thi gian theo sau thi k hin i, nhng tnh cht v
x hi, trit l, vn ho, m hc c bao hm trong ch ngha hu
hin i (postmodernism). Thi k hu hin i (Post-modern age,
Postmodernity) c lin h ni tip vi thi k hin i, c th ko di
vi th k m thi i chng ta sng hin nay l phn u ca n.
Nu ch ngha hu hin i, cng nh ch ngha hin i ch ko di
mt thi gian ngn, sau ny ngi ta s phn bit r hn gia tnh
cht hu hin i v ch ngha hu hin i, nh chng ta thng
phn bit tnh cht hin i v ch ngha hin i khi ni v giai on
nh Sng. iu ny ph hp vi quan im ca Lemke [18], ch
ngha hin i, hay bt c mt khuynh hng tr thc no, cui cng
s c xc nh v lm r tnh cht t quan im ca th h k
tip.
Ch ngha hu hin i: Nhng Khi Nim Cn Bn
Theo Hassan [19], danh t postmodernism c Federico de Onis a
vo vn bn ln u vo thp nin 1930 ch s nh hng i
khng vi ch ngha hin i. Danh t ny c s dng mt cch
ph bin vo thp nin 1960 ti New York, theo sau s xut bn hai
cun sch ph bnh v m thut kin trc: The Death and Life of
Great American Cities ca Jane Jacobs vo nm 1961 v
cun Complexity and Contradiction in Architecture ca Robert Venturi
vo nm 1966. Trong khi Jacobs ph bnh nhng qu trnh hin i
ho th lm mt i tnh m thut v kt cu tng th ca thnh
ph, Venturi ph bnh li kin trc n iu cc lc ca cc cao c
mang nng tnh thc dng ca din tch mt bng m li b qun tnh
a dng, s hi ho gia lch s c in v vn minh ng i.
Trong hai tp sch, mc du khng nhc n ch ch ngha hu hin
i, nhng c hai tc gi u ngh gii tr thc hin i phi c tm
nhn vt ln trn thi hin i. n nm 1972, nhng khi nh cao
tng c xy dng t nhng nm 50 (do Yamasaki thit k v ot
gii kin trc Pruitt-Igoe v thit k nh th hin i) ti thnh
ph St. Louis, Missouri (Min Trung Ty Hoa K) b git sp ko theo s
ph hu cc cao c c li kin trc tng t ti cc thnh ph khc
ca M, Gia N i v u Chu trong nhng nm tip theo, nm 1972
tr thnh mc thi gian cho s ra i ca ch ngha hu hin i.
Trong sut thp nin 60, danh t postmodernism c nhiu gii ngh

s, nh vn v nh ph bnh nh Rauschenberg, Cage, Burroughs,

Barthelme, Fielder, Hassan v Sontag s dng ch trch s cn kit
ca ch ngha hin i v m t nhng khuynh hng ngh thut
mun vt qua nhng phm vi gii hn ca ch ngha [20].
Khuynh hng hu hin i tng bc to nhng nh hng rng ln
hn, li ko s bn lun v ch ca gii tr thc i hc nh Bell,
Kristeva, Lyotard, Vattimo, Derrida, Foucault, Harbemas, Baudrillardd
v Jameson [21].
Theo Fredric Jameson, ch ngha hu hin i cng nh ch ngha
hin i, l nhng c cu vn ho, x hi, tng ng vi nhng giai
on nht nh ca ch ngha t bn. Jameson chia ch ngha t
bn ra lm ba giai on pht trin cn bn gn lin vi nhng hnh
thi vn ho c th, t cc ngnh ngh thut v vn chng
c hnh thnh mt cch tng ng:
Giai on th nht hay ch ngha t bn th trng xy ra t na u
th k 18 ko di n cui th k th 19 ti Ty u, Anh Quc v Hoa
K cng cc quc gia chu nh hng. Giai on ny gn lin vi s
pht trin k thut ca ch ngha t bn, v d nh ng c hi nc
v v m hc l s ra i ca ch ngha hin thc (realism).
Giai on th hai hay ch ngha t bn c quyn, bt u t cui th
k th 19 cho n khi u Chu hon tt chng trnh ti thit thi hu
chin (vo khong thp nin 1950). Giai on ny tng ng vi s ra
i ca ng c t trong v ng c in v k thut; v m hc l
s hnh thnh ch ngha hin i (modernism).
Giai on th ba tc thi k ng i chng ta ang sng, l ch
ngha t bn a quc gia mang nng yu t m rng th trng, bun
bn v tiu th sn phm. V k thut tng ng vi s ra i nng
lng hch tm v k ngh in t. Ch ngha hu hin i tng ng
vi thi k ny.
V phng din l thuyt, ch ngha hu hin i ph nhn nhng gi
nh cn bn ca ch ngha hin i m hai yu t ng vai tr ch
o cho mi nn tng trit l ca n l Tri Thc Khch
Quan (Objective Knowledge) v S Tht Tuyt i(Absolute
Truth). Theo cch nhn ca cc trit gia hu hin i, ch ngha hin
i c xy dng trn mt nim tin l c mt hin thc khch quan,
tn ti mt cch c lp vi mi suy ngh ca ch th quan st, v vy
ch c mt kt qu biu hin khch quan duy nht t hin thc: S

Tht. Phng tin tm hiu hin thc (s tht) khch quan l Khoa
Hc v cc nh l thuyt ca ch ngha hin i tin rng con ngi c
th tm ra c s tht khch quan ca th gii v v tr. Nh vo
khoa hc, ch ngha hin i tin rng, tr c con ngi c th c
nhng hot ng tinh thn to ra tri thc phn nh cho mt hin
thc khch quan Tri thc khch quan.
L thuyt ch ngha hu hin i tranh lun rng nhng g chng ta
gi l Tri Thcch l mt mu chuyn c bit, mt dng vn bn, hay
mt gii trnh ngn ng (discourse), l s sp xp cc t ng, hnh
nh hay k hiu, dng iu theo mt cch c bit nht nh no
ph hp vi nhng li ch ca mt nn vn ho, hoc i khi ch
lm vui tai, vui mt cho mt thnh phn nh nhoi c quyn lc trong
nn vn ho . ch ngha hu hin i ph nhn con ngi c th c
mt Tri Thc Khch Quan v nhng g chng ta gi l tri thc phi
c to thnh t ngn ng v nhng ngun gc to ngha khc tn
ti trong mt nn vn ho nht nh, mi nn vn ho c cch nhn
th gii trong nhng cch khc nhau, nhng h thng hnh thnh tri
thc trong cc nn vn ho khc nhau nh th hot ng trn mt
nguyn tc c th ring bit. V vy, quan im v th gii v v tr
t nn vn ho u M xy dng trn nn tng ch ngha hin i b
p t tr thnh mt quan im thng nht v hng nh cho ton
th mi nn vn ho trn th gii, v thc cht l mt gi nh c tnh
cht mu cu li ch chnh tr t c nhng tham vng quc
trong qu kh, n khng tn ti vng chc trn c s tr thc.
Ch ngha hu hin i i xa hn ch ra rng, cng ging nh mt
s nn vn ho u Chu trong thi k cn i p t quan im
ca h ln nhng nn vn ho khc bng v lc, bng xm lng v
h, th ngay trong cc quc gia hin i cng c mt thiu s
thuc giai cp quyn th, giai cp qu tc cm quyn chim u th
bi cc nhm nam gii trung nin, thng tr v chi phi cc dng t
tng chnh mch trong cc ng hng x hi, chnh tr, vn ho
v c n khoa hc t nhin (nu thc s c mt khoa hc khch
quan v t nhin nh th hng tn ti), lm cho th gii quan hin
i pht i t ch ngha hin i ti cc quc gia vn d khng
khch quan li cng b b hp hn quan im ca giai cp thng tr
[22].
Nh cp phn trn, Huyssen truy nguyn ngun gc ca
ch ngha hu hin i t cc khuynh hng kin trc, m thut v
ph bnh ca gii tr thc v ngh s ti New York vo thp nin 1960

sau c cc nh l thuyt trit hc u Chu khai trin vo thp

nin 70, trong s cc l thuyt gia hng u (Michel Foucault, Jean
Baudrillard, Kristeva, Bell) phi k n Jean-Franois Lyotard vi
cun sch ni ting La Condition Postmoderne xut hin ti Paris vo
nm 1979, khi cun sch ny c chuyn dch sang Anh ng vo
nm 1984 [23], cng vi bi lun vn ngn: An Answer to the
Question: What is Postmoderism? ng trong phn ph lc, tr
thnh cun sch gio khoa v ch ngha hu hin i lu hnh ph
bin trong gii i hc ca cc quc gia ni ting Anh. Lyotard ph
phn n lc to n nh x hi bng cch trn p s hn lon
(disorder) ca ch ngha hin i, ng cho rng tnh cht n nh x
hi ny trng hp vi khi nim ton th (totality) ca J. Derrida
(trong totality tng ng vi wholeness, completeness).
Tnh ton th, tnh n nh, tnh trt t trong x hi hin i, theo
Lyotard, c duy tr thng qua nhng thn thoi hp l
ho (legitimating myths), hay nhng i t s(grand narratives) ca
thi k hin i. Lyotard tn cng vo tnh i t s m ch thuyt
hin i tin rng s c mt qu trnh gii phng nhn loi tin n
s tin b thng qua khoa hc, cng vi tng trit l c th phc
hi tnh thng nht trong s tip nhn v pht trin mt tri thc nhn
loi c gi tr chung cho ton th gii (v v tr). Mt trong nhng i
tng tn cng ca Lyotard vo thi k ny l Habermas, ngi t
nghi vn v mt hnh thc bo th mi trong l thuyt ca ch ngha
hu hin i v hu cu trc lun (poststructuralism) ca Php [24].
Lyotard tranh lun rng, tt c mi kha cnh ca x hi hin i, bao
gm c khoa hc hnh thc cn bn ca tri thc, hon ton tu
thuc vo nhng i t s. Theo ng, i t s l nhng cu chuyn
c tnh cch thn thoi mt nn vn ho t k v nim tin v hnh
ng thc tin ca n. V d nh ti Hoa K, mt trong nhng i t
s v chnh tr hin nay l Dn Ch v Nhn Quyn, mt i t s m
chnh ph M cho l chnh sch hp l v vn minh nht trong vn
i ngoi, v d nhin, ngi lp ra sch lc ny tin rng n s lm
cho nhn loi trn th gii sng ho bnh v hnh phc hn. C l cho
n nay khng ai trong chng ta l khng tin vo chnh sch ht sc
khoa hc v hp l ny. Nhng tuyt nhin khng ai t mt du hi
cn con no v mt tht ng sau tnh cht i t s y ca nn vn
ho M.
Theo quan im hu hin i, mi h thng c tin hoc thc h,
u cha ng nhng thn thoi hu l ca n. V d, gio hi Cng

gio tin c mt thng duy nht hng hu, bao dung v ton tr;
trong khi , nhng ngi Mc-xt tin tng mt cch kin trung rng,
mt ngy kia ch t bn s t n sp v th gii x hi khng
tng s hnh thnh; hay Vit Nam ta cng c i t s: Dn tc Vit
Nam l mt dn tc anh hng, nh thng ba quc to
Ch ngha hu hin i ph phn cc hnh thc i t s ca ch
ngha hin i bng cch cnh bo rng, nhng i t s c lm
dng che y nhng mt i lp v bt nh gn lin vi mi t
chc x hi cng nh mi thc tin hnh ng. Ni mt cch khc,
mi n lc kin to trt t v n nh lun lun sn sinh ra mt i lc
tng ng ca hn lon v bt n, nh hai qu trnh song hnh trong
mt th thng nht ca hin thc x hi. Nhng, thay v nhn nhng
yu t hn lon v bt n nh mt i trng c tnh cch cn
bng trong ngha xy dng, i t s ca ch ngha hin i tm
mi cch bp vi l l cho rng s hn lon v bt n l xu, l
ph hoi, l phn ng, cn phi tn dit, trong khi trt t v n
nh l lun lun tt, lun lun ng, ph hp vi cch mng, hp l
vi khoa hc!
Ch ngha hu hin i ph nhn tnh cht h v p t ca i t
s, c xu nhng tiu t s, nhng l l gii thch cho nhng hnh
ng nh b, nhng bin c c tnh cht a phng thay v nhng
khi nim rng ln c tnh cch bao qut v ton th. Nhng tiu t
s ca ch ngha hu hin i thng c nhn di gc hon
cnh tm thi, ngu nhin, khng tuyn xng tnh thng nht ton
th, tnh n nh, tnh hp l, hay s tht khch quan.
i vi ch ngha hu hin i, mi s tht vnh hng v trng cu
s bin mt, mang theo n nhng quy nh v ngn ng ca ci biu
t (signifier/signifiant) v ci c biu t (signified/signifi), thay
vo l nhng biu hin b mt khng cn c bn cht, nh
Foucault [25] ch ra bn cht ca lch s, trong ng cho rng, s
gia ti to lch s l mt cng vic ho huyn, nu khng mun ni l
s nh la cng chng mt cch u tr, v, gii trnh ngn ng lch s
l mt gii trnh ngn ng hin ti, phc v cho hin ti, to ra mt
ngha no cho con ngi hm nay, c mt hiu bit no , v
nhng du tch kho c li t nhng sinh hot m nhn loi thu
lm c t qu kh.
T l lun v gii trnh ngn ng lch s, Foucault i su hn v
khi nim gii trnh ngn ng (discourse), ng vit mt chng di

bn lun v vai tr ca khi nim ny, n khng phi ch c trng

cho chc nng ngn ng, m tt c nhng g con ngi c th lm
to ngha v th gii. Foucault chng minh rng, nhnghin thc
khch quan, nhng i tng nghin cu khoa hc ca ch ngha hin
i, nh nhng nim (thc th) ca bn ng, quc gia, ngn ng, tr
tu, gii tnh, ti phm, nhng nh chun t nhin, vn vn, thc
cht l nhng cu trc c th ca lch s, hay sn phm ca lch s,
khng thuc v i tng ca gii trnh ngn ng nhn loi.
ng ch n ci gi l khoa hc hin tng tm ngha thng
qua gii trnh ngn ng, t nghin cu nhng phng php l
thuyt ca qu trnh to ngha bi s tng tc gia con ngi v gii
trnh ngn ng i vi s vt. Vi gii trnh ngn ng ca Foucault hay
"tr chi ngn ng" (language game) ca Wittgenstein (J. F. Lyotard
khai trin thm), ch ngha hu hin i bc hn sang mt ng r
khc trong qu trnh quan st v to ngha, mt qu trnh hon ton
loi tr khi nim ci biu t v ci c biu t ca ch ngha hin
i tp trung xy dng mt cch din t ngha mi v th gii
v v tr.
Trong gii trnh ngn ng hu hin i, s phn tch ngn ng l mt
s p dng ng ngha hc (semantics) vo mt vn bn thun tu,
khng tm nhng ngha n tng sau nhng cch s dng c php,
vn phm v tu t nh c nhn mnh trong ch ngha hin i.
Thay vo l s ch tm n nhng quy c vn ho ca ngn ng,
do i hi s tm hiu ngn ng xut pht t x hi hn l xut
pht t thc.
Chng ta khng th no phn tch mt cch y qu trnh th
nhn tri thc ca mt c nhn t ngn ng nu chng ta khng h
hay bit n kiu mu gii trnh ngn ng ca cng ng c nhn
ang l thuc [26]. Gii trnh ngn ng ca ch ngha hu hin i t
nn tng trn nguyn tc lin vn bn (intertextuality), bt chp gii
trnh l ngoi biu hay ni biu; ni cch khc, mi ngha c
to nn phi da vo cn bn mt ngha khc c thnh lp
trc v chia s bi cng ng, rng hn, ca nn vn ho cng
ng ph thuc [27].
Trong gii trnh ngn ng ca ch ngha hu hin i, c hai tn tui
ln lun c nhc n: Foucault v Bakhtin. Bakhtin v Foucault
quan nim rng, gii trnh ngn ng l mt qu trnh hnh ng
to ngha, m n v gii trnh ca n l n v ngha hoc mt hnh

ng ca con ngi din t ngha ch khng phi nhng n v

ca ngn ng nh ngn, t, mnh , cu Gii trnh ngn ng c
th to ngha t nhng iu lun v, dng iu, chuyn ng; vi hnh
nh, biu , bi ht, hay ngay c vi thc phm v qun o.
Ly v d, trong khoa hc, chng ta khng phi ch vit v ni, chng
ta cn s dng rt nhiu phng php khc nhau xy dng nhng
ngha c th cho mi ngnh khoa hc, nhng phng php bao
gm vic quan st cc hin tng xy ra khi tin hnh mt thc
nghim sinh ho hc, ghi nhn v phn tch d kin, hoc trong kinh
t, cc chuyn gia thng ch n cc biu ln xung ca tin
t, hi oi, trong x hi ngi ta li tm kim cc s liu ngi tht
nghip, ngi c vic lm, t l ti phm, hoc thm d cc khuynh
hng chnh tr ca mt nhm chng tc no (v d s cn rt
nhiu, ch xin n c mt s minh ha).
Trong mi lnh vc ring bit u c mt h thng k hiu quy c
m cng ng chp nhn, v gii trnh ngn ng l s ng dng cc
h thng k hiu to ngha v mt hin tng, mt vt th hay
rng hn v th gii. K hiu hc hu hin i nhn mnh n s gii
trnh ngn ng v to vt hay hin tng tc l cch chng ta nhn s
vt v hin tng nh th no, ch khng phi hin tng v s vt
c m t nh th no bng gii trnh ngn ng.
Ch ngha hu hin i hon ton khng cp n bn cht hin
tng , hay ni theo ngn ng ca ch ngha hin i, S Tht
ng sau hin tng. Nh cp phn trn, hin tng chng ta
quan st v to ngha bng gii trnh ngn ng, l mt qu trnh so
snh lin vn bn ko di n bt tn, nn chng ta khng ti no
bit c u l ngun gc ca ngha, u l s tht ca ngha .
Mt qu trnh m Baudrillard cho l s sao chp gi to (simulation).
Khi nim cn bn cho l thuyt hin tng hc ca Baudrillard l Vt
th gi to(Simulacrum). Simulacrum l mt hin tng m bn cht
ca n hon ton b che du nn khng cn mang tnh cht hin thc
[28] v chng ta cm nhn c th gii l nh gii trnh ngn ng
trn cc hin tng gi to . V vy, S Tht m ch ngha hin
i tm thy vt th v th gii thc ra l nhng hnh nh gi
to,Simulacrum.
Tri Thc Di Quan im Hu Hin i

Khai trin t lun vn ca J.F. Lyotard, Sarup [29] phn tch mt

cch kh chi tit v t chc ca tri thc theo l thuyt ca ch ngha
hu hin i. Trong x hi hu hin i, tri thc khng nhng c
c trng bi tnh cht ng dng, m cn c th phn phi, d tr, v
sp xp: Tri Thc thun tu l mt hin tng, mt sn phm, do
n mang y tnh cht ca mt vt th c gi tr trao i.
i xa hn, nh Sarup nhn mnh theo l lun ca Lyotard, trong x
hi hu hin i, bt c mt loi tri thc no m khng c m ho
nhn bit v lu tr bi my in ton, th khng cn c xem l
tri thc. Da theo khun mu ny, i lp vi tri thc khng cn l s
dt nt nh cc cp i lp nh phn trong ch ngha hin i, m l
tp hiu (noise). Tp hiu c dng ch mt ci g khng nhn
thc c trong khun mu hu hin i, tn hiu khng chuyn ch
mt thng tin c ngha no.
Theo ch ngha hu hin i, tri thc khng phi ch thun tu lm
giu kin thc c nhn, m nhn mnh n kha cnh chc nng, tri
thc hc hi hnh ng ch khng phi ch bit. V vy, trong
cc x hi ty phng chu nh hng ca ch ngha hu hin i,
chnh sch gio dc thng c ch n phng din thc tin, to
mt s lin kt cht ch gia gio dc v hng nghip.
Sau ht, lm th no xc nh tri thc v tp hiu? Ch ngha hu
hin i khng a ra mt nh ngha r rng lm th no phn
bit hai lnh vc ny, thay vo , da vo K Hiu Hc hu hin i,
tri thc l mt hnh ng gii trnh ngn ng trc mt hin tng,
mt s kin, mt to vt, cn i vi Lyotard, tri thc l mt "tr
chi ngn ng" (language game). T cch t vn nh th chng
ta c th phn bit r rng s khc bit gia hai quan nim tri thc
hin i v hu hin i. Tri thc theo quan nim ca ch ngha hin
i l s phn nh s tht khch quan t mt hin tng, c lm r
bn cht thng qua phng tin khoa hc. N tr thnh tm gng
soi cho s tht ca vt th v th gii.
Di lng knh ca ch ngha hu hin i, tri thc t thn ca n
cng l mt hin tng, c din dch mt cch ch quan bng gii
trnh ngn ng, mt qu trnh hon ton ph thuc vo kinh nghim
c nhn. Ni khc i, khng c tri thc khch quan v c tr thnh tri
thc cho mt c nhn hay khng l da vo kinh nghim c nhn cm
nhn hin tng. Ly v d, i vi mt nh ph bnh vn hc, hiu
bit nhng vn v vn chng l iu ti cn thit, nn s ra i

mt tc phm c th loi hon ton mi, s tr thnh mt tri thc v

cha bao gi anh ta gp mt th loi nh th t trc, tri li, tc
phm ri vo tay mt anh li bun, anh ta khng thy hng th
c tip, i vi bn thn anh ta n l th anh ta khng cn phi bit,
tc phm bin thnh mt tp hiu.
M Hc Theo Quan im Hin i v Hu Hin i
Theo mt ngha rt hn hp, ch ngha hin i v hu hin i gn
lin vi nhng khuynh hng m hc c tnh cht c trng cho thi
k hin i v thi k hu hin i. Nh kho st phn u, ch
ngha hin i xut hin vo giai on sau cng ca thi k hin i
(cui th k th 19) vi nhng i din tiu biu nh: Joyce, Yeats,
Gide, Proust, Rilke, Kafka, Mann, Musil, Lawrence v Faulkner (Vn
Chng); Rilke, Pound, Eliot, Lorca, Valry (Thi Ca); Strindberg,
Pirandelo v Wedekind (Kch); Matisse, Picasso, Braque, Czanne v
nhng trng phi V Lai, Biu Hin, a a, Siu Thc, trong hi ho;
Stravinsky, Schoenberg v Berg (m Nhc).
Nhng c im m hc ca ch ngha hin i c th tm tt nh
sau (2): nhn mnh n s din t qu trnh nhn thc xy ra nh th
no hn l nhng g c cm nhn, s dng hnh thc n tng v
nu bt vai tr ch th trong hnh vn, nh trng hp li vit ca
th loi dng thc (stream of consciousness) trong tc phm ca
James Joyce; loi tr li vit t s, bt ngun t mt ngi th ba thng
sut ht mi s, c cm quan c nh v mt ln ranh r rng v o
c; xo nho s tch bit gia cc th loi, do th n gn vi
vn xui (trng hp Eliot) v vn xui n gn vi th (trng hp
ca Woof v Joyce); tc phm m thut c dng thc phn on,
khng lin tc v l mt kt hp ngu nhin nhiu cht liu; tc phm
mang nhiu sc thi ni hng, thc bn ng ca tc gi, mi
sng tc mang mt ngha m hc t thn; v sau cng l s chi b
cc l thuyt m hc khun so tin n s ngu hng v khm
ph s sng to, ph nhn s phn bit cc dng thc cao thp trong
m hc.
Quan im m hc hu hin i mang nhng c im nh: xo nho
ranh gii gia ngh thut v i sng thng ngy; ph b nhng giai
tng vn ho qu phi v vn ho i chng; ph nhn tnh cht
nguyn thu ca mt tc phm ngh thut v cho rng ngh thut
cng ch l mt hin tng lp li; nhn mnh n phong cch trn
ln gia nhn vt v s can thip ca chnh tc gi vo tc phm; tnh

cht kt dnh nhiu mng kt cu khc nhau trong cng mt tc

phm, ta nh mt bc tranh khm c nhiu cht liu d bit, l iu
kh ph bin trong cc tc phm hu hin i.
Ngh thut hu hin i cng c nhiu im tng ng vi quan
nim m hc hin i, nh s soi ri ni tm, thc bn ng, cch
on v khng lin tc, tnh ng din Nhng ngc li, thi ca
ch ngha hu hin i trong m hc l phi cu trc, phi tm ho v
t chi vai tr ch th ca con ngi, mt s tip nhn, m t hin
tng khng suy din, khng ch n chiu su, khng din dch
bn cht s vt theo ch quan tc gi; thay vo , tc gi cng tham
gia vo mt tr chi ngoi biu, to ra nhng i khng c tnh cht
ma mai v chm bim ngi c t tm thy trong tc phm v
nu cn tc gi s ch ng li ko ngi c vo tr chi .
Quan im m hc hin i vn cn mang nng tnh cht i t s,
khi nhiu cng trnh ngh thut c sng tc mang mt thng
ip cho loi ngi bit rng, ngh thut hin i c kh nng to ra
nhng tc phm c s ng nht, kt cu cht ch v mang nhng
ngha ca i sng m chnh s pht trin cc phng tin hin i
lm chng bin mt. Ngh thut hin i t khoc cho n mt vai tr
lch s to ln ti to li nhng g m cc th ch khc ca nhn loi
b tay. Ni chung, nn m hc hin i, ging nh ch thuyt khai
sinh ra n, vn b nh hng nng n bi nhng nim tin vo kh
nng v hn ca con ngi, mt kh nng da hn vo tnh cht tuyt
i ca s tht pht hin bi cc phng tin khoa hc.
Ch ngha hu hin i, tri li, xem m hc cng nh cc vt th gi
to khc m hin thc hon ton b khut lp sau nhng hin tng,
nhng Simulacrum. Cng nhiu hin tng, hin thc cng c
lm y thm (hyper-reality) v vai tr ca ngh thut ch thun tu
l tham gia vo tr chi hn lon gia cc vt th gi to , v vic
c tin tng vo hin thc biu hin hay khng l hon ton tu thuc
vo kinh nghim c nhn ca ngi c, tu thuc vo nn vn ho
m h ang sinh hot v tu vo kh nng phn nh hin thc thng
qua hnh ng gii trnh ngn ng, v c nh th m m hc hu
hin i c ko di s din dch ra ngoi mi bin cng tin v
ni bt tn.
i vi vn hc Vit Nam, s nh hng ca ch ngha hu hin i
gn nh cha c mt du n no ng k (xem thm bi vit ca
Nguyn Hng Quc trong s ny). Cng c mt s i hc gi kin

ngh rng chng ta nn gi mt thi bao dung v th tt ti a vi

vn hc nc nh, khng nn v ci mi m xo b ci c. Ti ng ,
bo v nn vn hc (v rng hn l vn ho) truyn thng ca dn
tc l chuyn nn lm; nhng ti cm thy b lc trong cao tro vn
ho truyn thng . Truyn thng l mt gii trnh ngn ng vn
ho, chng ta s khng bao gi mt, bi t thn gii trnh ngn ng
vn ho ny xut pht t quan im c nhn rt Vit Nam thm
cn c trong mu huyt ca mi mt chng ta (c ai nhn t o di
Vit Nam m bo rng l ci vy u). Ci cn li m chng ta s
mt l tin ho ca nhn loi.
Khi th gii ang vt ln trn mi gii hn ca dn tc v bin gii
quc gia to nn mt cch nhn a nguyn v cuc sng, to
nn mt s ho trn gia cc nn vn ho ni chung v vn hc ni
ring, l no chng ta c m gi mi mt i t s c tn: Vit
nam l nh cao ca tr tu v lng tri ca loi ngi.
Mt i t s lm cho nhng tr c siu vit chng minh mt cch
rt khoa hc v bin chng rng c m c cht m cao hn tht b.
Mt i t s lm cho ai Ty ba nm, M na i nin thiu,
vn nng lng vi dn tc, h ho bo v nn vn ho truyn
thng dn tc, v e rng vn ho u M s n ti nut sng nn vn
hc Vit Nam. Ch ngha hu hin i khng nhng khng ph hu
nn vn ho dn tc m ngc li, cn c xu cho s pht trin tnh
a dng ca cc nn vn ho (v vn hc) nh b .
Ch c iu nn th hin n di mt quan im mi hn, l hn v
th v hn. lm c nh vy, khng phi chng ta c nn bao
dung vi nn vn hc nc nh hay khng, m thc ra nhng k h
ho bao dung phi t b nhng i T S kiu nh: dn tc ta
thng minh c tha Dn tc ta l mt dn tc anh hng vn vn.
May ra vn hc Vit c c mt li i mi m trong k nguyn ti.
Nguyn Minh Qun
in trong tp Vn hc hu hin i th gii: nhng vn l thuyt,
NXB Hi Nh vn v Trung tm Vn ha Ngn ng ng Ty phi hp
xut bn, 2003. ng li vi s cho php ca tc gi.
_________________________
Ch thch:

Mary
Klages, Postmodernism ng
trn
trang
http://www.colorado.edu/English/ENGL2012Klages/pomo.htm

web:

[1]

Baudrilla, J. (1996) Disneyworld Company ng trn nht bo xut

bn ti Paris: Liberation ngy 4 thng 5 nm 1996, bn dch Anh ng
ca Francois Debris.
[2]

Epstein, M. On the place of Postmoderism in Postmordernity in the

book Russian Postmodernism: New perspectives on Post-Soviet
Culture. New York, Oxford: Berghalm Books (1999), pp. 456-468.
[3]

Bell, D. (1976) The Cultural Contradictions of Capitalism. London:

Heinemann, p. 50.
[4]

Oden, T. C. (1992) Two Worlds: Notes on the Death of Modernity in

America and Russia. Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press. P32.
[5]

Bock, K. (1979) Theory of Progress, Development, Evolution in

Bottomore, T. and Nisbet, R. A history of Sociological Analysis. London:
Heinemann. Calinescu, M. (1977) Faces of Modernity. London: Indiana
University Press. Habermas, J. (1981) Modernity versus Postmodernity.
New German Critique, 22:9.
[6]

Smart, B. (1990) Modernity, Postmodernity and Present in Turner, B.

S. (1991) Theories of Modernity and Postmodernity. London: SAGE
Publ, p17.
[7]

[8]

Benjamin, W. (1973) Illumination. London: Fontana, p196.

Harbemas,
J
(1987) The
Modernity. Cambridge: Polity, p8.
[9]

[10]

Discourse

of

Berman, M. (1983) All that is Solid Melts in Air. London: Verso, p40.

Calinescu, M. (1977) Faces

University Press, p4.
[11]

[12]

Philosophical

of

Modernity. London:

Indiana

Sch dn trong (14), p41.

Lash, S. (1987) Modernity or Modernism: Weber and contemporary

social theory,in Whimster, S. and Lash, S (eds) Max Weber, Rationality
and Modernity. London: Allen and Unwin.
[13]

Flax, J. (1990) Thinking Fragments: Psychoanalysis, Feminism, and

Postmodernism in the Contemporary West. California: The University
of California Press, p41.
[14]

Featherstone, M. In Pursuite of the Postmodern: An Introduction. In

Theory, Culture & Society Volume 5, 195-215. London: SAGE
Publication, 1988.
[15]

Toynbee, A. (1939) A Study of History. Volume 5. Oxford: Oxford

University Press, p43.
[16]

Best, S. and Kellner, D. (1991) Postmodern Theory: Critical

Interrogations. New York: Guiford Press. Introduction of Chapter 1.
[17]

Lyotard, J. F. (1979) The Postmodern Condition: A Report on

Knowledge.Translated by Geoff Bennington and Brian Massumi,
Manchester: Manchester University Press (1984).
[18]

Hassan, I. (1985) Theory, Culture and Society. Postmodern Culture,

2(3): 119-131.
[19]

Huyssen, F. (1984) Mapping the Postmodern. New German Critique

33.
[20]

Jameson, F. (1984) Postmodernism, or the Cultural Logic of Late

Capitalism.New Left Review 146.
[21]

Lemke, J. L. (1994) Semiotics and the Deconstruction of

Conceptual Learning.J. Soc. For Accelerative Learning and Teaching.
[22]

Lyotard, J. F. (1979) The Postmodern Condition: A Report on

Knowledge.Translated by Geoff Bennington and Brian Massumi,
Manchester: Manchester University Press, 1984).
[23]

Beinstein, R. (1985) Habermas and Modernity. Oxford: Polity and

Richters, A. (1988) Habermas and Foucault. Theory, Culture & Society:
Vol 5, No. 4.
[24]

Foucault, M. (1969) The Archaeology of Knowledge and The

Discourse on Language. New York: Pantheon Books, 1972. Chapter 1:
The Unities of Discourse.
[25]

[26]

Lemke, J. L. (1989) Social Semiotics: A new model for literacy

education. In D. Bloome Edition. Classrooms and Literacy, pp 289-309.

Norwood, New Jersey: Ablex Publishing.
Lemke, J. L. (1985) Ideology, Intertexuality, and The Notion of
Register. In Benson, J. D. and Greaves, W. S. Editions: Systemic
Perspectives on Discourse, pp 275-294. Norwood, New Jersey: Ablex
Publishing.
[27]

Woolley, M. (1996) Beyond Simulation: Production

Nostalgia Industry.SSPP.net Vol.2, No.1, Sep. 1999.
[28]

and

the

Sarup, M. (1993) An Introduction Guide to Post-Structuralism and

Postmodernism. Atlanta: University of Georgia Press.
[29]

Vit Bo (Theo_VietNamNet )