Polityka Polski nad Batykiem w XVI i XVII wieku.

Dla kadego pastwa, wspczenie czy te przed wiekami, dostp do

morza stanowi niezwykle wany czynnik. Dlaczego? Pastwo oddzielone od morza
byo jakby wyczone z handlu midzynarodowego. Porty stanowiy czci
szlakw komunikacyjnych i handlowych. Ca pobierane z handlu morskiego
stanowiy du cz wpyww do skarbca krlewskiego. Dlatego tak wane byo,
eby pastwo Polskie nie stracio dostpu do Batyku a nawet go powikszyo.
Mwic o panowaniu Polski nad Batykiem naley zacz od tego, jak
skomplikowana jest historia przynalenoci tych ziem do naszego kraju. Pomorze
znajdowao si w obrbie pastwa pierwszych Piastw. Jednak ju w roku 1058
Pomorze Gdaskie uniezalenio si od Polski. Bolesaw Krzywousty w latach
1119-1122 uzaleni od pastwa polskiego Pomorze Gdaskie, rodkowe oraz
Zachodnie. W roku 1308 Pomorze Gdaskie zagarna Brandenburgia, a rok
pniej ziemie te przeszy pod wadanie krzyackie. Powrciy one do pastwa
polskiego dopiero po wojnie trzynastoletniej w 1466 roku. Tak wic pod koniec XV
i na pocztku XVI wieku Polska miaa do wski dostp do Morza Batyckiego.
Jednak z biegiem lat, terytorium polskie nad Batykiem znacznie si poszerzyo. W
latach 1519- 1521 toczya si wojna midzy Polsk, a Zakonem Krzyackim
wspomaganym finansowo przez Wasyla III, wadc Rosji. Polska zwyciya,
jednak krl Zygmunt Stary nie mia wystarczajcej iloci pienidzy by
doprowadzi do ostatecznego poddania si Krzyakw. Rozwizaniem okazaa si
sekularyzacja, czyli zewiecczenie ziem Zakonu (zwanych od tego momentu
Prusami Ksicymi). W roku 1525 wielki mistrz Albrecht Hohenzollern zoy hod
lenny polskiemu krlowi, ziemie krzyackie stay si lennem Polski, a po
wyganiciu pruskiej linii Hohenzollernw miay zosta przyczone do Polski.
Przyczynio si to niewtpliwie do umocnienia pozycji naszego kraju nad
Batykiem. Niestety wadca ten zaprzepaci szans na uzalenienie Pomorza
Zachodniego, poniewa odrzuci propozycj zawarcia sojuszu politycznego z
Bogusawem X, ksiciem szczeciskim.
Jednak panowanie Polski nad Batykiem nie ograniczao si tylko do ziem
Pomorza. W XVI wieku obiektem zainteresowania pastw takich jak Szwecji,
Danii, Moskwy i Polski stay si Inflanty, czyli tereny dzisiejszej Estonii. Byy one
wartociowe gwnie ze wzgldu na porty takie jak Ryga, Tallin czy Dorpat oraz
moliwo prowadzenia wymiany handlowej ze wschodem. Wadz sprawowa
tam Zakon Kawalerw Mieczowych. W roku 1557 midzy Szwecj, Dani, Rosj i
Polsk wybucha wojna o panowanie na Inflantach. Wojska Zygmunta Augusta
zajy Inflanty, jednak nie na dugo, bo ju w roku 1557 car Iwan IV Grony zaj
Narw i Dorpat. Miasta pnocnoinflanckie poprosiy Szwecj o pomoc w obliczu
zagroenia rosyjskiego. W tym czasie Dania zaja wysp Ozyli. Po tych
wydarzeniach wielki mistrz Zakonu Inflanckiego Gottard Kettler przeszedszy na
luteranizm, sekularyzowa swoje pastwo i zoy hod lenny Zygmuntowi
Augustowi w Wilnie w 1561 roku. Dziki temu Kurlandia staa si dziedzicznym
ksistwem Kettlera pod zwierzchnoci Korony, a Inflanty zostay wspln
prowincj Polski i Litwy. Niestety spokj nie panowa dugo, gdyz wydarzenia te

stay si przyczyn wojny pnocnej toczonej w latach 1563-1570. Polska

sprzymierzya si pocztkowo z Dani, a Rosja ze Szwecj. Jednak po utworzeniu
przez polskiego krla floty kaperskiej nastpia zmiana sojuszu- Dania przesza na
stron Rosji a Szwecja, po dojciu do wadzy krla Jana III, wsppracowaa z
Polsk. W wyniku pokoju podpisanego w Szczecinie Dania otrzymaa wysp
Ozyli, do Szwecji przyczono Estoni oraz wysp Dago, a Rosja zyskaa Narw.
Najwicej posiadoci zyskaa jednak Polska- do kraju przyczono najwiksz
cz Inflant z Ryg.
Za panowania Zygmunta Augusta w 1568 roku zostaa utworzona Komisja
Morska czyli pierwszy urzd pastwowy do spraw morskich. Niestety przeciwko
temu posuniciu zbuntowali si mieszkacy Gdaska. Ich bunt zosta stumiony
dopiero w 1570 narzuceniem miastu twardych warunkw. Wwczas grupa
urzdnikw z biskupem Karnkowskim ogosia dokument zwany Konstytucj
Karnkowskiego precyzujcy zasady podlegoci Gdaska Rzeczypospolitej oraz
zasady kontroli miast portowych przez krla. Wikszo tych postanowie nie
wesza jednak w ycie.
Stefan Batory, chcc zmusi Gdaszczan do posuszestwa, zastosowa
wobec nich silne represje gospodarcze. Wojna midzy krlem a mieszkacami
Gdaska zakoczya si uznaniem przez nich Batorego za krla i zawieszeniem
Konstytucji Karnkowskiego. Niestety w 1579 wojska Iwana IV Gronego zajy
Inflanty a po rzek Dwin i zmusiy polskiego wadc do interwencji. Nie uderzy
on jednak bezporednio w Inflanty, a zaj Poock i Wielkie uki, dziki czemu
odci wojska Iwana IV od Rosji. W 1582 zosta podpisany rozejm w Jamie
Zapolskim na mocy ktrego Rosja musiaa odda Inflanty Rzeczpospolitej oraz
zrzec si ziemi poockiej. Tym sposobem Polska nie stracia na znaczeniu nad
Batykiem.
Wkraczajc w wiek XVII, Polska stanowia nad Batykiem jedn z liczcych si
europejskich potg. Niestety, stan ten uleg zmianie przez nastpne stulecie.
Sytuacja zacza si w roku 1600 kiedy to krl Zygmunt III ogosi inkorporacj
pnocnych Inflant nalecych do Szwecji, co obieca wczeniej w pactach
conventach. Sprowokowao to oczywicie wojn ze Szwecj, ktra rok pniej
wkroczya na teren polskich Inflant a po rzek Dwin. W 1605 rozegraa si
bitwa pod Kircholmem dziki ktrej udao si ocali przed Szwedami Ryg.
Niestety nie na dugo, bo port ten zosta zajty w roku 1621. Na mocy rozejmu w
Mittawie (1622) Szwecja zatrzymaa wikszo obszaru Inflant, a Polska Kurlandi
jako lenno. Pokj nie trwa jednak dugo, bo krl szwedzki Gustaw Adolf
zaatakowa w 1626 tym razem tereny Pomorza Gdaskiego. Stoczono bitwy pod
Gdaskiem i Gniewem, a nieco pniej pod Oliw (1627) i Trzcian (1629). Na
mocy rozejmu w Altmarku z 1629 roku sytuacja Polski nad Batykiem pogorszya
si- Szwecja zatrzymaa wikszo Inflant, porty Prus Krlewskich oraz Ksicych
za wyjtkiem Gdaska, Pucka i Krlewca oraz moga pobiera ca z handlu
gdaskiego. Pozbawienie polski dochodw z handlu gdaskiego doprowadzio do
powanego kryzysu ekonomicznego. Cae szczcie w 1635 Wadysaw IV
podpisa ze Szwecj porozumienie w Sztumskiej Wsi po ktrym Szwedzi wycofali
si z miast pruskich i zrezygnowali z ce gdaskich. Niestety byo to tylko krtkie

rozjanienie, poniewa nowy wadca Szwecji Karol X Gustaw widzc sabo

wewntrzn Rzeczpospolitej, w 1655 zaatakowa Polsk posugujc si tak
bahym powodem, jak uywanie przez Jana Kazimierza tytuu krla szwedzkiego.
By to tak zwany potop szwedzki. Wojska Karola X Gustawa zaatakoway od strony
Pomorza Gdaskiego oraz Inflant. Podczas tej wojny, w 1656 w Radnot dokonana
zostaa prba rozbioru Polski przez wadcw Siedmiogrodu, Brandenburgii,
Szwecji oraz Bogusawa Radziwia i Bohdana Chmielnickiego. Dziki Stefanowi
Czarnieckiemu i Jerzemu Lubomirskiemu udao si pokona siy siedmiogrodzkie,
kozackie i szwedzkie. Brandenburgia odstpia od sojuszu za cen zrzeczenia si
przez Polsk praw do Prus Ksicych (traktat Welawa- Bydgoszcz z 1657 roku).
By to cios dla Polski, poniewa przyczynio si to do wzmocnienia pozycji
Brandenburgii nad Batykiem kosztem Rzeczpospolitej. Potop szwedzki zakoczy
si podpisaniem pokoju w Oliwie w 1660 na mocy ktrego Szwecja zatrzymaa
wikszo Inflant, a Rzeczpospolita zachowaa tylko Inflanty Polskie z
Dyneburgiem oraz Kurlandi jako lenno. Polskie zostay take Prusy Krlewskie, a
wic terytorium Rzeczpospolitej nad Batykiem ulego znacznemu pomniejszeniu
w wyniku wojen ze Szwecj w XVII wieku.