Anda di halaman 1dari 927

Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanteras de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en lnea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos aos como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio pblico. El que un libro sea de
dominio pblico significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el perodo legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio pblico en unos pases y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio pblico son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histrico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difcil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras seales en los mrgenes que estn presentes en el volumen original aparecern tambin en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.
Normas de uso
Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio pblico a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio pblico son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones tcnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:
+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseado la Bsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No enve solicitudes automatizadas Por favor, no enve solicitudes automatizadas de ningn tipo al sistema de Google. Si est llevando a
cabo una investigacin sobre traduccin automtica, reconocimiento ptico de caracteres u otros campos para los que resulte til disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio pblico con estos
propsitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribucin La filigrana de Google que ver en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Bsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Mantngase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No d por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio pblico para los usuarios de
los Estados Unidos, lo ser tambin para los usuarios de otros pases. La legislacin sobre derechos de autor vara de un pas a otro, y no
podemos facilitar informacin sobre si est permitido un uso especfico de algn libro. Por favor, no suponga que la aparicin de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infraccin de los derechos de
autor puede ser muy grave.
Acerca de la Bsqueda de libros de Google
El objetivo de Google consiste en organizar informacin procedente de todo el mundo y hacerla accesible y til de forma universal. El programa de
Bsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podr realizar bsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la pgina http://books.google.com

7.-

BIBLOTECA

DEL

D I V I D 1 D A S
O R D E NA D A S

E N

T R ES

P 0 K F.

O.

>

P A R T E S,

H I J R 0 N I M 0

Hommi ,frayleprose(Jb delaOrd de S. Augustin, y fCoro~


nj germai , mitural de la ciudad de Logroiio.

DrgctavS al Reytlort Philippe ! L destc nombre tiucstro feior*


ESTA O l R ..A , C H R K T A N 0 1, 1 C T 0 R $ B A h E C O R R E Cl I n A Y
ecnfttrmk par cl Uxpurgiorio dH unti Offimtf mwmdu par iucrfos hbmdths4Y tmbien um ttM
idas ernfh fyund* impression dimrsm iiepuUic<tst<[w nwm hdnjUo imprefs*s*Y tjlm mdidus Us dc~
tms K cpublkdsj cJj becus otns de nucuo pur cl mrfmo mbor. Confits Utbk s nmy copiofis
f Loque ehoira mita a latastoa de la hojasc vm

CON

P R IV ILE CI O.

En Slamsnc.eri cash de han Fernande^

LAS

R E P V B L

I C A S

QVE

SB CONTIBNEN BNBSTA OBRA


"

'

SON LAS SIGVIENTES.

Primera parte*

MepdlmCki/rmmMb^

F0I7S*

Sgunda parte

Refdlica GentilkM. 1 0 .

'

F0L2,

Tercera parte.

Fepdlka Septentrional,y de MofiouiaJib.i. FoLl


$public&dcVenm&lfb.i

FqLji

Pepublkade Genouadib. /.

Fol. 4-4.

MepnUkade los Sgmfaros.lib.il

J&epihcade EthopiaJib.i.

Fol.ioo

Republica de Inglatcrra.

FoLupl

Reptlka de Luca.

Foh 122 ]

JkpMUkdEdguJtnai

FL/2jt

Republic* de las IniiasMhf.

Fol.i 2jl

Beptltca de los TamrosJib.il

Fol.i92

RepikaelaCbmdJib.r.

Republica delosTurcos.Ub.il

RtpikadeFeulib.i,

'

"

Fol./.

FoLiiil

Fo2jf}

' :t

FoLzjj;

LasRepablkas qUcnuticahai fdoimprc{Tas,sonlas qc van


coicstascfia*.,

Licencia de fa Prouneal para pb'Her


.

mprmt esta obra* :

SL Maestro fray loan de Gucuara ,Prouincial de la Orden de S.Augustir,eti


| la prouincia deCast jIIarpor la prsente doy licencia al padre ftay Hierony| mo Roman SGorain nia gnerai de la dicha Ord,para que pueda imprimr
las Rcpubuasi de! mundo atadidas ;por quanto han fidoexaroinadas las
adictiones por nuestro maqdado;y ha parecido coaconucnicnte que se buclua otra vez
aimprimir todala obra.fii t.tmiQniQ de lo quai di la peente frmada de mi nobre,
y scllada con el scllo de nuestro offico..Dada m Salamanca., a ve/nte de Septkmbre?
de ttn y ^nicntofry ch?ta y qustro-, :
T.".-

ElMacjlrofray Ham de G\hu,ay& Provincial.

;Ano de mily qumentosjijeteta y fwte mando el C onfejo V\ed


; ' V'. ' ' wr ejt^s%efubicks, alDocor Vtllalfando.
"P\0 R Comission delos seorcs d el Conscjo Rcal vi las Rcpubl icas <fcl mido,quc
1 ecnu cS Rcrndo padre F.Hierony mo R oman , de la Ordcn de S. Augustin:y no halle cosa contra la Fc,ni buenas costumbcs, que causale escandalo ni ocasio
de mal xcpiplory quitadit las epsas que van aducrtidas que Ic quxtan 3 por<] no trqpi*.
cnp'cifons' flacas' c inraritcs5pucdf:n imprimirsc hbrmcPtcDada ai Akala de Hcparcs^cwilcdocho de Dcziembrc, de mil y qumicntos y etenta y Ocre.
... )

Ccnjuraquedio elDoStoroan uyk, de ilMdny Cathedraico


dePrimaerdaFmuersdadde rfiedadetenares.
VI I^sadictioncshechascn las Rcpublicas des mundo por cl mesmo autorclpa-
drt F.Hierony mo Roman,dela Ordcn de S Augustin, y no halle cosa que corre
gu mas de lo que borramosclautory yo , porq no jmportauaa la hrstoria^ni de
hazia h autoridad dcl autor.En Alcala de Henares^vcynte y nucuc de Agolo^de mil f
quiniencos y echenta y cinco.
El DoSlor Ioan Ru^^deVilUrun.

EL

RE Y.

O R qujnto por part j de vossray luan Lcpez ,Prqcutedor gnerai de


: la OccndcS-Tit ugLjnxcsiucsecharciaciCi^que auiacsdadoli
l%: ctf.ci
a rra>
ra> Kcrcr.j
Kcrcr.t tg
T-g Roman.de
Rc-man.de la
la dicH Ci tcn,para podcr. impri
.
r. ii vnhbroir.iu!icoPwpt:b:ica delmur.do,y se auian scabadqicjs h
,] bros de !a pnir.era impression, y d ddorav Hicrenyic RiOtiiui
anridido a-gunas cotas m a y importantes en d dicho hbro: el quai estaua ccrrcgido coforme al Catalogo d'i iar-cto O.ficiOjy estauaTdado ver perso Pr'oum.
ciai y. l&sio IictDCi3.dc U quai hizo prcentacioruy por cr mu y importance la Repu-'
biica Chruti?.ns Y bien de la reigion.nos pcdistcs y suplicaftes mndallemosdar liccia
para podcr imprirnirsegunda vez dicho Iibroccn loanadide, y que no le pueda impnmir cv:q .ai^uiio . pci nepo de quinze aos , ocomo la Eu'eitr merced f-eeXo quai
vto pc-r los ce - r. uefero Ccneje.pc: quante en d diiho hbro y adiciohes dfseldzvero
iasdiligcncss que la pragmtica por nos fecha sobre la impression de loslibros dipone:
Fue acodado qcedemamos psmn dar esta mrira cedua para vos en la dicha razon:/
rostuuimosbporben-.perlaqjalpor hazerbien ymercedai dicho fray Hieronymo
Romande damoshcencia y fi cl i cj d, para q u e el,o ia p:rsona que lu podertuuiere , yno
orra alguca.pucda hezer m: p nnir e venuer d dicho hbro yadiciones, que de sufo fe haze menao o tydos citos ruestro j. Rey nos de Castjlla,por tipo y espacio cjtz aos,
pr-nicros n^;err:s.qi]ecorr^ii>se cuenren ddde e dia de la fecha desta nuestra cedula
en adelarie.psna cjc a perfo'na.o perlons? , 40* tin tene* para'l! su pder,lo impri miZTC-fi vQVitfe.o mz:ere imprimirjov^cr.picrdala i m pression -<pc4HzLere,con os
r/ dcsLv - - .*c:Cs"det2:y masYncurra en pen decmquta milmarauedis caejayez.que
l'cotrariG hizire: Ja qua! ciena penasea la terri s pirtc para la persona q-ie io ausare ,y
l'oTT cerna e>a; te" -rara cl ]u. que o senteniare,y la otr.a terca parte para la nuestra Ca
r2f*vsco 5 con tro , eudas las yc^h que se huuiere de hazerimprimir cl. dicho jibr
yclcionesdrLaure cd ne m p d eJoVdicHos di ez a ri osJo tra yga al n uelro Con se[o ) ut
iimer.ts cen ei original que cn d?ue visto .qutV rBncado cada pana,y firmado al fin
de lu Gallo de pdrada oielio efcnuao de Camara;de los que residen en clnucstro
CoDejo:y con qafjts que se verda le trayga an ce los del nuestro Consejo,juntamcntc
co ei c-nginal para q se yea i la dicha impresio esta conforme a eho trayga fee en publi
cs forma en como por corre&or nombrado por nuestro mandado e vio y corregio la
dicha 1:7; pression con el dicho or gma. Y quedan impressas las erraras por el apuntadas
para cada v ihrQ de los que fucreo-impreios. Y se tasecl precio que por cada volume
r.L-uicre de ur.opena de caer y cocurrir en las perascpntetidas en las leyes y pragma
icasccilcsnuckros Reynos.Mandamos a los del nuestro Csejo,y aotras qualcsquier
jUiLiis.deios -nuestros Reynos3 que guarden y eiecuten esta nuetra ccdula,y todo 6
t.: elia cpntcnidq. Fecha en Mon con a treze dias dei mes de Scpticmbrc,de mil c quinkn:os\ oebentay inco anos.
Y O EL RE Y.

por mandado de su Mageftad5


Juan V&z^nc^*

D I R I G I D
DEL

RB Y

DO N

L A

go

S. C R. M.

PH I L I P P B

II. DE

LA S ESPANA S N V E S TROSENOR*

-.S. G.

R; M.

.w;;-;;.;*

IL 0 $ Rales fm'drVi M.-song ds p0icds:


delmund y queyo Eeefcripto^m^
de efplendory demm/ortalidad/comolo qu&dJodfgn^
ra de Phidias enlaceldda deUd(f fmds^
enmjuuentuejlaobra^yacabela'mlo
edadjrabajando comnuamente mellasjjhg^
\
yfubuenadichaen que haumdejemtreo eftalabora VJML^rque
ejtoy ccrto^e mnq los negocm drduospmde dwertw
desvReyes:de ladulfma de la Icton > alomenos no dexifr ejjh de
fatwrecerlasletrasylasarles.

No creo qmlauergaftadonmcho

fiefo enejiegemro eieon enfhquecem laobrarpuesfyse mrare


atentamente^mngmm cosa ay enemuno 0 qu conjgo trayga curio^
fdadque no este aqui.Solo trames de armas ?cay das de'Prwifesy
reuejses defortmmfaltn, pero de ejfe menefkt baftantmetehmS'
escript0 enlas Monarchias, comoyaforMmorial lo dxeaV.M:
elano pafsado. 'Tdogemrorlelhrasesgrdto^pero aquel que trata
de vdriedadesmasapdzjble:porque elingenio humano , como n
pueda tenerconjianciaen ma coja^recrea/eqmdo njeeotmdeqMC
no tenta noticia.No creo queesageno demorige auer?ne dado aiM~
ta varie'dad de leiion.debaxo de nombre de hijorui >puessolo este
eflilo de efermirperlenecesolamente a los Ecclemjlcos^ y a las fer x
Jonas mas religiopis:porque elprimer lbro quehuuoene mudofue
hjiora.qwejm elGenefisy ecrmolo Moyjrh quefmSacerdote^
Capitan 3y Santo :y todoo dmasque tocaahijhria enlafagrada
Efcnptura lo efirmieron3oPropbetasyoPti^

.Entre los ChaU

deoslos Sacerdotes efcriuian las cojas que luzjanlos lieyes : yen


Homa el Pontifiee Maximo estaua obligado a concertarlos Annaf

les de

PROLOG O.

^iijii^u o* l uuo u. uj ty ejfa diuerfidd de cofias,


&hifiorikSiden en efiie-lugarlos-mcom ekflfafaos- Vrncfef
}iemtitdm.frstmb-a>iGs 3 yMdfrm'U-difiwltad ^uetHmiarobra^
mas y parahpnmero nojy bafiante\sni ay necefsidad.fues porto
do elmundo ayleuaniadostropheosennombreeV. IvL Enlofiegtmo no : y para que me m enfile la obral Porque para que ella

hihquefi .Par!o quai Artaxerxes fimo en mncho ronm apte?

>' ji
r. porlo quai eflm\
uefentcsjo m ofre^co-a^a enlas -palmas como cd otw La dtoa
ro rej Irrf.m f'/iancanaa Jriaxcrxcs^mas. le&ion ^vnmersal3y.
qt-ie?'m^m Criego ^iLrnofioccupoenfiTmjm^j^^^o : y
pues ^.qoellofinero/ipremadospot tan pequenosfiruieios,y es ha
da delosaHores la hherddade aquello-sgrandes P.eyes3y osolome- contenter*'conque V. M. recbaalegremcnteefamiobra,co~moeincljto rej don lomel II. <vueJtro tercero aguelo recibiode
rjipmpe pafiorcllo <vna perd&,eJtando enlatorre de IvLontdtan}echaromano delafenalle&del agalywdeldan*

De V. M. R. humi!decvajfallo que
fiis rales manosbefik.^

FiHeronjm
.

Roman.

- L O jr

LOS

C TRIOS

LECTORES'
P VBLICAS

EN
DEL

LAS

O-

\S

MVNDO.

Ordenadas por fray Hicronymo Roman.

I N G V N A cofa ay mas propria y natural atos lia


brcs , queclfaber,y esta fue la primera sentencia que
d Philosophodixo al principio ce sus obras: y es tau
verdadera que. h asta 1 a gente ruda y gr osscr alo con o
jy^^Le3^Ji ce , y alos que fon dichos letrados y sabios5losreuc^.
r en ci a , admirando se de que aquellos les excedan y fe le u an tan coa
cl ingenio a mayores cofas.

Y tanta fuer a tiene a sabidura 3 que

los qucla aborrecen en presencia de los que saben se auer'^uenaiiy;,


se confunden, filian vituperado aloshombrcsletrados ^ tobndo
se ellos mesmos ci castigo con vna confusa' verguen a. Lafabidu'/
ra por el principio que tiene que es de Oos basta conocerla, pites,
p o r premio tiene t roo d e oro , fu afsicn to en el c el o,no vi uc co>:
munmente sin o en coraones no bles, en concicncaslijnpasn aco^
mete co fas baxas La fab dur a tiene ,cl primer lugar en casa de los:
Prncipes prudentes, y quando ella no asiste en los:palacos rea>'
les, la prudencia falca , la justicia se estraga, las virtudes van ea
declinacin, los buenos estn puestos en'oludo y no ay cose
buena,

Todo lo que fe loa en los parlados , tuno principio del

saber : y quando huno poca justicia , tyran ni a, robos , cnielda^


des , fue por no tener en fu compaa ala sabidura.

-Esta por

cierto combda a los mojos. a que iguan la virtud , desechen la


vanidad , y a los viejos auctorisa y honra 3 y hase que tengan
el primer lugar delante de todo el mundo.
nombres que fe dcruan de la sabidura

Todos aquellos

fon mas claros y exce

lentes Salomon fue el mas sabio , y aquel renombre clan al que


cs famoso en las letras. Entre los Griegos honraron a siete lllit>
stres varones , con nombre de sabios que' so e ron aquellos siete
que traemos cada da en la boca y los que juagaron que aquel
f 4

nonv

P R O L O G O,
nombre p areda arrogante no qui sic ton perdero deS todo})7 an fe
lamaron Phloophos5ques tantocomo amadores deiabiduri?
Que se puede de-rdcla fabduriaque cn eiiano aya mas , o queen
goaaora que sepaensaiarla v cl tempo me fait aria si quiiek de-"
zir snsloores y lis nombres.

Es la fabcluria fanera , justa5ho'

neta 3 vrgen 3 hrmola3Reyna 3 fenora5 y est fin es perrectifs/


ma.
MV CHOS delcs antigios 3 conociendo fus gracias y per^
feexones Ja bufearon y la rueron y hotiraro. Estafoela causa que
BiLickos var on es cl a ros defampararon sus casas , dexaro cl rgal o,
preieron susha2cndas3y peregrnaronpor duerfas prouincas
cul mundo. Y con fer sabos maestros, no tuueron pordeshonra
"bnca r n licuos mac itros yhascrfedifdpuospor fab er m as CQuen
liQuioaPitagorasayr en bufcadelos sabos de Menphs, y aPla^
tonalosEgyptos C

Quen foro a Archta Tarentino3Gendo

maestro cn Achenas 5 apair alama^na Greray h averse dfcpu


o 5 liio sa:isfaserlanambrc de fo ingnit Quienpudo fer exenir
plo de m as suer a en este propoco q u e A p ol o nicTTTanl^famo fo
en todaaexpeculacion delasidcncias3 pues por fabermasdefanv
parada c propria rcrra 3paiToaios Persas , atraueTo el monte Can
caso , llcga alos Albanos 3 S citas , y Maagetas3yno contento eiv
tro cnlo mas profundo dcla Inda, y conlacodicaqeletiauase
arro jo a las suri o sas aguas -delrio Phifon > vnodelosmayoresdei
mundo 3 y despues de can argaperegrnaron llego alos Bragma^
lies , adodeHarchas estaua alntado en trono deoro, enfenando
a pocos dscipulosos cur os de celo K Y vendo eh'ngenio tan ar^
rcbacado-deaqucIPhlofophoenas cofas celestiales5tuuo por bien,
cinplcado futrabajo y jornada tan iarga: yjtisgo qteboluaasu
'erra y patra con fiana .gloria 3 pues auiamerecido fer dfcplo
de aqusl que tnia vm renombre tan clbre por todala redondesde la de rra. Y no contento con esto ,tomo otro caminomasdiffi
ciilcoio , y doconilgoen Babyona, y atraiieflb defde los Cbab*
dcosaicsElanicas, A{Tfrrios"aSIcdos3Partos3 Syros Phenices>
Arabes , Palennos : y de ay ilegado en Alexandria passo a iEthio^
paparagozar delos Gnobphitas que eranotros sabos codcia
d.o aprender de nueiio, y aprouechar mas enla vrtud por ferme"
for . Quien defperto a n uestros antguos Efpano es3 y los mouoa
y r a Rom a, porverlarcalgua y alto ngenio deTtoliuiov'Quen
habe^

P ROLO G 0.

liahecho en ocos ticmpos amuclios caros varoncs y r a ver los ra>


st ros de la antguaRoma, domadora de todas las gentes C El aber .
porccrto, porque vetido tantos arcos cri umph ales , tan tas d dp a .
josdcgciitcsvcncidascsculpidasen-picdras.ytabasdebr.oiisc'po".
lien en admiraco alos ngenos mu y agudos y delgados.Todo esto
liahcclio la sabdura > y aquellos q no.pudkron go sar eon los ojcs *
de cosas que tanco delcytan al entendimicto. , hllando iifindad de.
i b r o s , qi e d en trode fi t cnel a sabi d u ri a , y 1 a cl o ct ri n a d e ios sab o s ,
se occuparon y se occupan cnlcerlosiLo quai c do con grau p roui - ,
dciicaDos quiso que por dner fos medios vnelemosaconoeer;
su gran omnpotenca , y las colas que por el mundo a h audoptojX
peras y aducrsas para que denro de rai casa , epa todo loque sue en,
cl mundo dcdc que ello cro.Bn dlos quiso quelosfabios traaflen:
las co sas d un as .

13 n ellos manda pon cr l que pert cn cc a par ala

pas y gucrra,en ellos laj'ustca, {os^cxcmposxklos.biienos-.y nia.o s


para que cada vno mrai quai cpa le conuena cguiv lin lin poi*
jnedo de la sabidttria se al cancan todas las cbsas dan do esta mema,
sab d u ri a que es Dios , maestros, y instrumentas pava q ne de mano
n manofticfien ensenandolos prsentes alos. venideros^.y J os.que
focren dcspttcs deno.sotros alos que vendran en los sigloS.de adla
te-

Pues agora yo pregunto fila abduiuaha cydodel ci cl o y ttae

t an t o s p t o u chos, y t an t o s h o m.b r, e s p o r su p r o p r o n t c r cs \ a b u U
caron , aquellos que la cnstaron y la dan como dczuosguisada;
-queprcinosilcuarany mcrcccranC No qutevo quelo jusguen si no
solos aquellos que despucs dernier estadoenobturas careeles si vec ,
lacladdadylu, que diffrencia ay delo vno y lo otro.

Por cierto

losnedosy los' de vtllanos uydqs > asiideien fus aimas est tne^
blas y en careeles obscur as , como los ctterpos fuel en estai* enlaai4*"1
cel tenebrosa , y ass se recra et tngeno quando sale.de la ignorant
da, conioetque veelalus , conlaqual. e recra y vinc

y conoce et

dano q'uetracnlas tiieblas. Y bien mi r an do 1 a i g n o ran atn ebl a


cs , y la sab d ur al u z y elaridadC Con que se p.uede pagaylalcct oit
clelos sancts y u-doctrina que como pan cotdatio recra las al'
iias ? Que glora se les dara Athanasio, Basilic, ilo3 Ghrr
sostomo , ugtstno , Gregoro, Ambrosio, y a o in fini dad de
sanctos, que solo-moudos desclo Chrstiano nos dexaro in finit os
lbros y.tratadosparaq gosaenios deasabduxa cclestal q Dqs
les conimunav. Pues. la lecton delos antguos au stores porque
laemos de dcspjrcdar. . Par vermira Platon , Aristotelcs^Scticca,
'

'

"

Plu-*

F R OC- O G O.
phui'co y'etra tnrGk de Fhiloscphos no tos enseriaron 3 y
r; os dcxarcn doctrina moral y scntentas agudas con que se rc
cr casse e! humano entendimiento v Este fin t unieron ios historiai
dores Poetas y Oradores. Ninguna arte , fea liberal , omeca^
cica 3 ni ningn maesrre de quaiqucr profession vuo que no fuef*
fe para preuccho comn , inspirando Dios a los hombres a a>
pro c char a les me smo s hombres , porque como dise Platon,
no nacimos para nolotros memos , mas para prouecho de los
otros , y teda la ciencia de los Eftoycos fe conforma con esta
sentencia , afirmando que los hombres por causa y respecto
de los me irnos hombres fueron formados y engendrados , y
que afs nacieron obligados a fe ayudar y aprouechar los vnos
ses otros*

Pues silalumbre natural nos muestra esto y lo de^

clara , quinto mas lo deue tener entendido el hombre Christian


no a quien la duna ley manda amar a fu prximo , y que fea
pe al coxo , ojos ai ciego , lengua al mudo , y manos al tull'
do.
""
-Y O contemplando pues la sabidura y GencToTIexrardo-clel de-*
kvte dclla , que es el primer presupuesto dcste prologo , y con
templando como pufo Dios; hombres que enfeaflen a otros y
que merecen fu premio y galardn , determine fer vno de aque
los que dcTean aprouechar, a m primero y despus alos otros.
Y ya que o pude con Platon, Pitagoras, yArchta Taren tino yr
en demanda de ia sabidura , y en busca deaqucllos tan famosos
philosophos , alo menos procure con quieto espritu reboluerlos
libros adonde estala doctrina de los mayores , la quai nos dexa^
re n como vn precoio theforo para que hartaremos los ingenios,
y por esta ra camin aliemos mas perfectamente hasta el conoc-*
miento de Dios. All aprend , all gose de todo aquello que fe
puede decar , y despus que entend que auia tenido vna meda^
na noticia de toco genero deletras , o fea diuno , o humano,
hallando que estaca obligado , como los antiguos, a pagar con lo
grolocuerecebi debalde y'graciosamente, arrebate i a pluma solo
con defleo de aprouechar imitando alos antiguos , que siempre pre
tendieron eto.Pero de tal manera me huue en esta determinacin
que escog de la diuersidad de todas las cofas vria , que no sien'
donueua de todo p u n t o , fe p ud efe d e sir queloera,y tal es el argu
ment de estas Repblicas 3 que auendo pafdo todas las cofas q
aqu fe escriuepor el orden que yo las concerte , fe podra de sirque

PROLOGO,
la traa y lecHon es mi a. Y aun que la obra tuuo- mchas fficult'
des 5 cTo eslomas perfcclo que ella tte , p'orque cn estofe ve>
ra mi dlig en ca,y por Ventura fer a fren o p ara que los que sude n ha
blardesernbueltamencc^mirando el argumente , aun que les pes d
o an bien, o al o menos aueraonados callen*

^.

D O S colas puderanTer estoruo para que lde publicara


esta obra , notras que 'an dan en publcoi y las demas quesaldrart
con el fau or de Dos. La primera porla mal a inclination que yo
tuuedcsdemi ninez-aseguirlas letras 3 porque de tal man era las
aborrec , queiiielgos niotras penas qd hallatdn fos padres
para los traueflosijos bastaron apodes

, por^

que quando nomepodanhazer yr aaescSelay estiido^eoncciv


raasygrillos nie Ikuauau por suer a ) -y 'por- mdio- .dlas-caks
yuayo con aquellos testgos certos d% nifeauefuras y pregone*
ros de qui en y o era ent onces 3 -y -quart' d

est o obastVecha*

do de la caa de mi padre , no haland adnde viir , m'quett?


311 c die le de corner, niel frayle^ n-quercro; Pero IDs;
por dlerfos caminos abe lleuar alos"''nibres.' La &gndr
causa queaua para rio sacar esta obra ,-fiprseterr cn4etifa%
pudiera fer enoauer halado fabor algtmo,, porej^e ^mpreiio
viudo despreeiado y abatdo

y sin ningOna hnra-," y viendc*

nietrabajarcontinuanientc , y quela oeosdad conuert en con^


tinio frabajo , cl dormir en Vlai* , cl callegear en reeogmien^
to 3 el corner en abstnenca , y ta ambcon en defpfeco de hon*
ra , y con todo esta aun agora no viuo : pero cerrando las orex
3 as 3 coino otro Vlxes , he pasado todos los ncomienentes ydifictiltadcs , y afs como a otros sude fer estoruo para l vrctic
el defprccio , a mi los malos. trtarmVntos han sido efpueas p&*
ra d a r 1 e al gun al cane e :

pero co m o D o s se p a h a s e r d e I as p*

ciras hombres Y como Orfeo conuerta los arboles- y perlas


cosen h ombres racionales , comodizenlos Poetas ,yo que era
rudo 3 o mal nclinado , vine a n dinar me al faber, y amar tan^
tolalecton , quai bien veenaunlosqueme aborrecen; pero esta
mal a nclnacion ctirola Dos a su sazon y tempo , por medio
de vnPerladomioen Duenas , lamado fray Augustin de Sols
qiefueelqueconsupredicacion y sancia d o serin a do principioat
recogimento dcas arepcntdas en Salamanca3varo de mucha pie
dady letras3porq viendo me queporperezano era y o bueno3que^
riedo. questudia^

Arte dcl Antonio^ refpo


dkndo

P R O L O G O,
cn do voqu^nOjC! xc: Bien se os vce , que ni a un arte de vur no
cenev s . Es:a palsbr a , cemo vn aguijon aoudo, Iiro la parte don"
de ciiaua i niai : y de talmanerasane, que desde aquel diahaita
o v no nie acuerdo auer estado ocoso. Era y o en aquclla sason d
die" y etc aos y nudio : demanera que enete tiempo he estudaio a y eteripto las Cen-iurias de mi Religion , que es vnahiO'
ria de mil v dento y echenta afos 3 con vnamoderada breaedad.
Y la primeraparte de la historia de los santos dca Orden.Y elDe^
fensorio de nii Religion: y estas Rcpublicas . Y quando acabe todo
rodeinipriir3teniacreyntaynucueanos.

Despues queriendo

reorniar esta obra que tanco me costo trabage denueuorlo quai po


dra conoccr el Leccor quehuuiere leydo las Republicas pnmeras3y
eirasegiadj^edicnonrporque en o toete aa Republca Christian
nabusqiCT&doaqttoquetena ecesfddde sabersc,para que ella
qucdaSc entera*

Pero el que huuere leydo esta obra en esta siy

gundaimpreicn 5nome culpeO hallarc al g un as erratas e inaduer>


tend as : parque como este kbro es de Romance , seha fado a
algunos orndales no rauy peritos cn su arce z y-asidet ocasion de
queestavlnmairnpresOon saI g a a u :: c o n m u ch o cuydado rnio3a>
que no tan corrccacomo y o quiera.
Despues detcnermprciTas elras ebras3y auer paTado pormi otras
grandes tribuladones , p or iacar rrucro en mcdo dlias 3 no qui se
estar odose5antcs en otros vevnccanos que he viudo 3 que y a son
cnqucnca y nueue de mi edaijhe escripto la Catholica historia de>
los santos de Espana:(pors aosdc Chrsto3desdeqeel postol
SancciagoplatuoiaFe' eneliahastamsdas.Yporq vqueiosFlos
S^ctorura,quc ennueirros dernpos andauan3no estauan escrptos
conormealo quepiden las vidas delos santos,y findeaYgesia5eCcreu: el Romano^repurgando las cosas qeno tenian ase'que cov
ueniil qua! gradas a Dios esta en bueti punto. Vtambienquee
i naacr y gente historiaBccleastica 3 y escreuia, y esta
acabaiara cua crieiic todolo que en Espana aaudo desde el an o
priinerodela v"enidadelSaHadoralmundo,hasta eide milyqua^ '
crodentes y : et en ra y quatro .Quisc tabien aprouechar a la Catho^
iicaYgkiiajV ier^irlaccn agunalection comunatodoSjy affitome
vn argumentOjCreo que gra:o a todoslos fees,y fueescreuirhsto
Tadeiapredicadoa dclancoEuangelo, pot laquai se vengaa sa^
ber como seplanto el santo Euangdio por coda la redondes dea
rcrra. Estas y otras ciuchas obras etan acabadas3y i el SeSor suc
. reser> .

t eserad darnesagUttdescanf/ldraausinuy presto. Y corna


quieraquprometi tras enla primera impression , ya parte dlias
seperdromporq cqr yo me passe ala prounc a de Portugal le**
Ho de angustias , muchospapcles se perderon : nus La cul p a d esta
juzgao tuScnor 5 porque y d ensst-a mirnud-ia no-hiseinas qu
aproucchar me deladoctrinadei Euangdio/quc dxo": Qjiando os
persiguercnen vnacudad huydaotra. "D mane r a que ii al g un asobras mas se hallareimpcrfecTasJa causa no ueairlas y o ecrpto
msauermefaitadotodoelo.

......

Todoestopudiera yoauerdadala Yglesirpero c-mel qu


cstaa-enaprobadcaPiscnadixo al Senor,que am'a anto temp'o
que au al porno aucr lombre que o meti-iTe dentro: fsi y o p or
nohallar fauor eflarc cna cama dcMuido 3 h ail a quea!gtn cora^
con pi o smtreua a" aytidarme. Esros cxcmpcvsd uerd'o tan mat
ncliiiado a las letras , y elauer sido poco iaurecid cri mis eftu
dios3y persegudo, siruanalos venderos3el p ri mer o. a o s mayo^
xes , para que no defconlicn deos moos traili effo s 3"q ue en lo ve^
nidero no podran fer b u c n o s (e ft o e n ti e n d o qtiando no son sus m o
cedades peccados,como ladrones, desuergonados 0 blafphemos,
y otras cosas femejantes) p orque aqela cdad se le p er mi ten aigu
nascosas demuchachos. Enloquetocaa que signe la vrtud y es
desfauoreddo^iodcLeemperesarporelOjporqiieeamesmajsiay
persetierancia3da esruero y anmo a romper todas las dffcuta^
dcs:ynuncafalta quen anime a o bicno3comoami3 que siendo mu
chacho3 y euando me afido vn criado de mipadre,y lamoa de m
ca fa }p o r q ue m e y a h u y en d o , e l an d o 1 o s m uxh ach o s d e mi escue *'
lajuntos,dixo vno dells. Agoraopagaras vellacoHicronymo.
Refpondcron todoslos otros; Dexadlo^dexadlo, que Hie r on y
mo fera el mas famoso que a sali do de nttefra ciudad . Y aunque yo
cn ton ces n o mire enelo,dcspues quando fcgu las letras echcniano
p ara 11c u arl as adelan te3de la palabra de aquel vnrable Prio^ypa
ra continuarla virtud de lo que dxeron aquellos muchachos, que
detodo puntonofuedgno dedefprecar. Y si a qui mehe dtenir
do a contar estas cosas5no soy dgno de reprehension porello , por^
que justo es que queden exemplos en los libros de los rances por
dondepafiaronlosqueescriiueron3porqiienadie pi en se que estu'
di ar y e scr e u i r n o tr a c d fficu t ad es 3 y el auer con t ad o de mi esto,
otros mas antguos y doexos fiisieron lo mefmo 3 y lo que ago-*
raparece amisemulos mal, alosvenderospareccra bien*

PROLOG O.
E O L V I E N D O pues ami obra-dgo 5 que en estas
Rcpcb:cas te contienc coda quamo feha podido buscar de curioi
dad.Aqusehilara o diuino v humano ,2ioqaeda D*osn sacrifi
ri o yV orcrcn de cosacurosa queloshonbrcs a van tenidonecessi
dad , qac no ccc aqa a no con breuedad qiieqicdc desacompana^
a ! a ! e eti on 3 m a s con to d o I o n e c cil"ar o para acarde dud. Ll ame
Rcpubh'casaeicacbr^porquetodoacjudloqucoshombrcstuuc
r on n ccessidad para en par y guerrai se haiara m a ebra: y porser
cosatanncccTaracada vnadcllas aa vida hmatia 3 Uamcaiibro
Repablcas , que es tanco cemo dziri bro de lacosapublica.Por>
qucayapiieo p rimero las Republicas Hcbrca y Chriftiana.,qe
laGenrilica, cnelProlooodcafeaunda Parte Io dire. Ysinorc
famolo^pui contienela primera parte en este Prologo , hagolo
porqueyacadaiibro ziene su Argumente : y aunque en a segun'
daose3a! comiino. Y con tanto pido a los curosos- k
ccorcs que algo vcrcn de bueno se aprouechen
o 9 y de o no calme auiien ,que hom'
brcorregblesoy3aimqupa<
resco asp-re. (0

A la (anta Madre Ygesia, y a roclos los Ca*


tholcos, Fray Heronymo Roman.

A sentencia de! Apstol S.Pabld me exorta que haga est protestado,


cl quai dizerSi nosotros mefmos nos juzgascmos , no feriamos juzga
dos del Seor. Yo como fea hombre y pueda errar ninguna cofa halle
que me hazia mas ai caso,q el conocerme y mostrar por aboca y cors
c onique soy dlos que como hombres yerran,y como prudente me leuanto:y i alguno dixere que no auia de auer escripto cofa que despus ra e pesaste: a cso
respondo, quedizela verdad, y esta con mi opinion,y elmesino me ayuda ala reprehen
sion.Claro esta que no auia que reprehender, i huuiera hablado y dicho aquello que era
neceanouiias porque no pudealcanar las primeras partes de la abiduria, que eran es
no errar y hablar a mcdida?aiomenos tener hs segundas que sern a modestia y cono dm ientOjpara que e que no pudo ser perfecto en todo,3omerios muestre auerle pesa
do de auer hecho lo que fuera bien dexanlc dezir : y cada vno tome como quisiere l q
yo aqu digo,porque a mi conuinome mirar con ojos claros y veladores que no fsse ef
Cndalo aios implesmi diesse occasion y motuio idos que con diuerso parecer mira las
cofs,aunqic de fu/o sean buenas. Yassi auieodoyo escripto estas repblicas, enWquaies ninguna cofa d?xe de dezir que foca (Te a historia Ecceastiea y p;ofana,quife prime
ro satisfazcr a mi con (ciencia y despus ai prximo con hazer aqui vna protlhcion ala
sancta Carblica Yglesia Romana, y alos ministros que ella tiene puestos para enmen
dar alos que yerran por ignorancia^ castigar alos que pecca por malicia : y esto no solo
o hago por lasrepublicasmias por las otras obras que s nd m mprtssas, v port dems q
algn dia aldr a luz,porqu: en todo tiempo es necelario que los que trabaja en la Yglc
sia,fesn auidos por pios y Catholicoscon la confession dea boca,y que fe entienda qae
con zelo Christiano han dicho con la lengua lo que tienen dentro dl coron, porque
Jos que solo con la lengua quieren parecer Chnstianos y en fus pechos estn estragadoSj.
tarde o temprano vienen ala vltima dcsuctura.Esto pues visto alos catholicos y pos hei*
manos cnla Yglesia pido que Galgo vieren que emendar fca.me lo auiien,o por caita,o
por paiabra,que de qualquier manera fatisfare,o fea en emendarlo tocante ala historia
y alas coses de lection,o fea en lo que toca a este mi argumentle eslo principal: porq[
como nunca aya tenido ojo amas que aprouechar,facil me sera el retratarme y conocer
rnisaitas.Pero perq yo quiero que para agora y para el vlcimo sin de mi vida coste a to
do el mundo para siempre jamas ser mi c (ciencia fana,quicro aqui hazer mi protestaci como catholico Chnstiano:por la qual muestre ser mi intencin buena: y para prouccho dlos fieles y todo lo que por efcripto3o palabra he dicho hasta agora,y lo que dixercjocfcrjuiere deoy mas afsi en libros que fe han impreso^o imprimieren > o enlos
Memoriales y papeles que fe hallaren entre nuestros hbros.porque desta manera conste
a todos de mi piedad y rcligion,lo quoi todo firmado de mi nombre qurro que quede
en mis obrasdas quales verdaderamente llamare mas si esta mi protestacin fe hallare
en ellas. Demancra que si otra vez fe imprimieren las Ccnturias,y la p. mcra parte dla
historia de la Orden,y el Dcfcnforio,con lo dmasque en aquel volumen esta,quiero q
fe ponga lo cj aqui digo:y en tanto esta protestacin valga para aqllas obras y para estas
repblicas. Y no hallndose esta mi f enellas digo desde agora,que nunca tal cofa eferiuimidide , ni conoci,y lo digo vna y dosvezes, y afsi lo firmare de mi nbre al cabo de
sta mi protestacion:el (enor dla qual es esta.

PROTESTC10H A LA SNCTA
Cathoiica Romana,

YGLESIA

O Frav Hicronymo Roman;rrayle profeo y Ckooista^c h Orden


' ! delos Errmtaros de nuestro Padre ant lugulin^jo de Martin Ro-

habiro v profcssioQ "en ei monasterio de nuefrro padre fuir. Augu


stin dela villa de Haro.eoJa ^cc de Ca!ahorra.Digo3 que imo a los Buenos y Ca
tholiccs Chrisriasos.qmsc para quietud de mi condaa;y para aiegurar nus iibros de
los juyzios de los hombres de diuersas opimones, y para ansazeratodoel mundo,como es mi id tendon buena y fana en todo quto hc eferipto hata agora , y en o demas
que salire a luz, que creo y rengo coco aquello que lasancta Romana Ygleia Cacholi ca neDCjCTCc^coDficia } enserra: y que en o tocante aIaF3tengoIamesmaque losan
cto$jprquc vna mcfma es ;a mia qjc la uya,y ia suya que la mia:y creo todo Io que coticeen Iossagrados hbres que la Ygleia Romana tiene recebdospor Canonicos,y los
Decretosdc los sacetos pacres Apolohcos de Roma, y m aoftos Concilios, y toda k
doetnnade os Enclos Docores, conforme ia Ygleia Romana los dclara y enfena, y
enera e vi^o y piecso viair exnpie, guardandomenuestro Senor e juyzio ano y libre,cc-mo agora lo tengo por su misencordia y gracia.Y porque yo saco a luz las Repubiicas del Muodo en vcynte y Getc hbros3cnlas quales se trata inuchasy diuersas cosas:
por vctnra con la rarieaad cla Icci aura auido deicuydos y negbgencias,o por el estilo cl hshkrjG per iQadoertecciaso por no aucrlabido ms3digo que lo que no fuere tal,
do lo he dicho por maldadjCngariOjO maiicia3 mas porignorancia, y por no tener mas
compimicritodc sabiduria.Y io que digo dliras Rcpubhcas digo de tod o demas q
anda imprefo Assi mesmo por quanto y o teego hechos memonales para sacar a luz las
ridas defos aocfr de UYglsa.y lastradiciones contra las heregiasantiguas y modernas^ a caso Dios me ilcuarc desta vida antes que salgan en publico , digo, que conneo
de nueuo laF CaEolica,y que en los ta^es papelcs huiere algo que offenda a las ore|as ChniiaasSjOO procedio ce makaa.pcrque vna roesma voiuntad y deseo he tenido
iietn^rc,qixede kmir aD.os,y al proximo.Assi mesrao se hallaran en mishbros muc.ias rayas y cctaSscpao que todo aquello hc hecho para notarosugares de muchaauctoridapara aprouecharme dei los para mis obras/m tener ojoa ningun mal fin.Yloq
cigo delcsCGccilis y Docores sanctos,sc entienda delos demas Iibros de diuersas pro
feisOEC eue eil en mi podcr,oea impreJos3o sesn de mano, q yo be juntado para sa
ber por aers partes. Y porque a prsente etoy corrigiedo el Decreto de Graciano3y
unzo diuersos Decrcccs y otros papeles para que 'a obra saga lo mejor que yo supiere3f
timcien ruestro e.cr quiercsacarme desta vida;enticndase mi intcncion y zclo3 que
eo ha .:^o mi e studio para otro fin que el eniaiamieto del nombre de Christo el qua
c bu r. co:r.o er. qoar.to creer yo soy igual a los martyres que por el muriero: pues yo
ffiama per a nombre cc-mo eliosxsta mi proteiacion nolahe hecho forado oi por
iat,Ei w-cr c :r;s -espefros humanos.maj por mi deuoeion y conueio; porque aunq
ce draiccias foy aec ctoo.eoeira parte coiero yo gbriarme3puesdizieno k verdad
eo pJedo fer ccraco de cecio,como o eize ei Apoilo.-porquc l es assi o no, enel cielo
a? yiCD bjsx^ae. Y porqac todolo icho cs verdad,y io que digo poriaboca oeoneno y rengo m raialma y corajon,io firme de mi nembre, enei conuento de nuclra
Stnora d-GradadeMcdinadeICampo,}ac eskOrden denuestro padre S-Augutio,
i z.^i Agc::o de.94.a50s.
FjHieronymoRoman.

T A.

T V L O S

LO

OV E

C O NT TEN E

L I BROS D E ESTAS
P V B L I C A S.

Q &P Ts B.

A P I-

G A D A

R E-

L IC J "H EBRE' A 'o primera,

0 M O DioS es princpioy cria dor <& to da s co i h-y d fa opinion que los


antiguos tuuief deDios.
cap. i f i .
4ff Del principio de la Repu
blica Hebea,quantos nobres tuuo, y porcjue respccto elamo esta gejite Hebrea,
Isracltira,y Iudia,c.2 X4.
Porque se Harnaron estas udtos , Ma rra nos,y Christianos nueuos.ytornadios, c
4f Qnandocomenoa hazerrcaDios Cieri
cio,y qu - 1 cs lu o n res-fu ero a ni ;is scalados
para hazrleo'fr(fi\das,h tsta que se lc hizo
tabeniaculo,c.4.f 8.
Dcconooyquando sue hecho a Dios ta bemaculo,y lugar,adodeefueTtnheehos
sactifcioscn particu!ar,yddos lugares por
dondeanduuo cl arca 3 hasta que le sue he-
cho templo.c.y J.p.
<t[p De como era Ileuado el tabcrnacuo devn
partcaotr/Ci.f. 1 1 .
Del fumptUsQ :tplo que iiz'cron a Dios
los udios,y de las v< zes que sue restaura" oty dcstruy do, Con todo lo demas que ta
ca al propofitjC.7.f, 12.
^[Delos trances yaduersidades por Jonde
pasToelteniplojC.X.f, 1 f.
<j[ De las otras cofs'ucccdidas en eltemplo
dcl Senr.yquecr' S y ni<gog-s,y de otros
templos jue se edificiron.cp.f 6.
<[[ Deos altares y rnefas que auia para las co
Tsdclcukodiu ino,c. 1 o-, f ri.
3j[ De los vasos seg ados que auia p^ra el ministerio deltabcruacul st.u.f.ip.
<ff De ladgndad deLummoSacerdote,en-"
trelos udios , cowo era Vngldo de amucha auctoridad) quautos huuodesdc Aa*
ron,hasta el vitirro,c. r 2 X 2 1 ;
S la digmdad de! Pctfkc de os Hebreos
suc maj or que la dcl ftcy tn sapucblOj CO

molo esaora entre las Christianos, c. 13


' f 2 2.
<J[ DeosSacer;btesmenores)desuconf'gra
eion,orn;imenos,y delofsicio qucadmini
strau.in, co otras cosas muy cuiosas al pro
positOjC. 14 s 26.
4{[ De los Leuitas que cran otros mtnistros
dcltemplo. Ytraenfe otros ofickles que
auia, con otras c riodadtsal propoto
muy buenas,c, 1 y" , f.' 2 8 ,
^[ Dcls ornamentos de que vsauan los Sacerdotes y ministres dcl ccroplq,c. 1 6.fol,
30.
Qj[ Delas rentasy haziendas que feialo Dios
a fos ministres de templo con que vuies
scn.,c. 17X31, . ,
'
De los diffrentes fnfTcos que hazan a
Dios los Iudios, y'qs animales -et?.m
dos v impiositfacnse otras curiosas al pro
poficojCi 8.f. 3 3.
^]* De los lugarcs que Diosscnao en su pue' " blo , para que se acogicTen los malhechores,quando cometicllcn algun mal c.i, c
19X3 r.

^[ De las audienciasecclefi -sticas , que tnia


cl Pontisice de lo HebrtoSj y como'celc" braua Concilips,y qu nitoshuuo, cap 20.
- f.41
<^ De la religion dclos.Nazares >cap.2 r fo
lio.44
q$ De ia religion de los R ec habita s ,ap. 22.
.4.6.
q Del origen de los ubileos^Y dequf sirua
ee genero de cuentoi entre Jos lu io-,
Tr- c aigui-iascosasdgnasdc/crabidasv
C.2 3X47.
LBIIO

SBGV.NDO DE
Rpiblica Bcbrea.

LA

D a mariera de gouernnrs- e puebo


Beb^o , prirucro po>- niez^s, desC
pues

TABLA D S LOS C-A 33 DB LA I. PARTEc'ercs et: Euariee'icChrisancs . ydtt


rJt * r-or&eves , ce n L- dciras-ko;S cca
nos hoir brss que ornerons. sa- & o.
in a* prcpciC. X4
C
Deia prdication de los sarxros Apcsior pckgruidt^a de :os Reyes de los 1:2'.
e.v
ccrr.ofutronpredicHido por loda la
" bcec s y ce fu gran Cer*r,<\ 2 .t. % o,
reddfzdtlmundo,
y a parie cadavno,
gr De! nu n e ra cios caualk s y theforosv eci&ios.con que se erg-idecio la casa Rca
% r eapredicadoa deos ApcstoessanPe
ce Salomcn,cap. 3 f T -
dro,y fan Pab'o.y Sanctiago,y ccnio vinie
Del modo de juzgrvr.tre les Iccio; , que
rp a Ersi'a en diuerss tlempos, y de ios
'" juezes tenian, y co.no cagauan Lsceiip>ri;T,?tQS dicipuls c:e prdicaron la Fe
Cr.tho'ica m ellasc.4-f S 7*
r Aonde icnian ios uaosius auciencias.y
r De corno fe dikto el sancto Euangeliopor
" adonde iuzgauan,}' que cstigos gsupu, c.
zodkUtk'.rz depues de ios- sonctos Apoioes3y quienconuirlocada vna dlai pro
g- Del orden que tenisn los Kcbreos en cl ra
uincas del mundo,c. y .f. 8
;
,: car las ccas de k gae rra, capitulo.<5.foiia.
^ cn csteCapiulo.y enlos quatro g'utes,
se rr^ta deas perfeueiones que la sancta
De las ictras Hcbrcasque maestros tenun
Yglrla
padccio.quandose yua predicanbs Iudio?,y de mchas vniuerdades que
do'el
sancto
Eu^ngelio, y en este se trata
tuuicso%G.7..y8.
la
que
padesccronlos
sanctos Apoloes
DecoiBy qosodo aerssadadaaley de
d
e
lo
s
Iudio
$,c.
6
.9
3.
* Dic&,y lo^aemasHfcros cn ora lgua que
[Dela primera persecucon que padescio la
k Hcbrea . Y de co&s as ay particuarcs
la Ygeia porlos PrmcipeSj q Empcrado*
{que se tracn al proposito , cspitulo/S.fo'res Romanos. Tratase ai principio qutas
Qnecsas son Rab:nos acerca dtlo? Hefaeron^y comofueron figuradas enlas diez
. breos}c9.4*r _ *
plagas d e Egy pto,c. 7X9 T.
^Quecosafonatcrcadeos Xudios osKaBa 4 ^Delasexta>kptima,octaua1nouena,y deci
ma persecucion dclaYglsia,c.8 .f.97.
^I?eaydo?atrdcQsIu<Joi, de lascosas ; Dclosmaos fines que tuueron losEmpe" cruci que bazian ctffica nd o a sushijos,
radores?qe perfiguicronla Ygesia,c.p .f.
^tC.!*^^
.......
[Dc res geoero* dePhilofopios quehauo
(De las perfeueiones que ha padcfcidoa
.ea&g.i& am%fi<akBe a aber > Plari-*
Ygefa d bs principes Chriflianos vdcst toSi Saaccos ,y eagunas ceremonias
pues queceronbs dclos RocnaaosEm-%
y cofimifefs uyas^capitule* oze^ folio
pera dores Gentiles,c. io.f.101.
69.
. .
^[ De otras perfeueiones que la Ygksia pa-\
De la. fca deos Effenos yjqn? gtera?
dojC. f.s. 103.
c. 13X70*
^[ Del modo de procder de los EmperadoBeia cayda d pablo*Hebreo,ydeks infe
res,y Iuczes,concra los que cpnfeTauan la
liciadfsper dondepasso^aflaqae de toFe de Icsu Christo nuestro Scnor,cap. j 2.
dp panro fbcdckaydaca Republicajca.
f. 04.
14X72.
<f De las carcees adondc los fnctos Marty
De la Idma 4estnrycion ds la ciudad de
res eranpuestos , y en que lugares los saca*
HierusaenijCen otras coas ai propofico,c.
uanajusticiar,c.i 3-fao^.
Deos linages de torraentos que hallaron
los ty ranos,para atormentar alos quepreAPITVLOS QVE CONTIfi
dicauan, y confesiuanla Fe de Icsu Chtik U RfpiiciCbriftiifa Ubro
sto,c. 14X105?.
primera*
Del origen y antiguedad deescreuirlas V
das deos Martyres , y cornofueron cria
T\^L Principo de Ja ChritianaKeigon
<os Notarios^para q se guardassenlas me^ Y como comeno en nucstio Rcdemrnoriasdelos quefundaron la Yglesiacon
ptoresaChri{bJc.i.78.
& pactencia, martyno^y perecucion,cap.
DcoodetaBoorigenellkmarclos fegwi
iXj-,
f De

T AB
De la antiguedad y vso delosmartirolo*
, gi os cn la y g' el a ,y porque te ca nta esta le*
; ctioncnla prima cadadia,ci , f. 1.7,
4jj' Dccrnola Christiana religion fucconfir
niada alleu de de nuellra fepor eleestimo
o de las csciipturasGctil ica s.Tra ense in u
chosugarcs.dc auchorcs, que hizerorrme
mria de cllo , capitulo die z y ete , folio
12 0.
Dclos otios teflimonios que sc traen para
prucua de esta verdad , capitulo. 18. folio
i 2 2 pc como sue fauorcscda la Fe y religion
Christiana por ConstantfnoMaguo,y de
ay adclantt por otios muchos principes y
fcores,c. 10. f. 1 a y.
<:D'e los priulcgios y prchcmincncas s que
fueron dadas a la ygleia , para que los que
cacogielen acllapordeiictos, fueTenii*
jv. breSjC.aoXuB.
<U' De dondc covncno esta diffrencia de
Yglda JUtina,y Gricga , y como la Grie
* go leaparto de la ol>edienciadta ScdcApollolica doze vc/.ts , capitulo. 2 1 , folio
a 9*
De la diuision terccra,quarta,y qunta,ca.
2 2. f, 3 j
| De la diuHon scxta,frpttn)a/>ctaua,y no
ucua,de la ) gkU Gricgajdc la Latina, ca*
2 3 1 3 >.
^j* De como seacaba lo contcmda en los tre:
capitules pstadusde 'as vesscs que seapar
to a ygicia G riega de 1 1 Latina. Tocajse
algunas curioas,,}* proucchos,capic, 2 4*

T*\ E la summn pdestad de Papa,<fiiancto


jLx'conicno esta dignidad,y quando sclla1110 Papa y suiumo Pontfcc , capt. loI.
.183.
Dea manrra que stauo antigaaniente en
., Icgir.os Pap*Je.gipitulo iegundo, folio
*[| De modo que oy sc tienc cn ecgi v cl su m
nwPonticc,y como se encierran cn el c5
clauicontod lo bernas, ha il a que se pubis, ,
ca ckctlou?y se noiubra cl clecto , capit.3 ;
143.
,
Dclas dcrias ceremonias que sebazen des,s
pues que cl summo V ondicc cs electojanto lo conagran con todo lo deniSjhaU
i|we se haze 4 pacOjC, 4X 4 $%

L A
0fi De /. cerimonis que se h/zen enel paf
seo,el dia que el Papa es coronado, ca* ) ,f.
147.
Delosornamcntos de los fummosPontif
ccs,quales fueron fus primerosabitos,) de
lasotrasiniignia* de que yian,cap..oba
q[ b14p.
n este capitulo, y cn otros quatro,se trata delas seimas,que ha auido cn las elccTio
ncs de los fuminos Pontificc$> capit,7.se>I,
*f Tratase segun el proposito paslado, lo que
toc a las cums cn Us clcctioiies de los fa
nios Pontifitcs , capitulo octauo , folio,
* De la duodecima scisma , con h otra que
hallamos,lialla la que sc rcmato encli 011
cilio Censtaui :nse , capitulo nono , folica
y 6.
^[ De la dcima, quarta , y qunta scisma, que
la ygcsia padescio, de lascos que pasta roncncl Conci;io Conslancieale , hasta c~
egr Pastor vnuerfa , y de lo que succedi>
cn cl Concilio 15 aliense, capital. 1 o, folio
Continuasc lo tocante a esta scfma con to
do lo (juc en ela huuo , hasta epic tuuo fin,
c. 1 .L 1 60:
^} De la gran authoridad que et summo Fou
tificc uenc sobre lo< principes CUristia *
nos,y como puede quitar clRcynoy m*
i perio T a quicu tuui re culpa , y como pue*
de h .zcriuiipcrad r,ycriaisIlcyuos.cap
<jj Del modo qac el faniloPadrc tiene en ce
kbrar jVitfade PonC'sKal,cn las siestas gr5
des^c.i 3.iV 8. '
l[f Delmodoycercmonas que se tiene cn la
coronacion de l Empcradpr Romano , con
tod.s lascosasqcpcrtcncctn ai proposi
to , tratase isi incsrno de la coronacion de
la Hinpcratriz , capitulo catorze ; folio
^j Dc ordenymanera, que scgtarda en U
. Corte Romaua , cn rcrebir al Hnipcrador,'
quando vienc pojr dr uoeion a visita r las re
liquias dclos Apostcs,o por otra cosa par
ticular , y como rccibeaaj lley, o R cy na,c
heredero de Kcyno^apic'ulo quinze, soli
17 cl* . .

fr De como son rfbidos en a C orte Rom


na los otros prinipcs,y altoshombrs,quc
no son Rcycs ni icrcdcros , capit, 6. folio

T AB L A
tulo.p.f. 10 S'
De fa raanera que el sismmo Pontifie e tie f[De las dignidades V ofTcios q ay diftintoncen criar vnnucuo Duque , y otras cosas
en la Ygesia, y desu antiguedad , y quan
que se hazen al proposico. capitule. 1 7.
do comenaron cap. 1 o.tol. 2 0 1 *
*
folio. 1 7 f
De otros -officias que la Yglcsia R omana
' De la nianera de vendecir el Estoque y
vfo aniguamenre , deas qua' es se hall
sombrero el dia de Nauidad , y de laRosa
niemoria en antiguas historias, capitula.
la Dorninica quarta de Quarcsmatycori^se im ban estas coas prefentadas a los
Principes Christianos ,de la vendicion de
as vanderas , y estandarte: enia guerra.
capiculo. 1 S.foL i 76.
Del modo de vendecir los Agnufdei y de
su antiguedad con otras*coas curiusas al
propoto.capitu.19 fol i 78.
De la maoeraqueseguarda , quando e sa a
ito Padie sale porRoma, avisitar Yg'eiaSjOapaTcar. Y como es recebido en
otras ciudades^' que cosas se guardan con
el capitule. 19.f, 1 80.
Dela muertedel summo Pontifce > y co*
jo se le bazenlas honrras, con otras cosas
al proposito.capitulo 2 o ol, 1 8 1 .

LbRO

j i.fol.203,
Dea orden y grado de las presbiterasy de
las Di'coniTas , y que offico era este est Sa
primittul Yglcsia,)' quando cuuo fn,capi
tulo.i 2 X 204.
,
_
4f Df] vfo deno calTarre Iosclerigos quando
eprohbio. Tocanse cosas muy doctas y
cuiiosascapituo. 1 3. 207.
Del principio de haz.rselos ecleiasticos
la corona , y que habito es cl sii/o y y de
dondetuuo principio esto que llaman Si*
moniacapitulo. 1 4. folio, 208.
Del origen de dar diczmos a los mnistros
de la Yglela , y quando sc pcmiiti que e
clero tuuiesse tierras, y trasllcredadcs,ca
pitulo.i $.22*

T E R C E R O,
td IRO' dj A R Ta

DE L Orgert y principio de los Cardena


les, como y por qmen Uegsron a la su
prema magestad que oy tienen , capit. 1 ,
ol 183.
<fj Delrnodoyoren que se tifene ea criarlos
CardenaeSjcan otras muchaS cosas al pro
" .poto,captolo. 2 , f. i8f*
^[JDcl vfo de los Legados en la Yglcsia; y
con que crmonial 'on embiadas a diue
sos principes. capitulo, 3. fol. 1 89.
% De la ramera que entran los Cardinales
enConlstono^que fcauicplleuan , quai es
el Constorio (ecreto > y en que dias dcxan de entrarnsl capitulo, quarto, fo
lio. 1 90.
^[ De qua 1 es la dignidad Patriarchal , y qu
tos Patriarchas son , y que priuiiegioi tie
nen capitule^ fol. i 90.
^ De quanta authondad lea el Patrhrcha , y
de sus ornamentos , y que es prirnado,ca* pfcalq.6.foI. 1 9 3;
thvd'gnidad Arobispa, y del vsodel
' pao'carp./.fol. i 9 f.
DeJa dignidad dclos Obifpos con otras
co3S muy curiosas -, y que cofa es lo repis* cops>.captt 8 .fol. 196.
f De los orosgrados Eclcsiasticos desdeel
kcerdote haiiac de.prima tonsura ,capi-

DEL Principio de edificar Yglcsia s y te


plos en la Christiana religion capitulo.ifb1jo.2 1 2.
Dc^os nombre que haOanlosdc lugarc1
fagrados en Yglea y de fus Ethimoo *
gas,y dequesiruccada vao dcclaSjCapitulo.2*.f. 2 1 f.
<j[De que cosa era en la Yglesia Bassilica,y
queCapiIa,yque CubicuIo,capitulo.3 .
folio,i7.
'
q Del vfo de los fiminterios n a Yglcsia
Christiana t y ' otras cosas noCableSf d
elSjcapt. ^.f. 2 if8.
^ Del modo deeelebrar la Sacrofancta Mi(
sa> segun losantiguosticmpos, y como vi' no poco a poco guardarse el ritu y. cerc" monias que oy guatda la Sancia madre
Yglcsia,cap.T.f,a 21.
^ De las de mas cosas que ay en la mista^ap.
6. f. 224.
Dcla nHanera particular que tuucron los
fanctosApostolcs en eclebrar la mTa ,ca
ptulo.7.f. 226'.
Del vfo de la missa Muzarabc, y su ofsicio
qieantigqamcnte se celebro por Coda Espsia, com cetb , y la menjoria que ay de
lla^ c otras cofos rauy cuno$,c.8 .f. 2 2 y
' f De!

T A
De vfodelos altaret,y deas ymagines,
quando couiencaron ca la Yglcsia, capitu
0.9X2 3 2.
<[ De vfode tafanfta Cruz en la Ygcsi , y
serrcueieaciada, capitulo decimof biio
* U
<f Del instituto de os sanctos sictc SacramcCos , y de fa antiguedad v y quando comenaron a vsare 5 capitulo onze , folio
,237,
<f Prosiguese lo tocante a los otros Sacramciitos de la Confrmacion , Pcniteii*
cia, Eucharistia, y Extremavncon / ca
pitulo duodecimOjfolio dozirntos y trcyn
ta y nueue.
De la antiguedad de los Sa'cramcntos d cl
Matrimonio , y Odenes , capitulo. 13 . fa.
240.
^ Del cilo antiguo que la Yglesia guardoen administrer alos enfermos os Saeramentos de la Confession 3 Eucharistii,
y ExtrernavKom , encomendar cl aima
ai que se rauerc / capitulo quarto 3 fo
lio, z 42.
^ Dolas ecremonias que sc liazian -anti*
guamente entre losChristiailbs, con los
cuerpos difuntos, y como los llcuauah a
fcpultar, con otras cosas al propofito , ca^
pitulo decimo quinto , olio dozientos y
vcyntcjyquatro.
^' De la antiguedad de hazer las pr,ecc$,y offco de dil'untos sobre los muCttos , c^t
officiofuc cl primero, que dias y mernorias liuuo para clios , de la antiguedad , y
causa de cclebrarp&r las animas trseda,
despues de todos Sanctos, y de yso del llo
rary Vestirfe de luto , capitulo. 16, -folio,
<j[ Del principio y origen de cccbrr offi *
cio diuino eu la Yglcsia, quecomunrnente
Ilamamos Iqs sictc horasCanonicas con ot ta s cosas curiosas , capitulo decimo fept*
ino,f.249.
Del vfo y antiguedad de canto y Musica,
cn la Yglcsia, para solemnidad, yde los
organos, y otros instrumentes , capitulo
decimo octauo , folio dozientos y cinquen
ta y vno.
I[[ De Ios vafossagrados que la Yglesia tien
para cl scruicio del altar, capitulo dec*">
nono , folio dozientos y cjnquenta y
dos.
1
;.,
^[Dc n(o y anM'guedad dcQidfnamcrttfls
para ad irmiistrar los, ministros de k YgJe *

L
v '"
fia en e altar , y a Io.demas de culto diuino0capitulo vigcsimo,foho dozientos y cia
quentayquatro.
<[ Del vo del cirio Pascual j y de las can-*
delasdela Yglcsia , y de la bendicionde
cncienso,)' del pan bcndicto,capitulo; a 1 .
f. iS7>
Del vso del aguabcnditlacn.la Yglcfa , y
de ottas bcitdictiones que se hazen sobre
mucbas eosag por donde-son dichas saictas(cpitulo veynte y dos, folio ozicHt
;" y ciri?jucsltay:ocho .

LIBRO

Q VI NT O.

DE -L Modo ,y antiguedad, yceremonias para. celebrar Ios Concilios gene*


talcs v coi''rs cosas al propositojcap.i.fo
^1" D c la iriancia que sc guarda en el ctlebrar
de los Corclios g<rnrales,como se asientan los Prelados.Quicnes tiencn voto^con
otras cosas ruy curiosas al proposito^a^i
tulo segundo-, folio dozientos y sefenta y
quatroi
,;
D&l mahera que ene-k Yglcsia en cano
nizar , y poncr a os varonesbienauentura
dos en el numero , y cttalogo de ios ajictos,c.3.f.2 6 7<
De la antiguedad de clbra r las fcstas de
de los sanctos en la Yglca, y primeramett
te las del Senor,capitul duarco. folio dpv .zicacosyscscntay nucttc.s
'
^. Efctdas las mas principales fiestas qaeJa
fancta.madre Yglca cclcbrary cl origeny
; antiguedad de dias f capitulo. 7. folio, do^
. zicitos y setenta.
-:\
^[Delas fiestas folcmneVcjirc 2a Yglcsia tiene *
i , J)araJa ReyiadclCicio nuestra Scora,c,
^[ P orque no se ceebran los sanctos del testa
mento viejo, y qudose mandar cecbrae
- lasfestas delos anctos , capitula 7. folio
If D ca antiguedad detrasladar los cuerpos
delosSanctJ cilla Yglcsiayydelas ceremoniai ci>u.que laitrasladauan, con otras
cosas digna de fer sabidaffpitulo. 8 . folio
- ' 2 7 ^ *'"" V f
' ' ;>
i;;
De la antpcd^i $c as romerias, y yr a vi
fitivh^xU^iiiic los.sanct.QS Martyres,
capitulo noso ) folio dozientos y sctcnta y
' oacuc, , ' . - " ' '
-

'
TA B L A
fia
por
Canonkos^cpues
de
la
ver?iffa
De h&nti'^'A y vfo de la? esbcione?
de Chrifl o. Quales n los Dc<frcrcs que
ena ciadacdeRerna,y deyra visitarias
cila recibe. Y quale? sonauidos por may glesisspor via de dcuocion,cap. i o.rcho
yoreSjCapitulo veynte y dv s, folio trez en
2 b' o.
:_tos.~
,
De' crtgen de! Iubi'eopenifsirno . que se
<jf Dcl vfo de Us librerias entre los Chriliacekbra'n Roma de veynte y cin.o en.
nos. Traciise cosi$ cutiosS I propofko,
ve> ote y cinco a:osy quantos fe han ce'e
brado hasta nuestros ds , cap. 1 i .foio.
f" D clvfo de hofpedar a los peregrinos , y
282.
quando comenaroa los hofpuaes cn la
4$ Del origen de la Cruzada* y parafe se
Cbrlliani-digOi, capituo._:2 4. soli .
instituyo,c. 1 2 .f. : S 5 .
Del vo ce rezar porcuenas ^uando co. ,D e la casa de la nfericordia ,que ay en a
mcnDci Rotario,y la Corona,con !o de.ciudad de Lisboa,con Codas (us partes,, ca^
mas que luze al propasitOj cap. 1 3 .folio
2 y.508.
ff Dcl vb deredimir captkos en a yglesia^
Del origen y principio dcl ayuno en la
y de coa$ muy notables, que ay en este
ygesia y y qaandofe instituyo la QuaefpropotOjC 2 6 f. 3 1 o.
;.
<
Ea,qiiido cAiuifnco,y as qaarrotem
f[ Del principio de-las heregias \ que se leparas. Dcl vfo de bendizir la cocl atprin
uantaron en la Yg'eha , con oras co'as
cipo dcl conier*Y dcl darlas gracias c'ef*
tuy
curiosas alpropoiOjCapit. 2 7, folio
piss de acabado , y dcl vfo dcl ccr a la
xnef loslibros de k s fanc*tostc3p. j 4.fol.
^[ Delcastigo que comeno a darafancta
4*0*.
Yglcfo a los hereges , capitulo. 2 8, folio
Del cr.odo y manera quetnia antigaarr f
ce la ygkOa en dar -castgo y penitescia a
*"Dela antguedad de lafancla Inqulicoa
' los que peccauan pubicamcntc, y qaaa
qu|is se vfo quemar los h-r^ges, ydarlcs
, antguacfacsc darlirnofha ,cap. 1 y. fo
alganas de as penas qucoy vcemosdarfes , c- 1 9 .f, i 3 6.
.jf-W ciigeoy.yfo de las procefsiones n
f Delorigcn de 'as nquisicionesen nuestra
k)^csi,y qaando omenaron asle, _ iwamy &V*<hc las campanas.c 1 6\fo
Efpaa^c.qo.f.j 1 S.
q De coo fe pufo cl fancto Officio en ei
Rcyno de Portugal , y e fucron crian*
^ D*Ja fpctnWc^antig^meote fe gnai
,
do audieocias y tribuaales , para refordo en jrar etjla ygkfk , y/d algunasco *
;
:
mar
ias coas de la Fe t capitulo. 3 1 . folio
i. . kmbres qseecunos atttrfeguarda c
. imcctu Efj^iiijpplf, jzit
-\
320*
De ias.scftaj de Ckristianos que oyha_*> DsJaanripxd de as Yiuerdadeki y
laraos , que baptzandose comQ-los o<scuc!as , desptici de 211er venide Ckisto
trosfielcs, teoen sas ritus^ycostumbres,
- ai-nmn&g l y adondc se coauraafon a
- suera dd cstilo de a Yglsia 'Rdnaaiia,cap4
.
Ier las das ietras^ Tracase muebas
-32X321.
vriiucm Jades que se han fanddopara
4^ Del grande numro de Gergos, yFrayz. ... *fic t5c^,coaocrascola$''aroifalpte*
lesy iMonjas que viuen cn Ethiopia , y de
fa Glanera de Religion vafsien io tocante
f Pe avganas. Faiicrfidaict. Chrilhnas,
al cuko diuinojcomo en las cUmas cos, c.
q < ia xos luego que sue adapazaia
lasotrai
qoe k fucronfanda no porla Christian*
z, .'&jtaQS^gi
. ' . ' --
f De la anigaedad de la vaiaerfidad de
I - <Hm3aodPoitugal,y iasofas que paf- - mou pacekabadaierfos tempos,c. f.
'f Dciosacroanctos \hi9i qtienc k Igls

LIBRO

SEXTO.

T\E La vida monstica,y comun , y de fu


*-^anti^uedad,y prquicn tuuoprincipio,
c-i.fj i%
f Delasdrffcrcndas de Mdnges , que huuo
antigaamentc;y de las que ay oy en la v^ie

T A3
Ha, porquefellaman quatro particulares
las mendicantes , capitulo segundo , folio
-3'27.- -
r
' :'. r- i f
:
Dclprincipio de auerse llamado las orde
nes relaxadas Claustrales,}' porque, y co~
. mo vino cito. Tratse del principio de la
obleruancia en las rcligiones,capit.3 .folio
3 3oj[ De la orden d los Cannigos Cathdra
les ,y de la a ntgua manera de viuir suya, y
quandq comencaron a relaxarse, y a vi
uir corno oy viuen, capitulo quarto , folio
Del principio de la orden de san Basilio,,
guantas reglas tienesproaadas la yglefia,
y dlas aprobaciones que hazia de ellas
antiguamente i capitulo quinto folio
3 34.
4f[ Del principio y origen dla orden de los
licrmitaos de fan Augustin , cap. 6. folio
3 37- '
. _
:
.
^[ De la orden del bienauenturado padre san
Benito, que es dicho padre de los Mges,
c.7.f.342. .
<f Del origen y principio de la orden Clunia
censes. 8. 344,
4ff Del origen dla orden dp CamaMula,y de
Ja vida religiosa aspera,que en ella se haze
f.3 4T"t
Dcla orden de nuestra seora del Carmen,
y de su antigedad^. o.f. 3 47.
De la orden de Valumbrosa y Humilla
dos^. 1 1
3 yo
De las ordenes de Grandtmonte,y Cistel,
cap. 12.63 71,
<[}' De la orden dlos Ca rtxos.y fu gran per
sect:0n,C.l 3. 3 f2
^r Del origen y principio de la orden de san
Antonio Abbad,instituyda para curar en
serrnos del mal que llaman dcS.Anton,c.
^j'Dela orden dlos pobres de la sierra de
O {Ta en la corona de Portugal , c, 1 y , folio
3 co
f[ De Jas ordenes de Cannigos Reglares
VuillcImitas,ydePrcmostre,<aptulo i 6
f,3<S>.
<fl De las ordenes de los crucin*xcros,y de san
cti Espritus en Saxia.cap. 1 7 sol. 3 63.
Del origen de la orde de la saictissimaTri
dad,que es llamada la Rcdcmpcio decapti
uos.cap. r 8.6363. '
De la antigedad de la orden del padre S.
Domingo ? que es dicha de Jos Predicado

.LAjes^a pimo diez y tiueuc&$66. ;


f Dla orden del padre fan F ranccQ,!arfi
da de los Meno res,c. 2 o. 3 "8.
De la orden de la Penitencia , que llmaii
la tercera orden de san Francilco,que enCa
hllaes dicha dlos Tercerones . cap. 2 i.fo*
l 37'-,.
[
<[[ De la orden de fa neta Maria dla Mer
cedjque es dicha de R edempeion de capli
UOS,C.2 2.f. 37 2.
De las ordenes ele los buenos hombres, de .
san Pablo primer Hermitasio,y ieruos de
S.Maria,c.23,f-3 7
^[ De la orden de los Celestinos , que fundo
el Papa Celestino quinto,c.2 4.f.3 74.
^[ De las ordenes de h Chindad de sanct
Maria de Scala \r de los cannigos de san
Saluador de Illiceto,c.2 y .f. 3 7 y.4j|* De las ordenes de Cannigos Celestinos,
y de la vida comn, y de sancti Spiritus de
Vcnecia,c,2 . 3 7 5.
De la orden del padre sanHicrony too en
Espaiu,c. 2 7X3 7 7De otras quatro ordenes , que fe intitulan,
dcsan Hicronymo,c.2 8,f. 37 p.
"
De las ordenes de Cannigos Reglares,
, q ue lia man Frisonaiios y de sin Ambro
llo^. 2 9X3 80.
De la orden de fan George de Alga en Ve
necia que en Portugal se llama de los Azu
lcs,o san uast BuangetstajC.3 o 381.
% De la orden de los Minimo,qnesanFraa
cisco de Paula fundo,c. ^ i.f.38 3.
% De las ordenes de los Apostonos,TcafJ
nos,Clerigos de san Pablo, de los Hurfa
nos,Armenios^y Blancos, capit.3 2. folia
384.
f Del principio y origen de la Compaa de
1 E S V S t y como se ha y do multiplican
do por el mundo,c.3 3 .f. 3 8 y .
Dla orden dlos hermano* , que llaman
de lun de Dios,apituIo treynta y quatro,
f- 3 9 1 *
^[Dclvsosancto, y institucin dcIasCofra
das,y hermandades , que fe vhn entre los
Christianos,yquando eintrodoxola pro
cession de los difciplinantes,cap.3 y .folio
392.
Del origen y instituto del estado ddas M 5
jjs,con otras cofas muy curiosas al propof

0 De la orden de las Monjas de sancta Cara,que llaman Monjas de san Francisco, c.


f D.

T A B
f[ De las erdnesde fan&a Brixid3,Cano" iiTas/anfraMaria -Vagdaien n ,hi~ uinas
y mugeres arepemidas,e. 3 S . ^ 9 y .
4] De h orden de la hmpia Couccpcion de
nuelraSesiorafancta Maria,c, 3 pi'. 3 97.
LIBRO

SEPT IilO,<

DE L Orden yprincip-io dc-asordencs


milittes ,qus son caualleros que sira
a DioSjdcfcndiendo su saiictaFe,c. i .folio
IDelprincipb y orge n de la orden de San
ctiago,queaman dela Efpada cn Efpana,
v qu .-nCos m.icre;>tuuo,c 2.6400,
D la orden de lacaualera de Sanctiagoc:i Portugal,}- como sc desmcrnbro de u a
stilla,y quaatos maestras tauo,ca.3 foij
403.
[ Del orgen y principio de la ordei dei tem
pie con todassasfuccefcs properos , hasta que sue destruv da y deshecha por la Sc
de Apo!olica,c 4.^40 .f.
ff Que cul pas se haliar^n en esta orden para'
se procder contra el i>c. s .s. 40 7 .
fr DecoTiOfdestruycia la orden del Tem
' pte.y qaaitos maercv huuo en ella.ca.6,
f.408.
f[ De k orden del Hospital de fan Tua n > que
" esdichide Rodas,c.7 J.+ 10.
f[ Dclaordeadeiainclyta cau-ll ria deCa
latrsua,con otras cos curioC*s alpropol
^ Del ongen y principio de las ordenesde

dcsanuian delPereiro, y deanta*


c.9.f.4i 4.
Del origen y principio dela orden Aus,
y quantos maestres tuu,c. i 4 f .
De la orden de los Theutonicos y fant!
guedad,c:i 1 418. :
'
^[ Delorigen y principk) del orden deog
GladifeoSj como eenbeuio en la de los
Thutoiiicos,c, i 2 . foi 4 2 o.
^|* Del orden dela cauaUeriade Christo, eri
e Rey no de Portugal contod s ' fus mefrres,c. 3X42-1;.-* , . r--. vv ^-'^ "
Del origen y nntiguedad dela or4cn;dc
Montea,c. j 4f42 3.
^[ Delasordenes de a larctcra qepropnamente es le S.^eor^c. 1 s -h f a-y
^[ Dr la orden dc Tuspn , que es orden deca,
ualleria,c. 1 6 f. 4 2 5.
r
<[[ t>e las ordenes dela Terraa, ta rra de As
zuzcaas.y de MoiUegaudioty deTruxiHojC loque se h alla de elLs.c. s 7X429.
4f D cl origen y principio de la orden de la
Buida,in>ituyda por el Rey don Aloso,
elonzeno,c. iu.f.430.
' _
^[ De la orden de S. Miguel con oras muchas,delas quales no ay mas mernoria que
* dtlos nombres ,19X431. '
fjfDelafundacion dela ordeu dela Efpada
de Sc~hago,quefuevna cmprcsadciRty
don lonso el quinto de Portugal, c.ao.iv
432, .

f De la orden de sa n Esteuau Papa , y de fan


Laz.iro^apitulo veynte y vno, folio qiia' . tro uento y treynta y tres.

CATHALOGO
DE
TODOS LOS'Vdores que se scican en estas Repubicas, traydos por el uctor, para
connrmacion de lo que dize.

Abbad Bilclariense,
AbachucPropheta,
Atosde los Apostofes.
jEgesipoHistonco, '
JEgidio Romano,
iEhano,
iEIioLampridio,
' JElio Sparciano,
-miho Prouo,
JEneasSiluio,
jEsopo,
JEo Medico.
Affnca Luys S\ marmol,
Agathias,
AgcoPropheta,
Alton Armenio,
Alberto Crancio,
. Alberto Magno,
Alexandre Afrodisseo,
Alexandro de Aies,
Alexandro de Alexandro,
Ambrosio de Morales,
Ambrosio Calepino,
Ambrosio Camalduense,
Ambrosio Doftor,
Ambrosio Ceoriolano,
Amiano Marceline,
AmosProphcta,
Anaximenes,
Antonino dr Florcncia,
Antonio de Lebrixa,
Antonio Pancrmitano,
Antonio Sabclico,
Antonio de Mochares,
ApolonioThianeo,
Apolodoro Atheniense,
Apocalipsis,
Apolonio Rodio,
Apiano Aexaridrno,
Apuleyo Madaureensc,
AristidosMilcsio,

ArtstophanesPoerj,
Aristoxeno,
Arrio Tharfensc,
Arnaldo de Viilanoua,
Arcediano,
Arriano Historico,
Arnobio*
AsconioPediano,
Athanasiosancto,
Atbcneo Naucratico,
Aueroyz. Auicena,
Augustmosancto,
Augustino de Ancona,
Augustino Iustiniano,
Augustino Eugubno,
Augustino Ticinense,
Aureiio Victor Historico,
AusonioPoeta,
Adriano Papa primero,
Alcuyno,o Aluinoj
Alexandro terceroPapa,
Alonso Rey sabio,
Anphilogio Obifpo,
Anastasio Bibiiothccario,
AngeloPoliciano,
Aureho Prudencio,
AristoteleSjAntistines,
Aloyso Lipomano,
Abbad VTpergense,
Abbad Ioachin,
Abbad Panormitano,
Adon Trebciensc,
Adon Vienensc,
Ansclmosan&o,
Abdias,
Amalano Trebcricnse,
Anastasio Papa primero^
Amonio,
Abbad Cassiano, ,
Andras Tiraqucllo,
Andras Mozenico,
Alcoran dcMahonw/

Alciato,
AluaroPeagio,
Alonso Totado,
Alonso San cto,
Alonso Vencro,
Alonso de Castro,
AuioGelio,
B
BaptiraFulgoso,
Baptistaaicuiano,
Bernardo de Lucemburg
Bapnsta Manruano,
BartholomeFaciO,
BaruchPropheta,
Basilio Magno,
BeroaldoBitiubio,
Boecio Blond o,
BocacioBudeo,
Bartholome Piatina,
Beda,Benedic~to fan cto,
Berno abbad,
Bernardo fan cto,
BesarioD Cardcnal,
Baptista Egnacio,
BrucardoBoerio,
Bartholome Gasanep,
Beroso,
Breuiarios diuersos,
Bernardo Iustiniano,
Badan,Baseo,
G
Csar,
Cear Varonio,
Calhmaco Pceta,
Casiodoro,
CatpnCensoriio,
CatuoPoeta,
CeloRodigino,
Crmonial Romano,
Chctemon Pceta,
ChristophoroLandino,
ChrysostomoSancto,
qf
Chri

Cathaogo
oncilio conhncicnse,
Cn.Cltinopolitano. 1.
CHriftua CaluetCj
oncilioBisitiensc.
Ccn.en Valcia deEicia,
Cicerooj
QoncilioTridcntino ,
Ciaudanopoetij
Concilio Telense,
oncilio coloniense,
Clmente Alcxandrino,
Concilio ffricano,
Clmente pipa primera,
onciiioanghco,
Concilio Ephcsino,
ColudopicriQj
ronciho siimantinO)
Concilio Rhegien s?,
Constancio obispo.
Concilios otros muches,
Concilio Agatense,
Columella.
Concilio Arausicano,
diueros,
Cornelio Celso,
ConcilioVaoncnse,
D
CorneiioTacito,
Concilio carpentoraclsej
Daniel propheta,
Qnilosando,
CoRcilioCalcedonense,
DantesFiorcntino,
Qpnanofancto.
Daiesfrix,
Coociiio Vcnetico,
Calxto papa segundo,
Concilios en turon,
Dauid propheta,
Celeitino papa primcro> Damian Gois,
Concilia Romano en ticCnriflianoamaseo,
podeHilariopapa,
Ditiscretense,
Clmente papa V.
Concilio Tarraconense,
Didimo,
Cln tes. CnSpOj
Concilio Epaunene,
Diodes Charisto,
Caroio moimeo.
Concilio Ilerdense,
Diodoro Siculo,
Carolo SigcDio,
Con. cn Valcia de Espana
DiogencsLaercio,
Contituciones apoftoicas
Con.Aurelianense,i.2.3.
DionCasio>
Canones apotolicos,
Con.enGirona de Espana
Dion Niceo,
Cathologo de los obispo . Concilio en Zaragba.,
Dionisio ajicarnafeo,
de Trcberis,
Concilios toledanos,
DionifioMilesio,
Citueo.Codice,
Concilio Aluernense,
Diascoridcs,
CoiKtuciones de fan Aug.
Concilio parisienses,
Diomiciocaldermo,
CHtuciones de S Beniro
Concilio Hispalenscs,
Donato,
Costicuciones $h merccd.
Conclio en Lon deFrcia Dominicodecio, *
Cstituconcs de la orden
Concilio matisconense,
Dama sco papa,
de la charidad de S. Maria.
Concilio Rom ano entiDionysio Areopagita,
Conilo carthaginense. ,
po de S. Gregoro papa,
Dionysio Alexandrino,
Concilio antiocheno,
Concilio enS.Iu de LeDionysio Exigno abbad,
Con cil io anciranoj
tran.3.
DionysioCartuxano,
Concilio NeozctTariense,
Concilio antisiodorense,
Durdo deS.Parciano,
ConcilioNizeno.i.
Concilio Bracharenses.
Don Pabo obispo.
Concilio Romano en tiCon.en constantinopla,
Don antonio de gueuara,
podeS Silnestre.
Concilio nizeno, 2.
EConcilio eliberitano,
Concilio suesonienfe,
Eccesiastes,
Concilios arclatenses.i. 2.3.
Con.Francofordiense,
Ecclcsiastico,
Concilio Gangr enseConcilio in foro Iulio,
E^inardo,
Con Carthag 2.3 4.5.67.8
Con.apud theodonis villa.
Enio poeta,
Concilio Romanoen tieConcilio Maguntino,
Epiphaniosanfto,
podeluio-r.
Con ciioR he m ense,
Erasmo,
Concilio Agripinenfe,
Concilio meldensc,
Ysa yas propheta,
Concilio antiochenoJ2.
Concilio florentmo,
Yubuo,
Concilio Sirdicene,
Concilio ferrariense,
Eu ri p ides poeta,
Concilio Laodiceno.
Concilio oxoniense3
Eusebio Cesariense,
Eutro*

Eutropio,
Exudo,
E/xchicl prophte
Efren monge,
Euagrio monge,
Egi d i o Za m oren se,
Eugibio Abbad,
luodio Ticincnsc,
EnrieiucGlareano,
F
FabioPictr,
Facisculotcmporum,
Fcncltcla.
Fclin,
Fsancisco$;irba,
Francisco pliiklpbo,
Folcngio mongc,
Frontino
Fulgenao saoctsOj
FuHotivoogCj
Felino,
Forcunato mongc>
Francisco pcttarcha
Freeulpho
Florian Docampo ,
Flosanttorjum, .
Francisco Somnio*
G
Gacno>
Gcnes* .
Gcnadio
Grcgoriopapat?..' . .
GiegorioHiscno
Gregono Naziat)zcno>
Gabriel Biel,
Gclasiopapa,
Gurgio Mcrula,
Graciano,
( Tcgorio Turoncnfei
Guido Aretino,.
GuillielnioParisicusfi,
GuillclmodcTir<v
GuillcImoDuran ;
Gomara.Geruaio^ ..
Glosa ordinaria. :
Grundensc

GasparContareno,
GasparBruseluo,
H
Hanionio.HcracIidasi
Hernies Trem igesto.
Hermolaobarbaro,
Hcrodiano.Hcrodoto
Hcsiodo,. '
vHcstcrhbro
Hcchiothcologo,
Hiercmasprophcta,
Hieronymo fanctro,
Hieronymo Zorita,
Hieronymo Moncano,
Hieronymo Cardano,
Hiparcbo.Hipocratcs,
Homcro,Horatio poeta,
Hugo de santoVitor.
Hignio,
Kamalario obispo,
Haymon.
Hciinandomongc,
Hcrmano contrato,
Hilan"pitauiense>
,
Hilariopapa,
Hdduyno,
,. -,
I Jiiinco martyr,
Honorio preste.
Hormidapapa,
Hcrmias Sozomcno,
Hiloria grandimontense,
Hiloria rugicnsc
HiltoidcICardcnaldoGil,
Hiloria de S, Augustin. .
Historia de S, Domingo,
Historia d'S Hieronymo,
Hiloria de S.l;r4ncisco,
H \ oia Cam al dulc nie,
Historia Pon n sical
Hiilo.dclRcydouacllI.
Hdlo.dlRey^oAloXL
Historiagencral,'
>
Hilo.dcljlcydon Iuan,I.
Historia Tri pamtay .i
Historia de los Csquxoh

Hiloria de las orddesmi


Iitares,
Historia de la orden Grand m on cens,
Historia compostclana,
Historia delOd,
HistoriadeNauarra,
Historia del mote* Casino,
I
Iacobo de Boragine,
Iacobo d : Vakncia,
Idacio claro,
IesushijodeSirc.
Ignacio fancto,
Ioan Damasceno sarf?,
Ioan&crson, :
. -r .
Ioan Molano,
,
/
Ioan MarUaoo*
Ioan Cocco,
Ioan riionge,
lob sancto,

Ionasprophetty . v . ,
loscpbo,
losuelibro,.
.
y-.-,''
Iouiano Pontano,
Ifichio.Ilidoro,
Isocrates,
luc/xslibro,
ludiclibro,
,
*'
luho capitolino,
nlofirmco
lulio fron.tiuo,
luiiomodesto,
uliopplux.
lustinojluucnal., ;
Innoccnco primero, ..
i
uan scoto mange?

luanBcIerh,
v
Iuan Bocacio,
Iuan de Mena,
Iuan Andrs,
uanes de curreercmata,
Iuan pico oiirandtila,
IuanTritcmio,
Iustiniano Emperador>
Iuan Molano,
fj 2
lua

Ctalog
aanMagno,
Iginiopapa,
luaoes uelisnsiscj
Instituts,
Inemaro Rcmense,
Itmearid dea ucrra act*
Iuan dcGd*
luao Frofaft,
L
La&ancio Firmiano*
L istaccio Pacidio,
Lampriio,
LaurencioBaa,
Liio Girado*
Libio AndrODco poeta*
Libcrato diacono,
Lucrmo,
LudouicoViuas,
Lu;as cuangcliila,
Lucanoj
Lucio Floro,
Lucrcc io pocta,
Lcon papa primero,
Laurcncio Surio,
Lucas de *Tuy,
LcoijIXLconcio bfpo de NcapoIcoSj
LexicoD Gricgo,
Leandro aberto,
M
Machabcoskbro,
MacrobiOj
daiachiaspropheta,
MarsiJO Ficbo,
.i
MarciaJ,
Marcianc Capeila,
Marco Poj
jMXmosanctOj
Maoaoo Scoto,
MrCDO PoIoDj
Matkto Palmerio,
Marcioo BracareD fej
.

Neb etn lspropict,


Heuio poeu* ;:

Nicias,
Nicolao Lconic,
Nicolao Sandero,
Nicolao de Lira,
Nicolao Bicalla,
Nizephoro. Nauclero*
O
Origenes,
Optaro mile vitano,
Ouidio.Oribasio,
Othon Friingenc.
OiaoMagno,
Onafriopanvmi^
P

Ptndulpho colenuacio,
PalinodiadcTurcos,
Paralipomenon,
Paralipomerjo Gerundcnsc
PauIiooNoiano,
Paulo apostol,
Paulo iEgmcta,
Pauo Emiiio,
Paulo Cortsio
Paulo Iouio,
Pausanias* Pcrsio,
Paacios Rubios,
Petrarcba. Pedro martyr,
Pedro apostel,
Pedro Mcxia,
pherecides Siro,
Philippo.Beroaldo,
Philon ludio,
phijon menor,
phiostrato. Phurnuto,
PicoMirandulano,
Pindaro poeta,
"
Platon. Plauto,
plmio senior,
Plinio el Junior,
Plotino platonico,
Piutarcho.Pogio Floretino
Poiidino. Poiibio,
*:
PolidoroVifgilio,
: 1
pempno Lcco,
Porphirio Platonico,
Psocopioj PsoperciOj

Pfouerbioshbrofaero,
paplas. Pauo Monjc,
PabIoobispoBurgene9
PedroBeutcr*
PetroLorn.bardo,
Petro Comestor,
phiiippoBergomcnsej
Philippo Beroaldo,
Phiastro Brigiene,
Prosper aquitanico,
protgora*
paulo diacono
Paulo Oroo,
Petro de Natalibus,
Petro Galatino,
Petro Crinito,
Petro Bencrablc,
Petro de Ancarrano
Petro Berabo,
Pancradolustiniano,
Baulo Morigia,
Paulo vopisco,
Pom porno Leto,
*
PandalfoCohneo,
Quintiliano,
QjintoCurcio,
R
RabiAbenazra,
RabiMoyses, ,
Rabi Salomon,
Ras.RabisioTcxtor3
Raymundo Lu lo,
Runno Aquilcgicnse,
RufoFestio,
Rabano,
Rojberto Gaguino,
Reglas de Canccllcra,
Rgla de sant Augustin,
Rgla dcS.Bcnito,
Ruperto Abbad,
Ricardo Ceno manefc,
Radulpho monge,
Raphal Bolateirano,
Regino abbad,
Rcm^io monge,

DeAuctores^
Toiomeo,
Strabon
Abbad Fuldensc?
Rodrigo Aro Toledano>
Y
Sigismundo libero,
Rodenco Zamorense,
Valerio Maximo,
SidoDOjSophronio,
Rudolpho Agricola,
Valeno de las historia?,
Sictc
paradas,
Rupcrto Rey de Francia>
Varron.
T
Roberto Olcoth,
Vi&or Aricano,
Tarrafa,
Rabilio Roso, *
Vegecio,
Terenci,
S
Virgilio Vitrubio.
Tcrtuliano,
Salustio. Salomon,
Vokacio
Gallicano,
Theodoncio,
Saxo Grammatico,
Vincencio Veluacenfe,
Theodorito historico,
Scncca phylosopho,
VincenteRoca,
Theophilatp,
Seneca posta,
Vuaifrido,
. Thcophrasto.
Seruiopocta,
VuandelBerto,
Thomas de Aquino
ScueroSupicio,
Vsuardo.Vrbmo,
Tucidides,
SixtoScncnsc,
Vuoifaogolacio,
Titolibio, Tibulo,
Sidonio Apoiinar,
X
TrebcllioPolioa,
Silioltalico,
Xcnophon,
Trismigcto,
Simeon Metaphratcs,
Xiphilino,
Tbeodoro Gaza,
Socrate. hilto.Ecciesiastic.
Xcnoaates,
Thomas Vualdense,
Solino. Sophoclcs.
Z
Trogo Pompeo
Stacio. Stobco,
Zachariaspapa,
Tbeodoro
Balsamero,
Strabon. Suydas,
Zacharias prophcta/
Theodoro Podromo,
Suctonio Trancjuilo,
Zonaras,
Thcudulo,
Scduho poeta Catholico
Zozimdj*
Theattum
vitx
humanse,
Sigiberto mongc,
f 5

ERRA

ERRATAS

DE

h A S' -2? E P V B L'IC A S

Hebrea 5 y Chriflana.
pirjamcJi.snep.Ic.d. que o.^f. !?.*:.:.ii..tcmplQ..rano tepQ.f,3.c.i .ijn.Ut.ue.d.fue.f.^.c.j .H.i.vn.d.cJi.f.^.c.j.
: ?.c.4.1i-.iauan. d.mndsoari.s.:o.c. i .I1.5 o.es nombrcs.d.k snoabre.ln. ;:-de.d.de CjUe.f.j^c..lKB.Tfisk.d.huuiee.f.
f.pudmchka.dedfrKho.^^^
45.c.Ji.4i.qmt,duGequ^^
Ia.par

c ... . " ,.,s;4rs ,j vn i;n f. >.-..c.i Si ;4.cinco,d que cinco,l'.5.c.4.Ii.4.carca.d.c3rt3,fo.64.c,/j.. hn.34.ayin .


re.d.ia.paites.<5-c.~
<yt
"

f.jsg.ci.l.rf.corao.d.qnes.F.ii.c.i/.j..d.^

nombres.

coUmw.d.cocoUt*e*J.;s77.c^
Fordo.d.Ride
foidc.fo.4^3.c.4JBira.laH.3g.faabito m3s.fo.414. c. 2 .lin. .cbaraua.dig.cIarau3.fo.4:.c..li.vIt.drastrni Giraur.dy.uraln
ofirana.
,
"*
<
/
ERRATA S DE LA

REPVBLICA

Cenihca*

guUaJo.di.maS.gu3do.35.c.4..ri. ellos. .elloj se.f.o.c.Kl,an[ep.conio.d.cainoc6.f.i8.c.4-I-;9-vi memoria enlas.d.ay


F sa asleyes y.f.i- .c.rJi.*5uTni.d.>Hn3.js7.c.3..^
aseniana
80. c.
4-8.3 8-fas.d ipToprios.f.:s4.c.5.i.ar.Tep.qtseriendo.d.queriendoa.c.4. li.i.efto punte.d.ee punto..- 07.a.Un.4?.persuadid. d.
pra&a&c.f.2i..iJi.3S.8aJ.^
slenji<w.d.IsthinjK>.f.
gbdKare3allihsc^,H.;a.R^ac^^
en.f.jti.c. 2./i.penult. deman
.i.demsiicdo.2;.C3.3.;f.n!.sg.T,f.:t7.CGl.3.1.7.ir.]l2m telas d.ileganMeIos.3e9.coI.4.1r,44.Rarx)O.d, Roma.
ma5.:7.0l.J.4.imo.4.wBpsm^
Barrey
x.4.H,::D. Tiie|Hmpem
23. Ccnturio.d. Cen
fanro.f. ;oS.c.5.!in,7.aHs..eIk.f.; r.c.4"i.3.cura.di.Ionsra.f.35i.c.i.Ii.j6.ercicio.d.xereitoj.f.3 3a.e.i .i.4-1. Jo.dJ3.fol.334
;.:4-I;si d.seo.f.;4:.c.5.T:.:i.;*.d.irc.f ^.c.4.I'-7.vf3uan.d.v{anJ.:o.ponian.d.podian.fo.347.c.jJ/.3..Tr.d.vsurpar.c.3
xra*oX-\e.:sIi.^.cer:_^
jjy.c.3.lir. Ieyra.d.ieyria.f.3 ycc.
4~.4-ub. a.tas..'7.c..lj.;4-fcdiS..trocada.f.47.e quai tiene la lo.d.cqua!tiene ao.f.3j7.c4.Ii.31. mukttud.d.iDu'.tcroda AsiEro.s.j.^.: <. !Lrjs.jLf:ro5.!;.coiirco.*d.qaano.in.44.qedaran dos mil y doiitntosy qwrenta y vn lustros. Ago
ra retsrta=cs teces e*t acr m c:rros,fbr ccatre cientes y cnuuenta y vn ustrs.dig,qaedarsjj dos mil y ciento y liquenta y ocho
as^Agor3repar"cs^dc.s:s:cicoiencncci.son quatrccientc.iy n yntay vnlastxosy tres3os.fo.3c8.c.i.Iin.7.qtiatrocicntosy
az-cutzia y ro.d.qaitiec.tnt-ts ytreynt y cesi.j 8.c.sJ.5 s .Rodrigo Vacbo.d.Rogerio Bacho.
Aqoanico.d. Aquitanico
~*.=---^.-.bgc..l!jege.H.i^^
de.d.el.f^-j.c..li.n.caydas.d.raydas. 378.0.3 lin.43.
oc.-_r:=,r.= .^i.Oiysicss.d.O'yBP'sos.f 45 i.c.4.'i.:-.sesnta.d.sstenta.4i2,c.4.I,44.Aaoaio.d.Antonino.4ic><
C.;,K.:.;c=.c.Ic.iI._;.c.,,Ii.:;,AnOa^

RJTJS D E

LAS REPVLIC AS
M-enores.

F(Qlio.T.col.!,i.2i,piouineiar.d.pranuncla^^^
latnsn
io.d.llanuua ilo:f.6:co.4:li.i2 ..muey.R.er,d.muenRey;f.7;c.3:i.i:querian:d.crey.in f. 14,0. 2,11.4. macho5,d. uchoObifpos,clqualseloct:o delcomun dtlosd, j.dc^d.deb.f.isC.^lin.j^Codajd.quetodajC.j.Ii.s.t'Hibien.d.tanbien.y orras mucha
vezcs.f.iS,c. i,li>;7>conuerda,d.concuerda.f.30,c.3,l.>iisjd que se.c.4,Ii.9,comomo.d.corao.3i,c.:.Ii. 44.4^,103tr.oriates.leu
tuai--d.lcitnmorcslcj.lenantauan,c.3,li.2.[oi.d.en Ios)c.4.Ii.24.dora5)d.dorada5.I.antcp.eligO.d.cIigidos.l.vlc.eigido.u.cligido!,cIi
gen.*f. ;7.c. 1 9. Egypcios.d, Aclieniensts.li.43.vicncn,di.vicnc,fo.39.e.3 .I.43.Mando.d.niirado.ro.46.c.2.I.39.conscruan,d.cstr
uar.f.'i.c.2.1i.7:pretendiesen.di-prendicstcn.c.4.lM
publica.c.4.H.24.reportiendolos.s,7.c.2.Ii,9.t|iiize.cl.quin,C.t:'.5;;.c.i.li.i(),como vio.d.comroouio.li.ij.y d.se.li^j.Mcto.d. Moron*
li,44.dcGano.d. Decano.f.(O.c.i.l.4.por iniuirselcs.d.permireleles.f.ei.c.i.I..rccaads.d.reccbidos.l.tS.cstofue.d. elofa.l.;<.pro
ueyio.d.prohibtdo.li.35.uados-d.varlos.l.40.pcro sienda.d.perc conseruandosc cnellasucccdensus hijosa ks padres en esta honra,
clo.r.5.c.i.l.26.promncio5.d.prouincia5.c.2.I..s(ia.d.sc ha.I.^o.dctener de corcega.d.eldecorcega.K37.convino.d.conuino.iin.4.
pnucipc5.d.aprincipes.c.3.(.i4.ahoraron,d.ahora vcen.c.4.1.:. A estos.l.c.platicae.d.platicaj.vk.alborotos.d.alborotadosjlugo.d.alboroiadorcSjluc(;o.f.64.c. i.l.>.y que iwsta.d.y nobaiaj.if.ay dos. d.que Ia5.c.2.1.4.pastore.d,pabres.c.3.I.23.gchtico.d.pl3tico.li
i.par.i.d.porque.f. fcfi.c.i.l.j'.clij.d.elija.l.l.con todos.d.com.ido.i. li.ig.quenc. d.qmnze.escogersc.y d.escogs seys.lm.37.de armi
io.d.afferrada dearmino$.c.3i.I,2i,caydoi.d.arduos,c.4 J.8.parte.d.pie.f.68.p.i.l.:3.sabk-).sapiopucs.f.7o.p..L.lado.d.lo.f.73.p.
jX4i.parte.d.pay^c.i.l.7Eliuicies.d.lUuecios,I.is.Geuenci>^^^
tine.c.4.1.i8.inuiaran.d.imbiaron.k7 3.c.4.!.pen
f. H y .c. 1 .1. 1 .po.d.d<eron,fueron rnuy dis/mestus para la guerra,y de alla salieron orro nerapo.c. j.l.i.ha partido sa gente, y se van.d.hart
perdido su gente y sc veen.I.4i.ncgocio. d.negocio csgcneral.c.,) .in.recibe.d.cscriue.so.90.c.i.I.3i.salgan,y quedeecminaren losvo
tos.f. 91. ci. lin.;, corao.d.coroo vno.libertad-d.lbcralidad..^.mouiera.d.mouicron. I.27. Cianiorice.d.Piamotue.f.iij.c^.lin.vlt.o
nienos.d.'o menos quaao.f. 143.C. .1.4^i';'dado.d.riuilado
C.j.li..no.d.noco.d.yo no.f. 21 3.C.1 ..-.vintendo.d. viuicndo.l,43.ios.E ITartario^.d.nos^sJadeTansria, y.
4.I.42.4.C0C.
encami.d.dose.enc.imina.so.21 7.c.i.l.37.y cal. d. y cdn al.c.j.I/^.la.d.Iaianimas son.fo. ip.c.a.l.i: .df.d.dii-c.cj.l.E.Htos y.d.I
tosajjudot.y.f.2i.c.3.i.43.Ceilaii3 ia.d.C.eilan bazia.f.ji.M.i.is.yse.d.y scys.f.2:3.c.i.I.pen.aragucllcs.d.cc>rtales,fo.2;4.c.i.
I.i5.venido.d.viuido.r.2i7.c.i.l.:9.durado.d.hadurado.l.42.meno.d.ncsmopodemo.c.2 I..s>.y nos.d.nonos.fo.2 23.c.i.l.6.aquc.
d.aquella.c.?.1.^assi.d.hazia.l.:7.qitc.d.quceU.3^^^
Martin.d.Marin.fo,3 3 0.c.i.l.4.aime
>us por.d.ahnenas por donde pelean y aman por.l.4.cuor.d.cuerpo.f.23 i.c.i.l.8.con fus.d.cuyos.c.s.l.J j. castigo.d.castigado.l.jj-.
euer.d.cuerpot.l.: 1. .nainbrado.d.inenibr.ido5.*f.2 jz.c. r. 1. 3 fi.a los que.d.a los quales.c,;.!. 3 c. official.d.amngun official.c.4.I.r4.tie
nc.d.cnc dcUntc.l.4 4_.libref.d,lictorcs.f. 2 3 3.c,2.1.3fi.proueyan.d.preniian.f.:3fi.c.i.l.;s.que.d.qucauia.f.2s7.c.i.l.i4.abatida.d.abatio.'c. 2.U5 7.(;sl.indo.d.u5 ti.nto.f.: jy.c.i.l.f .buio.il.beuio vino.l.2 3.sanstos.d.sanctotson.f.i4iiC.4.Un.33.Chrst'uno e,d.Turco>
es.t:.44.c.3.l.i.alespola.d.d.alcspolt)y csposaic.4.1.3 B.iuanc.d.mancra.f.i;2.c.:.!.;7.nono.d.nc.f.2C2.c.2.nn.34.Iaaduar)a. d. a la
aditatia.
<q[ Con tft<ts Errt.ts eflan correflas conforme a ju original eflis Renhlicds delPadrc h\ty Hieronymo R orna n wn tcjmonio de lo quai lofirmc.En Salaman ca,oy . 19 . di*s
deOtlubre } del ano.M. D. CXI Ils.

ElCorrector5&c.

Manuel Correa de
Montngro.

AB

CLV/B

S E

D
C

O N T I B N 11

O
E N

LAS

Trc :P'rtcS dcasRpublicasdelMundo.Pataenter,cIerse os


denqlleuacsestc.Lap.sigtiificalaparte3y estcnumero.i .deno<,. talaprimera parte^ d l.aSegunda^el 3 .aTercera, elotronu^
meroesdel folio . Lasquatro letras.a.b.c.d. Denotan las cc
lurnnas. De maneta que se endende toda la Tabla de efamane
ra.p+i .folio. i4colurftna. Y assiporcosiguientelas de mas partes
folios, y columms*
[A R 0,N'-?ontifce.p. i .fo
lioj.,2 1 ifouna.a,

Abbad digaldad. p. i . folio.


Abuadancia de mantenimi
M^ , , ,
J toscnla Chma. parte. 3.
Abbad Magistfado cn Genoua. p. 3 . fol f a,
2 1 8.c '
Actprclc dignidad.p. if.2 02.
col. a;
Aotar entre los udios, como y quando.p* 1
fol.y..
Aotcs pena cn los Martyres. p. 1 .fol. 1 09 .a
Azcytevendto y su vso.p. 1 .2 6o.a
Aotc de Dos Acia Rcy .p. 3 . 2 3d
Aotaif cn Etliiopa coa cruc.p. 3.1 1 6.d
Acotar cs cl mayor castjgo de la China, p. 3 4
234.C
AdanscfaJuo,p. I..8.C
Adultrs entre los Iudios que pcnallcuau
Adultcrios como se castigan en Septentrion
Adultcns comosejeastigan en la prouincid.
de, la Vcrapazpp^ji.J&J, : ,.
Adriano Bmpracr faiorece a pincpioa
los Christanosip' i" '2 4,
Aduicnto y suvsocn laygicsia. p, 2 8 7 .
Adcfhta'do y su officio :'p.2.i 2 8.b
iillio Lanipdio autor cjue hizo.rnendon de
iestra Chrijftiana religion.p. 1 , 1 2 4.d
Afcytcs y su antiguedad.p. 2. 375.C
Agua manil del sanctario * con s partes, p*
j.i jub.y 20a
Agu bendita en la Yglesia.p. .2
Aguaadorada por los Egypcios.p.2 . 3 o.b
Agua entre gcntiles , se terii que aliixipiaua
os pcccados.p, 2 . 3 o.c
Agua muy vd en los sacrisicios de los ydo
los. p. 2, 3 3. d. y 34-a
Aguinaldo quido corrcn.p,3.43,b
Agnusdci7y su bendicion y antiguedad.p. 1*

fol. 17 8. d
Anudeicnla Mifa quando comeno. p. 1 .
227. d
Ayunar en la Yglea>es cosa an tigua* p. 1 .f.
a 8<5.c,y 25)7. h
Ayuno del miercoes y viemes^porque se vsa
..p,..a88,a
Ay u no de! Sabadojdiuetsamehte e trato en
diuersasgentes.p. 1.28 8,b
Ayunarlialala nochecofr antigua.pJUS^a
Ayunos entre los Mofcobitas.p. 3.1 8.a
Ayunos entre los freerdotes de los nrlios.p.
3-i34*d
Ayunos cn la P\mincia deGuatimab* p.' 3*
146.C
Ayu no entre los Gcntiles en las vigilias de
susfehs^p^^.a
Ayunos entre lo$ Turcos.p, 3 . 2 3 $ .b
Altarcs y su antiguedad n la Yglefu.par. 1 .
Altarcs primeros entre os Hebros.p* t . 8 * d
Altarcs q auia cn cl tcmplo^. t < 1 8 4c
Akxandro Magno rebetencia cl Tcmplo.p,
*t6,c
Alcxandrd euefo Empcrador, honrro nue*
stra Religion Chniana.p. 1 2 4. d
Alexandre VI.concedioalosRcyes Cat/io
icos,aconquista de las Indas.p. 3 .12 6.,
Alemania recibe la K\p.i. 8 p.d
Almirante que officio es.p. 2 fi z 8 .h
Almirante primero de las Indias.'p^. r 2 6. d
Alto que titulo cs,p. a. 1 6<.j
Alcayde es officio vniuersel detodososof
cios cn Ja casa Rcal de Fez.p. 3 . a 5.a
Albion sellarooprissicrameneclnglatcrra.p.
Alcahuctascasligadas feberamenteen las In
dias.p.3. 1 y y. d
Alfaqus entre los Curcos,qson.p. 3 .24Q.C
Alfcrcz que officio es.p. 2.2 3 1 .c ^
Amor del pcrro,y su naturaleza.p.. 2 .c
Aman cs officio minente entre los Sgujzaf
ros

i \i
-NDIC
AtcadeIS2ctuarrysira)r}p i^io'.t' .
earos.p.s.Sdj.vc
Arcdel Santuario coma era.lleuada, p.i
Ambo:cluefracn3,igltU3p. i2- > .d
A".r.ph' thentros de que scrufi.p. 2.404a
A n tiocho dcstruv c cl temple de Saom u}p. i; .' ica del Stiariopojqiie partes anduuo,p.
1. 2a
...
v ., ,
5.d
Arca del Sarictaarocra lieudaen lasFata-.
Animales adorados por dioses entre lo* hg;3
l35;p. 1 . 2.% -

ciosp.2-9- b
1
Animales q sacaScauan entre los Gentils*,,/ Arca del Seiof a donde fu ascondida
p-2.35.by 37^ v 53.2. y d
Anima its p orqu c fe p onc cn losscudos,p.2^ ' ; rbbfpo'cjf/c csa c?,pi .7p4^a
rcediano Djgnddjp. 1 .2 02.a -,
-f
1y ,
^
Arboes dedicados a los Dioses,p. 2. 31.b
Animales niedicos denuestras enferraedades
Arboles traspiantados en dmerfas partes pa
p.s . 3 1 y. a
ra ptouecchtomun p.2'. 3 9 8.d '..
Animales porque secriScau entrelosHe b:eos,p. 1 . 3.3 * c
ArboiedJS en as- Ygksials de Ethiopia', p. 3
Anrg2rio Sancto predieacn Goca,ypor o
10 3. d
* J~
Arrio inquita toda la Ygea, p.i . 1 2p.d
Armas en esctio s p 0 r quc'i llaman as, p.a/
Andrca ieOrU>iiiertador de Genoua, p. 3 .
rp..d
!, '
;
. '
y 2,a. y b
Aiiirea d; Oria no quierc ci senorio de GcArmas de Nbezatio h s pedc 'trier hobfc
baxj p.2 - 1 3d
M
A, liov siiaiitgasdad,p.2. 3 3 3.C
ArmisResIesiKng-iro'.Ias'pUcl traer fno
Antiuon Dios ctuici fue,p. 3 . 24. d
con ciertas condick>n,cs,p.2 ..r y 4,c " ' '
Aianclacion de nuetlra Seioraysii festa,
Armas de nob!ez y r/or que se pcPd ,p.
1 y .b
/.
' ;
- pa 27-a
110 v su pbcara }p 2 ; 3 6 % i> .
Armas de BaarcFcs'quales son , jparte 2*
Ao if-ado y por qui {Vfdeno/p. 2.361.3lyy.b
"
'":o rorqac meses CQie.naua entodasas
A.rmas en los Scudos y ts difercncas . p. 2
gehCs,pj2.3 62.a.
A fi as lamaios aiagos entre los gfutiles p, 2
Armas no se metena dondeay audiencia ni
consejo,p.2. 1 08. b
Aos y taescs de las mu antguas gtcs,p. 2
Armaspara combatirsc quando domcnoro,
P.2.227.C '*?f*'i 1 '"
* ' ;
" Ano entre los Romanej y fa dltSan , p, 2
Armas de los Reyes ...Septentrianalcs. p. 3
3 64, d
' ' " > " j -
Aocntr los Indies qualcra, p 3. 1 37.cf
Armas y Escudo deaSeoria de Venccia,pf
nriguedai deacogerse a agrado ios dcln3.2*b
"
quenes,p.>.69.b
Armas delos Indios para pelrar, p: 3 1 8 y.>
ApaiHks comenaron aprcdcary a planter
Arma s con que ceabaii los del Piru , p.32 *
. 188.C ^
v;t-":.;:nl
J-Fcp, 1.83.0
'
t ctoiesadondcprcdicarcada vno dello*
Armas y escudo deloVR^es TfraVoSj p^
p.i .84.c.yd
A pirc?os que.h&zianlo sacedotes de los ti
Armas de que vsn cri 'guerra los Tbarta-f
; dios para facrifkar,p 3* 1 3 8 , y d. 1 3 g,z
ros,p.3.204.b
" '.
*
* . ,
Aparaco m la mca de los Reycs de MexiArmas de que vsan los Ctnos en asBt|^1
ila;Sjp.3.23o;'ds' ' "
',y]fm
.-: cotp<3. ry 3, b
Apatao delos:a3dores q lcuael grTharta
Arrozcomida mas vsada entre loV kins*
roqaandovaacaa}p.3. 2oy.cyd
Apatcjosdrguerra cr.tre Vcnccianos, p. 3;
Artc militar quando como,p .
'$, " x
41,d.
Artcs librales quanta s,p z, 2 8 .b . 1L,?
Aparat jquecaa eiTurco qudovaaaguer ;
Artcs mecanicas muy cxercicadascna h,i. ra, p. 3. if uc
na,p.3.2 2o.d * ' '
Apedrcar entre Jos ludos icuy v&do, p 1 .
Artcs raechanicas quales son, parte,
f ,c

INI ) C F
Artilleria quando comcno,y por quien,p , z
2p. c.
Arrabaies de Fez de que siruen,p. 3.264^
Ascension dcl Senor,Fiesta.,p, t. 2 7 -2. a
Alo,o lugar adondc se acogianos delinqu
tes,p.2.<5^.a
Asilo,o lugar fagrado para los animales,p,2.
70. c
AGios para la guerra valcn poco,partc.2.
1 6 3 ,d
Ai sientde la derra de los Sguizars , p. 3.
7 3-a
Assiento de la China,p. 3.213.0
Asapos gente de guerra entre los Turcos,p. 3
2 yo.d
Assumpcion denuestra Senora,p. 1.277 x
Astrologta y su antigueda d,p. 2 . 3 o y .b
Aftrologos famosos^p 2. 306. a
Astroogos entre los Indios,p. 3.1 3 7.C
Aftroogi judiciaria reigofa , parte segda,
3 08. cl
Atila Rey de losHunosaotc deDios ap. 3.
2. 3. d
Atila vencido dclos Romanes,p. 3.2 3. d
Atila destruye a Aquilegia,p.3. 2 4<b
Atabalipa vltimo Rey del Peru, p^.i^o.d
y 1 9 1 .a y b
Atrios quecran,p. .14.C
Aues adoradas entre los GentileSjp..p.dL
Aucjasy fupropriedad^. 1.2. d
Audcncia Ecclcsiastica entre losHcbrcos,p.
- .2 j.d
,
Audcncia de lo ciuil y criminal entre los lu.df0s,p.<i.;?3 A
Audiencias primeras entre los Hebrcos,p. t .
T4*c
Audicia quetuuicronlos Iudios despues dcl
capriucrio,p.i.T4d
Audiencias adonde juzgauan los Gentiles,
p. z, 186, d
Audiencias entre los Indios para fus peytoSj
P-3-1 T3-^
Audiencias y modo de procder de los Ethio
pes en fus j uycios,p. 3 . 1 1 tf.a
Audcncia de Venccia,p. 3 . 3 5.c
Audiencias entre los Romanos quales , p. z
1 9 y- b
.
Autorc antigUQs sierapre coinaron libvos
porDios,p. 1.3.C
Audiencias entre los Thartaros,p. 3 . 2 y t).a
Auchorcs que escruicron vidas dcsanctos,p.
.i iy.b
Autbores Gentiles quchizieron memoria de
la Christiana rcligion,p. 1 , 1 oo.dy 1 zo.a

Autbores antiguos de a pritnitma Yg!esi,cJ


escriuieron en defeiiQ de nuefra Fe,p. 1
12 7. b
Authondad dcl Patrarcha de Ethiopa, p. 3 ,
1 o 7 .a
Authores de don de se sacaron ascosasdela
China,p.3.2 1 i.a
Augutinos frayles predican en las Philinpinasjp.3.2 .b
Augustos porquese llamaron os Emperado
res,,p.2407x
Aurelios sobrenorabres deEmpcradorcs , p.
2. 107. d
Axedrez y su antigueclad,p. 2 .
:
Axedrez entre los surcoscosamuy vsadajp.
3.2 J7.d

B abionas dos,p. 2 . r o h
Bali m belo , Bclzebub vna mesma cosa,p. 2 2
7^
Bacodiosdelvino,p.2.t 2.b
Bachiler grado en la vniuersidad,yporquc se
llamaassi,p.2.2 8 6x
Banquctes del gran Ca n,p. 3 . 2 0 3 .b
Baos entre los Rom a nos ,p . 2 ,
Baos muy v fados entre losTurcos,partc 3.
2s8.a
Baos cnFcz,p.3.2> .b
Bapcismo quando comeno ,p. 1 . S 3 .b
Baptifmo quando se comen eo a exercitar cn'
la Yglcsia,p..2 37*b
Baptifmo entre los Etluopes3p. 3 . 104 c
Bartholome ancto Apotol predico en
Ethiopia,p.3.i 1 r.c
Basilics que es en la Yglesia, p. .2 17.C
Bastardos nunca son nobles entre los Septest
trionolcs,p.3.9.a
Barberos y suvb,p. 2 . 3 f 2. a
Bcatas entre los Hebreos. p r . 4 6* d
Belo primero Ydolo, y orquc.p.2.<.d
Belo Baalim.Bcccbub, y Befegor^na mesmacosa.pt 2. 7. b
Bendkion dcl Estoquc quehaze clPapa.p. 1
176.0.
Bendkion dcl Sombrero quehazccl Papa,
p. .i 77 .a
* Bendiction delaRosa.p.i. 1 72.a
Bendicto n de banderas.p. 1 . 1 7 8 .c
Bendiction delAnufdei y su vso.p. 1*178. d
Bendion dcl cirio Pasqualp. 1 .2 y 7,0
^[ -2
Ben*

IND ICE.
Cabellos y fa compoflura en os nombres,p
Beniaion deirienso,p. 1.277.0
23T3*b
Bcndictioadcipjnbc.ndicto.p. 1.2 5 8, a
C aices y su vso en a Yglesia,p. 11273.0
Beaciction ciel 5ga3 bendicta.p. 1 . 2 7 8 d
Calad de mugercs vario,p. 2. 3 4 6.h
Bendictiondelasbodas,p,i .2 fP-c
Calearica devna muger>p.2.p^.a
Beudiction dchucuos.p. 1 ..2 f .d
Cabeaporque a descubrimos por cortesia,
Bcndicton delazr y te;p 1 . 2 60A
p.2. 32.
Bcodictioe dehabitos-.p. 1 , 2 ca.y &
C
aj vfoantigu<4ad,p..40Q.c
Bndicton deceniza^p.i. 2 o.a
Caa
de animales en Thatraria,p. 3.207.C
Eendiction dcgargaotiilas d ant Bks ,p. i .
Ca de Akaneria ea casa ddThartaro ,p. 3
2 6o.a
20.b
Bcndiction de la mesa,p. 1 . 2 8 3 .d
Campa nas y su vso,p. i. 9 !.d
Befar k mano a los fecerdotes de los gentil
Ondeiero dcl $anctuario,p. 1. 1 .a
co(avsada,p.2.2 f.a
Camra que es ia Yge^p. 3 ,1 1 7 .d
Bcncs y rentes son necessarias cnaYgca,
Candskrodel Sanctuario por dondeandtlp.i.aio.c
uo dspaes de destmy da Hierusaem , p.i.
Bienes de las Ygleas b de scrdefendido$,p.
. .a .
1.2 .b
CandelariaBesta^p. 1 . 2 2 74 .c
Biencs de la Yglefa spara rsdemir captaos
Candehsy iu vso ea la Ygefia.p. 1 . 2 y 7.C
soa,p.t* 3 i o.d
Caudrlas en las manos de los que se mucren,
BioinoRey primrroChrifiano entre los Sp
coa ant'gua,p. . 2 44-b
tentrionaes,p. 3 6 .b
Canonizar
sancto^como se hizoantiguamc
Bisitstoporqucsec3ufa,p.2.3 r.c
te,y como ahorajp. 1 . 2 6 7 . d
BbUothec2r:o< Kornanos,p, 1 . ; 04,
Cauonizacion entre los Gentles p.2 .94. s
Bibliotbecas en la Ygesia p 1.302.
Canceiario qucoficiofueotro tipoen Ro
Bit liothecit entre lcsGentics,p. 2
iTaJp..203.e
Blas- n que es.p. 2.1 49.b
Canonigos
Cathdrales son los verdadero
Bocablos entre los Indic queparecen Hcde
s<m
Aagustiii,p.
1 . 3 3 3 .
breos^o LaiOSp . 3 . 02 .a y b
Cantoncs
de
Sgujzaros
quantos^. 3,78^
Borrnlo- iccibea la Fe.p. i.go.c
Brctanapo\<pcsellaino ars ttro tieaipo, p#
Cantones Caholicosentelos Sguizaros,p,
3-.73..C
Brjeado mny Ydo entre osTbartaro^ y p. "Cantones de hereges entre los Sguizaros y
Neutrales,p.3.78.d
3.199a
Cantones de Sguizaros , como efueron v, Breuiarios diuerscs en aYgesia,p. 1 .2 ro;b
ni;.ndo enre si ,p. 3 . 7 S . c y d
Brcuiarb Gothce qualfuc,p. 3. y .b
Can,es tituio de Empcwdor entre los Thart^
Bruto hi;-o de Eneas pobio a Bretaa, que o y
ros,p.3. i92.d
cslngaternup. 3,1 1 S. b
Can, primero Rey Thartaro reerenciaalos
Buey Apis ,que co facg). 2 . o.b
ChriiianoSjp. 3 . 3 9 7.b
B aeyei adoradopordioses,p.2 .o.c
Can.dciTea recebir la F,p. 3 . 1 p y .c
urgo maestrest Magstrado entre los Sgai
Can,recibeJa F(p. 3. 1 97. d
" 2aros,p.3*8i .b
Canes,se rueri de mugeres dentro de Paa
cio,p.3.2 0 2.ayb
G.
Can,ysu grCorte,p.320.p.2 3. 202. b
Can,como mira el ano trabajoso, para remeCaualos 7 su flde!idad,p. 1 .ix
diar su pueblo,p. 3 . 2 07 .d
CwailoSjV fa lia tara cza noble tp.2.20ia
Can,y sus riquezas,p. 3 . 2 o7.d
Caaalos para e yo deiaguerra cjuando,p
Canastas quando se cquiraron, p; 3 . 1 2 f.d
a.io.a
Capasde Choro para losCanorjigos,y su anCaozHero.y & dgnidad,p,2. 139
tiguedad,p,i .26*.d
CauaLlcros como craa armadov en Castilla,
Captiuos rediraidos con los bienes deaYgc
,. p,2.I40-ji
sia,p. 1.31 o. d
Caoalero coroo es prtuado de a csualler
Capitancs qudcspreciaron cl triumpho,p. 2
' por agan crisacap 3 , 1 404
ayS.a
eapa

IN D CE.
Caamkntos entre los Turcos,p. 3 .243. d
apatcra gracie cnlaChnaypor.'j,p. 3.2 2 i.a
ar'ahuellcs de los 'Lcuicas porquecra Orna*
Castrarse lo Hombres y su antiguedad , p. 2 . '
mcnto cseociahp. 1 . 30.a
37S.a
Cardeuaicsoy imita n a los feteta Vicjos de la
Calradossirucn de ordinarioal 11 cy de la
Sinagoga,p. 1 *+.b
China.p. 3. 2 27. c
Crdenales y; su principo.p. f . 1 8 3 .c
Castidad cnles Rcligiolos jdcl Pucblo HeCardenal que cola cs,p. 1 , 1 84,3
, breo,p. 1,47 .c
Carde ivales que fucron antiguamcnte.p.i.
CasUdadcLmada entre GentilcsJp.2.24.a
Calidad seguardaua entre los Sac cr dotes de
184.C
Cardcnal^Picstc^quccs,! 84-d .
las odas",p, 3. 1 3^.3
Cardcnalcs Diaconos,paraqucfucron criaCa frigos que daum los Hebrcos a los delin(jo$,]p. 1 . H 3 .d
(]uentes!p..y y-, b
CaHgocn los vsurpadorcs de los biencs dcla
Cardcnalcs su bdiaconos silos huuo, parte, t .
Yglfiap.i.a 1 i.c
184. c
Cardcnalcs Obispos que sonfp* . 1 8 4,b y c
Caligos rigurosos para os crniuosos cn las
lcycsRoiiinasfp.a.i 8p. d ,
Cardcnalcs y susprchcniiuccias ,p.i 48 4-d.
C.ir cwales quaiulo subicron a la Magelad
Caligos riguroos entre los Godos ctralos
malhchorcs,p.3,i .c
queoy tieicn,p. . 1 8 7. a
Cardcnalcs como son crados,pi .1 8 7, d
Caligos scueros cn los Clcrigosdc McscoCardcnales como (on criados enausencia, p.
bia,p. 3. <5. a
Caligos diucrsos que tiencn os V erecianos
uiHj.d
Cardcnalcs qudo son criados cn ausenciaco
para los dclmquenCes,p. 3 .43 .d
1110 son rcccbidoscn Roma,p 1 . 1 8 8 .c
Caligos scueros entre los-Ethiopcs, 'parte, 3 .
Cardcnalcs como entrau cn consillorio,p.
1 8.a
Caligos que se hazen cn lo* cupados-enla
1 y o. b
Cardcnalcs quehabito tracn y quando loalRcpublicadeLuca,p. 3. 1 2 2,.a 1
c.m^aron.p. 1 i^V a
Castiros que tenian los ndios contrlosml
Cardcnalcs naturales de Vcncria,p. 3 .27 a
hccWes,p3.i f y. a
Cardcnalcs natur.ilcs de Genoua,p. 3.47.C
Castgo de los queroataron a AtabaHua>p. 3'
Carrels a doiulc pojuiau los Martircs ,p. t.
i 9 .c
Cfl'igoscruccs
qcxccutala lusticadcTus
o6.b
Carccl d cla pefi iTarpcya.p. 1 * j 07.
quia.p.i-?. y (ne
Carccl Liber que cra para los Mattyre$,p.i
Catal a corinonto quai cra,p. .i i 2. a
Cathalogo de los Ccncralcs de Sa Augustin.
1 07.I
p. 1. 342. d
Carcclcs y su anM&uc.dad^p* % . S 8 A<!arcclcs entre los K,iluopcs,p. 3, o\b
C athalogod closgcnctnlcs dclacainaduU
P* 1-3 47 >b
(. aredcscnla China., p. 3 2 3 3. d
Carlos Magno pl.intola se entre los ScptcCathalogo de los Gcncralcs dcl Carmen, p#
tiif >n:cs>|>*
)34yc
athalogo de los Gcncralcs de San Anton
Carros de notable grandeza entre os Tiart.;ros,p. 3* $ 4. d
Cathalogo de losPrcccptorcs de l Orden de
Casas qucn \^ inucnto,p. r . a d
San Anton cn Ca(llla,p. 1 , 3 f 9-d
Casa s de inaLs 1m1gc1.es ,y su antiguccatl,p, 2.
Cathalogo tic los Gcncralcs dcla Sctissima
Casas quando y de donde tuujron priacipio
'rrinidad,p. 1 . 3 49. d
Cathalogo tic los gcncralcs dch O'dcn de
p.a.jcU)
Santo Duiuiiigo.p. 1. 3457.C
Caarsc Ios Clcrigoscosa p,rohibida,partc, *
Cathalogo de los gcncralcs de la Ordcn de a
JVlciccd.p.t . 3 yo.a
Caarsc oteo tienipo los Clctgos corn o seen
Cathalogo de los gcncralcs de S an Fr a ncisco
ticndcp.V., o(S.c
'p,i370#d:: :
'
^
*
Casamicntos entre losTlurtaros,p, 3 . 97.(1
O
thalogo
de
loi
Macstres
de
San
Tiagi.p^
Can losThartaros a fus bijos yhijas dc'pucs
<lcmuertos,p.3 , 1 j> 8 a . .
Cathalogo de los Macstre de Sanctgocn
Casamicntos entre los ChnQS) p. 3 . tf,c

INDIC , #
Chirios porque no pueden salir de sus terra#
fin licencias. 3 . 2 2 s ,d j
*j
C aLliabgo c los xMacstr* del temple , p. i .
Chines como salen a tratar suera del Reyno,,
4f*S:b
Cathaogodelos^Geceraes dcla Copanla
Chinos son deaguna authoridad;snlIeua
p. 1,3 91.b
dos en ombros.p. 3.2 2 4d
Cadiaog de los maestres de k caualkrh de
C hinos grads hbres de.cumpliffiie'tos,p. 3 .
fti Ioai,p.i 42 d
j
Cathaloapdc ios roacstres dela orden de.Ca22 4. d
Chinos nca muer por jastici,p* 3.23 4-a
ktraua,p.i.4>.4c
Chnstianos solos conocemos a Dios como
Cathalogo de los roacstres de Alcantara, p.i.
eies,p.i.2.a
.
41 \ .c
Christia
nos,
primero
se
llamaron
Diicipulos
Cathalogo d dos maestres dela ord de Auis,
delSeor,p. 1.8 i.a
p.i.4iSb.
Chrilianos
, ilamados de diuersas mancras.,
Cathalogo de Ios maestres de Christo , p. 1 :
p.i.Sod
4^3 b
Christianos , la primera vez se llamaron assl
Cathalogo de los maestres de Montefe , p.i.
en Antiocha os q recibi la F,p. r . 8 1 .b
4 2 4. d
Chrilianos son aniados Nazareos,p.i.8 2 .a
Cathalogo de los maestres y caualleros que
Chrlstianos son Ilamados GaliIeos,p. 1 . 8 2 ,a
ha auido vick orden dcl I uon.p. 1.4? 7-d
( hrifianosba Ilamados Iudios,p. i .8 2,b
Csihah go ios prim eros ca uallerui que 10
Christianos de dondetpmaron este nombre,
' moron h empr k de la Spada de Sanctia*
p. ..8o.d
go,p.*43 3-c
Christian a Religion quan estima da su? acer*
Cath.logo de ios R eyes deMexico,part.3.
ca de los authores Gentil es , p. i.tao.d.y
1 90.C
Cathiogode los Reyes delPiru.p.3.1 9 1 .c
' 12 1 .a
Christiano.mTudio nopiiede acusar en ;uy
Carayogranciudad ,sies enia China , patt. 3 ,
20 a ninguii Turco,p. ^ .
Catholico itifo.p, 2 , z.d
Chnstianssimoticulo,p.2^ ii.a
Chnstoual Colon descubridor delaslndas,"
Cathedra de .Pedro,porque secekbra,p 2
48*c
; . .
p.3 . 1 aye
Cesaresporquese llamaron os ErnperadoChiran sue e maestro dela obra del temple
r,p*i . 07.c
de Salomon,p. 1 . 1 4.a
Ce1 a ces linage m P ortugal nobles , p. 2 * 47
Choro entre los Hebreos,p. ,4 1 ,b
d.y p. ;,5p>cncl Proogo*
Choro que es en la Ygksia,p. 1 . 2 \ 6.
Cenior q ofncio era en Roma^p. 2 . 2 04.b
C hororias en los Ecclefasticos co/ ant/gua^
Ceiffcrla rigTaidad comoca) o,p.2.2 0 b
p. ,2oS.a
Chanctler.as, ccjos quccicne cada vna de
Choron as que se dauan por premio a los ven
las proumeias de la Chinajp. 3.2 3 i.c
' ceJore5>p.2.2 45".a
O.apiaesv suamiguedad, p. 2 .3 ^.b
Chohortcen h gaerra que cra.p. 2 : 2 39.C '
Chua,y us abrcsen ducrsos tkmpos,p. 2 J
Cholola prouhida de Indias , y su gouiernoj .
2 3,3
p.3.1 S.d
China que gete sue enlo antguojp, 3 . 2 1 3.1b
Chromcas deas Indias quaes eran , parte. 3 i
China es tan grande como nuestra Europa,
170-b .
P-5 - 3-d
Ciguerlas y su naturaleza,p. .a.d
Chinos muy super(h:iosos,p 3.21 y.e
Cgueias adoradas por dioes ,j?artc segun-
Chinos co:no icpuisusrmiertos^. j.aij.a
"da,9.dCli nos nob es ie dierencian ea los YeHdos
Cinta conque se cenian los sacerdotes|Heddcomun pueblo^p j .z 1 7. d
breos.p.i^o.b
4
China ferdhssima sobre las cierras delmunCisco generoi de sacrifiejosse haaiarDios?
do,p.3,2i S.d
p;i-3r-d
Chinos& qcomidas v;an,p, 3.21 9. b '
Cirio Pascualy su antiguedad/parte prime
Chinas toosgajil de co mcr,p. 3,22 o. b
ro^ s 7.b
Cfcna ierra tuas poblada de quantos ay en
Ciro da iibcrtad al pueblo Hebreo , para que
iaando^p.3,2 2 i,b
ici'iaurc el tmplo,p. ljo.b
'
, Cira

INDICE:
Ciromuerto por Thomics Rcyna.p^. i.d
Ciminterios que son, y de que rui antiguaraeate,p. i2o8.
Ciminterios en Ronia,y en otras partes sealados,p.i.2 i p.c.y d.y 2 20;a
Cireuncision sicsta,p. 1 . 2 7 1 .a
Circuncisionen Ethiopia , porque schaze,p.
3.100 d
Cireuncision entre los Indios,p. 3.1 44. a
Cireuncision entre los Moros,p.3,2 62A
Cmdades quando comenaron a fundwe ,p.
Cmdades dedic-dasadondcviuieTenios del
Tribu de Leui,p. 1,32.4
"*
Ciudadespara'acogcrsc comoa sagrado los
Hcbreos.p.i .3 f.b
Ciudades de los Thartaros grandifsimas, p.
3. 207. b
Claustra que es en la Yglcsia,p; 1 .2 1 6*.c
Clarissimoticulo,p.2, t 66.c
Clcraeuciacncl Leoiijp. 1 .2.c
Clemcncia en la Aucja,p.i.2.d
Clmente sancto J^ottfcc .crio os Notaro$
s para escreuir las vidas de los Martyres , p.
1 . 1 T-c
Clerigos han de fer continentes , parte. ,1 ..
2oy .c
C lerigos GrcgoSjComo sc auian cn lo dclos
inatrimonios.p. 1*207.3
Clerigos cnEspaia casa dos contra derecho,
p.L207,C
Clerigos cs ncccTario q tengan eli mantenirnento,para conscruar la authoridad, p. 1 .
aio.c
Clerigos caadores , son castigados en detechQ,p.240 2
Clerigos MoscbuiCaSjdc qtcviueny se mantienen,p.3. 6\a
Clerigos Moscouitas,como son castigados f
son incontincntcs,p.3 . 1 ".a
Clerigos de Ethiopia muy iguorantes,par.3 *
}!(*.'' o.c
Clerigos de Ethiopia secasan,p.3 . 1 06.a
Clerigos porque se llamanassi,p. .240,0
Conagnicion desummo Saccrdote entre I05
^HcbreoSjp. i . 2 1 ,c
Consagracion de los Saccrtlotcs menorcs,p.
.27.b
Cnstgracion dclos Sacerdotes entre Ios G"
*/tiles,p. 2. 77. a
Consagracion de las Yglcsias,partc primera,
2 1 4.3
Consagracion de tcmplos cntrlos Gcntilcs,
fe;1p,3.3.d
;
" '

Concilios gencracs quehazian os Hebrcos^


p. 14*. d
Ccilio primero entre los ludsos a p, j , 4 2 .d
Y tododos Ios demas , y para que ie congregaua cada vno,partc primcr^folio qua
ren ta y dos,hast.iquarenta yquatro.
Concilios , y su principio en la Yglesia , p, J
2 6.a
Concilio primero, General , parte primera,
2 6 2. a
Concilios Gnrales quantos han fiio,p.i.
2 6 2.a
Concilios llamados con diucrsos nombres,p.'
1.26 },c
Concilio congregado fn authoridad dclPapa,no es Concilio^p.- j .2 * ,c
Concilios coigregados por los Emperadoresporrespect:ospardculares,parcc pnme*
.,16" 3,a
Concilios con que solcmnidad se congre ga n,
p. 1 .2 5 y. b
Concilio congregad o cn Aquisgran , porlo
tocanteaht;,p.3.'.c
Concilios cn Genoua,p 3.47.C
Conscjosuprerao en c pueblo Hebrco , p. r :
42. b
Conscjo de septta viejos entre los Hebrcos,
y su authoridad,p . 74,>
Conscjo de la paz en Vcnccia , parte tercera
38. b
,
Conscjo mayor en Gcnoua,p. 3 . 6o.d
Conscjo menor cn Gcnoua,p. 3.62.
Conscjo dclos trcynta clcctorcs cn GcnoUa,
Conscjo de la Prouincia de laVcrapaz,quan
do auia cosas arduai,p. 3 . 170. b
Conscjos o Cliancilerias que denccadaPra
inca de la China,p-3 2 3 .c
Conscjo supremo del Trco,p. 3.2 r y.a
Conscjo del Turco en medio de los negocos
comc,p.3'2 TT-h
Colegiosdclos Goucrnadores en Genoua
p.3.^2.c
* .
Colcgos entre los Chinos,p. 3 ;a 2 4-d
Conlancia de los Martyres contra Ios juezes,p. 1 . oy.b
Constantinogran fauorecedor ?h Christia,
11a religion , parte primera, folio. 1 2 6 . b
c.d
_ .
Confcss on que era enJa Yglcsii,parte prime
a.2 1 f,d;
Confession Sacramenta^p. 1.23p.
C on session de los peccado s entre los Gcnt*
, Con-

1
Confesioncomosehaze entre los Moscobi*
tas, p. 3.. 1 6,
ConfefionSacramctacnEthiopia ,partc. 3.
' 1 io.c
Cg- Uot vocal, entre los Indios antes de
recebria F,p, 3 1 4i.b
Confeondesus peccados entre los Indios,
qaandoraodafljp, 3* 8 2.C
Comulgar los Christianos en que tiempo, p.
i,2 2,a
C crsulgar en ay unas cosa rauy anigua,p.i.
2 2 5. b
Conuinion ea los M.scouitas como fe haze.
P*}-1/ a .
Conhrmacion,Sacrariento,p..2 37.
ConfirmadojSacraractpjCntreiosEthiopcs,
p 3.109 d
Coda n los Martyres'encaderas.p. 1 .a
Coi.fr.id'ias gofa antg ja?p. 1 , 3 9 .c
Confradias 4e Deceplmantes, p. 1 . 3 9 1 X
Comadrexasa doradas porlos Gentiles co
mo a DQ5J3.2.Q c
Condhb'e que dignidades,p. 2 .1 2 7.0
C onde que Digid--d es,p. 2 . 1 3 i.b
C ondes nuuo entre los Kcmanos, parte. 2.
31 c
Cc'idej coma se crauan en C ashlla^parte. 2 .
jl.C
Coudes como se criauan enPo:ugal,part 2*
! 3 ? .d
Co isu! como cra eegdo-p. 2 . 99.C
Cotisai Romano q partes auia de tener para
subira la Dig.idad,p.2.20o#b
ConuIq-eOramentos craya y p.2.2 0o,d
Copules como csycr y acabou dignidad
p.2,2 0l ,
Consulesfaeron os prineros que gouerna-*
rom a Veneda,p. 3 . 2 7.C
.
Colofo de-Rhodas cosa amosa,p, 2 . 3 2 f .c
Gontarpor Lustros quand o comeno,p.2.
3 6 .d
Cofitar por Olhnpadas que cof sue,part, a .
3 .3.
CoatarporEras quando,p. 3,368^
Conrarporlos Aios de Christo* quandose
Yso,p,2.3 ; o.d
Conta r p o r (a sujidcr de R o m a ,p. 2 . 3 7 2 . a
ConUrporind ciiones qucsuc,p..2.372.c
Cmery su vso.p. 2.3 usa
Corner dos vezes al dia ocenar quando, p, 2 ,
384d .Conter caxoeysavso,p2. 3 S/.c
Co iedorw gQades,p 2 . 3 S f . d
ComSkisy kantigucdad,p.2. 3 S S. cl

La

Combites y que ceriinonas y fus reglas pars


iersolemnes,p.23 S9.C
Combites exalados,p. 2.391.0
Combites Rcligiosos entre los Septctrionales,p.3,3.c
Comidas dclosIndios,p.3.i 71
Combites que en elPiru e hazi a sas muertos,p 3-l8T-a
Comidas entre los Thartaro3,p. 3 . r 99. c
Comidas dclos Turos qoales.p. 3 . 2 y 7 .c
Condiciones deNaciones en contmuary me
nearasarmas,p.3.H 3b
Conformidad y paz,que ay entre los treze
v cantonesdelosSguyzaros,p.3 .8 i.d
,
Corrcrla posta enMoscouia como^ parte, 31 9. b
Correos enHiartara como van,p. 3 . 2 o. c.c
Correos y poltas porTurquia como v,p.3
2fS.d
CorpusCnst fiesta quando comeno,p.i,
2 7 2. G
Comprary vender entre los Etiiopes, p. 3 .
1 b .a
Conquisias de nUeflrasndios,p, 3. r ? r.c
Coionacion y jura entre ios R cy es dciMcxi co,p.3.iV2.a
Gomunidad dem George cn Genoua que
cosaes,p.3,f 7. d
Crucificar entre los udios cosa muy vsada,
p.i.c y.d
Crucificauan a os Aartyres,p. 1 . 1 09, c
Cruz y su vso con todo lo que se puede dezir,
p. t. 2 3j. c
Cruz del Scsio porque vemos tantns parte
dcIap;>relmundo,p. r.2 i).c
Cruz del Seor, porque tienc a los pies vna
calauernia,p. i. 37,3
Cmzada quando comeno, parte primera,
282 c
Cruz rcucrenciada entre los Indios, parte, 1.
< 1 2 9-a " Crueesfacrificios entre os Indios hechos al
fuego,p3. 1 40. b
Cruel y mhumana penitencia entre Ios In*
dios,p.3. 141 ,a
Dalmatica que ornamento es cnlayglesia
p.l.2fY,C"
' ' ' '
Dauidhumtlde y deuoto7p., 1 2 .c
Dauid trata de edificar tcmplo a Do^p. i;
Il.C
Dauid porque no se hzo digno de edificar
tcmpio,p.i. 1 2.c .
Dauid q aparejos hizo para edificar cl tepo,
p.j.i 2. d
-Dauid.

INI ) I C
'Daniel persuade a fu ujoSalomon cj edisique
cl cmplojp. 1.1 2. d
Dauid zeloso en quanto edisicar cl Templo, ,
p< t . i 3 .a
DanM comeo 1 cngifidcccr ladgnidad Rcal
enlsi:ael,p.b?i.a
D a n os que trac cl vino beuido n tcmplana
p.2. 30 6".d
Dean dignidad,p. i .2 0.e
Dcmoiuos causadorcsdcla ydolatria , parte!
2.^-. a
Dnnonios riuy apoderados de los ndios an
tes de recebir la F, p. 3 t 2 7.0 y d
Dcmomos muy vsados a hablaralosSacerdo
tes de los Indios, p. 3 * 3 4#d
X)csotcjar y su antiguedad , p. 2 * 1 2, d
Destferro y su vso.p. % . 1 9 3 a :
Desoioscmosc hazian antiguamcntc,p. j.
D csa ios notabte s c n Bspa n a ,p . 2 . 2, 4. d
Dcaos de ch-angeros y otras gentcSjpar. a
%d .d
Dcsa los que llam.m empresas ypar, 2 * 1 67* b
Dealo cxcdcntc, pvv70.cnelprlogo.
Dclfuycioii de Hkrulalci,p.' 72. d
Desmcrnbrar con tormeotos a los Martyres,
p. 1 . ' 'hh
Du y su rcparCimicnro, p, 2, . 3 64.
Dia< oniasque nuigcrcs l:ueroii,p. 1 .2 04.il
Dia coma qijcoa cscnla Yglelia,paitc. i
3, y.c
Dacmo ilignidad > p* j * 1 9 y. d
I )j{Fctcueias de Saaicios qucatiia entre os
febra>s,p. 1 .2 i.a .
Dlcultadespnia couic^aisela jornada de ndiaSdp.3 . i 2 6'. a
.';
;
, Didlador que Magtstrado cm en Ronia, p* 2'*
20 d
.

'
Dicfcadov y su autoddad y ornamentos ,p.2*

E.

delTurco,p*3.2 77. b
Dios principio de todas las cofas.p. . .<i
Dios por las coCj s de aca es conocido,p. .uh
Dios conocido por Ios animales , yaues, y
martp.i.3.b
Dios se mostro mas grande en hazer al hom
brc,qucculodcmas,p. 1 .3 .c
Dios natural mente csbucadode todo linage de hombes,p. 2.3.C
Dios conocido confufamente de los Genri*
les.,p. 2. 4, a
Dioses de los Gntilcs qualcsfucronlospn
mcros,p.2.).d
Dioscscn gran numero adorados por los Ge
tilcs,p,2.i i.b
Dios iguoto,o no conocido quien fuc,par. 2 *
1 3. b
Diocsquctcnianapropriados diucrsasco
sas,p.2.i .c
.
'
Dios Serapis,y us cosas,p. 2.16s
Dios Saturno4>. 7. ; s 7 .a
Dios Iupiter,y us grandczas,p. 2 a 7 ti
Dios Iupitcrque hijos to , y que doues les
dio,p.?., 8. b
Di'saPalas quenuc>p.a.i'8.c
Dios Mccuo quien su,p. 2 9 ,&
Dioses Romaiiosjp 2 .o.d
Dios Romulo,p. 2.22 .b
DlOS'atOjp.2! 2'. d
Dios (enio,que cra,p. 2 , 2 3 .b
DiteT'Vftlcanjp. 2 . '3 c
DiosPluton,p.?..24.a
Dios H cptuno,p. 2 ,24. c
Dios Antiuon quien rue,p. 2 . 2 4'^
Dios mugcreSjp. 2 . 2 s *c: '
Dioa Vejms,p.2.z ^.d
")iosa Loba,p,2.a6\d
Dio Vaula,p. 2,27,
Dtoal:Iom^p<2,2 7-a
Dioses adorados cnfo'ma ecan wales > p. 2
. 29 A
Dioses de los antiguos Septentrional es, p, 3
2. d
,vH-

Diamanr.es cntuoe lab rouan antiguarnenec


% p. a. 3 i 7. b.
*
D'mcro,) savso,p.2v3 r.d ' *
)i!uuio de M oc conocido por s Tndos,p. 3
6"o,t;

Disciplina m U tar en cl Pm^p^^ 8 8.c


Die/, fy b i os en V cnecia7quc 'on^.}.^ y,c
Dckiiios n la Yirjcfuvy su vso,p. > .aoo.c
Dignidad es cnlas Y glcsias Cathdrale x,p. ? o 1 .c
Digoidadcsque(:enia antgua mente cl su m",
sno P entiice para fu ;mtiondad, parte, t.
20 3 .c
Diuan c llama a sala dclsupremo consejo

Dioes catigados enti'e os Godos, parce. 3 .


3.d
Dioses que tenian los Mcxkaflos , parte terCCM,I 2 7. d
'
;
Dios del agua rcucrcncwdo de os Ind ios } p,
3.' }A
Dios unnortal adora osTlwrtaros.p. 3 0 4. b
Dioses entre los Tlwrtaros,p. 104.4
l) ioses de a Chinas* 3 . 2 1 4 .c
Dioses del Piru,p. 3.13 0,%
t,^, DoctoresdelapriaUtiua Ygcajp. 1 .3-02. b
' "
% y
toao-

IND I C E.
raserIo,p.3.y.c
' s
Do&ores quatro,comoosefcogio laYglea,
Duque de Genoua quanto tiempo gouierna,
p. i .302^
p.j.tf.a
Dcctorcs.y fus insigmasp. 3-*87*
Duque
de Genoua, que ornamentos tiene pa
Docteres como se gradua en U China* p. 3 .a
rasudignidad,p.3.66.a
222. b
Duque de Austria , otro tiempo suc seor de
Doiigo dia Festiua qudo comeno , p. 1 .
deiosSguizaroSjp. 377^
273. c
Domingo no se ayuna cn k Yglesia,parte, 1 .
28'S.c
Dominicos Fraycs , vaa a pred/car a Tharta

E.

ra,p.3 . s? <5.a
Don,quecoes,y dcdondetuuo origcn,p.2

^ccesiasticos nunca pagan tributo, parte. 2


173.
Ec) psidel So.quandonueflro Seorpades
cio, firme testimonio para nuestra F,p. 1,
123.C
Edil que osficio era entre los Romanos * p. 2 .
2I2b
Edil que tnia a su cargo,"y quai cra su authorida dTp. 2.2 1 2.d
Egvpcos grandes ydoIacras,p. 2. 9. b
Elefantc,y sunatuialez^p. 1.2. b
Elcfante acomodado a la guerre, p 1 . 2 62 A
Eluccios pelean con ios Romanos , p. 3 .7 4a
Eluecios veneen a los R omanos,p. 3 .74. b
Elueciaja que gentes.tuuo por pobladores,p<;
3-7b Electores Que eligen al Emperador quales,p,

1 67 &
Doila CiciladccmugciTabia.p 2,274.3
Duquesprimuos entre ios Hebreos, part.
48 .c
Duques en el puebloHbreo t despues deacabado cl gouier no de ios Reyes, y qutos
fueron,p. 1 .49 y s 1 a
Duque y suantiguedad,p.3* 1 3 9. a
Duque de Moscouia 3 como succde, par. 3 .
Duque de Moscouia con que ccremoniascs
jurado p. 3.1 i b
Duque le cr ia en Venecia para su gouierno,
p.3-27.d.y 28.a
Daquede Vencdacontodolo tocante a su
dignidad,p-3, }0.b
Duque de Venecia tiene lirnitado el poder,
p.3-30.b
Duque de Venecia de que se sustcnta,part. 3 .
3 o. d
Duque de Veneda,y su lection, p. 3 . 3 1 .a
Duque de Venecia como se honra su mmoria,despues de muertOjp. 3.3 *. b
Duque de Venecia como es recebido dcCpucsdee!ecto,p. 3.3 2 b
Duque de Venecia de queornamentos vsa
para a magefta d de su otfco^ 3 . 3 3.C
Duque de Venecia que primlcgios tiene, p.
3*34^
Duque deVenecia porque 110 traeguarda?p
3- 34-b
Duque de Venecia no reconoce al Imperio,
P- 3*3 4-b
Duque de Venecia con que pompa es sepu*
tado p.3.3 4.C
Duquel de Venecia calgados cruelmente,
asp.ran a la tyrannia Sp-. 3,3 4t d
Duque en Geaoua es la suprema dignidad,
p*3*To.b
1/ 'jque dcGenoua}como es clegido.part. 3.
Duque deGeQaua que partes ha de tenerpa

Ecctorcs enlaRepublxa de Luca para elc~


gir quien los gouierpe,p 3 1 2 2 x
Election de los R cyes dcFez.p.3. 2 6 f.c
Emperadores y fus juezes contra los Chri*i
stianos p.i, 104.C
Emperador Coustantino fauorece a ChrK
stian- religion, p.n 2 f.c
Empcratnz HeJcna foncta/auorece a Christiana religion,p 1 . r 2 7. b
Emperador como es recebido del siimrno P5
tifice,p 1.1 6 9. d
Emperador como e&coronado,par. 1 . 1 .
Emperadores eran propria mente otro tiem
po Inqufidores contra loshereges, par. 1 .
3.d
Emperadores quienes cran al principio, p. 2 .
1 1 i.c -
Emperadores como cran electos, parte. 2.;
6.C
Emperadores como son electos ahora,par. 2
1 2o.a
Emperadores suprerno Monarcha en lo tera
poraljp2.i 22.C
Emperador cria Reyes,p. 2.123.0!.
Emperadores huo enEfpana,p. 2.12 f .b
Ea

T VT DICE.
;
1 iN
Encomendar el anima quando vno mucre , y
Estrema vn'cion Sacramfnto 3 parte primera,
suantiguccicid p. i . 24 3 4d
240.a

.
Enfermes como cran curados entre los InEstrema vnciou, y su vfo , para os enfermos,
dios,p. 3. 1 3 8.b
P.T.243.C
Embaxadores como se reciben cnlaChina,p.
Estudios entre los Chinos 3 parte tercera,
3. 220. a
2 24-a
Embaxadores como son recebidos en casa
Estacioncs y su antiguecU d,p. 1 . 2 So.b
del Turcoj s de Rey amigo,p. 3 . 2 y 3 . d
Ethiopia y su assiento,p 3.1 oo,a
Embaxadores que vanalTurcc,como sonre
Ethiopias dos,p. 3 . oo.a
cebidoson enemigos^p. 3.2 y 3 .a
Ethiopias diueras>p. 3 . 1 oo.d
Embaxadores como ion recebidos delRey
Ethiopia por quien suc pob!sda,p. 3. 0 1 .3
dela China,p. 3.2 29. a
Ethbpes ydolatras,p. 3. o -a
Encienso,}' su vo,p. 1 . 2 y y -
Ethiopes figuieron algun tiempo a ley de
Ephot,o Suptrhumera',que erajp, I 30.C
Moysn^p. 3 . 1 o i , b.y c
EphGtdeHno.queera,p. 1,3 1 .b
Ethiopia vinoprimero al Euangeio entre las
Epiphania Fiesta.p. 1 . 2 7 1 .a
gentes,p. 3^ 10 2.a
Epidauro la antigua,cs a que llaman oy RaEthiopesTe rebaptizpor deuoc3n,parte.3
guo,p. 3.1 2 3. b
io.c
Era,que cuenta sue en Espaa.n. 2 . 3 6 8 .d
Ethiopes como vsan de los matrimonios , p,
Escudos y armas de las ReytsTurcos^par, 3 :
3 1 1 o.a.y b.
' ,
24.S
Ethiopes como sepultan susmuertos, par. 3 .
Escudos quando comnaron,p.2, r 4 y a
Hl.C
Escudos se hallaro para pintaf enelos los he
Ethiopia como procde en las cosas de jufUchos nota bles,p. 2*1 4 6. b
cia conlos principales,p .3.1 1 6.h
Escudcto es algo menos que hidalgo, part, 2
Ethiopia abundante de raantenimientos , pv
3.ii7.b
Escudo de armas entre losSeptentrionaleSjp.
Eucharistia sacramento,p, 1*230,0
Eucharistia adoude reguardaua antguamea
3.o.d
.
.
.
Esclauos porque se llaman assi,p. 2 . 2 2 o,b
te para los enfermos , parie primera a
Esclauos cran muertos en las exequias de los
'242.C
Rey es Indios,p.3 . i So.b
Eucharistia porque tna Corona de Aragon
Estrcuircon plumas quando,p, 2.274.C
se gui! da en lo alto delosaltarcs, y enlos
Escukura,y su antiguedad,p. 3 . 3 2 4b
casFUlosvp..2 4 3 b
Escultores famosos,p.2 . 3 2 y .b.
f *
Euangelistas quando comenaron a cscreuc
Efcutura quan estendida^rte es, p, 2. 3 1 6x
sus Euangeiics.p. ,3 o j .b
Efcandinaua Isla,y fus pai tes,p.3 . i.c
Eunucho de la Reyna Candaccs conuirtio a
Escdinauia madre de Codas las naciones Sep
los thiopes,p 3 , 102 .a
tcntrionaleSjp. 3 . r .c
Eunucho de la Reyna de Candces , primet
Escuclas de Et z quales,p.3.2 6 1 .a
Obispo de Ethbpia,p. 3 , 1 04, b
' Espadasy fuvso,p.2.
Exedras cneltemplo de Salomon, queeral,
EipanarecibelaFjp. 1 .8 y .d.y86a
^ p'.r.i3.d
Espaiolescomo ntraron en la China , p. 3' j
Exequias que sehazian aos Chriiaaoreii
2 1 2 .b
la primitiua Yglea , despues de muerEspcjos quando comenaron ,p. 2 3 3 7.a
to,p.i,244,b
EcTenos quiencs eran,p.i .7o.d
Exequias que hazenlos Turcos a sas muer*
ETenos tenian cosas digrias de fer imitadas,
tos,p3.247.a.yb
p. 1.7 i.a.yb.
Exequias que sehazian *tos Reyes de MeEstoque que bendize elPapa,y lo imbia a al*
chuaan.p^.i 18. b
gun Principe,que"denota,p. 1 . 1 7 7.a
Exequias entre los Thartaros^uan do entier
E statuas se hallaro n para perpetuar a mmo
ran fus muertosp. 3; 1 9 8. b
ria,y nobleza,p. 3 . 1 4 2 .d
Exequias de los Chinos con fus muertos ,p:
3. 2 i7,>,; ;'.
Estcrnudar, y porque saludana los que ester*
nudan,p.2.3 8 3*b
Excniplo de rcuerencia dchijoa padre, p, 3."
EsloliSjorriaoientoSjp. 1 ,2 y y.b
, 33 d
Palans

1M D I C E.
Fiestadcla Purifcacon como se clbra cntrelosSeptentrionales,p,3.8. b
(
J_ #
Fieras diueras enlas moncdas.p. 1 . 2 . 3 3 la
Ffauios se llamaronlos Emperadores,par>2.
Fahne que era en k guerra ,p. 2 . 2 3 S .h
107. d
,
Familhs de Genoua en quienes ama de anFiuiossellamaronnuestros Reyes deEspacar c! gDuierno de Genou,p. 3 y 4*a
sia,p.2.io7.d
Fciimocpjntauatp.2. H.a
Fbutas y su andguedad,p. 2 . 3 o 3 .b
f coraosefuepredicando por todaslas r.aFiorida tierra delas Indias no.tenia ydolos,p.
cioncs,p.i .fe 3. b
3, 1 29. d.
Feciales Saccrdotcs que eran,p. 2 .7 f -C
Francia recibek F,p. .Sp.a
Fcria: y nieicacos cnre los Septentrionales,
Francisco Xauer.varon exeelente, parte; 3.
p. 3.13.3
211. a ^
Fez Reynocosi grande,p. 3 . 2 7 9.C
Fray GaspardeJaCruz, author de las cosas
Fez son. dos Ciudades,p.3.2 y p. d
de laChina,p.3.2 n.b
Feznucuay sugrandeza,p,3.a 60. a
Fray Martin Rada hombre notable, y no*
. Fez cl viejo p. 3. 2 tfo.c
ble,p. 3,2 1 2 .b. Y author de las cosos de la
Fez nquiiino de todas las coss, p.3.2 63,
China.
by c
Fray
les Augustirios entran en a China , p. 3
Fez y su vezindad n~ se obliga a esbr cerca*
212.C'
da por gu rdar a su R cy.p, 3 . 2 4.0
Freno,ysu3ntiguedad,p.2.2 62 .a
Fieasy Tu anieuedad-p. 1 2 69. b
Fuego
dei Sanctuario,como se conseruaa ^p*
Fieiras de! Senor.p. r. 2 70 ,c
1
.
14.C
,
Ficlla d? la fr.ctifirna Trinidad,p. 1.272, b
Fuego
sgrado
quai
era,p. 1 . o.b
Fiehi de Corpus Chrili,p. 1 . 2 7 2 x
Fuego
,
y
agua,
adorados
por dtoscs entre lo*
Fie'a de h Tramrguracion,p. 1 . 2 7 3 b
Gentilc$,p.
2
.
;
o.c
Fi;;2 d:i Domingotp. 1 .27 3.C
Fuego,y fu vso,p.2. 3 3 f .d
Fuiras de a Madrede Dios,p* i .274 c
Fuego perpetuo se cseruaua en agunas proFiesta de la Canic'aria.p.f .2 74.C
uincias de las Indias. 3 . 1 44. a
F esta t la Annuncacion;p. 1 ,2 7 y .a
FiestadelaO.pl j .27 y.a
Fiesta de laVitacion,p. 1 .27 y ,h
G*
Fieih de 'as Nieues,p, 1*27$.b
Fefo de U Natiuidad dcla Virgcn, parte, 1 *
Gazoflaco que era entre los Hebreos , p. 1 1
.... tjiJ ..
20, d
Fie:l; drTodos anto$,p 1 . 2 77h
Gailcos son llamados os Chrilianos , parte
r*r idh.de
r, t los
t Apotoles.p.
s-* r- j-r
r1,27 6A
r. 182.2

Hciasentjue- los ieraos mandananen casa,


p.2.?3.b .
.
. . . F; "-as cuetenisnlos Gentles para fus dio
Fiil5>eritr;]jsnthiopes,p.3'.i 1 i.d
- Fkstas entre los Indo$,p: 3. 1 3U-Y < 44 c
Fie' 3 notable en elPirUj entiempode Agosto,p;5.iro_ ,
Fielas entre los i hararos^ p, 3 . 2 oo.d
FielasoleGinissima en ci dudei iiascimento degtan Can,cad5 3 no mieotras viuejp*
FieS5 de los Cbino?,p. 3.2 6.b
rie ^zi entre 'osMoros dcFez,p.3 . 2 61, d
"FiefesntielosMoseobitas^j .^.d r-

Garrucha,tormento para cs Martyres, p,^


1 1 1 .d
Gansosadoradospor dioses.p.2.2 8. a
Gatos adorados por dioes,p. 2 . 9 .y. o.b.y'a
Gentiles,que gentes fueron ,p-2. 3.
Gent[les,qus fintieron dcl principio, 0 etern
dad deDios,p-2 3. a
Gente que pueden sacarlos Sguizaros para
venderse,p.3.8 6.d
Gente quepueden sacarlos Sguizaros para
a guerra de los con fdra d os,p . 5 . S 7 .c
Gente de guerra que tiene cl Rey de Fez.p. 3
2 67. d.
Gente de guerra que sustenta la China de or, dinancsp.^.a 3 o. b
Gentilcs quda comenaron a recebla Fc,
pa.b'4.a
Georgianos,)' susecta,p.i.232.a
'

Genio

INDICE.
Genlodios quiener,p^2 *i 3.C
Geomctria,y fa an iguedad,p .t. 299.0*
Geom iras gran des,p. 2 . 3 00 b
General de las guerras entre ios Venccianos,
quecs,p.3 4r 1 .b
Genoua y su antigucdad.p, 3,46.0.
Genoua y fus buenas calidade$7p. 3 .346. a
Genoua con fus pueblos era prouincia Consular,p.3.47.a
Genoua quando vino a tencr siila Arobifpa!,p 3-47-b
Genoua sc gouerno primero por Condes,des
put s por Cfules,p, 3 .3 48.C despues por
potclad>349a i
Genouefes inconstantes cn su gouierno anti*
guamcntc,p-3.49.b
Genoua se gou rna por Duques,p. 3 . y o.b
Genoua se ubkta a JVilanSp. 3 4 o, b
Genoua se da aFrancia,p, 3.5 i.a
Genoua bueluc a los Duqu; s de Milan , p. 3.
ri.b
Genoua se bueluea sus primeros duques,y an
tiguo gouieruOjp. 3. 7 i .b
Genoua queda libre Republica,p. 3. y i.d
Genoua>bufca entre si los medios para goucr
narsecnpaz,p.3. 3. d
Genoua mudadetodoen todo su gouierno,
P.3-8
Genoua destruye de todo punto el gouier
no de los noble$,p. 3.7p. b
Genoua como cria fus nobles7p. 3.50. b
Genoua que orden tienc en hazer nueuas leycs,y derogar otras.p. 3 . 64. b
Geneura,o Gcncua,vnidacon los Sguizaros
V'3'79 c

God-js Septentrionales recibenla F,par. 1 :


Godos son cabe. de los Septentrionales, p
3.1. b
Godos contra e Imperio Romano,p, 3. r. d
Godos y fus vcnturas,p. 3 . 1 .d. y 2 . a
Godos cn Espana,p. 3.2. c
Godos de Epaiia vecidos por los Moros ,pa
3 2.d.c
Godos pnmero Arrianos que Catholicos,
p.3.r-b
Gonfaloncr es cl principal magistrado de la
Rcpublicade Lua,p. 3.122.C
Gouierno de losHebrcos quai suc al princjpio^p. 1.48.3
Gouierno entre los Septentrionales enlasco
fasde jfutHciajp.3. 1 i.a
Gouierno primero de Venccia,p.3 . 2 7,2
Gouierno primero de los Ginouefcs , parte

tercera.(folio,43.b
Gouernadores de Genoua ocho,p. 3 . K4,c.y
fus procuradorcs.d.El pocestad.d Los jue
zes extraordinarios. y 7. b. Los cinco su
prmes. cLa mu. d.Ccnsorcs d.
Gouierno de Genoua en io tocante a los off
ciosmechanicos.p. 3.76*3.
Gouierno de GenoueLs enlas cofas dela guer
ra,p.3.T7.a
Gouierno que tiene la Republica de Genoua para los otros pueblos desiifeilona,p. 3
Gouernadores que gouiernan tyranncamen
te , delruyen la tierra , parte tercera,
77-a
Gouierno que tienen los treze Cantones de
los Sguizaros,p. 3 . 8 o.a
Gouierno de los fey s cantones de los Sguiza
ros,p.3.8o..b
Gouierno de los otros Cantones, de los Sgui
z ros,p.3.8o,c
Gouernadores quetiene elRey de Fez, para
Ls prouincias de su Rey no 2 6 f A
Gouieruo del Rey no de Inglaterra, parte. 3
20.C
Gouierno dela Republica deTlca muypro
uechoso,p. 3 . 1 2 3 .b
Gouierno deios Ragufinos,p.3.2 4 .b
Gouierno dela prouincia de Hascala en In*
dias,p. 3.1 ] 8. a
*
Gouierno que tnia la paouinia de Yucatan
enlndiaSjp..idi.b
Gouierno quetema el Pifu,y su justicia,p. 3,
l62,C
Gouierno de Fez para que no Faite nada end
bien comun,p.3.2 64, a
Gram matica,y su antiguedad,p. 1,29 1 .a ] j
Grain ma ticos excettentcs,p.2.a 9 1 ,c
Grados que se dan a los Doctores , parte,
28\a
Grados prohibidoa en los matrimonios de
losludios,p.3.i7 7.c
Grandeza dclPalacio del gran CarJ,parte. )
202. b
Grandeza del g*an Can, quando vaporel
Reyno,y quando vaacaar, parte Ccrcera,
f.2oy.c
Gran Turco y fu magestad,p. 3.2 47.d
Gran Turco como saie a hazer guerra,par. 3 1
2 y .a
Gran Turco , y grandeza de su R eyno p. 3
Gran Turco con quemugercs ca{a, parte. 3.
44.dB
Gncgos

I
GrlegosCkrigos como se han cnlo deos ma
triinon;os,p.2.>7 s
Gricgos may ciegos en adorar los coios , p.
.l.
Guadamazilesqaefon en la scriptura, p.. 2.
3 > I S.
Grisoues se a vaan coqos treze Cantoies.p.
3*79 -b
* Gifones.RepaSIka espar fp. 3 .7 9 *b
Gacrras quanto coajenaron,p. 2 . 2 2 3 ,c
Guerra como sc liaze cuire !os SeptcntrionaIes,p.3.i A
Guerra como la haz osEthtopcs^p. > 1 1 4-d
G.aatmaaProuincia de Indias^que sacriScios
haziausydoios:p.3. 14s iC
Guerras entre ios Iudios , como Te hazian,
p, 3. 1,8 f,b
Guerra como sc bazia entre los del F emp. 3 .
i7b
Guerra como Cetxata entre los Chinos^p.3.
22S.C
Guerra con qaienes h tienen ios Chinos de
ordiaar*o,p.3 . iaS.d
Guarda de gente que trac el Rey de la China
p.3.2 3 i.b
Guarda del paacio delRey de la ChTna,p. 3 .
2 27.C
Guarda del gran CarLp.3 , 2 o 3 .a

H
' Habita de os Cardenalesiquales^p. 1 , 1 g f .a
Habio dec*eigGSp,i.?8o.c
H-bito cePhilosophos quai en , p. 2. 2 8 f .d
Habito de os Mosges de thGpia,p. 3,
tOJJt
Habko del gnnPorjtjfce deos Iudios^.
.1 3 3- d
Hbi:o deos Prsidentes, y officaes dejustiria.cnrs iosTur:os.p.*3 .ay y.a
He
car. ersos nombres e inticuau ,
Hc-reos pcrquesel'amanass,p. 1 .4.d
Hereos quanco se llamaran raeliUs , p. t.
Hebreos deuoros es las cofasdca ielion,
p--9-c
3
Hibreosqaaado commimR a ilamarfclu_d:as,p.i.i y d
Hcbreos qieUgarestenian para aco*erseco
rpas.grad0|
psL^b
Heareos vastes <troticmpo,p. . r
rejreos grandes ydoatrft5?p, 1 .6 S, c

Kebreospucstosen captuidad,p. 1 .fo.a


Hc breos crueles en fus facrificios,p. 1. 69. b.
vc
Hebreos novsiron dccauaos ena guerra,
h.sta muvrarcie,p.2.2o.c
Hebreos pe'eauan con machos,p. 2 . 2 <5o.c
Hercules adorado por Dios.p.a. n d
HcrnandoCortcs primer cquistador de las
Indiasp. 3.1 2 7c
Hereges encomun primeroIudaycauan,p. u
6.d
Hereges entre Ios Iudios tambien los auia,p.
jip.c.y 7 2.b
Hcrcgespriraero se llarnau discipulos,por en
ubrir ii maldad.p. 1.8 i.b vc
Hereges cmpreehonran delamarse del n
bre de sus maestros,p. 1.8 i.c
Hereges desterrados por pena,p. 1 . 1 27.C
Heregias en la Ygleta quando comenaron,
p .3 i ci
HerfgiadeArro,p;i.3 13. d
Hcregeprimero.p. 1 . 3 1 2 .d
HeregiadePclagO^p 1.31 3.C
Hcregia de fratrielos.p, 1.3 14.8
Hereges como eran castigados,p. 1.3 r 5^3
Hereges son quemados,p* 1 . 3 17. al
Hereges que bueluen a la Fccomo son recon
ciliadoSjp. 1.31 8. b
Hcrodiar.os quiencs fueron entre los Iudios
p.T 72.C
Hrodes Agripa persigue la Yglgsia, p. 1.
84-b
Hrodes Ascalonita restaura eltemplo, p. r .
7 -a
Hermarroditos que son,p. 2.37P.C
Hefmagoras primer Obispo delos pueblos
Veneticos,p. 3.2 7.C
Herbeito primer Eugelizaor entre os Sep
tentrionaks,p.36.b
Hierusai porque sue destruydavltima vez,
p.i.7T-a
Hierusalem destruyda detodo punto 3 p. 1.
Hierusalem destruyda por la muerte del Sal
ua dor,p.i.i^. d
Hidalguia quecosaeSjp.2.1 3 S.a
Hidalga muger,y su nobleza^p. 2.13 g.b
Hidalgo de deuengar quinientos sueidos}que
es,p.2.i42.a
Hijodago que es ap. 2 . 3 S .b
Hjo reuerencia su padre con notable exemp!o^3.33.a
Hi'ary su antiguedad,p. 2 . 3 So.a
Historia y su an: guedd,pt 2 . 2 p -f , d
Historia

N- D I E.
tiflm se iuMe; en ttes partes 5 p. 2 . 2 96
3,p. 1. 2 .9 .cy i 30, c hsa lsb.i 37,5
Historadorcsfamosos,p.2'.;2 6.c;
Iglesus preui cgiadas para los deinqiiene*
' p.i. t s 8.C

' '
rnbre l tii ycYa *je )ios hizo , p* 1
Ig 'easqudocomenaroriaedicarse,pi *
2 < 2. a ' 'i:
Honbresbuenosqueon,p.2.r 37.C
Rpmbres emtgs'e a mcjp.i". 3^.4. b"
gkia la mas ptip.ctpal d cl mundo es la de S
Hornbrcs de gran memoria^p. 2 3 V 7.C * loan d-L'etraii-en Roma\p. 1.2 1 3. b
Hombresdepoca memoria,p.2.;3 1 8,c
Iglesias en Echiopia para sclos-ics hornbrcs*
iornbres feiafdos h saldo de Gerua, p.
Igieas en Ethiopia^ara solas las mugeres^p.
V47-C
' 3,1 oj;d '

"
r""
Horas Canonicas,}' fuantiguedad, parte. 1 .
2 49 -a
^
' ' '
-. - *
Iglesias enthiopiarnuy antiguis,)- muclias,
- p.3^o3.a-!c"- ;
"
Horas de nueHra Scnora/quando comenrontp, 1 ,2 y o.d
Iglesias en thippia muy proueydas , y ricas,
' "'p.3'.;i- 5. d""' :*
Horas Canonicas, y su repartmento ,p. 1.
riu'.lres hornbrcs Veacelan'^s par la Ygc^
2 y o. d
a,p 3.2 7.a '
Hospedar p' hfes cosaantigua ea a.Yglesia, p. 1 . 30^0
- * .
mjgincNy su2ntigucdid,p. 1.23 s.d
Hospitales por todala Chrifciandadjpart. f .
lipcefs'st y su prncipb p. 2". 7 i .c
3o6.d
,;
* *
- 1
Lnpresion en li China, p. 3 .2 2 a.c
Hospitaldela misericordia enLiboi, par 1 .
lipero deisll'ey es de h'.oph cosagran
de,p. 3. 1 1 i .c
,
.
308 b
HorpitJcs cn R om a muy antiguos,p.i. 3 6.
Im peno Occi dehtaly Orienta!, corno corne
titon y acdbaroi.i. . . i 3 .d.v. i 6.c.
308. b
1 1 8. d.
Hospedar a lo< caminahtes.y su anriguedad,
1 nd'us Occidentales coni>ertF.a?,p. 3 .9 5 .b
p2.44<a,
'
Xniios" cruelcs cn sacrificar h ambres, p. 3,
Hopedar entre los Thartaros,como, part. 3 .
5 99<c
^ 7 * ' ?r' "
139
...
Indios de1 a Prouncia de Honduras que saHospedar cn la/China alos huespedes, p. 3,
227a
*- *< ^
erifKo, hazian,p.3. 49. b " "
In'^os ) uzgaitospor judios acerca de algunos
Huniliaderos'cjuc soryp. . 21 7. b
p, 3. 16 2. a
IndicsOcidentaiesquehnterondclprinci
. r
>.<... X ,* . OiU * ....
'i >. v "jt ..-.t.
piodelimindo^.
6t>.d!
Iacornede treno excclentescutor.
Indios ten.an Igunas permisshhes en su vip.2.3 27.tr
t
uir,p. ys .b
Iaymc primerojley de Aragon,hizo dos mil
Indios coo sepultauan sus^rnuertos,par3.
79;b*
' ' .
a'
Yglesias,p. i.2 i 3. b.
anizarosy sustr^jeyp. 312 ^Q.b.
Indios mataaft muthos ho'rr.t'res , quando
Ianizaros ion cl todo cn casa dei gran Turco,
rnoria''gurio,dcsusRe;.s5p,3. jg.
P..3....2 fO.-;.,^1V;
Indios conio tratauan JascosaS'dc laguera,p.
Ibcros gente Oricta,rccibc la Fc por vna mu
3.. 8^. b
, .
.gcr,p. j . S
: . ^ O
. ..
,
ngas" tenian por renombre los Reyf s dcl Pe
dotatria y pordndecomno>p..2^4-b
ru,como Ces>r<s,o Augustes, los En pera
Idoles pritper#s^2,..,b. ..
dr.esRomanos,p. 3 , 1 04,3 '
Idoiatria en j^sndiasjcntre la gente ruda , p.
Inga P .chacuti Rey dcl Peru,prudeniitno
3.1 2 7.C
hombre.p. 3";} .c
Idoiatria en clPeru}p. 3.1 agd
. I
ndiction que cuenta era,p.2. 3 7 2 c
Idoiatria entre los Hebrcos, p. 1 ,68.c
Ihgaterra recibe la fe,p. f .9 . ,a
Idoiatria entrlo^Tartaros^p 3, 1 94.C
Inglaterra porque fr jlarna afsi.p. 3. 1 19. c.
glesia Latina porque/i 11a. ma asi , parte. 1 .
Inglferra diudda otro tkmpo en diuersas
1 2p. c*
^
>
< ^

Rcynos,p.3^:j>o.a
Iglesia Griega quantas vezes se apartodeJa
Infnito niiiRer cfe caualgaduras,que acorn^
obediencia de la vmuera^-tjilaman hl\ow
panan al Rcy ae Lthiopia ?p. 3 1 13 .d,
Infan-

IND ICE,
Iuezes entre os Chinossofi de mucbaauti
rmeones que on-,p- a. 1 3 7b
v
Injuisicionquaa^o comeno eaU'igieii
p.tt-3.d .
nquilcione.i Espa'a quda comeno, p 1 *

rdad)p.3;z32-a
t.S
.
uezes Chlno5,como sonrecebidos en lasciii
dades, quando tomanel gouierno, p. 3;
232.b.
Vi: ,.,
Iuezes Chtnos muy auanentos , p. 3.2 3 2.b
Iuezes y otros ministros dejusticia entre los

Inquficloiien Romaquan do corner, o, p. 1 *


Ialio Gapitoino da testimomo de nuestra
nquhci - o en Napoes no sc puio intro dazk.p.1.3en PortaguaLcorao se mroauxo
Inqulicfon

Fe.p.i. 2 4b
Iofcpholudio diotestimoni 4elavenida de!
Senr,p. 1 . 1 2 2 .b
loinsanctoEuangclira , quando escrii^osu

nWias de! General de los Venecfcncsea


Euangeio,p.i.30.d
Iuegos y rcgzijos que {c hllaron para Ios
kdro tancto fae puelo eatreios quatro D oores,p. 1*30 a.c.-.
Tsa de Paria que facrficbs hazia , p. 3.
la de nctoDoinrgo y so religion , p.: 3;
abileos entrefos Hebrcos qae prouccho tra
abileos eo^a Yglefa , 7 suantiguedad , p,i. ;
Iuibs grandes persegudores dclaYgiesia,
udios redben k Fe,pcr iener ocafion deper
egelr a Yge5a,p. 1 6 f .b
i?idlos destraydos,p. 1 .ja.ti
Iadkspocqsobdchos couarde*,p. t .7 3 .a
lodiosikoados enscruidumbre,)' qaantas vc
2es,p.i?3b
laos fabiectos a los-Romanoi,p.i.7 f a '
adssicrai'ikisadQSigiii iipo lesCfir
feuras.p.f*8s.b
eas Gaulites herege entre os Hebrcos p.
i.7*J> '
*
' iezes queeraa entre os Hebreo?, p. 1 ..iS.c
Isezcsqaasdo ecsai cegtdos encre, los Hefcr$-y que oirioeraelfoy o. p. 1 ,4 ,b-m
sezes estreffli'Hebrsos pcopeamenre cran'
Capfeaoesspii*f .b
sezes diiierfosqae poctdia contra os mar
yrcs.o. : . 1 04. d
aezes digniadenkjsladeCadeayp. 2,
- . i?6.d
;sezes que ordeatenian entrer los Romanos
m {azgar,p. 1.190b
. r ., r
loczes enrre los Romanos queauthoridadte
naajqp.a.i pa.a
uezesconto son tlc^iios entre os Septentrionaks^y. 3. 1 i.a y b
Iarzesy fasofeslcsen k slndaspara tratar
cikaflcia^iai^.a

honbres,p. 2 .40 6,a


J negorGothicos qualcs fucr.on ,p. 2 .40^.d
uegos Oympicos muy olcmnes , p# 2*
4oS.b
UgosApolmarcs,p.24 A
IicgosCircenses,p.2,4-4jC
Xucgossecu3rcs,p-2,4i6.b
Iuegas .Mcgaienses,p.2.4td,d
luegodei Axedrcz,p. a .4 2 8 .a
aegosdcl(3sToro5p2.4i7.a
uegosuuenaleSjp. 2 .4 1 7-b
laegos deg]sdiatores,p. 2 .4 1 7A
Iiiegosthcatra!cs,p.2.i ip.d
uegos Dionyfos,p..4 1 o.a
Iuegos Lupcrca'cjp. 2 .4 2 o d
Iuegos QuHquatrios,p.2.f.42,o.d
Iuegos Troyanos,p.2.42 2,c
laegos Lstino,p,2.42 2,d
Iuegos Capitolinos,p.a*4a 3 ,c
lugos delaspees con nmcs,p,.4a f M
Iuegoi de torneos,p. 2 .42
Iuegos de Fouardar,p. 2.42 6".a
uego de lus dados,p. 2 .42p.a!
Iuegos cornants "de las mochachos f p. a%
9.b
'
urar como se vso en la yglefa antiguamente,
' p,292.C
'
Iurar entre los Godos deEspana,como se haIurar tomando fuego porqae,pv r . 2 <? 4a
Iurarsobre los sepuichros de los sanctos,p. 1 ^
2?1*h
....
v
Iurar entre os Gntiles,y fus ceremonias pL
'2,9S.d. .
lustjciajsu symbolojp.a.po.c
lulica entre los Septcntrionaes,p.j. r i.a
Iustica y su orden entreIos Venecianos.p. 3
IdkiaentreosMoscoiltas^coiBo tgaaf
da

INDICE.
Leyes de la prouinca de laVcrapaz,parte,j*
ido.cyd
lusticia entre los Mofcouitasconlos clones
Leyes por donde se gouernau los de la nuese corrompe con mucha facilidad^. 3 .19 .a
uaEpana,p.3i 57.3
Iuslici como se guar da entre los Ethiopcs^p.
Leyes por donde e gouernau el Piru, p > 3 .
3,iry.d
i8,b
lnsticia que se guacdaua entre los Etiopes anLetras qudo comar, p.2. 272. ay 276. d
tiguos,p. 3.1.1 y .d
Letras con diuersos charjctcres,p. 2 . 2 74.3
lusticia muy recta en Luca,p. 3 . 1 2 3 .a
Letras y notas,Egypcias3p* 2 . 2 74.il
lusticia entre los Chmos,p. 1.3.2 5 6-c
Letras
rauorecidas pot Principes,p. 2,277b
-u
lusticia cn lo Griminal como se trata en a
Letras
entre
ios
Chinos,
p.
3
.
2
8
.b
2
2
3.C
Chtna,p.3*2 3 3c
Lcuitascon todolo que les pertenecia,p.i.
lusticia y audiencias entre losTuros,part. 3
2 8.b
Lcuitas de que edad entrauau a scruir,part. \ ,
Intci rcKcjue era y que msgistrado represcn*
29. b
taua,p.2.r 5>8.d
Lenguas se horadauanlos Indios por penitci,p. 3.14-1.0
K.
Libros que se quemauan antiguamente por
hereticos,p. 1.14.C
iCabalistas que son entre los IudioSjp. 1-67**
Libros persegutdos por Dioceciano,'part. 1
1 1 .b
LLibros Chatolicos perseguidos polios Go*
dos,p. . 1 16, b
Labro c{ue era cnel Tcniplo de Salomon,p;
Libros Sagndos qualesson.p. -3 oo.d
Libros Apocripho qualcs , parce, 1*302.4
Labhintho que cosa eva entre los antiguos,p,
t73T.b.
2. p 8. b
Libros perscguidos,p. t. 3 o 4. d
Ladroncs como se caftigiiaa enaslndasjp, 3
Libros canonicosciitre los Ethiopcs, part. 3
ln,c
, Ladroncs cola China infnitos-ip.3.2 3 3. d
Libros hereticos quemados,p.i , 3 1 y.d
Ladroncs cn Etli/opia no son tenidos por ma
Libros y (u antigucdad,p.a. 2 7 6 d.
lgente,p.3.i 17a
'
'
Libro en que e asientan los nombres d elos q
La mina oniamcnto del Pontisice HcbrcOjpw
ion del cuerpo de la Eepubka de Genoua
i-3 t.c
Lamparas y suvso cn la Yglesia,2 %yx
Libros entre losChinos impresos p.3. 223. d
Laiigotfaiiiifnita, porEthiopa, p.3. 1 1 8. b
Librerias y su antiguedad,p. 1 .3 0 2 .d
Lection en la mesa paralos monges cosa antiLibreria primera cn Roma, p.T .3 03 .a
gua,p. 1.289.
Libreria primera entre Clirjstianos,part.i(
Lcdanias y su vso,p. 1.29 1 -h
3 04.
Ledanias menorcs.p. 1 .2 9 .b
Librerias
fdinosis.p. r . 30 y.b
Lcgados que cran entre los antiguos , part. 2,
Librerias famoascn tre los antiguos, par. 2
2 6 9.a
279.I1>
Legados y su antiguedad en la Yglcfia,part..
Liguria Prouinca cslo mesmoqueJa Seo*
ria de Genoua.p. 3 .47.3
Legados como los rccibcn,p. .189.C
Lirnaon
podcroo cosjrio deJj China , p. 3 .
Legados y sas ornamcntos.,p. 1.1 90.
21
1
.cy
d
Lon y su naturalcza.jp . 1 . 2 .c'
Limosna entre los Indios antesd vcnx&h
Lcgi dadores diucrsos,p. 1 8 y. a
Fc,p-3. 1 4 y. b
Leyes Romanas y su antiguedad parte, 2.
Limosna que se da a los pobres cnlaYglca
183. cy 1 84-a
cosa muy .mtiguajp. 1.290.
Leyes y sus^d adores, p. 2 .7 8 .b
Libcrcad csseasla de todos,p. 3 . a 7-a
\
Lcyes como c orden en Gcnoua o se deroga
Lihcna altaada de los Iguy 2 aros , partit
p.3c4,b
-,
77, c
Lcyesdclu Prouinca de Guatrnala.>parte,3.
LonffobardosrecibcnlaFc;p. 1 90. d

*
f f Lob.

I N D
Lobos,adorados par Ebs,p.2 .29.C
Lucres code se hazan los Ccilios entre los
Hcbrcos^p.i.yy.a
Luzarcs addc sacrifkra los adioSjpart.j .
147. d
m
t
Lugares adonde creyan los Indios que yuan
susalrnas7p.3i8o.c
Lugares adonde atorrnentaan los marty rcs,
p. 1. 107.cy ioS.a
Lugares seklados para los juegos,p 2,408^
Lucas Sancto Euangeista quando eseriuio su
Euaa^eliOjp. 1 .301.0 y suc pintor, part, 1 .
2 34, b
Xuca Ciudad de Italia principal, p. 3.12 2. a
Luca diuide su gouierno por tres^arrochias,
.. p, 3, 1.2 2.b .
Lucano tiene juezes para tratarlos pleytos
de los naturales,p. 3,1 2 2 ,d
Luna traa por armas losTurcos,parte. 3,
, 246.I
Lustros que cran en Roma,p.2.3^.d
Lsys Cefar cauailero principal Portugal,
p. 3. 6S.cn el Proogo.
Luco por los difctos cnayglesia,p.i.248.a
Lucodclos Clcrigos distin&o^p. 1 . 2 48. b
Luto por fus muertos entre Gentiles par. 2 .
2S8.b
Lufo entre los Chinos,p. 3.2

Maestro de los cauallcros en Roma , que eraj

p. 2

Mantenimicnto y comida de los Ethiopes,p.


3. 1 1 7. b
Mahoma y su princpio,p.32 36.3
Magtstrados que gouernauan los Reptiblcas,p.2.i o\a
Magistrados nohandecntrar con armas en
las aucuenaas,ni ayuntarnientos , parte. 2 ,
iM.b
Magistrado fupremo es e Aman entre los
Sguizaros,p. 3 8 o.b
Magica y su inuetcion,p. 2 . 3 08 .d
Magcstad de los Reyes deFez,par. 3.26 6.b
yc
' '
Magcstad de los Rcyes de Ingisterra,par. 3 .
i2o.a
Matrimonio Sacramento,p. 1 . 2 4a?y b
Matrimonios entre los Gentiles, y fus ccremoniaSjp.2.80 a
Matrmonios de los antiguos Rey es y Princ
pes,p.2.82.c
Matrimonios de los GaramStas^p. 2.8 3. d
Matrimonios cnlosSeptcntrionalcs,p. 3 .5?. a
Matrimonios entrelosMofcoutas.p. 3. 17, b
Matrimonios acerca de los Echiopcs., part, 3
1 1 od
Matrimonios de los ndios de la nueua Efpa
- a,p. 3 .174 b
,
M.
Matrimonios d los dea Verapaz,p; 3.174^
Martlrologio quando comeno ,p.i.i 17.di
Matrimonios dclos deNicaraguajp. 3.17 tf. c
Martirologio no lo hizo Euebioyp. 1.1 1 S. a
Matrimonios de la isla de S.Domingo, p. 3,
Martlrologio no lohizo S.Hicronymo,p. 1 .
17 6. d
1 S, b
Matrimonio de los del Piru^p. 3 : 1 77.1
jMaitirologios quantoshaauidos con fus au Matrimonios entre muertos, entre los Tharthire^p. . 1 1 Q.c.y 1 2 o.a.y b
taros,p.3..ip8.a
JViamro(ogio porq se lee a Prima 0p.. 1 io.b
Matheo fanctojEuangelista^quando eseriuio
Maria herroana de Moysen,porque es Ha ma
- su EuangeIio,p. . 3 o 1 ,b
daEdiipiTa,p.3. 1 oo.d
Medicinas hallada s por los animales, p.i. 3 .a
Marcos sancto Euangeista , quando eseriuio ~ Mcdicina y su antigucdad,p. 2.3 1 3.b
su EuangeliOjp 1.301.C
Medicina druidida en dos partes,p. 2.1 1 4.C
Marcos Euangeista predica enquilegia,p.
Medicos Septentrionales comocurany scies
paga,p.3.io.a
Marcos Euangeistaporque es patron deYe
Medicos entre losThartaros , grandes vella*
nccia,p.3.2 7. d
cos,p.3.i 97a
Manscaf que ofo cs,p. 2 , x 2.9 ,
Mercurio dios quien ue,p. 2.19 .a
Marque s que digndad cs,p. 2 .13 1 ,b
Mercurio TrimegistroPhlosopho^dador de
Marco Polo Vencciano snda en la Corte del
leyes en los Egypcios,p.2.i 8o.b
gran Ca^p. 3 . p f .b.y c
Mercadcria y su vso,p. 2 . 3 y o.b
JMacttreefcuela,que dgnida es,p.. 2 o 2.b
Mercados y srias entre los Ethiopcs, part. 3 ;
Manipuloornamentodelos miaistros fagra
1 i8.a
dos,p. 1 .2 7
M ercaderes Turcos p . 3 . 2 y 8 .c
h la estre dcos cauallcros entre Venecianos, Mercadcria y trato entre los Chinos^art^*
p 3,5 S.b
2 20,a
Mcrca

INDICE.
M crca cfcres de Tfej f\ 3 7* '6 3 Jb
Mcrcadcria y trao entre ios Clmtos > part. 3 .
2, 2. o. a
:
Meas cri cl ternplo de Salomort de que fer'uianyp.' a 9. a
M esc s y clias dedicados alosydoloSjp. 2,6 >.a
Melay aparato dclllcj' tic thiopia,pait;. ; ,
r yA
t
,
"M escs y cis como o s pintauaii entre los Iu~
dios,p. 3 . 1 3' 7,'d
Mcosicsiitinitos cu Canbalu ciudaddclos
TharCaro$dM<&oo.a
"M czqutas de loros ucitidas'cst Yglcas
p. u 2 S4.d
>
.
JV czqnita de Mefch,p. 3 . 3 4 2 .>
M t?: quita de Pz.p. 3.20 o. d
.M il y su priuripio, p. f.22i.c
Mi Isa qucquere dexir.p. . ?. 2 1 Jt
Mil-i quando h coiiicnaron a cdcbraros
,., , Apololcs.,p* il .'2 a
>M M a n' 'c -digk sacra de sagrauV) , parte- f *
M Hia dclos'Apooles y como se eelebraua,
- p,'i ,aa'6.a" '*''' ' '
' ( '
'
M il la Movarabccontoi'hs sus p'artcs,partfc 1 *
2 ' W M
'
Mils por las' animai cofa nmy anti'ua.p. 1 .
::<46,d
jMililolcnuic entrr los Mocouitasp* ^.iyc
Mil entre loi l'.tl nopes coiuoevli (ua,p. 3*
.107.C i
Mie'rieordia cala nid Rcyno de Pt'itU*; ,
p. ,3 08. b
Mttiw de los aeerdotes entre los Uebrco
y, , 4 o b 'I ' /
M ira jaeintna quecr;a,p. 1.31 .c
MiU'.is paca !<>s obtpos,p 1 . y o a
Milagro de la iilmz otablc m I ndas t p. 3
Milagr notable de fan Toan Baptilla,p, 3.
oU>
,
"
Mdagro dcla CruzeatrclosTliartaroSjp. 3;
Miiloncs que cl gran TartaroCicuc de renta,
|V).2oH,e
' _
^v'<
Mochuchus como los criaau antigpamenCe,
!-.p.2. i4.<l
.
'
Mn( kxlic:; como son disnpinados eu Sep
tentrion,p. 3. ii. d
Moue d a quando le hallo.p. 2.3 9. d,
Moueda entre los inoliouitasqu.dcs.p.) ,'vjb
Moncda Vcncciana y u vlb, p.
9 .a
Moncda entre los i'.hiopf^p..i 1 l!.a
Moncda tre los l'iiartaw^p. 3 aoo,c

'Moncda cftt'China es tf pCQ'vtyptfiZ 2I1


Monaerio que csfp, 1 , 2 t f. c : '
Monalerioscn Bthiopia cosa rniyajtgqa,
p.3;.O(>'.c'
'
'
'f
MonallcosenEthiopia soniiisiaitos^p 3.*
jo.d
M iatcfa i fa quando' comeo , pj, 3 2 6, h
Mongcsy 1 a ntigricdad p .1 3 i V .a
Monges'aritiguos que reglas guardauan,p. 1
3 li.ik " ' '
Moiges sin-npretauietfonhabito conoctdo,

Mondes spu los que vuc est comunidad los


dcuus no,p; 1 .3 1 7. b
jMongcsqtre defampavan'la vida monastica
tiencu pt-na Ihl alad,p u 3 a 7.0
Mo'iges dil'ctcrites ciwl modo de viiiit*,p, 1
3 %y'- '
. '!
Monges Zcaobitas qua!cs son y suc ron, p. r *
3 2a;' ':'
;
'' ' t '
M onges Annalv)rcfas,p. 1 , 3 .18 .c
'M on^ts Sara baytas,p. 1.3 2 8. d
M gis clcos sjocouras corn oviu,p. 3 .ttfJb
JS'I'o'tgs'cn lt'hopiarauelo'.sp/^* 1 07. a
Mogas Sas usuo citve lo$'hcbp<Os,p.i. 46 c.
Mongasy suantigucdadjp. 1 )P3,a M ogas entre los f.thiopcs indias,p. 3 ojh
Mogas cntr'losTntUosOcIccalcSjj. 3*13 6*.a ,
Mogas entre los liados'Oe'dcntacs si perdi vrginidadquepcna tnia, p. 3.1 3 6.c
Mongas detPiru^p.' 3 . 1 3 6 . tl
Mogas dcl Piru eafauanse dr'pues tic passa*
doeierto tietnpo,p. 3.1 3 6. d
Moouitas rcjclbcn I l;c,p* ayo.c
Moeoucas y j gte (b n y u afiro,p4 3.1 3X
Mocouifas porque (e I la m.in asl,p.3.i 3.C
Moscouka noobcde^ciial sminno Ptillcc
MIM'fb
. t
f
M osi.out as tcnc mue hnsHere;insp. 3 . 1 4.0
Mo(iouitascncnJg(s dcla Yglci.i Roniana
p',3l'2,e
"
"

Al('couisa:i llcnos d sup c r H iuones p. 3 < 4'


Mofcouitas elengos de q tu! pas (on b'gctdos por los Ob ifpos y il [ualc pot los juc
/t'&lcglares.p. j.i y. d
Moscomus como ucebinu el B;ipt ismo, p. 3 .
( 6,e
Molcouitiiscomidgrisul) vtrnq speciep. 3.17a
Moemitas 110 ci'cq ay pargator o, p. 1 .17.il
Moleouicasgcntcociofay pobre^p. ^.i <;,a
.Molcoulas gente uiuy sabjeta, p. 3.10 -a.
Mocoutas gt'C de nmy ruyu 1 s mafias , p. 3
Momctosy suvso,p. 1 .-74.b
qq %

Monte

N D I C E.
Nanegacion y su antguedad,p. 2 , 3 47.Motezama vltrao Rtfy de Mexico , y su
Naucgacion entre los Chinos,p, 3 z 2 2 .b.
mucrte,p.3.f o,b
Naos y otros baxelcs insinitos por toda la
Mugercoaniettea ios Iberos,p; i ,8 8 c
China3p.2 22 c
Mugcr.ninguna suc Papa.p. i . 49 .b
Nauesy
barcas siruen en la China como de
Mugeres no pucde fer Iuczcs,y porque,p. 2 .
puebios sobre el agua,p, 3 . 2 2,d
1S7A
Nasdmiento del Saluador,p. 1 .7 8.c
Mugeres Septentrionales dadas alas armas,
Maduidad^Fieta del Senor.p. 1 . 2 70.C
Nazarcus q er entre los Hebreos^p. 1 .4f.
Mugeresenouesas honestissimas.p. 3 .4.76.
nazareos er lia ma dos los christianGS,pi. 8i.a
Mugeres rcynar otro tipo en Ethiopia , p.
Naturalezade diucrsas gentes en las cofas de
3?i 1 i.d
agucrrap.3.83.b
Mugercs pablicas en Efiop nfinias,p . 3 .
Nctlcch hijo de Salomon , y de la Reyna de
thiop3,p.3JO d
Mugeres Indias guerreras , y dadas a las arNigromanciay su vano vfo,p;a.3 1 1 b
mas,p.3* 1 S f.c
Nicaragua prouincia de Indias,como pul
Mugercs de los Lcuitas priuilegiadassjbre
tiua sus muertos,p. 3 . 1 8 3 .a
todas las demas del pueblo Hebreo,p.i,2p.c
Ninos como cran criados entre los antiguos,
Mugercs entre losThartaros muy eruiles,p.
p.2.2 i4-d
3. r P 8. b
N bres q ay d* iugares en la yglesia,p. 2 i y ,a
Mugeres Chinas honebs, quando casadas,
Nbre de Sguizaros duidcvinorp. 3.76.
l.d
N
oble ttuo que e Sjp. 2 . 1 (5 7 .a
Mugeres Chinas qudoviudas puede veder
Nobleza
dgenoua como se escoge,p. 3 ,6o.h
siuhijos^si scveenpobnza.p.3.2 16. d
Nobles
entre
loslndios no podianandar ga
Mu^eres publicas eniaChina como viuen}p.
o
-,
la ncs^hasta auer hecho alguna cosa notable
en la guerra^p. 3.18 y.d
Mugeres de la China de 4 ornarr.eitoi vfan,
Nobleza
que seconserua en la succession de
p.3.2 i8,b
los
Eeycs
de Ethiopia,p. 3 . 1 1 4b
Mugeres Turca,corao se coroponeny vi
Nbre
de
hobres
Illustres no se puede ponet
stcn,p.3.2 T7b
al pueblo com entre losTurcos,p. 3,243 ,b
Mugeres hidalgas no pierden su nobleza,des
NumaP6piliodioleycse!iRomalp,2a8 3.b
pue? de viudas si fueron casadas con villaNumcro de gente que da cada prouincia enU
Chnaparalaguerra,p,3.2 3 o. b
Mucrtos como los fcpultauan os Gentiles,
Numero
deciudades y puebios que el Turco
p.2.8".b
tiene debaxedcsu mperio,p,3#2ya.d
Muertos er quemados por hra,p. 2 . 8 ? .a
Mtiertos cchadesaas aues^p, 2 , 8 9 . b
o,
Muertes craees dan los Scpt;riona!esaos
criinofos^p. 3. ,c
Obifpos de Anillojdedondetuuieron orige*
Mumc y su vso er-la Ygka,p* : . 2 f ,b
p. 1.8 3.cy i^8.a
Muca Yctopara ios C horos.p. 1,2 f 2. b
Obifpos Cardenales quales,p. 1 . 1 84.I1,!
Muca de inrrumentos para la Vglea, p.i,
Obifpos priuilegiados y exptos de los Me2 r 2. b
. .
tropoitanos>p. 1 . 1 p f .y 1 f 7 h
M u cas ducrsas para la guerra,p. 2,i$o'A
Obifpos y (us preheminencias,p. i.iao".c
Musicos excelienteSjp.s .3 03 .c
Obifpados de Efpaia, son dei patnmono
M uca y suantigaedad,p.2 30 .a
Real,p. i.5>5.c.y d
Muca en las exequias de los Keycs dei PiObifpos deqedad h de fer eIectos,p.i 97.cru,p.3t 1 S4.C
Obifpos no pued dexar fuccessor, p.i.ip fA
muca enJaguerra entre losndios,p . 3 .18 9 b
Obifpos de S.Nicolas qudo comaronj, p."
Matca enlas/acnficios Ge"cii,pa. 3 3a
i.i98.a
ObifposMoscouitas no come carne,sino por
XT
1\<
vnaocasion,p3.i4.b
Obifpos
Mofcouitaso Iuezes abfolutot sia
Nadarysaantguedad,p. 2-404.3
aguardar
Mctropolitano,p. 3 4 f -b
Naats porque ellamlas delasgelas?p. 1
Obipos
MoseoHtas
muyj reucrenciados de
aij.d
f*

N 1 )TCE.

fuPrincpe>p.3.i 5 .b
Obifpoprimero de Ethiopia,quien sue, p. 3 ;
104.b
-
Oaosidad m.sla para todo, p. 2 : ) 1 9 .a
Ocasion defcubrirseclcomercio erila China,p.3 .2 i i.ay b
Ofkio Muarabe qudo comio,p.L 2 2 8. b
Oticio Muarabc a prouado en Roma.,p. 1 y
Osficio Muarabe desarraygadoen Espaa,
p. 1 *2 3 0.d
Ofcio dedifantosy fusragios porlos mucrtos cotodo lo dmas al proposico,p.i. 2 4<.a
Osficio diuno y su nntiguedad, p. 1.249 .a
Officia Diuno dife>ceri diuecsas Yglesias
p. I.2f0.b
Officios que la Republica de V enccia reparte
entre los nobles y pueblo, p. 3.3 9,c
Officios meclunicos qualeson propriarcece
cnGcnona,p 3 .y 9. d
Officios y Magitrados entre los Ragusinos.
p. 3.1 2 4. cy d
Officios que proueen los Sguyaros quando
van a la gu -rr^p. 3.84.CI
Osficio Duinoen hthiopia,p,3. 1 oS.d
OiFrcndas y bay les que hazian los tndios c
fus muertos,p 3.1 8o.c
Oracu'os a donde d.m los demonios rcfpuesta.p. 2 1 3 -d
Oraculo de Dodonco, p, 2.14,2
Oraculo de Delphosp. 2**4 d
Oraculo de Appo1o,p.a'4-c
Oraculos quando ccTarou,p, 2 . 1 6.b
:
Orario o Esto'a.p. 1 .2 r f.b
0'ftetrS tdeiiores quales p. 49 8, d
Ordcnes dcMongcs se diuidcn encincopar*
tes.p.i.. 3 2>'a ,
,'.
Ordcnes M dcarites porquefe llaman afsi,
p.i.3 2 9.b
^\
Ordents quatro Mcndicatcs porqc mas fcsuladasvp. . 3 * o.c
Ordcnes Monasticasporqucfcllaraan clau
strales y tambien obseruantes, p. 1-330.3
OrdendcS. Augustin se rclaxa,p. 1 .330.
Orden de fan B en ho fe relaxa, p .1.33 o.c
Ordcnes Obfcrutcs corao comenaron,p.i.
3 V-c
Ordcnes en cornu como fe viiucron a rtlaxar,
p.i .33 i.a
Ordcn de canon igos Cathdrales y su principio,p. 1 .3 3 2. a
'Ord^ri de fan Basilio, p.i 3 34-b
,Qrden de Errnitano de an Augustin >;p. t *
33
337< ,

OrdendefanBcnitOjp. .342.C
OrdenClummacenc.p.i.3
Orden de CamaldulSjO. 1 . 3 4 y .b
Ordendel Cannenp.i .3 47 c
Orden deValhumbtosa,p. 1. 3 yo.b
Ordcn de Gwfiditpente,p. ? .3 y i.a
Ordcn de Gste, p. i .3 f t .b
Ordcn de Cartuxos,p. 1 .3 y 2.d
:
Orden de fan Antonio Abbad, p. x .3 74,*
Ord de S. Antonio en bfpana, p. 1 . j f .d
Ordei de la sierra de OsT,p. s . 3 o.a Orcl dev,inonigosReglares,p. 1,^6 i.d
Ordcn de Vu) lie mitas, p. t .3 6 2. .d
Orden Pretnonratcnle,p. 1.363^
O'd d e.Cruixeros ,p 1 . 3 6 3. b
Ordc Crurix' rost la 1. stre !a t p t .31$ i',z
Ord d Crcuilxeios d S. Agu(Ki,p.i. ; 6 3 .d
Ord de .:;anc"ti SpTtusmSaxiajp. 1.363.^
Orden de la {anctaTamia:l,i> 1 .3 6 3. d
Ordcn de fansto Ooiirungo, p. 1 . 3 6 6.a
Orden de fan Francisco p, 1 .3 60. b
Ordc de Li Penitcncia q llaman tca terecra
Rrgla,p.r.37i.bp*
Ordc d fancta Maria del.i Mercd pi. 3 7 2 .a
Orden de los bu jnosiHoabri'S , p. 1 . 3 7 3 A
Ord d bPibto primer himic.no p,. 3 74..S
Ordc dlos sicruos defncta Mm&,p.i.y 7 \ .b
.Ordca de los CelcHnos, p t .37.;^'.
O rd c d e 1 a C ha ri da d de S . M a r i a,p . i . 3 7 f . d
Ord de S. Maria de 5cab, p. 1 . 3 7 6 .a
Ordcn deranonigos 11}i< et.aios p. m^i Gh
Or!cn de c<nonig!,s Celestinos,p. 1 . 3 7 .c
Oidcn,dcla Vidacomun,p. 1 .3 y.c
Oidc fan Hictony ino cn 1 f(>asii,p .1.377^,
Orden dcnjcsuadoJ de S. HicronyiiiO, p. 1 .
.
379-c
,
Ordc de los Ennitanos de S.Hieron) rnop.r
3 7S>.d
Ordcn defanHieronymo dclos Mcndicatcs,
p. 1.380.3
Ordc lan Hicronymo'd sray Lopc dc Oime*
do.p, 1 . 3 8d.b
Orden dc.canongos rifonaiioj,p,j.3 8o.d
Ordcn desanAnibrosio,p. 1.3 8 te
Ordcn de S. George de A!ga,p. 1.383.C
Orden de Minimos, p. 1.383. c
Orden de los Apostoli^,p. 1 - 3 8 4
Ordcn de losTheatinoSjp- 1 -3^4-d
Ordcdeos.clerigosdcS. Pablo.,p. 1 .384. d
Ordcn deios Anncxio,^. 1 .3 S .a
Ord dclacompaniadIE S VS,p. i.3Sy-d
O.dcndclosmeifanos,p5.8 7 .a
Ordcn de la hospitaiena de Ican de Dios,
p. 1 . 3 8 5T . b
f]
3
G reu

N D

O rden de Monja* de S. C ara,p. 3 9 4;c^


Ord de ni/as de fancta Bnxida,p. 1.39 -c
Ord de fancta Maria Magdalena, U, 3 9 s.c
Orden de Ganossas,p. 3 5? 6 a'.
Orden de ArrcpcntidaSjp.i .3 9 6".c
Orden de la rqpia Concepdon 3 p. 1 . 3 9 7 .a
Ordenes militaresde dnde tuuieron princi
pio,p.393,c
Or.den dda Espaade Sanctiago. p. 1 ^o.z
Orden de Sanctiasocomerio de vna Cotradria,p. .400.cf
Ordcn deSanctiago , quando sue aprousda
porla Yglesia,p. 1 .40 1 .b
Orden de Sanctiago en Portugal , como comeno^y sue dftmcta de la de Castilla , p.
1.409,b
Orden Temple,p.i.404.d
- Orden delTemple^que cupastuuo para fer
destruyci;i,p 1 .40T - d
Orien del Temple destrayda it todopto,
p. 1 .408.C
,Orden de la Cauaera de S .Toan p. . 4 t o.a
rden deS.loa ),porque ciene este tituo , p.
1.4* .a .
Ord d e Calatraua ,y fu& M aeftres, p.i. 41 1 . a
Ordde Alcantara,YssMaestrs,p.i.44.d
,Ord del Peeyro, lo mefmo que rie Alcanca
ra. p. 1.4 4. d
Ord de Amis en Portugal. p,. 417. d
Orden deThcutnnicos,p. 1.4 1 S.c
Orde^ eGadtferos p. 1.42 o.d.
OrdendeChnfto enPartugal p r 342 i .b
Ordcn de Mtcsi enla'Coronade Arago ,p.
.423.C
Orden de la Tarretm q propriamente es de
fan George, p 1 .4? 5- a
Orden de la Annunciada, p.i .42 \a
Orden de! Tufon,p. 1.42 6\a
Ord delTerraa,yarra,deuccnas, p. 1 .
429 c
Orc'fn de M ontegaudin.p, 1.430.3
Ord dea Cauaera deTrnxillo,p. 1 ^o-b
Ord dea Bda como se mstituvo, p.1.4 3 o.b
Orden de fan \ 1 gue en Francia/p. r .4 3 1 %
Orden del fancro Sepuchro, p, 1 .43 2 >a
Orden de fan Blas., p. 1.432.3
Orden de la Sca ma ,p. 1 .43 2. a
Orden del Dragon, p. . 4 3 2.h
Ord delaEfpadade Sarctiago en Portugal,
que suc vna emprefa.p. 1 .43 2 ,b
Orden desanF.steuan,p, 1.43 3. d
Orden de fan Lazaro, p. 1 ,4 3 4. b
Ordenes facros como se eclebran en Ehopia
p.^ior.cyd

E.

Ord de Caualleriaen elPiw,p. 3.189.3


Ord de CauaHcriaenlasTndias.p.^.iS 6.c
Ordc dehazer guerra^ntre los Thavtaros,p.
3-204.d

, .
Orden de dfend erse cl Reynodela China
dcfusenemigs,p. 3.2 30.3
Orexones orden de Cauallcnaentre.losdel
Pru.p.j.iS^.a
\
Organos y su vso en4a Ygesiaf pastepnmcra. 2 5*2 .b
Orgentorcz, gran Capitan entre los Elue
cios,p.3.74.c
^
Ornatnentos del summo Pontihce entre los
Hebreos,p. 1.2 2.a
y
Ornamentos de los otros Saccrdotes meno*
res.p. 1 .30.3
Ornamentos y su vso cnla Ygcsia, parte p ri*
mera,2T4.c
Ornamentos delos Sacerdotes Gentiles,p. 2
7t h
Olympiadas que cuentafue , parte segunda,
2 3 6. a
Origen de las guerrasjp. 2.323 .c
Oro. y su antiuedad^^^ 2 7. d
OtKoma.cs porque se llaraan losReyes de
losTurcos,p. 3.23 8.a
Othomancs como sean cnlas cofas dea relia
gion,p. 3-?40..a
,
Ouacion que linage de honra er para los Ca
pitanes,p.2.2 47.b

Palf'o de que se haze, p. t .19 6. b


Palio propio omaraeiito del Arobi/po,pi
1. 19 f .a
Panes de la proposition queeran , parte, 1
19. d
PanBcndifloyfuvso,p,i.2 y8,a
Panysuvso,p.2.3 9^.a
Pancomofc amasso a los principiosy feco*
zto,p. 3,94.3
Pablo sancto Apostol predico en Espaa , p.
i.87.cyd
Pauo Diacono de Merida cscriuo agunaS
vidas de fanctos,p 1.1 1 6".d
Papa y su dignidad, qudo,y como comeo^
p.i>i38x
Papa primero sue fan Pedro,p.i 1 3 9 .la
Papa que nombre es,p.,i 39. c
Papa como sue clecto a los principios, par. r
Papa era electo de a clerezia y puebo al pria
: cipio,p. 1.140. c
Papa es electo de los C uras de Roma que sue
tort

INDICE.
fias,p i .iSo.b
ton dcspes los Cardcnalc^p. s . 1 40 d
Papa como va de camino y como Io recibe* tl
Papa y fut Iccion aprouau los H m pe ra do
Jas ciudadcs,p.i.i8o.c
res , y porque , y conio cco esto despues*
Papaquando mut que coras se hazcuc cL
p. 1. 141.0 y c
p.Si.i.d
Papas porque mud los nombres elespucs de
Papas luturales de Vcneca;,p. 3,17.8
clect:os,p. . 1 4 \ A
Papas n a tu ra les de Gnoua,p. 3 -47. c
Papa porque jamas tom a cl nombre de fan
PaCtiarcha Romanocs el smnmo Pontic,
Pcdto,p, ioi4?*b
p.i.ipi.c
Papas porque viucn poco,p. 1 . 4 2 x
Patriarcha Confia ncino Politanoy fus cofas?
Papa porque o llcuan en cunbros el da cc Sa
p. . 1 9 a a
Coronacoiifp. 1 . 1 4 2 ,c
Pairiarcialcs sillas por q fc pufiero en las cm
Papa porque Icbcsai d pic,p*i. 1 4 ?.. cl
co ciudades mayores dcl Mdo,p.i.ip 3 .a
Papa como es clcgido a hor,a,p( u 1 4 3, a Co
Patnart lia y fuautoridad, p. 1 . 1 9 3 ,c
mo ccongreg.in los Cardcnalcs cncl conPatiart ha de Vtntcia quando comcnojp.
chu,,>ic,d ligcndas quefe hazen para que
3, art, d
, a lection feliaga con libcrtad,d.y 44.
Pacri'icha de llthiopb,p. 3 , 1 04.
a y b.mudanza? que lui auido calas elcclio
Patiiarchas de ixlopia y su continuacion.p.
ns de los Papas, 4 y .a y b
3,j04,c
Papa y a electo que sc haze con cl,p. . 4 y . d
Patriarcha de lUliiopia por excclenca a de
y 1 4 6 a )' h
1
gu irdar cafiidad, p. 3 .105 .a .
Papa corn o. es co apjrado.p. . 1 4 6 .b
Patriarcha
de lthiopia de que oruamencos
Papa como h <'zt cl paeo porKomadespucs
vfa,p,3. 10 y. .b
deCOiilagiado,p. 1 , 1 47 b
Patriaicha de Hthiopia y su aconipauamien
Papa que \uzc quado pais* por k luderia de
to.p.3.io5,b
Kima,p. 1.1 \ H. a
Patriartha deluluopiacoino iazc ordcnSj,
Papa con que ecremonias concluyc lu pafleo
p.'^.ioyx
p. 1.1,4p. a
Pasqua
de Resm retio y o que huuo sobre su
Papa nuncalmuo ninguno que faclc nui^cr.,
celebracion,p.i,a7
1 .b
I>.,.i 49-b
l^acua
Soleiune
entre
to* Indios, p. 3 J42 .b
Papa que ornamentos Craxo alos principos,
^ater
iio(er,oracion
cn
la mita quando le vCo
p..i4S>c
p
1.2
a
v-:
Pap suc adornado de los ornmcutos que
Pauliwo'Nolano sc vende por rcdcniir captiContantino l'auper.ulorledio, p, 1. .iyo.a
uos4>* .3 1 t.a
Papa porque via dduuio colorado y inoraPapcl
y otr. s materias en que escreuian anr
do,p. i.ifi.a
ti^uiuuente,
p, ? y 4.C
Papa qucof nametos trac a hon.'* y que dno
Papcl
prinu
ro
p. -x, 2 7 7. c
'
ta n p. .if 1 *h
Papcl
de
la
Chiu,p
3
.
%
1
4.C
Pa pa quanta fea (u AUtaridad p, t . 1 64
Parlaiucnto de nidatma^M. ?o.d
Papa reprchmdcy corrige a In ltnpcradoPalacios (iorlc dc |>;nn C-an,p, 3 , %r>% >h
rcs y Kcycs,p. i . 1 6 y ,b. cx' omulgalos ,d.
Palaii
dcl Rey de la China y ius compartpriualos de ("us rey wn y di^nidadcs.p.t.6 '.a
iiuciitos,p,3
. 'j. 27.C y d
1 \q>a tria rey ivn y I irmcnos, p, u 1 ,b
Parocla
que
ci,p.
1 .a f b
Papa como clbra en Pontifiai, p.i, 1 6%>b
1>alT<aticpo.s
de
los
Tiumsqu.iJcSip
3-2 77. d
diueralas cocmoiuas que seguadau con cl
Pedro
lauclo
Apollol,
predka
cn'
iBpana
p.
d.Conu>comiila lu .s.VUdad, 1 64X9
1
.K7.ii
Papa coiuoredbca l<s Principes eu Roina,
Pcnitt-ncia piddica comosc Jiwia cn la Tgc
( ion nVrorcsa Im Rcycs linipcradorcs,
lia, p, 1 ,2 H y. b
p. t. 1 7 4'c
Pcna
de dclicrro cn los liercgf5,p. 1 . 37^
Papa como rccibcalos Eropcradorcs quando
Penasque
dauan a os solda dos Kcmauos
vtcnen a coronarfr,p. i * 1 Cnj.h
<pi,idoaltaujnalo
qtic dcuian.p. 3. 1 y K. b
porviadepcrcgrinadoUfi 7 3*a
Pedro /(inc"loa Poflol dexo por uu'cfor dcl
Papa co ruo cria a vu Duqu* y cou que cerc*
PonCiiifado a fan C'IcmeniCjp. 1,13 <p.b
inoni;ia,p*i> 7 ;)*c
Pm^uo*
ChriUano:. como an de hazer 'm
Papa comosalcporKonua visitar la Yglc-

romerias,p,i.30.d
Peregrinacion de los Septentrionales..par. 3 .
8.a
Peregrinacion entre Indios a fus y dolos,p. 3 :
133.C
Penitcncia entre losSacerdotes delos Indios,
p. 3.1 34-d
Penitcncia cruel que hazian los Indios para
agradar a fus dioses,p. 3.141.3
Perfecuciones que pa d esc 10 la Ygcsialuego
que c fundo,p. 1 .9 3 .a
Pecfecucioncs que padefeio por los Eroperadoresjp.i.^y.b
Perfecucion. 1 .por Neron,p. .9 7 A
Perfecucion. 2. por Domiciano,p. ' ,6.b
Perfecucion. 3 .por T rajan o,p. 1 .9 h
Pcrfecucion.4-por Marco Aurelio, p.i. 5? c.cl
Perfecucion.y.por Seuero,p. t .9 /.a
Perfecucion. 6 .por Maximino.p. 1 .9 7b
Perfecucion. 7 -por Decio^p, 1 .9 /.d
Perfecucion. S.por V al eriano^p. 1 .9 7. d
Perfecicion.9.por Aureiano ,p. 1 . 9 S .b
Perfecucion. 1 o.porD.ocleciano , parte primera,98.c
Perfecucion mouidapor Iuliano Apostata,p.
1 .- 1 0 1 .a
Perfecucion mouida por Val ente Empira*
dor,p*iio2.b
Perfecucion por los Wandolos,p. . 1 03 .a
Perfecucion de la Ygcsia por los Moros 3p.
Perfecuciones otras muchas que ha padefei*
do la Y glcsia,p. 1,104.3 y b
Perfecucion particular que ha padefeido la
Ygesia,p.i.2 6x
Perfeguidorcs de la Ygcsia diuerfos, part. r.
99-a.yb
Perfeuidores de la Yglesia quan malos fines
tu uieron^p, 1.9 9 c,
Perfecucion contra las Apostoes , p, 1 . 8 3 .c
Perfecucion primera en la Yglesia por los lu
dios,p.i.83.c
Perfecucion fegtinda en a prmitiua Yglesia
por Hrodes grpa,p. 1 .84.D.
Perros y sii nataralezasp.1 1 .c
Perrosadorados por dioscs , part. %. 9.b
Perros matauan os Indios,para que guiaflen
a fus diffunctos a la otra vida,p. 3.1 8o.a
Pecado abundanceen a China , p. 3 .% 2 3 .a
Pila para poner los nios efpositos enRoma,
" p.Y.i9,c
Picdras'precofas y su vso,para abrar en cllas
cosas subtiles,p.2. 3 2 6. d
Piraraides quecr>y de qseruian, p.25? 7.a

Pintura de codas las fcencas,p. 2 . 289^


Pintura si se ha de poner entre las artes libra
es,o mechanicas,p. 2 . 3 2 1 -b
Pintura y su antiguedad,p. 2.32 i.c
Pintura ensus principics imptrfect:a>pa;t,2 .
32 2. a
* * .
Pintores exce1entifsimos,p. 2 . 3 2 2 .a
piruporquefellauioasi,p 3.12.CPlatay fu antguedad,p. 2 . 3 2 tS .b
Plaas en Roma como audiencias^ parte* 2
Plaas diuerfas muy farnofas entre los unegos,pk2.ip7*a'Yr''>v'-'' '
Planetas y fus operaciones,p.2.3otf.c
Pluuialqucornamcntos,p.i.a f.
Tharifcos quienes eran,p. .6 9. d
pliilondiotclimomo delavcnida dcl.Senox
almundo p 1 * 1 2 2,c
Philondio tclimonio de la religion Christa
na,p. 1,1 2 3. d
'
Philofophos entre los Tudios,p. 1 .6 9 .c '
Ph lofophosy fusfectnsjp.a.'a 83 .d
Phihppo R> y de Espana tratade fosiega Ia
RepubicadcGcnouatp 3.7 9'.a
Philippe Di cono conuirtio al Eunucho de
Ethiopia,p.}.io2.a
Phooneodio eyt salas Argiuos>p.2.79.C
pontifkc summo entre los Hebreos, y su pa*
dcr,p.i.2 2.d
Pontifcc de los Hcbrcos que poder tnia , p.
1.23a
Pontifice de los Hebreos tnia poder sobre
losReyes,pf .2 3,a.yb
Pontificcs de los Hebreos quantosfueron, p.
1.2 ?.c
Pontifices gouiernan cl pueblo Hebreo, des
pues de los Duqucs, p. 1 s; o b
Pontifices quantos fuero os que gouernaron
enudea.p.i .yo.b
Poiitifce Maxirno que era entre los Roraanos,p.2.7 1 -d
Pontifcc Maximo quai era su authordad, p,
Ptifces mayores entre otrasgtes,p. 2 .7 3 ,d
Potificc grde entre los ndios,p. 3. i 3 3. d '
Porteros del tplo de Salomon quatro rail,p,
i.i4.d
Popeyopfophanoel templotp. 1 ,1 6.c
Pompeyo castigado por su sacrlegio, par. 1 T
17.a
Poesia y su antiguedad,p. 2 . 2 9 2 ,
Poetas tragicoSjp. 2 . 2 9 2,d
poetas Liricos,p.2 . 29 3 .b.Elegiacos.d.Saty
ricos,y Heroycos, 2 9 3 ,b
jSk Morcela-

I ND ICE.
Porceanis y su trato entre los Thartaros,p.
3.200.C
Porcclanas en la China, y fugran trato , p. 3 .
' 2 20.C
Posta como fc corre cn Thartariajp. 3 . 2 o (5 . c
Prcdicacion dcl smcto Euangclio , p. 1 .84. a
Prcdicacionala Gentilidad quando par. 1 .
8 4. a
Prcdicacion si la huuo algun tiempo cnlas n
dias,p. 3,1 29 .b
Prcdicadorcs particularcs para ttspaa 1 p. 1 . .
8<.c
Prcdicacion dcl fancto Huangelio entre los
Gedos,p. 3 6\a.y 7-b
Prcdicacion dcl Euangclio est Venecia,''p. 3
2 'f .c
Prcdcadores imbiados a Thartaria,parte.3 ;
Pruilegos daclos a la Yglcsia para los que se
acogen a clla,p. 1 . 1 2 8.c
Prmlcgo* de los que seguian la guerra cn las
udias,p. 3. 1 8 f.c
P relies y su ordcn,p. 1 . 1 99. d
P relie Toan y lu poten< ia,p, 3.1 9 f. a
Pred c oan que co'a cs , p. -\ . 1 9 <f.a
Presbytcras que mugercs fucron ,' parte pri
tuerai o4-c
Prcscutacioa de la Virgeia fK(a,parte prime
,170*.
Prcscco de la ciudad de Roraa quecra, p.
. 3* 200. a
Prcsccos iuferiorcs que ofsicio$ran,part2,
a ) o.a
PXecto Prctoro quecra , parte cguruLi
2 to.b
Vcmios y penas que da cl gran Turco alos <|
'gouienanbienoiiiA!p*3*sf 6*b
Pnmero Gentil que se conuirti a a F,part
Primaclo y su dignidad.p. x . 9 4. c
Primiccro que dignidad suc ? parte primera*
a o 3 .c
'Protessioncs cn la Yglcsia quando , parte. 1 *
2 00. d
Proccsioiics cn l;ll)iopa,p. 3 09.a
Proconsul y su oitio.p.s. 2, 02 .b
Prctor que MagUlradocra, parte segunda,
2 1 .a
Prctor de la ciudad que cra , parte segunda*
2 1 1 d
Procuradov de sau Marco enVcnccia, que
cs,p. 3.36.3^
ptoprio que oo es cnVcnecia,par* 3 37.0
Proufores en Vcncck que so,p 3 * 3 8

Procuradorcs de Gcnoa ossicio noble, p. 3;


62A
Prouincias dela China con fus nombres,p.3 .'.
2 4. d
Psalteio para rezar por cuentas, quando coraeno,p.i.i8 7. a
Ptliolomeo honra cl templo sanco,p, 1 6.
P u cita s dcl templo quantas,p. 1 . 1 4. d
Punficacion de las mugeres despucs de pari*
docnSeptentrion,p.3.8.c

QQualdadcsqucauian de tencr los Saccrdo^


tcsdelcemplo,p.i.2i.d
Quarcsma y lu antigucdad,p.' . 2 8 *a
,Quarcsm* de los M oscouicas^. 3 , 1 8.a
Quaresina y Aduiento entre los thiopcs, p,
3. il iA
Quaresina q iux loslndios de Guatimala,
p.3-'4.c
Qrjancsma entre JosTurcos,p, 3 , a 3 9 ,t>
Quatro Ttu poras y su orige,p, 1 . 2 8 7 .c .
Quatre Image de personas vciigosas entre
losTnYvOS>p(,3,2 --jo.c
Quemnr hrrege s y su vfc^p, 1 3 7 b
Qucmar entr bs ludos a quicn,p.i, y f, a
Qucnnrlos 1 ndios fus muatos cofa muy vfa
lsl.pi 3.1 7 9*d
Que stores que ri en la Republica Romana^'
p. 2 . 2 i 3 .t Y quai cm su cargo, 2 4.b.
R.
Rabinos de los TinUos,nunca han de fer crey^
dos p, f .< 7-d
Rabios cnconifisicprc s<>nidiotas,p 6 6.h
Racional t\ cn entre los lcbrcos,pa .jo.d
liagufinos y fn naturalcTia^p. 3,12 3 M
Ragunosno tratan fus plcytosporHscriuav'
nos,ni iJrocuradorc5(p.3 * 2 4<
K aguilnos todos y gnales,p( 3,12 4.
Kagusinos nuy uiodcrados cnsustrajc.p^V
1 2 4. a
R cales nsignias para los Kcyes (juacsfue*
roi),p. -i. 1 08. a. I )iadcmas)CoronasJCcp~
tro^patte-a. o8.a.y op.c.y no.c
Kcal de losThartaros comoseordcna,p. 3^
204.C
Recuas de liombrcs cn h China corno debcUcdittircaptiuosy suantgucdad , parte, u
3 tox
R< tbrm.icion y religion de lo% Magistrados
de Gcnoua,p. 3.6 6. d
11 t }lc$9.

T IN
XT 1i
I
)ICE>
Relias de rces quate fueron las primeras,
p. 1.3 2o.d
Regks que tienda Yglesia por solemnes y aprouadasparamo.tg^p r. 3 3 f. a
Regla de S.Bifho aprouada,p.. 33 T.a
Rega de S.Augunaprouada,p. i . 3 3 y .b
Regla de S.Benito aprQuaria}p. 1 .3 3 y ,c
Regla de S,rrancifco aprouada ,p. 1.337-^
Reglas particulares que ay para otras orde*
nes,p. f .3 3 .d
Realas de monges como se aprouauan anti
guamente^. 1.3 3 6.b
Reglas que fe guardauan en los combites , p.
2.389.C
Rhecabitasy su religion,p. 1 .46.a
Rhctorica y su antiguedacUp. 2. 297. d
Rhetrcos famosos,p. a . 2 9 8 .c
Riecabitas hasta quando turaron, p. . 4 6. c
Reyes de Israel teni en cierta manera aucho
ndad sobre ei Pontifice.p. j . 2 4. b
Reyes en Israel como eran vngidos,p.i.4 9 .a
Reyes de Israel a que eran obligados,p.i.49.
a.y b
. ,
Re\ es de Israel quantos fueron,p.. <f o.a
Reyes buelucn a gouernar alos ludios, y qu
tosfueron,p,i.TO.d
Reyes de los tiebreosay upotencia,p.i, yi.d
Rey celos sacrifcios,p. .7 6aa
Reyesysupriecipiojp.2. 101 .a.yc
Rey ha dtfo sabio,p.2 . i 02 .cComo eran e*
leos en tiempo antiguo,p. 2 . 1 o4.d
R cy c s que to m aron sobrenombre de los pri*
meros fundadores de Rcynos , patte segn
da, 1 o6*d
Reyes Godos eran cegdos,p. 2 . 1 04d
Reyes de Espaa no reconocen a nadie en lo
temporal ,p- 2-1 2 f.b
Rey de Castla ha tenido Reyes subjetos , p.
2.2 6.d
.
R ey es de que fe softentauanantguamentep.
2 . 1 7 2 b
Beyes que favorecieran las letras > parte, 2.
_ 27b
' Reyes como fon elegidos en Septentrion , p;
" -3.1 o.b
Reyes de Septentrion como fon coronados,
.3. 1 o.c
Reyes entre los Codos por fu valer en armas
suben a la dignidad Real , parte tercera,
Reyno de Goda , el mas antiguo del mundo,
p. 3. 1 .d
Rey es de las Indias como crauana fus hijos>

Rey es y prncipes como piden gente para l "'


guerra a los SguizarosJp.a 3.83 c.
Reyes de'Fezy ugrandea;p.3. 2 66*
Reyes dFezcomoal enpublico,p.3, 266 c
Reyes de Fez de ordinario andan por codo
Reyno.y en C a mpo,p. 3 . 2 7 . c
Reyes de Fez como tratan las cosos dla' gucr
ra, p. 3. 267. c,
Reyes de Ethiopia tiene grpoder,p. 3 42 . c
Reyes de Ethiopia como fon vistos de us na
turales^p.s.i.ij.d
Reyes de la nueua Espaa como era elegidos,
p. 3.1 7 1 .c
Reyes inferiores al de Mexco,p. 3. 1 43^.
Rey de Mexico como Monarcha,p. 3 .143^
Reyes primeros del Piru.p. 3. i' 2 x
Reyes segundos del Piru.p. 3.15 3 4d
Reyes delPir como eran jurada s,p. 3 .16 9 d
Reyes del Piru , fe llamauan Ingas,y porque,
p. 3 1 >4.a
Reyes del Piru como cranfcpultados,par.3
" 184.a .
'
Reyes del Piru como mantenan la gente de
guerra,p.3.i 88.a.y b
Rey primero de osrthartaros,p.3, 1 9 2 ,d
Rey primero de los Thartarus prudtifsioio,
P-3 1 9 3-a
Rey primero dlos Thartaros que hechos no
tables hizo,p. 3.1 9 j. a.y b.yc
R eyes primeros de Ja China, p. 3.2 2 f,b
*
Reyes dla China como fucceden y heredan,
P.3.22.)
Reyes poderosos y riquissimos de la China,
p.3.2 26, d
Reyes dla China como femcitu!an,parte.3.
227.C
Rey dla China nunca es visto de algunos
eirangeros,p. 3.2 27.a
Rey de la China fe sime de Castrados, par. 3 *
227.C
Rey de la China cuydadofo de que fe guarde
justiciaporsuKeyno,pa3.2 3 3.a
Reyes de Fez y fu ueccsiot^p. 3.2 y. b
Rey no de Ethiopiacom fe hereda, parte. 3 .
1 1 2.a


Rcyno de Mexico y fu cay da,p. 3.189.
Rcyno delPiru,y fuca.yda,p. 5 , 1 9o.b
Rcyno delCan.como fe hereda , p. 3 . 2 o t . d
Rey no dla China fue mayor otro tiempo
que ahora,p.3.2 2 1 -c
Rcyna de Ethiopiavino a ver a Salomon , p.
3.ioi.c#
Rcyna s dcThartaria fon muy seruidas,y refpcciadaSjp.3.202.a
Ret*

INDICE,
Religion dcNazareo* quai era,p. .44-(l
Religiofos de las litbiopcs,p. 3 .323 c s
IlcligioissitnoCitulojp. 2. 1 63.C .
Religion de los Godosp, 3 ?, d
Religion de los Mocouitas,p. 3.1 4*
Religion de los nuchos Indies OicidJtacs,
p. 3. 1 2 7. b
Rdigunde losTbartaros,p. 3. 1 p4.a
Rclitiolbs cutre losTbartaros abominables,
p,v;}.i0 7,c
R clgion de los Chinos,p 3 * ?, 44I
Religion CupedUdoa dclusTureos^r.':. 3.
il elgofos omst rayles en Turqua ,gcntca*
bonimabIctp.3..a40c
R cl ox por quieu 'uc halJad^p.i. a 1
RcnCas de que fe(idlnUuan losuniflos fa
ra d o s,p. .. 3 1 .d
R 6u <kla M cqi ita. itiayoc de 'Fcz,p. 3 , z 6i.ii
Rcpublui I lebca.p. . i(,i
Ropublic.a 1 1 1m 0 a comnio de l)ios,p*j*4.b
RcpubUea Clu'illiana,y siiprineipio,parte.i
Rcpublicas quanta $ diffrencias ay deellas,
p4a. 174-f
Rcpublka coniparae alaicrpo Imtnano ,p.
a. 17 y. b
Rrpnb'ica Mouarthtca c-s mejor, p. ; .17 y. c
Rcpubln a /\ri(l'lCTaiia)<$uc:is,p. . i 7 y. d
Pcpublii a de nouycia p. -j. 1 7 <, .d
Rcpublica c pjcnlc quaudo los Magillrados
(011 auaricn(os,|). y . v 7 f.. d
Rcpnblti as (on tuienas inranpoi lacofa
pul>Hra,p-u, 77. b
llcpnbliray piiiucr ymierno quadc^pai't. 2
1 7 6 .b
RcpubUea de Septentrion /p. 3. 1 .a
K epublica dr Mo/cou/i^p. 3 . 3 ,c
i\ epublica de Vcac<a>p,3 . 2 j.a
Rcpublka tic ( euou;ifp4 3,44 a
1.' cpnblka de 1<js ^u7arosp, 3.<7a
Rcpublica dcCiiliMU-S,p,3 .7 <S. 1
Republu a delos V ualeulones,p. 3-7P.e
Rcpubln a*. <]uccliai>ariimado; los 'auo*
iic> Sgui,raro:,y en pic bn nlbiotes.p. 3 ,
70.C
J\c] 'iibica de los Vu-ilcnbncii c:; Catholka,
tV7Vc (i
R epublka de ltuop^p. 3 .oo.a
R rpublka de, I uglatemjp, { . 1 1 K ;
R epublka de Lwca,|H 3 a 2 st .a
1\ publca deLuca tiene audicueia a pane pa
va los rlati'cros.p. p 1 a 3, a
R epwb'ua Ragufma^ 1 % 3,1?
' :

Rcpublica delaslndias Occldcntaes^pari 34


1 2 y .a
Rcpublica c!clos'rhartaros,p,3.9 2 .a
R epublica de la C hina,p, 3 . 2 1 o a
R epublica del Turco,p. 3 . 2 3 y .a '
JUrp u b 1 ita c! c cz ,p . 3 . 2 y j> . c
Rcpudios entre losTurcos de que manera fe
hazcn,p.3.2 44.C
Rcucrcncia que ic tenian a los R cy es de Mc~
xko,p.3.i y 3. b
R csimrction dclSlor,Ficsla,partc primera,.
R 'co hombre <]^c e,p, 2 y y .c
Rictos y dcaiiosquamlo cpmctiaron

aJ

Riqne.as de V enecia quan grandesean p*


.3 3 ya ;
Riqursias del Rey de la China , patte tercera,
aaB,a
R quozi s del C a n,p 3 m* 7 . d
Rios que ay dentio dcFe/'p.3:?^4.b.yc
Roiij.'nos cran dicliojipocxcclcn'cia los Ca
thIcosp,t M,c.y:d
'
R oui nos se vcngan delos Kluccios,p. 3,74,0
1nou)cv,'S y fy ant;knmad,p. t , a 7pb
KonuT.as lauiofis por l;j)aip, 1 .9. So.t'
Komcrins de los Turcos a JViecha, y fus fwatdaf,esp.3.4a-,b
Roa (jne cl Papambia a los Principes, p,
17 H, a
Roiai-MM y fuvfo,p i.i ? 3,e
R.oario de mietca Scnora, y qtiando cita
o,p. u a <>6.b

S.
Sabbndo lca ciitrelos Ii'brros,p. j
Saecrtotr innyor entre los 1 1 ctfci>s,p. a r, a
Sam-dotes menote^y (us oleio , p. 1 .2 tf.d
Saccrdotcs que delelos los projiibiandefec
o,p. r .a 7. a
Sneerdocs inay ores que (ueron vcyntcy qua
(ro(<lrtlc>iulci:oninn; iron,p. 1 ,atta
Sar rdotesdclotC cntilcs guanlanan cadad,p.?.3 5. a. y b
Saccrtlotcs G allos qucncs crasl ,p.2.yy .cy
7 7-a
. ^
Saecnl < 'tes; delcuy dados en fus oiicios q pcnatenia/i,p.?.yp.d
Saccrdotes de los ydolos entre los ^ypios,
p. 2.70 d
Sa( erdotes dueros que ta da la Gcntilidad,
p.2-74-a
Sacerdoces Curoncs,p, 2. ,74.b
Saccr

INDICE.
Sacrificios de los Gcnes qcosasteman para
S.a<rcrot:srJa mjncSjp.s , 7 4b
serperf^ctosjp.:^ 31.fiSacerdoces Fccia!es,p. 2 7 c
acnfidos
q hazi a los ydoos y lus diferenSat
cias,p.2.3
6.d
Saccr'dotc* entreios Sept rionalcs coma estSacrificios
raoderados
qse hazi a les ydoos
' cran en la Yglefia coatmas,p, 3 - 4d .
p. 2.40. d
t
Sacerdotcs Agpiro$tp-.3 .7 7 -a
Sacrificios
q
el
smo
Ptificc
hazia,p.i.
2 2 .b
facesdotes Ticiosp 2 ,7 7 -a

Sacrificios q se hazi al fucgo.p.2 .42 -b


Sacerdoces SQS,p. 1.7 Td.
Sacrificios al pgua,p.2.42.b.
Sacerdotes Mpuiuissecaai^p. 3.14-^
Sacrificios a Hrcules,p. 2 . 4 2 x
Saccrdor'es loi ydoos entre los indios p. 3.
Sacrificios a otres diose$,p. 2 . 4 3 *k
1 3 3-d
Sacrificios de ho mbres viuos,p. 2.43 .cy 44?
Sacerdoces de los ndos viuia nny icformab.y 47.c.y f 8.d
d .3 s p. 3 . 1 34.C
Sacrificios fulmines a Mars p. 2. 44d
Sacerdoces dcl Piru ,p. 3 1 3 -d
Sacri'.ciosaMars en E'pana>p. 2.46.3
SicerdjKsdelosydolos en las Indias corao
Sacrificios
horendos a Baclr>,p. 2 i48.d
erii ortensdos^^ . 3 4. b
S
acrificios
a mugeres diofas p. 5.70 c
Sacerdoces de I ;dias,y Pim,dc que se mate*
Sacrifi
iostorpcsaBercciiithia.p.2.?
f .a
nian.p. %.i "t7-a v b
Sacrificios
de
perros,y
porque,p.
2
.46.c
? ac f r do: es de ! 05 Thaitaros,p. 3 . p 5. d
Sas. nsicios que se haziao entre los Indios , p*
Sacerio:esdclos vbinosp.3 2 r f d
3.138.C
Saccrdotes Chinoshazcn muciu penitencia,
Sacrificios
de los Septentrionales quales era,
p.3.26.2
SaccrotesCi"05 no se casan,per son torpis
P-3-4-
Sacrificios crucles entre los Indios,y porque,
simos.p. 3.2 . a
p 3.1 39 b
Sacerdoces Chirvos son mtendos a costa dcl
Satrificar
hombres en las In dia s, de dode tuReytp.3.a 1 5.a
uoorigeiijp. 3.1 29.C
Sacelario q officia sue crvla Yglesiap.i.2 04.a
Sacrificios al fuego en las Indias , parte. 3.
baduceos qucnes eran^p* 1 .70.C
. 1 40.C .
Sacramctosquado eoroarona exercitarse,
Sacrificios quclosTotones hazian tan crucp..a 37.a
les^y notcfe.p. 3 . 1 44 .d
Sacramento del BaptismOfp. 1 .2 37.b
Sacrificios que hazian los Indios de hobrc$,
S acramco dch Ceofirtiaeiii,p* 1.2.3 9 .a
b acramco de a Penitencia.p. 1 .23 9. a
-p-3 1 49
Sacrificios que hazian los delalila de HonSacramentodcla Comunion,p. 1,2 3 5? .b
duras,p. 5.49 b
Satran-etodelaEshema vncion,p. 1 .240.3
Sacrificios de a Isla de Paria a parte. 3:
Sccrjrrco de las Grdenes,p. 1.240.C
149. b : .

Sacramento dcl Matrirnonio , p. 1 .241 .c
Sacrificios
que
tenian
los
de
la
Isla
dcl Piru,
Sacramer os paja I js enfer.ios,qudo ft coiRtjron a. var.p.t- 242.3
P'3;'49.d
Sacrificios de los Thartaros , parte tercera,
Sacra rrrfjto* coaiose clbra entre los Moscouita^, p.3. 1 6 c
94.d
Sacramsntos sietc entre los Ethiopes corao fe
Salsiruedemoneda en Ethiopia , parte. 3.
adPni1ran,p 3.1 oci.a
1 1 8. a.
Salomon obediente a sii padre en edificr deji
Sacra 'icnto de ia Hucharistia comose admimftrn,p.^. 10 a
templo p.1.1 3 .a
Salomon sue gran corteC3no,p. 1 . y 1 .c
acrik o s propriosdIosNazareos,p.i 47c yd
Salomon quantos rol hombres tnia para el
Sacrificios hazi aDios lo>lndio>p.i. 3 3. b
Sacrificios primeros en el mundo, p. 1 .$<b
eruicio de su casa,p. . 7 .d
Sacrificios por don de se veya q cran gratos a
Salomon que mea tnia: de ordinario,par 1 ,
T2.a ,. .
Oios,p.i.S,c
Sacrifiants que teni o Indios y quales er
Salomon desterro tl Ptifice Abiathar, p, r o
. fui offiaos,p.3 * 1 3 * *a
24.C
Sacrincios dedicadosa Be!o,p.2 .7 c
Salomon quantos mil caualo tnia , part. 1 .
yzx

Sacrincat h9mbr.es ti[udo,p. 2.1 y. d
Salo

IN
Salom de docctenia tintas r*tas paraust*tar un gran Cortc,par. i . v 3 .a
Salomo n como recibio a la Rcyna deEthiopia,p.3. 'i.c
Salomon insttuyo en la religion ver dadera a
1 la Rcyna de Ethiopia,p. 3 . i o j , d
Sanbenitohabito de hereges rcconciliados,y
fu principio,p. 1 . 3 1 7,c
Sangrias qnien la* hallo,p. 1 . $.d
Sctiago la primera Iglea de Vcnccia , p. 3
29.C
Sanon si sue virgen , o guardo castidad, p. 1 .
4y.b
Sanctos que estan puestos cnel Canon qu~
do fuerou puestos cncl,p. 1.2 2 y. b
S anctos del Testamento viejo , porque no se
celcbran,p.i.2 75.c
ancto Domingo Isla,no tenia ydolos , p: 3
149. c
Scisinas en la Yglesi.?, quando comcnaron,y
quantas fueron,p.i> 1 y 1 .batta cl fol. 1.104.
Sci iptura Sagrada no se cfcriuc en vulgar, y
porquc,p.l. 3 01. d
Sciencas,y fu pmctura,p.2 .a 8s.b
Scctas de Chrilwnos que ay en diucrsas p ar
tcs,p.t-32 1 .b
Sccta de Gnegos,p. 1.32 ,c
Scctasde Arrncnist$,p.i.3 2 2. d
Scctas de Georgianos>p. 1.3 2 2.b
Sectas de acobtas.p, . 3 2 ?*c
Scctas de Auisinos7p, i .32 2 .c '
"Sccta dcNestorianos^p, 1.3 2 3, b
Sccta de,Maronita,p.i.3 2 y,c
Sccta y fu antigucdadap. 2 ,3 8 .a
Seys marieras de rnudana degouemo tu
wieronlosHcbreos^p, 1,48.
Selcuch Rey,honraeJ templo,p. 1 . 1 ".c
Sembrar y coger fus fructos los Thartaros, p*
3,aoo.b
Scirque titulo c7p. 2.io*p.d
'Scnadorcsy sus calidades en Roma,p. 2 .ip 7
-Senado ddiez y ocho en Vcnecia,quc cs,p.
3*3 7 A
S mana Sancta,y fu(blemndad,p.. 2 74,*
Scmann Sancta entre los Ethiopes ,p3 i.b
Sguizaros ,y Eluccioi vna mesma cola p, 3 o
"7Jst
Sguicarosdcdodetomaronobrc,p.3.7/$.a
Sguizaros comoeome^av a se hazer libres,
Sguizaros seapartaron dela obediencia deloi
Duqu<s de Au('ra,p.3 ,7 7. b
Sguizaros.no cconocamprio,p, 3,77*
c.yd

E.

Sguizaros defechan el gouerno de los no*


bles,p.3.7Pd
.
Sguizaros ncinadissmos a las cosas de u
guerra,p.3.82.d.
Sguizaros no dan gente a nadie,ncanse)o
de los treze cantoiKs,p.3.8 3 .d
Sguizaros cemo hazen gente cjuando U pif
den algunos principes,p. 3.84.
Sguizaros quanta gente puerien sacai para la
guerra,p. 3. 8 <5d
Sguizaros cotno y quando comenaronave
dcrscparafcguirlaguerra.p.3,8S.a
Sguizaros inconstantcs,p. 5. 8p. d
Sguizaros auarientoSjp. 3.8p.
Sguizaros arrogantes y oberuios , p. 3.8 p, c
Sguizaros vcngatiuos,p. 3.90 a
Sepultar dStrodlasygksias quado,pjL 2 44.C
Sepultar los mucitos y susectemoajas, p. 1*
244.b
Sepulturaspara los muertosqualesvp.i. 2 4y.b
Sepultar los muertos en diucrsas gtes como,
p.2.8p.a
Sepultar cntrelosgtiles fusmueitos p. a. 8 6b
Scpulchros y scpulturas diucrsas, p. 2 . 8 7. a
Sepulchros notables para los animales, p. 2;
83.c
Sepultar os Romanos a fus nobles coma , pfi
2.pO.C
Scpulchros ricoSjp^ .9 6.c
Sepulchro de Mauscolo notablc,p. 2. 98.fr
Sepultar en Septentrion los nmrtos como se
nazcjp. 3,9,0
Scpulturas de alguno*Indios,p. 3.18 3. d
Sepultar los muct tos en Scptcntrion,p'3 .9
Sepultar los muertos dcFcz,p. 3.^63.
Serenissmottulofp. 2. 1^3
Setentavie^os entre los Hebreos de que fer*
uian,p.i.42.a
Setcra difcipulo8adodcpredcaro,p, 1,8 j\b
Septentrionales q gentes son,p.3 . 1 .a
Scpttrionalescomo vicncnul Baptsmo, p#
3>7-d
Synagogas cj eri entre los Hcbreos ,p. i.7 .b
fybilas dicr testimnio ctl Saaadot,pJ2 i.c
Simo M,igo ejuien fuc,p. 2 . 2 f,b
Sy monta quando comeneoip f aop.a
Symbolo dela j uh'cia,p. 2 . 1 po. c
SywboJo dcpocsia,p.2 a p 3 d
Symbolo rxccacpara tener paz,p. 3 .p 3 ,d
Scruiduinbrcquadocomeno , p. 2 . 2 p.
Siruos porcj fonfeaados en los rostros,p.
Seruoi co q codiconcs fc casautp 2 ,% 2 2 .c
Sjgnos Ccjstia!es,qualcs cran, p. 2 .307*
5da*

;
, .
ND CE.
MagnOjp.i. 6.c
, Sbctomlacafligada surairie.ace tntre los n
TplodLScnr
liorad porPtolomeo,p.i.it
dios,p.3-1 TT-C
n .
Templo
del
Senor
honrdo por S cleucho, p.
5obrcpe!:ces?haDito clrical , par, .2 0.d.y
.1.1
6.
c
-\
f.c
.
:.
.
Tempb
de
Salomon
destruydo
quarta vez,
Sombrero que imbaelPapa a los Principes,
p..i.d
qocdeoota,p. 1. 77-a
Tempb restaura'do quarta vez por HeioSel, Lima, y Estrelias , primeros dioses entre
dcs,p.i.i7-a
.,,
.
]osGcntic5,p.2 ..d
Templo profanado porPompeyo.p. 1 '.i6.d
So!o*n da'cy es a los Athnien fes,p, 2. 1 S 2 .d
Temples diuerfos entre los udios, p. a . 7.C
S. jltados corne los eligian antguaiiente , p.
Templo del monte G arazin,p. 1 . 1 7.0
1,2 s), h
Templo en Alexandria,p. 1 * 1 7*c
Sol principal aDios ene Piru,p. 3.130.

Tcpbs dcG entiks conuertidos enYglaSjp.


Sol reaereck do entre los d cl Piru.p. 3.3 o. b
i.2"i4.b
Sam m o Poncificrjdclos Hebrcos5p. 1.2 1. a
u iio Prhec fj sacrfr.ios hazia"', p . 3 . ?. 2 .b.
Teuiplosadonolebs GentiIesadorauan,p.2
6; .a
' '
Suiiir.;o.P:ice de los Hebreos, y los dernas
Templos de los Gentiles no podi fer funcra
' Sacerd^es de que se sittau5p. 1.3 1 . ci
do?;fi primero no era n doctados,p. 2 . 6 3 /d
Snb::a-or;o',y fa ofhcio que era, pr. 1 . z oo.h
Templos
scconsarauan entre los Gentiles,
Su bpulmentario,p. 1 . 2 o.f.a
Sitas pucblos en 'c-iuecia>p.3 .7 s .d
p.2.0 3. d
. ' .
. > !
. ,
Tcpbs primeros entre los Getiles,p; 2 64.C
SurceVicm.d los Rves de Mexico,cn lo to*
Templo de Amonfmofo,p. 2 .6 5: ,b.
.cantealaher;ncia,D.3. r f 2. a
Templo de Diana,p. 2 .67 >c .
S'spericusa reIigQbsTartarS,p.3.94 c
Temb delupiter end monte 01rnpo,p. 2
nucioa za\zz h Turquefca,p. 3 .246 .a
66.z
_
'
"
t.
Tplodeupter enlaI^laPtea,p.z.5 ^.c
Tpo de luno^ . 2 . 6 6 d
Tab*rnacub,y filiaux entre los Hebreos,p.
.f..cc.a
_. ...
;; Tempb fobtrub a S<mirams,p. 2.67'^ >
Tempbs de bs Gentiles en q lugares^y pueTsbernacuby fa grandezap.i .9.5
stos,fe e d ifi au a n . p . 2 S . b ' t . ,
Tatornqo como eralleuado de vna parte
Tplos foberuisy ricos entre los Indis, p.
' ctra,p.l .1 u.c
3.1 3od
Ta': :rud que es,yfus cngacs ,p . 1 67 A
Tempbs deiPiruIp, 3.1 32.C
Tany lar:;.:. enel cerner acerca de los ScptTempb enelPiru cuberto de oro.p. 3.13 3 .a
Cbn^.es.p. 3.1 3,b
Templos entre los Chinos,p.3 .2 1 1 .a
Temp' de S'aloon.p. 1 , t 2 .d y 1 3 .a.
T~o"o de, -;abni como se edifeo,EpJ. 1 3 .b
Thartaros veznos aMos:ouia,p.3. 1 3. d
Thartaro's y fu assiento,p. 3 . 1 p 2 .b
Tr-Tipb deSslom jii en que parte sue edifiThartaros y fu naturaeza,p. 3 . r p 1 >b,, .
cado,p._i ,i
. .
Th3rtarosubjecoszbsG.eorgianos,p
3^ 2 .c
TeiTr-byTi di-xhony paires, p. 5 1 j..b
Thartaros
porque
seliaman
assi
>p.
3
>
1.^2,. c
Xi-: : jplo.ie Sa'om quto^ardo a edificarse,
Thartaros recibeuJa religion Christiaha,p.3-.
- p. T. rf ,a ' '

. ,, ;
'.'i<?4.d.y 19 y. a 4'"
"'
_ *
Xen-r:D de Salomon parque aducrdades
Thartaros dexan laF , y reciben enpartela.
* paTo/p. ui^.a. .
(.
|.
:
fectade Ma*orn3,p.3.p<5.c
Tempb de Salomon delmydo pimera vez
p.i.if-a^ ^

Thartaros como ha zen us cafamientos , p. 3


97-d
' '
Tc:npode Ssbmon rdlauradoia primera
vez.p. 1 * r f b

Thartaros como entierran fus muerbjjp . 3 .


198.C
Tempb de Salomon segundavez defhuydo
Thartaros curiofo s en fus veflir,p. 3. jpp .b
*y rc^aurado.p. . r r. b.y c
Thartaros gr des holpedadores, p. 3 1 p p . t
Terri d!o de Salomon deiruydo tercera vez}
Thartaros
no tien puebos conocidos, p .3*
p.r.ifle.yd
2
oo.a
.
Templo de Salomo restaura do por Cyro , p,
Thartaros grades Magos y hechizeros , p. 3,
1.1 6 b

19 6. d
Tempb del Seor bonrado por Alexandre
Thsrta

INDICE.
Triiiphod ido a 1 empera do r iti uerto.p?. 47
Tlmtatos como tmh y cogcn sus rulos,
Trompetas quic las hallo para la gucnvi, p.a.
p :"\ ? o o d*
a 3 o. d
TlmrMros iritlcs trataiitcs^v] ioo.c
Tonncntos (pic dauaa a los Mai'yrcs tan d^
TharUr : c< >nio tratan las colas de la guerra
ucrbsp. < ' o<;.a
Tomicii
Kcynaaii-ito a Ciro(p, '\. 1 ,<L
1 li utaroKcy ,< onio miraporlaspeifonasdc
ToU>ucspuc:ll-.s
de las ndias,t;oinu ;ouercuCiUa que otro tipo c vicroncn lionra,
n.aja<il.jsn)s.is lcurcii^ton ,p. {. 1 4 3 . b
p. '^.ao.b
TonncutoS(rucli's clan eu Ja Cliinaa los cri
Thararo R'-y .conio mira por los tic (u Palaunosos.p, j,*' 3 4. b
d >,p. j ol.b
Tun.a/'rnaiicjjto
^acerdota^p, 1 .]0.b
Thcstncr* digndad ,p. i . ? 02.I)
T;ini<a
Y
aci\(iiia,jiuccra.,p.i.
jod)
Thcs<w>s grandes 4c los Rcycs de Rthiopia,
Tiu'os y lu |n'iiicipo.,p. 3 .2 3 yx
'!
nrtpiia pt>-. tju- c llama assi.p^ ,237,0!,
Tiuuo que as en la Yjlcsia,p. i .? i y.a
Tur<:(s
ciiciuvos ca i'an inancra deioh Chil
Tituloshonroosquc toniauanlos vcnccd<>(Uanos.p. 3.:? 3 K.c
rc5, p. . 5,48.(1
l'urcoscoaiociuuatiilaa
a fus mocliachos,
Tyranuia quandocomcnvs> p* 2i ^
p.
3,
2
4
a.
d
Tiahalaproniutia de las Induis h.izia crue*
Tarcos porque cal ian principal mente alos
ch (Kn(ci(ts.p.3*i 41 a
C"bnlliaaos>p.3.2 4 .c
' 1 "ra j c . d Lis nna>rrcs <c (tlopW,p3# /.p
Tarcos loai^iotasy nccos,p.3 .2 4..d
TraiiHiiv;uiia'iii ,lieli,p6 , i 7 3. b
Tuicos coaiosc'pul susnincito.s,p, 3 . a 46. d
Tra,<dadur b.nuUo ;,como y ton que ccrenioTut .os t|uc no lgucn (a guerra no tracn ar*
nias.p 1 ,1 H H.l
mas,p- 3. ^. 40 .c
Yrr/i;.s ci la -'uerra , quando challaon,p.
V. . 4 o. d
Traita tiarios entre los Saccrdotcs ljuUos,p
Tribu de ! .cui,pm'qur f vx HfY.ido para cl ferun o dcl (.< IU[>1() III4S <j Itv. oU'oS.p. t .? !.c
Tnbmdll m cl c ouiu cttaii.i p t.) i.h.y(> fl a
Trilmlosquepai^n los lf.tIiiopcs,p. 3 , 1 s c
ihiit t*s no U% pa'\a loslud.djos.p.^ .1/ } ,d
Trbutos quando tonicu^aoiitp j . \ 7 >.a
Tribuios para udleatai los Rcycs,y Scnorcs
dcl l*iru,p4,i 70.*
Trdmtos cruclcs que beeban losRcyes de n*
^latcrr^p 3. 12 o. b
Tribuios entre los CIuios cojyio cpagan, p,
'it.') t. ;!.ay l>
Tribnios grandes quebecha en fus valalos*
Triluiuosuluplcl)eenRonhi,qera4\.i .jort'.c
Tt ibiuios dr Ios(;aualU*ro6,y otras que tnia
Hit <>|iuo,p, y.ol.c
Tribuuosumo V cncti.i,por Mu>ifl.rados,p,
3. 7. d
Tribunoscclerum Sacerdotes entre los RoianoSp...'. .7 y.a
1 >};<>}' (aaitigyf) v<,.,p*?,*3<;;j 1
Trinidad fantda , nmo* ula por al^una gentw
(cliis lndias,p. 3.1/ 9a
Triuaiphoy ii';randcy:a)p.9,2 5-0, c
Trhimphcw quantos fueron,p. a .3, r *c
Triuniplios Naualcs quuls cran, p,2.a j"7.b

V.
V afos si^rados T) i'crua rnd cjdo,p i. I p.ti
V.los ainadus (j liruca lay^lcla^n.i-:' f 2 J>
Vaiwlct.k'rtay a;uit!;ucdail,p.v., 3 3 i.d
A' .1 1 la 1 1 1 > ( |U c d i jyi i 1 U d c s,p . v . t 3 .|.a
V. ll.illo (<(, aiuy noble ci l'.l[);ia.,p.3 .dp.'
ca cl l'iutoj'o.
Vaio l'cmaa-/ Ccsarvakrofb ("apta jJO
niar.p. 3.70^1 ca cl Prolopo.
V amie ras y luantiguc(lad,p..2o. 3 i,c
Vaiosy laa/itigurdad,p. 1. .40 y .a
V aa<juct,cs de lu$ Chaos,p.3. ;t 1 p, b
Varna dgiuMail.p, ?.. 1 3 7. a
V chicacl (caiplo deque crua^p. 1. 1 7. d
vcloscidasvir^incs.ya.at^acdadjpj 393^
V c^iao que lc naida de vn han ioa otro en h
C'hiua,bai!cauilar qcnuiJa alos dcimt
vcydnosj), ;.! 3 3 .c
Vcnec ia y luantiguedad,p. 3 , 3 ja
V caccianos qucgcntcsi^p.j. 2 3.b
Venctiaaos on1royanos,p. 3 .2 3 .c.
V cac< ia y a untladon,p3 . 4'b
Vcaeciafiliacoabunlocaipotcnca mas
qac Konia^p^.j 3, .1.724^
Vcaccaaos aiuy Chriianos,p. 3.:'. 7*11
Vcnccia pobhula de muebas Y^Iclias, y mo*
na[lcr<o,p.3.i5-.b
Vcnccia ^taicrnada por Coasnlcs , P.3.27.C
Vcuccia c gouerno por l'ribuno$4>* 3 2 7^
Vcnc

NDCE,
V ino quando evso chguaro,p. 2 .3 9 y. a
YerMmoscmn Diqussparau goulemo*
Vino sue prohibido a nmchos,p. 2.3 9 y.a
b. 3. 2. 7. d y 2 S. a
"
Vinoy susdasios,p.2;3 9.d
Vencch como elige fus magistrados, part. 3 .
Vinofevsauaenlos facrifcios,p.2.3 .d
2S.C
Vinos que hazen los Indios differ entes.p. 3 .4
Vcnechnos quecalidades buCcanenlos que
. hi de tener < ficios enh Repiilica.p. 3.2 9a
Vicas.gentes que v micron a funaarcn Ios El
Veneciauos dizen con libertad eneiSenado
uecios,p. 3.7 y. c
o que importa, p-3.2 9 .cy d
Vision
dei primer Rcy delosThartaros,p.3
Vcnccianos con que ngor custigan a los D "ti
1
9
3
*c
que s que mtentan cr tvrnos,p. 3-34^
Yisitadorcs de las audicncas de la China, p.
Yeaedanos q defprcciar a dignidad de Da
3.233.3
qacs p.3.3 7 -b
Vi reyes en la China , y su authoridadjpar^.
V enccia que M agilrados tene para su buen
2 3 1 .c
gou!erno,p. 3 . 3 6.a.
V izconde que djgnidad es,p.2 . 3 3 .a
Vencciu como se ha en eltratp de sa mercade
Vilcaciodenuera Senora,rieta,p.i. 27s. b
ria p. 3. 3 S ,c
Virgines
Vestales que sue ro n entre JosRoVcr.ecia reparte officios con el puebio para
manos,p.
3. 77. b
. ^ .
aprouecharlo}p. 3 3 9 .a
Vngaros
reciben
la
F,p.
1
.9
r.b
Venecia agradecda a fus ciudadanos qudo
Vniurldades en la Yglesia,p. r .2 5*2. b
ban hec ho eofis fa m osa st p , 3 . 4 o .b
ViiuersiJades entre lus antiguos,p. 2 . 2 8 .c
Venecianos como hjzen gu:rra,p. 3 .4 ' a
Vchlobos grau Dios entre los Indios , p. 3 .
Venecianos como craCJascosisdcIa guerra
i2t>.b
seaparoiarjseaportierr^p^^i.ay b^
Vcstbuo que cra en et Teroplo de Salomj
p.i. 3.dy 14.CI
vestjrfc ios hombres y fa antiguedad,p.2
3 3 9*a
Xenodocrios,queson en la Ygesia, parte, s
Vestir con tp^a de os antiiuos, p. 2 . 3 4 3 .
2 1J.C.
V cUdos las mugeres Romanas^. 2 . 341-c*
Vestidos con nombres diuersos ^p.2. 344'd
Vestidosy ornamentos de losReyes de irez,
remontas con que' cran vngidos los Re
^f.j. 267.3.
Vcrido3delosEthiopesp.3,i 1 7 .a
yes de los Hebreos,p. 1 .45 .a. y b
Vehdos de las mugeres de nthiopia,part. 3 .
Zereiionias con que se trasladu ];/S sanctos
j 7 b
_
p.i,2S8.b
Veli ios de ios Indios y fus trajes, p. 3 .17 2 .a
Zcrcmonas con que canonizauanlos R orra
Veidoscon queiepuitauanalos Reyes de
nos a fus Emperador.s -p. >.p 1 by c^.b
Mexico,. 3.1 87.3
Zeremoniasen los casamientosdclos ScpteVe rj dos y rrajes de io s Thartaros , p . 3 9 9 a
trior.aIes,p.3y.a
-, eidcsde'os Chinosquaes,p. 3.2 1 7*d
Zercmonias con que confagran a los Patria r
Vida denuestro Senor Iesu Christo,p.i.79.d
chas de hthiopia ,p. 3 . 1 o s .a. y b
V idas de banctoF,quando comar aecreZercmoniuSque hazian quando enfermau
uir"b,o. 1. 1 1 5- .b
los Reyes dt Mechuacan exilas Indiajp.
Vdro y su atiguedad,p. 2 . 3 3 S,c
3.1 ^o.d
^ihueL y fu aniguedad.p. 2 .3 o^.d
Zeremomas oemnes a ios njortuorios delos
"V icedominos, que ofHcio cra en la Yglesia.p.
Reyes delPiru,p. 3. 1 84.c.yd
1..2 04. d
Zeremonias qhazi losndios,antcs q a corne
"V igilia . de ayun o de donde tmcron princitiessaios enemigos enlasbatallas,p. 3 .iS 5.a
Zeremonias c que se caan los Turcos } p 3 .
Yino y su vso,p. 2 . 3 $ 4. b
a43,d

N"

LA
H

R.

REPVBLICA
E
D

B
A

R.
P

A-

F.

O-

ny mo Roin.m sr.iylc pro ico , y Clironista de la orden

... .

de Santto Auguilin.
A H <, V M 1'. H T O
k ' /-'/vr'. '

1) ii I. P R l m

ls L I B R O.

"

, ' .''

^//.r ofau (otcni.t , y//f r,/*< ///w tuaiesseft ^Ajnmenn.,ph%\\it

ijnc
;.'//Vt7/;;s,.v A/y lec\t.res . /<vr /w Uhros^uado la qtse edda Vue Je cilos corn
JrchYVni , v
/7 pr!?.>.':/" rrdid tl> L; Arli^on y cuito diuino qfcfcL'/Zj? d Dlos
entre los //< / rc < .

7 . , ,' ./ *>t?.i: ;>.>ws de Dto.uy ddondeje le Ij?zg primeroJt-

crtfu'ifliCMUuwr d pi! er.r.v dhdres^dl-emdado v templ.


'Jrdfldje tireurs Je Us ///*///.v//u* y purifvios , con Us pestas mdt filennesque d
puel /. /r///./. / .// r.ti e tr.'j thws th'bi loutres [yrddos que ctuni pdra acogerje los
wjpci herres^v (h- d;u->'jt).wj.ido.\ que temdn les Judios deperjonds rtdigiojitu
ff Cawa ^Dios rs pwmipio y frift;v ,/.. /7 ... /
/I / ,
,
. ./
,
/ ;
h Ion rp'C lus J,Nl!<i!iO$ l mmtou de
/ );t>s.
Lanilo p rin/cro.
'

de de qnelos Chrilianos tanto con ma


y or o b 1 1 ; >aci on d c ucm os h az cri o, q u a n
to mcjorconoccmos laverdad de lu om
nipoccnci<vun encre los Gcnrilcs rencI30$ precepto de c lo* affi como de Pla- Qiie ntio
roncncl iibrode Conlitutionimuridi ,Iatodcst'

v-^V" Nsfr^M W/.';v pm- coi a de


s
Y>>L\ umcn 'ucrca y neecs
i ii i '
/'\ ' ) ? , , . )[ \\ Uvna al principio
UnU:. lu*
"
!' / ' Vt^ dcela obranatar an
C,/;^,.,^ H;'''-';^.* tetodas las coasdc
/.l^";---, J) la primera c;u;c]uc
(V'i,v7/w'.^.^ csOos^or^eny ue
t l* dr tudn Jo cnado,y do c^un que la

cncl quai dize que todosaque.IIos que


han de trarar casas aha^han decomtn ar en Dios.Ycn vna de us Epstola^di
ze tbicn.iii qoalqnicrcosequcqiicrcmos hazer y dez%cs bcct^uc comencemos de Uiusycn Dios.Y cnrrclasayu- sentenciay
das sentencm que Sophocles poetarra- caiicjo de
|.;co foia de?Jr, es <f no tenan buen fin Sojphodw.

ila(Hic^a humana c> capaz.-porque alien

los comcncQ5> qudo Dios primerarae


A
te no

te no inreruenia enelos. Y de aqui yiCoSumfere noei mundo allamar a Dios cnel prinoableysen cipio de todas las coas5y vcmos q qu
ctado salimos de nue stras casas , o queremos hazer camino5nos sanciguamos y
encomdamos a Dios y si habiamos de
lo q heroos de hazer manana dezmos
'si Dios quicre^q es cosade antes que
Christo encarnalfe^yloqnofotros ha
zernos como Christianos,los Gentiles
conussenalesCq paraesto tenian dif
frentes) hazian lo mesmo. De Syli te
nemos exemplo , que cada manana en
kuantando se yua a vn tetraymiento*
que tnia en particuur c al gunos ydo
los : y alli encomendau a 'ellos, a si y a
fus negocios y todo io q auia de hazer
en todo ei dia.Ei pueblo Romanoqu
do yua a hazer guerra 5 y los magirrados se partipara sus prouincias: luego
yu al Capitolio a hazer sacrificios, y a
prometervetos: y de al lise parti para
sus prouincias y caminauan a la guerra
courra fus enemgosry ios q efcriuici
antiguarncte,siempre comenaron por
lbr.r.
Dios y au de Dios.Diogenes Laercio,
TbSs' fa Cn ^aS v^as ^e *os ph^phos, queri
b?os " caer
dos encolaiendaa a
Dios fus aa

^ rratr dd origen de la philosophia:


luegocomia a molrar como esdiui
na>y scicia deDios.Haziendo argum
to5que pueslos primeros que la vfar,

" '

fueroo sacerdotes y que administraua.


las cofas diuinas:era scicia al ta y subid a. Si miramosalas leyeshumanas,fe
Nota los au las de los Gentiles, se de los Christiatores q en n0s5hallamos que comienan de Dios,
fus ob ras co
7
. . *

J
m^ar de coraoprmcipio y fundamentodetodo
Dios,
bic. Valerio Maximo queriendo tratar
L.i.cap.i.y de lasbuenas cosmbres}ydelo que es
?or*
neceslario para viuir virtuofamente, en
e primero libro trata dela religi, y de
Dios, co todas las partes necesaria s a
Ub. i. ca.r. este pto. De los que despues fuer en
tre los Christianos fatie testimonio tene
mosen Lactcio Firmianoipues al prin
cipiodelusdiuinas inrituciones, co.Ib..c. 'mia'por Dios. Y lo mismo hizier S.
Eusebio en-su preparacion y demlra-

ci Eugcica.Y no tegoyo gra Kccessi


daddepersuadir eloconmuchas pala
bras: pues quado novuiera q dezir.bastauan dos exemplos de S. Augu stin : el
quai queriedo dar principio al libro de Libr.t.ca.'x.
la ciudad de Diosjuego comia a mo
strar como tiene Dios dos ciudades c
differtes vezinos y moradorcs , q son
el ciel o y ei mundo, y la ceiestial Hicru
saiem:y ia ciel mundo es Babylonia. En
la vna viulos sanctosy losAngeles.-en
laotralos malosy peceadores.Tb.ien Lib.x.ca*
en fusconfessiones { q sue vnodeos
principales libro s q hizo) co mien a di
ziedo. Grande res tu feror y mtiy digno de fer alabado , y grade cs tu vittud
y no ay quie pueda cota r tu fabiduria,y
c todoeloquierc elhbreloartepor
fer vna parte de tus criaturas. De los
modernos y mas vezinos a nuestros tic
pos renemosalos curiosifsimos y doctiseimosCelioRodiginio en fus lectio Lib.i.cap.t
ns antiguas 3 a dde muestra como ay
obligaci en todas las cosas(assi en las
obrascomunescomo en elescreuir)de
comar enDios y d e Dios. Y en Bapti Lib.i.cap.i.
sta Egnario,y AntonioSabelcoen los Lib.i.cap.i.
libros q efcriuier de excpls, vemos
q comar deDios.Mas para q son ne
ccarios loscxemplos de los hombres
pues del me fin o Dios tenemos vno tan
viuo y. irrfragable: el quai mddo cscreuir la creaci de! mdo,a su ecreu
rioychronistaMoyses, lemando q co
menasse diziendo.Encl principio crio
Dios el cieo y la rierra , fin preceder a
ello otro algun preabulo . Vilos pues
tantostestimonios y reglas pareceme
seracertado comenaryo tambiendc
Dios3principaImente que puescriuo
del ongen y principio de todas las costbres de las gentes 5 y de su religio,y
de todas las cofas, y por quienes suer 6
halladas 5 forado y de necessidad auia
de hazer estoiporque el principal autor
y principio de todo es Dios3porque los
hombres no son mas que infrumentos de-Dios:d*manera que lo son lafier-

Dla Repblica Hebrea.'


sicrra/nnrtillo y escoplo a los artifices:
los qualescxecutan aqueilo j ei enten
dimienro y ingenio del maestro trao.
Suelc fe tratar en esta parte de que cosa fea Dios,y de la opinion q acerca de
sto fe tuno antiguamente entre ios phi
Los Chri- lofophos. De lo primero para entre no
stianos de sotros no auia aqui necefsidad .-porque

descubri la grandeza de Dios vnen- ioan.i.


do al mundo", porque ninguno vio a
Dios sino elrpor lo qual .nosotros comocatholicos captiuamos nuestro ca.
tdimiento.y sin entender ni ponernos
en disputas confesamos la sancta Trinidad Padre,Hijo y Spiritu Scto 3 que
fon vn Dios verdadero criador del ce-

'o" ya de los primeros que nos dexaron el


aDios co- conoscirniento de lo que el era y es:
m o des. aprendimos como por ser tan immento y grande:fuc dicho ser Dios escondido^cuya claridad es tan grande, que
la enfermedad nuestra ola puede com
prchendcr>no solo con la vista corporaimas ni con la espiritual que es con
el entendimieco , lino es aibrado coa
Efaas.4.
lumbre sobrenatural . Lo qualcntdio

75 y dla ticrra5inuisible\ impassible, ira


m o r ta L sin principio y fin sin.
Pero si quisicsemos aber, quien es
Dios de otra manera , danos vna regla
el Apstol S. Pablo, para que sin ver lo
lo podramos conocer,dizido , que las
cofas inuiibies por las visibles viene a
ser conocidas, dla manera que folemos conocerla figura y rostro devn ho
brepor vn retrato suyo. Y si queremos

- Uc'ff 7'u' 11111 ? ^ien ^c'i^s 5 quando Dios vu o de


Pialiu "ir/* Pan<ar Pr delante del, porque luego
cubri fu rostro con el palio, o mato, a
causa que la grfuleza de Dios,no poda
ser vista de los h obres : lo qual causa el
citar embaraadas las potcias del anima con la c.policion y architecture de
oste cuerpo > como muy bien lo sinti
psalm. 158. auid,dt?.iendo. Grande eres seor y
tu scienciarpor lo qual yo no puedo c
prchendcria , y la cansa procede de mu
Que es menester otra pi ucua para venir
en este eonocimientorino lo que S. Pa
blo tracdizicndo.Si el pueblo Hebreo
no pudo ver el rostro de Moyfen, quan
do acabo de hablar con Dios,por lamu
cha claridad que all auia rece bido,quc
Exod.j4crael veraDioscn fu cffencia? El que

saber qufue hulano , que virtudes, q


cofas hizo, leemos vna historia de fus
hechos , y por n } I i venimos a entender
quan gva principe y quan valeroso fue.
De esta manera quiere el Apstol mostrar quic ea Dios, para que las gentes
vengan en fu conocimiento. Si quer
mos puessaber quien fea y su gran ora
nipotencia, mirad esta compostura de
los ciclosdos qualcs est six o s y iirmcs,
de manera que jamas caern ,-ni harn
mudana, aquc vemos q fe muenec
mouimicnto. circular 7 porque sieprc fe
mucuenenel mismo lugar:y porque no'
pareciefen estar desamparados d.esta
h'crmosuwyluego fixo en ellos el So3 y
Luna, y a manera de muchas piedras y perlas de inestimable precio y valor;

a^o quisiere saber de Dios, quando lo


inecntare sera oprimido de u gloria, y

por hs co
as d~ ac
C;iCCemos
d Rom. u

sembr por todo el cielo cstreiado variasy muchas estrellas, para,que dando sirJ^a ^ \

quedara mas ignorante, como lo'dize


Proucr. 4- 'd iabio.S. Pablo muy bien comprcheAdKom.u Ui c|,u ^ ^uauio dixo ser as riquezas

fu claridad al mundo, aun cou fus pro- pianetas y


priedades" y influencias ayudasseri y estrellas,
diessen virtud a todas las cofas que ei

Sa^rJn.^.*
i-:i'ias..,o.
loanni s.c.i
ioanais.c.4

d* :i riibiuria de Dios talcs y tan gran


des,cjue no podan (ercemprchedidas
<jc ],, ,,; hombres , porque para venir en
dl.<snn;:i c ;mcr fK|0 alguno del confc

mundo tiene; DcalJ nos embia Dios


la claridad e] calor,Ja* aguas 3 el fri,
Lis tepeflades y otmefos que vemos
cada dia3como Jo dize Aristteles.; Si tb'1-mcth'.

jo de DioSjO fu fcerctario.-pero ningu-

quereys'p'rja segunda razn ver qui CaM'

no lo f?ky i lo ser, sino aquel que esta


endeno del padre, que es fu hijo y
Dios ygual con el padre ; ei qual nos

es Dios , mirad fus obras en la tierra,'


y -hallareys tales y tantas cofas , en
que conocerle, que quando' no tuuicA. %
ra""'

Libr primero

Preprcdades nacuralesy diuerses q D 105


pulo en ro
das las co
las.

radesotra oz5por elas vinieradesen


su conocimito5y delamenorq vemos
seentderaq aquella obraera de solo
Dios. Mirad como adorno el mdo de
tta variedad de arboles y pltas > y de
otros mteniraientos para los hbres y
animalesj vereys enel tara differciade
yeruas,y vnas dulces y sabrosas, orras
amargas y asperas, vnas para corner, y

orras para medicinay saud 3 orras tan


odonferas y aromaricas, q pon en adnuracion.Hallareys flores de rantos co
lores queagradana la vida, y son gratissimas a lossentidos. Mirad la varie*
dad de los animales y aues, vnosbrauos,orros manfos 3 vnos proucchosos,
otros nociuos, vnoshermosos , y otros
feos y espantables. Quien no conocera
que sue obra de Dios criar diserencia
dellos? y todosc diffrentes humores
y condiciones,tto que n sabreys, por
mevnosquieren mal a o tros,nipor q
el Perro pergue a la Liebre y al Gato5
iiporq(como soleys dezir) la Aranaa
la Moi ca , y elGallo haze temblar al
Le,y ai Elefante vn Raton.Pufo Dios
en los animales muchas propriedades
vtilissimasalos hombres,para que de
llos aprendieseraos virtudes morales,
y tambien el mododel viuir ,y el haiar
Nobkza.
del Elcfan reraedios para nuestra salud . Assi co
mo del Elefante ,a magnanimidad y
te*
noblezarporq si veeavn generofoyde
eondic aobe3e conoce3y se dexa tra
Kotahcle- tar de e.De el Lon apiedad y cleraen
meacia dd cia5puesal quefelepone derodiilasno
^nl * lehaze alsmnmalj por muchahambre
que rengajcomo lo dize Phmo}y quan
do qui re mostrar Tu iereza 5? primero
acomete al nombre 3 queala mugery
ninoSjpareciendo le que cae en mal caojmostrar fus ueras en cosataflaca.
Del cauallo aprdernos a fdelidad c
del eau ail o. su araorporque no lodesampara en la
mordel
Perro, con batalta^hastaquese veedesangrado 5 o
desjarretado. El Perro si a su senor vee
iu arao.
Loscier- en vnapriessaeUo derlendey leayuda,
mes seayumtemuere . A los Cieruos puo
can vnos a .
1
. ,
- r
ros.
Cerpropriedad^uese ayudasse vnos

a otros.-porque quando pafTan agunas


m an a d as de ellos , algunos riosy laguslas rodos se ponen vnos empos de
otros cargandofus cabeasenramadas
decuernosenlas ancas delosorros, y
quando les parece que. la guia va canfada5 sale! que va postrero aayudarai
primero. La Grulla vea y sirue de atala
yarquando las demasduermen. La Ci- Cignefasa
guena da de corner a fus padres en la ve |J-*gCCtias
jez , acordandofe queela quando era a USpadres
polio fuemantenida y criada de ellos.
LaHormigaensena con su prouidenciaalos perezosos3 aque trabajenparalavejez 3 y tiempo de la necedad,
como ella lo haze3 que trabaja en el verano para el inuiemo. Y entre las Abev

*
-1
jas ay Rey, que no tiene aguijon , ni ha-

Hormgay
su prouid-

clemencia
de las abe .

ze mal , a de notar que los principes no


h de fer afperos ni cruees mas piadosos y clmentes. Miren pues quien es
Dios y su grde poder y faber. Obra es
de Dios y no deotro auernos dadode
esos animales indu stria y forma para
gouernarnos y faber viuir , porque las
Republicas y gouierno del mundo,dellos aprdiefsen.Cierto es q lashormigas tienen su C api tan 3y entre ellas ay
quien manda y guia , y no trabaja3 y
vnas toman la carga de las otras,y ayudafuscpaerasiy sialgunamuere a
lleuan a su cueua y agujero,y Jaacpanan con meneoy semblante perezofo
y tardo,como por trstcza. Las Abejas
hazen callomefmo. Por dondehalla- *cIoxhf*
mos el reparamietodeldiay noche>i~ animale*
no por el Cinocephao el quai entre
diaynoche,por interualos y tiempos
yguaes orina veynte y quatro vezes, q
repartido el dia en otras ttas horas sue "
halado el relox. Y las Septentrionales
gentes , por el rebuznodevnlinagede
borricos saluages hallaron su relox:
porq entre dia rebuzna doze vezes5tbien por tiempo medido ( como se dira
qu do hablemos de este propoto.)EI
edfcar caasjas Goldrinas nosloen Origcn de
senar pues para hazer fus nidos, traen las casas,
pajas ybarro, y al qued firmes 4 con
diK-

De la Reput? lica Hbrea


diffcultad fuel caerfe. Razon cs pues
se mire son obras de Dios, las que ve
m os en essos animales,pues por medio
deios hem o s alcanado muchos rcme
dios para nuestra falud : porque como
dize PJinio,muchas medicinas y remedioshemos de agradescerios hbres
aiosanimales de qui losaprendimos.
Medicinas El Cieruo enseo como podriamossa
Puladaspor
nar de la h cri d a que haze la saera q vie
los anima
neenhcruoladaiporquc el la cura cola
les.
yerua,que dizen del vailestefo.Las Go
iondnnas dier el rem edio, para como
podriaroos fa nar del mal de ojos y cegucrai porque ellas vnrdo los ojosc
vnayerua lamada Cheiidona fanan.
Bl GaJapago nos apercibio,como huyriamos del peligro de las culcbras;por
q iie cl comiendo del oreganoj notiene
miedo a aquel genero de fcrpite, y c
su auiso quedamos hechos medicos.
Para destruyr los ratones, laRudaes
buena3y acomadrejaia haUo,que tienepeyto conelios. El Perrohalo el
prouoeara vomito a los desordenados
glotoncs y comedores.La Cigucna en
seno evbde las medicinas, o aytidas,
y cristelcs 5 por la parce inferior : porq
clla haliando se enferma, hinchela bo
ca de agua y c cl pico la echa por aque
Quic fcnllo 11a parte y queda fana . El Hippopotala langria. mo hallola sangria : porque el nticndosecargado de sangresuperflua^ se
P!in.Hbr.8. vaalNilo y quebrando algunas caias
se rompe con ellas algunas venas, y afsi
defeargan aqueilamala fangrey ntido se aliuiado se rebueiue en el cicno 3 y assicierrala laga.Todoestofue
obrade Dios marauillofa, y que por
clla puede fer conocido muy bien.
Frouechos
Pues mirad comoel Bucy cultiua Ja
cornu n cs S
tierra,las bestias leu las cargas5laOuc
los anima
ja
y la Cabra nos dan mtenimiento y
les.
de vcstirycaiar. Mirad quien es Dios
para c el ayrey aues , que no quio q
estuuiee defamparado de fus criatu
ras,y poreo puso mil generos cfaues,
seandomesticas,scabrauas,todasand

3
en el,vnas persigu a orras,vnas son ge
nerofas,que no hazea prcfa3 no cn co
sas viuas y aues principales , como se
veeenlasaoesde raleai Ocrasseman- Canocc se
tienen de cosas suzias.Ei Cucruoy Mi Dios Por
lano comen cosas muertas. La Ciguc- ^J^5 d
fia corne qutas cuiebras topa>y asi ay
otras mil propriedades . Mirad la hermosura de muchas dliasse! Aguila eau
dal reprsenta en vna generosidad
estrana.El Pau o muy cargado depenachos no ay qui iehablequando haze
la rueda. El Galio tienettaprefumpcion que peka y m u re por guardar a
fus cpaneras las Gallmas ; Y mirad el
Papagayoja Vrraca5ia Caldria5y Tor
dOiCOiO contrahazen ai hombre,y mi
ra d que de generos de aues simplezitas
andan pore! ayre enamorando al cieJo y arodas las cosas con su canto.
Quereys ver quien es Dios, mirad el
Mary so grdezsy estendida planura,
como dpues qa crio jamassaliode
fus limites y'terminos, mas.fcnaldole
su proprio lugar^como si esfuuiera cercada de muro esta queda, y anddo b ra
ua y alborotada,y c fus soberuias y cipatables o!as,parece q quiere soruery
tragarel mdo3cn'lcgandoasu terrrcno pierde de tal raanera fus fueras , q
congranhumiidad febucluea dentro
a su lugar coniituydo . Mirad quanta
infinidad de peces riene,y quantos ge
neros dellos ay,yquantas proprieda
des rienen , y como estan metidos den
tro de fus cueuas y moradas sin salir de
lias 3 ali obedefeen a su criador Dios
nuestro fenor ,y estan puelos parael
feruicio del hombre.Dealirnando facar 3Christo nuestro fenor, vn pez y
de el dineros para pagar el tributo y
ccnfo.Ala B alina mandu que fe ailegaffe a la Naue,para que tragae ai pro
pheta Ionas* Al Dclphin hizo amigo
del hombrey que le fuefe grata la ma
ka* Yotrospeces haiiamos, que caf
son de Ja forma del hombre:lo quai
hizo y: ctio este ta a immenso Dios , y
A 3
esta

Graneza
deiMarlieJaSdeS^er
ospcccs'-

Lbroprimero,
csto-solamente con mandaro3ydezir4
partes.Y sant Augustin ,-Eusebi y LaFnoue mo Haga sc : pero en ninguna cosa mostro
cuncio Firmiano escnuier nmhas co
ro ' Dos lagranomnlpotencia tanto,comoen ? sas marauillosas, prouando que solo
mayor.gr- cri3r al hombre., ymostro io bien, pues
Dios verdadero eradiuino,yq deeco
deza"
encriandolocefode toda otra obra^
mode futc original emapauan rodas
comoelqucaua hecho vna cosaperiThlmbre sectssima: porque io hizo emejante a
sobrewdas ,y le dio atributostalcs,que pareciefhs'demas se a todas las demas cosas que auia cria

las cofas^y q lodemasera obrade h~


bres & inucion de Demonio. Los ver
daderos phiosophos9assi como Socra Socrates.
tes,Platon,AristoteIes5Piragoras3y con Phton-

C03S-

elios Tuho y Piimo,iepre conocieron


fer cosa vana los Dioscs que adoraron
Jos Athnien ses y Romanos : porque
guiados con vna cierta lumbre mas narural , entendieroi no poder gouernar
- se cita tan g ra n machina por tros Dio
sesy tan diuerios.Tambkn Anaxagoras dixo ,que Dios era mente infnira^
la quai sc mouia porsi mesma fin otra
ayuda. Pithagoras dixo , que Dios era
vna mente incorporea,que derramada
y tendidaper rodas las cosas de naturalcza daua fentido y fer, y daua afsi

do 3 porque en lo tocante al aima y hbre aluedrio y las demas potcnciasefpirituakse femejo a si y a os Angeles,
ydioie anima enlnua & vegetatiua,
con que parricipafle conas plantas y
animales., y cuerpo en que conuiniefse con lo reliante dcl mundo . Y a esta
obratanperfectay herraoa, lkmo ho
bre, que por fer ta lo llamaron los phi
losophos,vn pequeno mundo, o abreEl nombre, uiado . Dio le libre aluedrio , para que
pequeiio p0r el acometiesse qualquier cosaque
siundo.
qUifCfe3i0 bueno con u fau or & ay u-

pi oras.
Tuiioplinio.

Anaxago.

d3lo malopor folo.-porque Dios no


ayuda ni quiere que nadie obre mal,
porque no crio ninguna cosa mala , ni

mesmo a todos los animales vida,


' Otros philosophes tuuiero otrasopi Opini de
niones varias, afsi como Thaes Mile- Thaes,

mperfecta^mas muy buena Sccumplda y cabal,y este es cl verdadero Dios>


de quienaqui tratamos.

io5vno de los siete fabios de Grecia: cl


quai diso,que el principio de todas las
cosas sue ei agua,y queDios era vna me

opiniones De su principio &aatiguedad,como


diuersas de dixe al principio, no ay para que dispu
Dos acer- tar ; porque ya lo contestmes eterno.

te,q deaqliaagualas auiaformadojo


quai dclara Lactcio Firmiano. Clean Lib.i.cp.y.
tes & Anaxhncnidc,creyeron que cl ^leantcs* .

tiles.

Y los philoiophos que no varo del no


bre dr Dios,para principio de todas las
cofas,toda via cqafessar vn principio

ayre era Dios. Antistencs tuuo cj auia ^s.


muchosDiofes para la gouernacide Amitenes.
los pucbos : pero que vno auia artif- chrifipo. "

o vna causa, que tambien csdichoprimer mouedonel qualhemosde cfeffarde necefstdader Dios . Yafsivuo
muy pocosq no cfesfas fer Dios.ab
eterno y n principio:y los que lo nega
ron,y no confessaron Dios5nimenosal
gun principio, mas dixeron ferhechas
todas las cosas a caso,"cierto mostrar
serdetodopunto apartadosderazon.
Vuotambien muchos ciegos que adoraron las piedras.y o b ras de las manos

ciado y enado todas las cosas . Chripollamoa Dios fopio, orlato.-e quai
dauavigor y fuerasatodas las cosas.
Zenon dixo que Dios eraley diuina &
humana. Xcnocrates tuuo q auia ocho
Diofes,& otros dezian q no auia ninguno,ni lo conocieron, ni sc quieron
dterminai- que vuiesse Dioses : entre
los qualesfucron Theodoro &Protha
goras,como fepuede ver por Diogcns Laercio en fus vidas: pero el Protha

e Ioshombres2creyendo auer en ellas


alguna dtu.nidad,ctra los qualcs esta
ia eferiptura muy rigurofaen muchas

Xenocrates

Libro.t..y.?.
Pini5 dc
ToeIL

goras ahrrao esto con tantoatreuimie- ras.


to,quclo dexoeferipto en fus libros,
& siendo leydosert Athenas,,fuclamado

De la Republica Hbfea?
mado a juyzo , y sue condenado en
destierro perpetuo 3 y fus libros fucron
quemados cn auto publico en la plaa,
que ya es cofa antigua fer quemados
los libros sospcchososjcomolo afrm
Tulio en el de rsatura Deorum5y La et a
co rirmiano en el de ira Dci ad Demetriantmiy Iofepho contra Apion. Y
cierto cl pudiera mu y bien d esc n d er
su opinion confessa ra vn Diosempero tanto sue en cl lo demas,como o
demenos: po;qucen quanroaloq toOpjnio de caua a no auer muchedbre de Doies
/-luffor. de muchoslo ruuierassi, como Aristote
los Dioscs
sermlicos. les que confessando vno,nego los muchos,y ansi en fecreto no ad o ra u a a los
Dofes Atenienfcs ,masa vn gallo ,y
defpucs adoraua a vna amiga su y a 11a mada Arpalidesslaqual era hermossi
ma5y como fuesseacufadode los magi
strados,cl fe cscuo diziendo3q no au la
raz porq el dexjsse de adorar a fu ami
ga q amaua mucho y cl la ael y lo firuia
yregakua y leauia dado vnhijoy gozana de ella.Pucs Venus por fer desho
n cita y muges: publica era adorada,y te
nia muchostplos, y o mcfmo era de
BachOjporque halfo el vino que sac a a
Jos h ombre s de tine. Y a Mincrua3porque auia halado cl texer y liar . Y a
MarSjporque haHo Ia guerra. Noie sue
admitida o i?azonraunqueera buena*
Socratcs antes sue desterrado ymurio-.-ea-el.de"*'
confelo vn ltierro*Socratcs tbi conseil o vnDios
Dios.
y nego los rhichos, y sue acufadode
fus enemigos por elioy lleuadoala car
cel,y c fertenido por el mas ancto q
viro en Grecia 3 le sue dada- vna beuida
pononosa-jllamada Cicura, con que
aeabo a vida.Tio en el vltimo d m*ruradeorscieravnDibs5comoprin
cpio de rodas las cks: yregidorde.
t od'o ci mdo.Los difcipulos dePithagora s d cz i a q u e o 1 o D io s er a b u en o ,
Srmo. 4$. y que noa-uia otr cofa. bue na-fino el>
rornO o fttk Bstobeo en sussem.iasj
que no se yty que masa la cara pudo

Que m ar
Jos libros
malosesco
ja antigua.
lib..i.ca.
Libros

correspondes c4 k>'quc nelEugco

dixo. Christo aiianceb qtie l Jaoio


maestro 'b.ueno> y-el senorie responr .
dio. No ay otro buenoino solo Dios.
Esto meparece a fn quebasra para q
seentiendaque esDios,especialmente
para entre gente tan Cbristiana como
para q nie n y o efcriuo estaobra5qne y a
en tien de su infini to poder y bondad y
pues la obra es del principio de todas.
las cofas", y o cuue par cofa acertada,auer comado por Dios, y a el la enco
mido para que 1e de vn buen Ange!
que la guie,pues para glora y honra uya tome la pluma y este rrabajo*
%Del prlncmQ de la republica HcbvedyCjiiffltos nombres tua o >ypa-quc rejpeoje Ha-.,
m o eja ? ent e Ht brea 5 Jfra elircay In dUi
Capjl
A primera Republica .del'
m M o,y, por d decomi-aesta obraies la Hebrea>/r_a primer,
y jtilametiteconiamdi Republica
'porllaiporquealasde]a Ks
brea.
mas TCpblieas dier principio ios ho
bres5y2iefta blo;Bios5y asi pr o priai
mente fuie suya 3 pr panicular p ri u ilegto;| acion, y por clo el pueblaHev.
breo'fue llamado hijo:"pririigcnitoi
pueblo de Dios^, pteblo efeogido y
fam ado: 5 y a fsi tein m ot ros rit ulos.111 ustres e Incly tos. Comeno pues la re^
ipubica Hbcea jefaranra i
:
: i,ra^o-'fi"I 'm udpiCatMa su mahimft faprabrie, paco;'defpues5coiTa
r dos pueblos(o poKmejiir dc2r)dos
rep u b lica s^ la v n ar fue d e pi o s , y 1 a o t r
d el dmamo.La e:>is eomeno por
A a n 3 Ab el y S c t h $hallajN m : y d e; a 1 li adeiante por ~Ahahm;$ Ifac .& I-i^
cob 3 y esta turo hasta l/ruyna de HicruiaiemiOtr icrn.mTnoen Caintm
bienj hi)0 :de Adan j y acabofe ;en-..el
diluuio : po.tq.ue- todeos tos fiiGceflores
de .Ctniacabaraa'. yjvperGcjfa ,pr
us pecrados j -aanefrias mugeres deios
hijos :dei*H.oe''de,4a!oaf *.de.:Cain des-*
O'ndia'i Que<fueto: d os. rep ublies
a

antes

Libro primero.
antes del dilumo y e<1 la ley natural, no
do a Abrah I y a sos seccefforcsi y fuelilVK".
j

fe conquistando la tierra , hasta que la


ay que poner duda5porque cambi vuo
quitaron a los que la tenian tyrannizajusticia y pena para los malos,y vuociu
da. Porque como dize S. Augustin , la
dadesy imiros,y cafas y armas , y arres
tierra de promission , la generacin de
liberales y mechanicas,y todo lo dems
Chan la quito a los de S eth cuya erarse
que oy vemos, y muchos mas vicios y
gun la reparticin que Noc hizo c us
maldades que oy : lo qualfe prueua de
hijos. No tuuo este pueblo leyes toma
la efcriprura5pues hizo Dios ran gr ca
das de Phoroneo 5 o de Lycurgo,mas
fligo en pena de tatos peccados5como
dio las Dios a Moyfen, y asli fueron He
cometier los hobres deaquellaedad.
as de fanctidad y justicia,y por ellas fe
Perodexando esto a parte 5 la repbli
gouerno el pucbIo,aadiendo algunas
ca de Dios, que despus fue llamada la
cofas despus Moyfen y los dems que
Hebrea5aque fe gouerno mabpues no
gouernaron la repblica. Llamo Efaias Cap.y.y.a8.
fe sainaron masque ochoanimasjtoda
a esta repblica via en u prophecia, y
via fue menos mala y fe conferuo3porq
pasadoeldiluuio Noec fus hijos mu despus quando vino el hijo dcDios la
declaro hcrmofamentc,aunCjuea los Iu
tiplicaron el linage humano y por ellos
diosles amargo 5 como lo dize S. Mafe hinchi toda h tierra y lasyfbsmcti
theo.Y este pueblo que pasto por ratos Cap.u.
drs en lo mas hondo del mar fe poblatrances,Dauid debaxo de vna via pin
ron:pero de solo Sem tuuo principio la
ta el plantarla y cultiuarla, hasta que dio
repblica Hebrearporque por linca re
cta vuo generada hasta Abrah.: al quai fruto , que fue al hijo de Dios : porque
por
Dioshizopromeffadecriarvnrey|qj'
r__ esta causa fe conferuo esta gente,
- fus mritos
*
: <anses
_
i..
gente de fu generacin , y prometile
que feg
mucho
dela tierra de los Chananeos3'lebufeos5y
uia ser destruyda.Y cierto si como cruPhcrezcos y otras grandes prouineias:
cisico a fu criador5lo reconociera,hasta
por lo qualfe llama todaPalestna y tier oy fe coferuarael pueblo 3 y fuera gete
ra de Chanaan , tierra de pro mission; mas principal entre todas las gtes, co
Esta multiplicacin corano. despus mola que auia dado al dador de la vipor la linea de Isaac , el quai-engendro da.Y si a Hieru.sa.lera estimamos en tana icob5y Iacob a los doze Patriarchas, to, por auerfe hecho laredempeionen
y aunque no tenian ciudades 3 ni luga- ella , que fuera al pueblo que auia dares proprios, ni administracin de justi do al Rey de la vida?Esto pues visto,vecia5todavia fediHnguanlosdeestare gamos a mostrar quantos nbres tuuo
3
w
publica con la. circuncisin, que fue la esta republica,porquefe Hamo Hebrea
seal que Dios dio a Abraham.Paffard y quando Ifraelitica, y porque Judaica.
Tres nombres tuuo la gente de esta Nbres que
Iacob y fus hijos enEgypto, all viuierepblica , conuiene a saber. Hebreos, t""^a r
ton qua tro cientos aos en feruidubre, Ifraelitasy ludios. El primero que,fue brleY.ca e
mas como faese pueblo y repblica de
^^uu. cuenta c ella ,;jy por
r
DioSjtuuo
medio el Hebreo , tomo de Heber,yno de los
de fu capitn Moyfen la saco de ferui- fuccefores de Sem ,. primognito de
dumbre con mano poderosa, mostran- Noe.EsteHeber fue hijo de Sale,como
doatodoelmuridoquto queriayesti
lo dize el Genesis,en cuyo tiepo acac- Cap.io.
rnaua a fu pueblo, y el pueblo le quedo
muy obligado por las mercedes q Je hi;ZO. Traxo Dios esta fu repubcaporel
desierto,por espado de quarta aos, y
al cabo como a cumplir lo q promc-

ci la diuision de lsenguas.Masaunq
esta gente fe llamo Hebrea , no fe tiene r
respect a Ja succession del Hebcr, mas
porque el cferuo la lengua en quedar
blaron Adn y Eua nuestros primeras
padres,

De la. Repu i>lica Hbrea."

padres,ddo h de ma n o en mano a ospii


mogenitos que luccedieron deei,hta
que Chrilo vino al mundo : porque te*
partiendoecn fetenta y dosgenerations los ucceores de Ne , cda vno tomosulenga : y porque la primera y mas
noble era la Hebrea: por eo quedo el
nombre de Hebrea por auerla retenid
Heber . Parece fer esto assi , porque au nque Heber tuuo muehos hijos , a solo el
primogenitole quedo la lengua,y ai segdo y tercero no,ni se UamarHebreos,
mas soloenquien quedo la Ingua He
brea. De manera,queauiendotenido He
ber dos hijos conocidos,q'ue fueroa Phalech , y Ietan , en el Phalech, qedo la len
guaycl nombre deHebreo , y e Ietan
tuuootralenguay multipico orra gente;
y por el mimo orden Phalech dexo la
Ieng'ua y nombre deHebreo a su primo genito H. heu , y Rheu la dexo a Saruch:
y Saruch a Nachor , y Nachor a-Thare,,
Y con tener Thare tres hijos que cran
A ra n, Nachor y Abrahan,solo Abrahan
eselquefuccedioen la linea y orden de
los Hebreos : porque los demas hermanosnoson dichos Hebreos.Y lo mesmo
hemos de dezir de Abrahan : cl quai tu%u uoln saac cinco hijs de Cetura,yde
Agar a Hifmael , como parece por cl
Genesis * Y con todo eso en solo lxac
quedo la kngua Hebrea ,yy o mesmo sar
bemps de Isaac,que Ea nofue Hebreo,
mas lacob * Y aunqne sea yerdad que
oshermanos se hablauanenvna lengua
quando muchachos , despues quando
yahombres, corno se caatian con Gen
til es > no quedaua en la succession : pero
quando llego la generaciqn de lacob,
con los doze hijos quedo la engua , y
todos se llamaron Hebreos : porque aui *
dmlltiplicarla republica . Y assifueron lamados de alli adelantc , porque
quando la muger de Putiphar acuso a losephdequela auia queridoforar (quexandose como elias suelen ) dixo a su ma
rdo*Este moo Hebreoquiso forarrac,
en'es.4Q9 Y cl mesmo oseph dixo Copero de

Pharaon quedecjafoelsieo. A'cucrdate de mi quando c yieres delte del pria "


cipe , que y o fuy traydp. veodido de ia
tierra de los Hebreos i..alTcabo quart* Genss.^i
do Pharaon-sono como auia de venir ^r
hambre ^ le sue traydo-vn mancebo He
breo, que dclarasse el suefio * Y assi ay
otros muchoslugares enei Genesis y Exo
do', que erah Ilamados Hebreos los hi
jos de iacob , y por cnlgui ente los des
mas que ccederon de ellos ; Y. turo
este nombre rnuho despues , hahi los
tiemppsdeChrist.- Y assiianrPabloss
llama Hebreo,y cscrluio vria pirolaa a, sria,
su gente , que se intitula a los Kcbreos:
porque en la verdad aque era. el nomDr
gnerai , que e llamarse sraelitas y u
dios eran particulars nombres 3 como
aqu: se vera . El scgimdo nombre y apeli 5^^*
do que tuuo esta, gente , sue de Israelitas, hffo.
elprincipiode-estofuc^ que como el Pa- /w ,
triarcha acob boluiesc de Meopotamia
con sus mugeres, hijos y ganado , temio de su hermaio Esa , y dunni.ndo aparcciole Diosensu ngei y ucho
con el , y acoblo hzo tan yaierosamn-i
te, que no pudo fer derribado . -Enronces sue le dcho ? quepus auia do ran
vaiente con Dios ? que no auia qte re
niera los hombres ; Y dixo le que ya no
.sria su sombre lacob, nns Isral, que,
quiere dzir , hombre de grneoraoiu
Y de aqui vino q ue sus hijos $ como an
tes se Jamaisesi hijos de lacob , se nom*
braron de Isral , y de ay adeiante se liamo pucblo de Isral 3 cl pueblo H^breo^
yturo esto hasla el tiempode Christo^ y
elllamo a esta gente Israeitica , quan*
dodixo,No vine inoa las ouejas de Is
ral . Y al contrario dix que no auia visto tanta si en Isral . Y la reyna de os
Angeles dixo . Ya recibio Isral su in
fante . Y Zacharias bendixo al sno de
Isral . Y Sirneori jnfo dixo^ que vieroh sus ojos a la lu more de Isral . .Bageneral comunmente se llam en diuersos
tiempos pucblo de Isral : pero a tipos
tambien alguna parte del pueblo Hcbiea
A

Libro pririer
eiamosraelitkoy udayco- porqoelos
tiempos de Christo 5segun parece delo
diez tribus que defobedecier a Roboan5
que dixo la niuger Samarirana a Christo
f iguier a eroboan e Uamaron reyno
que pidiendolc agua,dixp. Como tu (cas
de Isral. Yluday Benjamin hzier Rey
udio porque me pides a beucr/iendo y o
porfisquesellamo rey deluda. No turo muger Samarirana. Esto pues visto va' *n 1
-1 1_ T.. J.
"
'
n . republi, j; v
mosaltcrcero
nombre5que
esta
tt el reyno de Isral 5 como el de luda
porque* Salmanafar rey de yra hizo catuuo,quefueeliudayco.
guerra a la tierra de Samart:dde esta
Porque se llamarott estas gentes Iudios j y n'y
it la fuera de reyno 3 y venido elRey
Marranos y Chrlslinos nucuos 3y Tornadileuo toda la genre en eruidbre3yassi
cesso ireyno delsraei5y nc zi adelanre sellamo ei pueblo Hebreo 5 pueblo
R E S cofas se han de con- Mmnu
de Isral , sino sue en cosasque tocasena
derar
aqui en este nombre pt>njuej?iia,
aigun misterio3 como quando en el Euan
Marrano 3 h primera quiencs ?ro ios 1*
gelio es nombrado , que empre es por al
dios.
r.
iondichos propriamte Mar
gunos reipectos epiricuales5y que tocas.I.
ranos.Laicgundade donde procedio essen a io interior de sus aimas. Assi se pueto.Lacerccra vna declaracion sobre la pa
de ver por S . Matthco. Y sien los Actos
^
.w^,r~.
3}
...
abradesant Pabloen laEpistola primede losApostoles5y en S. Lucas se habla
del pueblo de Isral, sue enlo tocante al ra a los de Corintho que es Anathema
reyno terreno , porque los Iudios creyan
Maran Athana. Quanto aio primerodique Christo auiade restaurar a todos los
go. que el comun dezir es que aquellos
doze tribus de Isral , despues de resuscisonMarranos que desciend de linaje de ,
taiWacandoios de la misrable eruidIudios , y los Espanoles a esto acuden qu
bre en que estau: porque auia grades fi- 4o ilaman a alguno Marrano. Tambien
gosquelos tenian cerrados en vnosmo se vsa llamar a algunos infeles 5 como son
tesadondehastaoy permanecen en pena los Moros Marranos5o Mauritanos por
de fu dure za. Y tambien creyan que auia hazer su habitacon en cierta prouincia
delibrardela tyraniael reyno deloslu- de Africa llamada Mauritania. Pero andios,que a la sazon estaua en poderdelos dan los taies errados, porque ni los Iu~
Romanos y de Hrodes que cra gtiLEs- dios,niMoriscospudenserllamadosasto se confirma por laspalabras que S. Lu- si propriamente. Los que mas conuenien
cas dize 5 hablando de la rsurrection dd temente pueden serllarriados Marranos>
Senor quando el miimo Christo se ay un- segunlo dize Michael Ricio en su histotoalos difcipulos que yuan a Emaus :el ria de los Rey cs de Espana son los Iudios,
vno de los quaiesdixo.Esperauamosquc queyabaptzados no tienen mas que el
resuscitaria Christo y que redimiriaals- nombre de Christianos , y en las obras
raeldo quai el y los demas entendianque soncnoscidamente Iudios, y estos vulauia de fer la re-dempeion segun la carne, garmente son llamados Marranos por toynosegun las aimas. Simedixerenque da Espana. *
'
como k llamo despues de destruyd el
EnRomaquelos sondichos Marra$.2,
reyno delsrael , digo que sellamo Sama- nosqauiendo fdoprimero Iudios se hiria, porrtspeo de la ciudad principal zieronChrstianos , y despues se boluieque los mesmos Israditas ediricaron 3 co- 16 al juday smo:a ls quales los Iudios de
mo en contraporicio de la ciudad de Hie fus ngogas entendiendo que no son lu
rusaem 5 como k collige harto ciaro del dios y se preci de tenerse por taies e ntre
" tercero libro de los Reyes.Y con este no- ellos porq saben que apostataro por afr ^
bresequedo toda la piouiacia hastalos talos ilam Marranos3y tien que este no
bre

Dela Repub kaHebra^


brcvino'de Efpana. Laurencio Surio
cn la Chroriica quehizo de fus tiempjos
babkidopropriamente de las commuai
dadcsque se leuantaron en CastiUa fiElano.ijis. dornalinforraado dize que fc leuanto
vna guerra,y que el emperador Carlos
quinto deruy muchos pueblos que
tenian los Iudios a los quaies llam
Marranosrpor dde parece3 que este no
brc Marrano5era muy vsado en nuestra
Efpana quando fe trataua de Iudios.
Ocrosdizen que en Efpanafueron di~
chos los iudios Marranos,sto es pueros. L o quai tieneorigen de que a los
pucrcos de vn no los lmanMarranos
los Arabes 5 y nootros los llamamos
Marranchones , y a la carne frefcadc
pucrco dezimos inarrana.Ycreo fm du
da que porque esta gente 3 no corne esta
carne vinicron por ignminia a llamar
]a Marranosj esto es aborrecedorcs d ci
ocino. Tambicn crco que vinieron a
fer llamados Marranos por la naturaleza uya , porque como e puerco l co~
mena agrunir todoslos d cm a s que
se hallan prsentes grukn asi cil os en
intentando alguno de cllosalguna mal
dad todos los demas ie ay u dan.
Otros hazen nias antiguo este nom
bre tomandolo de vna diction Hcbrca
que es Mara., que gmfcarebclarse en
tre orros gnifcados que tiene este vocabIo3y dizen eafs^porquefc rebclaron contra nuestro Senor efu Christo.
Y justamenre son llamados afsi pues
fueron rcbcldes ala Iumbrc3 yfe rebela
ron contra su Senor,y afsi Petro Goda
fredo en la rubrica de Apostatsadonde tratando de los Hebreos 5 dize que
son A p cita tas aqnellos que en Efpana
son dichos Marranos: os quaies debaxo de nombre de Christianos proftssan
cl Iudaiimo s y afsi justamente son dic h o s r e b e 1 d e s c o n t u fn ac e s,d e fo b e d i e n
tes, y prcuaricadoies. Elautor delReportorio de ia fancta Inquisicion 3 dize
que caeri en heregia,y apostasia judayzando5no creyendo que cl Sakiadcr cs*

venido, mas ten iend'ole odo l defpr


ctao: estos taies son dichos nathcma,
rriaranata de donde tuuo origen en Ef
pana llamar Marranos a los ludos^por;que descienden de aquellos queotro
tiempo fe circuncidaron. Tambien ay*
quien diga quefe lhmanalsi tosnancio
estadictibarbaramarrar que propna,
mente quiere dezirerrar. porque estos;
an dan errados5fon dichos Marranos co
mo errados o marrados y porque su cr
ror es tan abominable aisi 1 es el nom
bre que les han dado.Pero vengams alo que se saca de vna palsbra que el
Apostol dize que parece venir. en dce
iacion de esta gente; : -
. c/,
Sant Pabio hablando dedos cxc.
mugado.vy separados de ]ayg!efra--&3
ze5 El que no:ama a nuestro enar etiChristo ea Anathem'Marnatha.Eftaplabra a ningno cQmprehtide taxi le
gitimamente^cmoajdsld^^poxq^
estos apartando se de la vefdad, fba e&-
comulgados de cita excomunion quis
es la mayor.quela ygleia tiene 5coma
se vee eii Derecho, determioaro como i3 qt4<c>Belos auan de llamar exco;mtilgados_n4 Juarusa-^
brarlos Marathanos al principio 5 des- q--cum.s.
pues corrompiendo se la letra los dh*
ron Marranos.Y a ninguno le viene tari ca.'7'4'
legkmamentc corn p rende r la ta excoi
munion, como al judaysmo5 porque el
niega la venida dei Saluador3el lo aboi
recc,y pues lo aborrece y lo niega5bien
le esta apikado el nombre deriuando-
Io de lamaldicion que locornprehende.Demanera que en llamarlos Marra
nos es dezir los defcomlgados.Es ver
dad y lo mas cierto es que ia diction de
Ma rra no tiene origen deiatenguaHebrea, aunque lafentenciayprnunciacion actida ago a la Aabiga porque
defeiende de esta pabra Marah queen Hebreo fgnifca rebelar r pero o
Moros enjfu lgua que tomo mucho de
la H ebrea corrompiendo la paabra p ri
mera aadio agunas letras principal-'
nte cnos adjeciu os de que cafecni

>
*

Libro primeros

los Hebreos en los qmks ellos aaden esta filiaba, Ni. De manera que
como ei Hebreo pronuncia Marah
d Arbigo dize Marani que quiere
dezir rebelde, y afi creo fin duda que
nosotros tomamos este nombre de
los Moros que seorearon alosEspaoies pdrque a los ludios que; febaptizauan,y despus fe boluian al Iudaismo y huyan a ellos los llamauan asu Y prueuafe esto ser verdad porque
nialengua Arbiga 'quiere dezir Iudio baptizado Ahudi Marani , porque
Alhudi quiere dezir ludio. El pronunciar con doblada , r, el marrano ha sido por ignominia , como quando amamos a vno vellaco pronunciamos
con fuera aquella ,v3 y nos detenemos mas para affrentar al que damos
aquel nombre. En la escriptura cierto
es que muchas vezes fe halla esta pala-

i ose /ijifabis. M>-~n'Atha fea en Ja lengua SiW^Vti o ricica ,ea en iaHebrea3 la quai fe diuiZ/^$K4iMc en dos partes porque es nominad%t ^uo y verbo, segn la sentencia que ha/r , 2 .* pues quiere dezir Dominus venit:
/lo qual fe dezia quando alguno comec^fljpf v tja aigUn peccado contra la ley por el

qual venia a ser excomulgad o y aparr


tado del pueblo, y efperaua algn caftigo5porque luego .qel sacerdote daua
por excomulgado a algn peccador,
todos lo desamparauan porque ya entendian que Dios auia venido para caligarlo , como sabemos que acaescio
a Achan hijo de Carmi,quando fue ha
liado auer tomado de los despojos
fe Hierico la barra de oro > y el peda*
Cap.?,

o de grana , como lo leemos en lofue, por auer se mandado que ninguno


tocafe en cofa de aquel pueblo entonees maldito. Assi mefmo quando lonathas hijo de Sal fue conuencido
4e quecomio el dia de la batalla estndo prohibido fue apartado dlos depas del pueblo, como el que ya auia
incurrido en aquella maldicin y excomunin por auer ydo contra ei man

amiento diuino . En fin el tal qu


era sentenciado, con la Maran Atha,
era el mas miserable de los ludios,
Assi despus ios que ya baptizados se
boluian al judaysmo,er llamados Mar
ranos,quitadas,o aadidas algunas le
tras, como 'queda dicho, y pudieron
ios Moros dar les este nombre y despues introduzir fe por ellos y quedar
por costumbre, llamar a todo ludio
Marrano, y assi los llamamos en Castilla sin mirar que ayan recebido lase,
y despus dexado. Pero podran de aqui adelante los que quisieren hablar
propriamente llamar Marrano, al que
ya vna vez dexo la fe y fe boluioal vomito dciludaysmo ,y estos propriamc
te fon dichos consenos y tornadizos
como luego fe vera.
Tambin hallamos en nuestra Efpa- Consessos
a este nombre de confcfso y tornadi- ? 1 orwadl"
zo que cae sobre los ludios . Algu- 10 *
nos piensan que llamar a vno confefso es porque confiesa la re que antes
no tenia y es engao,porquc por con
fessarlafequcantes no tenia nicreya
fuefc, tambin podran llamarse confcfsos los Gentiles y Moros que vicnen a ella . Lo cierto es que fon 11amados los ludios confesos porque des
pues de recebidala fe apostataron y
boluiendo a ella confessaron la que
auian recebido y la bueluen a confesfar denueuoy assi vemos que quando el Sanlo oficio haze autos de inquisicion despues que ya les han leydo la sentencia les mandan confessai
o por si o por el procurador que alli
afiste la fe , y puestas las manos sobre los'E uangelios^ o la Cruz jurande
permanecer en ella , y despus los reconcilian, y bueluen al gremio de la
yglesia,yestos fon los que llamauan
nuestros abuelos tornadizos, porque Tornadiyo en mi ciudad de Logroo^vi mu- zos<iucsoi
chos viejos,a los quales ilamauTorna
dizos porque auian bueltoa h fe que
ya vna vez aui dexado.Esto de llamar
Chri-

De la repblica ebru
cbriftia- Christianos nueuos "eman de o q ue
nos nueuos prCjencjeron ]os que er viejos y muy

>

po qCiro diolicca a los Hebreos q ire


pudiessen boluer de Baby onia en fu$

antiguos en Espaa que ya cean rece


tierras a reedificar el templo 3lospr~
bida la fe y eran hijos de padres abuemeros q acometieron la empresa, sue
los y vifabuelos,tos qualcs viendo que
ron los del tribu de luda. Destas tres
fe conuirtian otros de fu ley,y de ordi- opiniones la segunda es la mas fuerte y
nario eranincstantes como ellos fuef verdadera. La primera que trata, que
sen firmes en la fe,y no viuiesfen en las
por ludas hijo de Iacob fe llamo afs
juderas ni fuefen ludios de seal para
no es verdadera:porque por espacio de
differenciarfe en el pueblo de los otros
quarrocientos aos despus que ludas
que fe yuan conuirtiendo comenaron
baxo en Egypto fe llamo este pueblo
allamare Christianos viejos, y assipoHebreo, o Israeltico , & no Iudayco.
co a poco ellos quedaron con opinion
Assi sabemos que en el Exodo luego Cap.x.
mejor que los dems que fe conuirti
al principio fe cuentan las generado*
a los quales comentaron a llamar Chri
nes que entraron en Egypto con Iacob
Hanos nueuos porque los veya el puey dize quefonlas generaciones de lsblo baptizar: y Uamauan los assiadiffe
racly no de ludas. Yquando Pharaon
renda de los otros ludios que otro tie
quiso perseguir al pucbio,dixo. Maltra
po fuero baptizados: de los quales no
temos a estos Hebreos, yquando fe hiauia memoria de quando vinieron a la
zo el edicto y pragmtica , de que las
fe,aunquc saban que descendan de u
parteras mataTcn a los nios, llamaron
dios. Y dczir que le llamaron ChritiaHebreas a las parteras de aquella gen- X0,r;
nos nueuos a differecia de los Chritia
te. Yquando la hija del rey Phara vio
nos en com que descienden de la gen
a Moy sen echado en la cuna, ocestilla
tilidad, no tiene fundamento porque
de juncos 3 dixo. Sin duda este nio de
no auia para que difcrenciar los vnos
los Hebreos es. De manera que el ora t%o.%.
cielos otros con llamar a los vnos Chri
bre de ludios no vino de ludas el hijo
ftianos nueuos y Christianos viejos ,
de Iacob.La causa verdadera fue de lia
pues ya eran bien conocidos los vnos
marsc los Hebreos ludios esta. Como Porque se
entre los otros , mas llamar e ;:ssi por
despuesde muerto Salomon rey nasse ilaar6 Jos
difcrenciar fe los ludios antiguos de
Robou hijo, y en lugar de quitar los diQSxeosIa
losnueuos,porc Iosviejos por noauer
apostatado ni auer sido reconciliados,
gozauan delospriuiegiosde verdade
tos Christianos, pero los nueuos no,
porque despus q ya baptizados bolHiendo al judayfmo fe hizicron ellos y
sus succcorcs incapaces dlos priuile
gios que layglcsia concede por honra
,
del baptifmo, y esto baste para saber
porque ios ludios tienen tatos nobres.
Opinion
Diucramentc tratan algunos la cau
por que se fade aucrse llamado los Hebreos IuJbman iu- dios , vnos dizcn quefe llamaron assi,
cios los He p0rIu^shijo mas principal de Iacob,
breo:
otros porq el Tribu de luda era el mas
principal. Iofepho en fus antigedades
libro.
quiere que sellamassen assi, porq al ti-

pechos e imposiciones al pueblo los


quisiesle cargar mas, determinronlos
diez tribus alearse contra Roboan,y
de hecho lo hizieron,y tomaron alero
boan por Rey , y llamse aquel reyno
reyno de Israel, porque a el concurrieron los diez tribus. Qucdauarj dos tri*
bus con Roboan*y estos eran ios de Iu
day Bjamin, y hizieronvn reyno por
si y llamaron lo reyno de Iuda:por qua
to el tribu de luda era grade y famoso^
De manera que deaqhuuo origen \h
marfe los Hebreos ludios, y no de lu
das hi/o de Iacob. Despus comeno s
ser este re^no-muy famoso y masprincipahporquto solo este tribu era mas
-honrado que tooslos derrus,y assi te
nan]

,,

Libro primero?
man por gran honra los Hebreos ser
Gnesis.^, del tribu de Iudajcomo delinage Real,
y en esto tenan muy gran razn: porquelacobquando bendixo a fus hijos
al tiempo de llegar a bendczir a ludas,
le prometi el ceptroy diademaRcal.
Priuilegios Y para seal de que auia de ser su reyiudanbUde no mlly *arg aadio,que no laldriade

templo y Hicrusalem , este tribu basto


para fundar todo aquel Rey no de nuc>
uo,porque Benjamin era poca cofa. Al
si que por estos respe "lo s y otros esta
nacin, quiso de alli adelante dexar el
nombre de Hebreos ,y tomar el de tudios,pues traya tanta gloria.
A L O quedizeIolepho,que sella- ubreu.

su casa la corona hasta que viniese el


defeado de "las gentes, quefue nuestro
seor Iefu Christo, lo quai todo paso
ais i despus. Tambin era mas Illustre
tribu este , porque segn diz muchos
dotorcs.al tiempo que los hijos de lfrael salieron de Egypto y pastaron ei
mar Bermejo, los otros temieron3y ei
de luda mas lleno de fe pasto primero.
Yafsi el estandarte y efquadraqueyua
primera era la de Iuda,y quando leuarv
tau reales y los assenuuei antepue
Cap.z7.10. ^os ^ como parece por los Nmeros,

marn ludios , porque al tiempo que


Ciro mando rcitituyr los vasos sagrados que fu abuelo Astiages, oNabuco
no for auia tomado del templo y que re
staurasen el templo y fe restiruyese el
reynodclos Iudios,los deste tribu fue
ron los primeros que pusieron las ma
nos en la obra(falua fu mucha auth oridac ) manifiestamente erro : porque ya
esta claro que desde que se diuidierod
los doze tribus en dos reynos, siempre
se llamronlos vnos israelitas 5 y los
otros del rcyno deluda. Y aunque fe .Reg.^.

Cap-r-

quando fe celebro la dedicacin del ta


bernaculo , todos los doze tribus por
sus dias hizieron fus offrendas , y por
honra el de luda comeno el primero
dia,aunque no era el el primero por an
tiguedad, porque el primognito era
Rubcn3como parece del Gnesis : mas
en estedia aludas fe lediolahonra,co
mo fe veepor los Nmeros . Despus
de muertos Moyfen yIofue,cfulto el

deshizo antes el reynode Israel qel de


luda el de luda no boluio a llamarse
reyno de Hebreos , ni de Israel, mas de z.paraaj.
luda. Pues si el rcyno fe Uamauadeluda,los moradores de cl Uamarian fe Iu
dios,tomo nosotros nos llamamos Ca
stellanos,Nauarros, Aragoneses y Portuguefes por los reynos de Castilla, Na
uarra, Arag y Portuga.Prueuase q ya
fe llamauan ludios los Hebreos , antes

pueblo con Dios quien gouernaria 5y


suele respondidos ludas. Y quando fe
mouio cruel guerra de parte de los onze tribus a contrae! de Benjamin , rarabien quiso Dios que el tribu de luda ca
pitaneafe,como fe puede ver por elliCap.i.y.10. bro de los juezes.Qudo Saufuc criado en Rey , no honro tanto el tribu de
Benjamn , de donde el venia , como al

que boluiesc el pueblo en Hieru salera:


porque Godolias que gouernaua ei rcmanentede os que quedaron en Hierufalem paracultiuar la tierra, como
sueste muerto malamente, dizc aili la
eferiptura , que juntamente mataron a
los ludios y Chaldeos. De dde fe vee
que ya fe llamauan Iudios.Tambien en Lb
Babylonia fe llamauan ludios , pues

de luda > como fe puede ver por clpriCsp^y.Ti. mero de los Rey es.Y tan principal gen

quando los Samaritanos eferiuierona


Artaxerxcs que los que reparauan el

Cap.24.
Cap.tu

te era la -ic cite cribu,que comunmente


falian mas guerreros de ella, que de los
. de mas tribus, como fe puede ver por
el segundo de ios Reyes,'/ primero del
Paraipomcnon. Y en fin quando Ciro
dio licencia j para que fe restaurasse el

Re
eg*

templo hazian edificios fuertes , dixeron estas palabras . Aquellos ludios Esdras.cap.
que poco auia,auian sido embiados de 4-L&ro.i.
el a Hierufalem hazian ral y cal cola, de
donde ya parece claro que antes que
Zorobabel viniese en Hierufalem fe
llama

De la Repblica Hebrea.

Hamauan Iudios.Y si al guna vez fueron


fue e vltimo prophefa y viuia despus
llamados despus Ifraelitas.Hebreos y
de la hueltadeBabyionia el pueblo era
ludios, nome entremeto yo en ello:
del tribu de Zabuln, segn sant idro
porque el que cscriuepor hermosura y
en la historia de los Padres del viejo tes
abundancia,puede aadir diuersos votamento,por dde fe vee que otros mu
cabios que expliquen vna misma cofa,
chos Hebreos aula ntreles que llama
como vemos que ios estrangeros llama
uan ludios que eran de diuersos tribus,
a vezes a los Portugueses Lutanos,y a Porque aunque es verdad que quaado
vezes Espaoles, y aquello no es hablar Ieroboan primero rey de Israel separo
impropriamente. Yen laescripturaha- los diez tribus del deluda por la malllamos exemptas de esto que algunas
ciadeRoborey qtielo era d e toda svezes fe lama luda 11 rae!,y Israel luda, rael,mucfaos de los otros tribus fe pascomo se vec en algunos pial m os.Y esto
faro a viuir a Hieru salera per no seguir
la idolatra queei dicho Ieroboan !eu
P sa m 7) y ' no es hablar impropriamer-ce ^ antes es
perfecti. Assi sabemos que qudo los to ponio las dos aras en Dan y Berfa
cuez tribus delirad fe apartaron dla be, y assise quedaron con ios del tribu
obediencia de Roboan^dixer. Que e
deluda, pero por ser pocos a respecto
i.Rcg.ca.u
deuemos aqu a Dauid,o que deudo te de la otra multitud noe haze ca o, pe
nemos con el hijo de Isa i ? Esto dixo el ro en la verdad siempre vi. o mezclados
texro , no porque ca otra coa Dauid
entre los del tribu de luda 5 otros de los
que el hijo del i ai, m as porque es termi tribus de D,Nephtalin5y los otros. Es
no de hablar elegantemente. De mane- to confirma bien Santiago en fu Cano Ckp.i.
ra que llamarle algunas vezes ifraeiinica pues la dedicaa los dozetribus q
ras ludios > o Hebreos , no es im perse estauan esparzidos par diuerfas partes,
ction de! dczir,antes es para mayor de
claracin de lo que fe trata. Asi que lo
que izc ofepho in duda no ha lugar,
y con esto demos a a esta question de
los nombres.
Quiero aduertir en vna palabra vna
cofa bien necearia de saber, y,es que
aquelos Iirdios que ay entre nosotros
fe llamen vniuerfalmenre ludios no fe
entienda que todos fon del Tribu de
luda, o Benjamin que eran los dos que

lud.S.

Luc:

aparradas de nuestro trato , porque feria gran error3pucs nos consta que en la
historia de udith hallamos q era esta
>. sen o ra del tribu de Simen que fue des
pues de buelto el pueblo^o tribu de Iuda de Babylonia,y en el Eugelio halla
mos que aquella sancta matrona Ana
que fe hall ene! templo quandofue
presentado el Saluador, dize aliique
era del tribu de Afler.-Y Maiachias que

% Qmuo comenco a haberse a Dios fscrip*


co,y qmles lugares ucron mis fmaL-aks
pxr.i h^er le ofjrendas3 h&Jia q#e ele hi^p
t.bcrntcdo.C.i[>. III I.
H tres lugares y partes ha
llo y o enaecriptiira, que
le fueron hechos sacrifi
cios, ofrendas y oraciones
a Dios, seg diuersos tiem

^ ,
3 t
de cuya labor y hechura diremos algo
a fu tiempo. Esto turo hasta ci tiempo
de Salomon, al cabo suele hecho tp!o

)ios antes
'ue vuTeise
arca del te
Ementa*

en Hierufalcm ,y ali futpma. el arca


del testamto,yc5sederad entre Dios
y losHebreosy alfueadorado,hastaq
cesto la ley deMoysen como lo dizeS.
Pablo, por la venida deotro mejor, y t
,
mas perfecto sacrificio , q fue el que lo Hebx^
con-

Libro primero.
consumio todo3percantes que verigaHiosa traiarde cadavna cofadestasj

ticulres para orar a! feior: pero poco


despues nos rauestra la ecnprura que

quiero mostrar quando se comenaron


aoffrecer sacrifcios a Dios y de "q colas y lueo dire comoyen quemancra f ehaziari y en que lugares.
Dioo pus,que luego que crio Dios
a! hombre , el raesmo hombre reconocio a su criador y plasmador, y le corne
co a seruir y reuerciar y au que no no s
confie de la escriptura que Adam ehi
-ziefle acricios es cosaran aueriguada
que ninguna ay mas, porque aunque

los vuo; parque dize et Gencsis que


Enoch comcno a intiocar cl nombre Cap A.
de Dios3quefUevsar de algunas buenas y ianas palabras , con cerimonias
piasy religiofas porqueJaHncadcAd
hasta Noe no ay q dudar no que fieprevso sacrifcios y oraciones a Dios:
como gente escogida en o vemdcro
parafa seroicio5y que tuuieron sus al ta
fsdcdicadosa Diosradonde hazian ia
crfciosy quedeio que vio Noe eu lus

peco y cayo ena desgracia de su senor,


defpues con condigna penitencia Hmpio el peccado y por elio se saluoy meCap.io.
recio el cieo , como lo dize a fabidu Adan cou ria.-/ pies fus iiijos hazian- sacrifcios, y
seluo.5 q- eran *0S segindos hombres, auerig ua-

padres y mayores, aprendio a hazcr altarai senor luego que salio del arca:
porqnc dize del la escriptura que romo
animales de todos b s gencros 3 que er Gcne.s.
limpios, y hizo vnalrar a Dios , y alli le
offrecio uaue facrifcio, assi de los ga-

do es que lo aprendieron de su proprio


Cap4.
padre . Leemos en el Genes que Gain
hki-'hs y
orrrecieron faai/dos a Dios,el
prmeras o Cain offrecio fr u tas de la tierra,asi co
frendas.
mo spigas y algunas yeruas aromaticas y que lian bleu: porque era abrador.Y Abel offrecio corderos del gana
do que tenia.-porq ue sedio al exercicio
pstoriUY todos eran, seg es de creer,
Senal oace al princpio gratos a Dios: pero crescio
Yo$ ch la inui^a7 vlno Cain a est ar en desgra

nados, como de las aues . Y este o r d en


ctuuo siempre.
Despacs entre os patriarchasya c~
la,que quand o q u en an aplacar a Dios
le hazian altaresy le sac ri fie a u a n anima
les iimpios y manios:porque no teniari
aun templo,ni tabernaculodiputado p a
raello. Leemos de Abrahan , quchizo Nota mu_
altaren elcollado Illustre: porque alh chos Ingaleaparecio el senor, y en Berhely en rcS .Para el
Mambre , y despucs quando y ua a ha- acnh00*

cios.

* ciacon Dios, y assi ya no aceptaua as


.offrdasdeCaio: porque en esto se veyaque aceptaua Dios los sacrifcios q
leorrecian^en queluego eran consumi
dos con su ego decieio,egun quelo
Cap.fi.
leemosen el hbro de los f uezes, quando el Ange! coco el facrifcio deGede
con a vara y luego rue quemado 4 y asHb.;,a..is. si memo leemos en e libro de los Re-

zer facrifcio de su hijo , hizo otro altar,como pareceporel dicursodelGc


nefs.Ysac tain bien cdifco atar en Ber Ca.n.'y. 13.
sabc,adonde e aparc< io Dios, y Iacob >'-12*
hizo lomesmo en Salem , yen Bethel,
como se lee en ci Genefs.En estosalta*. Gcne.i.
res otfreci sacrifcios y hazian gracias
a Dios por las mercedes queleshazi, Ca.33.y-3yy prometia dones a el y a fus descendie

yes_;q baxo tu ego del cie!o;y consumio


eiacrirlcio de Hehas: que eftaua sobre
rnucha agua 5 y assi ay orros muchosu
gares en hecripruradeeto.Demanexa que elde Abel te conocio ir cepro
poreito.-ydeinuidialo matoCain , q
ueel primer rraenaca. Esverdadque
en ttempo de Abel y Can no leemos q
Ymeie altaies.ni tampoco palabras par

tes. Moyfcn antes de a ley y del rabernacuio, hizo atar por la victoria que le
dio de los Amalechitas , y aun defoues
de hecho el tabernaculo,hizo distinctos atares, como se puede cole^ir del
Exodo.y en elDeuteronomio. Ylosue Ev0a i7
.tbinhizoaltar. Yen los Iuezeshalla CaPa7.'
mos,que debaxo de vna Enzinahizo Iosuc- ca-8Gedeon aitai al senor: y despucs Eli ad

mini-

De la Repblica Hefcrt.

ministso o Arrendasen el altarcomo se


colige del libro primero de los Reyes y
Cap.t
Cap.7.y. 14. Samuel y Sal, hicieron lo mefmo y
Cap.h.
Dauid rabien como fe coiigedel mesmo libro , y en el segundo de los Reyes, y despues que vuo hecho templo
y fue puesto el tabernculo vuo tambien altares y lugares adonde fe hizieron sacrificios a Dios , como vemos q
lo hizo Helias cn el monte Carmelo,
quando estuuieron presentes los facer-

diuin culto. Esto aunque cdmbagrdecido pueblo en reagradecimito de


quantas buenas obras Dios les hizo,
estaua obligado a hazerlosin que se lo
mandasse : empero porque en ningn
tiempo aquel pucblo( amigo de nouedades)no eapartassede lo que comet
auaipor dczir que no sabia que cosas
fueffen mas gratas a Dios: el que sabia
quegtctenia tfacily mouediza^quiso proueer en todo y mando a Moyfen Exodo^ji.

dotes de Baal. Fuero estos lugares despues como san edificados y venerados,
porque donde quiera que fe hiieron
antiguamente sacrificios* o estuu el ar
ca,fiemprefuelugardereuerenciay de
deuocio,como oy lo hazemos los Chri
flianos que donde ha auido lugar dedi
cado a Dios,o a alg fancto,siempre es

q le hiziesse tabernculo y lugar seala


do adde assistiesse continamete qudo fuesse llamado de ellos, y luego dio
regla de lo que fe auia de hazcr,tra- Exodos.
do la architectura , y ios maestros que
auian de entender en ella que fueron
Befelecl hijo deVridel tribu de luda,
y Ooliab del tribu de Dan y como di- . >
ze losephojMaria la hermana de Moy- Lb'5,caP,?B

sealado con Cruz, oconalguna ima


gen. Y pues hemos mostrado el origen
del inuocar a Dios5y el lugar donde era
con qucloaplacauan,
ircucrenciado
tUU CUV ilUV J,y
J vw<
^v,vwj-._,
j
y le rendan gracias,vcngamos al tabernaculo corv todo fu aparato. Deque
traa y hechura fuessen estos altares di
ra fe en lugar acomodado.
,[[ De comoy cjtwtdo fue hecho a Dios taberncteulo y lugar adonde le offrcciejsat
sacrifiews en particular > de los lugares
por donde anduuo la arca baja que lefue
hecho templo. Capt V*
Efpues que Dios quiso di
stinguir su pueblo de Jas
otras gentes : y que fuesse
repblica famosa y conoscida , luego le dio leyes
por dde fe rigiesse y goucrnasse,y por
} ninguna gte por barbara cj aya /ido
dexo detener clto y reuerencia para
fu Diosjorael tal Dios fuesse verdadero o falso,en esta que toda era hechura
de Dios,luego tuuo fundadaTu relgo
con f lugar particular , con sacrificios
sealados* con sacerdotes y ministros,
y con lo dems que perteneca para el

sen, hizo muchas colas en el tabern


culo : yo creo que lo dize porque ella
con las mugeres
entendieron en labrar
^
cofas ricas de lana,feda y lino, Tambi
dio Dios el orden para como fe auian
dchazer los gastos , y de donde autan
de sacarse tantas cofas para cofa tan ri
ca y principal resto porque no fuesse
pesadumbre a nadie , se hizo ley de que
todos dieslen primicias 3 y que cada
vno fcg tenia, diesse fu parteiporquc
era para Dios;Moyfen oydo el mandamiento diuino luego publiclo que le
era mandado:y el pueblo algre y muy
contcrito con mano liberal dio deloq
reslia^assi de oro platas como de las de
ms cofas preciosas que tnian, no que
dando en esto crtala muger cafada*
ni la donzella : porque ellas eran las
que mas presto dauan fus axoreas y
manillas, y los mas preciosos rnameos
tos que tenian^porq moaisdc deuo
cion rodo lo que dauan, juzgauan ser
poco , y assi en nada eran efeassas . Los
principes delias tribus como mas poderofos dieron piedras preciosas,y r|
eos olores, y vnguentos para puncaroencensar eneldicko tabernculo*
' B
los

Libro primer o.
os cafadosy cafada* todo aqucllo que
era ornamento de u nobJeza, io poni
en poderdeMoysen5alicomo vasosy
taas,afsi de oro como de platajos ani

velo del templo) era sobre ma.neraprc


ciofimary en ella auialabores de mucho precio y valor.Tenia grandifsmas
puertasy de tal manera puestas5quese

llosde las manos,y manillas de las munecas:y los collares de fus gargtas co
Deuocion ddemasarreo sue aili offrecido. Otros
el pocblo qUecran offkialesdauan diffrentes la
Hcbrco en 71
. .
. ,
Is colas de nas>assi texidas , como tenidas con vah religion, rio s colores ,y muchos guadamieiks
labrados ricamente, y dauan plata y co
bre y hierro 5 y losinstrumentos con q
se auia de labrar todo. Las mugeres lue
go se aparejaron a dar laboresde fus
manostantasy tan buenas quefe co'
nocio por todos lavountad con que
lo hazianrporque suc tanta la liberalidad conqueelpueblodio estas cosas,
queMoyen tuuo necesidad de mandar que ceslasen de offrecer , quetambien esargumento en nuestra Yglesia,
de como es cosa loable y sancta el hazer
offrendas a Dios y a sustemplos . Iuntadas tantas cofas y tan ricas , uego se
pusoen execucion lo que Dios mando^y comenoa obra con marauillofa presteza y curiosidad.

dcsencaxauan piea por piea^dcmane


ra que c tener mucho arambrc y hcrro coado y tablas gruesas venian qn
do las deshazi a fer lleuadas las pieas
,

r
r j
i
por pocos hombresyin peiadumbre.
Por de detro todo era oro3y lo exterior
pareciaser de lo mesmo por la mucha
curiodad de os maestros. Era esta la
bor tan fuerte , que donde quiera que
laaentau o por fu grandeza, o por su
hechura, nivientoni otra co fa alguna
la podia mouer5tenia deritro,fus apartamicntos,para los sacerdotes y Leuitas y para el pueblo,pero lo mas princi
pal era ellugar del Scta fanctor. Este
assicomo reprefentaualacofa mayor,
afsi tambien tnia m3yory mas rica labor,porquc de vna parte tnia color
de mar de otra de tierra,y las de mas pa
redes reprefentauan los demas cemen
tos,sustentauafecsta obra particular
en cinco columnasde oro sino,y fus ba
sas eran de arbre. Estas partes del rem

tibernacu
&ra tan grande el tabernaculoqbi
lo.
" P^ia feruir de templo, todo fu maderamiento era de madera precio fa e incorruptible^ egun ei mandamiento de
Dos3y fegun su grandeza tnia en todas las partes entera proporcion . Era
el largo cien cobdos,que era cofagran
difsima y de ancho cinquenta.Estauan
beclias cohmms de arambre,quetenian dealtura cinco cobdos3y el nume
ro dlias era vcynte5poc cadajado a lo
ancho diez3estas colurrrnas tenian por
bafasoroyfiierrolabradocuriosamen
tc,y los chapitees eran de plata,y ento
das auia vna s grads sortijas yaniilos,
las quaes estau pu estas para que despuesqudoetabernacuiofe mudaste,
-Heuafle cada ministro su pi ea,acuestas5
-como defpues se dira,Ios suelos del
sanctuario eran delicadissimos, pero la
cortina mayor(que dcfpues se llamo el

po que dstinguian alpueblo, tenian


djante fus cortinasjvnas de vna color,
otras de otra: pero en ellasfc hallauan
puestas todas las y eruas y plantas de la
tierra5 y quantos animales defeara fa
ber vn hombre.-o quai todosignisicaua
grandes misterios . Estas fe alauan y
baxauan a fus tiempos 5 y tenian para
estovnas grads fogas que por fermuy
gruesas nosepodrian llarriar propria*
mente cordones. El numefo deslas cor
tinas eran onze,vnas mejores que otras
segunel iugarque tenian. Auia cielos
y encerados(que nofotros llamamos)
quecubran toda la obra , demanera,
que sobre el tabernaculo nicaya agua,
ni polub3y eran tan fuertes aqueilos
lienos, queninguna injuria del ciclo
os passaua , porque ellosconsu fuerte obra la resistian . Por donde quieraquemirauan esta obra representaua

De laRepub
gran, hermosura 3 y lo que mas era que
la mirauan de lexos pareca todo de
color de cielo. Esta fue fu hechura -y
si yo quifie'e dezir por menudo todas
las cofas que tenia 3 nunca acabara, ni
aun sabra dezirlo tan al biuo como lo
efcriue la efcrptura , quien quisiere
ver todo lo que aqui falta , lea el Exo
do desde el capitulo veynte y cinco,
adelante y vera marauilias,y alofepho

6
doy cada dia lo oymos; for h Vozde
los Euangeicos predicadores.
Tenia asi mefmo el arca fu cubierta,
y estafe nombraua con diuerfos nom
bres, conuiene saber, cobertor, propK Propiciatociatorio,y orculo: estos nbres no fue rio<lue P
roli puestos como a cafo , porque cada
vno de ellos reprefentaua bieniapropriedad del vocablo . El cobertor feruia de cerrar aquellas cofas fanctas que
Dios mando guardar.-porque eran sigu
ra de orras mejores. El propiciatorio fe
Uamaua asi: porque Dios fe apiacaua
alli orando el gran sacerdote y vn An
gel refpdia en-medio del, y perdonaua
los peccados de todos, y alli declaraua
lo que le era pedido . El orculo era lo
mefmo que vna respuesta porque Dios
responda en aquel lugar. Y afs en de-

tambin.
Este tabcrnaculoaunque era ta her
moso, no valia nada, ni era de algn
prouechoa! pueblo, ino pusieran den
tro el arca del testamento,que represen
raua grandes cofas y era figura de lo q
A Hebr.p. oy renemos,que como dize S.Pablo,
hablar de lo que alli auia, y lo que cote
Extra
nia,feria muy grde negociOiC todo
eio dire del arca primero , y despus reeho, lo mefmo es respuesta que ora- cLiucrfs!'1'
culo, como lo nota el Papa InnocenArca del te lo que alli fe puso. Primeramente fehi
itamento. ?Q (|e macra quede natura fuefe for- co Tercio. Este propiciatorio era to
do de oro macio , sin tener la menor
tifsima y que jamas pudice Corro permezcla de otro algn metal: porque
fe. Su grandeza era esta,de largo cinco
afsi lo mando Dios por el Exodo. Y era Cap.ij,
palmos de ancho tres, toda ehua cha
de largo dos cobdos y medio , y de n-,
pada de oro q no fe veya nada de la ma
cho cobdo y medio 5 segn la propor
dcra,y todalaclauazon era de oro , asi
cin del arca: de donde fe-faca harto
lo eran las armellas y goznes,auiaocho
ala clara,q el propiciatorio no era vna
sortijas , o anillos, que atrauefauan la
tabla leuamada,como.si.dixefemo$ en*
m adera,y por alli metan cier tas varas,
la que estn las palabras d la consagra,
con que era ella licuada por los sacer
cion entre nosotros. Esto digo porque
dotes^ cada lado del arca,estau pue
algunos tiene que el propiciatorio era
stos dos cherubines, cada.vno a fu la
cofa
distincta del cobertorde la arca.-.
do y mirndose el vno al c.tro,niuy fee
Siruia
este propiciatorio len^el Saactamofos y lindos todos de oro de mar
tillo 3 muy distintos de los otros que fanctorum de muchas rcofasi.Quanjtp a
Salomon hizo despus como fe dira lo primero: en elha&laua Dios> como,
parece porel Exodo.j;Numero35y aun Cap.50.
)
" en fu lugar con la curiosidad neccsaT que fea verdad que algunas vezes ha> CaP'7*
ra. Dentro destaarca fe pusieron quatro cofas,la.primera fue las tablas dla - blo a la puerta le tabernculo; yve *
ley con los.diez preceptos, y la Vrna, o la columna de nuue qvtzgm&m al[pu e
vaso de oro lleno de mana y el libro de blo, qudocmnau3,cQirjslio leemos
en el Ex0do.,;yKumerQ&i.r5oda va .el Cap.*?,
Ja ley,y la vara de Aar que era de Al- propiciatorio era el lugar- adonde et Ca.ij^.ir
medro , que'florefcio milagrosamente,
y tenia flor y fruta. Que fig-urawa esto y dininooraculofe: mostraarmas vezes: .
c|ue reprefentaua3ni yo lo quiero dezijG porque aixecebide ordfajrio el fura
ni ay para que* pues esta mi historia no mo sacerdote Ms respuesta s diuinaslo pide ni requiere , otros lo han tratan kmpa \qmcpmsz h acgrcdei
B 2
anixib.$.cap.7.

-r

Libro primero.

animal q sacrisicauaporfiy por el pueblo , y ali alcanaua el perdn por to~


do el pueblo de Israel , como fe puede
Cap.4. y 10. ver en el Leuitico. La causa de ser todo
de oro era porq fe aTentaua alli Dios,
quandohabauay responda a las dubdas que pedia el pontifice3y assira diCap..
cho el propiciatorio afsiento de Dios,
como parece por el fegdo libro de los
psalm.zjj, Reyes . Y a esto camina aquella autoridaddelPialmo q dize.Tuquetcafsiras sobre el Chrubin &c. No quiere
dezir q anda sobre los cherubines , ni
fon fu estrado,mas que fe aTentaua sobre el orculo adonde estauan los cherubines.-queafsi lo significa el texto del
libro dlos Reyes, que poco ha fe alego. No fe asia este cobertor, o propiciatorio a la mesma arca con goznes , como las dems, mas aTentauan lo en las
junturas de la arca3que estauan con gr
subtil ez a: y de vna vez que lo ponan

Cap.ji;

/ :

mesma tabla del propiciatorio de la c'm


tura arriba , cuyos rostros era de nios
muy hermosos 3 como o y los pitamos
Iosepho en sus antigedades dize, que Lib-s.cap.s.
estos Chcrubincs,noteniforma de ni
os,o humana , mas de aues incgnitas
que a Moy sen le fueron mostradas. Pero yo no soy de este parecer , porque la
razn que para esto fe da que fe hizo,
porq los Hebreos no ydolatrasen no
me arma : porque pueblo q juzgo por
Dios a vn Buey , no tuuiera asco de
adorar vna aue , como fea verdad q ay
tantas,y tan hermosas que pone en admiracin , quantoymas que y a que fue
ran aues,no fucrde las mas feas, pues
la obra y ua tan ricay preciofa.Y aiyo
no tegopor cierto lo de Iosepho, pues
vemos que todas las vezes que en la
escriptura se nbra Chrubin es visto
ser pintado y aparescer en forma huma
na ,y de nio muy hermoso . Esto se Genefis.30.

fe estaua puesto sin llegar a el, hasta que


veniael ao feptimo:enel quai sac au
el libro del Deuteronomio para que fe

prueua por el q pufo Dios en el Parayso terrenal para que lo guardase, y al


otro que leemos en Ezchiel, que dio Cap.io.

leyesse a todo el pueblo,comolo mando Dios en el Deuteronomio : porque


dfeor mando y quiso que este libro
que es llamado de la ley que estuuiefe guardado a vn lado de la -arca, juntan '
mentecon elmarina,varade Aaron5 y
tablas de la ley. Tenia este propiciatorio para que no fe vicffen las junturas
de la arca y de el, vna coronacin 5 o
guarmcori'al rededor de estremada he
ch ura porq aunque era toda de oro lo
menos era esto , si eniira a las columnas,a ioslos>amenasy otras galas

las brasas del fuego del fantuario al


queveniavestidodeiino.Pesestosha
zian operaciones de hombres humanos, visto es que no auian de tener los
rostros de animaies.Y en n en esto no
ay que detenernos , porque siempre q
nombramos efpiritus Anglicos , y si
hablamos deelios,o los queremos pin
tar siempre en nuestra fantasia, los fgimos en forma humana,y ansi han apa
recido siempre, como fe puede ver en
el Gnesis. Estos Cherubines no te- Cap.i8.i*.y
nian forma entera de mancebos, mas 3*

con que toda k -obraerafaermosiffima*


* Pero no es de mrauilftr pues Bfele el
y Ooliab(quefueron ios maetros)reci
bicron particular-don de Dios para ha-

solamente del medio cuerpo arriba, sa


lian de la tabla, o propiciatorio : pero
no tenian pies . Aunque Sancto Tho- Pri.i.q.oi
mas,feg pinta la arca,parece que quie arg4.ad.tf.;

zcr obra tan principal, como parece


ap.p*
porellibro del Exodo.
.
chembiPara remate defta obr tanfamofa,
ces,
y para q tuuiefc cofas de mas admiradoa,auia tambin a los cantones de la
arca dos Cherubines que salan de h

re que estos Cherubines estuuiefsen en


forma y manera que andauan, pues
dizequeel propiciatorio estaua sobre
las alas de los Cherubines , como lo
lleualen ellos acuestas . Pero si miraren al texto hallara fe lo contrario;
por*

DeIaR.ep.ubl caHebrea.
porque esta palabra Productives , no
fgnifca que tocasen en el sueio S mas
que salian de! propiciatorio, como del
candclero saiian aqueios cfpigoncs:
pero no me marauillo desto pues 11ama a la tabla del propiciatorio tabla de
piedra siendo todade oro maio.Los
otros dos cherubines que m and o Sa
lomon hazer , yo dgo que tenian pies
a.Para,3* porque afsi lo gmfic la escriptura y
cran de oliua y chapadosde oro,y que
tenian as alas de veynte cobdos, de
manera que cada ala tnia ciheo cobdos, y as puntas de las vnas Ilegauan a
los rincones del Sancta fan&orum y
lasotras se juntauan entre si mesmas
Esta obra del propiciatorio por fer tari
curosa y de tantas particularidades
la quise poner a qui porque no quedasenada pordezir enlo que es mas
principal.
Mefade
Tnia otras cosas particularcs este
Japropiua- tabernaculo dignasde notar. La prime
clon*
ra era vna me fa que Uamauan de la
propocion,erade oro y Jabrada rica*
mente assi a tabla como los pies, ea
ruia para poner doze panes tiernos
los Sabauos, y despues otro Sabado
CznMcro los mudauan.Tenia ai mesmo vn canctciancta. delcro de oro con sieteespigones pueos en proporcion : d manera que venial medio el quarto espigon endo
m as alto, y los de mas de tres en rresj
decendiendoj o ubiendo poco apo*
co, de suerte que ninguno yguaaua ai
de en medio, representauaeste cande*
lero los ete panetas, y auiaen eliete lamparas que continuamente ardian.Este candeiero ( porque no se nos
passe en oluido) pao grandes tempelades despus : porque quando laruyna de Hieruatem por Tito fuelleuado en triumpho a Roma , y econscruo
alli ha st a- los timpos del Emperador
Valentiniano Tercero en cuyo tiempo,o poco depues los Vandalos dcstruyendo la Ciudad de Roma , y faqueandola-. entre las otras cosas que

it

lleuaron a.Afnca5fue este cndeler


leuado enpresa y robo3y guardado,
como precoisimacosa3al cabo en
do destruyda esta gte por Beharioca- pitan delos Romanosjbouio acobrar
el candelerOj en tripho otra vez aC
stantinopl * imperando Iuniano el
mayordeay fuelieuadoaHerussIerrt,
con otras cosas ricaSjComoo toca Ni- l^-t- caPcephoro en su Ecclesiasticahistoria.-pe- l^
179
ro que se ay a hecho despues aca no lo
heieydo. Mas bien fera aduertir que
el candeiero que Tito traxo a R o m a, y
Genserico lleuo a. Africa, y Belisario
passo ea Constantinop'a no sue el que
Moysen labrOjtnas otro que os Mcha
beos hizieron , porque e primero Nab u cli od o no for sel o il eu o , pero quise
tocar esta curiosidad porque traiaua
del candeiero. Auiaassi memoen este
tabernaculo vn Aguatnanil mtiy rico: Aguamaml
hecho dealarabre contanta curiosidad>
ylabores que eracosa marauiilosa, y
estaua lieno de espejos aconde los fa*
cerdotes selauauan , y mrauao si yuan
compueosy impiosa admirtistrarlas
cosas sagradas dexando nfanofbtros
*
figura de la impieza del interior hom,[
brequeha detener paraentrara cclebrar. Tambien auiaa la puerta del ta
bernaculo mugeres biudas: que seruia
al Sanctuario 5 lo quai turo hara los ti
posde Christo 3 como consta deSant
Lucas,pues Annaprophetissa seruia cn
el . Eran estas .mugeres estimadas en
mucho porque guardauan continua
mente castidad y andauanvstidashonestamente ; n pretender mas q seruir
a Dios^y al tabernaculo fuyo. E taber
naculoacabadoy puestoenaformadi
cha nca tuuo proprio assienro,hasta q
le sue hecho tcmplo, quefue grandes
an os despues5pro la.maneraJe mudarlo suc cosa notable, y que
traya muchascermoniaSj
y dignas de fer
sabidas.
()
.

B 3

f DC

Libropriniero.
ffj Dg como era lauio el tabernaculo de yua
parce a o tra. dp. VI.

otros,sauo de los fcerdocs.Llamau


alos Leuitas,porcj el tabernaculo esta
ua cerrado y no podia nadie ver coa
destas q no murieIe5Iuego como Dios
lo mandaua3 y parecio en los Bethfami i-Reg- ca>

Vantoalo primero 3 para


Senales
para sabcr
saber quando auia decaquand se
minar el pueblo y auia de tas3que por auer visto el arca del testa aiiiadc mu
raudariugar el tab'ernacu mento decubierta murio infnidad de
dar cl taber
o eraestalasenaljluego ^ pueblo y tomauan aquelias cofas henaculo.
, c tabernaculo sue acabdo para que se chas cargas y liadas j y caminau por su
orden puesto esto en cobro y encomen
cntendieTe que Dios assistia ali quiso
dado aquiincumbialleuaro3entrau
dar vna fena visible 3 y Fue esta que tootros Lcuirasj que tenian distincto of
doslosdias cubriatodo el tabernacucio y nombre 5 los quaics se llamauan
lOjde vnanuue^y de noche auia otra s
Gersonitas y Meraritas 3 y elos defriai de fuego5quando estas nuucs y se
nales hazian mouimiento v baxauan: cogauan todos los pauelloncs y corti
Exodo.40. cra senal que Dios queria fe mouicTc nas y velos,y la de mas tapiccria que cu
bria el tabcrnaculOjy cogidas y puestas
cltabernaculo q e pueblo caminafey
en fus lios caminauan 3 quedauan en
assi a la noche, 0 quando auia de para r
fonces los tabladosy cncaxes5y las de
el pueblo se via manifiesta sriai 3 por
mas xarcias,y venian los Leuitas Mcra
dondeeran ciertos queaui deaenriras y quitauan por orden los tabla tar su reallosludios. Visto esto, el tabernaculo estaua hecho de goznes y - dos y coiumnas5y hechas suscargasca
minauan , Es vexdad que en esto de
de varias tablas y a manera de vncanlleuar la carga auia diffrencia , porceljO tienda que fc arma y desta mane
quevnascosasTclleuauan a cuestas y
ra venia a deshazerse^ quando auia de
otrasen carretas. Los Lcukas, Chaacarainar y hazer sus jornadas.
thitasj como gente mas rincipallleComo 11eSabido esto vengarnos ai ordencoiauan clta mo era deshechoy comolo lleuauan,
uauana los ombros fus cargas , por sec
bernaculo.
luego queDios hjzo tabernaculo orde cosa la mas principal ^ la que lleuauan,
no facerdotes y minilros5que afisties- porque/aeliospertenecia laarca^alrasen en e3como tambi lo veremos ade rcs 5 mefay candelcro 3 lo qa por fer
lante3quando hablarcmos de los mini- cofatansanCtacra ennobiecido a quel
stros. Estos como sagrados y dedica- ministerio : y assi Dios no queria que
dosparael cultodiuino tenian cargo cofas tan grandes y tan ranctificadas y
dei tabernaculo y de las demas cosas que repreentaua mayores cofas/uesanctas3y af en viendo q la nuue hazia fenlicuadassi no en ombros de nom
bres, y por este refpecto mando hazer
algun moumientoy eponia delte y
Bios vnas grandes y gruesashastas:as
dauaa entenderque caminarTen5 luego
entra ua el surnm sacerdotc( que ento quales yuan rnetidasporciertas argo*
ces fue Aarjc fus hijos, que eran me las,y asti las lleuauan5como oy las annores facerdotes y tomauel arcay co das delosmuertos . Los Leuitas Ger
bri la con fus cortinas y pafios jpreco- sonitas, y Meraritas, como hotuuieffos>ycubrian el ajrar del incienfo,y la sen ministerio tan grande > ni tan prinmcsaadde eau los panes y el cde- ci pal 5 pdian lleuar sus cargas en car
lero y cl airar de los facrifcios,y aque^ reras , y porque tambien era mucha ia
carga de estos asti como las tiendasy
llagrbacinaen que se lauauan los fa
cerdotes y rodo muy embuelto,y pue- pauellnes ^ y tanta mukitud de tap
stode manera que no fueTe vito d tes ygtadamaciles , que eran aquelios

Dela Republica Hbrea.

i%

IIopelIejos,que la efcripturadize,porque er adobados,como oy Iosvemos.


cni elosLcuitas feys carros en q lie
uauanlacarga3y todos los tribus dier
iu ayuda para ello.-offreciendo cadatri
bu vnBuey,yassi eran doze para feys
carros, comolocucta la historia de los
Cap.rNamcros. Esto hccho caminaua el pue
blrnac.1 Wo por fus exrquadrasy tribus5y quanta^ernacu. ao paraua la nuuejalli feaffentaiia el ta

to el tabernaciio^y allia la perta'diuidio a tierra por fuerres entre los tribus5estdo prsent Eleazr somma
sacerdote,por Aaron fopadre q ya era
rnuerto5deay vinieron aSichen,adon
deofuela vltimavez babloal pueblo
dandole a entender la obligacion que
tnia a seruira Dios, y recontoles los Ca
benefcios reccbidos , y entonces mnrio. Enellibrode los Iuezes 5 hJIo

bernaculo y ponian fe los tribus De Iuda,Ifacary ZabulonaIoriente5yaloccx


denrc.Los de Ephrain Manascs5y Bja
min^al medio dia.Los tribus de Ruben,
Cap.*Sime.y Gad,al scpcentri Dan , A fer,
y NephtaJin,y assi quedaua en medio el
anctuario,como se veenlosnumeros.
Hecro pues su assiento lanuueluego
paraulosministros3y como los postre
ros que cargau las cosas sagradas er
IosMeraritas,y Gersonitas: assi agora
clos er los primeros q descargauan y
poni uego los tablados y las cortinas
y todo lo demas,Io quai acabado se sa
ian suera 3 y entraulos Caathitas 5y
descargau el arca c las demas cosas,
y assi embueltas como veni las dexaiian,y seyua.Y entees Aarclos demas sacerdoces las desemboluan y las
poni en el ordde que auiande estar*
Por one
Fue el arca Ileuada por diuersas parsue ileuada tes,y tuuo varios assientos hastaque
l^arca ha- fue/f pllcsta por Salom en el templo
templ*
que edifco a Dios , pero con todo esto

mucha memoria de la arca porquc m uchas vezes el pueblo estuuo en diuersosiugares adondc tambien estaua cl
arca, porque continuamente estaua la
republica Hebrea , y el consejo y todo
io principal del pueblo adonde estaua
eIarca,osanctuario. Primera mente se
haze mencon en el libro de los Iuezes
de como estuuo la arca enel vallcd
las Lagrimas,o Lloro, y en esse mesmo Cap
libro ay memoria de como el pueblo
estuuo en Maspha 3 ypor consiguiente
el arca , prueua se esto fer assi , porque
leemos en el primer libro de los Ma- ^
ehabeos , que Iudas junto al pueblo 2?
que ! quiso seguir para pelear por la
honra de Dios en Maspfia.y anade por
que este lugarcra lugarde oracion an*
tiguarrente en Isral? lo quai el dix
porque estuuo li la arca del testamen
to.La causa de andar siempre el pueblo
cone!> arca era porque los Tribus 3o
las cbecas rratauan siempre las cosas
de importancia delante de Dios- Des- CaP*

de pasada dire en los lugares mas prin


cipaes que estuuo,y cosas particulares
que en elo vuo.La primera vez que ha
llo auerse mouido despues q Moysen
muro,es quando Iosue paso el Iord,

pueshallamos en el primero de los R


yesmuchos lugares adonde estaua el
arca 5 assi- como en Silo > adonde sue
Anna madre de Samue a orar y a pedir _
vn hijo a Dios,y alli estaua Heli gran fa Cap,

el quai afento su real en Galgaaadon


de comeno todo el pueblo a guardar
de todopunto la ley, y se circuncido,y
elebraronlafestadel Gordero,y en
cl monte Ebal despues que vencio el
inesmoosae^aios ciudadanosdeHaij
* tambiestuuo iaarcay dealiipafoen
Silo adode dize emesmo libro de losue que:Bgregadc* elpueblo aflen-

cerdote con sus hijos como gran fa


cerdote y juez ? y dspues etao en .
Azote, en poder dclos PhiMfteos por epacio de siete mefes ; dipues pasfo por los Bctfamiras y estimo en
Charintharim,y en Gabaa , y en fin
Duidapass deiacaiaae Ammauao;
=
i.Par
acasade Obcdedon , y despues de tres
mefes fueJeuda por e mesmo Rey
B a
Dauid

TftfH- r
ap.l

JL-ibroprioier
Bawafii caf%y ali estuiio hala que
e:hz.o tempo * del quai habiaremos
c el capituio siguiente3siguiendo en co
do la ecriptura , y a los que hablaron
e este propoto con major verdad.
f Delfumptucfo temple que hi^jeron a Dios
iosIuii6Ssj-deksyei^fsqmfue restaurao$ isfimyo , cm toda lo ' m$s que toc*
aestcpropositQiCdlt.VII.

tan sumptuosa5q era su hijo Salomon, y


*
> i
v/
que a el qucdaua aquel cargo, Porlo
quai ellieal propheta Dauid sabicndo la intencoa y voluotad del Senor,
ceTo de lo que taoto de'eo. tnia. Mas
como IaobraquedaTe para el hijo, qui
so con todo eo aparejar os m ateriales, para el templo5por fer participan-

NT RE los Re}-es que


Ifo e^Poe^ Hebreo tuuo5nin
^ gono fueygual a Dauid, el
quai sue varon de rjnucha ju
iciay religion 3 y. auiendo
conoscido quantas mercedes auia recebido de Bios 5 quifo honrar su tabernacuo y arca>y hazer le casa y rempio umptoolisimo 5 e intentandolo
oeornunico con Natan propheta que
alasazon viuia 3 y era muy fatnoso en
HaffiMa lacafa.de Dios, y eomoatal ie cornu
nico e| negoeo 5 y le dko Cnao tnia
por mal cafo 5que estdo el en palacios
y Acaares , tan ricos y.- iimpuofos
esuuiee la arca de! senor cubierta de
oieros y guadamiciles . Xata.n viendo el defeo del Rey Dauid 5 y corao
se monia con zelodela honradeDios
nuestro'Seaor-.iuego leloo la obra, y
que IkuaTe adelaoxe fudeTeo. Mas

te en coa tan buemi:y porque no le di


latasse j o no tuuiesse escufaalguna de
rsoponer en obra su hijo loque Dios
hustro senor mandaua,endo.ya viejo,determino aparejar muchas y grandes expensas , para la obra , y asl junto
grandissima summa de Oro, y Plata, y
otrascosas precioas para el edifcio,
y porque todo estuulese aparejado hizo iiamamiento de muchos ofcaes
para la obra , el n u mero de los quales
fue,dento y ochenta mil^y para sacar
las piedras enalo ochenta mil 5 todala
de ra as multitud ruio de traer los materiales ad onde se labrassen.Y despues
proueyo de los que las autan, de lab.rar.
Y estos eran tres mil y quinitos officia
les.* los quales no entdi no en polir
pied ras , Aparejo assi niefmo insinidad
dehierro y cobrey maderade Cedro:
lo quai dieron losde Tyro y Sidon . Y
auisaua por rodas partes a fus ami^os
los otrosReyes yPrincipes,como aque
* mo.w.'.-^^
" * -

prop
pllo lo que el propheta" dko 5 antes
Pc:-5u^n5 aqaella meirna noche ilamo Dios a Ka
cu-u D:cs .e... -j- _ ^
-^^^^j.

tan farnofa,
que por todo el mundofuesse cnociu
i3y que
q u e aq
a q ueHa
u e ! a obra
o b ra auia
au i a de
de h
17 ^r eh
p1
da3y
hazer

du
-s t-mmnl-WnAA
~
^ - se
^
pues
Z
^r^5
*tMtamultimdd,^,,
^ ^ mulatud oe anos aoia
an
io.tn tenercasaDroorh vm^ W< n
. 4
.
x.
**?s*r, bia e! ce.Teo de Dauid su teruo > emicE.Y. pro que no era su intci queelleedi
ca?- r4.7 . cesiie templo : ? orque auia do hom -

Huc iU:>
^anos eitauan temdas
de san:
^^05^
temdas . ^-sansrcvlasdesnhin^rimAs
. an
- '
j ^afomo senaninno
-w* ^ ^dnui a. . l aisi eicnuio otras
cosas de lo que sria despues-- de fus
dias.Yalmesmo hijo' exhortaua a esta
marauillosa obra ;eo fus vltroes- dias,

gierrero s y que auia derramado


mncha sangre 5 y eue por tanto . queria
que-aquella ebra ruee aecha 5 por
.hombre mas roanfo ? y que ra renia se alado qa ank de hazer aquelia obra

y persadio lo a que no le' espantae


la grandeza de laobra 3 ni tatnpoco ios
escefsiuos galos queen ellafe auian
de hazer , porque rodas las expensas se
auian de juntar antes de su: -auerte y
que

Cuydado
de Dauid
en aparejar
matcriales
para h fa
brica dclts
plo.

Persuasion
de Duid a
su hijo Sa
lomon para
que edificas
se c] tplo

JJe la.Repblica Hebrea.


que le quedaran de ta! manera augme
radaSj que aun. excederan a los gastos
que fe le rcprefentauan,por muy gran
des que los imaginasse. Y por animarle
le 'iKO} que yaestauan. cogidos diez
mil talentos de oro,, y cien mil de pla
7eto e Da ta. Y de hierro y cobre tanta sinfinidad,
uiden loto que feria como cofa impossible contar
cante al tu
3a:y gran summa de hombres queania
pio.
de cortar y sacar las piedras y andar en
el edificio., y que si algo faltaste con to
do essoj> no f ueste escasso en proueerlp:
porque confiando en DiqSjtodolo ten
d r ia ab u n d an tem e n t e : p o r q u e el pri n c i
pal patr dclaobraerae]mefmoDios,.
Que pre Y afsi animo a los otros principes p'ar
mio tienen ra qayudasten , que lespromerio bienlos que edi
fi can tem auqnturan-a.por ello , y taro ble ;u a an
plos aDio s. do que hecho el templo , uesse paella
el arca con todas las de mas cofas que
en ella auia.del sanctuario con gran so,
lenidad, y reprendia a los padres pafados que auian sido defcuydados en
no poner en lugar condigno aquellas
cofas que Dios les au i a dado, como
por prenda de que au i a de cumplir fu
palabra y promesse Estas cafas dixo a
u hijo Salomony a fu pueblos c pa
labras de mucho amor los exhortaua3a
cofa que el tfcfleaua mas poner en obra,
q no mandarla, Y dicho esto luego dio
orden en sealar mas ministros; y encar
go a cada vno dellos ei ocio^queauia
de adni i ni i tranen sin ninguna coi a pu
do hazer de fu parre para el edificio del
teplo } que no ia hizici.fc : porc] todo u
defeo era este. Pero como ya por Dios
1 e sueste proh ibido , no pudo atisfazer
mas a u desteo, q con mandarlo y pror-Q, roco io ncueiT^en qiianto en i fueie,
ediario^y ase i muri. Muerto el Ilcal
Satomon propheta Dauid y rey nado Salomo fu
ueo come I*i fj o ,1 u e g o tu o c u y d ad o e c pl i r t o <o a cpltr d as i a s c o i a s y q u e fu padre 1 e m an d o, y
el mandaniiento del con gran defeo comeno-la obra
padre. _ ... plv : 1 a q \s ai fu e 1 a m as. fu m p t n o I a5 ;.:rty
g ran o e y .q,\ic yu.o .en cl m u nd o a u
iiepucs . Auijo^us el reynojde oi/cS

de concerradas las cofas domesticas y


otros mconuenietes que vno, para apa
ziguar u reyno en el quarto ao de fu
reynadojdefpues de pastados quinien
tos y dos aos que el pueblo auia falla
do de Egypto, y despus de pasados
;
:,.
mil,y veynteaos de la salida de A bra
ba de tierra deMcsopo.tamia, y venido
a tierra de promifsion 5y mil y quatro.'
cientos y quarenta del diluuio3y tres
mil y ciento y dos de la creacin de
rnundOjCumplido todo este tiempo pu
fo Dios fu fpiritu en Salom para que En que tidifcafe el teplo y lujara dde'fucf- P;eco
e Dios honrado y ermdq.
catin- de
Sera bien que antes que toquemos templo. _
en la fabrica del teplo 3 fe trate del sitio
y lugar a donde fe edikorporque tam~
bien hazealafueradelahistoria.El lu
garfueen el mote Mora addeeraua
la era de Harnon,como parece por el Lib.i.cap.j.
Paralipomenon 5 segn que Dios fe lo
reuelo aauid.La cania de tomarDios
para fu templo aquel lugar, fue porque
all le hizo Abrahan vn gran seruicisy
fue que al tipo que e ruado el feoijq
le facrificafe a fu hijo vnigenito Isaac*
lo lleno a este monte ? y all apareci el
carnero que despus fue aaifiaido
Pr ueiiafe q eic mtcMoria es este mei*
m o 5 p o r q e n H eb r eo lo mefmo es M oria que en lengua kuina vision. X afsi di
zc la i et ra d el G c n e sis 5 q u e aq u el m 6 te
fue dicho despus monte a donde Dios
ye. Afsi mefmo fue este lugar snctisica?
doy famoso 3 porque Dauid recibi U
diuina respuesta de queya Dios estaua
amasado y que no queda que:musiesie
mas gente3quando lo castigOjporq con
to el pueblo . Y 1 ueg o pata -testimoni
de cj aquello feria aisi Jstzo sacrificio;
el qual acepto ei seor, por gire lo cosa
mi el fuego qu,e del cielo baxo, como
fe colige dlos libros de Jos -Rey es y a
ralipomen. Y afsi Dauid cpro aquel
lugar sanctjficadoa por seyfcientos Si
dos j que era grncanridad de-moned
de fu amigo Ha.rn , para que all feh:-_
ziene
15 5

.
para.J." ~,'%u
i.Reg.c, 14.
- "

i.Para c. i,

Lhxo primero,

i.Cap.33,

liesse ekemplo: porquc y a el sibia que


alli que ria Dos > que le hzefien su taberoacolo y akar, y assi d:so el memo

da, sue labrada al Oriente ;junto a! arar de los iacrificios y a la en t rad a del ?
Sd:uario5o rabernaculchizo vn Vtfti Vc5ibaIu*

Daud.Eia es la casa de Dios.Y aqui le


ra el ahar del holocauste m Isral co ra o paresce por el Paralipomenon:que
sue rantoeomo dezir. Aqui ha de cener
su assira la arcade! seoiyy aqui ha de
ester para fiempre, como dehecholo

boloj. oSaerista adde evestian los mi


nistros dei tcpo, e quai esiaua labrado
con tanta magestad : que ca ygualaua
eo a! tira con la obra de odo el rplo. Eilos Vestibules bien se , q propria me Opin M
refontes soportaes de las casas, o i- Vestibule.

fue.Esto vsto vengamos ala traa y labor de obra tan magnifica que no fera
m al o saberla.
w

que Haman. en agunas partes de estosReynos.Zaguiperoyo no hallo como


eo el templo pud leste estar e Vestibulo

.Quan ro a io prim ero para prueua de


Gnnittt h grandeza-deaobra es buentestimo
iak obra. nj0 e| cmleoroj porque hizo-aojas ho
difsimasy en elas afato pkdras de
estrana grandeza^para que assi ei edifdo dede sas pHscpos fueEforrissimojdestas grandes piedras eran los ciinientos todos hasta salir de rierra ,pero de ai adelceera la obra hasra el me
dio cuerpo de a pared depiedrasblanquissimasassi como demarmol y de otrasvecas preciosas. Estauan abradas
diueras figuras de animales en las primeras piedras que se leoanrau an c
soeio 3 assi como nosotros ponemos
TOasci&tasdeazulejos.Loqueailieia
tjapintadoeran vnos Cheru bines, Lo
nes3Paimas y orras cosas con que la laborse y ua hermoseando 3 segnn se saca
del libro de los Reyes. Era la akura del
templo, hasta lo que^ra mas principal,
quelamauan la tribuna,ocamara sesema cobdos de alto, y o tro tantoa o
Alton tl largo^y de sco veynte Esyncobdo
tmao*
geometrico veyare y quatro dedos s o
pey medio, demanera que era la obra
grdissirna.Y"auD sant Augustin y Ongnes 3 tien en en algunas partes3 que cl
cobdo geometrico fea seys cobdos de
losnuestros, y fi esto es assi 5 esestranlffiente 3a obra grandissima. Sobre
cibobra que digo^que era la tribuna3o
camara. 5 auia orro edifcio deyguai
grandez^demanera qoede airo era todoel tmplo cientoy veynte cobdos.
Yporqucii^ilabiafeelfeMeairafS

a la eitrada del templo > como constat


del propheta Danie3 que orauan los fa
cerdores entre el Vefrbuo y e altar,tno dixefTemos que estauael templo de
la maneca de-vna y gea Cathedra! que .
riene foernzero como las nueftras,quc , ..
_
e altar y tabernaculo fea la capiila ma- : yor,y el Vestibule el cuerpo de la yglca hasta la puerta y en medio q es el cru
z ero estuuiefen los sacerdores. En fn
elVeftibuio como quiera que seaael era
vn lugar y parte del tplo muy principal.Tenia assi memo ei tpio en torno
muchas casas como celdas } lasquales
seandaupordentroy tenian sus puer
tasocdtes^q&epafsaustdevnaenorray
encimaauia otras Excdras y el numro
Exm
deas era trezientas,y m elas auia cier ^uc
tas ventanas que saliaa al templo > yen
cada vna auia su lpara,las quales ador
nauan todo el templo.Tambkn se dize
que estas Exedras eran aposentos para
les sacerdores que administrauan su se
mana en el quai tiempo no salian -de
ali.-yben puede fer que fruiefen delo
?oo ydeloorro.Laaborafsidedtro
como de fuera,era po!idissima:porque
las piedras estauan Iabradas de ta! manera,que no parecia Iabor hecha por
arte humana, mas que naturaleza las
auia assipolido . Ylas jrurasdevnasy ' :
de orras eran tan subtiles , que toda la
obra parecia solavnapiedra. En loque prjmor <3C
roca a Iode suera no ay qip pedir i- 10$ zmcm
no que era obra miraculofa y mas'
que imana Ba l#;-inrerior como .
auia

De la republica Hebrea.
auia de seiuir al mimfetio diuino y
masqueaiosojosdelosq lo mirauan,
asi era la obra mas principal : pero to
do cran ad a cn quanto los materiales
de pied ra, porque todo el reraplo estalii lleno de chapas de oro y de tal mane
ra obrado todo q parecia thien auerse
nacido aliiyconauer colado mucho
trabajo a los maestros nuncafue oydo
ruydo de martillos m otros nsirunien
ros., que sue obra, marauilla,y milagro.
Como todala obra en lo inrerior era
de oro , aquellas rreeientas lpatas que
estauan en las calias , o cedas, hazian
que ei oro au n mostraemas su hermo
sut a.Toda la techumbrc era de madera
prccicissima, asi como de Cedros. Y
de eiSa febaz muchas laborcs,assi ro*
m o artesones , mdias naranjas ymiichos azos: y si n duda no podriaalgun
artifice imaginar tantasaborcs qutas
ailicveyan , y no olo las principales
paires de templo tenian etto 3 nias au n
los menorts lu gares eran de obra marauillofa , alli auia figuras dei cielo,
auesy plantassy otrasyeruasrlasquales reprefentauan la giandeza de Dios.
Teniael templo las eatradasy puerras
de eharlo g r an d o r ,ad o r n a-J as delabor
riquissimay rodas Ucnasdeoro, y cos.ant.ca.3. jno lofephodize,no auialugar dentro
del templo que rio estuuiee lien o de
oro por peq.uno que suefe. Y porque
la obra fuefe ms famoay derro v uies
se cosas dignas de fer mas estimads en
tre lasgentesi como upiesie Salomon
'Particulavi que el rcy Hyran tnia en su casa v n gr
aades del artifice y maestro deobras v ilamado
cirn
Chyran que era iiaelita , y su madre
gr artifice, cra del tribu de Nephtaiin, embio se o
a pedir por q ue en cosa de iabrar oro y
patay quaquierotro mtal eravnico
y auentajado,y Hy raque eramuy ami
go de su padrC Dauid, y suy o, lu ego se
v lo embiO y Vehido omeo vnas obras
en extrme rcs y muy curiosas.Lapri
mera que empertd suer o h dos colU
nasdecobrelliitriaias , acnaladas'

12

con rata perfection que puso a. radoseri


admiraci.Er a lo laro de diez v ocho
cobdos, y tomauan por los pedestaes
alrededor doze cobdos,y encima del re
mate de la columnapuo vnos chapiteles deaituradecinco cobdosjabrauos
en forma de flor deliiios,o aueenas, y
sobre aquellos eftauan labradas vnas
cortinasde hierro delicadissimas.-de las
quaes pendian vnas granadas ran al
viuoy natural, quepareci verdaderas.
No solo Iabro estas dos pieas este mae
stro,mas tambien puso a 'a extrada del
Vestibuo otras dos de admirable hechuray primor, y puoles nombres di Ainctos.La vnaiellamo Iachim,laotra
Boozpara que reprefentafenlagrandeza que configo tcnian,en fin nioguna
cosa vio que pudiese adornar vn edifcio sumptuoo que no se huilasse alli
porque no se perdonauan cs gastos ni
altauan artfces,n principe que fupief
segalar liberalmenre.
5
Tomado el templo assi no se puede Diuif del
entender bien, porque constaua de mu- templo.
chas partes que en la eferiptura debaxo
de tpo seentenden,no tan caramente,!eemos que renia muchas panes con
diuevscs nombres^hallamos Sancta fan
torum,y Sanctuario3que era distincte:
auia AtiioyVestibuo3yPorticu.El cuer
po del templo era grande,y tnia todas
estas partes para dioersos eifetos. So*
bre todoslos lugaresel Sanaanctorum era eLmas principal y de mayorre
Jigiomporque dentro del estaua elarca
y las de mas cosas 0 cul tas. Era este lugarobscuro y no teniavenrana aguna
n orra l u z: tnia veyntecobdos enaito,Ia labor era quadrada:porqeafsi o
man d o Dios a Salomon, como par ece ;.cap.t.
por el Paralipumnon,y meero de los Cap.*.
Reyesrjgnifcandopor etolas quatro
virtudes Cardinales. Ypor iso el Phi- i.Ethicor;
lofopho Uamo ai quadrangulo n.edida y proporcion perfeera.Par todas las
partes era la obra persecta y y gual , co
mo rambiea lo.dizeel cercero delos
Reyes

Libro primer
El Vestbulo , vnosdizen que se 11a- Vestibnlo.
Reyes.Este lugar ya lo vno en el tabercaculo5quando Moysen lo labro: pero
el solo pudo entrar dentro todas las ve
zes que quiso , como se saca de los Nu
meros.Mas el ummo sacerdote nomas
de vna vez en el aonen el dia de la pro
piciacion. Y esto declara bien sant Pa
blo en su cpistola a los Hebreos.
Diuerfos
Aula otra parte llamada, Sancta San
atrios en ci ctoruro y tambin Sanctuario , porque
templo de erae|]Uaar adonde estaua el arca : y
Salomon.
. D,
_
t
,/
quan.do el arcano estaua dentrodera di
cho Sanctuario j que era propriamente
todo el tabernculo y Sancta Sanctor
quaodo estauadtro. Y a esta causa este
nombre Sanctuario es tomado^algunas
vezeSpor solo el tabernaculo,como pa
rece por el Exodo . Y a vezes por ei
Cap .2 i
Atrio,y avezes por todo junto, como
seveeen !osNumeros:al qual ilegauan
los sacerdotes, y en el orauan y facrifiCap.j.
can an 3 y era menor Sanctuario y lugar
del tempio5porlas circunstancias mayo
res5que auia para llegar al otro . Tenia
el templo otra parte llamada Atrio,
Quatro Atrios tenia el templo vno ado
deestauanlos sacerdotes, otro a donde
seayuntaulas mugeres limpias, y otro
adondelos hombres limpios. Equarto adonde en comn fe pona los hom
bres y mugeres immundas. Estos eran
vnos grandespatiosa maneradeclau'rosjy eran tan espacio sos , que toni auan el circuito del templo5y que fe via
los vnos a los otros^ De manera que el
Orital veyaal Occidental , y el de me
dio dia al Septentrional. Tenan fus co
bertizos: pero en medio eradescubiertojcomo agora loes el vergel , opatio
delclautro. En estos Atrios fe cozian
los sacrificios5aqui vendi los animales
y aues}ylas de mas cofas queaui mene
ster los sacrificantes . Ydevnodestos
. Atrios echo Christoalosque vendan
cofas para sacrificar . Auia en vno deFuegos*- stos Atrios fuego sagrado^que con migrado,
lagrosesustentaua 5 y no loapagauan
las aguas5aunque mas Houie-ste*

ma u a asi: porque all se vesti os facer


dotes y leuitas,quando auian de admi
nistrai' 3 de la manera que oy ehazc en
las y glesias3que tienen sacristas. Otros
dzen que era el Vestibu|o,vn lugar co
mo soportaba donde se detenian antes
de entrar en el templo, como los zagua
nes de las cafas honiadas.Parcccquecl
Exodo assi lo toma : pero en el templo CaP*4*
sin duda era lugar mas principal, y a do
de los sacerdotes orau, Otro lugar aua
nbradoPorticus,oportal;del quai ha* Poxcns.
llamos hecha meci en los actos dlos
Apostles. Fstaiia este portal a la parte
Oriental, en la puerta mas principal del
templo , por ddc entraan al Atrio de
los sacerdotes. Este era lugar grandissi
mo,dc manera que en 1 o al to correspo da con la altura de todo el templo,y te
na de largo vcyntc cobdos,y de ancho
diez,como parece por el tercero de los
Reyes.Aquiafsisti losporteros del t Cap.*.
plodos quales tenia cargo de no permi Pottcros
tir entrar dentro a nadie que fuee im- 1eL ctmp,
mundo, masque cada vno sueste a o ^uc scrui.
puesto,afsi como la muger que fe fu este
a fu Atrio,o asiento como muger , y el
h obre que no fuesc al lugar de. las mugeres,y fiera gentil no podia estar sino
en el Atrio de ios immundos.De mane
.,..
ra que como oy layglesia da laordede
ostiario 5 para que no permita entrar
ningn descomulgado , o herege en la
ygleia lino a ciertas cofas 5 assi el tem
plo de Salomon tenia fus puertas con
fus porteros para lo fufo dicho . Estos
ministros no eran a cafo puestos era
aquel officio5m eran tresno quatro , ni
de la hez del pueblo mas eran personas
principales,del tribu deLeui 5 de la fa
milia de los Meraritas ,y de Chore. El
numero dellos era, quatro mil,y tenan QBatro li
nouentay tres principes , cada vno de ttrafa* de
los quales con cierta fumma deporte- Salomon. .
ros guardauan por fus semanas las-pner
tas 3 y acabada fu semana venan otros Quitas pu
de nueuo.Eran quatro las puertas, fe^: cvtas tenia
gun elmPl0:

De la RepuMica.Hebrei"
gun cran los Airios , o, patios, del teraplo, y alli clauan todo cl dia los porte
ros,a la noche ccrrauan las,y lu ego al al
a cran abiertasAuiaotra cosa,qucla
puer ta que alia de cada Atrio al ternpo no cra guardada por ellos , mas por
facerdotes. De m ancra que la puerta
que sale a la claustra de las ygesias Ca
thedralesgnardaua cl sacerdote : y la
que enrra al claustro dede cl cimentecal le guardauan losporteros.ToQuantos da esta grandezade cdifcio hizoSalonK r:ill<^
alos
c;itlo mon, en cpacio de etc anos,y au n que
Salomon a
cclilicur d suc mucha la labor para tan poco ricinrcioplopo 5 ayudo mucho Jo que Dauid auia
aparejado antes: porque tnia abiertas
Jas camras, y auiahccho cortar infinidad dcmadcia , y cil au a aparejado cl
or o , plata y ios de mas niccalcs con las
demas macerias y oficiales.
^] De los ttwiccsy adncvfultdcs por dondejutf*
jo cl templo* Cap. VI 1 1.
Vercrctar los ministres
y aclcios y or nametos,
que aqui sepuiieron,feri;i
embaraar cl capitule , q
olo tratade lagrandeza
del temple 5 y d cl sncceso por do paso
cite tan grande edilkioj mas por u orden yo dire de cada coi a ad cl an te su pc
daeo,que vendra mas a propoitoquido h able de los ornatvicros y ministros,
Nopodia auer ninguya imagen en cl
templo de Salomon , mas de los dos
Cherubines, que esta u an co cl arc a del
testa mento , y losotros dos que puso
^ por mas sumptuosidad Salomon dentro en cl Saucia Sauctorum. Y asi por
auer 1 lerodes puesto vna Aguia de
oro a la puevtuvuo grandes maies, co-lib..cap.i mo lo notaloepho en u BeUo udaco. Y Caligua embio a mandar poner
u clacua y de ello lucedicron grandes,
niuerrci , cotno lo nota Ioepho en la
Ul.z.cap.y. miiua historia. Agoral>oluau>os a proeguir quand o le acabo obra tan lump-

tuosa y por los casos'y traticcs.por don


depaslo que tambien es cola notable
Mi entras que cl rey Salomon viuio, to
do sucedio pacifcamenre , porque assi
sue cl llamado Rey pacifco , y todo el
m do lo respeto y qui (oser su ami go,
y d ex o el rey no a su hiio Roboan malo T
,
y perucrso , y que oluidado de Dios s^s {**t<j?
idoltre : por lo quai lo castigo Dios y das en elccpadecioalgunas aducridadcs aunque.P10 deSalo
no tales.que correspondieTen a sus pec "l ^"f*
cados : porque la racmona de Dauid
est au a au n fresca y q u en a Dtos no olui
dar la niacabarla. Afi que apartandose
Roboan del camino de la verdadera re
ligion embio Dios a Seac , o S u sac ho
Rey de Egypto 5 y muy amigo del Rey Kcy teia$7
Geroboan de Isral, y vino sobre Hierufalen.bc o n mil y dozienros carros ar*
m ad os y escntamil de a eau ail o y innu
m rable exercito deEgypcios,y Ethio
pes,y Troglditas,y Libicos,o Affrica
nos, y no pudiefldo Roboan relitir le,
entro la Ciudad el dicho Rey 5 y robo
el santo templo de donde sacon/ni

blo viebrco
Excrcit0
fp"^i*c n
oicph.'sji.
eap.io.
^""^^
J^i" c

daddeoro y otras riqueids nodexando coi a en el que e pudiee lleuaoy co


mo quien dize no dexo estaca ni clauo
en casa. Anadeel mesmoloepho que
quitociertas lanas de oro , yvnosricos escudos qiiehi/o cl memo Salo
mon pai a oi namento del templo, y tain
bien loscarcaxes? o aljauas que Dauid
romo al rey Soplienes , Jasquaesauk
ofrecido a Dios como despojos deia
victoria^haze mcncon de este acoma- ,
no,que e dio al templo llerodoto Ali- ^nmcr.a rc
carnaseo. Yaunque Roboan reyno al- ^f11^^
gun tiempo dspues d esta rora no rc:
paro el templo nitapoco lo otros fus
lucceslores huila que despes vino oas
njd de C)cho/is:eI quai b'oJuo a recdiicar y reparar el templo desdestroo'
que hi/icra el rey de gypto,y despues
reynando Ama/ias vino otro loas Rey
de Isral, y teniendo guetras con elle
^
entro en h ciudad y boluio arobar el ^jj^ 1
templo porqiue au n que los Isral iras" cca^io;
cran!"

Librprimero.
eraoludios todauiaeran idoltras, y
burlauan muchos de clos del sagrado
templo : y entre los otrosfne .eie rey.
oas con su exescito^el quai hizo grandeestragoen lascosas sagradas , y an
sebouio-ricoy. poderoso en.Samaria
Adelance Iosias viendoqoe losreyes
fus antecessores auian ido remios y
idolatras y porestoseauia relasadola
Segandare religion y el rempo estaua menocaba
paraci dd do.determno hazer reformaci en las
templo.
cosas sagradas , y reparoel templo de.

entrego le muchos vafos de! tempo con orras riquezas que en el auia.
Y sabuchodonosor mando lieiiar- ^e j^;,^-^.
los a todos presos a Babylooia y de- jem famoa
xo por rey a Mathatias , quedepues
se llamo Sedechias : elqual lambiert
fiendo maloytngrato, aquieneaoia
dadoelreyno * boluio de nucuo Nabuchodonosor 5 y tomo a ciudad y
prendio al rey : al quai saco los ojosy
lo lleuo captiuo 5 auiendo rauerto primero a fus hijosen supresencia ,y he-

nueuo5como parece por algunos luga-4-Xeg.c. as. resdelaBibiia, pero adondecrecio el


i.ParaU. mal y desuentura dei tempio^fue quan
lo.ii.io.ca.5 ovino Nabuchodonosor > reynando

cho esto boluio en Babyionia rau y


triumphante>y embio luego a Nabuzar
dan capitan suyo : el qua destruyo el
templo y lo derribo y quemo^auiend Derruyao

Eliacin, o Ioachinrel quai siendo malo,


y apartado de Dios3en pena de fus pec
cados y idolatria5vno como digo Nabuchodonosor. Rey de Babylonia, y de
los Chaldeos5y hazendo le cruel guerra5lo prendioy vencio3y lo lleuo prefo
con muchos principales del pueblo He
breo^y con los presos ileuo gran riquezadeoroy moneca. Y viendo el remplo tan apoeo y rie o faco infinidad de
oenamencos y vafos del templo.De ma
Tercers de- cera lue desta vezquedo el templo y la
&xuyd religion muy menoscabada : pero lo
templo.
quefaitaua para flegar a roda defuentuia,no tard mucho como lo muelra
4.Keg.c.i5. la eferipturay Ioepho,y fuedesta manera: que despues demuerto Ioachin
^zoo'^l
vn ftjo5llaroado
comoEl
el,quai
au n
po. q ov. Feyno
otros
lo Uaman Ieconas.

quatrocientos y quarenta ydos anos


que Salomon lo edifco. Destamanera
qyedoel ternpio sancto p u esto por ticr
ra 5 y efluuo elpueblo de Isral en captiuerio setenraanos:en el cumplmiento del quakiempo reynaua en Babylonia5y en el nueuGmperio delosPersas, el potentifsimo rey Cyro: el qua i.Esdre-ca.1
mando hazer vnedtcto, queen todos
fus rey no s se supiesse 5 que por quanto
el Senor le auia m and ad o quele reedifcae so casa en Hierufaem 3 que es
en Iuda,quetodoslosdeaque pueblo
quequifeien y r a hazer aquella obra,
les dana licencia y dineros , y mando
darles los vafos que Nabuchodonosor su- abuelo auiarraydo de Hierusalem
. Y asside
con
este faborcosa
tomo
animo
Zorobabel
emprender
tan
grari

mitando a su padre ea losmaes5 Dios


quiso casigar lo de todo punto, y assi
: loprophetizarios sanctos Prophetas
HieremiasJodjNaum y Abachuc, y pa

de; y tomando a lesus gran sacerdote,


y mucha gente del tribu deluda, cami- Quano co
no para fu tierra, y porque lleuo a mas roencarooa
gente del tribu deluda, dealliadelan- ^"seIaT

ra executor de fus peccados , embio a


Nabiichodonosor 3 y el como roiniftro
de lusticia cerco primeramente la fanexa ciudad de Hierufaem y y tenieodo la cercada^el rey Ioachirj,np osando
-defenderse5faio dlia y lad esamparo,
f cor el falio su madre3y con los de mas
principaies.de su corte3 vinieron delante del y se icrorj por sus efckaos > y

tefeilamo cl pueblo Hebreo y Ifraeli- iib.n.ca,?.


tico5Iudayco3como lo dize Iofepho,pe
ro lo que en esto ay,ya sedixo en el se-!
gudo capitule destelibro5 y Uegado en -
:
Hierufaem , comenaron la obra con
mcha alegria de todos , y facaron los
cimientoSiOO tales^ni t grandes coma
otro tiempo:poqoe Cyro quiso que se
-: . , ;
hiziereabra;peronotansumptuosa>.

"

que

Dela ReDubljcaHerea.

Cap..

Cap.z."

que juntamcnte fuesfe tempio y forcae


za,temiendo que algun tiempo: porla
grandezadel edificio, pudiesen los Iu
dios boluer a rebelare , Y assi parece
por elprimerode Edras que Cyroir
mito la grandeza de la obra^a donde di
ze que fuehalada la licencia quedio
Cyropara esta obra en los Archiuos
Reales.-el tnor de la quai es la guiente; Que la casa del senor se edisiq ue ea
Hierusalem , en e lugar a donde se ha zian los sacricios, y que los cimientos
se pongan y hagan para sufrir al tu ra de
sesentacobdos,de dode parece que no
permitio quefuee tan grande la obra
corn o la paadjinas su lamente tuuo la
alturaraediopor medio, porque como
queda dicho renia el tempio de Salo
mon cientoy veynte cobdos de alto,
Yasilos viejos que vieron el primer
tempio llorauan , porque no veyan a
herntosuradcl q Salom edico.No se
hizo esta obra Cu\ cttadici , porq los
Cutheosy Samaritanos peteguian a
Josedificadores , porque como ellos
posseyan la tierrapcsatiaes queaquella
obra creciese porque entendian que
auian de boluer los Iudios a fus casas y
auian de fer echados ellos de atierra.
Ytambien que Carn bises hijo de Cyro
fuegraB estoruo y prohibio la obra,
porque no fatauan mallnes,que le andau ala oreja.Pero venido Dario hijo
de Hstaspsa Zorobabel vino a negociar con el y como otro tiempo fuesfe n
amigos y anduuiess en a casa del Rey:
ancan todo loquepedia,y assi seaca
bo a obra 3 despues de auer quarenta y
seys anosque se comend , segun que
los Iudios io dixeron a nuestro senor le
su Christo, como parece por sant Iuan
y esta tardana no sue porque fuesse
mas sumptuosa a obra que la de Salomon,como ni aun le pareciesse en nada,
y aunquefuera ygualno tnia necefidad de tanto tiempo , pues el que Salo
m edfico5no tardo mas que ere afios
massue porque en elsegundo Aftd,
"

16

Cyro comeno a obra , y liego efo


por la contradicion d los Sam ar tas, o
Cutheos , y nunca se puso la mano en
ellamientras que viuioei rey Cyro, y
Cam bises y los m ago s, q u e t o d o su e ti
podetreyntay s.eteafos porque Cy
ro dio la licencia en elpriocipio del segundo anode su imperio , y viuio enel
reyno treynta anos. De manera que to
rnados veynreynueueanos de Cyro, y
siete de Cambises su hijo , y vn ano de
los ma^os,vienen atreynrayiete. Def^"cc^re"
puesel Rey Dario dio la licencia para dehempJo,
profeguir a obra, y al nouenoanode
su reynado seacabo,y af vienen justos
quarenta y seys anos, quefueacabada
Iaobra,y esta sue atercera restauraci
del tempio, y luego se dio orden como
sereuituyeste la religion y la Iey de
Diosrlo quai todosehizo pordiigencia de Esdra?, varon sancto y restaurador de los mandamientos de Dios.
Quien quiiere ver todo lo dicho !ea*el
primero deEfdras por machos capkuos , y a Ageo prophetay a osephoeii CaP'*<
muchaspartes,principalmenteen el vndecimo deantiquitatibus muy a laargay enel decimo quinto,capitulo vtimo,y en el-primero contra Apon, y en
el terccro de Esdras,que aunque apocri
pho esde mucha autoridad entre los au
tores y assi lo alegare otras vezes.
Quiero toda viaaduertiraqin vna Como suecosay es que luego que sue deiruydo r, esco^1
el tempio por Mabuzardan sue escondi cosaT^dd
da el arca,y el suego sancto , y las de- tempio.
mas cosas sagradas por el propheta Hic
rem:as y los ministros del tempo,porquee! arcaconsta del prophera Heremiasque estuuo en el tempio hastael
tempo de Nabuchodonosor.YHiere- Cap.j^.y.4
miasconociendo por epritu depropheciaavenidadelos Chadeos,tom
aarcadel erlor del iugar ado n de estana,y la.jeuoaaaltura del monte Aba*
rin,y la puso en el sepulchro de Moys,
junto aeJ,y alli esta hasta oy escondida
duoo el mundo : dela manew qac
dia

. Lbrpr imcr.

estael cuerpodeMoyemAy hccha me


ciondeeslo en cl egtlndo de losMachabeos : pero ya que falto la arca en cl
templo defpucs que sue reparado roda
Via dentro de templo se inuoeo el nom
bre de Diosy se hizieron muchossacri
ftcios,y dezir el maestro de las historias
que la arca del testamento esta en Roinaen e ltar de sant uan de Letran es
gran error , y mayor el que dize Rabchamni elqualtiene que el arca sue
puesta debafto del Sanctuario , quand o
viniernlos Chaldeos,y qucalli estuuo
hastaque vino Esdras,la verdad es la di
cha* Y porque roehe detenido quiero
passar adclante en eontar los traces por
donde pao l templojpero esto fera en
otro capitule
*j[ De las otras cojasfuceddas en el templo M
Setttr.Tejuc eranfinagogasy de otros tcm~
'
plos queJe edijcarott. Caj>. / X*

Espucs ya que el pueblo


Hcbreo estuuo en toda
quietud y soego 3 vino a
fer fauorecido cl templo, y
a estar con gran prosperidad y riqueza,
porque no solo el pueblo que boluio
del dcstierrojle dio muchos dones y of
frendas : mas aun los gentiles lo illutraron, como consta de Alexdro Mag
no4quc viniendo en Hierusalera hizo sa
crificios aDios^y honro al summo Pon
tifce,y orrecio sus dones,como parece
Iib.n.ca.8. porlosepho. Asi mesmo Ptolomeo
Philadelpho rey degypto, quando es
criuio a Eleazaro fumm Pontificc so
bre los se tenta y dos interprtes, entre
otras cosas que offrecio , sue vna cantidad grande de oro y plata al templo^o
Ils>.ia,ca.i. mo lo nota el mismo Iosepho . YtamLib.a.cap.3. bien leemos en los Machabeos5que Seleucorey de Asia offrecio muchos does a Bios con quele enriquecio 3 y el
temploivino asertenido en muchareuerencia y fama:pero si vuo dos , o tr es
que lo honraron9vuo trcaentos que lo

perguieron y moeflaron . Vino despues lagoucrnacion del pueblo,ya 11aniado Iudkyi los Machabcos:lo.s qualesviendo que rodas lascoas iagradas
eran despreciadas y tenidasen poco:
procuraron en al car la religion , oponiendoe contra los malos > Aeaecio
que como Antiocho reydeSyria quisic'c ha/ erse feu o r y m u y temido ,y
codicioso dclas riqnczas del templo,
determno hazer guerra cruel a los udi os, y a la ci ud ad de litrusalcm , y en- nclruycir
trandola porfuerca de armas,1, ru b o y
aqueoel templo . Y lopeorqm- Iii/.o
fucjprofanarlo y violarlo.-porque puo
idolos dentro del, como lo d i 7. ci a ciip
turay Iosepho , y assipadeao mucha
m as injuria a religion, que en codas las
aduerdadcs paadas: porque en todos
los maies p a ados , no vuo mas que r o
bar3aquiencrcmetioscaidolatria.Esto
vengaron despues bien udas Mchabco, y los de mas hermanos , y bolnieron a limpiarel templo y lo puritcaron
y hizieron rksta ealada parae!lo?qtie
se llama de las Encenias , como (e dira
quando tratemos de las fiestas de los
Iudios.MuertoslosMachabcos^cduxo se la monarchia de losllebreos,o lu
dios(q anfi er llamados ya por todo el
midojarcyno jtado a la corona y cep
tro tabien la Tiaray Ephot, q cra orna
meto del summo sacerdote,y ussi cra re
y es ysacerdotesjutamete los q goucr*
nauan. En este estado elaua cl pueblo,
quando vino Ppeyo a Hierusalcm: cl
quai con titulo de poner pa* y scr mediancro^ se apodero del reyno , y en tro
en Hierusalcm , y con mano armada
le enoreo dlia 5 y sue al templo y lo
prophano . Y hizo otra cosa masque S;icrcg6
losdcmascncmigos,y suc,que entro dcPOpcyo.
cnel Sancta Sanctovum(adonde mn~
guno entro, saluo el summo sacerdote
y aun este sola vna vcz en el ano) y despues hizo parte del templo cauaienza
para fus cauallos , enpenade loqual
permmo Diosquc cayess dcfpucscn
la

DelaRepuMicadbresL
17
Caligo en fa mis aduerso somma , que ningun
resdel puebojmientras que rturaua H
Ppeyoco1
&
r
.....

yosena orro.capitan Komano cayo, antes ni


guerray er^paque !e puferon ipsRpt
dor dcl fan- despucs : lo quai cuentan Jargamcnte
manpSj y ningunanacion'liizo tan grant
lugar. losepho , Eutropio , Cornclio Tacito
des hc\sgios..y , peccados ont ra
'u'!:4^ Y Piu^ Orosio . De la entrada de Pomtcmplo ; como fucron los raefmos u~
Lib.j.cap^
dios^ porque dentro dlie ranrauan^y
peyOj no se siguo robo aguno, mas
,ib.?,i.
cometian mws, nesaiios hechos^ que
que
la
prop.hanidad
,
empero
despucs
JLib.6.cap.t.
no fou dignos de poner en ecriptur
paadas Jas guerras de Sy 11a y Mario
ra, ensin ci suc assoado y destruydo.
y las de Pompcyo y Ccsar > y las de
y pu est o por cl sueio fn .quedar cosa
Augustoy Brto y Cafsio,y al cab o las
digna demernona3 y a.unque dopus
cl e Au g u to y Marc o A n tonib,nofaltai o n en Hierufalem trabajos , ni cl te m.-.' quiicron los udiosrepararlo : por fus :
abominables costumbres y por fus pee
p lof cuya historia tratainosjeshuiocon
ados y incredulidad no fucron petnias eguridad que las demas cosas5por
'.v.'; ; .
queafsip vno sobre la ci tidad de Hic- niitidos viuir en Hicruliicrnyaritcs sueron desterrados y perseguidos como en
r'usalemy la entro con manoarmada,
otro lugar .lodji'eaips.Todos los ornaycntro.cn el tcmplo y saco.el dinero
mentos
y riquezas fucron lcuadasa R o
y thesoro que Porapcyo no quiso sama para tri u m pb ar d cl las Vcfpafvan o y
car , y vino despues a fer enor de HicBerodes ic r u sale m Hrodes Ascalonira , y de toTito , y alla cruuo cl candclcro y muiauioclu- c{0 j0 deudea: porque casoconMachas mesas que auia ricas cou los vasos
sagrados > porque como pertinaces jaJicsvctajas. nancs lija de! poonoceyreano yvtmas qui fier o u crecr que era veni
no a ler tan valeroso y esforado , que
do cl Mcssjas pvometido 5 que cra
cingun Rcy illustre tant o la ciudad
Chrilo efus nuelro Seilor . W, i lo
de Hicrusalem ni cl tcmplo como eh
conocicron (compsin dubda muchos
porque hizo en cl obras grandes , alsi
cri leuantar cl eclicio corn o en cl ad o r- ' lo conocicron ) no quileron/cguirlo
yai acaboel Rcy no y tempo y gcu~, synagogas
iaro de colas ri q ui situas: cn tan ta
te iiebl'Ca.
. que cran ea
mancra que se godia- llamar su n daBien e qucauii orras coas curosas V.0 !- Iw*
ott cn la segunda rccdificacion de
que p ou jan traerle aqui > pero pare-*,
Zorobabel : tomara a su cargo la o.bra*
mas.no/turp. mucho esta magnifccn-- cerne que he hcebo lo que promeci y.
cnmplo con acabar , auilque toda via
a , porque venido. cl hijo de Dios al,
mu n do y meudo conuerado con no-r me pide cl iibjeto d esta nerracioti
que diga que cofa fucron J as Sy nago r
beros hasta morr y redimirnos en pegas y otros tcmplo s que hall o qm
nade tangranpcccado cpmocometio
Caydadd efpueblo Iudayco cn mat a r a su enor.
tutiieron losudios, que frn dubda es
bien fal)crse y que I)a?.en a nucsto
brcoyttl file dcstruy'da la ciudad y tempo n
cuento . Qi\anto a lo prinicro digo
quedar pkdra sobixpiednv, coraolo
que
la Synagoga era cierro lugar rcdixoel mcfraoSenoca susdiscipulos,
ligiofo ad onde se congregaua clpuc'
.jpor cb Jloro sobre lla y sobre a
blo cn particular en cad a .Ciudad, o " ^
'
rascria que padccria aqpel pucblo
villa,oaldcapor , alli se;untauan los ^ ^ .
peccadory duro, queno quisoconoMmh.t* exeldiad su visicacion. Efia adu.cr- fabados a dos cofas5conujcnc a aber^a faU /asin^
hazer oracion, y a /eerla ley de Moy- g0ga/
'
Luc3" ^c'a*' *im y"m *'obrc Hierufalem , prisen
s
porq
alli
se
deciaraua
la
ley,
y
ley
ifsfQ. la sintio cl : soncto tcmplo , por
tambicnlos Jbros de los prophetas, co
que suc i-queroado defpues de aueruV
jnofe lec en los actos de los Apostoesy Cap.^.y.^do^moxackUe los mayores peeado*C
defpucs

Libro primero,
despus fe predican a y en cada vna de
Has auia agua LuiniLv.crao si dixefeinos agua bendita,coo que se limpia^
u an de ospcccadoscoiium/S; Llama1an al principal de la Synagdga 5 que
ra ministro principe de la Syragog,'
oArchi synagogo:como parece por los
Evangelistas , y Christo nuestro Redemporfrequento mucho la Synagoga y ley o y predico en ella, y bata pa
ra Iode la Syna.goga esta.
Diuersos
En lo que toca a los templos que sue
ulTos' u" ron hechos despus del de Hierusaleni
dbs.OS U" por los ludios, hallo que fuern dos,
Vno entre los Samantanos 3 y otro en
Egypto.El de los Samantas hie en el
monte Garacin , que cran ludios apo
statas de la religion Iudayca,y auian
hecho vn templo fumptuomo y con
sus ricos y cerinionias, y deste templo
y monte habla cl Euangelista sant Iuan,
quando respondi a la Samaritana9diziendo -Nuestros padres en este mon
te adoraron' 5 pero vosotros dezis que
Hcruftlcm es lugar adonde conuene
adorar . Turo mucho tiempo este tem
plo y Alcxandro Magno lo vio y en fu
;
tiempo era famoso -por aquella re
gin . Y aun acaeciles vn donayre
Lib.x'ca.8. con este prncipe el qual -cuenta losepho,ysuc que como esta gente quiee pedir priuilegiosy que lesfucssen concedidos otros como a los lu
dios pues tenan templo como ellos,
al tiempo que le fueron a Alexandre
con la demanda preguntles que si
eran ludios idixeron que no 3 respon
diles Alcxandro , que pues rjo que
ran ser ludios que no licuaran lo que
pcdian,porque a los ludios hizo el mer
cedes y dio priuilegios y no a otros.
otro tcmBI otro templo fue en Alexandria de
po entre r
T, ,k 1 r , .
los ludios. fcgypt0 tte fe hizo por Ncemias
fum sacerdote, cl qual viendo los ma
les que padescia ci pueblo Hebreo por
Antiocho Epphancs rey de Syria de
termino pediraPtholomco Ph i lme
los rey rcydcEgyptoquclcdicclu-

gar adonde pu die fe edificar templo a


ios verdadero y y dando lelicenda
hizo vna obramarauilloa y pufo alli
gran aparato de riquezas y ministros
para que fruieeu a culto diuirio1 : y;
de tal numera creci la dcuocion y
fama que muchos de los ludios fueron'
a el y adoran an a Dios y le haz i an facnlelos . Y per enero la religion en el
por espacio de - C C C . anus y mas,
y fucdestruydo por vn capitn Roma
no llamado Lupo , despues que ya fue
destruyda llierufaleui como lo dize
Iocpho en el de bello Iudayco y en
fus antigedades , y dc/a manera ac -

Y,

j.ib, tj.ca.4.
kib.

bo . No hallo memoria entre los I>


dios de otro lugar adonde adontfed
a Dios , iu que intentasse n de hazerlo.
Bien sera que para, remate dete ca
pitulo digamos dos cosas breuemente , la vna que parte del templo diuida el velo y de que feruia este velo,
y epie cola fue entre los Hebreos la
probatica piscina , Quanto alo prime
ro quando Moyfen hizo el taberna culodiuidio entres partes toda la fa
brica. La vna parte era el Sanfca Sanctorum adonde ehiua el arca , esta par
re iecerra.ua con vrwclo muy precio
so y rico texido con mil au ores 5 de
manera que tan hermoso pareca por
de dentro como por de fuera,, Hila*'
11a muy tirante porque Ced a.a quarts
columnas . Mas baxo , comoimg1'^
nassemos vna gleta,en'el crue''ct'
a la mesa de Jos olores, que fe l*f ,
maua altar dcdThimiama y la mead^ n'*
Ja proposicin adonde cstaao los dd- 4.
ze panes y el candelero . Estas con
as no podas i ser vistas , aun de tods
los ministros, , quanto mas del puef'
blo ,y por esto auia otro velo muy cu
rioso : pero no tan rico como el primer
ro 3 por quanto encubra el primerie*
'*
cosa mayor > que era el arca, , de matic
ra q entre ds velos estaua citas partctf
Jandade-Saqni entraua a coceo far y ?
tras cofas los acerdotes.Ete e llamau
Sanua-

De la Rep blica HebreaV


Sancuario y elvdo 5 prece que se
HamauaTentorio . Detrs dette velo
fe pona el pueblo a orar y este se Ha
ro aua arrio> como se saca del Exodo:

2.Cap-3>
Capa

de manera que el tabernculo que te


nia de largo treynta cobdosTe diuidia
entres partes, dando acada vna diez
cobdos . Despus Salomon , quando
edifico el templo 3 hizo Sanla Sanctorum , y Sanctuario y Atrio. Y en el
Sanctasanctrum pufo el velo de co
lor de cielo, y con labores de estraa
curiosidad , y debaxo del velo fe pusie
ron las dems cofas tocantes a los fa
crificios, segn estauan en el tabernacu
lo , y anadio Salomon otras muchas
m as. Y aquellas mesas, altar,candcleros
y vasos (agrados fe cubran con otro
velo,para quede! pueblo nopudiesien
ser vistos, y este fe llamaua Sanctua
rio. Y mas abaxo cstaua el Atrio a donde cstaua todo el pucblo.Yaun que
fea verdad , que del Pavalipomenon no
fe saque claramente, que auia estos dos
velos ,prnctia fe que los auia pues sane
Lucas clizc , que Zacharias padre de
fant lun liaptista , entro a cncensar , y

CaP-*7-

el pueblo esta u a fuera del templo, que


era en el Atrio , esperando* Este lugar
adonde Z adiaras en ce ni au a, no era el
S ancta Sanctorum porque el no era
summo Pontfice, mas de los vevntc
y quatro que el Real propheta Dauid
ordeno, como adelante lo veremos.
De manera que pues encenfo 3 y el lu
gar era secreto, claro esta quccnccnauaenel Sanluario adonde estaa el
altar con las dems cofas sagradas
para el minlcrio ancto: porque alli
podan entrar los sacerdotes Y esta
segunda parte del templo se diuidia
con otro velo a imitacin del otro del
tabernculo . Y este es el velo que fe
parti por medio , quando nuestro
Seor efu Chnsto padefeio , del qual
haba el Buangelista aiu Mattbeo. Y
dezir que el del tabernculo fue el que
fe rompi j es po tener noticia de que

18

auia dos velos , quanto nas quepes


fe rompi para que todo el pueblo vies
se las cofas fanctas , aquel fe auia de
romper y no d del Snela Sanctorum:
porque estauan en el Sanctuario to
das las riquezas,q alia dentro , ni aun
ios sacerdotes no podan llegar ni ver,
faluo el gran Pontfice, y aun aquel no
mas de vna vez en el ao,como o dize
el Apstol fantPablo n sti epstola a los Cap.y,
Hebreos, porque como all estauan
cofas de tanta ecncia no fueron co
municadas mas que al gran sacerdo
te . Y afsi todos tienen que quando
fe rompi el velo vieron las cofas que
yo he dicho y no el lugar de la arca.
Que cofa
Quanto a lo de la Probatica pif- fucaProba
cia ay poco que dezir :pcro dire lo
quealcano ( que tambin ser poco).
Ya consta del Paralipomenon que Lib.z.
hizo Salomon aquel Mar de arambre CaP*^
riquissimo adonde fe Iauauan los sa
cerdotes, y deaquel mar sala con ar
tificio agua en diez grandes bacas y
en ellas kmauan los sacrificios
Des
pus de muerto Salomn como vuieffen robado todas las riquezas del
templo todos aquellos principes y
gentes que maltrataron el templo y a""
Hierualcm quando quisieron restau
rar Jas cofas de la religion y no turnea
ron caudal para hazer tantas cofas co
mo Salomon hizo, o no auia tales ar
tfices y afsi hizicron aquella aluerca
con fus aqueductos y caos para que
fe lauasten las carnes de los sacrificios^
y despus hizo alli Dios aquel mila
gro por fu Angel que monteado ei
agua al primero que cntraua fana u a
de qualquier enfermedad cjue sueste
atormentado como o dize fant lun. Cap.?Y turo hasta los tiempos de Christo
nuestro Seor porque el curo alli a
vn enfermo * No deuia de estar lexos
del templo porque parece que de alli
fe fue Christo al templo , y fe topo
con el noeuamente {ano . Llamase1
probarica piscina dest a palabra Griega
C %
proba-

Libro primero,

probaton que quiere deziroueja,y en


la Hebrea Bethsayda,que es cafa y Zon

tro del , hecho de madera Uamadade


Sethin que es madera, precila y in~
corruptible , y era tan grande co
. o neja que es tanto como dczir lugar
ra o vna buena m ca, porque renia cin
, adonde fe ayuntaua- este ganado y con
co cobdos de largo y otro tanto de an
ctto vamos adelante,
cho, de manera que era qu adrad a y esta
na cubierta de planchas dearambrc?y
['De los Altares y mesas que auhi para las ca*
en estefehazian los sacrificios. Y en el
jas Acuito diurno Xaj)*X,
hizo M oy sen el primero, despus de
Isto queda en el capitulo
hecho el tabernculo , yembio Dios
pallado la obra del templo
fuego para quemar el sacrificio : en tecon las partes del, y aunque
fii monto que le era acptala obra y
trate en general de la riqueoferta . Quaodo este tabernculo fe
za, no dixe de las cofas que tenia par- hizo,hizole le muy solemne consagraticularcs para el ministerio mas por no
cion con muchas cerimonias, como
hazer capitulo tan grande quise repar
parece por el Exodo y Lcuitico . Fue c.x?.i*<
tircstalcction en otro aporque pudiefllamado este altar , altar dlos holo- CjP-8fe quedar mejor en la memoria del culioso lector lo que en el trataremos,
Quanto a lo primero d exando la arca
del testamento aparte, en derecho de
)a qual fe hazian todos los sacrificios y
cerimonias > el mas principal ministerio era el altar a que propriamente quie
re dczir..Ara alta, y por eso siempre
sed cu en hazer los altares altos egun
la ctymoiogia de fu nombre . Vuo
Que eran quatro gneros de altares en el tsta
los altares ment viejo , vnos fe hizicron antes
yquantos que Dios dieste la ley fuera del tabernaculo , nituuiesen lugar dedicado
a Dios , afsi como Noe lo hizo ,y lo
mcfmo Abraham 3 y lacob , y despus
Samuel. Otro altar ,0 altares hallam os que fe hizicron no para facrificar, mas para vn genero deconfedeCap. 2 i.
racin entre los hijos de. Israel, y feal de que eravnamefma gente ? y que
il o fe deuia diuidir ni partir : cal fue et
que h izicron los dos tribus y. medio
como parece por Iosuc y. otras vezes
para memoria de las marauillas que
Dios hazia con fu pueblo y para que
le facrifcassen en reagradecimiento de
las buenas obras, qucles auia hecho,
como parece por el Deuteronomio y
Cap. 2.7,
por Iouc . Despus quando fe hizo el
Cap,8.
tabernculo > Moy eu puso altar den-

en u l o s,p o r respecto de que era el mas


principal sacrificio de los q a Dios fe
hazian.>y el mas om y continuo,por- Ca.zs.y
que fe hazia ala maana y ala tarde,
como parece por los Nmeros , y los
dems fe hazian en las fiestas , como lo
muestra este mefmo libro . Llaman an
tambin a este altar mesa ele Dios ; co- Cap.i,
m o parece por Malachias. Sin este al
tar de los sacrificios auia otro , quellamauan altar de los olores, o sahumeriosjesteestaua entre el velo y hiparte,
que di nidia el pueblo dlos acerdotes . Aunque Sant Augustin quiere
que dentro del Sanla Sanctorum eiaua, pero mas conforme ala letra es
estotro * Su hechura era qu adrad a,
como fe colige del Exodo, Aqu 00 Cap.30
fe ofreca otro, algn sacrificio 3 faino
encienb y pastillas de fo nfimos oto
res , y est au a all vn gran vaso , o b ra
fero, digamos , lleno de brasas : cuyo
fuego ic.de/JaeI fuego secreto, yoculto, como parece por el Exodo, y all
echan an olores Era en censad o este al- Capa?
tar dos vezes al dia a la maana y a la
tarde , y era todo cubierto de oro, anil
que el era de la madera mefma,queel
del sacrificio * Cada ao entraua el
fummo sacerdote a vngir este altar vna
vez con sangre > en lo dems no auia
otra

DelaRqni lca Hebr.

Cap.*.,

Mc&sw'

otra cofa para qie fruise > fno de


poner los buctios olores.Esta infinitlad deolores que alli seponian cran
lie mUsha importancia. por refpecto
que cl remplo dicra mal olor* porque
sacrifcauan muchos animales 3 y para
quicar aquel mal olor de carme cria
ania mchoS perfumes . Hl lrar que
Moycn hizo > differenciaua fe mue ho
del de Salomon , a en la mareria, co
ma en la grand ezaporquc el queMoyse n hizo vade m ad era con sus plan
chas de mtal , y no era m ay or que ci n
co cobdos a lo largo y ancho de suerte que era quadrado. El de Salomon
cn iagradcza tnia veynce cobdos a
en olargo cmo en lo ancho era y gual
como parce c pore! segundo del ParaJipomenon, y era todo de bronze y t
nia sns fronterasy cokucraics lisas ba
il a el suclo,denlancra que de todas par
es h a fia el fuel o estaualleno dehierro:
pero dentro todo depiedras mal labradas . I;ue m ay o r cl de Salomon que ci
de JVyen, por dos colas. La primera,
porque el de Moy cn auia deiei llenado a cueas y aombros de los Lcuicas,
y por eb rue cofa conueniente que no
su este tan, grande , y tambien porque
jsucron mas losacrificios que c hizieron despues de hccho.cl lemplo quean
tes^ coin o se vera quando habJcmosde
tbs *> y est o bastepara lo tocante al al~
tardelrcmplo

Auia otro 'minsterio, en e remplo


queeradicho me fa, cita era de las cosas nias fagradas y principales 3 assi
quando vo tabernacuo^ como quan
do templo el pireblo Bebreo, porque
los socerdores legauan aetlay la cubrian y meneau an , y no auia orro ministro qaefuessede menor estado que
iegafca ella . Scruiadc dscoas esta
mda de poner os abdos los doze pasies rtxientes^y de poner losvasosfagfdospara elministerio de los sacricos, en os quaes auiaazeyte vino y
orras mezclas raras con que se &md-

sauan los vnguen tos, y ; li q t o res para


encenar, parece fer este* asi porque,
lo gnifica muy a la jara efjxodo Ni Ca,OT' 37
colodeLyraquiere que en eljtemplo
vuiesse diez measjvn de oroyks
nueue'de plata,y que rodas diez eraa
mesas llamadas de la proposition : y
que en cada vna auia doze panes, de
manera que auia ciento y veynre pa
nes, este es manifesto rror como se
cgligc del tercero librode os Reyes
endondeleemos que los panes que Da
uid tomo no era este n u mero si no do
ze como fepuede ver en os Numros.
Que vuiese mas mesas, puede se dezr:
pero sola vna era ad onde estauan los
panes, las demas setuian como aparadores a donde se ponian los vas y
otros instrumentos necessarios para
los sacrsicios. Estauan panidas edas
mesas j las ci n eo al septentrion , y as
otras alerdtona,aunqUeNicolao de
Lyra no lo quiere consentir m as que tp
dasetauana vn lado, ponianse -obre
esta mla los panesy los vaos , los pa
nes cran doze y no mas , y elos cran en
mmo ria d os doze ti ib.us- de Isi aely
ponianse delante del Sancta Saivftorura 5 eu loqnal representauan que pedian a Dios lo que autan menester ca
da dia j y loque les ivstentauala vida
desde que nacian,para que se acoidaste
dellos por l nccessidal c 6m m u ni , scg.un aquelo del Ecceiastico. Elprineipio de la*': vida -..del' hombre cs el pan
y cl agua. Mando Dios esto de muy Cap.ij.
antigtio j como parece por el Leuirico. Cap.i^v
Y ponianse seysa vna parfe de la arcay seys ala otra, Vnos quiercn que
fuesten tendtdos y a a arg* >* pt ro
mejor conforma conlal.erra el poner
los vnosobrcotfo , porque seponan
sobre todos cllos dos nauetas muy
hermoasllenas de encimfo 5 y si eU
tuuicra cda pan por
eran mene
ster doze nauetas < Por fer su sncttdd de stos panes tan grande : nopodian comerloslos seglares ni tros
G j
minJH

i-

-. ^

-Libropn'tiero'i

Cap. u.

mi'nistrosvrd.uolos sacerdo tes ,como


parece p or cl Leuitico 3 y par cl primero de los Ileyes, y por Sant Mat h e o,
aunque e tiene que tambien podian
corner dellosloshijosdelos sacerdores : pero las hembras no podian co
mer dcellos :pcro estos no podian co
rner los siauian tenido ayuntamiento
con mugeres por aquel dia ; peroaun
qucleamosdeDauidy su gente que los
comio.-nd por cb sue pcccado>m tampoco lo suera aunque vuicran dormido con mugeres , si la necefsidacl suera
tan grandes u al la represento Dauid,lo
quai
decaro
nuestro
Redcmptor
,* por
^
~*
1
r
Sanc Matfaco quando le reprehendieron que por que permitia a ius dicipulos coger efpgas en dia de sabado

Partcuari- Estos panes no se hazia ass corao quicdades dclos ra, porque tenian muchas ceimonias,
panes de la
se
r._...
, hazian de Sa harina.
propofici. primeramente
quedauaelpucblo de Isral al tcmplo
y sacerdores , amassuanlos los sacerdo
tes, au n que es de creer que los Leuras ayudauan a cernir , o amasst* * en fin
el sacerdote formaua el pan fin que otro seglar, o muger ayudasse. Nofco*
zia en horno : mas en ciertos vasos de
oro: los quales apretau la massa de tal
trianera que de k vna patte y otraquedauan de vna mesma hechura y cara ,co
m o oy lo vemos en los hierros de las
hostiaSjO obleassituuefs figuras ados
partes, y por esto se Uamauan los panes
de las carasiporquc.de Vna mncra-crani .
de vna parte qu de otra, y assi traslada
Rbi Salomon, panes facierum , adonde dize en lo lttino i pans proposition
nis:y dize el mesmo Rabi, que estos pa
nes cran de hechura quadrada,y que cn
los canteros auia ciertas labores galanashechas con artisicio, y queen for
ma decorona quedaua guarneeido cada pan.Queverdad renga todo eslo(di
goenqunto aser quadradoy de vna
haz,a vna parte y a otra ) remitome a la
fe,quesedeuedar aralgcntc. Veillamar se panes dclas caras no cspor cslb/

mas porque estauan puestos de ta man cru vno labre otro,quc mrauan Ja ca
ra l Sanctuario , corao reprefentando
que estauan para su seruicio 3 y est o ba~
stc para ios panes , dela propolcioii
con fus circunstancias.
De los yafossagrddos que auia para el mini
jhrio del tabermeulo Cap* X/*
Enia quanto a lo primero
la mea de oro , quatro g
nres de vafos 5 que e ainauaii Phialas , Cyarhus,
Tu
- n bu lu m ', /y A ce r ab u]um, LaPhialaera redoma^o inco 5 o
garrafa, C yathus era vn vaib para be- Vaov pan
' esclcncesario,yelAcc1
"r '
1 4
ucr. Turibulo
culaics.
tabttlum era lo que oy dezimos e fendi
lla de ralda de las vedondas , hallamos
memoiiadeellascnel Hxodo, y en os ( -r-^Numcros,y en ellas se cchana vin o. De
los vafos ay hecba memoria en el Bxo do 3 de los Thuribulos o enccnarios
cn muchas partes. Laescudilla de salda tambien era conocida en el lxodc*
enellugaf legado9aunqueRabi Moyses dize\ que ehi era la vaja adondc c
cozin los panes sanctos , que cran
dichos de la propolcion , y que cran
de oro : pero no me prccc.corrclpondicnte a la proptiedad del vocablo , ni
conforme al J u g arc n dondc epoma,
porq cn la mea todo crmuy limpio
yhermoso, y esto no podiaer su
ran vafos adondc se .cozia cl pan por.'
que de necessidad aui.declar por
defuera ncgro,como.lo esta la Calde
ra y sarten , o los herro de h axer hostias losepho dize que enchna de i&ww*
los panes se ponian dps red ornas* o
vafos lknosdc encienso ipero oohallo apurado aui dc'itro fu ego An*
loempro en las demottstraconcfi y
pnturas que se ponen cncl capitule
veynte Jr.cinco del .Sodo que auia
foegoporque rcpr'ese'flta' -Hamas elvaso>o|naucta.''
Tnia

DehRepublicaHbra.

20

Tnia e tempo micha diffrencia


de vasos parce de los quales se han
nombrado para adornar las meas , de
estosno podemos dezir quants eran
pehsdisse en mimero , porque Salomon puso
va?sdelt grininfinkiad dellos,y como dize lofe
po^'^
pho hizo para tan sooei ministerio
lib.s.ca.3. del vino que sclleuauaaltemplo ochen
tamilvasos que serian como cantaros
o como tinajueas, y diez mil redoma%
o rafeos todos de oro, y veynte mil de
placa > y de taas ,0 platos grandes .(..en
los quales se offreciala flor de la.harim\ para los sacrifciu&)auia ochenta mil
y crandeoi-d ydeplatadorados.Gier-

porque le stiefon puestos muchos espejos que quitarona las mugeres biudas que siruian y assistian ala puet ta del
tabernaciilo.como parecepor el mesmoExodo. Pero todo estosue nadaa c$.&""
respecte del que hizo Salomon quandoedifkoeltemplo'pruelofabnco
tan grande, que de la grandeza le puso
nombre Marde rambre , erael Mar
eneo a mariera de vna gran tinaja par*
tidapor medio , o porque le dmos la
propria heehura , comp- pila de BaptU Laborcurio
zar> y tnia de redondo treyuta cob~ sadc Ia Hih
dos, lahondur renia diez cobdos ,,ca- iagus';'*'
biatresmU medidas,aunquenocomo ni"

tas pilas 3 o fuentes grandes adonde


amasuan las ojaldres }o pan con azey
te, cran cin.quenta mil y dcoro* Y las
de plata cien mil, y assi hizootras li~
bet alidades, que on como increybles:

n u est ras arrobas , como ajgunos pienfan . La escriptura llama a eias medi- >;
'
das Barbosj queesvnvasocapaZj, y la
letradelParalipomerion pone tresmil s.iug.ca.?
mtreras > En fin ella cra obra rnaraui- a.Para.ca.4.

aunque no ay porque ponerdubdaen


cil o , porque allende.de la liberalidad dcldador tanta plata tnia Saomon como picdras,por las callcs.Tambien 'hizo veynte mil Enccnarios de
oro y de otros turibulos-que eran de
o t ra m an er a c i n q u enta m i 1 . Yonocn*
tiendo que todos estos Bnccnarios
fuesendcvna mesma manera>n que
im itascn a-os n u est r os , mas creo que
cran como estas caolitas en que se
cuexen olores /que noorros llama-

lloa. EO au a armada ella pila bb e las


ancas de doze Toros de Bronze, labrados muy al natural , mirando de trs<cft
tres a las quatro partes del mundo.Tenia abaxo diez grandes pilas adonde
se lauauan'los facriicios : pero en lo
alto puo grandes tinajas labradasmarauiiloamcnt , pordonde vema el
agua aa principal pila , y dcalli yuaa
otras menorcs adonde se auauan lus fa
cerdotes * no solo las manos mas aim
todo el cuerpo y pies ^ y esto baziar*

m os prfumadores Tutueron el rem*


ploy el tabernaciilo aguaraanies pa d auarse los acerdotes pero faerost
distinctos: el "del tabcrnaculollamofe
Labrum , o lauacrum que es lauatorio,

quantas vczes se hallauan immundos:


pero no todas vezes que saaifcauani
se Iauauan todo el cuerpo , m as las manosy los pies, y assi decaos ylirapios jfacrificauan . Representaua graa

y era de arambre y grandissimorel quai


claua 11 en o cleagua y por sscanos
cayaen otrapila, adonde se lauaua%
y esta agua trayan los Leuitas y la
echaiian en aquella grande pila pero
los Gei'omtaseruian detraerladee-

magestad esta obracn e tcmpo,yas despues de hecho,cessoelotroagua


manil del tabrnaculo . JShuasi? asento en el Atrio , 0 patio de Jos sacerdotes , como ministerio dedicado a
elos solos.
'
'

Ubmm

Cnp.^

xs hala -darsela en las manos 3 como


parecepor lostie. Estaua esta su ente, 0

cap.jo.

^uiamanil en el tabrnaculo entre Ja


puert y cl akar como parece pou bl
Exodo. espuesumashcrtno&ado,

Auia rambien en c rcmplo fuego Fucgosagra


cl qualturaua /iempre y se conserua- d\
ua^y mando Dios que este fuegoestuuiefe en vn atar y que el iacerdote tutneise.cueGta-.de je ceuar para
.
C 4
que

Libr f iiii ero,

Cap..

..Cap.i.

que no se apagssejlamuasc fuego del


seor porqe Dios lo dio y embio en
el primer sacrificio como parece en el
Leuitico , y de aquel fuego fe guardo
siempre con que sacrificcst hasta qu e
ceo la ley segn quieren los Hebreos;
pero no es verdad ? porque nunca en el
desierto sacrificaron despus del dia
'octauo dla consagracin de Alaron.
Y despus quand o ya losuehfeo sa
crificios sacaron fuego de piedras,
y dezir los Rabis que lleuauan em
bucho el fuego por el desierto es ig
norancia, despus adelante siempre e
conseruoy miraculoftmnte lo guar
do Dios dentro del gu como parcce por los Machbaos fi turo despus
bstala dcstruyeion de Hierufalem,o
basta la muerte de Christo( quando
cesaron las cofas de l ley) no me en tremeto porque no lo leo en author
grane* De ete fuego fe al i m en tau an
Jas lamparas y el candelero, y con el

encendan en los atrios las chim incas,


o lugares* adonde fecozian los facrificios:pero no guifauan en el lugar adon
deefeconferuaua: porque estuuiec
limpio y puro, y no cayetle grafa ni es
puma sobredio... Tenan sus tenazas
para concertar los carbones, porque
las manos andiluiesen limpias en el sa
crificio, y tambin uia otras para efpauilar las lamparas del cande! ero. Si
quisiesse dezir dlas olIas,caldcras,fartenes cuchares y garauatos nunca aca
bara. Esto es cieno, que con ser vasos
comunes erantan ricos que era mar3b.s.ca.> uilla. Y Iofepho en fus antigedades*
queriendo contar la multitud de ellos
y fu hermosura, dize estais palabras.Hizo Salomon todos los Vasos de hicrroj afsi como ollas, calderas, bacas y
garfios, lo qual todo fe labro de iierw;
ro , cuyo resplandor y hermosura era"
semejante a oro ,y noes de marauillar
qnc la 6b ra fuefc tan rica, que en prue
na dello tenemos vn texto de escriptura, por donde fe vee que eran rquis-

fimos los aparejds que auia para los sa


crificios , pues -Nabuchodonosor e
lleuo las ollas de cobre y las bacas y
garfios y almirezes y toda la xarchi
conque adrainistrauan como lo dize el
vltinio capitulo del quarto de los Re
yes , y en fin quanto pufo Salomon(fal Cap.*?,
uo lo que lleuo el Rey de Egypto)
fue licuado en Caldea afsi oro como
plata y cobre, y lo que auia mas de
qualquier metal , que todo era ri*
quifsimo.
Creo quede lo principal del templo
no me queda masque el Gazophilaco Cuoplnlaque era lugar adonde cchauan fus li~ c:omofnas las gentes que venan al templo.Nunca vuo Gazophilaco en el tabernaculo de deMoycn 5 ni tampoco
en el templo de Salomon : hasta mucho
adelante Reynando loas Rey de Iudea,
como fe cuenta en el quarto de los Re
yes, y turo hasta laruyna de Hierua- Cap.u.
en) , pues consta que lo auia en tiempo
de Chtilo y a predico y arguyo a los
Pharieos en el como lo dize Sant lun Cap..
dedonde parece que era lugar , el que
llaman an Gazophifeco aunque yo paf
le con el quando trace de las partes y
diuision del templo d ex an do lo de pro
psito para este 1 ugar . Prue.ua fe ser lu gar y piea apartada en el templo , por
lo que leemos en Ezchiel que media Cap..y.40.
y compassaua el Gazophilaco. Dentro >'-4xde esta piea estaua el Cepo que ellos
Uamauan Corbona, adonde le ec hala el dinero para los edificios sagra
dos y para las dems cofas * Estaua
el Gazophilaco al lado derecho del
Atrio de ios sacerdotes y en medio
del y del airar dlos sacrificios, y po
nan fe la puerta los sacerdotes y tomuan el dinero y metan lo por fus
agujeros * Pero el dinero que ofre
ca el pueblo por fu peccado no era
para el templo mas para losfacerdotes i porque afsi quedo determina
do quando e Jabro aquella obra en
tre loas Rey y loyada sacerdote ,
Algu-

DelaRepub licaHebrea;
Algunos quieren dezir que no cchau
cldinero en el Cepo los facerdotes,
mas que los mefmos egos Io ponian
porq deuia de fer lugar comun atodos
comoloauia defer eldar delalimofna,o ofrenda. Deaqui vino en laygle
la elvso delos Ceposqueseponenpa
ra dar limosna para los reparos y fabricadelos templos, Nocreo que" resta
mas en quantoa las colas del templo
alomenos q yo meacuerdey si ay mas
yo no me obligue a apurar todaslas co
sas que ay en cl mundo, si no a rratarlas
con intento que ottos, que sabran mas
perfecionen la obra, porque destamanera sue le n salir rodas las cosas c u do
sas perfectas aiadiendo cada vno algunacosa.
% De U digndad delfummo Sacerdote entre
los ludios y como cm yngido > defu mucha
authoridddyy quetntos yo defde ^aron ha
ja cl ylrimo. dtp. _XT / J.
Espncs de aucr tratado
largamente del tabernaculo y templo con los de
masministcrios3me parccio que vernia a proposito el hablar de los sacerdorcsy miniltros de Dios?los quales acrificuan y
rogauan porclpucblo,como getemas
Diuisio de fanctay particular.Diuidian e los mi~
los mini- oistros entres partes en sacerdote mastlo
tC yor5 que era como fummo Pontifce,y
p *
cn facerdotes menorcs, y en Leuiras.

De cada ofsicio nos fera necessario tratar cn particular, y pues la mayor digsiidad era fummo Sacerdotc^comenar cm os del., y afsi seguiremos el orden
deuido. Digo pues que antiguamente
antes que fuee dada la ley tuuo el pue
blodeDios facerdotes y ministrosde
sacrifcios.Yafique es verdad queNoe
sacrisico3y Abrahamy lcobmo fiendo
facerdotes todavia vtiomnistros nom
bradoscomoconsta de Melchisdechs
elquaifu scedot del alto Dios^ y1

Abraham le offrecio pan y vno corrio


parece por el Genesis.-y despues lee- Cap.x^
mos que antes que Aaron fuee feilala
do en fummo Pontisicese h'mefon sacrificios : pues al tiempo que fe dio la
ley en cl monte Sinay.-traxeron os do- .
ze tribus dozetoros ,y hizofe facricioy feg estoauia ministros para este
ofcio,y en cada triburporq doze hom
bres vno de cada tribu dellos hizieron
el facrisicio , como parece por el Ex o- Cap.24,
do, y aun se tiene por opinion degrauisimos Authores que estos facerdo^
teseranlos primogenitos, porque de
Melchisdech, confia auer sido hijo de
Sen,y Sfuehijoprimogcnito de N oc,
y como fea verdad que el facerdocio
sue siempre de la casa mas honrada por
cllugarya quien feruia, y siempre fe,
daua lahonra mayor a los primogeniros es visto que ellos eran entonecs los
facerdotes . Perodcsto tenemos poco Gene.49.
ratro , y afsi no podemos alargarnos, Deut.ii.
mas andar asi como aciegas tentando> I,Paral,,'
mas dcspues que Dios mando hazer ta
bcrnaculo y quiso q vuiee sacrifia 0$:
lucgojordenoquevuiescsacerdotes,y
porque queria que fuee gente distin
cts que no fuee n a poco mas o menoscligidosj efcogo de los doze tri
bus vn y este sue el de Leui . La causa Porque ek
porque sue mas este que otro creo que gio D} ?a
sue por vna de dos o por ambas , lavna
gf*^* .
porq ne entre todos los tribus de Isral deLeui mas
ninguno vuo mas constante en laob- que otro de
seruanda de los mandamientosy fel- losdoze'
gion que los del tribu de Lui, prueufe esto fcrassi,porquc quando Moysen
subio a hablar con Dios, y el pucblo
vendo que tarclaua dcterminofbricar
el bezerro y adorarlo, enesto consintie
ron los onze tribus y faltoe deLeui,
y sialgunosdc Josdesta familiaydohitraronfueronpocosarespectodelas
o.tras que rodas peccron ^ por lo quai
Moysen quando baxo del monte queriendo castigartan gran peccado dix o
qtfe los que cran dea parte de Dios fe
C 5
ayun-*

Libro primer

'

ayuntascn a cl, y lucgo se pusieron a su


]adoloshijosdcLeui3y cllos mataron
veynte y rres mil idoltras s y hccho

cite estrago cn reagradecimiento dcl


seruicio que hizicron los del tribu de
Lcui a Dios : dixo Moysen a todos
cls * Oyconsagrastcs vuestrasmanos'
cada v no cn la ngre de su hijoy herm an o 5 por lo quai vendra sobre voforrosIabendicin'deDiosaqucsindubda sue el priuilegio de fer sacerdotes y
administrai- cn la casa dcl Senor,parccc
l'odo est o ferverdad, porque afsi lo diExod.3*. zc cl texto de lacscriptura . OtrosfunDcut.33.
dametitos ay parafauorefeer cite tribu,
pero yo agora voy texiendo historia y
no'declardo la eferiptura. Pues como
Dios dcterminae tonnt ministros, ha
Exod.qa.x8, bo con Moysen y dixoleque tomafe
Aron su hermano y a sus hijos del me
dio de todos los hijos de Isral , y los
ordcnseen sacerdotes y les hzice
vestidurasy rnarnentos preciofoscon
que represeitaslen ei offico q auian de
hzcr, Moysen oydo esto y o demas q
a eferiptura dize5llamo todo cl pucblo
y habloles sguh solia y dixoles^como
.ib.s.ca.u. lo dzeofepho.Hjos de Isral yaveys
Oracion de como es acabada la fabrica del taberMoysen al nacui0 fegivn que Dios ha tenido por
puc '
bien , y defpucs de aucr hecho de nue
stra parte lo que deuiamos es cosa ncccssaria,quedediqucmos e tabernacu
loycomencemosa hazer aqucllopara
lo que Dios lo mando cdisicar3conuiene que antcmano ordenemos summo
facerdote para q facrifquc y ore por
todos nofotros,yo cn quto cn mi era,
juzgauamc por digno de cofa tan grande y que fe me deuia parte porque nati
ralmentc queremos lomejor para nob
tros,y tambien que misferuicos parece que lo merecian : pero ha ordenado
Dios otra cofa, y cs que quiere q Aaro
sea el facerdote : porque lo ha hallado
mas digno y mas justo de la estola y ornamtos sagrados:para que tenga cuydadodelos otros y orTrezcalosfacnf

cios, y hag oracion por todos . Oydo


esto cl pucblo alcgremcntc acepto la
lection que Dios auia hecho ; y lucgo
lo congratularon. Era Aaron afsi en cl
linage y prophecia y virtudes auentaja
do a todos los demas dcl pucblo , y rcniaalasazon quatro hijos,cuyos nombres cran N ad ab, Abiud 3 y Eleazar 3 y
Yrhamar, y haziendo les fus ornam.cntos Moysen vistio a Aar y a los orros
los pontificales con fus mit ras y afenta
do cl tabernaculo a lucgo comenaron
a sacricar todos , pero como defpucs
dos de los hijos de Aaro qisicsifcn cnccnfar,cn lugar de tomar dcl foego fagrado:hinchicron fus turibulos, o enec
farios de brafas ciel fu ego comoibiy sue
ron a administrai*, nias lucgo los caligo Dios con matarlos fupitamentcy
afsi quedaron con Aaron los otr os dos
que ueron sacerdotes menores. El orden de fuceder era que elhijo mayor
era summo facerdote , los demas cran
menores , Muchas colas aunn de concurrir en cl summo facerdotc para que
fucediesse cn cl ofrcio; afsi como fer fa
no de fus miembros , por esto Antigono corto con los dientes las orejas de
P ha sel 0 hermano de Hrodes : porque [ m,c1c k;
no pudiefe exercitar cl oscio de su m- 11 o cip.n.
m o Pontisice 5 como lo dize Iocpho,
no auia de fer cicgo?no lepro f,o gab5
no podia cafar con ranger adulcerani
con biudami cola que no foefe virgey
y asti sino la hallaua virgen la dc*xaua:y.
podia tomar otra , y aquella que craa
hallada corrupta era quemada^estose
entcndcsi era hija de facerdotc 3 dondeno3auiadeferapedrcada . Y porque
cran poderofos y ricos: slempre cafau
con gente principal del Rcyno^afi !cc~
mos que Aaron cafo con Yabe hija
de Anrnadab, y herraaoa de Riafonay
era ei Aramadab Principe en el tribu
de Iuda , como parece por los N u me- CaParos.Y afsi mefrno lecmos que muy adelante fe vfo cafar los fummos facerdotes con gente de linage de Reyes 3 afsi
como

De la^ejpublica Hebrea.

4-Cap.xi.

xod.38.

fpmo oyada Principedelos foeeidptes: q uc tas o con loabeth her maria dcl
K cy Ochozias conip Jokcmo^cn jos
hbrosde JosRcyes.
r
Bran los ornamcnros de sLimmo Po
rifce mnhos y muy notablcs^algunos
de ellos cran comunes al fummo Ponti
fccy alosmenorcsj y otrosauia tjpcr
tcnccian blamentc al Principe de los
sacerdoces. Ellos cran diez 5 conuiene*
a saber v nas b r aga s > o piios menores
como losvfan sanctamente lospadres
FrancscoSj que era n dihos fempralia,
la segundacravtia tunica de Jno largay eb'echa comodgamos, vngraldete, oroquete > p orque cra estrecho y
llcgaua a los pies.La terecra eravna cin
taalgo anchay cradicha Baltheo . El
quarto ornamento era la Tyara y mitra
de o lan d a . H fi os quatro ornamentos
cran comuncs arodos los acerdores,
quedauan feys quecr dcl Principe de
los sacerdoces. Y clprimcro eravna tu
nica de color de violas, que cra diha
acinrhiua , cil au a texida de hilo d cite
color , no te nia orra labor alguua m
orra mc^ca , antique locphodize que
en losciiremos deas bocamangas y
cn las soldas cftauan entretexidasotras
colorcs,in dubda rian algunos paTamanos para que por al U euuice mas
jstiertCjO algunos pespuntes , los q u ales
se hayJao.de diu<tfso$ .colores por.ii.ci>
inoLra,y de baxo a las soldas teniamu
chas granadas, y entre cllas vnas ca,m~
panilIas,comooy lovctos cn pitu?ras. El egdo ofnametoera cl Ephoty
que era como vna mza,aquc dos g
nres aiua de Ephot como lodircade*
Jate.El ercCro era el Racional. El quar
to cra vna cinta texida de hilos d Oro
y grxina, y azl5y blanco. El quinto cra
la Mitra y tambien violada, o de color
de violeras 5 y esta era mayor q la otra
initra,porquc se p 0 ni a sobre la de olar
dablancfli El sexto era vna lamina t
orolaqual c poniacnla srentcclgra
saccrdotcjcn la qua elaua csctipco;c

nombre de Dios, Tetragramato% <que;


segun Iosepho era hecha a talle d va
,. ,
medio crcuo, que tomaua de oreja a
oreja, y estaua trauado sobre Ja mitra
mayor raunque RabiSalomontiene q
.
detras venia otro medio circuIo3y. aH4
se prendia:toda la aminaj y e/to parec
raas cenforme a Ja letrademanera que
cra como vqa corona o erco sin nin~
guna labor j de cadaornamento destos
diremos presto por cstenso.jNo vsauan
los sacerdotes mayors sino quando si
crificau de todos los ornamentosrmas
vsauan de los menoresde ordinarioej
era los fmorales * o caraguellcs rde la
ronicde linjla ci:nta,y la mitra com
de oland5que coraunmente esdcha
Cidarimjestocralomascomunj como
parece por el Leuitico> No podkc Cap.is
fummo Ppnrirce salir del Sanctuario
con todos los ornamentos que lcpertencciarjni hallamos memoria5quc al
guno ip lmueischecho cn Ja escriptura/aunque ay dos cxeplos 5 que no por
cllos e quiebra la rcga>El vno esqur
do Aarori'murio ,que lefuercn vesti- f

dos fus ornamentos en cl monte su


Iiijo Elea^iro.Y el otro quando Al ex a Nurae.10.
dro Magno venia adestruyr a HicvufaemS que salio cl fummo acerdote ve?
ldo de todo su Pontifical : para aplacar la ira del Rey , porqUc a conuino Lib.n.u.g.
y aprouccho mucho como io iztloi
epho. . .
,
,
.,
El orden que tnia cn el sacrsicar l Sacrisicio
ton sacerdo.te eracomim comoipsdc ^ ha2laT^1
masaceraotcs,y en olavriaoaprc]* ti5cc>
cedia cl cn lossacrisicroSjqiic era cnen
trar en cl Sancta sanclorumi ccmpprc
ccporcl Leuticoy por S-Pabionsu Cp.i.
(Epistola a los Hebrcosi y deia escriptu c^'9'
ta se fac que cl fummo Pontifceadmi
nilraa en quatro mitstesios en c te^
flo^l primro ,pniendo los paries de
la prptf/icion ei lamiaos Sabados
como parce por e LeuiticOj el segun- Cap.24,
dp dumo aparejaua las lam paras dcl
cnddco atizandolas' y chandolcs
azey- .

4',;

Cap.30.
Capatf.

vKoUibro primera -

xeyta la mnan^a a tarde $ segun


f'sc'del mefmo Leuitico cn ' cl niesiftoJiigafjyetfdl^od^wEifcrcer'o po
nicndonGiarar dd Timiatri^tstsode
los olores y 'cnntnb > como lo toca cl
Exodo.El quarto ministerio cra entrar
eada auo vna; vtz en el dia de la propiciacio-n en el tabrnaculo adonde cita*
ua e arcay las demas coas'fectcts , y
lii esparza dt la angredel sacnfcio:

muette no era p ri u ad o cl sutnmo Ptii


cc5aunquc y il despucs quandoleinscnorearon los R o man os 5por a maldad
de los Hcbreos, y por la auaricia dcl
puebo Rma'ncv eomeno a fer vendifole cl ptisicdo,y'cr anal. Assi como
conhidc Annas y C ay p h as } que teni
e pontfcado vo afo el vno , y otro cl
otro , como lo dizeh los Euangclistas. Matth.c.*.
Nunca hallamos n ripo antiguo qua oan.n.

y vnga el cuerno del ltar delos olores como parece dcl Exodo y Leuitico.
Solo el summo Portifce offreca sac rifcio portodo el pueblos adenotar el
sacrfcio que auia de hazer Ghristo de

dola Republica Hcbrea ctuuo en su


puntoCni au n creo que jamasjfcr scima
dePonti/ces, ni vuo dos jontos s aunq
roda via me acuerdo aucr leydo en ci
Paralipomcnon, que en vn nii 1110 ticni I,CaI,'i'1,

f en laCruZjl quai padeco por todo


e genero huniano y como Chrsto era
summo sacerdotc fgurado 5 y offrecio
scrificio por -tod , asi e! summo sacerdoteque: erala figura conuno que
fuesc el que solo sacriscae por tod o
d pueblo. Era m uy mirada la vida dcl
summo sacerdottf ,y assi pecaua, tan
'gran- scrificio hazia por; su - peccado
proprio: como l peccara todo el pue
bo, como parece por ei Leuitico, porque errandoe5erramt todo el,y affi cra
U&liy religioo5y tanlimpo:aia:dc fer
y el ar que no aua de aucr ni vna ma*
cii-la - en eh Y af c u c nta o seph o dev 0
sacerdote lamado Mathias/ qo e auictt
do de entrato'trodia en el-Sanca fan*
drum5tuuo.vna immundicia nocturna,y no quiso entrar en el,y crionueuo
Poutificcq administrasse y entrasse en
cl Sanctasanctorum 5 de dode parece q
poian renuncar la dignidad quando
quiksen.S:el'Ptifceera::yaviejo bie
podia poner eoadjutores , assi como
los tnuo Eli,queallende c] fus hijos ad
ministrau como sacerdotes menore,
ya quando vicjo administrar ellos co
mo summos PontisiceS alo menosel
v'nodamas quitauan los summos sacer
dotes elbortete a nadie , como tpoc
lo haze agora el summo Pontife ,con
mogu-n-hombrcdcl mdo.Erala digni
.dad PonafecaVpcrpc tua ,y no era, por

po vuo dos su m m os saccrdotcs.El vno


se lkmaua Abiathar, y e! otro Sadoch:
pero luego cclso y quedo la administra
cion cn poder de vno*
% S U ignn del Pontifia de los Bcbvem
sue mnyor que k ddiey en su pnlo como
lo es'agora entre los chrftiMiosy de los #o
5 : tifices fie yu9tlC*j>.XUIt
Epues de aucr tntado de
la autoridad , y cdficio dcl
gran Pontifice dclos He~
breos/cra bien que ic d *
ga si ii poder se clcndia
'alqiv'tieren 'noeros Ponriticcs Romanos^iadi de buena gaua elccapitulo5por au erse me embiadoa pedir por
m Miy ' ensenado varon, de la vniucrsidad insigne de Lerda en Cathalu*
a llamado el Doctor Salas Cathedra*
,rkodc Theologia, en la mema vniuer
sidad ^orquccflcsebio varan de0an
do* que mis obras quedaer 'da todo
punto correct as , y lima d as me hizo
..racreedf q portai h recebj ) de embiar
mc'Ctcrtas obferuacioncs que mrando
yo en cl benefco que me hizo, y la vo
untad;con quese:raonioa aduertirnac
las juigue por vn don de inestima
ble precio-> y por tal lo cerne quai quicr
.oitr'q-ue sem embiarc vinifido con t
1ecta ntencion, y ;pprquc de las adueften-

De la Repub icaHebrea.
tencas mas principales sue laque tengo entre manos quiero satisfazer a
quien la pidio que tambien fera alo q
creo del gusto deotros muchos.Princi
palmentc que%i este punto tambien
tu uo parte el lltftrisimo Don Anto
nio Augustin Obispo enfonces de Le*
iida3y defpues Arobipo de Ta r ra go na5vnodeIos grandes letrados en ro
das las facultadcs que vuo en nuetra
Europa enestos tiempos , el quai dixo
que cria bien auiarme para que con
forme al argumento que llcuaua adelgazasc este pro en este iugar adondc
y o voyagera.
Para pnncipio de lo que se ha de de
zv es bien conderar dos cosas; a vna
que de la eferiptura Scta, no e ha II an
m u y a p u ra d a s d o s j u ri d ici o n es d i sti n cras en cl pucblo Mcbrco ydela m anc
ra que oy vemos en la Chritiana reli
gion, en la q uni vemos que ay jurifdicion Eccleiastica y cglar que nofo*
t os 11 ain a m o s b ra os p o r q ab e m o s
que auque vuo accrdotesy acnicos
trarauale cl mimsteno indiferencemen
te, p orque vcuios q facrilicauan capira
ns j u e % c s y R cy e s , c o m o n o s eo n st a q
Moyscn Gedcon y Dauid sacricaron
y no cran saccrdotcs.Tambicn e ha de
mirai* que esta discrencia de Ponrirke,
y Rey , no la vuo haia que vuo R cy es
en Isral y Iuda , porque en cl otro ticpo no vuo para q5porquc facados Moy
se n , y Iosue a quien se dio par priuilego parti cular > tratar de las coi as de la
guarda dclalcy,y dc gouiernorlos jue
ze s cran tan poca cofa que no su nia n de
nias quedefuplir necesidades,y acudira p rie flasque los enemigos dauan,
rooletando el pucblo. D'maner^ que
este negoeo del poder mas, o menos
del Pontisice, no e echo de ver hasta cj
vuo Reyes , los quai es niandauan con
scprctno poder * Tambien es justo que
se mire que la ley imper fcrcta no lleuaua
hasta el cabo las coas con a pcrfec
que defpues de venida la degraaa^y

23

afsi foas aquellas cofas, tocantes al


ofsicio Dinino , y cspirituales perrenecian derechamente al su m m o sacerdote, como lo aduierte St Pablo.Halae Hebr.4.
emperoauer sidola dignidad sacerdo
tal de maypr poder,que la del R cy , no
solo en quanto. al fummo face rd o te,
mas aun en quanto a los acerdotes me
nores,y personasefpirituaIes3yprouan
do pnmero por exempos mas stacos
de los menores ministros defpues trata
remos del poder del fupremo P.ontificc.
Sarauel3j ya auia dexado eigouierno dclpueblOjsiendoftc.rdpt.c menorreprehendio al Rey Saul,de inobedien
te porque no mato-a Agag rey amen-;
do lo Dios manclado al si 5 y el mhxo,
Samuel depuoal mesmo Sauldel rey
no porque ho mato ai dicho rcysy defde aquel dia n une a massue leguimo
Rey, y l trafpaf en Uaui^y en snat
de esto lo vngio5queue como pnerlo en pososion ,demanera que n este
sacerdote mcnor,se vio xoo lo que ha:
ze e summ-o Pontifcc nuestro > que re~
prehcndelosRey.ck y los priua de los
^
Reynos. Nathan Prophcta ? que tambien tnia don cfpiritual en el pucblo,
reprehendio al Rey D au id, p or el h o mi
cidio de V.riaSjy adulteri de Betfabe,
ylo amenazo diziendo que no fatarian muettes cn su casa> como defpues
acaecio que mataron a A m on su hijo
mayor,y Absalon tambien murio nfelizmente. Y Helias hablo ofadainete a
Acab rey de Irael, y lo reprehendio
de fus peccados,porquc como'cl ry di.
xessc al Psophera, por venrura tu cres
aquel que inquitas a Isral ^ refpdio.
Yo no lo ronturbo nias tu hazes eso, y
os de la' casa de tu padre, por quanto
aucys dexado los rnandamientos de *
Dios, y aucys sguidoa Baal. Y Daniel
depuso a NabuddQn'osor de Rey por
tiempo por mandadode Dios,porfer
soberuio Principe ,,y lo hizo por espaeio desteteanos corner heno3y anduuo
cn

Libro primerez
en quatro pies como bestia 3 y cl Propheta io reprehdio de como auia despreciado a Dios,y auia tomado los vafos fa gradosdel tcmplo. Despues su M
jo Balthasai^quc sucedioa Nabuchdonosor ,porque bcuio en losvafosque
u padre traxo de H i cru sale n >ycon el
sus Pincipes,y Satrapas,y las m u gres
y concubinas/ue amenazado de Dios,
cj moriria, y cl Prophcta Daniel ,1c declaro cierta vision que se cu enta en su
prophecia , y lo reprehendio de lo mal
quel o aniahcclio.Todo esto sue figura
delo que nuestros Objfpos hizicr ic
pre contra los Principes, quandolos
hallar en cupas,y faltas afsi comolec
nos que San t Ambrosio rcprehdio,y
prolubio al g r an Theodoo de que no
entrasse cn la yglcfia , hasta que fatisfi-*
sdellvYGhry bstomo reprehendio los
maies qucpassauacn la casa de cl orro
Theodosio nieto dcl mesmo Thcodosio, cl grdc. Demancra que a los sacer
dotcs,y prophetas les cra dad'antigua
mente cl rcprchcndcr a los R cy es 5 los
peccados que cometan3y pues esto suc
assijvcamos como los pontices m ay o
res tnuicron la suprema potestad sobre
los R cy es del pucblo Hcbrco>y como
eran obedecidos .
, ofeph. lib.
Cosa cierta cs q como ci Rcy Ozias
susTtiguc 0 Azarias quisicscvsurpar ladigndad
<la.y.4. Kc- sacerdotal ,y tomassc cl ornamento del
gum.ij.y.z. Pontiice,y dcrechosucsca encenst
Vanl.i6.
uc reprehendido del summo sacerdo
te, y todos los ministros sagrados abo rainaro de su loco atreuimcnto, y assi
suc echado del tcmplo por dondeparece qua suprema cra su autoridad , y que
cl Rey lc erainscriorj y lo deuia reuerc
ciaryy que no se podia meter en su ocio ni mandat cn el . Tambicn cl sunimo acerdote Ilamado Ioyada ,como
vieffeque Jarcyna Athalia despuesde
aucrmuertoa toda la gencracionreai
saluo aoas , que no lo pu d o auer a las
manos stando ella cn cl tcmplo cl su m
mo sacerdote viendo su crucldad, y ti-

rania la hzo matar j'y sue mucrta por


k>$ ministres del siuictuario-El Dente- cap.7.
ronomio cl ara y distinctamente qui re
que el summo sacerdote que por ticmpo sucre gouiernea todos grandes, y
menorcs : por donde parecc que Dios
cpre quii'o que cl sacerdote su esse cl
supremo scor.Lo quai dclara bien cl
Papa Innocencio Tertio,extra,qn fij
ntlegirimi.ca,pcrvenerabile,y i despucs vuo Rxry ,nofue d ad o por Dios t.Rcg.s.
niaspedido por el pncblo, y afsi cl mes
m o Dios le dixo a Samuel, quai sria
proprianientc el Rey , y de c] niiria al
pucblo, y cl pucblo dix o que Io queri
para q los jurgasey suessc capicancan
do ci exercito q u an d o alicc a pelear.
No se hallara cn toda la eferiptura que
cl Rey prccediec al summo Ponticc
smo en al g un caso pamcular,y este mal
entedido de algunos,antcs ay muchos
por dondcJe ve que los ummos Pont
kes suer on supremo s. Mire se quiencs
gouernaron m as tic m p o los Duques,y
Rcycs, o los su mm os sacerdoces h al la
rafle conocidamente q los Pontices
porque saltaron Duques,y Rcycs, y P o
tisices nunca como los que verdaderam t cra los mas egcimos para gouer
nar todas las cosas , cil o podrcniosyr
prou and o por nuichos Jugarcs de la
eferiptura. Lecmos que Moy en gouer
no el pucblo quarentaanos lofue diex
y sic te. Vi nier 6 los Rcycs (p or q los jue
zes no gouernauan propriarocnte9-mas
defendian la tierra como lo veremos
adelante) y gouernaron por cpacio de
anos. Comenandodcsdc San!,
hasta Scdcchias. Dcspucs vin o Zoroba
bel con Icsus summo Pontitce hijo de
Ioscc|cch pasados los ctenta afios, de
la captiudad, pero quien mi rare a Esdras,y a Iofeph o hallara que si boluio a
Hierusalcn massue para dar orden que
se re parasse el tcmplo y acomodase el
pucblo que para goucrnar3porque to~
doel gouierno suc de alli adelante de
los summos Pontiiccs, y afsi se vc que
quan-

Dela:R^ublkHbrea.

24

quando se trata eril^ona^aiS'' l:srtlilT:li:"d^


deladefhsadcl ryro y protcer a tcV- ^ ici tbdo e gdiit; ;deV1^t#efrl
lud.ca.4-y- don'fhazc mchlt6d:Rey;ni'deDtf porque de ningttolra^^'qtjat'l
J. quemas del Pontfc:Elicliiri .;' oT--' e rrtafen las eas^l-h^ititb'p iud,4,
chin5yqtdddgrn-'AIexandro;Vh
sobre Hierualen cl pontifce I'do lo' de Bdpbrqels^^
rccbo -pmo rcyyyfrlor'de acjucirc'f dauai pelandoVp'ofque^ c "f4x
no cmo- se pude1 ver pbr loepbo en
elegidbs' !princpln}hTe; v Y{ vsefe
lib.n.ca.B. susahtigtiedadcs -Hebreas, y delfmeS verdd^ue'ei Pbnrc; era crsepsrenlei
cntiefnp de Pcolm Phladcipho, go il rbadbr p u e sf in u c'h^s vez es paa -
quando se hiizo la trslaaon de los'setcra BIcazar grau acerdorefuc el qiVe
embio los Doctores>y a cl cseriiio e
oscpli.lbt" Rey dc'Bgy'pto., y etbo los prsences
como a cnor de la tara^ y fsi haia q
vin o Hcroces el may'fiempre cpucblo se grno pbr surnmos facerdotes o por rcy es que ju ntimcncc renia cl
' phot\ y cl c c p trop o r q u c c r a n rcy c s y
pontikes a euyo niando est a u a fi pie
ocfpirituat. Antes qudo no vu o D u (pics lino juczes tambicn te ni a elpuebk> pur nprema potclad a ran poti*'
k c porque no le ha de dc/ir que en alguna nuncra no tuuielen agtma periona que 1 iicic como cab ce a que gouernaie y a quieu aeudiele la multiCa.i'/.y. H- rud , y a un que sea verdad que leamos
en los jnezes que algnnas colas acaese
micron quando no auia reyes cn Isral;,
mas que eada vno hazia lo que le pareda mejor, no e entienda que no auia
alguna m ancra de go nier n o eonu gouernadbr^y este cr e su mm o acerdote,y vee se fer as^pues quando e van
c n aigu n aprietoacudian a Silo adoucie
claua cl ummo acerdorc, y ton el co
muni ca u a n 1 o q u c pretc n d ian5y 1 o q u e
cl repondia conforme a oractilo di'uino aqucllo e lia/.ia p or medio del um
iik) pou riice; coin o se vec cn la histoin.io.
m de la muge r del Leuitcs que el puebo acudio a coniiltar con Dios pelearia ctra Benjamin, en cl quai tic'po
erasummo Ptsice Phincc$,y la ccrip
rural o n ombra ddoaentenderquccl
cra l supremo en el gouieino.Y aill en
todo el fciepo qlosjuczes gcucrnauan

u a u de'fid 1a m eitec'd'e v n j u tz h sta ej


veni frbgran riempo'^n este ntd
aida de uer pleyts^ y contienda)H' ^
q u ie a s aiieri g u ae;y p es n o au i a ht '
potestad tn suprema conio l del Pbrii
tifcCj dexase encendei que el summ'o sa
cerdte bra el de may or autoridadh^
tre ls HebreoSj y afli goernaron nias
rie m p o 1 o s p o n ti c e s q u c 1 o s D u q u e
ni Rcycs.Por donde parecc que ladg^
ndad rcal nunca precedio a la pohifi*
cal, mas antes por el contrario 3 y pCrc
ay agunos lugaresen la escriptura qac
quicren mostrar^al pareccr) que e'l rey
precedia al ummo pontifce, due 1#
que en esto ay.
-''
' "';'-!i lallamos que algunas vey.es los ren
ycs 1 lebreos tuuieron cierta jurildido
ypoder bbi-clos fummos pontiH'c?
aisi parece por los Numeros5que ni-diido Dios que cl lu m m o accrdotHlea-i C3P'-7
zaro,chiuicisc subjeto a Iosue,y de S'a
Joinon leemos que quiso matar a Abia
tharpontiH.cc porque seluanto eu^
tru cl , y su padre, yyaque no lo mato
desterrolo como parece por e tercera
de los Reyes. Y Ioas rty taiiibie Uartib' Cap.*,
al ummo pontifce Ioyada, y a Jds de
nias sacerdotes^y les Iwblp co apr^a
por auerc auido rcms.iricncc cn rep'
rar el tem plo cle cosas que ienhncc-dad , y proueyo que de i adclantc'
no qucdae al cargo de tossaccMici:
el cobrar las lim olnas que e d auan pa
ra reparos del tcmjplo como se ve en'el
quarto de los reyes por donde parece Cap.,
que el rcy tcniaalgna jurisdicion so
bre el pcfntifice3y cosas sagradas . Puc
de se

f itiiero.1 :
de/e# jesponder a estos trcs expos cp
^u^haftcilidad.QutQ ai priraero que
s-d^que Eig.asaOj y.todo el, pueblo,
e(iuuke;a,a detgminacion de Ipiuc
f,;g|a(s 4e4e^cshotque va,cab..partifjta r n.p jia ax rega genera np p orq u.e
lyoysen tuuo , J;afosolut,o..;.ppi.r del
pueblq ,y.AaV,;ie ft(e fubje$o pot es
se quedo determinado que os Jsummos ptifices quedass subjeos a los
reye:s\y capitaoes que Dios despues
proueyo en fu.pueblo,raas quifo. )ios
agora que en tiempo de Moyfen yy lo~
u e sc guardase eo por re petps que
nosotros no abemos,y comno cnton
eseorao cl.pucblo.era-nuc.uo enel conoscimicco dealey que solo vnsuef
sc el excuter dlia , y no estaua d/lin
^a b jurisdiion espiritual , y teporal
ialariias adclante quando vuorcycs,
parque ,de alli adelanre se vio como el
urxmo sacerdoce renia su assentocn
a|>a.pn;adpstdcjestauael.cabeitaculo^
y.et rcy viuia en Mktusolen^y despues.
4;ei:,tropIo edifco tnia en Hicrualen su tribunal con los se cent a viejos
y ,hazia concilios, y prou cy a en todo
^qucllo que tocaua a lo spiritual. Y vec
se bien que eleener agora Ioucclsenorio su p rem o 5 sue particular priuiie> go como sc dio cambien a Daniel, el sa
crifcar no siendo del tribu de Lcui 3y a
Hdias que facrisico no iendo accrdo
te,lo quai cra prohibido , y castigaua
Pios rauy bie al q lo tal haziacomo se
vio cn Saul,q.por aucr vsurpado el o
ci o y sacrifcar fin tenerderecho por q
aquel sacnfcio auia lo de hazerSamucl
y no SauLfue despues priuado del a suc
cession d cl rcyno para su casa . D ma
nera que quanta a lo de losue , no ay q
dezr no que sue ordenado por Dios,
pot priuilegio particular para el solo
y yce sc fer assi pues no ay otro lugar en
Ja scriptura que ay a mandado lo mesmoa otroponticc.
Qiianto a lo que Salomon hizo en
defterrar a Ablathar q otro tiepo suc

pontisTceyo amenazo de muertesino


vuicra lletiado laarca-del testamcod. .
lante de su padre Dauid , y poraucrlo
acompanado cn tiempo de us trabajos
digo que parecc que tuuo jursdici so
bre AbtatharentonceSjpero mjradoal
estado cn que estaua entonecs cite por*
tifce noyua cl rcy contra ia dignidad
pontifca!,mas contra elhombre que se
uia apartado de Dios, y que ya no era
pontifccQuanto al y r contra la volitad de Dios , es coa 11 ana pues abiendo que Dios auia prometido a Dauid
quc$alomon3auia de rcynar, y con to
do cso quiso q rcynac Adonias , suc
vistolcnantar scisma, yen cFcctosuc
assi porque no solo conotio en a nuldad, mas apr.ouola pues cl vngo al
Adonus5y tras este iueurrio cn crime n
xsx maiestatis , que es fer traydor que
por qualquicra de los dos crimines me
recia la muer te, Pero y o no quiero 11cuaro por aqui 9 por q a u que vuicra co
metido otromayor delictono era bie
mataral ptifcc porq cra Chrstodc!
se ri or: porq l Dauid no quifo matar a
Saul5que en effecto no era rcy, y estaua
reprouado por Dios,quanto c m ay or
razon nodeuiafer muerro el que auia
admimlrado la dignidad prsical * Lo
queyo entiedoesque Abiatharya no
era su mm o pontisicc , y est aua cxcluydo de la dignidad , y sue por esta cana*
Acacscio como parecc por cl primero.
librp de los Reycs que Elbfurnmo pd- i Kcg.:
tiice auiendoie audo rcmifamente ca
el gouierno del tabernaculo dsimul
do con grandes maldadcs que fus hjos
cometieron lo amenazo de que vernia
tiempo que arruynaria la casa de Eli, y
quitaria de clael fummo saccrdpcio<
de ella y lo paada a o tra fam lia , y assi
sue porque auienco .EH murto de pcna de ver el arca del senorcn .poder.de
los cnemgos quedo en cl.poncificado,
vn fu nieto ilamado Achiasjhijo de Phi ^g-*nces3c] murio enlabatallaqueveeiera
los Phiisteos Cicn orra parte csdkho^
hijo

De la Repub ica Hebre.


j.Reg.U. iijo deAchtob y alAchias fuccediofu
hijo Achimclcch , cl quai suc muerto
de Saubc oehenta y cinco facerdotes
mcnorescomoparecc en esse mefrno li
Capz
bro primerode los Reyes, por muerte
de este Pontifce Achimclcch iuccedio
Abiathar el quai permanecio en cpafa de Dauid todo cl tiempo que and u
u o pcrscgudo , y mictras reyno hasl
los postreros a nos q fc est r a go y se a par
to de! feruicio de DauicLy trato de qui
rarel reyno a- Salomon. En lu garde
Achimclcch crio Saul vn summo Potif
ce a Sadochs veniapor linea recta de
Kleazaro y Phinccs la quai se auia perdido dcde c tiempo de Elique venien
do dela casa de Ythamar auia renido ci
pticado hasta Abia'tharJy agora llega
do se cl tiempo de cumplirse la paabra
del senor con esta occasion Salomlo
pruo del pontiicado como aqiicl que
y a era exclu y do de el por la sentencia
diuinay en esto no motro su poder ni
mperio sobre cl Pontifce, nias sue mi
ni st ro de Dios , como o sue lehu , pa
ra dctruyr la casa de Achab?y otros q
embioparacastigarcl pueblo, por sus
peccados. Quant o nias que i se mi rare
a las pal a b ra s de la esc ri p tu ra v era se co
m o Salomon no motro que era sobre
Abiathar , mas m o l rle coma fus culpas m re ci 1:1 m u cite, y que se 1c deuie
radar no vuera tnntas razoncs pa
ra pcrdonarlo, y que quando fla diera renia bastanre ocaon. pues le auia:
ido ocaon de que no reynafc y que
quando Io matara no raatauaal Pontice,cn quanto tnia la dignidad mas"
cn quanto le quifo priuar de loque cra
Juyo que enfonces mas era defenderfe que no ofendcr , Tarn bien fc ha de
nirar que cl mandarlc yra su casa, no
fue por tencr jurisdicion sobre eh maS
porqtc no cran compatibles dos Pontisicesni nca los vuo mas que agora ni
auia cy que o mandasse , o permitiefcxn e spcial que como cl K cy dter
minasse hazer cl tcmplo> no auia de

aucr mas que vri summ Poririfjce,y


hallando taribuena ocasion ,y lgiti
ma dspidio al que auia incurtdo en
rnuchas cupas }yya no tnia derecho
facerdocio por pertenecrle a Sa
doch, que venia por la line de'PIinees
'ri la quai auia d petmanecer hasta Ja
fn como fe lo prometio Dios al mesm o Phinccs^ por ater buelto tan deucraspOr l honra fu'ya quando rriato a
Zambri5y Czbi Madianita. Y esta Nnm.i^
me parecc que basta para lodeSalom.
Quanto aiodeIRcy Ioas, noay nn
gun fundamento para dezir que en
llamar al Pontifce Ioyada y reprehen
dcralos acerdotesy quitarles el car
go de tratar de los reparos del templo
evio tencr jurisdicion sobre el summo
Pontifce porqueen cl llamarlo no ad-
quirio jurisdicion queaqucllo massue
ruego , y a se ha de entender ,y no de
otramaneray conforme a esto vemos
que losEmpcradoresde Oricnte5llama
ron aigu nos Ponrisiccs para se ver co
cllos,y no cra mandarlos^rnas rogarlos
paracomunicar concllos ncgocos de
muchaimportancia. Lcemos deICapiran Bclifario que estando en R qma j amoal Papa Sant Siluerio, pa
racomunicar con cl negocios degran
importancia,y no por que elllamo al
Papa ^ y el ucvpor esso el cra m ay or
que el summo Pontisicc* ni el Empcrador dquiriit aigu n derecho- Y despucs en Ocidcnte, quartdo vuo us
ina algurtosv Errperadorcs , mandrom
Ikmar cor arroganda a lo$ Pontifi*
ces cfde vin esse n deantede llos/fa*
ra que cufa de los pretenfores del
ponricddo se aucriguasse deante de
ellos, mas no por esso prcrendefon
fer cl! o s mas que los summos ponttrces 3 aunque les parcca que era su y o
e aucriguar la verdad que tampoco
lestocaoa. El Rcyloas,- qui no hzo
no reprehender edefcuydo que auia
cn repaar el tcmplo cjue cflaua mal
tratado desde que reyno a rcyna Arha
D
lit

Libre prmero.
lia y hizo bic3y como principe religion
so q entoncesera, y ya hem o s visto en
las hilorias casos semejtcs q han acaecido entre Bmperadores y Papa s que
como principes pios, y rcligioos cor ri
gieron,y aduerticr a ummos pont
ces que viuccn mas reformadametc,
y pudiera traher mas de tres cxemplos
v
de cita ver d ad pero no quicro pues no
ay para q bastc q de lo q oas , hizo no
le ptueua q cl R ey su este sobre cl pcisi
ce anccsloctrario,y cstobastc.Quicii
dira que cl Rey suc de m as au ro rida d si
Bul^2 quado Moysen vio q se hizo cl BczerNftmc iu ro3y lo perrnitio Aaron aunque demie
do no reprehendio a su hermano ino
con mucha tcmplana aunno endo
consagrado aunque electo.Y si quando
murmuraron Maria ^y Aaro del mesmo
Moysen no caigo Dosi Aaron, y a
Maria, l5cubriendoa de lepra queue
otra coa sino respectar al summo sacer
dote que estaua cn su ugar, y dar a cntender q a los rey es han de fer inseriores,y que quando la hizicrcn h de pagara iendo los hombres fus ministros
pero a los summos sacerdotes no se les
ha de tocar cn la ropa y esto nos muelra bien laescriptura que m u cho s Reycs padescicron diuersas calamidades,
y trabajos,masla dignidd pontifical
empre estuuo ntacta , y nunca mataron pontisices ni fueron lleuados presos por cupas suyas y como quicra
que aigu nos auria con fa 1 ta s todavia
Dios nunca quiso hazer cn cllos castigos publicos, y con esto concluyo diziendo que aunque cl Tostado tuuo lo
contrario de lo q yo digo sobre elHx o
C<ui4 1 k (j0 y Numros, y sobre eltercero libro
ap. 37,4. ^c ]QS j{CyCS ca(ja vno podra seguir lo
d^z^t quclc parecierc y cclto vamosa m o
strar quantos summos pontisices vuo*
Que tantos summos pontisices aya
audo desde Aaron hasta cl vltimo, co
sa scriadifsicultosa hallarlos, pero con
odo esso quicro yo 3tomada la opi
nion de loiepho y Egesipo Iudios , y

mostrar los quefucron y corn o scre- TJb. 10. ca.


particron por sus tiempos,y despucs ^
pondre los nombres de los que hallo,
con al u; u n as colas curioas, que c que
han ckv fer agradables . "Dgo pues que
loiepho 5cn si n de fus antignedades,
rrata d cite negoeio y dize, coiio dedc
Aaron, que sue cl primer Ponticcjhalta Dinafo , que sue elegido y ordenado pordiscordiaen tiempo de la guerra vlcima de Hiei ualem/ueron oc lien
ta y tres pontisices y epartc los cl afsitque desde que Diossaco su pucblo
de Bgyptoy constituyo tabernaculo,
hasta que Salom ediico tcpo'j p assa ro seyfeietosy doze aios.-en cl quai tic
po vuo treze pontilices^umqueen cil: o
de contt los a n o s de orra ma n e ra 1 o
coren o tr a parce. Despues de est os Lib^ca,*.
treze vuo die/ y oeho:)dcsde cdieado
cl tcmploj hast a (\ Nabuchodonosor vi
n o y quem o cl templo, y 1 le u o captiuo
al pueblo^y con cl a losedcch summo
"sacerdoce . Foc cl tiempo que rigieron estos pontisices quatrocientos y
se se n ta y eys a nos y eys me ses, y vey u
te dias.Buelto cl pucblo del capduerio
despues de etenta an os por merced 5 y
gracia de Cyrojjucgo con u in o aucr
acerdote m ay o r , pues auia templo,
y ailo sue vnollamado Oison, y de
su linagevuo otros quinze, deinanera que suer o n diez y eys, los q u al es
gouernaron hasta cl tiempo de Antiocho Rey.Traseoucgo huuoniudati
a en todas las cofas^porquc sue depuc
o del ponricado Onias,y inrroduxerona Ioachin que venia de la amilia
de Aaron , en quien estaua de derecho
la niagestad pontifical - Mucrto cl Ioa
chin no le ueedo nadic, antes estuuo
edeuacate la synagoga sete a nos, des
pucs sue crado lonachas q suc vno de
loshermanos Machabeos en ptisice.
Este no venia de la stirpe de Aar pero
si del tribu de Leu i: pero eravar vimio
sissimo y fancto y valeroso por las armas5goucrnp sietc auos?y cndo mucr
to

De kRepfblta fbrea.

;i

16

topor affcdianassuccdocn lahowa


pcmtificia Simon su hermano , y empos
dcl vino su hijo Hirtfano: el quai auien
dogouernadotreyntay vnanos.ya vie
jo dexo por succslbr a Aristoboo 3 este
cnsal la magestad de pontifce cn-.Ia
coronay ectro RcaIaporquc cl sacerdo
te tnayor mandaua enronecs , y goucrnan a la Rcpublica udayca 5 desde que
boluierde lajeruid ambre que cl pue
blo tuno en BabyIonia3y assi agora qui
so rcstituyrla antigua magestad de los
J.udios honrdola con nombre de rey,
y assi este sue rey y sacerdo te, dcxo'e
reyno a su hermano Alcxandro.-juntamente, con cl Pontifcado, empos de
Alexandro h credo Hircano e quai te*
nia vn hermano llamado Aristoboo, y
dcscando cl tambien mandare yhizo

todosIosPoncicesq vu^desdcAard,
hasta Sairtg cl he'rhi del scnori
y de la dstruycion dete ciidcf sActr<:isi
sue el primer pontfee ys-viigido paf
su hermano Moysen , Aafon prime- 1
roa cl segundo Elcazar'el tercero Phi-*
ns , cl quarto Eli'efcer .> cl -quinto Ko*
chichi5el sexto Ozi, eseptimoEIel, el
octauo Aquilob, cn cuyo fkmpo viuia
cl Prophcta Samuel , e quai sue junra* i
mente Proplicta sacerdoce 5 y jucz del
pucblo: cnoueno Achimclcch,al quai
juntam ente con los oehenta, ycinco
sacerdotes mato San! , porque -recibio
benignamente y con pedac a Danid^
que andaua huyendo jcldcdmo Abiatar, cl quai huyo y selibro de h cruel-*
dad d Saul , quando m a ta u a los -d
mas sacerdotes. El vndeciinoSadh'j

guerray venciendo a Hircano quitole


d pticado y dexole que rey nae. En
<:ste tiempo vino Pompcyoy apoderole de la ci u da d y prendio al Pontiti.ee
Aristoboo: y Ileuoo corn o en triumplu> preb a Roma con (us hijos,cl Hircan o quedo con cl Reyno y pontikaclo:pero?n:Kido Pompcyo que no vsase
de corona , tnia este Hircano vn hijo
llamado Aristoboo 3 cl quai despues
de perd id o cl reyno los lu d i os ( p or q
lo vuo cl gran Hrodes) suc le dado cl
poncificad porque era su hermana cajstuacon Hrodes que sclaraaua Majriancsjcste pontifce no viuio mufoo, y
corao dize ocpho dealli adelante todo sue roto : y el pontifcado se dq a
diuerstss.personas que no venian lli.r
nage de Aaron3y no 'p on clos nombres
de los que sucederon 5 m as dize que

en cuyo tiempo suc cdisi'cado e tein^


plo de Salomon , a este Succdio Achk
mas, y a cl e decimo rercio Azariasv^
este succdio Iora,y a elctidasj cl qu'il
viuio ciento y ncyntaanos 3 y rnato a
Godolws , que andaua por destrier1 y
deshazeriacasa y samlia de Daui%y
por este raemo orden sucedier '-A'xtf
ras3Phadeo5Sude j Iculo ; y elvigi*
mo Ioathfi}a este succdio Vrias^el quai
administro las colas sagra'das los tieii- '
pos de los Rcycs, Achaz $ y -Ez'echi'as'i'
este sucedier n Neri3oas3 Scias y tfr
dinas,cl quai administro cn tiempo dcl
piadoso rey Iosias despues de este adm
nistro Sar cas, despues Icfus hijo de'Idsedcchbdc baxo de cuyo rGpo sucra d
xados venir libres los ludios captil's
por voluntad de Cyro.*"Este junfcwnte
con Zorobabel gucrno /1 puebf ffe

desde Aristoboo hasta que suc destruy


da Hicrusalem vuoveyntey nucue P6tisices . Esto que dize oscpho confrLiki.c.i$. maa laktra Egesipo en su destruycion
dc.Hicrsalcm:pero:quien nos dio mas
li.Lc.4* luz5fueNicephoro en su historia Ecclcsiastica : porque puso los nombres y
succsion.En estas palabras . Yo cleterr.
mino3detxery j u ntarn esta historia"

breo 3 a este sucedio ochin en tiemp


dcl quai Fsdras reformo y corregio l
ley. El trigesimo suc FJiasts ;ydcpue's
oachaz cn cuyo riempa acaecio lahistoria de Hestery Mardocheo , despues
Ioancs , y Isdco , en r'empo de este sue
cdifcadd cl te m plo cn l monte Ga'rizin , despues vino Onias , Simonvy
ilca.zar,en tiempo deste se trasldo k
D 2 <
Bibiia

Librd grimer.
Bibtia pt-losk sctcntay dos ;-tt Orieg
a pctieiodeProlomeo segdo.defpues
enro Matac^OniaSsSim.E! quadra
gc'simofueOstia.s Ieu^y,otrQOniaSi
encuyo tiempo ci puetalo pdecio mu
chos trbj.os por Antioche ppiancSjdspusyino Alcimo,,q no crade
Ja linca accrdotal,pcroAntiocho aiiC
do muerto a O nias o introduxo 3 despues dette sucedio OniashijodclQnias
mucrtOjlqua! hnycdo cn Egypto edi
sico vn tetplo a semejanca del de Hierusalcn,en:ele,mpo Hcliopolicanpi co
mo ya queda ditio atras* Dcspucs de
tte suc el qtadragesimo quarto Iudas
Machabco de la fa mina* Afamonca,al
qua sucedicroi por ofdet onatbas fii
hcrmano,y dcspucs Simon Tambicri
hcrmano,y Ioan>qUe cs dicho tambieii
Hircano9y Aristobol,el quai sue cl p ri
mCro,que se puso diadcma,dcspucs vino lanas, quetambien fue dicho Alexandro.El cinquenta pontifice sue i Syr
cano,cncuyo tiempo Pompeyo Roma
mo Capitan destruyd ht Ciudad tomo
las rique/as del tcmplo 4 Kl cinquenta
y vno suc Antigno j el quai por encan
hicl , que tnia con yrcano traxo los
Parthos ai templo y Hrodes lo puso
por Pontifice , no pcrtcneciendole por
nea sacerdotal* El cinquta y tres fue
Aristobolo , cl quai puso Hrodes quitando la dignidad al q quedaua en mc~
diolamado Analco* Despues muerto
Aristobolo c engano boluio Analco,
a este sucedio esusliijo de Phabo: dcs
pucs Simon suegro de Hrodes sue pue.
sto porPtisicc:dcspues entro Mathias,
dcspucs loscpho^il quai sucedio Io/aro. El sesenta Potifcc suc Eleazaro , en
tiemp del quai murio desueturadame
te Herodcs* Dcspucs sucedieron por
este orden Iesus hiio de Seas^Anas sue
gro de Cayphasjllmacl hijo de Phabo,
Elcazaro hijo de Anas , Simon hijo de
Camitho . El sesenta y siete suc Cayphas, que sue dicho tambien losepho
debaxo del quai murio la muertc

iutifera nuestro scoor por.ilosotros:


dcspucs onathas hijo de Auas , y despues Thephiio su hermano , y .Simon
hijo de Boetho, despues Ionarlias hijo
de Anas,y tras ci vu su hermano llamado Mathias,y luego leucedio Elinco,
y dcspucs losepho hijo de C armas: al
quai ucedio Arias, hijo del otro Ana s,
cl quai mata a$ctiago3hcrmano del se
iory primero Obifpocfc Hierualem.
Este m and o herir a San r Pablo, porquchablaua con tan ta libertad del an
te del, y el rcpond iole . Hiera te Dios Mml a
pared cmblanquecida* A este sucedio
Gamalicl hijo de Icfus : y dcspucs Ma
th ias hijo de Thcophilo:cn tiempo del
quai que sue octauo ano des Emperador Claudio ; tu no principio la guerra
contra los Romanes, y cl vltimo de todos suc Pliinco , en tiempo del qua la
ciudad, cl tcmplo y las colas de h ley
padecicron calamidad , por mandado
de Tito. Crco que antique hc do Jargo , que hc traydo cosiis dignas de fer
abidas , y que no anrati can fado al lc~
lor , pues y 0 con auerlas bucado me
teogo por he pagdo en aberlas y de xarlas recogidas , de m ancra que aprotiechen todos en cornu n.
*J]"I)i? ks ftcenlotes metwm > desu con/kgraton , ormtmmtos y de ffko que admnthauDh con otras cojas muy amojas al
pytpoJto.t}KX IJ1L
Hspucs de aucr tratado de
la dignidad pontHcal de
los ludos conuienc que
tratemos de la de los lacer
dotes nienores: porq cran
ditincl.os,ai en la auroridad c o 1110 cn
Cl ministerio y ornamentos . lin dos
maneras hallamos los sacerdotes nie
nores , vno s que fucron en cl princi
pio creciendo y multiplicando le.
Otros ,quc fucron dcspUes criados y
enalados . Los que .fucron creciendo,son aqucllos que sucedieron de los
hijos

JL>e la Kepuoiica neorea.


hijos cfe Aaron : porque despues que
Dios ecogio cl tribu de Leui , para su
seruicio en cl tcmplo ,no vuo mas de
quatro sacerdoces menores y vn mayonque fucro,como quedo visto atras,
Aar y fus quatro hijos: los dos mayores murieron lucgo,enpenadcquc no
encensar c el fuego fagrado,y queda
ron otros dos viuos^muertos cstos,o vi
uiendo, fus hijos heredauan el sacerdocio . Y assi como cada sacerdote crecia
en hijos,assi crecia cl numero de los fa
cerdotes: porq quedaua por herecia el
ccrdocio en loshijos ,y todos lo cra
como no coljcurriefe en ellos aguna
macula de las que cl Lenitico m ad au a.
C^fM'flw
Este nombre de sacerdote, aque noso
tros lo tomamos fol amen te para los
que administra las cofas fagradas,roda
via tienemas estdidasu Ethimologia:
porque algunas vczes e torna por o
dicho,y ello cs lo mas comun.Otras ve
xes por la perna del Principe,o perso
m gcnei oa* Assi leemos cn ei hbro de
los Keyes, que los hijos de Dauidcran
acerdotes . Y au n son dichos sacerdoff.Bcjufii- tes los principes fecuares y legisladotta & titte. rcs p0r |as leyes de los Emperadores,
10 r #
como P;irccc cn 'os Dgcstos, y por etitJL M i *on Ihunados esos mesmos Pontifces Emperadores , como parecc por
Graciano.Esto visto,ladignidad saccr-

no consentir hombres de mal ralle para sacerdotes y ministroscom Jonora el titulo de Corpore viciato yen el
dcGJcricis a?grotis; pero los que defpues venian a caer en emejantes defectos , noerremouidos de su s ossicos,
aunque fucen viejos 3 masdauanlcs
coadjutoresquepor ellos administrasfen, assi como leemos deElyq ya vicjo
y ciego nopodia adrainistiar : empero
su hijo administraua por eljComo parece por el libro de los Reyes , y oeph 1
en fus antiguedades dize , que Phinecs
suplia lasvezesen cl acerdocio de su
padre Eleazaro , y de aqui se pudo tomar la costbrc cnla yglesiajquequdo"
vn Obispo ya es viejo,o impedido para
adminirar,qucledcn coadiutor. Pcro
si el que auiade su cder en el sacerdocio era como esta dit. ho defectuoso
auiadeentrar otroaucccdcie,y ei de
pu est o auia de er mantenido de los reditos y suffi agios de los sacerdotcsrpor
que todo el tribu de Leui, comiade lo
que Dios les auia sesialado , y assi no te
nian de fuyo n ad a os sacerdotes , mas
mado Dios que de las oblaciones que
diefsc las de mas tribus comiess ellos
como pareee por el Deuteronomio y
Io'ue . No podian cafar conbiuda ni C^pi
con corrupta ni con ramera como pa- ^,3*
rece por clLcuiticoi
a^2U

dotal queeraorden mcnor,adifcrcncia del ummo sacerdote^ eramuygran


de y de mucho poder. Primcramente
auia n de sersin ninguna macula , o de-

Quando aman de fer consgrdos


los acerdotes menorcsj tambien tenian fus ccrimonias , primeramentese
lauauan todo el cuerpo y manos y pies,

fecto corporal,asl como er ciego , o


tuerto devn ojo, o con nariz tuerta, si
cra mlly chico como enano, o grdazo
^uc tllujc(fc disformdad , tabien el er
coxo del pic,o mco dcla mano^o gbo
so,o 1 aga n o sb , o leproso:o otros def,
ctos todo cra estoruo para que fueen
sacerdotes , y entrasen al ministerio
' sanojcomo parece por el Leuitico.do
*

como Jo mandaua et Exodo, y este


lauatorio fe hazia en el Labro 3 0 labio , que era aquel Aguamanil que
estaua cn el tabernaculo oca el mar
dearambre,o eneo quehizoSalomonj
y muy limpios vestianlcs losornmea
tos proprios que cran quatro , conuie*
ne a saber los fmorales , h tuniea
Iinea,o de lino , y Jacinta menory la
i-n.^ un^r\ mfirnunn feciertos

Defciot
for dode no
podid -vno
jer j4cerdQ>

Cdp.ti.

27

erfagm
de loi mena
res fteerda*
m*
d

'

juiuro p \UIltJlO,

mauanlo cl Camero Je la consagra


os. 292
cion:como parcsceporel Exodo : y los
sacerdotes, muertos los animales po
nan Jas manos sobre las cabeasdeJlos.-por dos respectos fc El vno porque
entonces renunciauan todas las cofas
d c st e m undo: como vn monje quando
prophca -.el segundo para significar
q aquel tocamiento era vn ruego y supplicacion que queda fen todos f us pee
cid os en aquel animal; y el qucdac
limpio.Tambien fe hazia otra ccrimonia.-que co la sangre de aquel Carnero,
qucacricauan vngi al csagradocl
estremo dla oreja derecha y ios dedos
pulgares de las manos , y el pulgar del
pie derecho, y lo mesino <j fe hazia con
los sacerdotes menores fe hazia con el
mayor: por qvn mefmo precepto y ley
ay del mayor que dlos otros como fe
Jaca del Exodo. cap. ap.Cfagrado de
sta manera quedaua obligado a quatro
oslicos,opor mejor dczir poda admi
nistrar quatro ministerios, el vno era ta
C<*jf,iol
cr las trompetas sagradas que no po
dan er taidas, sino por facerdotcs,co
m o parece por los Nmeros > y eran
dos las trompetas , las dems que fe ta
an paralcuantar los reales, dizen al
gunos que las podan taerlos Lcutas,y los seglrs^aunquc de la letra pa
rece que a los sacerdotes perteneca el
taerlas. El segundo ministerio era el
encender Sas lamparas del gran candelero . El tercero ofrecer el timiama , o
los olores, que deuria ser encenfar . El
quarto hazer sacrificios como pare ce
Cdp.xj.y. por el Exodo y Lcuitico, tambi hallo
3que perteneca a los sacerdotes menoC4hz4*
res poner los panes dla proposicin y
quitarlos los Sabados.Siete das cstau
ellos sacerdotes menores despus de
consagrados dentro del tabernculo, y
del tepio sin salir de alli,y fas afsicntos
eran en el templo, vnas sillas de plomo
corrilo dizelofepho de Bellojudaylik<7*C4p. co. Quando sacrifcauan tenia derecho
lu
los pellejos y la espalda derecha del ani

mal que sacrifcauan, y auia de fer el del Dva.iS.


lado derecho Ay en el Obispado de
Burgos en lo que llaman Val de Ro
ca cita mefma costumbre que al cura, o
clrigo que vela y da las bendiciones a
los casados le dan vna espalda de Car
nero, y esta fe llama para en ral cafo ira.
c a, fiesta costbre es antigua yo no me
entremeto , pero esto es cierto verdad
que aquella espalda son los derechos
dele u ra. Quando auia sal ta de face rd o
tes bien podan ayudar los Leui tas, affi ^l^capu
como lo leemos en el Paralipomcnon zi)"
adonde creciendo el numero de los la
crisicios tutiicron necefscFad de ayuda
y ayudaron los I. cuitas , No tenan los
sacerdotes otro luez aparte que clcomun,para que conociellc de us nego
cios^) pley tos, como oy lo va la y glesia: porque tambin conoca de los mi
nistros del templo jComo quedo apun
tado en el capitulo pastado . Solan los
sacerdotes yra la guerra y podan pe
lear , porque de la eferiptura no fe faca
lo contrario: pero aunque yuan no era
para pe harinas para esforzar a los que Cty.*o.
peleauan como parece del Dcuccrono
mo : pero auia nccefsidad tambin
peleauan, y no solamente los sacerdo
tes menores, mas el fumino Pontfice,
affi como parece que lo hi vieron ludas
Machabeo con fus hermanos onathas
y Simon. Solan hazerfe algunas vezes
i inmundos los sacerdotes, en cl qual
tiempo si tocauan alguna cofa sagrada
sin purificarse moran, no podan tocar
ningn muerto , sino era a su padrc,o
madre,o hermanos o hermanas^ o ai hi
jo,ohija:pero i la hermana no era vir
gen no la poda tocar despus de muer
ta,aunquc sueste cafada con otro facer
dote.Siemprc au i an de traer crecido el
cabello y barba , y no lo podan raher. Cap. iu
Otras cofas pone el JLeuitico a que era
obligados que yo no quiero traer aqu,
y esto me parece que puede bastar para
lo general de los sacerdotes.
Queda agora ota orden ydiuion
que

De la Repu Mica Hebrea.


De tUM que despus vuo qu ando fue ediHcaMcronpriti- qteraplo^orqueentQces-se augmen
to os taron mas facerdotespormandado.de
tjuamflt -tuidvy como el templo fue lugar de
dotes.
assie.Mto tuuo otras cerimonias en lo
tocante a los sacerdotes* Digo pues
que en lo tcate a otro genero y diuission de sacerdotes es el que agora dire,
ICap. 24. segn parece en el Paralipomcnon-aa

Cap'.u

didas,o quitadas algunas coses. Dauid


queriendo enlar el culto ditiino de
termino juntar las dos familias mas
principales del tribu de Leui , que eran
de la cafa de Aaron^y llamauanse de
Eleazar,y Ythamar 5 y de entre ellos
escogi veynte y quatro sacerdotes:
para que continuamente cstuuicsscn
por fus semanas, o hebdmadas firuicn
do en c! templo * De la cafa de Elea%zv eran diezy feys aporque era mas
augmentada y poderosa : de la casa de
Yth amai \ ocho que hazian veynte y
quatro , y assi hizo dos cafas famosas,
por respecto que de all auian de salir
aquellos sacerdotes mas principales.
' Estas veynte y quatro sacerdotes fe re
partan por fus semanas , de manera
que cada semana auiavno de aquellos
dentro del templo y facrisicaua y hazia
todas las cofas que quedan dichas de
los de mas,y segn esto ya auia despus
del templo de Salomon ? tres ordenes
de ccrdoteSjConuiene a saber el funv
moi y estos vey nte y quatro, y despus
la multitud de los de mas , porque dize Nicolao de Lira , que con cada
vno destos sacerdotes semaneros auia
otros muchos que ferian de los que
eran inferiores. No podra salir del tem
plo ninguno destos en toda Ja sema
na, mas estaan encerrados porque aC est uuieen mas perfectos para sacri
ficar , y mas limpios . De estos creo yo
que fue Zacharias padre de Sa-nt lun
Bap tista 3 del qual leemos en S. Lucas
que pufo encienfo en el Sanctuario se
gn el orden y suerte suya . Vnacosa
Jey en Bartholome Chasaneo en su ca*

thalogo Glorias mundi, que no dexa


de ser mala, y es que haze a nuestro Re
demptor efu Christo sacerdote de jos
veynte y quatro, en lo qual yerra' pr
muchas causas. La primera porque de
derecho le venia a el el sacerdocio ma
yor > pues hizo el mayor sacrificio , y si
vuierade administrara ningn otro le
perteneca mejor que a el .-aunque no
venia de la linea de Aaron.La otra poi
que los veynte y quatro sacerdotes era
de la familia de Fl cazar,- y Ythamar,
que fueron hijos de Aar , Christo era
del tribu de lud a, que era la linea dlos
Reyes, y no sacerdotes y esto baste pa
ra lo tocante a los sacerdotes del testa
ment viejo y vengamos a los Leu i tas,
que fueron otros ministros inferiores.
% Dcloslcuit' qut enn otros miniflros del
templo y traen fe otros officiaies que catn-,
con otras curiosidades alproposito muy hue
fiasi Caj>>3C V*
1 miramos a ten ra
me te lo que fe ha
dicho de los facerdotes hallara! e que
todos fe podan lla
mar Leuitas desde
. el Principe de los fa
cerdotcsauaclvltimo ministro del SI
ctuario y tcplo,potq todos^venan del
tribu de Lcui,quc fue familia dedicada
de todo punto a Dios, mas con todo
efodelamesmagentefalian diferentes
offciosparael fcicio de Dios ^ por<f
de la familia de Aaron y Ythamar aJeron el Pontifico summo y los dems sa
cerdotes , y dlo restante del mefmo
tribu salieron los Leuitas, que fueron
los menores ministros. Pero antes que
vengamos a mostrar que officio era
el de los Leuitas, dire breuemente, la
causa porque fue mas este tribu que
ninguno de los doze elegido para del
feruiciodeDios. Y dixe hablando el
gran sacerdote, como este tribu nfue
D 4
en

iP"b^d
soiaotS \v
nj
;n md <y

<rvo

3 iq uoiDiuopc jop sojucco.uozog -901:


oux! uojXo]ajc u.u:d .uuiuu i! soj' onb
roprjirjopumntf jod ojjo soi(]o)Ttib
o|jo.nSffo nqi.n *o.uoouXcijai*d iqjg
so v,u\ gtr.x onb oj opnj c.u?p onb ODo.ml
ciuotiq X utji tpnp uiTturo iq :pup.iOA
o.iod tiorqunn Xc i:no onbjod oj co%o
X v\p so nui Mionj * 0S007 onb so(-|
ouutuoiop .iuduj nj ojq^nd jop jupod
op uoiquur^OKXS^ .nuojojpib v.n:d nj
opinaoj oiuo^ rprjiujoj X rd.iiipiou.ird
job, cojnoiui.Toqiu onb t:nruuiuo.pp i?tj
cjoz X onbjod nj oi.ojn.ioj opinni .iijntio
injonui uoor.dno c X o5iutKpuo 4 X -nui
soqo ou mu.nqjnS op .oj opsoji)iup.ti
nj 'ojduiM Xooio^ souoa onb a u o s
ou o.DTnb j .13 imj c!>oj m so.no uop S'Oo
m op r.\ vnpjlX c oinuuoiop jono oiu.
onb Jod uopcSjjqo op o'riMHj H)\m
uojjouinj o3.ico op n) X'ojnotnpqi^ ) on
tqjop uouub 1 onb soj so3!iu-)Soun.u op
sopo soj snqpj op pvjji uopon.) stq
.iodcsonjojf oauuub soj ( o,c] soi(| iqop
oajotuu uo oni)Jods03dX^7{ p p$uy b
kuX opunmu soj somoSoiopd sojop
sopdXSg ijjv op soj sDjqiuoq 00 oui op
sj oxopc$opHimit op .uoq t soj -cnuud
sojuo op soj | Soo.qif bjod rmqjo 03
supin snj d o'si^a^n hia q jrj so 00e rq -ut?)
oaS pop Xo.op4o;) uo omm
-oq
oppu b sof o)-mb*ozu| sQ]onb -oiud
so[\qsoppsoituo3 op gsjonjpiJji -nj
XsoX soiso^poo s[opso4iuoSouiud
so[cuiiuc oiuoo ooojixI jod ]o opox'g
sonc ojopinqionb jopod ir sotq r.u:d
tMrSqqo sojp soiitioSoiupd b -.npof
'uoyoin ou ojmb sopn^xop cfjonbc
oci3 0{qiujsL'tii'uopi}odiu p: op]ond X
oxip b uo uopiyspiy X nbon. on op so|
souoSoaind oj osjoip p ic\u% op no-i
vxv b ou oj oj;oni.iij c X |)o o oz\i] |o lio^
prpinboucaS X pippiiSX opmnuojou
$\m m souom op o| b iui^ojc;pouoaiod
onbiodcuojmpiui5iiq opuopt -rmor
op sopoi so{ soiiuo3oan.id onb t'ini tio
opo uojT(|sqc|oi5j| onb ojoj p nq.n
op nib^ c 121UO i)bo \vn 0.011UU b 011
so| soHiaSum^ sp sopo smopso]

snqui < onb.tod soj iOiiuoi.oiUKid op so[


so-uo uo.on,|,sn(]i.i.i XoiuXoa Xcpmsop
X'soiuor/op liuoio} X so.n opij.iuoo Dp
A u sotu i:qu.iu ouioo >oi-d 0 Jod so| jS[ t 'hkD
SO.10UI c X SOplMpO SO( S03|U0o()UIl.d Dp
sojoj so[ |op ouijitu odon <o[ siMino'[
o.ionj ojuoa X sop fiai ."o.oko o| prnb
ij Moio)oroi: uo Sf?uiopso| snqijj in?iiO|[
s'O(| oijoutu b.jod.si:ui un [o joui ou
rdp;)
<] 0.1 op $o\ $o.iouinjsj 0} uMuono sof -via
suq p op i:puj otib iu.> jo moXimu iMuo.i
oj :i m .1 v A" b u r .1 .1 o 1 u p X } 0 X ) 0 0 .i > < % q o u 1
s,;uq op oiuXoa soin: )t(|i.ui: b fSjx oj tio
opuou rj rjuouo A('uqpp p onb sououi
muoi imo p op jaj sojjmir X viuoi t.uAo.u
A S'op ut ( soiuor/op so.iqinoq : o.iod
oputnuoi | < 1 o s jop nqi.11 op t;iio'j oii'>
1.1r. p .ioijm smij AajuAoA jnnsop -nd
so.ijuol/oiu .)(uvin*p nj oip,y(Dp X b -ou
urnup oj soiopnop p a soimoizop ) .*> j 5
X soi) : soj sopmb nojonj soputopoi
d .10 ooup sojoij rpiro oia 1 X uo.urp r
so(| pnbt ojatnp tuouinnofl b VAiun
p o s<>i(| oij.> nqui nn:p.'Hib tio.) ^mnu
sojqj raud uj j ain pi o c X rtvux.ip ojqq i
^ojqruul onb ou ojjouj opi!ni|()o n jmpr
.ruqjm uo nj ojn.iiuioqi'i 1 X qjo o s tq
uopiq"UOAiqu:o uni b ouioi sotj mu s
oqp nqi.n b on ou <>.no
ojjta ioim:iijp<q)3 q5nbo[WO*h >I>o"j:m|)C)
3* r xijpnu oaijodo.u.1 *h\*
W(1 simo^cu
ouoijnmu PP ourmoui*^ "opoub mn
opu^qqo anb minHmi ijod 3.mM03 |i:
ojdiuoa i!p3uaa.Dd outj t p e onbjod uo
sojp cjopuib prpwfttp pn^paopwtj
oj o*.roXnu iuouui $o\p xpmm xv
va w A ivmsvpp p sof|Dco|HDtuw3qin if
sojp'utMTBiuju) mut\uqoop q Xoj un iu)
ocuoa souir/op etD v\pi\ p oS.no op
srucduuosiq soj tpouowsd
uuoo
uopu tib oj tM>mj 'sorct p p tiqua Dp
oucui:r| on.) wj pprutxid(Oj : anb.od oj,
oau.nf opoj p co|tpmi X r. onop rip
obtnt?! u snj sayripifpA * A uojcuioa soj
snjnoXut! p. a sc> snqui ii soj -nyj
sij c onb onj pnbs ojtauipu opmuS c A
ucmtojf soj fe oui?n:pin?$ opuopc
rnqp noicy o soj snuop saiopjoDBj
tm\x

DelaRep' Mica Hebrea.


Y u an con cls Jos Toros , para cl sa
crificio y llegando a| Sanctuario eu se
al de que entraa a Dios aquel tribu
por concierto de que eran ya libres de
dar fus primognitos pusieron les las
man pen las cabeas (porcuieesta era
cerimonia detrapasarel propriodere
cho de vna cofa en poder de otrojy he
cho esto quedaron los Leu iras ya fubjetos al San ct u
y los JLeuitas que
riendo oflfreccr a Dios sacrisicio,duan
le aquellos dos toros y porque cam
bien trafpafauan a Dios el derecho de
aquellos dos animales, tambin les po
nan las manos 3 y quedan an dedicados
luego al ministerio dlos sacerdotes.
Numero, 8. Quedados en el tabernculo los beni
tas ya como sa otiiic ad o s, luego toma*
ron sus oicios , y es sealaron a cada
vno lo que auade hazer , pero porque
en todo vuiee bu orden dthibuyero
los oicios 9 segn las familias para que
afsi cada vna eHunefea punto para
qudo adminstrafen.Y para esto es de
saber que Leuihij<fde Jacob ( de don
de tomo el nombre y apellido die tribu)tuuo tres hijos ,-quc llamaron Uerfon Chaath y Merari , como lo leemos
cn cl Gnesis, y en el -Exodo y delos ht
O MI 6
i

" *' '


jos hirieron las familias <j criolitas*
Chaathitas , y Melanias. ! . I amista
Chaathita era mas principal porque
deella alio el sacerdocio , y tambic-u
_ que de lasclas del 'Santuario ellos. 11c
, nana lo mas principal (mido e moma,
esta mejor y noblcaa fue di: cha ma
nera, que Lcm engendro a Chas , y cl
Chaht, engendro a Aar,por donde le
quedo en aquel 1 i nage el sacerdocio,
q era la suprema honra, stn esto cite lina
ge de los Chaathitas ileuatia el ar-ca,cl
candelero,las mesas y las otras cofas ta
cantes al (aerificar. Las de mas familias
lleuauan 1:1 apa. ato del tabernculo/ o
m o Lis cortinas , y tablas y la tapicera
para cl rname to descomo parece por
dp.i.zj. cl Exodo y Nmeros , de estas m el mas
cp.>
familias ,que y a eran ni ny estendidas.,

~~

\y

salieron rodos Jos de mas official es, aH


como ios que eran como asessores en
los pueblos como sed ira, y tambi los
que aparejaran las cofas para el facrifi co como el fuego y agua y cuchillos,
del los eran los cantores del templo y
los porteros, en fin todo les perteneca
a ellos como a escogidos de Dios, y cn
tremetiendofe otra gente en estas co
fas, en pena de fu peccado luego era he
ridodeDioSjCon la mu ctelo el pueblo
1 o m a ta u a, c o m o p arec e p orlos Nme
ros. En la primera cofa que fe exercira- Cap,*. n

ron los Lcuiras , fue en armar y desar


mar el tabernaculo,Ileuando cada qual
lo que le perteneca, pero aunque llena
uan las colas (agradas nunca entrauati
alia dentro en el tabemaculo,ni las to^
cauan con fus manos , mas cubierta el
arca, cadelero,y mesas por los acerdo
tes cntrauan los Chaathitas, y lleuauan
lo a 1 os G e r so n i tas, d e (pue s que ya esta
ua fuera lo principal deshaz iau el tabee
naculo ventre ellos y Jos Merari tas lo
lleuauan, y quand o fe au i a de armar el
tabernculo luego Imia cada vno fu
oJicio..X por el tensan el mejor y mas
seguyo lugar en el Real que aflentauam
porquetodos viuiah junto al taberna*
culo.Al Occidente fe ponan los Gerfouiras , Al Aquilon losMcrariras,y al
Medio dia losChaathitas,y A aro c los
iaccrdoccs ala puerta del tabernculo
No comenauan a administrar los De <j eda*
Ecuitasdefde mios,ma$ hombres: por ^ae" ^
que ha st a los trcynra arlos , no traba
ja uan resto es ames que fe mieste el tepo: pero de veynte y cinco ayodauan
y fe enstiyauan,como oy acaece en las *
y glesias,q.uc por fus grados van excrcirculo icen las colas sagradas; para que
adelante estn bicnifttruydos en ello3y
si veyan que fe dauan buen cobro y ma
a5queciauan para el feruicio ,y donde .
noduego eran echados como hombres
inhabi!esyimpcrtinentcs:pero no" po
dan comenara ser ir fino eran consi
grados,quc era como agora fe acostum
D 5
bra

iuq sopnjopjo * A sjr mivxhjtossoi


Dp duuAda k ooup soin? <r| sDiuljo ?nb
:o}dttiDioriA tu r s soooiu uo.n:5uDinoD V,
jnuoj c onb imd p o AoauAoA oDup 'soiu^
ouoj .todo^oand p uououiodrpuoc ojc
b n p? oj q 0/1 onb.iod vwA o\ onb -U05UO
sd^ i:iZi:qoj i?nqpq tqpnbi cpvpo .iod
b n in- o: ou.tX innr b md\\ sS.ud roui
.nuiiiu ouio^ soiur A sjh uo.nqpn] onb
Dp soiwsojpnbi tnnpod d'Vjyuiiup:
ox m: soi b.iod luo .io|jouoai ovu -.iDiij
v3 ou m5ottioo p onD|j|uiLu 'pij soj
iuud.ij soxjt S07 soda so| onb ou
uimo v.v p ofixp?jj uoqim?] uiT'/iuj p
co3 A iuo onb opumb umniiDjjii -t:jp
-oj'opoiunotf uunipjtnS s\p ouiod -o
onboDji ij7iujDj in) iHpnui piujnoijTp
mqpo(j -Jtjuodjtp sojf soiopjDDtj go so[
SD|oubcs,iuinD7 DsjrpnXr, t .n-{iq}}op so[
sopuinui sojop soptjpoiy so[jDU).ion
csoDod d o oui dddxI aod p DUiodip:.n\
opuoptucu oaDJiid onb oputuuojDj p
ox csv.upw7i v\ tlOof|04 OJOIUOD -V.IU
' ':

UDJJ1J SQtpnUJ SDpUSUU? V.p p -1|{.1DIJ


op soiopuoiA: SD.lop.DD^J Dnb OU 0(1
uinp dod onm ^olv-qw uo.npunu onb
sdj UDyrpnAi: so| si3tiD7 so|in?.t7 40
SOJUOUIlU Dp S0[ SVJ11D7 S1UA SUJ03S
Dp "cpmqo l\7{ V.\ 1T[03<5 )|]Dp O^Jptt
0. 0U10D UA ZpxaiqOJ UJ SlS'UTtU
O4od udj^o^aj ou sv,\ ohw\]m * -outop
SOU OU 0[ 0D[ UD t| ADj : UlOUOplDp CIJ
SJT OUOD 0| SOUlD.lIp SOtldjDp ^ X lpl
SDDUOUD OU Dttl Op.lDUDl atqpij OJAp
p D D^) 0 .t U Hit? D U .1 0 UD l V \ kl p D |A| Ao DJ U *
ODodainx odj y uinpod DjatjiD uo3 orq
ocsvp smdtujtoo nv, b n qo p j o b n o d o p i v
ji:j:d dj uod aDinbjuiib .loSmu Dp 0,00
cojDdcnqpj o ojpnj v.\ m xdfn Dp 0.1,10 m
oetiq ]Dp iqproAnj inpod Dj.nyo 03 oo
sDndpp op oidiilu jo ci;3rno7 A jnSoop
* " ' Dpopuiiw o.no <sosn|soDubunr,cnqt.3
onb sdujdP d|)duix ou urrpod jdj k>j
~*1S01*VS* ^sxmtx onbjod iq uotsjDDDnj so^jDp -nu
soi^jm ou dj tnn;pDJDq d .io t| c,ijpi:ut
sami aod p 'D.ipixl utiudjl o.tao -niud
oi^d[ si'i sowSnu Dp so si3n>7 onb*
opur,nb mujv,d o ti supiSfqo r,p^

Adj Dp uppBpgund m :v\v opu|UDjD,d


pp oidutDa - dq diIa i[:iDui;m vojDiniA
so| siu|nD7 spaai v[Dp wopmij.tpD pp
ojdajpj A Dp xno Qwsdmtc$dipf mw
svunn SIUU0UI4D. c Olll|Dnbjod -D1.D
jdu on?3 Dp
p oiiomtDqin A pi?
jta^iuTW oj onb sdj -mp soj jtf] SDaopjD
ou rrni? siuu c sDndjDp oa-uiqopt optnmb
DJ 03l}ipD p OpD 011A SIUU $TJOD S mil
Dnb.todcsMpnai].jo opoia q tPDyui;h;?ju l-P PP
'ols!n!P A sjv. (q m: pi oaoD
p oaotunu Dp soj Asnnioq ojpq -uAw
uj A eupo pui op Aoa 0311 sp.ijB iqi.ui: < Dp
so[ yopnb otuoa d.ujAda A ojnmb tu p i:d
v.i p optiuoj pp tojduioa souAi )7jq
cso:jqodo.id o so'/onf v.itd opoj p ou/foj
onb.iod o u uni o un oppnd va[\\: z;)i\
onb ou uDjpnmyo sop .Mj!iP7 O]4od
souoiu m'd AcDpt;(ojuo3P Jiqp 01003 ji
'jojpj A utiifoj tuo p isp'ojqond inquad
ocsiuu opmfo}]-soiiouj sottici i\nu m:o
imcs.ioj soj n.ird A'soxduo vsp ho\ jo
ouop onb ojoujou..ojjo3 opuuSmn
ou ojqoj Xcotmum iqp o s v.[ iqm?o jod
onb oxip oqdajfoi ou|> uouipp<$ v.ii] o
iuuoipD \uu SnqO'^ o soDUj.odojiqoj i:d
sojtn siurrvvj onb.K>d ouiod umd -ura
03 s iquonuoo b ou ojpmA pi:pni}in p. 3
cso:iuoumuo soj sopuib oxpo.Hn *-tg
onbjodcuomo| s.miv, 00 inqtuij o] s *;>7
uoosniu so-uioiumuo sppijvyoj * iui
OpUl?llD[[ J $11 SOpfyOA SDIUUIOD rUt'BJ^
sop A csoidmq xmH amuooop ivd uipt
-jim^ui uoinf) d,da"d| p Oitqijowutrad
p p uotioujodpwj TOponb amow y>>)
joAop viqoiq }\\voi\b opozKpj ^twm -.vtCt
:so.q/ X Dp q UOpnqjy.")p SllA*SOpp
urtmuoj soua souojjiutui A sono
op'sojK) v.ia wjprc} wdo mun? souipjd
Dp rujo ijtjr'j swduiojj * * sjt; iiiX d o a
un opmu ^uopJto onb ou oj pond ^ *.uid
.in opuoiAourj oj onb H*mrpd mbunv,
p p oaxrmioa p o iq aunaduDj oj imioa
notq p ouauinSjt! >P <> > *^d oipo vj
snptu svpupuojoAoipq oo soyo -v.Sii
sopp'sopiSapsai sopnb- oipj 03 p
A'pnnpuiip siq oipo uDjttj op soja
nxip omod n.*>7 onm sofrqso.n A
Dp

Dela Kepublica Hebrea.

30

de eos siiicron ios Chaathitas.y Gcrfonitas, y Meraritas. Los Chaathiras


tcnian estas familias Amranitasjlcsaa-

sin ellos Ioiriatara Bios. Y assi nirigunoofauaandarin ejls.ypor eb lot


nia mdadoDios en e! Exodo- Antigua C*P^>

ritas , Hebronitas , Ozielitas , que son


quatro.De la familia. Delos Gersonitas que cra la segunda^ilicron laLcbni
ticay Scmitica.Dclos Meraritasvuo 0
tras dos q fuer los Moaliras yMutas
cn estas se reparticr todos los officios
quequedandichosy creo quebastalo
dicho en quanto a los ministrosypor
eb quiero acabar con dezir en dos
palabras , quales eran los ornamen-

mente assi fe vso en Iayglesia Ctristiana,y deuria se hazer reformacion dello


y fin duda esta muy bien ordendo en
laordendel padre lant Francisco, que
no puedan andar sin ellos, y si en todos
fus religiosos ft manda estojquto mas
se deue guardar encre los sacerdotes
que dizen continuamente mia y ad mi
nistran en el alrar?
,
La tunica de lino era muy estrecha y Tunict de U

tos de los ministros > dando acada vno


i\ miniltcio que tambien haze al pro
poito.

arga que arrastraua toda banca. Esta


comun era a todos los sacerdotes , assi
asummocomo alos demas^ no tnia
al g u n alabortod a era 1 lana, y assi n o ay
que dezir mas dlia , sino que cra muy
justa y n ruga . Dos cintas v fau an Baltbeo o
los sacerdotes, vnadelinotexida , y cinta.
otra dccolor La llanaera la primera c
que eogia la tunica, q era la q dixe poco ha j que llcgaua hasta los pies , tambien esta era comun a todos los facerdores.
El quarto ornamento cra Iamitra, Mhu.
esta era de olanda y llana , noentiendo
que fuefe coraola de nuestros Obifpos, mas era cerrada en lo alto > y tema
en la punta vna borla. Era llamada Zdari n>de esta vsaua el sacerdote simple,
0 menor,y tambien el mayor,saluo que
la adornaua el despues con otra corona
0 mitra menor : pero ms rica Estes
qua tro ornamenros estauan dedicados
para todos los sacerdote $; Agora ven
gamos a los dei fummo Pontifce , que
cran feys n cstosiEra cl primero ornamento del principe de los sacerdotes,
vna tunica al go cortay mas anc/ia que
la primera, y cra de coor vioJado y co
m o azul < Era llamada tunica hiacinti- Thc Ma
na,Tcniaal rededorfus pasamanosdc cntina.

*\ De los ovrtamcnrosfte rfctunnlos ftccrdotes y mhiiJirosL'l templo en cl tdhtmento


. T/Vjo. CapinuX VL
A queda atras m otradocomo los iu$L> m o s sacerdotes y
^ los otros menores
f
tcnian fus ornamen
frljjf tospreciososy sena
....
w^' lados, y aunqueno
declare menu d amen tel o que tocaua al
propositorporque d exe Iugr fen al ad o
que sue este , todauia me acuerdo que
los nombres por fus proprios nbrcs,
y dixe que eran kz en n u mer 0 i quatro para los sacerdotes menores: y feys
para cl principe delos facerdotes3agora yo quiero mas particnlarmcte tratar
de ellos 5 y quai era cadavno* y de mareria,porque no nos q uede nada de deVimulU* zit 4 El primero ornamento que quaiquicr sacerdote fe ponia en el testamen
ro viejo eran los paos menores , que
cran vnos aragu elles de liccojmuy justos. listosc vsauan porlahonestidad,
porque las partes mas scrtas del hom
bre no fuerfen vistas , 0 por assirsclas
jtaldas cn alguna parte, o cayendo quai
quieraque administrara denrro, o suera del tabcrnaculo y tambien porque

algunos colorcs,scgun algunos.La ver


dad es que estaua por las orillasy cabe
on guarnecida porque no c rpiese,
corn o pareceporcl Exodo , adonde se Cty.ifc
hazemencionde todosestos ornamen
tos.

Libro pri
tos.Te n i a mangas,aunquc algunos po
nen difficultad en el Jo: pero de Jas pin
turas y historias que ay en Biblias anti
guas , fe faca que las tenia, esta tnica,
En los estremos y faldas, tenia pend icn
tes muchas mananitas y dixes como
borlas-las q nal es fe hazian de seda bl~
ca azul y colorada , y entre medias de
estas m an anas y borlas fe poniavna
campanil! a^o cascauel de oro, para que
so na (se : de manera queafsi quedaua
hermoseado aquel rname to con estas
diffrencias de labores y colores. Es
ta tnica solo pertenefeia al summo
Pontfice.
Ephot o suEl Ephot era el mas rico y mas prnci
perhmmral pal ornamento y el que reprefentaua
mas autoridad y misterios Aln este no
entran a el fummo Sacerdote en el San
cta Santorummi quando hab au a con
Dios,o quera pedir respuesta del diuino orculo. En fin entonces eslaua con
todo fu pontifical quando e pona el
Ephot,que tambin es dicho Supcrhumerale , porque cubra los ombros.
Dos gneros de Ephot hallo en la escriptura , el vno era el que vsaua el Pon
tisice mayor y era de varias labores laCd).2.
brado , del qual haze mencin el ExoCd.2.14.23 0^y c| primero libro de los Reyes . El
segundo era de lino, del qual vau co
munmente todos los otros sacerdotes
y Lcuitas,y los reyes quando adminislrauan,como parefee por el primero li
Ca^.y, 22. brode los Reyes, y en el segundo fe ha^AHa
ze memoria tabicn.El primer Ephot, q
era el del fumo sacerdote era de hechn
ra propriametc como el capir, o capi
lla de los frayles Mnimos , ode fant
Francisco de Paula > faino que no tenia
capilla para cubrir Ja cabea , ni abaxo
era redondo, mas quadiado, pero afsi
era ancho por Jos ombros 9 que los cu
briatodos:era labrado y texido de oro
ydcblanco y purpura,y estaualleno de
muchas follagcrias y tenia puestas mu
chas yeruas muy al vino de la manera
queaca hazemos-en los paos, que la

bran las donzellas , en este fe poda ver


el primor que au i a en vna muger con la
aguja , porque era la cofa mas hermosa
que entraa en el Sanctuario . Tenia a
los estremos dlas faldas fus cordo
nes muy ricos hechos de variedad de
colores > para que estuuicssc firme en lo
alto de los ombros, de manera que pudiesc verlo con los ojos.Ponian en el
dos piedras precioissimas a cada lado
la suya, y estas eran grandes y de inesti
mable precio y en ellas est au an reparti
dos los nombres de los doze tribus de
Israel acada parte fcysy estaan pue
stos segn la antigedad de sus nacimicntosjy cada nombre era terminado
y distinto con vna guarnicin y enga
ste de oro , para que pndice cada vno
conocer,(n embarao fu tribu. De dde fe toma argumento, que eran gran
des las piedras , esta u a guarnecido el
Ephot muy ricamente por todos los la
dos de manera que por todas partes res
plandecia. Sin esto tenia otra cofa de
gran hermosura , y era el Racional, este RmomU (
era labrado de la racima manera que el
Ephot , pero era qu adrado y en lo an
cho y largo de vna proporcin y de vo.
palmo no m as. Este fe ponia como vn jo
yeboAgnus Dei en el pecho,pero porq
estuuiefe firme tenia vnas cadenas de
oro y fus aidorcs, o corchetes, que le
trauauan en vnas heuillctas tambin de
oro , que est au an junto a las dos ricas
piedras que tenian los nombres dlos
hijos de Israel , y all trauados estaan
por lo alto fixas al Racional y abaxo te
na lo mefmo y trauado en los estremos
del Ephot.Tenia cstellacional doze pie
dras preciosas, puestas por quatro orde
nes de tres en tres * Cada piedra d est as
tenia el nombre de vno de los doze tri
bus de Israel .Tenia el Racional eferiptoDodrina y Verdad3que en fu lengua,
dezia.Vrim5y Thurm,y eran tan respl
decientes , que en todo el Real eran vi
stas y dizc Iofcpho,que cesaron de dar
resplandor dozicntos aos antes que fe LiKw*}**
destru-

De la Repiiblca Hcbrea.
dcstruycflsc Hicrusaletn en pena de la
transgression de la ley.Este Ephot se ce
ia despues con vna cinra muy ancha
(queesdichoBairheum)ymuyrkapor '
quecra texida de oroyotras sedas y
colgauan hechas Iazadas trcs,o quatro
bo ri as , q u e 'e r r au au a n devnoscordons. Esta es la traa del ornament pn
tical,que se vestia el summo Pontisice
quanto al cuerpo , y luego diremos del
que feponiaenlacabea, quanto diga
m o s al go de la cxcclcncia delEphot.El
Ephot podiatraerlo el Pontisice,quando quiesey consultaua con Dioslo
quecra necessario vestido el Ephot}assi
en el tabernaculo corao suera del. Afsi
confia que Achas nieto de li que era
summo sacerdote yua vestido con el
Ephot,y II eu au a el arca del Sanctuario;
y alli consultaua de lo que auia de acac.Keg.w.14 cer,como lo dize el texto Sagrado.Y de
Abiathar eemos que huyettdo de l su
i.Reg.i$. ria de Saul para donde ehiua Dauid,
xjcgti.o. Heu o conigo el Ephot,y Dauid abien
do que lc pona assecbaoas Saul,dixo a
Abiathar^aplica y ponte el Ephot , y co
sulto Dauid con Dios lo que auia de su

Mept.t*
%c/io.*
vfieg.cd^o
m4*on>$>

5X

Y afsi ie Marna el Racio'flale Ex.odo, ra ff2*cionaldeljuyzioy anade; prnas en ei


racional deljuyzio dos piedras que eran Doctrina , y Verdad, JJamadas,
Vrim3y Thumim: las quales estaren el
pecho de Aaron,qudo entrare a lapre
endadelsenor,y lleuara las causas de
los hijos de Isral en su pecho S y Dios
resrJondera estando prescrire el Ephor,
y coricuye el Tostado en este punto,
quclfuerca desto noconsistia envir*
tud propria del Ephot, no porqueera
mandamiento de Dosque aquellos
rnaraeticos fuecn jtosj y parafenal
de que era fru id o deaquclla mancra
les prometia la respuesta. Y ann sepruc .Keg..8
u a fer verd ad eto porque alli donde
dize nuestra lctra, que consul to Saul al
senory no le respondio por los sacerdotes:cn lo JHebreo dize, no le respondio porVrirn &Thumim:esto es por do
ctrinay verdad ^ques tanto como dezir rio respondio porque no Jleuauan
juntameme el Ephot y Racional de \q
de se ligue que la fura estaua en el racional.y a u n ay otra ciiriosidad en este
puuto qucdjzee mesmo Tstado3quc i&cg*.

cder y sue auisado que se g u arda fisc de


Jos vezinos de Ceila:porque lo porni
en poder deSauly afsi se laluo de aqne
11a Vez Dauid.No fera malo aduertirlo
que dteeel Tostado* acercadel racio~
m\ yEphot*porque afrma C\ para rce
bir el oraculo y respuesta cierta siem>
preyna el Ephot , y racional todojuntorporque el Ephot solo no era de nin~
guna substancia para alcanar lo que

la causa porque no respondio Dios


a^Saul , pMos sacerotcs sue enp>c-j
mi de que auia muerto a muchos fa*;
cerdotes en Nobc. Este Ephot con su
racional se vestia el summo facerdote cm'prc que administraua , excepto
eldiaquesecelebnua a cstadela Ex
piaciomp'orque aq'uel dia cra dia de tri
steza . Y ass olmente vsaua en tal casodelas vcstdnras oMinarias corao se c

epidia.Y dize que el summo sacerdote agora crasse por si ,ora en compania
deJos denias sacerdotespara que tuuiccrcspocstaciertay-diuiiiasauiadc
lleuar este Ephot y fin cl no alcanauan
h respuesta ni se daua . Y esto no porque en estos dos ornamentos estuuiesle
la virtud,rnaa porque sc renia experion-t
cia que jamas faltaua la respuesta diuinatodalSVezes que c sacerdote grade orua teniendo cl Racional yEphot,

puede ver en elLeuitico.


Boluiendo todaviaa IodcIEphot3^0^W/.
auiaotro Ephot qtic cra de ino , dl oN
quai vauantodosls miniitrosdel teplo y mas cra aquel ornmento deperso'nas ccclcsiasticas , que no para mim sterio del templo , y asi los trayan co
raooy losanonigof.reglarcs viande
roquetes , quenoesproprio habito de
Jayglesiatasdcreligio^cmolocsmi
cogula' negra, porque foy frayle. Asi
vemos

im-e.ro,
2.t'g. c.i. vemos -que Strtuc siendo nio traya
y. tu
phot de'litios quando San] rnato los*
ochenta y'ci'rico varones y quecfkiuan
con Aclvimeech acc-rdote^izc la crv
prii'a.queerasveidosdcPpho^y as
|;pv) d riamos traer otrosmuchos luga-;
res i ! p rop o si t ' ^ 'Hallo cn ose() h o: q se
g e I eh t o v n c o tic ii o c n t r c 'k s I ud ios p a
L.zo.c.v/ r:l u* ata r de1 los ornamentos d los Leui
ts- y proueyof-que fuesfert 'blancos;
Cpi parece que -sauiapcrtrtido el or
dn^ero bae esto y pTcmos adela te
\ goradirindela Mitra hiacintfc
Mitra hk* ^qu^ eraojttatffcnr-'dl lacbea 3 ya
c^w.
xe Como : at.vja; otra Tiara para los a~
cerdotesmenors^y que er blanca 3 y
aili pint'fo-ht'CiTfa-' agora pues es de
ihbcrj que^fei e'oraQ todos los rname'
tos dlos sacerdotes fe pona el fu in
su o qu and o fe p o n a to d 'su p on tifie a I,
alft!agofa:fpoiala Miera menor y en
cima la mayor y mas rica: porque era
azul j o morda, y pomVfc la sobre Ja
tr t no'^tfcubridle la primara , roas
era mas artelia y nias bax a 'muera de
corona y quedatia las puntas de la otra
; iw'enor-fu'nv-: de manera que era como

'

Lmina

v'na guarnicin y franja de la,otra . A


cita etaa arrimada 1 a Latoma, esta era
v ii a m e <.l ia - argolla d e o ro> q n c 1 e p o n ? a
la frente y ie la cubra, yiegauade
oreja a oreja---adonde fe trauao y alia
tos vnos cordones rteosv-corao-oy lo
lizerns con los antojos Encstaargo*
Ha estaiia-'- eferipto' el nombre ele Dios,
que era dicho en u lenu'> Tctragra. matn, y las letras eraiT be-chas y enga^;
fiadas all de Perlas precio ifsim as Ra-,
bi Salomn dhc que se prenda con
otro medio circulo 5 o otro medio co
llar por detrs de manera que en aquele trauaua y no con cordoncs:cn estova
p o c o p u e $ 1 a L a m t n a fe p o n ia c o m o y o
digo: No me acuerdo de otros ornam#
tos5 que hzien al cafo para los facer*
clotes.'De ks etolaSjdigo que los Leultas 1 as viron y que fue despus que Sa
lomon edifico c4templo3y cuenta lo c

pho que hizodozicntas mil dlias para


quelosLeuitas nduiesn en el te ni'* Z?8. (4*z%
po. coa hbito-decente para-admin-..
strar*Dizen que S toi a es sobrepelliz yy>
fin dbda no es: Stola propriamente la
que oy va el sacerdote porque aque
lla no fe llama en los concilios no
Otario , como en otra prtelo mostra
remos largamente en Ja Repblica
Ghristiana.[f !> Us mttetsy. thct^icncUs-qe sendo Dios &
los minifiros de fu t empl con que ywhjsenCiUntnloyXV II*
<

Ves heios tratado1


de todos los mini-.
lros del templo j y
de fus ornamentos
antes cj pafernos
adelante fera bien
que digamos de q
viu i an y coman los sacerdotes y Leuitas,y que renta teniamporque no parez
)'.
caque ya que Dios nuestro Seor Jos
tomo a fu cargo los d ex au a desheredadosmes mando que notuuiefen nada
ni otras riquezas Jaluo a el: el (pial que
ria fer fu heredad, como parece por- los
Mu m ero ssy D cu tcronono.Y en la ver Op.iS. ]
dad el parti mejor con ellos que con
<'
alguno de los otros tribus . pues fe en*
cargauadcllos, y no teniendo nada les
dauamas que a todos., mas con todo es
so quiso sealar asst al pontfice mayor,
como a los de mas sacerdotes , y Leu i-?
tas,cofas particulares de donde fe man
tuuiesten : porque aunque no les dio
campos ni heredades el hallo quedar
Jes en aburidanca,demanera que no tu
uieron de que quexarfe.
La causa de no darles tierras y cam * por(ne ios
pos como alos orrosfuc porque como Lm.tun m
caui de ocupar en el feruicio suyo y ^'m^
no en otra cofa ? fuera superstuo darse
las porque no las labrando queda
ran fe los cam pos eriozos y desiertos 5 y
por elfo les dio y sealo de que viuicfr
sen

32
De aRepub ica Hebrea,
i
tra parte de los fructos de toda la tiefV
scn.En dos maneras tenia los ministros
de Dios y todo el tribu deLeuisuspbs fa dlos israelitas 3 y Tsi era riqiifsi-^
mo y muy poderoso .' En esto de L's
scssiones, en bienes mouibles y poefdiezmos y primicias ui cierta orden.*
iiones,De las poesiones hemos de de
de dezmar y dar las ofTertas , las pri*
zir que eran las quarentay ocho duda
micias que eran dlos facerdtes erat
desque dieron los dems tribus de Iien cierta manera . Prtiraniente eran,
"
raeljeg q fe y ti ganado de los eiemi
llenadas
al
SanctuariOjy
allr
fniestas
ed
gos ena tierra prometida como paresmontn, fe dauan por fu orden acad
ce en losNumeros.-aunque desto hare
vno.Y esto quiere significar Malachias," Cap.fi
mos mas larga mcion luego. Estas ciu
quando dze 3 que Dios mando que
dades renian campos y eran dlos mes
todos los diezmos fe pusen en su
mos Leuitas.Esta era y na parte de la ha
granero 3y de alli se repartan , como se
zienda dlos ministros,de la otra hazie
hazeoy en las yglsias , De alli venia
da que poeyao eran bienes mouibles:
el repartimiento en tres maneras . La
porque no eran ciertos en la cantidad y
primera manera de dar las primicias
iiumcroymas a vez es ania mas,o menos?
era el oflrecer las espigas de cenada eri
esto era desta manera^Los sacerdotes te
la fiesta de les Azimos . Entonces no
ni an todas las primicias y todo lo que
lleuauacada vno fino fu manojo 3 mas
votan an,afsi como campos y cafas : o
en nombre de toda la multitud fe offres
qual despus fe comutaua en cierra fum
cia vna manada . Y dcste manojaquan- Qpa.y* i
m a de d inero y era para ellos el precio.
do lo offcecian al templo : partele!
Tambin era suya cierta parte de los
quemauan y parte del quedua para
sacrificios que [aerificaran , y assi era
los sacerdotes y como parece por el
grande l cantidad de la carne , del pan
Leuitico '. La segunda manera era dar
del vino y azeyte que les venia: por
dos
panes de trigo nueuoy era tsest
que de solas estas cofas hallo que eran
manera : estos e Ueauan antes d
todos los sacrificios. Auia otra gran
comer
pan'nueuo , y en el da de Pen
cantidad y fu m ma muy grande con que
tecosts. De esta offrenda no fe ecueran sustentados Jos iacerdotes : y era
saua nadie, porque todos dauan dos
que de cada primognito que naca
panes 3 el vil pan dedos pertenefea a
deos onze tribus 3 pagauan cinco di
Dios j y el otro a los sacerdotes. El
neros, o iclos: los quales eran para los
tercero modo de dar primicias era en
sacerdotes. Y los primognitos de los
Ja siesta de los tabernculos, o cabaganados tambin fe oflrccian a Dios,
as,y entonces dauan primicias de to
y Jos que eran anmales immundos
dos
los frutos de la tierra. Esto era eri
commutauanfe en otras cofas capaces
el mes de Septiembre: de esto dauafe n
del sacrificio 5 assicomo el primogni
tera
la prmiciajvnos de sesenta y otros
to del Asno que era commutado en
de quarenta: porque parece que ekua
Oueja. Los Leu i tas aunque eran tan
a
la voluntad del que&iujoffrecet ma
tos , no quedan an tampoco pobres:
cho^
poco.'segunque se puede coiegir
porque tooslos diezmos eran suyos
de la Decretal . Y Jo mesmo tiene sane
y de los ministros del templo . De ma
Hieronymo sobre Ezechie 5 esto todo xtrd kk
nera que lo que dezmauan onze tri
quedaua al derecho de Jos sacerdotes "ms^*
bu s,era para el de Lcui.El summo poncomo los diezmos alosLeukas, segn
tifce,leuaua los'diezmos de los L cui
q fe faca deosNumeros.En fin en quta s ; porque de diez hanegas del tri
ro el pan, vino, azeytey las dems semi fy&l
go lkua.ua el vna que era la centcsiUasi

Libro primero.
lias i ellos dauan las primicias y no po
dan subis el numero sexagsimo , por
que por lo menos uian de dar de sesen
tavnojbaxarpodin quanto quisiesen.
Tambin aula primicias dlos manja
res, aunque no silbemos como ni que
Cosos fe diesen. Es verdad que en Ez
chiel ay hecha memoria dcsta o fier ta:
porque dizc.Dareys primicias de vuclros primeros manjares al sacerdote.
Tambin les daun hortalizas^ miel ,y
pan con lcuadura,dinc'ros, vestiduras, y
fructas dcarbolcs.'lo qual todo por no
ser cosa que era para sacrificar era derc
chmente para los sacerdotes, como pa
C*>.$y.ti' rece por los Nmeros Daua primicias
dlos animales y era esta que de duzien
tas cabeas dau vna.-como parece por
&Mf*
Ezchiel Despus creciendo la auaricia en los sacerdotes quisieron que fe
les diejfc mas,pcro quedo determinado
por Dios que no fueTcn obligados a
dar si no de sesenta vna cosa no mas , y
que lo otro fucile voluntario^ porque
tuuicfc fuer a mando al propheta Ezc
chiel que lo publicale } y afsi fe guar
do . Esta era pues la hazienda de los sa
cerdotes y de que fe mantenan y era
mucha:porquc eran menos que los Le itas,y aquel tributo todo de los pri
mognitos , quedauan por cada vno
cinco dinerosjera gran quantia. Al re
partir esta hazienda hallaua fe el fu mmo Pontificey daua fea cada vno fu
derecho.En lo dlos Diezmos ya he di
cho que era para los Lcuitas y que era
gran cofa darles todo el pueblo de Is
rael de diez hanegas vna,quc no lican
do fe a otras partes mas de a vna y a vn
templo y para vnos ministros venia a
ser gran cantidad : porque por lo me
nos tenia cada Leuita tanto quanto po
da tener vn hombre honrado entre
los otros tribu s,porqtie todos onze da
nana vno solo, y el tribu de Leui era el
menor/Nada de lo que se daua al tem~
/
plo,o alos ministros fe podia conuertir
envfos prophanos 3 ni podan comer

los legos de aquellos bienes , y si co


rn i an p ce c au an : y auiapena por ello en
cl Lcwiticoj y todo lo que fe orccia
era consagrado, como i dixeslemos be
dito : pero los diezmos de animales no
eran dichos consagrados hasta que era
ofrecidos , cada qual por si y dado a
Dios como pai efee por esse mefmo li
bro, y no podan ser vendidos los ani
males para aratyii tampoco la lana po
dia feruir , sino a los v sos de los Lcui
tas. Esto es quanto a los bienes que fon
dichos mouiblesy que no auia nada si
no venia de fuera de cafa.
En lo que era como rayzes , an si co
mo cafas y campos, es de saber que co
mo Dios quera que tambin esuiuiefsen separados fus ministros , afsi como
cran distinct o s en las dems cofas qui
so que tuuiesten sus Ciudades y pue
blos a parre y fus campos adonde us
ganados fuesen repastados y seguros.
El orden que vuo en esto es el siguien
te. Primeramente sealaron Ciudades
pralos sacerdotes , y despus para los
Lcuitas . Esto mando lo Dios nuestro
Seor antes que sueste conquistada la
tierra^ como parece por los Nmeros:
porque despus lo fue hizo el reparti
miento auiendo fe ganado parte de la
tierra, como consta del libro del dicho
lofuc , adonde fe lee que fe juntaron
Elcazaro hijo de Aaron > y lofuc con
los principales del pueblo t y all fe de
claro la voluntad de Dios y lo que auia
mandado : y hizo fe el repartimiento
por los onze tribus y cada qual dio a
los sacerdotes y Lcuitas ciudades fcg
el numero que tenia: el que muchas dio
como quien tenia mucho , y los otros
por el mefmo orden . El tribu de luda
dio ley s que foncstas,Cariatharbc,quc
es dicha Ebron, Lobna, Icther, Esthcmo,Olon5C ariath fem na. El tribu de Si
m con dio tres , que fon las siguientes,
Ain Je ta, B eth fam es. B ejamin dio quatro Ciudades que fon, G abaon , G abac,
AnathothjjAlmon.En estas treze ciuda
des

Cap.*?*

Bicnesy ray
Tfs de los 4
cerdotes.

Ctp.iu

Qat ciuda
des dio Cddd
tbu al de
Lch.

De la Republic Hebre.
des fe erteierran tres tribus y fueron feftaladas paraos sacerdoces , las demas
cran para los Leuitas^pero tamben esta
nan repartidas en, las fuccefsiones de
loshijos de Leui^que eran Chaat Gerson y Mcrari. Y boluiendo a los tribus
Oire que ciudades'dicron,
auuaues uieiuu, y aa^uaiuu^
dire
quales de
lias lamilias pcrtcnccicrom El tribu de
Bpbran dio quatrcbSiche^Gazer, Cib
fa ni 3 Beticron 5 Dan dio orras quatro
']ilrheco5Gabathon Ayalon, Gcth>Re~
oon , a parte de Manases que era m
dia tribu dio dos Ci ud ad es que son
T I a n;ch,G et h5 R c m 0 n5 1 a fegu n d a. E fta s d i e 7, c i u d ad es fu c r 0 n d ad as a 1 o s hijos de Caath , la otra parte del tribu de
Manafes dio dos Ciudadcs5y son Gaulon y ftoram. El tribu de Isa char dio
quacrOjCs a sab cr , C e o n, D abero th , a
ranwih J'U^amin. El tribu de Aise r dio
q \i a t r o , M cl al, A bd on, H e! c h at , R o h o h
l t ( ibu de Ncptalin dio tres 3 que fucon,Ccdcsn Ammothder y Carta* Estas
tieze Cudades fueron dadas a los hijos de Geron que e llamauan la sa
in i lia Ger fouira * El tribu de Zabnlon*
dio q u ai r o Cudades 3 que fueron, kriatu Chaita, Dam nia > Naalol.El tribu
de Gat dio oti as quatro, Ramotli, Manaimjlcfcbon 5 lazer. El tribu de Ruben dio quatro, que fueron Boer* Misorjazery ersen y Mephaatl * Estas
doze Cudades fueron dadas a a famiJia Merari ta 5 todaselas tenianiis vi
Pm que fe
lesuUcrona
*7l
< 4j
des*

llas y aldeas y todo era fuyo*


l'ucronles dadas todas estas tierras
aIos facerdotes para dos cofas para en
que viuiesen, y para que parte de los
canipOS fucfen para apacentar fus bestias y ganados , porque como esta diebo no podian ellos labrar la ti erra>p or
quanto estauan dedicados a Dios y su
'ctukia 5 y tenian scnalados los tenntnosadondeauian de paccr . Y porque
J o demas no era razon q u ed aise perdido prou cy oie que qtiedase al tribu
que dio su repartimientoy all sombranan , y tenian sus vinas y oliuaresja

33

los quales no pdarr cgaros Leuitasjii tampoco los


otros podian
enrrar"
'*
aapacentar fus ganados en las deesas
delosLeuiras . Estodelas Cudades
empre perfeuero, porqueaun despues
quando boluio cl pueblo de Isral del
captiuerio
les
*-^r-iW^4AV de Chaldeay
1 / Babylonia
/
fueron resticuydas fus cudades a los
ministros sagrados
como parece
por
&
_

Efdras.Muchas orras Rcntas, o proue- **Ctp. 2,


chos tenian los ministros del templo, y
en tiempode Salomon les fueron b
chas mercedes i, y el Gazophilacio algun tiempo sue prouechofo a los mini
stros au n que era propria mente loque
alli echauan para reparos y sabriea deltemplo , otras muchas cofas se podian
traer a proposito 5 pero parccene que
bastalodcho.
% De los diffrentes ftcrficos que hx^tn et
Dos los ludos }y qudes animales crtn mandos y lmpiosy traenfe orras cof curiofits d
propofto Cap.X VI I h
0 Odo quato hemos
dicho de los edificiosdel tabemaculo y templo conias
demas cofas suc pa
ra venir a eto que
es delosfacri/ieios
porque con ellos ehaziaa Dios grau
eruicio^y el p u cb lo reco n oc i a c ellos
a fu Dios,y por ellos se les perdonauan
fus peccadosporque cran figura del facri/icio que oy hazemos and o y inipio^y auque aili no se d au a gracia3pero
por la obedienciajque a Dios prorestanan haziendo lo que les mandatia qued au a n lirnpos . Y tan cuydadofo estunoesemefmo Dios de que vuiceos
licrisiciosjquelaquotaparredelaly
tratadellosy queanimales leauiande
ofrecer,y que cofas y con quales cerimoniasyaque ticmpo.y est o vko era por
cl ni porque fe lediese nada, porque
como dizeporel Plilmo. Por ventura
E
4
hed<^

oq op aouio^ o souauo
soox ; -oqo
.ion o.i3utq op S0UO.KP3 i ouop so onb
Jod piqq[UA^a^onu oj A'oziq aod p t.]
oiponoad onb oj sou onlq op aiuuoq xi
ooujod^oq ozip auiq .ppctqphiy
opiuiu i: siq^uaSooQ uo iq o'puo:on|0j
i:f imw.ioj -uoqjonb si:y\j uod opoa ojjo
p .10111: oprp uosoq onb oj)3a OKim
oau.iidu op sopyuocj jodonj sounop
A'sopodjoj 3 00.1 onb soj sopxpuud onj
*wfonhoj uoi b unio.
ojouu.id onb.od jo tuoq
0j ]^(J ^ omooojq opiMtitpoq soiq -ouooojo[
/? tmtm ^9 A o\ ^ipo\ opojnounAisjronbA
'"1

unoauoS .ioirconJoS opioiouoo op -03


csop uojjouitijA onb piuop onb un) u
oipoq' jo op{3 A iq *TM.iorx ig opunSo}
jod jiqjdu p o(qond 0DT.qpiuj iqoo
pccunqop pnb uoouioo g o.rdAS h joi
ouiodoj uiqzcq uovj y p 0 s c A pu o .1 m: 1: u
so[ so|iluiuu ojuib so[ ,joi:.ui: 1: onb A r
* onb Vuojpipoj joqjjjuj uopnj "uoo
sopnJDti snj sopjinv.i i: so.iooiu ssojA
sojopopo.ujo p o.iopiqxioA cso]d A onb
SOudcUO0DpO.MlO|pU3 oj 0} uuqxtinii
fH'soid 0.100.1.-)] uy onbaod Q 01 s ojinb
mbpa oiqondnjn uo sopquocj c onj
aod OfJTijJixr. op iq pupTjopo onbaod
11.10 Aat AluzrS|oq oprq} t \q Alir/o.i3d
sopoaisji: soj uuiuqjosnqin sopidiiDO
uo su( siqoo op soiq : conbaod o uo -oa
soj c o uo siyoq ' 0 uo su.no csiquoiuuoo
onb i:A so| uiuo csiq)i;ptn?ui raunu -mpy
mm op muda p opiorujoqta c o oduio
[3 03.inb ouioujcpunj vmxI b ou ppoj
udj sop: soi.ii/uoiq jo:onj onuuuoo -iq
oyoyna jop ojapjoa jtquoiuo.10^ A -o[
pc[uS p?nb ritn? op joj oproi/LDiq rpiro
oue otuoo of opnuai uo 03(A3g c A ij v
oyD opijinvj ou uaiunidwooiioj so.no
ojsojp umpTUfo ppumxopA
onbjod inuoAojcnu onb uo ojonbi
r,nA ucoqi? opuiuiutt^ ojwdtDo uo -od
onb^j rpo.iud uvi ^pnuoui c onbaod ou
mqpaoiuo |0 'ouo^itu oaoj 'Ui^yuDcj
op AoaOiiiiuuiiuoD opwtn:dtuooi? oyo
Ai:ui ao opLjUDiq 00 u soi S0J40 c lA -00
sopiiuoppiotu iz (.niD\ju:,v.) ou 0| jo -p
urncp snipopioy bjoxpyxvx Dp -oj

sop so.iui-nb oj uuistv opioipjoiy m


utqnu op Ji^guiotq onbjodc iuo TanSg
pop b n 0 q c / 0 m o s 0 o u n u n c m 0 u a 0 ?jso
so]0p.!03 uo [0 opui?} Mtrjp:
opurxoQ d son o.])o r. ojjd c jo d '^11 o^wzj) -aw
lcl 0^KnH ^u:) soj ^OiouoS
W} ijtm\nm&
o
J
'SOU
10 o s onb oniu uo.on. 'oooio onb -onr
uo.t (o oynroojoi-j " |;,[ cooqprd jo
o
oioood |o d 0.1 o^qop A |o op iq ) -uo;
uopiMooj * iq^'C) sojppoiiA snpquo.i
'sopuwui: o s\:no srjoo si:pujndip d .u: r
iMOinuoo(iMtroi)Ujrj onb p \ 0])m:?o\o] Oifmopfj
cmqpioj Asopumm:op som: c onluod
oj pzi:q op s()jop.[()s')cso.i.iozo<j ) p q -p
soi c A op csiqo.i.ioj A Acsoumiop:d -un:.]
uotq i:ur.nuo uo p i:upi;q Amu ciuud
onb i:.io iq .uqj inpoq omo:) v.oui: ~p:s
so.tp c O m:d 00 u o.)Ao/i: 1 o uin.irq :nnj
D o ou uoinb q 0/1: 'sopiuinq o srb.m
op V^IW siq|iubjo.io onb opoj 0]p
ojouo3 ojcui\lop p/cq uo SOUOJ.IT'J A 110
so.no a p: o s * b on luvd o,|p pin: * jyj ~rj
opijio oynoopq ouioo ojjonjf p -nu
joA inwdpmixl op sopo) opsoj siu ij
sopyuo c onlxiod o u p mminpo oAy/x
X Aoup ojuopuo c A isjr op sojsopo.1
sojio SOIDlJUOiq UmiOJ d IL'1*01. SO -JOsiq
.A<sojop Soxijniim p oujoui b on -onb
p.iozi:qiq. opijuoiq ; oj.d u,*) o|p -uni
ounS ut} o soj(| 4 onluod cu p o i:.o b -on
opina A oppojjjo r soif jvf oj.uiop tuo
b nuon p o .iod ij uoo sof d soi A Xcsoumu
sotupp iq 'oni:;) A uo (qp 1:1111: tioiquin
pouopjjrp : b on u.) p j flan o uioo un qj
vuiMuonb p of.qpd X soj S'Ouiqpitq tq
oujuo uo p .n:.ip: p p otonj o.pii:j A ~oq
Otp M1U. Ofp * f Op/iq UOpiUlU Op 0,jp
j uo'opijuor p oDUjno-j obrq pi -uu< yfcrwj
oui> X d u su.uo s.n.n;d qop v.X7\ -.id:jp
opq oqjuioo|oi| oppojjjo c ojoj d .u: r
i:tjo[3 X luuoq <op *soici A ou oj ~uojo.id
iqp v..no rjoo un o q ojmiqq p tn^ojo
oy iqra iqp v. v,\ v.m:w.\x\ A r, v\ opjn c
S0UA Of limtU} Dp cSoAotig A S0.1.JO Op
Aso.iopjcr) ojodcsojT.up3 uod -\\:nh
soynpiuonib sopuinm: murapo ooup
oifoztfomx A py A oworojuopuo awd
03

De la Repblica Heirea.
ce en los Numcros.Mietras que cl holo
causto se quemaua,sicmpreaua de assistir cl sacerdote al fuego : por que ca*
yese alguna parte dea carne quando
se y la deshaziend oda bol u esse a com
poner , y de noche estalla haziendolo
mefmo , y acabauafe el sacrificio por la
maana* Auia muchos que por fu dcuocion t r ay animales para este sacrificio,
y quando los presen tau an en el templo
ponanlos en poder del sacerdote , y
ellos ponan las manos sobre la cabea
del animal trafpaando el derecho que
en el tenan en Dios. E stas eran las partes que tenia el sacrificio llamado holo
causto, no se perroiria en este sacrificio
animal ni aue hembra,
Swifichpa
El sacrificio pacifico se h azi a con BcCllc0* t
zcrro,ooueja:cnlo quai se diffrencia
ua del holocausto y digo que no se per
inicia hembra en los dems sacrificios,
y en este i. Tambin podan hazerloc
Cordero, Cordera,- o con Cabrn, o
Cabra . Hazafe el sacrificio pacifico en
reasradecimiero de los beneficios rece
b i ti o s d e I) t o s , a se i c o m o p o r 1 i b r a r 1 o s
cl e 1 a n g o st a, d c pestil c n c i a , d e fu s ene
migos. De manera que aquel sacrificio
c r u i a d e 1 o q u e oy siru e e ntrelos C h ri
h'aoos las procesiones y otras oracio
nes y votos que hazemos por los bue
nos fucceslos Este sacrificio no era to
do para qucmadomas parte del,y lo de
mas fe coma y daaa los sacerdotcs.El
cuerOjO pellejo del animais en este facri
fie i o) no era del sacerdote, mas del que
traya el sacrificio Yrcnia este priuilego
el seglar,quc estn a al matar del animal
y to m au a en fus manos el feu o y el pe
cho (q el lo oiiecia delante del Seor)
lo qual no fe permiria en los dems sa
crificios. Si el sacrificio era de Carnero,
o oucja:quemaua fe gran parte del facri
fcio, pero i crayan bueyes , no fe quem a u a nad a d ca carne : mas la grou ra
y las entraas y alguna cofa de los en
tresijos. Del carnero quemauan las dos
piernas y la cola , como parece

34
Lcuitico, y afsi entonces podijrtrera C<t>>f.
fus amigos para que corniessen c ellos
del facrificio.-porque era toda la solem
nidad en alegra del sacrificante, y dada
fu partalos sacerdotes, lo dems po
dan comerlo los que facrificauan , di
go en este sacrificio , -que en otros ya
f,
auia fus leyes Tambin scechaua est
este sacrificio vino y sal con las dems
cofas que en el holocausto fe ponan
corno parece por los Numeros.No po- Capa?,
dian guardarse las carnes deste sacrifi
cio para otro dia,mas auianfe de comet '
en el que fehazia el sacrificio : pero era
desta manera que si el sacrificio era por
gracias. que dauana Dios por algn
buen fucefib: comanse aquel da y no
poda quedanpara otro dianada: pero
i el sacrificio pacifico se hazia volunta
rio, o por dcuocion podan guardar al
go para otro da, pero no poda llegar
al tercero , fino auia comedores , auian
de quemar la carne , como lo mandaua
Diosen el Lcuitico . No creo que aya ^'73*9?
mas en lo tocante a las cerimonias del
sacrificio pacifico , almenos quesean
de importancia.
* ;
El tercero sacrificio era por el pecca Stcrifick
do ; este era mas riguroso y tenia mas : pepeec<uq.
circunstancias^ como el peccar fea co
mn a todos, asi auia distinctos ani
males para almpiarllos peccados af
si como eran distinctos" los estados
dlos peccadores . Si peccaua el sa
cerdote matauan vn Bezcrro, y si todo
el pueblo tambin . Si peccaua el Rey
vn Cabron,si vn particular hombre vna
Cabra,o oueja.El sacrificio por el pee- '
cado no teniasuera fino solamente et
los que verdaderamenre eran puros lu
dios y fubjectos a las leyes Iiidaycas de
todo punto. Y este sacrificio' era como
vna disposicin para hazer Ios: dems
sacrifcios,assi como nosotros que nos
conferamos pararecebir el sancto Sacramentodel altar ; Y aunque este sa
crificio fe hizice no quedaua.ning.tf.no
limpi^ tambin; no auiacosttricion'
E 2
porque

Libro primero
porque jdli no aih gracia en quanto
era del sacrificio fino en quanto por lo
que figuraua. En este acrisicio. auia es
tas cerimonias que e pona la carne
en el altar del tabernculo , y en los de
nias fe ponan en otros altares Tean
co la sangre del sacrificio el cuerno del
altar lo cjual no se ha/Ja en los otros.
No fehazian los sacrificios por el peo
cacto cada da, trias en. algunas fiestas 5 y
en muy pocas cmo parece por ios No
Crf.a8.jy.x5>* mcrs Si acrisicauan bezerros no fe
iacriricaua mas que la grosura y parte
de los Ionios; pero si era carnero el sa
crificio , o de cabrn solamente fe osfrecia la grosura y los dos lomos c h
Cf>.7
cola > com o parece por el Leuitico No
auia en este sacrificio el Libamen to , o
mezcla de harina, vino, azcyte , fa! y
encienso . Porlagraucza del peccado
ora u a el sacerdote quand o sacrisicau
por el peccado del que hacia el jsacrifi 0**>s-y*ti* ci , porque lo perdonase Dios, como
fe lee en el Lcuico Si el peccado era
por el sacerdote , o por el pueblo auia
de ser macho lo sacrificado por los de*
maS podan ser hembras , lya el pecca
do de suyo no fuee muy grande por
que entonces tambin auia de ser carne
ro: o cabrn Esto es quanto ai sacrifi:
ci por el peccado;
Suaifitk _ El sacrificio del delicto era el que
.potel deh c |mja por descuydo , o negligencia
7 yguorancia. Algunos no lo distin
guen del peccado.-pero manifiestamen
te parece por el Lenifico que o destinguey diffrencia ^ pues le seala sacri
ficio particular* Era el sacrificio del de
licio vna Corderas o Cabras dos cor-*
tolas ,o palominos > y cierta medida de
Ja flor de la harina y encienso y azeyte 3 y vn Carnero las ccrirooftis vnas
eran las del pecedo y las del deliro
y afsi yo no quiero detenerme; Otros
sacrificios auia por particulares cofas
que fe haz tan con diffrentes ofren
das ;3 afsi como sacrificio de pan con al
guna mezcla de azcyte y era sacrificio

de pobres: pero nolleuaua aquel pan


leuadura,ni tampoco en ninguna cola
que se hizicse de rnai, e permita*
Esta osrenda de pan iehazia de mu
chas cosas y maneras guisadas en (arte,
como buuelos 3 orejas de Abbady
otras cofas que fe hazen para dar cola
ciones . Tabico auia sacrificios de aues
c o m o e ra d e p o 1 1 o s d e p al o m a s qu c so n
los palominos,y tortolas/ue sacrificio
de pobres , porque costana poco y el
que no tenia para comprar vn cordero
0 cabrito , redima fu sacrificio con vn
.par de estas au es .No poda ser el lacrii
ci de las aues hecho pceas 3 ni las degollauan, mas retorcanle* el cucllo,y
ci e fp u e s h az i a n ! c I u g ar p o r don d e l a 1 i este la sangre . La carne de los sacrifi
cios de dos maneras le acrificana , o
alfada, o cocida > quand o le facrificaua
ponase en parrillas ; co/.ida en caldcras,no quiero traer los lugares de la ser i
ptura para estas menudencias porque
en lo S'lu gares ya alegados fe hallara ca
da Cofa de estas. Lu s animales, que le i a
crificauan eran bueyes , carneros y oucjas y cabrones y cabras . Y de las aues,
los palominos y las torroIas,como pare
ce por el Leu i tico - La caula de sealar Ca%i.yji,y^
estas animabas y no otrasjdzen que era jm
porque estas eran limpias, aunque al
gunos tienen que antes del diluido y
despus hasta que Dios mando en (u
leyquales animales auian de ser sacri
ficados , todos aquellos eran limpios
que e podan comer > afsi como ga
llinas patios conejosy venados,, y que
ret lo pr ouar por lo que Dios mando
a Noc, que tinasscde las animabas
no limpias , no mas que macho y
hembra , pero de las limpias ficte , y
siete , y que estas eran limpias por el
vfo dlias para crner ,y que rodas las
que nosotros agora tenemos fuera de
las dichas que fe facrifkauan eran lim
pias ) y que aquel sptimo animal fue
para el sacrificio que Noe hizodespucs
del diluuio.Pcro y o no hallo de a cscri
ptura

De la Republica Hebrea.
ptura q se sacrisicasen otros animales mas
de os dichos. Y assi cre q vuo dos gene-

ios leprofos': os qusles c x', ech, uk * fn -h


del rcal,o de la ciudad > y qncir-o
:i>rA" ?

ros limpios animales^esasbeispara elsa


crifcio y pa corner. Para la primero Dios
losicaloj como qda visto. Para corner tbit* lo dexo ecripto cn la lcy,como parece
en cl Leuitico y foutcrnomio.No se podian sacrificar puercos,ni comcrlos3ni anguilas , ni ni n gun genero de pescado que

haziasefacrificio poreilosco ciats ;.:eri~


monias>qsenala cljLcuitico :) y cr^' j c v- <
ci dos paxaros3cl viio dellos cra crhu::' do sucra dcl Sctuario adonde no vioia \
pucbl, y cl otro dexau y r libre. Depu:;:
q a'ui quemado cl paxaro meerto c me ;
cla de leia de cedro y de hybpo haziase

no tumfie cscama,ni delas aues mas delas


dichas^ni au corner las aues i er de raphia
Samficio
Auia otros crificios tambie notables,
de U va- prncipalmte para alimpiare qudo estata Tija*
'

mas,q cola sangre del aue rociaua eleprofo,y cl saeerdote tomaua co la mano de Li
dicha sangre 3 y vntaua al ensermo e! dedo
pulgar de la mano derecha, y ci dcl pie de-

,,;v-

Cap.ir.
l'<*l>M*

se el gr" acerdotc vna vaca rufa>y q nunca


vuielse arado 3nisuffrido yugo,y la sacrirca se en presenciade Dios, y q la qtiemaste
co pelSejo y todo,y q aqlla ceniza se gai>
dae para alimpamito de los immdos.
Y haziaela cerinioniadel tal alimpiami
to dehi manera,q cchau agua en vn vaso
y depues cchaua. en el de la ceniza , y con
vn hisopo esparzia cl agua sobre el unm u
do, y assi quedaua limpio. Esta ceniza era
repartida por tod a s las partes de lfracl,por
que cra como nu est ra agua bendita , q nos
alimpia de las culpas menores,yassi a cllos
de las y a dihas. Teniae en lasSyriagogas
vn poco desta ceniza y sus hydrias, o tinajas5y est ado llenas de agua echau en ellas
ia ceni za de l vaca rusa, y al tercero y fep~
timo dia del ensuziamieto se purifcaua esparziedola sobre el uzxo , o immdo vno
de los q estaua limpios. Y lo bueno era q
por auer hecho aquella obra buena el pu-

en cl azeytc y vntaula cabea de ! leproso


y el dedo pulgar derecho , asi del pic co
mo de la mano derecha y la oreja de la nia *
nera q c la sangre5yen fin c vn hisopo ro
ciaua el Sctuario ete vezes co cl mismo
.azeytc. Yc esto el leproso qdaua limpio
y podia cuersar Con los limpios. Muchas
otras particularidades auia en los sac ri fi cios, q fin duda cl ingenio humano no pue
de tenerlas en la mempri,alomcnosyo co
fcslo q cola de stcia y <j pertenezea a hi
storia y al propoito q yo 11c u o no lo hall o
porque creo q aqui va todo umado. A .los
principtos no se acristcaua gran raultitud
de animales , o p or q no auia tato numero,
o porq no auia lugar quicto para cl arca:
pero qudo ya parecio reposar fucr gran
des en numero>porq Daiiid sacriico dclte del arca dclScnor,qudo la traxo a iu ca
fa tres mil anmales,mil bueyes 5 mil carne
ros3y mil corderos.-como parece por eJ t- Cap.z?

risicte cjdaua el uzio y tnia necessidad


de q otro limpio lo alimpiassc a el 3 como
Cap, ly. parece por los Numros. Desta lu straci y
alimpiamicto erui aquellas hydrias3o c
taros^q reicre el Eugelista S, Iua quando
cueta la historia de las bodas de Canaa de
Gallea. Tnia esta ceniza de la vaca rusa
mezclada ceniza de cedro y de hifopo,cl
quai era vna cierta yerua que venia a fer te
J. , ,

i
J
i
n r
1
mm de col orado , porq todo cto ic cchau a en el fuego quando fc quemaua la vaca.
SacYficQ
I bien tnia particular acrifcio p as a

bro.i .del Paralipomcn-Pues Salom co fa es marauilloa la mutitud dekricos3 Lib} i


q hizo a Dios qudo edico cJteplo.Iofepho dzc q se sacrifcaro veyntcy dos mi
bueyes5y ciento y v cy n te mil ouejas, y assi
lccmos de otros muchos y foJencs sacrifcios5q se hizier a Dios3q por no fer largo
los dcxo.yafsi qtiiero acabar c este capit.
*iDclS tfs*"'i*Dis^;*f"Ptte}%> t*f* ^cfe.aco
viesien los tmtlhecbares , quando comette/jen dlgttn malca*
J0^ t.f//# '* elLS l^'es- c^-x 1 x, S""*Ro q no me quedaua mas q deziren
\^Io tocceala rcligi deiosludios, y
E
z
assi

Odiit
tsj ojmb JDiiod 0||;> opi)td\o jid v iq -jod
Xco.n o}jiu| b ou oponu.top opop o.T)(>dojd
- b m?p \) u.ip;j X tu ij 0 v, :iM(]oiq d 0 bj o u.i oiouu:
iMijouuoqXonj p s\:( sroqqndoj jouo r^n|
so.t opop^S'opnudtp oj osqn.iqq so{ so.t(]oq
^ osfor/u| sofinn *soproo.i A isju 00 tu o -luj
o o:\p uo \}\ ioqqndo.1 ci'o.tqoj,| o| o.nu| uo
si;| sop b ou bc,Hponb uo) v\ 'Onp'ippoyj X
n'Pi}> <>3i( d son b p op|ond op so] sopuf
onia so.U$n[ sopupuof X so.urpvjp.nxl opn
ojop so[os}o3odi > osjor/ri] p: o n *p?ui y u
soi b p oppond oponin.|}o uo S'o.trhq X 'od
o[p:i|ouSsouopiqq b o|inru.oqnp joinaij
0| o.ioc['o.])op rpoj op so[ b'so.ioumjvi -ru
^'^O op !>cuojXojaj\soi[("| sXo|oj)rp:u,) ) -lpivf;
sop so.nqnop.iud opopr o] poi^om 0 soj p?ui
XSoaoipoig b uoponj srj so.n op
.no d :iu
oj {op Xcjp:io| j sir ST.no K0.14 uo j.o.1 r op soj
;^||0^"soouiunr> opnb so(J b os-).")u} L ou
O|oj imix sofn|so] op sv.u^pvj]] uv. r.iud soj
cso|ng> v:no .toiubpuib oioo b ojjnnnA 1:
tnjt!dooi| op so| ( soo.iqoj uoiXo^ ouqoij
03 ojdip p oiopurprin roupTp b.iod op 0|
ojb oooujcouuc3 opiiu X.u;p opTijof sv{ so.n

S'oprpnp ouio.) o.-)0.uh pp Xmo4uo(| uo p


popnu-qqouiput oiuooboiqoncl osjouj
opiui v.\ ca.ion uojjoqdiio o[ b j so( -inu
op puno opopro pnb 0} oqdn. vondp Xmu

ou] d o a oiijd| nj .lopoonj |ouo oo.toio pop


ot'<jrj owoo'orqond odo;uu! :tod nj sirpqj[ -lpniD
-w/w sop Ma ppcstqp iiqi:u ^ coq:uHp^u;n?^)rpiij
^ >j, sol? uocatqq r^p pp oqoo.top p->p ooijLioa
Pm^*L X:.ioXtuu snj sou] so| "soiop.oog f v oyp'ix
?/ p nqui} op Xcun?.y^[ nnuui?^ oj oqo^ c v.]p
Z^m* iua p p oqoo.iop so[op tsv.iTuor| *saiq;uu;:)
sof
onym tuocopitr) op t{ rupnu uqi.n p o
X^sojpiut^ lu^ou.WDd v $o\ sium.y] ) j opo
i^pstiaut uqm op cuqiKlo]s[ oip v\ vwnb X
.ip?niuuB({ i:nu|j.*)csop?k') Oqii.i rquo o.i.ipu) p
,so[ > snTuopof rr] w.Tyv X^-potui^j mo pp
nquj >op t\y^\ivj upoimwd \t oq;>D.iop op
so|
Xisiqt.nuojA; otqij '.iojo^ b
v\ r.piixoj pnil> oip p nqr.n op ;?qn|| *
st\p ij|podS^pt;pm;) so}coj.ioSodc b -eiu
ijn ounSju ou ocop,i.,mb t: ocojud ut/ -tpuu
tp b.todcTipjod np ?j.io u.fDUTOi ou 0} ~.od
OptU1ljpSD|D|U\T.Ttat c OXUOO SO.UOJOU
uiniIujuipDpwny^nop^jjtodsouuzDp
TjT3iijLMon|oq.tDpocI ; bqjiq pojpumu
v.t Dpc^opjontj oputra b tj qwq oood p

ip?> J 0qr4SiK>p>t03i- umtJin o^od F '!PP


b ^,311 |r> Xco..io|/op x\ d .10 [.-> OT.i.uor> a 1 Tri
oipimu in:^0T.>r pi opixpu^ .n.iou m p -pp
of^'ox^n' s,){ ijrpod si^.ur.u,-)^ d n 5.1.") r s p st|
uiSMprpnf) snj.nuod SDjin:cson.io])rj un; r
op jqjD opo.1 X^opr^i^uMinpip so| souiun::)
Xmu soi.i.^T(]t; X soir-pi 1 b.iod ou s.| B.ijfoii-
su^dik p'si^ijvpxyjjr biUDiitun ou ;>} j:nptid
t:>| ,wp!A (ip s.")p?3 |*HDpcpnp s.*>nJp( so| joui
sout j soo.uj,-)} n,ior/.u| ().n'i^|.}npja .nio|
pp Xcopi.n:u.Qtpn f.-) isp^opb.) souk\-| pur ^
UDOplUOpiU l oXntp'ji'Jiiri p.* OplDUUJOqtM
X our.n pp <hu;hi:> pp Jtnp ,ip op;iuu p
b'oumpr^ oj ri.i.Mb ^umiiu X opntj oprpni:
(^{^puouiop:^ Uopo'/nj^iou cjrm X sji
ssiuuopy onui).") op.nb
i- b oj o.nf p
X.j outop's c b o\ .'i.nHiop.i.iil - \ p: ouipui
po'qiropj^ooippHpouio.i \vi\b .n.dv\om\iij
w siuuopyp b iu|> >n:5p: oj it.uoo p X.u ir
omooSnuoi oooiBd ,kh ojp otupm o,tqq p
f o s *soo x uo U[| p p op*V scq soXo>| oj {OS
oins jtqva omoo w jtinf ouiVbj p -oyh) ufo.} *c
[;jm ttpiXoj opf-iuoiop.iooijoummj .u:oiq XV(]Py
pp optai t; i:uXo.uqpnpy br.u'd v[ jsp'juiu
\uonf kiodjp oajop .))oti tipod jo/iuj tqoo
p m^nufut ojvpomijh 00.10 b uo o;}p o,u
o.njod rXu b .ir/op Snu X btinr inbi ^p.-inb
00 ou opyub opp:q p uj X^prpip.}.'} oj<;Xiqp
ru o.n:.n\u n.inm.'.u.iq .n/ojpp opo tqjiqout
o(t; b oo.o opurd h rom r ;vj|.) -oujodo.u
\\& ;>u rj vpujiyiir r.viln/jjirj ' ./< J'ikj/ /j Jiistjtio,! 3]' vj
'XOMiJjff OtttO) miVMjapt C'XfHJVQ') tflMUM *A *^.'> .V A' *
\ mi{/ q 01 inbu joqrj op.op h 0| v.nxoi
SttjniMsrpincnuo oubXS\opHin.ndp
proos p: XHqnonuoqui oj*;? A u so| iwui
sojqj r} u 019 s X*- sood souuq oinpptf p o ~v.u
u;.!op. ouioo oj pmupi? fi:m.||pvpi\)i\\ ond
op| ciuuo;) uoiqijj so r.p.") oppuonoo b 0} oj
ouioo soj sonT.|jpp.")Vf iruk">i snj oqnn?
XVirp muqopo ) r.icdcsoqp<r .ttMr.n p siq
siqoo op v\ Xto{<bp.r opwtuopa p 3 SO| -nu
soxpur kiodsopr.tSr.j so; sojqoq o.idoi. Xnj
sou Xcsoua o.idoij sou A4soim;chu.|p auou;
SOUUHf JO:pOUOU 0/Ul> SOU OMOdpp -Ulll)
op p w nu iu o s Xe sou oiutmo) optnmb -oXipo
Sonds^psouO. r>p .oqvj b ouioo UOjAojAj
iquoojprntqp uoijuija/ op soj so;uppidoj
onpnb v.\ ozo.q ouioo ooo.wd .iod sof -njsj.
sortom c opurui soq p omptu uojXojaj it'iko
oub

De la RepuM
k\m cscgce sctcrifa varoncs de los
mas vicjos, y principales d cl pueblo
que scrian en nimiero etentay dos,por
queecrcc q tomodecada tribu seys,
y escogidos los llcuae a la puer ta dc
' tabernaculo,y q alli el5 yellos lo ag u ai
dasse porque determinaua baxar alli > y
hablarle a e , y a ellos darles dei cfpiritu q Moyscn tenia porq de aq u cil a mar
nera le ayndaen en el trab;jjo q renia
en las colas m ay o r es pues para lo toc a
te al gouierno dei pueblo renia fuse en
turioncs, quinquagenarios 3 y decanos
cformc lo q auia ordenado Ictro.Hi20 Moyscn loque se le mando, y escogido el numero traxolo a la pu erra dei
tabernaculo corn o e sue m an da d o . El
lenor baxo cna noue seau n lo acostubraua quando hablaua con Moyscn, y
Iiablando con el sa net o propheratomo
de su cprtu y dio a cada vno dclos se
tenta, su parce, Los viejos euriquecidos
conel thcoro diuino 3 coinencaron
uego a prophetizar 7y nunca ccaron
rcfpucs de exercitar aquel don porque
lo tu nier o n mientras les tu r o la vida.
Elos sciera son distinctes de los otros
queaeompanaron a Moyscn en el mon
te Sinay 5 quando yua por las tablas 9 y
iatiocon Dos, como parece por el
Exoclojporq aqucllos no lo ayudar a
ju'zgarporqueaui^noauia.Icy',y.aq-uc
llos chutan en otro Iugar , y.no-fucron
dectos por manddo de Dos > y a unque pudo fer que aigu nos de aqucllos
n agora enalados, ensin Fueron
distinctos los vnos de Jos otros*
, la causa porq Dios qnisocrar csts
varoncs de tan ta autoridad5y darles espirtiidcprophccia,yquc-ayudafl53n
Ivoysen , sue para, fundar vn senado- > y
confstorio de.personasEcclesiasticas^
que tratastsnde lascosascspiricuales,y
religion en cl pueblo Hcbreo* y que cri
av^ntdfotuuicsse cl simmo Pontifi-.
cC'ConsejO)COn-qaien corstiioicar* y d
clarai* his casas ard-uas q scie offrecies*
fm9y n o pensasse vn hbre qu e p or te:

nerh su ra m a porctd selo sa|>ia t;4c&Y vino agora bien el crar este
nsejo,>
ynoantes porque aunque cl peso de
los negocios hasla alli auia ido gran
de nunca le fatigo a Moyscn tanto 3 co
mo agora quando cl pueblo lo westo pdiendolc carne 5 y que lo prouey esse de lo que pcdia,y conio est o el no
pu di elfe remediar porque no cran pley
tos ni coas ciuilcsi mas pertenecia a fo
lo Dios3 el proueero , acnbulo lo mucho,y asi se qucrcllo a Dos reziameri
te diziendo q negocios de tanra im'por
tancia no cran para fus fbera s,, y q uc II
no queria poncr rcmedio lo laca'se de
esta vida. Dos vsta justa demanda
prou cy oie de coadjutores. Este go nier
noescofa cierta que todo sue epiritual .-porque / suera para las coas cinilcs, y de crimen , no pudiera Moyscn
dezircon verdad que era solo , y que
no podiacon tanto, pues tenia tribu n 0 syc e n t n ri 0 n c s > qu in q u ag e n ar i o s } y
decanos. Iten que cl negocio spiritual
quedo r esc r u ad o a cl segun cl consejp
de etroj como lo lccmos en el Exodoj
y Dcutcronomio , y assi cs viftoqueei ^'1^
dezir que chiua folo,y lacargaera gra <'^"1*
de e entiende que cite cnsej o era pa
ra as coas de a vcli gio 3 y espiritu ales.
Kl cargo de eegr a elos quedo al aluc
drio de Moyscn porq el conoscia todo
el puebl o3 y sabia quien cada vno era3y
como e! que no tenia pucsloslos ojos
al interes ni a la sangre , y carne , escogo deJosmas prudentes 5 y de autohdad porque es de mucha susta.ncia
b uen gouierno que las perso nas que se
ponen cn ocios publicos > tengan las
cahdades necerias, y a esto acudio
la 1 cy quando mando que nngun cie- Lcm^zj:
gOj . Jagasiosoy oxo'ipanco, leproo , corcouado 9 y que5, tuuice ocros
desectosinaturales adminitrae en el
replo porque desautoriza:ua cl minister ^ dg
rio,y cnJa yglea esta prohibido lo mes cor[m(, ^
mocomoloecmos cn derecho . Este tttis perm
conse/o que agora.proueyo Dips para mm,
E 2/
lo

Oj. -oauKOCi'. o^ pnapqdjo .oli ooo.Bd


u \m qaopadojonb iquo o[ccqop( onb
, soiuda uo p Quutmj oojjuuofl X op.ur)
so['h ^ onbjod op v\ otibaoutnu -Xojaj
oj
SOpO.K|OJ SUWOp CSO0IA X Oil -01
ql tq uop"pjiJn( ^piuiLuq X soj ljuojpj
uimo soj soioo.uh\] 00 opoa p X'ofqond
oonioia soi X*iunqtuSX uojXojaj so; -o]
mn^ndo.iq uo isjifop; .p nio()OU.iauq
onq so 04qoj Sopoj sojX sopuop.^3
UOJ sojoXciu oaiuo sopoi $o\ sintiop d .10
MipjlXiqopSOpiq
o.mj; \p 0 oujppo^ op so| "cjooj 00
lpoqdojdpppuopp biqpn] ipjAopj
ouniu ' p sojp uo.uup?Du 4 X ndjop d s op
souontu so.|jO o o ou ijnX 'opounui ijtiA
opuoiipoXopijiJO SO.VJO sojo.iod -onj
sojojjoj onb tu ui 0.10 u [o 1 n .11:0 X loi.n[\<.)
ou uciouinj *cpoqdojdij ciodaio -isjn
tnqy puoo oDqqoocj c X oao op nj uoo

*\rv$i

X'ooj uoo sojpo i:nronuioo strpoj $v\


sijoo. op v.puviwdai 1 X -ojDotnuu.od
uoj poi:.|jin[ oduiop op o.))T.i[3 c X so||0
I03 pi 00jqiH)(] 0| UOJtMPpUOD d -.H)
onb .ujus ooq.i^iAj ^ niKS soxu}a| o'/q>
onb {0 odptq.tt| op so[ 'soaopjoDij so|
so.oXi:iu uojoi/iq iq oqpuo;j o.i(|-q iq
uopuiopuoo ^P Uopnqus o^jo oj du
onboi.iop.H)dou oyo oj ouuqj p
luapo oub r..io opiuojouioadtqp Ac
o.nu tMoSinqjiu] onbuiTC ou opy 0111b
p 0x1 onb oj oquov ouujo3i.np-)iio out?
Ao.qop sopojojf-j p o.i3d:optn:.io ojj,-) oo
sondopuicppjoir pi oqiouoo hu -rqoj
ou onb o.pihu $0[ oipn| uo nj oihiS"
onpK |o Dnb uo.iv.itpp;> iMt'd .tn.i]j.)p
i; o.qjDtm tqopoipc; ) opr.iq; c soud
p o; oqnjuor) nu s Dp ia ouv nie s.") -o.-)
m o oj VKiopDDOjd v..uuoD p uop n -.)
uoj v snprmi si.'xJouiun; jop opunui oj
o,k\ X^qs p o siuouioui souicjiq ."Hib iq
^ooiun^ Dp oucop,i{Oj( ouinjo.-) u:> nj
oiuo^owuti. rat'ipq.ou jvSiq -qniopu
^psouuDixuj: oryD t;> rxio i:.U|o r:uq.|pp
c)p,Dtib 9P<r u.j.q [> sond soiuou opaiM
soqpuoaop onb soui.'qriioj po au3iq
" opuops 0) UnniMq;)pi3 X so^uiub oru

u:| odii^n 3p o^j^o|A| c ou SotUqpMj


j r )j oj p . t n 0 p^j q.") piu o [ i? r t:u 'a o iI |
3 n tt o o u 0 dcoqi o 1 b n ,1 u u u :> ii } > o oiw
iqor? oiuiaoj r tq *Dnj uoi^q.u -upj^A
spiupp ua sotcf i|)tu] sodtu.nsoj >ol>
ou.iono'noiijoj; d pu our <)3tnuboiu;i;")p
^p ou.pOihj b.iod s,.iu()n^*> souk*);>|
p oi.iipui .i(}0| o.}|A,i.inu.od vuzp zzuk'j
ptfprmou IL") SOJ p O S SlKp.U biqpDlll
VA u p n )l n q .1 u c 9 u p e A { r u t .> p ri p p\j v. oupujTOp'sojcu >p">."> .n^u] ) ojj.uo; 3 o
Ojoui so(ti.i.i:")A Otiiq ,)tb s<>in;),?,|joiu
;qiuopc
iTuraunf p ) ^oqijuo' *)})',.)
. j r] 't..irtMu u,)iq s,) ,)p u j.. b 11.) p) ii opimuuoq oiia X*iquo opiqiq X'o.quoo
opopi: o| unnuiui siq siqoo rpp OVp.i
onbum; {o nosoturoj iqopsojqqso]
suiutA';q somi |. iqdoi .q o'/jq iu opo 1?
tq opuquu pp X^qiKMUJOtp.'j *> pu a n o
optjo o[ojijoo jjia onbso u.> p *n
] t 0 .1 u ' 1 > . 1 [ > < tq a n >< p ( u 0 s 0 > ( ) u ) c t; ? q u 11 io
ojpAoiuud v. opoa <uiu!.i;5.i.>p jo/rq > i:
tq vjvd opuop oj nnr op .nuqopo soj o.)
Xsoqp isjv oooml un p ot!.MuoibpMr(|
pruqou Uh rpjrn'.i op iq p:nb imnqp
soprpujoj o.uvub soj;:.H)d ri'd iq joud
U} opuop.od niiM4U0 oiuo.) v.io\lv b U.)
iq iqiq pp oqppp oprub ;q raqop:> c
su; \-snp.iviJX<'so.iouod r b m oj ~op>o
o.nr.iq sopo.) soj o.) p.) soi b oniu tq tUfS'
^v.oo iqpq b o.qpiw .opfiip:^ -ppvd
p o b sondpp rounu oiaoj .nujoj jod
onb soj > 1 1 f 0 uojor/upj ojqoj :n:oipo.id
s<q Vq'qjody r.usmu sono,}){|<K) uud
op oqp.td .nrunu.jjj.q-) oj b tqtionuo.-) op
opox b wd K)()^^t;n'JjiMK.)T.u op inip
sojuimcyoro soqpuo;) iva oppp p .id
ut .10 o ptqjiNj X<,OJ,),i:|)od d u tu onb oj 00
uojvfojS mbropuip jod *u.)p.io
jvj uI .dih oqpuo:) soaiqajfKQpnb 'GtjtMos'i
anj^omicpp:* d o 4 oucryijrtwr.ip *qj *%vn\oj
f on ojpplA opn.n?cfo.t iq w tu op SDut
p a 4xqp?d p uepjoj 9.*) so| sttqr,u p n nr\\
?\)n(y^i\ iq tqpoiu Dp sojpuijAj c X *-onb
ippp sotidpp soptSiiqo .i'pox t $<q
sojq zoip saqua opxnmb ospnj H-uirq
p o s raud optjur.SaX xq i\uop sopuponb
sowpb id ij vuon tiojnnuuojop
-tl!tOf

De la Ripuhlca HB
43
leuar envnostos eolldos vn gran
benitas,y GdtaSjpi s aui hecho feultarcnestremo todo de piedra 5 para
stte sacissici* En este primero ccilie
tnemoriacomo quipona vnacolum
se vee mucho de lo q se gurtfo en mum3 y testimonio de q ellos aunq estau
chos de nuestros ConciJios gnrales,
dea otra parte del Iorda,y de Jadonde
porq en todoslos negocisqlayglesia
no esta u a cl tabcrnaculo se cntediee proueeno embia perona-feglar que la
que er Israelitas,y q segui vna mesma
excute mas a vn Obispp, o ptro sacerreligion. La nueuade este hecho Jlego
doteoCardenal^y aqui embiauaEnees*
aasorejas dclosdiez tribus, y como
q era de los rna-y ores sacerdotes. Y co
vicron ntieno alrar^ y cra contra Jo que
mo esta mesma ygesia quand o ay Hre
ges^ y scismaticoSj y rebeldes primero
Bios tnia mandado que no hiziescn
nueuosaltarcs escandalizaron se todos
embia requirimitos,y persuade repre
hendido lo mao q se baze para q aya
tcmiendo que aquellos dos tribus se
enmida5afi aqui primero embiaron a
auianapartdodcla religion del Dios
saber que nouedad era aquclia j y si sue
verdadcro * y a Iosue, con Elcazaro,
dcscuydo,o maldad.Y porqoe quando
surnmo Pontifce hizieron Uamamienno ay enmienda sc suele acudir a las ar
to de aquellas pcronas a quicn tomas^ y al brao scglar ai agora Phicaua conocerde Ja religion , y vinicneeSjlcuoaquelios capitanes para que
ron a Silo adondc estaua el tabernaculos
amenazaen c la guerra.Y si noie
Jo3yelostrarar de aquclia nouedad
vuieran desculpado estos dos tribus^ta
con dcterminacion de poner rcmcdio,
legitirnamentc
, no ay que pedir sino
y despues de mirado bien se prou cy o
que selcs hiziera guerra porque la es-^
de que Fnces , hijo m ay or del su mm o
cri p tu ra dize que qucdd otodos saris
Ponticc lleuafc sole m ne embaxada
fechos del descargo que dieron,dettr-
a los dos tribus 5 y acompaaron lo
minaron de les hazer guerra.
diez perso nas principales de cada tri
El segundo Concilio gnerai que 2
bu vna, para que el sacerdotc aduirse hizo entre los Iudios 5fuc en tic mtice como letrado enla IcyJomal que
po
dcDauid^y del Pontifce Abiathar,
Jo auian hecho en leuantar cl altar,y los
a causa sue esta. Como Dauid vuiesle *
coin paner os para que assisliccn a ver
dcscado edifcartemplo al Sefor , y le J*
lo que se respdia , p orque sino vinicsfucseprohibido que no loedisicase,de^' 2g.
sencnlobucno serian casligados con
termino hazcrlos aparejosneceslarios
las armas , Concluydo conel Conripara que su hijo quando rcynaflelo edi
io q se conuoeo parafas cosas delafce
kaTe,y teniendoya clmodelo cj Dios
Ucuaron la embaxada la quai propucle dio comootro tiempo tambie a Moy
sta respoodier los dos tribus rauy bic>
sen le sue mostrado otro exemplar3para
y declararon 3 como aquel altar no sc
que
a aquclia traa se hiziesse, cogrego
hizo por occasion de ydolatrar mas
cxmcilio de todos los Principcs,assi de
para memoria de que ellos tambien
la
Sinagoga3y dcl rcyno y y congregada
eran Hcbreos, y mostrando la pureJamultitud
lcsdeclaro> como ya que
z a de usconsciencias,.mostraron muy
Dios no auia do seruido que cl edifia la cl ara como seguian la rectituddc
casse
templo que cl queria dexar todos
Sa !ey dada de Dios, y dada bastante
los matcrialesaparcjados, y rodo el ga (
sarissacion,Fineesjy los demas quedan
sto,y dinero que fue/menester^y aqui
do satisfechos boluierona dar cuenra
le enseo a su hijo Salomon la traa de
de loque se les encomendo c" lo quai
Ja
obra 3 y ferlai o tres sacerdotes, y
los diez tribus quedaron contentos,y
qyantos
ffllmstros auia de auer en el
no trataron de mouer guerra a los Ru*
F 3
tem-

Lbr primer <x


teplo y de'qucaua tic scniir cada vno
demancra que no quedaffe nada pov
descuydo,y fi aqui sc hallaron cauall.cros con los sacerdotes.>rio ay porque
marauillarnos que tambie killamos ca
tiempo de nuestros R cy es Godos 4 assilhrIosDiiqucs>y CondcsjConlQsperlados;
3 Cowci/id,
Celebrosc entre los Hebrcos cl terceroConcilio reynando r/;echias3y fi
do sumiiioPotifce Azafias >y cllosco
los demas sacerdotes trataronde reli
tu y r las ceremonias aicas en su pto
y q rielen segu fus uerteslos lacerdoecs y Lcuirasjlos officios q tcni,y j
c les ena! aise retas de q sc mantutiidsen: porque como clteyoo de.Israel, se
diuidio ca dos partes 3 y los diez tribus
seaparraseiideiarcucrcciadeDosver
dadcroy no quedassen mas q los tribus
de luda y Benjamin, y los Lctritas y to do el tribu dcLcui, c/utiicHc en pic 5 y
simicstejconuiio que do tan grande
la multitud de ministros que se les lup~
plie comida, y mantenitineto deotra
1 <-
parte pues k fakaua ci ordnario que
toda la multitud ourccia3 que era mu
cio. Aq-ui fernando que c voluieen
las fietas } y todo lo demas^que con el
tiempo eaua ydo cayendo ^conforme a. la dsponcon ^ y reglas del Rey
Daidi y fplijy Gad 5 y Natan Prophetfj porque cllosluzieron clccrc*?
monial del tempo Y aunse dzcquc
c trato aqui de juntar los librosde los
Prophetas que liastaaquiauia auido^
porque yaseieyan publicamcnte,y los
de Salomon3sc tray an muy por las nia^
nos,y porq uc saltauan algunas colas cl
mesrao lEzechias 3 mdojutarhs como
p are ce sgo dcto en los proucrbios5y
puede c ver a Bcda* sobre elc lugar.
4. Conctiio. , El quarto Concilio secckbro rey-'
nattdo Iokis en Iudea,y endo smmmo
Pomficc I-Jccias, y jrtaron selossa

' :

mesmo tcmplo que sc dezia Sapfutn, ^i.


n a,
raque cl br/Iee los inlnuuemosjy
cferiuiesc todo lo que dni i o del Co u
dliopaJase,como ayora que cl (\>ch
lio gnerai 9 o prouincial cria. kernario; y aqui c liallaro los ierha vejos (\
era, v\ ccjo upremo o cilorio que
yua succediedo a los piimeros viejos C[
eli^ioMoycn p or mandado de >ios.
Y aqui es de oreer q entratian lascabcy^,,v
nuauuuu de
uuu.^
v.naiua^y la
iaue
as
de aiamtlki
los Charkas,y
de
os Meraritas>y la de los (jerioimast
que erau de d o n de salut codas los que
admtnilrauan en cl tcsnplo A<]oi se
propulcronmuchas eoa^yla primera
sue q le voluicse a aplaear 1 >ios y 1m '/cr conedcracion con cl que t ra vu a.
eeremonia muy particular que pur no
fer para aqtiiu ay para que pmietJ.i.
Iten elc iraro de anienr, y pur
j^arel reiuplo que elau.i poluto , y que
c rparasse porque elaua niuy mal u.i
tado. Asimcimoc proucyo de que
sc clbrasse la Pasqua, del ( 'onri o,
porque eu
i'(h)
la niayor
mayor Lmide
li n.il de ler
j^ivjuc
o era ia
vno uien Ifcbrco entonces porque ee
ebrando claolcnuiidad dc netvbdad auian de darenquesu Dios era. et
verdadero >> y que no auia otro % y c:onociendo cio, no auia quccrainr de
ydolatra, . Tambico eproueyo aqui
que fuesln call|'(ados los agoreros , y
adiuinos^y lodos los que tetnan heeho
pactoeon el Demonio lifl;e Concild
Ic liizo a mi parecer , cn cl auo de cres
tnil^y-trezientos^ veyntc y eys ^ de la
creacioadel mildo^y cn eldeemo sep*
timo del rcyno de ioas
Ceiebroe et quinto cociio cn 1 lieru
salein cn el aio de tres mil y sey secn-*
tosay leieta en el vigesimo ailo del P*
ticeHlca^aro egundo de los assilla*toiados q sue el trigefmdqwitvto sobre
sria bien traladar las santas sctipttt
ras en lengtr.

brea

Concilio.

De IaRepub .ica Hebre.


brea,y si fc cm biaria n fos interprtes q
pcdiajy halkdosecucnir q se Icdi es
se conectoa aquel Principe de cformi
da d de todos,se ccogieron los se tenta
Dotorcs.Y hic cvio q aqui assistio el
Spiritu anco, pues cmoiiio Jos coraoncs de ttos para empreder vna o b ra
tan a Ira y tan prouechosa ala yglcsia,
despucs.Aqui se hallo cl su m m o Ptif
cea qtiic rocatiael llamara Concilio,y
los que cran dcl cuerpo d cl Concilio,
cran los sententaviejos, y otros que no
sabcmos,affi coin o losvcymey quarro
sacerdoces mayores q Dauid, otro riepo aiiadio q y o los cparo a Obispos.
Crec se que a qui se anadio el Can 6 de
Jo$ libros Canonicos > a n ad i end o a los
veynte y dos hbros que estaua recebidoslos de n as q h a (ta cita sazon ,ya se
yuky end o assi como los de Esdras , y
N e c m ias Paralipo m e n d >H e r cm h s , B aruch,K z ec h i c l , l ) a n i e 1 , M a I a c h i a s Aba
chue, Ageo^y Zacharias3y Tiiobia$,Iuditlijy liiler.Los de mas sapie.ncial,Ecclchalieo, y Machabcos, erco lin dubda que en otro Concilio , -ade lance se
aprouaron como lo diremos qudo ve
6tCmilio. ga su tianpo* Po r au erse sundado en el
reyno tic losIudk>s3por los anos de tres
iml,y oehoeientos, y rreynta dcl numdo} algnnas sectas de Hcrcges, de baxo
dereljgd qualesfucr lasdclosPiari
scos,y >aduccos,y otrasdctcrminoj si
tar Coclio Ioancs Hircano quinto Du
<jue deludea^y Quadrageimoquarto
P o nu lice m ayorconlos ctenca viej o s,
y los dmas que era dcl Ccilio. Aqui
se trato si seri recebidos los libros q se
eseruier delpucs que los ftera incer
prtes paar que fuer los de losMachabcos,o la historia suya dela m ancra
q cntces k hallo escripta. Aqui creen
agunos cj se reciber otros libros que
se renia dubda decllosqualcssucro cl
de Iudith, y hobias aque ya en cl co
cio paido e auia tocado este punto.
Ta) n bien se trato de condenar algunos
Hcrcges que se aman leuantado qualcs

fueron Sadoch, y BajethoSj qtcdieron


principio a la fecta de los Saduceos,los
quales se paar por esro a los S aman
fanosjporq.losHcrcgcquda se vec
conuecidos.no mejoran ii su erre , m as
empeoic.A mesrao se miro cnla fe
cta de los r-harieos3yse propuso si sria
recebida, pero cllos tuuier taies art es
que quedo aprouada y dada" por b u en a
pot entonccSjporq por ventura no molraron al principio los fnndadores la
maliciaque trayan encubierta , y assi
quedo por aprouada, y pudo mucho
despues p o r q se apodero de los rcyes,y
del reyno, y u codiciaJosdctruyo des
pucs.No vuo otro concilio, desde este
ticpohah q nueftro Saluador nacio.
Acaecio q nacido cl Saluador vinier y-CcmilU?
los Magos de Oricnte,dc hazer reuercn Ca?'2t ,.
cia en nombre dela gcntiiidad como Jo
dize S.Mathco5y endo in for m ad o He
rodes cl mayor de u venida, y cj aqicos estranjeros prcgunrauan por el rcy
rc/.ien nacido de los Iudios te mi o porq
siempre vo que su reyno no.se fundaua
con egtiridad para dcxato a sus liijos4
por eb man d o al Pontificc,y a los su m
m os dela ley examinassen aquel negocio, y 1 c i n o rm a sc n d e qu c quienera
aquel rey , y adode auia de nalccr. Para
cil o se juto concilio, y Sim BoethiP
tice mayor congrego los setta, y los
demasy cnlto d' la graciera dcl hecho
y deelararon q en Bcthlct^auia de nasccr el rey que aquellos buscau. Sintip
mucho Hrodes c/lo qudo le dclara
r la vcrdad,y assi de aqui adeltc pro
euro de matar al nueuo rcy por alTegurar su reyno por que como aduierte sosepho en sus antiguedades Hebrcas, ya Ub>ij\c>i*
comeaua a aucr nouedades porq craua ptiblicado q ditiinalmcnte se auia iri
terpretado que auia de perderse la siic*
cession de Herodcs, aunqueinrcrprctauan mal , Jo que auia de succder y
esto tuuoorigen de este Concilio^ que
Hc.rodcs hizo/untarpara saber del rey
que auia de reynar en ludea.
3F 4
El

*g 'otjtmj

jtj onr^o otpcuioo uo.tiMqo[oo soj


sotptu uo oytp op so.n pin so^oioonou
A" Atutonoo opo.ioy uop^oa^iq, nutpp
op onb onj ]b om? opuo'3oj op q -|po.td
uoi:>io op o.qjD^u jopnpcj woly
opi;uJD,tio iq voSUi^ o.nr/(i!op:| ngc\

.^psru pupuoiur, onb p ^^puo^ rinr


uoaiooo opr ojpao3 ij- rpuooq p p
oijoduq c A .tope.ooo,u;l otsuioy c
onb ou oj itijod oj]..p onluod" . dino) o
o.quuvjoooij onb jqopjnb -j?Mqo|Oo
oj oooo;;;) c oj o}iroTnuio,> ctompd

ooif ojtujiiT c A ouipifbpj jopoot)o(l -no


opar. p 0dp)t.t(| op sof soiop-tooiq oo
out rpp.D p ojiaunu 3P soi <5.ruoAo.i3

uoo fo odpuuq o));(| o'puoo oj -o]o:>


o.tq om; op ojjuI) piu c A* ohiAoa A oioq
op iq uop^j.) pp <opunu! A op v\ -uioA

^otaioj onb< opoi pi optiniu oj ruii op


4S4.totiuo,> * A onbioc t. tq uoziq uo a ru
op stq st^jou souapiqf, ouoo tq .to^jop

|opiq> opofuj sot(]


pf ouqqA oqtouof) otb myM\'m\ S0I ym-yo\
sotptU onj (0 otj^ o.tnqopt o yo |o -joui
t

o.t.^p 6 o q op sqjowjuodl * opttopt; uoo


in^ utu op owinpip stqonai souopiui
oj ota omoo mqt% p Jopcup^ c ojtub
.touocl oipouioi * 03uu(v.to3y tnid o.)p
oqpp iq Hhhmit; otn oo srfpnbt
s'^uol b ou opru,?Atjint t? jopjuopi mv
oj anb intii? op BpP^.tfp a ou t? nj unioad
vp pp tMoqdoj^ onb 'unrprn uo ] -njoq
Wd.opq: onb ou oj uojp.ioqi o;> rq ptioa
pr.p op snj srpo sinn b iio]).o:)OUFiuj,id
iq Aoj op oj.^ uo; A b iq;o.nul anuo.'

out opuoij o:hjuuo<j snj.;)| feootri;('| ojo]


otp onb\v/ip of o^o.illn.> vm\ n .mr op
*o\. A4so3itrmn:t:io sopr^joA b >u m; w op
.idui so{ ts,ojopa.i:viq A ho] stitiop nu ut cs-o.rjf b.od ouioo oj * rpt !),"> opr.iitM -o.
4op j.souu'iip jiuo op^ p: r s K?qu.> p p
ojoqipi^ojdoj. p? Aoj nltiV^y b niiMio.
ir iq uo/.rj onb opirpurui .inunf -.)iio:')
oi[ uzd ,mim,i op o.pM * on'f) oj s\)f -i't,u.'
p ot uouk ou o| oj 4 so pt-pwA ottb | ;*o|
ua.iotpd l) 3j ko| ojjop cKHtotUiirjto ijfq

ojqu wix j piuinb ijmo.> b qfjouniu


oJod ajotiuo.7op b o.umud oj -uuoo

fi<>3 A p ous X ojjo r. c>( tu o.ioin *nA*umr


oniou nb mo ]o j>i|({y u oo ,)I) imo

ojjiom siq'oo sto8ieU|s Dp upoj p -tuit


op A sji oj ozrq oqi; oj onb r i:ucd;g
otquo iqp rpnxt:quio onbjod uo <>x .
Avopoj; su^iouioui op omoo tqp ou oiy

ouiop. 03onbo.i o,fod)iq()op xqpdo.qoj


A o ooao uif vpqnp onb ur|U opi^'sit!
Ac.io[o;>p l> o.]|o oj ohnoM vao'v. -thI
v.x onb u,;).\inp)A u nj oiilina* *o:jH|ri|

woppuojuo:* id tq owmt pp -mqrc;


Acjop uni: opo} o| stnu {Dp Appnj oui]
op u'optnmpuu c sououTonj rpup
" pub su sttttiap stsppinojd jod op o.p
souo;nqqt!i| swi o5,nq ud iq mcrjHf b

ouuojuoj v iq muoj.ip op ;>nj p iqqut


ASop o|jyj'OMo|;n.mu so of onb o| t:q od
opip ju/op p o rj iqouotpm " A p;t.tnqu;i
sopnb s.wyauoa sopp soouqoqj 03
uem u-> cq ajuwoj p: t\v\m op nj -rpn

scmiouo adt.ioj < op siq sopiqquuqt:;>


onb uuq optuoA ojqoj soy sorpnf < jnd
OU MM OpfpW
X 00 | OpOg.
oSojSo^ oifpo:) suiy oq pp 0.110
*scu\/* op us.mb tatqqu] so| sqjpSKig
ij oy i f n u p ,o ap p Ac q-D o mt 2 p o { u 3 q .i
lll^ UOl'oqO.I Dl) A r, IHlA OpUDpoJO
noo opuu op nqoq lj.jod Asq 3p Aoaj
xmuooopojojtd'uoj oS.mpats -3inp
soj>/toou oab (q orpSoj onb tqaoj nj op
*wov#z fjsi o|oputuj 'jcojpodi:
opiuon;)
*s>t
oqdoj awb ouioo ojpHiJono jod p -un,
ouod oiqjy onj apiqjnt? Dp d -op.")

XfKp opipjT.iuf qmuutdf

(> oojo.n:doui -npopi;suh:;>


onp.od c opouo .iK'Jhq p b
nbi obrq opuw.u p o r.\
UOhtp)( p O SOJ f S(U.Kp|
onbjod siqoJiuo Sfinopod
scuhp A 3 nur. s sot(jr A ir j qqond j on
uoi a sou so.iqiuoq soprnipop c f ii iuoj
Aop ,u>d opo uu.io sopT.uioq op -sopo.i
sondoSrcx onb tq w.iim.ii t\nin?u p 3

De la RcoublicaHebrea.
rclivdosos y lamas est i m ad a suc la de
los Naxarcos.Esta 'hall o y o Ja*mas an cl
iqua en la escriprura , de a quai dzc
^"u*
Dios en el libro de los Numros habi
d o con Moyen que dixefe al pucblo3
<j.'Uc qualquier hombrca' omuger que
hiziee veto para fer sanctifie ado5 o pa
ra con fagrarse al Scnor, auia de prosesfar tal rgla. Primcrarnentc-no auia de
bener vino,ni cosa quepudiesc embria
gar.ni menos Vinag-re, que de cil o es hc
r h o y ni tampoco orro quaquier iiquor
acadcv de vuas 3 como'cs arrope, ni
y m rampoco'vuas y passas , y eto
auia de hazer mienrras ctuuefen cura
pliendo cl voto,el:a palabra:hata 5 o
0icnf rnsrc complusse el veto, ha fede
entender en esta mauera que auia dos
maneras de vida en esta religion , vnos
promerian viuircn ella vn an o , o quia
tres y quatro , de la maneri que oy vc
inos que uchos Se oiiVecen a las casas
d e deuoeion o monasterios pur cierto
y iniiradc) tiempo * Estos talcs chiuan
0 b ! g ad o s p o r r o d o aquel t i e m p o a 1 a
oberoancia y rigor de aqueila vida.
Judicaj).^ Otn nuinera auia de viuir,y esta cra per
perua y hasta bunueitc/Fai sue la de S
j omolu e la cabeca del quai no auia de
cacr nauaja, por er vna de las coi as fub
ftaodaJcs, que eayan debaxo de prce
pte con orras ccrmionias, que lu ego di
Kc r
rcmos.assi rafno sue ray le deia orde
*
cl propheta Sain uehal quai tampoco ja
mas II ego .nauaja, y a ofucron otros
rsuchos,y Christ o fbemos que suc Na
% a reo ,porqu e 1 ecm os auer traydo cabc
1 o s nui y Suengos, y confirmai o e Huan
C^*2'
gel i sta Sant JVathco por quant o dize, y
fera 1 hmudo Nazareoaunque a esta pa
" hbtn e ie da otr< en tio5y asi mcseio
le fhc .Vinctiago cl mehor5 porque dize
Lib^i
B . c p o ( v czi n o d c b s A p o st o 1 es ) en
us commentai! os estas paabras. Sanfciafro re* ibo la yrieia de Hierulc*
el <]ual cra hxrmano'dcl eoor y por so
bre nombre e dezia el usto,, muchos
ion Ijamados Iacubos^cfcc empero des

45
de e vich tre de st madre suc sar cxyui

ca beuio vmo ni Sid'ra-, ni tampoco e


-hala que comicse carne , jamas e afey
to el cabeilo , ni e vngio con vnguen ros,ni'Vb los bnos:acstera:soamcii*
te licito entrar en elSanda andorum,
vetiae tan blamentc de ino y nunca
vb habitos de ana , entra u a foi o en el
templo 3 y puetode rodif'as rogana
por ci puebo 5 y en tauca man cra via u a ' *
destoque las rouillas tnia tan duras
de estar inclinado^que paretian de Ca^
m cl 1 o , deodicho e sac a 1 h n am e n t e,
qucfueNazarccpesnibcuiovinni
Sdra ni tampoco cortau los cabeios.
Assi lo sue tambien fant uan Baptila>
como se saca de Saat Lucas V Era pues Cq.
esta religi nui y acepta a Dios 3 porque
como igo en la ablincnciacran estremados y en el rigor de fus preceptos
m uy diligentes. E itonecs parece por el
texto , que cran- mas perse ci o s quarido * ,
les aiicin evecido los cabelos , y veese
este en Santon : pues quand o los tuno
mas grandes hizo maraud las engloria '
y hon'ra de su pteblo y qiando Je fista
ron se vio notabernente eiar en desgra

cia de Dcks no renia fwera m as que vh


otro comun hombre: porque no conia su vaicntia cnlos cabcllos mas env
guardar los preceptos diunosy la r
gla qncproleauK y delta opinion es
ant Ambroo en el prologo del libro
del S pi ri tu ando.Algunosine contra*
xctoi} estoj y Jes pavecio que no es an
verdad, y tengo grandi/simos Doo
rsque o di2c,y bail an fant Ambro
o y ant Angubn que tine Jo mesmo
en el libro de Mirabilibus sacra? Scr- Uki.capM
ptui a? , y contra a epi/l-oa segunda de L^z.w.ej
O a u d en c io . I rai c s proJi i bko a Jos Nazarcos llcgar a los mmn&s j aunque
fuessen ns^ropriosPadrcs, no porque
no suc acepro a Dios,. eJ epultaros co
mo Tobias sea tin loado por elo 3 m as
porqueera Tip ygura en eJ tiernpo
aduenidero decolas mayores . Y silo
contrario haziaij cran cootamiviados
I; 5
en la

'Oj^iur.rdojcjT'i
uo ^| i:5oqx?o Ac jod ojjo oj/o oiujoui r.p
oj uruiu op .nxiw A otupdoj A on;qoo
tnunt op .ios^jJo onbSqouoxsop muo
som: ;$v.{)V3 onb.iod uoif?ijoiq|o unoj
oA opond .iiSofOo xmiqur.ii) l*pvpUV.D
opsona unSuiu oiioair/.i^ onbsoiuoo
oyonj o'opijo A v, onb oj oj|onj onb -o|j
oyiS nj .lo^nai c A onbuni: souiroj onb
uq)ur^ so.o8tuuonin A onb onj p 11131:
Vv'?
lqnOqx sojop soo.]ji(u|ci : ou
ozip onb oyonuu ojjooou v v\p c sour.
pstbr, 03uomnyi;) onjou siu a:.ir.donb
ojuuoojqTpqnir, AojuoSi[|onbi jouoj
opuojoo sO|.iomf 02pAspTin onb uj
.noSnat oj ojo uoo xo.no p io omptx \
o.iq op so| soxon oj oBqoo onb opmmb
uoov.nv..});> v.\ i:.buu'i :iqqi:Q ouiLinp uo
nj ouoj t:|)U(| irj iTfpoui roijoou o{ p'iib op
ap^oiw^ opuiuiqo lur U|)tiSn"V o/ip onb ou)
ouonj ojtopvpaoA ' A onb nu ra u oib| r.
H{p isjyo.iuouipiu.no ouijoui ou -i?f[i:ij
soat onb 3111:5 mm\ v.yudr.si o))onj
tncop souour o?i?prn:j : so[ sopnb oi sop woaonj ^ooac/iM A u i|}o sjmo iuo
a pur pi' o oj t\p\> uoiipj onb -o.jo
uojj:p v,]p jodonr .ioj iqjro f o aiuluA
op souwop:d c onb opumb uoj d -o
sojf uoj soyiD : o.io<1ujo ou opuunb
onbjodsDpuv.iSuoj soouoiuo uo) ixtq
sojo. \ op uiob oj r-q jopuouioop o(
onb oxrp jure; soirs onb oioo.ijo i-l a .ii
sirijouoS kiodcsom;srrtiipw oatnnib iTinc
oppi; o^n.| o|jio A Acp:ui^j|A isji ium:
op .iopuodjo.t i icaiojo v.\ rjniTo d -io
onl> oj i:ioo..}o A so -iioipuodjoj.ioo5uu
03 onb uo/iponbo .ioj.iodonb *o.K)od
i^y onb i sao-ur^u^so i.o opr5,ioj r.{\
ioz sojp A'soioifaoq |o oiop.iooi:j imio.i
m si.ho csotn: A t:j twA inoox/o d .10 ju3\:j
op A -{j 0^)11800(0 A }0 0,130 [O.iod V???d
jopop 0o.i'zi:ls,] opnouio3 p.od ~i:oo3
oauoiiu jop ui :ouou o jod siij.ro un nui u
sTp*i;p?p sopmb oj opiif jopuojuo c onb
ou t.D sopnwod s3[iujoui c sitxi b tnzin]
swtduDai. p o JtMauo oidtisoapuo -tjo
6co|ttDvui.-)q ou j-cDjinuoD uoo |o -ond
c0|q |sp ouio3 rupDiDi sof sojo.k3(
opdnonb prpottjpjtn p?.mwt < A onb

oj rm^od so| upjzij Aoj esopumutui &


o\ v^nupm so\ onb mnoopiu] %ipjxm\i
\m v si?( kojoSoui 'srn.ijfuoui oub imj

\
t

oxnui.op r. uodSp opoi 003 ufjo roiji


sin]3 ouioa'scpunuitui o:)o,ud jo.iod .?7
'oonni sondjo(] \v onb v.uw opifduuiP ^vrzi-yj
p ocoioa ad a ua 'cm: o onb)siuu li'/Totuo^
oxip mir. sop siMoriiu .nniAop uo t\p
(uohpi y !ii:;jf;i v oidiiTTj op v\p r ut pcvppumu v.ip o,i;>j];od ouioo jod jop
vpipod c iiAiqaojjo o.iop.K);;) oi'dtoq K
uif uoonupurui iuia ns.nio A ua *-ou;i^,3
coj sojp sopp sojoouu mh imtm e ou
onbaof so(| ojpinm piqqypoou ouioo
p iiop b on opjouoo siq s.)iir pp opr)
A onb iq)03 iq .ois m o nj op so\ xoduio
uotqp cp Jodsou;mt|U -oooptqoqK):)
.ou siq sou.ao : d n s.-) ui ouiod ou.n:o ni
u uni o s co.iciu:j'Ouoq smu r.uonb onb jo
oj ojpjp p o o| .lodVoovu iMiiSt] onb $)T.
ouio;) ofprib: b du o{ m:m:p uo iq i?.uon
ao o[ oofoui mp oi^upuuudp o[ ttn:
op aooojjo p inup A p fao*nuo:> A so.jp
mu A sojouuoq x opinnib ou l lnT/1!
ijnr.o'ao op ojtopo.jo * ousoo swo.nd
jod A'srnpiqiqAj isp sondpp uvr/wf
sv.no snuoiuuoo 1 ;>nb fo 01x03 op r,\ -p
".vapvmiuD x optKunp.id i,i p ktui
'op o.l.iop m:d oprpzoui uo.-> siruop
csi\hujiui i:po.ujooj i: soi(] ' op jpr
oaurjopi: mnqoub oipnjqi; pp co.ioa
b ou soun: oipoipum: c A rpoqjo so\ -vj
sojpq 1 onb rua* opui.w st.uuouu ~i:ip
vu uo p ooa : A wpod sondpp ~hmAoji
UIJOJ JI.I.U1DUI UO UlxhjlU Aopl.OOod -Oq
n .10 A ou * ^ p o o o.}) s sa'N soo.u: tu o ~rd
ooo u nu onjonb oubjodc|onun:<; -i:d
ooo.t p o | : i ijAonbMmuduop rrjooop
onb ou unpuodp.i v somHjpdso M -r
soo.nr/ : onluod soiuoqiTj b on -oonj
opty * ou) sowmxp onb ou opiji ~jo
muoj p ou :oj.ivp:> onb.iod p o iq -nop
woit ou ;>J l'Dr'5 * soi luirdonb -luou,
ojojd u<unc.ifcjuo:> c oi tn.D isjk c smi
urmuon3j.iod uo i>[ woraud -oa
oopt A -ima'f
oauoru*
O)

*
*

De la RepuMica Hebrea.
% Dek retgw de hsRccMhmXyXXh
Espues sue furidda otr
religion que se semejo su
estil al de nuestra edad
la q ua cornenco o tic m. pode loran Rey de luda
y 1dm Rey de Isral que segun l cuenta de Eusebio fue.4300. anos del mun
do5y segunladeBedlos.3o64.y 11amoelaorden de los Rechabitas . Su
principiofuedesta manera, que lona
dab varon justo y de mucha virtud man
do afushijos que no beuieslen vino5 ni
los quenaciesten de su stirpe y generacionpara siemprejamas, ni edifcscn
casas ni plantaten arboleSj ni fembrascn ni pofyeen hada 3 mas quesola1
j
mente habirascn en Tendejones , o ca1 baas,todos losdias de su vda,porque
dlia mancra viuirian muchosaos so
bre la haz de la tierra.-en la quai auia de
fer su p ereg ri n acio n .F u cr o n estas ley es
de gran suer a y su stancia : porque en
cl las se comprehendian coas de gran
perfection, porque man d ar les que no
edisicaee caas3ni posleyefcn hcrdadesrera dchudarlos de rodas las riquezasdetc prsente glo3y assidenecesdad auian de padecer mucha pobre-^
zajy assi merecian rriubo porque la ta!
Mdtth.$. virrudes frnesta en cl Euangelio entre
)asbicnaucnturanas*La fegunda perse
ctiqueaqui mostrau era laimitaci
d e C hr sto, d exan d o n o o o lo s bi en es,
mastbie ei vfo dellos.-pues no auia de
abrar capos ni heredades^feg q lo bizicron Sant Pedro con los denias Apo
stoles. La tercera perfection destos va-*
rones religiosos era que pot la Wriner
cia gi andc disponian suscerpos a que
fueen rnuy obedi entes al spirtu , y no
beuendo vigo5ba2ati susingenios mas
d 1 fp u c st o s a x o i as rn as gudas 5 yasi
qui tau a Dosel vso dlai os facerdtes q nan do administrasse,, como pares
CapAc,
ce por cl Leuitico. Assi mejo hiz'e.rovoto de obediencia pues e obligaror

4<5

a guardar o que sus; padfs les mandaron,yno tratarcori hombres, quees


ynacofampy peradanuerranaturak
za^itenercasasq es tdo muy nacural , , , aloshbres3 comol.o di2eel PIoCqc*
pho. Yes de faber,que estos Rechabitas ^-PolitLz
no sellamaron assi, porque Rcchab fn
padre les mando hazer estas cofas* mas
lonadab las mandolempero mando exprcssamnte,quc se llamassen Rechabi
tas y no Ionabdaitas.Fue este Ion&dab,
de quien habla Iaeicriptura , aquefque
enctro ehu Rey de Isral quarid yua
a Saniaraadestruyr los'ydolos yledir
xo que subiefe en su carro y despues I;e
rpregunto
. .0..... . Por venturatu corones 4>Reg.io~t
limpi para comigo 5 assi oroo el rnio
o es para contig;o?El respondio quefi>
y assi fueron juntos^y juntos destryr
ron a los que sacrificauan aBaa . Eueron pues estos tan conseruadores de
las ley es de su religion^ que antes se de
.xa-rn morir^ que q ubrrarJas. Por lo
qualhizo Dios vna expericia en elos
paramejorpder despues repreheslder
4al pueblo Isracltico y sue q como Nar
buchodonosor en tipodel Rey Scde
chiasdestruycTeel puebloudayco co
fus gentes Chaldeas.*os Rechabitas co
mo no tunicscn ado se defender^ fue
ron se a Hierusalem5 y entonecs mando
Dios aHiesemias que los metiese en el
teniplo en vn prticular apofento 3 y
queles diese abeuer vino:lo quai e lu
zo assi como Dios se lomandara 3 nias
clos cstimndo en mucho el preepto
patern respondieron, no beueremos
jaraas vino : y vista;de todos fu constancia, dxo Dios al propheta . Estos
guardan o que fus pacjres mandaron,
y vosotros rai pucbo no guardyso
que yo os mando . Y ?or esta viftud y
otras que reniai* , les prometio Dios
que de fu gente ntistirafalraria vno en
su p r cse nci a, ni ferian ra al t rat ad o Sj co.m o lo dizeHiererriias . Quanto turo,o Ctp.tf.
quando tuuo
esta religion no lo halia etoip'to : empero para curaplimi

Libres rmeroJ
to de qtiela* propheci^ dcspues de
Christo muerto , aun auia dcllos : por que eemoseo a historia ccclesiastic
Li.i,cap,*i tratando deSanctiago cl mtier que co
nio o vuiessen cchado d cl Pnaculo o
pupj to del tcmplo y o apredreasen y
rogassepor los enemigos , puesto de
rocillas vno de los hijos de Recbab di-xoa vozes . Noapedrccysal justoque
tuega por vosotros , y con todo clo 11c
.go'vn ministro deldcmonio y le dio c
vo paloeneLcelebroy afsimurio . De
. dde se saca 3 como hasta aqucllos dias
biuian los llcchabitas.Estas fuer pues
las reUgones que vuo en cl testamento
viejo'jdc varoncs virtuosos^despues di-

Op* 38r

remosde otros gencros de religiosos/]


propriamenteeran hcreges,quc mgido anctidad cran vnos grades vellacos.
Mucho quisiera cn este capitulo aueriguar l vuo religion de m u gres religiofas y eneerradas en Ja republica Herea: pero con diiicultad epuede In
zer esto porque nadie lo ha dicho. Tq~
dala yglcsia ciene fancta y parnte que
la reyna de los Angeles suc ht primera
q hizo voco de virginidad y asi no ay
que tratar que entre los Hebrcos vuicie ago desto. Pero dexemos vuo vo~
tOjquccacs otra question al aucr congregaciones de mugeres co recogimien
to pedimos aqiti s o fi se juntau por via
de religion a viuir distinctamente que
las demas que vuian en fus casas . De
esto tenemos aigu n ralro y in dubda
parece que auia mugeres que reprecntauan alguna manera de Bearas como
las nuestras a porque dzc cl Exodo que
;Moysen hizo vn aguamanil en ci tabernaculo, al rededor del quai pufo los
efpejos quito a las mugeres qucvclauan , o orauan a la puerta del rabernaculo.Afsi mefmo sabemos que quando
BU summo sacerdote gouernaua cl pue
blo sus hijos dormian con las mugeres
quevelauan en cl tabernaculo que cran
como agora religiosas. Estas mugeres
egun qnierenei Tostado y-otrps, -cran

mugeres vitidasy rcigiofas q cotinuametevacauan alseruicio de Dios ysri de algunascosas en el'tbrnaculo,


ssicomo de coser y adobafyelos y or*
nameitos que eacitda cmn rccetarios. Y este gencro de mugeres toro ha
sta los tiempos de Christo , porque di~ Cap.z.
zcSnt Lucas que Anna muger viuda
yprophetia auiaviuido todo lo nias
de su vida en cl teplogastando tiempo
en ayunos y oraciones que fin dubda
era costbre de ayuntarse rnugcrcsviu
das en vno en alguna partedel tcmplo
como agora las B cacas . Y afsi se tiene
por cola cierraque nuestra Senorala
Madre de Dios euuo dentro de! tcm
plo quando nina en compaiia de orras
virgines hasta cl tiempo que cran para
c a far se: porque alli vacauan cn oracion
y viuian recogidas conmucha opinion
de sanctidad.Y que sea verdad que auia
virgines encerradas como oy Mjas fa
cale harto claro de la Scriptura^porque
leemas en los Hbros de los Machabeos zXf.
que como Heliodoro viniclca robar
el tcmplo y a hinchirlo de facrilegios
entre las otras perfonas que salicron a
librar la ci u d ad y ugar auclo sueront
las virgines qnccstauan encerradas> de
donde fe nuiestra harto claro que auia
alguna manera dvida religiofa cn aquel ciempo acerea de Lis mugeres au*

que algunos dtzen que estas virgines
cran las que estauan recogidas co fus
casas. Si despues ya mugeres de cdad
e q u ed a u an alli, o no, no me en'tranetO jyocreoque no: porque fe tnia en
Isral porcosa de menos valer no cafarfe y da r hijos por multiplicar cl pueblo, como fe puede colcgir de loque
hizo la hija de lephthe q loro fu virgi- Xnfo.ttyA'i*
nidad dos m esc s , no porque clla lo hi~
ziefle por deleytermas poegue no dcxa
ua hijos porque eravn ci est o oprobrio
y affrenta entre los ludios no pari r las
mugeres y por el contrario era gr lui
ra tener hijos. Esta vcefe enlo que lecfnosdc Rache y Lia y cn Anna madre
de

Dela RepUbliGaHebrea.

Crf.tp>io de Samckomoie pucde ver en ei Ge>


ty-1ncis y en ci primero de los R cy es.%Dcl orgci de los uhleasydequesmtk es*
tegenero de cuents entre los ludios tram/e algiwas cofts d^nas de sersabidas i Cetpituto.XJCJ 1 J,
Na m ancra de con-*
tar an os vuo entre
losHes/reos q le Ua
ra o pot* jubleos co
a que ninguno ha
trdtadodeella/Jema
ne r a q le puecia en
tend er3 y por cso quiero y o tratar a qui
algo en etepropoko porque tambien
tracra lguha curiddad* B ire nombre
jubileo, porque coineneemos de su n
brc,quicrc propriamente dezir cuerno.
porque lobel es cuerno , y comaic cl
tiempo por el ilTil.tr omento con que taliau a la r Al folcnnidad. Oy empero 11a
sriamoscl jubileo remson y perdort
gnera! , prquc quand o vierre con las
mue ha s gracias, que la yglcla nos cou
cde nos" son remitidos los peccados*
iparejando'no y conscsandonos . La
causa de au erse' juHruydo este jubileo
su e,que D i o s o r d e no dos t i e m p o s e n tic los udios.El vno cra de sierc en sic*
te afiosjy cl orro de. cinquenta erre in ~
*jucnta # Y lamauanfe tkmi poS'dc.re
in isei on. y pefdo;m El primfo tniaies
n preheminencia,-en que cajit sep terni
rio ceaua qualquier deuda ' y de fer
lcruo, el que lo aua sido hiH al^yra
5
1

A
i
esta mariera. Que ! yo empreanaa**
go. a alguno quesuse l'udo (que en
tre otros no auia lugar)si antes des ep*
timo.ano ao Jo pagaua>qun-do'JJel;au
e septimo ao cra libres no.atiia pedir
selo ni mcio fotrlo t cU'o^y eXLo cra
gencralmente de coda deuda,segwn.pa^
recepor el Deutcronomio : pero noie
enrenda, que- iy ^Hrp*st.4Maalg<|d'
alli a (cte aios quedaualib'fc m as cra
cl septimo asio como iela que tnia lu

47

ermino y circuI;OjGp|^indfftfe0te en si t anos-genjr.ixiente para todos.Y.afs acaecia que si me emprebm


vno mdi ano .antes de cnmpi.imeir
to algo 9 si venia a cumplirse el septimo
antes de pagar^por obligacion yo que.dua libre, y lo mismo ef a de ioserlosjquesivno por pobrezaj necesidad se queria bazer sicruo y venderfo
este tal legado e! septimo ano quedaua Exqh
librerpero los ludios como eran d.iabo
licos y grandes venter o s , como cornmunmente oy lo son S vaan de vn
ardid que no q u cri an al sicruo por
aquella via : porque quedara por esto
libre cl. hobrcj y cl perdiera'u dinero.
Y assi a los que veyan ne.cessicados for
auan los a que quedascn por icruos
pcrpetuos.Yesto nazia c c ho radar Jcs
0 agujcrarles laoreja con vnalcna , y
assind podiayrseel septimo ano,haiiaa
que se cunplice cl. jubileo, q ue cra de
cinquenta auosda quai scruidumbre fo
lia llmarsc perptua j porque acaecia
cfar vn oeselauo cinquenta y mas auos
pero llegado alli como adelantc dire*
mas quedaua libre., como se sac a de]
Exoco y Leuitico y Deuteronomio.
Kl segundo tiempo que Diossenao Cfhzu
para bien de los ludios i'uejde ciacuen- Ca^zptaen-cincuentaanosi Jiberalasuprcv Cap,i$ '
ma iehi de los Hebreos > y la mas no*
1)1 e y la rna$ferejada3 porque entonecs
quedauan libres todos Los deudores^y
empenosy crtiidumbrcs>y natiaqu
apcar,ni que recusar^mas cada vnqpslr
dia tomar de nueuo poflession cn qwaquier co/a que vicscn pof :suya , 'ftt<$
obedescer a nadie5ni er ieruo^porque
aqui el que auia empenado algo, con
pagar. su dinero an tes cradibsc; pero. le
g ad o a efce ano np aui qfnp cumplir cp
esacre.edoirvY..po^q:teds;.astligid:05.(t
conola/len 3 y ve/fen.ccrca cl rcmedi
de su Sazerajoiando Dios como parece
en los lugares alcgados /que el ano de
quarenta y nucu'c ranelTe vna Trompe
ta5o bozina de cuerno por todaudea
y o$

y.
;

>ty>k$

3ZopsojX Jsuqiw OLU0DUiHiBU0ib.dX


*l ^^4l!A t;pp pt^.wqq X ^op.iod

sniiuai ; X .isp otiAou sp4UU4 spajiqu


ouiod vnbi'oX ojuona * 04^ci nu *imui

X' ,ip inbi oponb onb uo.tjmiq| ^


op p oyc 3nbJodnuizoqi?p ou J
vui >p i)f[onbi: \.nmto r..pq so.no -up
;v-soinnnuDtu nnbaod lun qou.puoop
1 w.itiutOJX X p-> oimdo,) S3 oipp no nj 51

uop somb awyouj < ouiod <opui.iuo3


tipSoj d ojuoampujcui >p. fa\v.l npj
soxtm so^fiqn oio:> soj b du oX -iiou
o.iq c onbuni: so(p ou sof uojjLMqop^
o.ioci Xi ima npnp s onb oiuo"i oXaxp

.^SihS j.iqo c oii) jp vnp tq ryoij -o.ipqnf


A nbw^p oponb 3.i.uid so{ souui^tjq
.KpuouDya ap o,-)[qn jod ojurnb r
so[opuoi.-)iMiuu iu.?n:nip;psoTpiri u.
souinuo.nD'Op uojsou soptfSKno ijaS
s\->uop.pds.7p c X sou uoj $v[pnm$r,pv.p
<;vKnp3pipin sop soanuatib awijiA
svj si;.purj(u.wj siinbp>i sopp -ody.
s^joy mrj o.ip.*\-| X uj ofcp^ c oiuo,->
iP/qaim sotuan^qiq 110 1 13 [(Intr>> i:.>r
Dpiunnu,n|;>
olujdui * so{);[ -iqnf
omo^so^ oupa inaToipip :>p 3ti5up
\n u.-) rauonDup Sou;? X iio.u.'.kouio." u.)
p oiuudoj <;yi: ,?p r( uoprojuno'o ,)p <>|
owkiVuij -V
:>p jutj f oiq^n
snj
Swiuo.itp onbni: sn pvp^A 0||b so!(1
opuiuu uop(o^v^ oub ojp:,Hpp.*o} i.]).">
.iodouci:|^nj[ oj.p ucpun supiu.i.-) :?u.>si:[

^ub p-) OJ.xuud o.iiqn .)U| u.) p ~mhj


oui otit: .ip conjoj ) omo oupjn'.j vlp
onbqp: p rmon^ur.*) X ua oo(iqn -op
uui sof \ o3tumoy*o.uq;>| n\bv. - ~p}\
ojopuod o])or u.- sop iinbpsiiMirui
v.\ ijiui.id : .)n().ioc oiq.ijfrq i|Vt:io.i
ihia sopnbpvpon^Hn? :uo.iu)aS0|)
X ,it\} ft <n\b ouo.i |o o^pqnf oty J03 mn
pdpm.id * io| so;>jq.)| ilo.i;iuu,K3;>p
.u:nio:> strpoj snj Jodsi)o.-) s<^[iqnf ' X
isji: ou ojo uojijuo.') oj anb oip-xnij
opj.p v\nlp i\
c sihu UDqtuj spjpp
p l oitlmn |,*>p opiuiu < opmuuo;)
)ppp s.xk/ou.) ,)kha (pi<| ]*| i-iniio snb
Di:.n H>pptn f)ji ij.H]) soinlp soyi:
a y^p mouxui opod ;nq .!'^>P ! n ""^.I
oiq c oab pr.w Knidimm wa %<>;>|c]uf
oiojnj Oop mb sr> p o.iniU.K -iqnf

saud'srj oh
judud r ftp* n ou qno.uo
od[ o|iqonb.odcs;mitf o olqqo ~vq

ooj c ,mbjod pnbi: ht) p o.Pui.id oi)b 3}


xmppD S3ijo;mADubKxi jrjuoD 01

mhv.ty ippniP in r.um op -jnuoad


(aoij ouiod. jod.->^njtd p -o(K)jo,in,)(|
'outi a isp o ckIuku p o nnjoj .) suhod
o5 r xwoz p ,mm.u\ coD|iqu[ .onbaod iia
sdduo mimiuoD zpv.pmi v.[ X^i sji;
pubt^ppp op t:pq onb uo.nqp:> so{
nnbfsoopqii j ;m p op opunbj p* p un
oux ap ouiupdpA c opuiub ;>nj p -o
^iu;qEjn.uq.ppXn.q Xsqjrdjip -ipp
^O^r)3"jA"U0J1;lPu^S,0PnS0ISOPM
XXX ?;opA anb uojanj XduiXda o\po
son^qn X sriu umXn.ia A ooup *som:
^nbJV' ouioo s:> pvpjDA nnb soy soipnj
uta1) sr>ot;um;x sojnp < ou immnh
S03pqo(so|aipjv,n3 ou.iod Jtnijp.1 o\
ucuuum)n Jp pwqii $o{t sonjsy
^ xo o\p soj ozmxur sot(7 .od \ -m]

p o s sopsoj pp optinm .xi -i:idiiH[0


o*sip l.i.K^uopiptii ejo,-) <p .ii?itp jod
p ojdpuud ap pibi sirj suju;w;> c X aod
ojp oX jubn rauoa o.*) u p,j;>A pr irertb
op o/hpuio;> p o.jfqn u.) p oppud p 3
soifs uo:> snj
iiiotni /Csi qwpiuu.-qoj
A oxap v\ mmm
ni) sojtiB soaiqnf ut
luXnp s*oj sop jnp ?g*opiioi ojaijinb
jmuodsu jod sonjujn X x:n\v) m mh
oajrqns soimqp opo.jp wpocl Pty
mm\i mhM)^].O(]vj Xo somrp iid p
apop np"fr'Z9 u*>pvo.pf unwpp
op soj sop:nb soppjmp 4od HJQiDup
$\n impj Xo oauap X tmiX^u *d|uaX
oopq 1 -- jca wXm ojvojimbvC *it!
ijt p ouupSuHmigcmm Vnopurrfoj
onjiq

LIBRO

DE

LA
''

SEGVNDO

REPBLi;C

H EBR Ei

ARGVMENTO N E L S E G V N 0 O L I B R

'

Bfe lihro contiene h manera de comosegouerno eBa Republicd , qudndo tuuo for
cdudillosDuques^qudndo luez$s3y que cdufts^uo fdrd rgirfe for rcy esyficer(lotes , Jhiuefrdfe comofe ddmitiflrdUd luficidy executdUdn Us pepas, que ceri
momasguardauan los caftmiemos^y cnfepultdrfus muerts . Que letrds (uuiero
los Hebreos>qudntQslhros tuueronfnlosy cdnonicos^menfm dmhor de cd~^
dd Mo dellosy qudndo comcnc o afer trdfldddd U fdnd ley ertotra kngud que.U Hebre,^AJsi mefmofe muefrd que dotloresfueron los Hdbinos < Que cofe es
la ](dbdli$ T'hdlmm 3y en fnfe halUran en efie libro los Tdolbsy diofes Vdnos
,.

que ddordron los bidios^y los hereges que tuueron ,jy Us defuenturds que fddef
cio efia jHejJubhcdyhaflque ddbo de todo fuma < , ;
s i

J9<? Umnerd de gouerndrfe elj)ueblo'


Hebreo primero por \uezes> defpues
for Reyes, conids, demas cofts toedp-r
tes dlprogofito

Cdpitulo primerp
L paeblo Hebrea*

Torque prin
tipados fe go
mtno et pue
blo Hebreo-

des de que j$lio..d


3a femidumbre; de
Egyp-ta hasta'qu
vin a fer destruy
do jfuegouernado
porfcysgencros.de
Principes y sonores. Eli primer Principe
suyo fueDuque3y cite fueMoyfen y fue

cediole IosucDesp-ues.de ;1qs Duqucs


entrardf- 1 os j uezesj el primero jucz fu
Othanieii Celarbi? iftsjtiGieky entrt
ortio>s;ly^
Fue' lfcwao:.ti:pu.ebIo. paiaptiuerio^ \
b:uekoinfii^tfrraser%toii:|:a*:V6?p<
D.u quesy, el pKmer;IuMMoba'bd^
defpues feigaoiiertaiftnQprat' fatfflW
tes fol os Ra&tdo ttm h Qwete
cerdotdstCFiicndo c Borit?#ad^.no
se Re n?y'-$t4i at^tee: cfcorj
tura tfa quempth Herads- Ida*
mcQ 4mii^mt%eyfluapor fr.ca '

Librosegundosa<o con Mariancs3qiie cra lgitima he


redera,por fer Iiija de Hircano Pero
endo muerra por el mrid con loshi
jos.Alcxandro y Aristobolo, acabo el
rcynode los Hebrcos Defpues quedo
aquci reyno en poder de losRomanos:
y ellos ppnian rcy de fu tnano : porquc
era tributarioal fcnado,y csto tu r o hastala destruycion de aquella gente du
ra y obstina d a: y d-estruyendo la soucia
Ciudad de Hierualcm con todo el rey
no Tito Cefar hizo el rcyno de los j u
dios prouincia, y quedo de todo punto
fubjecta: pero como ay a tenido principio cada gouernacion dcstas,fefabien
que aquisc dga mny diUnctatncfkc,
porquc hasta agora no fe yo qucn cn la
tin 3o orra lengtia aya tratado esteputo.
fttmtiio
Pucs cluc el pucblo J c brco
igmwio auiendo padecidomuchos trabajos cn
1$ Hqtits. Egypto/ue sacado de poderdel tyran
no Pharaon con a mano poderofa de
Dios, y para csto pufo por minilro a
Moyen y suc llamado D nque y c api ta
dcJ puebo de Dios^y auiendo gouerna
do quarenta aios el pucblo , dexo por
inandamiento de Dios en su lu gai* a Io
uc: al quai todo cl pucblo obedccio
lucgo,y alsicapitanco a su puebo poriempo de dicxycre aios. Mucrto I~
suc>cl pucblo quedo fin principe : pcrft
Dios que era su principal g u arda, le dio
capi taries y gouernadores^no para que
o mdasc con imperio y senorio, m as
para que le ht z i esse justicia,y lo mantuuiesse en pazay lo dcfendielecn tietnpo
de guerra : porquc d csto feruian los ta
lcs juczes , o capitanes , como se puede
sacar del libro de los juezes . lstos no
fucedian como por hcrcncia^iituraua
el gouierno luego defde mucrto cl
vnojtrjas quando ocurria la neessidad
c la guerrarporque muchas vez.es casti
gaua Dios a su puebIo,porqueydolatra
ua:y defpues viendofe afiligido boluia
fc su senor. Y el con mano misericordiosalo ayudaua,y dando de su gracia

al q ue a el leparecia , era hecho jucz j


peleaua y libraua la sierra de la sucre a
de fus enemgos*y mietras este viuia ad
ministraua justicia al puebo, demancra
que vzh dos offcos , que era pekar y
fer j uez del puebo,aunque en o toc a n
te a la justicia cra poca la autoridad que
tnia, por quto propriamenec era clccto para las batallas del sestor . lin csto
delcfavjuezcs, notodaslas vezes los
nombraua Dosni codas cl puebo:por
que algunas recibia el pucblo juczes,
dados de mano de l)ios,asi cotno aBarach,y Gedcon.Otras el pucblo tomaua juezes que no los daua Dios : pero
mouialos coraones paraeigk al rai.
Como acaccio de Othooiel, y Aod.
Orras vezes el pucblo in pedir concjo
a DioSjdigia a u volcad como c vce
de Iephthe,y algunas por uuor y suera como sabemos que acaccio en la cle
ction de Abimelcch hjo de Gedcon.
No podian los juezes cchar tribucos ni
nnonar en la Republica cosa alguna*
Gouernose el puebo 1: cbrco por juczes trezientosy etcntay fcys aiiosraim
que otros diz q quatrocietos y trey u
tay scys.-pcro estos juntau a Saul y l:ucron todos losjuezcs contando a Dclbo
ra quinze , cuyos nombres y a fins son
estos. El primero Ochoniel., ste del tri
bu de tKhi}goucrno. xl .arios.2. Aod
del tribu de Benjauun,ngio.lxxx.aros
3 . Dcbora muger con B.uach d cl tribu
de Ncptain, rigio-xl. a no s, 4, Gedcon
del tribu de Man aises rigio..x1,afios.y
Abimelcch hijo de Gedcon ngio tres
aios. 6 . 'hola d cl tribu de l sac bar.
xxxiij.anos.y.Iayr ciel tribu de Mauasses.xxij.an os. K. l et! 1 c suc d cl tribu de Ma
nacSjrigio fcys an o s. 9. Abc fan d cl tri
bu de uda^gio lete acto$*xo Ac d cl
tribu deZabuon.x.anosa.Abdon del
tribu de Ephrain#rigio.vj.auosaa,S
son del tribu dcDan.xx.anos. 13.E1
del tribu de Leui,ngio.xl.astos.X4, Sa
muel dcltriba de JLcui> rigio.xK asio$P
Estos

Dla Repblica Hebrea.

49-

Estos fueron juez es que gouernaron el pueblo Hebreo hasta que vu o re


yes,como parece por el libro dlosjue
C4.3.8.0. zes, por el primero de 1 os Reyes , y priiz.y.i.
mero del Paralipomenon, y por Jos
Actos de los Apostles. Acabado el go
t.Para.c.16. uiernodc los juczes,comeno elregi^,l3*
miento de la Repblica Hebrea por Re

tas que no enfadaran, aun a los muy do


dos . Siete cofas sealadas auia en la
coronacin del rey. La primera era que
auia de ser vngido fuera dla ciudad
y despoblado, junto aalgun arroyo, o
fuente . Esto parece por el libro de los fy-9<
juezes: porque quando Abimelech/hijo de Gedeon le alo por reyjos Sich-

yes y la causa fue porque el pueblo acia


mo y bozeo pidiendo rey como las deGouerndcio mas gentes:y aunque Samuel losrcprefot7eycs,
hendi por fu loca demanda no lo qui fiero creer ,y con darles a entender qu
nial lo hazian, y que lo que intentauan
feria para ruy na luya y de fushijosrpor
que vernian a ser steruos de los reyes y
los trarari con aspereza, pero toda via
dezian que les fucse dado rey. Y Dios
queriendo satisfazer a fu demanda imprudentc: mando a Samuel que vngicfse a Sau q era del tribu de Benjamin va
rotanjusto como vn niode tres aos
pero despus sali desobediente y cruel

mitas quelo siguian lo alearon en rey


fuera del pueblo, junto a vna enzina.
Adonias qu endose aleo con el reyno,
fuera de Hierufalem fue vngido junto a
la piedra de Lozoeleth que estaua arri- ty.r.
mada a la fuente de Raguel, como lo di
ze el libro tercero de los reyes . Yen
este m esm o libro y capitulo fe Ice que
Salomon fue vngido fuera de la eiudadjunto a lafuentede Gion. Y i acae *
cia que no fe hazia esta solemnidad fuera dla ciudad, y enlugar.pubco, era)
porque no quera Dios que fe diuulgase luego que auia de ser rey. Afsicomo sabemos que Samuel vngio a Sal Cp-xo?

hqnz fia'
m obligado
tlR<y.

JoitrgAn
de esvniirJe el Rey.

y el pueblo prono en ci quan mal auia


hecho en tomar rey , y Dios le quito la
succession del reyno y Ja pasto a la cafa
de Dauid,var sante y que perscuero
en los mandamientos suyos, y aunque
pecoy Dioslccastigo,todauiafuemuy
obediente a fu seor, y reconoci a fu
criadoivy por ello fue de el muy amado
y lohomoen estavida.Estaua obligado
el rey , almenos a saber solo el libro
del Deutcronomio,y los sacerdotes to
dalaley,porq afsi lo mdo Dios en efc
mesmo libro. Era cosa de gran honra vn
giralos reyes, y quando los mandaua
Diosvngir era vna gran seguridad del
rCyno.Y afsi Azael letuuo por bien ayeturado qudo vino Helias avngirlo

dentro de vnacamara a solas, como lee


mos en el primero de los Reyes . Y
Dauid fue vngido la primera vez en
lugar solo, por el m esm o Propheta Sa- Ca$.i6* "
rnueheomo parece por este memo li~
Iro . Y loas por miedo de que Athalia ( mala y cruel Reyna) no fupiesc co
molo vngian en Rey , y los de fu valia
,. ;
no lopcriguicfen no fue vngido ni co
rotfado,sino dentro del templo con pocos,como fe colige del libro quarto de
los reyes. YIo mefmo lenosdelehu C4p.il
rey de Israel que fue vngido ascondida.7
mente , porque no fe erraste el negocio
que Dios tenia ordenado.
JLasegdacerimonia quefebaziaen ;C
la coronacin real era,q el cj vngiesse al m**

en rey de Siria como parece por el tercero de los reyes, y lo mismo fe lee de
Ichu al tiempo que el discpulo de Heli seo lo vngio para rey nar en Israel, coOp.9.
molo leemos en el quartode los reyes,
Orcnn[ldtt~ pero jas cerimonias c q eran vngidos
tas de la co y coronacf0s cran grandes y norablcs/y

rey y lo coronaste sueste elgrfacerdote.Hsto fe entiende si fe haziapublica la


folennidad. Ansi costa que Salom fue
vngido porSadoch gran sacerdote, como e puede ver por el tercero de losRe
ycs.Yoas por loyada fumo ptifice,fe G^.uV
gun parece por el quarto de los reyes-*

T/v
^*

y por elfegundo del Paralipomenon:


G
pero

cs bien que fe pangan aqui todas jun"


/

Libro segundo.
pero algunas vezes hallamos vibrio
nes y coronaciones por prophetas,
pero haziase esto porque el pueblo no
sabia quien ua d e ser su rey . Y com o
lo data Dioscstaua el negoci en se
cretos embiaua prophetas : los quales
no lo de fe ubri e ran. Assi vngio Samuel
q era Propheta a Sal , ya Dauid, y a c
hu rey de Israel vngio vn propheta dis
cpulo de Eliseo,como se lee en el quar
to de los Reyes, como arriba diximos*,
Cdp.9.
La tercera cerimonia enb que en fien
i- Ctrimonia do vngido,con gran estruendo detrom
petasy vozes,dezian. Viuael Rcy.Estc
rcynara sobre nosotrosDe aqu toma
mos todas las getescldcziiyviua ellley.
Assi leemos que acaeci quando Salo%.Reg,cd. i< roon fuc aleado en rey,y lo me fino qu
VRReCAui cJSaul,y tambin quando Ioas,y qu
t'.Part.cli dolehu rey de Israel fue vngido ,dixc4,Reg,ca.9. ron los que fe hallaron presentes, lelil
reynara, Iehu reynara que eslomesmo
que viuael rey,y quando Absaon se al
jo contra su padre Dauid , dixeron los
suyos Absalon rcynara, como parece
por el segundo de los Reyes
La quarta cerhnonia era bolucr al
4Mmow<t rcy del lugar publico donde lo vngian y

avTcntario en el trono real que au i a sea


Jado.Assi leemos de Salomon que bolutern a la ciudad y lo afentaron en la
silla realjviedolo fu padre Dauid > co
mo parece por el libro tercero de los re
yes .Y de Io|s leemos lo mesmo, porque en eltemplo le hizieron cstradojy fe

r4^eg,Ct9 asento con magestad real.


*.Pau.c.t\ La quinta cosa que se hazia con cl nue
$Xmmom4 uo rey era, darle la ley en las manos pa
ra que lafupiesse y fe gouernasle por
ella,y supiee feruir a Dios , y aprouechar al prximo . Esto ya lo au i a Dios
ftiandado mucho tiepo antes que vuies
se reyes, como parece por el DeutcroCdp.iy,
nmio. Assi sabemos que quando vn4,eg.c,i. gieron'aloas los ministros del temploy
a.P4M.c.25 lepusieronlaley en las manos.
.Cersmon
La sexta cerimonia era , ponerles la
corona en'la cabea S;porque la corona

"

es insignia propriamentc de los reyes.


Assi fe hizo c o n el rey lo as 5 ad o nd e
vuo mas particularidades , o cali todas
las que aqui fe dizen , aunque en la vn ci de llieiuj no fe guardo lo de la corona,ni menos lo de la ley, ni tampoco lo
aven tar en el tribunal, porque no ama
lugar para ello : pero dize el texto que
cada v no de los 'presentes quito fu capa
de acuestas y la pufo debaxo los pies
de IhehijCnsemejana de tribunal, y ta
ieron la trompeta, diziendo reynara
Ihehu.
La feptima'yvldraacra)que quando
lo jurauan porrcy,cl prometa de guar
darles fus fueros* y haxia fus pactos y
conciertos con ellos , y que cumplira
todas las cofas que le pedi,y el las apro
uaua, Asi fe hizo con Sal y Ioas,y es
to quedaua por ecripto.'y asi juro Ihc
hu de destruyr alora y auorecer al pue
bio en ello > porque para cito fue vngi
do por mandado de Dios prineipalnu-n
tc\ Esto es lo q puedo hallar en este p
to. Algunos han dicho que los reyes de
los Hebreos podan ser depuestos sien o y d o! atrasa h an lo e n t c n d i d o ra a 1 9 y
Npik
no es verdad por dos causas, La prime fer depuestos
ra porq aq es verdad q iodo ydolatra los nyst y
por laley, era digno de unicit, en los re
yes era otra coa^ porq era dados cierna
no de Dios3y por esta causa nunca qui so Dauid matar a Saul^aunquerealmeit
te no era rey , y assi dixo que no pornia
la mano en el vngido hasta que Dios lo
matafcjO en guerra fuefe muerto 4 La
otra causa ( porque esto tampoco fe ha
de dezir)cs, porque auia de venir el hi
jo de Dios por la cafa de los reyes y fue
cession de Dauid,que era la de luda, y
assi no podia el pueblo deoner al rey*
porq coda aquella linca estatu cotada y
fu fu ce e (si i por do de auia de nacer el
Melsias prometido.Y an ni fue volun
tad de Dios q los depusicfsc ni ccn
por lo dicho . Esto no haz e mucho ala
historia, y asi no quiero detenerme,!-,
no proseguir lo q tenemos entre manos
Los

De la Republica Hebrea8
Los reyes que gouernaron cn Iudea,
dcdc c primero hasta e postrero5sueron veynte y tres , que son ios siguientcs.l primero 3 Saul rcyn o. x!. aros.2.
Dauid.xl.3. SaI0m0n.xL4.R0b0a.xvij.
5. Abias. iij. 6. ATa.x;. 7. Iosaphat.
xxv , 8. Ioran. viij. p. Ochozias. I. 10.
Athalia. vij. 11. Ioas.xl. 12. Amasias.
xxjx. 5,Oza3o Azarias.ij.anos. 14.
oarhan.xvj. iy. Achaz.xvj.16. Ezecl1ias.xxjx.i7. Manaes. Iv.18. Amon.
xij.i<?,Ioas. xxxj.2<5.Ioachin.ij.mefes.
2 i.Eliachin , o Ioachin. xj. 22. Ioachin
3ij.mcscs.23 . SedechiasjoMathatias.xj.
A este rey puso Nabuchodonofor por
rey de Iuda3 quando ileuo a su sobrino
Ioachin preo a Babylonia^como parcce por el quarto de losRcyes^y depucs
boluio cl mcfmo Nabuchodonofor co
raudeay Hicrusalcm ,y pelco con el
cy,y su exercitoy lo vencioy cl rey Se
dechias huyo,y figuiendolo los contrarios lo alcanaron y lo traxeron en preenciade Nabuchodonobr , y m and o
que d cl site dcl padre degollascn os hijos y lac oie los ojOsSy atado c griljos
y cadenas o hizo llcuar preso , y desp u cs b o 1 u i e d 0 d e nu cu o Nab u z ar d c a
pit de la caualleria de Nabuchodono
br acabo dearruynarla ciudad sancta
y destruyoSyhccho por cl jsueo el repo
queauia labrado co tara sumptiojfclad
Salom, y assiquedo ctefamparda Hk
rufalem, y el resto de] pueblo sue ileuadoen scruidbrcj saluo los pobresque
auian de morir uego de hbre, \y desta
inaneraperecio el pueblo. Dctodocsto es autor el textode aBiblia y por los
quatro iibros de los Rey es , y por los
delParalipomcn:los quales no hc que
rido referir en particuiar porqueaqui
va clara y notoria la verdad.
Etuuicronlos Iudiosfcttaanoscn
captiuerio^como lo dixoHicrcmias y cl
Paralipomenon:dcfpucsdc los quales,
corn o dize sdra$,defpcrtoDios cl espi
Cd.ij.y.19
rito del rey de Tyro,que sue Cyro, seI.2 c.vltM
gseaca dclqaesmo capiuiloalegado
,C o

50

del Paraipomenonre quai e.cho vando


y preg que pues era rey rpodcroay
l'en or dela tierra,quequeriaedfcar el
tplo del senor en Hierusalem egun Jc
auia radado, por tanro si auia quien ro
m aise aquel negocio a su cargo q su es
se HebreOi viniese delantedcl p or q co
mano arga y libral le da ri a todo lo ne
cesario. Lo quai oydoporZorobabel
y lesus hijo de-Ioscdech gr sacerdore,
suer on a Cyro , y se ofirecicron para la
empresary el les dio los vasos sagrados}
que su abueo romo del remplo 5 y hizo
ocros de nucuo ,y dio orras grandes riquezasypoderes basttes, para que ria
die los cstorualc, y ansi boluio infnito
pueblo del tribu d e Iud.a fol am t y co
menaron el edifcio del eplo c gran
sumptuosidad > aque no c tara como
laquecomeno Salomor^en partc:por
que no auia tanro caudahy tambie por
que maluados y inuidosc-queandau
alaoreja del Principe ( comooyacaecc)lcpcrsuadieron 3 que no permirksc
q aquellaobrafueretanfurnptuosaidc "
m ancra que jutamete fuesetplio y for
taleza,y assi no quifo quefce t al ta.
Defpues Cambies hijode Cyro5como
cramalo,nodiotto fauorcomo cpi
dre: pero entrando cn el rey n o de los
Pcrsas Darioj'quc suc eegido porei
rclinchodel cauallo 3 dio todo fa 11 or;
porque cl Dario y Zorobabel auia iido
otro tiepo rntiy amigos cn casa de Cyro^Iepromctio a Zorobabel que aigu
tiepo, podia algo lo fauorceria y le lia
riaobras de amigo-: y asi cn riepo de
este se sundo cl tcmp!o,y se rcituyo la
Republica Hebrca,y la goucrfiaron Sacerdotes : aunque tambien parece que
auiaDuques , o capicanci: pero estos
propriamente siruian de c^pitanear al
cxercito,quandp auiaguerras : porque
losfummos Pontifces gouernauan el
pueblo, como se cade muchos lugares de IaBiblia, mas porque todoquede fabidopornemoslos Duqnesy los
Pontifces en dos lineas con fus anos
G z
Duques.

Librosccrundo.
D
ja Mariancs.tnuger hermosifsmay pti
D V QJV E S.
dente con Hrodes cl mayor de U quai
ZorobabeT.Lviij. Anos.
vuo a Alcxandro y Aristobolo que su Rhcsa,llamado Miciola . Lxvj,
cedian en la linea de los odos,pero ei
loamuque cs dicho Rhesa.Lij.
como cruel y ingrato mato ala muger y
Iudas Hircano. xiiij.
aloshijos,por clonde vinoa acabar.la
Est o s solo s h al loque aco m panar o n a
ucession de los r cy es Iud.ios y a cu tu
los suims Pontifces , y au n que
vuo mas suminos saccrdtcsfuc por pi ir sel o que dixo lacob , que no faltariaquien wuiee cl ceptro de luda haque viuieron los capitatics mas tiem
sta que viniefle clMcssias :y assi suc por
, pOj y ssi acaecio q vn capita, o duq
que cri tiempo de csteHerodes aascio cl
ruioa quatro y cinco Pontifces.
liijo
de Diosde la Virgcn nuetra Scno
P O N TI F1CE.S.
ra lancta Maria, defpues cl pucblo Ile
oscpho.vi).anos.
breofe gouerno por r cy cs, o por TeAbucho SemeOXij
trarchas que o comorcgulos porque
Hci Matbias.xij.
Tiberio diuidio cl rcyno muerto Mer o
AsarMahat.ix.
des cl mayor , y defpues en tiempo d
Naxio Archaxat.x* " '
Vcspaano y Tito Ccar se rcduxo cl
A gai Holli.viij.
rcyno aprouinciay cl impero embiaMaslotb Naum.vij,
u a su Vircy y coda la tierra sehinchio
Amos Sirach.xiiij.
dcgcntilcsy
aunde Idoltrai y acabo
MathamsSilod.x.
Ioscpho uniorJx".
aquci rcyno como oy lo vemos (n telanco.xvj.
neraun nombre de rcyno
Duqutt
Boluio despacs g^ttrtcon de
wvnaron de los udios Diqucs porque c'ndo mo . Q^Vclct v(tnde%4 de los Reya de los Nchreos
nmm pt lestadoelpuebtopof s reyesdc GreydeptgrincQrtcXapJl*
*
blo,
cia y succfrcs d c Alexand r o jOpusieA que en la primera
roiselosMaciabcos adcfeder la re
impression fcquiraligion y isieyes paternas ,y'Diosfar 6 algunas cosas en
irecieftdo su puebolikgrandesm
esta Republica por
.lagros y:c$ muy ' pca gt^^;:auia3dcx
fer assied u enicteto
dodtsgurdiatria venckron los
dauiaquicro yosuMcb ab co s cl p o d er d c 1 os e em gosy
plir algunoscapitusi rcytaroncn Iudca Imita qie fuehe
los que ! vuicra mirado entonces est
*ha trioutari alos Romanos. Los duclo o vuicra hecho , mas agora es bue
ques fuero estos Iuda$ Mftctabco go
tiempo 5 y se que este eapkto y otros
uernocinco anos,y suc Duquy facerdote mayor Ionatliasfigiofe y nueuc anos .oannes Hircano seys.Aristobolo sue rey , y sacerdote mayor, pero
o tu ro muohocon ladignidad^rigio
vn afto, afieo hcrmano de Aristobolo,
, que tambien se JlamoAlexindro gouer
totoem tio de rey vcync y siete anos,
Aexandri muger de Alexandro rigo
ueuc afis como rcyna3y cl postrero c
que tufco l cqrtr fu'c Hnrctuo y rcyno '
treyntay quatfc aSos-Tistc caso a su ht

que se van anadiendo scr gratos a los


lcctorcs.Digo pues que aue'do tratad
cn cl capituo paado de reyes3y como
cran coronados y jnrados fera bueno
ver la grandeza de u cortc , y la magefad con que se serma,qtic ii se mirare
atentamente a o que aquidiremos los
qt'h leydo rntichas grattderas de los
MoflarchS Romanos 5 Assyrios y Pcr
;fas, y lo que nos venden del'Turco,
Sbfh, y gran Tartaro , con estas se
cow suelo y de bura^hcmos de
pre-

De la Rj^frfca Helrea*

5r

presupoperque desdela vejezde Rejr


D au id co men 0 Ja grid eza 'tl reyn
' Hbbreo:pr4 como Diose awarprome

Game&s^fi^
Oujasi,^ iabnas^ fram^revlos rjesHe.breps>acmlnaido^ fosses syv

tido la suefsion del ryno para siempre


qoibcidGxaraeradakcorteygotip
no que anian de tener ussucessores y
assi qirerkndo cngrandecer a Tu hijo
Salomon hizo todos los aparejos que
conuenian conforme al atnr que le te laque era grade porque le auiahetfao
grandespromesasDiospatae5andu
uerepor fuscamittos-derechamente.y
teecli Ad el ordcnfuccstcr >;:

rios y;oto$grandes prqcpes .tstian


porg^dezaytenitlabfarptygana^
dos ^Rero aunque;td&siips que;a
zkn estas cosas ;er an faade 3e cad*i
tribuieganifu terapocon odo esso;Io
prefidentes)&.cadaijcsade';estasy.:^
may.orales4 como myoMomos ma?
yorcsvedQteSiijespenseroSpastore^i;
mayresy?ks"demas titulos;; de offw
cioseran proueydo&a aiVountad ciel

PmUwy.

Qunto i primero tra Dauidxo


mo de l$ -doze tribus saliesse genre pa
raos^ministeriosy ofiaos dea casa
real y de la preeocia del rey porque el
trabajo no fucsc tan grande y se pudies
se llcuar igualiiientey que nadie se que
Xase d c q era ruas tfab ajad o q cl orro
esto se'hizo assi.Cada tiibu por si efcogio a gente que auia de tenir a la cortc
del rey y scklarone decada tribu/ve*
y me y quatro tntl hombes Estos te*
nan de entre st su s principes de lasfami
Jias5dertanera que e tribu de ua que
tnia cierto numero de cabeas de limi*
jestenasuscapitanesy caudilos * De
ita miiltud saian trbtmosque gouer
uaiKimilperfonasy centurionesquetc
aiana su cargo ciento^y los prefectos a
enqueta^que en a scriptura fcron di#dos quinquagenanoSiEstosten asu
cargo reparti/en la corte y casa dclrey

Rey . Efo eguardopor su rdenidct


manera que cada tribu <fmi&- sttmci
yacabado aquel entfaFejcftrov y assia
cabo del ati auia seru.io; todo Isral
a su Rey^ y o.tro afio boluifn de nueuo;
a dar su bueka , y como dixe cadartri- *
b u daua vcyn te y quatro- mil h ombres
y assi lruia este numero ala casa r.<sal*
cada mes 3y Jingunode estos hombres
baxaua de veynte anos -yni fafatia p
sesenta Demanera que tomdft. h
cuenta dando a cada mes treynta y qua
tro mil hombres en vn ailo $r niarxa g
casa real dozentos y ochenta y : oebd
ml,pordonde seve quan"multiplica?
doestauael pueblo de Dios, confbiroca loque cl, auia dklio-muchasvczcs
que creceria y que assi sepodriacontar
como las cstrellas del cielo. ^y las arenas del mar^y elordcoque setuuq era
hazer los.rcpartimientos y el comen-

lo tocante a la guarda 3 de su personay


quienes auia de estar en las fronteras de
los enemigos y lo que tocac a la guersra quando en el rcyno se icuantae algun motin o los vezinos entrassen a lia
zer robos y corrcras . Ircn estos esta*
nan obligados a prouccr lo nccestaro a
la mearea, y traer mantcnimitos ala
cortc demanera que en clla no faltassc
nada.Deaquisalian Thcsoreros3ycuIti
uadores de las vinas> y oliuares.y las
demas cosas q la tierra produzia: tambien aliaude aqui pastores,y rabadans,- para "enardar las paras.de Vacasi
31

ara seruir sue este. . '. .


. '* y^z!
Comenaron a conrar los doze trw caies.ig.y.
bus por elorden quenacieron aunque *o.y.v: '
en poncr la- scriptura a Dan pot pofe idU ':
ro pareceauer faltado el orden del na-
cer, por que Benjamin sucel poteo
y en cita repartiexon lo ponen eo el lugar vndccimojy no ay porque roaraui*
llarnosdcesto porqueel^ribude Dan
desde que puso en su-seerfe el ydoo
de Micha.s siempre sac remdo por
poco kl y bueno^y aun enel Apoca-'.
lipsis es echado del numero de los
talcs * Pues como entrassen , . estos
G z
tribus

Libro scgtido.
fibns aseruif cLde: Rubn oincno
feuir como'pTiriogcnito crtreJos her
manos y dioe cl gen eral ato. o ;premi~
neheia de supremo caudillo de codages
ta>mu ltitud aJliab hcu'mano mayor de
Duid pordDrtdo-.fc .ye qaooeraid suptem fMi&th'fa caa del rey pues
loab .general de la gente de gu erra era
inferior y fubordinato * Esta multitud
comenotferuir en lacasa de Dauid
luego que serit eosa notable de ver, por
que quisoensayar a todos Jos .oficia
les en aquilo que despus fe auian
deexereitar firuiendo a los Reyes de
Israel porque prouey o oficiales para
a mesa del Rcyy: Thesoreros quecobraan las rerks y oBciaksqiteandamn en las obras que Salomon comen ?
o a edificar que fuero en xcelb y Jas
mayores que nungun otro Rey del
iund i Digamos pues de cada vno
de los ministerios de e/ras tres cofas
que fon en que mas se muestra la gran*
deza de vn Principe que fon el gasto y
opulencia! de f -.mesa, el tener -grandes
Tiicforos y riquezas1 y el edificar con
umptuosidad y grandeza * Esto se via
en la cafa del Rey Salomon y se viera
en ios dems reyes sino diuidiera el
reyno en dos partes, lo qualfeprucua
bien pues adelante solos los.reyes de
luda con faltarles los diez tribus vinierori a tener potencia tal que yguaJaron cu numero de gente de guerra y
riquezas a otros Monarchas grandis; limos*
Pues como muricTc Dauid y vuicffe dexado ordenada fu corte y casia
sussuccfores Salomon que fue el mas
nombrado. Rey que vuo en el mundo
ni lo aura alo que fe cree allende de
h gente y ofsicialcs que fu padre 1c
dexoel aadi menos ofsicialcs dlos,
principales' de fu reyno para que tuuiesen cuydado dla mesa real y de
lonecesario para solo comer que es
otro punto mayor y que no lo leemos
de algn otro rey* Estos fueron doze

y 4xn como, mayordomos o procedores de lo que fe auia de gastar en las


mtfas.y cozlna tomado fcada* yno- a fu
cargo"' el gastonde .cada mes y -sacando
del.; tribu ..y -.provincia ; que..-administra,
va el pan , vino? * -carne *caa;de moate y volatera y cumplidO' k mes cada
vno de estos offidales deseansoua on
ze meses hasta q ue le ven ia , otra vez
<fu tanda.... Y veee de quanta calidad
era, este ofstcio pues lo tensan los yer
nos del rey 5 porque vno llamado Benabinadab , y otro dicho Achimaas '
cafaron con dos hijas del Rey Salo-
'
inon . Estos doze goueniauan cada
vno u fuerte y tenan fus trminos y
Ciudades repartidas adonde assistian
y los pueblos acudan all con lo ne*
ccfario segn es cabiael dia y sema
na y elgouernador embiaua co recuas
toda la pro u ilion * Esta prouiion y
mantenimientos eran vna cofa innu
merable 9 porque de lo que fe gastan a
en la mesa del Rey .cadadtii.se po
dra .ver lo que." entraa de ordinario
en Bictufaleuu n estos presemos y
gouernadores .de- aquellas provincias
tenia fu consejo y .ofkiales.de cama- a f,c[r R
ra como los ,.,tuuo Dauid que fe iruia ^^fe
tambin con gran Magelad9y mu* y,%'7,
chos de los criados del Rey Dauid/
como criados viejos siruieron a los de
ms reyes, porqueiiempre fue costuav
breferuire los Principes herederos de
los criados, 'de fus padres como de ge
tcniuyHel f criada con ellos * Elnu*
mero de los, que iruian dentro de pala
cio no fe pone. en particular .porquefe presupone que era en estremo gran*
de 5 pues allende de losveyntc y quacro.mil que andauan en la corte auia
priuadosy pajes 5 lacayos y otra gen
te de ais iento que no fe auia de mudar
cada mes como era la de la guarda fe *
creta," como, agora nuestros reyes de
Espaa que tiene la de Espinla de
laS'Montcro.sSln- estos. tenia otra mul
titud deiiombres que eran propnamente

De la Reput) ica Hebre.


mente dichosferuo$,ios quales eran
Gentil cs conuertidos a la Jey porC|iic los Hcbrcos cran tan nobles q no
hazian ofsicios scruilcs ni comunes ni
se h o n r au an de cl 1 o s m as h azianl o s 1 o s
Gentilcs que se vcnian aviuir a Hierusalcm , y aquellos que cran prcfos en
l>ata!Jas,y estes son los que la feripturallamaprofelitos
Gdjlo q/ie
Parades cffcos riian los prcpof
je bd^a en tos que Salomon anadio a los offciaU mla dd les 3 que' dexo Dauid, vno para proRcy
ueer la coite que est au a en Hcrusalcm5 laquai eratan grande que sintocaraa gente queera vezinadea dudad la qua'era en grande numro ni a
la que venia anegociar afsi a las cosas fecuares como eceleastkas y de
Ja Sinagoga y los gentiles que cran
muchos vcnian los vcynte y quatro
mil cada mes 3 los quaes trayan su
seruicio y casa que serian otros tan tos
a buena cuentay atoda esta multitud
proueyan de lo ncccrio estos of
ficiai es. Ivlas dexemos esto y vengamos
al gasto dcl corner de la mesadel lley
y de los que corn ian dentro de pal acio en cltiriclo . Dizc pues el texto
sagrado que cada dia de esta vida se
trayan a la me sa trcynta coros de hari ria muy dclicadaquc propriamente
cra como la que oy ccierne para hostias que es de ordinario Ja mas pura
p or que de esta se hazia e pan para cl
Rey , y las de mas cosas que se hazian
de fr u ta de sarten, comobunuelos ojaldres , rosquilas, ypastelcs?y em
pan ad as y quanto mas saben hazer
los pastcleros 5 y cozincros . Para pan
de las mesas (que era no tan deicado)
e galauan eenta coros que eran vna
gran caotidad por que cada coro t
nia do* hanegas y mdia de las nuestras reduzidos a nuestra medida.La ra
zon c&dh cl coro hazia trcynta ceemtnes que son modios y en lascriptura sedirensata, y a esta cuenta los
.trcynta icoros de liarina de slor eran

sesentay cinco hangs yos sescrta de :


harina no tan apuradaera:n dmo yemcuenta hanegas: por donde fve qm
en amesa de Salomon y su tinlo se
gastaua cada dia de pan dozientas y
veyntey cinco hanegas, que es vna fu
ma grandissima alcabodel ano . De
carne se gastauan cada dia diez bueyes, gruesissimos que estauan ccuados para este meneer en praderia^
partie ularcs , y veynte vacas ordinarias quepafeian en las d eh esas .com u-",
ncs.Aesto e anadi cic Carnerosy aI-L&
de de esto anadian muchacaa.afsMe!
Cieruos ,"y Cabras monteses y Buba-,
los queesotrolinaje debueyesy gran,
abtmdancia de volareria, como Gapo-nes, Perdizes faysancs francoines y
otras auescomo Palomas Tortolas y
Codornizcs .Este era ei ordinario pla*
toque se po nia a amesa del lley Sa
lomon y se gastaua en su casa 5 por
dondc se ve "quanto citai Jagenteque
comia en el palaco , y quanta scri. la
quelleuaria radon suera del ..EJ'.Orden de seruicio de Iamesa tambien era
estremadojporque no l vuo en el

m lin do tan grande nilo aura. Yassi la


RcynadcSaba quandocomio con Sa- * p
.
omon quedo espantadade la diuer- 3' v<?g"10*'
idad de manjarcs que e ponian a la
mea, y delorden conque fc ruia ci
R cy, y quanta era la multitud de los mi.
nistros que struian al Rey,, y la de los;
Mactrealas y coperos y otros que c
uiansy delas libreas y trajes que vistiam.
quesindubda todoio que acavemos
y enalamos a respect o de aq uello^osotros fomos liyagueses y gente de
trasos montes. Este mantenimiento
era el ordinario y de cada di^porque
entre los Hebreos no auia quarefmani
viernes ni vigiliasaaunque si ayunos,pe
ro no stibcmos que mudasten majarcs;
porque fu ay un o no consicta mas q en
no corner en todo el dia, y afsi creo q
carnes y pefeados secomiindisfcrefc
mete todo.el ao.Y de creer cs q en caG 4
fy

Lbro segundo.

sa de Salomon y deos d cm as reyes suc


radelo ordinaro y con otras ocalonesauria otra multitud de m anj arcs y
se afiadirian orras cosas corao no sucsjsen los animales ni p esc as de los prohibidos en la ley que cran dichos inmundos para corner . Y pues hemos trata~
do de la multitud de gente y de la abundancia d cl ordinario manrenimien
to hablernos de otras colas de la grandcza de Salomon que en Ja verdad si
su hijo Roboan no se vuicra au id o com h ombre de poco co como la
criptura lo nota de esta enfermedad
emprcsecontinuara esta grand cz a y
asiaunque hablcdcl cor te de Salomon entiendo que cn comun todos los
Rcycs de los Bebreos mas o m en o s
continuaran la mesma grandeza pot
auer querido Dios auentajado a las
otras gentes.

trcynta y qimromil y quatrocientos


eau ail os . La verdad -es que la sciipcura
quiercaqui enalary la goria JcSalo
m y cn dos parte ize que tuuo quarenta mil canal los , que tir au an los car
ros y en otras dos rcere los mil y quatrocientos carros y no ic contradu e cn
aigu n a m ancra porquecl eallar cl numer o de los quarenta mil canal los y p o
ne r en 'u lugar los mil y q uatt ocienros
carros, no es negar q no renia cl mime
r o dicho , m as callalo que la criptura
dixoen otia partey aiadc otropunto
mas a la grandira d cl r cy diziendo que
tenia mly quatrocientos carros que
cran como nuclros coches cn que cl
aridaua y fus mugeresque rodas cran
mil y set en ra y sus Cauallcrosy prinados y asi h cm os de de/ir que allede de
losquarenta mil cauallos q uc cran para carreteria y llcuar y tracr carias de

%Dclmimcro delosCaudlosy Thcforos y ed


jcios con fie fa cnpmndaio k cajk rcaldc
SiilomotiXrtpJX*

prouioncSjtcnia tros cinco mil y (cy s


cientoscauallos regaados que tirauan
fus coches ; y no es contra la criptura
m ii cho dehablarporqucalgunas ve

I^WT^^I ^tre *as gran^czas <^c


^KJ^S lecmos de Salomon es , q
j^i/f tuuo quarenta mil peso
bres para otros tantosca*
atrxrsSSll ualos que tirauan carros,

7>cs dexadedezirenel Paralipomeu lo


q yadixoenlosibrosdelosleycSjCo
ino tenemos Ingarcs deeto q no ion
para aqui y al g un as vexes c prcuponc
en la criptura vna coi a que aunqu
no se n ombra puntualtncntc se dexa co

y do ze mil para los cauallos de Rua , y


regaados. Bti esto de los cauallos parece agmia conrradicion cn algunos lu gares dela scriptura,porque cn otra par
te dize la criptura que tuuo miJ,y quatrocientos carros, y doze mil cauallos,
de manera que la controueria cil a en
los quarenta mil cauallos, y cn los mi
y quatrocientos carros porque cn otra
pattcdxo que los quarenta mil eau aos seruian para cirar los carrossy quarera mil cauallos 9 podian tirar diez mil,
carros dando a cada carro quatro eau a
Wos9y para rai9y quatrocientos carros
bastawaacinc mil^y scyscientos de ma
nera quefltan.para cumpir cl numero
de los quarenta mibque tirauan carros

tauler,quc lue como quando Pharaon


que pcr%uio los I Icbreos al tempo
q ue venia h tiy cdo que todos los Egy p
ci os que tenian carros subies 6 cn cos
por preguir a Isral ;y alli dize que
cl numero de los carros sucron by ciers
tos,y fui dubda yuan mas de veyntc mil
y no ay alta en la criptura.porque aun
que fueron veyntc mil , no porque alli
no nbre nuis ff los seyscieii tos no cru
mas porque el dezir que cran los car
rosjcfcogidos cs dar a entender que er
jnfnicbs los carros^pero los principales
y de los Scfores de cuetta cran seyscientos.Y asi agora aunque no scpongan en vna parte mas que mil y quatro
cientos carros y cn otra parte quarenta
mil

De la Repblica Hebrea.
mil cauallos para tirar carros, pudo la
eicriptura poner en la vna parte multi
tud de cauallos que tirauan carros,yen
otra parte sealar no mas q mil,y quacrocientos carros 5 porque de los diez
mil,estos era los escogidos , y mas prin
cipale$.Estees buen sentido, y si quisie
ren seguir la primera opinion queallea
de de los diez mil carros , tenia Sa
lomon este otro numero menor que
i t uia para andares y fus mugeres , no
parecer fuerade razn pues las rique
zas de los Hebreos lo podan todo. , ,
El orden de mantener tantos cauaJlos , fue este que los reparta por las
prouincias dando a fus gouernadores
tantos para que en las dehesas, y prade
rias fe mantimicTen los que eran para
tirar los carros, y los regalados, los tu-;
uiecn en las cauallerizas, y el prouecdor de cada tribu qudo le caba fu vez
embiaua la prouision a la corte en car-;
ros que los tirauan los cauallos que te
nan a fu cargo , y el dems tiempo , o
los mantenan en fus pesebreras , o los
embiaua a las pradeas segn el tiepo.
Los dems cauallos regalados, tambi
eran llenados fuera de Hierufalen aun
que qiicdauan muchos para acopaoar
al rey quand lalia por la eiudad,y y na
a los huertos , y vergeles que los tenia
cxceetifsimo,y toepho en fus antige
Lih&cd.C, dad es , pinta la Magcstad conquefalia
a paearfca y los jaezes de los cauallos,
y las galas de los camilleros que lo ac
paauan. Hasta el tiempo de Salomon,
nunca los Hebreos varon de cauallos
en la pazsni en la guerra , como lo dire
mos presto.
Pornan dubda muchos en como pu-r
dieronlos reyes de Israel , tener tanto
caudal y rentas para gastos tan extraor
dinarios, porque el rey no era pequeo
q u e a q u e i i a 1 1 e m o s tan t as ciu dad es , y
tanta multitud d gente, cierto es qu
era estrecho rey no , y aun spero , y no
toda Ja tierra de pro mission era frtil*
ni dau.a tama abundancia como aque*

53
lia por donde entraro Gale.ph , y losue,
quand o la fueron a ver por rndado 4.Q
Moysen.El auer riquezas,}7 caudal para
todo esto , y mas fue por dos razones:;
la vna porque a Salomon le prometi
dar mas riquezas,y honras que a mngfr
hombre del mudo,y as si es verdad por
que la platas la madera de CedroCqu t-p^y-V*
entonces fe estimaua en mucho)era te-
nid a como piedras por las calies.Tam-bien tenia los reyes Hebreos grades rt
quezas, porque echanan muchos rri-;
butos a pueblo como lo hizo Saloui%
y despus fu hijo Roboan lo intento,
por donde fe estrago todo, y de aqu sa
cauan grandes Thesoros. Jten quarvdo;
los Hebreos venian bien, y no peccaul
si fus enemigos les hazian guerras, ft
vencedores, y roba u an los hasta no dxarlescofaen los reales con quequedaua ricosyy hazian cofas grandes, C
esto auiaipara tener gran corte aunque
enSalomotijVuo otras cofas partculas
res assi como el auer v luido toda fu vi-*
da paciHco^y fin guerrasj.y mos los ra
yes, y Principes comarcanos le pagis
tributo , Dauid Ai padrele deKo mu *
chos The so ros todos losPrincipes del
mundo, adonde llego la noticia de fu
abiduria leembiaron ricos presentes:
porque o le ernbiauan erbaxada , o lo
venian a visitar personalmente como a
bemos que lo visito la rey na de Saba,o
Ethiopia5la qual le dexo grandes rique
zas. Tambin ruuo gran trato en la India,y embiaua fus armadas gruessasco
mo oy lo haze el rey de Espaa,a ls a
das Orientales , y Occidentales . Cora
esto tuno gran fu m ma de dinero,y cm
pretuuo gran Jvlagestd,y despues dei
otros reyes de luda , con. no ser se
ores de .mas que dos mhf.s reprekn ta
ron mas 'poten ca que,otws grandi ( s i^
mos rpy.es . .Con tener-farras riquezas
vino a edicar sotemos pa!acios3y hi-,
zo otras obras fmpruoifsimas que.
causaron notable admiracin . No hablemos.ddtmplo de Salomon que es*
G $
fe

Librocp-undo.
sc suc la obra masbraua. ,y rica que nia
guno dclosmortalcs hizo3como lo vc
rem o s presto en vo tratado que tengo
hecho dcl rcmplo de Salomon a y aisl
agota c toda breuedad dire , y cn um
ma los cdifcios que hixo,
Trcs palacios hizo de estremada mt
gestad, y grandeza jvnofucla caa que
Ihimaron dcl Vallcdcl monte Libano,
elqualcllamoai porque hizo vnos
vcrgelcs, y hucrts a imitation de tno
te Jbano,que abundaua de grandes
arbokdas, y aqui ediico vnas casas rca
les para las rcynas , con ranras 1 ab ores,
y pieas grandes, ceal eras de d iu et* ( as
traas tau Jlcnas de oro que parecia cl
edisido ses todo de este mtal . 'sema
delargo esta casa cien cobdos5y de an~
chocinquenta, y alrode trcyuta que a
b u en a enenta era de dozienros , y einquta de los nuestros porque aquellos
cran gcometras5y de awcho ccnto > y
veyntc ci ac04y.de alto ktctay cineo cj
ninguna obriiay end mido de cita pro
porciomTcnia elatioxn qnatro angulos que cran como corredorcs de
patios 0 clauftrosdc raonasterio^ oc
tos :cobdo& de los dichos que uvihn
de los maestros quinkntos>yli lo Ile u a
mos por nuestros pics,temian dos mil,
que foii mil y oehocientos pies g corne
tricos , y assi tnia notables grandezas.
Aqui se.pusier.ou cosas niuy ricas de
oro 4 y todos los rlicsros preciosos 5 y
eosas de cucnta.Y tambkn cdico caa
rca para losmesmos reyes ad onde ga
st o insinitos thesoros y lo menos f Vie
cl edicio, y riquc/.as q p u sb en e .por
que la materia de que c adorno caub
mayor adrairaciou porque bucopedrasmincavistasy roaderas nunca co
nofcidas.Aqui hizo casa dejuy/.io,y au
dtencia adonde se tratauan las causas
ciuiles5y crimnaks* Demanera que no
escosunucua tencr los reyesdentro de
fus palacios las. salas de fus cotisej os.
Aqutpufo aquclthronotan clbrado por losctres.Hko efcaleras estre

madascon sits caracoles* y otras inueiv C<*|m


concs3y muchos jardines y hueno^cu lJH
todo lo demasquepodia traher regalo 't^m'
a los ojos,y codicia- de saber al en teiuii
micto* Toda estamagestad tu 00 la. corte de los primeros reyes de Isral, pon}
Da-uid la romeno^y Salomon la pcrli*
ciono, y Roboan la delruyo y acabo,
aunqtie en lo tocante a los cdifcios, algo cstuuo cn pic dcpucs,y lo$ otros rc
y es que que d a r o n en ludeaboluieron a
rparer a! go^ye tuuicron con gran autoridad a u tique nunca llcgar a lo que
Salomon sue antes con las rqtu7as
que cldcxo en el tcmplu,y fus casas
vinicron fus Uccebrcs a rrdemir las
moletias que otros reyes les Jii/icron
j > 0 r q u e c 0 m ope c c a 0 a n , y y u a n con
tra lo que Dios les maudaua cl los cal U
gasia^y losacabo lleuandolos en crukUmibrc como lo veremos cnel iu de
cstarepublicU
%ld modo de'jH'^fjif cmrchs ImlUntfue
.Ctftulo, / J',/
tffic
'.-/hl$$4S
Llw1

M',uckl Ikbreo a (si conu> cia dilletenic rnlaley


alsteti codas las coas vm dilseteuteiucnfe <ie b>S
otros pncblos y de las demas naciones al prineipio ru li^ypio,
qtiando cran fauorectdos de los li^yp
cos y de lus Reyes3uo abctnos \ vuie
ron por leyes y jue/es ditincos, o li
estauan sul>jeclosalyileycs eu eonul
aomenos no nos lo dclara la esci iptu
ra.Despues adelanre de creer es que au
que fuefeel pneblo mucto , como de
hecho lo fue.hcmpreviuier deba^ode
las le ycs Hgypcias, y lucron his juc/.es
los me luios Hgypcios,como getc que
esta u a en tierra agcna3y tenian al g u n
pviuilego par n. j u '/ gar en tre , sria, de
la m ancra q n u est ros udios , o Moros,
tenian entre nosorros^que era nmy p o
ca. Y todo lo criminal ^y lcgocio de
angre, queelaua a la suprema potehd
que

De la RepublicHebrea.
que cs el:. corrcgtdor 5 oigouernador d
latieira.Dcspues alidos dclaseruidGouktno bredclos Egypcios,y puestos cn liberm tupo de tac| p0r niano cjc Moysen, a cl patneM^jw
cia conoscer de todas las causas : porc}
clfueconstituydo por jucz detodoe
pqcblo , y. assi adminiftro justicia en et
por algun tiempo fin 1er ayudado de n
dicvporlo quai su suegro Ictro , o Rag u cl quel o vinoa vcrlo reprehendio:
porque no dauaotro ordcnencljuzgar,criando rucuos magistrados.y off
cialcs^para que se g u n las causas y pley
cosassi vuicse quien Lis sentenciafc
con que los mayorcs y mas arduos nego ci o s qnedaJ'ena su aluedrio, y assi
suer o n criados de cada tribu p r udentes
y abios varones ? y ad or n ado s de virCap.i*
r u d. Y cri o Triluinos, y Centunonc$}y
Cincuentas,y Dic/,civos q u al es reco*
nociat superiorid.ad los vnos a los
#.3, f. 4- otros,como confia dcl Exdo, y delo
j.y.
sepHKporque el Tribu no tnia m as a U
toridad,que cl Centurion. De m ancra}
cineo Dceanos reconocian al que t
nia cincuenta debaxo de su imperio D y
dos quinquagenarios, con diez Dcca*
ii os obedecian alCenturiomy asi die/.
Centurie ns, y veyntc quinqungena*

&/u.

rios^y eon dceanos obedecian al tribu


no.Esta mariera de t'ouernaei turo mu
ch o tiempo en tiempo de Jvoycn,y ha
la que ya q uedo pac/icci toda la tierra
de promission,despucs vuo ocra manc*
ra cle gouernar . Pero quand o m o ri a n
vnos, no elegia Moysen otros de nuedo que eo trafic n en su lugar,masquc~
claua aladisposteion deJ pueblo > porq
cl mismo Moycn lo pido assi , corn o,
parce e por c! Ueiitcsonomio,por respe.
);o de que y a. cl pueblo nia crecido.
De rnancra'q electos los magistrados
por ci pueblo el los csirmaua , y en las
colas mas arduas no pdian conoscer
elos^mas ehuales limitadala jurisdcion3y acndian a Moysen. E m pero au n
que auijL.t'fta gou.cniacionjtoda via qui
spDios dar ajMoyienotro consejo j y

54
cbancilJeria para que defean.sae j y no
tuuiee ntotra bajoue? alo, menos pa
ra, que consultasse la rna.yores cosos
con eilo.-y assi le mandoqije eligidc
le tenta , y varones viejos eii onjejo y
virtude$:enlosquales .pusoe! sc.fi or. su
gracias pfopheci,zaron;;Ef;Q.s fenian el *
cargo de ayudar a gouernara Moy sen,
.y para est 0 quiso Dios queueen-ele;ctos 3 como le Xaca de. J o.s N u mer o 5. * *!> rEstos seruian propriamente de lo que Copcjo de
oy los Garderies cond Ponufce , Y wfa**a si h afc e Pi cq M i ta n d p 1 a n o, J a co m para
ci d cl los.a IosCardepal.es. Estos der
pues tabien tuuieron ra as las g a ia aufcp
ridad : porque fegun leispawcc a algvunosjsuc les e.ncpmcndadlaon fera<cion dcl enteijdimiento secpend l.fa
.grada. escriptura : que; UaDiia.Kabahb
por sol a tra.dicion de vno'en' otro ri|i
bro ningu-no la quai di>,en. que por determinaci de Edras screduxo a eciip
tu ra en seteta libros/^tr ibnyndo a oa
da vno de los eniorcs su librp CQriiO se
colige dcl tercevo libro apochriphqd^
Esdras . Estos jucz es y1 se4we$,si,pr:
clauan en Hjcrusalenny era diho de
los Hcbrcos, ci consejo.de .Canendrii^
como consejo supremo,y. euipiiC assiUan antes que vniesTe templo ad o n die
claua ci tabernaculo 5 y presidia cn
este consejo el sunnno Saccrdote . Y ,

^;

este consejo embiaua Diosa.su pueblo^


quando di^ecml cl Deutcronomioj qup ^17]
vaya allugar tjne Dios lu eligido ado
de estn los licerdotesdc ifanilw > J
linagede Leui^Muchos dizi .que estos
set enta viuicron hasta el tpo de Chrir
ito,y que pronunciaron la seqtcncia c$
tra cl cn su passionios qialc^assisticro
con cl su mm o Pontisicc dn Herustdjy
no ay inconucnicntc qli.cfc.diga esto:
p o r q u c a u n q u c esvc rdad q.u e se gouer
iKtron porju7.csyrcycs5y ai cab o por
saccrdotesyiaky qUedo.cn pie.que ordenolossetcnu viejos..
,
, , Esta mnera deregir sue la su pre m a
pero. sifl esta auia otra en lasciudades^y
Villas

. .

Libro fegbhdo.' - ^ . : ;
jHjlicid6rd villas y ugres que ail que crainfcrir
tura en et- tocja vja ten [a muclia autoridad , como
da tu^r,
tambicivlaxicncn: los cofregidores,
y alcaldcs. Ama en cadalugarvn juez*
'y itra gnHlde>dos,o m'as4y cd este] u ex
abandos Lcttas como aslcores5y
f auia a l gii'iubda5 o no se poda aue
riguaraquella causa poreHos^ yuan a!
str'mmo Pontifke iy cl con os ietenta
trataua cl negocio:pero hunca edeter
,''
itjnauanadacn tal caso lin cl Oracu,
' lo-dclprophctarel quai hablaua loque
l1 auia de Uns y de piies d dicho l
que le cr reuclado no auia queapclar:
porquealh se concluya cl pleyto: pero
l auia algui caso que laley no deternvinaua^qucdauala dcretnmnacion de
al sumniofccrdotc , y al juez d cl puc13,4. cy-blo adondc acaesci,Ios<pb.o dizc que
cn cada ciudad auia de aucr tic te jucxes
y 'magirtrados .-pero auia dos Leuitas
con eliosiporque 'cgtm parece er los
Lentas,gente ota y fy hia y in te r p re
tan st la 1 cy: pero c todo clfo cran ubor

Oj.j-

dina-los y inferiores a los ietenta . Te'nia os udios riiucbas csas en 'usjuyzios aperajij como cra fer cl meixio
juez telgo y por tal lo' recbian^como
parece pot D&nicMiablando en la cau

sa de Sussta, y de los viejos- que erati


juezesassessorcs: lo quai no puede fer,
Deyer.fig como lonota vn tcxtOjde adddeprucw/'u a que bail de concurrir quatro diso
O.foiw.$. rcncjaS de pcifonas, qucsoikel juez , cl
qncaciua^y esculpado, y nias tres teh
gos . Ten km gran respeco a losj ne
ttes entre los Iudios : pero cllos auian
ce fer muy 1 buenos y no auian de fer co
hechadorcs , como muchos de los nuckos?y por elp c purgo Samueljdiaiicdo auia hecho aigu n cobecho, 0 auia
luxgado por via de intercs^ como parc
ce en cl primero de los R cy es No se
'pcrtnUia vntestigo solo., para coudenar,mas tres,opor lo menos dos. No
valiaportestigo lamugcr por la natura
lez a uya que cs sacil,y ligera,nt menos
'os ieruos ,vis quales j, o por temor^o

pot interes fadfmcnte'dizcrr-lo qticfe


lesantoja. Losfalsarioscri carigadoc
por la pcnrct dcl Tai5y <affi tbnian orras
imty anctas. leyes coro; dadas por
pioSi, Pero .depues -loi viejos orrO'
duciCron otras ruyncs: las qualcs anteponian a las que Dios ksd'io, Era crue
ks en catigar cn epecial depues que,
boluio cl pueblo de luda^atener Ko
yesVporquccomo la scta-delos.
riseos goucrnafc rodas las casas raoapcros y loimcsmo cranlosSuduceos*
^Alonc teilm los Imosfus auencUs iy
(tome ]w^QAihiny que cujllj^vs ddUdn.Ctptttlo* V f

Os cosas qucroyo tocat


q oe me parce que so n nc
ceilarias a lo cj teucmoS
entre manoi, La vna ad<1
de te m an sus audicticias ' "
lin udiosja otra las penas y eal igos^
que tenian diputados para los mal hcebores. Lo primero digo que los lu ga
res adondeoya las causas cra a la pu er
ra de la Ciudad adondc entra 11 a y salia
todo cl pueblo Par este fer elo ass
por lo <r] ectnos cn clGcucis de lipbro Capa^
Hey de Hbron 7 que a riempo que c
ba/ia el contraro de la 'cpultnra que
Abraha cpraua para Sarra,sc hizo a la
pnerti del lugai adondc alsitia la andicncia.Y cn cl Demerouomio mando op.?
Dios que la causa de los Kloatras sues
so catigada a las pu et tas de las ciudade s,y para au ci iguar e pleyto dcl mari
do con la muger, ino lahallaua vrgert
di/.c^ue vayan a la, puerta de la ciudad,
adondc clan los juczes que han de aue
riguar aquclla cansa>como parece cn el Cap.%%
rnemo libro^y en Ruth,ay exemplo de ^4M*
lo mcmo . Depues adelantc quando
vuo reyes tambien fe baxia laaudiencia a la puerta de la ciudad : p orque la
Sabiduria hablando de la muger cuer- Cap.$.
da dzcjquesirmarido sera h'rado por
dia ca puerta de la ciudad, adondc'
estan

Dla Repub lica Hebrea.


estn ios senadores, y principales del
pueblo, que es el coocjoy audiencia,
Y muy adelante hallamos esta costum
bre , como parece por el propheca
&^i6. Amos. Bien fe que fe hazc mencin en
el Paralipomcnon, del lugar particular
en el templo adonde fchazia ccilio,y
Damel.iy , en la causa que se trato contra Susana,
quandoia acusaron por adultera , pare
ce que no ra la audiencia en la puerta
ce la ciudad, roas dentro en cafa particuIar.Pcro a esto ha fe de responder , q
a lo quedizc el Paraliponieaon del lu
gar del Concilio en el templo 3 que all
o habla de los pleytos ordinarios,
mas era lugar para consultar el Pontfi
ce con los Docto res de la iey5y con los
sacerdotes de colas arduas que no eran
para todos:porque no ay que dudar h\
no que tambin hazialos ludios furs fy
nodos y concilios para la reformacin
de las colas anctas de la manera q no
sotros lo vamos como fedixo atrs
EnlodcSusasia, responde sea esto en
vra palabra que la cania pasto en Baby
loma en tiempo dla captiuidad 5y no
eran los ludios seores de la tierra pa
ra tener el gouicrno conforme a fus co
ilumbre sanias rigiendo fe segn las le
yes del rey Alliages , y de los Caldos, y asialli no podan guardar fus
iostumbres,,y i dixei e que Christo fue
sentenciado y licuado a diuerfos tribu
nales que no responden ala puerta de
Jacjudadjdi^o que mucho en buen ho
ra que es ais aporque ya el pueblo He
breo dedc el ripode Ppeyo estaa
subjeco a laseol ubres votnanas,y to
das hseoas fe^uardauan conforme a
lo que Reyes y Tctrarchas y gouernadoi es Romanos queran, y ai si todo lo
que los ludios podan entonces era po
co,y tambin que a Christo .no lo juz
garon ios ludios,, fino los Romanos , y
anj tenan ifus andi.c.cias al estilo de Ro
roa. Demyjjcra que lo cierto de los He
breos acerca de los 1 ugares adonde ,j.U
gauan ifcuiC&yfo , era ej* las puertas sit

55

las ciudades y con estp ,demos fm a este


punto.
: .
El segundo es que gneros de casti- W'P* f
gos fe dauan a los mal hechores. Digo \edmn'
que quatrOjConuicne a saber , q uemar, 1
apedrearxcrucificar y a.tar.n lo to
cante a quemanpor sola vna cola se ha c
z a y e ra p or q la h ij a del .s&cerd o te ad u
terau.TjO era corrompida de otro: porq
esto era caso de gran crimen, como pa
rece por el Leuitico. Y assi piensan algu .#r/i.a r
nos que .Thamar , riijerade ludas yfcijode acob era hija del faercI.QFe Mekjiir
se d ce h,pues hallando la preada, djxof
lleuen la. al fuego*Pero esto p$ f4so,q \
mando que la quemain. riP
porq
era hija de sacerdoce onjo/pst.o, no
este muy apurado : mas porqtjeya eni
desposada con'Sella .,.<?! hijo menor i\
Iudas,que auia de de (per ar la lamente
de Her cl'primoge-nicp de, linfas , como
parece del Gcnclis. P.rr?a.r que aj Cap.tf*
aquella edad la adulara es a qy^ma^g,
y no fe piense qne cftfu ley jq #Qg)pf$heudiamas que a la hija del gran fyvf
dote, porqijB es gran ignorancia ^ ni *s
tambin eran comprch<inclidas las hi
jas de los otros menores. Tambin era
que i ha do qu al quiera que tomaua algo
dlos despojos de los enemigo? en la
guerra II fe mandara no tamiu los por
que era como excomunin el que ,crafpastaua el mandamiento deleapitan af sabemos cpie Achan , por a,i;cr toma
do en el cerco de fe -ico, via piea tic
grana j y vna vara de m@ contra lo que
mando o fue, fue quemado Yauacjac
ipodria dezir alguno q;ue Acjian,oo fue
ino apedreado , y q.uc ti fu-e quemado
fue despus de ya mncr.ccvy gc lo que
maton co lo q.uehurtOi #afee de res
ponder al tal que en clqtfpnpar aujia dos
^ianerasJvuaqunia|^fc;Ml|jado-v.kio
egu-o H%rm4M f^fcadp affi;conu) el que .c&fow&#fak*i' de sumiv
jgerj AUda en o -primer marido d, Qap.io
qucm'sm V&iO .c-on ja mes pa w\W$
-coni.0 :pr.ece .p.qr el .Lqait ko * E fto f

Libro fernando,
liaznaafs porque 3os tnia porgrart
pcccado este. Mas cl ascondcr al go de
osdcspojosctralo que determinaua
el capitanmandando lo Dios aunque
dicho
marp
,
,
s, mtierto con picdras que era como darle gai rote aquccra muerte harto mie
rable,y p or cita pao Achan,como paO* 6.y. 7 rece por Iofue*
El apedrearen c puebo Hcbrcofuc
muy viado porque cra muchos los pec
cados que tenian esta pena scalada , y
a n el pucblo de suyo era muy inclinado a cite genero de castigo^y vengana
comosc vo quand o pidio a Moyscn
agua en la mansion de Raphidin, y cl te
meroso de que queran poncr las maC^a7
nos encljllarno a Diosydixo.Quc harc
a este pucblcycj de aqui a poco me ape~
drearacomo parece por el Exodo, Y
de Cacb , y Iosue quisicron hazer lo
Cap.i4+
niesmo porque los peruadian a quec

grosfa)sos,a nofcncrcfiaaen Dios


y apartarlos de la se que proscauan'
tambien el padre que offreciaal iiijo st
los dolos, y el,q maldezia cl nobre dcl

i - ; , ^

reron apcdreafal eor , porque dezia U y lz>


scr hijode Dioscomo parece porSanc (ixy.io
Iuan3y a S Elcuan , como se lee en los
actos de los Apostolcs * Auia ciertas cc
remonias para executar esta pena > y la
vna cra que cl condenado iefsc sacado dcl puebo como m an da u a la cy, y
assi sc guardo con Sant Elcuanjtambe
era de ey que aqucllos que cran restigosen la acusacion quce hazia contra cl acusado le pufcscn Jas m a no s so
bre a cabea, y clos le trauan las prinieras picdras , como los que conirm a u an la fentcnca 3 y sc ratisicauan en
sus dichos,como parece en cl Dcutcro Cp.34:
nomio,ykLcuitico,y tambien en Daniel MM 7*
por que quando Susana/uc condenada

qui/huTena tierrade promission ,co~


losmalos vicjoslc pusicron las manos ' ... -,
mo se lee en los Numros Y los de Sisobre a cabea. El que auia de scr apeceleg ,atribuladosdcvcr destruyda su
dreado desnudauan lo segun aigu nos
ciudad, y que les auia llcuado captiuas
dizcn,pero creo que lo d ex au a n en ca
las mugeres,yhjos los Amaechitas,
mi se,y todo el puebo sc bail au a preen
porandarsc enseguimiento de Dauid,
tc,y cl castigo c auia de bazer en pirbl jy
determinaron de apedrearlo comoo
ccsyningunnoblc casrcntaua detiOp.jo.
lecmos en el primero de los Reyes. Ya
ra r al condenado h pedrada , y parece
MmH* ^ant Pabo tambien lo apedrearon los
que no cra deshonra, pues quando Sat
j..Cor. ii! IudioSporq predicaua a Christo3porq
Estcuan , sue apedreado gente princiningi genero de castigo les era mas gra
pal le tro porque dexaron fus capas en
toquceste5y procedia de que comode
guarda de Saulo3que cra bijo de perso-*
su natural cran crticlcs gustauan de hana principal.
zer castigo adondc grandes y clicospu
Etercero genero de castigo era en Pau de cra
dieffen cmplearc.El que cogia Icna en
trclos Iudios,crucifar9 ydcbaxodc erfear.
Sabado tnia pena de fer apedreado > y
este nombre se enriende qualquicr gcelhijo desobediente al padre 3 y que l.c
ncro de muerte que la scriptura scnala*
cra desconoscdo.La virgen que se desuera de losquehemosdklKuHose sa
xauaforar3y nogritaua 3 y sc desendia
sec desdr todos Ibs dcic:os,porque da*
estando en casa.de supadre paTauapor ^ uan la muerte > bastc que quando dize
la mcrma pcna*Tambensedoporpe- ' la scriptura que muerapor taldelicto, *
nadeapedrear a los que adorasenel
quicredexir quelocrncifque^ycueSo5LunaSyEstrellas,tambienlosadiu
guen.El que auiademorir esta muerte
nosj y los que persuadian con sus railaelfe llcuauala cruz, como la llcuoel
!
f
"
Salua-

De la RepuMiea HeHrea.

56

;Saluado'r,nopda starel crucisicado


fueron condcnados liertc"; Pcr
en el madcro s mas de hsta puesto el
guno dira que aquelios tian Genrii%
Cap.it
Soy comqparece porel DeutcronooPilatoloscondcno comc as le
.mio.porqoealeyaunquequisoqueel yesRomanas5y erabed aduertido ,fy
mai hechor numesse3no qufo priuarlo
assi me quisc preuenir.Auia penas qu
, de sepultura , porque la naturaleza del
eran como del Talion, que si y o acau
hombrc no feadcspreciada de todo pQ
vndenteaotronnendjsidauaqurc
to dcxandola a vista de todos para abo
la,aeauan leamienemigo otro .
minar dei culpado porq basta que leie
me facaua ojo^acauah lea el otro. T'C Lcm.24.
su penaelcuerpo: en Iosuc lecmos que
bien cortanari manos 5 assi como a Dents,
este Capitan ahorco al rey de la ciudad
muger que por defender a su marid
C*t>*'
de Hay.y lo tuuo colgado hasta el poal que le hazia mal le traua de siis m
er del Sol, y entonceslo mando quibros de la generadon 5de dnde partar de la cfuz^y despues tuuo orra guer
ce que no auia tanto vfbde caas atar
Cap. o*
ra contra los Amorrheos,yvenciendocadas como oy. Esto s 'lo- que halle; Deut.c. z$l
los col go a cinco reyes dcllos , y guaracerca de los juyzios entrb; los f ^
dandola ley los hizo defcogar q u anbreos", y aunque otras cosas fc puedert
Matth. 27. do vinolanoche. Con el Redemptor
sacar de agunosRabinSmias por fer
se guardo lo mesmo,y conlos ladrones
cl los d poca fe>y ellas de ninguna hia
porque venida latardefuc Iofcph de
portancialasdexare.
Abarimatia,y pidio a Piatos cl cuerpo
Quiero aduertir aqui vna cofa que
de nue Ht o Saluador, y d ad o lo dccoiaunque entre los libros de la Biblia ay
go y lleuo asepultar.
librosdeios juczes, no por so aqudj)cn%i.
cotauan 3 pero era Iimitado el nu*
llos que juzgauan en Isral , cra aigumer o de los aotes : porque no podian
n a audiencia pamcular adondc se co
dai" ma s que quarenta golpes , porque
nocian aigu n as cosas particulareSjporassi lo m and an a la ley : pero podia fer
que no es asl.-mas sue vna m an era de
aorado dos y ires y cinco vezes , coMonarchia quefe gouernaua por jue*Oju
mo lo suc S. Pablo , legun el lo di/.e en
zes,como por sacerdotes 3 o Duqucsj
la Epiloa egunda a los de Corintho.
Rcycsdo quai vino^porque muerto lo*
Y aunque de S. Pabloleamos que no le
ue,quefueel fegundo Duquedclpuedicton mas de treynca y nu eue aotes,
blo de Dios3qucdo cl pucblo in cabeno F11 c quebrar la ley 3 porque Dios no
a, y Dios quiso proueherlo a tiepo de
mando que se d i esse n diez ni d o ze golcapitan , que propriamente este cra cl
pes , lno que cl numero no paasle de
cargo suyo*Y Jlamauan lo juczi no por"
quarenta. A los ladrones nunca los cru
qucjuzgassc suspleytos 3 mas porque'
dtcauan,mas pagauan el d obi o , y con
se acudia a cl en tiempo que se ycp
las fetenas t pero i hurraua aigu u muoprimidos de los encra gos . Parece
chacho3o mna,o otro hombrc,y lo ven
esto fer assi,porque m u chas vezes no te
dia como efelauojmoria con penas conan juczes y tenian plcytos,y siguicta
dignas de rai pcccado5como parece por
sc queparadeterminar los;vuieran d
.i\,y.%% cl xodo. En qutto al hurto entiendo
clegir gouemadores , lucgo que^muria
yo que vno c daua mucho a hurtar5y
c otrormas esto no cra fsi porq quart
nofeennicndaua por lapcnaordinaria
do Dios les daua juczes era porque c
que tambien lo crucifTcauan principal
moidolatrauan,cran en pena defu pec
uente st cran altca dores de caminos,
cado castigads con crueles guerras^,
perfuadomcaestopor(]ue losquecru- y entonces' necefsitados pedian jv^
cikaroncon cl senor cran ladrones, y y capitan a Dios qu los defendiesse,r
y assi

Libro fi gundo*
yaslvnasvczcs sclosdaua )ios, co
mo parece dcBarach y de Gedcoru
Otras vezes ncccssitados cscogi ellos
jucz,queaunquc Diosno se lo scrkr
laua^pero mouialcs a que eligieflen mas
a cite que aqucl,porq sc vcyadespucs
que la mano de! enor cra con cl y aia
venecdor. Assicomo parce c de Ota
iel yAyoth. Algunavcz tambien sue
;cto,con abfbluta volunrad dcl pueblo^fsi como quando criaro alcphthc
que cra vn moo muy tranieslo^pero va
lien te y osado.A estos como digo, algun plcyto se prefentaua dclantc delos,mas cra por arbitro 3 que no porq
tuuics plenaria jurisdici , de Jo quai
y a hemos hablado en el capitulo passa
do ,yno solo este nobre dejuczes que
do entte los Hcbrcos mas dcfpucs mucho tiepor-dclteenla Ila de Cerdeia,
sellamaio JossciorcsdcJa Hlajuczcs.
,1s Del orim que tenian los Hcbrcos cn tratstr
UscoftSLeUgucYrttXit^ VI.
I^^^^ffl A gente mas fucrtcyvalc
IkIS^^ roi a cn las cosas de las ar
tl^^ raasygtierra fuerlosHe
wMS^Jjl breos, y los (\ Ilamao a los
' Iudios couardes no saben
cl. porc]n tien razonporq las fueras
tiumanaSjy corporoles procde de cora
$o.ncsgrandes,y dehombres bien acplexionados y esto aylo cn cl Moro , y
cnel Turco*y.cn otro qualquiernacion
4 tcngab'oena naturaleza. Tambien ay
couardes entre os Espanolcs Frccscs,
y Alcmanes , y ninguna nacion ay cn cl
mundo qnesea tenida por nias valicntc
que las ya nombradas porque los Italianos,y los antiguos Griegos, mas pcJearon con industria,y arte que c suer*
asy valcntia,aunquc nofaltan exem
ptas notables cn entrambas gentes dcroancraqu.noayrazon para dezirque
los Iudios son couardes, y a los que lo
olosllamamosmcdroos,pero no es
porque sean Iudios , mas porq desde cl
principio que Bios saco cl pticblo Hc-

breo dcla serisulsibrc de Egypte Ic man


do, q gu ardasse su ley , y q guarddo la
todo el mundo sria uyo y le auria mic
do y q por el ctrario hizcsscn falca
cn esto que les daria coraones medro
sos.Estonosaduirrio bien Achior,el
Amon ira quando hablo c Holoferncs
dizido lc q si Dios estaua enojado cf>
lu pueblo j el lo dariaen lus manosmas
q si estaua en su g ra ci a, y no lo te nia offendido cra superfluo su poder 5 y asti se
vio5 porq todas las vezes q lo ofFcndio
lo castigo feue ra m ente cnucgandoo a
fus enemigos a vezes poniedo lo cn fer
iudbre5a tiepos cncruclcscido sus espadas paraq malaise inmtosf k'brcos;
y otras vezes los embiaua delerrados,
y les quitaua suspucblos/y casas * Mas
qudo cllos fueron buenos ning pue
blo sue mas valiente ni acometio talcs
empresas qualcs el de los Iudios , ni el
mundo tu u o tan valiftcs capitancs.Sino mire sc a Abrah Hcbrco/j con tre
zietos y die z y o eh o de u caa vencio
cinco reyes q aunque no cru ta grades
como el de Espana,y Ircia coda via sc
rian m as de cinco mil con ejuien pelco.
P u c s l os h ij o s d c la cob, q u a d o d c st r u ~
yeron a los de Sichmirc e cl estrago
cdo ellos pastorcs. Pcro dexemos las
batallas que sc hizicron de poder a podcr,y otrasmilagrosas , los captancs^
por sueron val ietes mire sc su csfucroy JVQycn antes q fuee senakdo
por ca pitan dcl pueblo de Dios mostro
su valenria,y brio de mancebo valiente
quado itiacoat Egypco q ctendiaco
el Hebrco? y antes auia capitaneado el
exercito dcl rey Pharaon quando pelco
c los AEthiopcs, y los ve.cio como lo
aduicrtepscphoY al tipo <| huyo dcl
mesmo Phara por miedo dcla muerte
HegandoaMada c brio.de valcroso^
fjo c os pastores q estau ddo ctgua
a fus ganados.,y los ccho dclpoo> acu
sandolos de.descortefe$ cn q quitaua a
las donzellas hijas de Ietro la vcz , para
q abrcuasen sus oucjas3que aquello no

De la Reptiblica Heferea.

57

procedio sino deartimo esforad auri


a la guerra,^ la rzdn facomo dteeitt
quctamfyien de biencriado. Defpucs
Deuteronomio porqno^Ia gozae im.Cap.ib
Calcph5 y Iosue,y algunos de los juezes
pnmeroque el sido su siger uriqu Cajtij,
fabemosquepor/ mesmos hizierco
en otra parte da otrarazo y'btena5y era
sas de g r an eau alina por las armas.o- porque se tomass amor e vno al orronathas hijo de Sau valicntc sue. Dauid
y lamuger d esp u es q e su mari d o st'tiP
y a faberaos lo quehizo en su mocedad
uieTe au sente lo sintiere5ycn el amod
y los caualleros q tu u o de animo vaeie su esse leal, y buena ,"y el varon acrv
roso por os libros deios reycs,y Paradando se que dexaua l dule prendaf
lipomen se puede ver pues no parece
avezesprciaelay coniijos er la gue'r^
sino que tnia escuelade valictes. Des
ra peeae por defcnderoSjforquosf
pues vu o algunos otros excelentes ca'
cbreos como de ordinrio hazin k*
pitanescomo fucron ZorobabcJ, y Io$
guerra a las puertas d cafa si quedauar"
Machabeos, losqualcs suer o n excelcu
vencdoslos enemigo's alcnde de que
les en las armas. Si cllosoy son couar
dar victoriods, y auerfe"Vengad; d^ef
des o los noramos de ei!o,no es por esfus coemigos acudian alos;]$ucbis 3 fso,mas porque pornueros peccados
captiuauan a todos lsqtVe podian'3 y
assi como otro tiempo quando se apar
los lleuauan por sieruos"5 o los matu^
ta ua n de Dios los carigaua con quirary por esto os Hebreos quedauan masles cl animo y cssucro5assi tambi ago
oblgados a pelear con oasvalor mra porque muchos no guard ase que
rando quantas cosas perdian o quai no!
prosclTaron como deuen en penade su
hizieron asi sino dexara talcs pre n das.'
nconstanciaes quita cl animo y quai
Aui otrsobligacioncsenlos q yuan
quicra cosa flacaos atemoriza. Pcro
a la guerra.y era q au i an de fer obedient
dexemos esto y vengamos a lo que pre
tissimos a lo que la ley mandaua y fsrtendemos que es saber q orden c tnia
capitanes proueyan.Demancra quede
entre los -Jcbrcos , en ordenar las coleyeraquenoauian de pedonar i v
sasdela guerra y comoseauian enelhu
da a nirigun capitan,ni foldado que lesEn c principio de! libro dclos Nu me
vinicc a las manos aunque fuee Rey,:
ros se trata dela gete q auia de hazersc
afsilo hizo Iofuc, que quando vencio:
para quando huuicjsfc guerra addc pa
loscincorcycsloscrucific ,y los pu-"
rece q quib Dios c| mrtguio tom|fe
so en fendos pal os , y el que n lo hizo5
las armas hasta los veynte afds porque
de esta manera Ikuo lpc'na bic merccf
aquella cdad erala q comenaua a to~
da como suc Sul , q no quiso matr
marfucras,ycrco q no poci fer cpe
Agagysey^los Amalechitas5por dd:
lidos de los sesenta adelte porq y a ay
prdioel rcynoy quedo hechoenem-'
go de Dios. tch no se podia tomarnaJ.
pocassuaas en los hbres de aquella
cdad, Auia condiciones sefaladas para
die por eruo, y si aigu no quedaua'jtrT
ral er las vrgines. Ta bic qudo se i%
los q no pod fer cpelidos assi com
daua que no romase nadic nada de losr
los q acabauan de edicar aguna casa
cnemigos, o fucscoro, o ganados,
nueua o plantain! vitla porque pri m er
otrasriquezas se auia de'hazrassi spe
au lan de habitai* la casa y cojer el fructo
ria de la vida como acacsc a Ach5cf
dela vina^ porque parecia genero de
suc quarto nieto deltehj deac6
crueldad cdircarcasa , y no se la dexar
elqualsabido <5 saia mdado q cri
morar ni corner d el fructo labrado por
la toma de Iericho , ninguno robas
susmanosy yuaa la guerra por vent u
este solo codiciso de vna vara de oro'
ra moriria, y sria scnr otro de q no
y de vna ropa de grana quebro el manauia grangeado.Itenel rez ien casado o
damt de Diospublicado por elcp
desposado no podia sercompelido ays
H
tan

Libro secundo
o
tnia u lugar cn a parte de Occidete,y
tan y assi suc apedrcado, y Saul suc as~
acpatanao Manailcs,y Jtenjamin. A
peramcnte. rcprccndido .porqucguar* .
la pane demediodia^venia cl tribu de
do los animales mas grucssos que traya
Rubcn ,y su chnd.artCjcl quai lleuaua
los Amalccliicasauoque se cCcufo con
vnas oiuhs y aguas pot diuia , acompa
Samuel que lQsaia guardado para fanau lo Sime" y Gad.Kl tribu de Dan
crificar, mas noie vabo porq Dios auia
que era el que lleuaua cl quarto pnelo
roandado acptnuio. Y tanto c miro
en esto q conio Saul vn dia aliesle a la
y era al etenu 1011,0 aquilon, y lleuaua
bat ail a contra los Pbilsteos, y mdae
por estandart vna grau crpicccy culc
que.mdt coimesle hasta .alcanar k vi
bra,y acompanauanlo A fer y Ncptha(lovapoiq onatlias hijo del tiicTmo
lini^por este orde yuan los tribus quan
ey?cando.<k ma ta r cnemgos,y des-'
do aiian cn capo,y cr Ihunados , mas
quando no '.ilia no quatro ocinco tri
mayado pofrqj corn io vn poco de miel,
bus ordenauan c como le parecia al ca
que halloer cl hucco dcvnarbol,'ue
pi tan. Des pues que feapurcar losdez
c<knado a muer te , y executarae no
sucra porj.todo cl pueblo lo estoruo.
tribus cl de K uben precedio entre cllos
Assi auia otras leyes notables que le
porq era cl primo^euico <le Iat;obJc{si
guardauan en h guerra c las quai es a
c 1 m c i n i e m o;y a i yu.i p 0 r ! u an 1 i j u c
lia n vencedores no las traspastanan.
dad los denias. Todas l.isvezesq losl Ic
VA orden deordenar el cfq>o suc item
breos alt a pelear era p o r vna de dos
pte vno hasta los tiepos que se diuidiecoas,o por ciedcr la tierra <j l )ios les
r los diez tribus de los de lu d a, y Bja
auia prometidow esto hi/icr hasta los
min tomando rey distincto y apartdo
tiposdel Rey Dauid q c l ladexo ?>aua
se del scruicio de Dios verdadero ,y lda toda a su hijo Salomo^o por ea/li;',ar
guiedo losIdolosJVimerametc e orde
a los que lesha/ian mala ve/.mdad.Por
nau quatro efquadras,y ca pi ta nias de
que muehas vezes les entraiun en la
baxo de cadavn de Sas quai es yua tres.
Uerra,y la dehuyan.y los capitaucs , y
D mancra cj doze tribus q ain a en este
reyes/eio dfend ian, y a vezes lleuanii
pueblo se diuUUa en quatro capitanias
lo mejor, y a tiepos voluian las manos
mayores y cada capitania tnia debaxo
cnacabca,porque Dios los queria ca
Usures tribus. Estas capitanias o esqua
ligar ,por altas que autan couK-tdo.
^ras.yuan ordenadas de esta maneraJrl
Otras ve/es quando cl pueblo c apartajbu dcudaqudicpretuuo mas veta
toUc Dios , y lo pub cn poder de us
jasassien hras como en hechosnota
enemigos como lo Uamaiiau^y se arreb les de virtud y caualleria * y m en o s ma
pcntian,muy pocos vencian a mtiehos*
lo que los demas, lleuaiia el ingar mas
y quedauan setiores de la tierra , y assi
prminente quecra a la parte Oriental
la ueron conquiflando coda*
y su vandera lleuaua vn Lo, leuantado
Desde q alio el pueblo de ligypto ha
cn u hasta que au n entoures no auia va
st a q se acabo iepretuuo <uerras,(aluo
de ras de ta fera n, ni damaro^ni orras te
cl tepo cn q rcynoSalom q entonces
las. Aeopanamm este estandartc dos tri
por epaeio de q u are ta 2 nos emprc c
bus que cran, Issacar y Zabulo VA tribu
go/ode \vxl por crle prometida a u p;i
de Ephraim, el quai lleuaua vna bdera
dre Dauid,y c auer ido grdisimas.y
CO la%ura de vn Toro,o BG*rro,por*
co podcro'os reyes iepre el pueblo Ile
que Moyen quando bedixo cstcmati
110 o mejor quando sue bueno con er
cebo q suc hijo de Ioscph, dixo5tu liercn tstremo cl rey no pcqueiio q cn eom
tnosura sera como cl primogenitodel
para ci 6 de los q a cl baziagurrra no rra
Torp, t\ es el Bczcrro5q tnia mysterio
nada.Pcrolo q aquicau a ad m ira ci o n
como lo teiian los de maseld artes, v
es ver como auia getc cn cl para reliir
a tan -

Dela RepubicaHebre.r
a tantos3y .como rnurlendqJnfinita ncafaltauinnumcrabesguerrerospara
salir en cpOiPodria traher algunos ex
p los de esta verdad mas vno lo abraara todojy confrmara loque digoporq sera quando el reyno de Iuda estaua

58

Portugal, sali a n mas combatientes que


dauatoda Asiapor dodese puedever^
q numero sacaran si todos los dozctr-;
bus estuuier juntos y suer de vn tcfP
Pues no prsuma aquefamoso capirar
Mardonio q pensiua q cubria elmdo

por si con solo el tribu de Benjamins c sus gtes ni nos efparte laslegonesque cl menor de los dozecomo e saca
Romanas5ni las vadas dlos Africanos !
de la escriptura. Acaescio que el rey Io
que traya Anibai porq todo sue no nasaphat quarto rey de uda^uiendo go- 'da a respcctodeJa ir.ultit.ud de gente q
nernado con mucha prosperidad vino a
sacauaen cpo cpuebi Hebreo. Y fr r
tener ttagte de g u erra que parece co
sa increyble porq se b al la quetuuo en
si corte vn milomy eicto y sesentamil

preguntar de don de salia tata gete sur dotpcqno el reyno de Isral , hased**
responder q Dios auia permirido q su

hbrcs de guerrasuerade los q estauan


cn presidios3y frteras.Estos etauan re
parridosen cinco gnrales , y capitans. Los tres er de! tribu de Iuda,y los

pueblotuuicc m u chas mugeres calasseadiez y vcynte con vn vron 3 y eras


de ordinario nuncacran raaneras3ypa'-';
ria muchos varones5y al auia para este

dos del de Benjamin los de Iuda q cran


y para mas.Ite e pueblo Hebreo cmr
os tres tnia, hecho este repartimiento
mente er poco trabajado porq ii h: '"
Cednas que crael vn capitan^tcniatreziaoificios mecanicosprqifacada-la
aientos mil soldados a u cargo. i sc.labranalo demas hazian'gntili que '
gundo Ioanas?dozicntos3 y oeheta mil, llamauan prosclitos que recibendc^l
cl tercero Amasias hjo de Zambri,quc
ley de Moysen, casauan con febr^s,y
era Na zarco,tenia debaxo de su condu
ta dozieros mil,dc mancra que Iuda facaua para la guerra setecientos y ocheta mil hombres todos robustos^y vali
tes que cran escogidos seg a dterrainarion de la ley-quc daua en esto sus re
gas de qualcs partes auia de tener cl q ,
y ua a la guetra . El tribu ,dc Benjamin, 1
como menor daua m en os gnte ,y era ,
csta*El primcro llamado HeIiadaSteni

estos trabaj ana n,y los Iud'ios pceauaif*


Iten q entre esta gente tmbie peleau'
los Ecclcsaslcos5y perfnas reigioss
si n quedar por eo irregulares por ref-'5
pedo de que peleau pr la religin y ;
ley de Dios3 de d ode tuno occasidcs-^
pues layglca en cl dispesai' cn que'ls^
Obispos y Ecdeastios^pe^
tra los Morps5quand cri E spa fa vjm^
m os entre ells ? y se cb'taua la Hert:J

dozientos mil guerreros > cuyas armas


er arcos,y escudos, o pauefes. El otro

a farWiroy^
Pontltq*
fu c j u ezj y kcct 0 te ,Jy fw c d ad 0 'pata*

era Ioz#bacJ,y al cargo de este cstauanj


ciento y oeh eta mil3de manera que Be
jamin daqa trezientos y ochenta mih

Jas cpts dfi guerr cpjii de JjtzVjp


despues q 11 c'el publq boui tfeB&bitp
nia el gouirrib del t^t^hittpcn''f

Agoraen tberuczc fe los. Rorriahs,'


y pr e su mans Arthaxc rxes 3 y hagarim u*

l^oniiecl^
elas y s, tptmeaxiin 5 jfls h jbscdfel*-

cho caso de Nino, y ieuatesela potccia


de Ciroyhasta el cielq y hag compara
cion de los xercitos del Turco^co este
de los IudioSj'y veran que rod os ellos{a

mefrripHef^
PtibsWores ruitfof^lataM'o-'
Ja arck 'dcfn^Prr^ar guarddrl^y
eeM$?ct PMft&sJbn qt^

la grandeza de Iosaphat pues solas dos


familias de.vn reyro que no tan eprto'
q no ygualaua con buen patte coede

ns pelepipublo.^^^Hr^M'tfnulcff -de'gntt " giWt j


pttod'md teM^^^lj^fjc^

Lbro seg
ccdia atodoslos otros rcy nos no so
lo parala guerra,mas para habirar las
ciudades ,y pucbos porque en todo
lo aue tajaua Dios a todas las nacioncs.
Muchostiempospeleoelpuehlo Hc
bro a pic 5 p or q como lo principal de
fus victorias era Dios,no ponian su con
a en sus fueras,y indnstria,5y a no
se permitian cauallos porq pclcalcn
c ellos, y faliefen vecedorcs no pesas
sen q en la fuera de aqucllos animales
vecian,y por cso Dauid atribuydo las
victorias a solo Dios,y su poder 5 y los
Gcntilcsafus carros , y cauallos dixo
estos cfen fus carros,y caualios mas
nosorros encl nbrc d cl enor:por esto
Iofucy Da u id 5 quando pelearon c rc
ycs q cray cauallcria,y carros en acab
d o de v c e r d c sjarr e ta u a los cauallos,
y aigu n a vcz los guardar suc para Ile
^c.4->2. uar cl fardaje, y no mas.Eto turo hasta
P*r4li.<?. los tcposdel rey S al o m que vin o a te

nar,y pafsear, q noparapccar en elos


porq nunca vuo vso de ellos en alguna
naci para esto mas Ips cauallos suer on
preacomodadosj y dcllos han vsado
todas las g t s q han peleado a cauallo
saluo, vna vcz que los D lofes falicron a
pclfcar ccra cl ciel o en al nos. Esto es lo
que se ha podido dezir de la man era
que tenian los Hebreos en fus batallas
^jbtl'ds letras lehrcasa que Maestros tnhn
osudhs^y de rnuchns ymuerfiducies que
tuuieron.Citp. VII*

Ile en este ugar tratar de


^4P^W1 las letras de los Hebreos,
SlkiOT^ y de fus Doctores > con ,
t=ils=:=J orras coi as q vcrtian aqui

bie. Las primeras 1 et ras dei mu nd 6, sue


ron las Hcbrcas,y antes del diluuio las
vosy en el arca'dc Noe se coeniar, y
dlias se aprouecharon los primeros
ncr quarenta rail cauallos para tirar los ; hombrcs,y no fc pticde negar aque l
carros que cran como nuestras galcras
bro del ancto Hcnoch,quc alega Sanc
c q fc proucya su casa rcal,y mas doze
ridas.Y dezir que no las supoel patriar
mil para cochcs,y ruar.Pcro de aqui no
cliaAbrah,ni losdemaspadresdel p ri
fc sac a que desde entees vuo cauallos
mero testameto, hasta venido Moyfen>
para la guerra pues Salomp np la tuuo.
yerrn man ifiestam ente . Y cn'fn no ay
Deipues adekmte no fc dubda que los
c| dezir en esto.-mas qudo cnla republi
vui^sscpues tcnicarros5y*losrcyes de
ca Gtilica trtarcrnos ciel orig de las
Isral tabien los tenian, porque y a lecletras , diremos todo lo q haze al cafo.
mo;s.quc quaqdo, Abdias, mayrdoino
Quando ayamos de hallar en los J le
diAdiabjs cnontro con cl propheta
breos las letras , es despues de dada la
HchaSdixe e, .textq agrado que auian
ly,y quando viuicon fofsiego , porq
falidp cl rey 9 y .ela buscar ycrua , para
i lo pide la razon. Y n duda vuo Do
marencrlos eau al) g s, Ho jfltft algunos
ctorcs y pcrfonas:quc enfenauan doctri
q vi d ig a^y p o rj e q 1 o s Indios jp cl eau a
na,y confejauana todo el pucblo, afsi
p,n}ulos,sunflandpsc enlp, quclccmos
en las cofis espirituales , Como en los
eje /^.billion que quado- huyo de la bara
rcgocios de importancia'pr el go%b*y huyayua en vn macho.. Efi f'yp
liern de la republica , y estos fucron
^lacaiiallcriadelos principales senoos Doctores y cfcribasdcla ley . Ha
r^a^iiqpq.lD^uid que Cra...c^rautos
ll a m os memoriadcDoctorcscnel Dcu Caf.t^u
^lq^ijpsdc jp.auid, qudo uqr conterbnomio > y en el segund del Para- y-w
w&Aos! djC;4b|fpn , e,i dia qwe mato a
lipomcnon^y en Esayas,y en Ioel pro- C*?^^m4oo5yua^^rv-riiulos,y quando Sal ophetas,y turaron hasta que vino Christo a los quales redarguyo de las inten^ a*
oJfe juradi>yy xfigido en;r'$y suc llcua
do erila mula dejupadre. Arni me parc
14 ci vso de io&raulos suc para cami-

cionesmalas que tenian . Y lmefmo


que dezimos de los Doctores ? fc ha de
enten-

De la Repblica Hebrea*

t.mnt'h

Cap.}.

entender de los escribas : porqu


vna mesma epa eran : porque dla
manera que entre los Griegos eran
llamados sabios los Doctores, assi
los Hebreos llamaun a fus sabios
escribas : y llamaan los assi , porque
eran doctos en la escriptura , por
que ellos predi eau an , como consta
de mil lugares de ella. Y assi es lla
mado Efdras escriba vclocifsimo*
que es tanto , como muy docto. Y
fant Pablo q uando dize , adonde es
ta el escriba , entiende por maestro,
y persona doctissima. Estos esta
llan repartidos por todas las ciuda
des de ludea , y pueblos grandes , y
pequeos : porque en los Sbados
(que eran como entre nosotros los
Domingos) fe leya la ley , y la de-*
clarauan ellos por ser peritos y maes
tros, y cr asi luego lo mostrare*
Yo creo que aquellos viejos , de
quien hazc mencin el Exodo , eran
como maestros, o por la mucha ex
periencia de lo que auian visto , o
porque Dios los ambraua , para
que enfeasen a los menores. Estos
eran por ventura aquellos que Moy-i

Cap. 18.
sen crio por consejo de cero s 1 ne
gro , como parece por el Exodo, quet
eran los Decanos , Quinquagena-*
rios, Centuriones,^ Tribunos. Aun
que mirado el texto aquellos no tra*
tauan las causas del Tabernculo , ni
ley an la Biblia , mas jizgauan : por -f
que dize all el texto poco mas arri
ba, que le tro aconsejo a su yerno *
que en los negocios de Dios, y fus
ccrmoniasi el fuerte el juez, y de
clarador : peso ert los pleytos los demas eran los que lo traauan , coma
juezc? ordinarios. Los viejos y se
tenta que prpriamente eran dipu^
tados para declarar la ley $ fueron a
queilos de quien ha2e mencin elliJ
Csp, 1 1

bro de los Nmeros: a los quales

59

Dios dio del fpiritu de Moysen ,yco


menearon a prophetizar ,y estos fe
coneruaron despus, hasta la veni
da de Christo , ms no corl aquel
don : perofuccedian muertos vnos
otros: los quales andauan por toda
la prouincia de udea , e nseando la
ley, y leyendo eri las Sinagogas, y
destos hablan los Euanglistas,fant
Lucas y fant Marcos , qundo dizen
que estando leyendo laleyfe allega
ron muchos Escribas y Doctores de
la ley , que a cafo vinieron a tentar
le , y tambin a oyrle: porque fe ma~
rauillauan de fu mucha sabidura , y
qandolo sentenciaron , estos seten
ta lo juzgaron : porque todas las vzes que fe llaman en l escriptura,
Sniores J>opuli$ o viejos del pue
blo , fe entiende d los setenta vie
jos que sucedieron a los que Moy
sen sealo , porque los Principes de
los sacerdotes del pueblo que nom
bra fant Matheo , que e ayuntaron
para que nuestro Seor mu riese,
eran estos , porque auian de ser sa
bios, y ellos diffinian las cofas del ^
ley , como parece por Ageo prophe^ j^'
ta, y siendo necios podan ser depuestos , como fe colige de Oseas , y
eran culpados y reprehendidos por
,t ,
ello , y el mal de pueblo venia sobre
* ":
fus almas : porque noabian ensear,'
como lo dize Ezchiel. Y la mefrrio' C<tp; t<jw
s ha de entender de lo que fant Juan
dize , hablando,comolos Pontfices
y Pharifeos hizicron concilio obre
la muerte de C hristo , prq ue estos
declarauan la ley* y como digo ,1a
ley an y enfeauan no solo en Hierufalem,mas en todos lo's pueblos de
ludea, porque los legisperitos , o
enseados en la ley, eran los declara
dores de la ley.. No me pareci que qudua el ca
pitulo pasado entero sino quitaua
H 3
el

p oojpp op onAu^oquj -ij.iouiuA


soprp sopsuTO soo.up].] onluod
opuoi) ssp sonioS sum uo*siuiSquu
|o ojuounpjouoi1 op sepoj sq -00
srj so i:joo onb ou tnunu op -o.no
.103 op uua im onnaiodun ouioo
tqjo c onb so ujiuko op o|.uui.io]uoo
03 p st siq sutuop c onb.iod mj sv.,m\
X uij so.1|joihu opoj 0} v.{\vye oS sond onb ouioo uoj ou?p onb
Sq SlM30f SlO.C|Of UOJ KIHU -HUIT
sunS c tsji uoTquun sv.\ -i)jotuuA
sopup c jod onb o|qisjodu,s pion]
jouoi sojo^ioq c omoo uponb -ip
otp X cuopuoipo.id inj .101101 -otnu
scuj f X j so.i}joinw c so.n;8n umm;
op .ouo.i sooi|qnd c .iptiopt -ojuo
tsDjji:i| c X onb o.{ja
prpjoA, ou
o|oj oj uJuno.nl oppp ont) p -aud
o|t| omn d\ c A dij ou/ai -unjip
o\y c st?iti unr tLi iTj.iop op so[ ir) SO.IUIH citiu SiriiO c X -I).KHUIIA
sopup o.im:.i uo,i,mj op -in:.ioduii
r:p xur. 0}ji;u.i."))ao:) p opuciiu K X
OpUOp OU 'O^JOOJ.TUIA OU .TJ Dp.')ud
.ir/op onb s;)
.)p iu^r.M L simu
tju.i SO^lKU] X inj 'OJU.TfUlIplUlU.')
st[ o.uo|;> onl) .).mi; sc>[ -itr)
u 00 s ) uiiti)j soqnnu uo/ip ( oiia
sopipj.i;)nuiA c ojuiputijX u.*) ki -w
,t]n['o, op onbSnjo o/ip 1 :>nb r|
pi^pnp op | pniif im.> -v.\\:yv.pv\uv\\
\\mx .tDt|d;>^ ' iu;> ~.i()dp:p}.DnTUA
onb 03111:1 n.ir>nb p /o .n > ipn.n1!!;
.ioi|do^ c owod prpnp np "w.n^l X
o| ouijotn 1 d un o s u,-> p :)po.i(||i Ko]
s.wnl X,c onbuni n;}p ouomi]p;i
on oi?:ni] [c <>.Tiijodo.n np soipujso[
rpor p r n^jonii n,r<| ,u on!) j so]jn
onb s^nooj-ua ou m ir[ oanoSj ranu
,ipi3pp {Dp copuuu(v tinu,i.i -oiDj.i
c opixtoxoX op sr.tao{ b ou rotn
.10 0\ UYIUUDA i; .V^U,">1 S0| f SO.">J<|0]
onb onj ^| r>auoS smn v.um X siiui
\ApBnnu opiU\n ^ U7( Dpocuion

0|cpci nui o JO( OJ.[prut ~r<m?f)


pif Xe r. snj omi^ps^d topu'pti|f.'>
uoX i ui,p^iu,")|i n uo.ul p co b.KK n )
i:.;|.i op o:")}iniii(| c X a ou p: -til.
oip v. v\ |[<ho.13hu ,popt -r]unr}
UtlUHJ $V\ omODXSlpHKT.-)} "o 0| rq
uooz soj siutiop souXoj * ^ -nojAj
so^paqd optnqqiHj op juvj oddqoiy
joyody otibco'/q> on] o|pnd fnpp
so.ipud <io iq iqouop 1 i:.n:d -ti.W.i
.iop si?| Sinoo X.opqop * \ f -iMiodl
ou ) ouo jooo.iih uo opoj k.-) ,) ou
.10s ooa o.uuo soj. sou.iopom ( -uq
.">'/ uom|oop .uronpip opuopt? mut
r.i]f niil> vini srpnop inu:rn:nuK
.">! 1 uoiquniii oiu oo.md r sm .p: i .kuI
Onb UO SOJ[.Hll'>lT S'odliOU IO.l.l!)
uopi((| ^ X oqitojo] Kopuiu1.! > * -i 1 > -
1m># X tsoi]dojOjH|<f X Op *ppoou
pnp munir op .toqtq >,oj soupp)} M'|
souk sopuoqq v.n*d . i\\h .1 * X <ond
tnmr ipso.^jp.MU ) 1:1.1 .,-){ ? ^i.'Mjtiojopif,
{ ui| opui'ub'rpqnp j ':opo,ioj ouuqj
i;op: \uqi.u) < A s.).iop.i.>:n'j r.ind onb
o[ uojpurpop opuopu mm: ->p pu .100 > o]ji.np ) ouioo <>| mou lin'}
ooqm'JV ( oio.)p u:iuu}| r <>{ -<><
so.iop X so.qpiuu * onb inunuiojuo
r[ Xoj * ouioo Xo of d.iiu'ij <o\ op
a. ru papucj v.ird .ir.nul;: .j prp.UA
tui srjoo op j ptojooij <* o ) ~our;
t(ou o rupipojAJ < nn.b| p npr.) <>{
o.iotnbo.i * <j 0.1.) onb ,ioLmt ]\x -oit
OU MHUOpod >)}i:', op "|p prp.A
onb p onb sou r.i|pmu p j -a'unr,
,)f[ ^ptlOpi SOU001
SO[ S'OpJ
UO.IOXIp op ) o|JMi|' * > u; ou o|p S',")
u\:;i opop ou npr.ipnpop;?inr onb
un<bj o)p vniuinqon^p c A srpuopf
uuXoj onn.nnoqq'iKl * J)[ I!A
so-ww.q|oiH opuopi muiqp -niAsij
Sopuppon X :.}r:nh s uo.ioi!) m?j m r s
suouiij o;i;uo sO[ ^.oipin c A -uinb
0% odutop uo.nrmi
07 onb otnn:j s>r:m.TO(! op 03.1
~.o:>

De la Repblica Hebreas

Psm. s.
dircftaris.

Cap. %i>y)
18.
Lib. i .y. 2

\ 6o

acerca de los lugares adonde fe ena esta venan -todas las nacio
eauan. las letras entre los lu
nes adonde auia ludios de diuerdios fueron las Sinagogas adonde
Tas partes como fe de xa entender
fe intcrpretauaia ley que era la do
de la disputa que tuuo fant Estetrina que fe enfeaua en comn,
uan con ellos porque de todas las
y era por los Rabios 3 y Doctores,
naciones que seguan la ley de Moycomo lo muestra fant II ario., sobre
fen disputaron con el . Y mucho
los Pfalmos , y Rabi MoyfesEgyp
antes desto auia en esta ciudad es
ci Los que gouernauan estas Si
cuelas porque en tiempo de Alenagogas/, erar* dichos Archisinaxandro j pues ellos declararon la
gogos 5 como lo muestra .vna car
prophecia de Daniel , en como el
ta de Adriano Seruiano , la qual an
auia de reynar , por lo qual el hi
da en Espa rcan o , en ja vida de Sa
zo mercedes , y concedie pYiuileturnino.-i y no va fuera de lo que lee
gios a los de la Sinagoga , que
mos ..en, los actos de los Apostles*
eran los Dolores , como lo dan
Los denlas maestros inferiores eran
bien a entender Nicephoro y Ru- t.i.tli4i
dichos fcribas3PiabinO$5 maestros, y
petto Abbd en el de Victoria Z&m q*
verbi Dei . v
legis Doctores . Y losepho con
tra Apion gramtico , muestra co
Y en el Monte Stn 5 siete Sinamo c trabajoua cu ensear a los
go gas vuo , adonde fe d ispu taua de
mancebos, como c au i a de guar
la ley.* y fuera de ella no fe auia
dar la ley * y fe .la declarauan que
de arguir sobre la declaracin de
era leerle$,y aun muestra que aque
la leyjcomo lo muestran Optato Millo fe aprendi de Moyen , y que
leuitano ,y Epiphanioen el de ponderibus* /
. :

*
de mano en mano c continuo tal .
costumbre . Item entre las sectas
..; Hall amos que eii Aiitiochia
,vuo i'gran escuela > demanera que
que auia entre los ludios , que
pr auer all mucha gente docta
tran tres ,; teman us escuelas , y co
acudieron los Apostles a predicar
legios r^un Fuera de. aquellas que
eran comunes para interpretar la
ala Sinagoga y e detuuicron mas
ley . Y los Etenos * que fueron
que en ninguna otra ciudad de lvL
los ms depredadores de Jas co
dea y allende dlo que leemos en
jas del mundo,tuuicron colegio jun
los actos de los Apostles de hito al lago Aphaltite , y tambin
jstorias Eccesiasticas e laca esta
Jos Pharifes": tenan chncfmo exer
por auerfe multiplicado la fe eu ella
cicio 5 y Paulo fue a fus escuelas,
por respecto de que como los Gen
tiles veyan a los ludios reduzrse*
pues elfe conresta fer Pharjfo, que
a la fe y que sus R abin os . difputano era otra . cola sino cftpQar coa
uan con los Christianos , estos fe ,
tilos como los que seguan lcfeonuirtian , y afsi fe mutplieau
.cuela Stoyca 5 o Acadmica en
la yglcsia , y fe 'difminya la Sina
.Alhenas.,
t -, '
goga . Mas de ja vniueridad de An
La Hcueljijrnas principal era Ja
tiochia , despus, de la fe hablare
Hieroio|^tana, qup cooio digo
mos, en otro lugar.era. propriapjcntcl Sinagoga ,aqui
Epieb tambin consta de que ty'1?*'
abemos que. disputo Cbristo y

vfrj

onA cSoStuqc; c X snb ofta\x omu


03 t[p StJOD 0U10DcSDptl2jS DJ DDA
so^ysoiio Dp $o\ sojojody c siq
SDpilb p ou UJdMTUmil03 f 0U1J II0D
SDpiw SOpiUJDf Dllb Q\ -JDipUDWD
UDf " D(| tq innptt JOUttU OlA D U
ci:SoSuut<>,id.u]D3 soppnopt ody
sd^oj uo.nncu uod sof Xcsoipni tqjD
SD q^D,! pMDUD * Dllb I|pH| Dllb S0{
SO^US v SD|0.|}()d OCXWM Dp iq 1103
uoijjdii Dp so| SDpiuDf) c optmnb
oboX opuuDfpoid aod tDptq c X -t<5
r.ur.m oSoiq iitnptDr. i siq -oSiuic;
srS sv\ SDpnb utmuDj Dp .iuy.")jun p
OpjDlK SV\ tpO Op t\ XD| J()d JDJ
so^)Otmiso[so[p * X -nAsiuunisp
sopEpipon oua dud soj soipn] -o,-)
ou SBSo9i5in$ * x sd uw8 aojj.
.nzop ^"b
csu3oScus' ;xnti, so[
sorpni tnnnjij Dp f o -ojouo.niiDnnb
sojj sv\ stnp^X c Diib.od sojjojou
0,7 q wj^^X ou o|oj souiXo v.\
uopvDTp^J |,p O^UB *oipSmiH
smr Djuiayunupt soa so| so^urj
sonnimipirf c X qp oj n/tp XHj}rm

X Dtibaod vuio^ iqiiD sopiauS -oj


sopiua X SDjojiiDpp Dp n] a u u r -p.i
uoiS ruisnuoD ,inb v,w -ruMuoui
oui soqp umirpuu soptujD * 3|pnA
S tu u sap souuprfl * ^ pi opmuib
Diq uopq(] v mi}\ c l -iuor|.miM.i
iq Dp uoi3ip.wij c r.uuo:> sof tqnub
munnuumpp c onii3 o^quoD -tuoq
XlllUSD.iq SOpOp -0}p^()'OU<sM:[Op
mina : X opn?(j; c opumib outa -d.r
oj ir muo>{ c oftaiq od'uduiod u -iMi
.nu uo tq cSoSput; c X p dp n a . uor>
scq Xmn so.pop Dp iqp c s<>{ sopuib
utqaDnb annuiumjq rpopiupp Xdj
Dp ipjAOjA| c X opi^ SD}.UU|JOU! iq
ptmiA pp oiphriuiH jod tq rpim.\
Pp of?q 9p kotc * irr( mj -Dubtubv
rp opXnpuoD ouio.V st( n.vaq Dp
so\ so.rupH uojnujf' stq snn -uin:
3 n r s X Dnb Mo.ntn.m imd -i.udxd
op Dp stqp id snj 3nb<]siSoSuif
Muautwtojt tmn.pj Dp o] Dtib -onu

<?(jJJ. otuo:) wjojstivftb -jruj


op oj pmb tnnt? m ^\ *sc9o3ihs
sopgtOTjmnuou^Wod c tu qp
o| muiitiTO sdjoo r, ^sotq srtu -oj
oj oj nmppo v,\ Xoj c X ouiop t.\d
vjoo uiusjTpurj mM^iiib onb
-id
^jjftntoi uo juStij oauo.iop c X -oioip.i
Of c X op uibt outa sondpp onb UD
3 ri c X jod ojjo SOlOl|pt| 03 ST{
sopTJpoip .sij3j3X *sipnqpoj^3BU
% b n m? p o a on soiiopu^D.i^uoD ,ip
^kiom 110 sof soyj^tuoui uiumuD
s| soprpij.j.nmA X supnqjo omoo
o{ sptuwyp opurnb sotiwj](pi op
S| SDpiqqjWWtA SnillIJJUlQ
m$ r,uiofl ijo3 s,-) mon mb tq
rajXeottA onbjodci;uonq sofoiooD
opaoptsopni tuomb onb taniX -o,d
uBtiutiL3 . ib qjpnj oppptOD tij
cSOT(I OttlOD p TODtib co,toptpm

dfih rj vdtpii * jjr jo:) $t


nu $,),iyi;)i]xr(\ <> ;mh ?J

O K A 1 H. K VI
Dfib ?ouid;iuj.i uiln:
~ipt:[pM.i.-)Ujoiuo;'>ii
iP' l\ uqqrq; c i;
:>ub .lodX'odntj
lpu^?rb X -urnb
,M>1 SD.lOpUpvP'^
s,*)p4puud *onm
) iMnumf o\ omuud r. qjuoD nb
t?r>tnu onj rprptqsrxi v.\ -tnqojptq
tq?

De la Repiiblica HeKrea*

63

ctaBibla3bastalostiempo,$dePthoio- , doeRey vio que vna era a scntcnc


,
meoPhiladelpho reydeEgypto. Este
de todos, y que auian v'fadb de vnas
Principe siendo aficionado a las letras .mesmasdictionesypa]abras5quedoaro
comeno a hazer vna Iibreria grande,
nito y marauillado y crey o que diuinal
mandando buscar pordiuersas partes
mte auiaacaecidoaqllo,y assio tuuo
muchoslibros, yendo libral pudo
en muchoy cargando dedoneslosifi.
juntarmuchos^y tenicndo noticiaque
terpretes , y embiando nueus dones
osludios tcmanuslibros igradoses al sancto Templo , escrino cartasai
critos con caractres pamularesy no
granPontificeVllenasdemuchamor ;
conocidos dcsseo tcnerlos consigo. Di
y agradecimiento . Y poniendo aque2c Iustino martyr en u admontorio,
lias tralaciones en su gran Iibreria que
queembio apedr al sacerdote mayor
docontentissirno,y juzgo queaquela
Eeazaro que le embiasse hombres pri
mltitud de libros que ania juntado,
noyguaauac loslibros sagrados^y as
de Fthlo- rosy doctosen lalengua Hebreay G rie
weo.
gapara que trastadacn los sanctos li~
si los enquaderno y adereo riquifim
bros.Y como dizcloscpho en el duode
mente . Cierto no parecc agerio de la
cimo de fus andguedades mbio granpdd diuina este negocio ; por que el '
des prsentes al Templo y al sacerdote
auerseconformado tantosen vnacos,"
grande, y dio liberrad a muchos Iudios
y no discrepar 5fuc obrade Dios, que . - ;
que ctauan encaptiuidad,porpersua- " yaqireria que rodas las gnies tuuies- .
d i r m a s a q u c se h i 2 i ese 1 o q u e p ed i a, ' se n n,o t i c i a d c su J cy sa n 6ci yji su s m i - '
por cl gran delco de salir con lo que *. sterios.Y elaucr dadoaqllssetcnta \
deeaua.El sacerdote viendo las carras . varoncs cl gran sacerdote ^parece que ;
tan llcnas de r u ego s y acompaadas de sue sigurado en los otros setenta que J'
doneSjdespues deauida madura delbeIcemos en los Numros.- los quals reci^^' M'
racton, ecogio serenta y dos varoncs ' bien do don di'uino trtain las causas
doctissimos y m uy en sc n ad o s en las didel pucblo.Y asi lo sientefatit H i la ri o <
n in as letras,y loquentes en ambas lensobre los Psahnos , y Etitbimo cn el j
guas^y embiolos muy bien acompaaPresario sobre los Psilmos.Sant.Hiro ffalm.v
dos, como conuenia . Recibo ale g ri a
Ptolomeo de ver. tan buenos buespedes "
y asi los trato como conuenia , y que iendo dar orden en como dicsen prini
cipio a la obra > mando labrar setenta!
ecldiras junto al Pharo , o entre la cu~
dui de Alemndria ,y el mesmo Pharo,
y metiedo acada vnodellos en vna,Ics
: mando dar lo .acccssaricy alli escreui"
y traladauan,, como tambien lo dize
sn t Augustin^n Cu om Christian
JJh.z. c.j ia,y en la ciida'd de Dios* Aunqtie sant
Xi.i8,s.'42 Hieronymo burla de lo deas celdas,
como parece en el prologo {qBre el P"
tatheucoi' Aabada la obra 9 salio cada
^ vno con su traflacionsde tal manra que
todos fucron conformes , si n discrepa
cn vna,palab.r*prq.ue lo que dixayno.
dixeron todos los seten ta y dos* Quan-'

nymo no qucre consentir quc/a'qicl '


traladar suc obra dinina, ni quidr que
se aquello hecho pqr don de propl- 4
cia , 'dizicnd'o-, que vn cosa's'serpropliera y ormmrcrprccc . Y escandaliza '
sc del que dze^u Itc't' ldeiasb7
tenta ydosccldas:pcroy0itngb?a'nr,
Augustin de fni parte, y a Hirhb con- '^S^
rrajos herej^s*yy ]adnque: nb'cletra- :
mente que los'mtio cn terir" celdas;a lo menos elo es cierto ^'e/oskpar-'
tp cn d iu erso*frfr'ayrp iqfi
V^H.t a."
tntos,que iset .ys e'ftfj^f{sb\
rian doze ckii'^rq^t^^^tn^
por sus tri bs^po'rq'ue de. c^da tribu vi^:
xiieron seys:Afio fimti Atigufjf l^^H
nfu ciuda^c^QS^ snrfiiisbgr tf ltkS'a'
su,Ecciesia|ca historia ;t.rl IciM
lo. qu e dize jffi"rincp 3y au n'cju c c;orn u rt^

. oaqtq *opunSpj
souipopDKioui paojojsoi csoao.id.iojui
uspuDjua uojoiib m'u>pj A :sop d -40
.inb oja so np iT.madu3j .n:uioa v.[ aoiuu
ojjih A at?xop j^uouomtq opp wpp
uiynS'nv tt?[9ojuo su| souor^Dtb ,i.iqoj

opAiq? op sop.id.^4Uiso| Asojd oqruj


sooq yoziqi uot.'hiou iqpp iiop'iqp^u
ounujdidv o.tqq"p(o op sLuiu.q^ ^
snqjoptod A oouj pu,) o;)l>o.iqij
rpunut our.iuuo:) io '.-oilJono a *->oim

^^.^ -07jpcsob4oq Anuopjcouogoppu,5j


sop sruip:c] tnnt: ^ q Mnadi.ojo mou -

ur>o.i|jiq p scq,)po.H]i{ splbjo}]


|q opun'toj onj oq:)iuui,; oui^iiKuir;

ljq ou $tm i^uoaojonb 6 A so| VJU30J


sooia b ou p'uojoiqnj onioui c Tjuoa-Dj
A sop uoj d pi|j' A pvpoAj * A ou
c.tquiou v-\ stmm{q$ otib muo.10) c A tio
oduioa op oouio[oa(j iniojoj A -uisp
uo.tiuoad.iDa siq SKiitntp csiuiudii:>p A
cpod piiponojq uoj SOiplp t'juoioj ^;
uua^ t{jtq 0| o'/psnb oqdojoj; 7u. snj
onbfsDprpon8Juc uojonj rjunjDj sopX
rpyivqti A" onb o.im:qg[ oquio op rpi'o nqu oj ^

A o.ijpiuu A ,)p,)dL>ut.ul so(|.) uo vi u\r.j o:jjv[-iq.up ojoioipqo.') op lupimu ouio.*)


oia b on u o vi[i'} uo? uj uofou.i.jut -ou.
opuf
oy.i .q o\]vA v soj sopnj A jl> .jopi.-xin.") )p otuiiti : b.iod u o.-).-) jf d tu ~
,\tq 011,} i:.-).i.i:n: .>p soj |,q> iqpud f
q 00.1 A sotinr.inm:^ .uib 1}
rniqjird ];>
oq>iq sotn!jj.nnuv;so| oj .qpqiKquup
A }) jo varnum^ 011 1: i.(>j .oipiq 'iuvi\mv
07 pinb o;xxn;d .muoj unq opp\] ik> v\

Acs^ op ojmbi; uo.iuui04 -sopo o|j;q


iopc.,xid...Hn:.ioaiudiqiUdnyiq
iq?uiqtq i-ifqi^ * o.i;\j ou ~t;jpHtnui:q

iu.mn.id i: soj p o Dqiiqjo;) .lyq -..)j.)[)


ouiui ouio:i opopMO xuv.\\ ]'{ .M.).).!.))
uoi;ri;]0.uIj;)Kn 4 t:.i.)tm.id.u)dopuvjvoj

'sojjouojonb
/
iptwuri optuo^ oyuq^ ojyonu aoad.ipD}] oua
sotpnui rjluJOTrjDiupnb -Tp'uqqig
o3 p ououitjo;! ooja ^ sop uojouj
babftftioa'sa <jdc|i:j oiprangrTr^cjD^f
p v A ;topopoo]X onAoaod npinti o,jfp
qprpuo.i Tioaiud soxistqp'i: sqop:
sopnb soitioq bodc.nqqu|p attipdiq
sojsopom. so^uuj Aciqppuo.tfjA Ao
"t\ ''soutfcoS A q tpuqf r.ipfA sou \q
opdropODos iq uopiqjwj scqpp sojuo
bnbjod.-oti sopoi uobmnj iqviu -unuw
ua'oo snj sotoptjjwj oio oj oia jod

suaiu(qqD-|sopps3Jo.ui| s,iib.t.|q t
so^ s.qnnb aibj ni : d i<> onb km) .qp .nu o|p 0)pm"%.pd v. q .->.>) wo oij j i:.) : oi.v
.uni r oub nj piqqtnu oj oujo,>c.>ippouo.>
nj ojpp ;muo so| piq .soi opKiu/ujji: q i*
cojo'/.ud A oujoo oj.;)d oub .)) .?npnq p:
04HUOA oj q cm j .V/bj.q : o.nd -ojjponj
oauoj uo t\ uapqp.Tii oub v|ipv * uni onl> iqnpy opqp,q i:jqiqi;d .tod -iqi.-d
luq ,-qp svui'0.130 ojui v srj Kvnu.ijtpj
j oo, un odtnop pp Jop^oturq h>.?o^s
uo'oitirqdidg P :T suiijuojaj 3$ *npto<|
snqu vm\ uopuoui oyoop A^iOMiioaut .

opirnidsjf \ <oj[ ojiqjocB tqpp ,j

oiwn<Ky;

onb oiuio^oponj c onj

-oiiotpnomo3oa.uopm;nii

wr/itrpiiIXoSaj3IB,m!niTOl>n!.op
-o.r.

De la Repiiblica Hebrea*
Todosc stostrasladaton deHebreo;en
Gricgo-pero despues los cathlicos tra
stadaron de Griego en latin: pero cl p ri
mcro Cm dudafue sant Hieronym6,varon de rnucha fanctidad y curiodad en
Jaslenguas: porquc antes dcl no confia
de translaci Jatina, y assi notando csto
Lib.i.ca.n ^ant Augustin en cl de doctdna Christia
nadize.Los que trastadaron las escripturas de la lengua Hebrcaen Griego,
rnuchos sucron,pcro en la lengua latina
no ay ninguno.
*
Pero henotado vna cosa,queesel
Parque los
garnies mm otro punto quepromcti,cnel sin del ca
caentretexie pitulo paado, y es , como ninguno de
ron en fus U losgcntilcsscaprouecho delos sagrabroscofasde
dos libros para csas prophanas, ni pala fcriptura.
raadornar fus libros, ni vuo notcia de
esta ancta escriptura, acerca de orras
gentcs^hah depues delatralacion de
los set en ta interprtes : pero esta ad miracion ya la toco antes Ptoomeo PhiIJb.ii.c.2, ladelpho, comolo dizcloscpho: porq
pveguniando a Demctrio su Bibliotcca
rio,queera la causa que Licurg,ni S o
lon,ni ningunos de qucllos que cran ila
m ad o s Legisladores d an d o ley es, no
anian hecho memoria de la ley delos
Hcbrcos endo tan excelenteui lo quai
refpclio cl Dem et r i o.di z i d o,E sta ley
R cy escosa diuna, y dada por Dios3co
mo bien vccs;por co ninguno osa, ni
ha oado tomar .nadadela . Y Thcopompo que se atreuio a tomar parte de
Ila , vistiendola y adornar dol de Rhetorica , y aplicandola
su libro
tonca
apucauuum
a, l
u en
cu m
i.uiu
y historia suc herid por la diuina'mano de terrible tnrbacn en cl enrendimienro,y pdcfcid dolofdrrisfezypcmi de coraon muy grandie, y bolui
do bbrc i , y encomendandoc a dios,
le succ n suefios rcueldo, que el mal
que padecia leauiavenido , porquc tutio oaciadeemendary hermoseareori
pal a b ras larcctitud y incoridad de la
ley diuin.7, y reuclarlaal pebo insiel y
mao . Y anade mas 5 y yo mcmo me'
acuerdo aucr oydo a Thcodoto Poet

64

traico , que que rien d o tomar cierro


paso de esta ley para argumento de vna
fabula y tragedia quccomponia, perdio subitamcnte la vista deiosojos :y
como sofpechasse que la causa de u
mal aua. sidoetta hizo penirenciay se
arrepinrio grandemente,y uego le sue
restituyda la vista: de lo quai se saca bie
llanamentequelos quevsan maldela$
paabrasy sentencias diuinas , lo hazcn
mal y que fuel en fer castigados, y fin
aquelcxempo renerrios otroa vozd
todslos li ombres Chnstanos. Y es
que Garci Sanchcz de Badajoz , hombrc nobrc en etos reyns y muy enam or ado por auertraydo las cosas fa
gradas para fus amores , lo priuo Dios
dcl juyzioy murio fin eh Y este baste
paranuestro negocio5 y aunqueagunos modernosdizen que or ros ley cro n
la Bibiay dntro de fus obras pu hron
muchascofas antiguamente,yo no lo
creo ni se puede dar battante, prouanadello, digo antes delos sctentain-?
terpretesv^
%Que coft son Rabnosctcerca de los Hcbrcos
CapituloJ JX.
Ntrodtmdo se ha,
entre los nueus
TheologoSjVngenc
ro de lection muy
pcigroa , que ha
traydodano y traer
loha
mayor
sino se

_
mira en ello , esto es de la de losRabiT
nos,o Hcbrcos maestros enemigoscomunes de la ancta yglciay de la ca^
tholica feque todos profcfamosj an-
teponcn para dclaras la sa*rada escrip
turaa los libros Hcbrcos, as como el
Talmur Kabalaa los snctos doctorcs.
Ya dizen que Rab AKiba rue vna
gran cosa,y que cs tan antiguo, que sue
antes de Christoyy cj Aquilafue u di ici
pulo.Kabi Kwhi rambien es puesto en
as fmes>: y tienenle por coa baxada.
del

o.k};7 *opiEti2c)j
,

pp woo^opp oxoQ-soipp v- ^SW)1


X^oiuo v WM ^.rnmoqv X ~niuso.no
soqj uououonb ua nn\ cjouj^uolu
ojooi: oipp ou optiuqui onb ur,\p 9j]
opsou st.inuo.w X onb ou oj opond o.d 4m uo soqo pcp.iDA c onb iq uv$\p -ixi
n ci:jai/op ouij d .n: r .anjr^uo c X jiuioj
uoa sopqp souioumpuouio so.ioionou
v.vA onb uoo pi\hv. onoo ueAio 00 oui

sonj ojunSojd oX y p opop,io^j -uuu


onS of auoiuuoo uo jo uu.iS oo}puo(
o.qjonu X soj sninoq X sojopjooiq uo
so| so.i.||uuj tqop ttp\ c X soj -|ju.nq
sop uo |o pui44? X oua 4{0) b so jo pp
onb.iO(lc.ujp tq optno.uliow X v.nqoop
uop op tq jiudr.iO)o vuu: op Jtiponb v
$o\ suipnj b ou o.ioi}inb \v. swpw oxd
.oc|opnoui 04.1010 op iq iriotnnu b f so|(

oypHomotf .oii:j> u XS'oipniu joij Suai 1 ojrnb so\ ^3dXi);:| soi sojua X iiq -of
y u o oj soj ouod oipoiuoj : X 0| b aood cso
srX joiooid si r.nu sonljop aHi,topi )0
onb tj soj sXiqquq uo onb ijpui Sopr.uo
isju'oi.iunqopf; onub jod nj r/oinp u yo[
uoztp onb sXoj ooou f X onb ou sXoqi:j
soprq ou o\o} p opopaoor) sv\ sv.mp
ui'oouraioj cuuiq ouioo ij ojjonj -1-p.OA
snucsi:}oo oyqiji v[ ooiuq^op op '| fXo|
p 0.10 o^oojqof on) S0|p uoqij < ouioo
uo b n p? j|0 i v\ u5.iop| X iq jojoo omia
r.oj oj.iop onb [j oj uojpTOjuq s|iuiuuq.io
op stpoa siq srjoo -Hb
vl ^Pl'U
pp odaiop op utj sjr,couiAuoiojfc[ -vj X ouon|*opipuv.}i:qjonu iuoo) aopjod
uuuq oj.ioo[ oioXoiuoo^ Xoo.mx -tuy
0.1 onb uiM^ponb ( Xo[ X soj siijoijd.d
ojrpun.fo^fq uo onb so uoiq onb -suioj
00 jopod op j so {? opuoioonoo n nj sdi(
sojui souiq\>i oj uuq op jooj X sojuup X joyoj o inutSou X o[ iji/op onb no i'S
ppi.io^)ni oj.iod -Oj^iuiAqHirtuonb
om:ai.nuu X onb luifoa p 0 tu o u o! X onb
w'^vx ^ huauoai X p oifpnoo "ojuoijtpq ^ so
mo ua jopotuoo X uo mj o{ ,iuo.u'.vt:iu
'my^vt ^ onb vfo 00 siq soptq?ij,ionUA oppjoxn
ojpf om zopm v. m onb rui^tiq muI
Anut
op ao[ Acsun3 onb oj^uo st\ svno v.\ ~m
motud op onb nSum :u.i|pop so;|jop
*smt\m$
...
Auo.kj vopptj;) oj 'uuoj onb snj soaqq sup>| onb oq oqoip X soiptj tf 1- Pf
oj uopiq}ir.u uo v,\ tnurj * cyg i^o puu
lpuui^p ut i:prroo.id 4 ojod onbunt: o|)o
opipuo.iu^ e
nj oduion -oiopuodjoj ouioairpuiif so ouooq * oX o,oinb joirja
o|pr,sotu X uooa p iuj op so\p q 00 0.1 su.iao sinpntu srjoo i:,n?d rnoiLid op onb
so opopv. "vuuw.o o^. uoiuojpby tha sopoj soj souu]:>| A Jtiuqrqx X <>[ -op
ouiooiMmojdtt.Kppd sofsopo f> oinb siuu onb Au so|op s'opnj o s ojojpou
s|opoSip)soutq onb q r opXoduojo
opuaiqo v\ mnadiwp opjop tq iqquoA
pp (wr,siqspjAj tjput otibm:X:sopiio
soqonuuou.uopo3uoi ldsojounpunj
o opiuiotud s\?auucpi:pJ3Aiqp onb ida

03 so Jwpono.uk -mr.MUJ\ii\\:dpuud
jiq onbsop mnpiqp onb opjintfoj op
Xsxq] p tqqond op onb ou titjXt: dJtdso|
sojopoip onb uojqxiuj tuid -out^ina
ou op iu.|pnu o,j so\ opsoiprp mbtMOj

oi pp joyody jutj jod^qi^ opop 03


oXnp onb ojou irSuq ojpo p o -urJoiuDj
soi so.iopm: onb m: u uo nj -qiwoduion
oxitf ssnd p '[oyody p'optptqst!.!x uj
opopip optqpoou sd onb op tq X;q t%->j
o[ uo'oujpui o[ pnb wgigShj p jo^odi
wourauqopoub panb onjoppjorrj
uo.optspB\s o.uo joXmi 'ooupod onb
j is $iq stjoo Dp i[ Xo[ oj utqmonuo op o
vn touiui sopub sotpoj stq fipuoauo

stq swoq op sountfp jppHU s3u.")z onb


imip onb scq j y sojiopt.toy ou 'uoqiy
ouj op'sojqq -sr-.wp:oto -ouKqvo^
sou oj onb p ;>b ^PJ tuo^ih to( -ty
oa^prq iu| op JiJtouSr ijSum ojouoS op
uon?o[ isjts tpwStj f otuoo :umu|dcud
X oXj sratoj onb soKjq op si:ur>[p:ni:D
onb) uo u r.piA $o\ Xoj ( oiurupod a;)A
aod oj oadpp * X *od cq onb oj ujpa uo
siqp sioqqndo)! a o\ ompm oj v.\i pp

)ea RepublcaHebre.
krras?y c qerio es Vniuersal, no niere
ceelnobredehitori*dor.
Trcs fundamentos ay para prouar co?
m o los Rabin os no han de fer creydos.
El primcro porque siempre han co per
seguidores delasanctafe Catholica.El
segundo porque han dicho grandes de
sacinosen io que han efcripto. El terce
ro porque son todos idotas,y no aben
ningnnal'cienciani tienen libros . De
cada roi a dire lo que baste, para prueua
delaverdad.
Dgo pnes que los Iudiosdesdeque
Los Iths
perfgw U Christo nucstro Hedemptor comeno
frimiH a predicar lo per%uieron los m ay o r es
de la Synagoga,y quanto masmosti aisa obras dcDios , ranco con raay or ra
llia lo tratauan y con m ay or rigor io
perguianry del pues de mucrco y subido a SoscieloSjViendo que los Apostoles lanctos comenauan a predicar el
ando Euangelio y contauan las marauillas de cructicado s comcnaion
a [perse guir los y tracarlos mal >y quan
do se paaron a predicar a la gentilidad temiendo que osdea Synagoga q ue auia por rodo cl round o se conuercirian a la se 5 atodos cllos escriuieron pcruadicndo les , que no creyessen lo que dezian aquelos hom b r es
fembradores de nouedades 3conrraIa
Icy . Decsto tenemos muchos restimonios.Asi Tertuliano contra los IuCdJc eari diosdizc,que embaron personas seate getium naladas , para que blasphemassen de
inClmjio- lelu Chiito nucstro Redcptor5 y con ta
u an como auia muerto muerre ignominioj para que por testa via, despreciaTenlavcrdadcra religion . YEucumeno en el Prologo de la epistola de
fanr Pabloa los Romanos dize 3 que c
hallo en los comentarios antiguosque
Jos seedrdotes y escribas y viejos delos
Hebrcos , embiauan fus cartas a todas
las nacionesadondeauia udiosdeler
rados , para que les perfuadiessen a que
no creycscn en ladoctrina dcChristo
y para que la despreciaflen. Iustino mar
Lhmuu

"

6$

tyr contra Triphon ludo^ diz estas pa


labras. Masvosotros no fol amen r end
hazeys peuirencia por asmaasohras^
pastadas,antes embiastcs desde Hierusa
lem hombres maioos para que eercafc
sen todalaredondez de atierra3dizieri
do que e auia euantado nueuamente
vna heregia deChristianosipara que p
blicamentenos infamassende falsos de
lictos para-quelos que no upiessen la1
verdad ereyendo os a vosotros huycs&
denuetraconuersacion,espanradosd
los atroces delirosc] nos imponiades:
por lo quai no solo a nosotros hezistes
mal,mas au n a otros muchos causettes
la muerte* A la letia es de Iustino en el
lugaralegado5y Eufebio en lu Ecclelia
hea historia trae estas memas pla*
bras. Esta mariera de percguir laie cathoica sue publica: pero el demoni
buse o orra particularyporque veya que
no aprouechauaesta diligencia de f lis?
ministres, y sue que parapersuadir me*jor al mundo , que lo que predicau los
ianctos Apostoles erafalo,hazia que Otu mm*
los memos ludios iehiziefe Christi- y de perftnos,y defpucsapostaraslen de lafe,'y se guircldem
hizicsc ludos,y asi siguiesse heregias
fi<s.
nueuas5y cscriuieflen persuadiendo a
que no auia venidoel Messias promendo en la ley * Esta suc otra inuencioa
notable , tenemos desto marauiloos
exemplos , y el primcro fea de Achila,
vno delos trasladadores de! testamen*
to viejo . Este slendo Iidio se conuirtio a la se, y despucs apostatando d
lia boluiosc al udaysrao,y comofues-
le doto rraslado la Biblia , y para encubrir su m al d ad al tiempo q ue tocauaen las fmuras y testimoniosdela
venidadel Messias prometido j torcia
las, yen lugarde mostrar queya eran
cumplidas , probaul contrario, y daua diuersa interpretacomSmacho t
bien traadador dela BibliaV despucs
de auerie circunciddo dos vezes , se
baptizo^y siguiendo la opinion de Hebion Herege qc dezia3 que Christo1
I
nue-

Libro segundo.1

nuestro Seoraula nacido puro hombre dla serenissima Rey na de los An


gcles.y de Ioeph . Pues como quiiesse
sustentar este error tan abominable , al
tiempo que hizo su traslacin persi
gui la fe catholica, que por su tiempo
eyua estendiendapor todo el mundo.
Esto mesmo hizo Theodocion , que
apartando se d la religion Christiana,
sepaso a los ludios, y siguiendo la opi
nion de Taciano Marc ion 3 y Hebion
Hereges trasladndola Biblia, hizo lo
raesmo que sus compaeros. De ma
nera que bien mirado,todoslos mayo
res perseguidores de la ygleia han si
do ludios . Poreo Hirineo exhortay
persuade que se guarden los Chrislia*
nos de los doctores ludios, y que sigan
a los Apostles y a los que los imitaron
#.3 cap. 4. en la fe y religion 3 y esto persuade mu
chas vezes. Y no solamente por esta via
perseguan a h religion : pero viendo
que la traslacin de los setenta interpre
tes les era daosa para prouar su inten
to contra n oso t r o s,c o m e n ar o n a ab o minarla y tenerla por mala,y dezian de
Ha mil males, como lo dizcustino con
tra
Triphon Iudio,en sin mrese por to
Losheteptr
cas m eomi das partes la verdad, que siempre han
primero tf- perseguido los ludios la ygleia : y no
siendo ludios de nacin , fe iazian. profelTorcs de fu ley para perseguirnos.
Afsi consta de Diofcoro que udayzo,y afsi dizcla protestacin que haz en
los prestes de Coniiantioopla. El que
comunica con Diofcoroludio es, se
gn parece por el concilio Chalcedonense. Y Machado tambin se hizo Iudio, como lo notael conilio.VI.ConJe /o Costandnopoiitanc*. Y lo mesmo leemos
tllQS,
de Nestorio^y de Sabelio: y que es me-,
nester mas? Lutheroludayzo primero
que persiguiesle a la yglesia con fus hereglas, y los mas de los quehan alte*
radola Christianafe en nuestra Espa
a .venan de gente ludia ; por que es*
ta nacin de la manera que otro tiem
po 3 quando Dios le mando guardar

fu ley ancta , cada da idolatraran y fe


.
Jt r. : ir'.'
apartauan del . Afsi despus que vino
la ley de gracia,y les prometi (no miel
y leche, azcyte y vino y la fertilidad de
la tierra ) mas la gloria, nunca quieren
obedescer le, ni seguir sus mandamien
tos, mas persiguen lo , y desprecian lo
cada dia con su dureza y obstinacin,
de manera que quando los quiso ha-*
zer Hebreos ellos no quisieron > sino
ser Gentiles, y quando los quilo hazer
Christianos no quisieron ser sino He
breos. Afsi que siempre andan al rcucs,
porque huyen de la luz . Este es el pri
mer punto por donde los Rabinos y do
cto'rcs de lo s Hebreo s no deuen ser crey
dos en ninguna manera. Y vengamos al
segundo , que es mostrar como no han
de ser crey dos por los desatinos que. es
crinen en fus libros declarando la ley y
Jos prophetas.
_ r , r
Cofa sabida es entre los hombres ^
/o|
cuerdos > que quando vno es mentiro- ^m.
so aquc despus diga verdad,no ha de
fer creydo . Y el derecho a esto acudi,
quando dizc, que el que vna vez ha si
do malo , siempre hade fer au id o por
sospechoso en aquel genero dcmal. De
manera cj c dos, o tres testimonios fal
sos que hallemos en los Rabinos, po
cemos darlos por sospechosos : pero
no quedara por efo que diez mil da
amos, si vuiesse hombre de efereuir
en este genero de contienda . En ge
neral todos ellos ha errado en la expo si
ci de muchos lugares de la escriptura:
porque Rabi Salomon dize que los hi
jos de Israel , todo el tiempo que co
mieron del manna, no purga uan elvien
uc} ni tenan supcrstuydadcs naturales.
E! mesmo dizc que Dios tiene cada
dia vna hora en que fe a yra contra los
malos . Dizeassi mesmo, que cjuando
pelearon los Hebreos contra los Madia
nitas, Moysen no quiso yr a la batalla*
porque auia sido criado entre aque
lla gente : porque veays quan gran de
satino dize. Dizc afsi mesmo , que fue
ron

De la Repblica Hebrea.
rontrcyntay seysmi de pelea contra
efos Madianitas , como claramente
diga la escriptura que solos doze mil
fueron. Dize assi mefmo,que en aque
lla regin de Beelsephon,de quien ay
Numere.^ memoria en el Exodo > y Nmeros, estauavn perro de Bronze, o Cobre .-el
qual ladraua quando huya alguno de
los Israelitas, y q el Sol cada dia can ta
lla a cierta hora loores a Dios y q por
efsolofuedixoal Sol quando se detuuo, que callaseyno can tasse. Dize que
la arca del Sanctuario , nunca estuuo
J//#.o.
mas que en tres lugares yassientos,y
que todas las ciudades adonde estuuo,
eran del tribu de Benjamin . A esto no
ay que responder , mas de lo que fe ha
dicho en el primero libro de esta Republica, hablando dlos lugares por
donde anduuo el Sanctuario . De Rabi
Abenazra , y Canhy que fon muy esti
mados , no quiero hablar: porquemuchosdelos desatinos que aqu fe han
dicho, fon admitidos dellos . Pero ven
gamos a cofas generales , que dizen
que noay hombre dcjuyzio ,que no
conozca que son gente abominable.
Dizen que Abrahan quando estaua
en Egypto , por miedo deque le tomassen Ja mugerja meta en vna arca,
como si el rey,y fu gente no la supieran
abrir. Dizen que el asno que Abraham
lleuocon la lea aii} sacrificio de su hi~
jo .Isaac , era hgura del que nuestro Se
or Ueuo en Hierufalem,quando entro
acompaado de todo el pueblo como
i fuera figura lo vno de lo otro 3 pero
que no dir los que persuaden a que el
carnero que sacrifico Abrahan*en lu
gar del hijo, era vno de los que Dios
cro en el dia sexto* quando Dios crio
todas las cofas? De m ancra queaquelvi
uio hasta el dilunioy fe guardo en el an
ca de Noe > y despus viuio todo aquel
riepo , basta el sacrificio de Isaac. Tam
bien dizen, que la arca que yua delante
del pueblo de Israe,noerabdelSan:a
Sanctorum,mas otra, dentro dla quai

66

yuan las tablas de la ley que Moyfen


quebr , porque veays tales desatinos.
Otros mil errores dizen^camo lo vere
mos quando hablemos de los Thalmudistas.Pues si titos errores y mtiras
dizen en la declarado de la ley, que co
sos fe les ha de creer ? No folamere esta
el mal en esto , pero dizen tantas cofas
y tan feas en injuria y deshora de los p
dres antiguos que las orejas christianas
nofuffren oyrlas,ni ningu hombre, por
deshonesto que fea las podra esperar ni
creer.Ymarauillomedelosdoctos>que
queriendo fauorecer los dizen que trae
cofas muy correspondientes ala encar
nacin del hijo de Dios y defu venida
A esto pudese responder en vna pala
bra, y es, que lo hazen con ardid y maarporque si en todo dixessen desatinos
ninguno Jos leera > mas para persuadir
fus errores,mezclan algunas verdades,
como tambin lo hizo Mahorna y lo ha
zen los Hereges. Y si dizen essas verdadesrporqueno fe conuierten a lafeCa
tholica,y consieflan que y a es venido el
Mefsias prometido ? Cierto todo lo
que dizen es con artificio y maa,y afsi
no ay que creer los en cofa alguna . Y
esto baste para el segundo punto.
La tercera razn que ay para no creer lo* Rahino$ m cornu
a los Rabinos es5 que fon gentes sin le-, r , ,
V jt -i
,
jon hombres
tras porque no estudian artes liberales,
ni tienen libros de varia lection , por
donde puedan regirse, nila lenguaHe*
brea que ellos saben la estudian por ar
te * porque es la vulgar suya , como Ja
ma Castellana . De manera que si vicredes algunHebreOjauque le veays leer
aquellalengua^no os admireys,porque
es grande ignorancia, y quando decla
ran algo no lo guian fundndolo en ter
minos Theologicos f ni en Philofoph i a, sino dizen 3 esto fe entiende afsi,
porque nos JoleenuestroRabino,o por
que tal cerimonia vfamos hazer desta rnanera.Porque fi ellos fueffen hora
bresdoctosy dadosala philobphiay
lection vniuerfal ya aurian dexado fus
I 2
desafi

Libros* gundo.
mas, es buscar cinco pies al gato, y caer
desatinos,por que entenderan os pro*
phctas y todo lo dems que importa en mil errores, como lo hemos visto cu
nuestros dias.
para salir dejas tinieblas en que estn
Sidizen que el Concilio Vicnense,y
Vereys los hablar en los puntos que
Basilienfe estn en u fauor, pues man
fon propriamente vocales entre ellos,y
dirn que antiguamente no los auia , y dan que fe lean en las vniuersidad.es las
que agora esta mas perfecta la lengua letras Hebreas,y que fe trasladen libi os
que antiguamente 3 y mienten porque Hebreos , digo que han mirado mal el
intento de los Conciliosrporque aque
fino veo puntos en tiempo de Moyen,
despus de Esdras los vuo , aunque es
llo en condenacin suya es , y no en fu
tragados en alguna manera; porque asfauor,y si quieren saber la causa porque
i parece por Iosepho : el quai dize que femando,yoladire.
entre las cofas que pidi Ptolomeo
Como la yglcsia tenga a manera de
fue, que los maestros fuessen tales que madre dulce cuydad de criar fus hijos
conociesen lafuera de los puntos. Es y enriquecer los de virtudes , para que
verdad que fe ven biblias sin puntos,
adornados vayan a la gloria, quiso pro
con los caracteres de Esdras pero des
ueer como solicita madre del reme
pus de sant Hieronymo se aadieron
dio. A la sazn auia en Espaa muchos
puntos por maldad de los Rabinos,
Moros, que aun no fe auian conuertiporque puestos de vna manera hazen di
doj ni aun la tierra fe auia ganado , y
uero sentido, y puestos de otra otro porque con la predicacin podran ser
Pero dezir q uc antes nunca vuo puntos atraydosa Dios y a fu snela fe Cano dzen verdad, porque puestos estatholica , conuino buscar medio para
uan antiguamente , Los setenta in
esto j y. no se hallo otro mejor, que
terpretes puntos tenian en las Biblias el aprender la lengua de cada gente,
que trastadaron . Y los doctores nue
que cstaua "apartada de la fe , y porque
stros que quieren sustentar que no auia pralos Moros es menester Arbiga, y
puntos en tiempo de Christ o, no lo d
para los ludios la Hebrea , y para el In
zen bien > y digo que es error : porque dio Jalndia, los Concilios Vienenfe y
Christ hizo mencin dellos 3 porgue Basilienfe , mandaron que vuiefe mae
aquella Iota y Apex que nombra en stros en las vmuersidades,para que asant Matheo, puntos eran que declara- prendiendo diuersas lenguas vuicste
uan. Y dezir otra cofa es gran ignoran
ministros en la y gleja para que predi-,
cia , y aunque sant Augustin y sant Isi
cassen ,. y quia raoueria a algunos el
dro y Euthimio les dan diuerfos nom- Spiritu ancto a venka.Espafia a predi-,
bres,verdaderamente feruian deloque car, y a Atfrica a ensear a los ludios y
los puntos oy:en sin esto es cierto 3 que a otras naciones, y sabiendo Jalengua
ellos no saben mas que el romance de mas fcilmente fe siguiria el sin que fe
s.
pretende . Y por esto el Concilio Bafi- besm'l%
fu lengua, nidizen cofa en fus exposi
ciones que importe vn marauedi , para lienfc, queriendo dar calora cofa tan
uzyprouechodeiaygleiaydelosdo fartcta, ren.ouo el Canon del Vienenfe,
ctores . Y si estos nuestros andan muy como lo dize all claramente , y este sin
hinchados, con diuersas interpretacio
tuuo la yglefay no otro , y afsi de all
nes de B iblias,y que tai letra Hebrea es adelante fe criaron Cathredas de estas
la que. tiene mejor sentido que la otra: lenguas,y oy lo vemos en la insigne vni
son amigos de nouedades. Y basta la Bi ersidad de Salamanca , con salario
blia Vuigat3y la que comunmente tie
grande : pero aduierta el lector, que el
ne^ ha tenido la sancta y.glefia,y lo de- principe que la pufo, teniedo ojo a que

De la ReblcaHebra*
la ta lcction no conenia encoraendar sc a udios , ordeno quenopudiesscnleer laotrosque Christiano viejo,
que es otro punto quehazealproposito.En lo que toca a lo que dizen estos
Concilios sobre dichos: que los libros
fueslen traladados no se entienda que
eapor los Rabinos,y Talmudistas^mas
por los libros sagrados , para que dando sc a la tralacion se hagan mas swcltos cn h. lection Hebrca s Chaldea y
Arabiga Y raarauillo me mucho de
Pcto Galatinojcomo se atreuio a d.ezir cn su libro de Arcanis Catholica?
; veriratis, queesncceranssimo5que!os
Thaimudistas seean y traladen en la
tin para pro comun , y para prouar que
paraello ay razon y obligation dize,
que el Papa Clcmente Quinto lo mandoio quai cs salsojporque si Jo mandoj
no suc con la intencion queel lo pinra, sino segun la dccaracion que yo
doy * Y o bastc para lo que toca a
los Rabinosy a su aucoridad ., Y p or
que h able de Rabinos cn este capitulo,
qucro aduertir que vuotres nombres
de Rabinos 5 que eran mas honrados,
vnos que ocros : porque sc Uamauan
R ab, Rabi ni 3 y Rabban cl Rabi cs mayor que R ab , y Rabban es mas que
Rabi . El R ab sc atribuycalos sabios
de Baby lonia * Rabin os a os de Isral.
Rabban alos doctorcs que venian del
linaged D au id , y todos mienten.,
% Queson acerca de os ludion losKahcili^cis^
llialmuditas.tocase cosas curofas. Cap*jtm
Stosnombresy si
tu Ios de JCabalii
%.s?iy/Tbalmudi?
. ;,istas3, co6: nueuaf^ .
uece en el mundo y
con diffeultad se
puede. aueriguar su
antiguedad, yo aloracnos tengo por
cosa aucriguada 5 que es despues t
Chriroy no antes, En lo de los Kaba?
listas no hallo memoria enmnguntjera

po, acerca d los Latinos, hasta los


tiempos de Pico Mir3odulano conde QiurftQ'f*
en su Apologia* y el mesmo lo confiessaassi 5 y dize que el es el primero que
ha dado noticia destos Kabalistas * Su
origenparecen traer todos Ios que na
bi an de este negocio5desde los tiempos
de Esdras : fundando lo en ciertare^
uelacion que le sue hecha al sancto va-?
ron: pero el libro de donde se sacan los
fundamentos , tambien tiene pocaau*
coridad,quees el Quarto: pero mucho cn buen hora.El negocio deste p un
to lo fundan desta manera. Este Sancto
Propheta como boluieTe deBabyloma
mouido del Spricu sancto,recogio mu
chas cosas de los libros que en la ruyna
de Hierusaem se perdieron,quandoHa
buchodonosor destruyo iaS*,ciudadjy
deasescrjuio dozjentosy quatro Hr
bros,las cosas que, tnia'el fan o.vron
en memoria fio Jas eserkiio el;> m$ hh
< .y- >
rao Gno escribas yeois$nr#s>y el diV
aua y efcriuianellos :!de maner qle
en quarenta dias aabaron la oka deste
numro que%an dozients y quairo-H
bros,los cie*nto y veyriteyseys publico
y dio al pueblo.-los d cm as como contenian cosas mas atas y de. mas lecrcto,
guardolos y no los dio en publico* mas
mdo que los muy doctos en Jaley los
Icyesscn y supieen. De todo esto haze
mencio.n cl mismo Bdras.como paree
en ci lugar alcgado* ad.de pinta muy
la JargaJa vision, y como le mando qu
adere^se tablas , o ortezasde box
muy subtiles * y le senalo jos cino Es*
xrriuanos que escreuian sushbros. Di*ze sobre elte fundamento Pico Mirndulano,eq eljttgar arrifea icgado tqne
de aqqcljos dozientosy quatro libros>
los serejniaquedafon omj pot mas saa
ctos y d.mayor reuefefleia^de donde tu
uo origen Jaabala,porqu;esta diction
o pal ajbra en Hebreo es tan to corn o cor
(a muy scrta. De ma^ra q qudo 11a
maredes a vno Kabalista es tanto cmo
zk hbrc d.el sereto . Esto.fue desta
I 3
jnane-

Libro segundo.

Cq.i

Cty.j

mancra,qucDios comunico algunas co


sas muy teams aMoyseny de.Moy-

ni los demas doctores que escriuicron


cnlayglesia, nuncahizicron mencion

sen vino a los padres antiguos^que detucronscrlos setenta viejos de los Numeros:porque parecen fer tancos los
Jibros que Efdras ccriuio, o mando es
creuir. Pero aquello que Moy sen enseaua nuncapermitio que se eseritiice,
masdebocaa bocase cornunicaua,y
assiyuapor lasfucccisioncs. Dixcmas
Pieo Miranduiano, segun laauctoridad
" : deRabi Moyses , que quando Moy ses
ftbio al monte Sinay recibio dosleyes
' Vn'a escripta en las tablas, y otra espirituai , como reuelada : la quai no se permio cscretr>rnas dando se la a el la co
munico a los setenta viejos , mandando
que por cl mesmo orden se reuclasey

de femejantes nouedades y fantasias,


Estoesquanto alosKabaltlas . Y ose
que e han de reyrdemi losdadosalo
Hebreo y yo me reyre dellos , porqtic
gahinticmpo enleer mentiras, y por
cil as dexan los antos doctores.a quic
ns dio Dios el cargo de interprtai*
las {an das ecriprurasy les dio de su
espiritu . Y o dria queesta Kabala eslo
que lemos en el Euangclio de las traditiones de los viejos , y (i es kctioi
anctay proucebosa, lean a EayaSjMie
remias?y a sont Matheo , y a lantPablo Capnj
en mil partes , y conoceran de quant a O/^.
importancia seau aq u ellas rraditio ns y Kabala.

' comunicassc a todos los vcnidcros,por


' usuccessiones. Eslo fundan en cierta
audoridad de sant Pablo escriuiendo a
las Romanos, y que aquello dixo Chri

Dcls Thalmudes vno Vuo Babylo- Tm/a


nico, y otro llteroolimitana El I lie- <f?r
rolblimitano uc eferipto cienro y cin*
quenta an o s despues de la ruyna vlu-

ftoalos Pharseos y doctores por sant


Mathco > Asscntaron se sobre la Cathedra de Moysen los escribasy Pba~
riseos , todolo que os dxeren hazcd
lo : pero no imitcys sus obras ( se.cn*
tiendc de esta ley ecreta J) y para esto
se trac la auctoridad de Origenes y HiJario . Como despucs el pueblo cayes.se y fuesse puesto en feruidumbre y que
*en todo aquel tiempo que estaua cl
pucblp. en Babylonia> venido Efdras y

rua de Hier u al cm * por oan liijo de


vno llamado Simon, h ombre famolo y
deaudoridad : el quai juntando todo
lo quebauian eferipto los R ab in os an tes de Christo, y despues hafta su tiem
po hizo vn gran volumeu : el quai se Ha
m o despues Msna , que es ranto como
recopilacion de la ley . Palados trefcientos anos, otro Rabi llamado Ka-bi Iana ayuntados los colcgos de
Rabi Samuel , que cran maestros,

elpucblo a Hierualem , hizo el sancto y tambien el Misna con todas las efpropheta los setenta Jibros , segun cl
cripturas viejasjiizo vn volumeo5y 11ahumero de los setenta viejos de la Sy- m o lo Thalmud I Iicroiblymitano,por
nagoga : y 7afsi por cllos ensenauan
qucseeauio en las ruynas de la dulosdoctorcidcla ley 5 y porque elios dad de Hicrusalem * Esto no suc de
solos tratauan chidotrina/y craabsmucha autoridad , pero passados quacndida a todoslosdemas Quando trocientos y treynta y seys afios desoyan nUeuas colas que c n la ley cfpues de la ruyna de la kxHhi ciudad
cnpt no fc ley an , ;idmirauan se 5 y por que sue cn los afios de Chrifco de qu'a
,cTo llamauan a latal caion^ lcction
trocientos y setenta y eys Rabi Aise
f doctrina secreta,que es lo mefmo que . y Rabi Mammai noradores cti Baby Kabala cn lo Hebreo . Que verdad lonia dcEgypco juntaron ininitos Htengan estas cosas3 juzgue las el muy bros y memoriales de semejantes vado^lectorj que yo no las creo : por- nidades y bzicron vn cuerpo grande:
que ni sant Hicrony mo , ni Epiphanio,
y llamaron lo Tulmuc Babylonico*

t)el.Repti)-IGaiHdbrai
este honran ellos y reuerencian , niagunaeofa ticnen pormas sancta5y porque se ordeno en Babylonia llamaron
al libro Thalmut Babylonico : en ei
quai ay cosas abominables y nefandas
no dignas de fer 1 cyd as ni escriptas.
Diuidce -este libro en seys ordenesde
Jiatcrias , vnas tratan de las cosas fanctas , otras de la limosnay del comer
iyo,tienc libro de loque han dedar
de diezrao , y que han de lleuar los facerdocs, y de todo lo que importa, paa o tocante a b religion . Pero preguntcnles si hazen algo delo quealli
se dize. Tcncn estas seys ordenes de
; libros, sesentay tres tratados: en los
Orkn.u
quales ay inniras blasphcmias . Talcs
TAtaih.
fou las que comiene el primer orden,
que es dezir 5 que Dios n u est r o Senor,
antes que hiziesseeste mundo , andaii a ha'/.icndo muchos nucuos 5 y desOrdetj.^
pues deshaziaios,y que Moy sensu cal
Juudo* 6. ci cl o,y halo a Dios ocupado en efereuir los acentos delacy diuina,y que
cadadia Dtoslloi a cicrtas horas enaJadas y se aflige > porqne destruyo su
OnUiiA.lj puebloy lo puoen seruidumbre. Di~
mlz.$, zen que Diossc vistede ciertos ornamentes paraorar.pizen tambien que a
cad a I u o a n u e u a m a n cl o D i o s q u e se h i
aucs sacriteio , p or cl peccado que cl
mesmo Dioshizo en quirar a la luna la
luz que tnia Dizen tantos de satin o s,
que.no scpucd.ft dezir cn ningun g
ner o de esc dp tu ra. Quienqutsicrc ver
emejanres cosas ca lasaddiciones del
tt cdp. 54. Bu rgense,sobre E ayas Y Zac harias y
***M*
a Sixco Scncnc en u Bibliothcca fanct>y veran cosas horrendas y abomina
bien ; y pot* ver tan grades dfatinos,los
su mm os Pontifccs proueyeron con ma
duro coafejo.juntamcnte con losPrincipcs Clu'istianos 3 que en todas partes
... focc prohibida femejante. lecon , y
qjno eeyeseptiWicajnipnuadamcn-tcy.que todos losibrosdc los Thamudiias. Fucew quemados * Y afsi
G regorio iioueno > ead aao. . de , Mil y.

dozientos y treynt3mando bufcar.to


dos loslibrosdei Thalmuty los hizo
quemar : y no mucho despues hizo Ja
mesma diligencialnnocencio Quarto,
en el ano de Mil y dozientos y quarenta y quatro . Y perfeuerando los
perfdosudios en su durezaj obstinai
cion , boluieron a renouar sus libros,
y con la impression facaron insinitos
volumincs . Pero viendo elPapa lulio Terceroj eldano que delio epodriaseguir ,mando para dia senalado^
que quicaen todoslos librosaios ludios, y assise hizorporque celebrando
ellos en Irai i a la festa de las Caban as
los cogieron con el hurto en las mnos. Dcfpucs Paulo Quarto, en el Cathalogo de loslibros reprouados , pu
foel hamut 3 entre los libroshcretcos i y dio al que lo tuuicsse p or herege.
Pero adoucie se hizo vnbuen cast^o
decosa tan maa,sue en los anos de Mil
y quinientos y cinquenta y nueuc,porque m an d o cl ancto Ofcio de Roma.q
viit assert la Hbreria cc los ludios de
Cremona, y les facaron doze mil libros del hamut : los qualcs suer on
quemados publicamente . De manera
que todos vienen, cn quen deuc fer de
sec h ad o s femejante libro s 3 y deuriafe de todo puntoprohibir5quG no vuief
se Rabinos 5 ni en librerias publicas,ni
en poder de hombres doctos 5 sino que
se senalasse lugares^como depositorpor
que qudo occurriesc necessidad fe fa
casln de alli3y se diesse a personas muy
pias y Catholicasj y agenas detodafos
pccha.Esto pues basta,para lo rocanre a
las letras Hcbreas > afsi antiguas omo
modernas :y holgaria yo de perfuadir
en este mi libro aos muy doctos , que
huyan de los Doctores Theologos y
predicadorcs ? que se dan aleer iemejantes Jibros : porque communmente
hazen dano a siy a Jos otros - Digo de
los que los een para mostrar que es l
sion prouecho&Yquando aleganHe
braysmosjfias es para dezir nouedades^
1 4
quc

opun&jojqn
^ uid iuqwno^di 9 004 tq tqqg;
snb Ao duou v\ mp|SA c ptoa opoa o?
AopiqpDOU op ou iqjooj oucuorq iq ~uo
uopuon : onbaod tqp uv.popiiujom -p
soj souijAnqop onb soqo ^uor.u r;
o uojoir.b sr.m c ojuoiponoadr- op op\q
sop (-)nbcsoaoj(Lomnnuojoj so Anm -1:3
i
% Kl v\ vwv\q\)C Pp soj svjs^sonmt spjo;)

niubopcoiqondoas>
smtnu siqo3 somoq
oqoip opTpmjo' op
nj oaopcp.ioA Sofd
A op siq svipnuj A
S^ppO.10 S\')p03J0U
otib rudiuoij S/njoj
oA^ u so.oAito sopoood A -uuiuioijK
souop c onb srpo.? siq p un ut oisoi! s
uoinbop oauiqopi.' Acsouiojiqqrq sond
SOim\ l opurqi:^ too ;)\p opun'^oj
ojqq : uoiq so onb soun|p oop op n)
TcujiqopA c sond o^)o.id sottumnm op
nj rpAro A ruAn.i * g
ojuo op nj i'u \iut\3 Anmotij piunpu v tq SunqopA
A onbunt; sotq oqpnu .loiioj c aq -t\}i:d
A'iuiiS r sozoa oauoaqotuD c od -ou
op op ou TniqtOT op opirpuoiuo ' v.'j
vjntz op \i\p uopiji opooo.d op o( onb
uojota o u OKASg opiiKiib uuur.|jo uo
v,\ ojqiunpnjoj : A sp oSosq -uouio^
uojuS uo opuoipj op iqpabi:
i
.iup rp:oj rpiqop" oui03 oiA,ij u.> os
jnp ojjozDq ( A u-)fquui3 uo iq mou op
unuufq^ c o?m\ Dtib uo.i.)ia so(opA
A SODtJTWt?} OJ UOmupW V U p -.117-10
'so\ svy^ onb.iod so|p oo uinv.in] lia
uniuoD soplii^ c ni sojopA c ouij p: il -n
sru suiojj.k saatqrppml ' A sondjop
soj
sopiu mmn\d\\ :nnvp\n: v,\
' STO^opX ou sowDpod 4no| ~io8,j
op p osojod pp uzop nj'KJBpattS
SDj0TpS0( s OlUDllb 40(1
Dp ) -U(|:
Xtn:ra ouiod stptixsoi so| jopr, Jhitm

opiip-sonclpp oib
sdj iTm:ii)d jod
^^541?d ' ^n'!ur)X soi SK3U0UY UA
ofopX opitin^f] Hpojow t t.> a soici
opeuiyoXnw* op i[|otibr s^tu'J t?j.iA
uwS iim\p inpoq .">p :\V2.nx\ o>im\
evoom\ vm.n soj *so5r*.tq XSoprpu.'3
,)pn:iuod so| s,opj,;)VJ o*l)iT| .j>.iOil
.pco.uonp l.inuvu .mi> .>|ou TsinfLi
r>pjod.ir)Aop. v,m\) ' unn'.fqticl soj).)
sop:w so.r}fjuuu b ou o.ubpmb ,)b
^U^jutb .iirup-urj unp ofrq p <>(opX
ipO(0jAl VUl'.pdjO.ul0| SOT(l U.) 'jjJ -IA
p.)tibXcrp ouj jjpvob j ;qpij -qimq
ri.iXopn.7 oinq forpo.pp rj -lunruojq
n5muiu * f) o u 0}p osqoqrip oiji.t!.)
tn.M,x)jj|o scMpmu 1 1 1 s soin/ * so-j .> -ain
S{ S.riOp.P.IV) (ITUlOil p) OUW U.) St)} l\iq
so5 pp ojopA *" onb irmqp optnip.ii: c A
p* f i nnuuoiiboj A oj 'i?ti,o, oiqod i
Dlib.Ol SOf S'UIUI opillMMllb Sq -t*p
uni p wuus'jipu sszoa nnh.tod si>[
sojp oti o\ tuqpAo c umioi hoijihtu hV'\
stuop A mq?xq sopin^V Sopiu -.uni
onb pisjt oauouuoa pn.D pp tMff-Kri
0p OU DJJ,1U| OpAo Op OJplU !!<),> M'{ OA
so/ onb )-tniiip opini( p oum jj r onb
Aopuui ou iqoxm ui'Aojo ipjpt*d<v<q
onb vmr, propujoq *opp u;\ iqp > ~o
prpoir uo.ioA\) irrpmu '../.ia so| -iq
sojp opiin.njuotq j su sof(t( {r ojApjopA
cipo( opmMiuu id nn ur.i. jviu i? *cq
Asoouvuuq:;) smmouiy .tod v\ -jomio:>
noioiq ->nb uoo s-ojp 'urnu.1 pqy of -\h\
v\VDYf]u t\MVi(Ir.i.?p
opijuoi') vio
OpU|U|0.UrUU UO pi cttpm.V] * X v.yi!l.
nrp si(| no.-) oipmu iOtii, oub pu
ojopA qoojojAj isjy ojouipii pii|o
aummurp pip oumib op s>i $oXo.t *-V:,'J':M
b on joitj tntitOjf foq vscKwpii *qinj( "ot,*(1:h''^:.>
anluodsof qr.ipv optl tip ofij aotl
p Ottonj sopp *sojopA oub ;mj -onb
opvtuu tqp-mtroop mui:ui ou; -po|
oz oqdojoj * uoiqnnx murwijOTj -nti uyys>'t'
h\vx\\ um v sif $i?.mqi; i: ..tj.xjio ~nj
^nbKH4opqui> np- uiiup soj sop.HOiI
sry Alscq<iujo3 utiuoj o'stoitrjsnj oq.iv
opuopr/sTp:q mnpiuoD soipnm -vjxh
pos

DelaRepubli iHebra.
<los,comolo mostrareraos quando hablemos de la Idolatria de los Gentils.
Tenam tarnbien otra mancra de sacrifcar a los nios : y cra que los passauan
por enciraa dcl fuego, y esto liamauan
ulrar. Y cl rcy Achaz hizo passar por
cl fuego a fus hijos,scgun la coslumbre
de los Gentiles ,como parecc por cl
2:0/>.i8. Paralipornenon. YManaes5rcy deuZi.4. c. a i : da hizo lo mimo , como se lce en el li^
^
bro de los Rcycs. Adorauan los Iudios
a Iunoj o Berecinthia, debaxo deste no
C^.44.",, bre5Reynadcl cielcassi parecc porHic
rcmiascl quai reprehendiendo a pueblo de su ydolatria , boluiehdosc a las
mugercs les dczia,que dcxaTcn a la rcy
n a dcl ciclo.Ellos respondieron, no oy
rcmosla palabra cn cl nombre dcl seor de ti,masharcmos aqucllo quehc
nios oydo de n u est ras bocas, o de las q
dos cncnanrlas qualcs nos amonestan
que adoremos a la rcyna dcl cieo : a la
quai oVcccrcmos acrifcios, assi co
mo lo hetnos hecho hasta agora , y lo
hizieron nuestros padres , y nuestros re
yes , y nuestros principes 3 cn medio de
las plaas de Mierusalem* y cn la ciudad
de iuda.-porlo quai fms ricos, y nu n
ca nos ha veudo aigu n mahporquevernos qne quando no cruirnos a la rcy
na dcl cielo , luego nos vien todos los
m a les; que son , la h ambre , guerras , y
muertes. Adoraron a Addns^y a Rempham5y a ocros muchos, ouidados de
u Dio's verdadero, no queriendopercucrar cm cl icruicto de vn Dios , co
mo las otras gentes, que nuncadexar
Jos Docs que vna vez reeibian, por lo
quai Jos reprehendio Dios, por el proCj|).2pliera Hicrcmias,dizicndo. Passad a ls
ylas deCcthin , y a Cedar5ymirad l
aqucllasgeccsmudan'Dioscs. Yciertd
aqucllos sioon Docs rpero mi pueblo mu.do su gloria en el ydolo.Esto no
ay q hablar, no que la malainclinacio
que estas- gtes tentantes causaua esto.
Pr4. Asi dize Ptolomco, cn su Quadripar
ti co3q u c losudios y Syriosjbn ineon

6p

stants eh la religion y malos: porque


mucho hazenlas consteIaciones3p.ara
vno se incline a virtudes , oa vicros^o a.'.lo bueno -, o a lo mao ; esto es verdad,
qneddoen su fuercael libre aluedrio.
Y de aqui'viene,queJo$ Ingeses3comz
mente son mudahes, en las cosas de
Dios: porque mil vez es han sido herges,y desobedecido a la y glesia. Y nue
slros spanoles por el contrario , son y
han sido mas constantes en esto , que
otras genres. Y a Prolomeo 5 en el liigar arriba alegado dize , q porque reyn sobre nofotros Ipiter y Sagtaric,
somos amigos de la verdad , y de cora^
oncsfanos. Y amamos tanto la limpie
2 a , y assi nos loa de otras cosas . Pero
los u dios por tener a Mars , y a A ries,
por fus gnos , son mu y mudables en
las cosas sagradas. Parece que tarnbien
es causa de que esta gente se inclinasse
tanto a la ydolatria, el andar ocupados
cn cosas carnalcs , y otros sacrisicios
m 11 y agenosde los que Dios mandaua
en su leydos qualcs se celbrauan comunmenre co libertad de vicios3y cr'e
que tambien , porque cil os vcyan que
mu chas vczes(ro ydolatrando) losca>
stigaua Dios con hatobre y pagas, y
quando scruian alosydolos soliancogerlos frutos dcla ticrraabdantcrntc,y no los castgaiia , ni les venia otras
calamidades.Y a esta causa creyan que
cra mejor adorar los ydolos , y assi de*
jiauan al Dios verdadero pareciendo
les/] les yua mejor con los demas Pi0
ses, que con el verdadero.-pero en Bn en
ellos perscuero la maldady como dize
Hicrcmias , Assi como cl Ethiopeno Cap.ipuede mudar cl co!or,ni eILconpardo
nuKariavaricdad d'clias^ssi el ptiebo
Hebrco no podia dexf de fer malo.
En fin quisicredes ver los ydolos que
adorar fucron cstos.AstharothXhamos3Moloch,DiosesdelosSydonios,
MohabtaSj Amonitas. Y porq se dicr
a adorar estos Dioscs3castigo Dios a su
pueblo rigurosamente ylo hizoeuar
I 5
en

f
\

Libro fe pulido*
Cpt
Cap.%6.

en captucro , por Nabuehodonosor


. Ay hecha mc del Moloch en cl Para

Cap.it cbipI-YdckydolohaboM.oyscn,qu
do dize en su cantico,c pueblo encrasfado y engordado dexo a su Dios>y sa
crifica! sus hijos alos demonios y no
, a Dos,a Dioses que ignorauan.Y cn cl
quarto de los Reyes , adoraron a Baal,
debaxo de Baalim, Belphcgor y Bclzcbub? como lo veremos cn la repblica

Gentlica. Ay mencin dcjfte y dolo co


4>a%

d tercero de los Reyes . Assi adoraron


al Sol y estrellas y Adonis, y otros mu
chos no mirado como Dios los quera
y amana y los perdonaua : y como dize
Moysen,no vu o nacin tan grande que
tuuiestcfusDioscs tan propinquos, co
m o el Dios de Israel para lossuyos:por
que no vu o madre tan dulce para us hi
josjcomo el para el pueblo Hcbreo:pero por fu dureza castigo mas a cite pue
blo que a otro.-porq conociendo el dia
de la visitacijhuyo y amo las tinieblas
por Ja luz y antepuso ladureza y perti
nacia al conocimiento de su aiud.

fl. De tmgcncYQS de Philosophas que yuo en


tre los ludios conuUnc a saber 3 pharijeosy
Sdduccosy JEfscnos^y de algunas ccrimonias
y cojhmbm fHyctsXap.XH.
O ay hbre ni muger , por
ignorante que sea que qu
do entra la Quaresma , y
oye dczir a os predicado res las maas > engaos 3 y
embustes q los Pharieos , y Saduceos
teniaii^para perseguir a C h listo 5 no les
tengan estrao aborrecimic to.Que aun
fin saber., ni enteder si aquello q pedian
y tratan an era justlo injustjo con sin
ceridad y simpleza,o con engao y arti
ficto . Ellos fon de todos los Christianos tenidos por la mas mala gente que
se puede pensar y imaginar: pero co to
do esto los ludios en aquella edad los
cstimauy rcucrcnciauanaassi como oy

lo hazc comunmente c pueblo con los


religiosos y frayles:porquc entre ellos
"era vn. genero, .de. personas -religiosas
apartados del ayuntamiento del pue
blo , y que haban vida particular . Escreuir grandes cofas de ellos no 1c pue
de hazcr,porque no fe hallan , aluo las
calumnias que poni a Christo5 y otras
que los Chustiauos escriptores toca-*
ron de fus mus y cerimonias Aunque
de los Esteos,o folenos, como de ge te
menos perjudicial y mas cstrcinadacn
fus hechos , me au re de alargar vn poco
mas. La antigedad de estas fe ta s , se
gn dize locpho5uc en tiempo quancio storecian los; Maehabeos en hulea,
y la defendan de las crueldades de los
enemigos de Dios y fu ley . Empero a
que n,o porque c leuantan estas e
tas entre los ludios, no lo he ley do en
ningn auc-tor . Comen jando pues en
los Pharieos digo que undauati estos
fu manera de viuir , en q Moyfen auia
dado dos leyes s la vna eferipta por
mano de Dios > mas esta no la leguiati
ellos/ino otra que anta dado de pala'
bra:y llamauan la ley Deuteroa, y |ue
despus que fue dcstruydo el te po: fue
esta ley recopilada por vno llamado
Rab Iudamonoa: y fue llamada entre
los Hebreos Mifna, que quiere dczir
segunda lcy.Despues pastados trecien
tos aos fue g loriad aao puesta a fu pare
cer en mas perfection, y llamse Thalmud. Esto dize Don Pablo Obispo de
Burgos en las adiciones , a Nicolao de
Lira5sobre Zacharias propheta : y ha c
de tener en mucho lo que dize este do
ctor: porque fue de nacin ludio :y des
pus cn tiempo del Rey Don Heriquc.
i II. de Castilla fe conuertio j y como Wmj.
era dociifsimo cn la ley > declaro gran- ^F7"
des cosas . Fauorcce mucho a esto Jo q
leemos en lofepho en fus antiguedadeseque como ueste gran discordia en
tre H ircan o Principe de los ludios , los
pharifeoslo acusaiunyy el purgando fe
dla infamia-.vn Elcazaro de h mema
secta

De la RepuMi raHebrea*

sectalbouio denueuoaacufar de la
prii de su madre.-y no lo pudido pro,
uar le sue dada pena capitahlo quai pe
so mucho a los phariseos : porquanto
cran amigos de misericordia. Empero
icuantandose vn IonathasSaduceo(se
cta rambien enemiga de los phariseos)
dixo que fu esse castigado el dicho Elea
zaro poraey escripta.Yluegodzelo
sep h o 5 q los phariseos no te nia a la ley
de Moyscn : esto es la que nofotrostenemosy que vsaua cl pueblo de Isral.
Ydize mas de elosquc se apartauan
delaconuersacion comun, y erantcm
plads en seguir los vicios.-y que procu
rauanguiareporel diramen de la ra on.Dc manera que no es su vidarepre
henble , en quanto dar escandalo al
pueblo.Tenianpor gran punto de reli
gion reuerencar a los hombres ancianos y viejos : que no sria oy malo hazcr alguna ley cn fauor de aqueliosq
n aciero n primcro que nosotros. A fus
rnayoi es tenian gran respecto,y obede
cian os si n ninguna repugrtancia, quan
v do lo$ corrigian de lus faltas no rpdian 5 mas mirando are n ta m ente a lo1 q
- josnotauan y cran defectuofos uego
ponian por obra lo qu e veyan fer les ne
ceario para la vircud Tenian vna Joca y ciega opinion entre otras , y era 3q
dezian ser todas Jas cosiis guiada? por
1 liado y forrunaraunque no quitauari
detodo punto ellibrearbitrio . Creya
y entendiari que Dios auia dejuzga'r-j y
que a las malos se les ha de darpeoa cq
dignaasus cupas, y a los buenos desa
so.Entdian que las animas son ramor,
caesa y que en cl nfcrro tienen fus mo
radassegunlos mertos y demeritos*
losepho en su Belojudayco ,di?;e q te
nian por opinion : que las aimas paslan
de vn cuerpo en otro > en 1 o quai parccian seguir la opinion de Pithagoras.
Eran grandes perfuadidorcs de que
d pueblo hiziefe oraciones y sacrifcios:y assi enfenauan otras buenasvirtudes:por lo quai erneguidos de mu

70

chas gentes 5 y cran amads y prciadosdcllas. loepholoa ls de muchas


cosas cn fus antiguedadcs.Mas Christo Lfai%.(4.$
nuestro fenor5como entendia fus danadas confeiencias , repreheridia los "3 no
tanto por la fc,quto por las obras; j>or
que fus mandatos ytradiciones los ha
zian guardar c m ay or rigor que la ley
deMoysen.Eran muy diligtes ycurio
sos en vanidades estimando las en mucho.comoparece, quando se legar ai :
senor,diziendole:quc porque sus disci
pulos no se auauan las manos quando
e sencauan a comer,como lo nota sant
Matheo . Eran crueles ctrasus padres Ctf;i$.
yparientes : y dezian q importaua mas
dar al tplo los bienes, que no a fus padres.Esto les reprehendey arguye elfe
rorcon te/tmoniodela eferiptura^n
tdo los de hypochresia > deauaritos,
de amigos de mandar, corao lodizeS; C^.if
Matheo/y esta era la principal causa su
ya para desear a Christo la miierte.Pro
curaua fer estimados de todos , y tener
el primer lugar adonde quiera que se *
asentauan en com. Acostbrauan ayu
nar ds vezestnasemana,como parece por S.Lucas.Vfauan vestir sevnas ro
pas,cn los estremos de las quacs pona
ynas efpinas y puntas agudas:las qua
cs punauanlos pies^y a do quiera que
les tocauan:lo quai ellos fufrrian.por
fer notadosde gente de gran peniten*
cia Fueron.; tan poderofos entiempo
de Alexandrp Rey de qs Iudios>pJrede Aristobolo y Hyrcano vltmoi
Principes de la rayz de> Iuda , que dep
pues de muerto y gouernando u mur
ger Alexandra, que qedaua por rcyna,tuuier todo el poderlts P/iariscos
y gouernaron nueue anos todo cl reyho, y defpucs fueron tan poderofos y
detanraauctoridadiqulgunalgunos
dizcn,fobre eJ primero captuo de Sac
Iuan,al tiempo.queembiaron la emba- '
xada aLBaptista , para saber quien era,
Idi.eraocl eyno^si conformaraen sus
dichos can fus desseos: porque si dixe-

Libro secundo.
ta que era Christo, estauan determinadosqueledicsscnel para biendel rcy"
no:porque Ios Pharieos, como vcyan
que nuncaandauaSant Iuan cnpoblado, y no e le daua nada por riquezas
mu ndanas, creyan que lo mifmo h aria
despues de tomadoc! ceptro,y darles
ya aclos cl cargo de toda la republica.
Estocs lo que e puede hallardc estas
gentes y feda*
Stiuteos
Los Saduccos, cs cl fegundo estado
fomt tr*, de philosophos , o rcligiosos entre los
IudioSiDizen que est os vie n en de y n fa
cerdotc llamado Sadoch : mas quai fea
yo no lo hallo commemorado : porq
de este nombre hallo muchos.Alomc' nos no sue Sadoch , aquel que se hallo
con AbfaIon,quando se leuanto ctra
su padre: d cl quai ay hecha mencion en
$Aji
cl fegundo libro de los R cy es r prquc
este no siguio la opinio de estos,ni menos aquel que vngio a SaIom,quc sue
tambien saccrdoce^como io lecmos cn
Cp.4*
cl tercero libro de los Rcyes. Tambie
tenemos otro en'el Prophcta Ezchiel
de este nbre : el quai sue facerdote, y
tuuo sacerdotes y Lcuitasjdcsu mclmo tribu y linagermas tpoco suc este.
Por quanto estas tres Sectas comenaron en tiempode los Machabeos . Fue
pues esta gente Uamada Saduceos.-porque tanto quiercn dczir , como justos:
y por talcs e justificauan , teniedo res
pecta que su principe Sadoch , q u cria
dezir justica. Eran enestode tantaau(kondadjqiiequlqucr ayuntamiento
que se hazia5 si en cl sc trataua hazcrju
tcia de alguno > auian de fer ellos 11amados^y cran tan rigurosos cn la deter
minacion de fus parecercs, que no auia
que cfperar de ellos sino fentencia de
angrexon So quai alcanaron vn peiv
petuo renombre de lusticieros* Tuuie*
ton rauchos crrorcs> como fue negar
1 laRcsurrccton,como parece por aigu*
nos u gares de los Euangclios * Y por
estofueron dellos prefoslos Apostoif$ i por quanto ptcUcauan Chrjsto

atier refufcitadOjCorslo lo dize San t Lu


cas cn los actos de los Apostolcs. Eran ^/>*4
m uy diffrentes y contraries os Phari
feos y ellos raunque para perfeguiral
scnor eran vnanimes. Dize ofepho m
susantiguedadesde ellos,quecn mano
delhombre estaua via r del bien y dcl
mal n necefsidad de otro fauor,ni auxilio.Ncgauan gcncralmctcJos tormf>
tos del infernojpara c los malos des*
pucsdcmucrtos,y la gloriaafsimcsmo
a losjustos. De manera que entre ellos
no auia pcna,ngloria. Eran inconucrfables3y tan aperos cran con los n a ru
rales , como sucra n estrasiosy no co*
nocidos. No hallo otra cosaque dczir
dellos ni creo que la Icy : porque yo lie
mirado con gran diligcncia^lo que per
tcncceaellcpropoto,
r
f" X)e k fefta de Ios Ejfms,y qtiegemf tu*
Citfmo* X XX L
A terecra fecta cra de los
icnos de los q u ales ay
mas est end id a memoria C\
de los otros . Afsi como
de ocphojde Plinio,SoIi
no jPorphirio^ poresomc alargare
m as . Ya esta dicho > como fu antiguedad suc vna la de estas fcctas,aum] dif
fre tes en las opimones:y aun detodos
quantosvuo cn cl mdo. No hallamox
qui su este su sundador y cabea: porj
la diueridaddc os tiepos loconfumio
con las otras cofas,y asi no nos qued*
ra que dczir > si no de fus ritos ycostum
brcs.Eran puesestos E stno s mny enc
mi go s de rnefnios,acerca deviuir ctt
deleytcs.Dcfprcciauan todoslos paa
ticpos,aunque su esse n licitos y muy ho
nesto$:y asl mefmo todas las cofas que
pueden atraer a pcccado.Eran muy ca-*
stos y pobres, y toda su bienaucnturari
aconsistia cna virtud. No se casauan
jamascmpcro Jos que auian de seguir
su vida comenauan dcfde ninos,y ensenados de todas las cofas que para
aque*

DelaRepiMcaHebrea.
aquella vida se requires qundo gran
des hazi Io que los otros3y no dexau
de cafarse,porque juzgasen no fer cosa honesta augmentar e linage humano>mas por huyr la intcrnprancia,y tbien 3 pot que tenian por opinion que
asmugeresno guardauan la se dada y
prometida sus maridos . Cofa que au
en Athenas vuo quien lo dixese , y el
cruel Nron solia vsar desta sentenci
muchas vezes5como cofa de lu abomi
nable juyzio: pero es falsifsima y hereticarpuestenemos milcxemplos en mu
choslibrosGregos y Latinos,al contrario:y cada dia vemos muchas m u g
res castas y fanctas y virtuoses . Otro si
despreciauan las riquezas, cn tanto gra
do>que noauia vno mas rico que otro
entre ellos:lo quai tenian por ley inuio
lable. Y desta causa los que veni amo
rar con ellos auian de po.ncr fus coas
en comun:porque asi nilabaxczadela
pobrcza fueTe notada , ni la riqueza
particular tuuicTe mas auctoridad a
crcade aguno, mas mczcladas todas
las hazidas fe hazia vn patrimonio co
irvo de bermanos. No fe acolumbrau
vngircon azcytcs, fegun e estio de los
udios,antes fra cab fc manchauan c
ellas,procurauan de fe aliinpiar con ex
cefsiua diligencia.-porque les parecia q
cra cosamuy honros , no andar rica y
compuestameteadereados con vestidos foperfuos, con ta que fushabitos
and u mcfe n blancos y limpos. Tenian
fus procuradores que tenian cargo de
las cofas comunes,no tenian lugares fc
guros, ni estauan de afsiento , antes fe
yuan de ciudad en ciudad , por quanto
en todas partes uia congrgation de
losdefusecta , y.alli erari hofpedados
quando Ilcgauan . De manera q como
acalos relgiobs son mudados devn
noneicrio en otro, afi pafauan ellos
Y quaqujera que los yua a ver , afsi lo
ratau como il de gr tiempo lo conodera y suera vn amigo m u y particular:
porlo qualermuy pacificos, no vfu&

7r

jamas tomar armas, sino contra os Ja


drones de los caminos 9 juzgando aqu
11 o fer cofa fancta y religioa.'porque tq
d o s p u d i e e n h a z er su s j orn a da s feg ti *
ros.En cada ciudad adonde tenian casa
de su congregacon, estaua vn hofpede
ro fenaladojpara que afsi no vuielXe ne
gligenciaen proueera los que veniaa
ca'nados, con consian'a que alli podi
cobrar algun regalo, para remediode
su cansancio.No mudaua vetido ni cal
ado, hasta q lo q trayanacuestas estaua
roto. Entre si ningunacos comprauan
ni vendian^mas cada vno daua al otro
lo que auia menester,si lo tnia : y si no
de la comunidad se le proueya y lo to-*
maua. Eranenhablarmuy religiosos*
porc] ninguna cola prophana hab!auas
antes que e Sol faliefe . tiazian ora*
cion alSol,asicosno rogando le,que s
liefeadar lesluz yel procurador , o
perlado que tenian cxcrcitandoles en
diueras cofas, pafldo medio dia, venia n rodos ala comunidad5 cenidos co
ciertas cogullas de lino de pies a tab?
a,y luego se lauauan c agua fria , y c
su conccrto se juntaun en cierta par
te adonde noleseralicito hablar coq
otro de otra e6ta,y lauados (que para
ellos eravn genero de purificacion > o
alimpiamnto)cntrau en su rcsitorio^
y fentados con gran lencio,ei resitolero ponia pan y agua a cada vno por si*
y eleozinero les daua fendas efeudilias de vn pobre manjar > y luego l facerdote que alli estaua con cllos^comS
caua aechar lbcndidon con cierta
or aci o nes,para raisin dipu tad as : y an
tes desto nadie fc atreuia a conier boca
do:y acabadala pobre comida boluian
adargracias5reconocido aDios3por
dador del mantenimiento. Enfonces,
defnudosde las vestidtiras dedicadas
para las csas diuinas , boluian a fus
obrasy exercidos : y a Ja noche por el
mefmo crden tornauan a la ccnaJamas
auiacnfuconuerfacionruydo:porqu
hsta hablar cada vno a u tiempo auia
rden:

Lbro:
imclo.
orden-.povquc dos juntos no scpcrmitia hablar,no que vno hablasse agora
y otro dcspucs,y afsi c yuan rcspondic
do vnos a otros. Puera de lu monaterio g u rd au a n ummo silecio. Su corner
cra cn todo tic m p o muy tcmplado:y to
doesto hazian siguicndolasordcnacio
nesy leyes de lu ecta. Te ni a n liber rad
de ayudar a los q poco podian, y vsau
dlit misericordia, con los que tnia ne
cessidad : porque para esto no auia ne.cessidad de pedr licencia al m ay or } ni
paradarajospobres alguna lymofna,
de los bien es que renia para su vso;cmpero a u s paricntes.no podian dar nada si n liceca de! que presidia. Er muy
sufridos en las injurias,mteni lo que
promctan.Obcdeca cn rodo a fus may ores, y acrcade cumplir upalabra
cran estremados: porque con dezir ft, o
no,con mplicidad , y Uancza la guardatia,como ifucrccmctccstuuicran igadosconla suera d cl juramentofolcmnc.No querian jmas jurar^no por
que fuccninconsttes en noguardar
lajura:maspornoincumrcon algsitetwor de fer perjuros: porque tenian por
gri mentira lo que si n jurar no sc crec.
Leyande b.uena gaoalos libros antiguos, y dauan les gran fe y crcdto:y asi sabian las cosas passadas y eaproue
chauan de los buenos exemptas > y por
co trabajauan con gran cuydadodc
imitar a los que hallaron fer buenos : y
ais i todo lo que pcttcnecca b u en as co
sluml>rcs5Io guardau Cm cm e les per
petuamente de la rnemora,porcI exe r
cicio que tenian dccxcrcitarJas, y buscauan con curiosidad > rcmedios y mcdicinus,sabcndo los dcctos y propre
dades de las ycruas,p]atas,rayzcs y pie
dras. Quand o recebi a u compaiia ai
gun nouicio,ehua sucra de su ayunta~
ncnto vn ano,y despues le dauan vnas
emorulias, o araguellcs , y vna ropa
blanca,y vna Acoda, o picadera de pie
dras, y afsi crabajaua y viuia hataque
ya tenian de cl aedito^auer mortisica-

do la carnC)despues de lo quai 5aun no j


les cra concedido lo que a los ocros:pe j
ro passades otros dos anos, y est and o
bien informados de uscohbtx%que>
dauahecho vno delios > y al tiempo de
fer encorporado, hazia profession y juraua de honrar a Dios, y que de all ade
lante mancernia justifia con todos>y c|
de u volutad a nadie haria mahni au nse lo mandafcn, mas queaborreccria a
los malos, y que u conipaiia sria con
losjustos, y cj guardara la se a todos,
m ay or me te a fus Principes. Y que i e
vuiee de er cl ni.iyor entre todo s* n si <cavaria mal dcl ofico , ni in j u ri a ria a
fus fubditoSjUi querria inuencar nouedades^cn fus vcstiduras,y iempreamaria la vcrdad,y procuraria conucnccr a
los mentirosos , y guardaria fus m a no s
detodoiiurto, y ternia lu anima limpia,no entremetiedo se en injustes tratos.Yasi les dezia otrascoas:y sobre
todo les mandaoa que no ensestaeti
lo que aprcndieroiijno en pubHcojy
que huyrian los Iatrocinios,y que fielmente guardarian los libros de us esta
tutos, Y para estas promelfas y votas
inuoeau los nombres de los Angeles*
y ponian los por defensercs, y persuadia n los a que los ayudaslen* los que
Jiallauan en peccado quitauanlcs cl habito,, aunque algunos peccados teniar
que clos los caligauan con pemi de
muerte.y los que votaua estas cosas no
podian corner alguna coa de mano de
otro.q no f uesse c fu professi y afsi
morian en los campos comido ycrua
quandocaroinauan : laquai muerte te
nian elos como por satisfaciondeus 1
ciIpas.Eran muy diligentes y muy re
ctos en los juyidos* y no sc.juntaoan a
juyxo menos de cientoila sencencia de
los quaes era irrcuocablcJSntre clos,
despues de Pios^cra tenldo engrt rcue
rencia Moy fendue les dio la lcy,y si alguno a cafo bl'asphcraaua de la ley luego cra condenado a muerte. Tenian ta
ta reucrencia a los- vicjos,quc tenian en
ten-

DelaRepublicaHebrea.

,71

tco estar bligados a los obedeeer*


y os que al contrario de esto hazi er.
tenidosrpr indignos de aquella vida.
Y i 4ie2Pifauan junts , no-podia vno
hablar,fin licencia de los nueuc.Guardauan semas que los otros ludios de
hazer alguna cosa feruil cl dia d cl Sabado,y ei dia de antes no aparejau ni
guna cosa.de corner por no encender
fu ego, mas comian aquellas cofas que

pagay gaardon de tiistras brasl'io


hazemoss* lo mdia quecllos 5 yaqteeHt
:
lios.guidospor.lapiiapriivirtodyimsr;
queponeipremio ^cme^ h'azkmm
les cofas. Porphirio dizedeiios en elife
la abstmecia.de los antiguos; que tejai
espiritu dcptopheciaalgunosddelios.:
Auctores -ion de lo dlcho Ioepho eA
susantiguedadesBebraycas/ibro dtcl Lih^
mo ereio,y decirao o$au >y en su&e! C<M&

sm trabajo ni exercicio podi halar ser


como es el pan y algunas ycruas. Qtian
do queriau purgar su vientre tomauan
vn pico de h'ierro y hazian vn hoyo y
metian aii vn pie, y muy cubierto con
fus ropas se proueyjn, y proucydos co
fer c da' .ra n natural sclauauan y purificauanjasi como por otro peccad'o.Viuian muy largo tipo rporque muehos

lojudayco.P]imo en ct.: ltbro So.ljtfra>


cn su Plihistor . Phil Iudio alpiinek
pio de lavida conrptatiufaPetsro -Qm
mestor n su historia sdfaica sabie
cl Eugeio,y otros tuckos fofktes*
Otra quarta fecta, pottre! ; m imQ'Xp?
epho de lud as Galiteb)*:*) -.GawiorarQ^ Mas G
(llamado asi porvnciudad-, llaraa'da leoioGa
Gamalas.^Elprincipoy orige&deest^ COt -

dellos viuian cien an o s : lo quai es de


creerque acaefeia por fer muy fobrios,
y tcmplados en cl corner , y mori co
alguna honesta honra estimau la mas
que toda laimmouaidad. Quando Ro
ina tnuo guerra con los ludios tnostra~
ron gran constancia cn rodas las cosalv
porqueiedo crudmte atomitados,
a muehos dellos no bastar a leshazer
dcfcir ni vna palabra.N quikr en nia
gun tiempo corner aigu manjar a ellos
prohibido, a un que estauan apretados
con rauiofa hambrc*ni menos rogauaa
a los que los atormentauan que los dexasen, m as antes en la mayor furiadet
dolor parecia que escaroecian a los ver
du gos cruelcs, y con vnaalegria manifestauanlaconknciade sttsanimos5 q
les parecia que aquellas trabajos cran
vn abrir la puerta para salir de esta vida. Assi que estas y orras ccrirnonias te
nian estos Phiosophos, conias quales
parce c que ellos guiaua su intenci para saluar se. Y cierto que ay aqui coas
que si fc notan,no ay religion por muy
'cforraadaque ea *quf<? imp-ueda muy
bien auergonarexpues andando noso.
trostan porel tosno dela verdad queesperamos, y par fe cierta creyendo la

g e n te f u e , cl m esm o an o. qaelefu GItt


o nuestroTnor meip sy-hcm^S^
que al tiempo que Cir/inot ccfaio etlpb
cho y deferipeion , para qa=e,c4doGX3i
cierta moneda qm:mm$me&m-$&*
stos y fealadas poi: vafalte xleLtn3|J0
rio, cormola dilzc y testiSca muy bie$
EuangelkSntLuGas.iEsteiudasjiao C^aI
tan do se con vno llamado Sadueo dfela
fecta Pharisca , public q aque pefef
no se auia de conscnticipor qtianto dieu
n o tau a feruidumbre , y que los ludios
emprc auian do libres y que redun.*
d a u a en dan o de la patria, y con esto Ina
citaron de tal mariera al pucblo para de
fender las paternas leyes^que fucr camr
fa de grades malcs, y rnuriero muehos..
Estos seguian juntamentelas co/toro^
bres de los Phariscos y SadiJccos,ydczian.quc Diosdlamenteera su Principc y leilor^por fustenur esta con tien
da ufrieron hactos. trabajos : empero
tu r o poco: porque vn AJcxdro goucr
nador dcludea, pucsto.par el Imperio
lo crujcajy ftevyo aquel aboroto
y sedicion, m-ouddaconocay vana opi.
nion.En parte hazrc de esto mencion S.
Lucas cn. ios. actos cos ApostoleSi C^.^.
quando dixo Gamaliel q mirflcn.co^

i >

"

Libro

tftoThedas y lodasaoan altcrado cl


pucblo ; y como cosa sinsundaraento
Zikxl.
auiaa pcrecid. Empero osepho o po
CjjLuj*. ne m as cstcndidamente cm las antiguc*
dadcs.
, Otra opinion y fecta tcnemos entre
losludios 5notada de los ancosDo

,
,

1 ^>

ctorcs 3 que suc la de los Herodianos


Estos segun algunos dize cran criadosdcHcrodsIos quaes tcstan cargo de
coger cl tributo de los Komanos,y cr
isssillamados;porqne como Hrodes
tnia ei rcynodado por mano dcl Em
peradordeRoma5congran diligencia
procunuia que esto se pu/ce en o b ra/
y por no querer vnos , o por mejor de $r,entcndiendola subjecion grande q
cra pagar aqucltributo cada ano , fj no
v" qeriao pagar losIudios,y a llamau

los por efearnio y ignominia I crodia


os, ca si como quien dize imitadorcs
de los G cri c i es ,y d c f p rcc ia d o rc s de los
Iudios.Orrosdizcn que cayeron en cr~
ror,pcnsando que sanr uan a nia refus*
cirado , y cnefo imirauan allcrodcs,
0/7.4."
pues como di/.cn fant Math co y S.JVar
Oj>.6 ; cos,quc oyda la rama de Christo , y fus
mlagi oSjdixo 1 erodes que cra S.iuan
Baptiia cl que auia reuscitado de los
miertos : pero esto no puede ler dicho.
por los I lerodianosjporque cl los entendicra. fer S. Iuan cl mcino Ciiristos
nofucranconlos pharicosa ccnrarlo,
antes vilo que auia resuscitado Io hon
raran y reuercnciaran.V tfd>ie sc prueua
fer salso .-porque antes que S.iuan imirksfe auia Hcrodianos.Otros au n dize,
queestos lerodianoslcuantaron fa nu
de que 1 Ierodes cra cl Mcias : porque
tenian noticia de la propheia de acob
que dixo5que no pereceria cl ceptro de
Iuda,hasta que cl lledemptor dei mundo viniefc , y vsto que ya era acabada
l cala de D au id, y la rayz de Iuda , y q
Herodcs pacifie o y muy triumphante
gouernaua aquel rcyno. Tuuieron esto
por cosa muy cicrta> y de aq ui sc leuan
o la secfo de l os Hcrodianos^au nque a

s mm do.
los q ruas fabino se cs afe n tau a: por
que abian q cl Mcias prometido auia'
de venir delinage de D au id. <> y esta es
la mas cierta opinion de esta gente, co<*
molo tienen Theophilo,y cl apicntifno Tostadojbbrc S. Macheo - Y esta
basteparael propoico. Bien fcraaduer
ir ai curiofo le et or, que i quedan al g U
nas coi as partie u lares que dezir de esta,
rpublicain* es pot que^o no aya mira
do en clloisino porque son de muy poca importancia , y i hall are que quede
corto auise nie delo que dada y dessea,quc no fal raran libros de donde sacarloqucpidicrc.
%I)cU otydit delpucblo fdnrot y de Us info
lic'uhdcspor timide ptijjm , htJLt <jdc todo \m
roj'fte dcjlrvyd.t rjla n;puhlmX>tp.XIHL

SS^i blo dc Isral cs vncxeplo


P y cpcctaculodc los maya
rcs que tenemos en las hl
iorias : porque ni cl pue*blo Romano % ni as orras MoKrchias
dcl nu do pidccicr la mise ri ay desuc
tu ra que ela geotey pucblo J.os otros
rnperios y rcynosaunquc eacabaro,
mas sue niudia de vn enorio cn otro
que no destruycion , porque solo paro
cn los tenninos de las mii'mas prouincias,y no padecierou os pucblos ni lo$
hombres, Aqu endo detruydo cl pue
blo, sue perfeguida la mesma gcnte>y
aborrescidade todo cl mundo, y oy cn
dia por do qniera que andany viu son
notados9assi entre Christianos , como
entre otras gentes ado ndc vi ucnsy lo <|
peor es que viuc desterrados y suera de
lus proprias tierras* y ad on de no les ca
ic yr , ass por la mala ve^indad que les
hafccn los que lapofeen oy?como porq
Bios os prigueaun alJLHn fia ningtr
na nacion tio cn cl mundo , que su esse
mas dcsfauorccida de otras gentes co
mo clla yausl podemos dezir que de
Pios Io son > porque vemos q les qnta

DelaRepublicaHebrea.
las honras que otros suelen alcancar narchas, obradeno menor estudioq
cn qualquier estadoy republica que se la q tenemos entre manos , fi el Senor
hallan3assi en la yglesia como en las ca
nos dexare darlc loable fin. Pero la vki !
sas delosreyesj Principes . Cplio se
mainfelicidad de ellos sue por el ma- ,;
en ellos la prophecia del Psalmo que di
yorpeccado que hizieronni se podia !
xo . Dcrrama los seilor en tu virtud 3jy
hazer : porqueasu proprio rey y au |
quitaleslas hras prorectorj amparaDios humanado crucicaron n mas |
dor mio y scnor.La causa de t gran no
justicianiraz,dcque reprehendia fus
ta sue auer do conrinuamente rebclpeccados que cran grandes , y cn lu gar
des a Dios ,y fer le ingratos por tantos
de recebirlo y conocerlo 3 a manera de '
bcnejfcios como les hizo.-porque simifreneticosmataron asumedicoy red
ramoslaecriptura hallarase q sue con
ptor3y por cil o el mesmo senor3 les an
cllos cl mas librais piadoso queclas
cio su desuentura 3 y les dixo>como su
demas nacioncsdel mundo . Nuncasc
ciudad sria asoladayel muro derrivieron cn tribulacion que no les acorbado 3 y que no quedaria pied ra sobre
riecjy.alos que les hazi maljos casti
piedrado quai todo acaescio assi3como
gauarde mancra q todos temian hazer
veremos por cl discurso de efte'capitumal a losHcbrcos. A los Egypcioslos
lo.Pero antes que vegamos a esto5 qui
hinchio de plagasj Sazerias^ les quito
ro con r arias captiuidadesqtiepadecietodala tierrade promifsiontquccntron los sralitas > y despues vendre ala
t;cstcniaotrosnbres)alsrcycscuya
vltima desuentura.
cra y la dio a cllos. Libro los de.grades
Aunqucsea verdad que en temp
pcligrosj jecessidadcs 3 hizo muchos
que se goucvno el pucblo por juezesy
niilagros con ellos, mtuuolos milagro
reyes fueron vencidosios Iudios m
samenteen cl decrto,y dauales pan de
chas vczes,y fueron subjectosalos Phi
Angccs>y nopermitio q fus vetidosjy
listeos y o fras gentes con quien comarcalcados ferompieisen por cpacio de
cauan5nca fueron lleuados en captiue
qnarenta aos ni sue menester carniccrio:porquc los vcnccdorcs contentau
se con salir victoriososy boluer ricos
ria ni pescaderia ni panaderia5ni sastres,
ni nngun ossicio mecanico. Y al fin di~
de los dcspo'josy robos que hazian.Pe
7e su caudillo Moysen q lo trataua co
ro andando los tiempos como crescian
mo a la niieta d e sus ojos.Y cn pago de
enpeccados3anadoDiosmascastigos.
o nunca hazia cl pticblo sino ydola~
Y assi la primera vez que fueron, no s Qmnkfue
lamente vencids y robados, mas pue- w U prime
trar y apostacar, y a vezes adoraua ani
stos en seruidumbrejfuc reyndo en lu- Tjt^^s
males^ tiempos pedaos de madera5y
vn o s Dio ses quecrademonios, porlo
dea Achazw cnlosdicz tribus Phace- /"^jr?
* .
.
.
dos en ferut*
quai los fraya Dios muchas vezes a las
yas.bntoces vino en tau o r del rey de lu (imfoet
manos de lus encmigos.Y de tal marie
dea 5 cl rey Theglatphalasar de Jos Asra cra esto q enla presencia de los ctra
fy rios > y peleo valerofamcntc con los
diez tribus, y vencio al rey Phaceyas3 y
ri o s cran como animales cn sacrifie! o:
lleuo insinitos udios , o Hebreos preporq perdian la fuera corporal. Y esta
Forqtie lia* cs la causa porq oy comunmetc llama*
bs , y los mandoviuiren la prouincia
wdmosdlos m0s a vn lu dio couarde: porquepor la
de Ircne.Ests diez tribus eran mas pec
couardes lu
cadoresque los dos: porq comunmetc
m ay o r parte son incstantes en cl serui
dios.
eran
Idoltras fus reyes y ellos . Y afsi
cio de Dios,y por esto les qui ta las suer
as5porque antes d esto, a gente mas va los affligio Dios mas particuarmete,y
liente sue la Hebrea de quantas vuo en
cl mundo-.comolo veremos cnlasMo-t

masvezes/y dio mas presto n de aquel


reyno ygcnte^unqueera mayoryd
K
mas

Libro fi zmno,
%t>
Alexdro passando por entre aqucllos
mas nnmcro q cl de los otros dos trilugares adonde cstauan,corno encerrabus5lamadoscxprefIamete udios,;' no
doSjprcgunto q que gente era aquelia
tardo muchoapadecer este rtiesmo pue
blo otra aducrsidad porque Salmanaq estaua como presa.Fuc 1c respondido Lee U hijlo
q eran los Hebreos, q por no aucr obe ria ScoU\
iar rcy tambien de los Afsynos5boluio
decido
a su Dios los.auia puesto cn flC i0^
sobre Isral, j peleo con clmcsmo rey,
y lo cpclio a que fucsc su rributario,?
aquel estado4Enronccs respondio AIc- f*""/'?'
lo suc muchos diasj dentro de poco tic
xndro.Pues pong lc mas rezias puer*
po suc dcstruydo aquci rcyno tambien
tas ; Assi pues acabo este rcyno de If- f4.y.ij." '3 '
por peccad os, porque siendo amoneracbdespues de auer durado trezientos ^keg.cAp.
tfado porlosfanctos Prophctas,que sc y setenta anos jjypoblaron la ticrralos *saj,i7.
boluicssen a Dios y dcxascn los jvdoCutlicos , o Samaritanos que suc gen
los : cllos cn lugar de arrepentir sc >
te aduenediza 3 embiada por cl mesmo
emendar sc comen aron a burlar de lo
rcy de los Afsyros.Los dos tribus que
que les predtcauan, y asti los rraxo
daron cn el resto de la prouincia : pero
Dios cn la vltima desuentura que sue
por fer ydolatras y defobedientes a
fer llcuados prefos >y acabar se cl rcy Dios padecieron grades cal a m.id ad es:
no ,jy passa aslu Muerto cl rcy Achaz de
por q muerto Ezcchias5qucsuc bueno
os Iudios,rcyno su hijo Ezcchias var y sancto rcy,ca todas las cofas suc r on
muy sancto 0y que despucs dei no vuo
de mal cn pconporq rcyndo I o achaz
otro tan buenrey. Este viendo como
^ycndo ydolatra,Dios lequito cl rcy
estaua estragada la religion dcl verdano,.? ao quiso que reynassc mas q tres
dero Dios,despucsdc auejr resormado
mcfcs:porque vino cl rcy de Egypto b
su rcyno cn lo espiricual muy cumplibre udc^ le quito el rcyno y lo Ilcuo
damente.Embioa amonestaO requ
prcso,jyalli m u ri o .7 como venecdor pu
rir al rcyno de Isral y a los otros die z
b rcy de su mano que suc a Eliacim),
trbusjquc guardascn la religion y ley
que mando cl llamar loachin^ cho pe 4,Ke,c.z^
dada b Dios,por rnano de Moyfcmpor
chos? irnpocioncs sobre la tierrade
loqualmuchoslc obedecieron^ vincien Talentos de plata , y vno de 010:
ron eclebrar la Pasqua dcl Cotero, y cndo mal o este Ioacln quiso ca~
al tcplo sancto^porque aqtiel era cl pro
sligar lo DioSj y vino Nabuchodonoprio lugar.Pero comunmente la multi
for rcy de los Pcrsas , y de Babylonie
tude cr feu cro en sudureza j obstina- jllcuolo prcso,con muchos varoncs
cionS7 hazian burlaj escarnio dclosta
nobles dcl rcyno, j a su madre con inles mandamientos . Por lo quai cl rcy finros theforos que hall o enel temple.
de los Assyrios llamado Scnnacherib,
La causa de aucr' venido Nabuchodoque es cl mesmo Salmanasar. boluio so
nosor cn Iudcafue , porque Ioachin,
bre Sa maria ,j sobre todoaquclpucauorccia la parte dcl rcy Pharaon de
blo jy durando la guerra por cspaco
Egypro ^ quecra enemigo dcl rcy de
de tres anos, se apodero de todala pro
losChaldeos^ de Bbylonia^ assi vino
uincia, j lleuo prefos y capriuos los muy podcroo ctra ludcajcomo lo di~
diez tribus, los mandojforo yra po
zelocpho cn fus antigucdadcs.tuuo jjy.\0liCtj9
biar a la prouincia de los Meds en diprefo loachin tres anos^ murioenla p ri
iieras tiemisj ciudades,^ assi fuero de
jy sue auido por rcy otro hijo uyo/
sterrados,j metidos entre dos rios ado
llamado lechonias : el quai imitand
deoy dizen-j viucn . Alomcnos ymt4 su padre cn las maldadcs 3 d eter mife pudofabcrlo cierto adonde pararo
no Dios caligardc todopunto el pue
ni que sue dellos.Y algunos dizcn,que
bo3j pufo al rcy Nabuchodonobr

De la RepblkaHebrea.

74

en corao de que boluiesse sobre 1 os I u


dios,y ei hizo.lo assi porque embio pri
mero grades exercitos, y despues vino
el,y cercando a Hierusal, auiendo poco animo cnel rey Iechonias,salio dela
ciudad con su madre y muger,y con los
principales de su corre se puer en lus
irianos , yentrego lelos vasosdel templo,y orras grades riquezas q auia dentro, ytoraado todo eto embio preso$
alreyy rcynas contodoslos demas q
vmcron a cl,y querido quedar seguro
de que serian dealli adeltc los Iudios
buenosamigos, tomo dellos rchenes y
grandes juramentos , y dexolcs por rey
a vn tio del que yua preso,que se llamo
Marhatias, y mandole mudar elnbre

mando le que assolasse y qttemasse l


templo,auiendo quatrocientos y veyn
te y quacro anos que o edifcara Saoraon.y o mismo se hizo de los principa
esalcaaresy casas que auia en laciudad:y finalmente assolo la ciudad,y der
ribo roda iasorralezade los muros, y
lleuotoda lariqueza que auia detroej
eramucha, y Ueuo para vlrima mise ria
presos y capriuos los sacerdotes del tploy todala demas gente udi : assi
de Hierusalem, como de todo cl rey no,
yleuadosa Babyloniactuuier captiuos alla por espacio de setenta anos,
como lo auian prophetzado muchos
prophetas. Todo lo quai tuentan muy
alaiarga el libro de ios Reyes,y Parali L*&'4>e-i$

y que se 1 binasse Sedechias. El quai no


queriendo eairmcntar en cabeaagen n 5 sue tan mai o que parece que quiso
auctajarc en peccados sobre los otro
reyes paiados: y assi cl como los princi
paies de los sacerdotes fucron malos,y
auiando los Hicremias y Ezcchiclpro
phetas que viuian entccs , no quisicr
enmedarscy sobre todo sue el rey muy
ingrato a Nabuchodonosor, q 1 o auia
hecho r cy,y ntiendo esta maldad Nabuchodonolor , determino vengar la
por su persona,y vino con gran poder
sobre Hicru lalem, y corriendo rodoeJ
rey no y destruyendo le, puso cercosobre la ciudad sancta ; pcroScdechiasse
fortificoy defendio valerosamte,por
espacio de dos anos : cn el quai tiempo
padecieron loscercados muchos males y trabajos:pero no pudiendo se de-*
fender, sue entrada laciudad y hecho
en clla gran estrago y mortdad. El rey
pudo tencr lugar para h uy r; perofue se
gnido y acanado , y traydo en presen
ciade Nabuchodonosor, yen penade
su ingratitud, mando q en su presencia
le matasse n los hijos: y quebrando le a
el losojos lo II eu o preso y captiuo a Ba
byloniaiy porque otro dia no inuentasse nouedades aquel puebIo,ernbio aNa
buzardan por visoveyy gouernador, y,

pomenon,yIosepbo ensusantigueda--^* ^
des. Quedando ..igunospocoslu-dios, j*'^' * '
labradores en Ja rier' a,y no do bie tra iii,i0.c^t
tados de otro gouernadr,llaniadoGo 10.yau
dolias,lo matar,y demiedo del hecho
huyeron todos en Egypro, y assi sue he
eh a otra nueua dispei si de los Iudios-,
y por clla quedo tan yerma y soia Hierusale,que se tuuo por cosa ciefta , que
por espacio de cincuctay dos anos no
entro hombrc,nibeiiadentro de Hierusal. De dondesc prueuabiequanin
dignado elauaDios de su puebio,pucs
guardo tto rigorc el, y c el memo
Jugar addc dcpues auia dehazeisel
saludipero acostbrado avsar de su pic
dad,puso en el animo de Ciro,y delos
o tro s reyes Perses d esse o de q boluicsse a fer restituydo ei tcplo , y Ja reigi",
y que los que etauan en eruidumbrey
detcrrados fuelen libres, y bol uie/en
en fus tierrasry a se hizo:y adornaron
el templo.y crecio el pueblo,y dentro
de poco tiempo la ciudad
htthano
bilissimary assi estuuo cl reyno por mu
cho tiempo hasta que muerro Alexandro magno,y dexandosu potci repar
ida por sus capitanes,elios reboluieron el mundo; porque Ptolomeo La go rey de Egyto , vino sobre Hierusaknr,y.en vnSabadq que c demaad

religion no qulfcrQft ojnar armas, entrp ,en Ja iudad con piano armada y ro
bo la ciudad y Ucup infinidad deludios
eaptinosdps quales boluieron despups
libre$:porqu el pt.*o ptolpmeo Philadclpho su njo pdiipfo de la ley y Hbros hgndps 4ip libertad jilosludios,
y embf o grandes prfontps al tcplo y al
unmip laerdote, pprq le diesse varones dotps q traUdascn la agrada b iblia,quc fue^ aquellos scca y dos in
terpretes que Jlamamos cornu nmenec,
cotno ya arriba lo diximog - Pcro despnes Antioho rey de Syria hizo cruel
guerra en \ rcy no de |uda,y entro cncl
templo y lo robo s y manda poncr ydo
los, y que cessasse laverdadera rcligi,
y padecio la erra gr pcrsecuciompcrocorno. Dios au n no queria acabar de
todo punto aquel pucbJo Jcuanro a vn
Marhatias,y dfend io a los bucnos,y
guiendo lo sus hijos Indas y lonathas,
y Sirn, puso en Hbertad la pauia,y lxieron marauiilas , como parce? por el
primero libro de losMacbabeos, y par
edelfegimd:05y por Ioscpho cnel duo
decmoy decinvocertio que portratar
seeos beekosmuy a laJ;arga,no yrc se
alandplo$ capmlos, Estas, capitancs
cn todas las cofas k vuieron. vaerosa mente-, defenliendo epngran zelo las
leyesy religion dekpacria: pcro hizie
ron vna coa que au aq-uc al principio
suc protiechosa , despucs traxo. la total
destrycion dl rcynosqueuc Uamat? a
los Rotoanosco fy ayiuk por lo quai,
como veremos al cabosse alar c todo.-porque sifprc cntroaquclla republi
aayudando y fouoreciendo y rnotrt
do cj era libcrtadora dcl mundo>y perse
guidorade los tyranosy inquietadores de la paz:y despucs, iaziaase scforesdetodo.Assiacaescioaqu,poirque
auiendo les fatiorccido y quedando ya
poderosos y libres de los cncmigos5co
menaron a ganar muclias tierras de lo
anriguo; por lo quai quicron Illu/irar
mas su nombre > gouernando se por

Reyes:porque dcfde que foc la captrui*


dad de Baby lonia hatta cntc>nceslienv
pre c auia regido por accrdotesjcomo
quedo a tras mostrado:pcro poco les tu
roporque Alexandra muger de lana,
o Alexandre , que sue cl legundo rey,
muerto el maridogouerno dia con nui
cha pr udencia y sagaridad:pcro murido tambien dia dexo dos hijos > Uanuu
dos Aiftobulo/y Mircano ; los quacs
pretedi cada vno el rcy noL,y leuantdo
se discordias entre clins comeco la fer
uidumbrc de los Hebreos. lil I lireano
cra cl may or,y cl seguio Antobulo:pe
ro cl menor ba;a ventaja cn rodas las
colas a l lireano 5 porq auia granado la
vokmtad de los mancebos nobles, y un
tes auiq muricse la madre , c apodero
de los mas inertes cahllos,y ai era vi
st o tener mas eguro cl titulo rcaUVro
la madre como se efhiukse muriendo
y viec que era qukado el reyno al ma
yor hijo,vso de vn ardid y sue3que pi en
do aa muger y bijos dcArilobulk>,pa
ra q con talcs rc lien es racilmence delistdedc lacontieda y vincle cnalg
mcdio,y p. orque tcmicc mas,entrego
los en poder ciel enemigo y contrario:
pcro poco le aprouccho al lireano ebn
prque toda la ge d c guerra e pao
a Aritobulo ,y al cab o aiquc tema los
rehenes vuo de renunciar cl derecho
de 1 1 cy no,con ranto q c I c d U le , c 6 q
vujec, icgf que a hijo y hermano 'de
K cy pcrtcneeiay a'si c. quedo elncgo
cio por cnronccs.Acacscio q a la sazon
auia vn cauallcro Idumco 5 cn la cortc
dcl rcy llamado Antpatro C\ sue padre
de! gi I crodcs,y temiendo a Antpatro: porc] cl cra dcl vando de I, lireano
pernadio a Mircano qpidiclc fauora
Areta rey de Arabia,y canto lc supo de
xir5q lollenoa su presencia y travando

le emeuta mil bbres de a pic y a ca uallo,y vini'cndo ctra An:obnlo,el At


tobulo no lo oo espra r y huyo, y

De la RpuMica Hebrefin dudatuuera buen negocio c Hircan o lno succdcra que Scaro cpitart
Romano vin o a la sazon,teniendo Hir*
cano puesto cerco sobre tierusalern^y
queriendo fer medianroyfnando alar
el cerco, y tratando de losmedios , el
Aristobuo confkndo mas en la folicitud , que en la justicia , embiole secretamente trezientos taentos , que era
vnagran quantiade dinero, y con este*
sc mudo la fortuna deHircano,y se pa sso a Aristobuo. Vino despues Poxiapeyo,y entro enel rcyno ^mas como sfor
que como amigo; y tratando los negocios de los dos que prerdian l reyno
despues de grand es confindas eller
muy soberuioy altiuoel Aristobuo ,y
no querer se humillar vn poco a PornpeyOjFuc causa que todo le fucccdieb
mahporque la Ciudad sealborotocn
tra Pompeyo, y el Hircano/eguia al ca
pitan Romano, sin perderpunto: par
que enccnda que aqucl era el mejor
medio , para ferle reiicuydo cl Impe no y senorio,y af si sue: porque apoderando e Pompcyo de la ciudad , preudio a Ariltobulo,y lo lleuo preso a Roma con sus hijos y muger^y dio el rcyio aHircano ; ptr no permitio que se
llamasse rey v'mas su rnm, o sacerdote -, y
con este titulofuesenor deos ludios,
Y porque la terra quedae seguraj puso sus prsidentes y espitanes , yass
qued desta vez subjecta ludea a os
Romanos , y hecha erua la Tnora de
las g ts, como o cuenta a la larga Iofcpho,en su historia dclasanrigucdades ludayeas, y en el Bellojudayco . Y
Eurropio,y Cornelio Taciro^y Pauo
JLib,6.cd.6* Orosiocnsu Ormcstamundi . Despues
Lib.it.
paliron grandes cosas en este proposiLb'6.d6.
to . Y Hircan o dio a su hija Marianes a
Hrodes, hijo de Antipatro en muger,
como en premio de fus buenos cousejos.Y auiendo en ella dos hijos Alexan
dro y Aristobuo , que fueron muertos
por cl mcfmopadre,se cumplio Japropheciade Iacob;quedixo, que nofalta

jj

fia de la cfd Ma^qien gouernafif


el puebl de Isral i Bast que dede q
eab Marianes con el Hrodes, quedo
a gouernacion de! pucbo udayco, en
poder de Gndles. Y en este rienrpo v
no el hijo de DioSjChristo esti, hecho
carne, y nacio del vientre virginal de
nuestr senora sancta Maria , y viuio
con ellos con mucha humildad , y-r
ceffandadehazerles biens y buens
obras5sanand les* fus enferraos,alurr brando a fus eiegos,dando la vida a fui
m u e r1 6 s ya-z1en d orros mi lagr04
ancaros y mrufestos , que no pudo
dexarde sercnocidopr Dos , pues?
los otros antiguos prophetas> nuncale5
ygualaro enel numro de los miJagrosi
ni ena nianera de hazers, y con ro'doi
e lo frntaron y injuraron,y en-irr
dandolWmurre infme lo crucifc^
ron, por lo qual les vnola defuentm a
y castgoqte Dos embio por fusproprios peccados: pofquc no conofciron el tiempo de la vircion . Y por~s
que me4ie alargado algo 3qu^ro d'U-i-I
dir este capituto,porque no cane ai f4
ctorconel euento.

|]"Dc U yhmt dcflruycodcla ciuci de Hie


ruftlem con otrs cojasal propojto. Capi
ttdo.XV
Vchos han tratado quaaya*
dola verdadera causa de a
[f I destruycion de Hierufalem f
d cl .fin de! reyto de los IuJ
dos.ofepho dize q la muer te de Sa-' Opimom
ctago el justoi el quai sue fnuertc'n fobnU cm
gr inuidia y aborrefcimito de su fan- /f ^e [A
ctidad . Egesipo manisiestamenre
que por la muerte de Christo,y esta es
la verdadera opinion, y qiien mirare
a la etra de los Euangcistas, claramert
tevera como Christo nuestroRedeptor propherizo su cayda.-porque alin
e de auer les hecho tantas buenas
obras3enpago dlias lo auide matar.
Y como Disfea piadoso c todo eb
K z
los

Librosegundo.

los qoifo aguardar a ver sise arrepinti


e sus pccados y obras -malasipero cre
ciendo cn cil os las maldadcs 5 y persil
guiend su Euangelio y a los Aposto*
les que lo predicau determino embas?
fy veogana jula 5 tan bien merecida
bbre aquel pueblo maloyingraro.La
causa de cita gucna,y cl porque se leu u
to fuc,quc los Romanos,embiaron fus
gouernadores eu udea>paraprcdir lo
bre todo cl R cy n o y tener las vezes dcl
JEmperadot > a quien ya cran tribu ta^
rios So$ ludios.Etos prsides^ oviforc
yes,vuicron se tan mal cn su gouernaion que cocchando y robando,y endp-injustos prouoear al pueblo a leu a
tarse y no obedecer al imperio, Pilatus
sue mal o y hizo muchos maies , y aimque dio ocaon a que cl reyno hizidle
qualquier leuantamienro , roda via c
femplaron creyendo que en lo venide, rovuicra en m ienda: mas viend.o que
el efpu es Petrono,,l;eli?f,i;loro y Cctio,
qucucclpeordctruyan apronnea*
y que no c'perauan jufticia ni remdia
por q n ien gouernaua cl imperio deter '
minaron Jeuantar e puhiicamcntc y
poncrc a qualquier peligro que les vncsse.Y asi lo hfeicron > y auhquc Hc*

por cl sabido , proueyo de cap i r an gencral a Vepalano ^ varon principal , y


qui* auia ganado mucha reputacion en
otroscargos que aoia .administrado, y
aparejando sc*5y proueyedo se de getes
y de todo lo necessario, hizo u jornada , llcuando por legado ao tiniente a
Tito su hijo 5 tambien varon de mucha
yirtuda a inique de pocaedad * Llegado
cn Iudca y vista quai etaua la tierra,co
m crie o la guerra con mucho tiento , y
antes que incise a Hicrusalcm quiso ha
ascr la guerra por las otras fueras > por
dexar las epaldas fcguras,,y umbic por
menofeabar los encm igos y fus ueras , Grandes coi a s vu o en ela guerra
q querer las yo red u/.ir avn capitulo,y
au n die breue , erta impossible : b ait a
que Vepaiano gano muehasciudades
y fortalezas que parecian ucxpugnablcsrpcro adondc vu o casas mas notab les y dignas de fuma sue en vna du
dad de lotapata 9 adondc iocpho que
cfcriuio la destruycion de cite reyno
etaua por alcayde y gouernador. Este
tomando a u cargo defemkr cita citidadjdio mucho cru] entendent los U o
maftoSj porq la crco niuy bien, y pub
getc cseogida para u detena^y mucha

rodes Agripa los pcrsuadio.a-q mirasse


lo qucliaxian,na pudo con eilos; porj
los agrauios que a nia n recobido, no les
dexauan conoccr cl mal que auia de vc
nir obre cllos. Y asi todas las ciuda**
des y fueras -comenaron a c alar ? f
Soego las proueyeron de genre y muni
cioncs,ypor todas pattes bucarayu
da y gentes: de mancra que no les fal-

prowsion para poder sufrr cl cerco


Sosprincipiosfner embiadas algunas
esquadras , creyendo q no auia de aucr
g ra n inconucniencc en tomar Ja : pero
Joscpho se desendo tan bien alos p ri
meros cncucncros5quc sc. conocio que
la guerra sria alli cruel y larga,Dc mancra que dererminaron los captanes
hazer machinas y Arictcs para derribar

taua cosa para rcstir a qualquier po~


.dcr,sino cstuicra de por medio lpropriaculpa y pcccdo que auian cometi
do:a quai pelcaua tcrriblcmct ctra
UosJ-os Uomanos que etauan en udc^pusicr cl mejor cobro que pudicron cn sus personas ( porque en lo de*
nias no evan podefobs ) y embiaron a
pedir a -Nron ay uda y sou or ^ si queria
tener se poi*. scnor de ludea: lo quai

cl muro.-pero todo no bahimu porque


todo lo deshazia Iocpho , y de tarde
en rarde daua sobre los cncmigos,y les
luuia mucho dasio 9 y proucya la cudad de lo q le f altaua* Qudo Vcspaa
no vio esta > dtermina hallarse a este
cerco presente,pcnsando q con su p re
sencia,o temerian los cercados, o pornia mayor animo alos uyos. Mas por
eto no dexo Iosepho dehazer todolo
que

De la Repiibli :a Hebfz.
que pertencia a vn buen capiran . Perodo yapocos los q podianpele'ar,
y faltando ies codo rernedio.>dando aui
so vno de los de dctro que salio al real
Romano5como ya ni auia con qui pelear5ni a quicn vencer, determinar dar
cl vltimo afako5y suc cl priraero que
subio en el rauro Tito hijo de Vespasia
no,y con el mil nombres, y Iuego subie
ron otros muchos -capitanes y entraron en la ciudad3adonde hizieron gran
estrago y mata n a > cn vengana 5 de lo
que ies auian hecho padccer en el cerco jporque cierto padecieron muchos .
trabajos y les hizicron grades engarios
los de dentro. El ofepho temiendo de
venir a las manos de fus enemigos, co
rn o ci que auia hecho m u chas cosas co
tra ci!os? procuro huyr:pero no pudien
dose vuo de merer en vna cucua que
elaua dentro de vn hondo pozo : la
quai cstanadetal manera encubierta q
aunqucmirauan de arriba^ no podian
ver a nadc,y h ail o dentro qu arc n ta h
bres principales que tambicn los auia
puesto allik ncccsulad de la guerra 3 y
tenian aigu n mantenimieto para vnos
pocos de dias . Tomada la ci u d ad lucgo la derribaron,y dize Iofepho q mulicron quarenta mil Iudios en aquel ccr
co3y fueron prefos mil y dozietos: por
que y a no auia quicn pclcase. Vespasia
no quando vio vna fuera tan importa
te delruyda 3 CHo del bue succcso de
la guerra: pero daua le vna cosagra c*
goxa,y cranohallar entre los muertos
y viuosa Iofepho 3 porq creya q aquel
auia de fer el peso y fuera de los Iu
dios y q mientra viuicfe y estuuicfe li
bre jamas fe rindirian los cnemigos 3 y
por ee refpecto lo m and o bufear Vefpafiano : pero corao vna muger vicc
. queobnfcauan y por Ventura pensan
do por elo car fegura, defeubrio ado
de estaua Iofepho : porque fegun parecc cla auia estado ascondida con el y
sus companeros. Y fabido por Vefpa .
no que viuia, m ado que se lo traxesen

y6

viuo y sano^promtiendo e la vda.'Pe


ro el a los principios no quso , hasta <J
con fe scgurale prometieron cl perd*
Y dando la palabra avn capitao llamdo Nicanor determino falirrpero halo
vn gran estoruo,y sue q los que erauan
en lu compania le peruadieron , q no
fediefea los Romanos.-porque perdes
ria la goria adquirida hasta alli3 pforne
metiendolcque o tra cofa intentasse
quelo matarian alii . Yparaprueuade
esto echaron todos mano a las efpadas^
Iofepho quando vio esto turbose 5 creyendo que acometerian aguna cofa
con la desesperacion : y a comeno
les a hablar y a persuadir, comoei no
estimaua la vida ennada .-emperoque
deuian mirar}que prouecho fe guia de
moriraili3oquehonra: y q si semarau
tambien eragran peccado/fassi crame
jor morir por mano delos enemigos3q
no por las fuyas proprias. Pero elios no
querian oyr ningun confcjo fano, an
tes enfonces se mostrauan mas crueles,
quando les dezialo que les cumplia:
y affrechauan mano a lasarmas y que
rian las cmplearencl . Empero comq
lo mirauan lu ego temianj y aun en aque
11a vltima miseria le tenian refpectoy
rcucrencarporquc sus hechos lo hazi
Illustre y temido. Enfin viendo' se a
Iofepho 5 y viendo que no auia reme-,
diOjdetermino vfarde vn medio buenoyygual a todos y sue, q pues todo
determinauan moriry m a car se misera
biementeechasen suertes quienes ma
tarian a los otros, y que fegun cayetfe
la fuertc aquel fueee ministro,yos
demas estuuiefen que.dos,y afsi muesto vnoechasen suerres 3 quen mataria
aquel q mato al otro. Hecho e/o afsia
todos viniei on en esto 3 y iuego fe puso por obra . Y de ta manera falieron
las suertes que nunca IJegarona lofepho.-peromurieron los treynta ynueue,y n quedo con Iofepho mas q vn>
y viendo esto oepho> persuadiole con
buenas razones que no quisiesse morr.
K 4
afs5

opmvpX'isji? o\ Suiuodjo {op uonq onj


ofonof) okvw v <)| onb Xcq.tonb uoinc
op oqooq v,\p vmrm\ oqiq X Dnj -tmoq
op xi opopi^ouiqjcdjo^ ouj opv.iiui q -n
Xco3uottiBtnu oqtnoniqooDnj b nStqu
ou op soiEukosoi oj oinoiu u Dinq r.nb
op 0[ U0.10IA c Oplltq.lODlSBtU OJ Dp Stl|
sopuijS c$oq.*>oi] sopoa pj UIUU03 ono3
X:nouoi 'ipdnoiid oqonm sondjop rd
w JOIMi s-ounojB so|qond n iq -unipnqo
vp pp couodun p .nqjo oqdojoi uo -od
jop op -ouKi^djo^ tqnupioY n|jo 1M03
.qq ct?puouoD b onj op siq sihu siqouiij
onb a on uo i^|o o5u3iuoofB.i.iotio b oj.iX
p 30piModui7j X 10.10x0 03 joo^outuiio>]
opuiM siiu t* 2(tqn.io|| onbjod ouioo
siq sopdiouiid si:3.ion.| uoyonj moi -1;
csup 03 p o |0 odjono op tq i..ionS ofpnou
ouioocij|C opnj o.iSurjtq .npnoi; p; t.100
iMidco5 '0[.itfoqmiA o.ioci m? 03 s onb -oq
ojpl p 0310.10x0 oj Kin: opu;iul pdpA
ouv.\} v.mi b.od:tMiio) onj j opio ^ooi
JC3(I p ouodiuj c onb o[ uo.uiooj.|fo -03
npsoo}8p|Stqsip -03U01.TO y iqnvo Dp
onb 03.1011111 cuojo{q opoi m? p n on -0.1
co.qonq bjod uo.iOSq tqp:f)i* c uoipo
oqoji/v * X s-opoj uojoipq sopu b so[
soua oj forauu X soj so.no oionj nui .id
so * ropnnv oqdojof oprzmi\ox
p oLiDdiui : o|tod puib onj k pin o d u
um8 Xcsondjo,popo.id Diij q uo} .u put? o :
X tsjt opurp 0| p tratd oiq ]0p *oundui
uoopmupi optqponb npponb iq J.oiiil
rJ op so| so^piq ; X onb j xtnvip x\ -t)ui
ou tqpp oj inainpj X cuoj .i'Suouioo
iq pp ononu * opur^ i nj ofrq fX 04 oub
ojjoin%o!idiq c sjOpX p o.tqtuott op
t.toonb'jiTjo^ onioo Kvpsonj uo -uq
^*ouod o^fx onb r.10 ojojopA X ap -uni
ou oun.qjtioD c opuop utmb s.*)pmu8'
soiqoiu uuntqionb oxsqop pp oilnX
ouutuo>i c ojp u tnopjnjoqq c "ii.^mo
opuoip onb \[\v. vmvdj op avmitoa iq
ct?4;.-3ii3 owiod P 0lP;)l 3lJ # A 1:
im\tjx\,x t:nv.\)v iqiXono.id X Epromi;
n.rtd ,qx}iij opjSp oo.io:> onb iw.iodjo
outoo^ pnj ojns s.o.ut^rpioijiqo
HpUOJOlMipoutoptnPJUDd Oj : X ?|1D

piqxiDA sopojy ucjDnj SOLUJOJUOJ f OU


Xc otnj'ipnp b on p oojoo u.ionj sr.ur
ojou c X so{ soucuo)| mMoimn oj-iuq
o.,->cpoftqtttl oiopuon oub |0 O|qond oj
otpnip uo so.n soj-Ud c 110 soj -poic;
1.1 o s c X uo soj csm|top7 X tio iq 00 m un
oqopi * so{);;| 110 .USnf op jcojduio snj
XsiiOHJ SVilUV UO
SOn!UlOUO $V\
ijtqoq 12 ij trsouijotu tMoinnu op si( -iq
%i:t{)oqsini b on opjnb ou :>pond vjsijj
ijo/ nj tuvj B| uou^|dufO t; "SBuij.om
soijg ou inqzt?q oui) asunu oj soa v.
j).iod%o.no ou utupod p.iqjip3 ojqond
sou,\ount.uoq .wqouod X -jououKod
K.nupD soj b on uvnvp souiq 'soojuoo
b on v,\ v\.nv.d ojjrponb o.iqq A p :o(doj
ou ymuj ouj jt-ui iv ^'Oj A jo<I o)|o oj U
i l st ij "/ o ( <> i o s c > :< 7 ;> | ? p o o.i s ) ( 1 .1 o s p D 1 Opilpj UO OJpOtll Op Sl?[ SlUpliqDl "
siqo sod.toi 1 uniiurui Jod d i?.)o )().> i: i;
oinb soj X'uvnpuui tu u sojojowntfutq
n^pui: r ceA onb ,tod nj oiliuomqjHl soj
mu n tu: * sojjq utuo soiptp S-oi.umi^
onb,iad ui'Xiua finpyndo'sL'tcpsruA oj
Acso3o.t:> opiqp uo oj siuu ojntoj X onq
tni urunmu'uopiqjouuoo [n b on oio.id
p w A: t,m ojp ou v.tnv t:piijn m *oiuo.i
p ot : d o Jt pub fl i o s t* n i v p o rj in d u . ; p o
oppndpnbi p o opoa ojunci * [;.[ o\px
op opo p oucajqoud i;nqiq ptib -.nul
;ijjotpnDioj : mhxod v.A uiutio srui t|
WJOt$ ^OppUIOp SOjX ppSoSUWltt
ojqond b on p soj sommu))!' ojroq* o.i -03
p o Vqp o.||u onb ol iuvUi"l;i{ o.uo p s
uoooppuoriq popoa OJP43O anbA*
nuod nj po.i p n K.pmnn onb ou o{ ~>5p
qrtjnqt DjppuDA.cmb X optooa rq p n
uo4Ctnuuoj.")p<:pip *q,K>U ipjut b on u,-)
.u;b.u KO(n?ih|s*o| usoptJi*h?j sc>| f> u n
ou.io:>sso[ ij sajp ou soj ru m a tu A ii ox
sopiimpi aiix t; soi sotdpuud ojmb
jojdiiodi iq pipnp X *~>\ttip s-nj trqtuoa
tntpoj.idsnj utn D3.ionj c -jopDnb
$v.p som*d wd ojqcuhidxour c X isp
uojapjpBDg sapuwS Xsi:5nu,m.n:)j,i o,
q n Da s c X u o aj d n po o u .reio ij o o b n d o s
soipni q otsq .t o u d o j e s unq o uj s c ed tfjt
.opuojjo A :ry3pu-3j3p OJDC orx soj
-m

De la RepuMiea HeBfea'.
fatigaiia mucho con los Arietes^que sir
uian como agora de tiros , y assi les to~
m o elprimeromuro . Eropero viendo
Tito.quan principal ciudad era aquella
y quan adornadaera de edificios sumptuosos5noqueria hazerle todoelmal
que pudiera,y assi les exhorraua mucho
quetuuieen piedad de si y de su ciudad,promctiendoles perdon y buen rra
tamiento . Y a Iosepho le mandaua que
les habaTe en su lguaje y los exhortas
se a que vinesen a la obediencia del
pueblo Romano.-pero todorapor demasay sialgunoconfnriaenaquelloiue
go eramuerto^y assi los quepodian huyr lo hazian } tencndose por mas seguros entre los cnemigos , que entre los
su y os; Casi cinco meses anduuuicron
enesto,porlo quai viendo Tito laobsti
iacion de aquel pueblo, determinocer
cai la ciudad de cercas y beiones. De
m ancra que nopudiee entrar ni salir
jiadie . Visio por los ludios esto a no se

V 77

nia ecodidb.Y'en n bastaaer muetro


la madre a Tu proprio hi)o y comeriey y
boluerleai lugardodepoo anresauia
salidodo quai iabido por tiro.qdo ato
nito 5 y alando os ojosal cieloi dix d. .
Tu Diosabes,q esto no es por mi causay dixoiavcrdad : porq muchasvczes
les ofreciola pazyles rogo con ella.
En fin perseuerando en su pertinacia
los de dentro,al cab o de los cinco m
ses del cerco sue entrada la ciudad^por
fueradearmas5y mataroninmidadde
gente : au n que Tito mando tem plar la
furiaysanade losRomanos3 para con
los vencidos. Grandes pedaos del teni
plo se quemaron > y muchas riquezas y
thesoros perecicron:pero en fin los ludios fueron puestos cn misrable seruidumbrey murieron infnidad'dc elos.
Iosepho y Egepo que esenuieron iU
bros particulares de esta guerra 5 dizen Los mttque murieron mas de vn cuentodeper tosendeersonas.Paulo Oroo , y Euebio, p on en Hiemja*

tui baron,ni hizicron caso de la descon


fiana quetcnian^masboluicron las armar contra si y matauanc cruclmentc,
n perdonarlos lu gares sanctos:porque estauainfinidad de hombres muertos,comoocro tiempo de animales para cl sacrisiciOjdclpues elos mesmos pe
gauanfuego a particulares partes de la
ciudad to cl o por odio y enemistad que
se auian tomado . Querer tratardela
harnbre y pobreza que pasaron los de
tcntro cs impossible ; porque muchas
vezes salin a o que auia entre el muro

algun numero menonperola verdad es


*
que fueron muchos ; porque la guerra
turo quatro anos 3 y la pertinacia de
cliosfuetan grande, que hazecreyble
qualquier estrago que e cucnte-Esclauos vendidos fueron noilenta y siete
mil,y tanbaratos se vendian, quepuestos en vna cuerdaatados dauan por
vn dinero treynta ludios 5 en pena de
que por treynta dineros vendieron a su
scory Rey y Dios verdadero , y des- Non<tcom*
pues porque se cumplicse Jo que dixo en pena de
nuestro Senor , que no quedariapiedr a mrl

de la ciudad y cl que auian hecho los


Romanos a coger las yeruasy rayzes
para cozcrlasy comerias.No vuohom
hre tan piadob que si vcyaavn nino el
pan en la mano,que no felo tomae : y
ansi andauan robando las casas adondc
auia alguna pobre comida,que no se
contemauan con sercompanerosde la
mcsa,masarrebatandolotodo,repreh
dian y matauan a cuy era5 y qudo no
hallauan nada dauan crueles'tormcntos:porque defeubriessen a donde o te
.
\

sobre piedra, suc todadcstruydayderri


bada.yassicjdo yermayTubjectaaquc- ChriJ0 Ui
liaprouinciaa ocro,y nuncadeailiade yim um
lante tuuo rey ni Pontisice, ni capitan mal
de su propria nacion , niterna jastias.
Esto hecho por Tito^dexa guarmeion
en la prouincia, y dtermine partire
para Roma , como se pa^ire se lo pedia.
Pero primerohizovnaplaticaa su exer
cito,y oando acau vn segun sus me
recimierosyprohczas3-lesdio premios
milittes segun la costumbreRomana,
K j
y ato

ojjfi opunSpj
X t sopoj oziq sopo3.iOLti ^ opuoanid
oj vm\ ci:uio>] mr:d Jiqoooj p -uinuj
oqd im uoiq copnojou.i ono}{ v\vm\
**{opnouo;ajuSiui v. so| snp -rdioin.u
souMidK^sof op soj sofpn tf scpumqf
uotnXjj- X souio] * onb imo sof siuu
sopjraoi rjuo cpvpup uodA sojp *oj
sonoioor souojva so| stuu sofqoii t Hjr
.hh ohuiq otuoo jod Htny onopf uo
oqdunq,i|0 siqirjuid siq sopupnio
oub coquiop ojqr.iojuutq 5 -oj
uiopjiu fprmq uim p: onp uo:> v.po* uj
AniAojt o5oj|pp c onb nu u t soj onb
ou a 1 0.10 u p oqooq iquod v.m\;\jxi\ p -o
\io\ \ vu p- q jo o.oppiwo p p 'ojduiof,
uoy sv\ siqom soqomu soauouimyjo
sjupjoo onb inqn.nj iumJ iq ruojipa o\
[inib opoj opuinu .n:p.uufl oinnjfdjoyv
uo nj opiqrd oq* /(<; oua'uoui op sof
s*out:.]d uofsotpn| v\ pi?piuuo|o| pp n m.
oqd uo.m?M\ v.pi\}i( : Dnbjod ir.io Xoj
onb opurnb uvnA opinnjdiuoLU aod iq
pispnp uoci;u.io}op opm$3j| p ofduun
op '.lojidn iun.n?d Tpoqi v.\ i^}oi| c v\)vi\
onb uinirotjion.io c o uiruqjoSop \v, -vj
mut u onb vit opi^tjoj p: ojqond -o}|
m u ou c A uni: onb oijo oj oyoipnd j,t/,wj
sonur f ou utuonb jimojiJjod uo p
oqduuii.u p o3uuouo ooippid oj.iu;q
urToijdojoj t^p tuopi^uo)ojdo.t 110 ~i?q
opouq oiuoj; A ojodsontid^ uu uoij
m:nAonb.iod<:opw oupp? srptmud snj
a p: 0.10 f st: siijtrzuq * oq iqp iuoueui
sond opoucn: tq oiqijojuu i?5iAn.r op iq
prpnp optpmq uiopjnjof A" -opiq
, uopXtuu op pnbi ojqond *o.mp].\ x
unir b on so pipjoA onb op 0| oqop oj o;>
o^if uorq q ia\r wimuonpp oub so( -n]
soq> uojniooppd upor* vajv iqnxp ttj
"
Mujon snjuoaopopid ssuojaod -nui
av.ip' :sin.msm onbjo'd ojix opnom o(j
t0^ltL'l uoopit opro.iijof) 'oddqiq^ ;q'outoo

oitu \v, oub oyojJUOA x:\ *pb,O]| ug oy


nqoou opuoiA onb siq siqoo SrXnj ynX
iqcnqiuu ptpnp o;itn:uo|Oj r.Tjuoo soj
onb uo tqjo unnp e A isp: uo.ioi7iq uvx'ri
nomhsoA X ofh^ijo uo pnht oqond
optnnoo.uljop X optrppi|<> unX'so^op
uoiq sojpnbc soutoi^ onb oxip c onb
muo o m: trj op iq vuiu l.nmoujop 3p
v\ prptno op tuo[iqnjoi{| c opuoq -njru
Xsopu soiuzoa uojonjnj woopuoiit
y A'imX}! opm^oj! r l'-'Hnnojdtq !D^P
optiopi:couoi vnw soqotui soipui c -03
sop:gnojv5uoiu aiaoaoqp: kmuuioo
Siou onbni: so prq^.iOA onb soj /.OA tS(M.n
j flou o uojiqonuuop |op m: ,o^9 u -U3i:;)
onbcoj iunuuotu)9 tqpubi: o.r'in;nun(?.id
v,p a ri ojopuoj.io.nH jt: j.)uo) jopvn onb
i;utun: uim r.uoq 4 X onb tqpod ji/op
onb p v\m ouiourtMoptp.ioA opi:,riuuo.
f,[ i.lioi op so| oiptij c ojtuu soqonui
sopnj onb inmip uo jjiy Afi;oi soj oqo.i
soput-uS sir/.onb. sujQ ju -tpjl.onpr
nop U03opopi:d K sot^niti S'Outn.OjU
ojUDuiaun onbaot ou ucxoijjnb ~p
,nn $t?iucsopotb sojoptpqoo op jon^oq
Aopyoipr uojor/.iipotq'ido)] -nVlp:
sou S03uoninuuiui| ' b on sof uo,n?i:d
uojq sondjop c soututijod op ;ouvxuti
o.iod sa iqoo rj<>|jtir.mu otuoo 0,10
p m: X uiqpA uo oood odtuou : onluod
o s tqoo lUunnnupanbSpvnSuom! soin:
p dp son op nj pdpuuc uopXiujpp
p jopwoduift Unimpy so[ -UDDTjop
i:p imh jiriuoa
JurUjqpo i-| pt*pn|p
b on lutqp Xhqiiqojp uoo vnm
woy oj oziq onb un oood odupp soj
sopn iq uojnizif o^pojpqi opinuo
soj b on ou vj unjpiuiqi | jnjoj sruftiinit
u[H c omo.) p oj tuiiutnfi HH tffjpV
ojodrou otuoo pjajnb sopnb soipnj
uo.u^joq X uojaintu o miq
uopv.mv.]pi c vpoa ka uojonun -mu

S0Vn *V SP uowipjtyp sopniu soipnj u siq swpoq


'sm^mt mixi s>nb so[ (pjjvfopodjop 4 v scuio

p sof Xsap^ua*) i,tt|3 'scnnqin, X onb -m


uDyom soppX
otuoo uojpiA onb p

sof onbHao uopopd a sou 1103 Also.tao


oj ti^ftnnu opu\pcD3t3ttpn3D jod -ojd

o-ioott op opstmup ttj sviuotmm mi


opuptid nj.jty 003 nj \nnmi mnbtn

De la Republica Hebrea.,

78

ud,dcterminaron rebelarse denucuo


consiadosde lamultitudvPero Adria... no embio a luo Seuero . el quai hizo

que de esta vez nunamasfueron vezinos9ni mosadoreSiriienoresdelaciudad sancta de Hierufalctiis ni de su tier-

aguerracruelissimamente,segunauia
sida su rebelion, y despues de grandes
trances fueron vencidos los udiosy
casi destruydos 5 elosy la ciudad: por^
que efcriue Dion Coceyo3queescriuio
la vida del Emperador Adrianbj, que
mureron de ellos en esta guerra cincuenta mil hombres de guerra 5 sin otra
mutitud desarmada ,y sueron allanadosportierra cincuenta Castillosfuertes,y quemados nueuecientos y ochen
ta y cinco lugares y aldeas poblavdas y
mandoporedicto yley publicaelEmpcrador Adriano,que fuesscn desterrados de la nueua cudad de Hicrualem,
y les prohibio que no pudiese fer vezino en clla ningun Iudio .* Demanera,

ra . Y afsoy vemosquelosludiosque
aliivuen > son los mas maltratados de
todaslas gentesy naciones3ycomdi
xe al principio de este cuento , de todo
" el mundo loson,y permite Dios nue
tro Senor, que para fempre loseanporquc no ay nacion ado no yan fdo
maltratados y desterrados,ni ciudadadondenolesayasidohechpalgLagrauio5omatandolos,o desterrandolos, q
quitandoleslashaziendas . Demanera
que si quisieren los lectores aduertirlo
que aqui se ha dicho en esta Republica
hallara que ninguna gtefue vn tiempo
mas fa u ore cid a de Dios y despues mas
aborrecida,pero todo por sus peccadoS
comoquedvisto.

Fn de l Republica Hebrea,

LIBRO

DE

PRIME0

LAIEPVBLICA
C H R I

DE

. :1"M:R O N'Y M 0
1
1

'
"

'

: ^?'R'O n,.S S O

S, T I A N A.
A

OR

FR

R OMAN, V R A Y L E
Y

CH HON 1 S TA-

, cla oul.cn de Sando Am;idliii.


, ' A R G V M ! N T O 'D E L P R i ME R O L l B R O.

Csmed cljmmer lihro de U lepuhli hriBuma de Insu Chrijo mujlroJmor


'omofimUmem&erdero deelldiporque de elnos Ihimamos ChnfiUnos los que co
Jejfdmosfujey elU Chrifiund.Tratafe comopredicaron Usftnflos ^pojoles eljknt 3uangelio,y cdddno de ellos en que ndeiony gente euangelizo 1 dfiniesfi mueQyA quienes Jemhrdronl pdlahrd deJaludpor codas las 'Protmcids dcl mtindo : y
forque eto noJepodid hazer Jno con mucm difficuhad>comdre Us perjecuciones
que U yglefidpdaecio en diuerfis ttempos . 7 porque de todo queda[Je memorid ( con
y>na honepd hreuedad ) toco quandofi vfi en layglejia cl ejercuir los trd\ni)os quepd~
deceron los pregoneros delgrm %ey,y coma Vuogrdndes cetimonios en los dtdtores
Cenlesdeld Venidd delhijo de DiosJPrincipey cdhedde ejht eJml>lu'd/'/htdJe #
mo despuesfucfauorecid por diuerfiosprincipes delmundo : y ptird conclusion defle
lihro mtcjlro que cofitsjonyglefid Criegdy Ldnd 3y por mejor dezjr toco aqu bre
fsemente , como los CriegosJe dpdrtdron doze )>ezes de Idobeiencid de ld ygleja
cdtholicd \miuerfiil Homdnd.
ifiDelpr'mciplo clelct christana religion^ y co-*

de la mcfma manera juzgue 5 que para

mo comeno en mteftro Redemptor lest*


Chrsto Capitule I.

buen principo de la Chritiana ro


ligion , estaua oblgado a encrar con e

l^/ffiPS SSI como comene en el


fflSS^ primeco libro de laRepubli
ca Hebrea de Diosj principio y verdadero fer de to4asla$ cosas?ycon suayuda 1c difn:

(\ la fundo y la medio y la ha de confer


tiar hastala foi de! mundo,como el mes
mo o prornetio . Ete es leu Chrlo
senor nuestro,hjo de Dios verdadero, Ma
y de sancta Maria Virger^feg la came:

De laRepubl ica Chrfana.


AdRom.i. la quai tom o para sacarnos del captiue
rio y scru id timbre del peccado , para
Titum.z.
que corn o an tes eramos hijos de ira y
maldicion, despues por el lofueTemos
de <raciay rconciliation. Esta venida
nisueacaso , ni subita, masfuecofa de
mucho acuerdo: porq desde que cl h
bre cayo enfermo pore peccado, luego se trato de su remedioy se apareja*
ron las medicinasy antidotopara ello
bastante, y necesario.Quantos sacrifcios y ccrimoniassenalamosen el pri
mer o libro,todos fueron vn cierto re
mdie para templar la calentura del
peccado, para que pndieseconfcruarse
Jhasta q lie vi messe !a vltima y mas suer te
medicina, que crala muer te del hijode
Dios.y el Corderon manzilla:el quai
lkbre.y.
auia de fer rescate del peccador : por
qnanro los demas sacrisicios y obi acioncsno cran baisantes a tan grandeli
cto, y assi auia descria remuneracio-rt
grande, por aucr sido la offensa grandis
ma5y d oflrcndido immense. Tambie
esta venida del hijo de Dios sue prophe
tizadapbr muchos prophetasde Dios
alosqualcs reuelo fus misterios pari
q predicasen a los hbresy tumfient
buena cfpetana de que auian de fer sal
uosy sanos.Y venido el tiempo, y cum
plido o que en el atoconfcjo tnia or
denado Dios,hasta aque instante, em*
Gaa'4.
bio a su hijo vngenito nacido de mugcr,y subject a la ley,para que los qud
estauan dcbnxo de su yugo fueTen re*
dimidos y recibiessen gracia, y sucs-
Joatt. i .
en hecbos hijos de Dios , no de carne
y sangre, nias spirituales,camoel padre
Lu. 1
Jo era . Para esto sue deterrninada por*
aquella alta fabiduria, que vimese el
Archangel sanr Gabriel a Ia-ciudadde
Nazareth en Iudca, avna virgen taly
tan hermosa en el almay enel cuerpo
q u a l co n u eni a para se rMad r g d e D i os<
Y dandole la enibaxada de Dios la salu
do,dizicndole . Que era bendita entre
rodas las mugeres . Y anta Elisabeth
dxo , que cl fructo de su vientre era

79

tambien bendito ,y cntraildo*e que


n o p u ed e caber en el m u n d o , en la an- Sekli 1
gostura del vientre virginal deestsenora JlamadaMaria;estu.uo en elnu/
ue meses , para que haziendose ygua a
nosotrosen los trabajos de aca, coriociendo losporexperiencia 3 fuessemas
piadoso y se condoliesc de sus hermanos , queeftodo el linagehumano
Llegado este tiempopario iadonzc41a, fjefa ^
como lo dixo el Angej y salio el nfan
te del virginal vientre 3 hermoso y lindo, amanera del esposo que sale de] Psat.
thalamo de su efpos : d qualsuelrd*
mirarseen qucparezcaalos ojs deto
dos muy agraeado : y porque cosa im
diuina y baxada del Cielo fesse-mm
cida del m uttdoJu*?olo$ Angeles sa^
lieron por el ayre cantando y ddo v
zes,llenosdea!egriay gozo ,y dezian.
Gloria en las alturas a Diosyy en la tic'r Lnw.il
? paz a los hmbres de buena Voun^
tad . Y porque uego cl tfmo- h ombre
go z aile delu Criador y ie\or,os mesmos Angles annunciaron- la venida
nueua delilnfanfea-los i^astofes rudos
y simples: porque paa-lostales venia,y
estos auian de (er herederos de su reyno, y ellos conociedo a su senor fe pr
straron y reconocieron a su- Rcdemp-r
tor,y fueron la primicia de esta, nuestra
religion Chri'stana.-- y porqus venia a SAmhrofi.
junrardos pvcs en lapiedraangti'iarjlamo a los Gentiles y vinicron a SobeS.Lu,
adorar 9 que fuetforvls Rc-y<?s :porqu e'2' (
los grandes y menres aui'ast de cat '
' j
debaxo del yugo fuauc de. su Etig-e^
lo y el ceptro de potenci auia de
poner a fus pies los sobceuasy poderosos del m undo5 mas conio-venia para
fiicrificio qmmo y vepdad'r^ rescate,
lueo com eno a pa'tiecerjmm do des
de fa cuna mus ape'^so-sio-s trabajos
in-ccsla^y^fsi-e q^e da de corner a los
-nimalcs y a las aues del Cielo mantiei3e3accproJtf liambre y sed, y paso por
la-ey ^e la^ircun'cision , aurjque el 110
fesse obiigado a ella t pues no auia pec
cado

Libro pninero
cado nipeco nipoda peccar, mas por
mostrar su verdadera carne y passibilidad,acepto aquel rormento.
Mt'i*
Trascsto Herodcs Idumco, como
fuisse r cy de Iudea,intruso y tyrannka
mente poseycle c reyno ageno y supicle que auia nacido vnoque se lama
uaKcy de los ludios,por la pregunca de
los MagoStemio.Y kiego leaparcjo as
sechanas para lo marar > no mirando
que el que nos venia a dar cl reyno d cl
dclo,no tnia necessidad d cl reyno te,' , ., p oral 5 y assicomenaapersegnrtor
dos los niios de udca de dos an o s abaxojcreyedo que entre ellos mataria,
al que venia a dar la vida . Mas est o no
f4. . sr>". de podia ser,porquc no auia dcniorir,antes de f un dar el Euangelio,y predicar1714.
lo en Isral, y tambien primer o auia de
dar alud a los enfennos y relue itar los
mucrtos,yama de Iiu/.crotrosdiucrsos
milagros . Mas con todo eo huyoa
BgyptOjio por tcmo^mas.para dar en*
sciamicnto a los vemderos, de que a
tierop.oshcmos dehuyr la persecucij
m ay o r mente si de ella seguc prouecho de muchos . Y assi suc huyendo a
gyptojlleuandolosu anla Madre y
locp u eposoj)segun que sue amonc
stado por el Angel,y al H vuio por espa
do de dos auos,o poco mas en summa
humildad y pobrcza3mascon todo cs. solcconocio EgyptoporDios, pues
cntraadocnla tierra cayeron Josydo-

' " ' -

ntx*

los y dioses de los Gentiles , Y passado


este tiempo, por amonestacion angelia a boluio a su tierra , y vino en Naza
reth en summa obediencta y humildad.
Y Hegado a los doze anos i la primera
.vcz que del se lce auer yd o a la fiesta y
tcroplo,estandoenel templomostroy
dio testimonio de quien era (silos Iudiosquisieran conoccrlo) p orque mo~
lro un gran abiduria dclantc los Do
ctores y demas sabiosque quedaron to
dos atonitos y marauillados,ra|s el nu
ca decibrio quien fuo.sse ; antes desde
entonces por espade* d otros 4m. f

sieteanos cotcroSj nunca scmostroal


mundo,ni por palabra ni obl ique pubica f uesse": a lomenos no lo dizen los
Euangclistas , mas legada la cdad huh
dura,quando los hombres comienan a
te ne r xo el pie , que es de treynra , eomeno a mani elare al mundo por paabras , milagros , vida y conuerfadon
innocentissima , y para dar principio a
vn tan gran acnuncnto,qual cra cl Ba-
ptimo, quilbyral rio ordan y fer ba- Afar.i,
ptizado dcTanr Iuan taptistasqucauia
venido vu poco antes al mundo, como
pregonero y trompeta de! gran H cy,
que venia al m un d o. Y lu ego can; in ando defdeel Iorda al dc/ierio, eluuo cri
cl qu are n ta dias c ou fus noc lies ay u n au
do,n corner j y padeciendo.cn cl oc ras
graucs tentaeiones, al eabo d ellos suc
tentado del Dcmorio de tres graui simas tentaeiones, como lo rcterc los
Euangclistasidcas.qualcs muiede me
nor vif cu.d que cl aliera con victoria. Y
parecc est fer- assi 9 pues de nadicleo
mos lo que de cl y alicndo venecdor
lo iruicron los AngeeSjdando a cntder que toda la vida dcl hbrc cs guer*
ra y tcntacion,y que peleando varouilmcntCjtrasxl trabajo vicnccl couuclo
y aliuio.Dcspucs desto fuego comen o
a hazer cl principal ofcio a que vino,
que suc a predicary hazer milagros y
orras muchas marauillas conque moflroier dcrcchamcntc hijo.de Dios ,y
cn esto gasto continu os tres astoy y tres
mescsj tenicrado por umanjaryu bc~
uer cl predicar aDios5que era u padre
elquallectnbio al mundo para pub hcaria doctrina que le auia mandado^co
mo el lo dixo por sant luan por estas pa
I0M.4..
labras . Mi doctrina no es ma,sino del Ion.7.
padre que me embio,
Todas quantas obras bu en as quisic*
reimaginar cl Christianoector, hiza
en esta vida cl fundador desta republica.porqueallcndc de ensenamos el camin o del cielo ( que suc apartarnos de
todos los vicios^assi por palabra como
por

De la Repblica Christiana.
por obra)hizo muchos milagros sanan
do enfermos dndo la vista a los ciegos
resucitando mtiertosjmatando la ham
bre a ios h b rien tos . Y lo que mas era,
que perteneca a Dios como el lo era
perdonaua los pcccados.Ydefpues que
cumpli con todo aqUello,para que fue
embiado al mundo, el mefmo se entre
go a sus perseguidores , y puesto en fu
podcr,padccio muerte y passion, Ueudo sobre si todos los peccados dei muri
dorios quales fueron crucificados con
el sobre la cruz, y porque su vida fue en
seamiento de todo el linge humano,
y nos dexocn ella regla como auiamos
de viuir,con pregn publico , perdono
a fus crucisicadorcs , y pidi a fu padre
que ios perdonaste : y porque no venia
lino a sal uarnos, a vn ladrn que con el
cstauacn otra cruz visto que le confefsaua por Dios, le perdono, y prometi
el rcyno eterno de fu padre , y despus
espiro en la cruz baxo al Limbo,addc estauan nuestros primeros padrcs,y
los saco de aquellas tinieblas y los traxo consigo para q fubicen al cielo co
el , porq para esto baxo de fus palacios
celestial es,a manera de gigtc,que co rrio desde elCielo, hasta la tierra,dando
otra corrida mayor 3 que fue desde la
tierra al cielorno porque fuese menor
antes: mas porque nos lleno consigo:
de lo qu>l resulto tato bien al linage hu
mano . Y auiendo hecho vn obra tan
marauillosa,al tercero dia resucito glo
rioso y impassible,iibre de todo dolor;
Yo no quiero agora efereuir aqui la vi
da y marauilloas obras,que hizo el sal
uador : porqu ni haze al subjecto qu
eferiptura
i ...... Jo
i.
yo trato,ni cite genero de
pide , Solo he querido con breuedad
mo strar quai y quien fue el nuestro mae
stro a quien seguimos, y cuyo nombre
tracmos.Es verdad^que para dar princi
po a esta nuestra Repblica Christiana,tanJistincta delasotras del mundo,
es bien que digamos algo del principio
que dio nuestro Seor a todas Jas cofas

8d

que despues en su yglesia succedieron


emanando del como de fuete original,
Quantoal primerojfu ley y Euangelio fue fundado sobre toda perfe
ction porqu el enseo todas Jas obras
de piedad y justicia,e dio mandamien
tos y consejos fanctifsimos, tales que
ninguno otro lo supiera dar , corno sea
verdad,que por su determinacin y co
sejo se hizierori todas las leyes , y por
fu prudencia fe determinan todas las
cofas arduas. De manera que el fue fipre la medida y peso de todo el mundo,
todo quanto oy tenemos para salud de
nuestras animas el lo dio. Los Sacame
tos el los instituyo y del emanaron . El
Baptismo ya veys como lo ordeno:
pues el quiso ser baptizado . El sacro
sancto Sacramento de la Hostia suyo
fu e,d an do nos a si , mouido de amor y
charidad . Si quereys e matrimonio>
desde el parayso terrenal fue instituydo
por el. Venido al mundo lo confirmo,
queriendo ser hijode muger casada 5 y
hallado se a las bodas de fu primo sant
lun : porque este fue el velado aquel
dia,segun la opinion de.muchos hom
bres doctos. Pues si quisiremos pastar,
adelante, miremos las ordenes qu fe
distribuye por los ministros de la ygle
fia. Primeramente fue summo pontfi
ce^ tal,qu fu innocente y fan<5ho,lim
pi apartado depeccado Sacerdote
fue 5 pues ofre'cio elmas alto sacrifi
cio y mas grato' dequantos fe ofrecie
ron y fe ofrecern jamas. Fue Dicono
predicando la nucualey delEuangclio,que es interpretado, Buenannun*
ci y buena nueua.E canto h Epstola
prouando cada dia Ja kyylos prophe
tas delante del pueblo Hebreo, y mo
strandole como ya eran" cumplidas las
prophcias de Js antiguos Patriarchas; En fin ninguna cofa por menuda
quesea de Jas e/Ten cial es q oy tienda
yglesia dexo de emanar de Christo:
mas porque el no auia de viuir prefenciaJmcnte, para siempre en el mundoy
ntr

Libro primero. .
entre nosotrs ordcno que la simiente y frito queplantaua en su yglca se
mukplcac y crccicssc. Lucgo que co
meno apredcar ecogio discptilos^
talcs" qualcs cl quiso,y cntcndo que
conucniaparala obra que pretendiara
Comoexer~:\os qualcs no eneo regaos, ni tarapo
co Cbrijlo cophilosophias dette gio, mastrabaaiosA^jio .Q$^ y <jjLOiesja docnnacjcradaDos
es*
y dei cielo, y assi los prou o en muchas

Y cl seuor dcxada con tal fundamcnto


cdisicada u y giefu 3 c bio como dixc a los cicios , embio ci Bl piritu lan*
o bbre los sctenta diseipulos : que
fueron los primeras cerdotes de hi
ygieia, Y bbre los do'/.eApobles que
fueron los pritneros obiipos, teniendo
por Papay ihmmo ponticc a fane IV- t'rhvcroIU
dro.Dexado die orden y principio,co /"*
meno lucgo a crecer cl nu me r o de los

, colas, para que experimerados en cil as


quando quedacn en cl mldo por fus
coadiutorcsfucicn enterameme indu
triados.Yporque los dexaua por fus vi
Obfoosyf* caros,y les d au a susvezcs,como a obis
terdotes pn- pos^quiso tambien darlcs publicamcnmeros en la rc fu auctoridad 5 y esto sue haziendo

crcycntcs,como veremos, y a undare


a yglca milit.nuc;en la quai c acoge
los que pretenden gozar de aqueila
rriumphancc\,quc es la cclcstial lier u fa
km , Xomando t o clos cl los cl linilo y
rc nombre de Chrilianos porque los
que auan de eguir aCIirilo no cootie

y&tf*'

los face rdo tes y obispos , mandando

nia que tomaison otro nombre no cl

les que predicassen y baptiza/fen, y soplando sobre cIios,o dandolcs su diuinolatOjksdiocl Espiritu santo. Mas
Ttmu S. a sant Pedro 3 que ama de fer sobre co*
Pedro por- dos mando c guardar fus ouejas^y que
que bade fer ruuicsse cargo de todos?y quando en to
tl major* doscayelsevn amortguamicnto de la

de su R od cm p cor y MaestrcMas como


acaecio cto dirase en otro capiculo*

feydelasdemasvircodeSj queeilos.es
foratc y boluksle al carano ,y conro
al que dexaua m ay o r carga lo expert

Vsto esqlos Christianos <|


J^Im ^pbnos cl EuangclioJepa
mos Por(luc nos Uatnamos

mento en mayores negocios s y le dio


in ay ores trabajos y le mudo cl nombre,
que deCepbasy Simon, le puso Pe~
dro 3 y dixo . Sobre esta pied ra edisicarc mi yglcsia,y no podran prcualccer
contra eila las puertas delinsierno : y
diole las Uaucs3qne lbn,de abri r cl cic loy cerrarlo.
Pnestas puesenelmtindo dozecolumnas ( aunque la vnadesdixo y que
ue Iudas) pero en su lugar fuepuesto
sant Mathias4les prometio subiendo al
Cielo su fauor, y que nunca lefakaria,
aiiadio . Y que les embiaria ei Spiritu sancto : porque assi fuertes y firmes
tOTeffen con (rancia en todos los trafeajos que les fuccediefcn. Y dioies
poder deha^er milagrfs ,d.e curar enfermedades5y resucitar muertos 5 y que
fucsenpredicando por todo elmundo,

1L^*^^ assi , porque fabiendolo nos


preciemos mas de el9y deymitar al mac
llroy fnndador de esta RepublicaCbr
stiana . En los principios de la yglca
fus iijos tuuieron diuerfos nombres^
vnos honrofoscomo Chriliauos,Na^
zarcos y Romanos y otros de mucha ri
famia como ludios 3 Magosy Afnos
Los vnos nombres perseueraron mas
que fueron los mas nobles 3 los otros
como fueron impuelos por malos. y
inuidiosos acabaronfc al cab o 3 y depuesdeauer padecdo muchos trabajoslaygefia.quedamos con cl Icgitimo 9 y verdadero y del que nos preciamos y nos hemos de precar 3 que es cl
de Christianos , por cl qual hcmos de
morir5y no se escusara nadie, cop fer in
teriormente Chritiano, no lo csessa
recoaia boca,cn todo tiepo porque ci

% De donde tutto ori m d Uamarfa losfytsh


dveidel Muanjn'lo Chrflumos y de otros
nombres qm mwemiap> I7*

qic

DelaRepublica Christana.'
que hiziesse lo contrario caeria en la
beregia delos Helchcsey ras, que afrmauan poder negar a Christo en los
tormentos,sin peccado coraoen elco
raon lo tuuiessen firme: pues agora
mostremos primcramente, quando los
seguidores del Sancto Euangelio vi~
nicron a llamarse Christianos.
En laescuela de Christo , los que
vinieron aellase llamaron discipulos
yafslos llamo cl Scnor por que estanan en su cscuela , y con este titulolos
nombran los Euangelistas } y los ludios Uamauan asti a los que siguiana
nuestro Saluador. Astics Uamado discipulo occulto Ioscph de Arimathia,
y cl ciego naciuitate quando vio que
los de la Synagoga le hazian tantas
preguntas del que 1c dio la vista que
era esus , les dix o por ventura queieys
fer fus discipulos . Este nombre y apeIlido tomaron despues todos los que
recibicron la fe3 por los Apostoles en
Hierusalc , y udca, como sepuede ver
por cl libro de los h chos de los aposto
les, y truxo este titulo despues incueniete comolo dize S.Athanao 5 ctra
Arrio,y cl da la causa en estas palabras
dizicdo.Todos aqllos q crey cnChri
sto nuestro Scnor no cran al principio
llamadoschristianos3mas discipulos sa
lamte,mas como se cotneitar luego
a introduzir n u eu as sectas cuyos aucto
res tratau de se apartar de la doctrina
de los Sanctos Apostoles para encubrir
suponoia tambien inuetaronllamar
a sus cquaces discipulos porque asiqudovuiesscvna maldad cometida
por ellos no qdassen ellos notados mas
q;ios otros,pues todos se llamau disci
pulos pordde se veya no auer diffraade los Catholicos, a losfalsos chrijstianos > Esto comeno luego , que se
predico el Sancto Euangelio,y se esten
dio por Iudca,y Samaria, por que Dofthco, o vn Iudas falso , y otros con
titulo de verdaderos discipulos de
Christo , entretexian Hcrcgias y erro-

res,y entre hsemilla sancta^echauan


neguilla , y otras malas femiias , porqueseahogasse el puro y Jimpio trigo
del sancto euangclio.Esto vier Jos fan
ctos Apostoles, y conociendo quanpe
ligroso negocio era sino se aujaua juntaronse en vno y trataron sobre este
punto,y de acuerdo de la sancta contre
gaci quedo deterrain*do q losquelgui la rectitud de la fe, y guian la doctrina dispenfada por ellos y los de mas
que vuian en aquella vnidad de Christo/e llamassen christianos, y assi se dif
ferenciassen delcomun titulo de dise**
pulosqueyatrayainconueniente.Esto
del nombre que nosotros tenemos y
de que tto nos preciamos ya tue otro
tiempo prophetizado por Hayas,quar Op.faJ
dodixo, en aquellos que me ruieron
y o porne nueuo nombre. De ay adelan
te despues que los Apostoles proueye*
ron a este inconuiniente todoscoma
ron a llamarse Christianos, conao pare
ccporlos Actos de los apostoles. Esta
determinacion tan sancta se publico.ea
la ci u d ad de Antiochia,porque alli esta
uamas estcndidalafe, y se predicaua
c mayor libertad5y auia mas perfonas
sanctasy doctas , y porestasrazonesy
otras puso la siilapontisicaUanrPedro
encllade dondese entiendequetuuo
fundamento el poder mudar los sumos
pontistecs la corteRomana.adondeles
parece quando ay ocasion3o algunpeli
gro enRoma3peroeIPapa siempre se ila
ma Obispo Romano 3 como tambien
lo era s|t Pedro quando sevinoa Aniochia porque entoncesel veniadeRa
ma, yboluioaqui, y despues de ete
anos boluio a se asentar en kih Ro~
mana,y esto nos reprsenta la soJemnidad de la cathedra de S.Pedro primera,
Boluiendo a nuestro intento digo que
deaqui tuuo principio lamarselos fie- A.tUc
les y verdaderos discipulos deChnsto,
Christianos.
Tbiaqui comeo despues a auer en
gasio porqauque aquellos Dogmatiza
L
dores

Libro
dores, y Hcteges,fe quedaron con el
nombre de discpulos , viendo que la
falsedad de su do trina se yua descu
briendo y que eran sealados con el de
do, y los conoscian por el nombre por
que los otros fe dezian Christian o s , y
tilos discpulos de los mac rs5que les
enseauan procuraron de vestirse , con
pieles de oucjas*siendo lobos crueles,y
comentaron a fe llamar tambin Christianos.Los primeros que introduxeru
esto fueron los HeregeSj Carpocracianos como lo aduierte sant Hpiphanio
y despus los dems Hereges ios siguic
ron injuriando tan sanctismo titulo,
con fus maldades y doctrina fala,y no
contentndose con eto, assrcntando a
los Christianosjcuantandolcs muchas
falsedades. Por lo qual todos los san
chos , en fus Apologas , mostraron
quan tt propriamente fe HamauanChri
stianos, aquellos Dogmatizadorcs ,y
Hcrcsiarchas , y esto aduertieron a los
mefmos Gentiles para que entendiese
sen que los verdaderos Christianos,
a quienes auian de seguir si ellos lo
queran ser o los queran perseguir,
por que predicauan a Christ o no eran
aquellos que llenos de vicios y er
rores enfeuauan a escondidas y a som
bra de tejado , mas a los que en pu
blico y por las plaas predicauan , y
fe offrecian al martyrio . Quedo tan
bien arraygado este nombre de Christianos por todas partes que en los
processos ,'quc fe hazian contra los
martyres, y en los libros que Jps Gen
tiles cscriuian contra nosotros siem
pre nos llamaron Christianos . Otra
cofa ay bien de ponderar que con
ucr auido tanta multitud de Here
ges ellos mefmos holgauan que los
que los si guian sellamastcn del nom
bre del Heresiarcha 3 assi como los Manicheosj sedezian assi de Manes , y
los Hebionitas , de Hcbion , y los
Arranos > de Arrio : y los Luth eranos 9 de Luthero5 y no sedezian Chri-

>rxmero.
stianos , ni los Maestros, no los re
prehendan de ello , y Dios lo orde
na u a assi por que fe vicse el engao
suyo . Lo contrario* de esto vimos
en los predicadores del Snelo Huangelio , por que ninguno de los que
plantronla fe, vlurparon para i na
da, ni los que baptizauan fe dezian
Pedristas, ni Andreylas , ni Matheystas, de Sant Pedro, Sant Andrs,
ni Sant Matheo, que ensearon: mas
codos fe dezian Christianos , por que
aquella doctrina , que ellos predica
uan , y aquel uiangclio , que publi
can an y aquel baptsoio , que da
llan no era suyo mas de Chrito., pe
ro los Hereges, por que lo que ensea
ran era todo suyo, y doctrina del De
monio > assi permita Dios que no to~
m ai sen ellos el nombre de Christia
nos , pues no lo eran , mas de los mae
stros que los enfeuauan . Agora por la
gracia de Dios,todos por todo el mun
do nos nombramos Christianos, los
Turcos, y Moros, por tales nos persi
guen, y silos Hcrcgcs modernos nos
llaman Papistas , no lo haz en por que
no conocen que nosotros lo somos
verdaderamente., mas porque al pue
blo que van engaando no lo podran
i traer a si > si le quitasten el nombre de
Christianos , y por esto a nosotros nos
llaman Papistas , por deferedi tamos,
porque quitndonos el nombre de
Christianos , y dndonos nueuo nom
bre el pueblo rudo 5 piensa que pues
ellos fe llaman Christianos , ellosjo
fon verdaderamente, pues conferuan
el nombre de Christo, que Ies predi
can . Los que fon sabios empero co
mo ven que aquella doctrina , no es la
verdadera , llaman losLuthcranos , y
Vgonotcs , porque si fu cfen Christia
nos , no trataran tan mal la ymagen
de Christo,a quien dizen que ellos prc
dican , ni las de fu fanctifsima madre,
ni las dlos fanctos Apostles , que
plantaron la fe,y tarqbicn que estos He
restar-'

Dla Repub lca Christiana.

81

resiarchas , bien fve que heguan que del tiempo y andar el Seor,por aque
los rengan por cabeasde ladoctrina, lla prouincij los comeno el pueblo
a llamar Gaiileos > y prueuae bien
que ensean, pues no reprehenden a
pues la esclaua de casa de Herodes ,
los que en fus libros los llaman Calpara mostrar que Sant Pedro, era de
u mistas, ni Buzeros , ni Lutheros,ni
auian a los que siguen fus doctrinas Jos discpulos dei seor, dix o , tu de
aquellos eres, y Galiieo segn Jo pa
falsas 3 que no permitan que los llamen
del apellido de fus Maestros, mas que rece por el. lenguaje . Este nombre en
fe llamen Carhoicos, y Christianos, alguna manera le dio ales discpulos.
por donde fe ve la falsedad de fu doctri y ios dems Christianos, por no sa
berle dar otro el pueblo , masdespues
na muy contraria a la que los Christia
nos aprenden , porque el que recibe la adelante por ignominia s fe les dio
porque Iuliano Apostata, y Libanioj
fe, luego fe llama Christtano honrn
fu Maestro por vituperio los llanradose de la coso, mejor que puede te
uan afsi como tambin llamauan a nue
ner vno que trata de fu faluacion Y
todos los predicadores , y maestf os de rro Saluador GaUleo , ya la Madre
Ja yglcia ensean esto > y el ser Chri- de Diosla nombran an por vituperio>
stiauo el es todo , por que al Morisco, Madre del Galiieo , y epndo mato ai
dicho Iuliano Emperador, el Angel
y al ludio, y al que fe aparta de la He
o
Sant Mercurio, ( como otros diz en)
reja, no le 1c pide mas de que fea
Chriiano > ni fe le pregunta. mas y dio vozes diziendo venciste Galiieo
venciste Galiieo.
ino loes y fe le haze cargo luego le
El quarto nombre que fe les dio a los ludios',
preguntan que quales fon las obras
Chriianos 5fue de ludios, esto proce
ele Christian o, y todo nuestro punto
di
de losGctilcsjlosquales cornovies
de honra consiste en llamarnos Chri
sen que el Iefus que Crucificaron era
stian os, y en el er lo , y esto baste pa
jludio,
y los discpulos , que en udea
ra lo que toca a este punto y pasentos
auia co meneado aquella nueua Reli
adelante.
gion llamauan a los Christianos, y a
Narcos,
Tambin comentaron a llamar a los
los
otros de aquella nacin indifferen
Christianos , y discpulos del seor
teniente ludios . Foresta ley vuo de
Nazarcos , por auer fe criado nuestro
pastar
el Apstol sant Pedro quando
Saluador , en la villa de Nazareth, y
auerle puesto este titulo en la Cruz, ; la primera vez vino a Roma por que
corno Claudio mandasse que todos
cl dia que fue Crucificado, mas este
los ludios , faieTen de Roma Sant Pe-,
nombre turo poco, y solo los llama
drojcomo
hombre de la mefma nacin
uan afsi ios ctrangeros , porque co
le
conuino
salir de ella con constara
mo al tiempo de la Passion vieron que
lo llamauan Nazareo, y despus quan todos que el no siguia la religion de
los ludios pues predicara otra que
do predicauan ios Apostles, lo lla
mauan efus de Nazareth , el vulgo era la de Christo, queya era conofllamaua a los que seguan la doctrina cida en,el senado desde el tiempo de Ti
bero Emperador, quando se rrato de
del Seor Nazarcos, por que fu macrecebir por Dios en Roma al Salua
Iro era nombrado Iefus Nazareno.
dor. Despus algunos aos adelante
El tercero nombre que tuuieron los
Imperando Doraiciano a los que fe
seguidores de la fe, de lefu Ghristofue
conuir'tian alase, los llamauan ludios,
de Gaiileos. Esto emano de q los Apo~
afsi parece porDi Cano en la vida del
GdtilcQs.
stoles todos fueron de la prouincia de
Emperador Dcmiciano ci qualtratanGalilea y y afsi por viuir all lo mas
L 2
do

Libro primero"
do de Flauio Clemente, to de Flauia
Domicilia, Virgen y martyr dizcque
administrando el consulado dexados
los Dioses de los Romanos,se conucr
do a la religion de los ludios, lo qual
dize por la Christiana , que entonces
sepredicaua por todo el mundo . Este
nombrar assi a los Christianos , no
frocediode odio ni dems quenofacries otro titulo los Romanos , mas
tampoco turo mucho porque luego
fe comcnaronlos ludios que alli auia
a defucrgonar,y a publicar mil males
de los Christianos , que ya comenauanen Roma acrecer: y entonces los
Romanos fe desengaaron de creer
que la religion dlos ludios era otra
que la de los Christianos : y afsi fe fue
mirando en ello , y los que eran prcsos porque biirlauan de los ydolos y
fus Dioses , no los llamauan ludios
mas Christianos, aboca llena > y por
fcrlo los castigauan , dndoles crueles y exquisitos martyrios * Y por tener mala opinion dellos, por Christianos , los llamauan Magos* porqug
como hazia Dios por ellos tantos milagros , haziendo que el fuego no quetnase,y que los instrumentos y tormentos cayefen y fe hiziessen peda*
os llamauanlos Magos , y encantadores porque c rey an que aquella vu>
tud diuina, que alli obraua era obra *
del Demonio, y afi por esta causo muchas vezes qmauanalos Sctos marty
res por ser pena diputada a los Magos,
como lo diremos quando fe tratare
de los torrrcntos quedauan a los martyres por la confession de la fe*
'KoMwoj
Entre las buenas dichas que Roma
thn lUma- tuuo despus que cesto la potencia y
dos los Ca- gran<jcza c jos Emperadores , y los
0 mu
confules , y dems magistrados fue el
yr de cada da creciendo en ella la Chri
stiana Religion , y todo lo tocante a
ella Y aunque en este punto ha hecho ventaja a todo lo habitable en esto
ha excedido en estremo que riunca en
.
."

ella naci algn Hercsiarcha-, y los


naturales fueron tenidos por grandes Christianos , tanto que quando
au i a junta de Hcregcs y all fe halla
na algn Carblico , para entender
que lo era y Christiano, dezian que
era Romano , que no se yo que mayor gloria pudo alcanar Roma . Esta
curiosidad y cofa por pocos ley da y
sabida quiero escreuir que rae parece
viene a proposito . En dos maneras
vinieron los Romanos, a ser tenidos
en mayor opinion que las otras gentes. La primera por auer permanecido
en ella la fe y nunca auer fa Irado el
pastor de ella en la fe , y en auer dado leyes y reglas para viuir Catholi
camentc toda la vniucrial yglea . Y
deaqui ha venido que todos los mini
stros eccJciasticos que de ella alcn fon
antepuestos a todos los otros de las
dcmasyglcus corno fe ve en los Cardenales , que fon supremos a todos
los prelados de la Christiandad * Y
vuiele congregacin de dignidades y Cannigos Cathdrales, es cofa
cierta que los Romanos precederan
a todos los otros por ser Clrigos de
la cabea de la vniuerfal yglefia. Ce
ro dexemos esto , que podra fer que
en otro lugar hablemos algo de ello
y vengamos a lo de ios Romanos, que
eran entendidos por los Catholicos,
quees la segunda va por donde vi
nieron a ser muy estimados y respectados.
Como los Arranos Hcregcs,
vu i estn sembrado fu Hercgia , por
toda la Christiandad , y ya no tratassen del nombre de Catholicos , ni
Christianos , y o aborreriefen dieron
en llamar a los feles, Romanos, porque aquellos que siguian la fe, y do cid
na del fumo pastor que viuia en Roma,
eran dichos Romanos. sto parecepor m,.u
Victor Affricano, en fu historia V vandalica el qual mostrando como vn Arnano , llamado Iocundo,hablaua con
Thcodo-

Dea Repiblka ChrHan.


Theodorico, hijo de G n ferico , R ey
Vvandalo, ledize,si martyrizaua vno
queelpersiguia, podrasmatarlo3condi
uerfos iinajes de tormentos5raassilo
matar cs,con cuchillo,! u ego comen aran los Romanos^a prdicat lo por mar
tyr . Lo quai dezia por los CathoJ-'
cbs Affricanos 3 quehonrauan mucho
lmemoria^deios que padecian por
vcrdad Catholica . Y no soloalos
Cutholicos de Affrica * Uamauan
llomanos , mas tambien a los Francescs . Assikemosen Greeoro TutoncnfcenclclelaglonadelosmarC4p*3o.y* tyres contra los Arnanos que viuan
79*
cn Francia 3 que burJauan de vn sacer
doce., Catholico , y e dze que despreciauan vn sacerdotc Romano 3 en
lo quai fe ra o l rau a 3 qu e aqu elloseran
verdaderos Christianos r quesiguian
la yglefia Roman a que ellos Uama
uan por vitrage Romanos, como los
Beregcs de nuestro glo , que nos
llaman Paptstas, coi a llena de toda
bienauenturana para nosotros porque como dize Sant Cipriano 3 de
vntate ecclea? 5 y Optato Mileuitan 3 contra Parmeniano , nnguna senal mas cierra ay para conofecrii vno
cs Catholico que comunicar con cl
Roixiano Pontirice^ y sguir sus mandatos
Y es verdad tan Catholica,
que si decl nos apartaremos nisomos
Catbolcos > ni podemos Ilamarnos, ni
fer Christianos , y enfonces lo somos
quahdo scguimos al succ essor de Sant
Pedro , y vicario de Christo . Esto
sc ha podido dezir de los nombres
que tuuicron los discipulos de lesu
Christo nuestro senor 5 y como quieraque fueron diuersos, al cabo el que
los Sanctos Apostolcs senalaron que
suc el de christiano^eTe perseuera y per
seuerara,y de este nombre Christiano,dimos aestanuestra Re
publica eldeChriVj .
' stiana. .
(?) .

Qo2

%De la predicac'm de losfanos isfpoftolcs,


y comofueronpredicctndo por toda L redon
de^del mudoj a q parte cada y-no CdJH.
Utnm
Espues quevinoel EpA
ritu sancto sobre los apo
stoles 3 luego comenca^
rou a cumplir ei mandamiento de ru Maestro y
Redemptor nuestro que; sue predicar ".. Y tomando la mano Sant Pe~ La primera
dro como eaba de la yglesia 3 decl a-* ye\ ciM fe
ro con diuino epiritu la venida de tari Pm:co f
gran gracias como aquella nueua rav mn^ *Sj
nera de religion , no era coia nueua:
mas prphetizada por los anrigios
propheras, reueladaalos Patriarchas3
yecdpa en los libros sagrados > y
predicada grandes tsem pos antes, y des
pues de auercanfrmado por figuras
lavenida deihijo de Dios y el Mesfas prometido 5 comeno a persuadir les 3 que conociesen =el peccado
que comecieron cn crucicarlo . Y ; .
tocados con el epiritu .dcSenor>ar- .
repentidos de la culpa passida , dezian
entre si Queharemos ? y.boluiendo- ^^
L
se a Sant Pedro y aos cmas Apoto- $uwi
les como a medicos verdaderos les pe- nA"
dian la medietna de ialud . Y ei ven^dolos dispuestos y aparejados, y que
no venian con engano , les dezia . Ha- Comccodd
zcd penitencia y baptizec cada vno xM^|>:
devotros en eJ nonvbre dceu Chri- tlmpwlM
stopara queacanceysperdon .de vue-" Jnthes*
ffros peccados 9 y asi recebireys e
don del Espiritu Sancto : lo quai eiios
hizieron luego y se baptizaron en vn
diacasi tres mil animas3 las q^alesp'or-

quesc vi esse la fuera que penia en sus


cm%
aimas la dorina diuina , seguian en de los prime
todo lapredicaciony losensenamien- rosCmJU
tos de los Apostoles , y trayan to~ nos,
dos fus bienes a fus pies , y viuiendo .
encpnunnocurauandestemundo. Lo
que hazian era ora^oyr predicar y co ;
mulgar muy freqtientemente 3 y como en todo fuesen religiosos crecia cl
L 3
numero

Libro p rimero.

Excrclcke numro de los fcles y augmcntauafc la


hsprimeros gioria y houra, de nuestro Senor Iesu

sari o a los fiees cfcogieron siec Diaco pconos


nos llenos de mucha fanHdad y vk- r"rou

Cbriftianos christo,
hBmm. .
No solamentcconfrmauan los Apo
sloles la doctrina de la verdad con pala
bras y con testimonios de la escriptura
mas tambien c milagros y senales por
que cl Senor les dixo al tiempo que su
Mm.vh. bi' ai Cielo que harian milagros y senales.Y conforme > estO como vn dia
entrasse anr Pedro en cl templo > a caso

tud5losquales aparejaiun la comiday


las denias coas que cran neceflarias,
para cl fustentamiento corporaI9ay ud
do a las mu gres piadosas que hazan
lo memo . Y entre cllos eravno fane
Estcuan,d quai viendo ladureza y obstinacion de muchos Iudios , y Ueno de Objlnddon
Efpiritu fancto3comcno a predicarles d pmblo
prouandolcs por las escripturas fer este ^i(layco-

cstauaalapucrtavnpobrccoxoy tolli
do pidiendo limofna a losqueentrau

Christo que predicauan los Apostolc.s.


Visto que los conuencia lo apedrea- Atffittm.?.

y fali.Y comolapidicslc a los Aposto


les,dixo fant Pedro . Miranos5 como si
dixera,efpcra que daremos te limofna*

ron , y afsi sue cl prmero que padecio


porChristo,dcfpucs que cl cor fubio
Ptimm
a los Ciel o s y es contado en ia yglca martyr,

Y dixo cl fancto Apostol, yo no tengo


oro ni plata mas de eb que tengo te

por prmero martyr,


Defpucs comeno otra pcrfccucion MeCiCJOn

doy,cn nombre de Iesu Christo Nazareno te leuanta y anda.Y tomandole de


la mano q do fano y bueno/icdo mco
defde el vitre de su madre, como lo di
zeel JibrodeosactdsdclosabGstoes*

sobre los sieles > y sue que vn mancebo *ni*s


noble Ilamado $aulonatural de la
ciudad de Tarfo de Cilicia 5 detem*
no pedir fauor aios principales de la
Synagoga, para que pudiefc prender*
mm">

Fm$<t de U
De esto quedo marauiilado todo cl a los que creyessen cn efu Chnsto , y
pdmio, pueblo y comeno a temerya cfpantar
traerlos a Hierufalcm : y como le fu es
se y llcgofc todo al portai dcl templo
sen dadas las promissiones y ya caima ver los apostoles} y oyanlos de buena
nasse para su ciudad a executar lo que
gana y amaiianlos por fus marauillas y se auia proucydo3 fuecercado en cl capredicacion , mas los Pharifcos y los
mino de vna vision., y hablado vnavoz
que gouernauan laSyhagoga no podia
del cielo lc dixo.Saulo,Sau!o,porq me
sufrir esto ni llcuar apaciencia,q al que
persigues Yvislala caridad cayoen
Pfrecucion el*os aluan crucifcado 5 honrassen coclsuelo^y oyda h voz temio > y dixo,
contra y m0 a PioS> Y dexassen las ccrimoniasy
Quien res tu.refpondio . Yo soy Iesu
tfesia.
ley vieja. Y afsi a vezes prendieron a
Christo,a quien tu persigues,y refponlos apostoles,y a vczes pusicr cn clios diendoypreguntando vinoaserbapt
las manos5y con ctumelias y palabras
zado y de Lobo se bizo Cordcro> y de
injuriosas los echauandei pueblo : por
perfeguidor defenfor : y de tal mancra
, quenofeatreuianamatarlosjporqu- fuealbradoy conocio 1a verdad, que
Umurn^ j0 jos amauael pueblo . Mas elos no suc voz y trompeta de Dios % y como cl
fccntristecianpor esso, antes yuan alemefmo fcfor dixo;cste feravafode de*
gresdelantedelosjuezesy tenifepor cti el quai Ucuara minbrc.pprtodas
niuy dichosos en padefeer affrtas, por las getes 5y afsi suc porq predico a mas
clnbrede efus3y defpues deucrie- gentes quetodos lo^demas apostolcs*
cho muchas marauillas en Hierufalcm
Ycorao vicfen las Apostolcsladuy auerfe multiplicado layglesia ; ,por reza de los Iudios^quisieron yr a predi^.ll3to oyari niuchasgentes Ia prcdfica- car a los Gentilcs pero dtuneron sc
ci : porque pudieen desembaracarsc algun tiempo: porque Christo les auia Mttb.if.
de todaocupaconeo proueero neces prohibido esto > diziendo > al tiempo
que

De la Repubica Christiana.
que le pedian ahincadamente que oves
Mtlno* sclosruegosdela Chananea3queno ve
nianoalas ouejas de Isral. Y en otra
parte embiandolos a predicar les dixo,
que no passasse n a los Gentilesj nientrassen en las ciudades de los S a mari ta
nos, mas que su esse n apredicar a las
ouejas que perecicron en Isral: y que a
ellas curasseny reucitassen. Mas des
pues viendo sant Pedro aquella marauillosa vision de los manteles,lleno$ de
animales immundos:porlo quallereue
Jauan clararaentCjque Dios no eraacep
rador de pcrsonas,Iuego el y los demas
Qu&nfo to- Apostoles, comenaron a predicar a
menarolos los Iudiosy Gentil esj n diffrencia. Y
A postales a
prin i p al m en t e q u e y a los Iudiosdcsprcdtcarala
gentlicUd. preciauanla palabrade salud.Y assi di
xo sant Pablo. Avosotrosperteneciapri
Atfw;. 13. mer a mente predicar clEuangelio,mas
pues !o deprec iays , determinamos de
enscrar a las eentes.
Tomandoel cargo de la yglcfia sant
Pedro y sant Pablo , comenaron a airdcudeay apredicar a las gentes ^ a
donde sehizo mayorprouecho
por
quanto los Indios no querian oyr la
predicacion, liuo pocos. Y sant Pedro
Prhnerogen conurtio aCornclio Centurion , vatilconueni- ron virtuoso) y que buia en la ley natu
do i la fc. r al .Y por reuclacion fuesanc Pedro a
elylo baptzo corn o se toco poco ha,
y fucel priilero Gentil que recibiola
predicacion y baptismo, demanode
los Apostoles. Y a los demas feles ui
liuydo de Hicrusalcm , por Ja persceucion que hazian los principes de la Synagoga , y assi se suer o n vnos a PheniDispersion cia y otros aChiprc,y aigu n os a Antio
primera de chia. En estaciudad que antiguamente
las^posto- se lamo Reblata , comeno a recebirse
la predicacion. De maneraqueyaauia
mu chos Griegos y Gentilcs , que yuan
crcyendo.Y endoauisado sant Pedro
(queestanaen Hicrualpara proueer
a todo)cmbio a sant Bernabe varon Ile
no de Spiritu sncto y predicando atra
^0 gran mulritud a la fe5y queriendo te

84

nercabcsi vn companero que le ay ai


dasse sue a Tharsostraxo clgoasant A#*/,ir,"
Pablo3que ya era varon perfecto en las
cosas de la religion, y etuuieron vn
ano en Antiochia>y tto-crecio la Chri
stiandaden ela,queall comenaron a
Ilamarsejosquerecebianlafede nue- Q^o ca+
stro Scnor Iesu Chriro Christianos. Y
assi sue famosa aqueila ygiesiaiobre to mn&r^ Cor!'
daslas Orientales.
c*htc
Despues queya comenaron los
Apostoles a huyr de Iudea, Hrodes Atium*it*
Agripacomcno a perseguirlos y matoa Sanctiago'nuestro patron de Es- Hmdtset
pana,y prendio a sant Pedro,con iriten
4 ^
tode bazerde lomesmo quedeSan-6
'
&iago;mas el angel de! S en o r lo ibro j
Jequico las prioncsy le sacodela car
cel,y lepuso en saluo y de ay se puso
en camino para Romamas noporesso
dexo la predicacion , antes con mayor,
heruor administrant su offkio 5y de
Roma boluio en Antiochia 3 adon- Pnnttdfide a la sa z o r. auia mas multitud de fie- f^^"
les3y allifueobispOjOpormejor dezir, ^ * * e
tuuo la cathedra Papal, por espacio de
sicte:anos:y de ay embio suscartas por
lasyglesiasdePonto > Galacia, Bithinia, Capadocia, Asia: ya estaciudad
concuman con las dudas neccfarias.
Sant Pablo no tuuo lugar senalado, pttdopreii
porque corno era pregonero del gran uw dlai
rey,y no tnia necessidad de ocuparse g.
en otros negocios , yua por todas par
tes, yassinunca paro hasta que sue a
Roma adonde predicando y conuirtie
do a muchos , padecio martyrio con el
Apostol S. Pedro,q de Antiochia auia
bueko a aquella ciudad , comose dira
en el tercero libro. Y assi por estas dos
columnasdel templodc]senor,fuefundadalayglefa. Ycomodze eliaenla
oracion de su n'esta: por elos tuuoprn
cipiolaChristianareigip,-msaunque
sea verdad que por sant Pedro y santPa
bloucfundadalaseylaygleia5todos
los apostoles labrar en ella su parte c5
su predicaci y martyrio: porque estos
L 4.
eran

'

soouoauo so[ juui uo p: 0 s uoo b oj oj


innwn po optjips "Xpuuudjo soad ojp
opuiduj rau.ia op v\ aoDuo?po.d op $o|
sO[0|jody X 0LUC5 olj OpilOIDOJO d .10
opoj jo opuniu c uoiq luoj onb souu^ip
op v.\wd a ou sopp sofo^ody c opuopu
ooipojd X onj opuiquio c sondjop op v.]
upiuoA pop lUUldjTJ opuuj
$ 'so^uy
.1111:5; puy soj ooipo.id c 00 lu o oj ozip
''tjtj
suipqy uo urpouiooH X op Xu oj)ud uo
onbcopup-zi[ Xo so ipip ouihiu.|juo3
iqd X p mou d o onb oj oo,iuquio oauunoi
oj uu.iS puyoduioj c op ohionj oab sopoq
uo.otuioj jo posiuuco.ioqod opurj ody
joy 0.10 .iod sopoa X j 0S011 oj Oxlojjoj P
Xcjmt uo.u?uiun?o X:so.m3oj uo Ujjoubu
pupnp ooipo.id X opo a u odjiqo vxm:\\
c'vrvqri csnpncjop ouioD oj ozip o.io(|do.njs[
isjyopidiiuoi ouijoiu ooipojd uo 9 -r
cioopdi3ctDi A iuiqjl ( X ojjud uo
cr.np 0 mo o [ 0 p 1 z 0 nj j ojopnj uo jo [
o.Tq op soj sojpud jop ououi :oiOLuqj05
ud uouu rXuDy uo v\ piqmto op sv.nvd
'Wfrqsl oioopud xuojoo oi|doojjss[,oi.Xauiuop
o.t uo nj lDqpyopoo iu.Toyu| o\ ouod
jod ojouiijd odjiqo op /0Unuiqjti03
opuunbciqd oj r,nr.imq| sojj^'oiouuxiq;
stntnoo|0]Ai uo7p onb uo.orqpoj pop p
$opnbXopouuiig[ p 0x0 d o a UApuDj

'mtV$

o[nouq uoo uua OUJ0D*ZnJD Of SOUlOJlp


o.unqopu uo v.\ UDijqndo>] op ^ip oauoS
utmi lyipSuun^ f ooTpoad uo
Xcuny onj uniiioo joyody op supoj su[
:sopupnp X isju ojnd ojoij sodjiqQ uo
soprpnpsij so[?douudsuu.i uop b (pu f
momu ouv.d pop ra n pu 0 : X na n o nj ~jv
onnt} uo ur.Xfojoqdg OLtmu soadjop
op oKKpp nj oip'uung[ X $v\ so.u -ido
XSrjoy: jo jdXpoody opuqp ij.toyop
uoop SOUllUj

'0$pi%upc<

{g [0|)ody ure; 119 Su o po aoXitu -ad


ooip uo ci:opo| Soj n u so\ so.no -o^ody
so| Xciojo7.u|x>| ouioo ozip aunj ojo-i
Au oto uo j n s sowp soucia c ODipoad v
ZssoZr soi ozop opsnqm b<pv.Aji
JFP
^ut31J M^ so^iod X sopipmp jod popoi :opniu
-w^*? mun-potuo^onbaod oppoprd sij.otip
""op
oi^sgpv.pTuivpD vmv, uopim uo inui]o

otuoDUiojjoiniAouopuopt'op Xo of *oa
onbsotu uo so.i.uxlsi]poa XuoniA d -ou
uop oqonui c onbunr, svau uroj jut -muD
sop X uosopXr.u uoijryuoo X -odn.HA
ppou opr.uniiouiHioq n\v.\ o.ipijj -op
aop op srj suinxpf] fozp onb ooipojd jo
opui'j joyodu uo omoDci:ycdj3 d r o:>o.i
jod o.Tqqp b 011 07jq op i?| a pi i X jomu
03 op soi so^tn^j P soj sop soHounqjoj
srAno siuqqixi oj oqoDiq;S?:{jo soonb
OpiMO.ld.lO^UT cJOprU"RU0 OH|0UJ pp
otnuujoij'oopoqo^ op mnij m:iq |0 b n p:
joso oa.nrtib u.) [0 o.ioamu op soj y -o(i
y o j 0 -s .i^ 0 p 0 o v, j 0 csnqp.is b n 0 0 1:.}) - 0M\> O -J:\
mm p 1 put 1 p o s o.nuo su] sojunft A' isj't
o.iipojd 00 Annn?dp,f sup.10 siuo ~.u:d
soi sopuoppoQ p opuuj 4oip?Uun;'j
X nj uopu.irpo.id opopinqdj.ix uo iq
ruinp jopo.m:d opunut * o.io(| -op
optn:x: op jujquj op oxniptn^* u -ou
oi{) uonv.c\ c o.un$uo.id jo oioouoo
ab r mojj oyo 'opuiduo uosoudppX
o.no "Mtundjip oSwpm^Y!) oua v j| d r
im c X souoinb uo.n:oipo.id r.[ ujqupx -ip
mm uo -\:\p
oponf) -p joyody o3n#ut?s p ~oiu
Jiou 00 v\ pupnp op j XMuopjn.sof otij p 'AOU.UU
ojotuud X'odjqo p: tf Sojpo.td X uo p (ji'j rjjy
ojjoi op 'vopn\ 03 ou o[ uozip oqo|tr;{
z'v.riff
3 o x\:j j o u oj c q .i 2o o u o oouojux * u.) p
Dp rpojs) jopunj /{cn mrj o.iojn)[ o u jo
oiqrj ujop 03.1011111 X opi-piA $o.ipvdsoj
op j so sop soHioiirqpj
nui s r soj soi|.i.n:f| * sopojAj X 8tjjo(j i t
Xsom:o.uj-Tsof X:somnj.pr$[ ojjid v stf
suipnj csondjop opuopi: o.iqujoj ij up-'d
tuq uoip-^umu] c op pu ujouihu c b on va[
iqj Xo uripuuoD XSoruouuysoipnui u
opuop uuXo.i jo oyojj oj j op srj 'stnpuj
onb uouoa q oj b n h") soj ooipo.id A -ojuo
ou p joiyody opuuj oinu^j^psiHiOi|X
uo.i sounSp v.[ euojjiij o\pop oqpuucj "VUVWQ}{
jojjody OHiouiujo.ipuoui ) oSrp np so(
X(son8nui: jod ojp oprjini: <>|P P ~vd
v. coi)v.p^) X auuj ui^nnv oj oujinpr joj'tuojukf
OJOUlud o u p ojqq V.ilOD U)A*()3J^I P
oiqj nmoo oprunpy X^ooipior^ oj
ojq

De laRepublica Christana.
brcel sermo del mote: masoy tencmos
su historia grauissima en Lipomano.
Sdrtt PbeSant Philippe predico a los Scithas,
y aosantiguos GaIos( no alosqueoy
lamamos Francefes) mas los que deziraos Gai o s Grccos : afsi lo parece sen
tir St Idro en su libro, de las vidas de
lospadresrdespues vinoa la ciudad de
Hierapolis en Fngia,y ali predico y pa
decio corona de marcyrio, como los de
mas Apostolcs.
Sant Bartholome , como dize Sant
Idro en su libro, muchas vezes alegado3 predico en Licaonia y en Ialndia:
de (pu es sue a la Armenia m ay or y predicando en la ciudad de Albano3 pafo
p o r corona de rnartyrio.
S an r Mathco, primcro predico en lu
S. Mathco.
de a, y al si ccriuio su Euangclio en len
gua Hebrca,deipes passo en Macedonia :y al cab o p a (sb a cierca parte de
Ethiopia,o a vno delos montes de los
Parch os, y predicando alli3padecio por
Christo.
Sant Simon^como o1 afirm S.Ifidro
SShnwh
predico en Egypto5y despucs vinoa
Hicrualerryy uccedio en la dignidad
Obifpa a Sanctiago cl menor. Bcda so
bre cl primcro capituo dcos Actos
delos Apooles..isto quierequesea este
Simon de q u ici 2 h ab la sant Idro ; m as
qicfuc otro,y que no padecio en tic m
po de Trajano,mas queera orro Sim.
Lc.a c su Hccieaita historia de ng
terra y a cl la me rein ir o
Sant ludas,quc cs dicho Thadeo pre*
S.tMs.
dico en Mcsopotamiay en lo m as ad en
rro de Ponto 3 rns depues predicando
llego a a ci u d ai cie Hierico en Armenit la bai:a,y ali padecio.
5at Mathi's,quc sue puesto en lugar
S.Mthk
Op.71.
deludasel traydor^dizeS.' sidro que
padecio en lu d a ; porq le cupo en suer
te y ali murio. Esto es io que ay de los
doze Apololes5y pues hemos traado
delosjusto cs quebreuemente setrat
de otros difcipulos del enor^ quesudron m as faraosos en la predicacion.-

85

Sant Marcos Eungelista , sue pre- S. Mmm,


dicar en gypto, y puso la sila patriar- Li}r- 4
chai en Alexandria , adonde corn o dize y*ta cde"
Philon y Eusebio Ccariense en su Ecj -4
ceastica historia , tu u o m o n a st cri o
adonde viuian los clerigos y pcronas
mas rformadas en vida comn,ytie
aqui emano viuirlos Canonigos en fus
yglehasal modo que oy vemos viuir a
losmonses. Ylosmons;esfniavon l

vida comun de los primeros clerigos j


sant Marcos tuuo.
Sant Lucas por aner ldo compane- $tL*c*s*
ro de sant Pablo,no hallamos lugar senaado adode prcdicae: porque en to
dasls naciosics adde su maestro y ua
y predicaua}hazia o mesmo : mas en su ..
vejez predico en Bithinia adonde sue
Obispo.
De los demas difcipulos del senor S. Barndv
sto es5 o que le poddo colegir 5 en o s ,,'
tocante adonde fueronapreuicar. St
Bernabe5como predicafieen compania
de sant Pablo primeramente vino a Ro
ma,y despucs sue Obispo de Mian^por
que vno ali a predicar, y ass Onufrio
Pannino o pone por primcro Obispo
de aquclla ciudad en su historia Ecceiastica,y de ay paso a Chipie adonde
padecio.
Timotheo discipulo d cl Aposto, Timibe
sue Obispo en Ephesoy de sac ali sue
predicando por el Iiirico3y la prouincia de Elladia adonde murio;
Tito sue Obispo de Creta y predico Tito.
a las Mas vezinas.
Ananias cl que baptizoa Paulosue Amnuu
Obispo de Da mai co , adonde -predico
desde el principio,y asi se ha de entender que adonde eran cri a dos Obpos
los difcipulos del snorenuporquepre
dicauan ali.
Phiiippo3vno de losfiete Diaconos, Philips*.
predico a Sim Mago3y ai Eumicho de
Candaccjdespues Uego predicand o, ha
sta Asia, yfue heciio Obispo de la ciud ad Trailcnse.
Procoro/ue Obispo de Nicomedia, Pwoto.
L 5

ciu-

Libro primera,
ciudad de Bithinia suc vno de los sic te
Diaconos.
Stmtt 7Simon Timon, otro de los sictediamoih
" conos,fuc Obipo de la ciudad de Botroen Arabia.
Nicolas sue Obispo de Sapria,mas si
NCQ4Q. guiendo opinion agena de la Christiam Doctrinafuc hecho herege.
p4rmms
Parme n as y Nicanor 5 cl mesmo dia
NicatM* padescicron martyrio, que Sat Estcu:
porque lo acompailauan en aquel espectecuo.
CUophds*
Clophas predico cnHtcrufalcm 3 y
sue Obipo de aquella ciudad.
SiUt*
S il as dc quai h ab la ant Pablo , suc
Obispo de Corintho.
$ilHart0;
Siuano3dc quienay hecha memo"
ria en la primera a los Thcflonicensesjcaa.fuc Obispo de los Ticalomcenss
Qcscem,
Cresccns, de q m'en se h aze memoria
en la. 2. a Timotheo. 4. ca. predico en
Calccdonia , y sue hccio Obipo de la
mesma ciudad, predico asi me i in o por
muchas partes de Grecia.
Efeneto,
iazemencio sant Pablo deEpcneto cn la Epitola ad Roma.capi. t6. cite
predico en la ciudad de Carthago de
Assrica^yfucObisp'odeella*
tAnwico

m^lku

*?l,c Andronico Obi spo cn Panona,


y sue discipulo de saut Pablo 3 corao se
vec en la Epitola3 arriba algada en cl
mesmolugar*
Amplias sue Obispo de Odisca , Iuzc mencion del sant Pablo
Vrbano , Obispo de Maccdonia suc
Obispo dcBizancio : al quai crio Sant
Andrs.
Apclcs sue Obispo de Smrna antes
que sant Policarpo.
Aristobulo suc Obispo de Bcthania.
Narciso sue Obispo de Patras.
Hcrodion,obispo tambien suc dePa
raSjdespuesde Harciso,
Rufb suc obispo de los Thebanos,
Afuriofuc obispo de Hircania*
Phlcgon,fue obispo de Dalmacia.
Hermas, sue obispo de Philspolis-,

Patrobas sue obispo Nepotioano,


de todosestoshaze memoria sant Pa
blo cn clca.16. de aepistolaad R orna
nos. Otra innidad dcdiscipulos que
hallamos commemorados en cl santo
Euangelio y en los Actos de los Apololes,y en las cpitoas de ant Pablo,
predicaron por todo cl m u n do y suer 6
hecbos Obi spo s de muchas ciudades:
porc] ninguno en aquel tiepo anduuo
ocioo: antes como vigiantissimos hijosde la ygleapusieron todos su cuydado en aquello que tanto yua.
De las otras gentes que vinieron a a
fe por la predicacion, y en que tiempo,
y por quieneSjdira c adeance.
[J De U pt'cdicacion de los .sspofloles Saut Pe
dro y sant Pablo y SantkjiO > y como yncron a F.(pana cn diuerjos tcmpos^y de los
primeras dtfcipitlos que predicaron^ lase ca*
thotica cn elU. Cap .II II.
Muchos h ombres grattes hc
vito tratar, si cl Apotol SI
ctiago vino a Epana 5 y po~
cos dias an tes . q u e m e reco
gieic a corregir esta obra,lIcgaron dos
h ombres Docios en Al cal a a mi,a pregsitarme ago dcstcpropoito : porque
t raya n vna encomienda de! Sacrifiant
mayor de nuelra l'en 0 ra del Pihr de
aragoa, paraiobrmarc desto . Yo a
la sazon no quise dczirlcs cosa dudo|a>
masprometilcs que queria acar a lu/a Republiea ChriHana^y cj alli auia la
garsenalado ad onde se podria tratar
deste menester, y que lo haria d mane
ra que qucdasen fatisscclios los q aui
hata agora d u dado. Mas con todo eso
me parecio rcspondcrles apart porq
a qui no e podia hazer conucniblcmcn
te y ai en vna palabra se dira lo que vi
nierc aproposito dexdo o de mas pa
ra a vida dc Apostol Sanctago que va
muycopiosa }y alli verna ruas a propoto.
Solo de los graucs auctores y antiguos

De la Repubica Christan:

C<tf-7>

86

guos fant Isidoro dize que el Apostoi


S.anctiago vino a nuestra Espana y predicoel [ancto Euangelio, cstodizeen
el libro de la mucrte y vida de los fanctos5dcIosdostestamentos,yenbuena raz deuiera bastar este restimonio:
alomenos para rai fobra me. Mas porq
muchos hablan de esto duramentc ana

cipes^no conurtrmas quea vno^y dclara ali queaque no conuerrirrnas de


a vno se entiende de os principales, q
delotropuebJo muchosguier su do
ctrina ,porquefideotra manrseenri en de, ay manifiesta contrdici entre
Calixco y Iuan Beleth. lacobo de Bora Pot.x.fk&
gine^en su historia de los sanctos haze srf;7-

diremosorroSjaunquenode rantaauctoridad y antiguedadipcro aquipcre

menci de la venida del sancto Apostoi


en Espana,y queconuirrio apocos.An Par*HefI'z'

,ceranbientodos juntos Quefea verd ad qucvino a Espana Santiago ,e Pa


pa Calixto. I . grand eu o to del fancto
apostoi oafirmacnel libro quebizo
.de su- predicaion y discpulos., y del
martyrioy trastaci fuya con lo denias
rocante a lu vida y milagros.Este Ponti
fce/ueen losanos de mil, y cienroy
diez y nu eue q ha casi quinientosaos.
Et ijueano El libro original difficultoso sria de
"vm^t}. pa hallar : pero toda via daremos testimopa u ixto. nj0 acj0nde csta,que es ena sancta ygle
fia de Sanctiago de Galicia, adondeyo
saque todo lobueno que en ella ay en .
este propositoel quallibro, no va orde
rjado corao historia, n porcapitulos*
mas por homelias,o scnnones.Que av
eferiptoeste libro eldicho Papa, muchos son os auctores q lo dizen , y afsi
Opnw M cri esto no ay queponcrduda.Dizen q
os difcipH* elancto Apostoi no conuirtio en fpa
losque San naamasqanueuepersonasperoel fer-*
ttago con- mon qUC trata desto no dize que suera
mm'
nueuesolos,masquedelosqueonuif
tio escogio nueuc.-los quaks se allegaron a ci con mas familiaridad y con ma,
yorferuordefe. Ycl ensenandolesco
particular cuydado a pal ab ra Euageli
ca,y tomando ietc dellos, se parrio para Iudca, dexando dos solos en Efpa*
na%queserianJosmaspciiectos3para-d[

tonio de orcia dize, que solosdos


Efpanolesfe conuertieron alafepor la
prcdicaci deSctiago.Vincc Belua
cens enfuefpejo dehistorias5dizeala
letra o qde elPapa Calixco. La chroni
ca del PapaPio,o Eneas, Syluio, Naulero, Guillermo Duran , en sb Racional,y Perro de Natalibus^y luan Vaseo
en su primera parte dela historia de Esparia dizen^que vino Sanctiago a Espana.Baptista Mantuano en fus Fastos?no
solo dize que astctiago vino aEspafa*
mas que tambiencorrio nauegando to
doslospuertosy costasdelmar Occho y Mediterraneo* qfot a a parte de
Itdia,y tambiest etitro en talia: porq
estas dos nacionessondichas las Espc>
rias, Desta predicaci de Sanctiago en
Espana,estan llenos los Brcuiarios delia : y algunos dellos rnuestran clarmente que el Apostoi vino a Espa*
na$ comoel que tnia a esta nacion por,
suerte para prdicat est ella. Tienele q,
elhizoj yglesidc stuestra senora del
Pilar de aragoa > segun los auctores.
de Aragon 5 y segun a traic omunrecebidasanctamtc assise cree y setie
ne:porque sabcmos que la yglefa Ca-.
thed rlantes y despues que Espana sc
perdo,siempre estuuo cn nueifra seno
ra del Pilar, empero el mayor testimo-

predicassen.Otros dize que no conuirtio mas que dos:empero lo quedizeel


Papa Calixto se tiene por mas verdade
C^,i4o. ro.El maestro IunnBcleth, en su libro:
dlosdiuinosofficios dize, que Sctiago suc embiado a prdicat a Espana;
empero que por la nialtcia de los pria-. ;
'
"'

niodeauervenidoa Espana j es elaucr


dexado en Galicia, a St Pedro primer
prelado de Braga,y aiia primera ygle
lia Cathedra,yel primer Obispo entre
Gcntiles en elvniuerfo mundo sue este .
sant Pedro, comolotenemos escripto ,
en 1^ vida deste fancto ApostoL
No

.->'::,

Libre primero,
No folamcntc cl Apostol predico la
tremetermc. Cotieda ha sido entre mi
palabra de sa lu d en Espafia 5 m as otros
y los claros varones cl maestro A mbro
niuchs vinicron por mandadode los
fo de Morales , Chronista dignode la
Apololesestc ofsicio > asti consta del
Magestad del rey DonPheippe nue~
CaendarodeBcda.,ydelde Vsutdoy
str fenor y el maestro Aluar Gomc'Z
que sonauctorcs de mucha gra.uedad3c]
tatribien chronista de la fancta yglefia
HW'M) 16s ariclos Apstoles Pedro , y Plo,
de Toedo.Yo hallo en Vsuardo mmo
u$ > . erabiarondede Romaete Obispos a " ria de saut Eugcnio : pero no habladc
predicar a nuestraEspana cl sancto Eu
Te>ledo nautique dize que padcciocn
geli , ctiyos nbre fort estos, ToraFrancia , cerca de Paris , lo d cm as 'que
t o,T i f hte, S cg u nd ojn d al cci o , Ceay en Vsuardo, no es snyo mas de luan
cili** Bfici y Eufrasio: los q u ales sueMolano. El primero Obispo de Tolct Obisposde ete y gleas de Espafia,,'
do,no se Kamo Eugcnio , no Pelagio
como oy lovemos que en ellas se ecleEugcno,y desto me tiene aquclla yglc
bran caJa vno porsi?la fiestade su Obisa vn mmorial , no drgno de deiprepoypastor.
'
ci ar. Ta mb i c n I u a n S c o t o, m o ng e B e n
El Breuiaiio de Euora clbra c gra
to,au'tor de ochocit-tos anos3y mas di
solcmnidad a predicacion de saut M~
ze que el dicipulo q sancDionyio ti
co,quc fuediscpulo del scory se habioa Espana (e llainaua Marcello;. Mus
llo fcndo mancebo pequcio en la fo~
pues tantos aurores y Breuiarios ay t|
lem nc procession de los Ramos, quanarman fer Eugenio;dctpu! de ant
do Chrislo suc recebido de los HcDionysio) el primero Obispo de Tolebreos cn Hicrufalem,y enel feruicio de
laccria, quando fucTristituydo el acro'
sancto sacramento de nuestra redempcion y falud, Y que depwes de recebi do cl Eptrlti sancto suc mbiado de'
losfanctos postos a Espafia para'cj
predicale. Pero dize al la historia que
ioeraudio,masRomn quesindubdadeuia de estar enlos Kercitos R orna
ios que ctauan alli puestos por cl imperio.
Hallamos afsi mcfmo por m cm o ria
S.Rus,
cnlayglcsiade Tortofavn sancto Obisp o llamado Ruso,quefuc hijo de Sim
Cirenco, que ayudo alleuar la cru z a
iuestro Redcmptor. Estepredko tambien en Espana , y porco en aquclla
yglea es tenido por patron , como lo
Z.ffci.f,3* muestra el Breuiario fuyo y Bcuterdizc
lo mcfmo*'

do,yo o tengo asi por cicito: porque


a tradicin en la ygesia cs de grande y
rcuereda auctoridad.Y este puto ha vemdo a fer digno de todaverdad, por el
tiempo y 'por la gran auctoridad de lo*
que ordenaron los Breuiarios.
En Io que oy llamamos Nauarra, q
antiguamenre sue die ha Can ta b ria, c
Ia por graucs testimonios , como fant
Cernin Antiochcno , dicipulo del
Apostol sanr Pedro, vino a Espafia : en
Latin se Uama Sarurnino : por q el fancto Apostol llegaclo cn Roma,vicndo
como Cernin, era varondc quen c po
dia star la palabra de Dios , lo hizo dispc n fado r dlia cn las Espafsy llegahdoen Tolosa de Erancia conuirtio entre otros a vn mancebo naturalde ArIcsJIamado Honesto,y embio loaPatn
plona adonde>sue recebido con gran h u

La ygesia de Tolcdo, c casilas mas


SXngeni. de Caiilla,cclcbra la fiesta de ant EugcniOjfu primer Obispo: porque suc su
Apostol y predicador* Si sue Eugcnio
cl primero que predico cl Eugelio en
aquclla ciudad o no ,yo no quiero en-,
.

manidad^y predicdo atraxo a muchos


a la fc, mas abiendo, que sont Cernin
cra maestro de tan gran var^pidier le
ahincadamente que le traxcfc a aque11a ciudad. Y cl sancto discipuo creyen
do q feria doblado cl fructo , si viniese
su

Dela Rep uMca C hrkfam.


su maestro^fueaTolosay traxolo con
go>y assicomcno apredicar y encre
los otros que recibier la palabra diuinafue vno llamado Firmino , ei quai
despues sue pastor de los Nauarros, y
el ancto varon Cernin llego a Najara
y a Toledo predicando.-de dondeparece auer tenido occasion de deziralgunos graues hombres, que sant Cer
nin consagro en Obispo de Toledo
Sc Honorato. Y si esto es assi,primero
sue Obispo Honorato q Eugenio 3 este
cs error de los originales porqpordezir Tholofano dixo Toletano . Assi q
sant Cernin , y sant Honesto fuer predicadores en Esparla , del Euangelio:
por o que oy llamamos Nauarra y Rio
ja. No folamtefueron estos gloriosos
sanctos los que vinier a predicar a nue
stra Espana ,mas otros muchosipero yo
no quie fer prolixo, ctentandomec
dezir loque en esto hallomas Hegado
a la vcrdad.Tambi parece de sant Cle
mente muy claro en la Epistola embiaEpiflo.s
da a Sanctiago Obipo Hierosolimitano5q estaua a su cargo el ernbiar Obispos a fpana,que tambien csar^umento grandede como los A postules tenian cuydado que en esta naci se estcdiesse la fe Catholica: y un tgo yovn
original de mucha auctoridad que dizejhabando de sant Dionysio Arcopa
gita,quc el discipuo que sant Clmen
te embio a Espana , se llamo Philippe
Toda via sera justo tambien quetratemos aqui ^antes que passemos adelante
vinieron a predicar a Espana otros
Apostoles mas que Sanctiago/algunos
tienen que sant Pablo5 y otros que sant
Pedro: y yo digo q ambos ados , y esto #
quiero mostrar bastantemente3 conteltmonios dignos de fe.
Quanto aloprimero digo, cj el Apo
S. Pedro v stol sant Pcdro,vino a predicar a Espano4Espana na.l testimonio destoes Simon Metaphrastes grauissimo auctor, y degran
auctoridad:e quai haze vn comentario
end qualtrata breue y compcndioTa-

mente las lucha$> traba;o(s5y pregrina


cionesdelosfanctos Apostoles StPe
dro y S-Pabloj como parece por las vi
das de Lipomano queand impreslas^ Bphme.
llidize estas palabrasi Comonosede ParL r-sfc
tuuiese elsancto Apostol muchotiera ^l'? to
poconlos Romanosay vuiesseen este
0 '79k
tiempo regenerado a muchos c el fan
cto baptismo y constituy esse y fundaste
en Roma la y glesia j y criasse en Obispo
a Lino,vino a Tarracinaren la quai ordenando por Obispo a Epaphrodito
psso a Sirmio,ciudad de Espana : en el
quai lugar crio por Obispo a EpenctO
Yhechoesto passoa Carthagena ciudad de Assrica,estas sonlaspalabrasde
SimMetaphrastes . Ponerdifrcultad
en esto no se y o porque , como cste q
el Apostol S.Pedro siendo vniuersal pa
stor auia de fer vigilantissimo en mirar
por las ouejas del seiior, y assi no auia
de estar ocioso en ningun tiempo5y as.-;
si no solo en Espana 3 ms en AfFrica,
Egyptoy Bretanapredico.YOnuphrio Am.S
Panuino en u Ecclefastica historia dize,que constituydaayglesia Romana
se partio de Roma, y anduuopor todo
Occtdcnte predicando de donde parece claro que sant Pedto peregrino por
muehas partes,despues que assento la si
lia vniuersal en Roma. Y assi mostrando sant Eusebio en su Ecclefastica hi- Lih^tdM
storia la causa porque Sant Pedro crio
/ Obispo de Hierusal a Sanctiago el me
n or quiere que porque cl fan ct o Apo
stol anduuiesse defocupado parae ofH
cio que tnia como pastor vniuersal3y
assi Nicolao Sandero en su monareftia
se aprouccha deste lugar de Eufet>io3pa.
ra prueua de que sant Pedro ordeno a
Sanctiago en Obispo por desocupar se
para hazer ei offci o S pastor vmuerfa *
Y q mayor testimonio podemos traer
para prueua deesto de lo que sant Cle fyfa>
mente dizeen Iaepistalaembada a S
ctago el rrjenor adonde claramte mue
stra q ant Pedro anduuopor rodas las
partes de Occidente.Pcner pues escrur
pua

Libro primeroJ
pulo cn e auctor no Io pornia yo , alohicnosporquc allcndede fer sanctoy
cciebrarlola yglcaa los vcynte y liete de Nuicmbrc* son ttoslos Doctores fagrados que hazen memoria d cl,
que no sc puede dezir st no injustametc
que no trato verdad*Los auctores que
de! hazen racneion ion P sel o notable
Doctor Griego, q escnuo su vida eloTomo.s.
quetemte,corao parece por las obras
de Lipomano de Sanctis . Tarabien lo
cnflahasta cl cieo heodoro BalsaTomo.i. e mon expo nie nd o el( Canon sesenta y
losconc.fol. tres dej Concilio.VI.gcncrabquc es cl
1049,

Liky*

EftJQA*

tercero Coubntinopolitano. Este dite alli hablando de los calendarios falsos que anclanan en publico quea imita
cion de lo que proueyo cite die h o cci
lio deuian quemarse todos los talcs lib ros jtratait desta materia, edo ofpc
choosrpcro q deui fer dadas in/nitas
gracias a Dios, y a Sirn Mctaphrastcs,
porq con gran su dor y trabajo adorno
las vidas y batallas de los martyres, pa
ra gloria de Dios y memoria de los mar
tyres . Ay tambien hecha memoria en
Theodoro PodromoCcn la historia que
hzo de los fagrados auctores de Sim

Metaphrastes)en estas palabras, A quellos que ordenaron la ygleia con fus


sermoncs,bn est os cl gran Dionyio
Arcopagita cl gi de Arhanao,Balio,
Session. 7. G re g 0 r 1 o, C h ry fo sl o m o, N i I e n o , C i ri l
Lib.14, a. lo,Maximo,Io.Climax5 Nilo, Bphrcn
Syrio > Mctaphrastcs fuaufsimo en cl
dezir. Quicn quierc ver mas lea a Ni*
ceoro en su Eccleastica historia, y e
concilio Plorcntino 3o Perrariene lo
llamacclcberrimo Docto'r ,a cercade
los G ri ego s.Y. assi podria mostrar otros
testimontos dignos de la mesina aucto
ridael que los dichosdcmancra que rai
rado el testimonio de Simon Metahrastes^como Sant Pedro vino a Espana,noay que poncr duda,y assi lo tengoporcofamuycicitayaueriguada.y
con este preupuesto varaos a prou.ar
como el ApostolSant Pablo vino a

nucstra Espana y cflo sc h ara , con tcsli


monios dignos de roda e.
Muchos Doos varoncs han rrata- s.pMov
do fi ant Pablo vino a Espana : porque noAEfafa
de las palabras que leemos enn Hpisto
la ad Romanes, muestra gr gana de ve c^ ?i
nir en clla, afs dize. Quand o panire
para El pana. Y mas abaxo : porvosotros paare cn H pana. Destas palabras
e faca cl.ua mac que tu u u ntxnao de
venir en estas partes: pero csprcamctc
no ay lugar uyo que lo diga , con todo
cso mnehos Doclos en Efpaa han dtclio que vino,y fui dudacllo cs ail y lo
prouarcbatantcmente.
Quanto a lo piimeto Saut Isidoro
cn cl libro de la muene y vida de los
Sanctos dize, que Saut Pablo predico
la palabra Euangdica 9 comencanclo
dede Uierulalem hafta cl llinco , y
Italia y El pana. Hall a sc ch vida de
Sant Pablo por Lipomano en fus nl o
rias de antos y cncl Epitome y Metaphrastes hablando de las percgrinaeoT
ns de los principes de los Apoole.s,
tratacomo ant Pablo vino cn El paru,
como e puede ver cn cl Epitome y cn
cl exto tomorallcndc desto la nr Dama

Tom.t.foU
60, p(rs, u
/o.ho.
pa,Lf0.
\i ow J^foL
7^*

fo cn la vida que cfcriuio deste Sancto


Apostol en verso elegare, dize lo mesm o : la quai an d a nnpica entre las
obras de Lipomano de faillis , Adan
Treucrenfe en lus tiempos , cn la fax- Tom.t.fol
ta cdad,tratando deste fancto Apostol 64.
dizc,quc vino a Espana. Don .Lucas de
Tu y Dotor notable de Espana y cano
nigo Rglt de Iant ldoro de 1 .co , en
cl proogo que haze sobre la historia
de este nbleDo&otvisinnaesta verdad
luirto bastaneeniente, y V uardo mon- j u^nM
gc cn Cn calendario dize , qne paslando Dcqcwku
cn Espana eno en Obispo de Narboria
aPaulo fu difcipulo,y assi mefmolodi
%n las mas historias de E! pana , q por
nocauar prolixidad no las cito aqui.
Mas porj esto quede muy aucrigua
do y cn los venideros quede muycnt
duio traere talcs y tamos Dotorcs a-

De la Repblica Christan?

Cap,M*

Lib.-

Capi.z4'l?'
76.
Capi. 24,
Homuti
JJb. 3 1 . c4.
17>

t.q.z>caj>.
Beatas.

'88

graos y antiguos,que en ninguna ma


co hazemucho dao a lo que aqu tra- Can
trnoslo que dizesant Hieronymo, so- C
nera se me pueda dezr q no trato este
negocio c la curiosidad que se reque
brela Epstola adBpheloS jy Sedulio
re. Digo pues que allende de los testi
en la Epstola ad Romanos: porque no
monios traydos5Sant Hieronymo so
le contradizen,sino dexan lo dudofo,y
bre Esayas dize.Paulo paso a Pamphicon esto cumplo coloque tocaalagio
Jia3 a Asia 3 a Macedonia,y Achaya , y a
ria de nuestra Efpaapues soy el prime
diuersas Islas y prouincias,y a Italia troque he rastreado esto y lo he dado
bsy como el escriue a Espaa fue try, junto,y no Jo tenga en poco, pues guar
do en aues de los estrangeros.Y sobre
dar Dios este rinc limpio y seguro de
Amos dizcque a manera de vnanuue
la yerua mala de las heregias, buena
veloz quiso regar la y glesia dcDios y q
partees auer tenido tales columnas y
afsi siendo llamado de Dios fe tendi
patrones para arrygar la fe: quales fue
por toda la tierra para predicar el uan
ron fant Pedro y fant Pablo y Sancta<gelio y que de Hierufalem hasta el liligobios quales es de creer q interceden
por nosotros en la presencia de Dios;
rico vino y que camino hasta Espaa y
predico de mar mar, como dezimos.
Comofe dilato efano Euangeliopor toda
Theophilatoy fant Chrysostomo, so
la tierra despus de lossnelos .Apopolesy
bre la epstola ad Hebreos al principio
quien conuiirtio cada yna de las prouincias
dizen lo mesmo:y Epiphanio ctra los
del mundo Cap.V.
hereges Arpocraticos dize que Paulo
vino en Espaa, y sant Chrysostomo so
Efpuesqlosfanctos Apo
bresant Matheo y sbrela primera ad
stoles y los discpulos de
Corinthios capitulo quarto en la homi
Christ
o predicaron el Eu
liadeLaudibusPauILy fant Gregorio
gelio3y confirmaron la ve
en los Morales dize 9 que vino a Efpanida
del hijo de Dios al
a,y fant Anselmo en la epstola ad Ro
mundo, con morir y padefeer muchos
manos sobreest proposito, dize que vi
trabajos dexaron otros que lleuafen
no fant Pablo a E fpaa, y Thedulo refi
el nombre de Christo por todas partes
riendo las palabras de Sophronio dize
y
fembrasen la palabra de salud que
que fue hospedado en Espaa sant Pa
Ileua a los q la oye y retiene hasta l vi
blo de vn noble varn, llamado Thedu
da eternas No entiendo que este capit
lo.Podri se traer otros lugares de esta
lo
sera superstuo como el fin desta obra ,
auctoridad,mas basta estos para prouar
sea solamente mostrar las cofas de la
esta verdad , y no importa que en Jos
yglesia,ycomofuc
estendido el nom
actos de los Apostles no aya memoria
bre Christiano por todo el mundo , y
destorporque fant Lucas cuyo es aquel
las
cofas que en ella ay dignas descra
libro no eferiuio todas las cofas de fant
bids
de todos,yafi fe conozca iagrPablo,mas solamente hasta que llego a
deza y hermosura desta RepubJicaChri
Roma5que fue al quarto ao del impe
stiana.
rio dcNcrompero despus fue libre y
Ya en el capitulo pastado tratamos
predico ^ y por cso dize que le libro el
de
los que predicaron en general por
Seor de la boca del Leon,que era e
todo
el rrindo,y venimos particulari
ro .7 assi acaba su libro.Y aunque el Pa
zando hasta nuestra Espaa, agora sera
pa Gelasio en fu texto parezca sentir q
justo
que vamos mostrando como fe
n advino, mrese adonde va3y al proposi
estendio erfancto uangelio por otras
to' que habla aquel Canon , y vera que
prouincias
y comencemos por el Rey4
nova contra lo que yo digo3ni tampo
n

Libro
no de los Ibcros, gntc particular.
la prouinria de I b cri a gente muy vc
zina al marEuxino/c conuirtio en los
Prcdiccio tiempos dcl gran Constantino , y porq
t los lk- fu conucrsion suc famosa y por ncdios
rp.
nui y partcularcs dire lo q cn este pro~
poto apuntan Socrates y Thcodorito
cn fus historias Eccleaticas ; y pafa
assi.Cierta muger muy cathoica Clir
liana y muy continente acaescio que
cn cierca guerra suc presa y puestaen
seruidibrc en poder de los Ibcros 3 esta
muger aunque era si cru a vuia virtuofa
mente y con mue/lrasdc mucha piedadjporque ay u n a u a y viuia muy reco
gda:dcmaneraquc aqucllos barbaros
se admirauan cn ver aquella m ancra de
viuir en vna muger que estaua en eruidumbre * Acaescio en este tiempo que
cl ht jo del R cy quecra de muy tierna
cdad enfermo y 11 ego a lo.vkimo ft cla
gente coin o no tnuiessc trato de medi**
cos,segun la costumbrcJIcuar al tiitio
de caCacn casa para quealguna muger
dcse remedio a su enfermedad aplica*
doe las medicinas que quia pub a fu
Iiijo quando cluuo en cmejante t ran
ce ; pero aunque de ordinario por esta
va solian sanar muchosadcsta vez no H
hallo ei remedio en os naturales:porq
ya aquel pucblo estaua cerca de la fa
lud cterna-.y afsi 11 eg an d o a la casa ado
de estaua esta muger sancta aunque los
de su casa no le dicr cl rcmedio,ella to
mo cl ni n o y creyendo todos que 1c ha
ria aguna medicina suc al ectrario por
que nohizo mas que tomar la criatura
y cmboluerla en su cilicio quecra la ve
stidura mas precioade que vaua y di~
xo sobre cl.Christo que ano a muchos
sanara tambieeste infante : dichas estas
palabras or o sobre cl y lu ego comeno
asentirse mejor el nino3y dentro de po
cos dias sue libre y fa n o, ei iecho desta
muger luegofue publico , y se estendio
por las orejas de las demas mugeresde
la ciudad y prouincia 5 y la rcyna visto
tvinto bien como auia recebido de aque

rimercr
la muger cslimolaen mucho y hon
ra u al a. No passo mucho tiempo que la
rcyna enferme y ddando a falud cm
bio por aquella iicrua:pero cla no qui
fo y renias la Rcyna dccando sanar vino a fu casa , y no vfando de otras me
dicinas que con fu hijola ano.Marauiiado quedo ci R cy de la virtud que
aquella muger tnia y cmbiole presentes magnicos.-pcro cla rcfpondio que
no tenia necessidad de doues ni de las
gracias que la rcyna 1c daua,que cl may or don que cla poda recebir era que
conocicOcn a cfu Christo rcy dcl Cic
lo y de la tierra y sabricador del mundo:porquc cl Ic auia dado la falud y no
clla,y que si lo conocic'en veria la dif
frencia q,uc auia de o que auian enten
didobasta aquel tiempo ,y embando
Iclos doues perfuadio a que adoras
se n en Iciu Christo JE Rcy como hom
bre prudente guardo cn lo intenor de
su pecho as palabras de la icrua, y miro en a suer a con que lasde/.ia ; pero
no tard o mucho que no obrafe la mano diuina vn hecho notable, por que
otro dia faliendo cl rcy a caca le acac
cio vnacosa marauillofa y suc cla. Anci an d o porios montes el rcy adonde e
tenia fu montcria3upitamcntc fe leuan
to vna niebla ta obfcura y cerradaque
ni veya la caa ni ellugar adonde estaua3ni fabiayradelanteni bolucr atras.
Bn esta perplexidad no fabia tomar cscjo,masllarnaua y inuoeaua a fus Diofes que lo ayudastcn, mas como no tuuieslen lugar cn el coraon que y a se
aparejaua para Dios,no pudicronnada . El rcy empero acordandose de
aquel Dioscuyo nombre y virtud auia
sanadoa fu muger y hjo ,comeno a
inuocarlo y pedirlcfauory ayuda:y co
mo yua'pidiendo a Dios el fau o r asti se
yua dcslmicndo la niebla. Dcmancra que luego se vio libre de aquella
obscuridad *y alcgrc boluio a fucasa,
y conto aaReynaporordcn lo qwee
acaescicra * Ellos quando vieron tan
ma

De la Republi :a Chfistiaii.
manifiestas marauilas y quecada vno
ania dofauorccidoy remediado por
aquel Dios que la esclaua nombraua
y que cl hijo que era comun a los dos
viuia por el,embiaron por la sierua,que
ya enlosojos de todos era tenida en
gran opinion; Yeila viniendoala preiencia del rey sue pregtada quai fuese su DioSi y adonde estaua, y fi po: drian conocerloja esclaua entendido
que y a estauan difpuestos para recebir la palabra que lleua a la vida eternacomenoles a mostrar todos los rnisterios.dc la Rcdempcion y dandle
Comwsion Dios de su spirtu conuirtio al rey y a la
de los fbc- rey na y hijo3 y afsi dentro de poco ticm
m'
po se conuirtio el reynoy se cdifcaron
templos umptuosos y el rey embio a
pedir a CstantinoMagno Obispos,y
ministres y por estamanera se conuir
tio aquella gente embiando por Apostol a vna icrua y esclaua porque el
Euangelio no sefunda con potencia y
armas mas con humidad. Quien quie
re ver mas largo esto lea los aurores
q arnba alcguey vera orras colas muy
curiofas al propoito.
fun con
Agora vengamos a la gente de Fran
mrtida 4 la cia adondevuo muchos sanctos varocns y grandes mnestras de auer sido
Dios eruido en aquci rey n o , como
lo muestran los Obspados , templos,
y monastcrios,y muchosvarones 11enosdegran piedad y dcuoeion . Los
primeros que elsancto Euangelio publicar en Francia de Iesu Christo nue
lro Redemptor, fueron Sant Dionyo Areopagta confus corn pane ros
Rusticoy EIeutcrio,y otros : los quales fueron embiados del Apostol Sant
Pablo de Roma-.porque el Dionysio fie
do Obifpo de Athcnas, vino enbufca
de su maestro y dexando en su Ciudad
dispensador balantc para la predcadon y Doctrina , sue embiado a Fran
cia por el Apostol sant Pablo , y predicoatoda aquella gente que estauainficionada de la ydolatria. Yperseue-

%>

rando en este officio murio lorosamente i Vinieron despues a predicar


otros anctos varones por mandado de
ios ApostoleSjssi como sant Sixto, Sifinio,y Mande-, que fuer los primeros
Obispos de Remes s y luego vino otro
difcipulo del Apostol sant Pedro liamado Memio: el quai predicando en la
Ciudad de Cathaluno que es agora l!a
mada Xalon3 sue el primero Obifpo , y
edifco dos yglesias vna en honra de S.
Esteuamy orra en reuerencia de h virgen Maria nuestra sriera . Y ssivenian
poco a poco discipuls de los Apotoles y yuan predicando por diuerfaspar
tes de aquel Rey no , asi como Firminb
que promugo el Euangelio en Ambia
nas que oy es Uamada Amiens, y sue e
primer Obifpo y sant Adbentino de
Carnotorel quai con otros quatro c5paneros padecio por Christo nuestro
Rcdcmprory rigiofu ygjea ci n quentay cincoanos.Ay en Francia orraprouincialamada Normandia : en la quai
predicaronciertos cliscipulos de Sant
Clementc,difcipulo de sant Pcdro,cuy os nombres fon,Nigao,y Exiiperio*
y santTaurino:losqualesfucr Obis
pos y predicadores de toda aquella
gentey por la fe constantemente padecicron : porque con su testimenio
fuessemas firme la predicacion su y a*
En las partes de Turon3y Liturica^que
oy sondiehas Turs^y Berri , predicaron Simon Leprofo,dcl quai se haze
mencioncn el Euangelio j quesellamo
dcfpucssantlulian,y Nathanael quet
bien es nombrado en cl Euangelio de
santIuan3con titulo de justo5pues Chri
sto dixo que era tal que en el no cabia
engano ni malicia Hallo asi mesrno
tres difcipulos de los Apostoes,assi
como ant Astrcmomo3yen Lemouica^ue oy es Limoges sue Obifpo sant
Ma r al , que dizen au er fido d e o s di fcipuosde Christo nuestro fcnor,y au.
aquel en qienpuso el u: no r la m a no
sobre la cabea^quando dixo .Que sino
M
er''

Libro ]
los Franceses , esto fe ha de entender,
que acabo de conuertir a la fe a los
que quedauan en aquella regin , y
que consumo con muchos milagros
la fe catholica de nuestro seor le fu
Christ o: porque clezir que el sueste de
los primeros 3 es gran error, poiqueantes que el vinielfeal mnndo^auia ani
do en Francia todas las seales de Cir
liandad que oy vemos : porque auia >
donde predico , porque planto el l
muchos Obispos, y Doctores sam
elo Euangelio en quatro ciudades no
los, y muchos rastros dla Cluitnna
bles, que fueron las ciudades de Le*
religion. L o q u e h i / o fu c t ra er a 1 a fe a
mouica , Eruthena > Arncniensc y Milos
reyes, los q na les hasta alli auanim tense, (y no falta quien diga que
do ydolatias . Esto es lo que hallo por
tambin la de Tolosa ) y Cardcense,
memoria del rcyno de Francia, guarda
y la de B i tuncas ,cn las q nal es todas
do la bren edad que fe pide en esta parpufo Obispos. Y aun es bien de notar
tc.Podria fe poner aqni tambin Sane
que en vnade fus Epiiolas fe llama
Lcon primer Obispo de Bayona, q pre
Marcial Zephas que no feria mucho
dico en toda aquella tierra.
ser aquel a quien St Pablo concradize
Ei Alemania tambin fe predico
y resisti.
el Sancto Euangelio , en tiempo de los
En la prouincia de Burdeos, y de
Apostles , y si en toda no , almenos
Leon5o Lugduno , estos mefmos san-*
caparte della: porque en dos ciudades
tos glorilos predicaron el Snelo
lllustrisimas,quc fon Treueris D y Ma- '
Euangelio, mas por auerfe estendido
guncia predicaron Sant Anchado dis
alli la fe como en las otras tierras 5 no
cpulo de Sant Pcdro,como lo dize 1 ra
hallamos tan ra memoria de las cofas
cico Ircnieoen fus Exefcos,,y S. Cre- sj^,c,
de la religion. En la prouincia de Viecens discpulo de Sant Pablo, como lo
na, mas antigua hallo la predicacin:
afirma Gafpai Brufquio, en la historia Xqwq.x,
porque Adon en fu histona,quicre que
de los Obispos de Alemania, despus
Sant Pablo vino a Viena al tiempo que
en esta prouincia Moguiuina storecio
pastauacn Espaa, y por la misma ra
vn esclarecido varn , el qnal fue Sant
zn eluuo en Arles , y Mompeller 5 y
Narbona: porque en rodos estos pue
B o n i fac io5 piimero Arcobi fp o , q u c
blos a y memoria dq fu venida. Dex o en
predico en muchas partes de Alemania
lase catholica , que aun la aspereza de
Viena a Crefcens por Obispo. En Mar
los hbres medio aluages no los ama
sella^ Arles, y otras ciudades que ay
hecho capaces de tanto bien.Y assi des
en la prouincia , predicaron fant M
pus en fu vejez pab en Friia, y alli
ximos Celedonio, con las Apostlas
Maria Magdalena , y fancta Martlu. De
yuahaziendo el oicio de Apstol, y
padeci corona de martyrioj con cin
todos estos sanlos a y testimonio en
cuenta compaeros, que congo Cv
aquella prouincia , por estar alli fus
sanlas reliquias y otras memorias,
uan . Fue monge de Sant Benito este
como yo las vi , aunque en tiempo que
varn san cto.
la ygleia padeca muchos trabajos*
Por lo que oy llamamos conda
por la secta Lnthcrana . Tambin ha
do de Tirol,que es por las entradas de
llamos por memoria que fant Remi
Alemania , predico Sant Vigiiio , que
gio Obispo dcRems,fuc Apstol de
despus fue Obispo de Tremo, y pre
dican-

eramos tan limpios como aquel nio,


no feriamos dignos del rey no de los
cielos: pero esto no tiene mucha au
ctoriclad : porque el nio que alli fe
hallo fue Sane Ignacio Tercero Obi fLee a Suo po de Antiochia, como lo nota Sito. 2. Upo. in Metaphrastes en la vida de este fantnepno. so. cto Obispo y martyr . Estcfanctoglo
4.jw.*.
rioo 11 lustro mucho la prouincia en

Dea Republica Chrifiina.' .


dicando y ensenando a aquella gente
ruda en las cofas diuinas cnrirmo cl
nombre de Chrsto n los pchos de
aquellos , con padecer coronademartyrtOj defpues de hechos muchos miFrmonia. lagros. Por ci ducado de Frconiapredicaron los sanctos Obifpos Riiano,
y Burchardo:osquaes reprehendiendo con anime' y pecho Christiano al
D u que de aqueia prouincia, padecieron corona de martyrio . Y castigando
Dios a los quedier la causa de aquel
sacrilegio vinoei Ducado a los reycs
de Francia. Ay larga historia desto en
Zib. 14.
Christiano Amafeo3 y en cl Fafciculus
*fa 697. te m p oru m y Francisco renico en sus
^ino. 694. j-2xefcos t Enia prouincia de Rhecia o
'**Cm 76 Vindeiicia , que es adonde oy es la ciudaddc Agusta predico Sant Narciso:
el quai hizo g ra n prouechoa ls.amas,
porque eraneruidos en aquela protincia los Demonios con muchos fcnsicios 3 principalmentc en cl templo de Venus: a la quai soli an osrecer
clas donzelIas,qudo tenian alg trabajo3ysu offrendaeradar fus cuerpos
a os que las querian : por lo quai fane
Narciso predico con gran suera crra
aquel error y desatino 5 y assi conuirtio a ancta A fr a con fus hijas , Digna,
Eunomia,y Eutropia . Y porque este
S. Narcio auia de yr a predicar a otras
ierras,dexo porObispo a St Sosimo,
que ta ra bien es lamado Dionysio : cl
quai predico con gran constancia, y af
si padecio por la fc de nuestro scnor -lesu Christo.En el Arobifpado q oy 11amamos de Colonia predicar tres discipulos de sant Pedro 3 cl vno se llamo
Euchario.el otro Valerio3y elotro Ma
ter n o. En Turingiay otras prouincias
predico S. Vuillibardo por mandado
del PapaGregono. Ill.y defpues vino a predicar a la prouincia de B au a ria,
y tan ta gracia le dio Dios que defpues
de auer conuertdo mucha gente s e
Duquedc Bauaria,crio vn Obifpado
en la ciudad Uamada Dhstadinsc 3 y

90

ali sue el misrno Obispo tamben estar*


do la prouincia de Frsi- desamparada "
del sauor diuino3y a m ancra de vna'.
tierra incuira pfroueyo Diosde vn pastory predicador^quecomolabrador
diligente, y cuydadofo arrancase ias
efpinas y yeruss maas t qnles sriant
los errores en que vuian aquellas gen-^
tes.YafsiBulano Obispo SenonVf Sens
endo inpirado de Dios en vision 3 de-^
xo el Obifpado , y se sue a predicar a la
prouincia de Friia* Efcriue la vida y
marauillas deest Sanc:o Obispo loan ^-f^.i^
ns Abbad Beoito : la quai esta de ma- ^M*
no en el monasterio Genbtacenfe. Escriuen Beda 3 en la historia de ngla-*
terra3y Acuyno5y Marcelline en la -vi-i
da de Suitberto, q ant Vuiebrct sueordenado en Obipo de Sergio Papa,y
lo embio a predicar a Aiemania,y buscando adonde hazermas fructOt, sue a
la prouincia de Frisia, y ali conimo a
aqueia genre 3i conodmient de Ja:
Verdad 3 y afsi defpues de auer hecho"
muchos milagroS}murio enelfefor. Y
aunque s verdad que tambien pre:
dico en esta prouincia sant Bonifacio
Obifpc deMaguncia3porauer sido ali
martyrizado., no quedo todala teirra
conuertida.-pero este gloriofo Obispo
la puso debaxo de la disciplina Chrtia
na.Tambicn el Papa Gregorio segundo embio a estemesmo sant Bonifacio
a predicar a certas gente$,que viuian ri
beras dclrioRhnd : las quales endo
barbafasy seroces 3 fe hizieronrrianfas
y domesticasjcon la doctrina fanda del
Euangelio.
Los Vngaros vinieron a hfeulgo ynsmfx
tarde 3 que sue cn tiempo de Henrico
rercero Emperador de los afsi lama
do s 3 y 1 a eau sasu e , p o rq S repli anorey
de U o s pidio por muger a Gifela muger
mas hermosa de quanras auia cn el mil
do a la fazon ,y erahefmana del dicho
Emperador: pero no fe la quifo darel
Emperador ai reyde Vngna 3 no se
baptizaua,yel aceptoe concierto,y
M

Libro j rmero.
aff scbaprzy salio tan bucn Christia
rios nauegando a Roma. Esto cso que
no que despucs suc puesto en cl Cacha
he podido hallar breuemente de o
logo de los an<5tos,y aunqUe auia antes
q toc a a Alcmania,de lamas Scptentrio
cn Vngria algtinos ChristiartSjdesnal>assicomo Gothia, Dania, I;iilanpucs c conuutio codo cl rcyno.
da,Succia,y Noruega,diremos <> ade~
~n<mm^os Bohemios. no quisteron recelantc5 cn acabando de trarar de las gen
bir la c cthoica , tan presto como
tes que agora conocemos con massaorras gentes i. y asi cstutieron algun
cilidad.
tiempo de baxo de la jurisdicon dcl
De Italia yo no quicro tratar, porque JtalU.
Peitriiojhchos ydolatras:pcrodes~
como los Apostolcs Sant Pedro y Sant

pues adelntc teniendo por Rcyna vna


Pablo esta u a n en Roma , ellos por fus
fan .mogerj llamada Ludinclla , se
personasy porhs dicipulos sombraconuirticron prcdicandoles Adclbcrx mus presto la sanca docrina,a quai
to Obipo y y Mctodio A r obipo de
credo cn tai m ancra, que mientras las
Moyania.
perscuchesde los EmpcradorcstuMofcmus
Los Mofcouitas , que son propriararon(como lo veremos ad clan te ) los
menre los Ruthcnos,o Roxalancs^pormas que padecian cran de Italia > y creo
queeconiponcndeRorsosyAlanoSj
yo q no ay ciudad ni pueblo scnalado
como le parece aluan Magno cn su hi
en roda Italia que no este lauado y ba~
storia de los Gdos ^ no sabentos quan
nado con la saogre de los martyres. S o
doayastreccbidoJafe:poi4que de antila vna co fa dire yo aqui cn dos palaguo consta que lguicr on los etrores
bras.y cs^que todas las getes quevinicGriegos , y en cil o viuicron hasta cl
ron en Italia a perseguir a Roma en ha~
tiempo de Alcxandro sexto >el quai a
ziend su hecho uego se y ua, como lo
pcticon uya embio vna Bulla9omv
vemos cn los Godos , y Vandalos j y
structioh. para la forma dcl baptisai o,
otrasnacioncs que la moletarompcro
dando le comission al Obipo Vvilncnlos Longobardos que cstuuicr de assc. TodviaSigsmundo JLibcro cn la
siento,y tuuicron Rcycs/ucron ydolahistoria dest gente dize ^hablando de
tras gra ticmpo.Y destos d rem os quic
quando rccilncron laesqucn los an
losconuirtio,pucs quedar co aquella
ualesdclos Ruthcnps c hallaauer se
rgion , que oy Uamamos Lombardia,
baptizdo aquella gente ntes de Vuoj losanttgiiosdxeroa l;rancia Cilodirocr y lham, que fucron los que
salpna, o de fa orra parte de los mon
amigu ameute plantatoo afe: porque
tes, que tambie cs dicha Francia la dulSant Andrs baptizo a esta gente, y la
cc,por lu ferrilidad.
bendixo , porque desde Grccia entro
Al prmcipio , uego que Ucgaron cn Chetsio de
por las piicr tas del no Boristencs^y anItalia los Longobardos , que suc al L%oi)M~
du uo por la prouincia Ruthcna , y 11etiempo que imperaoa ustiniano,cogo hastalasfucntcs dclrio Boristcnes,
menaron a oyr agunos la predicacio
y por cl pabaotros rios nauegando,
y a baonzare , y con todo esso retenian
y yua prdicndo y que les dexo en selos ydoos co casa por lo quai Barbafiai de quccnlovenidcrose sundarian
to fcncucnuno Obipo lescomeno a
muchas ygleas j su Cruz, que scria al
predicarcon raucha uera y los atragun baculo queel lleuaua con talinxo a lo bueno y les qnito los ydoos,y
fgnaporquc el la amau muchoay que
entre las col as quereuerenciauan cran
despuesdeaner Euangclizado jpor tolos arboles los qalcs Fuer Iuego cor
das aquellastierras3c nombre de Chri
tados prinopalmentc aqucllos cn quic
ftp. y. su Do&rina > vino por ciertos cUoscreyaque auiaalguiia diuinidad.

De la Republica Chritana.

Tenian afl mesmo vna serpientcobiuora rauy grande de oro la quai les qui
toyhizovncaliz muypreciosoparael
ministetio sancto , porque Io que auia
seruido al demonio ruiesse lmpio y
bendito a Redemptor Christo Iesu.
Despucs hallamos que Sant Gregorio Magno confus muchas oraciones
atraxo a aquella gente dctodopunro a
la religion y piedad. Y sue desta rnanera,que Teudolinda.muger sancta y pia
dofa3viendolascruedades de su mari-

doelRey Agilulpho3y que perseguia


los Christianos, ella con su mucho
consejo locomenoaabandary acmouer a misericordia, contra aquellos
Catholicos que no hazian mal a nadie.
Y assi dio nuestro senor sabiduria cn
aquella princesa sancta 3 que persuadio
a su maridoa que fuese Christiano^y
baptizado mando que en todo su reyno no se predicasse otra cosa , saluo la
fe de los Christianos ,y fuessen destruy
doslos ydolos . Entonccs Sant Gregorio,como aquei que era pastor piadoso, luego dio orden como esto se hiyJce con todo cuydado embiando les
predicadorcs y ministros sanctos, y
Agilupho que auia tomado muchas
cofasalas ygesiaslas restituyo y hizo
uchostemposricosjyoniesmohizieronsussucceTores.
Predicacion Yo entre los reynos mas antiguos en
en Ingam ja fe tengo al de Inglaterra, f perfeuerd:
rarasiempre: la causa dctocs, porque
? s'4> hallamos en Beda Anglo Saxon, que
en tiempo del Papa Eleuterio que suc,
xiiij. PontificeRomanoya enBretaia
(qucanfifellamo antiguamente ) vuo
e y predicacion y rey sancto, que suc
Sant Lucio , porque cl dicho Pontifice
embiopredicadoresy tanta gracia les
dioDios enla predicacion queel rey
cotreasi todo e reyno se coriuirtio 3 y
consta que turo la fe en aquel rcyno,
JastaostiemposdcConstantinoClo^
ro3 padre del gran Constantino , porquelareyna sancta EenacracathoHca
1
1

px

yfueamigadel mesmoConiantino3y
madre del mayonpero despues esta gte se perdio y oho de Jo que deuiera
acordarse : p o r que por ello les qui ta
Diosel reynoy losecho de fus tierras,
y vinier los Pitos y los Saxones y Sco
tos,ysc apoderar dela tierra3y por ckr
tagteqvino3como por cab ea<? estas
gentes, lamados Anglos jelamote
]sla Inglaterra 3 como lo mostraremos
masiargamente enotraobra, quando
trataremos de todos los reynos del mu

do3que seran las Monarchias. Despues


de pafadas estas gentes en aquella la
suenecessariopredicarlesel SctoEua
gelio5y alosprimeros que comencaron esta obra sancta 3 fueron santGer"
m,moge Augustino y Obispo AIrisio
dorse3yS.Lupoo Lope3Obispo Trica
smo
La causa de yrestosSactos Obis * Atixm&t
pos fue,porque aquella gente que entro en la tierra 3* y la orra que quedo de
los antiguos moradores seinfciono de
la heregia de Arro , de ta mariera que
con dificultad (chaUaua quienno suese tocado de aquella heregia . Y p o r
esto los Obifpos de a lsta ququedaron firmes enafedela yglela Catho
Mca 3pidiern a los Obipos del reyno de Francia 3 que les embiassen algunosvarones sanctos y dodos, que
les predicaslen9y apartasen a lagen^
te de los errores en que estauan. Y
elos viendo, como pedian cosa ju-st
juntaron Celio y de todos los Obis*
pos fueron scilados Sant Lopey sant
German 5 que cran bfrantes para obra
tan sancta y assi fueron y predicaron;
y boluieron a muchos a la fe antigua Catholica, y porque los Pitos y
Saxones se apoderauan de la sierra 3 ro
garon los naturales a los sanctos Obsposquerogaenporellos,yrnagrosa
mente vencieron , ,y los aduenedizos
quedaron en alamuy acos3y sin poderalar cabea.
He leydo en muchos auctores , y
estaranrecebido quees marauil!a,quc
M z
Sanc

Libro primer o.
SantGrcgoro Papa embio a predicar
a Sant Augustin su dicipulo9y a Mcllitoalos Inglcscs, y que desde entonecs
conicno la gente de aquella a a teceb.ir la se. Yo rengo est o por cosa m u y
aspera: porque en tic m p o de Sant Au gustin Doctordc la ygleia 5 viuia Pelagio en la lla,con nombre de catliolicoy monge , y despues edemandoy
lzo lo que lcemos contra la ygleia,
Liku c.\6. A U end c desto Beda dze 5 que auia rc~
7.i8,<). Jigion y todo o demas , en tiempo
que Sant Oerman y Sant Lope , paaronaclla,7 Gildas Albanie varon IIlustre , por ecras y linage 3 escriue muchas cosa s dela religion de aquella gen
te5y hizo libro de las vidas delos lantos Obispos , y Sollio Sidouio en fus
Hpistolas, haze mencion de la predicacion de Sant Lope.Y Gregorio hu
ronenseen cl de GJoria couseslbrum,
Xlt. 6.cp. luize lo mesmo . De manera que con ucfyyM tradezir a tantos^tengo lo por cola disfcultoa. Loque en esta parte diria y o,
cn lo que toca a Sant Gregoro, es que
a los Pitos y Saxpnes embio prcdcado
rcs: porque apamndo le de la se aqueila gente ( que de iiyo cmpre ha ido
feclly mudable) conuino que embiaie
clSftnlpPoatisiccjquienlos.boiuicsse a la religion 3 o qula a conuertirde
ucuo.aaq.ucUps que .c.apoderaron
de la tierra: porque q u and o Saut Cermanpredico no quedarouba/hmtes mi
nistros para cita obra tan fan da. Y cil o
creo yo lo mas cierco , y a suer 6 clos
sonctos preclicadoresy conuirtieron a
raucha gente con cl rcy Ethclbcrto^y
fueroti baptizados y hizo miestro St>
fipr much.os milagros en su cornier*
lion, y sue samoso sancto Augustin,
porlo mucho qiie aprpneho en este
officio ,, Hallo assi meirao memoria de
que Sant . Patrieio predi^o en Escocia,
que es. parte de la mefma ila 5 y hallando los coraoncs de aquella gente du
!tosy.obstbadps5rog.o a Dios., hnnlme
te quifcsc mo.strar. alguni marauilla?pa

ra que aquella gente se bolmefc a cl, y


se apa rtaisc de tutiros errores , enton ces Dios quifo oyr lu oracion de u
eruo,y abriose subitamensc la tieira,
de tal i minera que puso pa uor en todos
los que vieron tan grau hondura , y cl
ancto varon prdira ndo les los amena
zosquc ino creyan en IefuChristo3q,ue
auian de caev despues de mnertos en
aquella prosundidad y ai comenar
a crccr.-povquc Dios de muchas manerasatrahe al conocimiento de suHuan
gelkn Yde a qui creo que tu u o origen,
loque dezimos oy dc Purgatorio de
Sant Patrieio , y eto bale para lo que
toca a cita lla , que en lo que toca a u
liuiandad y desatinoen oluidar se de
Dios y dexar la rcli{;;ion,excmplo teno
mos al prsente batatuepues cita ap:tr
rada de la ygleia catholiea > solo por
viuir viciolamcnie,
Tanbicn es julo que digamos de los Goks S?/
nuclros antgnos Godos que sucron tentrhnai
gentes muy apartadaj dcl eomercio
nuctro, y oy o fou ; empero con todo
esso hall a mos que cl Euangelo le predico a aquellas gentes , y de tal manera le recibieron que oy v emos muchas
yglcfias con sus preiados,.y vuo Princi
pes que honraron en gran mancra la
Christiana religion. No fc eommtiero
por los Apostolcs9m menos potjfusdis
cipulos ; mas muy adehuue en tiempo
de Carlo Magm>,reynando entre los
me niosC odos Bcrno rcy cctoimo de
aquella gente/Ktc Principe Catholico
lendoel ChriHano y muy araigo de
Carlo Magno k pidiomuy ahincadamente Je quiee embiar predicadores
y mnitrosdela ygleia para que predi
caslsencl san-cto Euangeio 9 porque de
aquekt manera quera el afegurar su
reyno.- Carlo Magno que sobre todos
losPriricpes de fistipo honraua las co
las dclareligi. defpues.de auer recebi*
do acgremete la embaxada por fer tal,
> proueyo de vnvar' principal llamado
Herbert o,y para q su auctoridad fue
gran

Dela-RepublicaCristri.
grade lo hzo Obispo tin copense, cria
do io de nueuo en vna ciudad deaquel
reyno 3y lienando otros companeros
de cmprea tari grande, comeno a fera
brar la palabra de salud en el cpo dispuesto y aparejado,porq mucho haze q
el rey de la tierra sea inciinado a la vir*
tu y bondad , para que los subditosla
fguanjimiten . Estau3 contentissimo
cl Christianissimo rey envercomo cre
ca la fc por rodas partes : pero dauale
penaelno tener rantos ministros , co m o quisicra , y afsiembio de nueuo a
Carlo Magno , que le em biaise mas
obreros para el edifcio de la casa del
Senor.-cmpero quando los embaxadores ilegaron era ya muerto el Christianifsimo Principe , mas viendo que Ludouico su hijo auia heredado la religi
con cl rey n o, pidieron le que les con ce
.diesse lo que yuan a pedir a su padre ya
difunto5>'el mirandolo quepedian y

varontantas-gcntc^asend estado pd
co tempoen aqueliaspartes5f mirarea
lo mueboque viuio3hailaran que pue*
deseresto^assirporqueJbsqaerponin*
conuenite en ello es , porque dizen q
estuuo poco tiempoenSueda3aes
rcspone, que quando vino en tiem p
de Ludouico,estuuor,oco5mas despues
vinootrasvezes5y asituao tiempopa
ra profeguir lo que auia comenado*
Otros rauchos varones fanctos predicaronel sancto Eugeo en estas prouincias,masestoshallo quefueronios
mas eiaados, y losquehrzieronmas
fructo. Quien qusierevcr esto mas largo Ica a Iuan Magno5y a Holao Magno
ambos hermanos^ primados de la Gothia^jy ArobisposdcVsalia.cn lahisto
ria que ccriuicron de esta gente muy
copiofas afsi de fus trances de armas*
*como de las costumbres que de n en y
tuuieron.de viuirantiguawent'e.

al officio que adminitraua proueyo de


lo que conuenia, y affiles dio otros varon es sanctos , en quien cabia bien
aquel negocio de ta n ta importancia,
y el principal dests erael vnrable
Anfgario mongeBenito 3 que viuiacst
el monasterio Corbeyenfe en Alcmnia: cl quai; se dio cou la ay u da diiina
tan buen recaudo3 en lo que le encorn
daron q conuirtio gran parte de aque11a gente 3 principalivente de los Sue*
cios,que esvna gran prouneiaenaque
lias partes Septentrionales , y tariramoi a suc esta prdication , y el fauor
que dio Ludouico EmperadonqucLu polclo L uber Burgensc3en el libro que
hzo del zcio quctuuieronos antiguos
Principes de Aemania, del aumento
de la Chritiana religion dize, que u>
douico Emperador 3 hijo de Carlo
.Magno conuirtio a la fede lefu Chrr
jstoalos Sueciospor exortacidefant
Anfoado , y afsi merno conuirtio. a
los Dnos,ya otras mueh as gentes
Aquilonares. Y aunque pareceporiec

Defpues que Christoul Coo comeno a nauegar para las ndias el jn^it
mar Occano , luegoel rey Don FernandoylaRcynaDofia Yfabe5prca
rarenque:Te predlcsseelfancto Eua
gelo conforme lo rnando la Buadel
Papa Alcxandro. V I. y aunque entonces vuo algiin cuydado 3 toda via Io
principal deste exercicio fancto,y obli
gacion del Rey de Efpaia > a quien tocauti aquelia conquista - quedo para
cl Emperador Don Carlos nncffro Se
for ; el quai con su zelo acouHimbrado
proueyo eonmuchadiligencia5qiea5
tres ordenes M dicanres/uefen a pref
dicar a aquelia gentetartapoderada de ; v :
los demonios . Y afsi tratando con los
padres Prouinciales de las ordenes de
iancto Domingo/antFrancifeo.^ fando Augustin les man do que ecogiessen varon es- reigofos: y- tles" >> que
aprouechaiencon piabray exemplo
a aqnellosque tanr necefsidad tcni3
y afsiersibiaronJos padres Francifcos
doze Apoldiicos, varones bienfapa-

dtfctilttd auer conuertdo este faocto

.tejadospacatalerslprssa 3 cnyosn^m*M 4
bres

, Libro
brcs fon, fray Martin de Valcncia>fray
Francisco Ximcncz,fray Luysdc Fuen'ada, Fray Martin de le fu s , fray lun
de sent Francisco , fray lun del Espi
rito sanlo , fray lun de Padilla , fray
Francisco Lorcno 5 fray Francisco de
Soto , y fray Francisco de la Coruua.
Estos todos dieron testimonio bastance que ios eligioDios para obra tan sen
ta: porque el Fray Martin de Valencia
hizo muchas niarauillas predicando, y
fue au id o por ancto,y al si tiene sepul
tura sealada en el conuento de Talnianaco, los dos fray Francisco Ximc*icz,y fray Fuys de Fuen salida, no qui
sieron los Obispados que lcsoffrecioei
Emperador. El fray lun de S. Francis
cestambien hizo gran fruto en la pre
dicacin ,y dando le el Obispado de lu
charan no lo quiso , esperando el pre
mio de sus trabajos , del que dala glo
ria en remuneracin. Fray lun del Es
pritu soncto i y fray lun de Padilla > y
fray Francisco Lorcno* fueron, martyrizados> assl los deraas que han y do
desta sencta religion han hecho muy
gran erici a nuestro Scuoryy prouecho alas alraa$ Yo no puedo efercuir
.estas cofas a la larga , quien las quisiere
.saber lea las histotfasdctys tres orde. nes , y vern como el sonlo Euangelio fe ha csteridido por aquellas partes^porque laclerezia poco tiempo ha
gastado en esta obra sanla y neccfsaria,a respecto de los religiosos , porque
fe han ocupado mas en administrar fus
parrochias.
'Uttgusti* ' la orden de Sant Augustin , aunw.
que fue la postrera' a hazer este osticio
de tanto protiecho paralas almas, no
por essodexo de licuar el premio del
padre de familias t porque hizo en fu
tiempo y ha hecho despus que fueron
.fuifraylcs ala predicacin tanto prouecho , qual lo predicar* muchas gen
tes que lo han: visto < Fueron pues por
mandado dla Magestad. del Empera
dor nuestro seor ,7 por orden desta

rimero.
prouinciade Castilla siete fraylcs cu
yo espritu encendi nuestro seor: los
qualescon cxcmplo y obra han aprouc
chado mucho,cuyos n obres fon, Fray
Francisco de la Cruz, este varn Apo
stlico por su mucha penitencia y alpereza de vida y por el gran zelo cj tuuo
de las almas, fue llamado por sobreo
bre el venerable 3 y fue por prelado de
los otros que fueron , Fray Augustin
de Corua, que es Obispo de Popayan, varn de mucha penitencia : por
que viuc, no quiero yo gastar en esto
tiempo , pues muchos ay en Epaa,
que lo conocieron , antes y despus de
Obispo., y apr o uaron u vida y collumb res. All me fin o fueron fey I lieronymo Ximenez , fray lun de SanrRoman/ray luao deOeguera/ray Geor
ge de Amia , fray lun Elacio 5 y fray
lono de Borja , varn Apostlico,
que hizo muestras bastantes de que era
amigo de Dios.
Despus viendo la religion que nue
jstro seor se seruia de que nuestros fray
lcs predi casen el sanlo Euangelio,ofrccicndosc jornada pat a las lilas del
Zcbu^oPhilipinas fueron ciertos reli
giosos, lleuado por padre a fray And res
de Vrdancta^varon de mucha rclg y
predicado por la tierra y hallado clfpo
icion,cmbiar los padres de la prouinciad e Mexico m as re 1 i g i o ib s - D c m a n c
raqueay catorze monasterios, y ellos
fon los primeros que han plantado all
la ley Euangelica.
Tambin quiso la religion a imita
cin de los padres Dominicos y Fran
ciscos, embiar religiosos al Reynodei
Per,para queenfeasc-n el sanlo Eu
gelioa aquellas gentes Barbaras y afsi
le proueyo est cl ao de mil y quinien
tos y cincuentas que fuessen religiosos
a esta obra sanla . Y el muy religioso
padre fray Fnlcisco SerwnoProuincial
q ha muerto esidoyo imprimiedo esta
obra, proueyo con fu juyzio grande
ciertos religiofos'de quien efpcraua q
daran

DelaRepublca CkviMma.
darian el fructo en su tiempo,cuyos n
bresson estos , fray Andrs de Salazar,
fray Iuan de sant Pedro que sue Prouinciai dosvezesy yolo conoci,fray
Andrs de Ortega/ray Hierony mo Me
lendez, fray Pedro Cepeda 5 y fray
Bathasar Megarejo: que sue el primero quepredico a palabra Euangelka
en nuestra lengua que en la lengtia natural suc eldicho fray IuandeS.Pedro
en aqlla tierra digo de nuestrosfrayles.
Esto pues es lo qhepodido descubrir
cneste proposito. Pido al lector q no le
canse este capirulo, pues le lie dadoen
P o cas palabras los prcgoneros del gr
Rey^y sino o he hecho como conuenia
alomenos he pretendido acertar3y por
scr cosa tan rmora y que pocos,o ninguno ha hecho esto, no es marauilla
que y 0 haga faltas pues creo que soy el
primcro que lointento3quto masque
de esto me enmendare presto fiel Senor me dtere vida porque tengo juntados muchos papcles para ecreuir vna
gran historia, de como fc predico ei
sanctoEuangelio por toda a redondez
de a tierra.
% En este cuptuloy en los qmtro figucntcs
fe tratci de las pcrfecucones que {U fanBa yglesia Catholka padeco 3 quando fc
yuapre dkando el fanio Euangelio y\ en
cje fc tratalaque padecieron los ftnftos
apojcles de Us lHdiostCapitulo,VI.
Starepublica Chri
tiana no tuuo su
principio comolas
otras del mundo m
credoy se yllustro
con potencia y tyranni como Iade
Jos Afsirios,nopor eloquenciay hermoso dezir , como la de los Athnienles, no con fuera de armas como la
Romana: ni por mafias ni engafiosni
ardides como a Carthaginefa , crecio empero con tribulaciones , con

93

perfecuciones3aduersidades > abstineri~


cia , lagrimas, castidad3piedad5y misericordia.y con mucreSj y tormentos,y
en fin conJos contrarios , que las otras
se hizieron farnosas3esta se hizo perpetua: porque nunca ha de acabar : por*que despues'del juyzio ha de auer en el
cielo yglesia triumphante y Euangelio
eterno.Y pues yo voy agora mostran
do como creca nuestra Rcpublica3y
esto nunca tu u o tan buen succeso co
mo quando sue perseguiday molstada5quieroctar aquilas perecuciones
que sufFrio luegoquese yuafndarido
ye success dlias hastaqueimperaron los principes y emperadores Catholicos y Christianos5los quaes comencaron dar paz vniuerfa a los que
seguian la religion Christiana.
De la maner que acaecio en os tiepos primeros 3 despues del peccado de
nuestrosprimerospdres,queluegse
derramo sangre; y cal sue figura de la
ciudad de Babylonia, y derramo la fan
gre innocente de su hermano Abel :en
ei quai edmeno a auer yglesia : assi en
naciendo ChristonuestroSenorprnv
cipiodesta nuestra Republica 3 luego
vuo sangre de gente innocente3y corn
aron los principes del mundo a perse*
guir la yglesia : porque como ya consta
del fancto euangelio, Hrodes el gran^de y pot otro nombre Afcldnitaj teniendo notici como los Mgosauian
icho que venian a hazer reuerencia al
feydelos Iudios,temio(cornoesdeani
mo humano) por no perdrlo quter
nia vsurpdoinjuitament porque ya
Mari a n es su mugcr,hjadeH|rcanoera
muerta,porquien tnia eleldesecho al
reyno,yassicreyendo quepodriaauer
alasmanosal Infante queauiandi-.
cho los reyes,hjzo. vn crueyfunesto fa M*tb,z
crifcio deinsinitos ninos innocentes,
llcuando sobre si Jaculpade talpecca- '
do : porque creyo que entre tantonumero,podriquirarlavida,alquelevc:
nia a dar a todoslos viuientes3y porque
M 5
no.

oj'ou- ojjiUP opinufoipoqp onb onn


| so| oojouna wojp.Boqpnb i sop sont*
^ P qF coxiqv onbann inq ojopijj tio
soj souio.iq: onbcozrp tqoSon -piuo
prp qji-(i<opo.O{:-op so] souui rp rooup

sof so^oiq S'Ojo^od^ ostb.oll -ojpDJfd


tant p sesjojaj opriiuOjd op Moumt onb ogotj o3uolooo q tqpjX r, -opud
m Kouooiqnq\n tio snj soin} oib.iod
uo|)iuuit v. nj o.qjoinu X uSoqio p pnb

o'.soms pnb o:>op.:d [iuu oukojoo op:


onb. Xo soui.a uo soutiop1- souiu -ouut
sojuo^ onb uv.yo soprp.uHl^ otuoo -qoj
ub m c siuii^ip vpojop imou.woiio s b ou
ur.i.|)onm ,ioj oSp so|r/opin:aS * v\y:i
uopujoj.iod onb soouoauo oj on]07iq
tuauo v\ p-ppioniinq imnsjjomq op
onb.iod;o.]}ui]^ |o soouo.iuo ou tio.iDad
oq> .opuo.iop nj uoii^Tpj f tu .idi.idjuoo

opoptd m n suqo jod j 00 n 10 Jtodisouo stq


sopnb snj so^opi uium: op ojaoxvq %>
souc op iq "iq-icqS 1:7 juo op .ooopixl iq
r:uiu.^jq:> iioSi[o.r sotpmt 4 tu q i? o s
onj ' onbaod xo\ sopuiq -oosojo^ody
uoji.kiotu uo opsiipsoj soijoooauo^ i?
.ivoipoad. jo o:i;>inj opiliwmo ** X oiwoo W'f^
o.uuo siq si'.uo siqoo lipMOii J w 'J^w Ct^V*
Xoa uoisjrd 1 X oiuoo vini: opi:a|>">njoj ,tr

tq oj op sof soojqof f suu .innSojp p


ouXoj onb ou *oXnj ojsi b n n p o j
sopo.t u; o!:)t.|)i:o d o n o^jo uiu opu.)ooc
r.pr<uopjojop ptqqntuo : on).iod soiq
nbcopiuuod |o b on vin oiioimi soj n\
sof souo^i: ojppo,no op SOf rsoudojd
otibaoc ozjq ji:ji;u v oqniKxojy X y -u
Xo(nqo]| r. o;.o opimnqi so.niiduuv X
p oi.tii(u opuuo.') op somqno X ou.qf op

op soj soaaonui ouiiojuoo ! so( oujqi'^


sOu op so| snoifdojd c oouj soj -liitMi
sop,q; X sojopaooij p p ojduioj ojun
o o u oib>oo;)npv^)O tunuoii v.\ .iijo
uoiooj ( soj *uo.iopti;)jd X ooo -Xojou
ojq opo X pq}H.uouo soj uo.ipatX3 -otlj
ououiii op X*swqiqvd UOJir/AHOiin: SO|
uo;> tq o.,ioiuu rj uruiqqii] suiu siqpnbi
X:s:joo opuoX^J3 onb ou oj utuotio.m

jopsq X '^inn^od rso l.mnuii b on p a


soj- souk]/.) i\d opio^.i.ioqi: c X so( sonj
;)f muiwjpp xq co..iduui oiuoj o( .r/ip o\
^.g;^,.'^ oqdoj u.) snj sopepon^um: c X on p o\>
T. , o\p{[ o^Axptq * oao<i snndjop optnuib

u. JDZtni cno so}f^or> uojtnoj ojhp ciqp


o|pi s,") 03JDp onb pnhv qp s;>j -r-ainb
uv.x siq ouycST3pTA onb.toc ui:iuio4 p: and
Dnb'oiq jtod p oqanm .lotuu ,nib K.;q **^
tqa soj mmiqxtuttl ^ sof s-o.,})iinui op

,/|W,^;r o^luq oji.|joau joip uo3d|| tj piqi.-)


-o^^i r>p vmw sow sandpp op jom upoox
op p ttypdttq *o iod p b" pn soun^oq b
iqqAiq otqActUo*io sopoppj y 'siduu X
upAo iq iuivj op jutfj j \p uj pi:ptf?m?j
o| opircui .uq(o!aop jrod joziysmq i: ipq
pipuntt op a u u jonui wojjnpi: ( ou ~mr
opuiu n onb uj prprpiq wo Xopmu3 p
ouijoui o\ nnqpjuoo X oj rXo op vuonq
pijuiqoA opinntb uuoipojd c omoo oj
pozip j7 a oi; p3
.nnq sodjtcjaj : o.iod
Tqp upimpuu irq;oq ou oponb tji -t.jjio
o : onbjod owoo p cm btjdojof 110 nj
^prponipm; ou <qoj pwd 0?
jwwj,

iqDi,]jn uo,Qu| sopimuj ouioj xp,i.s,-)u


nj "opoaod yi|/',| wmmut X m.upui
onu ouroau pq oam u v,m onb soj y od sofo^f uof/Bp; oimu op iq bijqo inqm?
onb.od(*0pt5uoaioo qj npjqifdpnj v
m X tqknqpoo pnoA op omm op so(|
X p mmp eo^m.j onb uo sojp iwqp
sd[ iquod sEdoty v\pnh\tt.m vqo im
*th} mrfi oj au uorq p sondjp ; otikiod
opuojj sopiutnq p oqpooo o "Kwnfa
oauDui * p 0x1 m\]) oqioj omoo t??aqo
op iq .tqp][X siq^timaj |ap OJqwoo D|)
csnji ijuuod tiomb tqpnbi: oaoS tfSop
tquoa utoa-'opo -q ooom sopy.sof.aod

^op smt m| opttjuoyop *od i?du3v uo


^gi-rr *TOm^opiioo7

u.oo-p .soj sinuop so'foijjody p ^pmm


astbouTmpo.juoui ouBuinqp f oppX

oanW o.qptr iojduiopou SDiicjop


Xopttipnpaop optqnj so\t "Onj'sopp
uo;tc5uouo>o8 sof sopni xttytot

d soj onb p op sof ou$3jqcuQi) .nqpo


p o -sow/JWpoad Dp vpo iqp oj aonuoo
un joXuwi ojaumof Dp ..oppod X $o\p

',<;'.

-OU

Dla Repblica C hristiana.


mostratian mayor constancia en el officio que les fue encomendado. Confir
mo mucho la verdad de la predicacin
la multitud de los milagros, porque
Christ o quando subi al cielo y les ma
do que fuefen a predicar tambin les
dio elpoder de los hazer:y llego a tan
to que la sombra de sant Pedro curaua
muchos enfermos . Esto despert de
nueuola emhidia a los mayores dla
Synagoga3 assi como al pontisice ma
yor 5 que a la sazn era Iosepho Cayphasjy ajos Saduceos q en este hecho
los seguan, y assi dieron orden como
Jos apostles fueflen otra vez presos y
los licuaron a lacarcel publica 3 mas el
Angel del Seor les abri las puertas y
quito las prisiones . Y ellos conocien
do la mano piadosa sobre si, yuan predi
cando por la ciudad con may or osada
y fueron derechos al templo, segn el
mandamiento del arsgeUy los sacerdo
tes y magistrados endurecindose mas
andauan ciegos, d cu i en do de ablandar

fe y conocer la luz y no fe queran conDcrtir,mas pasmados de tantas marauillasbuscauan medios como fe estoruaf
fe la predicacin de los apostles: por
que ya toda la ciudad, en publico, o en
secreto, confefauala venida del hijo
de Dios:y assi entraron en consejo mas
riguroso : en el qual trataron de todos
los medios como fuefen destruydos
Jos pregoneros delgran Rey.Yafsi con
amenazas temerosas fe mando por edi
cto publico que no abressen fus bocas
contra lo que la Synag oga tenia : por
quanto toda Hierufalem estauayallcna de fu doctrina .Sant Pedro visto clri
gor de la ley para que entendiefen que
los tormentos ni Otras tribulaciones
no los podia apartar de negocio tan i m
prtenteles dixo lleno de espritu sancto.Dezidme varones > que pretendeys
guardar la ley y os publicay s por gen
tes que zelays las cofas sacrosantas,
sera cofa justa obedecer a loque voso
tros mandays, o a lo que Dios manda?

94

y si es assi juzgadlo vosotros ? veamos


de que parecer soy s.Quia nos fer? ctado a bien que callemos lo que vimos
yoymos? cierto ni nosotros haremos
tal cofa^ni vuestros tormros nos estor
uaranquecejsemos de obra que tanto
os va a vosotros oyrla: y a nosotros cu
plir con lo que es necefario hazer5sino
para vosotros endurecidos, a lo menos
para el pueblo que sin passion conoce
lo bueno. Mucho dolor sintieron en fus
coraones los principes delossacerdo
tes 5 porque vieron que ni las crceles,
cadenas ni tormentos efpantau aque
llos, que en u opinion eran malos:y as
i parece que ceflaron de llenar adelan
te su mala intencin poniendo la por
obra, como sepuede verporlos Actos
de ios Apostles. PaTando adelante c Ca^\
la predicacin, viendo la multitud que
creya y que todos pona a los pies Apo
stolicos los bienes que pofeyan, diose
orden como la multitud fuesTeproueyda dlo neceflario para el cuerpo^yaf^
si comentaron a proueer todo lo que
auian de comer y vestir los que fe conuertian a Christo3y assi era vn anima y
vn coraon entre muchos 3y ninguno
poeyanada dess bienes , mas todo
era comun.Tenian cargo desto lasmugeres honestas y biudas : porque los
Apostles vacasen a la predicacio,mas
con todoefo feoecupauan en algunas
cofas de Ib tocante a la prouision : y
por esto determinaron criar siete Di
conos a quien les quedafe este ofsicio,
y ellos defembaraados de todas lascofas terrenas vacafen a la conuersion de
las animas. Entre los Diconos que alii
fe hallaron vn dia en Ja predicacin,
fueron sant EsteuamParmcnas, y Nica
or. Sant Esteuan recibido el espritu
sancto3el tiempo que efobraua de hazer el officio para que fue ordenado
predicauayhazia milagros, y lo mesmohazian ios dems: pero fantEsteu
parece que feadelantaua en esto.-porlo
qual ios principes de la Synagoga5y
otros

Libro pri icro.


otros Iudios comcnavon a aborrccer
So y a o acufar de blasfcmo y que predicaua contra Dios y laley , y con esto
alteroscmucha parte d cl puebloy Sy~
nagoga.-pero cl les prouo r al viuo co
1110 cl! o s blasfemauan y no cl, que vien
do se csundidos a mariera de perrosra
uiosos comenaron a rechinar los dieu
tcs,y comiansles los coraones deem
bidia y con vn impetu cruel tomaron y
iacaronle de la ciudad ( conforme a la
ky)por no o mat a r dentro y apedreaxoloiporqueesta cra la pena de os b las
femadores. Y cl comoaquel que imita
u a a Christ o rogo p or fus pereguidoresdexando exemplo alayglea(que
foin os nofotros) a que Iiagamos lo nies
m o, y su oracion suc muy prouccliofa,
porquepor ellatenemos a Paulo (co
rn o lo difcc fa n r Augu stin)que a la az
iendomancebo guardaualas capasde
os que apedreauan a ant Elcuan , y cl
suc consentidorde la muertc de) pri-*
mer o martyr de la yglcla catholica.
* D esto ay hecha mencion cn losados
de Ios apostolcs. Despues desto vito
* porlaSynagoga de los Iudios nucerccia cl numerode los crcycnces se Icuan
o vnapcrfecucioa grande cn roda la y
glesiapqucala azon estaua en H i cru faemay de tal Biancra suc est o que todos
Jos que sc auian baptizado scsalicron
de la ciudad por cl remorque teniany
for cl mal tratamiento que les hazian
Mas los sanctoss apostolcs esta u an con
stan tes y firmes en la pclca cspiritual,de
xando cxemploalos obispos que ban
de lui y r cn la aduersidad las ouejas,
mas cl los Iiandeestar apcigro hasta
derramar la sangre y perder la vida cor
poral. Quien hazia mas mal en esto cra
Saulo vn cauallcro noble de Tharso de
Cilicia muy zclofo de la religion : cl
quai no podia su ffrir que cl nombre de
Chvfto crucisicado fucslcconocidoa y
asi a ios que cl vcyaquc confesauan
e euangelio los prendia y maltrataua,
ofuessen hombres.o mugcre$Pmasvicn

do queya esto no tenia tanta atictoridad sue a Hierusalcm y pklio a los prm
cipesde iniquidad prouioues reaies
para que por donde q niera que hallaflc
C h r i st i a n o s 1 o s p r c n d i c e y los lieu ai
se a Hierusaeni . La Synagoga recibio
alegrcmentc esta dcmanda,y assi le dieron todo e poder que cra necestario
para tal heclio , mas boluiendo a su
cafa^Dios que Io tenia y a efeogido pa
ra vab de clectton>en cl quai aua de y r
cl preciofo cheforo de la palabra diuina le hi/.o de Lon Oucja , y de Lob o
Cordero,y de percguidor predcador*
Y assi comenco a er contrario a Ios
magistrados U cl temp'lo y Rcpublica
Mebrca , y icruo dcl c] antes pcrguia*
Yya de ay adctc por todaAnuochia,
Samaria,y otras rcgioncs,yuan predic
do muy cguramcncc los apostolcs Y
cn Antiochia como se hzdse gran fr u
to y sc predicastc cl nbre de Chrsto a
valideras defplegadas comcnaron a
llamarfc Chrttianos aquellos que tecc
bian cl ancto baptismo , Esto suc Ocre
an os d cl p tic s que Chrsto m u ri o y relu
cito* En cl octauo ail o que C/iriio subio a los ciel o s viendo Hcrodes Agr*
pa ( que cn los alos de os apostolcs cs
dicho cl grande) 'por astegurar su reyno
que auia recebido de los Romanos,dctermino hazcrfc con los Iudios y no lut
llo mejos medio que pcrsegur a os
que la Synagoga aborrcca? y estos cra*,
los Christian os : y assi coincno a afli
gtr a al g u no s de los mas principales de
la ygletia,y por esto prcndo a Sanctia- ^uhjm
go cl raayor que poco auiaboluicra de
Espaia, por donde quedopornuestro
pacr5y dcgoloo,y suc primero delos
apostolcs que p ad c ci o marty rio* Y co
mo viee que cn aqucllo auia dada co
teco a Ios Iudios predioaS. Pedrormas
la yglefia hazia orac por cl 'ce? grandi
ligcncia:porquc veya quto itnportaua
paraella, Y assi el Angcl dcl Scor lo li
bro y lo saco de la pri fan o y buenoj
y por esto comearon de alli adelanrca
andar

De la Republica Chritan.'

95

andar mas seguros todoslos apostols


ydiscipulos del fnor por las proincias vezinas,yprdcuiass aosudioscomo alsGentiles,ydeentrambos pueblos se (onuertiai muchos y
destamanera por espacio de diez y siete
anos los Idios nunca persiguieron la
yglcsia publkamente: porqUeno halla
m os que martyrizassen a otro despues
sino aSaniago elmenor^ques dich
el justo:el quai padecio el ano detreyri
ta despues qucnuestro redemptor subio a los cielos. s vcrdadque Paulo y
Barnabs suFrierori muchas injurias,
porque Paulo ftieapedreadOjaotado,
preo,y perfeguido^ias algd desto fusrio por ministtos gntiles aunque las
mas vezes incitados de los ludios.Estd
eslo que halon fuma que se pued
dezir de la pcrsccucion que la yglesia
padecio en sus pnneipios del pueblo
HebrcOjqu suera bien que suera fauo-

tros es basfemado entre las gentes


nombre de Dios. Y Tertuliano contra
losludioserilcapitiild de la conuer
siohy cnocimientdelosgentilese
Christodzjqueeiiossiirnlospnmeros que blasfemaron del defd que
impero Tiberio hasta que vino Vfpfanoquelosdestruyo. Quefeaverdd
que los Iudios escriuieron contra nuestrafe , a las otras prouiricas donde
lossuyos estauan desterrados , lan
Hcumenio en cl prologo de la epftola
alosRornanosy allihailaran quedize
ucrsehalladoenlos comentariosauti
guos que los Efcribasy sacerdoces y
viejosdeosHebreosrabiaan suscr
tas a todas las naciones adonde uia lu
dios desterrados, persuadidoles a que
hocreyefen en la domina de Chfisto
y que la despreciasen como a ala.Y io
mesmo dize Iustiho martyr contraf iphon Iudio, ay desto vna prophecia de
rccidajmas su pesta llcuaron digna de Eiayas que parce dezirlo a la letra,
porque Uora sobre ciefta gete que esta
su delicto5 como ya queda en su Repu
de la otra parte de los Etiipcs la quai
blica harto argamente mostrado.
acostumbraua embiar por mar ernbaxa
Toda via con breuedaddire loque
das nobuerias . Estoes pues lo que he
fcnto de la pcrsccucion quclosludios
podido
tratar con la brendad prometi
hizicron en la yglesia , lu ego que corne
da.cn lo tocante a los tratajos que paf
aronapredicar los apostols . Quatt
ro a Io primer cierto su intncion su so la yglesia en sus principis, y dentro
de ude3po medio de los mitstrosde
tan mafjquc ycjue nopodr destruyr ladotrinade Christdjn estoruar Ji laSyngogav
pfedicacior perguicndoa los que te%DcU primeraperscution quepadecio lay->
nian este ofjfcio5otrienos coiihs Ienglefiapor losp/mcipes^o Etiiperctores Ro- .
guas hizier mas darlo que los princi
mMos.Trdtafe al prhcph qidmasftteron)
pes y Emperdorcsnls prsccucioy
comofuevon figurcicUs en kl ie^plagas
ies que hizicron : de las quales hablare
deEgypto.Cap.VII.
mosluego , porque consta de gruissm os auctorcs como escreuian carras
rodoslosHebreos questuari disper
ses por tdo cl mundo para que estuuieen sobre auiso que quandollegasse a ellos a predicacide hijo de Dios
no la creyefcn 3 ni le persudicTen a
quelo que dezian eraassi3 y por std,
los que mas blsfemauan dei nombre
de Christo deant de las gentes eran
elios. AssI izmi Pabo, por voib-

Efpues de auer tratadd


. de la persecuciofl que pa
decio l.ygieia, ai tiempo
quesefundoen Iudea3 es
bien; que vengamos a mo
strarcomosuepetfgMadelosEmpe
radores Bernanos despues que predic
ron los apostols y fus successores a la
gentiidad Muchos son los que han
trarada"

Libro primero

tratado quatas ayan sido las pcrsecufueron' can vniuersalcs en tiempo de


ciones*queha padecido la yglcsia.Pauprincipes ta poderosos, ni a mime pare
4^,vj, lo Oroio nionge Augustino dize que
ce que se han de reduzir a aquel numefuero diez,y figuradas en las otras diez
ro, comoconie que ha sido grande la
plagas que padeci el pueblo de Egy ppersecucin que la yglesia ha padecido
to.,y no aade mas como que alli fe tic a
de la secta de Mali orna y la que fuffrio
bailen rodas kis persecuciones de la yde los Arranos Espaa y Afsi ica, y la
iglesia * San Augustin en fu ciudad de
que vimos que vuo en tiempo de mulh%.c,$u Dios parece sentir lo mesmo , mas deschos Hereges, y laque vimos y oypues le parece que es conjectura huma
mos a los que huyan la tribulacin por
nacreer que las diez plagasde ligypto
la secta de Luthcro y fus seguidores la
fe enriendan por las diez persecucioqual no solo en vn rey no, o prouincia,
lies q ue 1 a y gleia padeci en tiempo de
mas por todas las partes de Europa ha
los Emperadores Nern , Domiciano,
hecho gran dao en las almas y cucrTrajano,Antonino PioaSeticro, Maxipos, y en los templos y caas sagradas,
mino, Dedo, Valeriano, Areiano, y
Testigo fea delo lo q ha pastado en Ale
Diocleciano ?y Maximiano . Despus
maa,Inglaterra, y l;rancia:dc lo qual
aade, que respondern los que dizen
todos los granes ductores de nuestro
esto quando con jderaren Jos males de
tiempo dan entero testimonio . Esto
1 uliano apostata5por ventura no perfipues visto comecemos a contar por fu
guio la ygleia ? Pues prohibi a los
orden las persecuciones que la ChriChrstianos que no aprendieren las ar~
stiana religion ha padecido de los printes libcralcs^m las en'eafen ? Debaxo
cipes genos della.
de la qual persecucin padeci trabaLa primera persecucin fue debaxo Fwfcmcwn
jos Valcnriniano que tambin fue desdel imperio de ero el mas cruel hom- PrtIL >or
pues Emperador,que por fer Chrstiano lo priuo del ofcio de capitan Por
ventura Valente hermano del dicho Va
lentiriianoj q fue Arrianono perfguio
por todo oriente la ygleia ? Qu icn ay
que no considere que muchps Reyes

bre que natura dio al mundo: este del- J*J,*m >


pues de auef cometido todo genero de /M/, cenl
males5nstigadodcl Demonio comen- EnfcUo m
o a perseguir la yglcsia/juc poco antes fu hifh. cc
le auia fundado en Roma por el apstol chfutf.H,
sane Pedro prncipe y pastor vniucrsal i-:ornclt0^

persiguieron la yglesia viendo que en


sus rcynos creca la fecatholica ? Y si
esto no fe quiere mirar dexemos de ctar por persecucin la qnehizicronlos
reyes Godos en fu mcfma Gothia adde mareyrizaron a muchos que confef

dcllaren a qual, persecucin hizo tan'


tas crueldades5quccomo dizcTertulia ^^J*
no no quedo prouincia adonde no
vuiefe embado edictos yprouisiones
para que fe pu sieste en obra* lo que e!
rnandaua A y afsi padecieron infinitos

sauan la fe Christianado qual nosotros


oymos a muchos mancebos que fe haliaron en la persecucin. Que diremos
agora de los Persas , porventura no fe
encendi entre aquellos la persecucin
Esto dize fant Augustin no teniendo
por cofa muy acertada que las perfecuclones que la ygleia ha padecidos aya
de padecer fe reduzgan a aquellas diez
generales que oy tenemos por mayores^dexando en medio las otras que no

varones^vnos siendo atormentados co


tormentos crueles, otros echados a las
bestias en los fpectaculos , y assi no
auia genero de muertes que no se diefe
a los soldados de Dios: pues que entre
lasdcfuenturas de a gtilidad esta fue
vna y grande que nunca procedan por
las leyes humanas contra la Christiandad > ni les dauan los castigos y penas
establecidas por la ley mas solamente
mirauan a vengarfe*Dedonde tenemos

X .

gran

DelaRepubli :a Christiana.
gran argumento de quan justifkada
esta nuestra religion y Christiana Repu
blica de q todo sehazec roda justicia
y derechojpues quando pecca el aposta
ta,o Herege se le da lugar de defenderse csorme a laley }y esto c mucha mi
sericordia y piedad.Suetonio Tranqui
3o en IavidadeesteEmperador, y Cor
nelio acito dizen , que fueron en esta
persecucion martyrizados gran num
ro de Christianos, assi de hombres,como mugeres.*y entre las otrascrueldadesque alli cuentanes, que los echauan a lospcrros,y porque no temiessen,
y los codiciassen losembutian en pieles
de animales brauos. Padecieron en esta
persecucion los principes delos aposto
les sant Pedro y sant Pablo en vndia, y
envn mesmo lugar, q sue Roma.En esta
persecucion padecio sant Mathias apo
lol 3 duro tres aos esta crueldad con
tra la yglcsia , y sue en el ao de sesenta
y cinco de la venidadel hijo de DioS
al mundo.
En medio de la persecucion primer
ysegunda> tambien padecio la yglcsia
trabajos , pot que imperando Galba,
O t h o n, Vitel o, V esp a a n o, y Tico,padecicron sac r Bar t h oi orne, 1 an t o Tho
mas,Lino,y CIeto,y sant Clmente, y
otros varones fan&os, porque aunque
Nero no auia mandado que c estasse la
persecucion no dexau de fer predicado y estenderse cl nombre de Christo
por dner sas gentes, y aunque murio
Nero los otros Emperadores no auian
mandado lo contrano,y assi los Visore
yesy Magistrados que gouernatian cl
imperio n cctauan de perseguir a los
que hall a u an cr Christianos , Y esta
es la causa porque hallamos algunos
martyres en los tiempos de Empedores que no persiguieron ayglesta en
g encra! , y esto seruira de auiso para
ad cl an te, que empre que nombraremoslos martyriosdclos summosPon
tifces suera dequalquera delasgcneraies pcrsecucidncs la causa es la y a di-

95

cha,y con esto profgamos adeantc.


Por muerte dei Emperador Tito hijo Perfecmion
de Vespasiano vuoel imperio su herma segmida \)ot
no Domiciano muy desemejantea su Domiciano^
antecessor , este sien do vciosoy rnalo fu^m
vino a perseguir la ygleajy esta sue a{fifMh
segunda persecucion gnerai , que sue ruJecij}jjiQ
eneloctauoano de suimperioaa los no
uentadelaNatiuidad del hijodeDios,
y desedo harrar u crue!dad,a la quai
era inclinadojembio fus edictos por to
do el imperio para que donde quier

fia iiL
S-.AugJe ci
uitMiii.S
c^2, Pul@
0roJlQ h ?"

que fuessen hallados Christianos sues- *


se n compelidos a adorar los Dioes de
laGentilidadiO muriefen por ello.Esta
uayamas arraygadalase en Roraa, y
confestauania inh'nitas gentes , assi nobeSiComo dcl comun pneblo. Mrieron en esta perecncion entre otros,
esto s mas principales, Cleto pontifice
que sue despues de sant Clmente, y
nacleto que es elquintodespues de
fan Pedro,y suera de Roma padecio Ti
to difcipulodel apostol sant Pablo , y
dentro sant luan ugelih paso cruel
persecucion : porque sue atormentado
con particular tormento, que suemeterlo en vna olla, o.caldera de azey te ar
diendo : y despues lendo vnguo ,y no ,
quemado^ sue lien ado en destierroen
layslade Pat m os. Quanto ay a turado
la persecucion no io hallo apurdo,pt
quedefpueslgunosdias adelantepa?
rece que mando embiar destenada.a
Flauia. Domicilia matrona Romanaala
ysla Ponciana.-sabemos emperoporco-:
iacierta que el ano catorze de su impe
rio padecio el Papa Anacleto.Demanc
raquevnano antes quemuriesseestaua
en pie la persecucion, y mirada su crues
d ad, n o ay que dudar > fmo que nunca
embio a mandar que cessasse la persecu.
cion,y assi turo quanto a el la vida : la
quai sue tan mala como la muerre:de la
quai y de los otros: que' persiguieron la
yglesia,diremosa!go en fin deste hecho, rermftrMuerto Domiciano , succedio Ner- feenaon par
m : el quai no perguio la ygesia, ni a Tra)*r.o.
molesto^

Libroprimero.
Aurores q molcsto : porquc era de su natural piahabladceflo ^oso 3 o porquc su imperio suc breue,
Etijeb. /i.j, raas succcdicndolc Trajano,con scr cn

cediesse contra clIos.Parccc por !o que


dizMctaphrastcs en la vida de ant 1gnacio que de ver cn este iancto varon

'sA tib
iK Jciacitt
dadde Dhs
M.2.

toc'a& ,aS co^as vn Principe valerofo, vi"


noa caeren vnadesuentura que fuc,per
seguir la ygleary esta suc la persceucio
terecra : en la quai muricron infnitos

cantas colas se douo a pied ad y quio


que no pei iigiuclsen a los Christianos,
A nuque dze tambien que sue informa
do de las obras que hazi, y asiailc que

OrfioJi.7. Christian os p or todaslas partes del rrm


c-12*
. do, y embio editos y prouiiiones ri g u

prohibio que no tuuicslc oeios cn la


repubiica5eto cs lo que h podtdo ha-

riwifHft~ ro sas para q qualquiera Chrisliano, q


era hijjtdu no adorasse losydolos fuesse atormeta

llar de la persecucion tcTCcra.Quie qui LL^cxC*.


ere ver mas a la larga cto lea a iant lin ^7'^-y*

Pli.fcgHndo do y muerto.Esta persecucion pone Eu


li!>. io.e
sebio cn cl decimo an o de su imperio.
ao3
Onufro dizeen su liistoriaEcclcastica

sebio cn suKcclciastica nilK>na,aPauIo 5^ ^ [; ^


Oroo , y a Plinio cl Iunior en sus Epi- k^7o
stolas. Mucrto Trajano coda via impe-

que cn el quinto: que suc a los ciento y


tres del aduenimiento de Christo,segi
la carnciiiurieron muchas personas de
uenta, por dcenon de la fc , alsi cora o los Papas Euaristo^y Acxandro pri
mero.Y alsi mesmo padecieron Simon
Clophas Obispo de Hierusalcm,y Ig-

rando Adriano quedaron reliqiiias de


la persecucion paada3y suer o n mai ryri/.ados aigu nos por d i u cri as prounncias, y en Roina los anfcilsimos Papas
Sixto pritnero y Thclcpho r o, Higinio,
y Pio pritnero q no padecio martyrio.
Despues de Trajano,ucccdcron cn Pi'rfcctlcm

nacio Antiochcno, Herms , y Zenon,


varoncs consulares . Y alsi merecicrort
corona de martyrio otrosmuchos.Lle
uando pues adclante Trajano su intencion , Plinio el Iunior que era Capitan
de cierta prouincia, coin o vuiesle buscado los Christianos que estauan en fa

cl imperio Adrianoy Antonino Pio5y


Marco Aurelio: en tiempo de este Hui perador comeno la quarta pcrccucio
que sue en el an o de ciento y set enta y
oc h o de la Natiuidatl de nuelro Redcptor , y a los /etc a nos del imperio de
Marco Aurelio . Y dizen Paul o Oroo,

prouincia,y losvuiessc castigado:vicndo que no erabastte causa el fer Chri


stianos para fer tan mal tratados, princ
palraentcque viuian con gran quietud,
y tenian su obispo y dauan Iimosnas y
mian estas y otras obras pias persuadia a vnos con blandas palabras : y a
otros con afpcrezaaque hiziessen lo
que el Emperador mandaua. Mas visto
que ni por bien ni por mal noquerian
dexar la religion que tenian3escriuio al
Emperador Trajano o que paaua, Y
Trajano considerando lo que dezia su
Visorcy^respondo, que en lo queauia
hecho hizo su ofsicio^y q.ue de ay adelantenobuscaslcmas Cliristianos.-pcro
quesi seoffreciessen ala muerte quelos
castigasscy loscompeliesse a sacrifcar:
y que sinofueslen acusadospor personas abonadas,de alguna culpa, no pro-

Yes ' "


tUUim
que habUm
esto.
fr'M^c*}KUr

y Eu sebio , que estando Lucio Vero su 4^ ^ud


collcga, haziendo giierra a los Parthes de Dios '
se comeno la persecucion cont ra los Orofio I/.7.
Chrilianosrpor lo quai permitio Di os ^-*
que en tiempo de/le E m perador vuiesse muchas pelilecias y hambre y otias
calamidades cn el inundo Murierou
cn esta persecucion muchos Chri ilia
nos , y principalmente suc mas cruel
por Aa Rom a y l-'rancia . Padecieron en este tiempo sont Policarpo
Obispo de la ciudad de Smirna,y dicipulo de sant luaa Euangelista : el quai
vino a la ciudad deRomay predicando H4, s, 14
con gran constancia , como dizeEuse- Lib.y
bi o, fu e qu cm ad o co n d o z e compaferos que con elvinicron . Hirinco Parc*
ce sentir que vino a R orna atratar con
elsummo Pontifcc de la celebracion
dela Pascuay que despucs a U bueta
pade-

D e la RepiLiica CHnstan."

97

padcdfc siado qiicma'do . Esta peffctt


Itidios Rem ci la etUihtajr y mouieron dcrtos lupre \crjgue diosque estailan en Smirna : los quale
Incitaro a los gtiles q estu en lad U'dad,y"con.io cl Emperador daua fauor a
la pcrsccuciOjhizier gr estragorno sq

vn crta a sa pdre,que ekua en la car


ceken k quai lo exhortauaala perseue
r cia y 3 teuar'ade&t'd" propotoxGraadojy embioe a dezir la causa qui
auia para no poder acpanarlo en aqoe
Ja'jopn4da,que teniapor premio}&&*+

lo co las" personas de los Christiartos,

da eternaQdenquifere ver esta histat-

nias au en las haziendas. Assi lo dizein


tros-md'cf
nos Nicolao de Lira sobre
M
d Apocalipsis . Algimosdizen que en
esta perfecucion padecier los papas S,
Aok;etoy sent Soter , pero Onufrio "% a
qaien de qui adclantc deuemos eguir
r. .
o los ombra martyres en su historia
Ecealca . Padecieron assi nrcfmo.
" fanctaPraxcdis', yfancta Flicitas^ la
" quai Flicitas leudo hetehijos al 'mit
tyro fueocho vezes martyr > como lo
JQml'uui* (lzcS.Grcgoro papa sobre los EugclioSkMierto Marco Anrelioen los tiern
pos de Comodo , Pcrrinax .y Iian
Knipcradovcs^icprc vu o qtiien confes
sai ici a e eatholiea, y quiencs recibicssencoronade marcyrio.
Perfeencion Succdio la quintaperfecuci en tic p o
qntntd por de Emperador Seuero>i] lo sue en no bre y heehos^y comeo en los anosde
dozientos de Christ o , y en cl senti m o
a no de iumpcrio . Padecio d esta vez
rouchos trabajosla yglc/a como en las
<lcmas,y asi mnreron mochos constan
ces varonis por Ja fc cathplica* Padedc
ron desdt* d iniperio de Scuero hasta la

ria ea a Eiiebio Ceariensc en su-Ecdc l.ib.6. ca.i


iastiea historia y gozara.de vna ldjfe
na de mueho fructo : Muerto Setier
quedaron fus hijos Antonino, Caracai
la, y Geta,y a estos uccedio Macritt^y
a Macrino Heliogabaio, ya Hei&gsba
Io, A!exclroSeaer5en cuyos tiffapias
n'unc faltaron pocos?ouclios -ma&y
rcSinip'&rscguidores": pofq decad-a-dia
se conurtian inintas.gtntes a k fede
Christpiy auia grandes dooresyfrer.
ladosepc-co ts hbros; y predicadoh
gaoauanmchas aimas*

, .

m'fCperse cucion. de h.yglesta* .

, :

issSmd^ les aunque no auia n pcrcgci


5
do la y glca^crun tan vicioos yialos, j0/^fs^
que n aucr eaydo en lo primero' crai Etf\ IU<
dignodc todapena y nfamia . A los f.n.
emperadores que lie dcio suecedio ^%-jscX

fcxtaperfeciiconCque fac en tiempo.de


Maxtmino)los papas Calixto, y sant Vr
ban o primerof, y'ancta Cecilia con su
cspoo Tjborcio,y cl cunadoVaerano
y otra infindad de varoncs y mugercs.
Ycntrelas co'as notables que acaeeicron en la pcrecocion de Scuero suc la q
feemosde Lconidcs padre dcOrigcncs,
y de mesmo Origenes : porque el viejo

otro p cor que todos-ellos, que suc M> ^"'f


xrao:porque alendc de fer vido^ #re//l7 c
sosuc sobre mancra cruel , y mostroio
'
con cdo el tnundo > y mascoa-ios
Christianos. .Yssi-fuc easu tkmpo>h
exta persecuciony mas auentajada en
el numero de los martyres * que las pasfadas : porque como digo era cruel y
la condicion leayudauamucho 3 y assi

doo la madre qutole a la nocfie tocta


la ropa,demanera q a la m ana n a querie
do y r a morir porChrto hall o que esta
ua cuo y que nopodia salir de ca.fa honestamente 5 mas^ya que no pdo
ha/, er lo que tan to dcleaua 3 escruo

qiciic atiin-i ajluj


tad , y lo hueno sue , que no perseguiaa Jagente comun 5 ni iimple : m as
a los Obipos y sacerdotes y a las
que enesauan } y moutose a est 0 poc
que clze Eusebio en la historia Ec- n^t^t

Libro primero,

Mhz.

clesiastica q Orgcics cfcriuio en aqucl


ticmpovn libro niuydoctoporel quai
cnfenauaa losChristianos a despreciar
los torracnts y a pcrfeucrar en lafedo
quai abido por Maxiuiioo rcibio
m orrai pcna?porqe veya que cou la

r Seiron,y tambt lo nbraranPnaia


ris3y niuchoslontitularoTiphO o Gige$,Dc las q u ales palabrase laa q in
diffcrcntcmctc trataua de la crueldad,y
asi no parece que derechamente sue
perfecucion.

cloctrna dcosmayores venian a fer co


fiantes los que no cran ygualcs en las di
gmdades, o letras. Valio mucho aqucl
libro dcOngeneSjporque nuichas bu gres delicadas renia csfuero en la tri*
buiacton5viendo Io que aqucl grandoctor dezia, Pero antes q pafcmos adel

J,a ep t i m a p c* r sec P c sue ci? tipo de


Decio E m prador,por q en e roedio de
Maxim in o hasta cl , no hall o mas cof
notable ctra la y getiada causa sue por
andar alborotado el imperio y porq as
vtjlasdelosq teniaesta monarchia tu ra
u an poco como lo vernos en Pupieno y

{)t;m p
JQtm'm ^m
Dco,
^iutotcs <j
ht^:i (lceh
^'.r^w
c ^ h '*

te fera bien dezir lo que le acaecio en


esta perfecucon a Origencs c este Etn
perador y pastafsi * Padcckron cn esta
pcrecucion cl Papa AnteroSj y no tu ro mucho la pcrecucion -, porq u c sue
breue el imperio de Maximino : por-

Balbino q no gouernaro mas q vn aro,


y Gordiano sue de hyo padofo l 'an pe
rador y lo mcraoJPhilippOjdci quai cue
ta aigu n os q fucChiiano,y la com opi
mon es cbi,y para ello ay muchos fundamfcos q no f para aqu, pero plazc

jm,[ (iec^
Dc)'ii.^,ct
f>*
f 'p'-7'c*
%u

que fus maldades lo hzieron aborrecible a todo cl mundo . bue esta


perfecucion en los anos de do/.ientos
y trcynta y u'cte,delavenida d cl liijo
de Dios al raundo; vuo paz en la yglcfia treze anos, hasta que entro cn cl im~
peri Decio Em perador tambien principe cruel, corn o luego lo veremos. Es
biendcaducrtirlo que dize Seuero Sul
picoscn su historia sacra9el quai no po
ne por perfecucion ade Maximino , q

ra a Dios C\ en vidas de actos de la y glc


fia/) tenemos scnptaSjl moharcmos
battemctcMas legado Decio a la 11a imprial hizo taras cofas ctra la yglcfia^q c no mperar mas q dos anos
enteros hizo mas q todos fus predecef
fores , la eau a mas principal porc] zo
esto sue porq vio q ellmperadprPhilip
p o a quiquito el imperio y lavida auia
sidoChiiano y fauorecido ni' a Chiana
religionyy afsi martyrizo lo primero al

da su crueldad contra los Christianos,


mas mouiofe abrafado de inuidia
contra cl Emperador Alexando a quie
fucedio , y contra los fuyos porq entre
los de fu palacio y casa auia muchos
Christianos, y afsi se encendio contra
cllos y porq hallo q las cabcasauide
fer primero destruydasipor esso dio tras
cllas,y mando q las acabacn . Y en la
verdad mas parece q fe m oui a a pcrcguir a los Christianos, por crueldad na
tural^ytenercoraon fanguinolento q
por zelo de reigio jo quai muestra bie
IulioCapitolino cn fuvida e quai dize:
Ta cruel sue Maximino,q vnos lo llama
u CiclopCjOtrosBurisjOtroslepusie
'

l
.1
s,porq
,
licos er ya muchos por la paz de q auia
.gozado, hallarTe muchos q fe oirrecia
al martyrio y c gr c<3lancia rcisti al
tyrno c fu prcdicaci3y el encediedo
sec m ay o r ira para teplarla, nohazia
fmo hazer gran carnicera5y coronar al
mas para cl ciclo, y los cditos cra mas
rignrofos , porque cn todas partes tuuice fuera fu crueldad .Comeuo efta perfecucion en los aos de dozientosy cinquentay vno^lela encarna cion del hijo de Dios , y tu r o hasta los
tiempos de Valeriano , porque nunca
raudo el Ce far la perfecuci63ni reuoeo
los edictos, y prouisioncs, q auia dado. ^malmm
La oaua perfecucion de layglea p"ilJX

suc

DelaRepuMic CKriHana?

sue entempo de Yalerian-o > en cuyo


cia dei Spirit san .
mramlome
como Ormfrio no hazeiiiincion en sa
tiempo , y de aoy Emiiano 3 esta
uarodalaChristianareligion.muyest
historia Ecclesiastieadeta claua per~
dida, y en cada ciudad auia concilios y
secuci m aunde la nouena'.yo creo st
j untas de obispos, para tratar de las co duda que ha do salta de ia impression
o defeuydo dei auctor, porque no auia
sas de la y;gkJayy la causa de esto en
decmt.Dei tre otras sue ver que el emperador Va?
de ignorarvn hombre tan graue y do- " cto o que d ixer o n Eu sebo5 A. u g u st i n o,
ieri ano 3 daua m u c h 0 fa u or a los C fariOrofo. lij. lianos, y fumesino paaeio era como PauloOrooy otros muehos/hallar
, >
C*2 7.
yglesiafuya ;y en esto perseuero aigu n que esta per secucion y lde Decio sea
tiempo ;mas depues como dize Eu- vna mesma 5 crean que se rniro todo a- .
febio en su historia Ecc3eastica3 sue c n t a ra e n te;y au nqtieS .H ier o nym o e n
enganado de vnMago, y hchizeroiel la vidade S.Pablo primer bermitaro y
quai temia a los Christianos , porque .Optato MileuicanOjlos tiempo s y el re- ^'1*
nuestrase, no permite taies e m bu fres, gif ro Rom ano de los poncices declay por este dctenriino embayr al pobre ran esto de orra mariera.
. rf
Emperador,y lo persuadio de ta m an g . Depues que muneron tantosEmpe ^ ^/<JJf
radores tu u o el imperio Aureliano^l if jt: loi
ra, a que no cr cytise aloshristianos
que lo hizo cruel enemigo nuclro , y quai tolcro algun tipo a los Christia- mtfmtsam
assi cometio a perseguir. la yglca y nos y losatiorecio s ypor ello le dio haaegados
Dios grandes victorias5y hizo mas que Nuetuper
padecicron cn su tiempo 5mucbasperionas principaleSjComo hieron los su m IuioCesarniOcrauiano ni otros de los ^fj
mperadoresparados?pero despues ol
raos Pontistces , Cornclio sant Lucio,
sant Estephano , Sixto Scgundo 3 con nidado de los.bienes que auiai'ecebido
fan r Laurencio nucstroEspanol y otros de mano de Dioscomenoa prseguir
quatro diaconos , y dos ubciaconos la yglesia,y assi p.adecier Flix Primer
con orra infnidad de varones viituo- ro Eutichianoj y Cayosumraos pontiicc. En esta persecucion que sue la
sos derodos cfodoSjporque en la connouepa acaccio vna cosa notable que
steia de la fejtodos eran vnos. Y S. Pa
dizen
todoslos autores giaues^y entre
blo primer bermitano temiendola per
secucion huyo al deferto para dar pria elossant Hieronymoen su chronica5y
sue que al tiepo que rrmaua el Empera
cipio a la vida soltaria y pnitente de
dor los edictos para quese hiziese la
losmonjcs,decuyo prircipio vinotaa
o prouecho a la ygesia Catholica, co perfecuion5cayo vyi myo tan cerca dei
m o se veca en el sexto y septimo libro
que todoslos sityos creyeron que era
desta Republica Christiana,y assi mumuerro3 y noqueriendo.mirar en este
rierpn otras personas notables queillu auiso q le daua Dios, prosiguo fumai
straronla yglcsia. Castigo Diosaeste intentoy assi perguiocruelmenteaJa
Emperador conforme a su peccado'coyglesia y muneron ininitos Ghristiamo lo veremos en e sigueqte capitulo,
nos, y desto es b u en testigo el ver > que
aunqne Valeriano perdioel imperio y
el Papa Eutichian.o. enterro por fus
libertad > su hijo Galieno hombre viproprias manos trezientos martyres en
ciosoy couarde leuo adelantc la per- eleimenteriode Calixro'5yde aqui se
secucion y assi turo cl tiempo que impe pucdecjurarqutos mas muneron en
raronGalicno3y Valeriano 3 y Galieno Romayportodoelmundo. Estendioei moo^ y Claudio y Quintilio^ por se esta caroidad mas cn Cesarea de
o quai padecieron muchos sanctos pre Paestina,quc en orra parte3como lo di
Jados y otros varones llenos de la gra- ze Eusebio . Esto eslo que halo mas
N a
comme

hbUn
e ejo.
Semroen fn
fatr ho,
Lib.t.

Lbroprimero.
L.j.M.h commemorado de a pcrsccucion dcl
Erapcrador Aureliano el quai auia sido cl mas famoso principe, que auia te
ido ci imperio Romano , asi cn la dicha de las armas corn o cn las costbrcs
Dedmapr
La dcima y vltima pcrfccucion/uc
sccttcwifr .cutiempo de los Emperadores Dioeleciano^y Maxlmiano, cai en el fin
miw. *%%
fu *mPc tl j Y a ls trecientos y tres
L
de la vcnida,dc hijo de Dios al mun-

Z*7P<

Z,i. 7,

d ad de os que las exccutaian cspanta


tambie.Tuuo esta pcrsccucion otro ord en que las pafladas porque luego die- ^^W"
ron cn que los tcmpios e dcrnbafTcn
porque como dixe cran muy umptuofos porque noie juncascn a orar prc~
dicar y administrt* los facramentos o a
dezirmissa. Tabicn tuuieron cuydado
que todos los hbros agrados fuessc
bufeados y qmad'os *>y ninguno q sues

4o 3 sue esta pcrsccucion la mayor de


se Chritiano podia administrar offi*
todas 3 porque para cxecutarla con ma
cios de Republiea , y si lo tenian quita
y or rigor los dos emperadores se puuanseo> y q ucdauaii infinies para si cm
lecon en puestos adondc no podia
prc5acaloquedauaiiclasvidas3 que
auer fait a en la cxccucion , y suc que ci
est o cra gran miericordia.En las bata*
vno se passocoOncntt\,y cl otro se quelias fi cran Vistos algunos Christian o si
doen Occidente, como lo dize Paulo
aunque uesen capitanes y tuuicflcst
Orolo , adondc cada vno la execuco
cargos honrosos en Jagucrra eranpn*
con tanta rabia , y zelo endemoniado,
ados de cl!os,y a vexes de la vida* Paque iil Nron, Doraciano , Trajano,ni
decieron muebos sanctos Obiljpos y
ios otros Emperadores todos juntos,
otros Ecckfasttcos,y los que ecapau
y gualaron a ctos Emperadores en la
con las vidas>quedauan si n hazienda 5 y
crueIdad,tanto que dize Bcda en fus
llenos de escarnio y affrontas. Ningun
Cliromcas , que en solo vn mes suero n
jeruo Chritiano podia al can a r libermarryiizados diezysicte mil martyres.
tad5y de est o se hizo rigurosa ley p or cl
Pues considre e) lector que la pcrecu
impcrio;pero este rigor se encedio mas
eion durodiez asios/egun los mas auen particular por algunas prou in ci as,
ctores,qual sria la mrtandad en el teassi como en Frigia, y Egypto, lostorsto'dc tantos mescs si cn vno vu o tal esmentos cran grand es, y que sobrepujatragOjcstaua layglesiaquieta y soscgauan a la condicion hum ana: porque hadadealgunos anos atras 5 porque auia
zian dcsollar viuos a los ancos rnarty tcmpios sumptuosos y tenian los obisres3 a otros rastrillauan, y deollados y
pos rcntas,y auncontcndianvnos con
llagadoseran bucltos alascarceles,si
otros,y yuansc corrompiedo cn ccrta
primer o no mori cotre los tormetos.
mancralas costbrcs, por lo quai dize
Y el descanso q alli se les daua, cran ca~
ufc[)i0 cnsu historiaEcclcsiastica.quc
mas heehas de vidrios .quebrados y de
justa y dignamente sue embiada esta
pcrsccucion enlayglcsiaja quai fuet
grande en los acaccmento$,y larga cn
cl tiempo que turo > que no se quclengtispodria contarlaaun razonablcmetc,y c ver la el dichoEuscbio5dizc,quc
no labe clara y distinctamcntcpintarla
como cil a sue y pafo,y c todo eo di% tantascosas q no ay coron tan du
roqno le lastimc el oyrlo y cicito pone
en admiraci la cstancia y paciecia de
losqlaufri^y etespectaculodecruei

otros vasos: porque assi fuesse mas terriblc lo q padecian en cl descso que cl
mesmo torrnento Las mugercs a qucn
se permite algun perdon,vicndolas con
stantesysuertes , las mandauan colgar
de los pies desnudas , no mirando a la
honestidad que e le deue al tal cxo:
lo quai cl los hazian p orque de aquclla
mncra el tormento fuesse mayor.Vfauan de otros tormentos en ellas asi co
rao desorejarlas 3 cortarles las narizes,loslabrios? manos y dedos: solo
les

Dela Republica Christaria.

99

les quedauan los ojos para lorary mirarequan disformes ehuaruTambien


haziantorccry abaxar violentamente
rarnosdcarboes^y ararlas aellos y fol
tandolosdefpues3defgajauany hazian

zir quenoturtan'o5nmnDs5 que de


su aothondd5persiguieron eW Cesa
res> layglea, comoparece cafopor
los aurores Eccleasticos que toda esta
perfecucion fuehechaporlcs dos Em-r

fepieasloscuerpos honestos. Todos

peradoresya dichos. 1

aqueics tormencos que pudieron fer


halladosy inuentadosse executarony
pusieron por obraiporque defnudando
alos sanctos martyres les rociauan los
cuerpos con plomo derretido. Por enire a carne y vnas de los dedos les ponia varas tostadas3 y canas gudas que
es vno de los dolures mayores de rodo
clcuerpo.En si n ni los que lo veron ni
cfcriuieron ni y o que lo he Ieydo sabre
bien contar los trabajos que en esta per
secucionpadedoaygesia.
4
Lu\parac?t
Dosdudas ay en esto dela persetcTiderqmc- cucion dcima 3 que es la que tene-

Lfegundadu%podra.hacer dela
queleemos enmuchas vidas yrnartyrios de fanctos 3 p or que' fc hallaran ri
ellas muchos ministros y juczes executores 3 diffrentes de los Emp.erado
res que yo he nombrado , y podria r
que por alii fe enganafen dizido, que
vuomas pcrsccuciones de las que y 6
nombroy fealo3y que vuo masprnc
pes que pcrguieflen a layglea. Yo di
go lo que en este punto ay, y no ay que
dudar.y puedese asegurar conjp que
aqui dixere cl mas curiofo. Es pues de
faber que auia adeantadosy \risore-

mos encrc manos ,y cs lavna: q com o


yirnm ago comeno a perfecucion en cl yigeu layglcja. mo an o de eftos Empcradorcs , y turo
diez: puesluegoen eldcv.cyntey vno
renunciaron los i m p cri o s , Dioclccia110 y Maxmano. A esto se ha de respder que estos Empcradorcs onderando maduramenre la carga del impe
rioeigieron Ceares paraquelosayu
dafcn (que cran despues niperadores3como oy principes que heredan en
Castilla, y en Francia Dclphines) y por
que e Dioclcciano crio en Csar a
Galcrio Armenrario 5 y el Maximiano
a Conlancio Cloro ^ que sue padre dcl
gran Constantino, acaccio que cnas

yes y Corregidores 3 (que eran ofcios


parriculares ) en diuerospueblosjcom o oy lo vemos que en s prouilones
reales se nomb'ran3Aicaldes3 Corregi-r
dores3ssist8ts>Adelantados, Viore
yes y ansi losui entonccs5 mas con di
stinctos titilos aunqiie en la ver d ad
cran vna rnefma cosa , empero todos
fubordinados y que reconoician al
Emperador,y con todo cslo depoder
abfointo conforme a la jurifdictiy au
toridad que les er dada mandauan hazer justicia y conoscian de las culpas
y exceffos que :fcal prfentaua, en la
audiencia,y cornojez abfouto fentenciaua, com o oy lo hazen lasjusti-

prouineias adondc estauan3 persiguian


a los Christianos3y dauan elloslas fettencias 5 conforme a la autoridd que
tcnian,lcuando adelanre lo que fus pa
d res ( podemos tziv) auian proueydo,y afsi Ia perfecucion cra debaxo dcl
impeno de estos empcradorcs 3 siendo
cllos los execurores y juezes .Y afsi la
perfecucion febade dczirqfue hecha
por Dioclcciano y Maximiano y no
por Galerio3ni Cstcio5niMaxccio5y
afsi fc quica la duda3 y no ay porque de
1

ciasdestos reynos, esto pues visto quan


dohallaren en las vidas de losfanctos,
los nombres de los gouernadores,y n
de los Emperadores , fepan que esta es
a causa de estai* alli Qu in cian,-A fpafio? Egeas, que martyrizoain Andrs
Daciano que vinoa nuestra Espanay
martirizo a miichs-fancts varones:
Sinio Martinianio 3 Agricolao que
martyrizo afant'Bas3 Marcelin o Lcislio 5 Cornelio, Almach0vFabiano3y
Astasio c otros muchos.los qualcs en
N 3
las

Libro primero.
asvdas celos fanctos , fon nbrados
coa titulo de emperadores, Cnsules,
Prctores>Condcs, Reyes, y otra burlexh\ de ttulos , que en ninguna manera
traen verdad: como en alguna parte se
podra ver , plazJtndo a Christo tan batantcmente , quag^o lodesearen los
muy amigos de apurar verdades. De ma
era que con cteauifo, podra de oy
mas el curioso lector , leyendo vidas de
antos, saber quales eran Empcradores,y quales magistrados inferiores.

mas con todo esso dire algo . Auiendo


llegado , a lo subido ci los peeca<k^
que vn hombre poda llegar, vino a
ser aborrecido "de todo el mundo , asi como y al o era de Dios , y el Se ruido
lo juzgo por enemigo comn de la pa tria,y fe mdo que lo bucafen y q fu es
fe muerto, y las inclinas Cohortes que
eran la guarda del Emperador con i li
tieron en ello , porque al malo, fu com
paero le persigue en el vltimo trance,
esto supo el cruel principe de vn ieruo

*Dc los malosfines que tuvieron losEmpcraores fe persiguieron Uiglesia. Cap, I.X.

llamado Taontcy aunque qudo supo


lanueua fe aparejauapara matarse desde entonces miro mas en ello 3 porque

jC^^l Veda para dar sin a este cap


fefftro tulo,mostrar como no quell^tM daron sin castigo , aquellos
^g^3J que persiguieron la yglcsia*
porqttc de la manera que Dios no dexa ninguna buena obra fin premio/af tan poco, la mala carece de castigo y
pena, (i en alguno ctuuo bien emplea<io el castig, fue en aquellos que haxian tan crueles desatinos , en los que
nohazian mal,ni catfsauan inquietud
EntUtyiu en la Repblica , porqu del tcstimocotcpUtiud. nio de rilon ludio * y de Plinio IuU, xQjpfin nor ^ fc faca como los Ghristianos vil0*"
uiau religiosamente j ci quietud y ju-

fus amigos que era muy pocos no le ha


liaron ning medio para sil uarIo,y a si
tomo dos puales agudos que traya pa
ra acometer aquella luizaa,teradoslos
filos para qua lo baria mejor con el
abreuiandolela vidano fe quiso luego
matar,y rogndole fus amigos , que de
fpachafe el negocio en que tato ley ua,
respondi que aun no auia venido su
hora,y rogaualcs a algunos que fe matafen para que el cobraste animo ; pero
ninguno le quiso pagar en aquella
obra las que Jes Jhizo a ellos, luziendo
los ricos , mas oyendo el estruendo de
los que venia en fu bu fea, por parte del
Senado ., el fe meti por la garganta

sticia, dauan limosnas cantauan Pfal- vno dlos puales, y porque no dio
mos , todas las cofas tenan en cobien en el blanco , y erro el nro,y vn fu
mun , no auia entre ellos mentira ni amigo lo acabo, y le quiso hazeraquefalsos testiitinios > lo qua todo era lia buena obra en prem io de otras me. bastante testimonio , para que fuesfen
jores que recibi : y afsi muri ( el que
tratados bien , a lo menos que no les
auia quitado a tantos la vida ) en gracia
hiziesten agrauio 3 mientras no los
y alegra de todo el mundo . Recibi
acufafen de cofas dignas de ser castigran contentamiento Ja Rcpublica,tan
gados , esto pues visto sera justo que
to que falian por Jas calles los vezinos
por el orden que contamos las pera saludarse, y hazian grandes alegras
sediciones 9 sealemos sos premios de verse libres de cofa tan mala ' Y con
que licuaron Jos, diez Emperadores ser tan abominable, dize sant Augustin tipor fus crueldades s hcjias en los que en fu ciudad de Dios, que muchos pert
no tenan culpa,
saron eme auia de refuscitar , o que no
"Nern para que licu las culpas era muerto, y que auia de aparecer y
de fu peccado , basta el ver que todos bolucr a imperar, y aun le timo porco
los crueles fon dichos de sil nombre,
sa cierta que era*el Antichristo : sobre

De la Repblica Christana."
o quai disputo hermosamente el sancto Doctor.
Domiciano,que sue e segundo mimitro del Demonio, para perseguir la
yglea , muo como viuio: porque fi
do soberuio y queriendo ser adorado
como Diosiue aborrecido de todos,y
assi conjuraron contra el sumugerDo
mirilla, dando el cargo a vn su mayordomo, llamado stephano:el quai juzgando quan mal principe era Domicia
no junto otros de fu opinion, yvrdio
vnlibello en que ponia cierto numero
de conjurados que queran matar ai Em
perador, y dndoselo comeoio aieer
porque el andaua remeruoy estando
acento en lo que ley a , el Estephano le
meti vna daga que traya encubierta
por Iainglc,y ios dems que estauan en
3a cmara 1c ayudaron a morir: porque
todos eran en la conjuracin . Y assi
min io a contento dei.Senado , porque
naturalmente era aborrecido de todos
los buenos.
Trajano fue el que tuuo el tercer
lugar en este peccado,y aunquej.es verdad que no le sucedieron trabajos, ni
aduerlidadcs > mas todo le filio bien,
harto castigo fue el que tiene y remapara siempre , pues pena en el infierno:
y dczirqne Diosvuo misericordia del,
y que las oraciones de sant Gregorio
lo libraron de las penas del infierno, to
do es patraa y mentira , y es gran erros contradize a toda buena docrrina Catholica,que fe fajuafle-vn hombre
fin fe y sin baptismo : pues consta que
no quiso oyr la predicacin del Euangelio antes fue perseguidor cruel de
la yglcia.Y allende desto no careci de
ot ros vicios : por los quales mereca el
infierno, y no estoy bien conlosque
tratan de proposito este negocio, porq ue ni ay autoridad por donde fe prue
vcaVi tiene la yg lefia necessidad de este
exem po para enfascar la misericordia
de Dios 3puescada"diavsa de ella con
inonicospcccadores.Pero c todo efo

ioq

en la vida de sant Gregorio Papa resp


deremos a estoyaiiremos loque fepuededeziry rener.
A Trajano sucedi en la persecucin
MarcoAureliotel quai aq fue var vir
tuoso, toda via mando perseguir a los
Christianos,yaq fu muerte,no fue no
rada por mala,porq fue enfermedad c5
tinuada aunq aguda5toda vale castigo
Dios en darle vna muger deshonesta' y
vn hijo abominable^ en fu tiempo vilo
grandes pestienciasy trabajos por los
puebios,como fon hbre3 indacio-es
de agua y grades secas,!o qualmanifiefamete cmbioDiosenetos'tipos por
auer perseguido el Emperador Marco
Aurelio a yglesiaSy a esto caminoS.Cy
priano en la Apologa corra Demetria
no prefecto diziedo q por la impiedad
dlos prcipes crralos Christianos ve
man tantas ca)amidades,y Tertuliano a
ScapulaPrefdte de.Carthago dze q
por perseguir ala y glesia,venian ls le
cas,y los malos aos y las pestilencias,
de las quales.vuo barca abundancia, en
tiempo dcste Emperador.
;
Seuer.o cruel Emperador despus
que persiguila yglea fe leuantaron
muchos contra el y tuuo guerras cruees y muri de pononay veneno que
le dieron por los pies, y lo que no pago
enla vida^peno despus en el infierno,
y en fu hijo Basiano Caracla , el mas
abominable de todos quantos impera
ron en Roma<No quedo Maximino fin
pena,por la crueldad c], vfo con los san*
ctos obispos y con los dems C hristianos, porque todo el mundo feieuanto
contra el,y assi las mefmas ]egianes,secrctamente conjurar contrae!,y estdo el bestial de Maximino , con fu hijo
en el real,en fu rienda,Ios soldados que
tenan ordenada Ja conjuradon,entraron dentro y lo mataron con fu hijo*
fin ser resistido de nadie -, y esto fue de
comn consentimiento de toda la Re
publica^ de los exercitos.
No le sai toa Decio su pagoporqmaN 4
to

o odijuidi: XSiopiujdur^ onb.iod -.od


oin^ij iu]O^Xiq opofmunu .ioa onb nj
11:^ 030 [j o .i v,\ r.jm; opiop.ionrj X r.io
oinuijuq:) d o b,i on opuv.ojod uoo soj
on.]sopof) opiouoA snjonbaod XTtdco
sou souijoui oj uojor/uj opfan X p a .01
ojop uo ur.ul ojxlqod jod ou .iuioa 1: siq

u soijonui onb p ,opiModmT| i:uonb bui


Lnn p oioptau|}oin sop? onb jo ihmo
$opuoiuo3 opouioa so[|oXis)iMMoonb
0| utLionb uo.n:urcJcpHu .od v\ Xrouiuu
isp- sop03 Souuo.pioo uojiMnooso ti{
nui .10 0.1 opijinuro^ouo onjop f roptf-iof
p^p^^ ^P iuoimx r. ^[douuuryuo;)

sommi op snj sofuuiouo o| ouia ^iioXnq


op i ua o'3'uj op Xci:u^i: i\p oj o3tnq X <p
|0 opd op sv\ ui si: oj on.j v. o| f 01 pu o
op mouiuu onb o.i.ionui iu ouia nu ou r.
sxu A'ooo.uhI onj oultp op rjpnbu -od
onb.iod'iui (o ojinbonb -oupjiMjndo)
q 5.1 op uijq o.ijn(H):y k.io onb jo )oioojod
v.m\o} 'o.idLuoij ou uoomoiurjo) p ^p
si'uihnu uo p *od.iono
ojsi ^ouiouoi so,uojou uipnm sjooou
pi?p op .u^'^nf onbiod soi(io^ujro 00 u
nuv. vuuvjU p lopiModmrj a o m m: 'o
sond hyuoD onb o[oj d .10 ua om?|ui[ (p
onbsofo| o\ orp ua onnbto.!o/n[oo jod
.jucIoj 1: q t'Uii^i.uj;') w)cuoi']j|0J joniu .

onb soouoauo oj p w ri 0om:/i'j c X sp


quoi: o uoiub oauib sr.[ srpA : so(|onvu
Jotjf son op o sor X onnMiop ( r nu??] ox -tu
oKiooou
v/j mupop )o;)Oj,od liyji^uot 00 ou j on
.ioXiuu X pn.nsiiu c ^P- at>..j 1;1 oiU1'^
siun iKiom "<>pr oxo(] |o un -^d ou,
ounoop d .10 a .10 onb ou r.ww. opipod
.iXn.q)op v, soj ) jjuq; 'soium tu uoo -ao.i
sv.iioui^onioui *sou(n.)Cju<]i.u jjuy 0|
J -}
uozip X'-oiqojU;! ^-loijiboi^
snI "r:t ,..'7 !
si:o^i:)^.*> si?uo|}ij s X onb 0| ouo: ua
^^
louijtu X onb o|pp o.iu * omj\ vpiA
tptmud uo r$|iouo;uiN| ouoji op .mpoq
X o.tqnp3.ipod : Aio o uo Xn?pjdopXq i:|

oj onj iHUsj(>ijDfr.is oubjod opuomj


fs\:j40cjsojf.oon3 o jod opXnDjop Dp

rnuoj 00 u onb oiuoj$t|q op so(| oj d\


Xoupnd j h u 0 j u o p o r] 1 nt:j > < s c X 1 1 1 u u n -

ua umkIi.) onb oj oiinin aocVonbaod


uiouoa oiu uopXim p .opx^odun:| vo
oX ud somuu op soj soSitiDuo : opuoij
o^ond uo lJJ^uDjoad' ? 'aods ou oj taj
ouioa sutu^optwdiu^-T opuoij umu
oa^| op apWpfvj $010 o,nuio| ptuD
oauoui X optmVb tmnb xvMpnvo uo nj
oipmt3 ' 0{ tqmj .um.ro:>u;> nxvcp X
o^pad {0 d 01 o.rqoj nj zuuoo liqnj uo 11}
ojpno X uo iqp pnuoj OKjtun ouia ~i:o
ij oiorj u sou X uo rqp onbjmd'oqior ~oa
sv ouioo rSjjjEJ sotq v so[ onb -jjod
uonS nj hnpjtX

ou oj tTJpod
p lp opirnb oj oj vj
o\\ p tm\t t?nc.!pi| oiuoo -oj.iod $o.i,)()
tsjtHiDzip oiuo3 Mop/X A ouoduio(j
owj onb oj :oo.o|u oubjod oj -lujmi
uo.z 'oiniui^uo^ X f :ompr Dbaod
oq ojinb .. r. sv.\ snpoq onb ~t\U]opo
so.nryunt b on moi o i:uo5tjod ; C
omqoop uoiquuM oi.mui iiouiojqiT.iojui
onluod'oj ojopuouuio.uoo un?nnu om
p .01 o o[ iqpod .ti\ino tu oj.ioA : onb.md
um:uoptju v scq onb oj mmvMm K p
p ou q /u in bui; aiwu soDipous ,iod
o[p c X opuiuonoj.iod uo jod jmfoj r soi

>
y .m p } m? o onb omSyaod iq. *i!jp|3X
[ ou non r zoa e oood soodpp onb ~iq
ua un uuS ouurpp * ouia iq ouuui
ap soi(] jo.uV3m oaqoj p onb.rod ou
npy uomb oj ojpnuib tq a tp A o,tjo onj
oo.}puo]A| nj jh^woj psoi p?nb uojuku
op op joui jst onlxiod o| ozvuduc p uig
aopiuod * m vaia i:joo ^uttinij >uoXo.d
opubo|> aoduapd wqo opoubjod)
oXnj tud juo:>(pn4D oJn iuiuoo X'p oziq
pnoraouiuv -opSujj ptw p?nb nuoJ

so(|ssoin::||ui|:> j o mX 'oput^iuio A
isji oj o] oxjp ua ouiH)juq;~) oprunqp
ouiuiixvjaj ; p pmb opuoiA oj .umoij p
uvuuo) X onb mim-u jxHtt 1: ipauisojanbjod'sop ou o\ uvmut] X cnni;jpotti
i.ficpoxtp b stpm: opr.uo 'JopiModtujj
otuoo styuoid onb o{ oub soq u\ uio
uufoptnq op .toj sor, oq qui soj -o.iopod
soj jniob aqus^oj 03 onb rjp auuojuo
soouptfp opondiucuin3Uuii| .ioj -vmo
tip Dp sooTpoui - nwptonoy svumh

DelaRepublica- hristana.
crueldades has hccho ctra los sieruos
de Dios 3 y quan prosano te has mojstrado , y quan cruel contra lareligion
diuina, y fi esto confiderares caeras de
ddetepuedevenir el remedio, yobi
podre morir con estos que aqui esta n,
nias esto es ciertoque no sanarascon
las medicinasquete dar losmedicos.
En fin cstos deucnturados emperadorcs,aunqueen este mundo tuuier gr
de imperio5en lo vltimo de fus vidas pa
decieron misrable vejez, y acabaron
con mal,y peores tormentos ticnc ago
ra. Esto eslo que se ha podido dezir de
Jaspcrfecucioncs que la yglesia ha padccido de los Ernperadores Gentiles.
En fu lugar tratarcmos de las molestias
que f am bien ha reccbido de los Princi
pes Christianos.
%Dc Uspcrfecuciones que hapadecdo laygle
fitt^de los Principes Christianos9 defpuesque
cejjaron Ias de los Rommos Ernperadores
Gentiles, Capknlo. J.
IXs^YiSl Is^ haquedad por loscaImw pitulospafados,comopersi
gueron la yglesia los tyranfe==^ nos Ernperadores 5 y los fi
nes que tuuicron y como los castigo
Dios,aun en esta vida 5 fin la pena q padeeen y padeceran para sicpre,segun lo
determino la diuinal justicia de Dios.
Mostrarcmos agora como despues que
vuo Principes Christianos, y estuuo en
paz laygleia se leuantaron otros a per
seguirla, porque nca han de fatar mi
nistros dcl Demonio que hagan da no
ai rebano uyo*Tambicn quiero aduertir,como ya dixe3que tuuicron agunos
poropinionjqueno auiandeser masde
diczlas perfecucionesdelayglesia,segt cl numro de las plagas de Egypto,
y que la vndecima5quefueahogareen
e mar Bermcjo, denotaua la que haria
e Antichristo quando viniele.-pero yo
ateniendo me a lo que fant Augustin di
ze cri cl lugar arriba alegada, digo que

oi

son mas, como e ponc a de uliano


apostata 3 afsi sriai are esta con otras q
heleydo
Muerto e gran Constantin o gr dfenfor de la yglesia y patron vniuersa
della3fuccedieron nel iroperio fus hi*
jos Constantino3Constante>y Confiacio5destos tres Ernperadores el Costa
te lo sue en la fe del padre : los otros
dosfuer Arrianos,y afsi la yglesia padecio muchos trabajos porque fe leu
taron muchas heregias $ pues peleando
todostres hermanos vnos c otros por
Ja diuision de! imperio 3 el Constantin o
sue vencido del Constante. Y Constan
te de Cstancio.Y afsi Cstancio quedo en e imperio senor de todo, y a este
cccdlo Iuliano -Apostata 3 en busc
del quai vamosen esta historia. Fue Iu
liano hijo de vn hermano del gran C6stantinoJlamado Cstancio^y suc hom
bremuy auifado, Dodo y gentil hom-,
breyes comparadoen la manfedumbre,clemencia, esfuero y ventura 3 en
lasguerrasyen las letrasy otras virtudes a Tito^ntoninoPiOjTrajanOjMar
co Aurelio, y a los Philosophos antiguos. Fuemuy templado en el corner,
yentodas las virtudes hizo ventaja
los demas Ernperadores , y ninguno le
pafo.Este hombretan celebradodeas
historias,auiendo sido Christiano y Ilegado a fer Hostiario, y auiendo estudia
do en Athenas,c nombre de famofo,y de virtudes adornado , induzidodel
Demonio , y de vn fu maestro y ayo
llamado Libanio,gran fophista, Aposta
todelafe,y adoro losydoios,y mandb
brir fus templos ,y cerrar os c ios
Christianos. De tal maneraedioala
ydoatriaque de todopunro feoffrecio a los Demonios,y aprendo la magi
ca3y con clahizo grandes experiencias
y afsi para echarsus jiiyzios mataua mu
chos Ckistianos3y otros nombres pa*
ra ver en fus partes inrerircsio qul
auia de succder en e caso que prereridia , y esto fe supo despues del muerro,

Libro primero.
porque cn Anriochiahallaron muchas
cistcrnasy priuadas llenas de euerpos
abicrros.Y cn las yglcas acohbraua,.
para m ay o r virupero de nuestra Chritana religion hazr estas coas. Y assi lu ego que mri o ab ri cr o n vna ygleiaadonde depues de au c r liccho faerijficio a losydolosjcolgo de vna viga vna
jnuger por los cabellos > y la a b ri o para
ver o que le uccedia,y alsi lue hallada,
porque a cab aquel d a,o noehe antes
que muriesfe,hizo aquella diabolica ha
.o.w. zana:lo quai c u en r a muy a la larga Ni3
cephoro.Decando pues retitnyrla re
ligion de la gentilidad,dio orde en perseguir layglela,y clo muy diferete de
corao lapcrsigukron' losorros Empo
radorcsjporque no qui (o m a ra r ni ator
meiirar a nadie,porq ahia que no auut
Jitwt4md- de huyr de la muette . Mas vfo de orro
ncTA deper- avdid inuenrado en caa del Dcinonio
segmr U ^ fuc qllc msulo portodo el imperio eo
e'u'
riguroos eclictosy prouiiones, q ningun Chritiano pudicse eludiar Giiego,ni otras artes, ni menos los que las
iabi pudicse n lecrlas. Y lo mefmo m
do en los exercitos que no vuiec foldados Christianosmi capitancs > ni tuuieffen officio alguno sto hizo el no
porque era piadofo, eomo dizen aiguiOS>masporqiibia bien que los Chri
ftianos eran muy Doctos , y probauan
marauilloimentc quan verdadera cra
la religion de los Chnstianos . Ypor
disputa y ua3 nunca elpodriapalar ade*
lante, con su diabolico intento 5 y afsi
proueyo que cslo e guardasse por todo el imperiorporque desta mancra ver
nianafer neciosloscatholicos,yfaItar
es yan armas contra los entiles. Vfo
afsi mefmo de atraerpor ruegos y dadiuasamuclios,ypudo esto mucho, y
lo primero tambien, porque vuo aigunos inconstantes; pero otrosmuchos
vuo que valerolamcnte rehtieron la
vnatenracion y otra, y anrepusieron la
fe y religion al interes que fc protnetia,
for cosaque de fuyo traya configo el

castigoy pcna . Persiguio muchoa fant


Bailio, y prometio quando y u a a la
guerra <ic os Perlas ha/cr gr citrago
cn Hicrualcm port] burlanan los Chi i
itiauosde fui amenazas. Porignominia Uamaua a los Chritianos G .dilcos,
p o r Chri fi o que ue de Gahlca.Martyrizo a ant Uni y a font Pablo, que era n
officialcs de u casa, y no los cahgo pu
blicameme,porq ue no fuefen reneren
ciadosy honrados,como a martyres,
En /in aunque in angie eia sue vna
de las trueles periecudones que p. le cio la fanera yglela, y por ta a tuent a
ant Anguli in y Paulo Oroiio y im u1. /.;/., ,S. de
puelamuerte de le Hnipcnulor nota- *-w. Ikc.
Mcy ealigoe Dioscomo o mer ci Ua u
fus hechos , y lue de /la mancra A nia
das que los Perlas elau muy prefum*
pcuofos y coniiados , poi que e auian
apoderado de algnnas prouincias que
cl imperio les tenta inju(amcnte,segun
tllos demn , de mancra que no remiati
al imperio eomo olian. luliano que de
ftiyo era vaiente y o fa d o para quaU
quer coi a > parce iole que ino domaua
el orgullo y oberuia de los Per fa s , no
tnia la magclad imprial aquel brio
que anriguamente tuuo, y afsi determi
m hazeres guerra y relituyr al imperio. loque dr zian fer su y o ;y juncanda
'grdesexcivttos y legiones > porque fti
negoeio uee mas eguro, eg que el
lopenaua nzo votoalos Dofesy De
monios,dc que i laba veneedor les In
ria facrieio eon la fangre de !os Gaileos, que eran los Chi iitianos ino dexauan la religion Chnl ana* C6 clo s
aparejos tcporalesy cfpituales eamino contra fus enemigos ry diolc pios
victoria qnerido le pagar enesta vida
eon ela algunas buenascostumbres q
tema para dcfpucs daileel galardon q
merecia fu apostaay aparramientu de
jase. Y faliendo venecdor depues le
fuccedio mal y fus exercitos pafarou
mucha hambre y fed , y qneriendole
Pios caligar porque no cumpliese

De la Republica Christian.
lo qania prmetdo a os Demonios,
caminando por cierto passo
~" embarao'
soy malo ubitamente vino vncauallero y le mctio la lana por el brao de
maneraquellcgoal costadola herida.
Dize se que St Mercurio martyr cauaJlero famofo lo mato y por raddo de
Dios: y esto parece fer as, por lo j ce
mos en la vida de S.Basiio5efcripta por
Amphilochio Obifpo de Iconio, y por
S.Chrysostomo en la vida de S. Babila
Obispo:los. quales dizen queLibanio
su Maestro que a la sazon era questof
vino a Cesarea donde era Obifpo Sant
Balio5 y dixo como vn caualero Chri
liano armado depuntaen blancoapareci o subi ra m en te y lepafo cola lana
cl brao^y nunca mas parecio : defpues
je hallo que aquel caualero era S. Mer
curio martyr: el quai etaua fepulcado
enaqucllayglesia de Cefaria, porque
cchar m en o s las armas que estau col
gad as sobre fu fepulchro ,y pocodef*
puesfuer vistas tintas dcfangrc?dde
parece que Dios embio aquel minstro
para que hizicfe justicia de aquel Apo
Lb,\o.cAp. stara Bmperador. Nicephoro dize q Li
34banio dixo y publico como vnChristia
no por embidia mato al Emperador;
Defpues q assi sue herido Iuliano sue.
Jleuadoa vna tida y tomando le la fan
grecomeno nbolueren. ypidio de
n n eu o las armas y cauallo, mas faltando elasfuerasboluio adefarmarfe y
a ccharfe en lacama, y dixo cgr ago
ma. En fin venciste Galileo 3 venciste en
fn;y defedo hazerse immortaly que
creycscn las gentes que auia defaparecido diuinalmente , y porque afsi quedasfen los Gentiles ydolatras mas per
sil adid o s de fu secta , se quifo echar est
vn rio,y querendo lo ponef por obra,
vnEunucho q etaua cabee oestoruo
Lib. o.'ca. y lodetuuocomo dize Nicephoro,
y viedo como se enmsteeint Ios fuyos'
.37de ver I o morii 3cl los esfuraua dizien
do,que notenian porque llor'ar Eriiperador que moria en gracia de! cielo'

102

y de los Diofes.Yafsicftuuo dispman- Lib.i*cj.


do de laimrnortalidad gran rato c Ma
ximoy Prisco , grandes Philosophos,
comofepuede ver en Ptano enelde
Domestica disciplina. Qonoscio Iulia
no l rln de su vida quan maspoderofo
erael Galileo,que eralesu Christo nue
stro senor3q ei j porque tomando de su
sangre y echandola hazia el cielo dixo,
Empleatu ira Galileo , que yo cfieso
servencidode ti. Testimoniobastantc
p3ra que los Gentiles fe conuirtieran^
los Catholicos fuefen mas cstantes
en la tribulacion. Tocan este punto sin
os antiguos Fulgofio y Sabellco y B a Lik \.c\u
ptista Ignacio. Otros dizen que en mu- Lib.^.c. 4.
riend sue tragado de la tierra 3 afsi lo L^a< M.a,
dize Gregorid Nazianzeno3 y que ap
recieron ali vnas Hamas de tuego > y
Theodorctojv Sozomeno dizen que en
su muerrevuo portodo el mundo gran
des terremotos,y gnerai hambre.Este
premio lleuo IuiianoEmperador en per
seguirlaygleajysindubda mayormal
hizo en ofrecer regalos y priuar de q
los Christianos no aprendiefen las artes librales , ni las leyes : yen priuar a
os que (guian la guei ra de fus hras,
que cl quecausarlos demas Emperadorcs Gentiles : porque los otros em~
biaan martyres al cielo y fortificauase
a fe en los creyentes 3 este lleatia ai
mas al infierno y enflaquecia a los co
uardes y slcos.
V
Alapersecucide Iuliano fuccedict'
a de Valentc Emperador 3 sue VaJnte
hermano de Vaentiniano Emperdor,
muydeflemejante a Vaenteenlareligi y otras virtudes: porque .Vaitiniano era muy Catholiccby defde que Iu
liano mdo echar a los Christianos de
os exercitos,hizo prueu de su Fcy ohe
diencia a layglesia, porqueluego fe falio de los rales , y dexo libre mente a
capitani ehkgi Scutaria > que erala que vfaua de paueses,o rodelas en la);
gu erra^ por la confession que hizo deChristo honro ,corao el loprorne-:
te a

Libro.primero,

c a los scmejantcs en su Euangcio , y,


asi vino a fer Emperador.El Valentc q
cra su hermano sue muy contrario cn
as cosas de la religion y en lo demas,
porq suc A r ria u o y fauorescio en quan
to pudo a aquella ccta y heregia, allen
de deo honro losydoos., y holgauasc
que vuice gente que les hizicc lac ri
fcio35y diosc a hcchizcrias y a agueros
y a todogenero de upersticion. Mientras q su hermano Valcntiniano viuio,
vuo e tcpadametc en estas coi as: p orque ic y na a la tnano , mas de pues no
tenichdo temora Dios ni los hombres 3 publicamente comeno a perseguir la ygleia, y a todos los prclados y
personas de auCtoridad. Afsi a S. B a siio que a la saxon era vna lumbrerade
la yglcia 5 lo pcrsguio y malrrato por
vcrlo tan Catholico y religioso :y asti
teto de destcrrarlo , y lo hazia ya de lie.
cho,mas fucron vistas m u chas scnales,
pordondeel conocio - que Dios no lo
permitia: porque e stand o determinado
qijcftice Ucuado en destierro, subiramente se hizo pieas la si 11a en q esta u a
asscntado.Tambie vuo otra notable se
nal y fue^qnc la pluma con que auia de
firmarla entencia> nunca dio a tinta q
tnia, y aunque tomatiatinta y sopaa
io cayaan seftakua : y en fin su hijo'cay O luego en vna enfermedad muy pell-*
grosaj llamando a S.Basilio, comeno
cl mancebojllamado Galata, a estar me
jor:pero cl padre siedo Arriano embio
a llamar vn acerdote Atrriano para q
, baptizafe su hijo,y Dios querido casti
gar su pcrsidia se lo mato luego > como
k> dize Thcodoritocn su Ecclcastica
Xi/U.cV historia. Assi mesmo este heregeEmperador determino perseguir al estado
monasticoparecicdolc que aquella vi
da evadanosi al mudo,y que se en t ra u
cnlos dccrtos y monasterios a viuir
ociosamtc como sea verdad que n ingun estado ay en el mundo q este mas
occupado que el 5 asti cn lo quetoca al
pkku,3 como en lo que toca aas colas

domestic;a.s3y af los hzo salir de fu s lu


garesdonde vacanan a-Dios> y los ha-,
zia yr a la^guerra: por lo quai nui ri u oa
infinitos nionges s no queriendo hazer
lo que aquel mal principe mdaua. Asi
mc'mo v de vna cru cid ad notable , y
suc que viniedo oehenra varoncs Ca
tholicos y principales a la ciudad de Ni
comcdia ad o n de cl ettana^los mdo me
ter cnvna naucy contituo de que los
destcrraua9como dize S oc ra tes y Soxo Th^c
mcnojcs m an d o cn niedio d cl ntar pe- Lib..c.
gar iego,y aliilos quemo viuos . Alsi
nierno desterro muchos ChriHanos
porque no quicron communicar con
Endoxto Ariano:por lo quai le ciubio
Dios muchos trabajos, porque le mato
al hijo,coiuo queda vito, y cayei oti cn
Constantinoplar grandes piedras g ra
ni/.ando como lofas y grandes guijacros,y por toda Frigia vuo gra hambre,
de tal mariera q los moradores e quiier salir de la tierra,y todos dcz.ianq
por la crucldad que a nia hecho en que
marttqueilos ochenta ChriHanos en
la naojvenian aqucllos maies. Cometio otro grao peccado y sue que embi ,
doelos Godos queya viuian quietamente cn las Mias q oy son, la Scruta,
,y Vnlgaria que les -dicc prcdicdores
para q les ensestascn las rglas de la fei
cl como malo les dio perlados y minist ros Arrkmos: por lo quai y por otro s
peccadoslo cahgo Dios como merocia3yfucdcsta ma n era . Acaecio C\ qua
do les dio a quel las sierras que fie dicho
pufo de su mano dos Goiernaclores5pa
raquej mantuuieflcit en paz a los Godos3y cs rcpartiesen los campos, y los
detuniessen f intentassen alguna nouedad.EstoscrtlugarcIchazerlo q deui
tratauan lo'smaly cchauan les mu chas
im p o sic ion es y tribu ros y hazia n o tras
injusticiasjyagrauos: elos no podiedo
suffrir mas5detcrminaron tomar las ar*
mas y alarse ctra el imperio , y como
lo imaginar,assi lo pusicron por obra:
y dexando loque tenian pastaron adelan-

Dela Rspublica Chrstian.


lantcy cmearon a robary destruyr
quanto hallauan3y assi entraron por la
Traciay feapoderaron deagunasciudades y fueras, y caminauan hasta C
stantinopa 5 con determinacon de no
parar hasta fcallar quien pudiesse mas q
ellos.El Valente luego que esta nouedad comeno 5 sue auisado y hizolos
aparejos bastafftes para restir a gente
tan barbara y defef perada^pero topando se estas dos genres tan differtes pelear los vnosy los otros3mas despues
de mu chas cosas que ali acefcier sue
vencido cl exercito Romano y Valente
sue huyendo y herido de vnafaeta y co
mo los Godos se fntieen vencedores
fguieron cl alcance^y el Valente con la
herida se acogio a vna choea o cab ana
de pastores.-y allifue cercadoy quemadodefusenemigosy murio con lapeia que se daalosheregesqual el era?q
es fer quemados: y justamente le dio
Dios aquella pena pues auia metidot.
tas aimas en elfucgo cternodandolcs

103

su crueldad que au n no auiendo topado los hombres n' eon los pucblos pa- *
reciaque veriaa hzerguerra aiasco- ;
sas mads3yassifue:que hccfrsrm ro
bos y danos en los campos luego dio
en destruyr los tempos cimenterios y
monasteriosafside religiosos como de
monjas.'e'ntonces todos los ranistfos
fagrados 3 y los sacerdotes y periados4
eran hartura de su rauia porque ni los
ornanientos fagrados los apartauan de
sacrilegio., ni las canas reuercndas los
templauan de su furia^ni Ds los esptaua. Mas perdido l temor fuyo 5 empleauan- fus armas fn ninguna difteren
ci a. Esta crueldad tanto mas abomina1
ble fue,quanro menos tnia de vengan
z\ porque nunca los vns a los otrs
feauian visto:mas assidestruyantods
las cosas sanctascomo si diuinalmente:
fuer embiadospara cilo.Las rqiezas
delostplos y lo que los particulares
tenian cran su hartura5 en fin vido qup
los ministros Ecclesiasticos les refti;

maestros de la se Arrianosy hereges:


detodo esto haz mencion sant Hicronymo en las addiciones a Eusebio,y
Zih.jl
Paulo Orosio y S oc rates y Sozomeno
Lib.4.c.i%. y Thcodorito en fus historiasEcclesiaLi.j.c 40. flcas y Fulgosio y Baptista Ignacio , y
4*s"3C otros muchos jassi pagq el q pcrsiguio

luego procuraron con tormtoshazer


les q sguessen la secta de rrio 3 y pfello los sanos Obispospadeciermachas tnbulaciones : porque priuando^
los de susyglesiaslos hazian trabajary
llcaar cargas5y eran hechos eruos.Assi mefmo varon muchas vezesde vna

a ygleaCatholicaj aus hijos en ellaif

crueldad grande y sue s ^ a los mfnlos*


Otispos y; sacerdotes los desnudauan
n cuerds4y nandauan so graues penas
que no estuuiesln en pobado 3 ni me~
nos fuesse osado alguno darles ningun '
genero de piedad.E mantenimito <j<
fles daua era ceuada, y estaaun no ma
ida.Y cuentaluan Damafceno^dicho
Chryforas en lasaddiciones a Eutropio3q Trasimdo aborresciendo a Jos
Christinos3 perguiogr mujfitud de pi'elados5de tai m an era q suera de los*"
que murieron por lase3 quesueron mu

% De otm persectcoms que U yglefi padeckX(tfidQ. JCL


rW^h
(Sti'S
^t,^M
|^

Vccedio aigu n os anos desPlleS la perfecuci de los Va,


daos en ArTricarcomenando defde Geferico el primero rcy de los que pafar en
aquella tercera parte dei mu n do 3 este
lied o Arriano comeco enlegdo ( por
no hallar quen e restiee> persegur
la ChriHina religion, y esto con tanta:
rauiay furor qucnnnaTos arboles que
ala fazon estauan llenos d'e fructono
perdonaua, querido comar en ellos

chos; suern desterrados quatromil y


nouecitosy setenray feys Catholicds.Dauaotormtos cruelcs a los que
fbrpuani de mancra que parecia que
aman

Libro primero.

auan aprendido las crucldadcs de Do


castigo que Dioshizo en este mal Pnnmiciano., Diocleciano, y Nron , porq * cipe Sigisbcrto cn su historia dize , q
siendoherido del Dcmoniocl mesmo
a vnos aorauan a otros qucmauan
vinos5a otros dcspnes de casi destbllacon (u s proprias man o s se de sm c m b r o
dos lcsdauan pordescanb y camas te*
y lmo pieas.A Trasimundo tambien
jas y vidrios molidos , a otros arrale suer o n pagada's las crucldades,q hiihauaiuon caualos brauos.Y au n Ilezo porque.auicudo desterrado doziengo su cru cid ad a tomar los sanctos mar
tos y vcynte Obispos;,y cerrandokis
ygleias para mostrar u condici endc
tyresy metertos en baixos y ccharlos
en iagunasy bien atados pegauansue*
inoniadajiiietio dentro betias-. porque
go a la ruine metendo m u chai en a sec a
d esta mauera (este la ho n ra de Dios
dctrO para que asti se sueslen quemanm a s de p rec i a d a, y a s i p e Icandoclos
do tn poder halar otro remedio fno
Mauruios getc barbara deAfrica,dcspues de fer vencido^murio en poder de
la paciencia, y cl ver que dentro d c po cotieripo acabauan los torraentos, y
los enemigos con grandis si uio vitupcverna labicnaucnturanajn esprant
rioy ignominia ,conu>lo duc Proeopio cn u guerra Va ridai ica y Kuagrio l'lb*<\~c>7'>
$ac pcrdcrla.Hntonccs suc leuadol
, jenerpo de Sat Augustin en Ccrdcna, y
en u historia Ecceastica . El Guilli. sue desterrado S.FuIgencio, y padecie mcrallcndc de que nunca tuuo dicha
loninrhiito&raongesy monjasmarcycn la guerra contra los Romanos,al ca
rio.: porque en estos e cm pleo la rauia
bofucprebpor e capicn Bellisrio>
mas que en otro genero de gente. Quie
y leuado en triirapho,y aisi a cab o inqui'ere ver algodcsto cn vulgar > lea
feliccmcntcy con mi sria, como aqiel
CmtitJR.% nuestras Ccnturias, y la primera parte
que aoiaorendido a Dios y a su ygle
de la historia de 1a orde de S, Augustin
a ,quinquiierc ver nias coasdela,
que y o hc sacado a lux, y podra ver co
perscution Vandalica , lea a Vidot'
las particulares en este proposito.Estos
AfFricano 'en trcs libros y vcra ma*
rauillas.
Principesttules no quedaron n castl
go pot :1a cruedad qt vsoron ctta a,
Laccta de JVahoma fihaperscgtu^
ygleia^prmcpaimente Gcnferico^ Hu
do la sancta yglesta , veau lo los que ha
ncricy Trasimundo ,con Gdllmeiy lcydoalgo,y pues cada dia nos tratast
quefueeivtirnp.-porque todo$leua^
como vemos, no tengoyo para que g a
o su pftgo* El Gcnserico en sueos via
star cn esto mue ho t iempo. No ay naomo lo llcuauana vn tribunal rigurocion en cl mudoque no ay a entdo su
oy que sesntauanaju^gar lercsjue
aote,ni yg!ea,ni congregaci de m 6
zes porque auiasido cruel: y pues esta
geSjj no ay a padecido:en nuestra Esp
amena k a passo en sucnos5defpues es de
aharro testinionto tcncmds... De las
creer que no sue de burlas el castigo.
orras gentes que tienen cmercio con
uenta esto S.Gregoro cn fus Diatocllos tcstigo ha fdo.toda Aila^ que sien
gos. El Hunerico primeramente padedo ntiguainentcllcna de Catholicos,"
cjoscd tan grande, que todoslosrios
y auiendose eclebrado muchos Con ci
scie secaron a cl y a los suyos,dcspucs
lios anctos, oy apeoas ay yglesta cn
vnoemposdeste trabajo la hambrey
pie,y con disfc ultad ay q nie n conesal cab o pestilcneia, y viendo que todo
se la se catholica. Principes particula
le suedia maivinoa Carthago areme res tambctt la han persegudo en sus
d arse,mas no c basto porque e corro micmbros3martynzando , o d este rranpioy m unocomdde gusanos,yassi do antos Obipos, assi como en Iknga
yiot Arricano nota en su historia el
trra,quc martyrizo Eduardo a S. ho
? m as

..

DelaRepublic Christat*

asantuatenseiyeo tiempodenue
ftros abuelos Henriqieoctauo martyizo a Thomas Moro y oros muchos
mongesdediuersa$ordenesyassi muxio desuenturadamente c infamia per
ptua de herege , y su reynoha padecido grandes desuenturas y oy las padececomojo vemos.
... Radagayso rey Godo* emborrachauase con la sangrede los Christianos,
y ningunacosaleuaua a mnos pacicri
cia que ver nbrar el nombre de Chrio : peto despues pago ja pena de su
peccadOjp orque sue Vencido.de sus ene
migos y presojporq lo prdieron muer
to de hambre y encre vnos montes, y
iu gente fu vedida a mancrade bestias
cndcsprccio de los que vendieron, o~
mo o dizcPauo Diacono,yPauloOro
io. Varanes rey de Pcrsia treynta aos
persiguio a y glcsia , y por flo lo traxo
Bios a las m an o s de Theodosio ei lu*
njor,y lo prio del rey noxorao lo dize
Socratcs , y-Nicephoro ei^ fus historias
cclcasticas thi.la aor deDiossfue
y.zo.
JJb.14.ca, gran per.seguid.or de, los Christianost
4<j.
porlo quaUanoche de las bodasnmi
riode Apopcxia y baado en su angrc.Anastao Empcradop siendo fauorecedorde los Manicheosy persiguien
do a os catholicos 3 por elo hizo mu
chos martyres de hristo.-pero Dios lo
casligo porque por el vinieron mucho$
maies ai imperio, y lc tomarpn los enemigos muchas prouinias, y en su persona puso Dios su rigurosa mano:por^
quelepriuo de catorze anos de vida*
como parecio por vna v ion que le-fu
.mostrada y el vino a tantp temorque
qualquicr trueno que oya5pensaua que
3 a i ra e D i o s v e n ia obr e. e 1. . Y afs i k
cfcqndia en los soterranos ycueuas 5 y
ali
sue halado muerto .. Ecriue desto
14.15;.
y de otras co'as malas que hizo este Em
perador Baulo Diacono^Nicephoro, y
7Jb-i6>c,20
Zonaras3yIornandcs cnellibro de las
Towo.3.
fuccefsiones de los reynos * Podria
tract innitos exemplos en este proposi

104

tOjmasparcemequbstii.cstos, Lo
que aqu se ha de aduertir son dos .ofaSjJavn corno la yglesia Catholicaf
con tantos trabajos y aduerildads h
ydo cresciedo, y se ha hcho mas perse
da y hermoa, porque como l.ygjfi
can ta con tormentos y pressuras eselja
dificaday tiene fueras. Laotras q
quelos quela han perfeguido ptc*
han ido castigados de Dios, lo quai es
auib para que nadie scporig c Bios*
comodizenatu por tu3porque el que
mas presumiere saldra masroto de la
conrienda , y con esto vamos adelante.
Despues scgunlas heregias han uccedido en la yglesia3afsi han ido peregu
dos los Cacholicosporquepocas here
gias hallamos q no ayan ido faaorc:B
das de nombres poderofos : los qualcs
h proctirado darfauor a los perdos
Y assi han martyrizado muchos predir
c'adores que con constancia sancta refe
stian a los que enganauan al pueblo tn
plec usopiniostes abominables :pero adonde se vio elo mas a la claralje
enlaheregiade Luthero: porque aquj
foltandose el Demonio ha comouido
a michos Principes podetosos a peteguir al Christo del senor . Porcj alie
de que Hcnrique Octauo rey de Inglaterra,y su hija Yabel han perfeguido a
ygela ensi rey no : cnFrattciaMusiur
de Bandoma con otros Principes ha h.e
cho guerra a los catholicos i y han de*
flruydo los tempIos,marryrizado a mu
dios Bccleasticos 3 assi monges como
clengoSlr quemado las imagines5derribando las cruzes5y hecho otras atroei
jades con que han escandalizado ai cie
lo y tierra.En Aemana adonde comen
o esta peslilencia contra las aimas, bi
'e havitoquanra ruinaha auido en todas las cosas sagradas:pues elEmpcrador Don Carlos Quinto hizo guerra ri
gurosa contra los mas poderosos Prin
cipes deaquellanacionjlos quaesdafdo fauor a las heregias^ peiguian la
ygksi, y oy en dia esta ia tierrajal que'

Librop t mct 0
ningtn Cathoco viue. quetocn su ca
sa , ni ningn" rcligioso ni elergo ttene
ibcrrad para prcdcar a pal ab rade salu d, y Ios que con /.cl o ChriHno han
llcnado aclclantc la cru z de Chrilo ha"
pdescido ditverfos tomictos y affilia
cfo'gra(.ul!) pejleeiieion que se ha
becho en Francia4 Alcraamb Fiandes > y
Inglatcrra: :
*\K Del modo ' jiroccdcr o$ Empemdores ity>
' jne^cs copim los-fte coufeljkmu la fe tk U
ju Cbrijlo nuefho jenor. C^XIh
f^^Jf
o
'feJ ^ ^
^PlP

L May or tcftimonio y h\zt


a 'de larectitud de la fe ca~
rholica , y que mas como
utoalagentldad aconucr
tiiTc-iepucs de la predicaciphfiie et ver Ja toJeranda,y iusrimiero de los marry rcss qandb er atormS
tidosrporq a muchos que-no,earcrridartJas'palabras-del co que los predi
cadoresdezian, ni los m il a gros que te
ziari', ablandaua et ver cl esuereo con
qoetvtiari Mritsy tan varos cormen
tosporque'al parecerhumaiio p*irect ,
itriptfllblc-vli'Ciicrpo paddeer ranto*
y ton tarifa -constancia sirt quexarfc ni
bablar fiakbf maa a los ministres*
mas ch'medip de las Hamas alli catau5.j
y qiiaod les depcdaauan las carnes
se bu r hu an de los carniccros,y quando
los verdugos quedauan canados de
tormetar a los lanctos ellos mostrau
que no auian sentido ning dolor. C
cstolos Christianos flacos tomanaani
m o y esfucro para ossrecere ai raaity
riilos carceeros fc conuiitian, los mi
nistros de justicia fc echauan a los pies
de los que auianatormentado y les pc*
dian perd on y que los baptizassen^y de
saoriegos verdugos ehaziao constat
tissimos confeorcs de Christo*Y pues
hc'ra'ost'rtdo de las persceuciones q
- "laanayglesiapadceo tan tas perse cucioncsnftS'hijos fera bie qucaqui
quedensabidosios toracqtos que pa-

defeicr" para que miremos, qiie os fart


ctos de la prtmunia yglca,no conqtiitaron e eiclo con regalos mas c crue
les penas y tormentos 5 y tambicn para
n o b c r o s n i e r e e i c r e t n o s 1 1 o g a r a t i c m
po que nos fea neceflario dcfeilder la
fe,y clcndcr lajeydas las diflicultades
que tuuieron los anriguos en ail en ra ria
en los eoraones y pedios de os (Ven
tiles, y Paganos no cnllaquc/.camos^
pues tenemos a quiencs eguir y imitai*,
'ara que !<> que hemosde traiar vay;t
bien y se cntienda,es ncceflaiio q rjiar
dmos clc orden prmrranu nie feialarcmos los jue/.esquc fuei nias crue
les contra los Chnlianos. Yen c fegi
do lugar pornemos las rarcees nus no
tables ad onde ponian los martyres. '\ii
e rercero los lu gares ad onde atormentauan a os (atuMos y al ft n fe yran eialando los linajes de ronnentos cjur los
Tiranos danan> y como los execuraua.
Los Ronianos pnncpalnientc tu nie
ron notable cuydado de tener en pie (h
vana religo de los dolos <|ue -os ll.i*
m an a n diofes , y afsi m ira u an en elo q
cada dia leshazian rem p! os y les oro
can fa c n lie i o s y p r e e n ta u an dones3 y a
los que fe de iman d ana contra ellos los
cabgausi feucramente, y los que no ira
tauan de esta denocion los tnia n p o r
irreligiosos como noiocros. l;./lo antes
que viniele cl sauch Hnangelio no te *
niamucha iicra, por(]ue todos ydo
trauan , y ninguao dc/.ia que no cran
diofes verdadcroSjnws d cl p u es que vino cl liuangelio y los predicadoi es y to
dos Ios que feguia la fe^ burlau de os
diofes de los Genties3y dezian publicamente5quc los diofes de los Gent il es
cran dmon ios^y que las chituas de las
getes hechasde plata y oro 3 era obra
de lasmanosdelos hombres,y que tenianbocas y no habIauan5ojos y no via
y orejas y no oyan,y narizes y no oli,
y manos y no palpau, y pies y no and a
nan; y que los que creyan en semejantes coas cran femejantes a ellos^no pudic-

De la Republica. ChrffnT

lof

diefon lleuarlo a paciericia , principalmente quando en fus diofes ponian.


tachas notandobs de torpes y suzios
y enganadores 3 y ladrones , y matadores de h ombres. Por esto los Emperadores lu ego comenaron por fus per
fonas a procder contra los Christianos y a hazer procesos contra eilos , y
acastigarlos por las eyes Romanasq

de la religion s genfes.ls'caigf- '


se n scucra mente . Conesto assicomo
se yuaestendiendo la feporoda aredondez de la tierra , afsi en cadaugar auia martyres 3 porque en cada
parte auia juezes que abierras as bocas defeauan tragar a lo s euaogeizdores del gran Rey*'\
Vuo en esto tanta folicitud } y ahda-

hablauan de esto5mas como los confef


fores deChristo no hizieslen ca'o de
sustormentosy fe viefen affrentados
porque eran conuencidos en fus perfua
ones,y fundamentos que trayan para
prouar que IupirerJuno, Venus^ Mercu
ro,clSoly laLuna eran diofes ,anadie
ron nueuaspenasy jinajes de tormentos n.uca hallados por las leyes,antes la
rauia de los juezes de verse vencidos3le
uantauay inuentaua penas atrozes, y
afsi de ordinario nunca juzgauan recta
mente 3 porque aunque suera verdad
(que no la era) que fus diofes lofucran
en el orden de procder mostrauan fu
perray lconinarabia contra los ChristianoSjpuesauiendopcnas contra los
que negauan los diofes conpas quales
pagauanel delicto quedezianauercometido : mas como el demonio viese
quelosp.redicadores de fancto Eu angelio les facauan as aimas de las manos y se'despoblaua elinferno por este
camno^como vio los aniraos de los
Emperadorcs a que debaxo de zelo y re
ligion perfiguieen la yglesia, y tuuiefsen por cosa sancta atormentar a losco
fssoresdc Christo,porque por esta via
m uchos dexassen de recebir la fe , y los
q,ue la auian recebido cnflaqueciefen,:

uan los taies juezes tan defuelados en


buscar Christianos, que como miembros dcl demonio atinauan adonde
se recogian , y a los que fe ofrccian
los -castigauan feueramenre , porque co
mo entendian que los Emperadcres
auian de gustar deello y fe les auian
de hazer mercedes auenrajauanfemas.
Vuo algunos juezes estremados en
executar estos mandamientos imperi
les , y esto tambien procedia de fer
los principes mas feuerosy crueles en
tiempo de Nron Domkiano Masimi
no ,y Diocleciano , como fuer crue^
lissimos, tambien lo fueron fus officiales , en el deTrajano , Seuero, Clandio,y otrosmenos.
Los que administrauan estos offcios, portas, prouincias eranconfules,
proconsules, prefectos , y prsidentes*
De los mas crueles que se hallan fucron quatro Anolinos 5 que como sueron de vn nombre afsi fueron confor
mes en Iacrueldad ,el vno sue en tiem
po de Neron,el quai en la prouincia de
los Infubres que oy es parte del ducado deMilan/y JaLiguriaque es Ja
republica de Genoua gouernaua , f
alli marryrizo a muchos fanctos entre los quaes fueron fant Nazario y

y afsilleuafeel su ganancia y intercs,


arraygoe de talmanera en los Emperadores esto que adonde ellos scha-lla:
uan executauan fus fentencias brauamentey embiauan pouisiones cruelismas por todas las prouincias y rey-

Celfo.
Elfegundo Anolinofue en tiempo
del cruelifsimo Maximino, del quai
haze memoria Iulio Captoino n la
vida del hij de Maximino llaraado
comofupadm
.
* "

nos fubjetosalimperio para que adon


de quicra q hallasten Christianosque
defpreciafen Ips diofes , o apaua&

Tmbihallam os otrode este nbre


cn los tiepos S Aureliano y Galieno del
gualay memoria enlos martirioilasi

1 Libroprimcro.
.ij.jo. de ctas Maxim,Donat!la, y Scgunda. El
An*
quarto en los tiempos de Maximiano
el que fobrepujo en crueldad contra
Jos Christianos, este sue proconsul en
Africa, yel mas carnicero de qu au
tos palfaron a gouernar aquella pro*
uincia como fc puede ver por las cruel
dades que hizo en los martyres que
cmbo al cilo, y basta para testimoDiode lo que hizo el hazer tan ta mc~
inoria fant Augustin de cl contra los
Donatstas, y en otras partes y OpBremc. co- tat0 Milcuitano contra Parmcniano.
Ua,(keit^. yuo a('sj nCfmo,cn Sicilia dos cruclcs
bestias que ucron,vno llamado Quin-ciano, que martyrizo en tiempo de De
cio muchos sanctos, y cnrrclosotros
a la Virgen lanca A gta , y el otro
Pasciiasio que imperando Dioclcciaiio, embio muchos martyres al Ciclo,
y encre cllosa la Virgen fanca Lucia.
P o d ria traher ocros muchos que por
diuerfas prouincas hizicron crucldades noncaoydas ni vistas smas p orque
estamos en Kfpaiajpongamos vno en
cl la que fobrepujo atodos . Y este sue
Daciano que es bien conofeido por
toda clla por que llcgado a Girona
martyrizo a los anctos hermanos F
lix y Cucuphas, y en Barcelona a la fan
da Vtrgcn Eulalia , ypaslandoa VaIcncia prou o fus fueras en aquel inucncible Diacono fant Viccnte^y dando labuelta a aragoa dcfpucs deauer yllustntdo aquella eiudad con cl
inartyrio defancta Engraeia,y diezy
ocho notables Caualleros fembro lo
mas noble de aquel pueblo de ceni z as sonctas martyrizando aqncllos
inn um rables martyres qucquedaron
con titulo de tnaa candida , y entrando mas a dentro por la prouncia Tarra
conefc,llcgo a Calahorra y martirizo a
losfanctos Medel y Celedonio 5y en
Lon a la fancla Matrona Nona,con
algunos defus hijos3y al padre lo hi
zo pajsar en Affrica , y alla triumpho
del 'Tiasttia . Ho perdono a la pro-

ninda de Gaicia pues Ileuo a agloria a los martyres y hermanos Facun-'


do y Prirmtiuo , visiio a AJcala y de-'
xola yllustrada con la fangre que derramo de los ninos Iusto y Ptstor.-y p or
que Toledo , que en el tiempo vendero auia de fer vna g nui cola quifo
que no qucdale priuada de tantagloria coin o es tener testigos de Ja verdad de la fc , aqui corono a la Virgen
Lcocadia de gloria quedaudo para
cmprc por pauona de h\ eiudad. Todolo conio este Tiranno. porque llc-<
go a Cordoua >digna de fer Uamada
en Hspafia esc u cl a y madre de marty
res , porque en tiempo de los Garn
ies cuu o m u c h o s 9 y de fp uvs qu a j d o
sue eiorcadade Morosinfmiros 3 y
Seujlla tnuo por buena inerte > que
este miembro de Sathanas la hetmocale con las Virgules ulla y K utmu
Y falicndo el lac o dcl Demonio , Da
ciano de la pro uincia Ikthica e nietio en la Lutania y llcgado a Mcrda
la famo a, corono de martyrio a las
fanias Virgincs Eulalia y lulia,y de
ay fc metio por lo que oy llaman Por
tugal, hala Ilegar a luiora habitacion
antigua deC^unto Sertorio,y all haziendo grandes pcfquifas felecscaparon los fanos martyres Vincenci o S ab in a y Christa, y le pafaron a
A u il a adondccl mefmoos hizo dcf
pues martyrizar, y alegre de ver der
ramadatanta sangre , paoa Lsboa
y alli haliamospor memonas ciertas
que martyrizo a los fa n o s martyres
Verilsimo Maxima y Iula > cuyame-moria oy e conscrua en vna yglcia
Uamada Sanctos el Viejo } y fus v
nrables reliquias estan en el nucuo,
que es de religiofas Scnoras delainclita Caualleria de Sanctiago . Este
pues sue a mi -.parectr vno de los juc-'
zes mas atroces quctuuo elmperio^
y pudo fer llamado primogenito del
Demonio lazo del Diablo?y miem
bro deSatanas
Con este y con los
de-

Dla Repblica Christian a.


dems satisfizo el principe del infier
no fu rao ia matando y atormentando
los cuerpos de los condores deChri
sto,no mirando que fus fanctifsimas al
mas yuan a posseer las filias que el perdio confus fequaces . Pero quienes fue
ron mayores instrumentos de esta
crueldad fueron dos- Iurifconfulros
que en aquel tiempo florefeian que
eran Domicio Vpiano y Paulo, que
fueron en los tiempos del Emperador
Alexandro que fueron los mas exce
lentes doctores en los dos derechos
que entonces tena el pueblo Romano.
Estos tomando el cargo y gouiernode
Roma,y lo dems del imperio por madado del emperador , por andar el de
socupado para las cofas de la guerra
como lo dtze Larri pridio en la vida de
Alexandro , determinaron destruyr de
todo punto laChi istianarcligion co la
qual teni i nc rey ble odio, y afsi orde
naron leyes contra, ellos que fueron las
primeras que fe publicaron contra cLi.$,[cM.tu jjos r
el Paulo siendo preguntado
que como caurian contra los queintentauan nueuo vio de religion incog
nitadixo que los que fuecn personas
principales los eastigasten con cierta
moderacin, y ala gente comn que
ledicfen pena de muerte * Hile vio de
mansedumbre en el haz cria ley 3 mas
fu compaero fue mas cruel 3 porque
e desuelo en hazcrmala los Christia
nos, lo qual lamenta Lactancio Firmano tratando del vno y del otro diLi'^clih ziendo . Quien no mirara en las leyes
que establecieron los abominables ho
micidas siendo itnpij istmos contra los
pijsimos que fe leen siendo tan sacri
legas fino mrense las que estableci
Domicio , y las pufo en el libro fepti modelos principes por las q nales en
sea, que penas e han de dar afosque
fon verdaderos cultores que fe confes
san fer io de Dios . Y como quiera que
despus que los emperadores carholi; eos quitaron aquellas sacrilegas leyes

del derecho 3 todauia quedan algunos


rastros de'esto en el, por los quales e f
puede juzgar qual fue el intento c"e
:
estos dos juezes imperiales contra l J '[

Christiana rcligion,adonde fe muestra* "


que luego que el prefidentey juez que
de nueuova a vna prouinciahade .hazet
primeramente general inquisicin de
los sacrilegos , que acerca de los
Gentiles eran llamados afsi los Christianos como fe puede ver por las Apo
logias que muchos fancos varones
ecnuieron en aquel tiempo . Y a esto J^minJia
acude otro lugar del Derecho irope-^'^"^
rial que manda que el Proconsul lue- ^aml'^'
go que entrare en la promneia visite ff.
los templos y los rodee para ver si ay
aigu n rastro de aquellos que fon con-*
trarios a la religion de los dioses. Estos
juezes despus comunmente acabaron
mal, y infelizmente como tambin los
Emperadores -como fe lee en las vidas
de ios martyres que ellos persiguie
ron . Y aun el Domicio Vlpiano quefe atientajo en perseguir la yglesia, coaordenar leyes contra fus hijos" lo pa
go bien , porque fue muerto con no
table crueldad de los soldados prctorianos como lodize Lampridio . Vi'
sto lo que toca a los juezes 3 vamos*
agora a notar las crceles y lugares*
adonde guardauan a los fanctos que
cra crueles y escuras que aunqueno fe les diera otra pena sino meter-*
los en ellas quedaran bien castiga-dos aunque tuuieran culpas para ferpresos.

<$De las crceles etetonde los fan Sos martyres


eran puejlosy. en que lugares los facilitan a>
juflicidrXp'XI I L

Efde que comencaroa:


los fanctos' Apostles a
yjiH predicar y a ser persegu'
dos obro el seor-muchas
O 2
ma-

Libro primero.
marauillas , y milagros cn las carceks ad onde los ponian porquc mu chas vezcs cstando cargados de prisioncs y en carcclcs profundissimas los
hallauTucltos y suera de las prisioncs
y sinmiedo voluian otra vez aprcdicar
y a confessa r cl nombre de nuestro se
nior Iefu Christo . Esto comeno en los
Apostoles para dar animo a los de mas
queauian dcpassarporla mcmarcgla.
Lccmoscn loshechosdelosApostoles
qucconiolucgo quevino elSpiricu an
cto predicaen con gran fiuzia los
principes dcla/nagoga los mandaron
prender j y or.ro dia les abrio cl Angcl
deScnor lacarccl ,y ellos fe voluieron a predicar . Y fane Pedro que sue
preso por Hrodes Agripa quando
estaua mas cargado de cadenas , y con
dobladas guardas , enfonces salio de
la pri n hallar alguncmbaraopor
que u A n gel lo libro . Porquc esto
inesmo acaccio , despucs los juczes
procuraron que los queconfessassen
a nuestro Scor Iefu Christo fuessen
puestosen carcclcs asperrimas, y muy
fuertes por dos razones , la vna por
hazerlos padescer , mas la otfa por
guardarlos y tener a mejor recaudo
porquc no felcs cscapaen , porquc
como tto entendian la virtud y po
der del ctidfcado , parccioles que las
diiigcncias humanas auian de poder
contra clips . Las carcclcs mas fenaladas que h ail o cn Roma son las gnic
tes > y ha fede aduertir que conforme
al rigor que seguardaua cn Roma assi
se vsaua cn las d cm as prouincias , y
quien se auenrajaua mas en csto,tam
bien fe Ic daua mayorpremio , y era tenido por mejor ministro.
La carcel masfamofa, y de m ayo r
nombre cn Roma sue la que llamaron Tuliana -, que tambien sue dicha
d Mamertino . Esta estaua a lasrayzes ciel capitolio la quai aunque tumesse grandes edificios > pero teniaos debaxo deuerray muy escuros,y

para que fuesse mas suerte y temerofa cauaronla dentro de la viua pciia,
demancra que clla estaua hondifsima
y lib.redc poderla minar . De esta carcel Tuliana ay mucha memoria en
Salustio cn fu Catilinario , y en Mar
co Varron cn cl de la lengua Latimij y
haslaoy ay vn titulo de Cardenal , o
yglea ad onde estuuo esta carcel que
fedize fant Nicolas, cn la carcel Tu
liana . Esta carcel dizen que sue la que
cn tiempo de los Apostoles jiant Pe
dro y fant Pablo fe llamola carcel de
Mamertino . Algunos dizen que no es
vna mema cofa esta carcel que la Tu
liana , aunque conforme los authores la pintan tan profunda y honda,
y tan fuertc entre las p c fui s , nias la
juzgan por lacarccl que fe dixo la pcna Tarpeya de d onde despeiauan u
los Magos , como tambien fe dira,
que no por la de Mamertino , mas vcmos que oy cn dia baxan por dcuocion por ciertas gradasa lo profu rido
por auer estado alli los fanctos Apo
stoles ,cy otrosinsinitos martires.

1 *4'

En si n la deuoeion y la opinion de
rriuchos es que la carcel Tuliana^ydc
Mamertino son vna cofa mefma > cilla
marfe Tuliana, sue por auer fundado
alli carcel Tullo Hotilio rey de Ro
ma . Despucs qucdolc cn tiempo de
los Christinos cl nombre de Mamer
tino , o porquc sue alcayde de aque11a carcel que en ton ces era de mucha
confiana y authoridad , o porquc alguno de esta famiiiaquccra estimada
cn Roma la augmento,
Pero a nofotros no' nos va saber
esto mas de que era prision crueliftma , y de mucha angustia para los
que cntrauanen clla, porquc ninguno
entraua que no fuesse para fer degollado y muerto.-y allcndc de esto de en
ttar cn ella era como ver la muerte
por fer tan honda y esc u ra , Aqi
estuuieron prefos los fanctos Aposto- a.D<? hliol
les ant Pedro", y S. Pablo,y los fanctos 54-<e H*
Pro-

Dla Repblica Chfistiana.

107

Proceso.y Martinianoyotrosquarta
buyan a la virtud del Dios que predica
y fete martyres q todos fueron bapti
ban i mas a Jaarte mgica que entre los
zados por estos principes de iayglcsia3
Gentiles fe vsaua mucho.Como se .conuertian en Roma per- ^M* rry otros muchos con cuyas presencias
sonas
de mucha authoridad , assi co- cf'SSr L^:na.
quedo aquel lugar immundo y cruel
m o senadores y personas con fu lares faCarcirlt
janctincado,y assi despus que el impe
rio fue gouernado por Emperadores
tenase cuenta por Ja calidad de Jas
catholicosj nunca aquella crcel iruio familias no llenarlas a las crceles pu
blicas con los dems malhechores,
para preos^mas reuerenciose como lu
mas a cafas particulares con guarda
gar sancto 3 y de ay fueron los de mas
presos y delinquentes por crimines pas bastante . Esto fe hazia porque ios
adosavna carec que fe labro en la illa Romanos honrauan mucho a fus ciuTiberina 3 como parece por Sidonio -dacianos , y aunque cometiefen cri
mines atroces ios ponan en estas carApolinar, el qualdize que vn prefecto
celes que llamauan libres 5 porque
de Francia llamado Arbando fu expue
sto en la prisin que estaua en aquella .eran honradas, y no fe les ponan priisla que hazia el rio Tibre, y de ay sali .sionesmas.so]oguardauanluspersonas
que era como oy fe haze con las per
a ser castigado.
sonas
de cuenta.
Csrccl dclt
^tra carcdjvuo en Roma muy cruel
Tambin lo hazian perqu como
sea Tarpe que llamaron el Saxo, o H upe Tarpeya
entonces
fe teniapor el ser preso vno
y*
que es lo m clin o que la roca, o pea
porque se aparraua dla referencia de
Tarpeya que estaua en el monte Tarlos dioses , como agora por cafo de
peyo,que algunos piensan que era la
inquisicin procurauan de antes que f
mesma carec Tuliana,cta estaua bien
cgaen a precederse en el cafo > per
cerca del capitolio, y assi quando al
suadirlos y apartarlos de aquella opi
guno tnumphaua ai tiempo de llegar
nion que la tenan como por facrileai capitolio los cclauos queauian de
ga
,
y
porque
esto
fe
hiziefe
con
mas
.fer m u c r t o s p a ra q u e i a o 1n i d ad f11 e fecreto , y menos publicidad , metan
fe mayor los paauan a la crcel que
los en cafas particulares, y de perso
itt y.ymin. all cerca estaua , como lo ignisica Tu
nas nobles paraque alli fullenlos pa
llo. Era tal lugar y muy fuerte y spero
rientes y amigos a persuadirlos a que
adonde ponian los criminosos que aui
ii
o iguiefen aquel error , y alli la
lcuantado falsos testimonios , a ios
muger yua al marido i ella era Gen
quai es dauan por pena el despearlos
til alo apartar de la verdad , y lases*
de aquella gran altura 5 y dauan entre
posas a fus esposos , y las madres , y
picos agudos que alian de la gran pe
los
padres alos hijos /y las otraspef
a, y tambin metian aqui los Magos
fonas
que les tocauan en parentesco
y como a los Christianos los tenan en
y amistad , y a vezes estos fe queda
Ja mesma cuenta > tambin los trayan
uan despus con ellos , porque los
a la mema crcel > y despus de sen ten
martyres con la virtud y fuerca de la
ciados losarrojauan dlo mas alto del
palabra
diuina ios conuertian y los
castillo 5 y assi todas las vezes que fe
hazian
fus
compaeros m aquellas em
'[
hallaren; en Roma martirizados defpe
presas del cielo.
andolos , entiendan que eran trayDe todo esto ay mil ejemplos en
dosa esta crcel por ser acusados de
Jas vidas dlos martyres que por ser '
.
Magos, porque como he dicho 3 como

cofa fuperflua hazer prueua de esto


en medio dlos tormentos , o predican
fe dxa . JEfl estas crceles eftuuieron
do les veyanhazer milagros^no los atri
O 1
mu-

Lbroprimero.'
tuchas personas principales la qua~
les cran metidasen cllas pof fer acusadasde crimincs capitales , y muertes . Afsi lecmos en cl rnartyrio del P a
pa fane Este u an que suc encomendada cn guarda la ancta Lucilla a Maxira o y Semprono , a Tercullo para que
lostuuiecn en guarda . Afsi mctio
cola vida de fant Alexandro Pap'4 fe
lee que sue dado en guarda fant Her mes a Quirino Tribuno 3 y ta m bien cn
cl rnartyrio del papa S. Calisto fc h alla
nie suc dado en custodia fant Dalmao5a Simplicio fcnador,y de esta m an c
ra ay otros mucios excmplos. Tambie
antes que vuiele martyres auia este vfo
de carceics , como fc faca de Saiu iio cn su catilinario, adonde hablando
de la conjuraci) dize que cada vno de
los conjurados sue entregado a diucrfos enadores para q losguardacn , y
allinombra los conjurados,y a los fena
dorcs3y au n cl Aposto fant Pabo tuuo
Cdp.t%* este gencro de prisiotyluego q suc a Ko
UuyLdm9 ma3comoparece p or los atos de los
pmLffJe ch Apostoles^y en d deecho ciuil ay mc~
/ nsc'de moXi3L ^c'a carcc^ Hbrc.Tbie hallamos
pnudts 'car* q fueprohibido porlcy este genero de
foyer, 7, * carceics priuadas,y particulares,y aun
Tulio habia de csto,y a los martyres fe
les negarot como fe vc en el martyrio
de fanta Artastasia . Estocs quanto la
de las carceics de Roma, y lo mcsmo'acaccia cn otras prouincias , q au n q auia
carceics para los martyres , ta m bien rccogian las personas nobles , principalmtc a mugercs para que
las perfua
dicfcn a que fc apartaslen de la rcligi
Christiana ,y quando no aprouechaua
y las facauanallugar del tormento , no
las voluian a la mefma casa, o carcel pri
uada , mas llcuauanlas a la publica por
am'ctarlasmas^yporqueya fc entedia q
no fe auia de apartar de fu proposito.
Lugdtes- 4
n0 verna mal aqui dezir adonde le^^J^'tuana justicar los fan&os martyres
mnjrcu en RJnaporquc fe vea que termino te
nian en procder contra cllos.AIgunas

vezes en la mefma casa de! jucz era ator


ment ado s, y alliaparcjauan todos los
tormetos, y esto fc hazia por que como
cl jucz veya gra restencia en el martyr
queriatencr todos los instrmncmos a
la mano,y st con vno no voluia atras a~
cudia a otro mas cruel , y afsi feruia las
penas comoel confebrde Chrsto tbien renia mayor fbrtalcza. Otras ve
xes qudo auia mucho numro de mar
tyres los acaua a las cal les y plaas pu
blias^porquc viendo los tormentos
crueles que d au ad o s que estauau alli
que au n no cran acufadostemiessen y
no fe atrcniccn a dezir mal de sus dio
es3lo qualacaecia de ordinario al ro
ues porque cstdo acotando al martyr
odesollandolOjO meciendolo en cl iior
no fc orccian otros de n ncu o, y los co
paner o s fe anima u an mas - Tarn bien
atormemauan a algunas personas prm
ci pal es en lu gares suzios y feos manddoios lleuar a las caualleri/.as,y adon
de auia animales como Camcllos , y ca
uailosporque alli iruiefcn infme y
vil mente. Estos lugares cran llamados
CatabuloSjO vin aria. Aqui p o nia a ve
xes animales que fc guarda nan para liestasjcomo r o r 0 s , 1 c o n e s , o n a s ,y ti g r e s .
Tambicn auia casas adonde tenian bue
y cs machos, y asnos,y canal los para las
obras publicasque ruian de lleuar car
gos de vnas partes a otras > y como esto
fustentaua el sco procurauan que los
queauian de t ener carg o de eu rat de
itos animales fueen de los condenados que no queril m atar. Afsi hallamos
que ant Marcello Papa sue llcuado a
cite lugarpor Maxcncio tyran n o , y alli
del trabajo y fuziedad vino a morr.Dc
este linaje de pena , y higar. ay bcha
memoria en muchas partes , afsi en el Cod.Theo.
derecho ciuil, como en Caiodoroen W. 14. 1.9.
fus varias cpislolas * Afsi mcfmo Ile- lib.^if.^
tiauan a padefeera las obras publicas yli'4*e$*
que cran grades de ordinario en Roma 4 7*
jporque como los emperadores te
nian tanco poder leuantauan ocios
publi-

De la Repb a Chrith.
pblicos , y de aquella gente cdenada
sac au a n para aquellas obras, principal
mente Christianos que cada dia eran
muchos,y assi los lleuauan tambi a las
minas, y ail i morian y padeCcian por
que los Romanos nunca fentenciauan
a los Christianos a estas obras como
a ca ios de las galeras por diez aos
o mas o menos $ mas para toda la vida,
porque saban que nunca se auian de
aparrar de la fe , y assi en semejantes
exercicios morian infinitos, y sino po
dan trabajar matauanlos , y assi eran
puestos en gran angustia los que alli lie
gauan * Esto visto veamos en Roma
quales fueron los lugares mas seala
dos adonde lleuauan muchos martyres
a padescer que sera cosa notable verla
crueldad de los tiranos , y gran alegria
para nosotros , ver como fe auian los
conquistadores del cielo en aquellas
batallas tan agenas de poderlas inuentar los corazones humanos*
Despus fueron los lugares, el pri
mero elthcatro, y el otro fuera de la
puerta Esquilina en la via o camino La
bicano, en estos do* puestos fe vfaua
mas hazer justicia de los martyres en
el primero que era el thcatro porque
alli fe jutaua el pueblo a ver las fie
stas publicas , y alli queran vengar
se de aquellos que dezian mal de fus
dioses , en el otro porque era lugar
adonde comunmente enterrauan la
gente pobre, y quaquier hombre vil
que moria lo facauan alli , y alli fe que*
dauadea manera c] hoy echamos en
muradalcslos perros3ybestias muertas,
y porque a los Christianos los tcnian
en tan baxa cuenta lleuauan los alli a de
gollar despus que estauan hartos de
darles tormentos , y si acaso morian
all se quedauan , pero porque esto
vaya bien claro, y distinto , digamos
lo de manera que encienda los ni
mos de los creyentes a tener deuoci aaquellos caualleros que augmen
taron la fe con fu tolerancia , y nos de-

108

xaron exemplo como hemos de estar


firmes en defender lase no perdonan
do nada, porque ella este en pic.En Roma auia lugares pblicos a
donde fe junraua lo mas del pueblo a
celebrar fus fiestas o fueen de los dio
fes, o por buenos fucceos de victo
rias, o por regozijar el pueblo,' como
tambin lo hazemos ac , en fiestas de
fanctos, en victorias, y buenos iueeeisos del rey no , y por dar regozijo ai
pueblo de tiempos a tiempos . Estos
lugares fe llamaun vnos "Coliseos,
otros thearros, y otros amphiteatros.
Aqui entre las otras fiestas que se ha
stian eran matarse hombres por fu pas
sade m po , y porque les dauan pre
mios a los que quedasen biuos, estos
eran los Gladiatores . Tambin trayan
aqui personas condenadas a las quales
concedan las vidas fi las guardaen
peleando vnos contra otros y dema
nera que si auia dozientos ladrones
que auian de ser hechos quartos 5 facauanlos alli , y auian de pelear hast a
matarse, y el que quedaua viuo y no
tenia con quien pelear b o lui a se a u
cafa , y a ser malo otra vez, porque
veays la justicia de aquel pueblo que
tanto celebramos . Verdad fea que co
mo cadavno tratauadeviuir peieaua co
movn Hector , y Roldamy assi el que
salia de la fiesta quedaua tai que o mo
ra luego , o no le quedaua miembro
sano . A otros echauan a Jas bestias
para que peleassen con ellas , y fi las
matauan quedauan libres . Con los
Christianos auianfe de otra manera
que como saban que ni auian depelear ni defenderse cchauanlos foja
mente a las bestias , y a ynos ata uan porque no fe defendiesen , y a
otros dexauan libres , y los animales
llegaun ellos, y si Jos matauan no
coman fus carnes,cn lo quai mirauan ,
losjuezes y magistrados, porq a los fu
yos silosffiataucomilos,y matauf
hbrc>yeo los Christianos no auiaefo
O 4
por

Libropr
fana en cl theatro cotra los Chrlianos
por o quai hazian otra inuencion haa
que alli cl llamaludios, por q de aquc
da por cl clcmonio\ y cra que metian a
llos suer o n los primeros Christianos,
los Martyres antos cn cucros de
y fus maestros cran los A po st o les que
b u cy es y otros animales de que e ccua
lo cran de nacion 3 y ya dicipulos de
nan aquellas bestias fieras, y cosidossanuestro Scsior Icu Christo.
cad<is las cabeas, y ma n o s, y pics para
H'El egundo lugar adondc martyri lugar Ubique e mouieisen los cchauan cn cl thea
z
au
an, mas cn R orna cra cn la via o ca' uno.
tro para dos colas, la vna para que mamino Labicano que cra sucra de lapucr
tandqlosdos Icnes y tigres penando
ta Efquilina.Este lugar cra de mucho d"
que cran caualloso bueyes ioscorniefjprecio y ignominia cn K orna , porquc
icn.ltcm tambien para que viendo los
cra lugar au1 onde justiciauan los mal
cn forma y figura de bestias los aco m
hcchorcs,comoIo muetraCornelioTa m 2#
ridien por q muchos animales qudo
cito,y Horacio muetra fer este lugar
vcyan los Cliritianos guiados diuiualparaesto ad on de le ccuauan las bestias
mcntc,nosolono sc cncruelecian con
de
las carnes que alli quedauan de los
clos , mas con las colas , y baxos los
condenados * Aqui tambien acohmvr S. Eplml.
cucllos e allegauan a cllos5y les lamiau
brauan a quemar los cuerpos muerros
lasmanosy los rosir o s y le quedauan
de los pobrcs, y ccharlos como belias
alli como l sucran vnos crdcros . El
muer ta s y de ello datestimonio Iulio y
pilcblo sanguinolente como no venia
Cclio RodiginiOjCn fus etiones antino aversemejautes crucldades,no g u
g u a s m u c st r a q u e suc ra de h p u c r t a E f- jtt mt , pn
staua de aqucllos mihgros, por o quai
quilina cra cl lugar pub lie o dieho Put- cinmio,
los magistradosanicndolos scntencaculosqucquiere dezir p u est o adondc Lho.c.j
doamuerce, mandauan que aqucllos
gladiatorcs o otros oficiales los matas se podrian los cuerpos de los hombres
condenados , y de los pobrcs que eclu
sen alli porc1}, las bestias los comicen;
nan alli . Aqui trayan los Martyres y a
mas tampoco lo hazian , de esta manemuertos en diuedoslugares adondc
ra venia n a morir cn cl theatro muchos
auian fui o atormentados , porquc co
anctos,y quien quicre verabreuiado
mo en las carcclcs cn las audiencias , y
, lo q aqui hc reserido lca la epistola de
?' sant Ignacio alo$Romanos5 y alli vera
plaas c acabasc la causa y cl dar tan ~
toslinajes de tornientos porquc dencomo c procedia contra los fanctos en
tro de la ciudad no permitian que muestos logares publicos , y festuaes.
ricse ningun jusliciado, trayan los aqu
Orras muertes dauan aqui en cite lugar
a los Martyres a bucltas de los otros c
y aqui los degolauan o los afaeceauaa
dcnados5y cran de cita mancra.Publica
o los crucicauan3y les dau la muer te.
da la causa , o pregonada porquc cran Por cstohallamos cerea de cita via, o
traydos alli aqucllos condenados > lueestradaocamino juntoa la puer ta Esquilinados principalissimos cimentego egun lapena sc scnalaua,assi sc executaua.Primeramcnrc cran aotados de
ri o s q u e se su ndaron alli p o r ca u sa d c C\
spucslosatauan a ruedas adondc au ia
como morian los anctos Martyres^ las
nauajas y clauos,y alli los hazian pedapc r son a s religiuas tomauanlos cuer
os,y despues d'auerfe ccho otras cruel
pos de los martyres s o hurtados o corn
dades salian las mucas y faras como prados y los llcuauan a fcpultar a clos.
, para alcgraral pueblo^porquc auian ca El vno se intitulo sempre dcl Papa
stgado a aqucllos que auian desprecia- lant Anastao , que esta en la puma
do a sus diolcs . Lcanse las palabras de
Esquilia de parte de dentro de la ciu
Ptiilon ludio a Placo,y veran lo que paf dad cn cl b a ni o llamado ad vrsum

De la Repub lica Christana.


Pileatum , o el osso embonetado o
cubierto3en el quai esta iepultados qua
tro mil y dozientos y cinquenra y stete
martires,rin las miigeres,yninos,por lo
quai despues se quisieron sepultar alli
tres pontisices, que sueron el mesmo S.
Anastasio,y Inocencio primero,yLeon
primero. El otro cimenterio esta suera
en cl camino Labicano, que oy se inriru
Jadelosmartyres, Marceline), y Pedro
adonde tambien estan sepultados ma
chos martyres, los quales comodigo
omauan de este puclo del camino La
bicano adonde padescian tantosChri
stianos, porla confession de la se. Pues
hemos visto los luezes que estauan diputados para perseguir la yglesia , y Jas
careelesadonde los metian,y loslugarcs adondclos justiciauan , vengamos
agora a mostrar que linajes , y generos
de tormentosjdauan a estos grandes ca
nalerosdesensores de lafe, pregoncros del gran R cy, maestros nuestros ,y
testigos verdaderissimos , del premio
cierto que esta aparejado para los que
loskuieren.
% De los linajes de tormcntos que halUroos t
retnnos par.t (ttormentar a (os que predicaua
y confejjauan lafe de ChrfloXap. X111I.
Vy a proposito vienlos ror
mentos despues de auer tratado de las cosas que de necessidad auian de preceder a
ellos, porque si n juezes,ycarceles3y lugares adonde se executauan las pena
qu cdaua manco lo que aqui hemos de
dezir , mas pues ya preuenimosaesto
bien es que comencemos a contar lo
que ha de c au far gran admiracia los
quclolcyeren y oyeren.Pnmeramcnte
Vengamos a los aotes queera el mas
vsado y menos affrentoso linaje de tormen.to.que se d au a a los martyres. Tres
maneras auia de aotar,vn con varas o
vardacas^Ia segunda.con plomadasja
tercera, con feorpiones . Ignominiosa

109

cosaeranlos aotes5mas enfin era ter


ni en toel mas liuiano,como se coige
delderechocomun; Lasvaras con que l.ylt. C. de
eran aotadoseran de olmo, queese cweniat.jer
negrillo queilamamos3y con estas ao "orj.Lz.de
tauan a los sieruos como se puede cole ^!lc'mJu
girdePiauto5y au n de estas v aras v'sau jjm"
los lictores Romanos. Tambien hazian inmil. tfootrasde salze , estas son proprias. vin- noj.y cnla
bresominbreSj'assilp muestraPruden- jfmma
cio poeta Chritiano, habldo del mar sl-2>tyrRomano,llamauaestosarbolesde %mo-O'
donde se hazian estos acotesinselices, *?' 6'Ct
y condenados porque no eran de algun
fructoy prouechono para mal como
lo ad uiertePlinio. Este linaje de tormen
to e daua luego aprincipio que vn
martyr no queria obececer a ios mandamiros del Emperador o juzs por
que no se daua mas que para espaotar,
pero si veyan que estaua confiante y fir
me, y 'que desprecaua aquel linaje de
pena acudian a otro may or,que era aco
taro con plomadasquedolian mas.
Eran las plomadas vns cordeles' p\Qmi^
grueflbs alcabo de ios quales ponian
vnas pelotas de plomo , y ai medio co
mo nudo,con estasherian fuerremente
las efpadas y le rodauan el cuel,y aormcntauanlela carnede maneraque
fla magullauan,y>quedaua eleuerpo
muy fatigado,y aimqueno se daua esta
pena para acabar de matar al martyr,todauia viendo los juczes que perraanecia'el martyr en su constanciaienos de
ra uia ma ndau que le hiriessen masrezioj, y assidauan fus animas sanctissimas en medio de los taies aotes , esta
penanosedauaapersonasdehra.mas
a las viles>empero como los q depreciau los idolos er tendosporlosmas
malSjporesso aq fuesseprincpalcu
dadano como suefseChristano.pasaua
porlapenadelos mas viles , como vemos q paslb el sancto martyr Artemio,
que era persona honradissima en aciu
dad . Y Prudencio poeta en su corona
de los Martyres dize, que el martyr
O 5
Ro:

Libro primero.
Romano pasto por esta pena. A y memo
ria et este linaje dejaotes en las leyes i m
1 2 email Pcriilcs > y Amiano Marcelino dize de.
C.Thfoly. lacniedad que fe tenia con los nmtyo., de tk res , y fa n r Abrao con el 4 y quedan a n
eiirio.y. I4. las animas en cil c genero de tormento.
yMecxtt. A los Hcrcges tambin loscastigauan
c.Thcodofia C(5 p]om adas como lo diremos en otra
>JB ff 1 i P:irtc-1 am^^cn ballar diucros tonne
F I7l* t(JS con plomo que tambiem fe pon
drn aqui.
$ corpiones.
El tercero linaje de aotes que vainundar a los martyres fueron los feorpiones que feg pauecc cra c! mas cruel
de todos . Castigo fue muy antiguo y
de el ay memoria en lacriptura porpRefci.y. que leemos que Roboan hijo de Saloi.]w4,io. nion queriendo echar menos tribu
tos al pueblo^ visto que el no loquera
suffririesdixOjmi padre os aoto con
aotes ordinarios mas yo os castigare
con feorpiones, eran los acotes dichos
corpiones llenos de puntas agudas re
torcidas y recoruadas para que no solo
dieTen dolor a la carne mas lapunafsen y arrancacn para que saiee la an
gre y hiziesse heridas. Entre los que pa
dcscieron este castigo fueron los sansl.% mah ^sli^fdides^irinoNabo^yNazario,
sant Isidro en fuscthimologias declara
que genero de tormentos fea cstc.ToLtk$
das as vezes que ajuian de*aotar de
qualqukra manera de las dichas era pa
ra despus cortar la cabeya sino fe apar
taan de la confession de la fe, porque
anadie ahorcauan o qmtauan la vida
que primero no lo aeotalfcn * Porque
con os martyres siempre queran mo
strarse los Emperadores clcmcntissimos , dando pequeas penas por ver si
podran atraerlos a u opinion , y no
quedan de vn golpe luego ejecutarlas
leyes contra los sacrilegos > como 11ar
man a losChnstianos.
mlh^ El mas antiguo linaje de tormento
fue el crucificar y y ahorcar que es vna
mesma cola segn fe puede colegir de
^
las ley escolo fe haze y a dfcrccia que

porrcuerenciadcaCruz:>dc Saua<! or
no le haze Cruz mas ay otra manera de
colgar los hbrcs porc] oos ponen en Lcapiu. f.
palos como los que afaetca y qma el fmojos. jsm
lanto of/cio^ y esto es propriamcntc de >xnis*
crucificar y el vfo de hablar nos dr/.c
que el ahorcar es colgarlo de aquella
manera porque dezmos,porncofc envn
palo , mer eciades estar en vn palo, El
ahorcar de agora es cofa ntiena porque
110 ahorcauan colgndolos con sogas,
m as como h e d i c h o :y c fl a i n u enci 6 fu e
hallada porque ah orcauan en Ja ciudad
y los llcuauan despus fu en: mus como
otro tiempo dexafen en las cruzes y pa
lsalos condenados , y no lesdielen
garrote mas moran fe all, era otra
la manera de ahorcar. Y afsi entiendan
que quando lofue crucifico los cinco
Reyes yy Aman fue ahorcado > fue po Dmtcroa
nerlos en vna gran viga alta y alli los
dexauan morirlas otras gentes 3 mas
los Hebreos no permitan que nadie
quedaste en la cruz despus de puesto el
sol porque tenia ley de ello. Visto pues
que cruz y horca era vna mesura cofa
como tambin lo adun do fant Isidro en 11$
fusethimologias es bie que fe sepa que
era tormento y genere? de muerte para
los Omitanos en tiempo de los H m pe
radores,y aun entre los Reyes estranjeros enemigos de la fe 3 como sabemos
que en el monte Ararath,que diz en ser
en Armenia fueron crucificados diez nio.
mil martyres y otros muchos en diueras.Partcs para crucificara vno,primc
ro lo ao taan y aunque pareca el vlti
m o tormento no lo cra,p orque despus
de fer acotado por las calles como So
fueron los' snelos lidian , y B asi lisa
aun auia otra pena, por que como no
moran luego lleuauanlos a despeadlo
qual por determinacin del senado fe
m ido que hallado el maluado de ero
pastafTe por las penas del que auia de
ser crucificado y fueron estas fegunSue
Ca.4$JK
tonioy Eutropib. Entre los gentiles el
que era crucificado tjdauafc alli a q lo
comief-

De la Republica Christiana.*
comiessen as bestias,pero los Christia
nos los quitauan de los palos redimien
dolos y comprandolosiNo ern crucfcados todos d vna manera, porq eto
quedauaaialuedrio deljuez, eramas
o menos cruel, porque avezes crucirlca
nan ai nombre, poniendo vn palo agudo,y metiendo la pta por la parte por
dondepurgael hombre elcuerpolesa
eau an por el pcscueo la pu n ta, y a esta
Li.17ep.iQz lama Seneca en fus epistolas cruz aguda,esto llamamosnosotros empa!ar,y
en la verdadauia diuersas hechurasde
cruzes , como elmefmo Seneca lo di
zeenellibroque hizode consolation
aMarciaen estas palabras ,yo vcoaqui
m u chas differecias de cruzes, mas vnas
son diffrentes de otras , vnas son para
crucifcar al reues , poniendo la cabea
a baxo y los pies avriba,otrs las meten
por las partes scrtas s y otras son para
Ii8.c8 abraar los delinquentes,y Eusebio Ce
sariense cn su ccclesiastica historia nos
admette dcto, raostrando que avnos
crucifcauan segun la grauezadelcrimen de que cran acusados?otros segun
laganaque tenia de hartar su rauia el
juez, y aisihallamos q martyrizafon al
gunos sanctosjas cabeas abaxo,y en
tre cllos,y cl primero sue el Principe de
Jos Apooles fant Pedro, masestofue
porque el lo quio assi , porque se hallo
por indigno dernorir leuantado,por re
uerencia de su maestro nuestro Redem
ptr,porlaleyypena sue crucisicado
S. Calliopo en Cilicia, porqueel juez
Maxim o quiso satisfazer a su san^
viendo > que no le queria obedes7 Je hil, cer en lo que le persuadia * Esto es
quanto a! crucifcar,peroauia tambien
orrolinajc de dar la muerte que era atar
nAtara pa avn palo derecho ,y alli aotauan al
lo.
condenado,o le cortauan la cabea^y si
loauian de quemar tambien loatauan
l al mesmo madero. Ay memoriadeeste
Lih.ca.2.
linajc de tormento en VaerioMaxmo
y en Suetonio Tranquilo, en la vida de
Claudio.-y Sencca,ai que liamp en orra

ro

parte cruz llama palo que yua mri


do por mdiodel cuefpo interor de!
hombrejy saiiaporlabocajj Procopio
Gazeo en su guerr Vvandaiica hihh lib.ifif
de este linaje d muerte . Pasaron por -Meste geoero de tormento agunos martyres,en ArTrica en tlempo del Emper
dorSeuerojdelos quales hazemenci
Tertuiiano en su ApolOgetico 3 y esto,
bastepara el tormento de cruz.
.
En loque m as mostraron los fanctos Qmm&t ki
martyres, mas su fortaleza, y valor sue mattyns.
cn los tormentos diueros que fles
dieron defuegoporquecomo sea mas
viuoy penetrante5cauf mas fentimen
toy doior,y porque los juezes veyan
queenningunacoiapodian mgar los
fanctos,mas que metiendoos en el fuego,a vezes rritidolos en sartenes ave
zes echan dolos en ellas heruiendo,
otras derritiendo plomo por fus bocas,
y de otras mil maneras como lo veremos,por eo ay mas generos de tonn
tos de fuego que de todos los demas.
Tbi ay otra raz y muy fuerte porq
vfauan mas d fuego que de oti o tor
mento , y era porque los Romanostenian a los Chritianos por Magos, y he
clHzcros5y comolapenadelostaleseia
el fuego procedian contra los martyres
de la mesma mariera, porque hallando
losvnosy losotrosasu parecercomprendidos en vn memo crimen hazian que tambien pasasen por la mes
ma ley que senalaua el fuego por pen.
Eltenerlospor Magos a los Christia- Pau}*M.s.
tiosXc dixo atras quandohablamosde trtet^H
los nombres con que eran nombrados
losChristianos . Auiatanras maneras

de atormentar con fuego a los fanctos,


quenosepordondemecornence . El
ordinariovsoerahazerlornoscongr .
fuego Jy meter dentro a los confelof
res de'christo,Joquaya Nabuchodo
.;.
nofor inuento antguamente, conlos
tresmancebos febreosj y assiacadeordinarioechauan en los hornosa los
m ar ty res, como se lee en la vida de fan
M

Libro primero.
*i Je otero. ct Tecla c cnceder fuegos ,y echar en
Y Ae fc~ el fuego los martyres ,lcanfe los marty
mo*
rios de san ca Yncs y de fant lidian Ale
xandrino. Ai si mcmo ay cxcmplos no
tables de martyres q padcfcicrcn el
fuego, y fus cenizas fueron vistas tnilagroasjde esto tenemos dos,vno en AsiVica,y otro en Espaa. Acaeci que .en
I
la ciudad de Garthago 5 .-en Afinca vn
juez que estaa por los emperadores
.Valeriano; y Galicno , hizo iaquiicion sobre ania algunos que deipte*ciaicn laretiercncia celos dolos, y ha
liando muchos juntronse hasta trezie
tos 5 que a voz publica confearon li
bremente la fe, por lo qual el juez que
rindose ahorrar de mas aueriguacioes hizo encender vn horno de cal y
traxo delante de si los confebrcs de
Christoy dixolcsaqui veys las carnes
de los sacrificios puestas al fuego
tomad cncienfo y echadlo aqui y o lire
ced a Iupirer acrisicio , y /i no escoged
ese horno para que os acabe > .porque
aqui no ay otro medio ni .emedio.
Hilos que estaua abrasados ele otro fue
go mas penetrante que era el del Spiritu fancio/m mas refpoder hecha la se
al de la cruz en fus pcchos,y armados
de viiu fe 5 en vn punto conformes fe
echaron cnethornoj los qualcs que
mados fus cenizas juntas fe vieron so
bre la cal blancas como la nicue,por lo
qual despus que las juntaron, salieron
pegadas como vnos bollitos de masa,
y por este milagro fueron de ay adelan
tc Lunadas estas sctas reliquias lamas
fa candida o blanca, como lo dizenPru
dencio en fu peristephanon o corona
de los martyres,y fant Augustin en diSer. i iz. en
hi diuersos ^CI'^S partes,y otros auctores..
ywyjohn
El otro milagro notable fue en la
osVfalmas ciudad de carago a en nuestra Espaa
ps*l> 49
yllustrifsima por la multitud de marty
res , y otros anctos y reliquias con
que ella esta hermoseada sobre las de
mas ciudades de Espaa. Acaeci que
c! pesteririalBacianOjde quie fe ha he

cho mencin atrs , vinicfe sediento


de la sangre de los confebrcs de Christo, visto que la ciudad de carago a res
plandcciaen gran manera en la fe , y
que ninguno tema la muerte, despus
dcaucr martyrizado a la aucia Virgen
Engracia5y a otros diez y ocho cumpa
eros pareciendole que no podra aca
bar tanta multitud, si anduuieslcktzien
do pesquisa i ligio vn edicto yptouision por la quai mandaua que todos
aquellos que liguie'en orra religion fe
falicfen fuera de la ciudad ,y noeiun i este n con el otro pueblo, y que ai si
podran viuir libres. fue muy grande la
alegra que recibieron los leles con
cito , y assise salieron a cierto campo
con fus mugeres y hijos,y alli aguarda
ron lo que fe Ies mfulastlv lTiranno te
n i a c o ti g ra n fe c r c t o c c o n d idas ci e r ~
tas capitanas armadas , y como ios
Chritianos csttnecn de paz dada fe
nal por el juez iniquo,falieron y mata
ron a quaucos all anta porque ni qui-*
icron hnyr ni ponerse en defensa vien
do quan cerca tenan la guarida del ci
lo,dcxando fe matar, y afsi pastar por
corona de marryrio,y cornos ueste ni
nito el n u m c r o , 1 1 a m a r 6 1 o s,l o s i n n u m e
rabies martyres Despus porq no fu es
scnrcucrcnciados como sanlos, man
do hazer grandes motones de ellos y q
los quemasten porque conuertidos en
c c n i z a, 1 a e fpa r z i e ste n por el ay re. Obro
Dios aqui vn milagros fue que auiendo hecho el juez usdiligccias, la cenizafe junto en vnos como pcdaos de
masa, y esto cogieron los dems Chri
tianos quequedaron, y fe guardaron
con mucha reucrencia, y porque pare
can pcdaos de m alfa llamaron a las re
liquias fanctasmiafas candidas o blancas,dc lo qual todo ay mucha memoria
en Josbreuiarios antiguos de los reynos de Espaa' Esto visto vamos a mo
strar que otras inuencioneshaliar los
Tirannos para atormentar con fuego a
los martyres,
Hazianfc

De la Republica Christan?

i f

Hazianse ollas muy grandes, o calde


resce porel raesmo Iibro> y en Iosepho
ras en las quales echauana vezes sola en el libro que hizo de los mesmos mr
azeyteheruiendo 5 yalli metian a los tyres5hallamos muchos martyres que
martyres como acaecio a fane Ioan Eu padefeieron con este linaje de tormengelista en Roma>que suc metido en vn " tos, peroentrelos otros es clbre e
vaso de azeyte ardiendo > ,del quai sadel sancto Obipo Eleutherio Mesanliovngido,y no quemado,como io mue se , el quai despues de auer do echado
stran Tertulianoen el libro de prescri- nvnacamdchierro ardiendo,y desptionibus, contra los Herejes > y sant pues pasdoavnsparrilas, fuemetHieronymo en algunas partes , y Eu se- doalcabo en vna sarten c su sancta mar
bio en su demonstracion euangelica. A
dre Anthia,y despues de muy bi quema
Zuicon.lo. otros Por darles mas pena anadian pez
do en la fart llena de azey te,pez,y refl
iily fokeS. y rena aunque todo no igualauaal tor
na heruiendo vu o de salir libre, y alcaMatu ca. m en to del azeyte ardiendo* Yaestose
bofueron echados alosleones, y alli
7.o.lh^c.y. vso otro tiempo contra los que seguian
quedaron fin ninguna lsion, yal n sue
la ley de Moy sen que sue contra los fan - ron degollados^de manera q ue en estos
ctosMachabeos , como lo muestra el
martyres se hall los mas de los orm*
2.c4p.'y,
texto sagrado delosMachabeos.El mo
tos que feinuentauan para los guerredodedar este tormento era de diuerfa
manera,a vezes metian los derechos,y
quemauanles las piernas^y a dondelegauafegun era laolao caldera, otros
por hartar su rauia metianles las cabeas entre las rodillas y atados los meti
dcntro,y alli quedauan quemados,y c
umidos. Entre los muchos quepadescieron de esta manera sue la sanctavirgen Iulana,que en Nicomedia por m
dadodel juezEuilasiolesueron dados
muchos tormentos , y alcabo la metio
envnaollademil materias para q alli
fu esse confumida,mas como todos los
%6Je Febte tormentos venciesse, alcabo sue degor'

S ments.

ros del cielo*


Tambien por fatigar los cuerpos por Dmetirph
lo interior pareciendoes que no bter m'
ua quemarles las canes procurauan que
maries lasentranas, coraon, y Iode
mas que no sc vee,y para esto derretfan
plomo > y abrianleslas bocas > y echauanlo por las gargantas con que nosolo les quemaua las partes por dde pafsaua, m as tambien como se elaua el plo
mo los y ua ahogando con gran dolor,
masavirtudde Dios venciatodo esto,
y ni leshaziraalj nilcdexauan vencer
antes sali an mas valientes para fufFrir
los de mas tormentos que les yuan apa

llada,
Hallo la madad de los juezes, cl me
ter los martyres en sarten es q auia muy
grandes para esto, porque no bastando
}os hornos, ni las ollas temido que to

rejand.
Otro linaje de tormento halar s Bueyefnt
crueles tyranos que ya de antiguofue %6 donde
inutadopor Perrllo apeticidel craei mm iS
Phalaris tyranodeSiciliaquefue vnto m ^

do aquelloeramagic,porq ellos viessen como padecian,hechosgrandes sue


gos , y puestassus treldes,ponian las
artenes sobre el suego , y alli metian al
sancto maftyr,a vezes sobre el hierro se
co y el en carnes, a vezes echauan azey
te o mteca3o seuo.o pez, porque el sue
golegassealointeriorde los hueos.
n n
Ss martyres Machabeos comapa,

ro de bronze,el quai tnia supuerta por


donde metian los nombres* y despues
pegauanle fuego y alli eran qtiemados.,
esto hazianpornomouersea miericor
dia qudo los atormentados se quexas
sen,masque pareciesseroroque brama
uaS pero los Christian os n o se quexau
ni llorauan , mas alli cantauan lo ores ai
cf,w An hi'oaaueltestieofie
dd sancto Euangetao Uamado , Annj*

Libro primero.
de q u i'en sant Ioan ha ze mencion en su
Apocalipls3clqual sien d o mctido en
vil buey de mtal encendido acabo fan
MAbrl.
Hssimame'nresumartyrio , y tambien
o guicr en ele linaje de pna l os fan
ctos, martyres Eutachio y su muger
The o sp ira con sus dos hijos Agapio y
Thefpit , losquales despucs de auer
passade por otros crueles tormentos
losmetieron enotro buey de tios, y
alli acabaron sanctamente. Esta mane*
ra de matar cruel mete la hallo cl malua
do de Perillo en laqualmurio cl p or q
assi lo quifo cl cirano de Phalaris , coDeanc ma.
iio lo dize Ouidio . Dauan mas este tor
dh
mento de fu ego mas que otro3 porque
como fuee mas pntrante y yiuo
tardaua mas a acabar^y d au a mas dolor
y no se dauaigua! mente, y c toda suer
a,mas para que se ntiese mas dauan lo muchas vezes poco a poco, y si lo 'acauan demedodeelqudaiiael pobre
cuerpo de manera que a sen t iad esp ue s
maspenaquequando ardiay sequema
ua. Por respecto de esto , y que turasse
mas el dolor echauan n las parrillas
osmartyres porque se asassen poco a
pbco 3 corn o e vio en sanr Llorente : y
tambien sabemos que vsauhazervnas
tunicas delino ,asquales banauan en
azeyte y vestianlasal martyr y pegauan
esfuegoy allieran quemados^assi co
rn o acaecio a sant Amphiano, que despues que no pudo fer comouido por
muchos tormentos le sue vestidaestatu
nica 3 y pegandoefuegoo echaronen
z.AekM, el mar.A este tormento llamauan tuni
cas mo!estas3como lo aduierteSeneca.
Zi.ip i^ Tambien hazian a los que querian ator
mentar ligeramente que anduuiesse so
bre efuego y lo hazian y siempre sai
vencedoresporquelavirtud del Senor
los ayudaua. De varseen la Gentilidad tanto el tormento del fuego se sue
intrqduziendo q uando querian aueriguaralguna verdad mandar que tomassenherros ardiemes y que seechaflen
en efuego^ porjuesi no se quemaeri

entendicscn que dezian verdad : per


layglefakvquito como coso temcra-
ria y quando hablemosdel vso delju**.
rar tractaremos lo que conuenga. Con
cluydo con los diuersos tormentos
que e dauan de fuego vamos a otros
harto horrdosy crueles que los inuen
toel demonio,y Ioscomimicoafusmi
nistros para vengarfe de os Christianosiusenemigos.
El tormento mas vsodo entre los Garrucba-.
tyranos contra los martyres suc el
equuleo que algnnos han interprtado ignorantemente llamandolo cauallcjo , lo cierto hasta oy esta de por
aucriguar puntnalmente porque entre
losauthores Christianos 5y Gcntiles
ay diuersas opinioncs \ mas mirando
lo quedizen sant Cipriano, sont Hic
ronymo 3 Amiano Marcelline , y sont

Delapfis
c\njl.4y, lu
Ysdro en sus Ethimologias cierto 1 4,Ub. y.
refpondea nuestro tormento que 11aman de garrucha . Porque dizen que
era instrumento para estender el cuer
po y miembros , porque assi e h a ze
oy que cuelgan al que qniercn atormentar y poniendo le peso a los pies
o tirandole de los braos lo descoy untan.
Assi hazian a los martyres que los
colgauan y losdefcoyuntauan 3 y pa
ra que cl peso fuee grande colgauan
les de los pies vnas pesos de plomo y
porque cl cuerpo fuefle atormentado de diuersas maneras les harpauan
con pcynes,ocon otros gafsios las car
nes, demancra que venian de aquella
manera "a verfelcs las partes interiores
por entre las costillas3y despues de esto
ponianes hachas , o tizoncs de lumbre
para que fe quemaTen juntamente.
Esto que assi se hazia en los cuerpos
que assi estauan leuantadof llamauan
fidicula, a cerca de los authores y en los
derechosimperiales.Pareceme que este
equuleo era hecho de diucrsos mane
ras porq en la vida de la Virgcn sancta
Dorotheasemuestra q el equuleo era
como

D e la Repub ica Christian.


como cruz porq Thcophio dixo estado cncl equuleo.Miradagora como foy
Christiano porque estoy colgado en la
cruz.De donde se ve que tnia est e tormento,algunasemejanadecruz:y aun
otrosdizcn que era vn madero alto 3 y
seguido,y que alli los ponian y hazian
con el peso que se desmbrasse el cuerpo3yassiay otras rnaneras de equuleo
Lih.tf.y.%. q pinta Amiano Marcelino 4 parece q

Ctjt*

en el poni elcuerpo encoruado de ma


nera que la cabea,y espaldas estauan azia abaxo,y las piernas tambien , y por
raedio estaua ado , y de aquella mane
ra ledauanlostorrnentosquedixe que
llamauan FidicuIa.Esto es lo que tocaa
este tormento que yo no se bien pintar
nilohan bido otros que saben mas
que y o.
Auia otro Iinaje depena para los mar

tyresquesiruiadcaffrenta y tormento
porque era a manera de pulpito que se
ponia en lugar alto para que de aili sues
se visto el martyr,como io atormentauan,y puede scr que dentro de ella esta
uan os que acotauan al sancto,o lo ara
naunn con los peynes de hierro > y esta
ua de manera que nopudendo mouer
se a vna parte, ni a otra lo veyan padescertodos , y deaqui enmediode los
tormetos soli a n predicar , y exhortar a
que se conuirtiesse el pueblo quando
los atormentauan3mas daesto a enten
des Prudencio Poeta quando dize,que
Bjm, 10. ci martir Romano estando colgado del
equuleo estaua tambi sobre la catasta?
predicando3y assi parece que era proprio lugar para assentar en elal martyrio , y e pidiese ver cl condenado.Co
mo quiera que fea el era instrumto pa
6 cleFre- ra atormentar como se muestra en los
rQt
martyrios de sancta Dorote , y del pa
j.deEne- pa sant Marcello. Entre los gentil en
ro.
otra manera se tomau la catasta por
que cra prisi para los pies de los escla
uos que se huyan , o los lleuauan a las
plaas a vender , porque no se huycen
que serian como cepos 5 como se puede-

112

verpor Plinioj y Estacio en su luay Lih. 35. a,


Persioen sus fatiras.
tlu^SiU.
Otros tormentos auia ordinaros q Smu*6*
sinllegar alovltimo del rigordelos jue
zes e executauan en los sanctos martyres3delosqu3les yremoshaziendornen , ^m
cion porque noquede nada.-Vsudar ! HSC<*"
de palos,esto se introduxo entre os fol
dad os nueuos que llamauan Tirones y
otros que no guardauan la disciplina ^
milkar5 y despueslos Gentiles como"
fuessedarpenas las executaron en los
Christianos, por ella pasaron los fanctosPa iasyMaurofodadosa los qua 29>eEnt*
les como fuessen confrmdo la verdad r0t
de la se y no queriendo voluer arrasde
lo comenado fueron heridos cruclm
te en las bocas c piedras que era otro
genro de tormento, y de ay fueron Ile
uados a la carcel,y del pues fueron apaeados^y alcab fuer aotados c plo
madas hasta que dieron las animas, por
que ningun martyr era tratado con tan
ta piedad que le dieffen vn solo torrnen

Hmr
conpieim.
'o
^s^smartJ
rts'

to, como se v aqu, y en sant Llorent


y otrsmarryfs*
Entre os cftigos militresquedauan los soldados5como lo diremos cn
la Republica Gcntilica, era herirlos c
piedras,y lo mesmo hazian conlosmar
tyfes como se vio en los martyres q
agora nombre , y con los quarenta
soldados que padefeieron enSebaste de s^Uico
Armcnia.
Otro terribilifsimo genero de tor- Tmetofa
mento vfaron los crueles Emperadores rueios,
contra Is martyres, que era meterlos
entre ruedas que estauan iienas de nauajas,o cuchillas para que acuchiisssen
los sanctos cuerpos y no dxafn eri
eloscosa fana, y aun les ponian debaxo fuego. Confirma est oseph en el
libro que embio Polib/o de JosMach
beos^y fnt Basilio enlahomilia que hi
zo dlos quarenta. martyres, hsbia d
est tormento y sue vfado entre los Gen
tilescomo parece por Apuieyo en su
afno de oro,y mas largamte Ceiio Ro mW l0t
digi-

j^iDrojpnmero.
dgnio. en

sus eones anciguas.

mos algo de este linaj de tormtojnas.

I^io.f.y.^assaron por esta.pena los priraeros


euangelizadores delaciudadde Valen
cianas en Francia HamadosFelixFortu
%^s aHI nat0 yAchilleo.'los quales despues de

eiorden quelleuauamos, nos obiga a


cjue tratemos este negocio c mas clari
dad.Dixecomo era este castigohaJlado
para las personas viles , y as ay Ieyes /^^/fg.

passadosporotros mil tormentosdiersancton con este encruelecdotor


mento5yassivuootrosfan:osquepas
saronpor el.
Garfosyn*
Quando prendian a alguno o lo Ilea.
uauan de vna parte a otra preso lieuauanlo asido con vnos garfos de manera que no solo yuan atados y preos
mas tambien atormentadosyy entre no
sotros se ha introduzido llamar corche
tesalos que otro tiempo llamauan por
querones y enPortugal beliguines por
metafora porj como aquellos garsios
lleuauan ados loshbres, afsi estos
quando prenden avno lo Ileuanagarra

quelomuestran afsi. Pues como encre ComMsiur


iosGentilessuesen auidos por los mas
baxos y infmes los Christianos dauan
leslafmema pena 3 y era tan comun
esto que tfomoaduierte Tertuiano cm
^
su Apologetico quando eran hallados
algunos Christianos como aca dezimos avn Hcrege queraadIo,y al ladron
ahorcadlodezian ellos echadlosa los
eones condenadlos a las bestias , y no
solo esto sehazia contra los comunes
Christianos^mas ctra los obispos por
que como eran maestros de Ja se , all
querian mas satisfazera su rauia porque eran causa de que los ydolos yja

do.Tarabi ruian de atormentar porque les arrojauan sobre las carnes a los
martyres aquellos harpones ,y les saca
nan las cames y dauan con eliosen tier
ra . De otras cosas ruan segun aigunosauctoresaunque siempre para mal.
Passopor este tormento S. Ponciano,
MenerQ* en tiempo de Antonino Pio3y parece
que estuuo colgado de este harpon o
garfio en eltormento>yassi parece que
colgauan los martyres de ellos como
quien pone vn carnero muerto en la
carnccria parapesarloen la Romana.
Yquieneyeree martyrio de sant Sebastian.vera que estos vncoso garauatos siruian de esto porque alli se dize
que auendo echado los ministros crue
Ies3el sancto cuerpo ehvna priuada que
do asido a vno de estos garauatoscooMenm mo elloreueloalasanctaMatronaLu
Zhg.i. cina.Aymuchamemoria deestelinaje
^*p de tormento en Amiano Marcellino.y
$hiu
enluuenal. Seneca enel tercerode ira
mm& SidomoApolinar3yCieronensusphi
Uskftw %icas*
Yahablando de los theatros adondelkuauan los martyres a que fuessen
eoniidos deUs beftias brauas, trata-

ydolatria pereciessen,y afsi sont CipriaiE^.j.


nocstuuo ya publicadoy pedidopara
esta manera de muerte como el lo dize.
Y afsi se hizo gran fiesta en K orna quado fuelleuado sant Ignacio al Amphiteacroadonde fueechado a los Icnes
pero sue ; muerto y no su tocado su
cuerpo.
Otra suprema crtieldad halar os Empo^rin
perfeguidores de la yglea contra los ftans cnUo.
martyres3queaque sue justa para quie
se inuento y hallo/ue neccsaria , pero
el auerla execurado en Jos que ellos
llamauan Magos y sacrilcgos suc coa-,
tra todas las Ieyes diuinas y humanas
por fer propria para losparricidasquc
era matar los padres a los hijos y los ht
jos a los padres, o los maridos a las mu
gres y las mugeresa los mar^ os5y este
otrogenerodecrimen queelloslo tcnian por tal era muy ageno de este lina
jedepena pero la maliciadelos gentiles iestendiaa esto y tod loquepodia y maginar su crueldad.Era pues este
genero de martyrio de esta maner.Visto que no auia e Christiano de mudar
desufanctadeterminacion determinauandarle esta.muerte cruelissima.-me-!
tianlo

Dla Repblica ChriKana.


ranlo viuo en vn cu ero y avczes era'de
lobo porque reprsentasse mas crueldaday aili con el metian vn perro , y va
gallo 3 vna culebra y vna mona 5 y assi
los echau enel mar o enelTibre o otro
rio. Y all era comido de aquellas be
stias y vnas a otras fe matauan.Y entien
dan q no caba el hombre en vn cuero
solo mas hazian vn saco de cuero tan
grande que cupicTe todo y hinchauan
lo , y assi auia lugar de poder menearse
todos dentro y contcnder.Este martyriose dio en Tiro a sant VIpianocomo
Jo aduicrteEusebio en su ecclesiastica
historia. Tambin metan en cubas y to
neles alos condenados y los echauan
en los rios,y a vezes tomauan aues sin
xarcia o barcos y alli metian los marty
res y los dexauan para que fe hundieen.De esta manera de tormento habla
remos en la Repblica gentlica a otro
proposito , adonde se vern algunas cu
rioidadcs porque aqu no fe suffre sa
lir del intento que licuamos. Esto de ahogar Jos martyres y echarlos en el
agua era muy vsedo principalmetc par
que hundindose en el aguanosuessen
tomados los cuerpos para darles sepul
tura ni reucrcnciarlos, assi fe guardo
con sant Edisio Alejandrino como lo
adui erre Ensebio en el mesmo libro.
8. de Abril
Quando vn juez no se contenraua
Puncas con con u\z muette a algn martyr porif.cjtfi auc mrjefec0n mayores doloresman
daua que quando fueTe licuado a Ja
muerte lo fuessenpuncando con putas
agudas demanera que no le quedasse
cofa sana en fu cuerpo : assi passo por
este tormento el fanctifsimo papa Ale
jandro primero. Dize fe, que Cayo
Caligulahalio este linaje de pena opa
ra atormentar al que deeauan persua
dir vna cosa o saber la verdad,mas para
. que el condenado .muriesse con mayor
dolor y pena como lo da a entender
Suetonio Tranquilo en la vida de este
mal
principe , Y Galba emperador fue
C4J&.3O,
muerto de esta manera, como lo dize

elmefmo authoren a vida del dicho'


Galba q todo lo merecieron fus vicios
Hallo el Emperador Aurcliano q los
soldados que fucilen ta mal nados q vio
los ctmpL
lasse n las camas de fus huespedes toma
doles las mugeres , o las hijas fucilen
defmbrados atndolos a las ramas de
los arboles ponido la vna pierna en a
rama baxada,y laorra en otra para q des
pues queriendo la rama enderecarie fe
lleuae el medio cuerpo tras si, y assi fe
hiziessepedaos.Afsio dize FlauioVo
pisco enia vida del Emperador Aurelia
no,los Griegos llamaron a este tormn
to Diafphed, y Plutarco lo nbra por
donde parefee qesbi antiguo pero fe
ria para otro crimen del> para que Aure
liano Jo hallo. Por este tormento, pafsolafancta Corona muger de vn solda
do la qual con marauiliosa constancia i^4Mdp
predico la fe3 y recibi h corona.
Han pesado algunos q el quebrantar
las piernas era porque los condenados las piernas.
que estau en las cruzes, y palos mries
sen presto para quitarlos de alli,y esgr
error, porq esto solo ios ludios lo hazi Dan al
no por piedadjO darles sepulturas, mas
que Dios auia mandado que los tales
no estuuiesi'en colgados despus del sol
puesto i y por esta occasion vinieron en
la passi delSaiuador a quebrarlas pier
as alos ladrones q crucicarocoel.Lo
cierto es que el quebrarlas piernas era
pena que fe daua a los malhechores, y
a.Ia gente feruil y comn. El modo de
executar esta pena fe halla en el mar-ryrio de aquel constantifsimo martyr
sant Adriamy'era, deesta.manera.-ponian al martyr tendido, y ponanle Jas
piernas sobre vn ayunque*, y encima de
Ja pierna fe ponia vna barra de hierro
o vn cerrojo, y sobr aque dauan con
los martillos , y definen uzauan los
huestos, y canillas^ y era de los mas
crueles tormentos que aqu fe han
puesto 3 y sino cada vno mire que do
lor le causa vn golpe en la espini
lla. Allende del martyr sant AdriaP
no

Libroprinicro.
nornllamosquelo padcscicron algunos martyres de Cajpddcia en la perieeweion de Maximino * como lo muc;X8f.4 stra Huscbio en su ccclcsiastica;
stenaqar.
Ocro roimcto hall o el demonio que
ponchorror y.espanto,quc es el atenazear5ranto es cruel que aun aca q u an d o
dezinyos atcnazcarctc c cl nombre o
lo t rem cy s. Aun hast a o y se via en Cataluna est 5 y refrescose cl castigo en
Antonio Roca samoso vandolcroValencianOjporcl Marques de Aguilar virey de Barcelona . Tresmanerasauia
:de tenazas* vnas cran a mancrade rijeras c que cortauan la carne como quie
cortavn poco de pano,o papel, a (si suc
. hecho pedazos clvirgcymartyrPclagio
%6M Inmo Cordoues^por mdado de Abderramc
rey Moro.Otras cran propriamente te
nazas llanas,las quales encedi y hechas
brasasaprerauan lasnarizeSj orcjas,y
labios3y apretanank>s5y c qucl,crucl
tormtodeshazian aquellas partes del
cuerpo 3 de estas haze raencion Sinclio
Obipo habl do deia fereza de vn jucz
dicho Andronico . Laterccramanera
.deatenazearera con tenazas agujeradas5ydentro puntas las quales avna par
-tedelollano tenian sac ad as v n as puas
y a labtravn agujero p or doode entraua lapunta 5 y como assian de la carne
apretauan5y entrandola punta paua
por la carne y alia ai agujero, y tirando
azia afuera Ueuauanlos pcdaos decar
ne : estas se laraauan tenazas 3 o tijeras condientes porque mordian y facauan los bocados de carne.
* Ay memoria d estas tenazas en losep h o en el tratado qie hiz de losmar
tyres Machabeoss y Victor Ostunense
en su persecucion Vvandalica, tattbiet
tratando de la crueldad que s Vvandalos vsauan con los Gatholicos , y
aunque cada vno de estos au th ores
pinta estas tenazas de diuersa manerajal caboseruian conciertas puas de
dr w4."acar la carne.
mj pks.
En la persecucion dcima que sue la

vltima de las mas famosas , y mas crueles evaron mas linajes de tormenros
que cil laspafladas.-porquc como turo
mas cl Emperacor Dioclcciano fuesse
cl que la mouio3 procuro que por todo
su iniperio se acabafcla Chriiana rcli
gion porque paracllopuolos medios
possibles,que ucronqucmarlos libros
agradosy priuarde ostcios y hon ras a
los que FiK'iTei Christianos 3 no permitiendo que cn la g u erra tnuiceii car
gos, con los rribunalcs y audiencias
officies, y como vioqueniesto bauuabusco todas las marieras de tonxicntosquchallae no mata do, porque y a
ningun Christiano preciaua cl mot ir , y
porquee parecio que no mataodo y de
xando los scnalados para que los conoscccn porinsames pcoucyo que vnos
suessen desorejados , denarigados, y
que les acaien t4 va jo , y parque
arduukscn con masmierialcs mandaua cortar las manos , o por las imi-fccas o por los cobdos,y lo mesmo
sc haziacou lospics, y a vezes querk
que no corrassen mas que vn pie por
que andu u ielc masnotado j y la niano, y haziadeestamnera otras atrocdades , y muchos sanctos varoncs
quedaron de estamanera en tiempo del
Empcrador ConstcinoMagno que suc
cedio cn el impero a Dioclecano,yMa
ximiano, y a los Cesafcs que cl los auifi
criado^aquienes renia tan ta reuerencia
jquclcsbcsaualas rodillas cortadas y
lasmanostruncas,y metia la bocacn la
nuez y hucco dedonde auian sacado cl
ojo.El quchaio estainucnco de cortar
mibros para q quedascn con nota sue
Audio Casioticano > como lo dtze
Volcacio Galo en i u vida Entre los o
tros martyres q hall o q padecier cor
tadoSpifesy manos fuesant Ameto que
padesco en Cesarea de Paestjna.Tamhi halamos q los martyres pafaro por
el tormto de fer a ferrados, porque ya
pafaron por cl los anctos Proph'eras
del testameto viejo3porq todosdizcn q
Esaias^

>
.

tysdemo
faut.

DelaReptt fcCfaMiaml

fju

Efayas sue'asserrado por elRey Mtisscs estando escondido en io hueco de


vn arbo3y assi fueron asserrano defde
3a cabeapormediodel cuerpo,y yalo
dixo el apostol quando mostro lafede
os sanctos padres. Ho se vso entre ls

Romanoscsta manera demuerteenlo


antiguo y Aulo Geiio en fus noches de
te*?'*' Achenas dize que sueinuencion mas
c^z7' deBarbaros quedeRomanosylo mes
m o sienteValerioMaxmo,mas despues
CayoCaligulacruelifsimabstialoinu
to como lo dize Suetonio en su vida;pe
rono por eso dexar de pasar algunos
martyres por esta pena porqueno que
dac ninguna que no proilassen para
merecer todos los linajes depremios
que tieneDios para fus sieruos,
EnmeUr.
Otra manera de tormento enfeno el
Dcmonio a los Tirnos5para qatorm
rase n los fanctos con mayor doIor3y q
turajb mas la pena/porque no contentandofe con que mimefen los cuerpos
dceauaquc tambienlas aimas por la
impaciencia de turar tanto los tormentos.Fuc la inuencion esta 3 tomauan al
sanctoyponilocn algarbol alto en
lugar sec o y defnudo vntauanlo con
miel y lche y dexauanio alli5c esto las
moscas las hormigas y orras fauandijas
pcquenas qolian la carne y la miel y 4el
otro licor3acudian alli 5y con fus mordeduras y continuo picar por efpacio
de muchos dias veni'n a comr la car
ne hast a legar a loshessos3y assi el tor
mentoera grandissimo , y el morirfe
tardaua . De los que padefeieron de
esta manera hallo yovno enThebas a
de Egypto que entreotros cpaneros
que con el padefeieron a el Jeeupo se
enmelado, y atadaslas manos atras le
pusieron al fol y apicadas de lasmofcas
'vin o a morir sufrieno c marauilloso
valorcl tormto como lo notaS.Hierd
nymo en el prologo de la vida deS.Pabo primer hermitafio. De esta manera
deatormentarhombreshablaApuleyo
Lih'sen su Asno de oro. Ay muchos que ha-

14

bldestegenerd de tormto. A otros


metian n eueros de animales sacadas
las cabeas y ailes eehauai cks en
que se ceuaen las moscas y gu fan o s y
los comiande dentro,y por defuera las
bestias.ambien emefmo Apueyo ha
blade estoiy fant Chrifancto pdscid
de esta manera.
*'
Ioscpho hablandode las cruedades DefmUvd
q fe vsauan con los martyres de su pue? ^s con elp
blo dize q los cargauan dcvnas piedras f0 tynm
muy pefadas a los pies y a las manos de
rnanera que los decoyuntauan y monan con gr door en cl torm o.'Defpues se dioaios martyres Christianosy
entre elos sue la fancta virgen Euphemia laquai padescio primeramente car
ceescrueles y asperas heridas to rmento de ruedaSjfuegOjechada a lasbestias/
otada de mil maneras serrada,freyda
y cargadadepiedras3y alcabocchadaa
las bestias.Dauafe esta pena a los q deui y no pagau,pero por fer muy cruel
vedo el emperador Cstantin q nosc
es diesse ta castigo por fer tan atroz > y
Csiodoro en fus varias > haze mucha
memoria del peso de estas piedras.'- C.Tfc<fof*Otros mil tormentos auia conque fati- **f-4i
gau a los martyres d Cbristo3afstromo poneros en prifiories y cadenas f
epos addepenass5y desnudos ponia
debaxo cafeos devidrio y tejas,porq s
si penassen mas,a vnos metian por entre
las vfas canas tostadas q lostorrtaua cruelissimamete, a otros los matau
de hbre y fed5a otros los hazian cauar
en las rriins de la Rpublicain sin nin-"
g tormto pudo hallar la crueldad
ra de loshbres q no se experimtasse'
por ios mnistros dl Demnio en los
sieruos deChristo3y siprepudo mas su
constcia q ereza dios jaezes.Mas
q este capitulo se cierrec vna cosa gr
de y los lctores quedstisfechos dire
algunos tormentos que s dieron a las
sanctas mugeres para destionrar su
honestidad^que cierto que aun que
no suera para mas de esto poco que
P a
dire

',Lib:rQ:prfn:r.o;;
dire estaua bien'cscriptolo queqoeda
dieho aujiqne todo cs t bueno que,iiO
tie'ne orra falta.sino no .auero y o ho coa aque! cspiritu que ells padecieron.
- ..Coacierta es q qui vuierc leydo las
vidas de los ilintos(quees vna lccxion
necefarisiaen iaygleia)aura vise o
notables trophes de virginesy triumphos de orras matronas que causan.
grau marauiila el ver que en tan faco
subjeio ay a auido tan granvalor que c
saberayan vencido a los m u y fa b i os co
m o fanera Cathalina , y en uftrir tormentusayan ygualado a ios fortisimos
martyres como nos io reprsenta la y2 le fia en lasfancasvirines Yn.es y Agatha pues en los oHcios de fus n'estas
se dizen ios psa'mos d e los martyres a
de notar que citas fucion yguacs en
la t oieran c ia a el lo s. Pcro dexemos eo
y mpftrcmos dos mal d ad es que vfauan coii ellas por injuria pensando que
por guardar la castidad dexarian aChri
lu, como e esposotuuiee efto en
raenpscn elas que la frmeza de la fe.
Era pues costumbre en ei pueblo Ro. mano que quando vna virgen auia cometdo algcriraen porque merecee
3a .muer te primero fuee corrornpida
delyerdugo que murieie: tenialeesto
orcosa tan vsada, que Sueronio Tran
q.uiio 3 en la vida de Tiberio Emperador lo- nota porcofa efeandaoa, y lo
rnesmo confrmaa Cornelio Tacito y
Dipndos quales .tratandode la iija de
Seyano vn ciudadano poderfp en Ro
ma queue ondenadaa rauerte endo
virgen 3 y el no guardarse l costumbre
autigua con eia de que fuee corrpida antes de! raorir se tuuo por casa que
sono mal . Que fin tuuo enestoelpue
biaRomano no lopuedo ymaginarco
iPl a virgin idad naturamte tengav n a
ck^ta gracia qapaze a los ojos.y aas
orejasi.Dle.efta costumbre tan abomina
bkjVino que quando las virgin es yuan
amartyri primera ,que pasen por

lacoronalas entregauana varones fuzios para que lesrqeitafen la otra de q


eilas fe preciauan . taoto como acaeco
aja. fanera donzela-Serapiaqueyicndo iacoostantissima y que no.fe auia.de
aparur-de laie que orofessaia, la -entre . - .\
garon a dos Runanes , mas al u oDro el /,reSpiritu sanlo sus marauillas que no pu
dieron nillegara su ropa.Y'dcipues fan
ca Lucia coin o permanecicse en su in
tt o scto y se t ratasse de darle la muertclaauicron lieuar al luear de las fiacas y misrables mugeres , mas de rai
m a nef a la hizo el Spiritu an cl o nmo
uible que no b a sta r o n fu cr a s h u m a n as
para. I a qui car del 1 ugar adde estaua., Y
de sancta Ynes leemos que endo Heua
da al rnesnio lugar y vuicsc de violai' su
virginidadjCl hijo de Sinphronio P r esc
co vio.cn la Vireen vn veh/iardor y luz
tal q quedo muerto, y d est a mancra ro
daslas virgines fanctas que yuan al mar
tyrio?y eran tentadas en este punto iue
go auia milagro conocido porque ei
Spiritu sancto las guardaua, impiaspa
ra que volaTcn al cielo por fectissimas
y puras,por saber muchas santas virgi
ns lo que passauay cl peligro en que
cil au a su virgi n id ad se anticiparon al
morir como sancta Apolonia q estando
aparejado el fuego para meterla en el
eriterjdicndo q primero inrentarian de
hazeric a^una fuerca abrasada de otro mayorfuego que el que al li ardia c ,
echo en eLy ant Augustin cnenta en su L'ltC,z
cudad de Dios de vna sanca virgen 11a
madaPelagia con otras fus compaieras q scechar en el ri o porque temi q
lpsministros de jufticiaauian de vipar
uhonestidad 3. y-cl dizeali como la y
glea las cclcbra por martyrcs,ydasus
razoncs para ello. Demanera c] qda aue
rguado por lo dicho, la crueldad y mai
dad q cometian los juezes ctra las saa
ctasvirgines q era mas fuerte tormeto q
el q halaron para los hbres porq este
llegaua a lo in tim o 31 aima y viuo l co
rac el otro era sobre ei cuerpo y carne.
Otra

De la Republica ChriiUan.

ny

Otra'maldad hallaron los Tirannos


contra las anctas mugeres que venian
;i lacorona del raartyrio que eraracrJcs Jos cabellos , y afsi las trayan a la
vcrguca.Esen la muger lacabeay ca
bcllos lo mas hermoso y que mas las ha
y.c honestas porque ni a los ojos de las
que las mi r an parece orra coa mas per
fecta ni cil as q nier en cosa tanto co
in o est o porque lo anteponc ai oro y
a las d cm as riquezas como lo noto
Apueyo en su ain o de oro . Y de la
enrencia dei Apostol se saca bien quan
torpecoacsia muger rapare el cabe
llo . Pues como no pudieTcn vengarse los juczes d cl valor de las mugeres
que endo llacas lasvecian,y podian rc
istir ellas los tormentos con mas valor
que cil o s inuccarloSjpor encender que
ternian en mas el pareccr feas y deshon estas que no la m n cric rapauanles las
cabecas y n cabellos ni veiosencima
della las sac a u an a los lu gares pub lu
s Je olubrc cos . Por eia aiV'rcnra paaron las vr20. de /<.-/;- gines Charitma y an et a Eau fia.* mas
wnbrc
*no p0r Cilo ceTarou de confefiar el n5-

f Bchr^ny mt'micltd de escreuir b$ yi-

Esptifs de aucr escrpt


las prseccionesde la yglca , vienc bien que se
r ra te de laantigucdad dei
escreuir Jasvidasy hechos
notables de aqueos hrauoS guerreros delaij conrendiendo con lDemo
xioy fus ministros alieron goriosos
vencedores. Escreuir las cosas pssadas
quando sondignas de que quedeo por
mcmoriajiio ay para q aqui probemos
II es coa justa y neccana, pues l raz
lo en se n a , y no vu o nacion tan baibara que no procurasse que sus acaecimi
tos quedaien guardados para los venideros. Y ninguna Kcpublica vuo amofa que no tu incise este mesmo ciiyddo,
y de aqui es que la republica Christiani
yEccleiastica proueyo3aIumbrda del
Spiriru sancto 5 q q dacn por memoria

bie de Christo , an tes con animos confiantes aeabaron, cargadas de o nos tor
mcntos por llcuar dobladas coronas<
Este genero de cormero^aun despues en
ire los Christian os se vso porq los Vvi
ce ses acoi brar tresquilar a las muge
res foJfncarias, como parece por aquel
Li.6.cz.so. fy capitulario o suer o anriguo.Mas esto
a,7
q suc antigumcnte afrcnta despues en

las cosas de la primttrua yglesa para


prouecho cornu n de los prsentes y ve
nidcros.Yafsi luego q comoaaucr cri
cliamartyres , vuo quien escriuieste sus
goriosos trop')co$:aunquc oy no parccen, puesto que los vuo, y alguna causa
sue auer con malicia los ministros de jti
sticia quemado ios procebsy sentecias
que se dauan ctra os Chritiano$3por

Usctos martins ^ y-c'Ofpofficron crkdos


notariatrfarayuc Je o-iitrjjeii las mmo n
rias de los que fmdaren ldyglejt4*cn fu p<t~
tiench martyrioy perjeaxivncs. Cap. A" F

Jayglcsia es genero de rclgi3porq las


virgnes c' dexan el mundo y roman habito de religion se cortan os cabellos,
e m per o de esto Iiablaremos en otra par
te que venga mas a proposito.Esto eslo

q afsi quedasse menos memori de fus


an ciras victorias. Ydestc pareccr es Pru
decioen su Peristcphan: pero c tat ym
eb Gregorio quiere moraro cri el rc
gilro,y dize que en las BibiotftcsRo i,*7-

que se ha jdido dezir de los tormen tosde los martyres que n dubdpareccra bien aqui junto , y los predicado
res y los m u y doctos podran hallar cosas 110 agenas de fus professiopes y bs
buenos Christiario bendiziran a Dios
quandovean como compraron los fanctos martyres elCicl^''

manas no parecian las merci orias de los


hechos delos primeros fidadorcs de la
ygle;i:y respondiendo Onusfio Panui
no dize en su Prologo delos Potisices^
A d ode esta tanas maraillas,y hechos
h otables de los martyres y de losvarons clbres de aquel tiepofadode esta
aqueilos escriptos de Egc/po , que sue
P 3
. - veziU

j> , 1

p'iib uo ooaio so.iqi[ ouuop siq srp>o


n 0 or p p v s* 0 \u r s .1 uq 1 u : r X p 0 \ \ r ; r p "* i u op ops-.q srtdrj j our.iipulr.ioi} odpqo
<>f!^b'qq> ]op p^jndy X ^?qo^ri:f 3ur|
opopi\-rnj sof op ) o.ii-.tpvii( odjiijo .-qj
sof A'-sojuomoijjy ';*q op sopnj.jy iirj*i
oijdqopq([ ) lOMnpi.Hj; b '-opoa o.ionj
sopnlpjqi op soj Vqoqody r-jr op -o
o.u b oa^in.iojo ;sri.tc})pqsi::)irqo!Ooo
s^p^loopopy ;;nuoor!fioot} op v\ -urj
n> iunuuo}| KfppiX b soq~)pj.io ru)u sopbOU sopnb o.ioijiubtu 00 iqotu.ioq
pnaioqoj sop'.nio^qfpX so!.iX.i.ivui op
so\ ;s-)nlu\n! c>]\; Xi: b .irpup oui| b so[
<hia X b uo soj son^ntiK rjp,dso[S'odoi.i
Kop o.fzo' on tjj pnLui.td A r.rj),ioou
oj'io'onooj pip.iDAi'Oj ojuu]i:(p^oj)o uo
sr[ ^rpiA op so{ sooijiHod rr.ponu vj
rjrp r( cioiJOii|p opjb ojud t3 onb
oqouiA ti.inb .ijpmuoj scq
sv>i| op
s*o| cso.iX,i.n;iu ojuotiir.-.Min.d no v\ rpiA
op :urc ojuoinoj;) rdi:d opnlojip op
.u^ cojp.\] .r/ip * ouoti'ojp) o/iq oq bOtlOuAJOi c tO SV.\ S.ipMb tqiUpJ 0.3AJ

.o^

so].trK>u sopoq r.nui b on rpca oua ua


nj uoi^bj < o viqaojurd AjpmuAp X -tii
^||Ai.ttnb sv| souoisp:d p n soj sopucj
X pS0.X41HU S0( jUOUlb d K) l?j 0|ppA|
otu\ p anbjod ua tMtO}] rpM p irni
s.*>w3nui X^ourjynq^.ip oiuo. q -nrj
p U p UA l'JOpidod OU tpOOOD p A 0^)0 DU
opo3 tu uasod ojoj zai m vuw. rfoj
tUA lU^^pAjpnv ioxmtua 1 pi ua Ji-'nf
jr/inpipop i?i3q}t c ojpjodX oiprnip
sojpmbu 33m) s*o.u:3ou .od np<u iq tp biod'prp u.3[p:(3A jod srpoi sA3Ji'd X nj
u^jjAid ij X'uKur.i.AjApHnnpo.ul dii.ku:
XMjtm tnuiajnb v\ rprA 1: nVipr tllpiqf)

*lt*0
.
t

UAuprj/ou p oiuput *<; oji:ujij(| a u Ojj.


ouipui (U.]| p'.">ijno(| [-)p<}p(n:p]K(| i:d
d r bt3/ipcso.joqati\/' o3o;)jnc| rp.yrpp
\po\ an q $0 p pi o s tu f
X b n ;> a 1 ]} o
oj rniDnb <xp;>j soj ojnf^oi.unou -oi
X^i:.nud,t3j3ST:|pnbt;sip 5n[ opjiMi! oo
^nStjipuipmn un auj.-){^X[ b -hCT}
XjoXm3pp3p0TO opsp^cl -Xw?tH
tWpQ'ou otiiqBji Mfp p ipm

^ruircl ouriqr.] oipinip sr| :>LViM4. 1


b oiio>i;a imo-u: i.n\\ snpo X si:<')ip
1: XSoUO.TlMpsOj Ojn
SoUO.iripcpi)
r.ird b u3ipMi;>i|o| soj sojjrKU b -!.~}.,>
U^j}.1]!! tp vpoi t:i.".y.ipp s'0| >mj.).)ij ;y
'Oj iXi.irin o.iAd:sA <h !i:j}^3Aus,-> ni tubi:
jod.iUOjO.id ruojpq 03 u} un s.ah-'ui.i.-j."
v\u^ v\n\y.d:] j |n;ur>;)< ,v|^p j;>i|r.iuod
so.mb inmuvlr.| 1> 1 1 1 p ' v fiopoj S(>[
s<nuni.ip.i(AMt;)i,>/iptfs'oxopoip.i() ;3.")t|
.ubr.visono.oripqni '^.IPT-^ r e^//
,0331? osptnuop.>nbcsnin:iou 00 :i r joa 'f;'0)
prp sq srpiA X souopp'd op sn; -Amimu
XSo. sq in ti.jjr tu oua : X sondpp snu
sq 'nopr-nop-id oj jrnb iMor.r s'o -otuv
poArsounqpu soih) onb sXrUMj 2;;juin
op r.iouinu onb ou op.inb uo p odon oa
o.upui ttiiittu TU'l'pnp .uni .Pqq JlOAtq
pv.p y/.v.u v ip.}uuo; * onb.HK srpo soj
sq<o onb un) M-jdmp tirtuij nrd -onu
t.\\j jodrrui.ipop oiurnb oj oub ^nuuo
o.j odou oj onuop 03
prp.ioA c oj
rumtr.ouo rurd ruupop op soj -opuiOA
0.1 AS .tod ri 03 s'ounqpuioouo opo i)\hu
op srun^qopqsruapodr, c bj.od ou ;)j
ojpi| uo sqp tuuSum qoo onb ojm'o jd
A^muo Dtnmio rpfi; opppp u.) soj q 0
ofsq p:ob %oq no oeprjntuod Mq b n r
so[ st.qqtd qjoo .oiq b n.> mpom .sopp
3 ru sap Xi Uj.I Xlso V{OpVU) ?>A [ o } 11 ??(! p 0
rp stuura sri]jnnur. vuv soiupqLofhpp
SO.lOljduop p 3 sq sqoo soiljfippxj
uuoutotut.nH sopop oij;.p%'o.iopu]OA nt
oqonb Xoipjod ou sotuqp:q oI;
apojjj sqo:> tu rpoj'saiofppx.) tnibutA
p o q qp|*IX op U)\ SqO/ Hit) 0pUOp33
a on rtmop X'cprjlqppsrn tiomb -uojo
opsoucqsp'dNqojpin XsOjXjjusoj Dp
NO| S<).no srpjAScAno'souojirA
1A
3X0 d (q A H O lUud soj SOJOpiUOA OpKj'S
oiq un nj ^np-'IPP^H qjoijiq bco/p oj
op o\ tu st b p p un on uo opqpo ojvj op
q |enbi[^}iijttaop|*->piiaiqi a\yotn( '
odjtqooxpx X*pqimoqpnWp sjt 33
soupu tpnbc ^^JP WHJHPP^ "'P |iW*lri
su3 op tpoa puojnt* pr < uojud sopbr,
sodnu b.^ rnpmxi -q o4p;)[ op 'oqojiuf
A q upuoSipp o jiJjnbt
prpJ^A
SEjop $vjod otxioo o\ uruuj.p -oqcj
OJOp

DelaRpub'sicaCkristana;
ovo y Gromacio obispos efcrituendo
a fanrHieronymo5cnvna cpistolafcstas epistolas son verdadevas . Y au n dite 'ant Hictonymo respondiendo a
estosmesmos obifpos^quecomo cl gr
Constantmo Empcrad or viniese en la
ciudad de Ccsarca de Palestina, y oycfle la_ fiima y buen nombre del fancto
obispo Eufebio hablando conel ledt2v*o,que pidiesie lo que quiicstcpara su
ygklU.HUonccslcrepondioel sancto
obispo Eusebio?t] su y glcsia estaua h a rtorica, y que tcnia lo q auia menc-ster*
mas que i e q u cria hazer alguna gracia
aelya todalaChristianayglcfa,mdaf
e hazer diligencia gnerai por tdo u
imperio de los martyres que aura muer
to losEmpci adores palados en las per
secucones que hizieron a layglcsia , y
que juczes executaron las entecias^y
en que dia,y porque coas,y que tonne
o$ precc(iiern5para que c caldiliget a k hizicc v n a hitoria^cntcra^y verdadera o quai despues fe hizo. Y S. Eusebio ordeiio u historia con lo que haIlo cu Jiciufalem y la reduxo a n u eue l
bros. Despucs anadio Rufino Aquilcene dos Iibros , y como crecio cl nunicro de los fanctos, y tabicu vuo gran
des cosas en Iayg!ca,nado de nncuo
Socrates Escolastco Costantnopolta
no cic libro s Y despucs Theodorico
otroscincoiyHcrmiAsSozomeaodexo
nucuc Iibros dehistoria Hccleastica, y
ensin Euagrio Ecolastco Epiphanicn
se cscriuio scys Iibros : Despucs hizo
Caodoro la Tripartita cn doze Iibros
JamarJaafsi , porque tomo de los tres
aurhorcsquchcmosciradolo quedixo
cnclla :quefucron Thcodorito obispo
Z i ri en ftyS oz o men o,y Socrates Cstan
tinopolitano . Y en Arnica como los
Vandalos pcrsiuieron la yglcsia: tam -biC-tom^cargode efercoir Jo$ trabajos
qucallpadecieron Victor obispo Vcene en tres libros,mas si miramos aNi
ccphoro,CaIixto , Xentapulo.de nacio
Gr icgo3hallarcmos que las coas Orien

&

talcs las trato dimnamente .5 y assi cnti


do que lo queel rato fuey cs lomas
copiob que tenemos en este proposito. Vinicrorilos tiemposaddanteat
mar cstecargOjOtrosvaronesdoctos,as
si como S.Isidroq ecriuio Jos ncimiert
tos , vidas y sines de los fanctos de a y
glcsia, si cs fuyo el tal libro y despues le
uccedio en InglaterraAcobipoAugushildese.de! q 1 dize Bedacn su histo- Lh$*afi
ria Eccleastica q ecriuio curiosa y dili
'
gentemente las passones delos tnarty
res^con los demas suceos d cl a yglca.
Aiinquc para prueuade los machos
quecscruicron historias de fanctos y
que emprc vuo cuydado de quien las
cscriuicflsc bastaualodieho todauamo
straremo* como se perdieron muchas
vidas dcanctos y ibros,adonde H p y
los tuuieramos se vieran cosas m ara u l'
lloas de martyres que por confeiar h
fe padescieron tormenros n-unca oydos
y Dios hizo milagrospor cl Os cors que
e clrmo mucho la religiChristiana.
En dosticposvinici a fa 1 ta r los Iibros
fctosy los proccosaddc esta u esc ri
pcos los g orioos tropheos de los lan*- v
cosrla vna en la dcima persecuci que
mouierlos emperadorcs Dioclcciano
yMaxmiiano.Estos em per ad or es viedo
q nopodiacabarel nbredc Christo
con .qtiitar las vidas a os q a professa
udctcrninaron hazer qmar los iibro
adondeestauan las armas con q se der
endia Jase, y las vidas de los martyres
con que se^encendian masa padcfcr*
Hazen mencion de esta sira ley us<f*
bio cn su Ecclcsastica historia dhen- jsj,$^tt^
do que cl viola lamentable qucma><} fe
hizo de los Iibros por rodas partes de
mancra que las placas estaaan llenasde
hogueras para que mar los iibros fanclos - En esta p crsccuci on se destruyeron los Iibros y cscripwrasde los fano$ martyres que coti mucho cuydado
estauan guardados defde tiempos atra$
assi enRomacomo en otrasyglesiaspot
dondc despues los valientes hombres
P 4
<?

libro pr f*OCl 0

f*4at

cn lctnis fagradas an diiuieron cn rbus


caeomo cn vina > y cspigando cn la he~
redad egada cogicndo aquelia mici ia
q quedo dcspues de dcirnyda, y a cab a
c a a q u cl la abumlancia, y loque esde
dolcr que y a que le hallaron ctos m en
dvugos quedaron tan d u ros y tan del lulrados que no fc hallo lo niedio de
Jo que sue , mas de vn fancto quedaron
aigu nos tclimonios de su val or, de otros coma Dios caiigo los juc/.cs de
aquel e hallo como conuimo a nuichoscon u inucncibc 'cs uero , y de
orro como los emperadores que d aron vencidos de vn hombre (lac o no
temendo mas armas que la conlancia
Y quando c hallo vn martyrio y vna vi
da de vn anto papa o otro prclado tu
uose p or uprema seieidad . Todo
clo procedio tic auer perecido en las
perfecuciones que se hizieron contra
loslibros . CJncxafc (regoro Turo-

nene de esta 'alca cn cl libro que tu /.o


deJagloriadc los martyres. D/.icndoj
niuchos ion os martyres que en 11 oma ay que las historias de lus martyrio$ fc halan fa1 tas y cortas.Y en orras
*$h04* dos partes dixequesakauan las histo
rias de machos martyres que padescieron cn Franeiay fc fucron abufear est
Ytalia y as que fc hallaron suer tray
das de dondc parece como fc perdieron muchas historias de fan&os, y despucsfucr bufadasc" mucha diligecia
Orra perfecucion de libro s y ancio
raies vino defpucsadelantc quandoaquellaaguna Mcotisen las partes sep
tentrionaes fc rompio, y cchando a
mariera de vnagran inundaci gentes
Barbara s por todo Ocidcntcsuc cau<
saque este thesoro se perdiesse Porquemuerto ci emperador Theodo/o
cl grande entraron por Ytala 3 y despucsdecendicndo a l ''ranci a, y Espa
a lob Godos Fran cos Vvaud al o $ B u rguridonesCathos, y Alanos todoqu
to hattaru C\ suc e de policia lo deruycror porque omo no conocieTeri

que eranctras todos los libros anetos


y proianos los quemaro.n y rompicron
como hazienda que no les irayaagun
p rouet ho, y idet pues e hallaron aigu
nos originales iuc que ugunos hom bres dodos abiendo lo que (c perdia,
los efcoiidian^uus como la mia y pres
tira sucsc gi suie et d a vno h.uia harto
c on cru au a la vida M as dm. o es va
milagro del cieo ver que ef> aucr vcnido tan gril tempcllad iempte c con fer
uar codices antiquisimos de vidas
de anctos por nmclus prouincias,y au
i despues q ay imprcfM {e vuici a te
nido cuc ta lui) guardar originales en y
gkas cathdrales y eolegialesy mona
iict'ios de eanonigos Kcglucs\y Abhadias de S. emto y (,'ilcl halUramos
mas colas de estas. empero no aMendo
el theloio q tenu como veya hb os im
pieios dat a loslibrerospor papelviejo
riqusunos fanctorales que del pues g a
buan cn cnc|uadernar loros.Uc elios
niuradaes aj yo a Paulo Diaeono de
Mer id a q o y ca enla fctayglea J lo
ledo q yo di. e otros papcles antiguos
que es el q acga el naeiro Ambruio
de Morales cn u$ luiotiasporq y o e
locmprele y lo copre cn Alcala de litn
r es a vn iibrero (\ lo caua y a dfqua
dernado^y auicndolc cohaio a cl haiU
tres rcales de vn obrero de la y glea de
Signer a y o Ic d tres ducadosburldo
se los mas de los ctuditcs q alli cil ami
al rcdedor.K! concilio ceebrad Q cnVa
I hui ol id, y cl suct'o primero por dondc
los Cathalancs fc gouernar, yo lo ha
lle cn poder d'otros librcros y lo di a fa
Magehd y oy cian en cl rca conuentodel hcuriaby cntonccsdixc a f u Ma
gclad que conuenia ha/.ere diligenciaen g u arda r los libros antiguos, y pidiedome que orden c teniiaen dco,y
yo ddoa3y mu.y a su guto trato < ei o
y despues mis perfcguidorcs me quita^
roncteprouceho o por mejorde/.ir a
n u est ra nacion, no tuuo elccto,mas y a
han dado cuenca a Dios todps los qu
meh

De la Repub! ica Chrithana.


me han estoruado estas buenas obras y
otras que yo tenia muy adelante , Mas
fcoluiendo a nuestros sanlos > e] seor
que tiene cuenta con los suyos en nuctros tiempos ha despertado tantos va
roes zeloos de fu y g lefia que loque
estaa escondido y puesto en oludo bandado al pueblo Christiano 3 y
en el tiempo mas necesario yquando de los Herejes los sanlos fon
mas despreciados. Quien tomo la ma
no primeramente 5 y abri el camino
fue el claro y dcilsimo varn Aloy
lio Lipomano obispo de Verona , vno
cielos mas doctos Tbcologos que en
fu tiempo vuo en la yglcia, ste varn
de immortal memoria, comenco a jun
tar muchas vidas de sanlos Griegos y
Latinos sin orden de mefes^mas por to
mos,)' acabo ocho,y porque nada que*
dalle acras procuro que todas las ho mi
lias de los auctos5y sermones queeferi
uicron o fu c i e d e fe l i u i d a d e s del fe or , y deu finla mad re,y de algunos
dejos actos como de Apostolcs5y mar
tyrcs,y confestores adonde toeaa al
go historiai lo pulo en fus lugares aco
modados con que fe con/irma mas Ja
verdad de aquellas solemnidades y
cita suela caula porque all fe hallan
nintos ici mones de Gricgos^y Latinos
y lomas clei calendario de Ador* Treucrienfe, y de Perro Da miao, porque
en ellos 1c tocan cofas con que fe con
firma la antigedad. de las siestas y iati
dad de los sanlos* Despus proueyo la
nuicricordiade Dios del rcligioi i si
mo varn fray Laurencio Surio , cuyo
espritu , cuyo zelo en las cofas- de la
y g lesta y Ghrstiana religion fue arden
tisimo^porque en todo lo que el pudo
aproucchar nunca c uuo ocioso en vn
momciuo,y afsi entre los otros prouechos que ccko sue la historia de los fan
tos en cys tomos tan curiosa y con
echolias y aduertenciasde como quan
to ay en la ygle/ia para vtiiidad de los
Catholicos^queno ay ninguno que no

n7

vea que de le cl i on ay en ks hil ori <s q


nae, y q de prouechos.Y porque Lp'amano junto mas lalos de la y g lesta.
Oriental que de la Occidental, cl tomo
cuy dad o de buscar muchos cdices La
t i n o s d e do n d e sac o i n finitas vidas de
sanlos de branda, Alcmania5Inglater;
ra 3 Italia 3 y hartas de lipaira . Y nue
stro Seor feracruido que cada dia ir
bajen otros nueuos obreros 3 y nos de
otras mas vidas para tan gran prouceho
como fe ha zc por ellas a los Chriiianos. Puede gloriarle nuestra lipaia.q
ha tenido d o s o b r c r o $ m ty v i i 1 e s en cite
cxcrucio,pues bandado en lalcguavul
gar muchas vidas de sanlos co hermo
so estilo de de /ir con purissima vci dad
y con granaprouechamiento coimm3ct
vno es el venerable facen-dote Villegascapelln dla capilla M til arabe con que
astegura fu limpieza delinagc(qiie para
cito hazc mucho alalos y a! hornada
dotor b afilio de San t oro natural de
la ciudad de Calahorra, los qual.es am
bos han eferipro fus blofanlorum co
que todos los que no saben la lengua.
Latina , y los qucJa saben salen mejora
dos con semejante le'tiom Y tomando
otro camino hizc dos histotiasde la
los j la vnade sola Espaa en diez y|
seys centurias adoucie e trata quan lar *
gaiente fe pudo aueri^uar la verdad
de cada historia, para lo qual andium.
nmcha parte de Hpafia * La otra es va
'ioanorum conforme el brcuiaro
K omano y lo de mas que hazia al pro*
psito j ordenndola por los aos en q
fucr.,y todo qanto fe hallo por ios 1c
ctionarios^y historias de todos Jos rey <
nos y concilios, y otros memoriales c]
pude uicr traydos dcKoma,y otras pro
uincias adonde efercui . Lo qual todo'
ya fue visto por quatro grattiftims do
Clores de la vniuer/idad de Aleis a'
quien el consejo Keal remiti toda la
o b ra . Ma $ n o ha sa lid o a 1 u z 3 sild r a q u a
do la de nuestro Seora los ojos del al
ma los que han /ido est o ru de q estas

Libre primero.
obrasno faisan a uz, y otrasque elan
acabadas.iMas pues no han fa I id o no d
lie fer venido su riempo.
Scrajusto que tambien c aduierra
aqui que las vidas de los anclos amiguospadceeron o tra p crie u ci on no
pequcia, que sue sali car las los 1 erejes entretexcndo en clas muelws maldades amenas de las reeJas del anCio
Ituaogclio y o tra s alcdades que los
mclmoslcrejes cn js ectastenia inrro
7.idas para que despues cjuando los mac
st ros de la c^ar^uyecn contra cl los o
ecr uiele,pudiel' des ederfe cdezir q
si i g u aq u c 1 ! o s c r r o r csy opinioncs,cn
suslibros elauan ccriptos,y cn las vi
das deaquellos que renian por ancros
loshallaiuuj'y q 'picsaqucllos sanelos
iui hedio aqucllo , tambien cllos o
amande eguir. Yreu mezchuun colas
ructes , y sucra de lo que era ey nat li
rai por deacrcdirar la auctoridad de
los Ap o fiole s viendoque muicrondi"
cipulosquehazian aquellascoas rnost ran do que cran talcs como los mae
stros Esta nuldad ya la preuino c Sc~
fiorcn la Parabola del padre de familas qutauicndo sembrado cm su cam~
po muy buesta simcntc dcfpucs vino cl
cncmgo h ombre y sobre sembro a ma
la yz2amaY ass maestros maestros de
la ygldia primtiua entendiendo cl engano nos dexaron aduercidos^y eos
con su sanadotrinu alimparon el bue
pan y le arrancaron la m a la y cru a para
que ass no sot ros no comiccmos el p
cmponorado con que muriecmos.
IfalJamos muchas vidas de sanctos le
nas de esta dd'ucnturaj y addeseccho
de ver la primera vcz sue en la vida de
Aposto! antPablo adondc seeitrctcxc la de Thcda'su d stipula, y ai muchas licencias mu gnies de lo qualhabmi Tcrtuliano en cl libro de bapris*
mo,y afsi vu o cn las vidas de fane Po
drolancuan , Andrs y 'l 'h o mas , y d
itincratio de font Clmente las m efmas
falrai y mentiras comoJoaduicrrc sent

Atbanalio y Philastro en cl libro de los


1 lcrct;es , y c papa (idaio en el coneiliodc losletcnra obipos nos lu/iu:an~
rosy aduiirio con q un m o tirwo auiaru o s de Iccr las vidas dr lo* martyres
que alH cna. y cpiphanm m lu pana
no en mil panestrac miu soscxcinplos
de dto,por lo quai en nuctios riempos
c h.m quitado muehas colas que aiuh
uan a poeriphas,)- in ahmn c ivditode.
los folant toi n m que audauan afsi m
latin comovuii*ar,y por cioen nu liisto
ria de ancUH al punequo de cadu \ id a
quclo pidcjiaiio vn au',uim.mo para
que ciepa que auOtoidad y Je tirne ca
da vu a,y le lea hn eh. i upu{o,porquc no
esune cn cola i*ratuir nin;*uiu bri?.n a de en^ano ni jopciha znasodacU
ridad y lu/. ,puci datn)s lcait>n para q
los t] ue son eie;,os vean m.is y a hn que
v c u (pie eng an m a % e ara vilt aJ)e ItttttitutiUd j "V'/o t'a A4r!> ;J<i/tni
ch Iti ^Wc/m,> poryttejt Atif4cjfi,t teiiim
tn 4prtm4 ti4 Jt* tV&* Jt V h
Hrna muy a pf opo
to depues dr auct
dado nctca "de iig
que f uttteron cargii
dceserewif i*n vidai
de Inswaiiyrcs tra
ra r de como iiff
duxo cn la ypjeiia ri vio de los Martiro
ogios.y quienes f uci on lus <jue c tara
breuedad adnotar las metnoriasdelof
fanc^os cnaandolos por todos das^y
que c hiziefie memoria de rllos en la
prima. lis purs de aber o la causa de es
creuiric breuc^ vidas de fadlos,y ponet
se cn los MarcrologoSj emarm de lo |
cn Roma chizo q u and o los notarios
andauan inquiriendo cl orden deipa*
deccrlos martyres porque de ia mesma m an e ra que en lacscucia de ia y^c
sta que cs Homa, los nanti fccs manda*
an ha?.creladiligcncia5assictnbiaron
amandaralos obispos vniucralmenrc
que

De la RepuBIca Chritana.

Cap. .
Cap. 8,

quedipntasen en susdistricos, yprouincas5clerigos y perfonas diligentes


para que se insormaTcn de quiencs pa
decian > y cobo? y adnotacn cl dia de
su nacimicnto (que assiiiamauan al cn
que padescian , p orque cn cl nascian pa
ra Christojy norado o cscriuicsen pa
ra que de all adelaucc aquel dia en que
padecian y morian sucle cada an o con o ici d o y se clbrasse su memoria, assi
lodaa cnccndcr Tertuliano n cl libro
quchizodclacorona del oidado * Y
sant Cipnano m as a la larga, y quieri
quicrc sobre esto ver mas colas lea a
Jaccolia q uehizo acobo Pamciio so
bre ia mcfma epistola de fane Cipriano.Esta inanera de m cm o ria llamaron
en aquel tcmpo Fastos?porque aun los
Gcuules los llamaron assi a los fol m
ues que ccicbiauan a lus va n os dioses}
y parece que defpucs nuestros mayores
mudaronel vucablo y desastos dixer
ctas y proprianicnte eracoiuo cal en darioadonde se Icnalaua cl dia del nur
tyno y e escreuia lo que a u ta de su con
eon de la se p or d o nde uktcco la co
rona.Hle Martyrolojjio segun cita rccebido por nuichos aurores * cclciaH
cos fc ordeno por Eusebio Gearienc,
y q defpucs S. I eronymo lo "tradiixa
de G ri eg o en La r in. Y su n da u se en lo q
se lee en vna epistola de Chromacio y
Hcliodoro obispos^embiadaa S. Hicro
ymo,y esta tanrecebido esto que Ca~
odoro en el libro de las instcuciones
diuinas,yBeda calas Rcrractacioncs fo
b rc los a<itos de los Apostolcs y Vval*
srido Estrabo en el libro deos diuinos
ocios,o eccciastcos dizen que Eusc
bio escriu io el Martyrologo, y S. Hie roiiynao lo traskulo GricgQ en Latin..
Certo es que autor de los anriguos ni
memona que tega la auto r id ad necessa
ria no lo hc 9 por<| Euebio no hiza
nuu; q esereuir las vidas de los marty* rcs quejito por los mmorial es q dize
que md o j u n tar el gr Constantin a
u perco 3 pero ni lo puso por mescs ni

n8

por dia$,mas por losaos constilarcs y


de los Empcradores. Y S . Hicronymo
q u c n u ca d exa d e dezir que libres ei cri
uio,o quaes traduxo , o que aiadio de
este Martyre logio no dize palabra * Ni
aquella epistola que commenreanda
enlosraartyrologios de los dos obispos a $JIicronymo,y fane Hieronymo,.
a cl los no riene aqueiias sueras que er
necesarias porquecierto oingun nom
bre vniuerai en 1 erras p rouai a fer verda d o mas que al! i se dize, por o quai
de oy m as no ay p or q fundar la verda
3 este p ro por a q 1 testim onio q esta ta
reccbido.Yo dire agora emperoo qhc
podido lee r a cerca delvo de los marty
roogios 5 y creo q no ay mas q bucar.
Coacierta cs q i los martyrologios
que se han vado en la yglesn cmauaro
de la diligecia c Eusebio Cesaricsepor
que jro codaslas memorias de los mar
tyres y q abreniadas Jasvidas fc puero
en el orden q oy vemos losdichos Mat
tyrologios q con m ay o r ra.z podemos
prouar q mant o n de las diligencias
de los n o tari os del a anctaRomanayge
alos q u al es con los ojos veya los mari
tyrios o haz seucras insormacioncs
para apurai' la verdad porq no solo Roina tracaua de que se mirasse en lo q pas
sa u a dtro de su ci u d ad , m as t bicn fc
encomendaua a los orros obispos de ro
da la Christiandad , los quaes de ordinario veni cada ao a Roma5 oembiauan a dar c u en ta al Summo Pontifcc-.
del incremenro de Jase, y enronecs nooo auiauan de lo que renian las ygle
as ncccssidadamas tambien trayMJCn.. ,
lat ionde como e propagaua Ja c y cl
numero de los conressorcs de Ghrifo,"
y como padecian y e oponao comm
los perequidores de Ja ygea 5 lo
quai todor se ponken Jos.rcgistros co
rnucba seguridad , Ypuese/to es assi
harto con mayor fupdamento pode
mos dezir que el Mrtyrologio tnua
pri n ci pio de las diligencias que mandaua hazer ei pastor vniuerai que
de

.mmero*
3LiIh*0 i*
de lo que se halo en cl libro de los mar
tyres q Eufcbto rcaH;io,y eiopor muchasra/.ones.J.a primera porq la dili<;c
cm y curiodad cccIckiIkm iempre
cmano de la y ^leia. de anc Ioa n dcl.etra:ulc Iuna , y quando en orra parte
e inrroduxo ah.'.una cohimbiccuriofa.
alcabo venta allia fer Iimada parque n
ea alm tan persecta c(hiio vemos cn ci
rczocclebnir delamilla la liceliura de
Jos arnarnencos 3 y orras den coas
que au n que en d iu cria s nacioucs y pro
uincias e introduzian q u and o \:n cmbiaua a la cortcRomana Lis bolnia mas
perfecta s y eorre^idas . Yten nin^una
relacion o insormaei vuo en lo tocan
te a la cano nizacion de los fana os, co
rne h que la y^leiaRomana uzepucs
cotno Kueluo vuieie ido noiado de
Arriano como lo aduiertecon bai u cu
rioiidad fa n r icronymo en la epi/lola.
aPammachio,y contra Rufno , y en la
Lib.i.y.%. otra car ta embiada a Mmeriu de creer
esqure aparraria la yileia de eccbir
d o et ri n a de doctor fbpechoso, pues y a
ellaalgun tcmpo lo dio por ral en cl
concilio que cccbro cl papa Gelasio
conlossetenta obispos . Miradopues
est o no ay que dubdar fmo que los Mar
tirologios manai 6 de los registre s R o
fJis.c.fmi m an o s que se sueron conseruando dest4 Km Aria dec papa sant Clmente que sue cl pri
licdesm.
mero que comeno a Juucr diigcncia
para que se supiese que martyres padei
cian por la confession de Christo , y
de ay ad cl a n te se uc con ri n uand o cada
dia y despues puco en vna breuedaci
q pudice cadadiaha/ersc metnoria cn
Jasygeias detodos los martyres se cm
biopor roda la Ghristiandad para que
se v saOc de c . Iaxefe battante prucua
dcestocondostcflimonos qucaqu e
iracrunlenos de cy muy fuertespa
. raprobaria y coarmarla.Snr. Grcgo1 rpapaccriuicndo a Eulogio patriar
chaAlcxandrino cescrue en este proposuo dhcndo.Nosorros tenemos rc
cogdos envn volumen casi todos Io

nombres de quantos martyres ay coft


mueha diiUncu ciaando los dus cm
q n e ca c! a v n o p adel i o ..y todos b >.-> d i a s
hazemos en la mia comemotaeion
dccUos . Y no ioio aquel volumes!
amla quai ancto inclinas tarnbien ei lu
gar adotidcfuc martinzado^nus en que
diaporque de cita manci'a e encienda
y fepa cada dia qiuntos padccicron y
en que dia, y ricri'aJ )e clic tetimonio
c acacomo Rom a epre tuuo fn Mar
tirologio ordenado deia manera que
oy lo tenemos notado con breucdad,de
la quai e sac a quantos mat tyres pades
cieron cada nu s y cada dia,y enque pra
uinciay tie.ra,y por coiijMiiie debaxo
de q jue/. o emperadoi^para m ay o r da
ridad de los tiempo.s en que acacci las
talcs muertesy uutty l ios. Pues quaii *
toa eutendere que ucl rc?*dli o Ruina
nofalo para las d cm as partes e Marti rolo;io > don cu e uyo lo coniima gn e| prQ,
c ctas palabras.Ayudonosa ela o b r a /Ogo.
(para que con mayor verdad fe halial
los dias de los martyres por andar muy
coni ulose los Kalendarios ) el venera
ble y muy anti^uo Nai tiroloido que
por vnode los pontices Romanosuc
embiadoal obifpo de Aquileia^y despues pormedio de vu reldoo iiermano sied o tue por al^unosdiasemprebt
do lo t rai lad e con toda ptit la y esta d o
en Rauena dtermine ponerlo por eabe
a de ela obra.Dclas paabrus e ve b ie
como el M;irtrolOto Roman o sue el
primero^y desde R orna se embio a Gre
ciay a Oriccc y se espar ^.to por acci
dente . Yauri(]ue sea verdad .con
forme a lo que aduercimos segun
la sentencia de Tertuano 3 y sanc
Ciprano que y a auiaorden de h:\zct
memora de los martyres,assi para ecle
brur fus dias como para cornemqracio
todauia era poco o que aua por las
otras prouincias a respecte de lo que cn
Roma se auia junrado que era lo m as y
mas sin escrupulo-Y ass quand o eleyc
renloscalendarios o Martirologosde
Beda

rpoy; X opjunj^ X oainuib s siuu oj uq u


opX opuoipuun uuibj so[ t;odtnon Tjojd
uo.iou^ j oioippo o.iqoj srj sv.r A unj
p so.juouir onb uj rijoprX uuinuo}] opupt
X onb.o{pojurno| ouniu Kofoop -t|
0/ nu s onb o .ijpiuu so| so.iojjojoo oub
p; ophonpd 011 uuin?|p-) tn:.i uo -uniroo
.iq 0 ^oj.n:.upo{o:> X so[.Touod sopuirj ou
bso';l uo.iooopiqdjo.i Aod prpp.?iVj op
X*rpiA .iriou so s*ojXj.nrui onb riojoprd
o srj sronno.id opuopi: oj -tp^drnX
opnv) 'opq s}: 00 m o .Tod riuruiojy
onb ;..is;piMod!ij.iso| urnA* -ur.|jubuoo
p 30 1 o s , :i \ s p > . j ^ n1; . ] t ' \ ! . o s X p ? u m t n u | : p o
X so/oAi: so] so.opi?;)ipod tPJ^joprd X1"
so.uo uoo i*| Xrpuoiord riom:.iojoa -oa
unu r .lozrq sMqo inu nv srjojp optrrp
so| | s'ou p-u.i.UA op
X^oj'iiqun jop
son< it.io oNopv/inom.'o ,o- ooopui.u
no|)od\r o; oj nrp i ^ if] : r.n\Uoi: oub uo
srj mi(\vj..v1 sr? opiu-.r uo.ioppprd o
noionnui u iu soi 'ji'UHu sono opLuq'n:
-.f/iq ipk a r- juoi nMOi oj i-.pp. uo;|fr
? u> X'i.rjMiuiopq >.? ;* i > soj onb nui/.1.:!}
ui sn:^)ps.ii rjy.rq ilv.'. ^jinbu O! u
.iod lotnp s'ojirdsrj ..qrpMtd onb srip
um.> uo onb toj Xun^ntjqopoo onb supiA
io/*.' t;<^ c .iopjriuod uo suj tn.n'ii ofo -
ujpXSoi so rj i:jn"o som?:j[r|Oiibjot
SOl.0t!j-v ''OlUOUuU! tlO O.O^pS'OJp- PI0.UtI
uib tu.MujJd y,Hrtuioj so}|0{jl)K -otui^
sof ^nrj si op t| runpuud i;op^( r onioj
op opotpj v onb sojpnb; t?o| so| :mh
ni*;,'.> tu uo jo o.ioun.id otl,>ojo,in.UHii * X
r-p jo ourpa:i[i;o otn:uio>i ononu -onb
opuoi .umuii p* o.jounjd oilo|<>.ru.u:ui
oxipo.t ';r>j sovvorf op j r tmpun.d -oj^A
vij X ou du<h op so[ VJtoop ou) -nnb!
sc)|j: onb tro ;,i:iin'[t' d no.; pu su uo] -oo
uu souo.ui:d & X \so iv\ -onbi:s-ouaioipi.t
^Ojf uo.ionjonli r.MHW^n||SO}<JUtj oo
stif pu r -[ tpA n^K\\ onb uo.ioioo.nid
.opoonj uoo jTjnorusd op r so| -avr.7rd
unp op sus uosocop-o X.uo|d?.3ptu un:
arijd srj <({0ip Souop.iO X ou ;v/.({ muj
or? arpiop.n'd snp-p Kodsojiu m se i;d
u<uopoi rjtp-:?io.uu ij b ou o\v. -hia
p^jion onbanr mono. u r.irdsopanoxo

.iof sopi^uiij ^ unuoubiod uo Ojp ou


oy.opo.nxi sojojfjozeij oniT.Su oiaoo j
oftioiiui q\ ?,7x\\ cipjuXij onb so -funji?
.igdrpMq p m\.u} opuTj o.sono.id Ob
sondjop oj.tomop opXof tj rpoj uo ">p
XSiooio.m.i.nHt sopiMqmou sotrnojc ri o
s>o iXui:m SD.iiji.uiod's.-) Ojp.p.oo so ja
X'SOU? piA SC f X ST.UO b:UiJ.Od v~HK.O
i s o i, o s p z o * j o s p un i- s u i n o j t o s m \i x Xj
so.t Xs;o.ioj[}o.fit>.) sou|<;i[AS,?^tirj ~.tt|
otib n sopr! soj j so^ur r.u'donb vpio
np A- n* oubli ou uojjor/iij
oiu. -ou
soprjq ruAi:uoj rjoo Xnui ,"}jojd otfv
opp nbi: opr.nnh: onb po o.iop*:p.ioA
oopo.iA.-irou.i so p ouvuio}] < A onb a o <*
sop soitnnb oj q m: ojdnop ii-'t] -iKH
'opip r jioO} opo oub so :j onniq
X q tt|rb.I jod opuop snu smuoq Op
.iLi.i X \iuuouo \ soj onb iio.iom!.np
SOJ S'tMUOp .OjdlUOU. 0{ UO.UpnuU IMU'.M
oi'ojOJ omoocom:iuo) p .-ib )
'ti.id
opip A -q p oaqoj onb nj nuosp opoi
o.ujqoo oonjrippo f X p so {.i oouo.u X
op p 'uop) ouion souuu sopoi opso[
:srut rppnub.i:d wounui onb sousj
Xuiu sop'pm.1 oubuu" tquo oulpupd
uroi d o n r 3 m X soudpp oj ?3rij Xmu
1 ; opuv no.) stq suti? oub ."5} f!V:b|p' od
o* m: mh\ opo op.iosd nj d u lu .10 o -mou
i.j
pjr p o(uO(o.u.n:iu oui:u!o}| -tini
onb uo nj ottiptn.u onptij Xnood jpi'utu
oj oood o.ioumu p o sopinq X d)r>p on
onj opnjdun d .io pnQ }j\ opaun X so.no
OU KK OpfqOfp HpOpJod OU q 0.1 ~JOd
b ."m soi soptpf b on (poipiuit soj sb.no
sojojpnt; uojonjsopoj >j o nui sou son
unnbj ojcj onb'iHnuJUO}] -jwiuAtso
X'pj pji: ounumi o'/i| i2f04..nHU
b ou ouonj p )| 'Oticino X ou Xx to sojp
mu s onb onbjodc<;'ouonippi: pou/o o
mqumS p tinpjo otnnx!o> f o|).YobX
oj ixpoi? iq pi'pon^nn? pp -ojatWKUi
o ? o * j t o,o m- s nb ouiorptf s o o u d b.])
Oftmdw $op:.Out?5ip sejoo tmuqorjb
c tq pi:pjopn:> op -p irj r:.;;U!.H -omb
souicnbXuojDnjsou so{ oub ucuopu|
pp$oSo(o<tu.n:u qrjnbj o o oui c Hivnb
Xop t, onh tuoij bj o.iqnuvjo:>v,
........

Libro primcro.
la cction dcl martiroogio*
Primera m ente es bien de considras
comoen las demas cosasla promdceio.
diinnacomo acuc ;i codo? ycomolo
q ha comeeado cn su yglea lo lieu a co
tintiamenteadelue q csla mayor cil al
de que cs de Dios5porquc las demas , o
seacaban o empeoran, las uyas prc
pcrmancccn y se pcrcionan,iio quicro rracr excrnplos de cio pues rodo lo
bueno que ay cn clla lo son, b a fie que
au end o comenado fan C lcm en r c a
darorden corao vtuee historias de fan
tos nunca han fa! cada a u et o r es que lo
leucncada dia ad lan te conio quedo
visto cn cl capiculo pallado, y agora en
cl martiroogio que auiendocomenca
do cn la primrina yglea nunca de ticpos a tiempos hanfalrado quienes vayananadicndolos , El primcro que lo
ordeno no lo hallamos basta que cn ue
po de fane Gregoro se crataua de cl co
mo cosa que no le le sabia principio,
de Roma sue a Aquileya 5 y de al 1 i le
aprouecho como quedo Jicho A d o n
Tscueriese^Depues sant Augustin obis
$>o 4e Cturbcl en nglacerra q uc cm
biado por fane Grcgocio a prcdicar cl
ctangeltOjlo Ucuo cn aquctla ista y despues Beda anadio lo que despucs edexa ver por los fan dos que puo segun
los tiempos yy anadio mucho por auer
passade rantostiempos que no c aua
inadido sanctos que auian paado por
efpacio de treziencos y mas an o s 3 y ana
dio a cada sancto mas^porque no conre n t a d o se c o n 1 o q u c a n t c s eponia de
cada sanco que era cl dia, y h prouinci a de donde sue, mascl anadio que gcnerode tormento padescio , y debxo
de que jucz como cl rncsroo lo dize al
n de su historia Eccleiastica de Inglaerra )tambicn es justo que scaduierque no tenemos el Martiroogio
de Bcda cn su pu reza5porquc en cl se h&
lan muchos sanctos que viuieron despuesde tncsino Beda > afs hallamos
ca cl sati<%>$ martyres que pad escicron

cnispanaen las persccucionc s dr los


M o ros que tueron buenos anos d cl pues de este doctor,y Viuardo .uuir, te
cn su ealdario eh> , y avefc qucclnssanctos quealli estan anadidos , U- tomaron ciel calcndaiio o Marryi olo^io
de /loro^dcl quai hablarcinos Iici:o.
And a muy de prauadoeile Manyroo go de Bcda,i'n muuias partes por lo
quai ( en mietro ufancion't amai e
m os de al go de cto crean aas ra/.oncs
quedieremos y no a lo que cia muy re
cebido con cl tiempo.
Ocropoeo depues dr Beda anadio
Martyroogio que c di ko Hoio mon- r.' w (U im
<\v Bcnitodel conuento de am TuulO
cn la ciudad de I.eodio del ql ha/c m
mo naSigcbcrto en su sy Hutre-, v.n oks
y Vsuardo cn cl prologo de u Mu ;yro
ot;io. Anadioe el de k'da c t m e!c cl;Idoro el quai uc vti poeo ivu^, copioo
al ar u an do se masen cada aiu'o,
Vmo despucs VUardo varon doetii- Mdtnk*
mo C4i tcmpo de Carlo Magno , munido de Caiio Magno Hnperador ,y
C^hritianissimo principe resonno ci
Martyroogio que andaua deprauad o
y io aumento alargaudoe vnpoco mas
que los otrosdc cuya edicton hadaSi
geberto ( cmbla cens eu uselaros va
roues y en la verdad uc cl que masse
vb vniucrlalmenre cn toda la yglca
vnu cra>y .\ quanto depues c ana
dio en los maruroloi.;ios uc obre cl
mcmo Vsuardo por fer como hc dicho
cl ruas copiob y nunca despues vuo otro q lo ygualaehata nucbostir-pos,
I alo cn el primcro tomo de Bcda o- JUrtrolO'
r r o e a l end a r o e n m etr o s o y c r fo s exa- pO dtf f(UH
metros elqual ecruio aegantcmcnte dtUmti.
los martyrios y estas de los fa n et q s el
quai motro mue h a curodad y ing
nie y de cl hazen memoriael mesmo Si
geberto cn cl Libro alcgado ,y Tsiccmioen suscccleasticoscscrpcoresPe
ro ad u ter taie que aunque alb se atribtiye a Bcdafasamcce porque cn el se vc
agunas tralacioncs de sandtos a *ran-

DeiaRepublca Christiari.
da que suero n mucho despuesde Bcda
en .los tiempos d cl EmpcradorLuys pri
mero hjo de Carlo Magno5assi corn o
la de fane Sbastian, de fane Gorgonio
y a de .los martyres Chrisancto y
Dana.
Mmyroto quq cscriuo Mattyrologio muy mas
po de Ao. COp|f)f0 q todos^y fueel de Ad on que

m *4*

mu du parte de el vemos en los tomos


de Lipomano,y todo ectero cncl eptim o t c Lan renc io S u ri o , y el A 1 oy o L i -

pomano loa su diligeneia a marauilla,


Liorecio en tien) p o delpapa Grcgorio eprimo,el quai Io eiimo mueho , y
iuc'muy rccebido en los rnoniicrios
porque como faltauan lectionaros de
vidas de fan cl os como aqui venian alvc, mas lardas las memonas, leyase la
ubra c mas guio. Otros muchos Ma r
tyrolngios vuo por dm crias ygeias
Cathcd raies y cor^regaciones de inoii.ilk't ios,los qualc?. no aiian en p u b 1 i ct> peu* no imptmire, pero todos cran
anadidosa Viwrdo, pero n nombje
y veyafe ferasi, porque quando (e eorc
jauan hallaufi luspalabrasy orde fuyo.
Kl obifpo Abuicnie que sue don Al o de Madrigal q ue es el Tostado, haze
Par.ttc.l)s\ R.nci (.le vn calendaro defant liidro
con f U desenfono. No e quib de/ir
que lo ordeno sancJUidro o que estaiia
en anr ldro de Lon conuento de canomgos reglarcs de ant Augustin , en
la ci ml a d de Lcd^y. este suc yo lo vi en
a quel monaleriOjcl quai e quemo au o
de mil y qnioiemosy cenray cincoud
quai cra de pe r g ami n o, y renia muchas
memorias, del quai yo saque algunas
esta n do allibuscando cosas nmy nota
bles que ay en aquel rdigiossimo m o
nasterio
De esta, m ancra epodrian
hal.ir otros ealcndarios.
De! pues q renemos impression halla
iios al;;tmos no dignos de desprceiar,
porque hasta nneflros tiepos me ayudan; para rn historia de sanctos, asi co
m o cl Martyroloio de Francisco Mau
rolieo Abbad Mcuncnfe en Silia > cl

zo

quai procuro reforma r c antiguo Ro


man o,y vn sobrino suyo h ombre doct
vnoa hablar comigo sobre los fanctos de Epana, y me dixo que auia dexado vnas eseolias sobre su Mattyrolo
gio y comenofe var mucho por ro
das parreSjComo lectton m u y vtil; u ti
que no carecio de faltas, por no auer te
nido noticia de los sanctos de algimas
prouincias^dcoqual ycfaducrtiasuso "
br in o .Mas porque icabemos con este
putoprimero ,dos Martyroiogios nos
han do vtili'simos ,y de notable prouecho5por su mue ha lu z y claridad que
traqueson el Martyrologio de Vsuar
do, anadido por loan Molano doctor
de Louayna,tan lleno de proueciios q
no sabriayo dczirlo 5batepar prucua
de esto que n ad a an ad i o qiic no su elfe
con grandi ssima Verdad > y conolcida
a u e r i g u ac i o n 5 p o r q u e dcpucs deanadi
dos mnehos ianctos sacados de calendarios particulares ,a cabo da los au*
t h ores que hizicron memoria de cil os.
Y cn fin qnien apuro elo suc Csar Ha
ronioSorano, el quai despues de aucr
or d en ad o cl Martyrologio o por mejor
dezir aucrlc relituydo a su pu rez a hizo
vnas ccoias a cada dia tan llcnas de leCtion ec dliai H ca , que no fe quienpod r a y g u a 1 a r 1 e >p c r o fc que a todos los
est u di u fos son nccearias.
La se g u n da cosa que ptde este capitu
lo es dar la rar/.on porqu e se lee esta letion del Martyroogo aprima^porq
se pronucia qutos son de luna3 y otras
cosas que se fur/en a este tiernpo.Fucco
stumbrcdesdeucgo que vuoyglesias
cathdrales al estilo de la vida cornun
(como a ntiguanichte todas lo vsauan)
acabada prima, y r alcapruioy alli tratar de la resormacion deas costumbres
y del comun de fus ygfas.AUi sc corrigian los exccbs del dia pasado y se
aduirriade la enmienda. enlo venidero.
Pu cs porque algunas vezes cran castigados con penitcncas senaJadas, Jos
queauian dcinquido 3 y otros a ve^es
cran

Libro priroero*
n
cran casti'Mc o s i n j u st a me n t c para que
losvnosylosotrosentcdicWn que pu
ra coue:;uir cl cielo fr ha de p a star por
inuehns tnbulacioncs ;,y coin o l/.c S.
Info. font. J.con Papa -, inuy nias nrouedioocs cl
.Lwrw.
obrar que la cUqucciadc los martyres
y mas fumes ion los excmplos que Lis
palabras, ymejorfc cna'.t con obrar
que con las vo'/xs, ntroduKci on cl Iccr
los Martyrolo^ios adondc c vai breucuicnrc los excmplos de paoienciay
tolcranca,y ri as los rormcmos^l pre mio cierropara que oyendo aquello c
aaimacn a ulfnr cl a^rauio,o atlVcnra
q u c fc 1 c s 1 u z i c c e n e a p i t u 1 o , t c n c n d o
deujcc tic los ojos lo que c les leyo.
Parque cierto tacas fou las occufoncs
y los cnminos c>n que vienen a fer atti bulados los hombres , y mas eu las co munidades que no ric-ncndelantcla vi
da de nuelro .S en or .du Chnh^y los
cxciDplosquc noshaadexado us an~
cansesinipostble que p ued a n 'acar Vu
ro Je la vida que profean. Hstaeostum
bre oy c uiarda en cathedra les y gcas
y en das colcgialcs/y deay paoa los
mondes. , p orque primero vu o cJ cri g os
en vida cornu n que monges > au n que
cab o e va conferufido cn ellos mas que
cn la ccrem.Y mire sc corn o endos ca
bidos que es lo mcfmo que eapiculos
fecorrigen y reforma los abufos de los
canonigos^y alli c cai;:ifi,y alli cre'ormni y c ia/.cn platicas de tiempos t
icmposj que trarati de la refornuci3y
enue las cathdrales que yoic vilo cn
cfrcmo bien puehsen co es la de S
cia^o de Calma , adondc por muciios
d jus y cl ordcn,y ccicrto dei culte di
mno,y ia authoridady rcomiaci dcl
cabiUlo.Ircm e Iceel Martyrologto cn
aquclla h ora> j>orquc como dizcChrik> baiak: al dia u malicia y nuctra vi*
da to da es sierra , qtiib la ygca que
jmncpaWnente los eeele'aticos tu nies
emos luego corno vicnccl dia vna lerftionquenosodioruise al obrar biey
a tener packneia quando vimcse la tri-

bu lac i 5 y aber para evhorura los qiic


nos vinirreu a pedir concp s porque. cl
eeclcialico ignorante ta! c-, <. iuno cl
que auda a cleura v cita iin n i i * -, . f.ilo
cs qutn a. la lectn m dcl Map y i o1o<mo,,
A?',' ira vcii'.ainns.i la ra* ou pi m que c
cnala la luna.y c dr/.c, camns m de hi
na^todo tienc iuiiviauM-nto . i ..t y 'Jea
nos ponc la inco;iL;n^ i.i y nn.ibtliil.id
de la luna . tpK* todo iu . u lo cs et cciedo y nK'iU'.ua < > para qtic lepainos ijiic
al'si cs la tulci la de nuclra \ ida , piu q
ha/icnd( conlidc:acicn eu v if c lcuanc
mos laconiidciai joj a buli a In ("j fila
anaba.Y y.ic nnrono tpac po; cl mai;uantc o et cachtc dr .i luna no-, cs s^nieada !a nutabildaJ, de I.;\tdapu*CHe^y por eilo cck biaMn*, \t\ e urrection de! Sciinr cn la linr.;t Hena para i ^
niie.u' qne c.w la rein: u a mm nuelsa
toda muucaha de elsat\y cn: oh c. e
rcuios como luna peiicC ta p-r, a (:cprc\ PplJS
Ou as ra/ones da Kodulphu i!c K us o cn
su libro de las nblcruacias de las redas
que ay en laypjeia pa t\t lascoias de l<^$
diurnes ocios, cl IcCtor evOj'Cia. lo
que mas le n ^ ra d are.
J)e como >t ChrijlUn. rci:.i)i juc cunprm.itti
.ilUudc de tmrjlr-i fr f'v.r ri tcjtimonitt d<- .ts
rjcrptarJi ^cudUt .n. ''y.tenjc mm -<n lu?*.y; i di .luiunrs ijie n .ijcrun rticmi>t l,i dcllfU

O rienc nuclfi Clifiststia


rcLUo ncccsidatitc trilCC
jj rciiiuouiodc ninctni gc*H|j nero dcp.etes para' <]cdar
ela aprotiada y canoni/.ada por ancta y buena^eotno ea ver d ad
que iu uerra y cr cm.mo de la niesnia verdudiqne cs I)ios:el quai la conlr
mo y au t or i z o con cr cl cl atuhor y ci
quelafundo y planto , y la d ex o como
indan^cnto de todo nuctro bien. Y de
pues us mefuios Apololcsy difeipulos la cuciuar vacroarncnrc,predici
do3hazicndo milagros y narauilas y
mu*

DeaReptblca Cirstana;

Con (Vwctfos efptius


oycrSidpriti
tipioeltuart
%q Us getes.

muriendo y padccicndo, comoporJcy


que daim vida ai aima. 'Despues por fan
tos lglos ha ido auctonzaday reuereciada,asi de nombres sabios y podero
fos d cl mundo que lo m en o s que ay
que rrarar en esta obra ,'cslo que toca a
este propoito.Mas con todo eb es bie
que pues no heniosde prouar cosa tan
aucriguada por los autores tan verdaderos comolayglca tiene se muestre
como por los teiimonios de los Gmi
Jes y cnemi;;os de nuestra fe y religion
sue cola diuinay venidade Dios y dcl
de! o ,pucs rodosdizen bien de cosa tan
sanctay perfecta.
Quant o a!o primero para fundamen
o deste ne^ocio es bien, que se sepa , q
algunos han tracado que como los hiloradores y os que ecriuieron cosas
anugius y notables acaccidas en e m
<to,no hizteron meocion denuetro Ile
demptor Icfu("!hristo3m de u ley yEiui
t;eIio,y de las orras colas toeames al p
to,qnc rcivrnos entre niauos ? a co fe
k de respdcr de diuera inancra y c
undamento;; que de necesidad b. a u de
conchyr.Pnmeramcntc hemos de deyjr que no cs assise o m o albinos dzen,
que no vno autores prophanos que hi
zierou memoria de nueL'ro Rcdcmpcor
leu Christ o , antes bien miramos cn
las historias ehallaiaque nuiehos trataron de u muette y passion y ley y mi
iagros * Es bien en cite negociocadnier ta y e considre que Ja anca se Ca
thouv. despues que sue dada y cnsca
da alos di ici p n los y Apostoles por su
inaestro>y por ellos predicaday pubxcada,dtlos que la oyan,vnos lare ci bie
r on y acepraron ttfrrcy emu y e dercrTniiaron viuiry i^rircneTbipOtros me
ridos en uspeecadosy vicios la rchuf
roi y les parce o muy mal, y aun la pr
iguieron.Tanjbien vuo otros que suer on como indiserentes y como ncturales,qne aunqne no les dexaua de agradarvna dotrina tan fana , y les parecra
bucna.por temor de los tyrannosy per.

seguidorcs y por otros refpcctos d


mundo, que a mesmafc manda menospreciar, no Ja quieron abraarniJaacepraron . Pues estandolacoa en esta
m ancra reparcida sepa cl .que pregunta
y desta alr d esta du da, que de ios primeros que prosesaron a Christ o por Ja
bondad de Dios , no nos fa Iran testimoniosy marauilloas obras.assi como
de Dionyo reopagita.Del quai Iccniosquecomo acacciese aquel m arauilloso Ecclip dcl sol 3 dcl quai hazen
mencion los Euangelistas,dizicdo , que
suer on hechas tinieblas sobre la tierra,
marauillandoe de voa raudaoa de]
sol tan sucra dnatura , dixo ( como
doctissimo en los curbs celcitialcs , y
notando las rglas de naturalcza.) El
mundo quiere acabarlc 3 o cl haze^or
d e 1 m u n d o p ad ece oy . Y p or cil o los
sabos de Athcnas admirados de ran
gran n oued ad hizieron vn a Ira r al Dios
no conocido : dcl quai despues quan-.
do feint Pablo estuuo cn Athcnas les di
xo , que aquel Dios no conocido por
ellos, crael que elpredicaua , y cra
Christo hijo de Dios y de vna virgen;
Y aun que cs ver d ad que Erasino co
mo mordaz > dixo fer todo est o salso^
yapor varones dotssimos ctan onfundidas lus opiniones danadasy sbspechoas, Porque quand o no quicremos creer a la cpstola de! mcfnio
Dionifo 3" renemos vn testimonio granissimo de otro auctor de su mesrno
tiempojquc suc cl Dionyo obispode
ConnihorcI quai eseriuiedo a os Ache
ni en ses en los anos de cienro y screnr
ta, despuesde la cocarnacion dl.Mjo
de Dios, dizchabtandode su gran Dio
nyso 3 que tncrecio fer de lo&muy am
dos discipnlos dcl Apostol . Yprouando por donde vino a alcanar. tanto
bien anade?qncporau.cr conocido a
muertedel Scuor> por aquclas marauilloas scialcs muy fucradenatura.
Dcmanera que entre los estimonios de los que conpeiero n la. verda
Q.
"
"te

OJC]lr""| .id OJ5U


ap onj'oijuq:^ X'uqXuoQ uij pi so.no
soq^ntn nnb oaio.i so.qioqar;) X tu au op
p o s uo.oiziq lj iq s so,h|[ r.ioiuo -nom
^ . >6rJ IS}KcUOp (HUO.1 OUVipU.Uf, V43L10.- -UO\
^.w.z oiourr^rp^ o.qopvponriu!.n:] iqo;)
opmu uo j sn X'socUisi opii'd XSjo.ic)
bso.tjo trjODiq.M) opriuqXuiu Mi"juo;)
so-j sojj.")njodso.3<> X s-opuu b .tu iq
0.13pi!)J.xl OIUOD V]OD OUI) -OJJOq'iq
Ai*p uo.iiMnao.i<itLn'uno.i op jo^..in^[o X
.> u r n q au | o s i i j r j o s X tp|A p n ) ; q j j
.p o X u) Xiuif.q^op jod o^j.") ou o.irjqrq
uo X'-tqp') q ojrpjrq ojv j on kjh jurqi;
Hq oHKpsqr om/.oc( c oinpq ) 'ojpi;
touc;>ujy j tiroir o ISO) so,no sopuu X
cl .") j n j j o s q o q s%^J : .i o ,i .1 t j o s b n t* j n $ j d .i
o.i.u ^smvruo y Xtom:,jvq')conpuSn
so.uo si:uuipso*j b on p
h on .uni -34
joui A so,uo sopndpia soiirpiiiuii i:>;.)p
ox Dp 'sourqif.iq^anj X .in.oiKKi X jrmu
prp.DAtq 1 cq.iO( rpuitjiu uo.n'x.Tp p n
XSiiz.ip soj onb tio.nxp opT opoa nnj
opiqa/^u p o Xscjuuou uo3 "tr^,i|p3}
oj.hIuk ouioo b n pur o ojDpib otiA ~ud
q.ii.H|n.-) pi:p.i;*)A non srunojTT svjnunai
X s\7.to[on c a u r.ind pn^.iiA] p a iq piqxDA
0{ Dr o hi .in o onb :mp -lun^p'cjniioiu
ujou ^nb np snj swqtqtnl nj -nnonon nnb
awoim X oj c|aqij ;sjip;pjaA $:o\
op m $o\ soua X sop sa.no .ip sopo b n
aod oq^nui snb sop^'ctjSDpo.pnb pu
scin^ p o opuiQ X tij rtinpop i-pr^
xda nnb niqqrti 03 sojp .j/ip coi\t Dub
uj^Dnui nj rppiu sopp { nj pupuoq
A'^I0 sond ujo^Iu sout.")i} p n Jcncui
.hk p| ojsnuoy onb opK ojponu -o.d
opidto.ji)od p jopnj oi.^ioji; u c X vkm
soipnu sd}-"']} somouiip.^3 * jod opuop
rjrp^nb a.*><] opnnojd oj b on :oj|)p^}
X o.M3 onb iui:J,>i3i:j i( rpA UOp^^l p
<-)iil> ru.mj *o}oi.ma
p.{ if.nl u .id o oruomjipj ttpjotib op
rj>:d rn:nu( 3p 0| ou.ijoub juo
r^jsoutw :>p spj ^[jXjf; c nnb ojnnj
XS'CqvjsoioSstui anb uojarntu muidj?

uyXq Jt^pnjnb ^u,->n

soTfi X' ~o.tj

ouu.^"n.n;i-'1lI^ p.)U]oj t- rj .| ~A,.5-.!


Tp oi;>ur^^r'i u.i p .'j.p-i 'Ms'-iJiii
.m s srpsruinip o.qtjo.vuvturji j.ip 'so;;;
X srpXiif; sr{}i]."ipio.ul " M"!;-.{ U'M.miiu
uop ;->p j Xls.>i( op.-st} irj srpn-ip.; -"'p 3
%o\( so.>i[i.)u.">i'{ iruj.n) :>:j!i''),i(i) r -op
U.1M7. s'ils s)}..\\ Sl'p\' t.'f M'P'p J."p -p
j.ipoju^iuniKn ."iponj u^sMifj jti.iv.)
7 t.) [i?u> ii*u i m?'! uijti;:; l'i.iu^ rj u t n trj^i-/';
,ia u.) so.i(.pjso{ p o ?ir;nn;) p(\ ;| npci - H"^7
oiq tu q a rpi -p ) (MJnt/rptio; %ou^q\<
so'J s\*>pnb opi.ru.inb .irno.H r,i}pms
U.)!*. U 'Oj SO],l.\\ snUpp^' til H\ \V..]\ aau.Hti soj sp q rjjXtis" r.i,i])t,;| onb
nnj | r b siun opp'ti u.) ;u;p Hcnln.u o *
OXp D .M 3.1 O O.I.MUU Op 'lOJ.HA ' nnb jod
sq siuouiud mv].)} 'aqpp j} w.ij snpj
) ; ( n t p n s ] { n q \ \ \ i s n tu n* n ".5 :> n 1 7 4 b ;v
o.inmb uppir/np > optit}; oi ,)p | soi(
'.mpi'np'^ y/n.i npuvmo v\ rnu."MU|
p o bv n o j t o s a a ,i } o s n y ;) || \: ^ u p u .i v iiiVj
pnppri np or/Xit pp npn u nu. p X.i
anb inp} nui v .H,ino.\)k,).itlttpij \: (".i;>tp'l
u.) oim. r.mSuirumq nnb sho ti| -.'5,n!
vpuaj atiiznf p*, opumu 1 X ts'P' p -m
Xopipo.13 pqin vjoa p; you[ nui j n s sofu
jiT}ts> npr."S o. |.">u.-X:s(/ptirjsnj u!| nipp
jf ojo uim.wuihIi: Mq sniuut: .ip sc?j nioij
nisatq Xonn:irn!cucnj *r?|p:*3/n 1M|
*ouqpup") opm?nb r.nqp i'( /.jpuopu
p o rj ou r.r.; rqnntn 1 rn.qf np s^iuott X
<n;n..lX j Mr kpuuq s\> urji:t{:n ->p q soj
sojopX X urjmi} <;n X srpui j sn XsXof
-*r/.'inbi.i i-jrxtv^ ?! vuj soti.KMpn A -nnb
srpjt-mnq i.Mtl M pp ojmp :.it!ln{
ojad- t*{ muiM 3p so| O^titf :|ii*p tij
y.nj X:>.iqtf rjrp \ojy sopiu sopiuuuuh
proi-iaoinf nsiqj np j olbsi 4 3j.mqn:>pp
urq soj -.otpoq
p o sopoj X1 -7.0
tp OtIA 1lfflfcu:> srjoflS-j 3p jn s S0.no
m:4[ooojoJ ^(b Xi^tof vofC} -uqnopp
OHqtjpnu X XjiH'c^oaun aiM/rWj 3 <>
sminipsoj : lyjonwp -">J m\ *|o}p sr\
pj)p $v.\ c tuoj md ,>j i{ u; soj pp
; j.k
u.pp nj M(\mn\ r\ nprxKqwtuq liVi] soj
Opt|f3 f t OJtt!J|tmiM 1103 Slf tittOUf ,
:snt otr unt ua opoj o\ p p opumu -r.(\

ox iu tiwojk^p so[ sodmco sopnSX 00


sof so3iioui c srp03 siq 00 iq s oj -rquoi;
upjt c t[ u.i.iou ujoj Xrqooqsop -ntiouipp
ci:pi:z siq Xsojuonj sou utr.10p.11: : X "*oj
uvx isji ouijun 'sopiHiioub X sopiqiMqi:
o.|pp onj o o c vq iMiou X jo 41HO c X S0| v
x'sox soouojuo r.iuuo) op 0[ sojop ua
opiooj op Xco[qi.uoqt?3odu]o.i.3 03 joui -o
oj X qojopuoMqu rj.ion LM.qnojop iq
piqqjnojqo X uoqnjuoo [op ou.ioqtq X
sof $03001:0,10.3 X sofuqiuj op soj -ojui
soi 'SOplUOfoo o\j'ri SO qop UociqjXqi$
stq sop:nb suiqxqird X qo bot 039 soj c O -Of
tf(pSLMJ 0.l.|)OUI UOiq 0U100 d SOI A OU
\\: opunui 00 jo oi^Xn X'i?.nu|onb nj -04
uopoo.i.iuf \ nb.iod 0 u souni"q uv.inv. op
.uqjnq op sr.qo skjod c 0"/p op q uaijoiu
r?(| omn X ouiuuujoa d .10 rj;uo{|do.id jop
X{cpi:i.u?a inuoni o.iod:rjo -onjopuunb
uoi srpijdtuno
srjoo onb ~.io^i;'ooip
ojjq> q u op uu c X op qp: ojtjjopB ou oiu
uru.ioi jod rjo.uj.'om c suui oqdo.tcj_.iod

m 2 uo 0.1 ouod/u todp ou -poao^


fo^j m csoi(| optiupuii ouuo so\ ou ra
so{ 4 sottu so{ oijuuojoo op stmdp
oqiqozotu oiSKUAXpiq ifacd p -uioy
qpod rq ci son }o ppopv 0.1 m [d o i tj;j
k oipom iqp oqoou iqo.upuo3 X jipjqo
jod opixjo p 0 so.tj 4snoq X sp rjrjoLii
jo oyof A iMu.mp nj o:aoiuu ouonj sojj
OpUOHVBJ^'SUip opXCq
SOJ SOU.I0IJUI
r.nuLioa k iq 'upiA T.n?3pnjo.i oq sv\
sopmb siMqiqrd oj oa u iq \uid\ opoa o]
b on o.qpnu oputq O(3^u:ng ozfpsou
oj otib dojd iq
uoqoq3i:o * y tsj -joui
tu o souiooj p siq coqoosi:.uo o zoip
otibfsiqp{qi p 110.10x1 v {?[ tutqo iq ujoa
?p pp ofiq Op Q SOI UO ISJU'OUilM OO OUI
iqpnbB iqjXqis vrqqdpQ c op uopb ~od
oo q r oj i.,X)r\{;0}qpcoirji p i\pqdod
p o a u v. a ai o u j mq o 1 .1 n opd c ui Ar. n -u
j : 1 iu 0 u 4 0 p 3 i?a o. u ' x 3o v.J p 1 x o : ,\ ,1 j u :
jz b on q r X.nu.OAop
ud -ojqod
1:0 c uoo po Jtq nj omuio'p X .onogo) i
Xiupnq ojEAOpEJomi uoo.ua * OipnjAj
m r s lUDipnd .q/.op p p o onb siq Xqi$ siqf
uojoxrp X sim^oiouq.pp onbaod onbt
0|| ou otij oiuounqadoid aod opXn d o.:
d ou y ou jod uoprpno.i A muid}.") p p
onb^poqdo.id soicqonj opnuoj op soj
onbunr).n:p oufsopijui ojomb onb roj
SOpCpOOJ SOjp SOIUOUlljJOJ d ,O -pUIJli
sotiouoasoiK'sopd so.no onb uunon.id

tiLiofopm so( * Xy o 0.13 ouiounjjoj


opofoffiUMrm 1:430 iqnnmq|tq}Xq 1:5
tpoqira cOiqjX'i .oT^ opq 'ropitujQ X
", sojjo iq urwifT :o,iqof| c X apiui uo CtiA
pppnp i!pmxq imosiTooj^ fop jhi ,ioq
*obm uuo?,cqqp(| uopuntu *B3iK?
jopq.o{|qioa np oaput;.\-S(V fou^i*^
X
soj so3t?t<p?o sqpOA onb i?.|jo ja
uoS ojqq opuop X ofyyoj oqonui op
cwifoeu ,o.ielraopo^ njoj r) oyuq * of . QjqpW n>KJ03ti
oqdcjoj O'fpnj opojqcpq op ^qjsv-i Miouutfii
\mh >m our^nj uo p ojqq opiqoano
s:j
onb 00 u d pin 10 o. u i- uojoo sinpsnjop 'oyhjof?])
orronuoiopy op saq sojuoS g f -UHUO.
oc qoaoBioj op soj ssop:nb so %oyo
n s swqrpd : on.| uo so}p tapai so
sondjo(| op o\ \vi\h ejoj ojo.id aod siq
soduiou npj 0{jjq3 Xiuiojquioq -bj
soucui scnbot op sojogtnso{ c X ojjup
corq
soij 03pq joj opruiCff ojquotj
inuj uo nj o.|/oj svpxtwjoq uod uovj.sny
onbaod
uo tq piqxioA anj jopszrq p 3
sii^f souvtu c aoo snj an SB.md X -ppuB
si\iqo 'siqoqiuu.nai -euojuoXoJipnu
sni ooq of Xut:kqdnojo luvp snj -p?djp
jop
op soq sojqiuoq onb vviuv A $.iDKib
siq> X tunniuod .ioj opu3o3u uouqvu.iro
p o a o \ n u n p iq pvpnA ' p b n p ni u 3 o X
too siqp 1 opoopji) supt:5oDjod X
oxvnv
r, y Q].X fpSoj soqonuu Dp so[ j
sodfoS t.nqp3 oui txp lKppd : sj-c
soip X oqquutM soppsotpnui A'^iP^
ou OpDOUOOtJO) U 0.pOpfpU0it0 -UOp
04;^ i:.P X'oyjq^opiSuA hum? sondpp
op npoow Miqtqtd t?4<*>$ S'p oaijuu 00
opiuoj oji'cp^ptqdpsp ueq jod -uuin opuoij- opcjnop jod soj sbuj sopdpuud
soucieA op luyona 3juo3 c oj -ptuo
.u: X4pfq iod .lonoq cdjoiuia l-c^d moj
ou'opipij xod ojp oj r,opiauo.n:bu
iq to cjo X 03qmo3 onb ( 3 tucq 4 sjv onb

Lbropr un eto
samparavo los que al prineipio lo auian
auiado v e^uidoa los qualcsdcl pues al
tereero diadcfpucs que uc uueito eu
. la are/., les apureciu vino orra vf^cun
ormea lo que los pivphetas inspiracoj. pus i )ios propheti/.aron: poi ij ci: e
y ntos mila^ros? y maramllas aman de
icr obradas porcl,y paa aba,que liaila
ci dia tic o y per encra y ay cl n ombre y
doctrina de C'irilidnus}que de! nobu?
dc mifmo k lu C'hiilo romar e(lc no
bre. I'.l.is ion paabra.s de loiepho 1 u d io y cnenm;odc la Cbriliiana rebpj;
porquecon cilarle tanas maianillas
que hi/.o cl hjQ de Dios,no quilo conuertiric y qmir la verdad, antes cndtirecido cn iu pentnacia tnurio y viuio
cnlalcy d clos udios.
Jfo \h vida
BL icgnndo tc/iimonio feadeotro
tQMtmphtt Iudio>qnc sue Phllo varon doeaiisinm
$m Mdio
c n t o d o c n cr ( > d c 1 c r ra s . lllie au c cl
,[. Ujjm* Ub* conocido cn R orna a S. Pedro y aui&do
vito l;i predicaeion iiya.,y cornu c wuil
riplieaua la religion de o& Chrstianos,
los quales cil lama cn fuvidaconrcplati
uaCulcorcs^di/c que cnAlcKstdridc
Hgypto auja tal gencro de geteeft estas
paUbras:Hstos ante rodas coEas se des*
nud de todas las coas temporales, y re
mmeian todosiusbicncs cn maoos de
ocro.s mnyores . Y dclamancra dcarray g tic fus coraeones todo c cuydft*
do y blicitud terrena^y dexdo las ci
dades fc van a buscar vnos lugarcs soli*
tarios y deondidos * hoyendo con esta
de la cuersacionde agunos hotibres
que no craen prouechoa fusalmiiSjporque hallan por experiencia qui* lai pat
brasy rrato de semejate gente son esttif
a pa ra t aminara Jaalccaadc la ctteft
pladomPor muhasparres dcl ittl'id
estaderrarnado cMinajedc hombres,
pwqtie no foi o la loquente Grcego
v.a dcUos^iuis mm los barbares los coi>oee.nsauque fea verdad > que mas ban
enndidoen Egypte, y sobre todo Alexandria est* mas poblada , parque al
acuden mas cuk'mudorcs 5 coio fier

mas fertil y ;;rucf]amo paralK-uar pan,


ni ru(vs ten-enosnas abithnia, S n co
munaisiciuu e% lubie cl hq:o llauuuio
M.uiau^a d'nde ay vno'-prqiu in-s vi'cos que iivuen de dcl en a de los ayres
tpeliiolo-, , y aM ea abrita du aquei
aiMU Atjtii eiHi e ehis prn.is tienen fier
tas tnosadas a donde vaiende raucos
en tant(is s y t"n eaJa vna de atpellas
moradas ay c.ct tt> apartannenca ctmiu
cala de oracn . la quai 'e l!ama monaterioqne pvpnamcnre en Crie;o es
ay untmienio dci.ineos . Alitcuuiu-*
inean con f/an reto-;uuiento los du nos miiiei'ius cou i* au lmpicza y cai
dad . Ko llettan alUctda al**a de co inerni beuer, t menos ot.ts i'oas(]nc
ujqucn al exeitiviu d>.l tuei po,ua% 11cuan hbros de la ley y de los propbcras
y i ymna.s que ijeucn cumpueU w s par!
oar a l>usy tocantes a la Kebr-ton . T
alMcnietadus con las \xi>,\&s dit a ceri
p lu ra cadadia vau mejorauvlo y co
bran uereaspara lleuar las diJticulta*
des que sude tracs la pereuei atH. u de
la vdaperfce.U.Gaian todo cl dia desde h dua hata la tarde cn aprentcr no
fylolaspaabras y curtc/ade la e scri
pt u ra, mas los myflernn que dbuta
c(hm eleoudido-.^endo maellros del
pran cieria los vartuirs tuas prrfcts*
Purquc tienc por eoa aurr t|uada , t}UC
codas las palalu as
t runes de la et ri
ptta^elan limas de tacramrntos en lo
iitenui'A' para ciio ua\m .^us un*
tadosy Hitt-rprcacories que Icsdcx-t*
ran las padres iwh anigwi$ , que dicron pi incpio a su tnancra de viuu ; alos
quaes sipcn ioponrr dubd,i en mf
crcycndo/ttneixicucc que los gnarast
ianttmenre. Y a (si enurnden h; ccri*
pturastoobrcbu/. mas muy iundada*
mentt: porqiu* jH/p.an de la) cy como
de qialqttcr animai <jc krie curpo^quec^a efra^ y a lo que a la vite
e reprcsent.i>y qtie tene aoitna que
es cl fencido epiritual y iuuiblc i
cl qua hailan peiietratHlo ubnlmente

Dla Republi a ChriKana.


mente con fus entendimientos los marauillofos secretos, como la claridad
que fe goza por vidriera. Y no solamen
te cantan hymnosque les dexaron fus
mayores, mas de nucuo componen otros : los qual es compuestos con fu me
dida cantan con harmona , Fundase
esta gente principalmente en continen
cia pcrfct.a,y tienen la como por fui
damente) de fu edificio ; sobre lo qual
lican fus sanlos ejercicios. Ningu
no come ni be ue anres que el sol fe
ponga , y de tal manera reparten el
da que todo lo gastan en los estu
dios de la sagrada lection , y e! resto
de la noche en dar descanso a la necefsidad del cuerpo. Algunos ay que
no comen en tres dias por gozar de
Ja lection ; y otros que andan mas
hambrientos de la dukura de las escri p turas , por andar tan cleuados, en
cofas tan altas toman el manjar despus
de feysdiaS) y entonces no comen por
deley tc,mas por fuletar el cuerpo . En
Ja compaa de varones t perfectos ay
algunas muge res De las quales algu
nas han perfeuerado hasta la vejez , en
Ja limpia virginidad , esto no for adas
niee e sitad as, mas perla deti ocion de
fus animas , y por vacar mas quitame
tea la contemplacin , afsi con el ani
ma, como con el cuerpo: porque afsi
limpias fe hazen capaz es de engendrar
hijos libres de corrupcin y muerte.
Pero las congregaciones de las mugeLulmCj, res estn muy aparradas de las dlos
.J7
hombres. Esto es a la letra de Phom
Y no solo el dize esto; pero Euscbio en
su historia Ecclcsiastica, aade con her
xnoa admiracin ( que cite auctor eferi
uio con mucha curiosidad) que cfos
mcfmos Omitanos eclebrauan fanctas vigilias por la orden , que despus
en la yglcsia fe vfo3principalmetc en la
semana sanla quando fe celebra la pas
on del Seor . Afsi mesmo cuenta la
forma que tenan en celebrar fus diuinosoffcios, y como fe leuantaua en
medio vno y cancana p salmos con mu

n?}

cho reposo , y cantando el ctor vn ver .


so , el coro responda o tro,y que en ios
das solemnes no dorman en canias las*
noches, fno sobre atierra -desnuda,-*
ni bcuian vino , ni gustauan algn ge
nero de carne : mas fu . comida era foa-v
mente pan, fil y agua/con algunas yer
nas , Tambin desaine la forma, co
mo los sacerdotes y ministros ex cr cita
uan fus ofcios,y Ja preheminceia que
tenia sobre todos Ja dignidad del obis
po . Y afsi dize otras cofas que repoo
den ala vida de los monaenos , que
fe vsaua en tiempo de sa tu Eulebio/fo
do esto es tomado de Pliijon : el qual
con hermosa eloqucnc3..cniaca la vi
da de los que leuantaron el edificio es-,
piritualen Sa yglesia . Y cierto quieAmirare los do>s tcumoruos deios dosludios de neeefsidad ha de venir a confefar, como luego que comeno a pre
dicarse el snelo Euan-gelio , todo ,qi
mundo se admiro de la -excelente.. .ley.
que se predicaua : pues fe fan da u a, np
en pompa y honra vana mas ea -eajtji?
dad , en abllinenciajcn. piedad ,cn im
fedumbre y humildad Y. para mi pro
psito de mas fuera ion estos dos t- imonios , que todos los que traer
abaxo : porque los ludios. fueron ios
mayores perseguidores de a Cuistiana Religion , que vuo en el m un*
do , pues embiauan por todas Jas proi
uincias a anisar que no c rey estn lo que
predica uan los Apostles cogi ya fe
dxo largamente en la repblica He
brea . Tambin es fuerte testimonio
el de estos ludios 4 porque fueron,doctissimos , y que conocieron bien la
verdad de nuestra fe, y con.dcsechai>
la, forados vinieron a dezir.Ja ,'y co
pudieron esconderla . Y esto denvia
hazer a Jos ludios a queabneTcuios
ojos del entendimiento para creer;
que vino ya el Mcfsias 3 y afsi los que
fe han baptizado auian de cr constat
tes en Ja fe * pues los h de licuar a
la vida eterna,, y los que hasta agof*
han sido duros por la mefma razn fe
Q_ 3
auian

priraero*
aman tic emblandcccr'y persuada". Hlo
pues vito vamos cudcmanda de on os
tefHmoniosque (ennuie los Gentil es,
y fea ci otro Capitulo.
J1 los otros cejimnttios <jHC je tr>tt'n fhtru pyuc
tu de tJL yenUd. C'a/>. XI' II I.
A m bien en c dpo de Tiberi o . q u c su c c n cl d i c z y
ocicno ana de (o imperio,
0 quand 0 muro nuctro- Kc
dpror, tic pubeo uqncl
eeipi y temblor de la tierra , y aque
dar e vnas ptedrasc oti as. Torque l'e
* $on auctor antique, cn el ibro que hi~
7.0 delas Olimpiadas di/.e por cola ma
raud! ofit q en ci quarto aio, de l Oun
padadozitasy dicz,quea buena eue
taesel deeimo oebuo ao de! nnperio
de Tiberio/ue edipi de fol el n ay or
que jamas e vio>ni eauia oydo , ni cicripro.-y que auia durado dedc las eys
hasta lanona,y que al tuefmo tiempo
vuo tan gran tbor de la tierra en A fia,
yen Bitina que e autan delruydo y
caydo muchosymuy grads cdicios*
4*%* mSC Y PHnio que sue R o ma n o > h a ze niencionde etemesmo temblor y nouedad
del ciclo/y di/.c que cl terremoto en tic
po de Tibcrto Ce fa r suc el m ay o r que
e auia fabido jama$,y que en el e auia u
destruydo y eaydo por ei uelo do/.e
ciudadesde Ala , m otra in fini d ad de
cdieios. D manera que est os auctores
gentilcs aunqueno abian la causa no
dexaron deefcriuir losmilagrosy mara
utllas que Christo hizo El otro uiilagro del templo 5 quandoe parrio por
vncdio el velo , ratnbien lo cuentaloeplio ludio- Y de la mncrtcdclos mios
Innocentes Maerobio en fus Saturna
les trata lar^amcnte de cJlo*porquc c
ando algmios dichos prestos y a n dos
dcOctauano dr/c estas palabras : Co
rne ktueedehoa Oaauiano^quc Ile
rodes rey de los udios auiaheeho matar todos los niosde dos aos a baxo,

yentre cl los a fu proprio hijo , dixo e.


Oue en casa de 1 ct odes mas ler nro
era er p itre o > que Injo : poi que los
ludios no maran los ptu n os. V it> mei
1110 e serine Dion Gne.;oen la vida del
mcfmo Aiumsto , que m dud.i esta bic
earo el tcmnonio del a venua de ( "hri
io.,V iiiuy avuorme eon lo que client a
e! cuaii^elio.'ues muei tu Chnstn nueh*o Kedemprur umbien quedo en los
libros de los ^emiJcs Ja memoria de la
fe.que le dimd^n por rodas las pentes
endo los emh adores y pre^uncro!
dlia los anems Apuiolcs,y lus di-mas
t i i l |> u <> s y le.;uidores tic ii pu\!ieaciot. Al si leeuuv.en Suc f c>ni< j T anqui
lo en la vida de Ke! o , la pei ieem ton
que iizo contra lo: C 'In ilbatius ^ t^tic
sue la primera que fc hi/.o vuiuer.dmeu
te por todo cl uutndo , ecuno y a quedo
a la ai''.a dieho. V dize al b 'ianquio:
Alli^u) mut ho Nron eun fjandes penas y con niuehos cadigos y conn 1 os
vngenero de hombres , que llaiuanan
ChriHanos,que fe^uian vna cieei' ia y
religion nueua.Coinclio '.fat ito coti.
tando los lieehos de ele hoiubre d;/e
a (si, que pcrt^uio^y hi/.o grandes eal^os eon terribles tor tnemos a vna i*en*
teaquicel vul^o llamaua (. 'hrif uno^
y que el aucior de cie nohbie tivo y
pon)iiien elos e nombranau l'e llaioauaab.i.y <]ue auia vundo en 1 erualeui
al qualPilato ^ouemadorde ludeaauu
m uidatlo eruciic a r, y que nttt us auia
aloxadoalgo u doanua. Mu rlo uun tio , porqueanres depncs de mtierto,
crecio el eua^eljo,puelo que leamos sj
deampararon losdicqujo'v^l feiior la
nochc dela paMon,y tpie lan? Pedro lo
ne^orpero ebi renia (u myftcrio y a (si
no e puedede/ar (|iiedepuesde muer
to ail oxo fu dotrina , ni meuov ueron
pocos fus e y u id ores.
Vegamos a orros tc/Hniono^ de au
ctores que tratu de la doctrija de (,'iui
ftoy lus dcipulos.Plinio elobrno^o . ,p
luniorcnsnsMpiiolascscuue ai hmne ^1t0t
rador

^oprri cotn:ux oXid pijuoooad vjo 00


ouoo:-i:)y rptnuti Liiojoub sopi^^jo
so[ soinqijuqf) onb opsopt?jtiDri?uo.ion.j

3jsou]|j]q3in. J3,d^t?^f A'^&F-


0| tt OUip OJJOJ^Zp OilIpQ- 3 U (0 O'p
'"^dpjp03of 0Iol,t:A P>j|,A

o.n^ ^qop jod .idzmj v, nj .ouoj opup.ioA


oD5M(i.Toi|ino opp i?,aoaonb "i?qsojo
uotio<'rinj[ omoo .iod sopqop c sijod b
uoiub oiq siq ojlmui o[ omoD.nxl oj.iod
uoq;> X ojdtioxo op uoq c4iiUA -wpop
op op s<q souo^h{o. Xi?oab Xo sq3XqtM
i:q op ^lU.ajrpsosj v\ d son 4 b sopinb?
> soupunq; r siujdi;) X squqrnoj stuoq
oj r.U3inmo| op Xdjooo urnnnf t: arr:;)
soikh.> somuXq X so.n:ii;o t: njnj -tj()3
^o|| b uoin tnquoj .iod cso}(\ uptqyj oj
tcnuiun nnnoAX X unni:'oqqo so| soiA
1; scq otiSo.uo r.ir({ q 1 .in-/ opqop u -iq*>
ij o \ u n u o t .no o s q 0 q .1 0 s 1 j ou nnb t .1 o
ui:u.mi op ou iuc.ii:j.mq c.uh]o. ni p?.* {n 03
.,im X op ou up^r.b .iP'n iq
X L\uppd
b n .t j|r>ip jcu^ Tt p in o.uiDiMr b <u>jp")v:q
oti;5pX |.*>,iri."u o.Ho<bp nnb u,> S0{(")
D{j.>nf roip.M? -v/ip jjvai p owjDiu -\{\
opr b t'iuoo 4;opo '.ioan r>3.MnpuiX op
0 ? 1 1 n * ] ir t j m ;h . d ,t AcOi.idn r u 1 p 7. 0 o r..i s
sv)oj b ??.n:d pnH.io:i^!}?: s,) D[qi:.jou

ud i?[ i;pp op -otirujnac 3Z!?q opjiu sp


bwjpoui'qp ozyq aabiod^oumpY Jd

oii^-sTLir." r>u op.}f soprnnn sd{ pq')


p*s0uf# 00 m :>. rsp sor '.itSr|;i\"> m -rq
c rjnbpd (ion .u r so|p ojdU udjoopi
nun-> .iib^opv.'ii) u.i jnj opr -Dmb.r:sof
t\t onb rjpnbfwr>x3p XcuoTor[.->.i q rjon
ji;x>p u onb s{ <|ji;> *^>n
sondp op. ouvftJX orpo^nj ud p*)
1 10 d op:> y p m?u o nj ouuqoj . pp pntb
Dtrr.:>|3 orpj y ntr *orp,td onb y jo^ni.in
A^pqu tioa ]; oooqnp'.] nj <-v,Dm.up
p onr. p<niou nj tqu3Xcop;)dan injop*)^
b-o^r.v-i?r'qp\u}j o3u5Uo.*> -undo^jD
rnmu^J .iiha ti,i n)
onb v, vipiu] op
s*)joipsoj3o rnr.inpi oj^jana ~dnpo}|
.k> ttj^| ^o^T.rtff) o7tp[ sofd^a * oj,-)c{
s.indpp .^ oiacdu oaqodojd.i|j3p -JG3
ou ir .^ Aojoipo pru:> soui!i.ynq^s*o|
bio ?of so.T]jortu ^p snj s^j'j ottiUDD
sd^ijmwsmt Dp stij sojorp <\ "tm
ojhw * ofopuoiTsyp ijonb sopn?po.ion*y
sout:nnif3 ,*>nb op03 p*) opmn oj im.03

v\ p:nb opu|qt?i| sopp souur.ywq^) -TPlr


dz b iw^ oidXSg iim? so]3tvui "rHJ[-uI3
Xcsou b sotutop o.uuo ?,m:unqpojp iqo
csodj b ourj'ojoporimomoiiu b 03
sop ntfc<p.u A rpp esopr#o qpq soj
soSop X SOJ0308 ]jtn7i:cp?.u .od snj *bui
X'SOU b 3 o p o s yniuopv lia OfOJ SOQ : p
pnb uoqtn s'opunuopi? p^'soqm Joui
iu Jopiuodup ourapy i^uto-orqpo.
p o a u opi^f Anj 0 [( j pvave. o 1/0.10$ o iug
pconu \\mb oj ou vi p oijnfosi uo IjSojij
Xt SOf S0Ul-|JT.Uf3 C X ,)} O/p b DJ SOO.Ud
b'pfppi.L") op:muojoo jozv:q m p X .ido
.m u soj ou^oimyin]^ xod npsiMit jod
JinSoj sojp iqpnbu oinfpj c s'.-jud om
o.no ojpipp oj mqpuj d u fyipV*50!!0
ou opmoiu .iod jp v. v.uv.i lu.") ou] 1: ttmii
.mp \: OpHU^r Otl"t:;,..vj;f c b l.!,*) JUJO.TO.TJ
uo b'twjy v. oinqmQnoimi jnu^po'o
ouij o[ ojpnj opi*no.u o.uo 'O^ipp tu;,]
d .10 o m: bu .mi m*),]}.") sojckuoxo uoj tiqpq
3 S.") RIArp03 SD<].lOUSOpD.WK.U A rp
>ou op oKpqmouiODO. tj.umou.i
'" :
p/ oioun.u ioj p b' so"joo| id oqtq
ois A'jopiundturj <>|0[ J<>pnt:orj?v)
X^u in; sojp ourrpu.^.i ^ T'

rlujrf H
Hv^llin

v tqndt.-o^ (njaonf>.rs] Dp X'uor.yy u nj


oono^opdy i\nuo;> swuo A q;)jog
tu n; i:[JO|!nj no]jvApixs.\ opi'^i -OJQ
ojnrjX'oij :ouo:>qff soj b n p sa sopo)
sojopng SMiSlp 'Op t?prt3 <y 0\'Vh)(^ |> '
opor;>yon% b oam^opy.xuH y h
o.nuocoq:u siq stf.no bst'-uonS onni on/
a u :>t? j n p p p; i
d o j b ;> d t o a;) 3um\hv
d o of snn p p DjprnAOiocfit opppsd
sop-jS sofnqi.u X sapBpnuiqitt sp op
owoissiqvi] p $tpi{vp so:uonurX
stq sa3.;}3 sr^pryXsopuop:mdo$ nb
^OttDt^/f JC^X l?p03 1\ tl\\1 tttlCU.Or)
OJf UOJWOpOtli Op SV{ sp tmouv'

Lbro
q oy son Ansriacy Vngrui, y oiras ri er
ras : y amenazarona hi'ux y bs Gahas.
l.o quai vto y entend ido por Marco
Aurciio determino de proueer en coi a,
que tanto y u a.-y jtnuando grandes p, cm
tes y cxcrcito.s , hizo lu catuino e ^raii
eampo y eomcneoa ;qucrra con i\\ an
determinacion y pruddary antique de
su parte se poniatodo reca.ido,todavia
sue m ay o r cl dan o que a peiiiicncia hiy, o en el exercito , quchis armas de fus
cncmijos,aunquc no alfar harros encucntvosy batallas,y an ehmo la ',11er
ra tres a n o s indiffrente entre las do*
gentes. Pero cl exercito Imprial eiaua
Hiy menocabado por las nuichas enfermedades que e ne! auia, y porque h>s
cnemig o.s cran mnehos : y por ello hie
p e r su a d J o a q u e d e x a 1 a q 1 1 c I a * ; u e r <*
ra, m a S cl jamas quio dar orejas a cilo.
Antes queriendo p ri mer o morr q quitarai mperio la repucacion que tenu
de (u ;ran poteneia , dtermine proie*
guirlagucrra5y an hizo en ella codoo
que pertcneea a vn bueno y c s for est d o
Hmperador: y cndo moicado de los
encrnigos,dctcrmino salir o.lcq>o,y dar
abarala a sus contrartos, cou detenui
ttacion de morir 0 veneer * Y peeando
losdos campos con todas las fueras
possibles , quiso Dios que vccicfTcn los
Komanos , ha/.iendo Dios eilidenri.stmo milagro; y sue ul,quccHftdo c y co
do su exerciro para perce er tic fed por
i'alra de agua ( porque de d ode la aman
le aner ctauii tomados los pasos por
ios cnemi^os) vin o nlnita lluuia d d
uclo <|tie los proueyo debeuida, y con
dlauntos rayosy tan cruddissima tpctad^que da n a en los cnemigoi^y pe~
ieando con ellos a kan o la vito ri a , v
mato^ran mnkitud de ellos . Lo quai
ucaecio an^porque amhmdoeo su exer
citomuchos oklados ( ^inslLinos, vii h ne.cdi.id ad de la sed, c pu fie r o de
rodillasy fogaron a Dios q los sauoreddfcy oyen4olcs,Ios focom'o eomo
clh dich.Da de cite mila-ro tettimo-

riroertv
nio cl inesmo * mperador en vna cafta
embiada ai enado Romano : la quai (e.
iudl o pot o ha end Yarieanual eabo de
vna obra de iuhno martyr y rriereh a
Jaletra OJohio en sus f.Uios . h s cite 1
cxcnlu utai atilloin , p cirque u o loin es
connuadn , por el rcitnmnio de lo%
I kdc lia t ic osa Uv tore s, tn a s. au put nue-
llros aduetiarios que eaH*s lurron U>**
lihu iadorcs i\x iiic-.;v en fin i \ tnemu
prmcipce) in t an.t la auot a Jia-, t.hri*
lianosy eacia q po lu ou. iueli <
bru do de rat j-raa mvtMdad.
T h H ;N O ^ ;,'m nul inn tn Llio
Latnpritiio , auctor = r 1 r : 1 , t, !t t!n< uno
de cotno A!e.-;adi<> S ih'iD l.e.p -; ! !or
auorccio uuci'oa ' eh 'mn c;i;',,i:i n pa
nera, y que elttnw a puu;r !.
( *hr fUuuo 1 y porque mtia ineo de imellra
c h o n n ; a 1 o t ' h r t t i an o s ,t y I .* t < 1 1 > i
li o s a d d e i i / 1 e 1 v tu c m o 1 . * v v t ' a ' . i n d e
OUUOIV encre les y vl*
tuuo ht eeaa g de nuelro Redetnpcor l;su Chi'to.
Cttcnta cite ;uiror q Ic le sucs on a ep.e xar tun< hos lu)di'",oncros v paib U*ros
de Roma^y otriis Itombie de h-mejantes ofcios , <i/ir;,do que lo*, C "hrinanos les auuu roiiado lus hi;.a;v. y c,\ as dde silos tdian morar y teni.i p a *
ta Us olico.nl *!UvjJo vllur* eouu te-*
nia n rehvion eorraria de ItJ*; Romano*:*
A ehi querella 1 ei pdmcl h,nqscrador,
di/,!edoe.]e'e k;'>! era ecuno'ii niera qne
sueO'ejiior al h a 1 )ius y aeaui lo, que
sto ocatparltn talcs irmire; en cniej*ui
tes oicH* Y (epcfiadehifecnal
do t* los iuiqvndof c* de pefe^tirht
Yglei con(iderafuir) qttr tio auta cosa
Cil q reprctieoder ui tapas con Uk i -lu i
stiaoSjVirieroi a darlc*: \nt y de!-:;trlo$
vur en rodo oi acto.V enns <A]os ue
Mtximtnnn F.niperador: c! qu.d;tuicn*
d o {H: r c |* u i d o e o n r uty 0 r c n h ! d ;u q u c
todos los detoas emperadofes a a%
ChrfHanoSjdio vna cafta ptt}er;d en fa
norsoyo j cuyotenora bcrra es este:
CIcfa rMaximia n tj iutii c t s"-im o ponrsi ce niaxi m 0 G c r manie 0 * -ypd a r< > ,Th e

DelaRepubl .caG-h'rstianbayto, Sarmatico , Pcrsico , Armcnio,


<"arpico y tambien venccdor de los Me
d os5y tic os A ci iab en o s, Tri b u n o :y por
victorias llannido Empcrador diez y
nncue vezes, y ocho vezes Conul5pai
dre de la pat ria: H n cl principo de nuetro Impcrio entre las oujascosas que
para ci bien comiin ordenamos bazer,
sue vna , que mandmes que la orden tj
en todas las colas 'c tuuee fn este con
forme a las leyes antguas de nuctros
paifados, y a la disciplina publica guardada en R orna. Por lo quai tambien iml
damos enronces que todos los hbrcs
que se Ilamaua Christianos , que auian
dexado nuclra anrigua religion q nuelros pailados ;uardaron, u cil en aprena dos y eompelidos a dex'ar la nucua
que aman tomado, y * u a r d aise nia nucira antij'ua, y establecida pomuclros
may ores. Pci o despues aca auiendo viito que clo 1c procuro con ^raude rig() r y n l a c i a , y rod a v s a c1 1 u s i u ied o
su juyzio y parccerbanchdo tau fir
mes y constances en iu propoiro q por
nirr^tiru uera ni nianera han poddo
cr atraydos , ni eompelidos a gtnrdar
esta nuclra rc!iiion,que ordcnaronlos
Rom an o s anrignos ; antes pcrseuerdo
elios y ^uiedo su propoto , o fan por
su antoridad propria tencr y publicar
su iey.-y est o da eau sa a que cl puebio se
repaire en diuersos lugares y partes.
Por lo quai como nuestro propoto
no era otro,ino bazer que ucen redu
zidos alaley de nuctros antcpa'ados
autorizada con u autiguedad : y vito
que cl los anres han queridoponcrsc a
grandes peligrossy usrrcomo han suVidoininitos toimecos y muerres que
haz cri o, ni cumphr nuctros miuiamicn
ros : y que o y du ay inuchos que se cita
cnlatmsma constancia y propoto ii
qnerer bazer acararaiento a los diocs
Uomanos, aeorddonos de nuestni aco
llumbrada clemencta y manfedumbre,
determinamos en este cafo de vsar dlia
cou la s .Christianos .Por nuit o permiti*

124

m o s que de aqui adelante puedari libre


mente bazer se y Uamarse Christian o s5y
tener lugares drtde se junten y puedan
bazer sus ayuntamientos, y edifcar ca
sas y teniplos d on de oren y h aga n fus fa
crifcios . Y esta faeultad ,y licencia les
concedemos,con tal condicion, c] rirguna cosa hagan ni acometan ctranf
tra rcpublcay religion; y tambien a>
gan y cumpian las orras coas que Jcs
ban do m a n d a d a s p o r n u c st r a s leyesy
constituones:y ean an mefmoobUgados por esta permission que es haze
m o s a r o g a r a D i o s p o r n u c t ra v i d a y fa
ud,y por cl esta d o y republicallomana:
porqueestando cl la prospra y entera
puedan ellos viuiry gozar de lustra b a
jos y quictud * lis cita carta llena de fau o r para nuero propofto, por que por
ela e confirma la contfieia de los mat
tyresy las virtudes y vida rcligiofa de
Jos Christianos. Y an en aquel tiempo
vuo muehos v a r 0 n e s d 0 o sj q u e e 'c ri nieron en deseuadennestra Christian a teigibn muehos Iibros, y los intktt
htn alosHtpeador& R orna u os >j
los redbierciri aic^renetue3y los honrarost p tir cil o * An como vemos de
lutino martyr j que esc ri m o ios H m *
peradores ntonino Pio y Marco Aur
reli'o ddl'rtonos por la religion Chri
stian a, y Quadrato Acbemcuiea AdHa
no. Lomdmoliizo -Aiistidcsy Apoli
mir is? con otrosmiKbfJs que nombrar
los cria nunca acabar . Quanto m
que lo dicho'basta y sb b ra p ra ooso*
tms que bmos cathoicos btftkj
nos y nodudamos nada dclo ; y cmo ,
dhe al principo, no tieneia Ch'Mm
m religion neceseidad dt*coi)rrstar3l
que es", y loquevac cosl los rtimoniosprofanos y gentjlics ; ma^ hizo
fepor guafdar cl rdn desta kcti, que patetio venir
a propoto.
; "r

. ,

' ;

Libroprmero,
J),' owo suc ftuornida Use j vdrian dviJlltn.i y or L'uajhnt'mo Mu^no^ v de >ty ,dt
A;sf /w on'asMticItQfjjruicycf 7 Jcuorcs*
C,^.. ,A'/A'S
^^f^fe) Bip vies de la tribuladon y
^/%^ ^wadiaqucia y .',lclia l'.uichi ,y lucy religion pade^-v^ cio,embio Dos vn riempo
/kicuo y alc^rc y Ile no de coda propei i
ilad^porque como a los ()uc a m a y q nieremuebo da crabajos, asi a u ydea,
que otuo.s todos los hcIcs,co^rcyados
c n v n o,q u i l "o p r o u ai l a y a il i p, t r 1 a , p o r q
en la b- perceuciones y trabajos uele
masliermoa y ^alam^dela m ancra que
lo t:$ cl o r o y lo ion los de mas metaJe^quando ban paJado per el crioly
mamllos.Auiarila percmido ios NeroncSsDomicianos/iaianos, Valerianos y Dioceciaiios y otros muehos : Y
Ue^ando a fer einperador e g r a n < Iwihuit'ino ucccdioqtc como a ]a azon
cstatia e imperio dinidido entre nuichos, solo eic Conbtntmo preualccio
otura losdemas: p orque en us obras
mQlrau fer mas tyranos que fenorcs*
Entre los otros vno cra m nui<4adcs
mas aucntajado,y ec cra Maxcnco hijo de MaKmiano^quc tambic auia do
cmpcrador?e quai tuooparasu goucrnacion lacudadde Romaconlo de Ita
ia.-pero por fus vicios cra deamado de
codos; porque cra cruel perseguidorde
la gente nobey principal dcla ^ y mny
liki.
luxmoo, adultcroy deshonelo . De
IJhhC4*t> tal mancra, que como cli^eEuebiori
h la yjda de Conhmdno5y en su ecclea?
Uca liiioria Socraresy Sozomcno3todas Jus mugeres nobles quitaua fm
uercaafusinand<;s:y no contentoe*
estoiosdeU-riaua y ^eurana destruyr
ospor rodas las vias(1 IiaHauay abia,
y sobre codo cra gran perseguidorde h
yglcsiaJ'inamenreentodosusbecbos
cra tyrano y grande hcebizero , y amigo de aduinos.y encanradorci; : porlo
quai Conbantno trdo quantos ma

les se seUiuu Je Cu\\proenro de t\ aetv


lo a lo bucm, haicar.dn mdium ae>>nu>
daduxpct'o tu bahfido y ien do liama
do pur los lenadores K ^uumus v pur
Los demas ciudadanos detrnniiM) liazer vu-.ciyio cnpinfo y iu;;ante t cn
lancia dormir ri; ji;,t H on dan nunacin de deiruyra Maxivuu Vtocl Ma
xeneioaunque mal.) y pei neiin craauimoi u y vabcnteA' eiurndiendo q aqtiel
aparato de p.uctra r: a cs-na el , ]{\nio iX
bien cl mayor y incjcr campo .j pudo,y
jalio 1c al enuieutto , misa tu! u enis
cnc3ntami\:nto<. y diaboheasai tes , li
end o pcruadido a ello por aqueilos
maebos de aquela obta <Ji,dn>u.a. Y.
]e<r,o udefatmo a tat<> que pa:a rono
ce-r loque auiadt 'uccdei !e hi/o nutar
murlios nitios immccnirs. V cou in an
nre lir/.o nul hecln/etias v anaicmias
diabolieas con que te m a embayda y
trafpoi tada ah pente eumun y plebeya;
y tauto crdit o le dauan miubns que
rmaina cola que el quiirdry mandas se que no la In/aeiscn Ine^o , condados y perfuadidus de las eofjs que k
veyan h a/ c r. lin m viniendo a las nu
nos el Corantino , y Maxcneio , co
mu eada vno r ra kc le bnrnas y nuicus
gentes 5 la baralla e tu u o de todas par
tes por dmua , y asi vnieron al:;nos recuenrros brauos : en lo <pia!c$
las mas vezes iau> < .VmiLunmn vencedor . Pero rcha/.iendoe el M axercio y vando de U,% arte.s al t ibo e vol
nia ala mki de Hc;ma , dofnle pro
curadoscodo . auwtesy hcclson tnayores aparejos para oender a fy euemigo por conejo de vna Maga he^
chvien muger, defennino abr alaba
tala y pekar con (.Onlamino , crue
ya clauacerca de Roma <. on codas us
gentes. Hl quai emendiendo loque
Maxencio quen'a acometer y prouar,
y condcrando el p.ran mal que fees~
peraua de! gran rompimientoen Koma y Hiera dcla, y cemcndo y dudan
do deia vidoria3assi por las ^encc$ Con
triin

Dela Reput. ka Christana.

M'-9'
^T'u

rrarias como por los cncantamictosde


Maxencio, con que tenia embaucado
a todo el mundo,cstaua en gran cuydado y pensamiento. Y como el da ua eredito a los Christian os y era defensor y
amparo dcjlos ? y aunque no era bapti
zado , tenia puesta fu efperana en le su
Chnsto nue Uro fcor,efcriue Ensebio,
en su Ecciefiastica historia^ Cassiodoro en fu Tripartita que le acaeci vn m
lagro dlos mayores que han py fiado

en cl mundo; y cs5qne vio y le apareci


ene! celo vna Cruz de color de fuego
a femejana dela en que Christo pade
ci^ que oy juntamente vna voz que
dezia: lio esta se fu! vencers . Con el
qual milagro y marauilla recibi tanto
es fu creo y animo Conhmtin o que no
tema la batalla, antes de'eaua venir a
Jasnianos, porque le tenia por vence
dor. Y ani mando luego que como an
tes va u an del elandartey vandera del
guila , vacn del pendn de la Cruz:
y fue en el ex ere i to como seal q estaa
dedicada para la vic'tria,y entrando en
la batalla e C o n (\ an ti n o p u e st a fu c o n
fiana en Dios, y Maxencio en los d
os o n i o s, fe j u n t a rt > n e n 1 a p u c n te 1 1 a m a da Miltiio vna milla de Roma y riberas
del rio Tibcr, Allcgdoe pues las auau
i ' u a rd i a s lueizo t n olro a d e C onstantino la ventaja que hazia a i a otra , porq
yua alli la eal de la Cruz, y ani come
o Maxcncio a huyrry queriendo hazer
encano a Conflautino fuese retirando
con arte y maa por vna puente q auia
mandado armar sobre barcas maleom
Fththn puedas para que Constantino a cafo
Ugrojj.
pafaOe por ella fe ahogalc.Pero acae
ci al renes, que como el huya no miro
el engao que tenia aparejado, masa
librarle : y en lugar de pasfar ia puente
secura que estaa alli cerca hecha de
piedra, se meti en la que el auia labra
do con engao : y luego que entro fe
hundi con fu cauao,y ani muri alio
t^ado que parece auerse cumplido en el
lo que dixo cnel P faim o : Descubri el

iz

Jago y el lo cauo,y de sp.a.c$. el mesmo se


ahogo cneLAlcricfada.efa victoia por
Constantino Magno fuc^o entro triuin
pliante en Roma , y alegre todo c! pue
blo de ver tan gran victoria y libre de
tan gran tyrano lo alio a rcebir 5 no
quedando Senador ni matrona que no
ledicse bendiciones por .tan gran he
cho: mas el no atribuya a uedieroy
gentes la victoria, mas a Dios y fu Cruz
que le prometi, que en aquella seal
venceria :y ani desde entonces Vedo y
mando por edicto publico^qucnmgur
no fucile code nado a muerte de Cruz:
lo qual hafla fu tiempo evana y fe- te
nia por muerte ignominiosa.
Despus todo fu cuydado fue fa uore .Amvt de
ccr la Chri (liana rcligion,porquc infor ConjUmi mandse dlas costumbres de los Ghri n* con l*
ianos : y como tenan fus prelados y t>'br4un&
pastores > y que muchos andauan hny- rc l^m"
dos y escondidos por las persecucio
nes, embio a llamar a fant Siuestre, que
ala sazn era Pontfice Romano,y des- ,
cubrile lo que auia visto de la Cruz , y
como auia visto a los apostles fant Pe
dro y S.Pablo: Pero que no sabia quie
nes fucilen , por tanto que le pedia que
le informaste de todo.purque quei ia ba
p tizarle y fer Christiauo. Y informn
dole enteramente, S. Sylucstrc3!c mo
str vna tabla pintada adonde cstauan
los fan cl- o s Apostles? y marauillado
Constantino de aquella obra dixo, que
eran semejantes los que el vio a los que
all parecan pintados. Y despus bapt
7. o fe y to d o fu c u y d a d o fu c h on ra r la
Ygleia y enriquecerla y fauoscccrla>
y (ando fu palacio llamado Larcraoo,
mando ediiear el mas fu mp tu o so tem
plo de Roma,y el mefmoc mucha hu
mildad fie o tierra de los cimientos , y
licu sobre fus hom bros d ozc espuer
tas , por memoria dlos doze Apostoles, y despus hizo edificar otras muchas, y las doto derentas'y riquezas, y
otros ornamentos necesarios,para ormtoc los templos y sustentacin de
los la-'

' -

so[ ^ojop.n.vvq bjod iqnruod p tu n u


p o iq nnq.-)jrurq]i.iqf) ,q.^i;\\i:) X y.-Hf
oiqu.inct:p.'.xiO)iq stq s.uoprxuqut.i
1: uj orurdmo? j ruib'oim.T r.io Dupinu
)J .lopir.i.'Jtin .ubr.t?d d .10 srpoi ird s.]
.q-">ij (q^r.iuotj |A upuou ."> ) iq; X'*ouiqpi
o.mp j sn souoijiucvid d .10 srpoj s.")].ird
r.ird ua:o|[.") sij s;q\-ub ouonmo,id ir.v.u
r<q> uo .i^ticu] c opiu'<p] o'.iq' ^nq.qirq
s.purj'J .vp'OjKMq co]q.itj3 ^puniOss.i

p{ .\} onb rmqj;>]o.d ou.iooar


-iiuiuj ,
v$
X so( d 0 .1 3 n A r j u u r . .) [ a : a v { D
p jao 1^ uo r 1 A q muo/i j: .1 r 1 - m n ? 1 o c p -,
opsAiidj J^r.n rprd o; s.vpdr.;!; srjn.i c A
isji cq'.Mb > ounur]}np oir.oq^r A) jch
np opni p1 u,].i.b.m \'otru!o}{ jjtb 01
p .")p-irJ on.Ttiu (>{M"^p.'.i<T r f tvi( -nj

v\ stq.io^^A ^lb uiqni: opriu: u. nj uion


X,">.iq 7ti..i \ c. t. svqvnb s.>uo))iuo.ni -.v.q
uo.i srppquu v ^.]u."ii.J() opttopr o.no
otnuqxiq,\j > .irj.v ]."):ninij.ino'i p'nb siq

opXn.qpp \j j m1 1 1:1 i 1 A tt)!K.r| A SJj


tir>jj."nj srq;uiq Mij snu.u 1 sruinpspX
A'srjor b .m f n ;> p t ^oprjuofj s'pl *J?tln
sod u.LNqA ^.in] vo soj sojjo nnu h so.i
nnbX .-qjnpn iq vunqopA X snunpsrj
stnm>un.p;> A m sb .q^sompni.jd nu ou
r.i nnb na juco u.jp'ip m u.ip>.u.i;> > <?.n<
[ >i( st 1 omj p .Mb iiMopr u' sor ) -t.u;
\%omq|j
p; r. tmm;> u:"> >| rtuo <?'/;j sjo/ rjou
s.qt| u.) q mm p n v.\ ruvnn.np> uot'.hpj
qmt lUquu oprui m] .n. uo '-s'
pp
ou.iduq .nviqp- -snppX -imuv.^uqqj
.n sotmqp'q ^ ul v> ;> = t .iip uuqr]n )pnpi;
jp r p o.q'qiulq pp oiio.^KMi.i^- oppp
p odnn ,pHrttp\/,lp jop'..ltltl ,q HIA p.
."j opn.")|ip3 ;>iqn] p oq.vqi Oj.qiulnj A U
oplutaj aumqqotthhunf r q vjotp /\ ^.1
Snu puj.i tt,qnnvMuq :;<> sopqp~>iq
m'iuoiuij.x c .ku.o{U'.k> \ tq ui.m::iq op
bu rqmi imita pvtqnqi opurui Dp ~jt:qp
[ X'o b m n .1 cu srp siq d 1 u a n j M" > | j pXso 0
ntn.Mnbsaf Xco.nu;q"5 o<qip3 ua -duwf
ojotn oplm.u * X Xntri 4o)ota.i;)!{ omo.1
of i\fpm rtA iqoijtdb rAnj Tsptqti-i
omupiq.^ ' A .vm\i;)u^ iu p c>ptmV?.>) P 3 IP^'ffJ
q rqui'duq, c.3/!p!iioyii| b nu
j pt*g
p m* siq s.q->rpnn ;>ub rmqnn: ^x^mu:Dr/ip.')

OT.\q->.")qo (>i!oj : o.i:}mnq)U.uu np -urq


d . m p ) ( .1 v: . j 10 u n X :> o u .u p: u a o q n n r p *
."uiuod r.n quu X an.!.") q \ r in) o.itu ad
00 p uaiu] j o:uduk:jim so[:q"> > -rnji.t|
sou ili srjpnbr sn.nnl onl>.iod o'i^q
soj: ouqcx] i: X.inii;.q..id utnoiu r..mi
pj rytitif ruuw ouqurj/tio;) 1 A opu.-)) op.-)U3A
iV/^f^F Xp.uod onu-Xiiq <qnj(H] r .i.w.ionvj

cuoi."> srin /uiluod unn'JtM jd 10 M\h


.q p * - } J rj a ri.uLq r.im<)3 ) -uo;
Mnnnnqi >,l\| tmsoj ou (H.)u' opTimj
rnX.-nb (q-qnuuspp un.- oj]<> p'tn nun
OUC0 ojtnb SOI(|
U 0 :opiJttU
snjuir jpopuoqiq oti:>su r .u'/.rq vjj.m
r jcouuinqjtio^ .in opp.iA X ojjntnti pu
X\uu.nu.qqM;q 'aj: opb p op.Huq ~(p
oui:ui uo ounuiqjo;) X ^nb^oun.^rj nui
odtuonotp-) kucdj opp'luij jd} rqnj}:;)
oao^'ou ou opu:qpnd .iDti.ij o].i.-)i(]n.-)iu
nj p'iu 0,jj,')p QpU^lA -1J 0|O.UpO( .imp
ounu .i^onnpp iq rurqp.iq:) -ipu
A*uo^ o| onbojoaj.id ov.tq otv) jnpD
.p nj vrp:o sopo^ so( souri^uq^ nnb
ijnup.*)
nj X^opiinj.-j o^tib s.| so{ "jo
so;! X sopujp"h:ni b n n nb:.-)pXcu\:iu.")a
OtA l JD7..'t( Us> Stqp ^DptllU -tppiUD
uewMjuj uXn.i]j^(psnp so\ sojdui.u f stpnniub
^^wI icpu^r/tq .mb uim: X'opiq-) sopoi soj (j
,Pf

.^2^ s.TopaoD* X so.no soj^jhuu ui.md Amu


sop\un.u\v.ui ouih^ oupui:.])tio;) o^n
o;> mx% cim^ucui X op.^q o.ul n o pin o jnd
opz p x\ v,\p\%i * p m;> nu u o
JonS

z 0 p sopt .> u .1 \ 1 ." ';, d o j ,3 o p r v j r s d .1 o srpum pp upnuu A"- opunu .>;jb ;sp ;>iui
on u.qiryiqiru.1 \o[ t-)tib:,<qiuL"5i mqur

OpUDM! npMIlip.") SOHin SDpltJDl IK>3


otuo^oupmqj soj soppnd WjpA mb
i'nj^pp saq so{opX X. *nmj rsiqpjSA
sofp p 3 nj iq.ulo.id pauiqoA ijacqi.T'Mp
snj A$v>w uKUK.jjTpa jodouioD^tqpjiX
X'uopqnpe :op*c:)rpL'<)p.7U,^ aubjtod
impliqua onb tu ojpnbn .-q urni:p ~n3
u^pojj tq prpnp Dp Tqp:uuoDjt\ -uoiqt-J
op Dn> uApnr v3n\ npuop uXdathpp
03

Dela Repubica ChriPcana.


te mil martyres difice otro tcmplo ma
ramlloo, y lo mcmo hizo en Antiochia.y cn Ehopois hizo ygeia al Mar
tyr J mdano5y ai m orras m u chas. Y p or
que entodoic motrafc Christianissimo O>nflantirio, derermino par la l
la ciel i m pri o a otra patte, demanera q
no dliiuidU-n juntasla Hcciealicay
Ja cglar: porque le parecio que era gr
indcccncia 5 que a d o ride cil a u a n los vicarios de Chnlo y uccbrcsdcS. Pe
dro* dtuuidc cl que era incrior y auia
de dar ubjero . Por lo quai como lo
nota cl capiculo butai am del deercto,
t,delos (.on,
pallo u ilia aaciiulad de Coniantino
pla que antigu a m ente cUamaua B i z a n
cic^enia prouincia de Thrada. y q u crie
t!u LiiiWlrar puioen elia rodas lasco*
,is mcjvivs de Roma, d and o le grandes
y iauo! ab'c,> prinilc^ios , y puio le por
uombi c- la nueiia Roiiku para que con
cl nnmbrc unie'elo que* faltana para
ygualar con la vieja Ronia. I r/o gran
des}' 'umpUoiisiuios icmpos y otros
caliiros u dliait icos , de tal maera
queen uuuhas colas cxt cd.a a Ruina:
d d os quahs y o no quiero cn parcicnlar
Iia/.cr wcncion.Lca quie lo qui'ere ver
lh
a Huiivpio delas colas de losRotna()-. Dcmaneia que no le deudaua l~
n o c 0 m o p u die i e c u I a! ya r 1 a i e cai 1 2 o l;ea, Y cm n ta lincbio en lin de su uuuc
noibro de la Krddiahca hWroria, y
Son ates cn la hitora rpamra accrcadeos fauoics,, pnudegos y beoecios q -lio a los obilposy yglciasjinara
uihr-'. Y principabuente derogo y anulo rodas las leyes que todos fus predeceYnrs ar-rcs aman hecho contra la HI>crt..d deltis ( ,Ii n'iianos; y in and o por
cdictop'.iblieo que
hixicen rplos
a l'.sdui';"- y ydoo*; que los Romanos
aJorau,; n; antes mando por rodas las
prouinnas a ieobcdeueleo los manda
micnrost'e todos los obipojnios qua
les nundo c'a r bienes y icnfasy hereda
deie s q le luarunuselen, i no remanie
que era nccdlauo para ucnrar Jadi-

127

gndad , Y no soamentc cn k s tienns


ubjeciasal imperio R o man o hizo c(o3
y ruuo este cuydado en fau or de los
Chrilanos-.pcro siedo inbrmado que
a losChrilianos que cn Pcra vini y
en las otras pro tiincias de oriente u bjedas al rcy de Pcra , y a otros moches
reyes que les cran h chos malostratam ento s y suc r cas , embio us erhbax
d ores al die h o rcy de Pcra pidtcndo le
y rcquiricndolc que mandailcnmcndaraquclo 5 induziendo le a honrar a
Christ o y a que crcydle la verdadera
fe. Y de tal manera hizo esto Constantno queentodolo pobladoy conocido del mundo cm o n ces e adoraua y
creya muy libre y pubicarnente Christ q
Bios y Redemptor nuestro . De inerte
que en fus tiepos delc einperador mm
cauricron ningun agrauio, ni padecic
ron per seciicio n los Christian osj y afsl
vuo grandes y exeelenres fanos, y do
c o re , . Y a u n q u e n 0 v u o m a r t res : por
que no vuo quien los manyrizne corporalmete,vuo martyres de fpiritu que
martyriv.aron y d orna ron u carne y voluutad pro pria por su e 1 u 1 c 1 o 5 como
sue v n g r an Atanao>vn Oio obispo de
Cordoua, y vn Panucio 3 y Machano y
otros muclios que e lialaro enel Con*
cilo Niccno. Y asi m.esmo credo e
estado monaico.-porque se hinchicron
ios deierros de Kgypro , Paleinn y .
Thcbas de varones religiosos 5 y afs
vuo, mnehos monaerios y muchos
varones antissimos y muchos oJ
ctorcs,
Zcio Jcs*
S V madre sancta cna noandaua ^/lefla
descuydada , y orque clando cn Hieru- \f^h rc
salem visitado los agrados lugarescon
n'
cl r cm ad a dcuoeion comenc a honrar
todos los Chri/ianos: y ndonde auia anido aguna coa que to casse a nuelra
redepeion procuraun dexar alguna m
mo ria piadoa. Y asi bucando la cruz
de nuc/tro redemptor hizo grandes dlige n ci a s por auer la.: y trayelaa fus manosdespues dcaucrla reucrenciado, y
adora-

opiuopfc uoa aj 'lUAprp.AA v.\ Alop.n:n


oji\dr.[ ua OJOApSt?XUA A HVjd A -Aid
S:.p AsiyOAA.i A[ OAppA OpIlIAl -JAl|
ouisjfjou c A O] OUl]Alir G7.U A U ST.i.lO
suqAtuu 'salua! x p a a p, o rjqtq K| ai -a
d i{ o .1 o Ap/ipc pti o b n a } uv. > r ruAp,{ a u a.u sn[ sinpuui si:.iq<> sruAtiq b n. a o/iq
OOJ .UAlppA SOlfAniU SOpUAl UA IM.A]
A:i?npnpp sofopur.qutou c ip'A r.?i:>\\
p ojauiuu v. u a. A u
ojpdii;.[ uni: Anb
srpoa p 1:3 s sijOA ukuA ur.i fsi:iAdp\id
up\:po p oiuotuAp oppiom Ap -qtUA
V4\J OAUAUIOA U JKApiq SOpAU OUOA
JHiAJJA! V.\ Cn}A|A OU UOA A-lnUHJ A
soq-)niu;;)pA.iTAtiU siuu uoa As-t'loAJA(j
*s\ajojj.i \ o^aimv.c opid o.piuru.iod r
oujy Anb iua ua o'oUApA ad -urxAV
cr,up p i:\h \ uoa i?.ii;oq}qp A ~.iAU)Ap
i:piuo3 :nui,7[ c p xi o Anb }A ouj p a
t.iaso(X jouauj b ah p iprd a 1 A j: s -r.n
oaoi$ sk( d a r AtibtsiUii.usru(^ oip rpiin
\i rq^niu uu.iaJ (unoAspArq aj p .n r srui
rj rM\v\ oputuib soiuAjqrq pip -uikI
oidp Ap S'iq SSU^AJAp Ap 17| lA|(a " tr..|
ug. t5[rpurop>.i|pAopKpj pA uanq -uof)
ountqj orbn] opd srpoj siq siuaatpp
-c p sAppsjod c A d o pr.ppio^an |Ap v.<\v(\
o,pAn|A^*g ouA4no> oqnof) a u i:a:h^
ijd v.\ n.uino.id Ap UAcr.!UTi]ip(| p pub dj
U0.n?b,oUO3 A$04UAI7,A.U p.) A 7 A OljAO
SA.pC A jp? DU.) TpriApOA | I lUuAJAq p A
'
Otlg VA03
sof ' sh.ttij
~.mptt%$0

.oubuu:cO.uy or, pprpiHirj -.iodcop{>a


oub sAtidjAp ojn;j sApu?.rli u -sou .\ U-pA
p O A3UA)A,ld |A 0U1JAUJ .lOptr.IAdlUA AJ Oip
i:.ao3iUAUD.roj opuy b au A]pnj JA|jAp
OpJ A OpIUK jod AoAJAl] c |A UOA S0[ Atd)
Of A.UUA^-UAp.in'/If sr.UO SJMOA srUAlK]
A st.'uup p a onAiubDAtibiraou 3 u .-)|}A
oijiauo^ j on ci:ua p o siq b on iontj 0AA3
oijaiuu r. of nui souiAiir: A.miA csotnuu
A aii)csa ohjo.i aj^io soq.otuu sodjiqo
r>nl> .pubu uoji.'junAr: : Aubni: ukj.-> in:j
sop souau] ou u.^pK.ip?; -jmisvuniji:
srjpnnoij A MfpppuA u.) soi nnb ou uima
AfSAp3 UAqlUVa Asopl\W(Jsc>Utlp: Dp
Ap:s"OpA| o\ pmb o,i p o luu.jopir uo.i p'
A.opinodtu;{ uojap s'nj riAj.Aub ^od
Oatf <OUA p A SOJ^O ' SV,"1 SAp?nb |A AJ

OHjp") 110.1 j U LU U O A OpUOpjJUOAjA Sr|


Aob.uni ou uAj}.! S'injiA sopnnnj -p^p
d au s ^o.|jA nqo sod b n a ii:jr A| i u ma r n 'r
sof oziq a vu Aiiui Ai..q ojAtl m An tii|
(v.p vjcpH] opu.">mp : \pr,| s sodjiqo
A SOpUj.^d DSOIU '.OJJOp)A jjUOA <)All]I
j(idso<| Mi y. a s A sA7<>[\4.\'>rj A <np p
.mpo] i\ird nUlV.r/.i V HU c A A O Op.">ud
Arp.ri .u.urpiii.'p.o .1.)} opi/n!
As*o.uojda so.hojoa. ou sAopod
xnt
soprt .">p nu : .nui oittrj s<)[ soaA.)[d
A s.">3i"<].)p sonpnA [- ji/Aif omnip
.vp rj rij.'j^A sof 1 s.nid:o.imi."3 sAo) r -ou
sojjof second jod sAjoyp ua .ivnj Ap
soi(j A* ou d s qoA ahjaiuauuoa b .m j.)
upuoq n ;in</.n i: ,}ib.iod'soi(] p a \ OjO
so.n ofoj s.? pv.bv. h) y, Ap uvmib rpj
onduAp * ;ua(] unipp Aj .Jiu;u r | oi(
tuu. m oip.iui uiahii: :nno;*ipp p ...'
o(jot| p'nb s'prxnp sqp s;>pqjtunuA
A srpuaruo:) f p.pu^u.i u.) (.){ .Mil) tV>.VJ
rpr Af A tupjuA A(r;)j(.ii!nr: p"pii;o .r>d
SOp1[ ST)( SA.UAAUM A SipVpnUAUA -O.U
\n:u * \ uoo sqp sauozitj S([ -uo")
opio.*) A ouV'p/iuh e A qn:A -p)tpi)otJA
ou 3.~.i\v A uvi om.uuoD v nj ~pqo
oprd A rpAp<A c A sr.[ s'/uiopp.nl X ~ah
sopwmi oqm a u a ii o..-jpMq p a o*buj
onb opuniu |pr.niJi i:.fE<! uij:|J.)
of\j a a ua au u 03 aunuqjucr) j o u
j.iii oipaq srpo. srp.) h;up):) -ioipiod
tu p n sure] X jp nj npjnA c mmtj inn:
oprd oiuuppc : Aub.iod ottH.) onA[j
q v,\\i] p p? oijodmi ** A opiui iiaioau}
rpioupuqjuo^ sri.ip ouuii jt:p [V -xu
td
o..]jDn|A; sApui'j sv/.uIij.i A
'Suhja. u.n:d Anb v.\ p'i/n'Jrm -nuod
,
jCAij j n ^yo n rputtiijj.) A rptiiAi * A ou
A|p:>pApi:d pipis);\").n] sv| p?pj.)A Dtib
m; bu n s '.'opoa HnttuijuoA Anb ~Uo;')
oiimmij ozp] Antn oali p; va\{ 3in:j
o.tpptqA^ : o.iAd u j rn\ <>j ()f>.i() 1 -ir.j
oppj ouuojAqj r ni co3uopontjX ijw-^;>
ni t tqpa] aod oiuoumvt -*5p ~n{At*{
: aod o\ \r.nh soipnm 'Upqup sp
{n uop.'uop * pt:pjOj\ s.-) Anb Ar '-xaj
01

m oipAjAp e au>

tiKn.*)

vpo
'Op
I

De la Repblica Christiana.

lb.n

donacin de Italia, y Roma y otras ocidcntales prouincias: pero aquel texto


es tenido por palea^y fe dize no estar en
los antiguos originales de Graciano.
Aunque en la verdad puesto que el tex
to no tenga auctoridad 5 no queda por
co pro nado que el Emperador Con
stantino no hizicfe la tal do naci, pues
pudiera auer otro instrumento della,
Sant Jftdoro que ha mas de ochocien

tos aos , dexo en fu historia escripto


aucr Constantino Magno dado al papa
antSilucstroel rey no de Italia y otras
prouincias j y grandes dones y gracias.
De dcio- ^ ^ capitulo I;undamenta,hazc meci n
manco*
de la donacin de Constantino aunque*
no habla dla ciudad de Romary el cap
t!o,l;utiiram, cambie toca en que Con
stantino dexo por lla y cabea de toda
la yglela a Roma, y la dio aS.Siluestro.
Peto quando esto {'alte, no le faltan titu
los muy justos a a ygcia para poste er
todo !o que tiene de otros mperadoresjin la prescripcin de longiimos
t i e m p o s . . '.lia s fu e r o n pu e s Jas i n e rc e des y gracias que la ygleia recibi de
Constantino Magno, y afsi come neo aler cnfaleada nuc i ra Christiana re ligio
por todo el mundo, Y aunque despus
algunos malos Emperadores la mole
staron nunca dexaron de conocera y
reuei cnciarla , faluo vn poco de tiepo
q Iuliano apostata la desamparo y per
igmo. Vino despus Theodosto el ma
yor , q u e fu e Christ an i fsm o y h o oro
Ja y gl esta y a fuspicladosiy esto c tan
to re pedo que ninguno le pafo en Ja
re! i gio y Chritiandad, y a fu imitacin
todos los reyes de alli adelante comen
taron a honrar layglea, principalmen
re los reyes de Francia: los q nal es la de
fendieron de los que la rnolestauan y
perfiguiart ? cm biando fu poder y exercito5.cn Italia para defender al o s fum
inos ponritccs,y a vezes ellos mefmos
vinieron presencialmente y tomaron la
demanda por luya . Afsi leemos que
Pepino padred..Cario Magno visto en

128

Italia ctra el rey Aystnpho de los L~


gobardos , y lo venci y foro a pedir
paz,y como vencido^ recibi las condi
ciones ddki . Y de tanta humildad fue
estePepino jque viniendo en fus rey nos
Stephano segundo lo embioa recebir
con fu hijo Cario Magno muchas jor
nadas,* tes de llegar a Paris, y el des
pus sali tres millas fuera de la ciudad.
Yllcgado delante del Papa fe prostro y
le befo cl pie } qu c es la primera vez, que
yo hallo esta ccrimonia de befar el pie
al Papa, y tomado de diestro el cauallo
and mo todo aquel camino a picjsiruiendode lacayo , y dio ala sede Aposto
1 i ca muchas ciudades y tierras que ga
no a los Lgobardos.Y dcfpucs Cario
Magno hizo esta m esm a cen no nia con
el papaLcon.IILy confirmo la donaci 6
que hizo fu padre ala yglelia , y aadi
otras muchas a contemplacin del di
cho Papa Len . Y al cabo fu hijo Lu
do meo Po, dio todo lo mas que agora
tiene los futrimos Pontfices , como fe
puede ver en el decreto en e 1 cap Ego
Ludonicus .YRaphaclVolatcrrano tra P,6\Ji
ala larga en fu Gcographialadonacion
que hizo este emperador a la y g lefia: de
la qual habladcapitulo alegado. Y ani
otros muchos principes honraron y en
sal carn la yglc lia , a ( si co m o 1 o hi ziero
los reyes de Inglaterra5que fe hizicron
feudatarios de los apostles , fant Pe *
dro y fant Pablo por fu dcuocion y pa
garon tributo muchos aos * Y en Ara*
gon vuo renque por ser muy carhoko
hizo lo memo.-aunque fus [ucce(forcs
no quisieron parlar por ello . Muchos
otros reyes fauorecicron y honraron- la
yglefia con reuerencia y riqu'czas.Yauft
que es verdad que los reyes d Castill
y todos los que en Espaa ha anido co
munmente no han dexado fus rcynos a
layglcia,nihandadoprouincias5fmdu
da han sido mas liberales en dar dones
alas yglesias y a fus prelados que otros
ningunos principes. Porque si miramos
a los Prancefcs3iio di er nada de sum
as.

opnntb^pj mnvp suponbu soprpuuo X


sroutno.ui opojrp^ onbunt:cr.qp)}p>d^
ou sotuopod j:oOu ouq b op. uinzvq -uu
-^ip o.iw.i Sfupouu sojourdp o.totp suq
^ri.uio.u.1 rjtM c X sim.ou snptuiui op so[
so.io|,\f * oput:u,nM.op U) o.^ur] * ^ sji
l;o.to sopnb $oo,i otuoo uruX urur'.
op sop:}Mu;) c sjk ui?urpK!j sop: -'pqo
socj otu.-oo o] i.wopond uo op<q rrti")
oub s'Hpc sr[ s.^prunto sop4:J|Hio no)
sop?p s-ouijotu ^-s-odjqo o| oaijous ou
ot 1 o n o u 5 ct: X um: p\[ o u o i t: u.} o p o ] > ( q t
uoXcodj- pur;) n ru r r pt:pnik') op -r.urj,
uoS oiy pp U^-odjiqo.iy o\p uoj oi]
stqstqrpo.1 snjOjX op sopup.io -t?p]od
Ssouop pqr oiuoo |^ opop-> onb ouou t
v'r.tontqij. rpi-oj p o \ XSojruo p ?[opr
j c u u o u o p o ) 3 o x Mq D o u q \j u i q t p | o
siqffA X so,iu.on{ son(psoo.i q imjiu vtiu t:
st*| souop.to ofr'so.irjpjUti ;q r.tt(u:.nqp:i/
uopiti ni oiXo.i l'i'HoJOiib tnu uorq oi{
sftptq>ojc r so{ soin -.ovbs'ojopvpiouioo
onb nion u St:zoid)Usopui!ll X ^rpA
nooS-op $n,no so.iri'st[ S03.101) : so|
sopib ou) uo.t soprp uoo pMoqqoinnu
\(>d so| soprytu! o^'so^o}] r.oinuu b n o
ij ut \ mi":.! o s 3V. uo w ui o j 3 o r so| ^odtuou
sopoji scq sodiotiud pop opunai -r.uKU]
uoi mu vjy uui:qji.u]3 uoixitpj uoo p o
son X X4soiSo[nud uo? sr.no oq*Siqo3
OpSOUKtqtMOmOnb IMtOJ )(] O S bsO

,V(jiuu^jo.ii:ti^i. ,.-uj p .tnj v\ 'jopsX -tun


o.nid Dp so| XS.joij^ijjuui op op(o ouoj
saur sot|onm Xsopbuoxo
X -opiq
csnu ou tuj oppu: ouXn.i >-"?p sonuniF.j
u apuup ou At: m* oijOOf s.tX.ij v.n:d *o]p
y oj sop-nuotu s(X[|.mu S'Ojourdj'.f op
Xiuu oni'pur oj u.,Mth.i((puou.in o-)|o "UPJ #S
u}\p np.Kifn:']] i ontiruX.i ODUoporup
n.nu.-) iponu r o)\->3uos; opm:m onl) putb
tMoinb <ui.!.n) np soj o'so^r.Dp^ -ldi.ipp
)c(x[ rinrpo.oi'/n] 'rpuurjo.") i| oj -o.-)v
:ur>ij r t-j ru.pJX t:.-)j opipu.Tpp uo ct:|[3
X ou oj upiunbr) oj .noqqrn X q o.ionj
ouiiop: un oprpwqo op :<>!(] oub oj -t*i
oub roj prtpn o op r; tupp ftjtuj onb
wo^r.otpnvf tufrup ouu^^nrnm-^
irq srj s-ruopu| op rtirdpj somooj b nu
o.uiurpunf) s.Mdpip' onb oqrj -o.v.ioa
p o j p , a u i: n o n r > d .m mu o d o | i . f r *'
uoo so| > souorqiq c o/n} Xo[ .ml) -pub
nouib onb o} nt|^tV'ors? y V| jpnpripjViX
oq Xco.iqq ou mi.) op. oprmq j'\rt'|jr>p Xo.i
ot^uuyi optnuu oj 'ouqoui ouo."> o.ird 03 d J0 P IX oqi.,ni<>3*] j -onrjop) y q o u
op op opo sv| sooj sntruoduu oiop -ui
opuru d tut: opoj p ^opuniu uozrq ,\r
3 n uooojumu vuinib .iomu uoxiM -op
opuon joj ini| p soj onb j r* uoroot: c srj
A :>ubtiitUf^[ soj onb d) j ji- ii ur d o .nu -p

ot U30U. p: so un: ui o s op soj sodptind


i; .uuinb v: tq iUjO[^X c 0{ b ou so.uo (jx^ip
opmoiu Dp uopon^p k /t?r.)ur)jon.\i

opiuu y. stq sTmn.jp op *()[ -opiuodiuq


a o *s* \ .^i u ;> 1 1 1 s'o p .11 n.i 1 1 cu ) o p r> | o f tu
soiop^ud <Mpi::uy X f ouou<q X p o
oijupooqj, p scrfMoun uodsouuuu^ *^ * ' ?jj
sooqu > ouu> soj urtnqponb sopinlqqo ttptijrit

svpcc avni'ijwi.ul VI01juU3(^<I t'.o.i.Hjfjfi!)

rpop;A>pooo.mmqt? ^ s.fJKp s-'P"1;-1"


w n o soi c irojnXouo.id uod ur.t'd tiD'rinn o

t'.f v AOiJvjj,) uffrftfsoiij.ip .VOV.u^// "A'


rjo suj traijsj^jns b sond
soi [ soo.q-j ruina u snj Dp
>.)pvi X S3.n-,.u'n[ pi-pnpj o S
i' :)[)t;op OJ U^p-lfoODf S0[
s'op-t.'dju.i X p:iu sK,").uJiq;n)q
so\X s\>[tj.v) urin.it 'sopiui.u strn.t:.i|.)X
|.t.u!d ouqoui ,),|,k>j: ofd.) ',()[ } -.'n/.tq;
^nb^ou s<)iur>uoa X:q srtu f.'.pu:; X -J.>d
j qa y. o j)r txn
p n [ o >"> UIj 0 X-AJ* Xit ttt?

f r ,

m ojjjuininn!) sripnui umu soprppm


pjy h .)p<>3.j.xi(| ourjmo${ uuf;op;\
oniupiSie, jqqtnor) ojuo u.4) ;)n> m -ut
.>nbrp "q<Xsrq svJ uroj soiqq t'jKii p;>j
qq u so{ b ;>n uotomon Svdpi;> A onb OU
srjppopiotqtenj n.Hjiurj oiji'pf)
soniUxi.iuod viMiquW r sc>[ onb ruoi/p}
ouzwoo\ 'opop \ j o^u^^oim "I
(tMquromurqo ^iJ ^P tijo^s oj turp^p
q uoiot.^qqo onb Xi: i:.u;d h on tq -o|^a
vy}v,j oq^tmi A oaidanr xopp npnb oob
u.iS * p
OUT r^nurd .TOC v\ jrj.WDfy
Dp

DelaRepublica Christana."

D .4.yc.
Cl'%'y%
an.S.y.6.
fyist. %7*
X^.o.s.4

cte Grcgorio en cl titulo de immunitate


ecdearum.Concilios ay muchos que
confirma n estos mcmos priuilcgios:as
ficomo cl AureliancnseE y el Matisco
ncncI* -y el Arausicano h Tcniasecn
cmP^e ^irt Augustin p or cof rigu
rosacl sa car de los rcmplos a los retray
dos. Y assi en voa cpislola reprehende
asperarnente a Bonifacio capitan de q
auia acado de la yglca a vno que se
-COg0a clla:y assi han acaescido inila
grosy cosas notables a los que han aco
metido sacardcla yglca a los retraydos. Cucnta Caodoro en su historia
Tripartira y Nlicephoro que como vn
principal scror de Consiantinoplajlamado Eutropio fucsem u y pri u ad odel
Empcrador^y por elloauia ubido a la
dignidad de Consuls y viesc como mu
chos mal hechores se acogian a la yglc
a, y no los podian fa car dclla pdio co
grau i n/la n ci a que e hizcssc orra ey
contraria a esta , en que no v al i esse a na
die la yglefia y que quaquicra q a cil a
se acogieVe suefe sacado y prefo, Era a
Ja saxon ant lu an Chryostomo pastor
d c a q u el 1 a ygl e l a : y q u a n d o vio que se
auia promulgado rai jcy3dixo , marauiUas en el ncgocio.Acaecio que cl mesmo Eutropio cayoen h desgraea de!
Empcrador,y se acogo a la yglefia con
los ocros que huyan t y no teoiendo se
porseguro se metio debaxo de alrar'.
Enrooces ant Chrysostomo fubioc al
Jugar doride blia prdicat al puehlo y
comcnoarcprchcndcdoporque auia
persuadidoal E m p era d or a hazer ley
que y a era contra cl 3 y assi c dixo que
ocrajusticia que gozasle d d priulegto que auia dcsheehoj y cohtradicho,
y cando le de la yglesia, lc sue cortada
lacabcaiy mandaronque fuefse raydodelnumcrodelos Conules . Otro
cx c ni p1 o ha1! a m o s c :i P au 1o O r o c? d g
no de mmoriapara los juczes de nuetrostierapo^y passa assi. Despucs que
miro cl gr Theodoo entre ocros go
uernadores q d ex o para q guardassen

129

el imperio para su s h ij 0 s 5 fb e v n 0 1 1 am a
do Gildo,q renia la prouincia de Affrica.Este viendo como Arcadio y Honoiojhjos de Theodoo cr moos y de
poca edadj determino alarse crra el
imperioay como lo irnagino, assi o puso por obra.-y se llamo Emperador. Te-
nia este Gildo vn hermario llamado Ma
stelzel grdissimo Christano , y vido
la ryrannia de hermano cotradixole
todo lo possible,}' re/stidole c la g
te q hallo,mostro que hizicra mas si pu
diera.-peroel Gildo estaua ta poderoso
q no hao quien le paslacadeantcJ,an
tes enojado del hermano, q leresistiole
mato dos hijos q consigo tnia, no mi*
rado al d eu d o q c el tnia . En fin visto
q AFrica estaua tyrnizada por su her
mano, determino pedira empresaassi '
porcumplir c la obligaci que tnia
al imperiOjComo por vengar su injuria,
y tomada partio para Africa: aunq con
poca gente confiado en lajusticia, y razon que llcuaua5y en la parte que en la
terra tcnia3y prncpalmente en la ayu- ,
da de Dios: la quai cada dia con agrimasy dcuotissimas oracioncs de mandaua.Y segun cucnta Paulo Orofiojlle*
gando a vna yla llamada Caprara cerea de Napolcsdc ciertos sanctos varon es cj u c a 1 1 i h ab it a u a n ,1 1 eu o a1 g u n 0 s c
sigo,confi*ndo mas en fus oracioncs de
clos,quc cn las armas de su gente , con
los q u al es tantos ay u nos y plcgariasl
z a Di os,q u c merecio la victoria fin ha
ta 1ht 3 y vencto sin hazer crueldades ni
muertcs5y tan grand es fu eron fus mere
cimientos que le aparecio fane Arabro*
o que poco auia que salie ra destavida.
Y cn fTnapoderandose de roda AFrica
hizo corrar la cabea a su hermano Gil
do.Este Mastelzcl q se raostrotan Chr
stanoy amigode su rcpublicpocodc
spues vso de vna grandeseakad , porc]
viendose ran poderoso se alo contra
cl imperio ) y oludando os bnficias
recebidos de Dios * como ciertos
hombres mal hechores se acogiesen
R
a la

ojqr;j ojqluuc
V.[V p-)criJO}oX OjOTDpOD Dp OJICSUDA S0|
odiJ op Xr||D oznj rpijjnf op .iod:so[jo
o| pnb soiq qpnb o[.mi:.u r ruir.1 -.i)in
pvpDf onb ;ubsoiujDii!SO[ oj -rpnXu
uoj n v\ riuuLuXa 0[ ojraiuu opurp o[
r[ lumd op nj pvppuu * f ozi'j :i.hhu,ii!
Dp \:\}^ ri.io.|)U{ o|ui'({ oijojQ c uo p --ti[
X'opu.bit^.irt) opir(| ouoDrip d u rj rpiA
Dp Xcoip3Jy o^popouo|| rjui'ib ^ I ] i ,
uopwu ip.mj D^Diunioiiur pi oi.i.oju
sep siuj^jS ur>iu]coprjoi:|X o]Uoui.]j.-)4
s.i p souio.^pnb id auirj mynSny Xe ud
Iril'C o)ojo c X un so.ijq soiuisjiuiviii
Dubcsoiapnit oiio? o?\.n:\-\f Adi ) opof
sytuiOD? ?M prptiprf Dp rtuo\j .od } j.m
\ifv3 odiunij Dtib oj o..iu,"> optnuu uo;->
uoSdjJ o.*)|<)ud onb ouuumi 4 oj ruod
p [D r r>j}r3i,iutrptA iu .^p.-Ji'/.u] pui i! so[ b
uojpi^ODr.">J u SO| ^sojdui.ri X u.h [rd.-)
33U3tt sop ,*>nb u.^jnu.} soprjjnj u." p
juvjDp X^o-ipo^ opoiorj-^ p:ui> -U:ntof
UODOp IU?J i:.!.lU.")UU<.oSl.I O.HU [D O.*}
oiuo? ^ n o ^; d sondjop opmunS.-).ui d o
oui oipioipunu pubr oipuod}04cuopj.")d
onb p ou ?u;>a r ao'/tii rjjono so{ ufj
so^ X SnutsoidLunj v so| *souruio^ Xq
soa^joottaod' soptiDODd opo3 a n Xnut ox
:o% onbaod rpeD om2\u\ X Dppnp
tJqoinb ;saX.|st] srunip X -ijcscucumi|
opuE3 op so{ sojdui.ij c A so.in^ r. so]
lunbopod'usSoDi.ijsoiptoob X ,u>d
SUJJO SDlUTbUDJ SrjOD OoUM tJY.d UI I)
sc-.uiDDoprd stmiu sDprpujrp:. X ~v..u
sorq Ud 'v.uvJjq

c,Pitiiprs cv'omiy ntuo.y rj vahuf) yj Ar<ir


sS>:*(LiF: "'/o y "IX'

f?

^j^,0 V, A^p^AtllAOpStHU \p

]:o X1 so v\ >{ o ut Amu p onb


^yjopqoJt onnmr uif'p: so sD$b.;oq -ip
udx f rpub t;rp|*JX Dp lopjiV .o v\ jda
soTpty.nprp tio.trpnb omoD ;ni.">tifp

l0^ l in^iionys so[ oXiuiirp.xi c X sd[


oip : uo.iinu:3uo si-i]ituu .p su) sr.up)
sonoinb 'uim.-) si'j>j uo. opoa ojj. -r|pn[
sou s.v/.oAsrqDniu ;hI) dj t-i<]ri| j.Tp
v\ p^'-J^-K") ^ X'inu.pi.vx) u.- |T3 r a ru
d T J 0 T 0 JDtlV SM3.}.lDl|ip S^Ui>HU(I() U.l OJ
o.i.->(psi' ou s.~> i'prjvi.TA snu nj opi) a ru
i:jpj.-)cp.i X rif.iod Diib un| opiu.^j -luu
soip sour sn[ soi"bif) s^jopu.i.i..ircl
?nb so[j.-> uo) v\ rij.^^X X ;)nb sopoj j.X
t ur ouij opiuij'sojp pi:p.i.A .v.ib -uinib
ci udzcij X u.r/.ip X't'.ioor D.uj.^uirn^uut:
simuidiu iio.i.iiIij stij s.Mionnoo -:)of
01 U s:.k>.".u X j srjp* srunpop 4 iiuD b op.
uo.uhu:*uo srpoi sr[ srnumo.id uouo
jod:vqn o] p*ub sof rij opXm *-;o(] u.")
vum onbcprpnipjui uo) soiuoii X vpp
son p o J.s'oj Xcsoo,iu unj opip.i.n uj op.;
Xrprjji:diq.i su} srp.Ti7i:i| A rj 'prnoqq
uod .ioj prpj.w b o{ ;|jn}|iS:U! j Dp -.iui
uoiqp.i onn^o m ojp fc op so|p
souuqqnmSox'npq s.itopop : s.*)pMib
o,.uoj opmiq c *) oJuoui.q ouuprxojy
ouio|)ojXn|;)<oi(pjn'.]csDUD^Ki() ~qr<{p
ouoojf)coq Xfouo||{si_ X'ouozurr/u^
CJ0 A'Vn'Pulu! ~>po{[V, o\p\> o) luqnpo
so|uo4 srui anbjod.-soqpuoDsojounq
Dp soi sopuotioO b nq opmr b n .i .idj q r
o'/uinbiqj o '/.oip X soj\>pj otpo ouu.J
soi uo.iDnj uo > t:]M'po.i{ so.no soq.inm
uD:sDjt?puiuo.!d so{ sjptil) .ij ji'jj nu. oj
:p i tq p pur v p X j n / p a i*{ A npj*i * ,\
.idi svj/ooprjjrd Srpo onb uo V{ -j;)A
prp i;rin: Dp un;: ipj ia uourjp X -nui
o.i r.n'.ic.).uDiij n i.>it '.m rmiMnni'"'.>U!.rj
o'ojurr nnrn u;a '.tn.uu X:>}Viiio.,i .nj
ou oub soj ) S)U:])iiq; ) so'Joi.h : luod
a sou jod ^t]tni tiot X j rm.ioqn 4 sono
npod.iod uo.KnuAcp^}nuouoX r .it.op
rf r.ioprp.iDA oj
o<{ opmp omn oulpuud qp ci -y rpuo[ ouj op oT.uy f onb jr .^]mj,->[ op
sojjo sopnu X sonionjonuooin oub -ij3
ox f .m .nptmp '.r[ p o s sDtiopru * -ntpjf
Xsou som:pD.i<) o]j',| oiuy opunpuij
piu X miDUJEpDpodtm ^p t' ruopod
pp { oftf v\m j( fpi-pp}.t <>jo.ioqp pua o
p optnuu ' x onbum; p vihi] W} anj/g

DelaPvpUDlica Chn
lrc , y el grat 'Cttstantino. pusicron cl
rcmcdio possible ; maertas estas dos
c o I u m n a s fi r m fsim a s d c 1 t e m p i o d e S e
ior, luego boluio Arro a rcnoiiar su
maluadaheregia* Y a u n que cl papa u!io3que sue poco despues de m uerro Syi
tcstre3quso remediar cl mal que se espe
raua^no halo las cspadas segurasrporqucel Empcrador Constancio hijode
Confia tin o el bueno era A rriano y cn
a mal de la fe,y fauorcca mucho a los
Ainanos, Con esta ay u d a d cl Empera... dor, E u se b i o p a t r a rc h a d e A n t o c h i a et
termino de abrir vh g ra n camp o , para
Ckil'mhlo, qtC paHic adclanrc la heregia de Ar-

riojcuyo fauoi ecedor era el ya en Jo des


cubierto 5 y pordar mas cal o r a los no
gociosjtizo juuta de obipos y eclebro
vn concilio lin concntimiento del Su1110 Pontifcc, porque cn lo que tocaoa
a la con subi) cialidad del padre y d cl hi
jo>se dcsli/jclscsy no tu ui esse suc r a lo
que en cslo auia declarado el anctoCo
cilio Niicuo.YparccieiKolc a Eusebio
que bastaua para esto su auetoridad,
nui ado parecer al concilio a tod o s sb s
Criegos3y Orientales q ue 'abia que et a
contrai ios a su opinion. Y porque cn rrc los nias- iainobs que auia cn defenia de la se, y con r r a Ai r rodera n Athanao parriareba Alexandrine^ Paulo C
ihiotnopoltano , y Marcelo Anchitas
bbipo^y Luciano Andrinopolitano,
m an d o) c.s cita r y que pcronalmente
parcccscn al concilio 3 que el cclebraua.Elos viendo tan g ra n desatino 3 no
quiieron venir ni rcsponder3por precu
radores, ni por orra alguna perso n a : y
niicndoeo Eusebio congran cnojo,
defcomulgolos y priuolos de fus digni
dades . Y elos vito corn o se procedia
contra ellos, apelaron a la primera fil la
que crala de Roma,y cl papa Iuio vien
do cl mal que co meneau a cn la y gl esta,
ccruio al Eusebio Aotiocheno,rcprc~
bcndcndoaspcramentc su atreuimien
to y osada , y mandolccjue uego v~
xiiese a Roma por via de citadon con

todos fus iequaces y compancros , y


que deante del c tratafe aque negociocomoen tribunal legitimo . Y- a si
mcfmo mando compaiccer a Athanaoconlos demas pcrladosy Catholicos . jPcro los primeros no quiieron y r
a Roma porque endo fauorccidosdel
Empcrador Constancio y te mien do
delapoca justicia que tenian 3 determinaron desobedecer al Summo Pontifce Ronstano . Los demas ancos obispos obedecicron corn o verdaderos
hijos de la yglcsia . pero comoas co
sas paauan de aquela mariera, no pudo el Summo pontifcc proueer n ad a
poraquclla via. Auia cn cstcconcilio,
(oSynagoga de Sathanas) de Anriochia nouenra y ctcobispos , y viendo
c fauorecidos hizicron quanto qui
ieron .-porque cl Eusebio Antiocbeno,
y otro Eusebio Nicomediene , periiadieron ai Empcrador y lo rtraxeronde tal m ancra , que no hazia ino
lo que ellos querian ,y as por con"
sejo de cllos comeno aperseguir ios
Catbolicos , y dlier ro muchos obifpos que con gran Constancia rcsistidn
al Empcrador } y a los obispos Arrianos , entre los q u al es vno cra Satie
Arbaruiojcl quai deco mucho cl C
ciliabulo m a ta r: porque veya que era
vn perro terrible contra el, y queJadraua sin ningun temor . Mas guardaudole Dos para m ay ores colas c libro
de mano del tyranno y porque esto lnzo cl m uebas vczes , dezan que lo ha
zia por arre magica . AI Paul o Con ftm
rinopolitano que era compacro de
Sant Athanasio cnlafey perscution^
losArrianos opredicren Ja ciudiid de
Cuayio ahogar debaxode vnaltar, >
porque tbie andawa deemdo , y sue
hecho martyr de esu C'bsifco Con
stancio quericKio dar aucoridad a
los iercgesj proueyo Ja ygleia de Constandnopla sy pufo-en Arobispo de
elia a Eusebio > y muerto ci Eusebio
pueron a Maccdonio , que. sue m-a'R 2
y or

oaqtnf 0J3tiiucl
X .10 s3nuoju3[-3S3ioq v\ rtjD|2X -uio>
ojqspora oqpuoD puouoS sououuqr
onj .iod opiqumu jop udi:d opcSoiSuon
X on{ uo tq iuo.id uiou op qprf uo tq -np
P1?P DP n'S' XSip qp 0} uo.n::un uor/0.11
soi pt'd s'o.i c X to.oipijo.Ld o|() odpqo
pwxwuj; op crn(q).io3 X .H)dcsouonO.H).it rpurtu
3jn,tm^o [opop i:di:d - o.u\) optioiA so| S(Miiq.i.iy
s0/ JmD onb ou soj inqpoxonj siq srjoD otuoo -0
C^;^
^\\ ur.iov)inb f uo.u:unu.ioaop -^oipind
onioui opoj.itM.irdi: tq qouotpotjo op iq
Xhqp|9X .n:j3)ouni.u:d nj opti33ui u 1100
u<?Ji:oott soqo o.ijo oqrooo uo tq piqono
op sqodqnjcj c X opjop 3ouojuo -onb
*H'^'^TI
,-trt"^0l4,<
ry *<>"?>t6
V i-K -r;-t:
.rt% .^^tM
v>|

uoJitp jj s'opiMi:d SO[ S0p?.)UOpIO0Q ' X


sop;pu) fc X iroomon o 1: rqojoXjrujtqj
k^.unt'j *Unoi.H) ruions so.|p -poonj
SOJ Xntu t: iq r!o.nq ojoqdooijq uo nj -\\\
sojujoo^X^oyrajopoitqjoii uo q kXij
01003 iqtlouuti:.)}uo;) mo rj t:5o(|i:o
sp uioqcoauoi.0 o.id b iimon onb |0 -ju]<)
ocl op v.\[^t ri/OjiX ojjon) cuopiod -uud
i\i:dcpdp iqoj)opuojoponb rujyiqoo}
isjiX-t*t o.iouiu OtiopoorjAJ ] on o.pop
X n.3tq oj oxopcrq p': b n p: n: n o -onbc
cf| zoqMn|0|SX pcsoui o dj son o u J3 o -OQ
o{!t|dom "a^oioij vnuoz p p*nb oii| 0[o
sofapo^ sooqoqn^> ono^ojQ uojtfA
Xoi^ifj ojod:opop ou opnd atujonon

9tib$$ut ua oti onbiod n.) d opt'jjo^op


muop^JCH Mpraodai;! o|]oop04uv|
o&an so| soummj OTpiicsooijuuo(| X VI
X%jsc| ou^xqoq uojor/,iq Dnbjodcpiu
uiquaj o.ionj ,so|-in^oj.od nnbuny uo
Of op oijoqrj uouod nilp: o[tun.ioj onb
oiyot ojuo<?i(ip uo o[ b on i:m:ooi np:
optya c jod onb op Opoa X prjod njpon
jop cuoi^op rpopi.'donb iod iq cDip|iX
op Jnf uo run<^r Ciouimi i: \q iMuojoq
,)p scq *sourjj.!y opi:j3uoojo(| unj -t-Cl
ojrtu o u iq K{{t} op ojpo(ptn:j <1nn| od
i?5uoui uo sipo. sq skjo.") i: 'ojjiuofoui
onluod o4)do.) oqpuo;i c]t'jouo3 X jp
.Vnj rpr/tipojt :| ryoioX tilnuf) t: i[ -nqo
tpuDip op tt| pnj . ody ci.ii|o.y X onj jd et
odjqo.Viyiotp sou\?jqodountir|}uo-)
oLioSnJf) uojt'A'ou.^urr/i^ -pjiqpop
com Jod.irtbX op;>j paojppoj ojqoj

u,)ci'p mij sodumn c b on .n.| rpunuuon


u.
oij|.*>uo."> c onbjod pi oip^ip ~.i.f>
ouo v.nw. oprx.^p iq iq|q ^uj.^uu.d X -ta
ou ^ J^} odjiqo ) :oiP'3ipdot!T3tu?|)Uo;
oj.id on tu o n\p\\] opium ur> -ruioutMn
rt.Tunj outUunu .^j oup.nr u .n?[(pn{ nd
^JU.")UHM1J(| '[.")p
0[OpU^lpU.)JUO p
nj .>{ ouivn X 'oxip .inb if bi: rfpn -ndui.ij
\n\j j) vnn: opiMtinn.f lod p b ou p p -.5
-piix prpuiip >i!j\ ou njopmqpq -o
on a Uf ouoq jod'ojuotu -inb'sn.'Hioiun
uo.ioq oj r[un.n,xop tqpj p o ) -purijuo; *>
iqdou : ojod pm:niu o u,") ojp oqrq un
unqponb \\\v. ourpo^ uojpa -ppuiq
coutq X j puni o rpiDOj .1 j on opop X -mo
op uo odpqo X'ounqtniouumqiuof)
onobjf) oponb o u f n iMomud "Y\\\j
u\\ opodmou OJpj^nfsj oj oxnpo.t v\
iqppX > ; "cci-i?.">?. i: Xcrui.ir't isqr -opiod
oion f p oduion 3ib uoun,] mqtd so Dp
iqpnln: ipjX o|p oi.nqoOjS} c X amq
ouio^ojXjq^unj; c opiq.iyX onb nnj
'ojiujut onbiod otij opinjpyop v.v.j rnj
ouio^ojXaio jod iqouoihpp p ^ iq ~mq C|W^/j3i?)
'zujrjad :xopiv;{ o.Kx opuoiouiq
owprf oXnticud uo o | o p p otpoiuoj
'ojqsjod m: u b n d ou o.]pq \:ir.i\ -jouod
Q{ .">u.*)uii:..uud 1 A" oiuon oijimb l' * ir{
q u oponb o u oijo odiuon rf l'Vqpj'riX nt
XnonibcS Xcrpi:fojjoj iqonbjod y -u
v.\.\^\\oo\x v.xm: opj iqm:n p o iqp jrui ptq> uoiqun:.if onj omqponu tpr/.apoi
1: iq rtounipnqo c onluod poD.n'd jpo
upcuiyqo nu s onb f st Xcst.\no kji: onn.
oqoo s.V;b.ui[sodjqo * K'} -upuuxMjy
lui sihu ojpjd onqoq v, v.\ iqouoipoqo
d o nabi tquoj r oiptmpy jod d jjr o c X
onbunc oprjjo^op tu on optfpXiiD p o
qp c X isp uouiqonb srpoj srqoo un
npntu iqp.ioouo:> : d .u o ou (um eu -n
oip oduion c ouio.o uoaoj ojp-id '
opoi o| oqorp uoj sojoqiuc ouiqdn}]
m tqjoijupq iM^jtnpp3T{ X -oqdo.rH
A'oi iq -cju.nxlux

* r*

7 V S H O A K CI y wA ---U-'>nb
'tjoutiwp|3X u.*>j() op tq cnurmo}] ^ ^2<<
onq un mon d o pp ouppp^t-dix! nc] . ****uO
'OJDUI

Dela Republica Chrstana,1

mcroiy de Thcodosio Emperador ; h


causa de esta diuision sue, por Nestorio
quadragcsimoobispodeCsttinopIa:
cl quai iuego que sue a aquella ygesia
comeoa predicar muchos errores. En
tre los q u aies dixo,q no auia de fer 11amada la Virg Maria miestra fenora ma
dre de Dios,y que Christo Iefu jno auia
fdo Diosy h bre, mas que auia de fer
dicho h ombre folamenre. Y enlaygual
d ad dcl Spiritu sancto co las otras^os
pcrsonas3ponia tambienerror. Y porcj
est o leuase mejof fundameto a su pro
positohizo vn Symboo ^ o Credo, de
mariera qucencaxaua cri el fus errores:
y de aqui comeno el error de los Grie
gos3comoe puedeverpor Genadio ,y
Socratcs en su historia Eccesiastica.
Eracncstc tiempo Cirillo vas on adornado de muchas vii tudes y 1 erras,y cscriuio muchas cpistolasy trarados con
tra los raies errores y us au ct ores : pero visto q no aproucchaua nada > eferiuio o tra Ucnadc gran doctrina y crudicon y embiola al papa Celestino . Y el
Pontisice examinandola y hallandola
llena demucho prouccho,y que en ella
se cteniatoda nuestra fe^embiola a Ne
loriojy madoe q a rccibiescy creyes
se loque contenta, porqueen ella estaua a verdadera fc y creencia No hizo
tanto dao a la yglesia Gricga esta scis
ma jComo la pasTda,porq no vuo otra
yglesia Orientai que se apartascde la
obediencia dcl papa, si no la Constantin

dicha estacpistoa,epistola Cciai'*


Pcro Nestorio no se recondio a h
yglesia antes perseuero en su error. Yas
i cl Concilio mandoy dio por sente!*cia que los obispos que participasien
con Nestorio3fuessen priuadosjy los ee
rgos del clericato, y los monges. y legos fueen decomulgados,y determinosequesetuuiesc Iafedelccilio Niceno : aunquepor cicrtapalabraque se
-pufoallttomaon los Griegos occasi
de apartarsc de ia yglesia Latioa , que
por no fer para gente vulgr no ay para
que ponerla aqui 3 aunque de alli no fc
inscria lo que los Griegos penfauarv ,
mas su maliciaocaufo. Dctermino e*

nopolkana , y aun en ella vuo muchos


Catbolicos que rcsistieron . Y tambien
hi z o macho al caso que se tardasse po**
co eleongregar concilio gnerais rem t
dio neceriisimoj) cn Epheso por dil
gccia.de Thcodosio cllunior, y allifuc
reprobada a hcregia,y vinier a la obe
dkneiadel papa muchos que auia n dexado laverdadcrasc. Y aquella epistoladeCisilo suc muy estimada por codo
cl Conciio,y subscriuo cl papa cn ella
y los demas Cathoicos con el > y embiose por todo el mundo-, y por esso.es

A tercera dhnsio sue gei


ral por todas las yglesias
de Oriente, y sue cBtfikty
poc) papaieon Primes
Ba eau la rue esta . Muert
el g ran Cirilo Ohipo y Pawtcha e
xandrino, que sue vna- gran columna
de la yglesia , fucccdiolc Diofcoro,
h ombre facnorofo y atreuido , y vri
Jazo del dem^nio . enia en este tempo la silla Constantnopolitana Fia*
uiano varon ancto.y zeofo de la fe^
m sdhs fe leuanto la heregia:. de

cn esteconcilio contra lo que Nestorio

tenia5quela Virgen Maria nuestra Se*


iora era verdadera madre de Dios , y
que en Christo estauan vnidas en vna
perbnados naturalezas, que son la diuinay luimana-Derodocstobaze n>ericion Lib era t o >C art ha gi n en e cn su bre
uiario>,y Nicephoro cn su historia cclcsiastica,y clmcsmo concilio Ephesi*no3y CiriJocn muchas partes de fus o-

Cat>,^
ukx^
Cr.? . ^
S*i-J^7

b r as .Y d i 2 d c l m c fm o Nccphoro en cl
libroalegadoqnc la lengua de Nesto
rio suc comida de gufanos,aun vuierw
do q fm, dudafuc castigo bi merecid
, porq bafphemo S laMadrcy del Hj* .
>

De U imfion terecra , quarta^ quwta

.Libro.. primero.
Entiches moge y Arclumandrita,o ab
bad de inuchos monges.Tenia cite !)Cr^c que nucro Rcdemptor e'u Chr
sto amarctenido en despuesde encar
n ad o las dos naturale/as diuina y hu
ma ua Hauiano Arobifpo de Contan
tinopla oydo tan g ra n error lo llamo
y coin o padre y pator luyo lecomcnoacorregir y arguyr de su error; nias
coin o cduiuclc ya entoxicado deveneno de a h e rgi a no solo no qui sb enicndarsc , nias antes daua grandes vozes queriendo prouar pertina/.mente
loquedezia . Lo quai vilo porel Pajpmt'de lo$$Mclv VhulnQ lo cho de laygea
hereges m defeouiulgandolo , y quitoe cl cargo
aqnel tity** de los m on astries que tenia a subje*

cos.Hlo comouio mas Entiches y encendio a perseuerar en sus errores y coBcn;o con raayor osadia a publiears.Yvido que yaera depocydo d cl
lugar que tenia honrado > pkio concis
- lio,y apelo dcl agraulo que se ic Ivx/M
y que queria fer cooderinado por Dio*
coroQbipo Alexandrino. Eracntonces Lon P ri mer o po ntitec Romano^y
yiendo las nouedades que se.kuancau
.jor quitarias, conuoeo concilio paraltt
cudad de Epbtrso* adondec auia celcp
brade e paado>y embio lus Lcgados
que prcfidkscn cn e eo s&nombre , V;i
nieson a ci muchos pcrlados^ycncrc os
otix)s vno Diosoro Patriarcha Alexandrino mu y hiachadoy presumptuo
soconintencion de p recde r a todos
los qu,c. se hailaet cnl concilio, Y por
j-cprecntar tmichaaucoridad y podf
A/hm acompatiado de mcl)0$ monges
y.gcn re d e g ucira.YqnerkrpQ tomar cl
lugar de. Lcgado y prcsidtntcntolc suc
*onccdido>anrcs Je rcpandicron 3 que
cl fa n et o padre aua embiado Lcgados
y quienes tu uicscn sus vczes ,y cj aque
bc.s ittiaadc predir * Pero el veina de*
tcminndo de intir cn su mal propol
to,jr as;pdrscucro cn el de rai tn ancra
/jc tyrannicam.cn te v surpo cl lugar pr
titoo5yl!g0fi!c> a los concilia tes

Gricgos que firmascn como la Fc de


Huticles era Catholica. Y al fan do obi
spol:lauiano,porque coud en o por lierege a Eutiehes lo pi endio y le dio mu
clios tormentos : mas cl sanio confel*
sor pcreuerando en la vcrdad5apeIo p a
ra cl papa Leon,mas no sue oydo an tes
sue ahoiijdo vna noche.Y auiedo Dios
coro heeho eio de heeho , ordeno en
Patriarcha de ( .'on tantinopla vn su Ar
cediano llamad o Anatholio, y al Pa~
criarchade Anriochia eonauer eonsen tido con el en e error por enojos que
del tenia lo depuso de su djgnidad y
crio vn orro laniado Maximo. Los obi
spos Occidentales quando vieron ctos
de fa suer os y inoleueias huyerotodus
por no fer conipelidos a rmar los er
rores de Entiches y Diocoro . Y el Pa
pa vicudo lo que pai'aua lier id o de dolor prueuroponer remedio en eio , y
eicriuio al Hmpcrador Thcodolio e lu
nior,que a un iuiperaua, que mirae co
mo 'Diocoro perturbaua h paz de la
ygleia,y que le rogaua que fc dice or
dem como se cclebra vn concilio den
tro de Itaia para q suesen corregidos
ls maies que Diocoro causaua . Pero
ThcodoK) no dio lu^ar a eio , y asi
porentonces quedaio las eofasen ruyn
etado.To<lasia,syg!eas de Oriente al
aron la obediencia al papa , y Diocoro Aexandi ino era Papa entre cil o s . Y
no solamente ele de ueturaclo no obedecio al Pontuicc /unino,rnas ecntao
contra el,y hi/.o vn libro Jlcno de desa%mm 9y lo ddscomwlgo y la larao cabc
a podrida : por lo quai despues suc decomulgado, no tanco p orque auorcco al licregcluuclics^ quanta por la
tcaie dad que hizo cn dcscomulgar al
vniuersal pastor. Y assidespucsfue delcrrado y decomulgadoy tratado ce
mo cl merccia.Y cl deercto cdena cite
desatino crucmentc,y Hilaro y Thodorito obispo Ciriense dixcroii mu
chascosasensus libros de los desadno3dcDioscoro,porqic veays C\ tiem
p O S'

iLUjlMn
thnmy.*
?f *fAmt
v'" .
,<( .
1

DelaRepux lica Ctftana

ijjs

pos cran aq.ulo^y 'quanta mejoria tic . que son estas : No quererhos cnrrar ni
assistira concilio para mostrar n uestra
ncn los prsentes.potencia3maspara constrnarla;verdad3 * *
fc ft a u a n las cosas de Oriente tan mairaitando en esto Eniperad or C-dnlas ^ que todos los Patriarchas cran de
antino principe religioissm 5 para '
vna opinion Porqtie o Antiocheno y
que de aqui adeiant'e noalteren con do
Constantinopolitano intruse > cran a
chinas nucuas inuenradas a verdadera.'
vna,porquc eran puestos de su manoj y
No turomucho tiempo esta vnidaddc
uocnaJ que cra cl Hierosolymitano
las dos y gleias jComo se vera en cl ca- ^: f
^
cra st m u y a mi go y consentia en ls hc
pitulo
guientc,
Trata
copiosarhente
j^^'.J
. xegias, Todoslos demasobifpos sucestenegocio Niccphoro cn su historia 5*
ron de la opinion de Diseooro > saluo
Ecclciastica.
cinco qucconinticron conFlauiano'cl
D e lo die h o q u ed a bi cn visto C tii o
Constantinopolitano : pero fucron dclos Griegos comcoaron a fer obstinastcrrados.Iamas quiso Thcodco en sic
dos
y rebcldcs a la verdad 5 y con auer
te a no s que turo esta desuenr u ra que se
pado las cosas dichas con todo esso
clbrasse o tro conlio. Pero muerto y
no se hallauan si n nouedades . Y asi
v" "
;
licrcdando cl imperio Marciano que
no mucho tiempo despuesde la vni on
Tf r
cramuy Catholico, luego escriuio al
patfadaru'icndoiasilla ApostolicSim IJcjobe?'e
Jan et o papa Lon, y le dix o que stpre*
.
r .
* .
,
m quarta
phcio , le Icuanco orra conuenda y sue y^ju
tcndia hazer concilio que lo mirasse*
esta . En Alexandria desde Diocoro Romvia.
que cl estaua aparejado para consentir
cl que sue condeado y depuesto par
cn clo5y que hiziele a su voiuntad.Ana
las discordias de los bereges y Gaioholio Arobispo de Contantinopla
licos
cligian dosobispos,Ios Cathoacufandoie u propria concicia temio
licos cl uyo : y los hereges otr dif
la dposition de su iia ^ p orque veya
frente . Hn este tiempo aui.in mrtyque cl Marciano estaua aparejado a obe
izado a Protherio-queaiua succedido
decer en todo al S u m m o Pontiicc,y as
en el lugar de los Catholicos, y eli hablo aIHn)pcradorfly a IaKmpcratriz
pcron otro llamado Tirnothco SaloPu 1 cheria, q u c pid icscn al su m m o Ponphacialo y los rcrcges a otro llama
AHguntsve tisicc la probacion y con/nnadon de
do tambien Tim otheo Eloro y mnerr^stoUra U in patriarchadojy cllos lo hizicron y cl
to este que era lerege 5 cligieron los
j lcsu aU pnpa consintio en ello : porque no e~
me fin os ietxges aPetro Mongio. El
t,u,I*S cofa hawaiien los negocios por poca coa.
pat
ria rc h a de ConstanrnOpla iiamannsmks ^ :l*"5* consrmandoic e papa y cl Hmdo
Achacio escriuio al papa Simple
' perador se celebro e sancto concilio
clo que nopcrmiciee que en Alexaa*
cn Calcedonia : cn cl quai despuesde
dria
passasse talcosti 3 y que no con/norras cosas suc vnida JayglesiaX)riental
neste ni aprobaflse aquel perJadoypdio
a la Occidental 3 y allisuc deslruyda Ja
le comission para que conodefe de alicrcgia de Eu riches y permirieron que
quelabufo3y quelo depue/se dc Ja i~
los patriarchas de Antiochia y Hicru11a Alexandrina comoaiesege.Elpipa
salcm y Contantinopla quedaflen cn
creyendo queaquello cucniadioc su
sus illas aimqueauian ido intruos; pc
auctoridad plcnaria.y teniendo Diosco
'jifto. tien ro Dioscorofuc depuesto de sudigniro fau'or cn eJ Emperador Zenon, que
lacraciiqitc dad:por lo quai vu o grandes discordias
auia succedido a Lcon , qunto al ZJetro
bi\o alli a en Alexandria entre e clcto y pueblo.
Mongio clpatriarchado A!cxdriuo/y
lu olifpos. Halloeaquiel Empcrador Marciano,
quedo
el Tim otheo q craChathoIico5y
$6.<hf.cjw comoparececncl mcrao concilio,dnvuertofuc elcco vno llamado loan, y
tdjtdm. ^ |-2e vslas paiabras religosissimas,

ojqri CJOLiiud

aCT
soj ofif^o
ui>m>;joioii
p,nppuhjvi

cao Xtuo op-)oqX:o:>r|Oi|H:3 j <; X pou o


X .)puoiiorlio.Suo3 opo3 jo Xo.i.^o -oud
oyq opojuoo iq oj b on ruv]py}o.d X -tuo
iqotq p v.\\\ oioipUuiS' * b.H\ uo pnbv
odaiou owod urnt'ptn- si:uu4 KM] sioO

opJtioj op.i uop.u> b on op.p p. odpqo


^ *^^j .ip.-nurpip so.no soqonui soprpiod uo.)
^ rnrjjoj :| ;q iToqo'.pr^ c X oo rj|.^(ibr oo
uosp)f o ojoqtuXc; cio oprnojdB d jo p)
nuoj i.j o 3 U}] U! v u o o uk> o j n ( o p 5 [ ' X \ \ o
Yi] * vp'q iqo^|do oj imunr{[ '{\-qpoinc;
d ,io b .on oi.Tiuuiu.juoD^p Dp poi o s soj
soxopoquo ii.m optmo.idi? |oni)r ~]iqo
od .od ouonq X ij;quntj/oiqaqiir) dj
TtunqtiK X iM/iupij o]jo omnuuqdmno :
S0| Op STU j.I.ld S'Opi' S.q^d.^Uud ^ OUIOO
t?.io i* so{ srqn.nq.nrl ^ ispr o.|jo rn[ r>iy
touTJpuex chiiod o.iquu>ij o.|;urj ofppX
op t\ rt|0|oX otqiu.i nj uoptqpjojd X
UOSj0|U0."> l SVIf0.1Upir!-(SC>} 3p | 11.1.31} V|
Xiuo| .ip lutponuy X p: op oumn'iio;)
:iqd d .m o | o j ;. repu rx p o j o s v. n ti b n o p o? uo.i sv\ psi.i30| inisNpotauy X \t { o.oq
souumuX(oj ou s?j uoj^ip yz uutq|uo;;>
ouwi|odoi2 * p o opuop apvu opoa p
onbjodqrtu o Jod opXtDjop 3p S0| Dnb
siq | qn. tir.ni: o Jod ptpjTm ou dj sj -otp
uox * son(\ ouio^ y cd 13 o OjpXo 3ub m
v\xpm:xz\y tmv u mn. o v,(p.c.nix X b
oti o| tqtn* opvqiun nj tjo^ub nrpouX^
opuioj opuoXD4^Bnn(upod b on 0| ri}
irtz JDcl fiK]tlJ3q0j X opUt3133U03 5J U03
soj ppsoiopcxcqutn oijoip
onu,
^nb o\ urqp/jmbp X jf ayoti upXnaqjJJ p)
o,i v,\ommt\}u^) * \ opu.mniuioD Of
uo^ p oU374opujDdui;j ojmbp p: cijnj
opcii.-n^jc Daooiib junui X b n n pi oipo^
v.\.~> Xnui opinut* pp cqqatu X ^nb C||.>
X^ritinnuo.*) pj *o2iq^} ojsj ~u.)Hion2j
m opr.zy uo.-> o|j,-) fi snbjod o9.?jti| otp
unpjto ouion oojpnj S0|p~)i}dop soj \m
.psrq.xit X!iq.7on.iy (3 f *iUApqo.i;Mf
i.X'ot nq.io3!i\; ouAojnd oprun?[[
^i^X^bjoipoip.^i opnnb opoi o(
njr-iauauQ pi:juup)A X onioo cojiub X
scpoj snj^iX^q s-apniouo -opopoqo

'i-unil ai]S* oi;q|.l orujp\ oj M\h i:ntpt:a


3 pan.ir^j o ir: siu loafjDiu \v\ -opu.->pi(1
iK.ipimjoq^nbDf oi,d:s| <U op:ib .'>qo
svjr.^.p u o?,u{ op'j p pi otiuunj 1.uh\|
io{p.\*>if o( pi'nb ot.Mpluii^ oj pip tli).l ]C
o(/ A q) d. n t)j X pM.oil }
:opr.tppu
oi uotpy rjn.nb p?3 uitio:* 0.Vr->y oj
on.i.i).') d u n| piqqui;|p ;>nln^rt:i| -nui
ou <q->r'qnmo3j^p X
* Op:\K"sns
oaotjti oxm ou njtnb *]\vnw\]T. m v.\ i]
t\{ \r[pn)inv<\ v}]i[\ .)i\b up) d]|;hu |,
> o u ou.iuinuD p p th) p f o^i }t > ( ursii o '
x, oa.omu opupooonj oiauijJa.' tio.n\\
Xvpmq Diinliou .nuiun soojjumuaj
tq rjpj un pou pt*pu< pp \ va\y.{ 1 A otu
OJ Vtp(nX $AaJ !OtpSOUr O p' (HpM AUJ Dp
ojpud ,nd p jopr.J.iUu';| *ijtqjwiy
joJ ojutnb ^niunu' v.to ) o.iqoqjr; o tu
;}p.H'qoo A q\*mi ojo un tp. .|| r soj ruoq
onAtsp: sono soptpad s.>*b,pq
uo bu on | *oduiou 3<l i:,um:ui b u o u.) f n s
svpu op opqdituc; 'op.] -ruy'oijvpv)
)t|Drunc>to]tq/ A'c q s m } p i* )< ot m d 3.i 1\\ o
sappcpjtuo.! $z\ st:tp|fA op ontiopc") A
uoj:nnn}p si:uoj| p o, ii'iiji.q jod iup opop Ximnmib o.wp soin* 1 o.i oui r>]
apand wa iod snipntu sqo^ub unjoop
f sa p 3 sojp sooi)quo(j * f ir iquro p 3 ou
.-q.inpouio.1 <uun onj'p'iu jtpj.dui ruy
O]V\j OpiMb; 1 Oi) !(),') OpUl CUUIJ
pnu op rqpnu A'uojityoj 3) q cm -ojmf
oj.h:,)!] opuruun p ojjdoo X optmu U[
owjj b .in io f uonq am,!juq;') op :jp.O
3 o mu npoj
ojpupoqa \r, wn$
ut o j o.">f/nuo outuuoq - ^ ^pr ) tpjuu
oiqui,-) a vu r|n||ub p prjo.no t uunf -tc|
wp.ti;m ounfp'MouutJKjtio;) : jod (
pmb oj tu pur f r>nb -j >p jiojtir X oj
jniojj v>jj.->ubt; oub | vpurj ."p.^s ody
rsqojj aqn.rt uuaprn.mttbj si-ut onb
f .m o ap nu u ira ioj niuoD rl apa -ody
*wi|Oy m opinjudu op oj n:puopoqo
o-[ pmb p Aojn X'ouji; oxp onb |j us
IJtlIjU oduDU ^IJC.Kpn!) p> *OK3Uftl
p oj moppui os u stq $auopTpp!tn anb
soqpp:ujuoj soj oob oj umcd op t{
iqmopoqo op 1?[ A rpjff r A kjt mi] t\p
n

De laRepublica Chrana.'
h quarta vcz que suc vnida la yglesia
Oriental a Rom.ana<Pero no turomu
chojprquc ce tiempo del ' Emperador
Iustiniano bolierob a nacer otras here
gias/y assiestuqicro en paz las cosas de
la yglcsia poco mas de diez yochoanos*
Qmnt desa q uinta vez qls Griegos se "aparteiosGtk* taron dc la obedienca de la sanct ygle
'

ia Romana^fue rigido la yglesia Agapico 5 y el mperio iustiniano cl M ay o r*


Quien causo esta inquictud f ue vn Ar
obisp de Constcinoplallamado Iu,
este pretendio aloarsc con la lla Papal
dizierdo que a cl le pertenecia coraoa
Obispodeianueua'Roma Ypocodespues acaecio que-xomo muriefsc este
Iuany lesuccediesseEpiphanio.-muerto
cl Epiphanio/ue pueo por fauor.dv. la
Empcratriz Thodora vno Ilamado
Athimoj queotros Uaman Arthemio;
Era Athtmio p rimer o Obispo Eundensc,y egun otros Trapizmcio,y grai bb
rcge3porque prfcdicaua no aucr mas de
vnavoluntad y vnaopcracioncn Chriito. En este tiempo acaecio que e papa
Agapitovino cn Constantinopla muy
ayrado de que Theodaro vuiesle muerto.,y desterradoala reyna Amlasunta
madre de Athalarico Rey Godo4V tra~
tando denegocios con Iustiniano vio
que Afthemio'que tambien cra Ilamado
assira herege y no quiso comunicar
con cl,antcs lo reprehendio , y aunque
Thcodofa lerogo mucho por cl, jamas
quiso consentir cn su cnor.Yhablando
le iustiniano sobre cl mesmo negocio
no quiso pcrmtirlo^y assi lo cclio dc la
yglcsia y Ic quito la dignidad>ya cae
cio vn notable hecho aqui , que como
amcnazae Iustiniano al Papa fin o con
senracn ci error dc su Obispo Athi*
mio 5 refpondio cl Papa Agapito, Yo vi
nca vernie con vu Emperador Christia
nissimo quai era Con fiant ino y Tho doOjy berne copado coriD'iocJeciano.
De lo quai espancadtIustinano,y vista
lalibcrrd de hablar de Papa abrao
la religions conocio que aquello con-

H'

uenta5y afsi quit al -Arthemio y y sue


puesto en su lugar Menas Alcxandrino
varon de singular pied ad que a ia sazon
craadministrador de ihopital lkma^
do ant Son que erpridcipalissimo en ..//0^d|
Constancinopla.Muerto Agapyto den famjdm
tro de Constantinopla sue electo cisii
lugar Syluerio,y dcpues Vigilioj en cii
yo tiempo se ceebro el qunto Concir
lio gnerai en Constantinopla presidi
do a el Menas patriarcha. Y porque al-
*
gunosauian tenido con lu an patriaccha de aquela yglesia cn dezir que el

." '

cra vcrdaderoPapa y no el Roraan;o5dicron le alli dc nucuo la obdicia, y apar


taron se de la Romana yglesia . Quiero ".'
aduertir aqui vna cosa que es necstaris'
ma:y es-queagunos dizen 5 que aquel "
T'Uan:q.ucqaivsurpar:)asillApi0jsl;()H
iica5es cl que suc junto a Epiphanie pe
ro no cstissi porque-fuc despucs paa
dos quareta y seys aros. Porque el que
se leuanto con ete'desatino se liamaua
Ipannes ejtinator o cjuno;como o di
ze Nicephoro,y sue cl cinquenta y ic- TJb, 17. cl
te Patriarcha de Constantinopla v Este Mcon ambition y soberuia quiso vsurpar ,.
para si el nombre supremo , y para eilo
conuoeo y lamo todos los obispos de
OrientCjyde consentimiento de cl las
se nombro vrucrsa pastor, y por bur
lalosmas (porque conocian luiuiandad) quando 1c nombrauan y cscrtuari
deztan assi.-Al Patriarcha vniuersa or
bicular que quiere dezir* : de la rcdn
dcz solo de nbre y no de hecho Ester
dezia^ porque cn ' Constantinopla auia .
algunosmonastcrios que no'tenia el q
ver con ellosms que Jos otros Patriar
chas,y si sucra vniuerfl todos Ic reco nocierah . Contra este uan se tdigno
m u ch o Pelagio S egundo^y a fsi le escri
uio aspera y dunmente , y assi mesm o eferiu io do n ira todos aq uell os obi *
spos,que se hallaron prsentes en el co
sentiaiiento^dc aquel nombramiento.
Sol^csla diuision de la yglcsia Griegay
no tuu principio en hergiajmas nacio

Libroprimero;
deambicion y sobenna:cfizendo cl Iiu
que la ci u d ad imprial a nia de fer cl ver
dadero lu garde! papa, assi como mguamece fo foc R orna . Contra la quai
redatgoye cl oesmo Pelagio cn us epi- tolas . i" Grcgorio cl Magno que succcdioal dicho Pclamp cscriuio al dicho
lu an,y a Maurcio limperador 3 redarguyendoles de tan ta lobcruia , como
parole en cl rcgitro , y de eilo ay tex(tp . mllm 0 CXprcso . Y qner,iendo Gregorio
*W' f?'
fcraplar o curar aemcla llaa con los
Li.j.cp.i contrarios , dtermine) cn lus cartaslia
/.<y0 ew |,s marie Sicruo de los eruos de Dios : la
ygkfidddk -<\ml cohmbre despucs guieron los
7>irfc cl pa~ dcm.s pontifices.. Algu.nos d izen que
|d; jfrr//o e fanc Oam-ib lo hixo primero 5 pero pu
j)fme doser, y despucs dcxare , alomcnos
sant Augustin assl fe iamaua fempre,
coraoparece p or sas HpiioIasJvta di
lution turo poco que no suc mas que
trezeaos , p orque muerto uan su bu a
mente su fucoclorllamado Ciriaco no
quiso vsar de tal locura > masdio luego
h oh ediencia a la sede Aposiolica.
Qujcn quisierc ver mas cosas en este
y. .
propolto y Ica a Ncephoro , Calixto3
h\j* .7. Qeutapulo.

De la clufon fextajipsimA^ittm^ y no ucnn?


I
de U yglefa Gycm de la Lmuia
' Cap, XX III,
Ve la cxtadiuiionniouda
por orro patriarcha Confia
tinopolirano Uamado Scr
gioxstcfoc herege yTcguidor de los Monothejiras.
Era a la fazon pontisicc Romano, cl pa
pa Scrglo 3 y mpcraua Eraclio que era
tain bien hcrcge% porque despucs de
auer heeho coas notables en ;hbnra de
la te y religion sue en su vqct petuerti"
do de Scrgio patriarcha. EstcSergio al
boroto todas las c o fa s,y auendo cenido la yglesia muy pocos afios ( atislque
Qtros dizen que vcynte y ocho : ) p^r
ay error>mucrto le uccedio orro ta^co
moclqucJfucPirro,y mu o la ila tres

aios5y entrotras cl Pause g ra n irege


Monothehta y perfeuero en f u madad
y dignidad do/eaios. Todo rl quai tic
po nunca quieron rceonnecr a la yglc
ia Romana los Gjegos* : lo qwalacao- '
cio porque os Htnpcradorcs lucr nia
los y hereges^y por elo euro esta ditiionclenra y cineo anoSjperVuerando
nuetie Patriarchas cn (.'onstauriuopht
cu la. ierci^ia. Y au n que Muni no Piimc
ro quiso remdiai lo , no p u do porque
Contannno l'erecro Hmpenuior per^un al Papa,y lo lu/.o preider cn Roma,y lo embio delen ado a a yla< -her
sonea>y al 1 i uuno.Pero despucs ad c la.
teeomo heredalie ci inqna io Conltaurino (Mi art o, y ueie Caihoiieo luc-f,o
vuo uindaca en todas las colas :p>r<]ue
Air;'.thon con^re^o coneilo General vu
Contanriru>pla, y iuc cl exto y aili c
reduxeron lus < rerf,os u la obedieneia
ddlay|i(lea,y sue r u ad o en parri.ircha
dbConhntinopla vn varon anC/o il.:
tnado Grcgorio : a! quai snecedio vit
Theodoro , y despucs del Pauo Calonto que sueronbuenos y C\itio)cos
pcrlados:y muerto cl Calonizo encro
Tito que^fue lierege^y este altero la pa/,
deiaygka, y conienc.iron los (Jriegos de nueuo a desobedezer al papa y
a rener suserrores.
liste tuuo (pie no ana cnCbrislo mas
que vna vol u n ra d , y opnacion : y a cl Sc!mm^!"
f, '

*
UtOfl (U id
iLnneron otrosquacro i^irnarrlias eu
,,;4 f r,
la inema opuncui , y rebedia, y can fan ^ (icia ^
doedieron cn otra abominaeion que "lu.
ue d es 1 .r/.er I a s i 1 1 1 a ,i n es > y que no las
vuiec : y afsi pcrguefoo por toda
G reei a 1 a s i m 11(111 c squei n a u d o y d e ni bando los retablos. uuenco esta heregiade Jas imagines cl ieptua^emo pa
triarcha de Conlantnopa llamado
Contantino, y iquicron lo otros tres
de fus succeores.Pero venido a la dignidad Therasto varon de aota"y incul
pablcvua,dio orden en que se boluics
sen las imagines y pudo fe bazer; porq
mpcraua riuc muger YaleroMma
y muy

De la Repub. ica Chriiana.


y mu y religiosu con su hjo Constantin
no V .Y pur su bucmi dligcncia cclcbro
concilie en Niccaquc suc cl scgundo
celcbrado cn aqueila ciudad5y suc cl c
ptimo gnerai. CongrcgoloAdriano I.
y entonces jnntandoc los G ri ego s y
Latiuos c reduxeron a la obediencia
dcl Papa.Demanera que desde Gregorio prnuerohala Adriano I. ucron rebeldcsa la yglcia.-Pcrono turo mucho
ctaconcordia porque en vida dcl mesmo li'.pcrador Conrantino o p oc o de
puese boluio a r e fui citai* la heregia
de las imagines de clamanera.
Oldu M Mileiio icodoro, cpcuagcmo octa
kamichM- un pa iriarcha dcConftantinopla corne
... . ", coa eunr mal de las imagines. y dercrjutliwiMu mK) piedicar contra ellas. For lo quai
como chiuicfle Vesea lamemorade la
ii' rc.^ia paivhi , y como obre clo c
an a t ' e 1 e b y . i d o c cilo su c c a u a d c m u
c [ a ait e ra c i o n y a ss i i g u o e ! p u c b 1 o a
duetana de lu pasoiyjuc no solo fuite
to cl la herc;:i:i m as au n eligicron otros
dos pa marchas que pereuerand o cn
su makad crecio la desobediencia y tu
r o veyiue y eccanos , despues de los
qoales sur< edio Mcrhodio varon pio y
aM dio nrden como las cola s de la reli
gion dieen >tidta,y rc/Htuyo las ima
gines v vinicron a la obediencia de la
ygelin todos.Succcdio le Ignacio mon
gebijode Hmpcrador MichaeL Este
lue ancto y hizo milagros^ero suc per
legiiido y dclcrrado,porquevn rio suy o ihmado Vai'da dexada la rooger leg
uiua ilainada Thodora tomo a su mie
ra imiter de su iujo.Lo quai abidopor.
cl iauctopalor Ignacio 3 y q u cri end o
emrar V arda en layglca no lo dexo y
proeedio courra cl h ait a decomulgarlo.Y aunqu'-. sue rogado que templasse
cl ri)jor jamasquso usta que boluicsc
a la lgitima cama. Por lo quai suc pr u ado cl anc.ro patriarcha de la cligndad r.' n bien mer edda , y -suc desterrad o. Y porqtiee peccado succ m ay o r,
h z o ordenaren patriarcha a vn seculat?

1.54

liamado Phocio3quc causo otra nucua


discordia en la yglek3q sue la 'nouena.
Phocio suc cl que causo gran dise or fromm dedia en la ygicsia Gricga y . Lacina ; Y la sofolienca
causo sue porque como que da dicho'/c los Grk
suc dcpucto e! sancto Ignacio-, y nrro gM*
duzido cl PhocioQuando supo co el
papa Nicolao'Lintiolo mucho,y aunq
cl Emperador pedia con gran instancia
que sucse confomado Phocio 5 cl papa
que erahombredepecho no quiio con
setirlojantcs mdo por lus breues sues
se depuesto5y lo dcscatnulgo.Pcf-Ph
c i o ay u d ad o d e 1 E m perad 0 r e stq U o se
qucdo,y procuro maneras para p erse uerar en el ehido que tnia como se ha
ria ccnto de la yglcia Roman a . Y no
Je pareciendo que connenia renouar algunas de las heregias ya dcstxuydas3 pa
ra salir con suintencion determino de
leuantar vna nucta,y sue celebrar co
cilio de su aucoridad . Pero porque al
principio conucnialleuarlas cosaspor
buen ordcii cchofamaqueesto sehaziade autoridad delpapa.y buscoquie
n es c dixcen fer Lcgadosdel su mm o
Pontiice, v fnmocartas de los otros
patriarchas, en como d au an su conentimiemo . Hccho elo y conuoeado el
concilio yjuntadoslos Mctropolitanosy otros obipos 3 lo primero que ht
to sue procder contra cl papaNicolao
que cra h 0 m b re d c 1 o ab I es y a n ctas costumbrcs.Y tomando ci cargo de cono
ccr en los deiictos que le oponian pub
susprocuradores y accusadoreSjy restgosfalsosjporque pudieepareccrquc
no nazi a cl coa alguna sino que todo
era vcrdad.Rcpondio a la aulci co
1110 quien queria defendcrapapa , que
aunque aquelio fuefe assi no -se podia
condemnarnngun h ombre en ausencia.Enncl supo vrdir el hegocio de
tai m ancra, que aadio mas acusadores
y t'estigos, y puso en tanto aprieto cl
pl cy to, que parecio scrsorado de to
dos los obispos a que procediee con
tra d papa "NicofaoCY para substanciar
m as

Libro p n 01e.ro
mas e ncgoco hi/.o que acuasen al
Pontificc Komano , de que auia anadido cn cl Symbolo que cl Spirituancco
procedia (id I lijo,coa que los G ri r?; o s
no podian leuar a paciencia . lin iu cl
quio dclpcrcar errorcs passades , que
auiando condemuados por la yglca
eu muchosconciios5y assi hho acrimi
na r las colas d cl papa Nicolao cjuc pa~
recian que todas cran contra cl . De nia
ncra que con estarcbucra de coi as, los
G ri et; os que de 't jyo cran a m igo s d e n o
edades al car o n la obediencia al papa
Nicolao. Dm o esta m al d ad todo cl riepo que ciHio Focio cl patrarchado o
por me) o r dezir mienrras que e b.mpcrador Micliac imper o : p orque dcl lauor que dio cl imperador vi nier on co
des cllos maies. V aunque cl papa vo
tantes malcs no scurbo>antcs ecrinio
catras muy terribles al rimperador , y
moil.ro como auiasuio injuiamente pri
uado e Ignacio, y quand o vuicra corne
tidoalgun crimen no cru del Pmperaclordepooeral obispo5masaI papa : y
. dcllo tenemos buen pcdao en cl decre
.dtfl.c.H to y no qucnCndo Nicolao dissimulas
epiLdMin tan ran cnmen procedio contra
duiclc. tow. P^ocio y por muchas fcrucncas lo con
2 Je las con- de m no. H 1 MchacIEmpcrador en pena
tksol. $ou del peccado que auiacometido dando
fa uor a tan ros malcs permirio Oios que
3o nntaen^y assi muricron cl cuerpoy
ama,y vurpo cl imperio Balio> que a
.la verdad ya renia cierfo dereebo a cl
por fer Colegay aco m pan ado de MicljarlJ papa Nicolao vistoqueya Miclucl cra muerco cinbio a mander a B a
ilio que e IiizieTe comienda cn las co
las de la y|.;ca * y que mirasse los acreimnientos de Phocio y Jos remdiasse
como hiju de ia y!/Je/ia Ba ilio oyoac
gremente Jo que cl papa mandaua y asftoprimcro que l/.o sue deponer ai
Poctoy rcHruyral Ignacio que est au a
dcsterrado.Hcciio e'io lue^o embio e
Empccador sus embaxadorcs a R orna
y cscriuo al Papale loque cra de su

oreio ya lo a nia hecho que en lo de


m a s cotre Ignacio y Phociu.,qnc lo de terminasse u Sautidad pues perteuecia a ei folamencc . IVro quando lc^\i
ron losembajuclores y a ci u muerro Ni
coao,y succedmlc Adriano 1 . cl quai
conno lue.; o todo lo que auia decerminado u antecelor Nicolao contra
Phocio j y aiiadio sobre cl orras censu
ras de n u eu o - V acgre de auer eehado
de Constannnopla 2 I ocio nnbio cmbaxadaolemnc al Iimperador y ueron
los que la llcuar Jonato obipo (. )l ie
se y Plcphano obipo 1 )rrpeiiu),y Ma
ri n o diacono : os quales lleiiauan co~
mission y uuetondad para juntar concilio,y preldir en cl , en nombre dcl papa
Ad ria u o I .Y prekmada la embaxada
al Hmpcrador e trato hic:*o que en t Y>
Lmtinopla se celcb:allc conedio ^enc
rai , y a cl vinie ron de soda la ( 'Lntian
dad rrc/.ientos obifpos , y v rato muy
largamenredel derecho (pie tenian brnacio y PhociOyi la illa patriarcbal de
Conlantinopla , y suc condrnado cl
i'hocio como lueregc^pero jamas qusa
arrepentirse auntjue lo conueneieron
deberega.^or lo cpial todo cl eoncilio
e kuanto comra el,y concra otros do7.c usscquaecs, y lo anathemati/.aroa
y maldixcromy mandaron (p3o no gozastedel nombre !c C "lui 'Uji > , y assi
fuchecha la vnion dela y:'lea l'rie'a
enestr anc.o cotiio./'croPboeio co
mo su esse abominable y uuuoso ^ bu"co mancras para holucr al patriarciado
y pcreguir la yj;lca,y como 1<> irnagiio, asi lo puo poi obra >y suc d esta
m a n cra.
Innento pucsPbocio vna pronbecia
/
ran oblcura <jue otro no la podia encen ^ ^; qH,
dcrlnoel , cn la quai molraua como
vnollamado Veclas auia de matar al
Fmperador , y auia de t cynar cl diclio
Veclas. Pila propbeciay engano5sne v
lhi y tenida como cosa antigna^y suc
t r ay d a al Humeratlor; Y remiendo no c
cumplicsc en cl buse o auia alguno j
se

VJ, I vl

vjdrj qnc^M noi TuuryutjQ


dJ Wmv'll A'^P^ ou o\ oncopin:[p:q
oniunui p oinoSno uon soqnntu -ojka
snti 'sorqiq o.ind ouaSup j d v\ 'o-nqnnp
iqptq nnb soSpin: np opo. o.inTpi:nj.ind;
p: .opiundusvi nnb nj|uraq{ u Onoqc|
nnb-iotl r,n opuinj d .10 opop A copnu
A opuinA oxq-> siqptUMi'iu un p qjodojd
opnnbAcoj mu ofnur. pp .lopujndur,!
nnbloqqiq.f np p: q naijpp? onn^jn un 3 o
un'iqdounmq; pi ouqniu oiniqrd -ndtu
\qri.i opuquon jnp jopiunduiv] nj -n.ni'
oui v, -^JA oinifjo^np np ckrip.iri.u:(j A
rnt'unpjo A snqnjoAi'Annojd ou unrzcq
op op:n {np rdud it pnp opuuSj b -iqjn
ni opO(pn:junjnjd b n p? forni:u^ i: juq
03 np .i_J.qpq sorqu.u A snpupi/jnnp: np
o.ikI .ojop A rund m \-o.m o^nnf p: jdj
d .m o iqp nnj'oinoqj opruHlom: p n -nui
i:q.i A'nnmo uon ouviii m: \n:\u \: v. tq njoA
ris .q> r^mq riqdo^- f A opinqjn opnr/q-)
r\ rpiui ni nn| p: o.ion c p: b n p! on om C|
unpniA >\ soi-u-q^ o'niq An[ "uo.m n(j
snndj i? a ;ou o.mno.n! .i.w.^t v q uon nnj
i.^soi so.no .iod o.minp A v. soqnuiu uoi)
Ac(q"niai psi'-/ninuir n( iqjn courui nj ]r.
oaunf un iq rjpj pup.jn.nrd A p oqijrff
opornpnp jnnn.onrj ? copoq(f onu.in)n
\xi rv.d uroj omq?0 nnb Tfirtunnoxi r|
njn|iA nnbM*nnuo}f njjnnitu.md : -opf
p o A* 3jji]0.idn n| uonMtn!:yn. (13 p trd
Ae(?prtp,ii:uj p opu,rr.ijiibi;di;d .rpi:.i*h:
p* j u i d ) p.i p o .dv.i o (m \ oipnq * j { n . o
f o l- q n un o ; u p.i i: p o s c u u n p nb j ujn[] j -.)
.i:m jod i:qnJiq.n\:d r. :opoij(j A isjb nnjn
inni uo p: rdrd ourqdnp-q nnb opnn.nnj
[u xiqojhiro] ojp p,| u!) p: opHinojin
np oj nnb ?urj)iH o] ojtubp p n v.\ nibp
pi'p pMp.iri.nrd ^ ou nj .lod.mnu rjoD
.n:> i b1*!" .nt! tn:o| nq.ino oprqo.idi:
-oj
wijn uo: o]noq(pnp c siuu oo.js.")jui
ini ,( p' r, .q onpinci jsu! pn oputmi nnb
rn4 n r m r nnb tn?An(|T.nu p* oqnp y n 'un:
ot f ;h svtr/i.'Ant v.:do tiomunnu ]np pin
ou n'-oinoqtf oj o.inupi; r x| oinuion
p n r{ A prippJ .in, o onoqd uod soubUm
o/qj .uunA.Mnri:) \v, opunuj nub -nnbi:
!,o|f Kntmjq ui:,in |np rdiul r A :iod pn.uiA
so|j,np olin.iotion OTpnuon t.|)UO^)tn

5fi

A'ujdouTj on tu o uojynnj sopujquji -Jnn


soj sodpqo .iod p vv.d ? soj so.mSjtig
a o tu o snj <;o[ <?ojp:d c A rofopnidajojjo^
uoj soSnnj A so.mqp < sof ozq jiinA t
iui?dciqdou3inqjuo3 nnb sojopanjA p
ojqnnd njjnAnjn nnb uquoA jod -l'puuiu
op jnp vdud c i: .luzuopnr snj srjon ^nb
opoqj i?ini: opi/npojun c cA .n:no.idi:
i:j uoinn.ii.|jn.i njnp ^opi'ip.n:iJ3i:d ojnd
omoo mm?jn ojcui 4 jnnbpuib piqqiuu
nj iqnu ,ip jcjodp cpp A jsjr oj utqu.n 03
op jod ^'lununui tsjit nj nzip nnb -ucnb
op nj ojpriu iTtiK|;a rpnpjd pp n( jon.
oprjpom un uoijia nnb uupix a u tn:.iS
ojpuoui f A oiunuod A"c b on ~prbj.nd
vu v.\ tupjSA niuniupiun * aocf o] \VA\h o\
ojinh a vu zoa xtmu vm\ jutuo^p -m:;
oj m v q d n j o r n o u j b r p r p n nj opuv.m A
op soun$p: sorpinij SDjquioq oj oxnp
npnbjod ucirpuriu nnb ou -"qpppj pi
smi'iqon b rnjjnp.ntuonunoi sot(| -oi
op A oj njpxnp v nj inqmp n?p.}pmo,id
ouij\ snndjnp Ji?u.ionoo p vtivd HJH
^OUlHjd Op.lA J IT tl UU cp3dfU.03 II O
opumpnd jrp o.uo *qouio;}ppc(qpnuio.i
3 o p n u n n n o {p; q o p o c | o d j i n o [dp v
ptqquoip Acjinp.n:u:)vd opi\un|ppnnj
opriqma v. tqunnuy c A qp- nui ou un a u
iu o nqru u *o ^ p n ) d u n s nj n d n .1 |) o .i u iij
v?a\ .: inujd.i));.p o q n .t ut m: o p n | odm*:[ rj
.iop o.nd:uo;rj ou ucunqiub ojaniujpi;
soj sopiq.nd Dp ) q.nn.if c optmib orquin
iq qopub rMbjod'ppomt; m? w opi) jo
p un pi: o un ouonmfj op oiinu Dp ojcj
opio(pop pub p JOpiM-dusyi Oftmnp
p tdrd naqoj [p o c A p ojuodjp 05 u p
A opnnb r.\ luppU vtauQ 'pnjA
t
{*utin .nj m .S oprpmjo p n soprp^un; -i
pnu0.nsn.Kn7 optpAnn p o
iq
Anjoijiq opnjod \:.dj uotcj mbi;nnb p;
oqo p p cqnqdo
vSvi] a vu wouioia
np soy sojopni: nmpnnd oipniu -"i^p
oj jqqi:q (prp.QA duoumomm soj on
so^.^ nnb arrpj urd'opuSopt iinpuon
vopw sopp uojsofom] q n U3 'oSnpj
A uniqum p oauoiun&iu nnb dj D7.\u] op
sof stnpui "soqpuoo v.n) nnb nj -uns
o.Toiido^Houjnunsjinio.u a* ~ui07

o.iDWjddojqn
v/rj 9
siu id fo ouodiin op X'oyryuuv "t; A.if)
a^v^ tqA(T<).i,ij?A.iiAAso.oS rfioupi nnb
souirqirAc Ap .q*inp c ox:p vqaAq npnu
U.IOU13U p OUiJAUI O.lqdAAfv! tJA p A
ouiq.io Aopnn'r-Aj ciaa.ia oiqq -rqou
sotmqf r.no qOA so|out) so3uAtuu*ln:
jodsojjoap opop Aj v.ov,} un cqduqf Anb
nini.pp Aiuu V. iq litq siq siqoA op oqq
ri'O'i'Wt OU * A(| SOf SOU,rApOlll OUUOHiy p A
>I^
lUJJtq^fqAUAiopl UA Kq ApSiqqA -ODifsJ

ApOUA'Z SA.IUjnojAJ Ap AUOUUJiqAJ.13 JUl


Xa:| sojjo soqAniu
3(1 ;fjomo> np'.i* oj opnijtiQj r/j joy y.j.u -//;'.)
sofm .yfiwvljvti $rj .whj\.h{. .>[ o.irth' yj
rtfipsiC rJU?) r/.q> r/'/jr'7 uv.fij jj vuh'/iv
Spjoj .iSVJOUtll 'O'foljMHQ.uJ '/''.") ' V Y 'lll
iI^ oy] iq^Aiib Aau.iunqj.qjjunu
IfcW^v'.j .od o\ opr\pJ v\ pqMirinq
a u p r ].n^j:d A Ap iq A) A
uoS rjAprp.iAA X q a u o\ oprprd aj niA
siqonuoj stqiuu a u oj Atib tq\->nb oua
SUJ40 X$A.U>Ad UOA Srfp |A oSqp.O H] Or*
^l'^P^U

y\ i) oponb a. oy CD ou iq uuAtiou -sp

vpwv3(l0 KpuApnqoj nnj iq Ap opot[{] rJOor a -.q


-^5)|.)f AU AnluuiUAApiq ou o3llAU10A jod -i:d
pjvimm ouODtHVi}.*>ji:i.n fin'jutqjvq .od n,iAq
ppfi/C j0^r $?>3 1 simu ai\ piuurqoA pip jopr.AcIur.j
>uutn-"puo;) oq.->i:u!ouojAj- .qjA ;m| a u
odlUAU p A tJOA'| I 'X A]|Anp)UOA V\ }X
Apiq tqpf; |Ap opgtiun ac[?3Uai.i() jAnq
aj rpmnAno^ jod so'Jai.K) a ou ]A ~qp
cap urq joptMAc! r iqp c ou ouioa .iouaj
smu ouioa omiuAj ^joprqo.i -uouioA
)5 V JA'/l?q UA q(A SApU-it] 'SOiRJ^A -03
oui ij j uimau } n s so^iuiaua c p a r.iAtn:ui
Anb p*> )iq o uv..\) o.ioptn sr^Atibt.i c X
si!({)nut si:jpAK smij Ap sounSjv -qppA
o^sop opoprnb o'/iq tmi .noijPA A U
oj.i.qjruom Qjoindmnj op atirj -l)iAif)
uaou rpounmqjuo;') ) uoj:pAn"( ^\
Xiuusoucqoi<; sopnu;>j p a Apco]jo -hu
tjau nnb o.tauAp Ap OAod oduiAn aj -p:

ou .iaj soyAqnj V tir.} sopm SAjpiq.ul


b n p! a s uk.ia Aju.MUunmoA <q s Aiitu'q -r
s\->.iop 'so^.i.p) opuru jAndn Avlurq
.iopu.1 p 0|U. Op)ilU|l uij.Mill OJAiP OtI
up>po]inb AMi'd ,.nn>i Sup.nii.M siuu
joiquiA a r vxnnb \v d't r Ap A'ofjA otib
Vqp:".qntmpppso[ b ip p .lApm b -113
Ajj.qa qur\ p, a r r{ \ p r - | p, nb-J ou :> .ut o
op^p Anb rnvpurui ) 'ouuiqjuo; i:r sa
oAnlijrp.")J jp V[ prpjAiuA .ub u irr
\ oprj uoa su} X'sojppqn] oui) rni-j,-) -o
iqrp r[fX Xtuu rju-iAnb q-Ap .od oitiri b
Ajp.noo.d Ap uq
. oquuiAi q vtiAub
Anb V|pnbr i'.uai j .qpn crXuf .i;ib p o(
ViptIAJAJt JAj.3UlA.nUA A] UA \M\b\: -O:.Atl
|',poi:) .iopr.i.uiu',| opti.iA ouio.) -uri
uAiq [a vdrd m i:.i]io.) nfj.-jj opdjipml
AJ JI.'i'lMA Ap MUiA U Ap SO.UO 'UAp -1UI.I
ou p a .nq-riu Anb ou i.s.i u.qi.i.Muio sij
p a uj lAduq oi ir -vMjnnn,] ourmuq \
ouioa rX v.ia n t A or.'-nur ua vaj ) -.\u
vo'J p j;uAp->qopp r j r 'npp'X ou i -jr
op oq.Mmi r ^-sopnprijl.*)! Anb.iod -o.]
Arpnjop optMii ouio:> p oj rnt.'Ajpp
onnmuioo p piao'^au uoa p rq.wr.urd
Ap uo;> ^[ib")Tiuuv}f wq] op>* 'p^'P'lV
aVUiOUI X qmoq a Vio;pi 1 X -UApouiujd
.ijop .iih q vnuAjino 11.1 iq ^UAtpAqopp
t.") pp juoq aaii } ourmo 1 Anb Aj i:urq
ftq.iinmuA jojjvd ;qX rnrp ,iq srjioipn
ts3p;dud X iq.ii!p.n:nV uo;> }.') sr.no -haa
spuoui b n a a ur| s<q sAJopr.ndurq uoa
soy sudrd omo:> un} pq ir s.")j p X*Atd 3|[
Jt:m n} u;.i;rp:d .ip
y,\ oUAnq p p
pnpq<\[ mp.nq.urd c ,iot ajjaa ^u.).i3no.i
opnA X oprmqp c ou}U(3 ua ()} b n r
b hiait ) X'ounuiqpo; pp q o/i kua uni
ira Ap sopoa -,)| stnljT<|o f) soau X \}pp
jpo} iqpnb?: ) ioi.)i:t)iuo oip <i .10 p a
pSO]j[.)!H vd\H X T ,()} SVUJAp SOplJ.ud
p a ripj'.Uiq runrf ^ r|
j r oip-inb
i:.iud .opod .ur/rq op.) c ?.ia iod b .m inr
opipnuu ju A<^ ojoqui oua/un^ d o m o Anb
AtibSupiprp p-> munt; opinrc,* -ooojd
tjp [np | jcosif o pub sa v iMitim o{ liil)p,
oqpuoA vmt o -Hib'-opHnp onbi:i/.)p
p tupidc," opii:] iqpAAojd pp irjvuprq
vjnro p jaua] du.pp opi ia o]p so[ f) on
S o s*

soS ou anj uoiqp.i 10 ojoz op iq coj ouy


a 0 j [ u b n 0 j r r. : d 0 . b 11 0 p 0 pj 0 o.i.iy ou onb
ucp .opootioo joj p pnSXoipf p ojpi^j
X op onbiquoApibr ou timonb onb p
n.-juidf; opuiq ojpipooojd jop ou] c -00
OU |1HuX ] OplTc| c SIHU pp OJpUJ -OO
ou joXihu onb |o | *oif tiOTqiinx tponj
uni nj prppuu uo ^nb Pl * oqpuo^ ~ud
ur 0.10 rnuouiUTiodouiHnqiuo;) -.o^op
optuqui ?jopbpnbonb onb ojpuojuo
irjonjojpintuo^HJLpop^.uo op v\ jop
) ; o u 0 p j o jsq d 0 n o q jn 0 ojj 0 q djj o o po 0
orni oporq Xo^pnd.Tp p o5o| piuioojop
\$}V uo.n:mo3 sojo v]p coipiODo
b d son uriui' opq^?uu sounirjso{ pnbi?
1: .1 j 1 0 n co{ on) 0 w 11 p 0 oj 0 tu [ a v p o s 1 X
onl) ,iod ouv oaioDcp [0 onb ou iuo jop
opi4lqnuoo upioa p oqoo.iop op r p -un
.nu]fui 'injojnXiq d sou r.io o.ouit.idpo d r.
rqD.nq.i.i sondjop {Op DDi|puod -itiuo
|;-!*oti o^ajr^jopiuodur.j oponb Xnu
co^opo3iio3uoo op)|iduinoX onb -o.sd
o.mu opurpq p oid p: nqo.nq.nid T.|op
oa sopo.i soj ) X''sodpq( oixnqp} -.in.ni:d
rqo pq.ion|UA op opoa p .odcopmmi 0|
b n p udjop so soqomn op soj -.Kuard
siup op ) v.qdouuuc))uo; 1 ;| uo.nqn^uuT
X'iSJX upuoqi;} p pnjjqopuy .npiprtiv
onj opunojf fji prjoduiv] 10U)d.p, oddij-
omojp onb rao r.JOO :joj.aro ojopuopi
up..ioo sof pni3 sof onnjop {op prd <nof
[ruotiu f opumud* Ht\piu sv,\ sotnmi
uo p ouo.if [op ojpno uo onb i:nX p rd
-u nput:?? opo dnj 0 p i:drd 11007 oK[
ojciLiui'-otion coi{.-)nn.i X op|.iojo v- "Vi
pv\\. iModp?'n|ojuf.i(!: X oaomujnp out
opui-.r^ rj.uo iqojjnio omoo uo p puoo
ouoojKoif p pur.] o ohiojo.uI [Xc; on oa^j
{'rdrcl ouuuT?|)uo;) ou^iq\[ oj -voozu]
uoa A p:o.io.ioop p:ub om.iij opo: po tioo
> uo^o;?; >u:oo ;.q .oXl'u in]!) op viuo"j[
011 vipoti :pj vpvH'/nf op Xcojpni oub 03
ss>p s<q soaopjo.ii;} pp opuniti jopit^jo
uoj jK'.v^^Dqu rurd o| unit)}] ouioo y.d
pj:vudojdi3oc.| b n p: Touiauoj on.) oad ijprrqoui jou i:ujnp upnadjui X ^ooi
uo.r,ucl soidj.^p sopoa Tsp'sofpuo^sof
onioo po o.iotund otnunouoantnqjtiof)

opuop oj ojpjq Ojoptnd|0 aopujodui^


oqopooqj^ p oiiuq^X'joXtuu oj/o -op
030.1: X o[ (HiJoiu o;!( oqopooqx p .ni
uo'.ioiu p Asompqd;f [0 pjiouopojjtr)
X 0 \ j 0 8 u u p o f) o u y uum: o I o f 1 1:2 0 o X J o
stq; soj Vnuop 0ub uo.n:.iqo[00 UO.10XJP
dj .1 p oi.n:^rA o|ji.it|3,ip jo odjiqo op o)
4uti b on si:poa sv\ srtjojSA pop opuuai
iiv..iz \: ?qo Xsppsqnj iqp 'EtiftSmur A
soj {ou m o 5 soqpuoo uo.ir.irpop Onb
opoi o[ op siuu oj mu?: op jrno.uta.t -03
ou 00 p umuottio} X pjopqiuipp H
oiqmo p d r d r ojod'uo.vf d 30 o oaojdt:
urpoip ojo oipotu omoo sopoa so[
opsotpundsop rpojQ ia ojp .q q o -u
ri b on p .lopuodmyj pzrq p: -JepPcf
sopoa'inp uo.io|ziq 0[ {oiupiu X pp 0[
o1\Tnnuqouo.iono.T tu 0,1 oiptuu v.]p o|S
opiq. pi'iptjAj onb.u>d:npjiq.iji:d oi i;d
oqoooj onjonb a ru X'iqpotuoo Ooon
oj b on pi: j t iqXcq|pd rjtRD onj \i03*cip
ouninuj opuop iMOunb ijoij v..\ v.iiv p -r
op p c>uuo:]'np.uq.i:ii;d onb p pnprjAj
l.'.IJjptllHuXl!l.lD5.")n.lDqOJU.") StUU Dtlb
y\*p opuoXo.io b 11 n y oqorsbv: -onopod
ojpri rppovl .op.od p dm? 'ou,1) p 030 uj
ou .nqmtu ojijcdojd * X -aupopmuijj
0100I Xnw oprdpp ;)u!.KOf]iq sond p
ixlrd ,ippp i:a!0}[ qroj xv.n\n{uo:pp x:
so\ Xtso.opuoduyj i-:npoi so[ sodpuud
S0{ UVDVAV.dwV.pp VUpodoub hop Vp
q n 7. .1 j j o ui p j u o p d r .n r .1 iup p( 0 [ 0 n m
tun p opoduq U-noo 4p X j o zirap.iod
SOpQI SOpOU JOd OptOp lUKJUOtl -0}
opiou sui oju^oj * g u un p njEOunqj
a on n o vdvd pnSjA/ X v.pv.oDuoD vpo
f v u 0 q { 0 z i: Dp 3 o u j \ m: n u > d [ - * j i i z y ip op iuja o mu r.ouiqd p "inbapoaijodo.id
o rj pi:puo,pm: X o{ opwcbp b ,?n
opndojp .10003 vpipoj pnprjopu? jod
onnuq*outoofo[qrj imd op;m[ :icd
, ownp.onb nnj oa S3tttrj3a.*> X iqpouio:>
j^pftauf) ou usojuokoo oyo oj ~mh
o% t'iuoionbsoii.ifinutsoijonui oiuoo
ouonbjod'iup.nn.nnd q] ojpipnd o.nuo
.toaoui o u q pcpnopm pp aop-jDiiiy
X jsje oaanx oauoimqjn/onb oj q 07.j or>
p b n o b n us o u p o j o m b .1 i o r, S d u o d o j -

ojqri oaDiuud
opjpip onb ^ondo-diMO opjop -ojuo
sod oj onbcoxnpo.iun soj sojoptjodiug
uvnvp p oprtp.nq.13rd r uoinb cuiq.Oob
X 011100 b n o uu u Xe 110 q u uiq'/r.q X mpop;
imz v nj ^-pi^unjoA ou Xi? onb jupup ij
ou onb o^jo 3 o u j nuiq u o ' p 0 j n.q X o -oa
srp siq opsi-joo cjoinnu onb op -opnqp:
oaijy sop:ouuu soSouf) jn. 040 u optrpJOA
soj ^-somq^ui|:) onb.iod un pnjiopoi
r>j o^oo|rii d 10111.1 d 0 tu u pu o .u:uo^o.id
oaouuoqqnd jod opoa nj orioduir ; nnb

onb.iod rprpoi urnnpod onb ou oj op


iqn .q^op onb p tuud opurj d 0.1 -oo
tqp op p obf] 00 oui pp ;3.q)rj iqu -oiy
uoj sopiHojus X soqoo^snv) op ^ouiuu
onb:r.i op \\\r. ou oj unuio] sop -pui.id
son! 00 ou XHnMzopsojO on) ouooq xo^
(U o.-)i]0|}odv ,->p
oino; 03nx][ uo r}}?%i^7
p ojxoc,- u;f uq so[ ^^o[)xi:qmo l3UOJl *W
uo.nq.-> iqu p op)qmX| oiu.o')u<)3 1:
.Y/
ri)0|8X X'rupuq uosoq.mq nj 011X0.1 p
uoxy p opo.if) oiut'pp op upoi i:| ojoJX

tMoinbpuib onb ojjoiun o^p: onb jr/.op


Xcr^.-)U{)rq uojqjojuoD jotibc ojnoia.n:
i:.nuo3 tj ripi^X oj .ijjnip opiuujq op nj
\ .1.") .7 7ou. s uo p nu.nd^ opmq : p \v.i\b
X;3.iqoa oq.7.iod oip *soiiu.").id ^ -03.inj
ppopo.io.id ,-uprj X pp f 'oq A onbinir
.onbop sopinouisoiiA aod p :sojD.nn
ud oj o.iqqml oun'Juiu ojqrq < rpo. riA
sojaa jod parpuSi: jopcioduig c -oxip
souuojtonA b .in Xuo.n\munntu onb vq
0.1 ui svipu sv.jod siqrui X <si:jojtqnn:.'))o
uitmqq r.-mi.mm.xn.q o.kxI nqnMj
iuauo> p ou;:)a Dp o,yi.H]^) c so.uo
otu r oj .ir/.opr.i}UOD 1 onjiq p -.n:i.urq
o.iod*som>npp opo uod ^Tiutinui triu
S3.noui^onbci'i[.') j. oprunqf -oqdqq
op oiunuqiqjDuiUA .iod tij 1 tu d lu o onb
p pub v.\.-) uy.\?j l'^i.Hj ' A Aiiui -<i:))p3(
siqpnbcsvpo^ -o>p:j,")j3Xr[onbst?jOD
oj X oxip oipnuj .q->|:ui iq uo:ua Dp y.\
kuu 3nb:i:niqA ou njj.iintn iq *uibi.u")
rtjDjflX uo.oroDi.if) v.\ runrq j 0.1.3, on.|
uojpnj u pin r s joi 'skowioi]
ouiod - op^ujjio nj ono] onb.iodto.u,\ni)U.-)a.ii*
p ji?jfr;uo^ uq souim? o un rd i; u tmn(
onj 0}pnd.)p np iq prpuilip pqr>.n;iu*d
Xci?jnp suao sujod ">p
'P^Pn10
opiujDonjX uo u} acoiq a ou oprun?{[
biuouiu st'po sujjonbL' scjod b i:Xsa
urrpodonb joj 110 tpprnnn ruruio>j
snq mw.tx\ \ sv.mv.i soprpptu un
ojnd onb ouaou oS;>.!oi| onb sv.ui piu n\
ojpjz c t\ tyo|3X onb p ^ pjr opoaop
0}Utid omirdtOjsopo:i o^iqpjSXqop
Xrurm ojotnnjp sopim'dr oipnm op
qpifod b sopcAJod ouasoduwj p un
ouod so\v. o\csoumj uojonim jod p
opd rpnbupop un Xsso 00 m o oiprf)
sooif uojoxnpoj t| rip{8X q flou r 1: iq
jCrcunrj uo.rorpd ojdop; irp.irrjaiu p o

souuroj 'smipoy \ ouluod a n o -mu


sotp sofuoiu sojoipodjojf : p -oodurq
ozupop rjonio uopnu.io.jui X c a sou
opRjnf X c so.no ooduio c luourtuop
b on sojpnbr b .m unnr.10noj.nd uo uj
uopcurfjqo ut\io ruuomptu.? -vlqpo
sop * o.m<i iqp a oui u opoj p odunn
onb p .opiu:xhu;| pmpijAj o$o|00jr,f
ond.-orniA ojj^iiu] ooiq uo.onqoq p
oiupiu o\)otuooXopr}p iq runoopuA
iqppuotjunp r.uuriu
oxionjV pnpjiy oiojo:qrsf b n p:) o m>nuA.>

puuoppoQOiqtuoipqdouptnqjuo3 Xe
pLl^ op iqp a Xcuoiu r.qooq ruottioui iquo op

ofujuj ornuojpuy pnbp.-ouodunptio


o.quioqi\M op.irqooXoxo|} X< uomuj

*l5|

oubop S0[ soibnr) ou oj tpnnnib p wfo0


iiAonb.K)(l;o.,Hjn oXnjcni'iu.Di} onb
uorqma trmqp ojrud rrpuoaojd -oduu
(jiu oumu.uop .n/juf cuni.f uj -ouoj
ou : onbumi oj ojp'dpu.iu iq r.iuoq op
so(I * ^ tyn o^ia b otpnm pp o|tpnd
iqojvsiqoosiqoa^iuqqmuium oi'rqpj
pprpoipoqoX ua'vAvA r.ip 03ns p ond

. |imojd uo sojao -sojo^ncsotpnui


s.>ndj.->c*" soj soSou*) uoo rpuXr, Dp
ppnoWQ uo.nuqoo p ouodtw : onjA
oqooq pmpqApKjprjodurq 'olofoop^j
pnb'pi oiqmo snj sojoprxuqiuo p: uoo
oins onb:ojuounpn7 sooo.hio nqopo
ouoifaj^im ouiooq c too soj sopub
oqui;> nj noDqpiojd m 1kuj.k>| 01110.7

^ /

OXpX

oxtpX uooisju npzoA opnb 00.10X0


0 P o s * x 0 q 10 u d ,i 0 4 n n o o o u a ojo n 0 s
v.uh ofhio.s opq onb uo.ionru so.|jonu
sojojjooonn: opio 03UIO04 -jo30.idiqi:
uoq |op tu:Jnu; opur$ oSonj^ pai p
ox r snj so.iprd c X soj ozpHtiopi'ui:
uoo 01 p o s sojponbc onb uojjoiniu o[
opriuioo op o.|.jo uoo joni: -noioiuud
opu.t X openoadv tq oj oqotpKQ uoo
uj Xojprd opuntiioad op .u:.jonojjod uo
0 j f u " \ v j p r tu u u o j ; p > d 0 .i o. s oj q o } n 1 0
01 jr oauuoA X ojuxop tq >n-qp.i X oinSijf
uo.i ?q a n op uv\vq oao<:| soiq 0|)ti
ZOls .HIA tq UOUl^uiOA 0||0p pltl UJOdaig
oiib.iod\<>p .10(1 opuop oju,id jtMtioojjr!
js 0 d 0 ,1 \\i d 0 j p i o 0 \ 1 ai d no o o | o ai n s
onluod'pp s'q sooinx 0| 3 o 111 0.11: u -03
p r iq i!j\r iq .iouop\[ : X vjao o^.rd [op uii
o).od o; r- sorojouj so.m.n?jiXso3.iux
<q uo.10An.ujon op pu i:.toui.tui onb pc3.
rq uo.urxo.p rut.ioX X4, isp: d 30 o u oood oj
ion| uo optn:n)i h s\:qou pnn sopr oub
uoki.!^ X^rdour.j sonuonio oj jodjop
j 0 X 1 . .1 o pu 0 j r n \.\vr\[n 1! X o -uino.idsi?.n
0 ) s"! n u r s r 0 j n " f ; u j1 n 0 u j 1: u } r. un j 0 *
i:u 0) op onb sitjodi: ripud .iUi.t.q'!<r>
) tqdoui3t.nT|)uo; U03 sijo d o su.) -qnuo
sop 4 d 10 u. oti 0{ opuoiuo cl *. j *O]J0 -,0(|
b n 0 07.tu o j ,t r 1 Xr 0 , 0 s f t v. ; p r p 0 s* fe X
| uoion onb p: opon :qorq.n!*J uroj nfjf

iupnio ygjpj uo ; uoo SBapj d m p


jopEjndtmj 0,13^ otpoiojdu oood aod
iiAonb oaotu oXnj optJiurjj uoqimn ny
3jcO0UO.!p OJOpOdU Op 0[ [OpSPUI OCUJT
o Xe o u u o m d o onb opium: jip.ituoDuo
j o m s u q ot s c d o ,i b n o j d a oo j r u (u s.ojoXi;
m k | o s s f| ,> 8 v. p o o | -] .) S pi? o u1' o b n j o ij v t
joz i?pm p o oj b n .d umr fopn;)mo.d -uia o s oxjp b or. p nu rou u n et topipoc \v, -t
v o-ioq-rq^u p opro-j opu\:.ufom snj
j o 3 . st X o o u n o u p o u p o j o ou odnj odjD.i
p .id opsuu onb rX ou inat; uSif *ojpnbu
3 o u oi ij quojpniA n u o us q t'.t ;> o o u tq X
iqjo|3 iui?d .ucpooa i: s*0| b on u ouopiqp
uqug jo opiutuuosqop oquod p -odint
ou X tq vio{o X
p:) pup : "jod
onb nj ojou o| oqnio.d X o( o?:n\ r-3p.?o
op:.n:a oouhii oponb jopEJoduiv-i b -on
op oqooq .ouap A isp: 0(\vjv. *Zp:jui
oiiioarmioiu 0[ uvp*woui snj '.sopezood
O.U(I tqp iKMjjmp sopujiipuipopuA
soin; op \nn X so.ioopo.nnib X .i -t/.i
tu onon irq p junb oduuou tocuit
opuiu uvvq oo|onp:r[ opuopouoo -0.7

oup o\ opidop X oinfoq p: .Tluoq -Oj


qdof 1 X onbjod oi,\ ui:. r,Hn?,|juoo uo
p t*p4CU3nd o||onc!op oj oipuoid uo3 0
sali onb Uqn<i>j iq prp.iOA -jopr([uXc
piuI op sot].->ntu soii op uoijpd X puii
n nomnur .1 o iu n .1 0.101 u d 0 j pq 0 3 o u nj
opiqud sopoa *soqo
y ojoojfHi y{ jopujodiu ojopuoiA
H)Un,\ X opti030o.5 so| sopii33od onb
rmc opipaio.) oj oi.VJido.t.u: X oiquio
\\z i;dd 4 ir jtpod onb oj ruonb -touooo.
jij wo tq i:jopX iHiptr| X onb o| -uo
oyinq hOjopi:xi:qur.| ' pA u^nq icq/ud

ou srpoj siq siqoo >op di:ju( A, vn op /pd


rp Jd snj soudojd -quuoop/sopttoood
ou .mm p oqsooo jq oupuo.o d o nj ~ud
np.nq.u X Xsodpundsoipmusoio jS
so.qmpop op nj oundiiu c r.n:d apnpo.i
^ tqojnX i.-u.u) \v.\v. uiuir .up tq 3cjo
jinqonotp oui^ \").Mj:aiiOfi t.v.i ospqi:
d t: o .t a u t n d .i j r j j ; n ;>o ou ' \ n Aq t? n tq .ji'd
oprq p oqpuo:> b n d oj uaq/uooiuomoo
tOf U tUlUJOq X iMr.UOqnp JOd S03.DD pX
sopod 0[ ojjud uo tqouo.iojq tqpopopi:
qmm uoztj b uni p o a ou [o -Kioduig;
oyouoj.iQ.iop ojo'.uud ojonb wirx uo
o y d ti 3 S o p o nj n c d d .i } n pi j b -aupsof
opnbcsoi b sn 03 rpw iulEosadojjrd
b du iuo q rnspoo-id pp nififccj :o#uuj
p b n p: ppppooojd i^ipt-l pp X^ofiq
oqo pj so onojd oauoopjuqjvq aod tira
soip Swcqpop onbod'sofouo ou -ml

b A 01 r[ i:(kk> opuii.pt|rprp4."H v\ v.30o


uoij w (.t'itl? ou ojinb .oj ojodjc
t.uo o[ (nnno.oni SDpipicuisn) soarre
UAtr'iquw ojofvip.i i^op uopio kg3p
oSutuio-q opcmPif X.\| ojruog tma'

ounSptqnrou opjjcjpjuoaonb *pj


djoioxxu sopmo so.no soniotui^D
soq
c[j? mo 0[f * comxt|A[ -tpQ 1
^c^ ^mo^opMO sondpp extpp
$

sojop so\ sofiP^.n.' rpp oj A so{ j -vjpv


ASom^ut oj sr.iupp up b u p soj[p -rptn'
uni sopr.up uojrp.ijuoP v\ p\\) puni;.?
jopi-'J A* >.it,u.n:d rtj c u.1) upnou p pp 1 rpc<
t\J ^'phiPw uu.j./:;q su} souoi.Trij.io.id

A s;opo.!Ptqpp. r. v\ r;:m^ippcp) pp -&V[


uo.'M'jpj^ rtpuui prputupp^j (itiiPP
smii ' s>3|Pim,[ un nj uoimdj S.)i.iAihu
okvm opod oijPPio.id r[,pnbu rrru.ios
Pubaod p1 (duPU Aiib p] ij s uir r Pp ppjp
,nuj v-\ v.tpprp.tp.\ pj c ou uo.iPX.n -luuti
so.qf --o.MpMpr;) c srtu s<.>pintr:)paul
souij.^ui so.oip) pub r n ri u TfOpinP]
inilp.ioq uop r\ ^ipoj X .">p uibi P} n.ij o
puI> ou uo.ijr/pq uuiuiu o)t.]a opiod
p'ib i:|^:p a ou p} oinpX] v su} Xs^.io.kp
up.-)Pin:ui.i.")d up sO[p i[ v})V o ind pub
p o tu o onot spnd;pp p mIuii ou. pp.Mij
rPioti.-ij oj Pp so[ so.-uuj, X rpipi.d ) - o
uin:piuuntnqj[ oppnb .irnj r.ird -ipp.id
.ud u rjrd P|.n."ui.io.]p, c Pfil.iod sopoi
inurpDub sonniir.) sof.;>Pi{ oi^son..ni
ofXooui Aurpp rnutiu a on loinb "pi
MfPPpd ^Jl^il) p- op.iix c ni spndjnp upnb o{ ~p.i
-rJi/>opi' 'Ppr^"^} rp^{ sp :j iiui.-)Pponp uoi]tnp
J0/ pp v.\ i:t)P|3X 1:^31.10 X rtnuuo> c . v.\\n
H0gmt
ox\)v.[\ vn:im c sot( ou tJ.Mdpip
s.ho3^.U)DS0{ np t'spdipuudsoi .iv.inw
xo v\ cpt*pim||.|3 v\ \r.nh sou \a -o.i
pu p pu o P op.mx r iMouiuu np q s ti:p>
|pp ju:m (joodpub \: o.iod upiuo.*) o[ pnb
ui:<o.i A tn:jjvd pjUKppr.
si:tp-)t)^ s.t/.oa ot| opiuPppioD r|]P
lutuupnpp pp oiJddui; o'b.f) A. -uo.")
Opt:[d(UP.|
f S-'llb.!.")} UP P() cOJaXi?.')
A sjrpx^f uojS^.u njpUS.'Xnj "p.iuc
opo Pnl) or.iPC3i:fP[ ouiod sop: -pitM|I
PtbKni'sr Dzoppponbsuui.),i( 'stiqpj
so| p /pi pj iiQmir.v pp ti<|.u rsp M^pnj
ppuopt um'jp po ophupi p {P xoip^ p
tuu o.iopjppi') A ipo.1 v.\ ^tiioipj j.p
ropui'L*).)^! ujXko{| Li\ D^urj ' -kud
unuoJ Xpi p:m:oqojPijn: puib uppionb
.ii-3juti:r>}0p op rj i:ippK[>jPA Xpj c ov.nj
oplui.j ,{sop)pX,*>p opu! kiij SPjopJODrj
umit\}jupupt^pp*nbs&jsoj{tj X -T.i^r;
utmpDi| strfpbii su.pau ^ soruouipcx

">j ^(J^i\l f PoP.P] * A .HbuiU II S -3..1


ui:nr.">ip sOj sr.3.upojJ sp| iu:urp
- ..3}'u;v]Up jp |rtu ;ii] iruri] : -{ri)
Oi.lUPUtJU UtM. SOtJPlU] 'ii.Til; P|
n f r. u v snj ;op>pA 1 .uni u( p\;b a oui JP'P J s.iu \: .pj o]jPtni iiP i.^f ,M(]u;!>pn ].>n>r
o.i.ipui Vipi^uti A
opni.w oni:Jr.-> v
in'isrs.iPt '^ur.qu .-jjib vn pripi.'inp
Ul.ipOii Ac) 11/Pp (HhPr V. .ipljnp A 'll.Hl!
\ oi-pu} .>nj . pr r r.iio .vha',; ,ip ouauu
Aiib tio!.1:)} soj ) sn.upu; ,{ r-'iin'^ \sr.)i
j o s s.ip'ul) uo.ir.-).n>M.5j j r iDi v i v.}}.)<
r.l.'ll-tl) PU! ...")]!\ .Mlb t{ i.H")!" Op r
s)| ) ; so.m.i ul '.h I j <pnP: v\ \ .1.1 p .ipr \ n] A p ipa ipprp u .i.n;nun,| p \] l'tno
ou p nh p* s;> nprppjuop A opropjqo
JOi pu} O p UU upt m] .k M-.'ii in \ li !."!{! ) \V
M>|p ? > t J \ s uipub uo .IP'/n| OUPUU p' .11
A oupuu u op u.) upuI iop;' u/pr " vd lu s,ip>pu.w inipunb i;nio] )* m j lurm'
ou optir.iHu pub soptj vn| s.iptuMV -up
.io^ unur npiiPi .un! rp).> ni pui pub
p oirnjpp p'unmuA pp v\ pp'A rturri 01
opui n} oidpund pppp un*%' ni"oip."tj
o,i ou rnupipub r.$.uu so[ SHp.KHM
oiuco snj sc>}pn| u snj Snpipio.id .n -s
opuPp iip snpi\->pod A jn;-.||o st p o So(]
sojoxcj r ApsouniisT| snj iSoop.u.^i,-)
ppuop Ao ii.mua msitci s'nnnij * -uPnm
s*.){op j su nlu.ui sn v.:puor/n| 1 A uur SU|
SO{ ou S"Of llPpptld ,I'!!ir{[ SOIldi.ld
Ptib-ind .">} suj mutuu r.u\i [nu ir,j*s.i|vtti
Utf SO||.) tir?},") p .1 p',3 IMXll'iU Pll> U-.pj
pnipuinrp pj ppa .unr opn.nuo*) -tn:.t'i
3p ^opi'prin- vuid up.uprd nn s;intM
:soi|jr.*> A u;> rt prp.t.)A op. J uas MtA
ojwpiuubi: i,\ird pnb UY.y/.<mas oninh
oroin.ippp pj p/.k| i: j so( p u nuir souji'
qpp prpniA .vp T] riuv] Piprtu
.rij
jnbojjod utufum niouX.i. tt o. lutrin v
m p.iquioq .mpuu.u'd ;mb va\ opriou vj
rptpip.-xjo v- i*{ eippi mimh)'! rtpf
opippppnf 'tnu{ soiiMMjuns- $<>{ { -p.ipj
L% ptuito Pb u^iq 1-'!JS,)| A p <> 1 011103
.ir.n r. r.\ joAum -J^pXrnurjU
op pupu tira opmi.xrjp1 ouopo'Ji^kp 0
o}; * K v.iv.d Didu'oy tioj SMnvjm c A 0.1 p r

Dla Repblica Ghristana?


la vida hazeti pcmtcia'Si vamos a reynos que han desobedecido ala sancta
yglesiay han ydo contra sus sanctas leyesjbaa lo dicho del imperio Griego
de quien varaos hablando* Y si qtiereys
tnas,mirad quai esta el reyno de Ingla
terra 3 que por auerse querido Henrico
VII Lapoderar de lo fpirtualtno que
riendo admitir el pastor vniuersal, lo
puso a el en el infierno 5 y a todo su reyno en la desuentura que oy vemos Y i
quereysver mas mirad la destruyeion

13.3

general de Espaa que no vino por


los amores de la Cua y c don liodrigo,n por lxurias ni cobarda 3 mas
porque fueron tan malos que rio haxian
cafo de las leyes de la yglesiay martelamen tos del pontfice Romano, y cier
to en esto deurian mirar mucho todos
los principes Christianos,quc lo que el
pastor Romano manda fe cumpliessey
que no le rarTafTeo Ja;Utndaa,oalo
menos nolo forascna que hizicse .1$.
que no es justo hazer.

Fin del primero libro,


S z

DE

LA
C

II

SEGVNDO

R E P V B L I C A
I

A.

Annimento ciel c^tnulo liUro,


DespUcS Je ttttcr trdtdJo Je los priveipios Jr U ( hnslun.i ''rpufhed , cenucmd que
Jie/Jernos //':-:;/?/ lo tocdnte dl-nmiemo Je lit y ?mjrdjfemos que wivtsirus n mr.
pero porque Ujipremd potcHdJcs Lt Jet jummo '/Wirfia\quc cvmmmentf Lund?nos lPdpd es bien que en lo tocante d su duehrnLtJ y coj,ts que tordu u tdntd m.i-e
HdJJ)djhtmosVn thro enterq st dun fi todose dixera suerd necejjdno luzcrhi tn t.yor.^qut moHrare cerna suc elelo cl \mueijid pdlor unci^udmemey como d^o ra, a como lo corondn con rnuchds ccrimonids fitnHdw Verdje lur^o Li< jnjmdt que
hdlUmos auerfe mouido enfus elcHioncs. Dr[pues diremos como celebrd Je xPonetfi
caUcomo corond al Emperddor^eon que, dtiihridddy ccrinonids ,recihc u

'AWyvs

y otros menores principes que vienen d U corte 'R.omdnd. ('am o cru Vn nueu o Pu-
<que y cdpttn^como bedize elpoque y sombrero eldta de 'NdunLaL y U rosi Je ora
id omintcd qudrtd Je q udrrfmd, y Uf Vdnderdj pdrd qudnJo ./v ^urrrd < ont rd mr
nugos Je Id _ yglcfht . , Aqtn se hditdrd el \so dntsuo del , A? nus l ri y fit brnJico
comofdle cl cl}dpd en puldicoy con que cerimontds a recebulo eu L\ ciuJd.des p or
JonJe pdjjd-,0 por)>id Je cdrmno.o'vifitdnjo LisJ en fin dejle lbro f verd lo que fi
pudrJdJejJe que clsummo "Pontifier enjermddemucrte ha Ha que esjepultddo.
}) Lt (ummA porcft&ddcl Pdpd^jmna comtn
1 a ej.i (iinih.ul y qmtuo
Umo Papa y
jummo Vont ijcc. Cap. I*
K S P V E S que Iicmos
tratado de la fundacion
de la c y yglesia, es bien
que rratemos de los mti*
strosdeella , por quien cs
gouernad^y regtda en este mundo3|>or
q Christo qlafundoy pto qub que!

vuieffe cul tund ores 9 yqucnts h ampaFer yrigicscfypar^ no drsfakeiel


se de jla vktud est | eoiieco Y pu cs
hemoside tratar de todos los rflados c|
cncllafty^ydigndadcs^cofiicccrmospor
h mayor9como eabeade las de mas;y
esta fera la digtiidad Papa^y sumwo
tfeado* Este oiHcio y cargo assi coni o
es cl mas lirsdo y dcittsprcfcetttincia
tfs tambien es de mayor trabajo y car**
g a 3 y p or cflb cl Stiot quando crio t

DelaRcpuMica Christ/ana.

Lba

gran dignidad , al tlempo que ordeno a


iant Pedro por pastor de cl la 5 le dixo
tres vc7.es 3 que si lo amaua,y el respondiendo ^que l, le ra and o que apacentac us ou ci as, que no sue orra cosa o obligatlo a gran cosa. Y desto cenemos otro tetitnonio no m en or cn su
ando Kuange{o.,quancio hablaua con
su s d ici p u I o s de I a g ra n d e z a d e 1 a dig
nidad que tnia n , c>:hortftdolos que cl
que penuaer roayor , succcl m as
humildc. Doluio la patica a fant Pedro
y dixole . Simon mira que el demonio
anda buicando como pcrf'cguiros y acribaros como e trigo.-pero" confia ,q u e
yo roguea mi padreporti 3 porque no
dessallczca ru cmasmira que teauiso,
que tu quando te vuicres 1 eu ra do que
continues a tus henuanos en ella^como
dixera. I lala agora a mi cargo cita u a
todo ck rebario-mas ya que me voy5ari conuiene < | * c ve'es porque lias de
dar c.uenta de 3o que eteencomienda.
Chris} o nnerroSenor como no auia de
cil a r eorpora!menrc entre n o son os,
quiu dexar vn vicario y ncelbr, y eie
sue S, Pedro, y suc cl primero sumo p 6
tice, y de sde el n a fia oy nunca lia salta d o uccesion depapas3quecs el argti
menro que hazen para prueoa d cil a tan
grade dignidad * Tcrtuiano en cl Jibro
de Prdcriprionibus aduersus harcu-
cos * Y S* Hpiphanio ,y Qptato contra
Parmcniano y S. Anguin despues de
aucr prouado otras mudws coas de
la tradition de laygleia dize , que para
la confirmacion de k Chritiana relif ion cs t'nindissmo celimonio } cl ver
como ian iucedidodcideS. Pedro pa
t ores en layglcsia /in jamas flrary assi
dize otras coas en auor de cite ptnto
contra la Hpistola que es intnuladactra Hpiioam M a nid) ci qu vocantfun
damenti. Y en el p faim o contra la parte
de Donuco di/.c o nid m o : pci o nosorros no coniendcmos obrecflo 3 porq u e c o m o e a r h o ! i co s c o n Fe a m o s au er
quedado dia dignidad para bien de tu

139

da a Christiana relgiorl y que suc orde


nacion de nuestro Redptor Je su An i~
sto^y esto baftc<RigoS.Pcdro layakh
vniueral vcynrey quatro aos^trcs me
ses y doze dias.Esto se lia de eoteder m
Romaporq cl trcynta y quarro anosgo
tierno y vn mes y veynte y quatro d; a s
porque se lia de conidcrar que liot Pc
dro comeno a vsar de su osfico papal
cl mesmodia que el Se 11 or subio alos
Ciclos,ycsto suc cl au o trcynta y qua
tro d el nascimiento dclSaluatlor 5 que
ucaquel ano a los c'wco de raay 0 , y mi
rado que S.Pedro padecio a los veynte
y n u eue de lunio viene bien cl auer go~
u cm ad o los trcynta y quarro anos, y clos diasJiisto parecera coi a nucua^pero
alis es como yoo digoylo motrarc
m u y bienen nuestra sacra chronicade
Ja ygleia que cbmosescnucndoi
Entonces como crcca el numro de
losfees proucyo S, Pedro de ccad;urorcs que eian como obispos que adn
nih auan los sacramentos a los fie! es, y
etos hier o n Lino y Cleco q oy eg a
opni de los mas, ucediero ai acro apostobno por electio mas como porvo
lcad (S.CIemete q fue'el quarro sumo
po ntisice5el quai no quiso suceder en la
dignidad papal segu q S. Pedro lo orde
no para cil 0 (corn o csa devna epiok
del mesmo S.CIemte embiada aSctia
gol i icrosol itnitano di/.iedole S, Pedro
yo re doy la mesma porehid de atary <
atar que recebi de nu S c sior lesu Chri>
lo)dc las qualcs palabras toman todos
argumento que podia cl ummopom m^cxa
rlccdcxarsueccbrcnlayglca, yaun s.Vcdropw
vuo algunos que lo inrcntaron>auque jucccjsor 4
no alieronconcllo:pcrodcS.Clemcn S.QUmhc.
te se dize que no qio succder a S. Pe
dro3por no dar ocasw qae Jas dignidades Eccleajsticas se ieredasscn cn lo ve
nidero, mas que k dicct por meritos
y lection. Y aseidesde entonces corne
car on os summos pontifccs a fer eleo&clckto y pueblo Romano por*
que alii puso la siiia papal S.Pcdro,y au
S 1
qm:

ojqtq s)punzpj
nub nj njjrd p i'dud u tiio oi.ird -03
ou ornnu.ii: nnb n promis ui sou sou
U3 iq.nuiMq uon ojpopoj p odfqo o
otn-tu sn p fdird pq.inuuiA c ciqpqju
iu\qjn opunptqd V (J SOT c t\)W] v\ in]
pnp *opmuu
y smu nul' souinjpd nmnqnpu i:.in}
uniq nnb souin.u.u pp njcpuou -rdnp
vA oununj nnb.iodnnpHod opo -nq
n n nj jo p tin * soqnnjAj tn:q opr|und
nnb rpn u.upqvd trdird :q nuoduion p n
SKpn sop suqrpj "rdMui1" nnb ~\)\uo]
uv.j v\ oiupui un q rnni-q nub'runq
jnirtl nubuu.nrd sn o| oujnui nnb -vd
npnjp |nHn.qnu! p:nb op.in nnnnnsjnd
siiiu numuiiHinai^nj nnb r. unumi o.mo
un V{ ) prpun]}uq; p: nnijuuod riuo}| oti ' opLijp'AA oqr.33^; un [n i()q o
2tib o'/uj np sr[ siqon np iq .itmi'njnjiX
nnb t^p tjqupu rdtu! onipldrnj r
soiu.ipso); np cqntun prp,o.r.nr nnb
f o u soj b n n urrunj piubp ^sopr X nnn.n'd
jnuni o:uniurpinq lounnq snnd r 01 sop
soj sodjnjo Xsotijiqo5.ir sojsrqn.nM.nrd
j uvnrpnp- tion n|p ojcnn opuenb soj p
"tnqnr.n is|"y w.vd jod kivj ou\u.ua'v)
f yomXo.inij n ou^jnS oinunpn,tj -]n;
opu X sojjo m soipn m sx\j A^r.]0]]n\.i
omi otpnu od.nn fc SDttd ta oi||,niit t
otScj sauopao;') onb
d u so| npsotjv.
sojuninoqno A ^uuDtvsup 3) tnrp {n -ip
oip njqtuoti so[i: sodjup nnbuau bitiu
X^anuijrdinurjc Dp ofjrupJO in m: np'J
<?oprp o.i so||p sn.iopird umtM snp-j on
>ui (i] .pnnd .u j .io( srj Dpsi?p>,||d.) r)
c)[tub,^3Xojr0^:>:>!:M*0-JOP<>if .)7.mj mhu
onouuu n^j.) njquiou u.) v\ puop.)d pp
j otutun >y.ipDnb.odca>iju(M |.K)nb rd
'd otii.jn;) oputJvtKj jo op$.ij ]3p
up.nuo.i p.U3tu:l m qpijcg : o|tn3
ipiu:K0|y oui ot .p soiuniDoijr.ub
juAnJ npr oiponio.-) b n n nj ojpv!U\:([ d -r
.>pr)AX np o|j',{'t:.!.jiui .">u.">u pmu on
it,ipr.u .)n).tod {-^ ourumj oti33i;.i{io(I
,| t.5tp n) l o.hb> X^JcpJiou Jt-p .")} -Ut
r;nii,.nu<;!U^iSs3'tni .p)")p<;.m{ i*| d p
t sodpqosoi - o-{ npnh oip3.->uon p

tioiucj .*>nj D}}}A^nb unibj -uinporr}


D.tq p p ."i.-iipjuod ouriuo) >p f ~uny
oi^iif optn'nb .iprjqnp.i u."> \r\ srpoi|
s^puiMo .)nb .Hi.-)Ujri.ido.id rj. pi d -r
o[ * o'j oi.inin s.- .nib srtu niu'jnpp pvp
v.dvd ou|3.i;) soun'jji:!]
:t.]iu)u 3 Dp
rdtd un so| Komuinj %^:ni)uo K A on?
ti."> odu.iu ,ip rpp.iu.Ki} .Mb .">uj our Dp
>3u;)UUlb Sf X .>/..it),r.> ^ 3 U tidtU.U .p .) do|| o |uu r> .*> j j d . ( ] t o.i iia i o u r> [ t o d .i i>
pMDUU* 11,1 T[ HO.H :> t. p> .| Dp}.)pO,llJ
.ipop soj s<nl)it|o r(piK) o vtiA rp')]|dj
ppmnj od .^|.") *opun p,f npouu ) r.h|j};
op un rj rniuur udq ro v o.pr
o?nH)tqnnqi |y .loun^- o.p.tui un opoi
oinisqw.jvv; <mu\\nry.i npnqn-q \ $o
prd u s. e on tu o o.ipumu A* ul .nlnut p
sodpqosoj * i'pjm.op rdrd ' Muni-q
rpurouiqop M'jp.khm e.nu rqnrqrq
n | o 1 i ; ; i li r j j il n \ \ v z .i i" u o 1 A .i u m.iu
5 r : q sru'^sp vfmuud nrix rr -n;)
JtJ umojrqf . siq vp)pop*uy nppdX
o\y.{ o o\ nnb .-q snnvqrq oui>uur p p
Mjquioti snndpd ouod .*q nqi npojiui
U u.*) p o p 3)vp m r s np ounnpjo p:
otmunj nnquuad o^nq nnbi: -oj.qpru
xmtHM tur.d i; np.) opun tu xmrquq or
OJ OUIJ p* OUU.UI1J XVJJUod * J S3ti|0(
oti03 so[ tout'Uijuj opuntb opsof
ucr c nj unjpnmqj irdrd un cnpr> p p
OUlLUtlJ nnijuod pq.UHUA I.O*]^F)
'omnd.q nnb on} *)ua np sc>{ sopM.qi-A
s.unjuuod jnb rq fpiu3,i t\ lrmj.q'JX
p our t)p ptu " s'o'mnminb X rjunj.q
orrinn. un p cK.:.;a om? np 1| Utod .
opvsu, c opurupp;* oqpuu;*: un juvj
utroj np tiwj.vj r .nu.C\\ b vit .n o 3p
cuajtp.f un r( uoipptn vutpnp
p r rjjuoj %o{ Kourinju^ 1 nit-> ^ sq
sent) siqon a;tb ij oA-'h anfootij* -n
np qojqmou ,qpnp;drd opq X -o.ul
ouc pp otmunj jjsMjuuod cuirm)j j(
Dub C oumkltl jj ;)| ) 3|pp:V)un OpJU
.qp'unqf qpinjjjitMu r .nuiffj lD.nn A r>|>
ou nrq|miod ^ nuni.imt rq p 01 r ojO
m oj oXtiqujt! k *f
IH

DelaRepiiMca .Chrstha '

cl titnlo de summo pontisicc no sabria

H0*

ramos quando se puso en cl breunno


aqtiela antipbona que comicna,duti
esset summus pontifex , faieramos
de dubda , porque se applico a solos
los papas fan ctos haziendo en cl la dif
frencia de los demas obispos* De este
nombre pontisicc rem i tome a la Rc~
publica Gcntilica adondc tratando del
pontisicc maximo de los Romanos se
hablara Iargamente.

d c/ir quando sc dio a solo cl papa de


Ko m a porque cn los antiguos tiempos
todoslos obispo s c llamau su m os ptisiecs: assi lo parcccporlos concilios
Aurelianenfc primera 3 y cn cl argu
mente") o presacion dcl concilio sexto
Toledano. Y cn cl Agatcnsc sc Maman
Jos pcrlados que alli econgregan (uni
m o s pontifires, y de las cpitolas d
cret a 1 e s d e a 1 g n n o s p a p a s c 'aca quecDe U mancra quesc tuuo antigitAmente eu
11 os mefmos il aman su m m o s ponticcs
elcgr lospapas. Cap, 1 1\
a los obipos Ica c la cpilola dcl papa
Zozimo a Hcficliio obispo SalonitaVes hemos de tratar dcl
no,y al papa Gclaocn la c pilola a los
modo que se tieneen clcobipos de Lucania , y sant G au de ngir cl ummo paor, dgacio obispo Brixiauo cn cl sermon de
mos primero cl orde que
su consagracion lama a u ordenacion
e tuuo antiguamente , y
utnma. Y Sidonio Apolinar cn diucrdcfpues
trataremos
dcl que oy sc vsa
y Ih ep.u sas cpiloas d/c lo mesmo ant AuQuanto a lo primero digo que 3a le
gulun mucue la question cn las quection
del summo sacerdote tu u o n
itoncs mixtasde los dos rchimcutos
dos
tiempos
diucrsos, diffrente ma- jOicrfa m
porque c lama asi cl obipo >y refncra de election : dedc Sant Clemcn- ueradee.e*
ponde. Que orra cola cs cl obispo no
tehahi Sant Sylucstre no vu o cmpedlOhw
ci princro preste, estocs cl g ra n lacertencia ninguna : por quanto los papas Pwfc*:
dore . Y assi parece que este nombre de
comunmente venian forados a la digK orna no prcle ievso cn la y gleuu y
nidad , porque no traya oao premio
c cl fe intituaua cl papa, parce c cr as
la dignidad 5 ino cl martyrio y esta cra
si p o r lo que di/.e fan r Augustin courra
Jtt he '. pofl
lahonradel ot'sieio cl morr por Jase
eollitt.iltci. los Donacitas en cl tas paiabras. Mcly
asi los rogattan que sucsen p ad r es
cliudcs que enfonces era Romano pre
Viiucifales
i porque vuee aquien a* '
DomttjU - /c cinbo los diaconuscon fus cartas a
cudir en las cosas que acaeciecn eti
mm.
,Vaxeneio, y tamblcn las carras dcl pre
tiempos
de talcs ponticcs, cot todp
jcct'o |Tetorio al presceo de la ciucsso.eran dcctQ9.y efpcraua esta ele- ...... .
da I , para que co braise n las cosas de la
ctonalos sacerdotes que administraygltia, que en tiempo de la persecu ci
uan en Ronia,quc cran los curas>o cfauian ido t orna d as Assi que cl papa a
dcnalcs
que oy tienc la yglc/a , Cciercos tiempos tuuo tirulos cornu n cs
m
o
en
su
lugarlo mostraremos . Estos
con los demas pcrlados 3 dcfpues por
justes tirulos aplicaron para solos cl
secongregauan en vno,mucrco cj pon4e papa , y despucs c hall o conucnirle , tisice^y cligianalque halJauan massira solo cl cl nom brede summo y grande
rncy constante enla se,para que sc opuiiefe a qualquicrtribulc/on y trabajo
ponti/j'ec , pues cl lo cs cn tocio sobre
que fe otreciefe a la y glcsia,y despucs
qiMnros pcrlados ay en layglca co
la
communia closcks que enton
rn o lo muclra endos paiabras ^profces auia lo rcucrcnciavx y aprobauan h
pero cn cl libro de ingratitiuline . Y
eQiQsiiQporqu
e espra sca clloscosir
por est o cn codas partes , y de toos
magmas
porque"
entendian
que aquelio
es Uanuido summo pontisicc , Si supie S 4
cra

w opuuopjo XinmiuuBpcso0.od sp
uiqz b on xuo Xi??tnij i!DUcnn:3 uop.ipi
iq onb soj sdij^k! sotnuuoqi inq'Ztq
1:7 i?..iuq.id '/da qciib tioipDp pp
vdud Dty nq MJj^p qnuu .iiq^t^l Dt:f iq

oa opsouoi^Dpisiqi: $o[ soiuuinj yjaod


pemjnbsoo otibpiqxtDASTj'ojAonSnin?
pi ajuo^uijpiq pisDDnb o5uDuio3Dnb cj
v\.\o b SDndjDp on.-){{ DjucjDpr oqiQ ^Aei^f
Xod}u:]o ta'Oj DjuDuatUD.:3 X [D pvqq^

0^ ^P on>4Vvi"rUHl3p3 uo o\ ;on^uu^ pi
rj
ojqnnd sattdjDp^u.HPUon soim^p -ih
pf mitnjpd >opu4^io 4 X D^PDiupdpupd pi |t]tHv")
.^^fsojo^ imr.i3tM suiuco.i3UDp o^jta Dnb dj rniD.n^
^
snu Dp o| b dm sd| rp->DUD3J.H iiD.iomq -

,7juoj.-)dj|A;\ iD'/ip c b du v.\]h\ t.\ vau}}?}


J3U3 o.quaixojy X*l" Dpt*iopA Dtmtd
oX Dnb ou nyajtiA so.no sojoa ud iq -op
on:) pMjjKiuod oiqiq sol nP sol -"U1>1P>n-:! U0W3l'n W
b-iod^sof Dp iq ''i-oaD.iDjpp
sol soprji -o/WrfW

*0O T q OptlVU Dl) OU D11M3UD ^ T| -D'D


uoip pDp D.qjuuod rutintnu u.uo d -.id
iuioj nnp:j so{ so[n!Dp.n^ ui -oanoudui
uojuj Dp suircppciip: sojio U^il^P***:! sod c sdjuk Dp opeu oiutld dj oxupoJ iq
p^ ,7 p r o pipu onDiiu v-D.njntiod j o s d r r p d
uo^'SDpui sojopni pi:p.iDAiqpip a u -[
ojq onih:nn? Dp 'ouria U/7 joi^hv Mh -0
tiDiqj \:\ v.onqaoqqq runrp;^ o pp rpd
Sr^'1 * op o.;)i:j un crmo>] X tioipo -u^'Juinj
uanj snj Xsui.o^}1![ ur> f r i?pp\ op T.^p^.j
oa 3 iu j.-k u p o . p o u p (n 3 r .">])."> "oiund
aujtun?jo3 un^oj
np run^a

A SJIO Sl'IOpiDd ud [DU.l SD.UM TUDA I) P. D *St1PU


a u 1 .0 j 1 .) 3 y 3 1: s > rt | q . d d iq s * ( d i iui u d j r ) 1 i d
f|p> a 7.1 du) opnp pi ouio;)UDp.io sop>}
soj DppinusD|ruDp.n?D ji'd[d f omuin)
DDipjnd ouiod Xo dj ciq.n:al' X opjtu Dj
Dnb sv.\ sop rd .1 .1 o s Dp soj a o 03 s jp:i.i.) o u
.\iquod oiuo.i tiDHpn ^ -\ A-nJA p) -i.id
u 01 0.1 b on.j op.ij.-) K|)^p }cm.M!hu on 'I
pop.-)nonm.iodqp(p oqoip cpx.iv
A(>i,vi.|p),-)|).M:.nj(,Io[L->ooo.]nsb-j[}- -j:
if po ojrmii.K uouim imv.u oiuo.-)co|}.op .>)
opnnd a .1.0
soj soip.iuoa o J^tj.i *s.^pi'uws
(Kf s-uuu^ps^uop.psirDD s.wa oha 'i vxrMu

03 n| rpp op /y*opo^o.K> I optrjpnpj un


rf uo^Dp pp vvd sopo soi sopiuo
p n ripjoXt,' ; X sRt|nnm sruoj.i.id -t'fbj
X*sdj
opuoy }:pp ^nbaoj -i:{n<]o.i

sji!cvu\}pf soui.wjouio.-) b .mi opunij ?>p ^


op opo.r>p p") oj^p -|oqoiN>ipni.io3-c;
oui p ojuonuiuuaXi: da puti ojopannnj
opiuuvj pAi:pnu,-)p.\puoqo.iimoJS[

ltix so| sooa qj urpod


orp.")<u p o v.\
opt")^uo? k pmop Ami .10 r>p sopoa
opopopi^otomb *nmu!U>p?qD|SXtq
, ouipw.tsjy oj juoa opi?pXn,7 b u:> iq
pj oponp qipqiq ouA.opnp Dp $o\ h
umq; ud iq b^uo>\^.*>j*>uoD du o -nom
sto ou iqgv onepuo:* ( X isp; appp amq
ojpoj iq)iU[ ojouoq : onb :mj n -f 1 1

X s.*).i<punpoD < o.iod O.IH3 o.od c onbjod


i^p^pA prpn^ut?j pp Xoipnno;) nnb tf
X.ioXuui srui vmq anrd o[ iqnr -qfbp>
op uo.mpiD p .-3 pM!Liio)i jsj 031:110 Xf p
opm:p un jnXiMi [vau dj o'zn.j ob.ioi| A
pop oipj i?j iqibjoq *ctn,L*)tK)|^ -iqp\I
sopinnipuoi smman iqjrq -mnqjuo;')
ou tio b oj tu n o oqo nnc] Hnpjo 1: o| oui

0.71/nuoc ouftm)}} munu f on opoqo un


rdrd Dp jnuj op pint /ouommunXv
rqp oj opusqonj odjiqo Dnkod sojui!
ou imd op.q. ou; sopp soji.")3iqsrjtJ c o
souo^np sopuopjr;) Xe ouKqjpnmu
-u^-r/ omo) iq pr>ijptu>([ r>/Tp b du sudidsof
*c^*t*T/ sdjw .up .nnq ojq.pnjXs' mufoj jdj -pqo

sot Xntu o.qnb ,iod ou juppos opuu


urnqp m:i3 o.i.\ptr'ln'.-> odiuda p min
Dpod ) oa'huuoumnqjiKr Dnb 031HM trj
op.uou ~Dqm:.?qqmtfXouODsqpqnXq
11.7ijr3uj3.1pj siq srjo.-) p n r.\ uoo?p*>.i X
oi/ojjondinjfojiJntiA optirp^j tap.10
n.ijpjSqootib st)j swopj.wj X p ~ond

it-> *Y sol
l> prci
mm omt?
p|* ^uj^V;
r^ ./w/^p

sod opurnb mquD.v i: j^j oiuo^sopop


ou .q Dqrq om> v.dvd opui.oqouq b n d
rqpnj odpqo opumb iiuoa n q -n^ip
pr,p pdcd oiuo" p ouipni m: u o{ -uoa

pojq ouumq c.-).-i}no( X o\p op.nMoo}


j^*soijt:sounSp; soponluod -opiuoduto
sdj rinr opi:p oamn pp[<">Xiqf.iom:j
uphphojkIv
03rn p b v.\ ijo.-> ot.^^UJ P P -^HP?1* PnJ uJnyTi;

>qpq ud ej piA oijpp^r v~>;>;nuocs o}j-,[ sd


o| nnb atj opipod .mqtppp m o] xivooi

j a wpoq .tod pi jopi;jD<urq b x:nu}.-> lhl MpMB


'quonpmqjuo^ o|]v.| |t? oi<Ipm.u sco
31|

De la Republi
suc cosade cumplimicnto y gcncro de
agrad ar>q u c n o p o r via d c fu cr a8n i d erecho, pero despucs nacicron de aqui
nconucnicntcSj y pretendicron forar
al Poncisicc que no administrasse su osci hasta que su cse con sir mad a su de
don pot* cl Empcrador.Y fane G r egorio abomina de esta temeridad , y la llama captiuidad sobre cl Psamo. 4.Peni
tecial en aquel vcrb,totadie exprobra
banc mihi.Esto permanecio hasta Pela
lagio II. cl quai icndoeleco no pudo
embiaral Empcrador Tiberio { q.cste
imperaua a la lazonjy no Mauricio(co~
m o otrosdiy.cn) para pcdirlaconsirmacion,por quanro entonecs Roma estau a cercada de los Longobardos : y a nia
pestileeiajy auia venido vn grandiluino:dcmancra que penfo toda calia fer
anegada,pero tennedo Pelagio que, Ti
b en o no se nuee,cmbio a fane Grc*
gorio que via cardenal , con embaxada
d and o fus descargos, p orque auia 11 J o
ccpeiido a vsar deu oticio n efpcrar
su con H r mac ion, y e Empcrador a cepco cl descargo 5 pero de ali adclame e
bohiioa gturdarla mcma cost timbre
Iiastalos tiempos de iknedicto IL El
qualCicndo de vida anctisima y muy
amado de (.Constantin o 1 1 1 . Kmperndor) despues que conrmo u clcctioit
renuneio cl derecho (st aigu no tenia ) o
p or me; o r de/.ir reuoeo y annulo la co l timbre de crmar cl Empcrador las
c1 c et i o n c s d e o s su in m o s P o n r i c e s 3 y
man d o que de ay a d cl are lu ego que en
Komapor'cl clero dlia sncen cegidos vaien sus pcicados;n que suesc menellcr connmacion de los Empc
ra iorcs ni de fusexarchos , o vioreyc?
que asili.n en Icalia,como gr tempo
auia te liam, p orque los Emueradores
anian quendo vsar de aquellj prchcuii
n c n '; i a p c r m i ri c n d o o 1 a ygl c i x: p p r e u i
ar aigunos inconucnicrrccs y e scanda Jos.Deaqui adelantejamas los Empesa
dotes Orientales e ci vtre.net ter on en
hscic&ioncs de los papas: masciectos

hnlhaiia.

141

cn Roma cran-obedecidos tfcgo por to


da la Cb r.istwodadjcpor vniuerso les pa- ; ,
stores. Mudado cl imperio en Occidcn-r.
tecomenco tambten a auer mwdanca
en este ngocio 3 p orque Carlo Mgno,
sue hechi. Empcrador por el papa Lo. I Il.y con lacoronalc dio cc derecho
de n u eu o que laconsirmacion de papa,
nueuo ckto esprasse al Empcrador y
sc concruo mtichos anos, y como an
tes yuan a Conirantinopla 5 despues
yuan a Paris,y d est o tenemos texto ex- j^-n (
.
presto cn el deercto. Pero sien d o ciegi- h'muuy
do Pasqua! . lucgo comenco a vsar de ca.infmdL
u aucoriJad; st n esperar ,dcl Empera- Im.car.li.$
dor Ludouico Pto hijo de Carlo Mag- c<Msy
no consirmacion , o quai el ht z o cotnpelico por suplicaciones del est ad o Ec
cleiasttco y scglar de R orna 5 pero con
todo eso se embio adeiculpar: por que
Adrianoy layglca a u 1 a tornado a cceder aquella preheminencia a Carlo,
Magno su p ad r e,y a su s suce'orcs s y e
auia guardado hasta .ctonccs3y ci Eo>
perador admiciendo las esc u las en car- ,
go quecnlodcackdateseguardae la
preheminencia imprial que aquel tex
to disponc,que lu ego que sutse electo
el papa cm biaise a hazerlo (abc r al JE m
perador, pero renuncio que no aguardaseavfar de su officiQ el Romanop
ttstee hasta dar el cooscrtimicco el Em~ .
perador,masqiie lucgo que su cc ele~
gdovai:.de:sijaii#ordad.CaitodQ ,
ests defp u es se lleuo adlan te y los pon
tfices embiaron a pedir que aprouissen la lection los EmpeFadores, cjfea r
ro poco , porque Ludouico niefo dd
o t ro q,u e a cabam o s de nom.brar5 reo u a
ciotodo el 'derecho qm podk f.m$M
der5y sien d o Hicoaol ,$tific&y viev
d o cl gran abuso que auia en ias eectio .
ncs. de los papas eckbro concilio: cn e
quai tTamdL^c^raoaiyiadcser eleto el
papa, y delo ay texto que co mien a la
Jomitie omini, y alli dclara como pifm. z^
los que han deelcgircl su mm o Pontice.liadeser obifpos y cardcnales prs
S
5
bite-

Lbroprimero.
bitcros3y csto sc guarda o y , como luego lovcrcmos quanto digalo que hazc
slpropoto.
Mucios han rrarado de este negocio
y n une a han d ado en el principio,y afsi
yoquicrodetenerme vn poco > porque
Jascosas que de su y o son curiosas es
bienquclas tratemoscon mayor drlT)twittu gcncia.El prineipo deaguardaros S u
m origen cl 110S Pontifces , la aprobacion dcl pon
gmrdt d tjflCUj0 c|c jos Empcradorcs Roman o s

no metiefTe aguna gente Barbara como


se tuuo sospccha del papa SUucrio, (a u n
quetodo suc mentira) y asside alli adelante los clctos procurauan que el electo en pontifcc suc (se mu y amigo, dcl
Emperador , y que tuuicste seguras las
cpaldascn e1. Turo csto haita cl cicmpo de Bcncdicto fcgundo,y Constantinonicto deEraclio,cI quai Constantin
no m and o que lu ego que fuec clecto
cl papa por el clerc Romano(guardan-

^blcion^Id suct-'ft^Despues (luc *os Godos suer 6


*>j>trrf<for. cchados de Icalia por la mano valeroa
dcl capitan 3 y Hunucho Narcs^en tem
po de lustinano F. m p er ad o r :q u ed a r o n
como obligadoscl Papa y los R ornai os a agradeccr al Emperador vna
obra tan buena, porque R orna padecia
niuchos trabajoscon los Godos,craa
a sazon el papa Vigilio su mm o pastor
de la yglesiarel quai innoudo agunas
coascu lo toc ante a la electi o n dcl pon
tificc.-anadio,qiie muerto cl papa y Ik>
cha la lection csormea la costumbre
attiguaqneeraporel clcro de la ciud ad de Roma^luegofueTe auido porver
dadero succcr de ant Pedro el nueijo elcctoSeropero que n o su este con sagrado ni ordenado de los Obispos : hajsta que rucc au i fado al Emperador de
su election:y le su esse pedida distincta y
claramente licencia para fer consagrado, y vsar de su aucioridad plenariamete.Esta aprobacion no fe nazi a dcbaldc3p orque losque ileuauan la embaxada>dauan ciena quamidad de moneda
al Emperador cn reconocimiento de o
dicho. Aleanada la aprobacion lu ego
cra couagrado , y administrauacl pon
titcado.nces d csto el memo dia que
cn eleto cra con agrado y administra
niU oricio.Esroquio Iutiniano>ocl
papa Vigilio lo quifo ocorgar porque
cl Emperador snpiele de la cleetion si
cracusj que conuenia^porque deb ma
nera se tuuielc cuetta con cl cgi r h o m*
bre qnieto y olcgado S y que no alborotase a Icalia que cra dcl imperio , y

do Ja antigua costumbrejvfasc de su au
ctoridad,como era raz,y assi tuuo este
negocio si n cn lo tocante a los Empcra
dores Griegos.Y cn lo que de (pues paf
b quando vuo cnipcradores Occidcntalcs bastalo que arriba queda dicho.
Son auctoresdesto ant Gregorio cn ei
registro , Anastao Bibliothecario en
las vidas de Pclagio fegido, Vinlliano,
Aga thon, y knedito cgundo3y Adcmaro monge , cn las vidas de los papas
y Guillelmu Tirio en su historia fiera, ijbj', ^
y Plaunay otros muchos.
Agora primeramte qicro mostrar
. s
porque mudan el nombre los su m m os r#^0J4J ,y
Pontificcs,y de quando aca fevsa besar fe gUrim
les cl pic pur reuerencia y honra^y por- n d fnm*
que lo leuan muchas ve/.cs en los om~ m pwtifi-'
brosparahonrarlo.Quanto a lo prime-
ro que porque mudan el nombre , coi a,
csmuy autiguay q hapnesto duda a mu
chos varones de varia lection , no mas
de por no tener aucor antiguo que hagamencion dcllo,pcroyo iguiendo a
opinion recebida por los nueuos dire
lo q hc eydo y pasta afsi, y dcpues tocare laverdad dcl negocio .Por rnuertc
de Gregorio HIE sue <:riado y clefco ty''"0" ^
vn varon fa n o cn pontice , y de mu- T^rf J
cha fabidura y roblcza : pero el nom- yrtm y c&m
bre era feo y baxo,dcmauera que traya rommn.
cigo nota y que se minuta en ello mu
chojporquc e dczia,boca de puerco, o
Oporcicn Latin : el quai viendo que
aquel nombre era mu y sucra de lo que
representaua la dignidad pontifical dctermino de mudarlo;coniderando que
asanc

Dla Repblica Chriftina.


a sant Pedro sclb mudo Christq . y de .
Simon y Ccphas lo llamo Pedro , y .aisi
scpufojSergio, llamndose antes (coito ehi visto)Ofporci,o rostro de puer
co3yue elsegdo dclosassi llamados
y nombrse assi porque fu padre fe dezia Sergio y desta occasion e tomo coUimbrc3y tura hasta oyrque todos los
pontfices quando fon elegidos mudan
el proprio nombre, tomando el que les
parcce>y comunmente escogen alguno
de los de fus prcdeccTorcs 3 pero no es
verdad lo que algunos dilzen que todos
los mudan y losfucran a ello , "porque
cofa cierta es que el fucceslbr del mesrao Sergio que fue Len II II. no lo
mudo-Jiiotrosmuchos^niel p apa Adria
no VI . tampoco lo mudo , porque
Adriano fe llamo en la pila,y con este ti
tulo fe nombraua en Espaa qudo car
dena,y con el fe quedo quando Papa,Y
lo mimo parece por lo que vimos en
nuestros dias,que muerto lulio tercero
1c 'uccedio en el ao de mil y quinien
tos y anqueta y cinco, el cardenal Mar
cello Ceruino-j el quai en fu coronado
no mudo el nombre > mas retenindose
c que saco dla pila fe nombro Marcel
o ILde los asi llamados* el qual fe lo
gro poco en la dignidad suprema porq
m fue Pontfice sino ai, dm , y qtiatro

Vmkm
ophmu del
mtukrclp4
pa 4 nUn
""conj(t~
' m*

0 cinco horas mas.


Quien dixo-quc- Sergio el segundo
fu e e 1 p rimero q u e vfo mudar el om
bre en la consagracin fue Martino Po
lolo PoIaco>qucescriuio muchas co
jas poco probables . El Sergio sieprc se
Hamo asi 3 y no tomo nada de nucuo5
1 o que el hizo fue dexar el sobre nom
bre que era Ocico de puerco:y quedar
se con el nombre que es Sergio. Qu a a*
do cito fe inrroduxo fue en tiempo de
loan trczc,estc Pfice fe llaraaua O ta
ttano antes:y como fucfe varo religiosonoquilocn tan gran dignidad vfar
c mminQ gC!1til qual crac:auiano,y
assi tomo el de loan al qual imitaron
despus ciertos Pontfices que era Ale-

142

manelos quales tenan desconuenie


tes nombres,afsi como Bruno,Gereber
tOjSuidegerOg Pppjy otro Bruno. y
otro Gcrebardoj Frederico , Gerardo*
Cadolo, AnselmoJldebrando^y otros
de esta condicion.Y despus fue jotro*
duziendo fe lo que oy vemos y fe vf.
Mas ay aqu que notar , queancje ;
fe han nbrad muchos de los que hat
iubidoaesta dignidad con los nb'res
de fus predeceslbres 9 y con otros muy
varios nunca han copado con el de sane
Pedro3 que fue el primero de todos ni
tampoco han viuido los dias de antEe
dro en Ja lla que es otro puto. A lo pri
mero digo y que no ha sido sin gran pro
uidencia de Dios que nadie fe aya arre j a tomar el\ nombre
t"
i aquella-pie ii

pido
de

Que es ia
wfoq niogM* ta
T e\ nT*
w*
de Jfont
pe(r0

dra sobre que fue edificada la yglcua,


porque assi co mo nadie le ygualo^asi
tampoco conuino que tomae el nom
bre de tan gran Apstol y principe. En
lo de no viuir tanto como S.PcdrOjtam ^^Ur
bien fe ha de mirar mucho porque con \m L^ios
auer desde S. Pedro hasta Sixto V.pasta 'HJm$ >s
do dudemos y trcynt y cinco fum> ifwu
mosPontifices3sanctay cannicamente
cletosminguno ha llegado a los trey n
ta y quarro anos del pontificado* como
S.Pedrojlo qual es cofa digna de admi
racin y de notar>y sin duda que si pre
guntaren que aya sido la causa desto de
pn es d e d ezir que h a sid o esta k vol im
tad de DioSjfe puede responder que as*
si como excedi y hizo sant Pedro ven-
taja a todos en fanctidad assi ninguno
le ygualo en tiempo , y tamb diria yo
que assi como Dios quiso quefanfPe-4
dro viuiesse todo este tiempo r poique
con u predicacin alumbrasse las gen
tes por la mucha necefsidad que aui
de fu presencia : que despus no conui
no que viuiefe otro mas; pues allende
desto de que no baria tato prouecho, ya
la ygleia quedaua mas confirmada y
llena de ministros que la defendicfert
y fstcntacn, y tambin fe podra dezir que fon ya tan viejos los que fon ele
ctos

Libroegunclo*'
ctosensurnmos Pontisiccs que harto
haze cn viur 4y tf.aos sin llcgar a 2 y
aquc con rodo eslb vitiio Adriano pr
mero 24.3110 s que es lo mas que 1m viuido otro alguno de fus amecdbres
hastaoy
otras dos
PliJdJln co;'lS(lllc crco UU1 dc scr ^acas?y cs fa
o origw/. ber quand o c comeno a llcuar ai papa
' en los ombrosy beare ci pic por reuc
rencia. Lo primero que cs;lleuarlo cn
los hornbros qudo cs clegido cn unimo Pontiicc y cn las otras fiestas olcnescomo cs ci dia de corpus Christi3di
go que me parece q tuuo prncipio d cl
papaStcphano I i I.aunquc otros dize
que suc cl segundo cl quai iendo an tes
deladgnidad y despues iandfsimo y
ain ado de to do cl pucblo : quando suc
clccto^y esta cl ecti 0 n sue c ;g r ati fs i nu
alosciudadanosy pucblo Romane , lo
tomaroncn los hornbros y lo lieu a r oa
a la yglea de fane uandc Le cran j y dc
ali adelaute quedo por cot timbre hazeresto, ypoco a poco conderando
quan grade cs esta d ig nid ad y digna de
fcrreucrciadacinrroduxo cn ciertos
dias solcmncs tomarlo en los hornbros.
Entre tlos antiguos cosa introdimda
fuclcuaren andasalos principes y h
brespoderQos;como c puedeverpor
Marcial cn f usEpigramas>y asi jeemos
de Iuio Csar que entre las otras cofas
que le fucron dadas por honra^dcfpucs
que tyranizo la republica Romana fuc
ron vn gencro dc andasque c cenian
para los dioscs que cran dichas Tnias
y lasiIcuauanhombres,y fi a los pr nc
p es sec u lares dcron taies houras : con
mejor ri ru 1 o se -puede daral pontiicc
Romano que cs varo dc Dios en la
tierra,y que no Jo!iaze por ostcacadon
nifaberuia mas por cumpr con la de-*
liocion d cl pucblo Ghristiano que o
quierc hourar con aquclla reucrencia.
Pero cn nuestra Lspana algun tiempo
cran llcuados los obipos cn hornbros,
la causa de esto era que colgauan de sus

hornbros como AgnusDcUas rciquas


y hazian despucs a los diaconos que velidos con fus al u as los llcuacn en hbros con ciertas llas que renia hechas
para eknPero viendo vn abub y olcn
tacion tan grande cl Concilio Braearcn
se 1 1 L lo prohibiocon gran n go r, y di
zeall en reprehensiondefti costumbrevnas palabras de omeha subtanda al
propos] t o*
Tambien escerimonia muy vadael
besar d pie al ummo Pontiicc : y por Hfar el fe
elb via caar eapacob d e caimc/t y bro al p<ipa qtt!
cado ccru/.cs cn cllos;para que los fie
les quando van a le ha/cr reucrencia no
b esc n cl brocado ni eda , mas la cruz.
lUhi ecrimonia anctL.ua parece; y no fui
taauctor quediga que a fane Pedro se
le hizo y que d cl comenco este v'o.Los
que tieuen esta opinion f undan se en lo
que cemos en !os actos dc los Aposto o. /fiil, u
lesdc Corndio C.'oruuriu.-que quando
sant Pedro sue a n casa e proftro a sus
picsy loadoro 3 que parece aueric hccho aqnella reucrencia tic besar los pics
lo quai cl anctisimo Apostol no conntio.Yo no hall o ran antigua est a ceri
m 0 n i a > so 1 0 m e a c u e 1 d o que quando cl
papa Constaiuino primero sue a Con
stant inoph a se ver c uh::iano. .sic
do de! rescebido con gran reucrencia y
bJcmuidad,cncrc las otras. cctitnoniay
cjue hi zo dc reconodmiento, cl Emperadoral papa suc besar le cl pie como
lo dize Patina en la vida de este ponciH
cc.De'pues y a hallo (]uc Ppin o rey de
Prancia beb cl pie a Pstcphano L y de
este parecer es la Pontifical, pero yo de
mas atras hallo csto,y Carlos Magno t Z.; . 4, f.2 9.
bien a Lc I LPcro antesdesto no me
acuerdo auer leydoesta ccrimonia . Y
pues hemus trarado dc la dignidad pa
pal en lo antguo, vengamos a mostrar
agora comooy lo elgen , y que cosa
cs cl Concaui con otras b u en as co
fas , que es justo que los Christianos
lassepamost
D cl

De la Republca ChristiE.

4f

pet tnUoquc oy se tene en eUgir d fmmo '


Ponrijkcy comose encicrmien d Cmdmi
ai todo lo dcm.tsjhtp quefcpuMk la de*
ttionyjcnombr* dddio. Cap. m.

RomaniyittS. de maS'derg'Of 't<


nossubdiaconos prestes 5 effctfldpre*.
scotes dclante los Obifpos y AbbdCS
y otros clerigosy gte eglaBelegios

A qucda vsto el estilo antguo de clegirios summos P5


cificcs Romanos , y como los
accrdotcs dcla ciudad de Ro
maloselcgian, y despues adclante los
limpcradores le metieron en confirmar
los.pero amende cedido aquel derecho
quepretendian los Empcradorcs que
no era ntnguno5vicdose la yglca libre
de aquclla sc r u i d u m b rc3 N i c ol ao segun
do con g ra n acuerdo y detcrniinacion
junto coneilio en R o m a : enclqual trato principalmentc de la electi del su m
mo l)ontiecJporquc hahiallauia aui

oy a vcynte y dos de Abril en layglesia


de sant Pedro ad Vineua, ao de mil y
ctentay tres cn verdadero vicario de
Christo a Hidebrando Arcediano, varon de toucha doctrinale gran piedad,
prdcncijustici,contanca5reigi()ns
modcsto,sobrioPcontiTieiiteaadminstra
dor bueno3de su casa hospedero depo-*
bres,cnsenad y criado desde su cierna
edad en el gremio de layglesia: el quai
queremos que rija la yglca dcDis de
Ja rnancra que arigto cn otro tiempo
el Apostolnt Pedro . Esto se guardo
despucs muchos anosmias tambin nacicronalgunos abufos con cl tiempo,

do muclio m;il:y a vezes elegian por co


becho y vtolcncia y sue ra : de man era
que detro de mny pocos aios por maldades que pafanan ucron mal , o bien
clcctosdtez puntisiecs: quefueron Bc* nedicto I X.vSyueirc ILGrcgorio V I.
Clmente I LDamaso I I.Leon I X.Bcxicdidto X.Va este snecedio el diciio Ni
coao I LEI quai hizo la constitution q
dcclara el orden que se ha de tencr cn
la dec-ion del ponrisicc,pcro muerto cl
com o esta n a i n t ro d u zid a y m uy ar ra y gada la maliciano sepudo hazer tan en>
tcramente5y tan libre la ccct : que no
vuicTcScima.Porque le d o electoAlc
xandro segundo canonicamente: otros
malos hizicron lection de vn Cadolo,
que sc llamo Houoro II. segun lo dzc Onusrio en las annotaciones a P la rinaen la vida de Alexdro l.pcro muer
to este pontifie e quedo todo ilano^y ju
to cl clero Romano cligieron conforme a la consttucon de Nicolao Il.a
Hildebrando varon principal que ue .
llamado Gregorio septirno , y porque

por ioquai Gregorio X. cn cl Concilio Lugdunense 3y Clmente V . cn el


Viencnsejdicron orden deccgir ponti
fcc con g ra n fecreto y que vuiefe me~
nos maies ?ordcnando cl Conclaui c
g ra n rigor,y que todo se hiziesse segun
Dios imtando en todo ci Decrcto de
Nicolao que qui re q los obifpos cardenaies 3 y prestes > y diaconos cardenaes,tegan cl absoluto poder de criar
ponticc.Yaun mdo que seaconsejas*
sen con cl pontitcedcfunto al tiempo
quelo viesen estar desaumdo de lo$
medicos en quie podran ponersus votos,dc rnancra que quando lcgasse al
v!timahora,y se tuuidsc por cosa dcr~
fa sumuertede prcguntaien que a qvii
del collego haiaua cl scr ma digrio y
fustcicntcpara digndad ppavn el
conformarse con ei tiumtp de las voz es 5 Alexandro 1 1 Lcrel Goncilio que
celebro cn santluan de jLctrari> quifo c|
aquel fucsleverddro sumrrtoPontifice que fucse electo por las ds partes
de los votantes*

constaela nucuaelction en como se


Moddepn puardaua a la lctra se publico delantc to
Mcarfe U \0 cj pUCblo con estas palabras . Noso*umon id
l0S cardenales de la sancta yglca

Tambien cs de saber que este numero delosvotosno se guardo siempre vn


ordenporque dcsdc cl tiempo de sant
P ip vuo eii Roma vcynte y .quatro se

'

-1* I
f*
, jLii.piro ic|^u.n do.

forcSpO viejos con los qualcs ci sancto


Aposlol trataaa losncgociosdcla ygle
sia5lo$quacs er prestes y diaconosq
fucron siguradosen los veynte y qua
tre viej os en ci Apocalypis que acompanau ai Cordero,y estosfucron los q
no aprobaron que a lla papal se die
por ucce$ion3y ordenaron que a fant
Pedro succedic le Lin o y CIeco,y dcpnes entro Clcmcnre.Crecio cl num
ro de losdel csejo de la yglesui, assi co
m o crccicr" los negocios : y desta cau
sa cn vnas electiones han stdo pocos y
cn otras nuichos^pero cmpre han do
card cn ales, obi fpo s, p rest es3y d iacon o s
los q han elegido ai Papa5 y nunca c ha
quebrado este orden fin o en la eletion
de Martino V.quc sue clecto cn cl ccilo Conltanciensc en riepo de la seifma
a dondc allcnde del colegio delos Car
dcnalcsemraronen ciconclaui treynra
PrcJados de las cinco naciones, conuic
nc a aber EspanoIa,Itaiana5 Prancesa,
Germanica3o Alcmanica*, y Inglatcrra,
yjrambicn cn cl Conciho Bailensc
quand o suc ecct Flix Quinto cri scis
ma,se hizo io mesmo*
Boluiendo pues a nuestro intento el
orcien de j un tarse cn cl conclaui segun
la determinarion de Grcgorio X . y de
Clmente V* fgc esta . Mucrto cl jfurani 0 Pontifice luego se embian breucs a
los de mas Cardcnalcs aufcntc$> dema*
liera que porespacio de diez dia* han
de venir y ad onde no ai decimo ( que
es despuesdchcchocl noucnaro al P
tice dc unto) van todos los Cardcna
lcs a la yglea de fant Pedro , o a otra cj
les p;u ezea comoda, vestdos de moraiocqucc/ccssu proprio Into)y cnella
dzcn vna mista c cl Spirit ti sanh>,y aca
bada fuhca^vn pupito al g un pcrlado
o otro varon docto y predica : y cn
cl sermon presuade a lo q se juntan aili,
ydalcsacntendcr q u an obligados esta
a mtrar mav por cl bien coin u n y vmucr
sal delayglciaquc al particnlar , y didodoy otrasf coas que a cl parece

'

conforme ai tiempoacabado c duina


officio quicre entra r se derechos al c
claui pucdcri lo ha/.er 3 y no juntan se
otra vcz,y todos en procession, seg u
antiguedad van al lugaresuIado,y ileuan delantc la cru z Papal : la quai ilcua
v n o d e 1 o s c 1 cr i g 0 s , 1 1 a1n ad o s c eri m 0 n i a
les, y la capilla del Papa va cautando cl
hymno^Veni crearor spiritus, y llegados a la sala mayor d 6 de se jt en vno
quando han de tratar de ncgocios5dizc
cl Decano, o mas antiguo cardcnal la
oraci d cl Spiritu sancto". Pntrados ali
no ay salir mas , hasta que elijan pator
vniucrfal y alli,o en las pieas que tiene
cada vno cn cl mesmo Conclaui, o an
tes que vengan a cl 11 aman roda u sami
lia, y cada Cardcnal les persuade a que
m ire n por lacasa,y que se rijan en mucha paz,y que dclimosnas, que ruegue
a Dios por cl estado de la ygcla^quc v
uan recogidos,y assi les dizen y exhortan otras co sas de virtud y cxcmplo.
Los Cardcnalcs luego que se quic- nifposiott
ren recoger sc abraan y bcan,y ay al vttU pay
gunodioy cnemistad , en aqucllahora UdUUd
cessa: para que assi conformes y vn-arrues more cl Spiritu sancto cn elos.
Han se de confcsary comulgarlosquc
no son saccrdotcslos de mas cclebran,
y puestos junto al altar del Conclaui,
entdo sb por sus antiguedades, cl mas
antiguo Cardcnai se leuanta : y con vu

M*>

\WA j0im
pur* afcgu
ur d Co

notario apololico lamaacada vno , y


haze juramento corporamente y con
forme adcreclio, tocando cn cl libro
delos cuangelios, que mirara por cl
bien dclaygcsia> y que Jno terna otro
fn . Defpucs juran las primeras y scgundasy terecras guardas del Concla
ui, que no daran 1 ugar a que se pertur
be la lection ni consen riran que nadic^cntrccon recaudos sospechosos,ni
los h ara n vexacion cn (m personas,
quitando les su mantenimiento, segun
lo dctermnaron los sanctos padrcs>y
que sobre hazer su officio bien 3 morirany huraa todo loque en clos sucre,

'

Dla Repblica Christian^


la quarta guarda j ura lo ra esm o, y pro
testa que no dcxara llegar ninguno a h
puerta del Conchan 3 ni dar carra ni
otro papel n licencia de codo cl collego de los cardenales : y que mirara los
vasos y los de (as manjares que fe crac
porque dentro no venga algn engao
y que el vino y agua vendr en valija:
de vidrio :y en fin juran de guardar las
constituciones dlos laneros potisiccs
jlnpKut Gregorio X. y Clemente V . K monees
fc J e ba | ^ | c n | c c () t| 0 s j 0 s ^ u c |j r u c n ^ y ^ u e ^ a n
?!! sc los Cardenales iolosy el Decao , o
mas antiguo Cardenal les exhorta al ne
gocioque tienen presente 3 pidiendoIes que miren que el que han de elegir
es Vicario de Christo en la tierra, y luceelbrde anc Pedro,}' pastor de lasoue
jas del leor,l lanero del palacio del rey
del cielo^y principe de todos los Chri~
ianos , y asi dir.e otras cofas confor
mes, a lo que l)tos le inspira. Y ello concluydo y acabado,cada vno de los car
denales fe re core en fu celda que tiene
ya sealad a :1a qual no es fraude) y de*
xa le ver todo lo que a y dentro del la,
no tiene ventana que saiga a la calle , y
Ja que tiene es muy fuerce , y lo incsmo
t\s Ja puerta , y cerrada la pu erra mayor
cada vno de los mimstros tiene cargo
de hazer fu o i icio con mucha dilmenca Guardan las liaes dos clrigos de
los que llaman ccrimonialcs por cdm
tro.-y tres obispos las de fuera porque
por vna y otra parte ay cerraduras, Puctic tener pata ib crnicio cada cardenal
doscriadosry icstuuiestc enfermo puecien conceder le otro tercero pero no
lian de salir de al H hasta que salga fu
amo,y porque hade oyr mista cada da
entra el iacristan del Papa que siempre
es fray Se Augu/iino olo con dos cape
llanes que le ayudan Hile sacristn di zo
ca da dia mia a los cardenales , pero
quiere al^un cardenal dczir Ja puede lo
Jjazer,eliaerau les pone fus aislen*
tos de manera que codus oyen m i isa dk
iiu tametey los criados de los dichos

T44

cardenales siruen en ccxnmun a rodos.


Al dempo que es horade comer traben
Ies los manjares de fus proprias cafas, y
quando llegan los criados pone los en
poder de los perlados que guardan la
puerta mas principaby all los veen y mi
ra muy bicn3porq no aya cofa que vaya
contraa determinado de los caones
y decretos ordenados para esto. Vistos
los manjares 'llaman a los porteros deadentro y dan les la comida y ellos la lie
nan a los criados , y ai si fe haze con tod o s fin ni n u n r e fp eto, y iila c o m i d a
cl e 1 ea rd e n a I m e nos antig u o v i c n e p ri mero que Ja del Decano , aguardara el
mayor.porque entonces ninguno tie
ne nperioridad3mas todos fon ygualcs.
lien efe cu e ra que sean las c o m id as m o
deradas. En los tres dias primcros,concdeseles todo lo que quisieren , pero
pastados los eres dias desde alli adelan
te no e les permite mas que pan,y vino
y iutas,y verdura,qucb,y algunas al~
las y epccias,y no mas que vn manjar
de carneo huebos, o pescado * Y aun
Clemente V.vso ele tanto rigor que no
permiti que pu di este embiar vn carde
nal de iu com ida a otro : mas que sola mente coinieste lo que le trayan a el IbJo No han de er vistos los cardenales
quando comen fino es estando enfer*
ios en la cama. que en to nces las corti
nas que estn delante de la ventana que
e a la faa mayor puede estar aleadas.
Quando quieren juntarse los Carde Butilo de sa
nales a t ra ciar dlo que conuiencfalen ''|W^f"
con vnas lobas ncgras,y encima vna mu "^r"^gfe
ca con capilla y fu roqueterpero denrro (-0}h
de fu aposento pueden estar como lepa
recicrc . Mandase con todo rigor que
quando r czaren^o hicieren otra cofa la
hagan n ruydoy estr^iendoporque no
inquieten al cardenal que esta al otro
lado.Dc noche no epermitc hablar ni
andar vagueando por el palacio ni los
criados tampoco,mas encendidas lam
paras por muchas partes ay todo bfse
go. Suelen los cardenales en la sede va
cante

opinwjojc)n[
jruDpJio st'unSp: skjoo v.xt uoiq"
oiMnXfuomo3 Xsopoa ouA-tpr.3 m j
ij o.ioqtj uo onpuuod ou st.\ u.n^?o,op
soaur. luruuquoosiq X sq i*p op)op qp!
.<h siujonq X svpmio,?du >| t srqoof t;r.]jo
sr:)(0 ouotdyiM.oX uof" p 2 v.yv.i -xu
d 0 .1 1 r u p r c o n 1 p P b u t " .umi:.u op iq p o
X:noT.p 1:0 p r a 7.0 b on oj u.Xo'urniuf .ul
o.iour rjpui X "prcpooi: u.Hiod uo q > -]'*
v.\\ soua oSwinr/qo wooijim} uoo j i s on;::
q t\i s c o d : u o s X p p v. o a u r : ' "* 0 j v 0 n } t 0 .1
uoor.i d oui: \)pi:.Opoo X o.iqoj rpo -un
v.% X irqqodrd jo p* .11:3 urxop p") yipo X r r
t:uo.iud 1100 sujopuro supipuonuo v X v, V[
iMjKod pp ,n?.p: uo oipou! Xc|0p op v\ -otn
r.j uouod so.i) suourq : tio soj' ^op.'ub 0}
so.upjJOij sopuiop.i::.) soj siU) Soioiiur
op upio op'.potAop^po jopso opi:.!'.: op
SO[ HASi)djU|0 p 9VUI X'oiirpu^ vviM)
0} 0 u X^ipoui \v. opiq oipo.ion p si:ui ut:
sopopon^si Soonqso.u X -.ioub'/.Xp'
op
srui obiA op so] f.qnpp.ro ootqp
sou pp urpT.i."rj 00 u tpo.i iq op sr.iu -rj
inpit
opu..unti.i o u sn.uqn.ip.ird odu
np^soHiDj rjniauu .Mb pi uXo c ui ur.iA
oj onb 0] rp.nbfD7iq 0{oj ua ooii.ip ^.
pquotuu i?p: vjjond c \:.iv.d jnpuodj.ia np
opnad p onluod^nnti-np q iqpdrD sa op
pn oubtjamiui oj tjjop ouod iha v.io
'jt{n.">uircli5Djd soptuuo .odsopoj nj
uapjo p stiu onaui: pmop.n^ m ~:x(]
snn sr.iqrjt'd so{ ;>prnj.Qd nub UKoao.ui
^p i:.n!d[i).i.*)riniA.topi:d Dnb ri.i X ~o
muom r] i:rj,-)[^Xi^.?uvj runuo\j X :)inoi
t'pnnbK Ko.icd tnu *rpuiMn x obnj o,ui
oued s.q tq jofoin uouro nnb o| ^P^h
jju.a j,> Jifo,i[D pTrpnnnaquoD X no-? ^imu
pinb pu cobsjojX X p u.M.uib Jiii.^.
opiio.inj.iod X^u.ijc] o\n) jod -jpiojdo.')
oj ,>n> (q sD^uoKp.puu.w ounSpj ^Hib
nj rj p: p .n d o u j c .1 .i u p o u p 3 b n ,1
p \\rfr.
ojpjcf \r/ipc,?:;nnuoi] souir;ppu.X!onn-j[
sn.iou.*j: | nu o.oa -p:A oa.i.")i.7op,-)u;) pu
srpti sv\ ..ijji:( op ouu[nq X nj vtp-)nui
pn3.H\ nn.p .t.j u,To.j.p.ip n; m tu o jopud
X i}]v. oX Xop.i] ui i^-cioa u:j t-p.T
unpDfUAfi^ O^opoa snpsKf s'.Xl.in :
]np-)nbn?p ojDptrpjOA wjimod -m\v.

onb i;Xr opij V] uo^p ppui u^ X r]]^


opuun'pu^if uoi^.|, jod eu.hI; ~ut-/
,5}.n.iop0^.od<:op sopo u| MinV:;nu
mnojnOD X'nj srij.'inni >pi va.oi.,' ~;)nr
opX.ijSOUi iniw. op;).r.:.r
'tnul IKu
.Mimu .iprj oui:i.|'i\r a m i.ip )b ji -.^.^|
oui b olio:) aip.Kinj.i u." [ p u :!' Xiii
oj.'rpXn.'^.^p .p os .;>nb -.o.!io i-!pn.M.\ui
(HMA ..">Ji: r.y.up \':.) OiUUIij "MI!HH),| c.)
.jnb.iod oud,) ot.i
i*u'.ii^tiv):i n?\ a vu
^da opu^ip.'j sopuj r rj r;iulr.) cj .ru] p
opiA'opoibu ;uib ou Mi'irtun -tqopu
i:oi.) 0 u op:o oub Q.iuv opniX ojjrtpj
P!^: A '-'M l,;>TM > Yi'^'Pri% X j i rqr

<nmjnnv X lo>up iiuu).) q onb firi 01 .nuu f oopiorui impod p \v


a o soi 1:
ouvtxpy rurpoonb uo rurdp] pi.uno*"!
op sopo souAb.i L oub.iod p o[ vidouoo
Xuiu uopj opp>p b ->u <-.pi:.pn} r o.oum
00 so|[.'M:ta: mhXoj X
.10 r ouoq op
itj s-khj Xr;;o.iqu.mpoo -prqvor op jt'/,/'<p
ojp o) ojrnrq p y jruopjq op ip.iru.iO'.j
ou op "> jrnrJiv (r X oxp | Xvuipm o.
chu uo opoptnq:| o,) 11 o p) o opurnb di|
Xcopnbpiod pnbu rtp oqr) tno -uiub
'"soioao/, X o .u o nrp opunu.u j.ip -joui
out oioo^ou oj uojruoouoo qn opcn
vjih ojjyp p (,3(M un oorppu X j omvo
U.'H}0.!.)({
r 'UI.IO] OU sa p UO}, X
io.rouib oub Of r.\lvi\ uopiop tpunr[(
p 3 ,n > t c J .1 c> n t r ; j j c opnj ^p jrpnmi o .n r
XlMOUllU OlbS'O thV/|}po.l S'OpOJ Wtj -OA
soi r o\\xn r a ou *opq v
s^jvnb urp
j injr.UDpl pfn.oj^ir X.it'opop p>nbi:
nnb 040a} opu.iqmou sa uvj ooop uuro
.muoujimu omoo 1; sopo.i 0[ ipipip p)
030A * o.u(j r.ird oub C'ua Vonj k H p ) pmq .3uvut
ton^pvtp < .o ontqpoou :H^ S"Poi <V ^j/'lip
uop n) inA : ''f s*Mn nnl) un Prl> lI jf
umnpv oni:.iodvunm'npu.io:pp t| A ou O]
os opnpq oub otj njpmiA tn P H 'ijo?
uoappnp tru^j rjjfui ri tionxip 1 X op
mmtiiu b.ionj {.> o.nop> X .hh! qjp ur:q
p a Juy/.uq iq p:.i p tu^po X unis
Ji'p snj
irpwsoaoA a ou ,iod q u.) rnnnj op ojop
oqo X ,),ji"pp ormou p o pu kuuoj ' u}[
p aiqmou pp ip^onog p ouv. op tuY[V.:(

DelaRpiiMi
i Chrstiana.'

tal dia de cal nies y o fulano cardenal de


tal itulo tratando de elegir Pontisice
por lection de compromisse elijo en
compromctientes.a los Reuerendssi-.
mos enores fulano cardenal de tal rira
lo y a fulano y fulano cardenales 3a los
cjuales doy plcnaria facukad para que
. elijan pastor para la fancta ygesia Romana y q delos cres pued elegir a vno
encre si raesmosy todos tres vno de los
que estau dentro del coegiojO suera, y
queremos q este poder dure hab ciertahoradaqual passada no aya Jugar la
comifsior^y clquc-clloseligicreri toma
remos por verdaderoy cierto ptisice.
Heeho esteinstrumento cada vno por si
y todos-tncomurijlcuantan se aquellos
cressciialadosy recogtn se solos y ponenles vna cdela ardeido $ o vn relox
para quedenro de aqoela hora5o metra qucaquella candeia se acaba idererrnincn ei.oc.goei o que les hcomcrdo^
y si iletro dcc tcmpo elgen cs valida
Ja cletionrpcro passada la hora y termi
2io es ninguno cl cpronvflb. Tambicn
desia forma de cleion e ha vsado muchns vezes,y au n acaecio vn euento gra
ciob en vna lection que corn o por
muette de Clmente V. f jontaffen a
elegir Pontisice y no se conformasen
por ningunavia, remcieron la lection
al cardenal lacobo Osa cardenaPortue
serjurado y protestdo que a qualquie
ra que cl nombrae recibirpor Papa
vsto por cl la dctermnacion de todos
por no ganar enemigos y eau far embidias se nombro a si en Pontisice y se liamooan X X i - y viendo vna tan gtm
oouedad los Cardenales marauillados
calarori y obedecicron mirando que
dlo^uan dado causa aaqucllo 5 y sue
vn cxce'cntePontisicc.
Lamas ordinaria m ancra de elegir
Siinimo Pontisice 9 es laque se sueleha
zer por scrutinio : esta manera de ele
gir se hazeassi ' Estando en la capilla
todos los Cardenales entados en as- ,
cntosapartados?y hcchaslascerimo-

14s

nias dchas, Hegase e Cardenal Obspo *


de los mas antiguos y escriue vna cedu
la, en quedizeassi . Yo fulano Carde*
nalelijo a misenor 'elRuercndissimo
cardenal de tal titulo en Summo Pon
fce.Ydobladaaquellacedua y sella*
dallegaseal'altarpuestcje rodiUs^ y
orando vn poco/e kuanta y befa k cedua,y'metela en el caliz que dixiirios^
quequedo en clalrar, qando se acabo
la missaj-y por este orden v votando to
dos los cardenales hasta aeabar 9 y afs
com van cchando la eedula, o vote en. '
el"caliz3vvnoescrido en vn pliegb
depapelel nombre deque voto 3 porq
se vea si voto^ acabados de vota r pot
estafrmajlcuan'tase y nambra os de
jnueuosdizido si n ponerles titulos. Vo
, tadha el Reoerdissimo Fatneo"3 vo
tadohaetReuerdssirno Pacheco,y as
si de-todos s de mas . El cardenal mas .
antiguo de los Obispos -^ue-cfeu'asen
tado en la mesacon los ois os dos ; prs
byteros y diaconos cardenales 9 }mn*
tafe 5 en acabando de votar : y Welue
al altary toma el caiz } y el dia con o cil
brelo conlapatcn,y todos tres lotoman con fus manos 5 y io ponen sobre
la me sa 5 y despues al a n vn poco la
patena y sacan la primera cedula que
les vienc a la mano 3 de tal mancra que
de todos sea visto el tomarla y sacar
Jos dedos y mostrando Jaal mas anti
guo cardenal delos presbytres 5Ia da
al diacono mayor : y el la lee diinta
y'claramenteay dize . Yo fulano carde
nal elijo cn Summo Pontisice al Ren*
rendissimo se no r mio el cardenal de
tal titulo . Entonces no soloaqueos
tres cardenales, mas rodoslosdemas
escriuenensus piegosde pape! aque
llos votos que se van sacan do del calzy dcspucsregulados los votos y con
certadosdize aque diacono cardenal.
Elscnor cardenal fulano riene diez vo
tosjsulano V.y fulano dos o tres . Si no
han concorddodize ej cardenal sobre
dcho mas antiguo bueluan se otra vez
T
a sus.

Libro seguiulo
a fusaposento$,porqnc en vn dia no sc
puedeo h a ze r dos scnuinios . Of.ro dia
imiyde nia nan a b u lu en a la inclina capa.y oyda u unia , proccdeepor cl
mc no orden que ci dia paiado , y ino
tienc cl clecto las dos partes de los votoscelanporaquel dm de elet;ir , tainbien eouio cl pallajo >y p or Ja in cl nui
razon die ha.
Guarda c tambie orra mancra tic clc
ction.qnc Ce acaba mas prclo,y i lama n
laellos, Pcr acccfuti, o pur adoracion
que es al Ic^are al que quercn elegir, y
para ch) ay cla ordcn,quc cudavno tic
ne i ci n ra y pape! y leyae cl mas armj;o al que qui re que e.i Papa y foca
le la uuno,y di/.e.Yo q utero por ponticeal enor cardcnal ulano y tiene
harcos y b ait tes vo roses clrcto, y (no
buclucn a ha/er election por scrutin io.
pllieordcn se cuuocn las clcctioncs de
uiio IlL Marcello ILy Paulo lll IVru hecha la eleCtion y nombrado porPa
pa suLuio en eercta 5duego todos los
cardenales se euantan y cl m ay q r dcJlos en nombre tic todos c nbra y publka y pide c conscntimicntoY raticado portodos cada vno por fu orden
k d ci parabicty 1c dcsnuciaquclha
Into que ccniacncl Condau^haladc*
xar lo con d Hoquete^y entonecs sientau lo en vna illa ri calque* para cil o cla
nparejada cn la m efa d o n d e c l a ua n loti
deum assentados,}' ali 1c ponen cl a ni
llo que Daman l'icacoris, o del p esc ador , que es cl de fane Pedro , y pidenlc
que si quierc mudarcl nbrc3y los cardenaes le pide agunas mercedes y gra
casy d las otorga, y orden a ali lu ego
abonna s conf ituciones y las jura, y con
nna 01 ras que quica su cran hechas cn
kcdc v ai ante.
Anu-u uicnrc nombrado c dcco,
tomaua cl I >iacono cardcnal mas antiguo et Palo,o inanro papal y ecliaua se
la en eiroa^y dc7.iale.Y0 te doy la inucHdura ..de. Papa para que enorres h
ndtk dcRoma, f a mundo . Hb le

ha/ia a luia- ,y r-uv ioios c!o';, \ porque cl puebio a ;uarda cada du ?a c'eCUou^en rantoque cita*, cciiirunias se
iiazcu > c! mas a::i::uo V.u duo aore
vna vcuiana que sa U* a Li <:ai!c , y pone
alh la cru/ Papal, ydr/caalta vu/ . Y o
t>s auuuH o buena nucua>p(u que teue
n u.) s y a Papa, que s.'di^auiosc! Kcucrcndi.simo (enor Cardcnal Acxandrino.MLiucl < i lcrio>y cco/jo pur no
ble Pu> Y. Y dca tn ancra ic a cab a n u>
das lus c osa s pcrrcnccicitcs al ( ,*ouclau i dclde u cuti an baa (pic a'cn. (Quie
ro adnci tir/quccl ( ,'onclam cs vn.t picca a donde e icco^cn los (\irdcna!es
a ddeay miuhos .tpofentos paraotrus
minilros que entran alh pa a seiuira
los ( iardcnalesjy en lo priiu ipui d cl ay
vna ala l'.iandc adonde pucto vn alfar con rcliquias sc juntana tr.itar de la
clcCuon dcl summ<> paior > y llamac
( .onclaui dctc verbo caudo clandis
por cerrar y corrompido Ic llama Vahi
claul , que cs tamo corn o dcxr lugac
dccnccrramicnto*
*[[ t)fl,i> tic W4t ( (rt)HiUs tjite c jj \m ,
pua que tl Suwwo i>om^if c clci io^ owq
cutif,t yr.w 1 ton hhL lu dcm.t y httjd tjne
jc ).i,\r cijuij-ro. C.(j<f UJI<
;.fpucsdc bcebas las colas dMwis,! u c >ja IimI dcl
j| C.'oiclauial sagl"fp,##tt
i;ar adonde cllll iparca
dos ornamentos pantii~
cales y cl liabito I^apal , de lo quai todo
dent cavocl sacnllandrl I'apa ,quc
cs osi io perpetuo , y da sc a la ord en de saut u^tdbn, por priuilegio
y gracia de mucho^ a st as ha H a a^ora
y cn entran do cn a quel luj;ar >lncgo
los diacouos Cardenales condensa n
a dcnudaralnucuo clcto de los habi
cosde Cardcnal y visteste de los Pa
pales ^qwe son vna runica blanca 5 vnas
calas coloradas , y apatos de carucJ, con crmes de or o , la c'mu cs co
lui ada

DelaRepttM
lorsd?, y c hie rros doradosso de oro5
y bonete coorado3y sobre todo vn roquete de blanquifsima holanda,y etos
son los vestidos q via cl Papa cn cornu,
allenue de h capa y manto que se ponc
quaclo saie sucra . Hccho eto luego Ic
aparejan los ornametos Eeclciasticos
cooo son cl anitcojia a lu a , o camisa3la
cinra , y vna eola riqcissma y Ilcna de
perlas , elo cs sucre Obispo , o face*dote, q cs diacono corn o ha acaccido
pont* le lactola ai ombro 3 comoa los
demasdiacono^yno tienc orde no Ile
ua nias que cl al u a , y d cita mancra afentado cn aquela ila cn quesc a sieno q u and o 1c diero cl para bici^lo b u l
ue/) a aise n car otrave z ,y los cai dcuales mudando e loshabiros oegros 3 fc
lui lu cn a vclir de fus habieos colora*
dos3y al Papa poncn 1c vna capa colora
cl a riqtnfsima,qucelios ilarnan Pluuiaj
y vna nuira la mas rca y que cs cl Orbe:
cn la quai ay trescoronas que repeeenran las rrcs partes ciel mido,y a le ntado y p u elo en Jasgradas del altar q
niiay jvan de vno en vnolos cardcna
es por fus antiguedades y besanc la
boca,his ma nos y cl pic . h n tanto que
fc;hazc este auto los ofkiacs and an
abriendo sodas las puercas del CoicLi**
li y d cl palacioy las vcncanas:para que
codes vean qu ay Papa y taen scias
caropanas por toda R o nia : parque esta
todos los templos aguardando que cn
fane Pedro tafan,y Jucgo uenala arti llcna, con todas las inuencioncs de rcgozijos que y a la ciudad tienc aparejados para ci n u eu o pontisicc y senor de
Korna Luego*! nucuo eJecto faleaJa
y gicOa de S.Pedro cuado dcante de
Ja ernz y los Cardcnaes, y prostrado
dcante del altar Cm mitra baze oracion
y da gracias a Dos y a los Apostolcs S.
Pedro,y nt Pablo . Y hecha la oraci
rama lo los cardcnaes y cuanran lo y
poneti Ica pic del altar su flla,y ientaie3y puelo cle todilas , cl mas antguo
cardena de los Obispos comienga a cl

tH;Te deum I au d a mus 3 y luego la capiia di Papa progue e hymno, y bpd*


u Je abesar los nemo.s cardcnaes Jos
pies y tnanos?y boca 5 y lo mesmo baze
los de maspcrladosy principes fegares qucali e h al la n prsentes. Acabado cl hymno cl mefmo cardena e pqr
nealeoernodel altar donde e dize a
cpistola y duc sobre el nucuo pontifee
cn al ta voz .Pater noster^y acabado dize
Et ne nosinducasj &c. y otras prccs y
c cilascicrtas oracioncs senahdas pa
ra a quel lugar. Y becho elo el Papa da
Ja bendiaon al pucbo congran folcranidad,y buclue se a su palacio y los car
dcnaes a quel dia van se a dcscsar a sus
cases; porque no han bueto a ellas desde cl dia que entraron cn cl Conclatii.
Si el Pontifee cle cl o cs ya sactrdote
y Obispoducgo se trata de su consagra
ci Papal,y sino orden Iode las. ordencs que no tiene co rnucha fol cm nid ad
y tnuebas ccrimonias difercntes de las
que se vsan con los otros prcsbytcros>
o Obispos > de las qualcsyo no quicro
aqt tractar porque no es cosa de histo
ria^ uicnquisierc fer curioso y berlas
lca cl libro pontifical que alli las hall ara
todas. Y aseidexando esto apart ci clc7 ^
tocnalado el diaqucquieic que sca
su co ronacieVc spues que todas las co*
fus est an aparejadas ci Pspa madruga y
sale co gran pompa a la aa m as fica cj
ay en el cro palacio* que elio's llaman
papagayo, q sin dubda deuc Uamarfc as
por las diffrentes colores y Jaborcs
qucay,ydcdoselcs y otros otnmtos
preciosos , y al esta acompanado de ro
dos los diaconos cardcnaes , ytros
muchos perlados y scilorcs criados de
su casa.y vistcno de susornamentosPa
pales Hccleasticosdiasta la mitra y ca
pa, los demas perlados todostienen fus
proprios habiros Cm vestirsc cosaponti
caly a la horaconueniente saledcsta
manera.Prmero va h cruz delantc y to
dos Jos cardcnaes Obispos y presbyte
ros?vaw deante dos diaconos ardenaT
%
les

Libro-scgundo
ics que Ueuan las ptas y chenndades
delacapa, mus a cola lieiula cl mas
principal fcnor que sc balla cn la corrc
Romamuaurquc Ica Emperador y rcy.
Va dt.b'<o de vn pano riquissimo cl
quai Heua ocboilutrcscon ius vaias,y
de t ras va cl estrado nquissimoryla guar
da d cl Papa que son archerosy alabarderos.Hfca primera alba cs para S. Pcdro.y enentrando a la pnmcia puerra
dcl tcplo,quc cs en saliciulo de palacio
leponen su crrailo,y alli c al sien ta, y
lucgosaleel cabildo de los canomgos
que son regares de S. Augustin y reube
los al beo de paz 3 y luegu sc leuanta , y
va m a s adenrro5y qtntada la mura h a ze
oraci,y pu esta otra vez la mi r ra va a la
capillude.S.Gregoiio y alli c asiuita
y recdu' al os c ardcnales al bco ucla ma
no:la quai tienc cal a da con guanre ri
quissimo ,y a los de mas pcrados tla cl
pie. Y bcolio c/loJeutaey da la bendicion al puebio, y cl bbdiacono que ba
de dezr este dia la epistoa vase a cierro
Jugar ctaado con los aco lires y viste
ede los ornimentos de (ubdiaeono , y
b u c! to s cl bbdiacono y acobto cl P a
fa sc leuanta de su ilia, y cnlcncio di
te el Patcrnostcr5 y comien a buclto ai
altarjtcrcia^' progncndo a cl coro,el
Summo pomistec eomcnc\i a vestbie
para clbra r la inisa,y cl acristaquc
pcrtcncceaparejar codas las co sas agra
4a$;ic trac h$ landahas que son loscapatos pontificales -y el Cubieulario a p o
itobeoschs cala acompaiado de los
ncoUtMque vtencn vestidos con sobre
pclbm.hl que ba dcdczr cl Ku3i:co
tambtcnscvistccnete medo mientras
dizen rcrcia, y sirucnlo dos diaconos
que al ii lien cn la presencia dcl Papa, cl
quai todos los ornamentos sc viste p.j yr al atar pero va Cm m an i polo h a (U
cl altar.v allt io coma de sabre! y felo
fMme.Yqnaruloacabin lo$ tm PfaJm<* de te nia : estait apunto todos m
mmistrosque han t yr alaiar, y cl Pa
paacompaftadodcodos c leuanta y

dizclacapitula. ; y esta n des acolitos c


siLscirialcsapcro vn Obispo tienc la can
dclacabc cl altar , y cl m as antique de
los cardcnalcs toma cl lib: o para dc/k
la 01 acion : y 1c pone sobre lu c abc ci
y die b a la o rue ion luego dan agua manos al Papa, y sc vilc los ocros ornamenros que ion clamiro^ aba, cinta,
ciola y manipule > y la tunicclla y d al"
xr, a t i c a y ca i u 1 1 a,y p o n cn 1 c la mitra mas
r ica, y vn aniilo de g ra n precio , y todosos cardcnalcs y pcrados que ay cn
R o ma eitan vestidoscon fus Pontifica
les ; pero las mi crus no onino b lan
as y llanas . Todos los clcrigos de
R o ma y todos los ocjIcs de! Papa
que cotnunmcitc ion Kcclebaiicosr
v vclidos con sobrepelhees > y cou
capas dfcrcntes de las que aca vfam os cn la ygcia : p orque souabicrras por vn kuio , y nu pareeen mal., por
quctieuen vna proporcionada hechura . lir/x c cite dia vna sulemnc pro
cession . Con cl Papa van
Caidcnnlcs, Obiipos y prestes, con capas y
nrrasj los diaconos C' arde n ales con
dalmaticas^y lu ego van los Parriarclus
) ay ais un o o aigu n primado , y cu.pos
dcllos los Arobipos y Obispos , y los
Abbadcs^y bccba la procession sc comicnala conayracion.
Antguametcpcrtcccia ba?cr cl os*
fciodccst,iconsa;rncion al Obspo de
CHia coin o kuiw.c iant Anntin: ci Bmimlm
quai vsaua por priude^io dcl palio cn ttmu ttr~
esta ocmnidad^y renia poracompa- ttj dm CMM
nados al Obispo Aluancnsc,y Portucn
sc losqualcs tres pcrados dczanus
oracoics dibnCas crt k cofonacion
dcl Romano ponnice, y aun cnadci
Emperador . Dcspues sc quiro esta coftumbrc quia para cntar passiones,
ydolcctcdcrcthoal mas amiguo de
m Cardcnalcs Obispos** con dos o tres
tambcndclos mas vicjos^aunquccn h
coronaciondc Pn> eg do,d Cardcnal
Iulio i R ocre! o coiagn^no c yo iruc
por fer raas antigucErfln cita coium
bec

Del Reptibk
bre es ya mas vsada,y no se mira la antiguedad del titulo de la yglesia del Careienahmasalaantigucdad deapromoct a la dignidad.EpapaSixtoIULsue
cgrado porel obispo de Ostia: pcro
esta coronacion y consecraci sue sccre
ta,y assi en publico no se permite no
que cl Obispo Cardenal mas antiguo
lih.4 c 18 *ia8a c^c offco.Pero marauiJlomc del
7 Dotor IIlescas3como dizcqueentiem
po de u V.obruuo ei priuilcgio de co
ronar al Papa el obifpo de Ostia * como
seavcrdad que trczictos aios antes se te
niad pruicgio:scgunparece por sant
Augulin en el lugar alcgadoSy tambi
me marauillo que haga tan moderna la
coronacion de los Papas cblenidad
lib. y.wtf. icgunlo dize ena vida de Pascua Segfr
do. Este Cardcnal para hazer Ja corona
ci viste se con su Ptiicai ; y a vn lad o
dclakar aguarda a Papa nucuamenre
electo 5 y u Santdad sale de Ja eapilla
de S. Gregorio muy acopanado como
iucle de todos los estados de la yglesia:
y entre las co sas notables q alli le pue<len ver lasta d akar de la consagracio
son dos.Lavna que vsidossubdiaconos
y dosdiaconos veHdosporque dizen
acpistoa en Grcgoy en Latin 5 y lo
niemo el cuagciio.-de manera q vn su b
diacono dize la cpistola en Latin 5 y ;d
orro en G ri ego 7 y lo mesmo hazen los
Euangcistcros.La otraq cl maestro de
Cerimonias del Papa > llcua delanre del
Simo Pontifce dos canas largas'; en la
vna va vn copo de estopa , y en Ja otra
vna cdcla encedida : para lo que diretoos ucgo,Saido dela eapilla de S.Gre
gorio y a q vaf akarde S.Pedro Vpone
c este maestro de cerimonias de rodi11 as dclante del Papa, de manera que to
dos lo vccn.y para rodos, y el entonecs
dizcaatavoztrcsvczcs: Sctisimopa
drede esta manera paa la gloria del
mundo^y pega su ego c la candcla que
va en la can a a la estopa q va en la otra,
y pasa dclante la procession que es'por
y n angulo, o naue de la yglesia adojide

estan scpulrados muclios ?tfccs i Y.


quandoquierellegaralakar mayor sir
lresCardcnaesarecebirlo:y besank
los pechos 5 y Iuego sobea! arar, y co^
mie a la confessi^y comican a entrai
as cerimonias de soconiecraciorn Y fi'
y o quiese aqui poner las por menudd
y por el orden que ellas se hazen 3 sria:
muy largo de contar 3 y creo que n o ay
necessidadporque no todos gustararl
delloy lo abroso dell cs solo vello,
y por esso no lopongo aqui y lo dexo*Pcroacabada la misay todo lodemas,
como se tardan raucho > y es tarde para
qie se pueda hazer el pasteo del Papa^
en cl quai se hazen otras cerimonias,
Prou'ee e de algunacomida paratodos
Jos preentes.'AiPapay Crdenaesd
se les el aposeoto del Decano o prior
de la ygcla de S.Pedro: los de mas pet ;
lados cnaspieas de los anomgos y
en otros lugares dcentes corneo 3 y ya
que han comido que es como vna colaciono almucreo que nosotros lama*
mos,luegobaxan todos por su orden a
subir cn suscaualosy muas5 y parc|
secomienceelparTeo el orden es' este,
que se figue jpero porque ei lectorho f
cansehagamos capitulo particular.
%T)e Us Cermonks quefe ha%en en el p.ijjed
el d(t que el Papit es coronado. Cap. V* '
Rtmemmmic vato os
cialesycridosdelosfeal;
denalesissi Ecclcsiaftctfc
como seglarcs mezcados
y de dos en oss trasff
salen estvstre y barber.o del Papa ; t^
quaes lleuan vnas maletascoloradas-
y en ciaslos vcMos que pertenece
a Iapersona del sancto Padre $ y ug
sale vno que dencJa efcaJefa c que su**
be cl Papa cn su caaallo:d quai comtvn
mente es bianco y todo cubierto de co
Jorado^ylo mesmo cl Pafreneio que
!o tcdcderinda , va vestdo del mes^
mo olor < Saen tras estos oftciae%
T
z
toos

Libro segunclo
todos los criados principales de la casa
pana lo mue lia clcrczia : y doze hachas
dcl Ponrisice.-rnezcladosc los deudos
encendidas que alumbian al fanc-to Say parientesde los Cardcnales,y a estos
crament o. E'tos vie ne a pic y otras can
iiouen doze cu r fores a cauallo tambic,
delas encendidas dentro de vnas lanter
y cadavnoleua vnavanderacolorada:
nasiporque nofalec iumbre si vinierc al
y van de dos en dos, y pasdos estos co
guna tempestad o viesuo. El fanc-to Samicnanloj que Ucuanlas vanderas de
crarato viencluegoy va pu cil o en vn
tveze parrochias mas principales de Ro
cauallo nianissino y el mas hermofo
ma,quc son las que edifico Cstantinoj
quesepuede hallar : rodo ad orna d o de
y a la polre de estos treze entra cl que
muchas riquezas > y encima vna caxa y
frac elestandarte dclacudad con lasin
su custodia,llcua poeta cite cauallo vna
signiasde Roma , que son S. P. Q. R.
campanilla de plata alpcscuco que sue
Qucquiercdczir estas soninsigniasMcl
n a muy bien. Despues del ancto Sacra
Scnado y pucblo Romano. Al estandar
mento va eSacristan dcl Papa a cauatc Romano sigue cl de aorden de los
llo con su gualdrapa colorada como los
Thcutonicos o de Prusia : esta cs vna or
demaspcrlados: y lleua en la mano vn
den militar muy rica en Alemania y es
ceptro de plara y vetido de Pontifical
de coior blanco cl pendon con cruz ne
con sumitra 3y Iucgovanotros Ecccgra,el quai lleua cl procurador de aque
asticoscomo son acolitos cantorcs y
Ha orden que esta eontinuamenteen Ro
los clerigos que son llamados de la cama:para tratar de negocosdc su orde.
nia ra Papal y 11 eu an sus fobrcpelizc?,
Las armas dcl Summo Pontiflcc nucuo
los subdiaconos Gricgos 3 y Latinos
van cn orro pendon : y lleua esta vande
vios potreros c susdalmaticas . Lue
raalgun principal Romano^y emposde
go entran los perlados assi como Abesta va c estandartede la orden de sant
bades 5 ObispoSjArobispoSjSy Parriar
Iuanrque cs colorado con su cruz blanchas con sus mitrasy capas , los diacoca.Estos que Ucuan estos pendones van
nosCardenalescon fus al m ati cas, los
armadosdepunraen blanco,y fus eau a
presbyteroscon casullas, los Obispos
llosmuy enjaezadosy llenos de lasarc capas3el mas anciguo de losCardena
mas y diuisas que reprefcnta.Cadavno
les ha de guiar la processif), y dada vna
de estos lleua fus lacayos con hbreas ca
b u cl ta se vienea su pnestoy lugar . El
da yno segun ruejor puede y prtende
Papa va vetido con los omamentos
mayorhonra5falen depucs delas vanmas prccioos q tienc la y gl esta, si quiederas dozecauallos cnlJadosy enfrerelcuarlosy encima de in cauallo* y
nados,pcro no va nadie encima de ellos
si ay algun rey o Empcrador le tiene ci
masllcuanlos dediestro doze palafrcestribo quando caualga y llcualc de fre
ncros 3 los qualcsy los cauallos van ve
no algun poco depacio hasta que el Pa
lidosdc carmesi, y cndasVaras colora
pa lc manda subir,pero no vuiercRcy
das en las manos:a estos siguen quatro
o principe heredero^ o infante 5 cl maiobies q lleua n cn vnas grandes y aitas
yorfeior delacorte Romanaha de ha
varas quatro bonctes colorados 3 estos
zer cire offcio. Lleua palio , y lasvaras
son llamados efeuderos de honra * Enb de tener los mayorcs feoresfecula
trluegoencllugar siguitcosEmbares:pcro .h se deyr.mudandoa trec.hd8
xadorcs de los Reyes y principes que se
haUan en R o ma a la sazon por sus aotL
giidadesomczcladosc otros Codes
y senores principales . Luego viene el
subdiacono Apostolico c h cruz y ac

porquenofecansen.
Algunas vezes el Papa ,n;o va este
paseo cn cauallo m as en ila y leuan
lo a ombros , entonces los mayores seflores lo Hcuan auirquc feaa Reyes 9o
'
Em

DelaRepubHca Chilstana.""
Emperadores , por honrade nucstro Se
xor lesu Christo, estocs 'por vn poco
dcticmposy lucgo ay aparejados mini
stros que lo Ucuan . Van allado dei Papa a pie machos ^itidadanoS Rom an os
y nobilissimos manccbos,y los capitanes de la yglca , y de la guarda guard
do la perbna dcl Papa , y algunas capitanias de los soldadosy hombres de artnas vn poco atras del Papa , y delante
va,vn official que lam cl Marscal; este
lleua boisas de ducados y reales para
dilribuyr al pueblo en senal de alegra3y para que hagan lugar para pafar
la procession . Esto sc haze por lo menos icrc vezes en lu gares senal ad os , y
cn otros mnehos adonde ay g ra n multitud de pueblo :a las epadas dcl Papa
van dos cmiarcros de Papaiyllcuan cn
inedio al Decano de la Rota:el quai qui
ta y ponc la mitra al Papa quando ay
cv.csidad 5 ."y lue g o van dos medicoi
con cl ecrerario mayor que va cn medio de ellos , y assi va otra innidad de
gence de tras ri came n te adereada con
tanro concierto y orden como suesfen m n y pocos
Quando salcndc sant Pedro a priniera jornada es a fane luan de Le rran,
ydecamino p a lia n por cl monte lotdano que es hazia la Iudcria , y fa len
los Iudios al encuentroy hincadas las
rodillas : otfrcccn al Summq Pontcc
h cy 6, Moyen escripta en Hebrco:
y suplican le (loandolc mucho) que
honre la Icy vieja . El Papa para vn
poco y reponde les con estas pal abras, Varcnes Hebreos laley sancta loa
inos y honratflos quanto podemos:
por quanto sue dada de Diospor Moy
l'en a vnestros padres : mas vuestra obscruancia y vana interpretacion conde
namos y reprobamos, porque cl Salua-'
dor que en van o esperays hasta agora;
Ja Christiana fc y Apostoica nos ensesia auer venido mucho ha ,yclla predca a nucstro scior lesu Christo : cl
quai cou ci Padrcy Spiritu Sano.viue
1

148

y reyna Diospor todos los siglasAme*


Esto de salir los Iudios en publico
este dia por fer cosa peligrosa de quclcs
haran mal tratamiento ; aigunas vezes
acacce que al can can licencia de poucr
se en vn mu r o d cl castiilo de S'a n cta ti
gel, y de allihazcn estaccrinion . De
ay paa a la yglca de sant luan de Le. tran : y apcae al portai d cl templo y
los canonigos rgla res o reciben con
slcranc procession , y e pieposio de
los canonigos le da la cruz a besar , y
hecha oracion van a vna silladc marmol que esta a vna de las puerras de la
yglca que es dicha , la p u cita Stercorara : o del esticreob y sien tan lo allicl
quai afscntoes mas estar echado que
no leuantado 3 o porque parece que lo
fueran y echan 3 mas que no por daric
dccanso, y entonces Ilegan los Carde*
nalcs y leuantan lo con g ra n reucrencia s y dizen esto, Lcuanta al ncessita"
do dcl poluo y del estierco al pobre pa
ra que le enrc con los principes y ra
ga cl trono de goria* Y entonces cl Pa~
patoma quata moue da puede con dos
manos de mano del camarcro que se la
tene alli aparejada y arrojala al puebo y dize estas palabras: No tengo pla
ta ni oro5loque tengo doy . Dcspues
cs llcuado a la capilla del Sanctasancto
rum>y los Canonigos van cafttando cl
Te Dcumlaudamus, y becha oractoft
recibe a Jos canonigos al beso del pic,y
despues va a la capia de sant Syluestre : adonde ay dos sillas agujerads
por debaxo , y cn a primera sc enta cl
Pontiicc : y cl prior de los canonigos
de sant luan de Lctran sc pone de rodlias delante del : ydac vnapalmatoria
en la mano , en sesial de que puede ca*
stigar y que son sus subditosy qucha de
rgir a todos ^ y tambien le da las liaues de aqucila ygesia y del palacio Latcranenscjcnenal que tiene poder de
abrir y cerrar y desoltar y ligar . Y o diria que lo hazen tambi porque cl Papa
cs Patriarcha y Obispode la ciudadde
T 4
Roraa

Libro

i PUHiO

do dcuunera qi'e !<v> obtfpor, y prestes


Roma:y ticnc alliia flla clc Patriarcba
do y obipado.De eda primera illa pas Curdenaies tuav la n.ain des edia y
debaxo a v mea p.u.i * ne ' ^ perla/a a laic^tmdaieuviola pajmacoria y
dos Al iad>> } /qii'.ei-'o fe pu:e u.ela
Jasllauewn ia\ uKun>%y vase a entara
pai a I".s .'ai deale dia . u ; j . y ( i c ~
h {'cctt'A da,y alii bnelttc cl Papa ai prior
baxo otra m^is h.iK i p.u ,i h s 1 ;:,;>,
de awt uau de Leu an la pamatoria y
doi ev , paa a todai> eib-s nu 'ai- j v disiui
ja.s laues, y ddiebu Prior touiavna cm
cb^ ap.u.'vn es , y el de! l 'apa eu a jm n ra le eda eoionua y eiela al Papa o~
to a u tut- ia adonJe le par (en laenanbre la cal u Ha q leua puela,y en la c ju
da : y le d. m codas las tuias a vita de
ra le poue vea boisa de eannei ~y y d en o
u>. ujckS.Si a eao c hallau L-mpet adur
de la boisa vati Jo/c pied ras piedufas
o Key enta! Urinnuiad-.pone c la niccon rcos olores,y el Papa attenta d o to
'a a pane al ado del ^upa , y all corne;
ma de vi ocro bol son que trac ci camadei pues que al Papa ha enndo de vu
xero>quaWosdinero.puedc con cl pup la Cm >,y carie la piimera Ve/ a beuer.
u>3y arroja los al pucblo par rres vezes
Ett) cs eoa anf'tua y vJaJa en la fede
y d/.e.Hpar/ioy dio alospobrcsy por
podolica y h.) p.nauK) Suti mutuio v n
tanco u julida permaneccra cri clcl eoneiho C amtaneirnle.eon luati Vi
glo de los glS.Mccho ch> buduc a la
^clinjotcieio)* con Mattino ^ninu y
cap il la de S5ylucftrc,y dcfmulan le to
lot* Reycsdc Aragon , y Sa dia t quandos los arnamentoscon que dxu misdn {iicitin a la eorc Hnniana u tunica,y pon 1c vnaapa y vna mirra l!;u>a>
oneu us r cy nos al Sunnuo Pinuii^e,
y buclto a encarcumicnya a dar denta
Aparqadas m teas dan al Papa%a
somma dedincrosa todo$ Primerai?
manos, en cl quai ticnipo todos elan
te Ks Cardcnakssc Ucganad y hasen
vna inelnadon pcofundaytrac las mi de rodillas : kbtk>& Carvienalcs que
tiencn deeubierrasas eabc^ as. Lus Pa
trasbucltas: ycl Papalescdiaafl dos
u iarebas e liallan en la Ci>uc Kon>,t^
Jttcados tptoy dos monedasde pla
ts $4?.cn giufcssosy rcccbidaa tuone na liertian e encre U^s C.'ardenalcSjaun.dabean Ic f* r*oo * Loi demai pera- que oy eoino no cuen usy^jeias y
dos,ass com obisp** y abbade* m.C* soniuas de noubrc y nmlo c|uc de ver
io mcsmOi^DcstoN roddlastann de datlero Senorio asicncan centre loi
iimsnitn escudo y vn gruesso * hllas demasPrcUdu^bnquacs con osdcbefan la rcritlfoUerecha dc Papa * Los inas combdadosjcnen aUicnmj cfia*
dema,$offciales redbc cala mano aque lad<^v cjmiii cl mayordomo mayor de
lia charidadybesand pkauStidad. lacaiadel Pontineclo tienc proucydo,
fcsta Hmosn*|Umada Preibyttro, y purque dq aya diilenioues * y t la* precon esto se acab* toda la siesta publica : tcndicfen pur clia bs puedeu cchar,
porqiicdcaquifesubc su Sariaidad al dclpalicio Ucro
faacio I.nrcrancnscy luzc grart com*
Hru himmm Vo>%iicc combtc
itc a todos los Paladosy gewe prin
este dia, ( y cadaao cl IcUci de a Ce-*
cipal 7 adondec prouec abuadow isii* n a ) cl quai fe eckbra eou vna.s tncmas
marne n rc rudo Io neceflario * B Sum- ccrimoniaidiluoquccl Ponciiccoi vfa
ma Pute tiene mea por muy ador de osomamentos de clc dia de 1 paseo
m^ ic brocad o y oro y a dia Ic rucn enaqucnancrodia^ii lo h,t/cinoquic
todo*fas principales que en u cortc c reen fane uan de ittfin * Ainquctn
haHan,kisCardrnalci>obi('pos y prc otra pirtccftprc ha de comer a imita
by teros Cardcnales , ci en en f us m das ci dcnuciro itiwn) comoc (ml
nuy principaics y m Iwgar nus hourafcipulos atjucldia, Acabada klfclal

De la RepuMJca.GlHistan.
cl papa qticrc cl mesmodia bolucr a S.
Pedro pucdc lo hazery acompananle
con la m dm a pompa,y lin o, n o cs de csscnca porqueen ci Latcrano scacaba
la solcmnidad. Si cl Suimno Ponticc
cs cko sucra deRoma.aunqucsc naze
Jas mcmas ccrimonias, esde cencia
que all adondc sucre con fa g ra d o y hagari capilla de ant Pedro y de ant Gre
gorio y de ant uan d cL cran y de anc
Syluctrc , porque cn cada vno de est o s
Jugarcs que eian dedicados para las ce
fi m o nias se guardelo que se vsa en Ro
ma , como sehizo en Constancia con
Marrino Qujnto , y c otros papas que
han fto coronados sucra de Roma.
Bien se que hablando dcl papaPacual
Secundo , dizen algunosquc suc cl pri
mero que se corono con pompa en cu ya coronacion vuo algunas ccrimonias
que yo no pongo5 pero no lasdexo por
no tenr noticiade cl las mas porque ha
lo poco fundamento paraapurar aque
J la opinions para las que y o traygo tego la e in d u hia porque ha grandes sigos que se haz como quedaaprado.
Quicro y o aduertiraqui vnacosa
que e que cl Jector la aura notado>y cs
q u e quando habl c de las d os ilas abier
tas por debaxo queestan cn ant Iuan
de Letniri porque io .note, lo que co~
miUMCslce se dite que ctan hechas pa
ra quccl-nucuaracmc xlcctliagajsecrc
tatnenre mustradesi cs hombre o nuigenprcj no'acaczca'Otro error quai
' ci que lecuios.dclamuger que suc papa.
Yo no quise tocartan gran mentira y fa
bula por no cacr en la ignoraca cn que
los auctorcs passades cayeronlos quaIcshizicroncrccratodo cl murjdo que
vna rnuger tuuo talcs ..mafias y Ikm~
ria que se fingio scr hombre : y que de
Jance en lance lego a scr papa. Esto co
mo no suc verdad ni ay auctor antiguo
que lo dgadcxafe par cosa falsa9 y assi
no tienc Verdad lo de la Ua , porque
aunque Plarinay otros quicren signifcar lo no se assi r ma n cn ello, ni el Sum-

14 p

m o. Ponticc haze talcs muestras de l


cs hombre o no, ni menos ay ctatua ca
Roma de la muge r q uc pario, ni la pro
cession ( como algunos dizen ) dexa.de
paar por aquella cal le que va a ant
uan de Lctran cn deteitacion de aquel
parto que tuuo,nmporquc es estiecho
aquel pab para la mukicud d cl pueblo
y romand o cl camino por la otra callc
va la procession mas anchurofa.La eau
fa de leuantar se que vu o vna mugerlia .
wiada papa uan :Fuc esta como lono taluithprdo Ticnfc 0 Papiense.En* tt*tyi\
rre los Summos Ponrifces -Uamaigs
loarmcs vuo vno llamado oan puode.cimo. Esteicndohijodevn poderofo
y rico Ro m a no3vino a alcan ar el Po n tiscadoiy como fucse vicioissnnoy r
dadoamugeres ninguna cosa sehazia
cn Roma smo lo que ell a.s mandant, y
porque de dos que e tnia la veto se 11amaua Ioan a y teni m as cab id a. con cl*
vistoque cl ponticc ni era bue n pa/ior
ni hombre derazdn nilo coEctn por
tal y que todos lo&ffegociostfp^uaii:
por mano 4c aqueJte&uger dettaoto cl
pueblo en luga de dezir papa uan 11amada Iuan a y dezian Iuana papa v y assi
dezian por.baldon queauia vna muger.
papa y que rgi a la ygka ell a , 1 o 'q u al
pudo tanto que de mano cn ma no los
ccrtptprcs o enganados ocon togimie
to o p oc malicia iios vendicron a los
cjucdef'pes nacmosy que auiaregtdo
la yglca vna roug-er^codo quantod/zc
cn ete cafo Patina, es error b y de m
mesmas.faa.bta.sfefacaagu-miKa'o>;'
trio no pudo acaccernda dcaq^dlo
que alli dize . En fn ; sue ctroi^e lotdAsJos paIadosi^Aase xk&podel
Marian.o Scotp que Jtambicn h sue ;tras
los demas- Quiet quisiere vef apurado JJh^
esto en nuero eriguaje Castelkaita Akno.Zu
la historiaPontical orderada por e do
cti sirno y diligontissimo door-Gonalo de Jjescs y- verari cosas mu y criosairi'cnre dcs y coi rniicha verdad;
y tam bien O n ufricrPn u i n o.V cr ou es c
T j
su
<

Libro scgumo.
su historia depontiiccsy cn las annota

m or. a los anclos Apoftoes o-lespJnta

cionesa Platina.
Vlos ommrnros uV/o. fttmot pontficts f.t-

mus eom qu.mdo andau om iu Mac


li o-,<) icior,o cuino drt pues que como

/<,< fher'fs primew hdton.y dcL> otvusm


li^;,;., Jc tjuc yjii,C.;s.i' L
(3^v"V'?\ Aseccmc q vcrna a propo
S bji^A 1 o aq ui traa r d clos o r n ain c
^fe%! tos ^c'K)S 'ihios ponniecs
2L5^C^ despuesde auer trarado de
lotoctc au ceCtio,y porq nin^um/q
yolepaloliatratadodirelo que upkTe
y o*hn los pricipios.S.Pedro y los prime
ros'papas,noay q dudar ino q vunide
Vchdosloncios^ de los q traylosd'l
ccstamto viejo,q cra los mas decces y
honciosporq sria de aigu color como
morado y colorado, y sobre elal^on cphoc o mu a a,y tunicasdeino/] cia ca
como mos sobrepeliiees p or q deelos
vim os tultas^como k dixo cna Kepubicahebrca.Yno ay porq nuu aiiillar
se nadfe q dq*a q de los Icbrcos tomz-

Obilpos yuan prcdiedo cl ianuo iuft<;clio,coino quand o eiadiU ipulnseiia


mcm que los pintemoseon aquelius vei i i J o ~v > 1 1 a n t <. nc s d c q u c \ i a i a n I o .s Ut
du>s i mas q:und<> ios pinraun-.s conm
p relouer os drl Kunn::elio ictrprr os
heiuov de vetir Iionclh
c t aqi;eHas t opa1, eenadas, o con mandas al-;o
anchas,o farados los In a an pur aquel]asl(>bas,c> <. olobios. I-.iit entirndo q
turo klLi lo.s nempo, des -tan C i-;itino.Hn lo dcl color a un tue paictv que
como fur crccicndo laie ai m eomnuaron Un papas a var de a que mesoed
ra u a la vida y pair, ion de ntietro Saluador la qiul cilos contiuuauiciue psedicauai, de mariera q como rnrnaf rn al
pucbo q por q;nominta , en la passion
Jcsueron Ydlidas ropas de de pivcii>,c-

ino& ah; u nos ot nameu>$9ptics es cici cu


qlos oWpos y h yglc* tic ne muchos
de eilos* porque tibien Ios uyojucni
miilenocotrio los rttctros * Masaqui
no hcaios de Imbhr de los que son del
culte diiimc^mas de los- que vsatianpa
raautaridaddcsuspcrsonas^ , *'
Digo pues que f<?g(i la opinion de OnuiV i Panuimo cn cl librito que hzo
de la inrcrprctacioodc algunos vocablos qne tiene dtuerfas coi a s ctt h yglc
acl eolobio cra e velid o de que se
vo masen kprimitiuay^lea para los
Heclealieos^y cn bco cn eoor.ll
ra suiicchuraccrrada y Jarga balaos
$aloiK*s,y dc^oilada por arriba por dode cutra Jacabeea,y coo abcrrurasalou
ados por dondc aicscnmano.^y b ra o & p i r q c n o fen ia m angas. Era-Terddcuinence como nuedras lobas que oy
va n todos Ios pcrlados, y ccrigos de
autoridad porque allende que rcprcca
tan son muy honehs . De cc habiro
vfaron los Papas, y aun anc Pedro tra~
xoclcolobo ,y eto esopinion dumi^
eboshobeca dolot y assi q u and o pin ra

los quiicron imiurlo en cl veuki o como lo iguian en la vida, y pot c&q via**
rde bco colorado y morado porq de
cAos colorcshalamos aucr lidovcido
nuctro Saluador^Por^ cnl'u paM s uc
vciido de la blacaa quai m\do pcnier
IcHerodcjdepucslc vitiei ocra viejade color de purpura que cra de |',ran*
c la quai hizicr cnel la rqu-r enuteia
de Rey, y la terecra 'ucdc color a/tl o
monda q sue fa q traxo tepre dcfdc nin o,y p or cfo lo pmamcr- hiictras q ut
da end mdo cvna ropa cerradade c<*
lor marado^y pues h coii ubm deio^o*
lo< pinrorefescb , y muy de apiiguo
no ay q dubdar ino q de trjdicion y de
mano en nuno vinoeitoen codas lasua
cionc^Yno ay q hablarino tjneunir*
m o $ u 1 o s e o 1 o rc s h a ! are r o s q so n 1 osniasdcc^tesy honctos q ay en odoslofi
dernaiyy deaquviene q clios tre^ colo*
xeib do ma^pc'iniido^yvadoi.alot
ec<:lc.aiUcos y no duicloyo ino q cite
vefHdo rrayriael Papa y a hallamo
ptificcsptadoscropas colonidasai
antev qvwtseelvso delo ornamco C\

De la Republ'ca Christianal
oy traen,y pnes cl p:;p. cs nias propriam c rc fig u ra d c C In 1 l'o^d c a q I ! o & c o 1 o ~
res varaquc mas rcprccntafen a! narura?lo que en cl hw mayoi ikshonra,
y ! a m a y o r q u c fu Fi ? o fu c q u a n d o 1 c v i heron lavdUdura de blaoco,y depues
i colora d a con ) a coron a deipinas y la
caia en la mano,y comenaron a burlar
dec , y le dan an de boferones . Y Heua
g ra n ra /o n cto , porqnc layglca y us
ministros rodo aquello que sue deshon
ra en la humanidad de Chi i/Ojdc aque
Jloepreciaron mas. Lacorona en los
dcrigos,por vitupero comeno por auerfeia puesio ai Se n or en ia passion ,y
a fa m Pedro ie sue r ay d a la cabea 5 y
3e luzieron por oprobrio aquella figura
sp h cric a oredonda,y nootros renernos
aquello que sue deshonra por soberanahonray nos preciamos dcclJa . La
cru z sue cl tormento de m ay o r injuria,
y oy no ay cola de mayor gloiiapara to
dos los que profeisau Li Chnstiana rei
gion ddlie cl emperador hasta cl mas
p ob s e h onib te. B do es 1 o q u c sc p u ed e
dezir hala quciayglcia tuuo paz qu
sue q uando Conantino Magno vino
al imperio
Venido al imperio cl gran Confiant!
no, y reicbida la se , rodolo de la yglc*
aemcjoro y tuuootra faycion por*
que quedandoc al Emperador con el
baprismo purgado y alimpiado^el hom;
brcinrcriorlcuanto.Ja conideracion y
conocio la venrajaque nazia a porc(hi diuinaa la hutnana,y que pararcya r con Chrilo,era nccario inclinas
y abaxarcl cuelioal yugodejayglcja y
que todapotcbd v.ene de Dio$3y que,
hihz de b Luna mana de la claridad
de! Sol , y que ass el imperio Ro
mane 'c ama de conseruar 5 d u f a de fer
reconociendo al vkariode Chrio> cl
quai cstaoacn la ri erra para iuccrprerar
y de. la ra r la iey cuangrlic2,dcurrnmo
hnmillarc a sanr Sylne/tre que a a a7,0X1 era pormhVe y cra u -maestro en la
fc3y reconoidendoio porsupremo ue-

150

go lo obedescio en to?o,y pufo por obra aquello que verdadefamcnie e/itcn


dto que leperrenecia para fer verdadev
ro hjo de la ygle/a 3 y recooe cc<ior de
que cra inrenor al papa. Dos cosas /iizo
notables cite emperador con quedexo
ex c m p 1 o a u s u c c e so 1 es e n comoaui
de recognocer la su'prema potcrad, la
primera sue dexar la ciudad de R orna
cabea de! mundo al S u mm o pontisice
en recognocimienro de que cl lugar y
pueblo mayor 5 era de! que lo era en ia
rerra (j era el papa Y assi le hizo ccs
de ella con u gran palacio que era e La
tcrano.Tras cil o diolc las in/gniasmas
prndpaesquc tetlian los emperadorcs
no conio de emperador mas comode
PontEcc Maximo que lo era juzgan
oqut:y no auia otro en cl mundo ~
no el que reprdentauaal gran sacer do
te le (u Christo , nuestro Scor que o
era legun la orden de Mechicdeclu
Eran las inigniasde os emperadoies;
dos, vnas profanas , y orrasreligiofas
las profanas eran la purpura , cl cal a d o
rico porque lo auia n nrio'luzido para
quandoies brsasen los pies . Ladunema.,y vn collar que era diclo i<>c. Co
nio ponukc tray;i vnatuui a b lana, y
mas clauiifriifio que era comovna beca
porque ashalhimos piruadocl ponnH
ce Maximo de Kotna > est o s ornmes tosqutso darei emperador ai Summq
pontifie^ porque i'endolos mas emin entes ytrayendoios -cl -mayor cilor '
dei mundo agora se cognocicTe auero
tro mayor pues felos daua al pnpa y hs
reiituyaaquienle pertenccia dederecho diuino y burnano. Cuntacst^s, tp
sas aqucila proud que el memo,r
Conltiaopairoqutfsc'iif!Jl#<lc,Mu.
iiifccMHa,onitantini-Magni,wp-patq
ris erga a Icsiamco mp-se^eci).; I os p i .
ciiios . cjui se ttmhmi todos Ic*s. or-
nam cjj to s de ero perad or5y c o m o J e rras
pakn al-.Som-mop-onnficc. El pnujcro. TonA-pS
era a Diadema que era propriamenre
Ja Coroiiaja quai lo menos que ien%y
ic ,

Lho iumiko
sc estimanacra c oro , porq laspodras
precioiasy la imieci" con q era hccha
eau fau a g ra admirt, ",y ctaua Jabrada
de cal mancra q de u c ra case cutendia
que cl que la renia era efor del mundo
alomcno: de o conocido enfonces
porque tnia rrcs coronas o circnlus
por i'us copartimientos que dcm?tanan
Las iivb partes del mundo,qiie enroues
mandauanlosRomanos que cran Af'a
Huropay Ail,riea)y clo denotan aquelias rres coronas q ne fe ven en la mitra
papal que propriamente es Uamada el
orbe o el mundo, por fer cl cl modra*dor y jnci de el. Del a quai tiara o mirra
o orbe , no via ino quand o es cordag r ad o y qmuulo' coron a a cmpcra
dor,o cl dia. primero que se icnra en el
con cil io > i se clbra adonde cl esta,
Depues q Gonianriro, le do esta co~
ronanunca los* emperad ores traxeron
la fuya de la mema iccbura > mas de la
que oy Je vemos. Que ca verdad atiende del testimomo que craygo para prouar o de la Gorona o diadema^mirenfe
las pinturasqueay cn Roma y Lis fepul
titras que ay de los armguos ponctccs
y veran coma ninguno hastafant Sylue
lire tuuo mitra papal , porque no la t
nia ni menos ocro ornamento de ma
ge sta d, porque fegtmcran peregudos
los ponciices dclos emperadore^harto
cra que pudieen and a r libres par las
cal les 9 qt?anto mas andar vestidos* de
pompa,pordonde 'e con sir m a b c n , o o andauaa con habites y ornamentos
de hooclidac*
I\l emndo ornamento que Conslantino do al papa, y o quico de si, sue
el 'tJpcrh umera,que era corn o vna muz a que le cercauay cubra loshombros?
esta era coloradajy m u y bordada. , y
trayla quantlo a tu! au a en los Ingares
publeos , yo creo que esta insignia era
del pomiice Maximo y para quando
offeccia sac r i sic i o s a los idolos antes
que recbkffc la fc - Porque corn o di
re en la Ecptsblca Gcatlica hablando

del uontilce Ma-:im o tnia fus or n amentoscon que reprecntaua la ma*e tad de iu di?;tndad. Subie s. jla mu,' a o
iijpeiliuincral traya vna tadcoa t> tuliar
que le le:',atia al peeho c*:i > d!:;. nn>i
e collai* del tu ion , yo c reo que eirc loruine* cl aiu i ii;:inrn que imet prerau
lo q oy escl palio y de la n\i\ a luy a .parc
ce emeiar'e , pcn> no e enuemu que
comeneo el vo del paiio.afora porque
dede el tiempo de los Apoitoles cm; o
iu antip,ucdad,y ela joya que el eniperadora<oia dioal unnr.o pont iliee la
yt'Jcalo eonuii nocn a<pjel pectoial
que los obipo^ tr.ie liei ho i ru/ } nieti
da en el algunas cliquiasi . Diole tambien u manto cpie era de } urputa que
cra vna tunica eocinea que era de f 'ta
ri a y llauieeeucinea portpie e tiniaco
aqtrel p.rano o cmiila tpie llaman cocht
ndaja quai mczriadu con la lan^je de
murieequecra aeadadc cero peltaetito que e conerua en vnas conebas
ha'/.i vnamitura quedana mas vineza
al color. Hla lue empre colorde que
vfaron i empre los Keyes autinos, y el
prittcro dlia vo en Renia lue Romuo como lo diremos tjuando e hablatc
del vo de los veudos,y en la ecrip*
tura quando e di/e que los eordones
y cortinas del 5aneiiiario 'uelen teui*
das con cl coco dosve*/.es
porqwc
cchauan estas dos ndluras (pie acanart
ddpucs meca de coloradf y ttnm
vnos lexo.s de morado , y de a qui vienc
que fmm a rmestro Sulustdor cn
figura de 'ccejomo con la ropa R cal
con color colorado, y voaceo aunque
io fa b en porque pet o o cierto es por
que el ornamento de los* Reycs que Ra
ma u an purpura era tintda con estai
matchs . l)o el gran ( 'onstantrio tados estos ornamentos al su m o pontce,y cl deupropra tiano y rem ela Ici
pub la Corona y le vtio los de mas or
namenro.s' como ei que en todo lo tteo
nocia por upremo . De m ancra que
los ornamewos que cl papa via para,
in a*

DcIaRepubI: ca Chrib'ana.1
majestad de o pcrsona yprimef'o los
traxcron los empcradoresy iuy os l uc
re n porque corn o qneda die h o hala
Conltantino con mue h a laneza andauan.
Otras cosas aadio Constanrino
Magno al papa,y suc cILaiutro y los av
ccros erae Lauaro elguiony pendon
qucllcuauan delanrcdcsi los emperaciorcs cl quai era de .cierca inuencion
que en lo alto fenia cterras cruzes arraDdladasqoe si las q tic rem o s hazer cifrasvernanadezir Christo Muchos
cl 1 zen q elLauaro sue la cruzque e ap
recioenc cieo al grau C/ttino,y q
cl la puso despues en vna haiay Ja tra
it o por vdcra,y era la mas principal, >a
a que todos los authqres dizen que
c Lauaro era cn cierta forma de Cruz,
yoefo quecs Lauaro masantiguo lo
hallo , y creo que heinpre R ornai o tuli o j y que deipues aadio con m ay or
diUuid la Cru?, en cl. Ehi bdera dio
cl emperador al papa para que la n axes
se d lan te de l coin o el tumbien lo viaua > ypareceer clto asi poiquede
la mariera que el Lauaro era h et ho vna
hnea rec-ta o derethaj y dus atraucauana inancra de apa de Sanc Andrs,
cl e p ns que el papa recibio cita va d era
Ja conuirno en Cru z deieeha cou tres
Li aoscom o oy la trac 5 y dcde encon*
cescornenaron los papas a llcuar cru7.cs deautc porque a ninguno 1c perte*
ncee tawto el rraer delante de si ia Cruz
como a cl , ni riene de que glunare,
mas como lo h a z t a cj Apotol. Dioler
bien susroaceros para mageiadquanclo aliesic en publico, en fin cn todo aqutio que cl emperador pudo engrancl cer la digoidad pontifical lo hizo.
B/1 o es quanroa lo que entonecs corn"
o c omo cosa de n u eu o , des p u es e ana
clicron algunas coas mas que hallamos
|)or hil'onay
El manro colorado o morado a y h
mu a y paliojcmprc lo traxcron de illi
adciaiitcpporqucleemos en la vida dcl

j^i

papa ant Syuerosescrpfa p:dr Aha*;


laio BblioheHoycl qul dizeco*
nio Beliario Parricoy capi tan'denr
perio ciaudo en Roma nandae- lla^
maral potifce a Tu paiacio por ofpechas que ponian en ei de que queria
dar la Ciudad a los Godos, al entra r
de cierta puit sue depueito dcl orna-'
inentoporidiea,y principal iefuequitado el paho de! cuello y uietinddlo
en vna recamara lo denudaron d ios
otros ornamenros s y le vistieroii vna
Coguila de mouge , y cort elto viesle vu subdiacono de la fexra Rcio
' parochia llamado Smo alo dando
vozes donde efiaua derenida i ckre^
" ia que lo conipanaua y dixo . El eior papa es depuesto y s hecho monge , Pordonde ie vc que el Summo
pontifcc traya ib habito diUnto y-senalado . Eo es lo que hallamos desde Constantino adtante , y siempre
tu u o para lalir en pyblico ornamcifos
de mageladi
Tics cosas hallo y o anaddas y itrade las que Conlambo dio a los amos ponnrlccs 5 que ion la tola cl asor
r o en niuceta y bonete ,y la Cru z via
e papa fipie que ia:e pasedopor Ro
ma , y por on a qu;dqmera part e publi-
ca de la lola que es ilamada Oratio y
creefc que e lie ei Lonun que dio Contantmo cl quai los pontues nuidaron cri k $ y es la cola ruas corn u n de
que va y la1 que priineto le ponen al
tiempo que ts ceco en papa > porque
no luego rnuda todo e! habito al lalir dcl conclaui: prueuaie eras cno
antiguo porque d zen las adiconcsa
,
OnonFringcnehablando de Frede- Ltb.i.Ui
lico primero y de como hizo ju'nrar
Conciho para deponer a Alexandre
tercero y elegif a Vot c^vno fuesse
cleto pos JosscimatcOs aparcci cri
publico con su cap Conitorial que
rancora y con vna tola nciniayauaao en vn cauallo bbneo . La scgunda cosa que deipues se anadio ci
afor-*

i:5iuinq.ia.ioj?. nj uoMi!..iuaq.Ld
soupu onb uoj -soiuqquburjq oj\[ rq
or(b ouoquu v.i.vi ouij soiun.ioxqp b ou
i'^} (qnquqf ;q> b |.> ouio.i:dr(( snu -il}
ou.>.^ nn.q sriu.i.Tf Xo.nui srin oumif
A r>nb rp^)ur rq jrxnp.ip .iuou nb o o;
.inmuri v\ UDi'UOjaod u.iub oj ojud on
nui^ qi r prpii c O:-rquqr. pp oinuMir b
jod ,].n,r/.n]U-i<Hi rq i:;:op Xc.!^pu,-).nl -u:
q j.^pMrd ojn.id ou uo'/rt} soj -opr.vj.
s.i.i ouij (j.i. .qjr opoj r. ' rro<{ .ip j n ni.*")
mi opur.nl> pur r.ionj nird aodso|D;U)3
onb p a puni o b n n ou npnnd ,u:.nn.i ou]
sr> .*>p'pinM'/nj.'> .ouan jod .iobiu onb
.irp OJ.7.!( I) DU OU *0'pUtxnjUD ^ IJ ,*).O^p
sota nnb u.qqina dimj r{pnln: j.*)id od
iq iMnprjq A pnpnd Dtib t:q op j.'JU.'j uod
s'0[ SDjnq onb uoj so.iopr,">n.id oXu:> d -r
njp pq.ioiwuA oucsd anb.Knls(MtP.n:;rod
to.*) opnqnA op j^DidujfDubi: nttq^jjq
0} nnb sumopso] tf.->it]iura uo] snjptoij
oiood jo b t'| ,i.i]/.)n.-5iu ptq>.qd c soiu p
sa ;q> iq iniqaui rzrqtjcntu ,inb (q s jp
srm onb.io(p p oyody p oxi onb d .10 p
OJ OpT.t{^ OU 0tUO3 i:7.;qi:jn3t-tl
y -U
pf? c nu s Dp Djqmoq d.vcI nj,iP|optioD
inn|p.tcluin]3 nj p^pppijS iq */n.iD Dp
sjiu mibont roj icd oDod copin1jD aod
uDonb ojponbr i.ur>jn.idoj nnb u;i opoi
nuti p ^opmpc; nnb oab,")p).->p opiui
q/cq opj.ipt*conb V[piiD poumi -op
k o p o ;>nbXS^jDnnK i<qr p oppp .^nb s.")
op^p rpuq jnb uqrau io oj.in? np f -ia
si'turrp i?q .niiAop u\j o,:*>dcsoftr(pM3 |;>
di^jj sr(/Acs.i.u siui smp b n o ou.7pcKi:.no
n bno
trdrcj oj si?J30 snxi :-)j(]oj v.{ltj
svu vxva\ ?piU3 ouod woubpnb ojio
otn:i]juj;> x: iidib oj oo3t,oip -oj.i;>I
vu rpruud nj 7u.i tJtrc jtmmuD p: -.")!.)
^oj rpunbj seuOop: np i:iouop i>
s;> y odjiqo5.i A opiripJi:|.i.u({ tn,U0}| c V
oXfD of.jvD qp rqpnbi: tpmnojd ~o:>
tqpoui v| p X'opajoj; i^iqjino^ atusnj
Asotn:3]odo.J jod qjp qiun.ubq djX
vu oda 0,100 ,q?c} Vtupjnq A p .lonai X
OJU>CUtt< SO p Dp *KUO}( iqonbjod^
Xug p.tiapijoj stqpob^p srm?pi;>p.n:c

y.n.m?punbp:{ X chi^u.i ;?| fi>} s^;'n'-X


sof srtu.'p ssopnttu.H X 'nrtp.w.nihi f s*
snpnb n M- u o.d;u,ii) ',.v/n.i.*> .;]bM:f r,i
ikms {ji.n\ .^p "it A .ip rj ni ri.THio -iiopr
p o v\]s t\| 7,ii.nvnni,i.Mnni s'iMi X'nji?
nj rpp\ iMou.p ?[ rtn:>.dnf Vo.n::) nb
r>r.n optnMj.i^no^ r[ npj'X a pv]..!t|!) tn
o ;i\iopd moo] p c X q r .n i> w .y..\:) vi
XS'Oiurar>p sr| <;rls,u;M .tp sd( A"l$'.opqQ
y , 3 o ] s ) d ) 1 S- A ! ( i1 .u iM . " { IM s 1 1 1 k t p o ;> f | i s
srj .}.nnp:s np 'p p s1} r i r X\irrp;pp ?pu|
.i.t 3b,<)d s|r otHov)
.ijXi'M sjr -tj
-}U] oj s\ p ortitM b nq jp .i'n.)j[ * 03|\{
o[ .j.mi) ri] opipod :7.m .ip sdj lo vv
pipsoiu^tu :").innt!n,j ' X s^td, o; .i -pc
ojdu ^nb op u.*) .ip.i oinnd fit tn.>j -ihu
oip b ou oj ul'p npo ;po( r rMui.i o p
oopn:) .iqirutr srtn X <;(:t!.*i.c;rj i S'ipn

njniulr.t >% u sa.nu <>>uvr.h jj l*jr,0


j vr/ svtnp .)n;> vit oi-wr
v' i

Is^T*1 srsndpf ap opmjjjam p 2


s:| sauoi^dp p o so{ uuy
Ms". soin s'swjnuoq diu Dsujrd
itNsiL< b 1 1 .) a d . m i? r .i n o 1 1 j : X c d j o
oipotl .vv.i soj V.uonuntio.nq .*>nb r:j
opnpi'm- tu iq rn.q'<X p: od'.u.in pp Dp
s'opr $rdr,| s.i.Mum n.on :nb ui:q
opq noip\")no .)p -mut jmj m p* X co[vqi\u
X tsju oiuod iqo.i > I u > . r.mj r nu -outuji
03 :qm.jnr.n spp ou u<o prpiKtfo.d iu
rooriurn n.irq un 01.10.') .)!)!> p .ioi").i| oui
l'fhp mib np tq nprmi ptq^nt.q c oprnb
tiopf) ajamm opt'pmm q s ss]o;;> <tiufo$
*Tn$uuB onb ijpr| oprjji pp[uAqtu
SOpjLJA/C SOtthOlJ SMUlOpid D.QpqA
sojp^pprpur ; rj.ipu/nuo Xcoumuo:)
ojun ptu ouiod UKJqppuI 4 ni s.q -z.).n-<
w rXnub i;qpi:">.i.uiqp p p /'opimiu
zih rt| jpo^p otuo.i *">xrp p opp D.iqo}
sojjojou nnluod nui: .D:x).n:d u,) o{ iu::
pjod X pW.qdp X: iuj u/quo -uo.>
0J.*)p Scun.)t^3 p opUncOip.Hl -Otpl
op p: npjojpp optfjjM Of pmb 3j tmo.ul
t?. -iro

De la Repubk ..ChrSian.
ra bastaiitemcntc por lo que aqui dtremes. ' La primesascima sue en el ario
de docientos y cinquenra y vno de la
venda ck Christ : al riempo qigcfue
ck^to cl Papa sant .'orneiio * com-Io
tocasant Cypriano en la epistola cmbiada a Antonino* A esta sazon auia
en Roma vn preste de lasana Roma*
nayglesiallamado Nouto: varon 11cno de altiucz y presumpeion 3. y tencndo cobdicia de la digndad Pon
tifical deterraino acusar a Sant Cor
ncio de sospcchaQ en la fe 5 .y desta
m ancra . moiiio ,lo$ ,;animo,$?de^otro$
dengos para que lo priuafsert , y lo
eigicn a cl 3 y corao lo trao assi se
pusopor obra p orque los de su va nd o
lo leuantaron porSummo pontisicc,
dan d o por lgitima, causa de hazer tal
nouedad scr sopcchoso en lafe cl Cor
nclio . Era Nouato herege y dio en vn
desatinado en or que no k ha de dezir
cri historia vulgar , de mariera 5 que sien
do ci mal hijo de la yglcsia condem
naia a Corncio que era defensor [de
ella jpero turopoco^y cldesucnturado prou o mal su inrcncijyS. Corncio
paratestimonio de lajusticia que tnia
parasersanctay canonicamente clecto
pa.'o por corona demartyrio' Esta sue
Ja primera scisma y exprimer Antipapa
g sue Nouato Son auctores de lo diho Sant Buscbio en su Ecclesiastica
historia y Sant Damaso en las vidas de
sant Fabiano y Sant Corncio ,y Socrates en su historia } y Sant Cyprano en sus epistolas3 y o tis muchosde
no rama antiguedad-.
La segunda scisma sue rigendo
la sencta silla Apostolica cl papa Liberio : los an os de trezientos y cinquen
ra y cinco , la causa de au et scisma en
Ja yglcsia suc esta .1 papa Liberi sue
moy mal tratado delEmperador Con;anco5 p orque no queria consentir
en la heregia de Arrio y sauorecia a
Sant Athanasio, por io quai desterrado cl Ariunasio setratauade hazcrlo '

i$z

mesmo.eon cl papa Liberio,y sien d o


auisado deelo por los Romanos que
lequerian mucho : sue huycndo de la
ciudad 3 la quai huyda es icha de muchos auctores destierro*A la sazon que
el Papa se partia o se ah u y en to dster^
rado : juntado el clero de Roma como
dize Theodoreto juroy hizosuprotC* '
stacion en forma de derecho que mientrasel viuieffeno eligirianotro Ponti
fie c esta jura nola guardaton parque
viendolo ya depuestoy en cl destierr
por mandado d.el Errtperador luegodlgieron a Flix Archidiaconoi lo quai
fue.contra la vojuntaddel pueblo r
triano.^y assi se apartaron de iu.-eoia.ima
nicacion-: cmo de liam b r e d e scm l*
gado ysismatio . P.assados dsanos
cl puefete Rmaao.y, asMatronas:jrogai'n^-alEmpemteque les diee su
Pastocj.y d:moi\i4&di los.r'ucgos de
niuchos". le restittjya.ypero no.qito.al
F.elix5.antesvjui?on: Roma yp&rseero
hast a la muerte ernesta -opinion d e.Po.o>
tfcc vcrddero/|?ero otros.iohazeji
martyr, y en fn despues de: goernad'
o por mejor dcztr dctendo.el. tkulo
solamente diez aos.y tres meses y.on.ze 4ias nuino,y esta fcpultado en la via
Aurlia en la yglesiaque oy ay de sii-no
bre El papa Liberio mouido.de. misericordia absouioy perdono a losde
rigos que auiart.quebralo el jurarnerr- .
to : y mando b.oler. a fus. y gl.csias
titulares a.los que Elix auia priuado>
Mucrt'o el Libcr.io y. el Felz,,.vuo nue*u a <ontjenda. por que la pacte de Li
berio crio a Sant Dattiaso y.os4u;b- .
guian lade Flix eligcron a Vrlcino,
perdandocl Emperador el onsti ti
ra iento a la lection de Sant Danab
sue depuesto el. Vrsicsno :.y Damaso io
hizo Obispo de .Napoles. y assracbo
esta segunda scisiua queturadiez anos .
o fiocp mas.
,; '-^
' ' ..* " '
A Y hecha mucha memoria* c
esta inquictud que Ja yglesia padcio
enmuchs authores^assi como S^Hier
ronyma

Libro secundo
ronymo cn su Cronica,Runo . SocraLib..c.u.y tcs,Sozouicno,TK-odorito en iks hito
io n-isliccicaUcas^y o cru s muehos.Los
hb.2.c*.i7 moicmoStlcnc[Ujuc cl Flix i'uc fan^klZ?n
y k(uc. ^
hbt%>c.i$.y
1^,17. "

^iisimoy pollcyo jutamcncc laeathe


dradc lune Pedro, y que d .ibciio no
tuuo conilauda y orras colas de dia
nuucv.pero y o cn cita parte me a te m; o
n lo que di/.c los aurores ale^ados pot
ier de au ro r id ad mu y grande y pur ta
les ctan recebidos encre los gauesde

Li y^lcia*
Hn los a nos de quatroriemosy vcyn
te p or m u cire de /.ozimo suc clcto Q
11 ifa do cn Poiuilice Romani) itttpc*
rando Honorio cn Occidcntc ty Mm
Pkuiria quetuedecto cn la parrodi
J lama da iulia.y que derigo* y ainigM
deiioucdadcs digteron por fttjiip
avn Hnlaiio Arcediano de Romi'tivtt
y gleia ConlanctaiK^por lo qiiil f ti
grandes cuntieudas 7 y abido-lo 'qift
paJliwpor I ononoque catiatuMl*
lan c cmrcnicriocn cl nc^oeo y man*
do que n in u no vlafledc la d^mdad
Pontlical hafhisaber h verdac Sy paf
fados crte mescs prouando se qie Bo
nisado auia. ido canonica y fttctatest
te ckctci c holuio n su lllaey alEtii&iio
despocs de aucr c Dam ado Papa tres
indes y quinze dias: Ic sue. dadoVn Ol>i
'pado cn Campania: y assi ccb la tl *
ma. Kl Uonifacio vie n do quato da
venia de estas inquitude* pu ct m
petador queiiixidlc vnaley; la quai de*
caracquicn tmki derecho a la cle*
con iendo dosproniouidos fa dgn
d ail l 'a pal ,y assi a su peticion laortltfno
drdendo qtieninguno tuuicfsc fitrecho
al l'omicado^ias que de nucUO 'se fcidc la dretion y q m* aquel tfb vm
tcrsat pastorque al uml>rados porcs Spt
tuSaneto fticisc cantmicameiuc e!cct$
syiji.yg.f y au dia nudla cita m;Ja en .derc*
ho par* quand o aeacdcrcn femcjn~
f dsiQ.
tcscao.
La quarta se*fma foccnlos mm de
Scifma, 4
quatrociemosy nouenude Chrllo3cu

iu> fa principio de la lection de Simaclio Sai'do o natural de Ceidcsu , cola


quai vuo muchas conciendas por cl dcro y eJeCtores , y cl puebo co?nnn c alboi'uro3y vuo muehas nuicrt. s, y cl por
que 'ur.poi' quanro a!p,uuo s de los votantes d^i \ r a dandoescl Sisnadt o ; c
ucrem a otra y^eiay criartn cn nucuo
Ponriiiec Vi presbyrero de Roma liamadoPaureficto ,pot lo qtul cl dero c
dmdio:yvnu parte del pucblo ^uiokt
vna partc.rl reh) a la ou a , de niancra
que cada vno cra fan o rend o de (u partc,loi C 'ofiucs o lariliade.s mayorc?;,ranbjen i'e diuulicron y enn u fom
bra andaiKi soda fa <.itid,u rduicltajo
de la parce de .auteneio conio vcyati
que no teman masdcicdio i]Ue la ucr<a quificron lu lleuar foi l\\ arius.-y'as
a' ieron en orden de uu-rra eonrra
1 os que los rclilian , dparte del Si m a
ciio auia vn ( 'onul U.miado -'aflo.y
jir/.gdo quepeleaua por lajulieia: aco
mcuo al ctcnu.^o^pero no quedo por
n ad c 1 a vi o r i a : aunque mutreron m 11cbos5 y vioque por las mano.s no c
iueriguaua nada dccermnaron los feifmacicos de bueavalibs tcli^os: y lien
do corrotnpidos con dncro c suer on
a R auena adondr a la azon rrynani
Theodorieo rcyGodo.y ccino i d uc
ra juez del Papado accusai n anse d de
icre^ejo tpial darameufe c vio fer nie
tiray gran maldad. Id rry Theodorieo
quenendo it jncdiar taco malannq no
cra d cl jue/. crnbio a vu Pedro Obi fpo
de Atiiiorcl (jiul CiHnco a mandar co
iuo i cl sucra cl l'ouit e.Simaclio vie**
do ranto in.tl.junto c oalm cn Roma3y
alli sue reprehedido l'IiCHiorjeci por cl
atrcuimento que ruuo cn rurcmeccrc
cn cola (]uc d no renia dcrecho:y d ia~
t i s 1 a t icd t> y d e e u 1 p ft d o c c o m o cn pcnrcneia:do medio q ue cc laen los de
batcs,y iendo ca(hv{'ado cl .anrecio y
cl Pedro o)po q auia embiadoa Ro
ma Theodo K o.ccfola dma y Situa
cfo quedo feijuro cn u dla.Vcc cbc
quan

Dela RepuMic CfcrKht.

155

empero de aqui a'delntfc aiira Quter


y como dzen que tomr y dexar.Muer
o Pau primera o egun otros.aw
viuiendo : visto que'staua aamaer1^
te-Desiderio vltimo Rey'de los 'L'on*'
gobardos : crnbio vn su capitan Du-1
que deJaciudad Nepcsin llamad Do
dohombre
muy rico para que tra tas
macho*
Sctftnj*
Por muette de Felk Quarto suc ec- se como fiie eiectoen SummoPon*
tifce vn hermano de! mesmo D tique:'
cto canonicamente Bomfacio Seguno hijo como dzen otros : llamado Con
do3pcro noposleyo al principio pacifistantino > porque afsi pndieTe hazer
carnente la hla papa3porque cierta par
lo
que pretenda en Italia . El Du
te d cl Clero se aparto y eigo a vn Dlos
que fe dio tan buenamaay tan lib
,
coro presbytero CardcnaJ, mas quiso
ral
sue en dar dineros -que cl cano
Bios que euro poco por quantoa los
cl ponticado para cl hijo o hermano,
v eynte y cte dias depucs q sue inrruy
los quenoquifieron obedecer vien
so m u ri o y que do en paz cl Bonifacio.
do mucha gente de armas araedrenS<;jv4. 4
El papa fane Sylucrio no queriendo
tados hzieron loque Jos otros,y asconsentir en Tas heregias de los Gricsi sue hecho Pontifce el Con'stantiu,

gsnicnlo que utiiiano Emperadof


endo hombrede capa y espada y Cm
q u cria hie preb por en ga no y con tray
tener otros merecimiecos mas que vfur
cion,y priuadodcl ponticado por ci
par lo que no era suyo ni podia tener
Capitan Belisariory suc llcuado en de*
con buera conciencia . Esto h cho
ftierro y en su lugar sue pu cil o Vigilio
qucdarh alginos que no quisieroa
su Arcediano que d ciseau a mucho fer
nipor mcdo ni intercs consentir cn la
Pontificcjpero sant Sylucrio viendo q
cection del Constantino, y assi j unaqucllo no se podia hazer, congrego
tan d o se criaron otro nueuoPonti/ce
concilio y descomugo alo$ que sueUamado Phiippo 3 este era monge Bc
toit en su dcpo/eon y a Jos que eligienitoy
Abbad empero como c Con^ron al x'lixjcomo parece parvna episto
staritioo tu'uicssc mas faitor y iendofa*
la Dcrtai queanda cn los concilios.
orecdode
Defderio boluio se ei Phi
Pero muerto celb rodo, y cl Vigilio
lippo
a
su
monasterio
Acaecto assi
quedo por paprfy conel martyrio alm
mesmo vn hech notable ci dia delac
piomuchoscrimincs de quefue accu**
sagracionde
Constantri) : y sue que
ftdo.Acercadc muchos autores pued
como todos los Obifpos y Pcdados aa
e ayuntar a esta sexe a scism>otras dos
dmiieTcnhuydos
: no haliauan qui^n
"cntreclPrificado dt Conu y Sergio
consagrase al nucuo Itds pero to^
de los q u al es noliallo rnemoria sino en
pando
con vn^eorge'biffo Pt-cne-*
los CardcnalesdcOnufrioypor fereo
lino compelicrn le que 3c xcnffc
fade muy poco momenro ro euro d
y
consagrase : y viendo que epcdian
ellss y aunque cios Daman feptima y
Vna
coa tan nefanda ; eJ dicho Obsp
ctaua fcisma, yo cuare mi orden , y
creo que va bnctta porque procuro ha* khizo vna paticaen qoe'eprsuadiQ
:zcr mencionde que esfabido p y n puesto de rodilJas que n hziefle cos
tan escan dalose y tan fe a l ygeia : y
iponedud*r.;' \ - ,
Scifm*,?.
Hailaagorahcmos ydo floreandoy que mirasse que aqueo se l dauaa
hemos rratado cosasde no muchafub- lliombrS;y-que--Dlos4o-,c:stigflfi
crudmente aun en esta vida. Pcto vk
"fancia.nicofa que al IccTtor de gusto:
y -
'4o ;
quan granderecho tnia Simacho a "la
dignidad pontifical ; pucssant Gregorio eu cl Dialogo dize que vn diacono
IlamadoPascual cstuuo mucho tiempo
ib-4i.4o cn c* Pur8atorio padecido cruelcs pe~'
* * " *
nas parque siguiola opinion de Lau;"
rcnciofendoclverdaderoP'ontificeSi

Libro seguaclcr
dolosque guardatian a Conantino
que lo llcuaua por sanctidad amenazaron le y dixeron lc que hizice io que le
mandduan no que moriria . El no te niendo la conlancia que conuenia lo
ordeno de ordencs Menorcs>y otro dia
lo ordeno de diacono y de las mas or de
nes5y afsi sue lleuado a S.Pedro no ac

colo viuiocon doores cruclcs nopudicndo sc moue r m as que vna pied ra y


de aquel mal mono J Jazeu mue h os autores mention de esta scisuia^issi corao
Mattheo Palmcrio en las addicioncs a Likro.A^
Eusebio,y I ermano Contraco , y cl q ma tlt
proguio la croniea de Bcda , y Philip- ^"^genc
po Bcrgomcnfe 3 Paulo Emiho Vcro- vtA^. i

pasudo de Pcrlados y de gente Bec! esta


stica mas de guerrerosy armados, y to~
mando cl George o r ros dos Obispos
uu delco niukados como cl lo consa.
graron, y aun dize que el melmo Do
mingo que el sue consagrado murio cl
Paulo.de manera que aun en vida de
otro Ponritcc como lo que en ningun
tiepo despucs tuuo dcrccho,y assi etu130 a illa Apostolicavn aioy ocho me
ses y onze dias vacante, y aun dize que
hizo ordencs, atinquc efco ao lo hallo
tancarojpero no ay que tencr ecrupulo : pues jo lo ruuoel cn tomar la fl~
lapapaljClo esciertoqueproueyo mu
hasyglesus y obispadosy otros pcrla
dos y dignidadcs:au n que despues Estephano los priuo como aindignos . No
quedo Contanttno sin castigo porcla
maldad que acometio por que viendo
cl ccro los malcs que auia cri Roma y
cl pcltgro de la yglcsia vniuer sah j untos
todos cn su congregaci de cornu n cc*
fenthruentodicron al Conantino por
herctico 5 y feismatico, y cligcron al
Estcphano que sue el cercero de los as
si Uamados . Y el junto Conciiio cn Ko
ma p.ira tratar de lo tocante a las i tu agi
ns , y de caraino fuepreso cl Contan
rino , y dbute de todoslos perladosy
detodo cl mundo suepriuadode ladig
nidad Papaliy despojado co gran igno
minia dei habito Pontifical ,y Ucuaron
lo a vrunonastcro y alli lo encerraron
y lo uixicron monge . El Georgio obispQ Prenedino porque no tuuoconsi*
ciacn toque era obligado, Dioso ca
ftigo porque desde ci mesmo dia que
coosagra aConstancino quedo tullido
y lo quelc qaedo de k vida que sue po

n en se en su historia Franc e a , y Martin


Polon en la su y a genera , Sabellico, y
Nauclero con otros muchos.
Muchos anos dcpucsdc lo que he- Scifmt.K
mos cour ad o padecio la yglcsia vna gra.
calamidad , y sue cn los asos de mil y
ci n queuta y ocho. La causa hie que co-
m o los Rumanos de su y o scan aroigos
denouedades utentaron de consenti miento de la noldeza R omana criar
cu Pjnticea oan Mincio lin consen
tir los presbyteros Roman os ; y los
que tenian derecho cn la clcckion , hcch elo sue coronado y llamose Bene
dicto noueno,no curomucho esta obra
hecha con liuiandad p orque dentro de
poco tempo dcsagradandoles la m;i-/
ncrade gouernar de Bencdic-ro ccharonsama de que era indigno de aquci
Jugar suprme) : y fin mas sundamento
fucclccio otro Ilamado Iuan : cl quai
vfo de la vicaria de Christo porespacio
de q u arc n ta y nueuc dias, y llamose
Sylucrc Terccro , y lMatina lo ponc
en el n umero de los papas . Paados
cil o s dias los de la parte dcl Bcncdcto
tuuicron cales mafias que lo rcHtnycron en su papazgo . Pcro siendo de ani~
mo cobarde por noie ver en otra co
mo la paada se concerto con vn Arec
dia no desant Iuan de Lctran hombre
ricoy poderoso , y dando lc gran fuma
de dincro edio y renuncio cn el Arec
diano > lo que no era suyo ni poda , y
assi sc quedo sin el papazgo el Bencdcto> y el otro Ueno de vienco se apoderodcloficiodcpapay llamose Grcgo
ri O) y corneno a tratarse como Ponuisicc . El Bencdto como era hombre
facil y de poco peso dio lc pena de aucr
renun-

DelaRepuUlcChristiaha.' /
renunciad y quieraboluer a fer papa
que segun parcce, de rodosa clleyua
mejor y qucrido tratar de que le suesse restituydala dignidad el Arcediano
o Grcgorio,dixo queyaauia renunciado en cl y que no lo d exaria: en sin Gregorio se tu uo fucrtcmcntc con ayuda
de dineros y araigosy ai cabo el se dio
tal mafxa qu murio con nombre de papa5y tuuo lo segun Blondo ., y Pltina,
por espacio de dos anos 5 y segun otros
poco mas de vno, y otros machos auto
resdizen que hizo bien su officio y que
cn todo represenco gran autoridad . El
Benedicto andaua muy fatigado de ver
seinferiorauiedo sido poco antes mas
que todos y creya que con la facilidad
que lo rcnunciara,pudiera boluer a tomar la dignidad de papa:y no hallando
los medios para esto comeno a qucxar
ie publicamcne de que le hazian manitcstoagrauio cn no lo rcconoccr por
Patorvniucrfalpues cn efccto lo cra;
Pcro a fus vozes y querellas no vuo orc
ja aberta porque cra ya aborrecido de
todos por fusdefordenadas coibrcs:
y porque cra hombre ccioy itSioca ,y
asidctermino de concertarsc.c el Grc
gorio de quien auia recibido mucho di
ncro^y cl medto que dio sue; que e Grc
gorio ie diese cterta parre de la ciudad
cn que viuiesse y que las tentas. sucTen
a mcdias-,y aun Gotifrcdo Vitcrbicnfc
dizeque ci Sylucstrc quearriba nombre viuia tambien cn Roraa , y que vuo
tres que seamaron Pontifces : y que
diuidieron la vestidura de Chfsto,y assi concertados todos tres reparticron la
juridicion y rcntas.-por los Patriarchaclos5c! vno moraua cabe sant Pedro , cl
otro enfanctaMarialaMayor^yel Be~
nedicto tenia su c ortey palacio cn cl
Patrarchado de sant uan de Letran.
Esta es y suc vna de las cofasmas nefan
dasydnadedolerfc todo Christiano sobre las otras que han pastado cn
la yglesia , y yo mesmo qaeia efcriuo
estoy pasmado y atonito . Gracias, a

1541

Dios que no permite tal en nuestros d


pos.-y estodeueferfreno para alguoos
censores q fin saber las cofas pakdas
reprehenden las prsentes dziendo q
too tpo passado sue mejor.Era Emperador a la fazon Henrico Quarto el
quai sabiendo Io que pasaua en R o ma,
y como las cofas de la yglesia estauan
en total perdicion como principe Chri
stiano y que aquello leincumbia ael vi
no a Romary hizo llamamicnto de muchos pcrlados assi de taia, comode to
da la Christiandad con proposito de ha
zer Concilio sobre las cofas prsentes,
y juntotodoslosperlados quefepudic
ron juntary elando prsentes los tres
que se Uamauan papas fucron quanco a
lo primero priuados de fus dignidades,
porque sue deelarado que nnguno tcniaderecho al Papazgo, y para laquietud y remedio que se pretcnda, defde
all fucron cchados de Roma con prote
stacion de queeriancastigados si boluian a ella hasta que les fnefe aado el
entredicho, entonecs el Emperador y
los demas pcrlados teniendo por ede
vacante la lla de sant Pedro: eligieron
Pastor quela goucrnae y con el fau or
d cl Emperador suc clecto vn obispo de
Banucrga Aleman 3 y cn su coronacio.ir
senombro ClemenrequefueScgunda
delosassiliamados* Laman algunas
listorlas de Bfpaoa a este pontifcc obi
fpodcBurgos : como se puede ver m
Ja historia gnerai cn la vidadel R cy
Alfono que gano a Toedo 5 y cn Ja
* dcCid Ruydiaz que k me porosh
ginal bueno, pero no IkuamngMm
no : porquefue error deJaetra q por^
dezir Bbcrgense k llamarqn fiurg sc
OnnfrioduequeesteOfspose llamaua Cadolo* Piatina dtefeque Suidegero3 Onufrioanadeque se Ilamo en fa
coronaci OoorO rPiaunay todosos
demasdizen que Gleracnte :yola co~
m opni sigo en esta parte y la mas re
cebida.Tbien calla defpues d cl Bener
ditfoalos Antipapas Syluestre y Gto

Libro scmnuo
goro y ponc pnrcompceidor de Bn
dicte a vn Niw 0I.10 bran ces que a b fa
7,00 cra Obioo de l;lorvnda,elta variedad Onurio nos a tlcchirara <itici*ii
nm.s Usinas no hx/x en lus Pontiecs y
Cardcnaics nus que toca1 cl Ponttcc
y pallat aJcbntcjy assi cu ranto que no
haiaremos mas la/, ie^uiiemos lo mas
rccbido porqtie por effas parce.s no tcnemos los inouos hbros de mano que
cl vit) y cuuq. Boluiendo pues a io de la
ch d a fui o ranbuen lin cl Pmperador Hcnriro.*en premio de fus trabajos
pidio le uec dada la corona imprial
y ai iceuonadopor cl mefino l'onutice. Viuio cl Clmente solos licte me
cs^iciumccu qcn ci'pacio de lieu: a nos
nwrievon feys Pont Hccs . lUpofhcro
de los q u ales suc Nieolao Secundo de
spucs que hi/.o al^unas colas de buen
Pontlte, y ve/nio los majes que cada
dia se iuzian er las dedones d lo,s P&
pav: proucyo de canon y extrawu;anrc
coin o en lo venidero no pudie'c fer cle
Uq Papano solo de los Cai'dcnalcs: y
Cjueacltos q u ed a le a q uc 1 de re c h o , c o %Jif}.cJ# moparccccnel Pecreco. Ay bec h a me
twmm 4a- ciori de esta feismaen muchoa aurores,
if{i*
y aUcndc de los cgados, ay otros assi
.kx f .c.Ho como Hcrmano-Contraro cn fus Chro
^^'.s
mcaSjLeon Jiuicnfccn la historia del
' * * monre Calno,y Otho Piinm<>icnc cn
fus hiroms.Deas mmes del os pon
titfcts intruso s no halo hecha m u dia
m cn ci o n Solo hc ley d o d e c 1 <, * r c tu > ii o
Sexto que fimdo ddfcerrado por cl Hm
pcador, murioen cl monaiierio CIudaccnc.
1ht fit ff?un rfl'ropofiso jhtjsudo la cpie toc4
a Lf> /< if vus cu Lis c/rHiones de los Smnmos

SffS Nieobo Scgundo que suc


SjM. p*
"/ifcpS ^4*Xlf^m Squndo que c
'^t^ U&mauaantcs iiclnio : pc*
m defpues quetomodeargo de 1a na-

ucdeamTe.Iro noc stuuo qiictopor*


que vn ^oucnuiaor del i m p cri o cn L6bardia altcrn la paz dent 10 de pocos
dm* , por quant o corrumpio con dineros a muehos obilpus r y a orras personaspncilas cn d:oiidad '/eclcialica.y
asidercnninaron alccrar la y^cia con
nueua Iciima.y nombrai on por Anreclinoa vn (,,'aiolo Obiipode Panna:
cl quai c llaino Hotoiio , y {in d u da
Ohui ii> p.iio muy a la li.-cra la dma
p.ilada poi\pu- no ha/.e eao dlia , no
c poicpie in.Isi que hccho elo cl (3 o
uernador del nupctio luei^o ptocuro
llcuarlo p o r t- w e 1 ca d e a r n a s.Aial a ?. 0 n
vitancon notubre y obras de 'liniia
niisunos GouiVedo y la vnrnola MithiUlcsio qnales cran a la la '/ los ma.v
ricos de Palia 1 y vtendo cl a^ratio <]uc
c le ha/ia al Alexandre : detet minaroti
de de se n d cri o .y asi vuo '.ncjia cn Ko
ma y por dmcras partes de Icaia,iias
conoltiendo cl (-adolo lu culpa ic suc
a M d an ^ y deali einbioa pctltr penitencia al Snrnmo Ponr;li> r, ( >uosdi~
7.cn que jamas quilo cl luiiorio rcn e i a r f q u c p o r e p a e i t ul e u n c u a n Q s
perlcucro cn su contmuada y qyc ca
cla murio y y que; ci papa Atcxaudft
contrreqo Coneiiio cn Manntaadpn*
de lue depuclio y anathcniati/.ado . lia
.i lait ,.'i;a a ral>o ejuedando A locaux
dio q nier t? y paciieo . VA Gilbcrto que
suc causa de a 'dsma rambcn sue perdi^nado a petiiion de la P.mpcratri^
Ynes^y U) fn/ociiar dcpuc* en Ar^obipo vie iianena jur uc vn gran error cu lue..M lo vcrciuos.
N O
V V o n me ha q n ier ud cn
la ygicia dcspuc:> de dabo - porque viyicna cl mdmo Eittpcrador
icnrco Quarto .cn las a n os de mil
y ochciua de C'uo comeno a d
cima scima cotioristc b cuctita que
y o Hcuo:y f'ucH'kesla maocraMucr- '
to Alexandre .Seguudo , sue eledo II
debrando Arcediano y muy or dom o de
bygda : cl quai suc monge Bnit o y
tm

DelaRcptibl ica Christkna;


tan zeloso d ca ygesia que por ventura
despus del Apstol sent Pedro ningu
no tuuo raaszelode ella , fue llamado
en fu coronacin Gregorio y fue el fep
timo dlos que fe llamaron afsi.Estc Sa
m o Pontfice viendo cora o el Empera
dor HeriquelIII. hazia muchos excefsos y fe entremeta en cofas que no era
suyasde embio solemne embaxada en
laquai le pedia q como hijo de la yglea mandasse deshazer los agrauios que
en Alemania fe hazian en vituperio de
Ja sede Apostlica, y que esto le pedia y
rogaua como de Padre a Hij o , y que ha
ziendolo hallara en el toda la piedad
y amor de Padre ; que donde no csta
ua determinado resistirle por todas las
vas possibles y no consentir cofa que
fue (fe en deshonor de la Sacro fanta
dignidad Pontifical . El Emperador
aunque no le respondi a lo que el Pa
pa pedia no fe al tero: mas dix o que esta
la bicn>y que deuia mirar como el Pon
tisice Romano no dcuia vsar de su po
der hasta pedir confirmacin del Empc
rador : como lo auan dexado a /Ten
tado fu padre y Clemente Segundo > y
losEmbaxadorcs insistieron en esto mu
cho,pcro euantandofe va Arobifpo
de Colonia que estauaalli prouo con
tantas autoridades y razones que elEtn
perador nojestaua obligado a aquello
que los Erabaxadores tuuieron por
bien de callar : y aun confefaron pu
blicamente fu atrcuimiento y en fin de
esta vez ni el Papa ni Emperador fe aui
nieron . El Emperador yuafe poco apo
coenduresciendoy mostrando fe mas
enemigo de la yglcsia : porque como
en tiempo dlos otros Papas auia he
cho lo queauia querido, y agora halla
na resistencia lleuaua lo mal : y afsi yu
descubriendo fu maldad y esto tan
publicamente que los Saxones viendo
que no obedefea al vicario de Om
ito fe alearon contra cl y le negaron
la obediencia , Pero aunque el E m pera
dor vio esto , no curo de enmendarse

"

yj

antes como era feroz Ies hizo guerra y


los venci, pero m uy a fu costa porque
perdi infinita gente mas tan confiado
quedo de esta victoria que ya no tema
a Diosnia los hombres . En tanto que
estopastaua en Alemania el Demonio
tramaua en Italia vna tela como labor
de fu mano^y fue que el Arobifpo de
Rauena Gilberto que fue causa dla seis
ma paada,dio orden como fe hizicfc
otra . Pero antes que vengamos a esto
dire lo que passo . Este Arobifpo de
Rauena viendo quan enemigos est au an
el Papa y el Emperador bufeo maneras
como poder fer u ir al Emperador t y assi trato con gran secreto con vn ca
ballero Romano llamado Quncio^que
por quanto el Emperador cstaua desla
uenido con el Pajpa qu si quera hazer
vn gran seruicio,al Emperador y fer bie
pagado por el , prendiefe al Papa, el
Quincio no fe alboroto ni pufodifsicul
tad algunay luego dio el fi, y lo puso
por obra El orden que tuuo fue este,
jto los mayores amigos que tenia "ac
modados para vn tan nefando hecho: y
venido el dia de N'aidad estando dizi
dolamiade! Gall el Summo Pont
fice en la yglcsta desancla Mara que es
dicha al Pesebre : entro con mucha gen
te armada y llegando al altar asi del y
lleuolo a fu casa preso sin poder ser ret
stido de nadic.Gan alboroto fe mouio
enlaeiudad,y assifue toda cHaa la ca
sa del traydor de ludas, y la derribaron
y sacaron al Papa y a quantos hallaron
en cafa del Quincio que eran criados o
amigos los desnarigaron,y a otros ma
taron , y el Quincio viendo el peligro
escapse y no se teniendo por seguro fe
paso en Alemania .-adonde el Empera
dor cstaua porque efperaua grandes
premios por la hazaa diablica que hi
zo. El Arobifpo de Rauena que auia
dado el orden hablo al Papa manfaraen
te y a os dems Cardenales porque au
no fe auia descubierto la celada: y afsi
queriendo se librar del peligro que po
V
3
; -'dk'

Libro segund
diacorrer si se entecha su maldad parti
fe para Rauena3y all no se astofscgando
trato al descubierto sus malos deignos
porque el tpalo descomulgo con so
lemnidad^ lo priuo del Arobifpado.
El Emperador porque fucse de todo
punto juzgado por malo y iniquo per
suadi al Arzobispo de Maguncia que
juntase Concilio y citasse al Papa y lo
diesse por no legitimo Pontfice 5 el parecido le queaqucllo no era malo por
agradar al Emperador lo, hizo : y alli
se hizieron mil desatinos 3 en fin la cofa
vino a que el Papa descomulgo al Em
perador y lo priuo del imperio, y a to
dos los perlados y seores dess digni
dades,y estados,y mando a los electo^
res que tuuieen, por sede vacante el irn
perio:y que eligiessen imperador Catholico y hijo de iaygesia. Assi mesmo
absoluioarodoslos estados del impe
rio del juramento y omenage que le
tenan hecho como a fu, seor . Mucho
perturbo esta sentencia a los Alemanes
y assi tomando consejo con el tiempo
se juntaron todos lo$ estados,y despus
de muchos dares y tomares embiose
\n requerimiento en forma al Empera
dor para que dexasse aquella via que lie
uaua y se reduxese a la ygle/a y que do
de no cmo a cuerpo daado le aleara
la obediencia , y que esto hazian en
tendiendo quele scruian , y desseauan
que tomaste mejor camino . Muchom
to esto el Emperador ? y assi comeno
a ablandar y hizo protestacin de estar
obediente ala yglefia y a fus Vicarios, y
luego hecho vn instrumento de esto fe
embo a Roma , y suele pedido a fu San
ctidad que quisiesse llegarse en Alemania para concertar las cofas tocantes
na yg'lesia,yei Sancto pastor creyen
do que todo era sano y bueno determi*
no poner se en camino y assi lo hizo,pe
ro Hegado a Lombardia fue anisado co
mo el Emperador se aparejaua paradeftruyrlo hasta quitarle la vida, el Pa
pa Gregorio siendo lo que auia pas

fado creylo, y luego se vino a las tier


ras de la Condcssa Mitildc , y alli fue
muy seruido y guardado . El E m perador luego bajo de Alemania con sea
les de humildad no como hombre que
quera destruyr a Italia , y buscando en
gaos 3 quiso engaar al Papa y dixo
que venia i pedir misericordia a su Padre.*y de ello hizo seales bastantes pa
ra otro que no fuera tan doblado co
mo el s pero cargando muchos princi
pes y seores del Papa vino en confor
marse que el Emperador sueste abuel
to prometiendo la enmienda , pero en
lo que tocaua a la pri uacion del impe
rio que ya cstaua priuado 3 y en la peni
tencia que auia de hazer por lo que
auia hecho remitise al Concilio ven-'
turo^y el Emperador hizo todas las se
ales de obediencia que fe podan liazer,y juro de estar por lo que e! .Conci
lio ordenaste del y todo esto fue fingido
porque hecho esto procuro uer al Pa
pa en usmanos,y no saliendo con esto
trato con los enemigos del Papa y con
otros que el hizodcnueuo que el papa
sueste depuesto y hiziessen nueno Pon
tfice. Andauan en la corte del Empcra
dor el Gilberto Arobifpo de Rauena
(hombre malo sobre todos los miem
bros que ha tenido la yglesia) y hallan
do lo bastante para la dcstruyeion del
Summo pastor , y para otra qualqicr
maldad de comn consentimiento de
aquella congregacin del Demonio sa
lio hecho Antichristo y enemigo de
Dids3y siendo coronado fe llamo Cle
mente Tercero . Quedo muy pagado el
Emperador que faliesse el Arzobispo
de Rauena y assi lo adoro,y llenndolo
por Italia hizo que sueste reuerenciado
de todos3y llego con el hasta los muros
de Roma'; y le dio muchos combates
por entrarla^ as los de dentro fe fu pie
ron tener tibien que por mas que hizo
jamas la pudo aueralas manos:aunquc
cstuuo tres aos cercada la ciudad. Fue
a esta fazo ayudado cl Papa de G uillcrs

rao

De la Repblica Ghriftn.
moGuiscardo porque vino con gran po
der y libro al papa del cerco en que esta
va en el castillo de Stangel . Es verdad
que fu venida no pudo ser ta presto que
ya el Emperador no vuice entrado en
JRonmay se corono de Emperador sien
do acompaado de gente de guerra y
de pocos perlados que lo seguan, mas
como vio que el Guifcardovenia,temo
y dio a entender que tenia que proueer
Jas cofas del imperio en Alemania,y af
si se fue huyedo que esto es lo mas cier
to.Y porque vio que el Guiscardo traya mucho poder el Antipapa no oso es
pcrar,porquc bic veya el quenole yria
a su contento i dentro de Roma queda
na. El papa Gregorio viendo se suelto
y libre y muy rcuerenciado y seruido
del Guiscardo dio gracias a Dios : mas
viendo que Roma quedaua muy fa
tigada de las guerras y cerco, de conse
jo de Guillermo Guiscardo pasto la cor
te a Salcrno-.y all estuuo bstala muer
eja quai i e vino despus de auer gouer
nado la silla de S.Pedro digna y sanlamente dozc aos y va mes y tresdias.
Pue varn justo y pi, y de todos fue loa
do y estimado faino de los Alemanes,
que como enemigos de la reformacin
que el quera hazer lo infamaron . No
porque muri Gregorio cesto lafcisma
antes el Emperador estaua en fu rcbeldia,y afsilos cardenales determinaron
proueer en lo que era de fu ofsicio,y jim
tando fe a elegir pastor vniuerfal > sali
electo vn varn de inculpable vida liamadoJDcsidcrio monge Benito y Abbaddel monte Casino y en su corona
cin se llamo Victor, Auida , Ja digni
dad lo primero que hizo fue descomul
gar al Emperador porque toda via esta
tua rebelde y cenia consigo a su Idolo y
ludas el Clemente fcifmatico , y de to
da punto determino licuarlas cofas co
el rigor de fu anteccsor^pero no tuueron mucho erfecto fus pensamientos:
porque muri luego , y afsi no turo fu
pontificado mas que vn ao y tres me-

i$6

fes y veynte y quatro das. Por fu muer


tefe juntronlos Cardenales y eligie^
ron a vn Othori Cardenal de Ostia hom
brede pecho,ypartes quales las auiame
nester la ygleiia,y llamse , Vrbano Se
gundo, este Pontfice para dar orden ei
lo queconuenia , determino salirse de
Roma y ileuar su corte a Melphi por
quanto en Roma auia de secreto y en
publico mucha gente, que fauoreda
las cofas del Emperador, y deay por
asegurarse mas , pasto alas tierras de la
princesa Mithilde,y luego junto conci
lio y aprouolas cofas que fus antecest'o
res auan hecho contra el Emperador
Henrico.-y lo dio por descomulgado co
fu An ti papa Clemente . Y queriendo
hazer fus cofas con gran libertad fe pas
so eri Francia y entrando cnla ciudad de
Claramontc hizo llamamiento de to
dos los obispos y congrego concilio:
y tratando de las cofas del Emperador
y fu Antipapa los dio por descomulga
dos , y procuro el remedio para que la
yglesia sueste mantenida en paz , pero
el Henrico fue obstinado y fu poder
era grande, y afsi no fe pudo dar me
dio en onze aos y quatro meses que
viuio , y despus de muerto eligieron a
Pascual Segundo , y a esta coyuntura
muri tambin el Clemente fcifmarico
pero no por elfo cesto la scismarprque
los valedores del Emperador eligieron
a vn Alberto , y muerto este a vn Tucodrico ', y al fin en Rauena ( muertos
estos) quiso hazersc Papa vno llama
do Moginulpho , pero todo no vali
nada porque Pascual resisti a todos
Jos inconuenientes : y al Emperador
castigo Dios en fu vejez ? como lo me
recan fus peccados : porque fu hijo
le quito el imperio: y muri descomul
gado : y le fue hecha como a bestia en
el campo sepultura de piedra, adonde
estuuo cinco aos hasta que le fue otor
gada Ecclcsiastica sepultura por el Pa
pa, yafsi acabo la cifma que susten
to Henrico Qarto , desde Gregorio
Y 4
Scpt-

Libro segundo
Septirao que a buena cucnta turo veyn
te y vnano , y algunos roefes . Ay hecha menciongrandeJen Lamberto Sahafna Burgense en su historia, y en Lo
Obispo Ostiense en la historia del monre Casitio,y en Qthoi Frinsingene , y
otrosmuchos.
/ ,
Mucrto el Emperador Henrico MI.
ucccdio leHrico V.su hijo.-'cl quai au
quea los principios hizo muestrasde
serhjodelayglesia,despuesfuevn mal
principe,y dio mucha inquietud a toda
la Christidad , y prcndio al Papa Pafcual,y assi hizo orras cosas q yo no pue
do dczir aqui porque no son de mi.histo
ria.Muerto Pascual succedioGelaho se
gundomongedeS , Benito,y Abbad
del monte Casino.El Emperador sabida la muerte de Pascual y de la lection
de Gelasiarbaxo en Aeman, y creyen
doq con el electono auiadeganar nada
determino juntarlos perados de su va
La,y pidioles que cligiessen tllos Ponti
fce Romano:porquc el Gelaio auia sido electo sin su voluntad 5 y assi se hizo
ycriar en Antipapa vn Arobtspo de
Braga en Portugal, y pu/eronlcnom'
bre Gregoro , como antes ;fe 11 amasse
Mauricio 5 ek gido luego el Emperador
le pidio que lo abfoluiee porque estauadescomulgadoporPafcual,y el lo h
zo. Assi mesmo le mando que lo coronase3porque la corona que refeibiode
Pascual noauia sido de algun effecto,
porque auia sido con miedo y violenta
mente.EI Gregorio todo lo hizo muy
a contento del Emperador * y assi sue
estala vndecmafeisma que vuo en a
yglesia,lo quai passo en el ano de mil y
cientoy diez y ocho. Grandes maies
vuo en Roma en estetiempo: porque
auia gentes vezinas de a ciudad .que fauorecian ascosas del Emperador :y el

Pastor vniuerfa juntosy conformes ei


gieron a vn Gido , perfona illustre y de
Francia>quc era Arobifpode Viena,y
llamose Caixto Segundo. Quando supo el Antipapa quicn era Poncificc , vi
sto que se vcnia para Roma no osoespc
rar lecn ella,y assi fefucaSutrio y ali
estuuo hasta que pasib lo que lucgo co
taremos*
El Emperador estaua en Alcmana
muyinquietoy mal obedccido y qucriendo se vegar de algunos con quien
elteniaenojo.-pcrsonasrcligiosas y bue
naslehablarony le dicron a entender
quan desuiado andauadc loque deuia
vn principe Christiano,y dixer lc que
todo aquello proccdia de las dcfobcdiencias contra laygctay su pastor : y
que escarmen tasse en loque passo por
su padre.En En tanto lesupieron dezr,
que determino bolucrse a la mejorparte:y luego embo su embaxada al Papa:
por la quai le pedia quisiesse auersepiadosamente con eLque desde aquclla ho
ra le prometia fer lehijo obediente.Y cl
Papaembio su Legado y todo se hizo a
gusto y fabor del Papa , yccsto cesso
la scisma.E Papa Calixto embio a Sutrio que renunciasse Burdino , que assi
se llamauacl Antipapa,y noqueriendo
embio vn gruesso exercito y cercando
lo y combatiendo los muros : sue toma
doprefoy traydoa Roma,y cauallero
en vn Camello despojado de los habitosEccleasticosfuemetido cn clla , y
despues el Papalepcrdonola vida y lo
hizo meter monge*

Papa no teniendoc por seguro se passo


en Francia,yno auido gouernado mas
que vn aro y cinco dias murio en el mo

Mj|S do en los arlos de mil yciento


y treynta, muerto el Papa Ho
l
norio Segundo, fueelecto In

nasterio de Cluni, y alli sue sepukado.


Los Cardenalesquericndoproueer de

nocencio Segundo. EstePontifice que


riendo restituyr alaygleael patrimo

^DeUdtodecimascsma, conlasotmqm U
lUmos hafta U que se remato en el c$nc~
lo Constancicnjc. Cap, IX.
*
f^j^l Mperando Lothario Scgun- Seism'

nio

De la Republica. Christian."
no que tnia vsurpado Rogerio scnor
liV/ VIMV vv... .
_
" *'
de Siciliarcomeno a le hazer guerra, y
no aliendo bien3comofuele araa que
quedaua preb e papa , vn Pedro Lcon
h ombre principal de R o ma rico codiciando cl potitifcdo dixo3que In noce
co era mucrto 5y de rai manera Jo per
sil ad io c] allegando amigos y a otros vi
no a seapoderar del Papazgo^y Uamose
Anaclero y para comenar en bien lo
primero que hizo sue robar y aquear
losremplos de Roma>y con esto se hizo
fan rico y poderoso que el Papa Innoccncio no suc ballante a resistirJo,y assi
no halando ocro remedio se parb cn
Fra n ci a y de ay en Aemania addefue
m u y bicnrecibido del Emperador Lotharoy le prometio que se partiria lue-go con el para Italia y lo p or nia en su si*
Da y assi Io hizo, porque vino muy po*
dcioso,y lcgado enRoma no vuo qui
recsse ni hablasse contra el papa. El
Pedro Lon o Anaclcto vicndoquc no
podia rsistif con ayuda de fus amigos;
e econdio por enfonces, y assi cl papa
qnedo egnro y muy aficionado al Bmperador5al quai corono con muchap-<
pa y oeimiiiiad.Hccho esto cl Empera
dor vicndo que dcxaua a nnocencio
quieto y abfsegado dcterrmno partirse para Alcmama. No sue bien salido el
Bmperador quand o cl Antipapa Ana
clero parce i o en Roma y con ayuda de?
Jos suyos que cran m u eh os e apodero
de gran parte de la ciudad : y comeno
a exp cd ir b u1 1 a s y a p ro u ecr e n rod o e o m o verdadero pontifice . Mucho ntio e Papa Innocencio esta afrenta y
no pudiendo remdia ria por si embio
a gran priessa a pediral Emperador ay u
day ellohizo:y lohizocomo Catholi
co Principe , porque baxo de Aema
nia con gran poder, de suerte que ninguno feleatreuio5y entradoert Roma
boluio al papa Innocencio a su silla ^y
a este tempo murio el Anaceto que
sue e mejor remedio para acabar se la
scifma; pero no scacab de todopun-*

157'

toporquc aigu nos que sigian ! oph'


ni o n del Anaclero craroo cn papa a.va
Cardena lamado Gregtio , y llainosc despues Victor3pero co fue.co de
poco momento porquc ant Bernardo
,v^vv *
"
r
x
que en aquel tiempo era de gran auctoiid en la yglesia le persuadio a que sa*
dexasedeaquello 3 y assto hizo , y cl
mesmo persuadio a los Cafdenales que:
andauan con el que e viniefen a laobe,
diencia de Innocencio y assi acabo l&
scifma despues de ocho aiios quec*
menara^ .:
En el an o de mil y ciento y cinquen- Stifmd' q.
ta y n u eue murio driano Qiiartay
succediole quatro dias despues lejat
droTercero de manera que a buena eue
ta diez y eys an os defpues dela muer te
de Innocencio comeno la decima ter-*
cia scifma, esta por aur rraydo muchefs
inconuenientes y auer tu ra d o much,
nosobliga fer mas largos, Puescomo
la mayor parte delos Gardenafes que
cran veyntcy qiutro eligicssen a Alx
dro5sey s que quedauan , no conte n tan do les loheclo se apartaron y eligierori
enrresiaVo O&auiano amigo del Em
perador Ffederic Eneobarbo^ o Barbarroxa, y assi comeno la dcima tercia scifma. A lexandro que era el verda
dero pontisice sintio mucho la turbacio
que e cauaria en la yglda si el negociopaflua adelante y por eo embio a
pediral Emperador q uc mraie a su of
fcio y dieseagun ord de master que
no pasaste aquel mal cn mayor dano;
puesaquel era propramente u oficio,
ci emperador no solo no hizo lo cj pedia ei papa antes rcpdioconpoca reuercncia.-y le dixo que vinicc a Pauia ai
ddc auia mdado lamar al Victor y cj
alli conocerta qui tnia derecho al p
tisicad o3si n tiofe mucho Alexandre -deo> y embitd' el Emperador dos obis
pos al icho A exandro .Ic requirieron
q ue fuese adonde estaua e Em perador
y que al en presencia de muchos prela
dos a manera de Concilio s trataria
v s
i*"-

Libro segundo
!o ^msucniaalayglcf ,yaltipo
de saludarle no lo quifterjtratar como
a papa mas como acardenal lo quai pro
cedio de q er dela vaia de! emperador
y no gusto q fuee Aexdro electo} to
do esto nroenel aima el fumo ptifice y creya q auia de parar cn mal ,pero
guarddo su auctoridad losdespidio Cm
darlesrespucsta alguna,y de ay fe partie
r para ei Antipapa Victor ai quai adoraro y saludar como a verdadero papa
dde se vlo como yua todo por mal carnino , y el emperador guiaua el negocio para fu prouecho3y afsi el como seguro de q su partidoauiadeyr adelate
alegre y connado se partio para Pauia a
dde sc auia de hazer la jta,y legado
el Antipapa en la ciudad,el emperador
lo recibio c toda su corte como a verdadero pontifice. Poco defpues q el Vi
ctor entro ena corre del emperadorvi
do quto caso se hazia del,muchos que
deeauan grangear al emperador comar a tratar en pubicoy en fecreto
como Aexdro no deuia fer ptisice:y
q el verdadero vicario de nueftro senor
esu Christo era Victor, y esto lo funda
a c grdeseyes,las qualestbi suelser malcntdidas,y entdiendoloel
emperador y vido q no venia Alexandrojuzg al Victor por ptifceMagno
y nizo las cerimonias q suel hazer alos
papas qudofon electos.Y Aexdro fa
bido esto Juego procedio ctra el cmperadory ctra Victors auidolos req
rido en forma de derecho,le$ fenao tic
poparaqdefistieTen delo comeado,
porq dde no los defcomulgaria , ellos
no hizier cafo de lo q el papa Alexan
drohaziary assi ellos defcomugo y los
dioporscismaticos. El emperador tenia guerra a la faz en Lbardia y tnia
cercadaaMiiyassi profiguioelcerco
yporqsudemonio el Victor estuuiese
ftmmtt masau gusto embiolo aAlcmania para
Ttlll A aUa Pr?ucy esse y despachasse.-noio q
dehsmn tocaua a a ygldia -, mas lo q quisiee el

emperador.Alexdro no fe tuuo por se

guro'en Rom a y assi sc suc a Fracia; por


q alli era el abrigo de losfuirsospdrlces3y defpuesdc fer recebido c mucha
reuercia feg la religio de los rcycs de
aqlreyno cuoco ccilio para laciudad Cmi^ cU
de Caramonte : y allidcfcomulgo de ummtn\*y
n u eu o al emperador y al Victor. Eoeste
medio endo aborrecido Frederico de
los Italianos por las crucles g u erras 4
leshazia : determinar de aiarfe ctra
el,y a todoslos gouernadores y alcaydes echaron de las ciudadesy castiilos
apelliddo religio y q pues no reconoda cl emperador al ummo vicariode
Christo nodeuia fer auido por se no r.
Esto se hizo c tara diligecia q todo el
rndo boluia por el papa Alexandro 5 y
c este ticulo y c deponer al Victor cn
trotodo el poder de todas las ciudades
dela ygeia proueyendolas delas coi as
necefatias alaguerraestuuier debaxo
del apeilido de papa Aexdro de mane
ra q au q andaua aufente y suera de R o- .
ma,yaera tenido y estimado. El crapera
dor vido esta nouedad quifo fe cgraciar c el rey deFracia,y afsi leefcriuio
pididole q se viesseo enlarayadclcalia
para q alli tratasen deapurar quien era
el verdadero ptificc5y eiFrces acepto
cl puesto y la hora y afsi vino.-mas cl cm
peradornocatreuio temiendo q nada
delo q prtendis fe auia de escctuar. El
reydeFrcia aguardo algunos diasy to
rnoio por testimonio y lanofelasmanoseneirioq diuidia aqllas dosnaco
ns. El emperador como no vino trata^
uadejtar ccilio como st a elle perte
necieraaqll o, pero c todo efo acudic
r algosperlados creydo q fe rcmata
ria estas cofas. Empero Aexdro dixo
a rey de Fracia 4 noembiaTeallaa us
obifpos porq ac]l era Ccilio q el cuo fTurs*
cauayassillamoa concilioy ceebrolo
enTurtqescnlamefmaFrcia.YFre
derico visto estoboluio deAiemana en OmnUi
icalia y traxo para su seguro al Antipapa tmm^
Vcto.Pero llegado etLucamur.cra
esta buena coytura para que el erapera
dor
*

DeJaRepiiblicaChnstana*
dorcabaraconsu pertinacia : pero no
quiso parar aqui3 antesrado alos perla
dos q veni co el Victor q eligiessen suc
cesor y ellos lo hizier asi3y saio vno
i-o poH?/ liamado Guida naturalde Cremayllam ose en su coronaciCalixto IILotros
dizen q Pafcuakpero no es assi porq el

15g

prometidonada nquitdoas espra


as.El emperadorFrederico y occidral
tnia puesto enaprieto al papa em pero
sabidopor Guillermo rey de Siciia e
estado en que esta u a el papa adereo
dos Galeras ligeraspero bien adereeadasy metidas porel Tibre se p 11 siront

Pascual despues entro enia comedia (q


en Roma en poco tiempo.
tal era la q el emperador reprefentaua)
El papa noquiso salir de Roma empec estos Antipapas. Acabado el ccilio
ro embio dos cardenaes para tratarco
fd Turs Turonsefen Frcia determino partirel rey de Sicilh negocios y agradecioe
seAlexdro enIralia3porq casi todos los
mucho el cuydado qauia tenido defu
perlados en publico3o ecreto lo conopersona. Ei emperador apreto el cerco
ci por verdadero pastor9y el asseguran
de Roma5y ei papa no renidose por fedose deste camino por mar 3 vino a Sici
guro se metio en eiertasbarcas y se sue a
lia addeel rey delalfla lo recibiocomo
Gayerayde alliescriuioal emperador
a su senor por fer rributario a la yglesia
de Grecia: y a todos los principes Chri
Romana 3 y lu ego a parejo lo necessario
slianos de estado en q ctauan las sofas
para el resto dela nauegaci:y lo acpa de layglesia. Castgo Dios a Roma y a
no hasta Roma3adde sue recibido con
los q estauan suera con el exercito impe
gra alegria. Ya dixe como Frederico arial porq uego q el papa salio dlia vinia hecho juta de muchos perlados emno tgrande pestiicia q murio infirma
pero aque estau en ella no gustau de
gte3y cl mesmo emperador alo el ccr
aqueldcsatino q hazia el emperador, y
co dexdo alCalixto muy entronizado
assi sabido qAexdro estaua en Roma
en el palacio deS.Pedro,pero murio lue
se alegrar mucho.-y veyaseles en las co
go de la mesma pestilcia3 y eigier a o
:
uersaciones y en los pareceres qdauan*
tro ilamado Ioa Vngaro>y llamose Paf ^if PM*<
El emperador aq baxo poderofo descua. Aduierta el lector q en el suceder scfal*
de Alcmania-rnoveniatanbrauo como
Jas otras vezcs3mas con todo eslb hazia
guerra a las ciudades del papary assi Ile
go hasta poner cerco a la ci u d ad de Ro
El emperd- ma. A esta fazo el emperador Emanuel
dor Griego de Csttinopla vido qu maltratado
reconoce d anc|aua el ptifce dessedo q el imperio
"yicmode ^cci^ta^ ^e reduxesse a Oriente como
hrijo.
antes lo estaua embio al papa Alexdro
embaxada solne offrecidolesu ayuda
y porq pareciesle q no le pedia nada en
tctin dixo qdesteaua q la yglesia grie
g a se j taise con la Latina y q est o se po
dria hazer si se j taise el vn imperio y el
otrojj q si en ag tiempo esto se podia
hazer era en esta coytura pues elerape
rador occidtal estaua trebeide a la ygiesia.El papa no quiso por entees innouar nada masembido msajerospro
prios.-le agradecio la oferta y ayuda3 y
en lo de mas hablo con generalidad no

estos Antipapas ay diffrencia end e los


auctores3porq dcfpues dei Victor pon
aPascual y deipuesdePascual aCaixto,
este error es manifesto3po$q el Pafeua
sue criado co cardenald! GalixtOjy as
si voyyoc lacuta verdadera.Bolui-
do pues a :mi hst;Qria3sbi!,a -.porA;exaa
dro la uete deGali^to^ya ckd'md
Pascual 3 Iuego lo descomulgo3y a esta
coytura vineron los embaxadores de
Grecia.*pero el papa no.qui[o ayuda. dcl
Griego c tara costa y aii.cestotodo lo
q prometiaMichael eruperador.Freded
co y&defeaim la paz y seya su paoa
pap para Akmania por proueer lo q
iraportaua a su irnpeno.-y qrido acome
ter alg medio con e papale embio vn
bispo; pero AlexMto no quiso oyrta,
por q los recaudos eran en injuria de la
dignidad ptifical. Los Italianos estau
*
csttes eadefender al papa Akxdro, j^f;^*
por?

Libro segundo.
porq edifcaron vna ciudad de su nbre
c] oydezimos Aicxandria de la Palla, el
quai tiruio le pueron porq bu ria u de
cila pero oo pasaron rauchos mcses q
cl Einperador recibio hart o dafio cT ella
porque vido q Italialo perscgua bob
uioaella5y cbatio la ciudad y nca la
pudocntrar,y no querido eDuque de
Saxonia estar mas ticpo defcomulgado:
dixo al Emperador,qmirasse como auia
grauc escandalo enel mdo por su dure
za:y q aque hasta lli le auia seruido q
en lo venidero determinaua boluersc a
lamejorparte,y assidealliadeltefauo
recio la parce de! Papa Alexandro ,' Mu
cho sinto el Emperador la ausencia del
d u que de Saxo nia fy assi se partio para
Alemania,pero no decanso en ella mu
chjporq defseando vgarse de los taianos : boiuio la quinra vcz en calia
muy poderoso,y los taanos dessedo
severvegadosleoffrecieron batala ca
pa5y el no reusando la pelearon de poderapoder. Al principio parecio qos
de a parte de la y gesia ( q este apellido
traya Italia)yude vecida, porq sue tomado de los impriales el cstandarteMe
S, Pedro, pero poco despues cayo del
Cauallo el Emperador Frederico devrs
botedelanaqledio vno, y suc tcnido
por muerto , y assisernejoro el estado
de ia ygea y salier vcedores. El Em
perador de allia quatro dias aparecio
bueno y fa no,y estado en su rida trata
do del iuccclTo ' la bata!Ia5ycomo auia
quedado muy destroado estaua muy
fatigado,y no sabia q ordtener parav
garseryaunq su animo era de bouer en
Alemania y rehazerse,noselo acsejaron}antcs jtandose todos los grdesse
ores le hizieronvna oracio,por la quai
lcmostraucomoDioslocastigauapor
andar suera d ia obedicia dcla yglefia
y qleaconsejauan q se reduxeslsea ella
porq donde no>desde alli j urauan y pro
, testauan de no acompanarleni seruirle.
Esto visto por ei Emperador hallando
ccrradoslos caminos de suvgana5em
bo embaxadaal Papa pidiedo miseri-

cordia y protestando de obcdcccry reconocero por vicario de Chrito. Esta


uaa lasazon ei Papa Alex ad r o en Venc
cia y alli e dio o r de comoviniesse cl cm
perador, y en fin vno y sc hizo todo a sa
bor de Pontisicc5y cl Emperador le bc
so cl pic,y tiato c cl Pascual q cruel An
tipapaqrcnciaTc ,y forado a tllolo
hizo,y d i o sc 1 c c 1 A r o b i p a d o d c Bena
uto j y assi tuuoin esta dccimatcrcia
sc i foi a ,d e sp u e s d c a u c r turado.dicz y c
te afios. Algunos aurores varian cn est o
de la ccordia del Papa con cl Empcra
dor,porq Philippo Vcrgotncc y N au^
clerodizc,qclPapa Alcxdro al ticpo
qsesalio deRoma por cl Tibet modo ^4.40.
cl habito Pontifical , y torndo vno de
vn su fier u o se vino dissimulado a Vcnc
cia y se entro a seruir cn vna y gesia 11amada de ancta Maria de la piedad , y q
estando alli algunos me se s suc al cab o
dellos conocido devno llamadoComo
do,y atonito de ver vna talmudana sc
fuccallando alduque delaSciiona,llamado Sebastian,y lc informo de lo que
p assa u a .El du qu e oydo estomando inquirir aquello era verdad > y dcpucs
con gr sicio se aparejo cl se n ad o y to
da la elerecia y salido con procession
fueroo a la dicia yglcsia , y adorandole
rodos como a Papa le mudaron los ha
bites y lo lleuaron con candeias cnccdi
das hafo la ygeia de S . Marco s: y alli
pu esto en el atar bendixo al feu ado y
pueblo y e dio as gracias por cl cuyda
do q auia tcnido de honrar la yglclia.Sa
bido por Federico que los Vcnecianos
aman liecho aquella honra a su contrariorembio a su hijo O dio n con gr excr
cito contra Venecianos : con dtermina
cion de hazcrles cl mal qpudiesse, orde
no Dios muy aLrcucs los designos del
Eraperador.-porq enla batala naualfuc
prefo el hijo y vecido cl exercto. El pa
P a quando tuuo al hijo del Emperador
en su poder.-hizo lo poner a bue recaudo con determinaci de no soltarlo hastaqsupadreviniessealo bueno , y assi
le suepcdidoqrestituycfsc todas las suer
cas

Dela Republica C hriftaria.


asy lugares dela yglesia :y que estara
por lofordnasse la yglesia: en lo toc
te a ia penitecia q auia de hazer por los
ecandalos q aua dado a la Christiandad.Otrgd to'd esto c<5 mucha huiHdad5y dado egurode cpirlo vitroaVenecia 3 y el papseassetito c la nigetad que suele en tales'actos a las*
puertas del euangelistS.Marcosadori
de estaua todo el mundo , y llegado el
cmperador a la precia del papa:el pojjotdlaku tifcenh,zon^ng ebltede corte/Ja
toridaddci Y -prostrdo se el Federico a fus pies el
|)owi/w. lotuuo assi porgrpiea detieporeprehdiedoe delos maies c] auia hecho
en roda la Christidad,y ponido el pie
sobre la cabea le dixo aqi depalmo
a n d aras sobre el Aspisy Balicoy librementehollarasa Ley al Drag, y
cl emperador rixo3no a ti lno a Pedro,
respdio Alexandro,A Pedro y a mi. Y
assi se concluyoia paz con gran alegria
dandoe depues el su m o pontificee
beso dela paz en la boca tres vezcs.
0m nm. .Porqueelcapiruloqucsesiguedene-i
asfismas* .cessidad hde 'cr largoquiero eneste se
alar cn vna p ai a b ra otcas eisraas q casi no se haze mcnci dlias en las vidas
de los ptificeSj pero yo haldo bastail
te rast rode elas las notare aq ui porq ue
si en (os tipos venideros alguno trarare de vidas de pontisicesy las citare se
p q ya vuo quihablaedelas acj co
poca-uz. Digopuesq alldedelas trezc q t go ctadas ya cartrzena y decima quinraq direenel capituio gui
te ay citas' q se si'gue.En-el ano de ochociencos y riouta y vno se JcutoScrgio
q se n'bro rercer deos assi Uamados
contra Formpso, noruro qo cicrtos
d tas y sied o' cpeiido rensicio En el ano de nouecientos y cinco por muerte
de llcnedicto quarto entro Le V.y no
anicdo go u cru ad o mastf vn mes y diez
dia-slo despol'yovnGhritoforoy ohi
zo meterstXje.El Christasoro sue papa'
sietc aieses y.otro IbmadoSerg-io eqii
to el ptificado3y lo hizo entrar en reli-

i$ p

giy elqdose ccipapazgo.En elo


de nouecitosy cin queuta y cinco suc
electo en su m o pntce lu dnodcdmo
y el emperadorOrh jro ccio en R o j/^t{r^Uj&
ma y depuso al porifice/rsro el nolo pu- y\inon el
do hazer pormas dcmcritos q vuiese r,cr~or%
en el papa, aq ausa hrtos como lo dze lu Tritemio cn fa historia Iriaugife,y en su lugar sue puefto Lco octauoj
y despues el mesmo o boluio a! papaz
go y \o tuuo por espacio de tres mcies
y vey ntey ocho diis,y rnuerro lu ego se
opuso otro ctra eLe q se UamoBene
dicto, y despues de auer preuldo en lo
qecupo la suer te vn m es y ostze dias
fueforado adexarjo q no tnia justamrepor m dado del emperador y bol
uio el Le oclauo y poeyo padkame
te la fil la de S, Pedro y' alininas!susmas vuo fuer de poco roomeco y ek
tcmbaraados los auorcsen iashilorias,q ditcuhouimce cpr.edente
der qualfue e! ptisice'legnimo , foipechoso. Y esto b a st a para lo q prometio este capiculo y vamos d^r in co este negocio en el capitulo iguiente que
sindudaeslleno deaeaecimientos
%Ds U decm.t quarta y quinta f:ifmct que luy
glefi&pitdmoye lasmfas quepjjahfven'tt:'-
conciliCof'eincUnfe1nft*degirpftof^m
uerfahy elo quefuccio enet Conalo Ba-

^^^^i'O holgara q nb 'tuu'er masq Sc$m4t S4"


dezir en esta nrateria po^b
%ura dcllo no auer paceci~
do-la ygletafantos trzWps5
mas pues yapasso, bien fera q pogam^s
por memora las cosas q'pjrbh,prc|
ailde de seroirparasabercfa$:r'bien
aprouechara paasi'po'r nieiros pecc
dosvieremos otras semejcs3con!0 hbs
hemosdeaucr n-e remedo delas.Do
zictcsanos jutos psiar desde el cm
pode FsedericoBarbarfxa,q ttof
go la yg!eua)hasta el imperio deV vces
aoenel quai tiempo estuuo en muclia
paz y n vuo quien la enojae;ni d los

Libro egundo.

eccchsticos ni scglares\ pcro liegados


los anos de mil y trezientos y se tenta y
ocho : cemeno a auer hartos maies,
demanera que turaron mas de cinquen
taanos fin auer quien los remdiasse y
su principio suc el que se figue.
Gregmovn
Por muerte del papa Gregorio vndc
dtcimp*fi cimoque paiTo la fla AposloUca de
dRomaUfi Auin0n de Franca a Roma : se juntaU qHetja- ron jos Cardenaes que estauan presen
-Mm tm* ts en | pajacj0 facro que era junto a
P *
sant Pedro para elegir pastor vniuersal:

denalesdesseando elegir papa a Tu voluntad , "y mnouar cofas pidieron ai


Pontifice licencia para salirse de Roma porelgrancalor dclveranory dando otras caufas3partieron se para aciudad cle Fundiaddc fueron recebidos
muy cortefmente dela rey na luana que
cra de Napolcs: y de la Proena . El fin
destos Cardeoales no auia fido huyr Tr4ha}o
del calor sinodel Papa : dei quai estau rfww 1
estomagados porque -los reformo en. Mm\
muchas cofas , principalmente en lo to

y el numero era de diez y seys 5 los doze,


Francefesylosquatroltaianos 3 cada
vna destas partes desseaua que fuese de
su nacion elpontisice,los Italianos como eran pocos! desconfauan de salir
conloquepretdian : yafsilacofaesta
ua udofa^ los ciudadanos Romanos
viendo los trabsjos que la ciudad auia
padecido defpues. que l corte RomanaseaukpassadoenFrancia : pediana
los electores que les diecn paltor dcla
oacion Italiana para que los mantuuiefseentodapazyesttiuiese en Roma de
asiento, en conclusion despues de auer
tratado entre fi lo que les parecio otro
dia eligieron a vn Bartolome PregnanoNapolitanoy Arobi fp o de B arri ei
prfp^ quai o era Cardena y en;su coronad$C*rdml cion se liamo Vrbano Sexto , y aunque
es verdad que peso a los electores iuego quefuenombrado roda via se hizo
lacoronacony fueauido por Sutnmo
Pontifkepacincamente3 pero estosuc
poco tiempoque no fueron tres mefes
cabales. Nauclerodize,quevitalapor
Q"M-7*
a de los Romanos sobre que les dief-

cantealostrajesy pompa con que andauan, otros dizen que por fer cruel y
tenerotros vicios por lo quai dixeront
que se apartauan de su obediencia. Tra
|ando pues einegocio que pretendiart
con la Reyna lusns y con Honorato
CaietanocondedeFundi que era gouernador en Campania por la ygleia:
mostraron como auian ecgido a Vrbano pormiedoy temordelos Romanos: y que era nombre cruel y aspero
el Vrbano y assi le infamaron y le pusie
ron tntas tachas 5 que le hizieton aun
ndigno del Arobifpado que antes tena.La salida delos ocho Cardenaes
causo aboroto en los de mas : porque
ninguno quedo con cl papa , faluovno
que era Cardenal del titulo de fancta
Sabina,y afsi j tandofe vnos con otros
despues de mirado con mucho acuerdo lo que pretendian hazer : se juntarondecomunconsentimiento a elegir
nueuo pontifce y deponer aleIecto,y
afsi en vey nte y ocho de Iulio5 por man
dadodetodoslos Cardenaes publico
clPatriarcha de Constantinopla > co-

senPapatalianofaierondiziendoJta
liano, ralianoj pcro vn Cardenalde la
farailia Vrsina que pretendia fer papa
losdesengano: porque dixo claramente que era Frances,y enfonces viendose atajaclos dixeron que era Papa el arobispo de Barriy que estose hizo de
medoporquellegaronensondeguerraa laspuertasdel Conclaui.Pues estan
do Vrbano pacifico y quieto,ocho Car
: -" *' '

nio Vrbano nunca auia sido verdadero


papay queeraintruso9y que demendo del pueblo Romano auian hecho aquello,y que afsi estando fede vacante
la fancta silla Apostolica fe jtau a pro
ueer de pasto vniuersaxomo a ios que
incumbia aquelo. Hecho este protesto
ycumplimientosemederon en su C<
caui y despues de muy mirado eiger
en competencia de Vrbano a vno lama

do

De la RepuMIca -Ghristian.
do RobertoFrces de nacionry natural
de Arles. Este al tipo de la coronaci
Primerami scllamoClemte y sue el septimo de
' pd en esta losassillamados. Hecha estaeectioel
nucuo ptifce hizo lo q ya adiuinauan
los Romanosrque sue paar la corte a
Frciaa la ciudad de Auin3adde estu
uo mucho tipo como en orra parte de
esta grau obra lo verera os. Esta diuision
assi de prelados,como de limites dio oc
casi paraqmuchos principes Christia
. . y
j
nos to masse n la._
voz vnos del Vrbano
orros de Clmente. Al Vrbano q estaua
en Italia,obedecia ralia, Alemania, Vn
gria,Inglatcrra. Al Clemte obedecian
Frciay todaEspana,aq aigunosdiz
q Portugal obedecia al Vrbano. Sobre
este negociovuo grades opinionesentre doctores y vniuerdades y cada vno
tnia su opini65q era la q hazia el ptifice aquien teni la obediencia losreynos.Embiose aquexar el Vrbano al emperador: y el oyoalegremte la embaxada , y embio proprios mensageros al
Clmente q como esta dicho estaua e'rt
Francia pidiendole ahincadarnente qui
siesse dexarse de aquel negocio.-q no po
diatraerebuen fn.El Clmente tenidoen pocoal emperador Vvcncelao y
presumiendo de mesmo noquisohazerlo.q lepedia ni dio orejas a a emba
xada antes traro mal a los q la Ueuau y
assi los embio n respuesta dizicno q
Vvcncelao no era para el gouiernodel
imperio.Poco despues Vrbano fabedo
como la reyna Ioana deNapoles era c
Occftt de
las guettas tra el y q auia dado sauor a t gr mal la
deNapolts, pnuodel reyno:ydiola inuestidura a
Carlos obrinodel reyde Vrigria , el
qualdespuesde auer pado rnUchasco
*
JU* as c cl duq de Andcgauia f q auia de
rcynar despues de la reyna Iuana se apo
dero dei reyno deNapoesy por aslegu
rar e est^do q tomaua quttoja vida ala
merria reyna" iuana,la quai renia bl me
recda porq raato a su m and o e rey An
dres de Vngna ahogdo.lo,c ay uda de
Xus mugeres q para semejtes maies ori

. 160

valicntes
gracies
*y ' de
' *>

corftges.
-3-
Y a-s
" iiia passadp.;nzeanos^el j$M^$>,4s
Vrbano y toda via perscuerai^laiffMV
ma y no fe poniremedio 'gunp.'ites
yua de mal en peor, porqel mediojpar
q bouiessen ala obediencia suy estant
cerrado por fer aspero y terrible el papa
y assi trayendoen la memoria a injuria
q auia recebido de los cardenaies: abi
do qsietedellosquer sus ctrariose
stau en la Ciudad deLuceria en la Apii
lia los cogio.-y venidos a fus manos los
ccho en carceles terribles y les dio crue
les tormentosy passdo co ellos el mar
Ligulicoode Genoua metiocincode
llosen vnos sacosy loshechoenel mar
y los dos teniendo buena Ventura huye
r al Clemeftte;del quai fuer bien re- ,
cebidos y su auctotidad se hizo mayar.
Boluio Vrbano a R orna y hechat cruel
obra murio a crnto de todos los tomanosy assi le pusierovn letrero au se
pultura cformeasu condiciriocja
quentay cinco cardenaies para l mage
stadsuyaporquequedasseaeloseverd.adcro derecho de hazer electi de nue

uo pontifier . .
M u en o el dicho Vrbano los cardenales q sehalaro prsentes visto como es
taualayglesia sinpastorvniuersalsejta
r en suGcIaui y siendololoscatorz
osqsehallrpresteseligieroaPe.rino
TomceloNapOitano.'cl quai se amo ^f^4cj&
en su coronaci Bonifaco ; Que sue el continu U
iioueno dels assi Hamados.FueBoni- fuccefsio det
facio varo de rriucha auctoridad yaunq vtrdadert
hallo eompetdoriiempreprcurque $mt$se'
Roma le fuesse rruy subje4a,y
de
su mario los magilados ppxncfuQ
mas q fus ntecefcres.Y porq el castill
de S.Angel era vn orral de cabras el lo
reparo y hz'ovna fortaeza t principal
q ha Cdvnfettc buen para agu nos
umos Ptifices.E Cieme etauae en
Awinmuy seruidoy reuerciado : pe
ro el mesmo ao q murio Vrbano mulo el t.b'wn^r esto del morir Cemte
e'el mesmo afio q Vrbano no me pare
ce

eh\

Libro-eguh

'

ccta% verimiles porquebunacii


tad Vrbadovuiocslclpoftifcadoon
>arosy feys mefesyocho dias,yel
Clmente quinze ak>ss onze mles y
vcynte y ocho diasque podemos dezir
que son dez y seys anos,y esto eslomas
cierto, porque acaecieron en cl pontificado dei Bonifacio cosas ( viuiendo ei
Clmente ) que no pueden correfponder con el postrero de Vrbano ni prime
ro de Bonifacio, lo quai yo pudiera pro

azonestauan en Romaymetdosnc
Conclaui eligieron al cardenalCofmato S ulmonenc: y juro de ceder de quai
;
quierderechoque tuuicsseal pontifica
do: hallando medios para que cessasse
la scifma y que si el fer ponifce auia de
seretoruoaello queelrcnunciaria. Es
to a lo q yo entiedo se hizo antes de fer
electo,y atodos obligo eljrameto hasta ver quien falia ptisice . Tomo pues nmmml
por nombre nocencioy suc cl feptimo tttlM Hc

uarporbreuesqueci Clmente expedio en estos tiempos:mas pues a la narracion desta historia nohazenmucho
ios3nos yo lo dexo para rai historia del
mundo:adonde podre tratar deste meuAmpap nester mas largamente. Muerto el Clemefi4 fcs jnente loscardenales de s vaia estdo

de los afsi lamados . Nopudo hazer "def*


Inocecio lo j juro porq fu vida sue po pow^w#
ca:y no viuiomas cj dos aos y vcynte
y dos dias3y afsi muerto los cardenales
quefeguian su parte enrraron en suCclaui3viendo como la scifma yuaadcla
te y no fc halaua al g u n medio para la

>
>
-

cn Autnon eligieron alcardena dPe


dro de Luna Aragones illustre y doctif
simoenos derechos, aunque despues
vso mal de sus leyes y canones: como se
vera adelante. Ested Pedro antes que
fuesse electo con los demas cardenalcs
que estauan en Francia trato que aquel
que fuesse electo jurae de renunciar el
pontificado cada y quando queelotro
queera pontifice en su competencia hiziesse lo mismo,para quitar la scifma , y
afsi fiendoconsagrado sellamo Benedi
cto.X II.y juro en forma de renunciar
en qualquier tiempo quefucpetidor
renunciassc para el bi dela yglesia. Vv
cestao que cra emperador a a fazon po
diaponerremedio en esto si suera para
cllo mas no siendoo ni para otras cosas
que tocaua al imperio determinar los
electores priuario de la dignidadry pro
ueer otro querernediatfe los malcsprcsentes que padeciaia Christiandad, y
afsifuc electo Roberto duque deBauie
ray conde Palatino del Rin. Bonifacio
nofuemuyrebotofoniay cofas qctar dei, porque todo fucuydado fuec
seruar lo que tnia y mirar como su cotrarionole hiziesse algundano 5 vioio
catorze airoby onze mefes,y muerto lue
go ejumaron ocho cardenales que ala
1 '

deshazer tomaron vn confejo bueno fc


gun ellos lo pretendian , pero no sali
tal,y sue que defpues el que faliesie ele~
ctoguardasle talleyy se obligasseaella>
y esto con juras muy fuertes. La ley cra
que el nucuo ptice no pudiesse crar
nueuos cardenales,porque d esta mancraturariamenos la scifma, porque ninguno deos prsentes querria quellenasse aquel orden tan mao adelante pa
recidoles que f fuessen criados de nue
uo cardenales aquellos siguirin la vountad del pontifice que los crio5o ellos
gustarian de ver nouedades . Auia afsi
mefmodejurar cl nucuo electo que en
quto en si fuesse procuraria n rodeos
renunciar,conquc Bcncdicto renuncias
se,conforme lo auia jurado quando sue
electo.Esto ordenado entraron catorze
cardenales que no eran mas y eligieron
a Angelo Coriarioeqalse lIamoGre Gregom a
gorioduodecimo . Hecho estolueg tinutUfffo
los cardenales embiaron al emperador cefsim A
embaxada y atodos los principes aqui *crfdem
pefaua de los malcs de su yglesia rogan Pmt'le*
doesque ellosde su parte ay udassen pa
ra que tuuiessefntantomal.Comenaronselos mediosy embioel emperador Roberto a rogar a Gregorio que se
llegasse a Sabona porc] alii veraia Benedicto

De k Repiblica 'Cirstiana
dicto y que all trataran ciel remedio
que se anciana buscando. El Gregorio
luego se puso en camino pero en el fue
ailado como el Rey de Francia que
anoresa al Benedicto , tenia ordena
do deprenderle Sabido estopor Gre
gorio , determino no pastar adelante,
el Benedicto que sabia la trama, y co
mo venia seguro publico que por Gre
gorio quedaua , y no por el, y assi no
vuo cfecto este negocio , Gregorio pa
rece que .fe entibiecio de la primera vo
luntad, y quebr la jura: porque clos
aos despus que fue electo Hizo vna
creacin de Cardenales : en la qual sa
lieron quatro , aunque nunca fueron
au idos por tales , hasta que despus al
fin d la Sdfma fueron recebidos como
fe vera adelante. De la occaion que to
maron los dos Pontfices de no venir
a S abo na , conocieron los vnos Carde
nales, y otros que no queran los Pont
fices dexar el lugar que teman,y assi con
formes los Cardenales de Benedicto , y
-Gregorio,!!* pafaro a Pifa,y all celebra
r concilio,y todos conformes con otro
infinito numero de perlados que fe ama
juntado : dieron por depuestos Jos dos
Pontfices , y los condemnaron por per
juros hereges, burladores , y S cismti
cos. Esta pronciaci e hizo a cinco de
lunio del ao de mil , y qtiatrocientos y
nueue, y teniendo por fedeuacante la
ygleia Romana 5 eligieron al Cardenal
Dejle qm 'Fnty Pedro Filarcto fraylc de San t Frah
{eponedi- cisco varn de mucha religion , y mere
c qual de t:imicntos,quefc llamo despus Alcxan
TfiT Pn ^r0 ^' ^rros c^zcn cluc c^e negocio de
fmL "fc! *a deposici dlos dosPapas,fue de otra
#0 ptejp, manerarconuiene a saber que el Concitherdade- lio los cito primero, y assi me parece a
mi que fe deuia hazer. El Benedicto co
mo astuto y muy docto en derechos res
pondi que si auia competencia entre el
y Gregorio,queno tenan ci aueriguarla ellos , y que estaua muy marauiliado
desangran atreuimicnto . El Gregorio
tcnicQ tntcido que el era el verdade

ro Pontfice respondi con gran auctori


dad, que siendo el elegido canonicannen
te:q ellos no tenan auctori dad para cobocar Concilio,y que ya que c hiziefCt
Concilio no quera que fucil en Pifa si
no adonde el mandasse y le parec ee ; y
asi sealo la Ciudad de Achikgia3y as
si fe parti o para aquella Ciudad con cier
tos Cardenales , que le quedaron : y con
otros que el crio , pero no fueron los de
Pifa alla, an tes vuo grandes contiendas
entre los Papas,y la juta dlos perlados.
El Emperador jto tambin dieta y cor
tes en Franco Fordia , adonde fe hallaro
Embaxadores de los Papas, y del Conci
lio de Pifa . Lo que all e determino por
parecer de hombres de grades letras fue
que el Gregorio poda j untar Concilio,
y no otrormaslos de Pifa estando bastan
tmete informados dlas dilaciones de
los Papas prosiguieron fu Concilio, de
lo qual fe sinti mucho el Gregorio, y te
miendo que el Concilio hara algn de
creto riguroso contra el , y fe publicara
por la Christiandad , buco lugares se
guros adonde entretenerse hasta ver en
que parauan los negocios, y assi fe fue al
rey no de Napoles,adde estimo bie tra
tado de Ladislao rey . Despus pafo fu
corte a Vruino,y al cabo paro en Arimi
no, adonde era seor Malatcsta, y all
perfeucro, hasta que renuncio el Papaz
go. Ya clixe poco ha que quando fejuntaron los Cardenales de los dos Papas
en Pifa,cligieron a Alexandro. V.el qual
fue tratado con gran reucrencia, y el hi*:
zo fu officio bastantemente, y muchos
como a coa. inicua lo obedecian,yyuan
dexando al Benedicto , y"al Gregorio.
De los primeros que pretendier ganar
la voluntad del Alexandro , fue el Du
que de Andegauiaf que era Rey: dla f Anju.V
Pronona, y fue por pedirle que le resti tuyefe el reyno de aples , que le qui
to a la reyna loana el Vfbano , como ya
fe dxo 5 y el Alexandro creyendo que
aquella feria fcil cofa 1c dio la inuecdura^yjuzgoa Ladislao por no rey leY
gt*r

Libro segundo
gitimo.Esto hizo e! nueuo pontfice por
que cl rey Ladislao obedecia al Grego
rio. La congregacin de los Cardenales
y Obispos qe estauan en Pifa, segn los
mas authores , en todo lo que hazian te
nan' buen fin : porque les parescia que
siendo muchos Pontfices, el mesmo mu
do juzgara aquello ser desorden r y assi, o de verguena , o por fuera serian
depuestos todos tres , y fe criara vn fum
mo pontfice de comn consentimiento
de todos. Onufrio en fus Cardenales no
es de ese parefcer , antes muestra que el
Concilio de Pifa era el que tenia dere
cho para elegir , porque quando fe me
tieron en fu Conclaui, no innouaron na
da dlo antiguo, ni juraron de renun
ciar si los otros que fe llamauan pontfi
ces renunciafen. En fin fea fe 1 o que qui
fere, que en lugar de dos papas parefeie
ron tres , y todos tuuieron cortes , y to
dos Cardenales , y todos quien los obedefcie/Te, No vuio el Alexandro mucho
despus del pontificado : porque no fue
papa mas de diez meses y ocho dias. Era.
este pontfice varn de inculpable vida.
Era muy limosnero y tan liberal que Phi
lppo Vergomenfe dize , que folia dezir
despus de papa que auia sido Arobifpo rico , y Cardenal pobte,y Papa men
digo : porque afsi como yua subiendo,
.* afsi fe alargaua en dar. Exorto al tiem
po del morir a los Cardenales que en to
do procursen el bien y paz de la yglesia 3 aunque fuesse a fu costa , pues aquel
perder era ganar. Muerto Alexandro y
celebradas fus obsequias , luego fe en
cerraron en fu Conclaui , y despus de
mirado bien lo que yua en acertar,acerSiemprefe taron mal, y eligieron a Balthafar Cofa
um este Po natural de aples , y llamse en fu co#>^cpr/of ronacjion lun Vigsimo quarto , alguiu
nos dizen que esta election fue violen
ta : porque a la sazn el era legado y gouernador de Bolonia, y como tenia exer
cito parefeio forofa. A lo menos el garja tenia de ser papa : porque dize Philippo Vergomenfe, que al tiempo que

le pidieron los Cardenales parefcer so


bre quien seria pontfice ? Respondi,
Dad me a mi la vestidura y mitra de sant
Pedro que yo ser papa , y sin mas ele
ction fue auido por limmo pontfice.
En fin,o de vna manera , o de otra el vuo
alas manos lo que el delscaua. Mucho
senta el Emperador Roberto los males
que por la Christiandad paisana , y qui
siera remediarlo,mas no poda , y deter
minando juntar vn Concilio vnuicrfal
adonde todos los perlados dclayglesia
concurriefen, y los embaxadores de los
principes Christianos fe hallaTen con
poder de fus seores , en este tiempo mu
rio el Emperador Roberto , que no do
xo de hazer falta. Los electores tenien
do por vacante el imperio , fe juntaron
a hazer fu election , y estando en esto el
lun viendo que el rey Ladilao de a
ples fe auia apoderado de Roma, env
bio a los electores fu embaxada , y pidi
que le focorriefen con gente, pero no
le oyeron , porque tambin tenan a el
por papa sospechoso , como a los otros.
Ellos empero mirando las cofas como
estauan eligieron vn Emperador , qual
conuenia , y fue Sigismundo rey de
Vngria.
Continuase lotocante a esta [cifm*, con tod*
lo que en elU imito baja que tuuo fu.
Cap. XL
ADA vno de los papas
quisieran agradarle : pero
Gregorio fue el primero
que embio el parabin de
la election y la aprouacion
del imperio , y lo mefmo hizo lun Vi
gsimo tercio. Pero el emperador fe hi
zo mas con el lun, y afsi, o por amistad
antigua, o por otros fines: ellos dos die
ron orden como cessafe la fcifma , y dan
do fu consentimiento el lun dixo que
haria, todo lo qnefuefe obligado hasta
dexar elPontificado por el bien de la faa
ctayglesia. Esto hazia el pensando que
ferias

De k Repblica Ghriftiana,
serian depuestos , los otros y que el fe
quedara con todo . Para esto hallaron1
que el mejor remedio seria'juntar Con
cilio yassi pareci a'todos , pero el pa
pa iuan sobre adonde fe juntara pufo
inconuenientes . Mas Sigismundo dio
la Ciudad de Constancia que era fubjecta al Arobispado de Maguncia , y
consintieron en esto el Iuan y Grego
rio : y cada vno hizo fus protestacio
nes El Benedicto no queria pastar por
esto, por que dezia que el lugar adonde
fe celebrau a el Concilio no era segu
ro , pero no fue esto estonio para no
conenarfecl Concilio : antes en lle
gando Iuan vigsimo Tercio , enC onltancia se dio orden para que fe cl
brasse el Concilio , y afsi fe comeno a
Comentase Cnco ^ mes c^c Noniembre del ao
tl.Consilio. de mil Y quatrocientos y catorze, y dixo la milla del Spiritu fancto el mef
moPapa Iuan , y luego adelante a los
diczyeys del mefmo mes y ao fe co
meno la primera session , hallaron fe
en este Concilio los Cardenales de Iuan
vigsimo tercio y todos los de Grego
rio duodcimo , ialuo vno que quedo
en Arimino con el dicho Gregorio.
Allende del Emperador estuuieron mu
chos Principes de Alemania : y los Embaxadores de otros Reyes , olo Espa
a falto al pricipio , por quanto B enedi io sospechando lo que auia descre
pafo a fu tierra propra, que era Ara
gon , adonde fue recebido con gran
fiesta y magestad del Rey don Fernan
do de Aragon, porque le obedecan, el
Rey don Iuan el Segundo de Castilla ,
y el . Quien quisiere ver cofas particu^
lares en este proposito lea la historia del
Rey don Iuan y podra gozar de vna la
brla ktura Dexando esto a parte,
que no.faltara sazn quando digamos
a que tiempo vinieron de Espaa al Con
cili o* Celebrada la primera session del
Concilio todos los .Jpadrcs que, alli fe
hallaron vieron que no fe hazla nada
lino renimciauan ios Papazgos los que

I0

felkmauan Pontisices,y afsi pareca que


el mejor medio era renunciar primero
el que estaqa presente, porque entonces
'podran renunciar mejor los otros y
compelerlos-amello , tratse sto.yassile
hizieron al Iuavn requerimiento por
los concillantes y Emperador , que re
nunciaste pues lo auia 'prometido y' no
auia otro medio para dar buen fin enlo
para que fe aiiian juntado. Esto le doli
mucho al Iuan porque nunca crey que
llegara la cofa a tanto , y afsi dio fus efcuias de manera que fe vio del q ue n ha
ria cofa alguna de buen excclroy porque
el temi que lo auia de hazer por mal ,o
por bien: vna noche disimulandodel
ciudad dejConstanciafc fue a las tierras
de Frederico duque de Austria que des
pus fue Emperador, el qnal lo tuuo por
algn tiempo muy reuerenciado , sobre
lo qual fe trato enel Concilio que se dies
se remedio en tanto mal , y afsi le emhio
el Concilio al papa Iuan que nohiziefc
tal coa porque feria gran mengua de fu
auctoridad, y el Emperador le rogo que
miraste lo quehazia pero el no curo de
ello , y afsi fe tomo otra deliberacin/
fue que el Concilio y Emperador proce
dieron contra el duque de Austria, por
que auia ido en dar fauor; para que hu-r
yesle el papa loan, y le auia dado fauor
en fu tierra y el Emperador como seor
lo priuo dejos estados , y fus vezinos le
tomaron alguna parte de fu estado: por
lo qual el mefmo duque' pcrfuadio-al p
pa Iuan que boluicstel ConciliOjporque el noo poda socorrer rnasy queii
lo haziendo el estaa obligado a restituyr fu persona al Concilios en n naqu<
riendo por bien, fue tray'do prefo y pue
sto eri vna calec honesta^ y deptfc's'procediendo l Concilio" contra" el i'nenio
Iuan lo hallaron tari, culpado que :di<>
ron sentencia contra ely 'el mefmo: confesso fus culpas , y apil la acufaciony
penitencia v'com -^fee- en la -session
duodezima cl diho/c&Hoy enstnyei?
dader^ fingidamce rtincio ipapass
X a . . go;

'

...< .y labrse

Y no b"-%:y ^ CQ1G^ lopuso.en crcel mas epthtl


&em y se le dio cargode su guarda ai
'
conde Palatino del Rhin , y all estuup
por espacio de tres aos, al cabo de los
quales le alio de la fortaleza , de lo q le
acaeci dcfpues,saz abra para dezirlo.
. Ya estaua quitado el mayor inconucniente para poder fe dar buen medio en
las cofas de la yglela , que daua Grego
rio duodcimo. Este como era mas mo
derado y no tenia tantos doblczes, sin
mucha difficultad renuncio, y fino vino
al concilio fue por fus indisposiciones y
vejcz,pero embio todos fus cardenales
a el,.saluo yno que quedo con el,y dio fu
poder plenario a CarlosMalatcsta,seor
de Aremino,que el en nombre suyo, re-.nunciaTe el pontificado, yafsi fe hizo:
porque a los quatro del mes de junio del
memp ao renuncio en forma de dere
cho , y loando el concilio su san da deter
minacion le fue dado el titulo de carde
ra queia naj Tusculany Decano de los cardew&fto

#ales:y perpetuo legado de la prouincia


Picena, aprobando todo lo que uia heT
cho,y prouey.do en el tiempo que gouer
' naua,y alli recibieron todos los crdena,
ls que auian andado con ej , y los encor
poraron en v con el resto del colegio
y votaron- despus en la election-del pon
tifice qe fucedio. Hecho esto y consta
dol de como ya fe auia hecho la renun
ciacin por el ,.luego dexo el habito de
pontfice, y fe visti como cardenal y
persona priuaday
-Quedaua para rematarse este negocio
que renunciarse Benedicto, dcimo ter
cio que como-queda dicho fe vino a Es
paa y alli sCstatia^ obedecido de los
reyes de Castilla y Aragon . El concilio
quisiera rematar negocios, y por eo
cada da le embiauan monitorios y censuxasjpara que comparcciese.en el con
cilio, personalmente, p por fus procura
dores :pero no.queriahazervirtud.Al ca
Somato fe de embiar le otra embaxada
nastfelejnne,' mostrando le cpmo estaua
obligado a renunciarlo solo por lajura.

que hizo de renunciar si sus competido


res hazian lo mefmo,mas aun por lo que
dezia todo el mundo del. Y que pues ua
y Gregorio que prctendian er papas es
pontneamente auian renunciado, el de
la hazer lo mismo. l:ue con los embaxa
dores el mesmo emperador Sigifmdo,
y de camino hablo alos reyes de Prancia
c Inglaterra , que fe hazian a la sazn
cruel gucrra,y pidiles cartas para el Be
nedito, y caminando por us jornadas
llego en Niza de Prouena , ado ten i an
tratadas vistas, el rey de Aragon y el em
perador: pero el rey cayo muy malo,y de
aquella enfermedad muri , y ai si el Em
perador pafo a Perpian, y juntos el cm
El mfm*
perador y el rey y el papa trataro del or
ilorvitntn
den que fe deuia tener. Los embaxado- Ar<igof,
res presentaron fu embaxada: pero no le
besaron el pie, ni le llamaron sanctidad,
masserenissimo y muy poderoso padre
y a todos respondi generalmente bien,
y prometi dar buena conclusion : pero
viendo que a fu pesar fe auia de hazer lo
que conuenia, fe fue secretamente a vna
fortaleza y ista llamada Pcnifcla,que es
en el rey no de Valencia , y assi no quiso
hazer cofa buena . El rey luego le hizo
.otro requirimicnto, pidindole que rejiunciaTe,y corno al que no era pontfi
ce le alo la obediencia , y lo mesmo hi
zo Castilla: y de alli adelante proceda
el epeilio ctra el, como contra publico
Jherege,scismatico.Hecho esto,luego pa
ra testimonio de q los reyes de Ca.tilla y
jjktagon fe apartauan del Benedicto fcimatxo, embiaron fus cmbaxadres al
jsancto concilio:. Ips quales fueron estos*
don Diego de Aaya obispo de Cueca,
Hernn perez de Ayala prestamero de
Vizcaya y del csejo del rey, y al obispo
de Badajoz , y Martin Ferndez de Cor
doua alcaydede los dozelcs j y los dea-*
nesdeScgouia y Palera , y vn prior de
S.Benito de Valadolid. Por li reyno de
Aragon fuero.cl conde de Cardona,y el
general de la prden.de sancta" Maria del
fyerced de la redmpeion d'e eaptiuos*y.
tros

De k Republica Christkna.
otros hobres doctos y pernas de cuen
tajos quales entrados en el Ccilio die
rou sus embaxadas,y presentaron sus p o
deres,Ylo memo hizierlos embaxado
res del infante don Henrique maestre de
Sctiago5como se puede ver en las sessio
ns veynte y dos y veynte y cinco del di
cho Ccilio. Ccluyo p lo q tocaua al
$ fr'mao papa Benedicto : luego el Ccilio proce
del pontifi- dio ctra cl,c todo elrigor possible : y
enla sessi veynte y siete fne dado detofd-%
do pto por pertinaz y descomulgado5y
desdela mesma hora sue reputado por
mibro perdido,y si lo nbrati deziBe
nedicto q otrotipo sue dicho papa. Yas
si vidose libre y desembaraado el fancto Cocilio,luego dio ord como se pro
ueyefe de pastor vniuersalq gouernase
la sancta yglca q ttas inquitudes auia
pasado, y assi estado vacate la illapontifcal por cession de luan X X 1 1 L y
Gregorio XII . y por la dcpoci de Be~
Mmu de nedicto XIILdier este crden.PrimcrahprJimo mgtej ^ \os cardenales q se auia reduzifontijice, c{0 aia obedicia del Concilio entrassen
en el Cclui a elegir sumo potifice hazido 1 os habiles para elegiryser electos.
Assi memo se ordeno:q por bla aquella
vez entrassen a elegir de las cinco nacio
ns q alii se hallaua de cada vna sey s per
son as cstituydas en dignidad,o alomenos delos q se auia jtado alsancto Cci
jio,y q fues del cuerpo del,y q estos j
tamtc co los cardenales eligiessen pon
tifce. Y que aquel fuessc dicho canonicamente electo que del numero de los
cardenales tuuiesse las dos partes de los
votos 3 y lo mesmo suesse de los otros
votantes. De maneraque eranquinzc cardenales , oquinze ob.ilpos para
fer elcto auia de tener diez votos de

A^^r Kerr concite Wo1


de miy quatrocietps y diez y iox con

jd3

te y tres cardcnalesy rreynra de los ce


rnas cJectoresrtodos sacerdotes D y icha,
la mia de] Spiriru anclo y encomedado a Dios cl hecho, q info cl tnarporsLi
misericordia q a los onze dcl dicho mes
todos cformes eligicr en Romanop
tifke al cardenal Orhon de Colona ilu^ ^
ltreRomano_ el quai se 11a m o ensu eciti ysr,iJ^TQ9
Martino V.Fue este dia muy alegre para tom^ct
elncto Ccilio y para roda la Chrh *
dad.Y el emperador sobre todosrecibio
gralegria spiritual porque eramuyca
tholico , y assi sue dado n sancto y bueno ala scisma q auia turado quareta aos
y mas.Sera bic ya q hemos liegado a este lugar q digamos en q pararon los tres
Ptitces depuestos , q me parece q haze
a la fuera deste cuto. Quto a lo prime
ro el Gregorio XI. poco despues de pri
uado del Prifcado de tristcza(como di
zealgunos)murio, sido como dixe De
cano dcloscardcnaies y legado murio en
Recanate y en layelea cathdral esta se
pultado5era quanao murio de. 9 o. ans.
El lu XXHI.amdo fdo puefto en car
cel rigurosa por sus demeritos 3 esttra'a
en ella quatroanos3aique otros dizen cf
tres en -fin sue dadoa guardara dnqlaw
douico de Bauiera y conde Palatino del
Rhin temdo q no causasse nouedad algunapero co el tiepo hallo coy turapara huyr de la prisi dado treynta mil du
cados a las guardas, viedose libre noiritento nouedad alguna , mas fuesle derccho a Forda,adde tnia a la sazon su
corte el papa Martin,y aunq hallo nuK
chosamigoqlopersidi aqmtetaly boluieleapretderlo qle auiqoii*do,o lo q renuncio, no quiso,mas ucb
al palacio papal y subitamte entra a la
pieza a ddc estaua Martihoj y puesto a

strado el ofrlcio deS.Pctiro.y enla prime


itno^
curcknaic, 5 celcbro ave-

Libro segundo.
trocitosy diez y nueuelohizo Carde
nal Tusculano y Decano de los Crdena
les, porque ya era muerto el Gregorio
duodcimo. Muri adelante en elmefmo ao en la mema Florencia adonde
fue sepultado con tanta magestad que ca
i no se dirferencio del a las obsequias
^
r
j
Occasion de papales,
f r
3 mas que
i en
. el nombre fue hom
yjrlaca- bre de grandes nquezas y iendogran
sa de los Me amigo del gran Cosme de Medicis lo
dicisaUgrZ qio dexar por vniuersal heredero no
de\* que la fm gran opinion de que de alli comen o
yema'
aquella familia ahazerse poderosa para
llegar a loque oy la vemos que es como
caa de rey muy poderoso.
El Benedicto toda via perseuero en
su porfa, y metido en Penicia isla en el
reyno de Valencia viuio muchos aos:
y aunque fue persuadido de muchos
que fe reduxee a la obediencia de la
ygleia no quiso , y assi viedo fu dureza:
quatro de los Cardenales que con el es
tallan en Espaa se vinieron a Florencia
alPapa Martino , y ellos refcibio al Car
denalato. Y el Benedicto despus viuio
muchos aos criando Cardenales y tra
tndose como Summo Pontfice. Viuio
ded el da de fu coronacin hasta la
muerte cafiveynte y ocho aos, y.alli en
Pniscla fue epltado . Y aunque el
muri no falto quien despertase la seisma : porque el Rey don Alfonso el Mag
nanimo tuuo ciertas contiendas sobre
el: Reyno de aples con el Papa Marti
nb:y parece que por ello dan a algn fauor al Benedicto Y como muri a esta
azon:k>s Cardenales que eran tres eli
gieron a vno que fe llamaua Egidio Mu
fz Cannigo de Barcelona: y nombro
fe en la coronacin Clemente.Pero con
cerfan dose el Rey de Aragon con el Pa
pa embio fu Sanctidad Martirio V.yn le
gado varn de mucha prudencia:el qual
persuadi al Antipapa a que fe dexase
de lleuar adelante aquella pertinacia de
su .antecessor :. y el conociendo que to
bera vanidad , renuncio en manos del
legado; despus de auer sido cinco aos
- Antipapary los, Cardenales que crio hi~

zieron lo mcfmo , al clemente que ama


sido Antipapa dioele el Obispado deMallorca . Quedaron dos Cardenales
antiguos que auian seguido a Benedi Fin de ej}4
tan gut
cto , el vno llamado luhano Dobla y vn
fcifma.
Cartuxo. Estos no quisieron conocer
alPapa Martino Quinto , por verdade
ro Pontfice: pero el legado tuno tales
maas que los prendi y los pufo en
crcel muy spera : y ellos con dolor de
animo vindose de aquella manera mu
rieron en breuc tipo.-y ai si acabaron de
arrancarse todas las rayzes de la cifma,
que tomando el tiempo: desde Vrbano
SextOjhasta donde hemos llegado fue
ron cinquenta y dos aos.
Queda agora la vltima fcifma dla ScismdJ^
ygleia, y aunque no turo tanto como
la pastada, toda via dio mucha mole
stia a la Christiandad , fu principio fue
este. Desde el Concilio Constancienfe
quedo proueydo que de diez en diex
aos se clbrasse Concilio general:
pero que el primero fuefe a los cinco,
porque auia mucho tiempo que estauan en Constancia , y pareci a todos
que fe auia trabajado bien en extirpar
la fcifma :y todos desleauan yr a descan
sar a fus cafas. Mandse celebrar este
Concilio a los cinco aos por reformar
las costumbres de tes clrigos y legos
que estauan de todo punto estragados.
El Papa Martino cumplidos los cinco
aos de fu Pontificado : luego entendi
-en cumplir el Canon que mandaua ce
lebrar Concilio , y afsi despus de mi
radas muchas cofas fe determino que fe
clbrasse en Bailea ciudad principal.
El Papa no pudo hallarse en el y por esso embio por su legado al Cardenal Iu~
lian CesarinorMuno Martino antes que
-fe acabarse el Concilio , fuccedio le el
Papa Eu genio-Quarto . Proiguio tam
bin el Concilio. Despus pareciendode otra cofa mando que cease la prose
cucin del Concilio Bailienfe. Esto pa
recio mal a muchos, y viendo que quita Principi
uala auctoridad al legado y queria que de asa sci[*
la profecuci sueste en Ferrara tuuieron
lo

De Li Republic Ghristian. '


o a pcor. En fui que , dancio y tomancio
toclos los Conciliantes que era muchos
y grandes ietrados -5 tomando por vande
m y guia al Cardcnal Ludouieo Alem
que era dicho cl Cardcnal Arelaten f
le alaron con cl ConciJio , y no quileron obcdcceral mdato de u gen jouan
tes palando adclante con su porsia citaron al Papa para cl Ccilo. Sinrio cl Pa
pa clo en gran manera y procediedo c
tra ellos los dio por cifmaticos. Ei proguio ii Concilio en Ferrara,y ciando
iiniy enferma la ciudadepao en 11 orencia ? y alli e acabo cl Concilio. Los
Balienes como no quieen ccr de
proeguir cl Concilio > viendo que no
qucran parecei'jEugcnio y lis Cardcna
les, dieron por malo cl Concilio Ploren
tino,y al Papa dcfcomulgaronjcomo pa
rece por la esi 6. treynta y quatro ? y alli
lo pnuaron ciel pontifeado , depues de
tucr ocho aos que rigi a la yglea, y de
termnaron elegir summoPontisicc. Y
, juntos cl legado c todos los demas pre
ladoS} dieron ele orden r que de tdo cl
iiumcro de los Conciliantes ? scmilaeii
solos tres varones de concienda,y scie cia : y que estos tres cligicl'en de todo el
cuerpo del Con.cilio,vcyntc y micue vo
tanres3y clc&orcs.dcl nucuo Ponttfcc:y
qiiccl'O.sfuccn genre religioa5y todos
acerdotes: los q u ales vcynty nueuc, y
ms los tres 3 que son treynta y dos 3 y el
legacto junto cpn.ellosj hiziecn electio
de Papa5y que por tal fuefse tenido de ta
dos.Esto se hizo assi3yjuntandosc cligic
ron tres priraeramentc3 que fuern fray
Thomas Abbad Bcnito 5 y cra*Escotq,o
de Escociacl segundo sue loannes de Se
gouia Espak>3y Thomas Corcelio ItaJiano5varoncs todos graues,y Jteuantan*, dose Guillermo Arcediano de la y glea
Methcse(qne desptics - sue Cardcnal) los
.nombro en pthlieo* Hecho esto los tres
se apartaron a ha'zer la lection de los
veynte y ntieue , y suc les mandado que
cligiesen de cadaMcion siete3de fnanera que ninguna nacion tuuiese pares yo

164*

tos,y assi senal.aron a Espafa iete^y siete


a Italia5y lo mcio Alemania, y Frcia,
p orque nglaterra no. ten ia Perlados, cn
cl Concilio aunque.acmbajd'orcsi'os
tres ecctores, hallaron que coueniaque
iieen mas que tres 5 y asi de cnenn*
miento de los del Concilio . nombraror
otro quarto , llamado Christiano de
Grez leman. Tambien quiso la congre
gacion obligar a que aliese elccto,que
criasc agimos ardenales , y que fuessen delos memos electorcs.stosc hizo
como se mando.3y.juntados los quatro
eligicron onze Obipos5 ete Abbades,
c'mco Theologosj ynueue Iiiriras,y C'a

nonistas 5 y hombres doctos cn diuersas


lctras. Concluy da la electi on de los vota
tes .luego sc aparejo cl palacio obispa,
cn la forma del Cclaui Romano: hazia
do cdas pequenas, y poniedo diuerlas
cerrad uras en las puertas5y criaron ofcialcs csorme e stick guardar en las de
mas clectioiies Papales. tados pues ta-.
dos los que auian de fer votantes, a los
treynta del mes de Octubrc f encerrar.5
cn l Cclaui, cn cl an o del fenorde mil
y c|uatrocientos y treynta y nueuc 5 despues de auer confcsido ycomugado.
No etumcron mucho en cl Conciui,
porqueeys di.as c'espnes rcgalados lus
votos-) hallar que los veyntc y scys auia ^x >^m*
elegido ai 1 )uquc de Saboya 3 llamado W
AmadcOj y fuec puesto cixla coronacio
P'cli x quinto.Era ec .)uquc de Saboya
gran sc ior 5 y dexan do cl raundotorao"
diez compancros illustrcsjy sc hizo frayle de la orden de sant Aiifuib'u hazien^
do vida solitaria,y llamo c depes aque
llacongregacion de los bldados de lesu Chrilo : y endo su fama grande los
cletorcs lo hizeron summo Pontific"
contra Eugenio que era verdadero Pon
tifice3y assi sue esta la dcima quinta scis
ma>y duro nueue aos seys mesesy ete
dias, rigiendo lasancta yglea , anda y
catholicamenre Eugenio 1 1 1 1. y Mcolao V. El Flix luego que sue eleta cri
Cardcnales>y el numro dellos cn diuer

'

"Libro segundo.
sas creaciones fue veyntey quatro porq
assi fe determino en la congregaci que
fe hizo para deponer a Eugenio y elegir
Papa. Muri Eugenio , y los electores
criaron al Cardenal de sancta Sufaajla

%De Lgvan tuttoridad que el Summo Poutifice tiene sobre los Principes ChrHi'mios^y
corno puede quitar el Jleyno y Imperio a
quien tuuiere culpa, y como puede ha^er
Emperadores y criar Reynos, Cap.x 1 1.

mado Thomas, y quando fe corono 1c


fue puesto nombre de Nicolas, y fue el
qumtOjde los assi llamados. Este Pontisi
ce fue varn muy zelador delayglesia,y
assi luego
flso
Inpcm que
niie entro enclptisica'do
ene! notificado pro
curo por todas las vias a el possibles des
hazer la fchifma , y puso por medianero
al Emperador Frederico tercero.Y el co
todas fus fueras persuadi al Flix que
dexase aquello que no podia tener con
buenaconfeiencia.-y ello hizo afsi,y espontaneamente renuncio en forma de
derecho,y el Papa lo crio obispo cardenal Sbinienfe y Decano de los crdena
lesy perpetuo legado de Alemania ado
de muri poco depues muy fanctamen
te. Y el papa Nicolao recibi al crdena
lato tres de los que eligi Flix, y assi- fe
acabo la fchifma decima quinta,y las de
mas.: porque por la gracia de Dios deP>
pues ca siempre han ydo las cofas de la
y-glesia en mejora , y no fe puede dezir
con verdad que en lo antiguovuo mejor
orden en las electiones de Papa: y 'si esto
esyerdad vean lo prefente,y lean l pasfado,y hallaran que digo verdad. Queda
nos agora a todos el cargo de rogara
nuestro Seor que siempre vaya en mejoria. Los auctores que he seguido en es
te capitulo fon todo el concilio Constacien, y Basilienfe,adonde fe trata muy
a la larga, lo que he dicho.Allcnde desto
Raphael Volaterano , el papa Pi en fu
gran Crnica , Nauclero , Antonino de
Florencia, Sabelico , Platina , Onufrio
Panuino, y otros muchos que fueron en
aquellos tiepos. Y en nuestro vulgar cas
'tellano depaslada tocaron con hermoso
y galana manera esto los muy dosos y enseados varones Pedro Mexia
caualler de Seuilla en fu historia de los
Emperadores , y el doctor Gonalo de

.^i\y% L G V N O S amigos
(^SmXw^ m*os , varones de muiS^ggl^^lr cha erudicin , estando
W^I^^S yo tratando eiprciendel presenWI^S^ tefubjecto en medio de
MkSsmmSS: la conuersacion, tocaro
quan grande era la potestad del Summo
Pastor.-pues criaua reynos y imperios, y
tbien desposeya a reyes muy poderosos de fus filias, y los abaxaua de fus tronos:y que esto no fe auia vfado en los an
tiguos siglos de donde fe vey a que aqu el
tan gran poder, auia ido de Diosrcotra
el quai no ay lana hiniesta , ni humano
poder que le resista , y assi dixeron otras
cofas que sin duda yo andaua muy def
cuydado en este negociorpero mandando me que dixese algo en este proposito
dixe lo que fe m ofrecio,y despues que
dando ellos satisfechos me pareci que
feria a otros gustosa tallection,y por ef~
to determine hazer capitulo particular
y para mi tengo q no ha de parecer mal,
porque traygo muy raras histonas,y no
es fuera del proposito que tenemos ena
tre manos.
DIGO pues, que la auctoridad del
summo Pontfice, entre los Christianos
es la mayor de todas : porque los dems
monarchas tienen el poder temporal , y
es limitado en los trminos dels prouincias y reynos , mas ios Papas no solo
tienen- el temporal poder : mas el efpirituai : que es mas , y no tiene fu poder en
vn reyno , mas estiendee por todas las
partes del mundo,afsi entre los Christia
nos,como entre los Gcnti.ics,y entre los
Moros , y Turcos, y a donde quiera tie
nen fuera fus mandamientos y leyes:
porque presupponicndo que el summo
Pontifce tiene legitimamente las vezes

iilfeas,eu fu historiaPohtisicai.

de Dios en la tierra,como es verdad que


las

Dela Repblica Christ iana.'

16$

las tiene , de necefsidad hemos de reconocerlo y obcdefcerlo,porque no hazi


do lo asi es grandifsimo peccado. Afsi
leemos en el libro de los reyes que el no
obedefeer , es peccado de ydolatras . Y
pues al Ptisice mayor que esta en lugar
iR*giy* de Dios no fe obedefee es visto resistir a

tes y prophetas reprehendan a los reyes


que no eran buenos , assi despus en la
yglesia los fuimos Pontfices y perlados menores como fon los Obispos reprehd y castiga a los monarchas y los
priuan de fus reynos qudo ay caulas le
gitimas.Esto prueua bien S. Pablo en fu

g i difl ca* ^0S> Y e* C1L1C a* ^aPa 110 obedefee sienfiqmjmh ' ^ Chnstiano , dize fant Gregorio que
comete peccado de pagano , bi fe sigue
quai fea fu ppdeivY cierto si miramos
despus que fe cumpli en Christo aque
lio que dixo Moyfen en el DeuteronoCap. 1 8
mi; Despertare vn Prophcta de medio
de vuestros hermanos, el que no le oyere
yo fere fu vengador. Parece claro que ha
ba c nuestro Ptisice Romano : el qual
es la cabea de la esposa , la qual sabe el
espritu del efpofo,como otra Dalida de
Sanfon,y por eo es verdadero propheta e interpretador de la ley diuina , y de
la voluntad del feor,y afsi tenemos mu
chos Decretos y leyes por donde fe ve
ser grande la dignidad Pontificis el po
der que tiene sobre todos los principes
y potestades del mundo. .Esto no foiam
Y
te tiene verdad en el nuestro fumo Pon-

Episl. a los Hebreos dizido q pues fue Cty. 7*


trasladado el sacerdocio del pueblo He-;
breo en el Christiano que tambin es j t
stoque con el venga lamefmaauthori-*
dad y poder. Y la decretal declara este lu
gar muy bien cnel titulo de consti tutionibus. De manera que visto esto los fura
mos Pontfices que fuero figurados por a) tt^nm
Aaron en la y glefia pueden y tienen gr
de authoridad sobre todas las potesta*
des del mundo. Afsi leemos en muchas
historias grandes explos de como criar.
ron imperios y reprehendiero a losprin
cipes de excessos que cometieron, y qui
taron reynos y los dieron a otros. iQuaii
to a lo primero de criar imperios,ya con
sta que hasta oy viue el imperio Occid*
tal,porque Len I I I. atento que ios.Em
peradores Griegos y de Oriente noide-? , ,
fendian la yglesia3como capitanes della:'

db. tu

'
.

tisice,mas desde el gran sacerdote de los


j udio s que fue figura del nuestro, parece
aucr sido grande authoridad: del quai
leemos aucr vfado de supremo poder ib
b re todo el pueblo, reprehendindolo y
quitando reynos a ios vnos , y castigando a los otros. Y afsi leemos de Ozias
rey , que fue reprehendido speramente
del fummo sacerdote-porqu entro en el
templo,y oso llegar a donde no era li cito,y enecnso , vsurpando el osficio que
no era suyo cxercitar,sino de los facerdo
cs y prophetas. Y en el quarto de los Re
yes leemos que Iojada fummo Pontfice
mando matai; a Athalia reyna de luda
que a la fazon.reynaua, y vngio a Ioatha
que era de la stirpe real, y le pso la coro
na. Estos testimonios del testamento an

determino fundar imperio en Alemania


dndolo a Carlos magno,porquc la cafa
de Francia era la que ayudaua y socorra
a la silla Apostlica^ de tal manera le hi
zo esto que hasta oy viue la succession
del ? y el Oriental no es nada. Tambinleemos que en E/paa crio Emperador,
pues reynando el rey don Alonso V*
y vindose seor del reyno de Caftilh
Leon,y Aragon determino llamarse.Em:
perador de las Epaas,y embio fus embaxadores al papa Honorio II. para que
admttiefe fu peticin. Y el la con'ce-.
dio , y fe llamo Emperador dlas Efpa-^
as, y afsi vu o en vn mcmo tiempo tres
Emperadores 3 en Grecia 3 y Alemania,,
y Espaa , lo qual todo muestra y prueua fer grande la authoridad del fummo

tipuo , fueron figura de lo -que despus


auia de ser en la yglesia: porque de la ma
era que entonces los fuminos facerdo-

Pontfice.
' En quant reprehender a los priheipes Ghristianos,es cofa muy antigu ea

X 5
ios

Libro segundo

los perlados mayores y menores . De


sant Fauiano leemos en la historia Eccle
siastica 5 que reprehendi al emperador
Philippo:y no 3o quiso admittir a la comuni3smo hiziese penitcia de los pee
cados que aula cometido^ que feria auer
muerto a fu antecessor : y auer vsurpado
el imperio.En la historia Tripartita lee'
mos que Sant Ambrosio reprehendi y
defcomulgo al Emperador Theodosio:
porque fe vtio rigurosamente en castigar a los vezinos de Thessalonica , porque le atii muerto vnjuez5y lo timo pri
nado de la entrada de la yglesia ocho me
liks.c. 17: fes como tambin lo dize Theodorito.
El papa Nicolao primero reprehendi
speramente a Lothario rey de Francia."
porqu e viuia dissolut ament y con poca
honestidad , porque tenia por concubina a Vvaldrada con determinacin de re
pudiar a la reyna Thieuirga , y esta es la
primera vez que me parece que la ygletia excomulgo con solemnidad algu Em
perador o Reyaporque le parece a Oth
Frisingenfe , que lo que hizieron sant
Fabin papa con Philippo emperador,y
ait nibrofo con Theodosio 3fuesupension y no excomunin 5 y adelante
Gregorio sptimo excomulgo al empetador Henrique tercero en los aos de
mil y setenta y sey s3 (que en este ao gouernauan estos principes) por otro cafamiento illicito,y auiendolo citado y no.
compareciendo lo excomulgo y priuo
del Reyno3y dize este author que no hala ni lo a leydo , que otro papa vuieste
procedido con tanto rigor hasta fu tieni
po.Y aade que fe cumpli agora lo que
leemos dla statua de Daniel en la autho
. ridad del pontfice* que aquella parte de
los pies que en parte eran de yerro y en
parte de barro fe auia de quebrtar y ha
^ei-pedaos quando viniesse vna piedra
que ^axaiia del monte sin ser arrojada
Brechada con manos, que es la piedra
Christo,fobre la qual fundo el poder del
pQntmceRomano,que no con poder hu
mno5raascon4iu^
-

ritual auia ci derriar la potencia de los


emperadorcs.Mariano Scotojibro. 3 .al
ao. 864^. 8 7 o. Y el Frisingenfe iib. 6,
cap.35. Este mesino pontfice mostr en
estremo fu mucha aiithondad y la execu
to contra Volcilao Rey de Polonia y el
qual comovuiese llegado a tato que por
que lo reprehenda sant Stanilao Obifpo Cracouiense de sus vicios y makiades lo mataste. El dicho Summo pontisi
ce sentido de tan gr atrocidad, despus
de auer publicado todas las censuras del
derecho,y echo otras execraciones coa
tra el rey yreyno y sus cplices alcauo lo
priuo del reyno embiado a alear el jura
ment a todos los seores del reyno, y
q no incurriesen en trayeion dexdolo>
y q no solo caycse esto sobre el reyno de
Polonia, mas tambie sobre las otras pro
uincias que le estauan ubjetas,o adonde
el mesmo Rey y sus complices fe paisassen . Como parece por Surio en la vida
de sant Stanistao. tom. 3 .y . 7 . a los. 8. de
mayo y Cromero en la historia de Polo
nia3lib.'4.y.9 . y Krancio en fu Vvandalia.lib. 3.cap.i2.y.r 3 .y.14.
El papa Innocencio primero , viendo
quan maltratauan a sant lun Chrysosto fc^uu
mo Arcadio y su muger Eudoxiajcs re
prehendio tan speramente que los excomulgo 5 sino le alauan el destierro,
Quien mas osadamente lia arguydo a los
principes,y el primero, en cofas que tocauan a la vniucral ygleiarfuc el papa
Constantino. Este Summo pontfice vi
do que el cmperadorPhilippo persegua
a los Catholicos porque reucrenciaiiaa
las ymagiics, lo reprehendi y lo arguyo con m uch a terribilidad , y 1 uego fu
fuccessor Gregorio .11. le quito lo que te
nia en Italia que possyan los Longobar
dos , y despus fu flicccfor GrcgorioIILlc quito todo lo que poleya el impe
rio ^Griego. en Occidente. Y de all ade
Jante los papas Zacharias ^Sthephano.
II. y Adriano Primero y Len Tercero* Lik 6. sq.
mostraron quan grande fea la authori- nj.ij.
ddelos summo$ pontfices r cornos
,
puede

eia ive

licaCitstiana.

puede ver por las vidas destos pontfices


por Anastasio Bibliothecario escriptas,
y por Platina , y Paulo dicono en u hijjbi4,c.$j. storia de los Longobardos,y Anonio de
Lik u
los hechos de Francia,y los Annales C
stantinopoltanos,cuyo autor fue Nicephopo patriarcha Constantinopolitano.
TAMBIEN leemos que han priua
do los papas de reynos a muchos princi
pes, por u poca habilidad y disposicin
para gouernar. Leemos en todas las hi
storias Francefas,que siendo Childcrico
rey de Francia enfermo y defectuoso de
juyzio,fe hallo que no podia admini
strar justicia, ni gouernar el reynory assi
el papa Zacharias lo priuo del reyno , y
lo traspao en Pcpino,que era mayrdo
mo mayor de su casa, varn muy cuerdo
y prudente^ absoluio a todos los Fran
ceses ciel juramento y plyto omenaje
que le auian hecho , de lo quakenemos
allende de las historias buen testimonia
en el decreto en vna epistla embiada de
c. 4ius. ^e^ Segundo al Emperador Anasta
sio. Por er este pontfice el primero que
, vio de este poder e ha mirado runcho*
como deptio al rey, y -muchos autores
quedando cortos en contar como pasto,
quiero yo tratarlo de proposito , porque
algunos lian tenido este cafo por recio*
Ub.i*
Mariano " Scoto mirando en esto nos lo
aclaro con mucha distinction , di zi en do
en fu chronica. Tratse en Francia sobre
quien tenia mas derecho al reyno el que
lo gouernaua, o el que no tenia mas cjue
d titulo : porloqual Pepino mayordo^
mo de los reyes de Frcia,ecriuio al pa^ ,
pa Zacharias monje Benito que,fe trata-'
le deste negocio. Succedio que fe hizo
prueua de que los mayordomos de los
reyes de Francia gouernautodo el reyno,afsi en lo que tocaua alo ciuil, como
lo criminal , aluo que los pritiilegios y
prouisiones los firm'aua el -rey , y cada
ao el mefmo rey fe ponia en vn carro

trlumphai, adonde concurria.toda la no


bleza y multitud,y.'era visto aquel dia de
' ' todos, y hazia repartimiento de dinero,

y otros: dones, esto. presen te emayordomo. Concuydo con sto dezia el'rey
lo q en aquel ao fe .auia dehazer,.f era
guerra , o otra coa publica , y destieali
ieyua a fn palacio sin tener cofaen qe
entender en el gouierno, porque todo fe
entregana al dicho mayordomo. Con
esto el Pepino viendo como caya sobre
el toda la carga,y que Childerico el a--'
pido o simple querynauaen Francia, y
no entenda en nada , fupplico al papa.q
declaraste a quien fe deu i a el rey no al q
fe estaua en u cafa sin mirar por cofa al
guna , o al q traya el gouierno a cuestas.
El pontfice visto esto,proueyo por la au
tondadApostlica q tenia,yembio a m
daral'osFrcefes q gozaste de la digni
dad real Pepino , pues tenia a fu cargo el
gouierno : y asi aleado el juramento al
Childerico recibieron por rey al dicho
^epino,y. embio^
S.Boni^
sacio obispo Magti o y afsi fe quedo
en lafuccefsion de Pepino la eoroa di
Franciapor la autoridad ApbstoBca^ ! '
' Despus algunos aos adelante en til
po de Len.Tercero , creci esta digni
dad pontifical^ porque como corono a
Carlos Magno en emperador, y diuidio
el imperio Occidetal del Oriental , mos
tr tener supremo mando y vio de los
dos cuchillos que otro tiempo fe halla
ron en la mesa de Qiristo,que es el fupr
mo pontfice a quien el reprefentaua; Y
afsi el primero que fue vngid en rey , y
coronado co ceremonias religiosas por
el pontfice Romano fue Carlos Magno:
y no ay que dubdar,lmo "que hasta agora
los papas nunca mostraron 'tan suprema
potestad como de aqu adelante,porqu
tenan el otro cuchillo mctidp:en la vay
na aguardando opportuns con quai
' fue esta. Y assi desde agora quedaron los.
pontifices mas ricos,porque se les dio lo
que los Emperadores^ Griego s tenan en
Italia,que fueel Exrchado de Rauena,y
lo mejor de Italia 5 como en reconofeiminto de los emperadores , porque los
coronafen los papas , y es confirmafea: / di

Libro- scsndo
gun
doayudayfauor contra losLongobar*
dos, que molestauan la yglesia a los em
peradores Constantino y Len fu hijo,
no quisieron darlo , y assi traslado el im
perio a los Alemanes : de la qual tralacion,allende de las muchas historias que
radores,como agorase guarda,y assi to
tenemos,ay hecha mencin en el decre
do vino a mudarse , porq la tierra es del
to y en la decretal , y en la clcmentina.Y Deco.c.ia
seor,y lo q en ella ay,y el muda ytrueca
aun fan cto Thomas lo refiere en el de re- Aie. de ektt,
los reynos e imperio s,y quiso qtido fue
giminc principum. Leemos de Innocen n.Ca yener
tiempo que su vicario tuuieste el supre
bile, in ch
ci Tercero,que depuso a Othon Qiiar
mo seoro del mundo, y aguardo sazn
ine. yni.de
to empcrador,porque siendo amonesta mre tur.
para ello.Enlas historias de Portugal lee
do del summo pontfice que dcxase el
mos,q el rey do Sach Capello sido ne
reyno de Sicilia y aples que era de la
gligte y remifso en la administraci del
yglesia,y fu patrimonio, y no molestasse
reyno , y que dissipaua las rentas de las
arederico,que a la fazo era nio , y era
yglesias,y de fus subditos, y todoel reyheredero del reyno : y de tiempo atrs te
no en general padescia trabajos. Innoc
malos
de fu cafa aquellos reynos en sen
ci Quarto lo priuo de la administraci
del reyno,y mando que todos obedecief do dla yglesia,y como el Othon no qui
sieste , Innoccio que era hombre de gr
3eftipltne seal Conde de Bolonia, que era varn
pecho
y authoridad y lo priuo del impe
glige.prU* muy principis assi fe hizo,como parerio y de todos los ttulos, y dio por vaca
cst.grandt, ee p0r e] Sexto, adonde ay exprestb tex
te el imperio Romano y poder para ele
to deste negocio. Y teniendo, respecto
gir otro emperador.
nuestros Castellanos a esta potestad co
Pero en donde fe mostr mas poder
sta de la historia del rey don Enrique
sala authoridad del papa fue contra Fre
Quarto que pidieron en la corte Roma
dfrico Segundo. Este siendo vastallo de
na proueyeffe el summo pontfice en es
la yglesia porel reyno de SiciJia,y lo que
tos reynos de rey^pues don Enrique go~
oy llama aples el papa Honorio Ter
uernaa injusta y tyrannicamente, aunq
cero lo corono de rey y etnperdor en la
en esto no vuo lugar la peticion^no por
que no fe pedia- cofa justa, mas por otras yglesia de Sant Pedro de Romarpcro otildando tantas buenas obras que fe le
cofas que la historia ap uta harto ruynes.
auian hecho , fue gran perseguidor de la
Hallamos assi mefmo , que los fui
y glesia y de fus Vicarios, por lo qual Ho
rnos Vicarios de Christo ha quitado im
norio lo descomulgo y anathematizo , y

perios,y reynos, y dado poder y authori


abfoluio a todos los principes y varones
dad para que otros los conquisten y los
'ya
qualquier vastallo suyo del juramen
tomen para si. Assi leemos que el mefmo
"to que le auian prestado , y muerto Ho
Zacharias papa priuo delreyno , a Desi
norio , Gregorio Noueno que le fuccederio VI ti m o rey dlos Longobardos>
dio confirmo la mefma sentencia . Y no
porq persigui la yglesia,y no auia cum
queriendo eumendarfe,nnocco Quar
plido lo que prometiera \y dio elreyno
to en el Concilio que celebro en Leo de
de Lombardia a Carlos Magno , como
Francia lo depuso y priuo del imperio;
parece por muchos authores ry dello ay
como
a rebelde 5 y assi mefoio del reyno
dos textos en el decreto que tratan desta
6l<e.M donaci. Y si miramos atentamente qu
de Sicilia con lo dems que tenia d la
yglesia, segn que parece por el sexto , y C<t. dapo*
'toft. Pafb , o crio el imperio Occidetal,
de re iudica,
lo tocan muy ala larga Platina en las vi
el papa.Estephano no tuuo ojo a quitar
das de estos I?ontisies 5 y Antonino de
el imperio,QritaL>porque auiendo ped
MFlorenel imperio. Y de la manera que otro ticpo depues del gran Constantino los era
peradores de Oriente confirmauan a los
summos pontfices , agora los pontfices
por el contrario confirmronla los empe

De la RcpuWic a Ghrifliana.
Florencia. De codeparece ciaro que ab
solutamcnte ticiie el ummo ptiicc poder pienario para deponr al emperador
/. rcfcnpu. y asi o ticnen Bakio y Andras Siculo
CM precb9 en cl tratado de los Cardenales. Tambie
imperdtori.
sabemos que Martino Quarto priuo del
reyao al rey don Pedro de Aragon rporque, aiiia ysurpado cl rcyno de Sicilia.
Pero, sobre todos losexemplos adondc
leemos auers cxcutado la sentecia de!
su m m o pontifce:sue en el reyno de Na
uarra, porque oy en dia esta en poder de
los reyesde Espana,por virtudde la fentencia d'eiulio Segundo.La causa de tan
gran caso sue , que ciertos Cardenales
amigos.de nouedades, y cncmigos de lu
io Segundo por passiones e intetos par
ticulares conuocaron Goncilio de su au
thoridad.y juntaron muchos obipos , y
al principiohallando pocofauor en Ita~
lia se palaron a Frauda* adondc hallaro
todo buen tratamiento. de parte del rey.
y el ummo pontifce.queriendo tratar
los ncgocios c picdad, amoneo al rey
de Frauda que no pcnhitiesse cola tan
cn perjuyzio de la Christiana religion
en iisreynos: y asi le amoneo vna , y
dos>y trs vczes dcllo5pero,no hizo caso
cl rey de o que1 le peday mandaua el pa
pa. Viedo que aquel negocio auia de tra.
tarse por las armas , pidio yud y uor
a los principes Chri tians$y principal-,
mente al rey: do n Fernando de Gatilla y
de Ar;tg;jdqalkego hmoxomorMj&:

i6j

paassen Espanoles en talia: no pudo-el


rey don Fernando cumplirluego con Io
que cl papa pedi.a> Y asi jembio a ecusar
se y a pedir que mandasse al rey de Ma- ;
narra que dieflfe libre el camino para.q
aquella gente pasafe en seruido de la
ygleia, Toquai hizo el papa vna y mu
chas vezes: y no queriendo ellos eondeno al rey y reyna por scisinaticos , po'rque como dize Paiacios Rubios eh ellibro que hizo del dereeho del reyno. de
Nauarra, tambien csintio ella como el*
Y mando su Sanctidad que qualquiera
quelepudiese tomar el reyno lohiziesse. Enfonces el rey don Fernando vendo que era neceflario romper con los
Nauarros para pastar adctc, embio pri
inero a hazer us cumplimientos con cl
rey de Nauarra : y no queriendo vsarde
nmgun buen medio; entraron por el rey
no y apoderaronse del;, y pallliron enlta
lia , y assi quedaroa n aquel pedao de
tierra los Nauarros, boluiendo lo (pode
mosdezir) asuproprio senr. PdrqAie -si
se miraatentamente del reyno de Gastilia sue mucho temp.o aquella protunca.
aun despues de la destruyci de Espana.
Despues aca han prfado los Franceses
cn boluer a restaurai*" su rey no de Nauar
ra , pero no han^odido , y assi lo vemo&
debaxo de la corona de CaHlla por sen
tencia y determinacion dclasilla Apor i

stolica. ,
;' ' .
.Quand.0' cl sumroo pontisice da- estas
sentencias taies y las pronuncia, no: c ba'
de obedicncialo quekfteidndacorpe'
omo clos otros juyzibs.j mas gimnu
ro no teniendo paTo para su.ge n te lo pi
ciertas
cerem o nias, i:epresentadoras ti
dio al rey;de.Naurra,pfra- mrav por su
mucho dolor y sentirmento 3 imitagdco^
rcyno,protestaiido quenq hia danoii
lamadreyqii.e
quando su
Wtf
exercito:y:quc por. sus diaeras qiieriaja
tasperdieioa y muermyll9r0i^g**
ptouifojL'ra ala:zonmy dNanabrar
mente.
-Y assi cl sanctoipadre'despbsrx
don Juan de la Brid y casadp con dana? ,
auer
tratado
e tal ncgockrn su consitT
Cathalina hija del inrante;dpn GatanV
rio scerctory .dada la inttndk altiempo7
yfoet&delprincipe don Gaston ; y-dc-li
de
pronua ciarLi va vcsti.do,de. pontifical:
reyna dp"na>Lonor su mugr ,y assi ;ell
a la y glesiafdesant P.tdra 3.y con el todos'^
cra la heredera.-pero como eran en rodas
los cardtalfs-.vcst dos :de luto (q
fecosas $ninces^y|eg.ui-aqiiellapar-:
color m^rctdo). yali faaz e 'fl-proteiiaci'ck
te.sy,Ludocor.ey "W^^BrmcMod ,
alojsApoibles S.^Pedmy S.Pablo;ycpH
animaffea que noiicseaiugar para qm
mo

-''Libro segundo.tio no.bxe cofa alguna mouido de passioii ni de nteres , fino por fin de la conferuacion de la paz de la yglesia , y augment dla Christiana religion . Y hechas ciertas oraciones hecho vn cadahai
so : y estando toda la Curia Romana presente 3 da por scismatico, o por heregeal
Emperador , o rey, y priualo del titulo y
estado.'y luego manda borrar su nombre
adonde quiera que sta por toda Roma;
y que quiten fu escudos y armas. Y si tie
ie embaxdor le quitan el assiento , y el

mucha razn que por tu gracia,y no por


mis merefeimientos me ha sido cucme
dada la gouernacon del pueblo Christiano, y del absoluer y ligar. Mouido
pues con esta conana por respecto de
la di gradad, y por la tutela y encomienda que me fue hecha de la y glesia sancta,
en nombre del omnipotente Padre y Ht
jo y Spiritu fancto , priuo a Henrieo rey
hijo del otro rey Henrique,que otro tipo fue emperador , de la administracin
del imperio : el qual con demasiada osa-

entrar en consistorio , o en los otros lugares pblicos , y fixan la sentencia en


las puertas de Sant Pedro , y desde aquel
punto no se haze oracin en la yglesia
por el . Y embia a todos los principes
Christianosy republicasjas ausas porque fe mouio ha deponer al tal Emperador , o rey. Leemos en Platina en la vida de Gregorio Sptimo en Alberto
Crancio. libr. cap. i4que como Hen
rico Emperador vfurpafe la prouision
de las dignidades Ecclesiasticas y las pro
ueyese a personas sin mritos y por simo
na el papa amonestlo y llego con el ha
fia descomulgarlo , y no queriendo enmendarse lo priuo del imperio,y al tiem
po que promulgo la sentencia fue como esta dicho a la y gleUi de sant Pedro,
y. puesto delante dlos fanctos Apostoles dixo afsi. Bienauenturado Sant Pedro principe de los Apostles , ruego.tc
queinclines las orejas,y oye a ii tu sierno que desde mi niez fuy criado y man
tenido en tu yglesia , y me libraste de las
manos de; mis contrarios : los quales me
persiguieron y aborrefeieron por la fe
que yo tenia puesta en ti. Tu eres muy
baentestigo, y la madre piadosa de nuefifo seor Iesu Ghristo , y tu hermano
Pailo participante en tu martyrio que
yo no recebi el gouierno pontifical de
mi. voluntad , mas forado y contra mi
desseo. Nunca quise con fraude subir a
tofk tantes quisiera mas pastar mi vid- en. peregrinacin , que oceupar tu siIk:por fama y gloria : yo consieso y con

da , y con gran temeridad pufo las manos en tu yglesia, y a todos los Christianos que a el estn ubjectos los absucluo
del juramento que le h a prestado :1a qual
fe y juramento suelen hazer a todos los
verdaderos reyes. Y digna cofa es q este
carezca de la dignidadrpues quiso desha
zer y anichilar la magestad de la yglcsia
Y allende desto por quanto mis amonestamitos (o por mejor dezir) lostuyos,
siendo prouechosos a el y a fus pueblos
los desprecio y se aparto de la yglesia,yo
lo ligo y ato c el lao y crcel de la descomunin y anathema, lo qual yo hago
siendo muy cierto que tu eres Pedro , Ib
cuya piedra, afsi como en fundamento
verdadero , nuestro rey Christo edifico
su yglesia.
Y hecho esto el papa,y dichas estas pa
iabras,fe sali de la yglesia, dexando vacante el imperio , y dado poder a q fueffe elegido otro. Pero vindose priuado
Henrieo de la mma diguidad,tcmioy
reconoci la potestad del fumino vicario:y entendi que auia sido defobedien
te a la.ygiesia, y afsi intercedieron por ci
muchos priirapes,'y pidier al papa que
no k anathematizase:pero Gregorio estuudfirme,y entendiendo q algunos dezian que el papa no podiahazer aquello
dixo , Quando Iesu Christo-encmcnda
fu! yglesia a S.Pedro, y le dixo.Apacienta mis ouejas : por ventura-facoa los re-*
yes deste umiero? pues como a el diest
la uthoridadxle absoluer y ligar , cierta
es que a ninguho Cacar a ninguno exee

r 68

Christiana.
De la Repblica
1
to, ni lo libro
dersu poder
: por
lo quai
se

JL
X

i ' de
.i. dczir que se
c, aparta
.^^^i!^,^^
A
ha
dla yglesia,el

f Del modo que el fantto pdre tiene m celebrtr la mtjsa del pontifical en sas ficjhs
grandes.

Cap XJ

quedize que no puede ser descomulga


do de aquel que tiene la suprema authoridad . El Hcnrico vindose cercado de
todas partcs3y que no auia quien le ayu
daste y defcndicssc,detcrmino (como di
Fr.%.ui. zen) venir a la melena. Y.dize Antoni6.Can. i.. no 3 que como el summo pontifce estumesse a la sazn en Lombardia en vna vi
ai
Ha llamada Canudo , el emperador vino
tres vezes en habito priuado y con poca
gente a pedir la absol ucion. Mas el pa~
pa mostrando el rigor que era necessario no quiso assi fcilmente concederle
la absolucin : pero vindole con mucha humildad, y siendo importunado de
ruegos de muchos lo abfoluio , jurando
primero de ser hijo obediente a laygjeia : y de hazer entera enmieda en lo que
hastaalli quia soltado. RieGrcgorioVII.
el mas riguroso pontfice contra los desobedientes de la y glesia que vuo desde
sant Pedro hasta nuestros tiempos,y aun
(iendo cardenal los reistia y les haz ia ve
nir a lo justo 3 y assi fue el pontifce que
timo mas debates que otro alguno contra los Empcradores,por coneruar la au
thoridad y magestad dla ygleia. Como
fe puede ver en cinco libros que cscriuio
Vnufrio de fus hechos , y Lamberto Sasana Burgcnse monje Benito del monasterio Iserbeldense, escriuio muchas coas dignas de memoria , como el que fue

ODAS las cofas de que ca


recemos, nos causan mayor
defleo de verlas, o tenerlas,
por vernos priuados dlias,
yen
yo soy ;
y v... Ja verdad como
...
amigo de saberlo todo (si pudiefe) assi . .
entiendo que ay muchos que dessean lo
mesmo y tienen este apetito : alqual yo
quiero satisfazer tomado el trabajo, por
que muchos gozen de cofas que es bien
que feepan. Y principalmente,que nosotros que somos Chistianos , justo es
que entendamos y conozcamos las sarosanctas cerimonias y costumbre que
los sanctos padres antiguos introduxeron en la y glefa , para con ellas mouernos a deuocion, porque desto limen qu
do se hazen con rcucrencia , y como se
han de hazer. Y pues he tratado de la ele
ction del fumrno pontifce y las dems
cofas tocantes a ii coronacin 5 quiero
mostrar corno y con que aparato dize la
misfa quando celebra de pontifical , assi
como las pascuas y otras fiestas de entre
ao. Y porque mejor fe entienda imaginemos que celebra el da de la Natiuidad del Seor, que es vn dia el mas sol-*
ne que la sanla ygleia celebra , y por lo
que en esta fiesta paisa fe vera las cofas,
notables que fe guarda en el celebrar del

en fu tiempo, y Len obispo Hostienfe


I%.
en la historia del monte Calino , y Otho
Lib.6j,ym Frisingensc dixeron muchas cofas notables de este esclarecido pontfice y de fu
mucha authoridad para con los principes seculares. Esto creo que puede ser lo
que dixe en la conuerfacion de aquellos
varones doctos y enseados , y quedando satisfechos, me dixeron ser digno aql
razonamiento de ponerse en mis lectiones,y assi lo hize entendiendo que haria
con la lection del prouecho,y mouena a
ios Catliolicos a tener en mas el fancto y
summo pontfice,

papa
Quanto a lo primero , este dia vienen
todos los Cardenales y dems perlados,
y personas de cuenta ai palacio sacro,
adoucie segn fus estados tienen fus as
ientos , y cada vno de los ecclestasticos
fe viste segn fu dignidad.Los diconos
Cardenales Dalmticas, los Presbyte*ros Casullas, los que fon Obispos capas,
pero todos con mitras. Los Obispos f
dems perlados llenan fus capas y rm>
tras llanas , vistense dos fubdiaconos , y
dos diconos , porque el Euangelio f
Epistolasedizen en Griego y Latn.

Libro scgBid
siete Aclitos que llenan siete cndeleros con iis candelas encendidas. Quando todas las coas est aparejadas el fu m
mo pontfice ale a vna ala que sirue pa
ra fiestas solemnes: la quai esta ricamen
te adcrecada con grandes y ricos dofeJl?3** r les de brocado y otras sedas. Y el papa vi
le dd pala- "e*e vn Mito3alua5 etola, capa y mitra,
ca sano cl y sentndose en su silla traen encienso y
p*pa en Ko bendizelo,y cchanlo en el en censan o , y
comiena a salir la cruz papal,y iguenla
va.
ios que lleuan los candelers,y va en me
dio~el que llena el encenfario , y afsi en
procession van hasta la yglesia adonde
ha de celebrar.El papa,o va a pie,o lo lie
uan en ombros, a pie los diconos Car
denales le lleuan las faldas,o fimbrias de
la capa , y la cola algn principe , o otro
seor principal que esta en la curia Romana , si en ombros , ya ay en la cafa del
papa personas muy principales que tienen este officio de lo lleuan Llegado a
la yglesia ponenle junto al altar mayor
fu estrado y silla , y quitndole la mitra
haze oracin ^ y leuantandole ponen le
su bonete hasta que sea necesario el vfo
de la mitra , y sentado todos le van abesrla mano los que fon Cardenales : los
dems la rodilla derecha,y comi luego el papa la tercia, y ayudanle a rezar
los palmos; los qualcs acabados comi
a el sacristn a traer los ornamentos po
tifcales s y vn fubdiacono con algunos
de los de fu cmara le quitan el calcado
comn y ponenle vn p recio fo,y los obif
pos estn al rededor del papa rezando
los pfalmos penitenciales teniendo vn
libro delate. Acabada la Tercia da agua
manos al fumino pontfice los mas^princi pales seores que all fe hallan , y pue
sta la casulla , ruegan los Cardenales a
fu Sanctidad que vaya al altar a dezir la
confefsion, y el fubdiacono lleua el missal, y dentro el manipulo del papa,y ape
gado a los pechos ellibro sube co el ha
sta las gradas.Al otro lado mas cerca del
papa vael dicono y otros obispos que
assisten cou fus pontifcaks^c dos Car-

denales que acompaan al pontfice qu


do esta aentado. Acabada kconfesio
enciensa y beluese a la silla,y all dize el
Introy to,y los Ky ries, kabo de los qui
les de la mesrr silla estando en pie dize
la Gloria , y acabada no dize Domnus N dhxe d
vobifciun,mas en fu lugar dize, Pax vo- papa U pr*.
bis , que quiere dezir, Paz- fea con voso- mr* ^'tf*
tros. Y acabada la orcio el fubdiacono la miffa>D*
Latino dize la Epstola en Latin , y ac*
bada sube al mefmo pulpito el fubdiaco
no Griego,y ctala Epstola en Griego.
Y despus juntos los fubdiaconos van
con fus libros y prostrados befan el pie
al papa. Esto ele clezir la Epstola en dos
lenguas , ya lo he visto en Catalua que '
el dia de S. Esteuan prothomartyr la vi
dezir en Latin ,y en Catalan, aunque yo
no se que signifique entre aquella gente,
Boluiendo a la mifa papal despus q los
Epistoleros han hecho aquella cerimonia, elfummo pontfice le la Epstola y
el gradual y el alleluya,y tambin el Eu
gelio,y en tato el que ha de dezir el Eu
gelio fe apareja para yr al pulpito : y to~
mda la bendicin le acpaan los mae
stros de cerimonias, y el fubdiacono y ^^r"
siete Aclitos co fus ciriales, y el q Ueua
* W"
el encenfario, y acabado el Euan^elio
Latino, entra el Griego, y acabado vienen ambos al papa y befanle el pie : sino
fon obispos, que silo fon , no mas que la
rodilla derecha , si a cafo ay Emperador,
o rey en la corte el ha de dezir el Euangelio como lo hizo Sigismundo en Con
stancia en el Concilio. Befa el pontfice
' ,.
los milfales y comiena el Credo,y des
pus que el lo ha rezado, van a la sacri
sta y traen fuentes .de plata para que cL
pontfice felaue, y otros ministros traen
los corporales y palias adonde fe ha de
confagrar,otro trae elhostiario,vn acoli noUi &m
to trae las vinageras : pero vazias , porq pterfidad dt
delante del papa fe echa la oblacin des- cerimomai*
pues de gustado otro el vino, y hecha la
fala , y el sacrista puesto sobre el sobrepeilizvnvelode'rotangrande,qe*des
de el cuello puede ferar a las manos yc5:
d

De l Repblica Christiana.
cl toma vn calizy patena de oro con q
ha de celebrar l Papary cncimadcla pa
tena pone vna cuchar de oro 3 y dado a
los aclitos ellos llegan con el cliz y
vinageras delanre de fu Sanctidad,y all
apareja el <ealiz3y el dicono Latino to
roa tres hostias y pondas encima de Ja
patena^y todos los ministros acompa
an al sacristn que llena ya el cliz apa
rejado al cuerno yzquierdo del altar-Y
desla manera aguardan all hasta que el
credo sea acabado > y cantado el credo
leu an ta se el Papa,y quitada la mitra, di^e.Dominusvobiscum^y dichala ofre
da le quitan los guantes y ios anillos y
traen le agua manos 9 y llegado al altar
comienzan a proseguir la mifa.
AI tiempo que fe ha de offreccr el fa
crifci o, toma el diac o n o Latino vna de
las tres hostias 3 y da la al sacristn para
que la coma: despus toma la segunda,
y toca con ella la pacea de vna parte y
de otra , y el cliz por de dentro y por
dcsuera,y queda la tercera para el m mi
en o, y da tambin la segunda al sacri
stn para.que la coma, y del vino que se
echa cael cliz dan al sacristn en vna
taca de oro que Mmm -allij para que ha
ga la salua. Y hecho esto offrece el Pon
tfice la hostia y prosigue se la rftist con
formeal estilo Romano Despues que
han aleado , va el sacristn desde el al
tar mayor con otros ministros a la facri
stia y trac dos tacas de oro, y fu oblado
y vn caoncicodcorojde mediana lar
gueza, aunque no muy hueco y con la
autoridad que baxaron del altar bueluen,y poneno a vn lado del altar. Pa
ra que c trac aquello dirase luego . Lie
gado al dar de la paz , el Pontfice Ja re
cibe de la mano de vn Obispo Carde-*
mi y no se la da con portapaz5 sino be
fando leen la boca , y despus en el pe
chos lo mcfmo hazen luego cfe>s iaco
nos Cardenales, El dicono y subdiaco
no no reciben paz por entonces. Llega
dosarcecbir el jfonctifsimo Sacramcnto^primcfarfacnte fe parte h hostia, f

169

quatro partes. La primera para poner


con la sangre la otra para comulgar el
Summo Pontfice y las dos partes para
el dicono y fubdiacono . El Summo Conrees*
Pontfice quandohadeeorftulgr vafe nmQnmre
a sentar a vna silla riquissima, que para f#dPf/><s
esteactoesta aparejadas a'compfiriile todos ios Obispos y Cardenales que
ment.
all iruen,y lleuanle el MiTal y la cand
la para qu prosiga las oraciones que fe
dizen sobre la hosti y sangre. Puesto el
Summo Pontfice en fu lugar : toma el
dicono la patena que esta en el airar co
el snelo Sacramentos bu el esc al pue
blo y al a la patena en alto, hasta enci
ma de los ojos , y de el medio del altar
paisa a! vrt cuerno del altar,y despus al
otro,y entonces el fubdiacono pone fe
derodillas la-grada del altar , y recibe
la patena con c'j fancto "Sacramento de
mano del 4iacono,y el diaco no ponese
de rodillas en tanto que el fubdiacono
semueuepara Ueuarla hostia al Sti-<
m o Pontfice . Yafsi vari hasta la filia
adonde est aTentado fu Sanclidad , y
quando llega el ancto Sacramento* ha
zc vna inclinacin muy profunda 5 y
adora lo el SummoPontiflce con gran
rcucrencia . El fubdiacono pone fe con
el sacramento al lado yzquierdo : pero
no fe inclina ni se arrodilla, antes esta
en pie- El dicono va luego por el cliz
y hazclas mefmas cerimonias que con
la hostia y ponese al lado derecho. Est
do delante del Summo Pontfice la ho
stia y cliz , dizelas oraciones y el Do
mine non fum dignus,y todo lo dems
que hazemos los otros sacerdotes, y d
chas recibe la vna parte de la hostia y
luego toma la otra parte de la hostia y
c fus manos comulga al dicono y fub
dicono. Despus al recebirde la san
gre el Obispo Cardenal que adminiftra,toma aquel caoncito de oro y da
lo al Papa y pone lo en el cliz y mece
la puta en la sangre y chupa vnpoco de
la sgrenlo otro dexa lo para los otros
fslinistros,c las partculas de la hostia*
Y
Hecho

: Libro segundo
Heeho esto el sacriiati tenc sus vasos
>de. oro-y oblacion parap.urifiar Iosdc-"
dosy hazer ellauaroriQj ios ministros
p o ne n ede jodillas^y e diaconoprime
ro recibe eLsanto facramervto de maiip del Papa 5 y recbdo beisL el rostro
de, fa fanctidad3y toma el caliz y aquel
canon y ya se nc.ima del altar, y porla
mfrrta fiul x e.cbe tra parte de la fan
gre*Elsu.bd.iaonocomolgadelarnes'
iBamaoera:perobefa primer Ja m an o
l Papa,y defpues befa su rostro S y con
la-patcoa va al altar y purifcadarecibe '
la fangre que qudo3 y pyrisica el caliz

que no todos-Jos. gusts fou yguales.


Vna cofa quicro aducrtir , pues hem o s
tratado de miay.cerimonias con cj
el su m m o Pontisicc clbra* qucquan
doei no ha decelebraray cosas tambi
particulres y son diffrentes . , quando
esta prsent: y ay otras quan.dqesta au
sentes de vna manera se . clbra . quan
do es Cardenal cl que dize la misa. que
quand o Obispo,o Arobifpo>peroyo
:quierodexr:tp"do estoporveniraotras
eosas que no todos fabc y son abrosas
.
Del modoy cerimonias quese tenen en U corondcon del Etnperddor Romano,. cotous Us
cofcs que ferteneeen al propofito 4 Trata ft
ass mefmo de la coronacion de la Emper*~
triQ Cap. XI 111. /

y da lo al saristan que Ip'buelua a la facri.stia.Consumido trade nueuo agua


manosalPapay lauase y prosigue lo q
quedade la misa 5 y dichpcl Ire mi/Ta
estda la bendicion al pueblocon mucha soemnidadj y cl obifpo cardenal
O Tengo en mis' Motwchias
pronuncialuegoenaira voz las indultratadolargamentede la magestad Imprial j y como vino
genciasy perdones que aquel dia con*
de mano en mano al estado cri
cde en esta forma.
El fanctissimo cn Chrifto padre y
que oy la vemos^y como se paso cl imnuestro senor , el se no r Gregori deci- perio a Occidte y como fe perdio el de
mo quarto , por la diuina prouidenia
Oricte. Agora quiero pues trato las coPapa5da y ccede atodosos que estays
sas Ecclchasticas q estan lenas de miste
aqui prsents indugenci petiaria * o
tipjs,y mostrar muchas cosas fnaladas
senala tantos anos de indu! gencias cor*
qayglesia tiene , y vna dlias como y
tantasquarentenas. Orada Dios nue
en q manera es coronado elEmper.ador
lro Senor por el felicc estado de su S- por mano del Smo Ptcc,o de fus le
ctidady de la sancta Romana yglesia.
gadosen Roma.Yparaq mejor e entic
En tanto que cl cardenal publica la in*
da, s de faber q y a esta muy incroduzidulgenciasdesnudapapay-todosos
doenelmundo que los Emperadores
dnias perlados fe han quitadous pon
h de fer coronados de tres coronas.-dc
tificales y acompaan al Summo Ponti
la de plata en Achigr, q cs en Alcmafice,haa el facfo palacio . En cl altar a
na,luego que cs electo en Emperador
dondeel Summo Pontifce ccebra no
puede celebrar orro lgunojaunqueyo
enriendo que la determinacion de fant
Cregorio,no fue no Kpara solo. el altar
de sanr Pedro5por reuercia delos Apo
stoles.Bien fe yo que algunos ctrisos
holgarian que tracasse del mpdo de celebrar en la capilla del papa , y como se
assientan 3 y que cerimonias se haze n
quando entran delantc del Papa quando elviene:peto no quiero iazcr lopor

q csfer rey de RomanosfDespuc;s quar&


db viene a Roma a coronarfe por piano
delSmo Ptifices. corona d la fegr.
da enLbardia5y esta es de hierro^yla fo
lnidad es enMza cerca dcMilYaq
algunos historiadores diz q en Milan,
yocfco^nien Vna parte ni en otra no
le haze esta cerimonia>pero paemosco
cstanouela q esta t recebida cn el mun
do q despues en la Republica gtiiicadt
remosio q haze alcao.La terceracs h
de

De la Republka Christiana:

17

ele oro y en Roma por mano del Ponti


cto rey de Romanos y sttro Empero*
fke,o de suslegados.Esta es lavcrdadc
dor coronndose por mano del Papa , o
ra y la que da el imperio legitmamete,
sus legados.EI primero que gozo desta
Yo opiniones hallo de auctores, que di
lection fue Henric tercio que era Dis
2 en que es burla coronarse los Empera
que de Bauiera , en la qual lection de
dores d estas coronas;por rigor y eeiv
cys votos que vuonuio cinco, porque
da de la m agestad imperial , mas lo que
el Arobispode Colonia llamado Eriyo entiendo que a^ln esto es, que a los
berro tuno contraria opinion,pcro no
principios los primeros Emperadores
vuo lugar fu parecer por ser la mayor
quandosepasfoa Occidente la lilla Im
parte conforme. Esto visto es de saber
periaLsccoronauan , de muchas coroque luego que alguno es eleo canon
nas5no por autorizar el imperio ni porcaraetc,cmbiafuscmbaxadoresalSurn
que dicfen las coronas la inuestidura,
mo Pontfice declarndole como ha fi
nias porque tenia muchos reynos5ycodo electo en suturo emperador :y dello
lonanan se de reyes en diuerfas partes
embia instrummentosauterizados,y pi
addc tenian fus estados . Tengo para
den en fu nombre el fauor de la ygiefia
esto vn testimonio de Othon Frining
y suyo , y el offrece que esta aparejado
fe en fus historia.-cl qual fue en tiempo
para fer u i ria: y hazer quaesquicr jura
do Lredcrico primero; y dizcqucfccomentosy omenajes que fueren nccciTaroo de cinco coronas de oro.La prime
ros para ello y que atento a la costura
ra recibi en Achisgran del rey no de
brede fus prcdcceforesle fea dada la
Lrancia.La cgda en Ratisbonapor e
corona del Imperio y que adonde quie
xeyno de Alemania. La i creer en Pauia
ra que fu Sanctidad e mandare yr arepor el rey no de Lombardia . La quarta
cebirlayra.Oyeapor el papa la embaxa
en Rema por el Romano Imperio ,1a
da recibe la, y aguarda dia quando ay
qual le dio Adriano quarto La quinta
conf]storio,y comunicada con el cole
en Monza por el rey no de Italia . Y esta
gio de los cardenales, examina si fue ca
quinta llama corona de hierro por qu
nonica laelectiony librc,!y si tiene fo
to riene en el estremo vna lamina de
das las partes que fon neccarias,aprue
hierro, porque lo ele mas es todo oro,
ua la el Summo pontfice y todo el col
Dcmancraquc este Emperador fe cogio.Entonccsel Pontfice embia pro-,
10 no no de solas tres coronas , mas aun
prios legados, o embajadores , y con
de cinco , pero ninguna pertenece a la
ellos le embia a dezir q lo recibe en hirnagestad Imperial, aluo la de oro que
jo spiritual de la san ta madre yglcsia
le da el Summo Pontfice ,y afsi tratare
Roman3,y q lo vcclbin a la coronacin
desta con las. cerimonias quele perteneguardado ks cofas que ya tiene* de obl
cen que fon dignas de con/ideracion,pc
gacion los tales electos en Emperador?;
ro primeramente sera bien tocar de pas res. Y afsi les embia otros fauores con
fada y bretiementealgo del modo de ele
que los atrae al feruicio de la fmctama
gir lo s Emperadores*
dre ygleia. Y afsi lo hizo Clemente feDigo pues que Gregorio quinto q
primo con el Emperador don Carlos
era Alemn dio el orden que oy fe ticQuinto,y los de mas. Y en fus breuesfe
ne en elegir Emperador,que ha turado
nal a el Summo Prifice el tiempo para
mas de quinientos aos , reduziendo a
qudo ha de venir y como ha de entrar
feys votos en concordia la cleciion , y
de paz en la tierra ; y a q ciudad y otras
en discordia a lete, para que el q el ios
cofas particulares que ellos saben que
cligieslen fuelle tenido por Emperador
fon necessaras parala autoridad Eccle.
y que fe llamafle luego que fueffeckfiastca.peternnando de venir el ele-.

Libro segundo
o Emperadora Romayauido llega
do a los limites delta!ia5iucgo embia l
Papados Cardenales legados a latere:
los quales llegados a la presencia del
Emperador despus de auer dado de
parte del Papa las saludes y congratula
dones y bendicionesdeh de pedir c
mucha reuercia y cortesia q haga pro
testacion enformade derecho , como
no har mal ni dao a las tierras y vezinos de la yglesia, ni sera causa de algn
dao el ni fus gentes ,1o qual ha de hazerdizidodesta manera. l seor nue
stroy sanciissimo Sixto quinto, por la
duina prouidencia Papa:yo Rudolpho
Rey de Romanos prometo y juro por
el Padre Hijo y Spirtu sahcto , y por el
madero de la cruz viuifca y por las reli
quias que qut est presentes de Jos san
los: que ( si Dios tuuiere por bien que
yo llegue a Romajenfalcare la fancta
yglesia Romana,ya' rector fu y o, segn
mipodery fueras j y qu ni matate ni
cortare algn miembro ,niharc otrol
gun mala nadie de mi voluntad ni de
raiconsejOjnidentro deRominnoure cofa alguna de m voluntad ^n eonfe
jo vuestro y f acaso viniere alguna cof
amis; mtipsv eme fea del patrimonio
dent Pedrolo restttuyre y dare luego,y qualquteraqeadministrareen
el rey no de Italia, mandare que haga lo
mefmosy que lo jure "como yo mefmo
y que fere en todas las cofas ayudador
y coriferuadorie las ierras y patrimonio Ecclesiastico ; lo qual protesto cupliry guardar , assi me ayude Dios y
estos fanctos Evangelios * Esta forma
de juramento fe suele algunas vezes ha
zer por ios embaxadores del Em pera
dor, quando vienen a dat noticia en
como es electo pero sino traen commission para lo hazer, no o hazen mas
fl traen a este tiempo fe haze en la
forma ya dicha - Desta mariera hizo el
jfamento el Emperador Frederico en
Sealantes que entrasse en las tierras
del Papa, en el ao de mil y quatrocien-

tos y vno rigiendo la silla Apostlica


Nicolao Quinto. Sdenlos Pontfices
por magnificencia hazer las expensas ai
Emperador despues que ha entrado en
sustierras.En cito cada vno fe ha segn
fu condicin liberal , o segn la pobreza delaygesia.
Ciando ya ha ligado acerca de Roma embia el Pontfice otros legados y
Perlados y personas de fu corte para
que lo reciban de fu parte y lo acompaen .Primeramente van los grandes fe
ores cabeas de familias con fus cafas:
despus todos los mas gouernadores
de Roma y con ellos los offciales de la
cafa de Papa y fu consejo y Rota ricamente acicreadosra estos sigue los Per
lados que fe hallan en la corte Romana
ais i como Abbades Obispos y Arcobispos . Esta multitud va mas que dos
leguas de la ciudad , y quando llega a
las rayzcsdel monte adonde esta ci hof
pital de los leprosos que es el de fant
Lzaro: le aguarda all el collegio de
los Cardcnalcs>y con ellos salen los em
baxadores de los reyes y principes que
fe hallan en Roma.Entonces llegando
los Cardenales y Emperador fe hazen
ygualcs cortesas y comedimientos,
y ios dos Cardenales Obispos mas antiguostomanen medio al Emperador,
y de dos en dos van los Cardenales
sin que nadie fe ygualeyassi van hasta
cerca del muro de la ciudad adonde
ya tiene hecho aposento ; porque no
fe acostumbra dexar al Emperador en
trar la noche que llega, porque no aya
inquietudes y desafosicgos. Quando
ya esta cerca de los muros de la ciudad
le toman juramento , aunque no con
tanta solemnidad como el pastado , por
el qual protesta de no quitar a los ciuda
danos fus leyes y costumbres . Otro da
que es el que ha de entrar' danlc para
fu recibimiento la puerta que esta debaxo del castillo de ant Angel , y con
tita pompa y siesta entra como frriur
phale , Los primeros que entranmu
som
n
dos

De la Repblica Christ/ana.'
dos cauallcros armados de codas armas
con dos estandartes imperiales , y despues el de fant George : el quai tienen a
car g o los Sueuos que vi|n en Roma,
Tras estos vienen losexercitos del Cefarpor muy gentil orden. Vnos E tripejradores han entrado en ion de guerra
por parecer mas brauosyvistofos,otros
Emperadores quieren que entren fus
gentes de paz y muy gallardas , y estos
fon los que suelen ser mejor recebidos
en Romajdcpucs viene todoslos prin
cipales por fu orden y segn fus estados. Trae delante del Cesar u Maris*
cal ci Estoque desnudo , aunque pnuiJcgo esdel Prefecto de la ciudad; de
Roma Llenarlo en este auto. Quando He
ga ala puerta del Castilo3esta puesta to
dala CIcrcziade Roma en buen orden
con mochas cruzes y reliquias sanctas:
y los Clrigos con fus fob repel i zes y
capis, y en llegando all fe apea y befa
la cruz , y lleuanlo cantando Hymnos
y ot ras cofas conforme al tiempo , ha
sta la yg le si a de los apostles ant Pe
dro y san Pablo . La ciudad y fu noble
za ya le cieni: puesto vn Palio y quienes
llenen Jas varas y le acompaen y tiene
aderezadas fus puertas por donde p as
a demancra que conozca quao grara
es fu venicLi y que destean regozijar la
fiesta de fu coronacin. Llegado el Em
potador a cierta parte dea yglcia , va
donde el summo Pontfice esta assentado con fus Cardenales y muchos perla
dos. Su estrado esta en alto , y en lo mas
alto tiene la silla Papal rica de oro y pie
dras: y el esta vestido con roquete, esto
Ja,capa,y mitra. Los Cardenales segn
fus antigedades estn sentados por fus
gradas descendiendo , y despus los os
tros obispos tienen hechos fus assicntosjjdcmancraqucla traa del estrado
y assicnto pontifical , representa gran
magestadj porque allende de la calidad
de las personas, esta costosa y ncamen*
teadercado.El Emperador luego que
vee al Papa de lexos se descubre la,a-

17 1

bea:y hinca la rodillas llegado ala pr


mera grada del estrado hazelomcfmo,
y ai cabo llegado a los pies del pontifi
ce por reucrencia del fauador fe los be
sa . Entonces el Papa con alegre rostro
mira al Cesar y dale la mano, paraq fe
Ja befe, y despus la boca , y bueto el
Cesar a ponerse de rotiIas toma vna
gran pie a de oro y offrccla a los pies
del Pontfice. Y entonces en pocas pala
bras da las gracias a fu S an 6 id ad y a
los Cardenales 3 porque lo han admit*
do a tanta honra y le quieren darla co
ron a. El Papa luego lo lean ra de tierra
y respndele con mucha grauedad di
ciendo como fus mritos y la esperana que fe terna del como hijo de la ygle
iiale han permitido llegar a aquel esta
do. Y i acaso viene algn rey,o fu. hijo
befan al Papa la mano, pe ybocados de
mas perlados y grandes seores be fin
le solamente el pie . En lo que toca a la
emperatriz despus fedira acabado este
auto . El papa fe leuanta y toma al lado
yzquierdo al Cefar,y abaxalo por la ma
no hasta el primer porral de la yglek
de fant Pedro, y el papa metec en fu pa
lacio , y el Cesar con quatro, o fe y s
Cardenales va a visitar las reliquias y
altares del templo de fant Pedro . He
cho esto lican lo adonde fe ha deapo
sentar , y otro dia, o quando conuiene va a visitar al Summo. Pontfice y
, trata con el quando tendra por bien
fu San ti dad que fe celebre la solem
nidad de la coronacin y conforme a
lo que all determina fe pro u ce de to
do lo necessario , afsi lo que toa a
Summo Pontfice, como lo que toca
al Emperador.
L o s S u m m o s Po n t ecs co m u n m era
te procuran > por todas Jas vas a ellos
possibles ,de abreuiar : porqu no pue
de sufrir muchos diasen fu ciudad nin
gn grande y poderoso principe , y
an venido d la de la solemnidad de
Ja coronacin , i a cafo no fe han he
cho algunas cofas necesarias que esta
X 3
m

Libro segundo
13a obligado a hazer el nucuo Csar, ha do cl Empcrador cn pic cn la gracia dcl
ze las vn dia3o dosantes: assi comoco- altar,ilegan ios.canonigos y abraan lo
ronarse de las otras coronas q esta obli y dan Ic paz cnei carnllo.ylucgo comie
gado a coronarfcpor el rey no de Irali an a canrar cicrtos respsos y antipho
y Alemaniarpero no ay ningunincon as acommdtladasalasolenidad : y de
ueniente deuefe luego comenara fo
ay van a la capilla de sant Gregorio, y
lemnidad con tiempo, porque le acabc hccha oracion se a sien ta en vna lla , y
temprano. Layglefia y todas las demas quitanle aquella mua que llcuaua: y
partes del templo adonde se han de ha- calanlevnosapatosricos: y despues
zer al gunas cerimonias han de estar riquitadoaquelsobrcpellizlcvisten vna
quissimmente entapiadas , sacando pequena tunica alo queyo creo csla q
enaqueldia todoel thesoro de sant Pe
nosotros llamamos toga,y sobre aque
droy hande estar adereadas las capiHa vna vestidura como ropa roagantc
lias de sant Gregorio 5 y sant Mauricio,
deoroyperlas^ydesta mancra-sale de
y la de sancta Maria > que cs Uamada de
aquella capillay sepone cn medio de
las Torres. El Summo Pontifccaquel
la yglcsia y alli vn Obispo Cardcnal le
diamuy demanana se apareja con todze vna oracion al propotoy de ay es
dos fus Cardcnales , y el resto dcl palaleuado a la confession de sant Pedro,
cio e toda aquella pompa y magestad
Este esvnlugar adonde antiguamente
que hemos dieho,habiando dequando
se guardaulus reliquias de los sanctes
dize el summo Pontifce la misa mayor
martyres.-y haziasesierapredcbaxo dcl
el dia de Ja Nauidad . Y cn tanto que se
altar mayor assi como lo vemos en la
cantaysehazeel officio de Tercia van
yglesiamayordeToleloa donde dize
dos Cardenales por el Emperador3yen
elsepulcro^qucoy^icnceicuerpo deS.
entrando en los portalesde la yglesia, 'Eugenio Arobipode%qucllaygle/a
vaalacapilladenuestraSenora.,quedi
y podriamos lo llamar la conesi de
zdeasTorres: porque sobre cl la esta
S.Eugenio.Entraenestelugaryaqui le
clcampanario , y alli es recibido de los
dizen otras muchas oracioues y la leta
canonigqs de laygcsia del apostol sant
nia y deste lugar le Ileuan a la capilla de
Pedro, y alli haze de nueo juramento
sancMauricio3y alli el mas antiguo Obi
cn manosdel mas antiguo Cardenal q
spo Cardenal le vnge con oio sanco
alli se halla>en esta forma . Yo RudoU el brao derecho,y!as efpaldas/y luego
pho rey de Romanos , mediante Dios, dize otras oraciones fobree.Esto se ha
Eraperadorenlovemdero : prometo,
ze cri esta capilla de sont Mauricio porprotesto^meobligoy juroa Dios nue- que en el altar de sant Pedro ipin.gu.no
stro Senor5y al bienauenturado Apo- sevngesinoesclPapa. Viencn dcpucs
stol sant Pedro,scr en todo tiempo pro
adde el summo Pontifcc esta y alli be
tector y defensor del Summo Pontifcc sala manoy pechosa su sanctdad , y
y de la sancta madre yglesia Romana cn
luego se coraiea la misa: El Csar tietodas fus necessidades y prouechos* rie su estrado al lado dcla epistola;y el sa
guardando y defendiendo y conseruars cristan trae al altar la espada ,y h corodpas possessiones,honrasy fus Dccrc m3y elceptro3para que se bendiga 3y a
tos y leyesry esto cn quanto en mi sue- su tiempo se de al Emperador.Dcspues
-rccclayudadc Dios.nuestro Senor, dedichala epistola trae al Csar dos
seg que yo ppdre y sabre . Dichqcsto diaconos Cardenales a lospits del sum
eeban le vn sobrcpelliz y vna mua, y es mo Pontifce^y vno d los clcrigos que
recibido cncanonigo de la yglesia del siruen ai altar trae la espada con su vayapostoi S.Pedro,yhermano uyo.Ycst nay da la al mas antiguo diacono Car,
:

dcnal

De la Repblica Chrstana:
denal,yel adadesenuaynada al S simo
Ponticc,y puesto de rodillas cl Csars
El S u m m o Pontfice pone en la mano
la cspada,ydizclc . Toma cite cuchillo
de nuestras manos(aunque indignas)fa
cadodei lugar addc esta cl Apstol S.
Pedro poco ha consagrado por las ma
nos mias3de autoridad de Dios nuest ro
Seor omnipotetc, y de los Apostles
S.Pedro y sane Pablo,cuyas vez es tee
idos en la tierra, para q c poder de Era
perador que ha de mandar 3 desiedas co
ella layglelia san ta y vengues las mal
dades de los malhechores , y acurdate
de lo q prophetizo el Pial mista dizido.
Cie tu espada poderosamente sobre
tu muslo para que c la fuera de la ver
dad exercices la justicia y destruyas a
los malos y rebeldes y defedas a Jos q
si i uen y fauorecc la yglesia , y a laces de
Ja grey de Dios nuestro seor aquellos
q pretenden ser otiejas verdaderas que
no lo fonde el has de defender a lasviu
das y pupilo s,y tratarlos con piedad y
misericordia c esta has de restaurar las
cofas ya cay das y arruynadas3y las que
estn firmes darles nueua fuetea, vgar
Jas cofas injustas 3 conseruarlas cofas q
est ble ordenad as: !o qua haziedo me
receras tu rcynar lio in con aquel rrifiphadorde las virtudes, cuya figura re
presentas oy:el quai con el Padre y Spiri tu ancto vuey rey na sinfrcamn.Hc
cha esta exor racin 3 que es propria ora
don de la ygesia^toma el cuchillo3o es
padad dicono Cardenal y mtelo en
lavaynajaqualclya tenia en la mano
quand o le dio el Papa3y el Pontfice y el
lo cien al Emperador, y dizele el papa
estas palabras. Cie tu espada y pon la
con suer a sobre cu mullo, y acurdate
que los snelos q vencicr5no fue en vir
tud dla fuera mas delafe.Hcchocsto
queda ya hecho el Emperador soldado
de sant Pedro , y leuanta se en pic y dcscmbayna la espada con gran violencia:
y comiena a jugar c ella tres vezes en
nombre de la antissirna Trinidad , re-

1/2

presentando qut con ella tiene de de


fender lase catholicaque consiste en la
confession destas tres personas y vna es
sencia,y luego buelue su espada a la vay
na y pone se de rodi!Ias,y dan le al Papa
el mundo5que es aquel Globo que ve
ra os en las manos de los Emperadores
con vna cruz encima, que representa el
mdo3ypone lo en la mano derecha del
E mperadony e n 1 a y z q u i erda le pone el
Ccptrojy diz ele. Toma esta vara de vir
tud y de toda verdad para que por ella
trates y feas a los buenos piadoso, y a
los malos spero y terrible: con ella has
de traer al camino dla verdad a los que
yerran, y a oscaydos has de Jeutar co
piad oa mano5y c esta mesma vara has
de destruyr a los soberuios yy consolar
y aliuiar a Jos humildes : y brate nue
roSeor lefoChristoIa puerta3cl qual
dixode si mefmo.Yo soy puerta 3el que
quisiere entrar por mi sera saluo: el qual
es llaue de Dauid y Ceptro de la cafa de
Israel :1a quai abre y no cierra, y a ningu
no que cierra abre. Sea tea ti 9 o Emperador3exeplo,y autor el q saco ai preso
de la casa de la prision,quc estaa en ti
nieblas y en la sombra de la muerte , y ,
en todas las cofas procura imitar aChr
sto del qual canta Dauid . Tu ilia sera
Dios parasiprerporque lavara de fu re
kucl es vara de fu rey no, y imitndolo
ames fujusticia y tengas odio a la mal
dad porque para esto te vngio tu Dios
Dos tuyo, aexemplodeaquclque an
1 tes dlos siglos fue vngido con el olio
de alegra sobretodos fus compaeros
que fue fe fu Christo nuestro Seor ; el
qual con el Padre y Spiritu Sano viive
y reyna sin sin. Amen.
Dado el ceptro toma el Papa la coro
na3o diadema ImpmCqiK es diffren
te de la dlos reyes en iahechurajy po
ne fe la enJacabeca , y dizele . Toma
la seal 3 m glotm y Ja' diadema del rey
no y la coronadciImperio:cn el nbre
del Pareyel Hijo y del Spiritu Sanio5para c] despreciado el enemigo anY 4
guo

Libro segundo

'"

douo y ahuyentados los rodeos y enga


sia,y afsi caminando el PapayEmperanos de los viciosCasei agora coronado)
dor vanjuntos hasta a ygicfi de sancta
aaiesla jo(icia5amiericordi35yeljoy
Maria.intituladain Cosmcdin,yde all
zi,y assiviuasjusta,pm5ymifericordio
se aparra dcl Emperadoryse va al palasamenterporque deessenuestro Sefior
cio sacrocn su acompanamiento . El
Iesu Christaseas recibidoen su conEmpcrador pasa adclante y va a la puesorcio y en el de sus sanctos . Y dicho
te de Adriano y alli arma algunas prin
esto inclinae el Emperador y besa el
cipalcs personas cn cauallcros con las
pic al uramo pontifice, y leuanrandose
cerimonias que para esto ay scnaladas.
qutase l espada y daia a su Armigero:
De ay pasa a sont Iuan de Letran : y los
y puesta la corona y lieuando en las ma
canonigoslo rccibcncongran solemnos el mundo y ceptro : es Heuado de nidad y lo ha z en su canongo , y cl relos dos Cardenales que eran comopacibcla hermandad suya y le abraan y
drinos a su estradoy cortina-.queestaal besan en elcarrilo en scnal de que es
lado derecho del Summo Pontifice aun
canongo rglai* de aquclla yglesia y
que mas baxa.Hecho esto prosiguese la
aquel dia se queda a corner alli porque
miay llegado al offertorio offrece el
comunmente es tarde , o porque alli
Emperador quanta ctidad quicre de
se acaba la cerimonia de la corona-
oro : y bucluese a su estrado, en el quai
cion.
de alli adelante e pone vn doel de bro
Quand o la silla Apostolica estaua en
cadocon vn pcqueo banquillo5por re
Auinon i algun Csar se queria corospectodeque esta delante del Summo
nar de Emperador 5 hazia los mesmos
Pontifce3yllegadalahoradela cornucumpiimientos al Papa > que ya hemos
nion comulga:y assi c acaba a missa se
dicho, y su Sanctidad respondia y sena
guneorden de la ygesia de Roma , y
lauatiempo para la coronacion ,y emcomolo acostumbraelsanctopadre.
biaua sus legados : delante de los qua Acabadala soemnidad de la coroles noie hazian tanras cerimonias coimcion , ay passeo por Romaassi como
mo se hazian quando estaua prsente!
clquee taze quando el Summo Pont
Papa . Empero losjuramentos hechos
ficc es consagrado saluo q tienesusceen forma se embiauan al ptifce primerimoniasdistinctas. Quanto a lo prime
ro,porqucno vuiefe engano, o fraude,
ro,El Emperador acompana al papa ha
y despues de coron ad o el Emperador,
sta donde ha de caualgar en su caualio:
se hazia otra nueua proteslaci en que
y dando el Emperador el ceptro y m<se declarauarqueno porq el Summo P o
doalosqueestan diputados para esto,
tisicc por entonces no cstuuicse en Ro
tiene e estribo del caualio del Summo . ma.-y no se hizieen lasdeuidas rcucren
Pontifice y luego toma del freno ci paciasque seuelen hazcr5prctcnicssen
lafrey andaelpapaalgunospaTosa ca
osEmperadorcs fer libres y essentos
ualiosiruidoledepalafrenero el mesde juras, o promessas5o de otrasquamo Emperador.y luego su sanctidad le
Jesquicr cosas que tocassen a la libermanda caualgar,y el rehufao, perodes tad y essencion Eccleastica , y este in pues'ubey va al lado yzquierdo de su
strumentofrmaua el Emperador y lo
Sanctidad debaxo del mefmo paio que
fellauacon su sello.
cubre a Papa. El orden de procder cn
Algunas vezes tambien. venian con
elpaseo es el mefmo que se gur- los Gefares,'sus mugeres y eran corona
daquando elPapa haze el suyo en su
dasen Emperatrizes, porque la yglesia
consagracion3sauo quelos estahdarrcs
tambien tiene para ello fus cerimonias,
impenaes van despues del de la ygeaunque no me acuerdo eer corona.

cion

De laRepubl'ca Christiana.
cion adoucie se hallassc mugcr sinocn la
de Frcderico Terciorcl quai viniendo a
coronaric,hallode caminoalalnfanta dona Leonor hija dcl Rcy dcPorrugalllamadodon Eduardoquc veniaa
eclebrar fus bodas con cl , porloqua
topandoeen Pisa lallcuoallomaporque los vlasse el papa NicolaoQuinto^
y asifue hccho,dcspues sc hizo lacoro
nacion y fucron coronados raardo y
rnu ger. Las ccrimonias que se h a zen co
las Empcratrizcs cat ion las mesmas q
las que sc hazen a los Emperadores : en
quantoal recibirlas y hospedarlas , alu o que no duermen en el sac f o paiacio:
ni se sientan cab.e ningun Cardcnal , cn
Jodemas todaslas capilias visitan y ticnen fus or t ci o n es y preces distintas pa
ra cllo.IJegada la Emperarriz a la cap11a de S.Mauricio, la desnudan el braco
derechoy las epaldas y vngea por cier
tas abenuras hechas a posta por la honcstidad>y de pues a su tiepo en l misfa la ponen la tiara y lacorona : y lu ego
bca el pie al Sumo pontiicc y al osiertorio offrecc aigu na cancidad d e oro,sc
g u n es iu voluntad , y comulga .No se
va paseo con la Emperatriz ni combirc publico,ni jamas eomen Cou cl papa
inugeres.No todos los emperadores e
coronan> o porpobrcza, o porque cmbaracadosen guerra no pucde,pcro mie
tras no (e coronan no sir m au > ni los h
de llamar empcradorc\smas Cearcs.

este capitulo 5 poesto que no tenga co


sas muy de admiracion con que uelen
los lectores holgarse y secibir gusto.
Con todoeso, porque no nos quede
nada de dezir a Io menos de lo qesbie
que sc scpa,dire breuemenre Io que haHo en las constituciones de la yglesi
Romana.
Pocos principes lecmos que yari
venido a Rom a de proposito ,sino co
ronando se ; y assi se ha tenido poe
noticiade las ccrimonias que se les han
hecho . Con todoest cl Emperador
Fredcrico Tcrcero, vin o a R orna el ano
demil y quatrocientos y sesenray ocho
rigiendo la sancta lla ApostolicaPauloScgundo:ei quai ie hizo el recibim
ro guienre.Lucgo que su p o que venia
proucyo que cstuuiecn suslegados co
muchay principal cauallcriadesu casa a
los fines de las prouincias de la y glesta,
para que alIifucsTe recebidode su parte
dandolc las congratulaciones de.la venida y mdo que por todos los estados
de la yglesia fu este recebido con gfan
esta y olcmnidad.y que el con toda st
cortc fuesseproucydo battante y abundosamente de todo lo necessano 3 q sue
otra magnificencia de Paulo . Las yglc?
fias con su choro y cruzes y ornamen*
toslo recibian solcnementc : deloqqal
el gnslauamucio , porque sue principe
Christiauissirao. Proucyo el papa dos
dias antes que vinieste cl emperador d
Romaquc fuesenael dos Lcgados.Y
*[\Dcl ordaiy manera que fcgittrcU en la cor*
t tiempo que 10 vieron Cil el carnino k
te Romand cnrcbir d Empcra4ar (jtctmlo
apearon y le hizicron gran rcurcnci&y
^ieneper de uo cion a *vifiutr Lu rc(juts de
cl jacometio a sc apear 3 pe'O 00 Io per-r
los .yfpojlolcs.o por otra cosa-pa,'tkntar,:^o?
miticron ellos y mas subicron luego en
mo rchcn a! rcy}o wyna o heredero de rey
sus caualos , p orque no COflsintio Otra
Cap.X K
cosa cl emperador LIegand.o ya cerca
de Roma alio toda Ja corse Romana;
O ay cosa cn cl tnundo pot
con los consejos y estados de larepubli
pcquena y baxa que sca , q
ca con susprcsidcntcSjO Regentes y cor
reorcs, y luego todos los obispos y o
ii ;h> tray,a conigo vna cier*
tros perlados q ue estari en la casa del pa
MSI ca adinn-adnmia quai cornu
pa,y a la pstrc el cllegio de los carde*
mente procde df ignoran
nalespero estos senores au tique, salett
ca5y asicrco que no ha de deagradar
Y $
rue-

Libro segundo.
gui
fuera de h ciudad tienen so puesto adode aguardan hasta que el Emperador lie
guc5y los dems passan adelante . Llega
do el Emperador adonde estn los Car
denales vfa de mucha cra y cortesia
con ellos : y ellos con el,y todos en co
munlo congratulan , pero el mas anti
guo le pone cabe el : y dize le algunas
palabras en nombre del Papa. Y comi
can a mezclarse los grandes del impe
rio con lds Cardenales : de manera que
a la postre queden dos Cardenales mas
antiguos con el Emperador: el quai ha
de yr debaxo del palio , y han de ileuar
las varas los mas principales ciudada
nos de Roma . Y llegado a la puerta del
Castillo de Sanctangei lo recibe la clerezia de laciudad con fus cruzes : y all
le dan al Emperador a befar !a cruz y co
mienan a cantar responsos y Antiphonas, queya la ygle/ia tiene ordenadas
para el recibimiento de los principes. Y
entrando a la yglesiadcfant Pedro ha2e fu oracion3y el Papa le aguarda 3 con
mucha magestad en u estrado : al qual
va el Emperador y prostrando fe en tier
ra befa el pie al Papa . y despues la ma*
m*Y fu Sanctidad seieuantay dale paz
en la boca3y hablado algunas palabras
con eljo haze asentar entre su silla,y la
del Cardenal mas antiguo, y assi aguar
da hasta que todos los perlados y otros
principes que con el Emperador viene:
befan el pie al Papa. Acabado esto dos
Diconos Cardenales lo lleuan al altar
de sent Pedro3y all haze oracin , y v
cantando los clrigos 5 y buelto al lu
gar adonde dexo al Papa:el pontfice lo
recibe amorofamte y toma lo dla ma
no'yzquierda y lica lo consigo al sa
cro pa!acio,y sentados en vna piea co
mn traen colacin al Emperador ( si
quiere el papa que fe Ja den delante
del:)y bendizea fu Sarictidad,y parlan
vn poco, despus cada vno fe va a fu
aposento por diuersas puertas , y de ral
manera tienen los aposentos que sinq
nadie los vea:pafan el vno al otro para

tratar de negocies que importan. Pau-*


lo Segundo hizo grandes siestas a Frederico y lo honro en muchas coins y le
hizo muchas mercedes , y 1c dio dones
preciosos,y quando yuan en publico le
dau estrado de brocado y fu dosel De
manera que sino en ser vn poco mas al
to el estrado del Papa en nada fe diffre
ciaua de el del Emperador, y quand o en
cefauan al Papa y le dauan paz lo mefmo fe haz i a al Emperador . Al partirse
mando el Papa que le acompaasen co
la mesma cerimonia que en tro , pero el
no la quiso porq se parti muy de pries
sa,y de maana puesto que lo acompa
aron algunos Cardenales, despus de
tomada la bendicin del papa y befado
elpic,manoy boca.
Qu and o viene Rey embia a mandar
el Pontfice al Vifrcy, o goueraador de
la prouincia por donde ha de en trar , q
lo reciba en fu nombre, con toda la so
lemnidad possiblc,y que lo congratule
de fu parte,y prouea de todas las cofas
necefarias a el y a toda fu corte , y que
por todos los lugares principales, i alga
las cierezias c cruzes a lo recebir. Qua,
do esta tres jornadas de Roma: el S ani
mo Pontfice le embia dos Arobispos.
o Obispos de fu parte, dando le el para
bien de fu venida . Quando llegados
jornadas,embia quatro perlados. Quast
do esta quatro 3 o cinco leguas embia
dos Presby teros Cardenales, o Diaco
nos:Ios qualcs acompaen al Rey hasta
laciudad. Quando esta media legua: sa
le el Vice chancilles o Gouernador de
la ciudad con todos los magistrados 3 y
con todas las cabeas de las regiones
y parrochiasjcon toda la nobleza Ro
mana. Quando ya llega cerca del muro:
sale la casa del Summo Pontfice con to
da la Curia Romana ,y ala puerta de la
ciudad aguarda el Senado de los Car
denales: y el mas antiguo habla al Rey
de parte del Summo Pon tisice5y ledizc
como fu Sanctidad ha holgado mucho
de fu venida, y que fea muy bien veni
do:

De la Repblica Ghristina.
o : y que todo lo que quisiere se har:
y que reciba el contento que recibira
en fu casa propria. El Rey hecha la cor
tesa de 11 id a responden Qne besa los pies
tic fu Sanctidad 5 y que el mayor deTeo
que en esta vida tenia era de vcrlc^y asi
fe tiene por bienaucturado de venirlo a
ver yassi dizc otras cosasde cumpli
miento : en las quales muestra ser muy
Catholico Christiano y obediente hi
jo dla yglcsia . Y luego entran por la
ciudad por muy buen orden y concier
ro , y el rey va en medio de los dos car
denales mas antiguos.- los quales le to
can la mano por seal de bcneuolcncia:
y bcsanlcel carrillo, Llegado a la puer
ta de S, Pedro la elcrezia esta en el mefrao orden que quand o entra el empera
dor ; y hecha oracin delante del al tac
de sant Pedro se leuanta y llcuanjo a
cierto lugar dos cardenales: adonde a-
guarda vn poco. Los dems cardenales
van adonde esta fu sanctidad 3 y el pue
sta la stola, y alba, mitra y cap a: sale % la
sala adonde uele tener publico consilorio 3 y ademado en su hila y estrado
van dos cardenales con otros perlados
por el Rey^y llegando a la pres encia del
Summo pontfice inclina tres vezes la
rodilla delante del : y alcabo llega a ios
pies del pontfice y puesto de rodillas fe
los befa y el. papa entonces toma lo de
la mano y abrcalo y befaio en Ja boca
y hablan algunas pocas palabras de cor
te fia y cumplimiento , y danleafsicnto
entre el cardenal mas antiguo y otro*
De manera que el cardenal mayor esta
entre el papa y rey. Y porque entonces
el Sumtno pontiice fe assienta en pub
co consistorio aguarda sialguno quiere
proponer algn negocio, porque si Ic
propone es oydopor entonces aunque
despus fe determinas sino el pontfice
fe leuanta y fe mece enu aposento y
embia algunos de los cardenales que
acompaen al rey y estn con el.
li primero d i a , segn parece por
antiguos libros Cerim o niales > no ha

T74

de ser 11 i r cl Rey al Papar ninguna.


cofa .-despus otro dia 3 ha de darle a^
gua manos en la mesa: y traer. e!pn
mcrplatOjyh deseruir de copero la
primera yesque - bcue *y si sale fuera su .
iactidadjha de He.uar la cola fea de la cipz o manto papal Acostumbran los";
S u m rr. os pontfices dar a los Reyes al-
gunos presentes qufio llegan3afsi co\
mo alguna ropa de brocado rica,o lgd
cauallo bien enjaezado o r.eliquias.,afsi como lo hizo SixtoQiiarto con el Rey
Christernodc Dacia,^ con don Fernas :
do Rey de Sicilianos quales vinieron al
lubilco plcnissimo.cn Roma. Oy corad
no ay tantos Reyes como antigame-
tcpoasv.zcs ay estos recibihii.qri.p,Sj
s unq ne siempre fue cofa viada vcnrR
ys a Rprna, Asi leo en Platina q en m
pode Constantino papaviner dos re
yes de Sacones antiguos a Roma r,ppr
voto y religions si los yuiessecntienda..
cj con los reyes cj oy y:assiorno.ld
Espaa y f rcia se liara lo c] con el En*
pcrador,por ser ta poderosos principes;
Sino vienen los tales reyes por causa
de deuoci mas por negocios proprios
no fe h aze estas cerimpnias dichas: m as
recibcnloscon solemnidad y danlcs el
consistorio y el lugar segundo > despus
del mas antiguo cardqnal . Qiiandofe
van despus de aucr befado el pie al pa
pa y recibida la bendicipnjjos crdena
les lo acompaan hasta la puerta dek
ciudad:y mas adelace Ipsperlados liaftapoco a poco sacarlo deas perras dla y
glcsia.-porel orden c| entro. Si vi.^o al
guna rey na lo racfmo fe guarda que co
el rey:faluo q tiene Cus BypM$yf'P?*
tiphonas di/in#as y no bea.aJ &ff$.
masque el piey niano^ynp ha^e&ir
a fu Sanctidad,en h mcia>ni esl otro lu
gar alguno no ,fe le
confiftovi&y
mas en otro lugar fe iazela cerimonia,
y danle dos Cardenales que la acorn
paen?y trtenlos negocios a que vie
ne con el papa. Han la de dar paz y enccrisar Ja como a los Cardenales, pero
no

. Libro segundo.
, ntienesila entre cqbI mas haz'en la
su estrado.
Ysiacasovicricelhijo dcl Rey que
esheredero, casi rodas las cerimonias
queschazen al#Rey se guardan con el
principe . Es verdad que noie reciben
Juego que entra en las tierras de! Papa
ni le haze la costa la yglesia, pero entrado dos o tres jornadas : le embia el Pa
paagunos perlados, y quando va acercando se ,1e embia vn Diacono Cardenai , y quando Hcga a Roma,sae el collegoa la p u erra :y lenan lo con las mes
mas cerimonias que a Rey y befado el
pic a! Papa,mano y boca , d le afsiento
despues dcl mas antiguo presbytero
Cardena , porqueno se perrnite que
cl ljo cga Ingar tan honorablecomo
epadre . Tiene o estrado en la yglcsia:
* y dan le paz y enrisan lo , corn o a Rey.
Quando sale a paear va y viene entre
dos Disconos Cardenales Estas eri-
monas queyoaqui pongo se guardaron desde cl tiempo de Iuan Vigesimo
segundo hisla el Papa Adriano Sexto,
Oysifuesse a la corte R o ma n a aguno
deaquestos piincipcs podra el SummoPontifceanadir o quitar como le
parecieTeiaunquc en todo esbueno se- .
gmrlascostumbresdelosmayoresquc
fuerort ordenadas con maduro consejo y parcce3q traers consigo cierta autoridadqadrnay reprsenta magestad.

delimperio,por respectodequeelge
ellosal mayor principe scglardcl m un*
do.ECtosson seys(couienea saber) tres
Aro bi spos,y tres Principes 5 clvnoes
Duque,el otro es Martjucs3yd rercero
Conde.A ctos3o q vengan dos o vno si
aeaso vinicrenalacorreRomana qudo
enrrare entierradei sumopontificc, cl
Virey ogouernador de la prouincia lo
deuc recibir hono rablemtcpero nile
h de hazer la costa ni rccebjr con pr
cesienlasciudadesy villas. Qudo Ile
gaa Rom a sal los familiares de los car
denales a acpanarlo.-y algues personas
de la casa dcl umo ptifice. A la puer ta
del palacio dcl papa laie dos cardcnalcs
y llculoen medio halaaprcsclciadel
Sumo ptisiccry si quiere hraro massa
l a rcccbirlo a la puer ta dea ciudad,de
manera q se hag c n c o n trad i z o s c on ci
yalsi vaacopanadohasta la yglcsia deS,
Pedrory ai aguarda acpaadodemu
chossenorcs5y los doscardenaJes fedes
pi d dcl, y van ad onde esta cl S n m m o
PontiJceJBl quai vestido cn vn Ponrjsiral simple y llano va alcstorory i
aguarda asciitado.Entonces van mdia
dozena de obispos porel principe y Ilegando a la piea descubierta la cabea
lellegaa los pies dcl sancto Padre,y bc
saselos YelSummoponrisTcccdala
rnano y leuantalo y bc'alo cn la boea:y
mostrandole cn pocas paabras quanto
ctentamiento ha recibido con su ven

$Decom son yecibides en U carte Romans


" -los otvos principes y altos hombres que no
son reyet ni hcrecros* Cap, XI II h

da,vieneluego vn clerigo quecs de los


cerirnonialcsjy llcualo al asiento que le
tienen senalado, que es entre dos carde
nalcs Diacons* Ycstoslosmenosan
tiguos,y entre tanto otrosde lafamilia
del principe besan t! pie a su sancklad*
Y liecho esto d pontificc sc va a su apoento:y quedan los dos cardenales aco
panarsdolo, y oncomohofpederosdel
tl ptincipe5y tda's las vezes que ha de
hablarconciPapay tratfrnegocios es
por medio de eIos,y nui^ca lo dcxan m
staque sedespidedelpapay se buelue a
sil derra a paadelanc*
"

C O N

^ Espues de la magestad de
p losEmperadores y Reycs,
$4 los mas principales del mW do son los electores del impeo-.porque de la manera que los Car
Anales son mas priuilcgiados que los
ouos pcrlados de la yglesia por perte
necetUos la lection del Summo P
tificetasmambien despues de los rey es
iian de fer mas principales los electores
"

De IaRepuM ka Chritana.
Con los otros seores tambin ay
cuenta de recebirlosrpero ni los recibe
ni acompaan cardenales: ni les dan aslientos en el banco dlos Cardenales;
pero al Duque de Fcrrara,y ai de Vrbino, y Mantua , darles han assiento des
pus de los Cardenales ntrelos dos
primeros Obispos o Perlado s.No reci
be el Summo Pontfice a los tales en
consistorio : mas acopaado de los que
fu Sanctidad embia, lo lican adonde
lia de posar, y de ay viene a besar el pie
al Pontfice a su mesina piea adde nc
go ca. Con loscmbaxadores ordinarios
que continuamente estn en Roma : ay
otro orden : estos quando vienen a la
Curia Romana.-antes que entren, cmbian fu embaxada a los q uc vienen y de
que principes fon embiados porque ay
cliserencia en el rccebirlos,y si vienen a
dar la obediencia a fu Sanciidad por par
te de u seor : porque ha heredado de
nueuo:o el pontfice es n licamete clcto,o il viene a negocio arduo, o afsistir
en Ja corte Romana,por q nal qui era via
que venga ha de er primero au i fado el
Summo pontisice.Y entonces pro u cese
como las familias cielos cardenales lo
reciban.y cada vna Je el las por si, le ha
bla en nombre de (u seor oifrceiedo le
fu gracia y cafa * y com o es m ay lcruidor del ral prncipe , y q mouido de es
to embia fu caa para que lo acompae*
y siruanen todo loque cumpliere. El
embaxador responde agradeciendo Ja
merced y cuy dado q fe harenidoen mi
rar por la honra de su seor . Yauiendo
hecho esto rodas las familias de los car
de nales , despus de entrado en la ciudad:llcga la familia y cafa del papa , no
toda fino alguna parce de ella lamas
principal , y assi vienen acompaados
en medio de los dos mas principales
perlados de la caso del pontfice Salen
comunmente a recibir al embaxador
de vo principe los otros q est en la cor
rcporq co mu amere todos los principes
Christianos fon amigos y hermanos de

75

armasreomo dezimos en Espaa. Este


acompaamiento fchazehastala posa
da del embaxador: y el quitada la gorra
o sombrero despide a todos Jos perla
dos y seores que le acomparonladols las gracias por la merced , y el no
sale de fu casa hasta que va derecho a!
palacio facro,y antes qu vaya est aul
fados los cardenalesy los dems perla
dos,y fe seala da para juntarse en con
sistorio, para oyrla embaxadaqtie trac
porque quando es recibido el embaxa
dor con tanta solemnidad no fe presen
ta Jacmbaxada.-sinocn cistorio publi
co. El papa sale aquel da c capa y mi
tra al consistorio: y llegado el embaxa
dor a los pies de fu anctidad los befa, y
despus la mano,y leutale y dale cola
boca paz , y en palabras breucs y baxas
Je da las saludes q leembia fu pnjfppc,
y si trac cartas daclas all , y Ueuanle al
assiento que tienen los Embaxadorcs
cnel sacro palacio3y el pap da lascaras
al secretario del consistorio 9 y lelas en
alta voz de manera que todos las oyn
Entre tanto que fe leen el embaxador
esta en pic y quitada la gorra: y haziedo
le seal que hable, haze fu oracin orde
nada,y acabada rcspodesclcbi y cfor
me a la calidad del negocio, y los nota
rios Apostlicos hecho esto haz fusin
lru memos por parte del colJegi o y del
embaxador : en como dio fu embaxada
y lo recibi u sanctidad Ysi viene a dar
Ja obediencia al papa porque es riue.ua*!
mete electo hazefe otro auto masfolne.-cl qual fe guarda con gran d'igech
enosarchiuosde la ygleia, porque si
algn rey quisiere esenrarfe deembiar
fus Embaxadorcs para reconocer la au
ctoridad del pontifice/eacopelido por
los instrumentos de spspadps? en los
q nales fe muestra clramete ser tenidos
de prestarle k obdicia, Juego que fon
clectosacnabiando particular embaxada
para cllo.Prefenada la embaxada b u l
ue a befar los pies a fu sanctidad el em
baxador .'3 y cada vno se va a fu casa : y
de '

Libro segunclo
de alli adelnte entra en consictorio co* tfasefundaenlo queDios hizoconfu
molosdemas Embaxadores acompapueblo: que crio; y eligio a Moyscn y a
nadodelosdc su casa y otros amigos*
Iofuc,y los demas que llamaron juezes
d manera que e! papa no tiene que halos quales cran benditos de Dios3 y asl
germas curiplimicoto que eldicho. Si
hazian marauillas en u nombre, y los
vieneembaxadorque traenegocio par
Reycs son dichos Duques": y vngianlos
ticular entre papa y emperador o Rey
los propheras,y por esto layglcsia a eque no seayade comunicarcon e conta imitacion cria Duques y captanes y
storio.-no feiehaze recibimiento pislos bendize y haze otras cerimoniassan
blico.En esto cada dia ay nouedadry vctasydeuotas sobre ellos , y ay oracionospontifcesaiiadeny quitanscgunla
ns ordenadas para este ncgocio,y por
auctoridad delos principes queembian
que y o quicro poner los ritos EcceiaJa embaxada , o segun lamucha o poca
sticos para memoria de los venideros?
affcion.Esta es la costbre que se guarquiero comenar por este estadoy Iledaua en riernpode Sixto III I.y Lon
uar feguidamente lo que haze a este
Decimo.Quando entro el gran maestre
propoto y lu ego passaremos adelte*
de Rodas Philippo Vileys de Listadan
Estacerimonia decriar nueuos Duen R oma despues que fueperdidaaquc
ques tuuo principio en Paulo Segun UaylarelpapaAdrianoSextoIehizovn
do3 el qualquso honrar a los que /sunfg|uoo recibimiento5porquc abi
guian la guerra con este titulode capido su sanctidadquan valerosamenteo
tan o duquercrado por raano del Suraaiiia hecho : y como de su parte no aua
mo pontisice. La manera de esta sol cmperdido punto a lo que deuia vn valcro
nidad es esta : Quand o el papa en aigub capitan determino honrarlo, y assi
na gran festadctermina hazcravnodu
todoslos cardenales embiaron fus faque.Lo primero el cauallero va a la familias muybien adereadas 3 las quales
la del pontificc y guarda alli hasta que
acompafiauanla raula y el capelo que
quiere salir a la ygleiaryya que sale b efalia en nombredel amo 9 y despues lo
fa el pie al Summo pontisice 3 y tomale
actripano tdalacorteRoraaoa hasta
la falday va con el hasta la yglesia de
llegar & los pies del papa. Bi quai fleSant Pedro :y hecha oracion cl papa^Iounto a el y le hizo gran acogimiento:
primero que haze esarmarle cauallero:
o quai se tuuo enmuchoy sue cosaen
yesdeestasuerte,que estando elpapa
Roma muy rnirada en aquel tiempo 5 en
sin mitra haze traer la cpada : la quai
fin cada dia ay cofas nueuas,y e mundo
tiene desnudavno de los Acolicosdel
quiere esto.
Papa 3 y dize sobre ela algunas oraciooes; y dichas enta k su Sanctidad y
$De la manera que el Suntmo pontisice tene
dale la espada desenuaynada en la maen criar !> nueuo claque y otras cerimonias
noderecha al nueuo Duque 5 y dizclc*
yicfhayfialpropojito. Cap. xv.
Toma este cuchillocn cl nombre del
L criar captanes o duques
que propriamente es lo
mesmoicosa antigua es,yo
no hablo aqui de la mancra de hazer duques seglafes5sino dei orden que guarda la ygle,la cst0 nqonias fanctasy sagradas
cncteaio.Cosacicrtaes quelaygle

Padre3y dei Hijo, del Spiritu fan&o:


para que vses del en tu defenfayde la
Sancta Madre yglefTa : y para confusioudelosenemigosdela Cruzdenue
stro Senor Iefu Christo y de la fe Ch ri
stiana, y mira que en quantoentifuere no offendas- ni injuries a nade con
cl , Yluegoel mesmo nueuo cauailerometcla efpadacna vayna :y dosde
los

De la Repiblica htiHan.
los mas nobles cauallcros que alli se ha
Han le ci sien la ejpada , y dize cl Pap:.
Ci ne tu cuchilla cn tu mulo con virtud y poder cn nombre delPadrc, y del
Hijo y Spiriro anctoay mira que iossaa
ctos no conquitaron los Rey nos conh epada mas c la fcr y cl cauallcro no
uel , desembayna la espada y esgrime
con cla tres vezes , y buclue la de pre
sto orravez a la vay ia3y dale la seal dp
caualleria e ponciticc besandolo : y dizckvpazseacpntjgo>,ytomal su prppria espada descnibay nada y dale sobre
ascspadas tres golpes de llano,y dtze
le Sey cauallcro paeiico?geoerob3el;>
y muy dcuoto de Dios3 y tras esto dale
inansamcnte cn ci carrilloyn bofeton,
y dizclc.Dcfpicrta del su en o de a maicia y vea sobre la fe de nuestro seorc
su Cliristo:y en adquirirfama,yloor.Y
luego los cauallcros mas principales q
alli se h al lan le calan las espuclas, y co
menan los cancorcs a can ta r ciertos
refponos q ue ay para eie propoto , y
cl papa dize sobre el vnas oraciones
muy dcuotas las qualcs acabadas bcki
cl cauallcro los pies df su fciiciidad, y le
antando se dexala cspada> y epuelas,
y va fc a cierco Jugar a oyr su mifa^y lie
g a do al Gradua Ucs craydo de suspadri
nos otra vez a os pies del Papa 9 y alli
presta juramentoa su Saoctidad cn chi
forma. Y o don Iuan Duque plazcndo
alScnor en lo vcniderOjprowcto y juro
delantcde Dios y del bienauenturado
fan r Pedro principe de JosApostoles de
gnardar obediencia y lo denias que soy
obigadoa la sanea Madre Iglcsia.-y &
vos elsenor Sixto Quinto3 porladiui'a prouidencia papa , y a vuestros focccbres succediendo canonicamente
cn la /lla sancta Apostoica , y de nodessallcccr a ninguna nccsidad q os
occurra y ayudaros entodas vu est ras
vrilidades cn quto mis fueras balare:
y en quante pudcre fegi Dios me ay p
tiare > y esto con p u ra y fana fe3 y confer u are todas las poffcisioncsjerrasjlu

176

gares y honray frehmincria yuctei


y de la sancta ygeia .Rprnana cn,toda$;
las cofasfy en cada yimpor fi , ,y por. I4,
preheminecsay bonra Ducal queyes
pero recbirpf onpictp.-ca recOnocimc
to de tan. gran bnficie por mi y. por.
mis. succesores para lieoipre dedaros; a,,
vos yavu.cstto.sfuccessores cada yn mo,
en la festa de los Ap.ostoes ap.t PvIrA,
y fan, Pab-lp., va .auap banco y m,y
bien y ricamenre enjaezado 3 y esto b
te afsi nieayude Dios y eftos sanctosj
Euanglios ... .Hejip, este jurame.oto e
pouciice sceunta y vase al altary et
subdiacono apartaal Duquey prostra
lo en yn-tapete ocrado ver.de i.. y d?ze
sobre ella letania.* Aca\xuio esto cl pipa?
seeita-cnsu ia Pontifical y dzeciec
ras oraciones sobre e n u eu o bqu.cy
acabadas leo.a-ntaril y t$;aelo a l^spics,
del papa , y el Su m nia ppntifice* to.mi
vn bonete rico : todp lleno depiedv.as
preciofasy perlas3y poniendo (e ie nla
cabea al Duque dize Toma eia feial
de Disque por prchcminencia:!a qual s
te da por nos eo d nombre de! Padrc,y
del Hjo 5 y Spirtu fanlo 3 y eniknde
que de oy cn ncklantc bas de fer amparo y deenr;; de i yglesia y de las viudas y pupille .* y de qualesquer otraS
personas .miscnsales y necessitadas,de
oy mas lias de fer ccecutor de las bataliUy muy V'lcmQ y ofado luchador de
Jante des Scnor,endo adornado de.er
fuefo y virtudes .* la quai gracia tega.
por bien lefu Cbristo nuestro scsiordc
conccdcrtc , y acabadas estas palabresda le lu ego vn ceptro en la manp derecbaydi'/clc Toma esta vara dercc-Hr .
tud y kistck eael ombre del Padre,
y del Hijo , y del Spiritu fanclto r con la
quai puedas acadayno fegun fus meri-
tos premiary galardonar y al maio castigario j teniendo empre sobre todas ,
las cosas a Diostdelante, no declinan- ,
do mas a vna mano. que. a otra , mas
con todabondad y char id ad fauorezcas alos buenos5y alos maloscastigues:

Libro segundo.- '

para que todos entendah y conozcr


^ amas h justicia y tienes odio a la mal
dadja quai gracia tenga por b*en de te
concder cl que es benditopor todos
los siglosdelosiglos. Yassitniedel
ceptro y bonete, besa' os pies al papa,
y oegoelP'apasclcuintquitadala mi
tra y dize obre el aguoas orcons
que y 'ordenadas,ydicho alcabo men, cs leunnado el nueuo Duque por
dos Diaconos Cardenales de los mas
mancebos o menos antiguos,y lleuan
lo a assentar cabe eilos , pero no le dan
cllospaz porqueno esyguai en ladignidad.Llegada lamiTahastala ofrVend
cl duque fequitael bonete :y feponea
los pies del pcifice,y o ft ecele oro qu
toeparece ay el papao recibcal beo
de! piemano y boca , y de ali se bueluc
al assito fenalado q es entre osdos car
denales menosanciguos . Esta cerimonia se hazequando es el duque gra prin
cipejassicomo cl deFerrara ,-e.n el quai
comeno esta sonidad, porc] el die ho*
Paulo l.crio a Borso en duque de Ferraracon esta pompa, pero sifueseocro
seor no tn poderoo,aunque todo te
hadehazercomo en el pasado roda v*
no o h de fentar cabe si>ai acompanar
cardenales: mas dos o tres Obisposla
han de companar : y hase de assentar el
postrero de los cardenales 5 esto se guar*
dodespuesconelduquede Vrbino 11amado Frederico en tiempo de Sixto
que sue successor de Paulo II.
Tambien este Sixto IIIL dio prncpio a las bdici.onesdcl nueuo Prefecto
de laciudad deRoma:qesla nias prehe
minente dignidad eglar q tiene la ciudad , que es como en los antiguos tierrs
pos Consul 3 aque tiene laauctoridad
tassada cm pero en lo seglar y reformacidearepubiica es elmayor,yelSum
mo ptirce le da penaria auctoridad. h
cftequdo lo cria prefecto, guardanco
d casiio mefmo que con- cl duque hasta
que lo arma cauallero, si antes no lo es,

proguc scia s 'que son al propoito d cl


prefecto.Va cl preseo dclante del papavefddocon fus vejudoseomunes : y
estapuest'ncl altar vnatunica de feda
banca con fus etrcmos de oro y va
nias o ropa roagrc muy bord ad a : y
' yrt generdc bnete c] cs casicomoel
detduq,y legado e papa con ucapay
imtrVlaygletia^traenle dclantclosor
namtosdichos y bendize los, y bendictossi ta e elpapa:y los mas nobles co
mienandequitar al Prefecto las vestiduras eglares5y llega fe a los pies del pa
pay ponele primeramete la runica y de
spuescl mto,ydizele.Vistate el Scnoc
de vestidrade ialud y dcalcgria: End
nombre del Padre y del Hijo , y Spiriru
fancto,y pone leel bonete^y dize Je. To
ma la enal de! a prefecturaja quai te po
ncmosenla cabea3enel nbredclPadre
y del Hijo,y del Spiritu fancto5y entic*
de qiiedeoy mas estas obligado a la de
fen de lafe y ala sancta yglea Roma
na,y para q esta obra'p'uedas conlqgHV
aquel tenga por bien de concder te la
gracia q cs bendtoen jos glosde Jos
figtos Arnetfc Y fluanra se el papa qui ta
da la mitra y dize cierta oraci obre el
y estoacabado comiea sclamista,yel
nueuo Prefecto esta en todacllaa los
pies del ponrifnc:y enla vltima gradalc
ponen vntaperey allioycel officio sin
hazerleorra Cerimonia. Nohallootra
cofa que c haga en este auto ni creo cj
laayaporqueni el Cerimonial llomano ni el Pontifical lo dizen.

porqucfidolo^essanlasceriinonias^y

rosas para pre tar alos principes Chri

% T>e la 'Wdueva de hende%iv el ejloque y fom*


hvm d din de Namdad^dcla ros* U domi
mca quarta de quarefma 5 y como se emhm
estas casasprefentadas dosprmcpcsChrisiia
nos>de is bendicion de las -vanderas y esta**
davtesenlaguerra.
Cap XVI.
e ne la yglesiaRomana por co
stubreantigua en cicrtasfies^^MJ tassenaladasdel ano>bcdezic
J efpadas bonetes sombreros j

iaaos

Dela Republic Chrftana.


lianos:cn seal de amor paternal q tie
ne corno a lujos m?y amados y queri
dos. Y tambin en eal de agrdese!miento por alguna obra notable y ferui
ci q ha hecho a la Christian a religion.
Tencmostcstimonioscn las historias de
estoy no todos los que las leen, o por
mejor dezir los menos saben que cosa
sea o que representa , o con que sole ni dad se haze , y por esto me pareci que
sera bien tratar de proposito y con breedad el fundamento de estas cofas.
Que antigedad tenga l de la espa
ca y bonete , no lo he lcydo ni me acuer
do de ex emplomas antiguo: que el que
leemos en tiempo del Papa Innocencio
octano El qualla noche de Nauidad
bcndixo la espada y bonete en los may
tines, y !a dio a Don Francisco de Ara
gon lujo del Rey don Fernando de Scilia>cl qual vino a prestar o m en age y
obediencia al Pontfice por el reyno de
Sicilia que es feudatario al Papa . Ver
dad es que ya en tiempo de Sixto Quar
to fe vfaua cstacerimonia : y ais i es de
creer que es cofa de muy atrs, aunque
yo no le he podido hallar fu principio,
pero fea fe quando quisiere, dire lo que
en este cafo cntiJo5y co esto pago. Di
go pues que cscostumbrcdc los Surti
mos Pontfices en la noche de Nauidad
bendecir vn espada. :y vn sombrero , o
bonete adornado en lo alto de piedras
y perlas en forma.de vna paloma , y si
el Principe esta en la yglela adonde el
Smo Pontfice celebra aquel di a*, aque
lia noche fe le da en el mesmocoro y
teniendo la espada en la mano el princi*
pe dizc la quinta lection delante de su
sanctidad,y el Papa quando quiere beft
dezir la viste se de capa colorada 3 y di
chas susoracioncsybndiciones le echa.,
agua bendita y la enciensajylomefmo
haze al bonete Quando el principe re
cibe este don esta puesto de rodillas y
befa el pie al Papa;y despus la mano y
con breues palabras le rinde las gracias
tan gran beneficio*

,77
Si el tal principe no esta en la corte
Romana, dicha la mista el da de Naui
dad quando el pontfice fe va a fu pala
cio facrorla lica consigo delante de la
cruz, y es puesta en lugar muy decente
hasta quela embiaa fu tiempo con fu
Embaxador. En el ao de 1561. embio
la fanctidad del papa Pi Quarto al ser
nissimo Rey do Phelippe el fegdo fe- "
or nuestro vna espada y bonete ; y eti
su alcaarde Toledo fe le dio con gran
solemnidad y dcuocion.-Y el recibi cs
tedon con mucho hazimiento de gra
cias^ y befo puesto de rodillas el esto
que y boncte;y poniendo fe lo hizo to
da la demostracin de vn principe Ch
stianifsimo . La causa de aucr embiado
cl papa este presente fue a lo que yo pu
de entender.entonces. : por aquel erui*
ci tan sealado que hizo a la ygkia
Romana : destruyendo y cstirpanola
heregia Lutherana que auia eoraeh.eado en estos rey nosapuluiar,traS'pn:sii'
mucho zelo y diligencia castigando eo
rigor nos dexo este reyno limpio y paci
fico. Los que hablan en este proposito;
del estoque dizen quelayglesia institu
yo esta cerimonia en la noche de Naui
dad por respecto que como Arrio here
ge tuuo por opini que el hijo de Dios
no era verdadero Dios siendo tan ctra
rio de lo que el Euangelio canta aquel
dia^uisicron los Sumos pontfices mo
11 er la dcuocion dlos principes a desen'
der la fe y este articu lo: embiand oles Jas
armas benditas y el bonete con la palo?
ma 5 para que con la espada y con aquel '
bonete puesto en la cabea cl Spru
sancto lo mueua cnquaIquer;empo.a
morir por la fe y pelear por cla.EJSun
rao pontfice aquel da fe viste de purpit
ra:que es vestidura colorada , a deno
tar la humanidad de Christo que sali
hecha carne para morir por nosotros
derramando fu sangre porque el pontili
ce en la ygleia figura tiene de Christo,
pues tiene fus vez es y esta obligado a
morir por ella como el hijo de Dios ron
Z
rio

..

: : Li.br egendo.: '

no^oreliinagehumano que es la ygle


m verdadera.Elpapa Paulo .Segund "
embio al Rey don Henrique Quarto el
sombrero y estoquebendko como parece por la historia queordenoellicenciado Diego Henrique del Castillo sPe
ronoquiero pasar adelanten contar
lo queenel dar esta espada y bonene pas
so: quando se lo embio al Rey nuestro
senor el papa Paulo IILSicndo principe
y estando cn Bruxelas:al tiempo que vi
Jtaua aquellos estados dcFlandes.Acae
ciopus quee dicho Summo pontisice
embioa lulio Vrsino caualleroRomado con va espady sombrero o bonte
que su Sanctidad auiabendezido' la no
chede Nauidacl delano de mil y quinient o S y quarentay ocho; y Uegando
en Bruxelas el dia que se auia de hazer
lksolemnidad , embio nuestro Senor ei
principe a la casa de lulio V.rsmo dos
caualleros principales para- que lo acompanassen ..: y el vno con su espada
Jeuantada y en la punta el bonete: y as
entro en palacio, y el principe saliendo a muta lleuo detrasdefaldicho citoque y bonete, y m-ando el papa que
selo diese eLNuncio que andauacon
fualtezarquese llamauadon Pedrode
Fano ,y acabada larisay leydo el bre
ue de l comission:el Obispo se assento
bueltas las espaldas al altar 5y ei principe estando en pie sobre vna rica alhombr,*dixo el Nuncioassi . Suelen los
pontifces Romanos en la solemnidad
del nascimiento de nuestroSaluador cm
biar o da* vnl hermosa espada a aiguno de los Christiariissimos y lllustrissimos principes : lo quai no carecc de
gtan mysterio^porque el vntgenito hijo de Dios tuuo por bien de tomar nuestra naturaleza humana para reconciliar la su auctor porque el diablo insentor dela miiertefuesevccido por la
mismamanera-con q el auia vencido,la
quai victoria se fgnifca bien porla espad'a. Allendde esto los ineles Arria^
nos no tuuieron verguena de afirmar
^

queelhijo de Bios era p u ra cria tu rai


como en contrario de cil o testifque la
cfcripturadci Euangcho dc oy , dizica
do Dios aucr hecho por cl verbo rodas
las colas . Por cita causa cn este dia cl
Summo Pontisice da la espada que inifca la infnita pocencia de Dios que
esta en Christo Dios verdadero ygual
al Padre y verdadero hbrc:por cl quai
todaslas colas son hechas segun lo que
dizet>auid,Tuyos son los cielos3ytuya
es la tierra 3 tu fundaste la redondez de
la tierra y el curnplimiento de elia, y tu
criaste el Aquil3y la mar. La lla pues
deDiosquees la Sede Apostolica, to
mosu fundamento y firmezade Christo y estuuo ordenada por el justo juyzioypoder y justiciadcDios, con las
quales nuestro Saluador Iesu Christo
verdadero Dios y hbre desbarato los
mesmos cneraigos de la misma Sede
Apostolica3esasaber5loscreges y tyrriosseg lo dizeel ProphetayLa justi
ciay el juyzio es el aparejo de tu slJa.Si
gnifica esta Pontifical epada la soheranapotestad temporal dada por Christo
alpapasu vicario en la tierra, segun aquelloquedizc, Dadome es ei poderio enel Cielo y enlacierra,y n.otrolu
gar dize, Senorcaradcsde la mar hasta
la mary de los limites dela mar hasta los
fns de la redondez dclastierras , lo
quai tambien dclara aquclla Pontifical capa deseda que suelen traer los
Pontiftccs la noche del Nascimiento
del Senor. Queriettd pues nuestro fan.ctiimo>Padfe Paulo Tercero por la dtuinaprouidencia Summo Ptifceguar
dar como es justo las costumbres aprobadas de los sanctos Padrcs fus predecesores ; embia a vuestra altcza como
atn Catholico Principe y hijo deuoris
tmo de la sancta sede Apostolica , esta
espada y bonete , cn scal de guarnicion y defensa contra losenemigos de
la fe y dela sanct yglcsia Romana, sea
pues firme vuestra mano derecha p^
ra defender h de los enemigos del nom
;

bre

De la Republjca ChrisHana."

178

brc c Christo,y sta ensalada qui tando los en ores de la tierra como contimio y valcroso deselsur dcella,y sea
a r maJa vuestra cabea con la desension
de! Sp u u anclo: Hg u r ad o por la palonia q(icen este boncre viene contra aqudlosquc cira aparejada la justiciay
juy zio de Dios por la ygcia an&a de
Rnmarloqualrcnga pur bien deororar cl nicmo jo de Dios que vtie y
rey na Dos con cl Padrey Spiriru lan<to por inniros siglus de los glos
Amen* Aeabada cstacxhortaci cl prin
cpc le pu f de rodiilas a los pies delN
ci o, cl obipo le c ino la espada y lepuso el bonctc\y ;i ss feacabo esta solcmni
dad5y creo que esto mcmo sc haze cpre porque 1 o gnifca el pontifical y ce
rimonial Rom ano.
^
Assi mesmo lecmosque e Sumrrio
pomificc embi.i cada ano vna roa,de
or o al principe Cluiliano que mas lc
agrada , esto parece tener rnasantiguetlad poique an tes del Concilio Constancicnc e vsaua , y cn el an o de mil y
cienroy q n are n ra y oc h o3 cl papa Fuge
jiio Tertio cm b io al Rey don Alonsoel
Sepnmo que suc dichoE mpcrador,vna
roh de oro cn seilal de la Passion y rcurrccti del Senor.-la qualdizc que sue
lc cmbiar cada ano a Rey de CastillarY
q este ano la embia por la vioria que
ha au id o de los Motos cn Portugal : y
que la lleua el obispo de Scgouja,y di~
%c en su breue qucaqudla rosa ;e da la
dominica in 'La? tare > suc la data cn el
Tcrrirorio Lingonensc5a veynte y nueuede Abri!,bendizela su Sanctidad en

balfamo y muchos olores siniss!mos,y


toma su Sanctidad del balsamoy vnge
la roa , y despues Iiinchc too ci rama
ad o n de ela va de muchos olorcs: y ro
ma agnabendita y enciensoy ethaia en
roa y encicnsa la. Esta entouecs la rosa
colas ma nos de vnclerigodclcamara Apostolica , y hecha cita ccrimonia
dala al diacono Cardenal que esta
mas cerca del papa, y el da la al papa en
la mano yzquierda , porque la derecha
queda para la bendicion del pueblo, y
el pontikc va al arar y ponc la rosa cn
ci ma con su mano.'o dala al mesmo diacon u Cardenal que la ponga. Dicha fa
ma el papa toma otra vez la rose cn k
inaaoy lleualaa su aposcro : estocs cl
principe y rey aquien e ha de dai no cs
ra cn la corre Komana , empero esta,
cs lamado a los pies del S ummoponti*
fcc,y puesto de rodas , su Sanctidad
le da Sa roa, diziendole 3 Toma dia
rosa queaunque es bendirapornosotros indignos, roda via tenemos las ve~
zes de Dos cn la tierra, y cn la oracioa
que 1c haze o persuade a que sea muy
deuoto de layglesia:esto sc haze al prin
cipiode ia mia o a la postre o como cl
papaquicrc.La rcgla deagunos ponciicales antiguos es que cl papa lleuala.
rosacn la mano h a sb su palado y en su
est ra d o solcmnc la d a. Da d a la rosa cnla
mano de! principe besa el pic y mano al
ponrifcey dale las gracias por tangraa
nicrccd,y porhonra del./, fiestalcacom
panan los Cardcnalcs y iiuchafg^tcdd
paacio del papa,y a los lacayosy gente
de guarda que loacompaian acostum-

la dominca quarta de la quaresma que


cs dicha in Lserare. Empero antes que
se h aga la bendicion cuoca a su piea a
todosos Cardenales y con ellos cornu
nka a qui" e embiara la rosa, y con for
me a ladeterminacisuya se embia, El
papaaque! dia se visteamito , alba,esto
H capa y mitray de tras de la cortina co
iliena a bendezir la,y dkhas ciertas oaciones el sacristandei papa tienc ali

bra dar cl principe estrenas.


:
Entreotros principes que ko auer re
cebido este don son dos, conuiene asaber,cl Emperador Sigifmundo y el Rey
don Iuan el Segundo de CaRilhcai cn
vu mesmo empoy vn mesmo pontifice:sue EugeniolllLM Emperador :cb
biosela porque auiahecho muchos feruiciosalayglclajassicomoen conuocar e conco Goslstancieriseadonde a
Z 2
' cba

Libro segundo.

uate bien a la larga

ed,z c.Rcab,
al sca
da con la bendicin celestial Ja qual fea
cruel guerra a los hercges de Bohemia
terrible a los' enemigos del nombre
y pasto grandes trabajos y aduersidaChriliano 5 y el Seor te de gracia pa
tes.-pcro ordenando lo Dios y fus bue
ra que saigas seguro y aluo del poder
nas diligencias vinieron los hereges a
de ios enemigos de fu nombre. Reci
confesst la fe y reduzir fe al gremio de
bido el estandarte por el capitn , befa
laygJesia.
los pies al 5 un m o pontfice ; y el papa
A 1 Re y do n u a n el S egu n d o d e C a fe retrae a fu aposento , y el capitn sa
lilla tambin embio este mes'mo Eu
le con su v and era muy acompaado.
genio otra rosa : porque sena sama de
Tiene la ygcia ccrmonias para mu
muy poderoso rey ^ tu to gran canal lechas cofas asi como q uaodo a y paz es:
ria y muy principal tanto que salan en
oquando fe ponen treguas o fe mucsu tiempo a hazer armas por diuerias
ue guerra contra lo Turcos : o otros
partes del mundo y ganauan gran fa
enemigos
no puede
ma y
y nombre
nombre ., Traxo
l raxo esta
ena roa
roa, vn
vn criacua-i.*,.bv- de
~ la ygIcia,pero
JD.
,t
ma
do del papa llamado Micer Bartholohazer ningn rey Christiano paz es con
me de Lado* y el Rey la recibi con gr
Turcos o Hercges o otros perseguidoreuerencia y h pufo sobre fu ca beca en
res de la Christiana religion: sin voluna
*
. jr.
f
- *' ' ' - .a
'
tad o confentmieio del pontfice, pero
seal de. subjecion deuida- a layglesia
i fe haz sin darle parte 3 o porque de la
. Romana jyhizo c mercedes al que la
dilacin fe siguiria algn inconuenientraxo co mano liberal segn su costura
te.-o potorros respectos es bien que fe
bre:y escriio al santoPadre que Je her~
.--f
#
saua ios pies y manos por tan gran mer
guarden5porqne dlo contrario fe han
... M ced,como lo cuenta fu historia . Y cada
seguido grandes me o n u ementes , esto
*7'-4-d dia .fe embia a-otros principes como
' que he
" podido
'
'
'~!las ce"
es lo
descubrir
de
de 37. defu
rimo nias Romanas en lo tocante a los
parece por Varas historias.
rejiiado*
principes Chrilianos,si ay mas no creo
r.. Tambin leemos que los fanctos pa
que es cofa de mucho momento y asi
dres bendiz-etl los estandartes y v ande
pastaremos a otro proposito.
ra s quando a y 'guerra : principalmen
te quando cria cap ira n para al g una jor
% Bel modo de baldearlos ./so nus Dciy de fu
nada ayudando a algn Principe , osi
antigedad con otras cofas curiosas alpropo
las tierras de la ygleia hazen algn mo
fito. Cap;Xyjr.
mmiento^ entonces proueydos los exer
citos de capitanes y lo dems que es
E mochos he /Ido impornecessarfo para la guerra diz e mista so
tunadoque trate enca mi
lemne o diziendo la otro, vestido con fu
repblica del origen y an
mkra y capa traen el estandarte mayor
ti gued ad del Agnus Del,
que es el de la yglesia : y es blanco con
y de fus virtudes , porque
cruz coloradas traydo delante del pon
la
deuocian
de
los rieles fe encienda co
ti fice por vn clrigo de la capilla del pa
pa plegado en-vha fuente * El papa fe' cofa tan san ta 3 y y o queriendo satisfa
cer amis amigos dtermine ele hazer lo
leuantade fu silla y quitada la mitra le
aquecon
diicultad
lo pudiera
hazer
hendize segn la bendicin que esta en
r,.

x
elontiScal
.
.v
5, y
acabada
la bendicin
i
otro no mcvuiera
mcvuicra ayudado con agualgumane
k echa agua bendita y le encienfa , y
as cofas curiosas al propoiito,dc
propoto,dc mano
luego tienccBle y ponente en la hasta o
raque todo lo mas de esta obra ha d J
lana: y el capitn puesto de rodillas le
diligciamia3y aquclo que en cite ca7- -

Y porque h,zo

'

pirulo

De la Republica Chrstan.

17^

pitulo va cs trabajo y cstudio de orro


seruidores,'Io quai todo-schazia-a co(alomenos lo mas, ) roda via ayudare
sta de la camara del Pontifce. Embiany a conalgo porqucrastieando defeudecian y molifcauan la cera estos diaco
bri cotas al prop'sico.
nos con olio sancto/y con cl olio.dek
;
La antiguedad de la eonsagracion
Chrisma que sobraua del a no paado.
1 de I Agnus Dei , cs cofa muy antigua , y
Hccho cl numro y cantidad de cllos
recibda de la yglca por ral: y cio bametidos cn vna grn caxalos :prcsenta>b para probar su antiguedad . Lccmos
uan al Papa paraque los bdixee: efto
que cl papa Vrbano Quinto : embio al
sc hazia vn dia de la semanade Jaoctaua
Emperadorde Grccia vn Agnus Dei " de la Resurrc&ion , demancr que no
ioy r ko y muy grande : y con e vnos
su esse el sabbado in albis porque a quel
versos mas deuotos y Christianos que
dia sc disribuyan5y este era el ord que
doquctcs,y medidos: y esto suc ano de
sc tnia cn lo antiguo.
mil y rrcckn tos y ccenta y dos a nos, q
Oy este ofcio pertenecc al acrllaa
y a on dozietos y ocho nos,q no es pc
del Papa con fus capellancs : y losclcriquena antguedadtpero mucho mas an
gos dela capilla los hazen.-y fbriua-nid's
tigto negocio parece esterporque cnlos
iguras,hazcn e de los cirlos pafcuales
n n o s de eyfcientos y oeheta y vno via
del afo paado : o de otra ccra que se
11a 1a ygleiade la i 111.1 gen del Agnus
compraa Jasexpenfas del Papa. Oy no
Dc por partie niai" deuoci y sobre su
amassa n 0 en bladccen la ccra con olio
pintura y reuerencia h ab la el Conciio
santo : ni con oliode la Chrisma : mas
lesro g encrai que es el tercero Constp 11 ros y limpioslos lleuan en caxas y cc
f.inopolicano . Y au n que alli no dize en
huiosa la camara del Papa. .Adrada
q m a ter i a partie u lar se imprunia 5 la tal
la ccra y sclladarlc l S ra o;Po tifice
jigura , manifiesto parece que la deuola capilla adde oye mia cada dia suS
cion que oyrenemos en esta iancta relitidad y vcstdo dcPtifical bendiie-cl
quia tuuo origen de aquclla tradicion.
agua bendita de la m an era q los demas
En los tempos antguos tratauase
sacerdotcs3pcro acabaclas aqu ellas ora
esta ccrimonia n m y dKnctaraefc de lo
cioncs ordinarias para labendciondcl
qucoy vemo$$mai;porquelo enrienda
agua,cl Pontificc dize otras de nueuo,y
cHcctortiicjor es de faberqued S u m
acabadas derrama sobre quella agua
mo Pontificc no con sa g ra los Agnus
balamo cn forma de cruz.Dizicndo,Sc
Dei cada ano coin o lgunospisa*;rnas
ior ten por bien de cosagrar y bedezir
clprimcranodcfu Porrtisicado :y desestasaguaspor esta vncion de balsamo
pues de ietc en flete ano$ y afsi cl que
y nuestra bendicion cn el nombre dei
mas vezes los consagra son rrcs, y haze
Padre y del Hijo y Spiriru Sancto,y dcLcho . En los principios bazian se de
f pues toma otra ampolla adonde esta
ccra blancay tambien oy por mano del
la Chrisma sancta, y tabl en forma de
Suuiio Ptificc,y qualquicraquc queeruz derrama de aquel sanclo olio y di~
ra Agnus Dei los hazia y los poniacn
zc las mesmas palabras . Bendezida el
cl al ta r de sant Pcdro5y de alli los toma
agua de esta ma n era buelue se adonde
w a el subdiacono Apotolico: y llcuaua
esta las caxas de lo AgnusDei.-y dize fo
los a vna sala o piea grande y capaz : y
bre ellos vnas iargas oraciones las qua^
d con lob nemas ubdiaconos y acoli- les acabadas ci ne se su Santidad vnos
f s de! Papa con fus proprias mauos se
matelcs 0 toa!las;y cstdo assetado ca pumn h figura del Agnus Dei^y esto c
beel acetredcl agua q bedixo : toma de
^ran rencrenciay dcuoeiony limpieza. Jos AgnasDei q etraenen vnas grads .
V tcnian para que los ay udacn algunos fuctcsdcplaca'y vacchando Ios.cn el.
:

agua

, ;

' Libro segyh.o..

agua,y cntonces!os:baptizaaIosdmas
perlados que aili esian con vnas grades
cucharesamanera de caos hechas de
plata y con muchos agujeros, los sacan
aeeue y bcuenlos a las mesmas
su en tes y van los poniendo por su orde
enmanrcleslimpis$inios,ybuclucentces el Summo Pontifcc a dezir de nue-
iao',orras preces y oraciones sobre los
Agnus Del, y esto acabado se acaba t
bien labemlicion, y porque aquel dia
ne se han de distribuyr guardan las caxas en lugar muy dcente y deuoto,haM el fabbado.Venido el sabbado inAl
bis que se llamaasi , porque los Christianos qje eran nueuamente baptiza' dos el Sabbado -de la Rsurrection
enaprimitiuaygleia, hasta aquel dia
andanan vestidos de las vesliduras de
Christian o s que eran blcas,y aquel dia
se lasquitauroel Domingo a la ma nana quees d cho rbien inAlbis.Estedia
pues3e! primer ano del pontifc.do del
Papa y al scptimosuelc dezir el la misa:

papa esta assentado hinean las rodillas


todos y el subdiacono canta co voz a) ra
demancra que todos le oy en y dizc3 P,i
dresancto estos son los corderos nouv.les que os annunciaron alcgvia , agoni
viencnalas fuentesy estan lien o s de cm
ridd y aIegria,lpscantores reiponden,
Deo graciassAlieluia,qodo lleg m; s
cercadel Papa ( porque la primera vcz
haze se aquella cerimonia a Sa pueru de
la capilla) bueluc cl subdiacono a can
tar aquel mesmo verso , respenden le
asi inesmo.Deo gracias Aiicluia. Terccra vez dize el mesmo verso, Esta ei pat
pa assentado entonecs con su mitra, dicho esto poneseelacrlan a! lado.de
recho del Papa puello de rodillas , y
de la yna parrey de Sa otra del Papa
esta dos au dit ores de Rota c vnos m
teles muy grandes tendidos porque al
tiempo. que e distribuyen los Agnu$
t'ei no caya ninguno ni otra reliquia
dclporclfuclo.
Quand o se h de dar vienen los Car

porque se han de distribuyr los Agnus,


Dei5y asskenU'S-quelohzieron Vrba
no V.Gregorio V ndecimo cn Aunon,
yrbao V .enRoma^peroieinola
ize ria ia de clbrt v.n Cardcnal cort
rnamentosbanos. No se haze noue .dadenlamiffabastaqueelsacerdotedi

denalespor fus anriguedades quitadas


las mitras y bueltas lo de arriba para
abaxo : y puestos de rodillas dcJnte
del papa cchales cn ellas los Agnus
Del que a e parece . Antiguamence da
uanacada Cardcnal tres , a los perladosdos,alos dcmascuriales o cortea

zc Agnus Deiy dan paZllegado a este


puotoydadapaz aLSiinirno Pontice
tpd&los..perladqsque cslan prsentes
'.-sevisteh sus ornamentos Pontificales, y
se po.nep ensuslugaresscnakdos5y el q
dize lamia consume, y luegolauasey
sienta se cn fusilla. Vncardenalq lruc
aquella sernana de dar paz y el ibro y el
incenario al Papa llega se adonde su S
fidad esta assentado,y con elva lact.uz

nos vno solo. Los Cardcnalcs qudo rc


cibenel Agnus Dei besan la mano al
papa y larodilladcrccha 3 el Cardcnal
qucdze!a miavienetam bien y bcha
su deuida rcucrcncia: toma los Agnus
Dei y buelueseasu flla hasta queaca*
ban de distribuyr les "Agnus Dei. Llcgan los perlados y reeiben los Agnus
Dciy besan la rodila y no la mano,los
demas besan le clpicyacabada la dstri

Papa! y dos acolitos con ciriaes,y el in


censario leua vo subdiacono postoli /
co vcido corno si fueseadezirla e'pistola, y el sacust toma los Agnus. Dei

bucionprosigueclamila, y acabada
el.PapadaJabcndiciohalpucbio,:y el
Cardenal que.dixo la msa pronuricj*
Jasindogencias.
*

aitar y lleua los a los pies del PontiC OST: V M B R E.:fu antigua. eV
ice 5 acompanado de muchos ministres R p ma que despues de corner cl Papa di
ycandelas a ycomo llcgan adonde et . lnbuya muchos Agnus Dei :.y piiestas
-
v
'
Kiuchas

Dla Repblica Chrstna.


muchas fuentes sobre la mesa daua dellos a todos los que venan de fu cafa y
a otros familiares Cardenales y seorcs7pcro Paulo Scgdo,no curo de esto
lino que aqe dia y otro despus de co
mer daua los Agnus Del a quanros po
bres y ricos queran venir sin hazer diffcreca de personas. Mas pues hemos di
cho de fu consagracin y de la folemni
dad con que fe distribuye, justo es que
para los que tiene tan principal reliquia
conzcanla rcuerencia en quedeue ser
tcnida.-dgamos algo de fus muchas vir
tudes., porque conforme a buena razo
deuen creer los feles que fon muchas y
que aprouechan a muchas necessidacles , y principalmente en aquellas por
las quales el Pontfice ruega en la consa
gracion. Ruega primeramente fu Sancti
dad vniucrsalmcntc que fea c oncedido
generalmente todo bien a los fieles : y
que seamos libres de todo mal: y parti
cularmente de toda tempestad de mar,
y tien a, rayos, granizos , malos ayresy
11 uuias/y terremotosy truenos y peh'
lcncia,y gota coral, y muerte subitnea
y de fuego, y de las aflechanas del de
monios de los espritus malignos , y
de otras malas pbantafmas . Ruega tan
bien u Santidad que ayuden a las mu>
geres que estn de parto, y que hagan
a las personas fuertes contra las tenta
ciones del demonio y las defiendan de
todos los otros pcIigro5,y de todo esto
fe han visto mil agro s,por donde deuc*
mos creer firmemente que la bondad
de Dios concede las sobredichas virtu
des 3 y que despus obran en los feles
segn la volunradChristiana y segn la
feibucnadispoicioti del Christian o.
Nosotros pues deuemos traer tan gran
reliquia con mucha dcuocion como co
fa sacrosancta y sagrad a, y como por te
ligo y prenda que nosda laygleiacoii
la autoridad de Dios -, y la muerte de
Christo que es nuestra vida: laquai no
solamente nos ha librado de las penas
infernales mas por se viua nos libra

de todo mal y especialmente de os Pe


ligros sobredichos mediante la ora^
cion del Papa.

H De la manera quefeguarda quando el San


Bo Padre [ale por Roma a visitar yglefiai^
oapaffcarty como esrecebido en otras cin*
dades 3y que cofasfe guardan con cL
Capit. XV U h
Ntre lascofas notables que
r solemos gozar los Christianos es de ver la persona, del

sanlo Padre , befarle el pi


j ICC ib ir fu fancta bendicin, porque
como no lo vemos por nuestras tierras,
ni sabemos fu manera de viuirj a lo me
nos de pastada holgaramos mucho de
gozarla Asi quando Adriano Sexto
fue electo en Espaa venan todas las
gentes averio y mirarvna cofa ran gran
de y tan nucua como baxada del ciclo,
y aun en Roma (con tenerlo como de
cirnos en cafa ) quando sale por la ciu
dad concurre mucho pueblo a vello,
y pues todas las cofas del Summo Pon
tfice fon notables, y dignas de con
sideracin. yo quiero mostrar la ma
nera que tiene fu Santidad en salir por
el pueblo Romano , y quando va de
camino, para que quedando en escrpto ios que deslean verlo , leyda fu
manera de salir , reciban algn conten
tocn saber por letra lo que ao pue
den ver al ojo.
En dos maneras sale el Papa por Ro
ma, o va pasteando en habito Pontifical
como quando lo coronan y acompaan
la coronacin del Emperador, o agi
nar alguna indulgencia que e ha dado
en alguna parrochia, que por respecto
de religion vi lita alguna ygesia.Si va fe
gun la primera mancra,guardae el mes
mo orden que trac quando es corona
do y haze el pafeo,hasta fant Iu deLc
tran/n perder vn pto,en quto licuar
la ppa y acompaamiento 4 Quado va
a alguna-yglefa,n ay tato aparato3priZ

K*

Libro segundo. '


meramente leua al principio todas las
familias de los Cardenales que fon ca
pellanes y gentiles hombres y officiales, y algunos obispos que ellos tienen
para autoridad de fus caas. Tras ellos
van los escuderos y continos del Pa
pa , van algunos cauallos ensillados y
enfrenados ricamente , pero nadie va
en ellos-.faluo que de tras va en vn caualloricoel cauallerizo del Papa, de
spus van los procuradores de losreyes
y'jprincipes, que fon ofsiciosdistinctos
del de los Embaxadores, y con ellos
dos fiscales'. Aqu entra el que lleuael
estrado de u Saocti Jad ; el qual lo lle
na en vna rica azernia con vn reposte
ro de brocado carmes muy bordado.
De aqui adelante entran quantos offclesay en la corre Romana con la Ro
ta y gouernacion de Ja ciudad . A estos
seceden los Embaxadoresde iosprincipesiy suele y r acompaados de otros
perlados principales . Va a la postre ei
Confuso Prefecto de Roma que es co
mo justicia may or y gouernador de k
ciudad. Luego vienen todos ios perla
dos s y k cruz Papai3y Cardenales , y el
Sumirto, Pontfice no va de pontifical;
pero leua sobre elroquete estola . Y di
zen al gilos Grimniaes que los Pa
pas nunca acsturabrarorj salir de cafa
fin la estola.Su vestido es colorado to
do el ao,faluo entre la rsurrection y
Pentecosts. que. va de blanco,la guarda
vapor fu orden cornenando dede la
cru 2 jde -manera que los Cardenales y
el Papa van .acompaados de la guar
da . QuandoelPa-pa no va-de Pontiu al
no es de rig^r que lo acompaen los
Cardenales , entiendo yo que todos
no:pero algunos, no ay que dudar, lino
que han deacompanarle [ooslos perla
dos que afststen en fu cafa con la de
ms corterpero esto no es tande ver co
sno quando vade camino a otra ciudad
porque entonces es recebido de ella
con mucha solemnidad.
Es costumbre que quando quiere c*

minar el Papa y yr por Italia a visitas


sus tierras 5 entra en consistorio y co
munica con los Cardenales de la jor^
nada . Entonces nombra los Cardena
les que han deyr con cl , y han de er
tres por lo menos vn Obispo, o presbytero Cardenal , y dos diconos. Los
dems fi quisieren y r con el podran , y
sino no tienen obligacin 3 si no es
mandando fe lo. Quando entra en al
guna ciudad , primero ouifan a los ma
gistrados como viene , y ellos apare
jan para el recibimiento y hofpcderi.
De camino fu habito es el roquete y
estola, y encima Ileua vna mu a grandey vn manteo corto de grana 3 y fu
sombrero de carmes con borlas . An
tes que fe parta dize ciertas oraciones
acompaado de los mas perlados : pi
diendo a Dios le de gracia que fea se
guro aquel camino , y lo bu el na con
bien a fu caa . Va la cruz con el , y el
sanlo Sacramento , y vna linterna de
piara ardiendo . Quando quiere entrar
en la ciudad , derienefe en alguna yge
lia-, o cafa , o ponen le alguna tienda,
y alli le ponen su capa y mitra , y allen
de dla cruz sacan fu estandarte (aun
que de camino siempre lo leua ) pero
es pequeo, y ae el de la ciudad con
fus armas , y rracn dos doseles vno pa
ra el fa netsimo Sacramento: y otro
para fu Sanctidad , y assi aparejan otras
cofas que el Papa leua quando sepassea por Roma . Si a caso ay algunos
Cardenales en la dicha ciudad adon
de llega que estauan a cafo alli , o fe
auian venido delante : han de salir lue
go y apearse de fus cauallos y befar el
pie al Papa y la mano 9 y han 1c de po
nerla escalera de tres, pastos guarnec*
da de seda que traen para que el Papa
eaualgue , oscapee, y suben por ella
y befan le el rostro , y luego bueluen a
subir en fus cauallos . El Clero sale con
todak pompa que puede 3 y sus cru *
zes y reliquias. Si en ella ay Obispo,
sale con la procession de Pontifical,
yli

De la Repblica Cliristianay si viene con cl


jJ
* ...
laie
cou cl. clero

papa adelantase , y
,i t.1 i . . . ...... .
hata la puerta de la
ciudad . Delante de las cru z es salen
los macstrosde las escuelas con codos
loseeholarcs : y van delante del papa
dando vozes como ellos suelen , di
ciendo . Viua el seor papa , Vina el
seor papa , y bendito sea el que viene
en el nombredel Seor * Llegado a Id.
puerta de laciudad ,cl Obispo toma la
Cruz y dala a besar al Papa, y el la to
ma con mucha rcucrencia puesta h mi
tra y bsala , y el mimo Obispo co
mience a cantar vna Antiphona que di*
^ J~
ir ifci

*8i

Heur cl ^^Z^l'J
por elle respecto va muy mas acompa
ado fu Sridtidad ,y comunmente los
pueblos vezinos le i'alcn al camino a pe
'ir la bendicin y los clrigos con fus
Cruzcs lo acompaan por trechos,
como lo hizieron los Castellanos,Na uan os , y Aragoneses quando sali el
Papa Adriano de Victoria Ciudad de
Alaua para Roma, segn que lo dize
el Doctor Blas Ortiz en fu Itinerario
que anda impreso . En la historia del Ao.i
Rey don lun Segundo, he leydo que
en tiempo de la gran scifma que se con -

cn la clereca e:i
micstra Espaa, y llegando a vna villa
cipe de
i la
i . . ciudad i
<; fuere
M^ri- Rey
U rv ha de to
llamada Mo reJa en el Rey no de Va
mar el cauallo del papa del srenoy guiar
lencia el Rey don Fernando que fue
lo y si entrare en lia loba de tomar alos
hermano del Rey don Hcnriquc el
hombros el con los dems principes y
Tercero de Castilla , y por otro nom
grandes por algn poco espacio , pero
bre era llamado el Infante de Anteque
lino cstuuiere el Principe en la ciudad
ra (poi que la gano)lo recibi con gran
har estacenmonia el magistrado, o co
solemnidad , y dize all que antes que
mo e n t re n o ib tros dezi m o s , el co rrc llegaste aMorella le salieron a recebir el
gidor s o afsistentc. Llegado a la puer
Rey y toda fu corte: y que llegando a
ta de la ygksta principal de Ja ciudad el
Vna caa el Papa poco antes de la villa
Obispo le ofrecc el y sopo con agua be
fe apeo : y le vistieron de Pontifical con
dita y echase a i agua y despues a ios
vna capa colorada y vna rattr Blanca
circunstantes , y puesto encienso en el
Pena depedreria: y Jleuauanle delan
incensario, el mimo Obispo eeiensa
te el capeilo en vna lana : y junto con
al Popa, y luego cantan el Te Deura
el la Cruz que era de oro : y Se'go co
laudamos 5 y con este hy m no llegan al
da la ckrech y muchos frayles eonfus
altar adonde estapuesto fu estrado, y
Cruzcs a donde el Pap estais y eJrey
h azc oracin , y esta de rodillas hasta
Regando donde estaua te procession^
acabado el Te Deum laudarous5y dize
fe apeo con todos Jos orros grandes
ci Obispo ciertas oraciones que ay se
que con el venan, y tomo vna vara del
aladas para quando han de recebir al
palio que
que eraaeuroeuuv,7
era de brocado, y la
j apa,y hecho csto5 leutafecl Papa,y va
palio
* otra diePapa3y
hecho
esto,
lena
tase
el Papa,y
a la vltma
grada
del
altar
mayor5y
dava
la
ron al maestro de Alcntara don Sanbendicin al pueblo y de ay va a fu apocho fu hijo , y Jas dems fe repartieron
sent,
enrre el Infante de astifta den AlonQuando sale de la ciudad acompaso Henriqucz,y dnHerjriquede Vianlede lamefma manera que entro,
llena, aquel muy docto, ydonFadrisauo que no Je acpaa por laciudad
que de Trastamara, y el Conde de Car
Ja procession , mas los ciudadanos , y
dona> y lieuaua delante de si do ze havestido como de camino fe sale, aunchasardendo (creo que eran paraalum
que algunas vezes acostumbra salir de
hrar al fancto Sacramento aunqueaL
pontifical y en ninguna jornada dexa de
no lo dize) y afsi llegaron a la puerta
Z 5
de

Libr segundo
% Be U muerte del Summo Pontfice, y como
dcla villa adonde estauahecho vn altar
fe le ha^en Us hottr^cor, otras cojas al pro
muy rico y sobre el vna cruz de oro,y
sofito* Cup IX*
el Papa se apeo y hincadas las rodillas
adoro la cruz y befla, y el rey le to
A es cofa establecida que to
mo la falda y torno fu Sanctidad a cados hemos dcmorir,y como
ualgar. Y el rey quera tomar otra vez
dizcel refrn desde el Papa
Sa vara del palio pero no se lo consinti,
hasta el que no tiene capa: pe
mas mando queiaslleuassenlos de la
ro con todoefo las muertes de los Priu
villa, y apese poco despus el rey y
cipes y mayores fe m ir mas, y fe tiene
boluio a tomar el palio hasta llegar a la
yglesia de sancta Maria , y alli hizo ora cuenta co ellas y pues hemos tratado de
la magestad del fumino Pontfice , con
donde nueuoel Papa y concedi in
dulgencias al pueblo , y fuee de la otras cofas , que sospecho que han de
yglesia a aposentar al monasterio de ser sabrosas, determine agora para fia
sant Francisco . Y el Rey tenia a cargo dcste libro segundo , tratar como quan
do muereel Summo Pontfice se hazen
de licuarle la falda, y aun leo en aque
algunas cofas dignas de ser sabidas.
lla historia que el papa hizo vna gran
Cayendo enfermo el Summo Pontu
nouedad vy fue, que acepto combite
fice afsi deue de curar de fu anima el
del rey * no vsando los Pontfices reci
papa, como esta obligado a mirar por
bir combite de algn rey ni de ningu
Sas dlos otros , y siendo anisado por
na otra persona y siruiole de mayor
sus medicosde como la enfermedad ere
domo mayor el mesmorey : y el In
ce,luego llama a fu confcslbr y fe con
fante don Sancho decopero,y el Al
fiera general ra ente.-y manda queleabmirante de traer el plato, y no comi
en plata fino en peltre , porque auia seis sueiua de todos fus peceados : y que Ic
otorgue plenaria indulgencia, y hallan
ma , Ay muchas cofas notables de re
do buena oportunidad manda llamar a
cibimientos que fe hazen a los fum
fus perlados domsticos que le simen
inos Pontfices , que aunque en algo
conforma con lo comun^. concertar en en fu casa y a todos los dems officiales
todo, es impossible , porque vnSum- y trayendo le el fanctfsimo Sacramcnmo Pontfice guardara mas , o menos to,lo primero protesta la fe Carblica,
ceremonias, y vna repubIica,o rey quer y que en ella quiere morir y viuir 3 y di
ra remirarse en tanras cosas : que exce
ga que siempre permaneci en ella, y cj
der a loque con los otros Pontfices
entonces permanece y permanecer ha
hizieron otros , y afsi no ser de cul
sta que fu alma salgad este mundo , y q
par si el lector hallare diuerfos recibi
afsi lo protesta delante de todos, y pida
mientos de Pontfices : porque yo no
perdn a todoslos presentes^ rogndo
eferiuo sino Ja ley y regla que tiene es
les que le perdonen si en algo les ofrencripia la corte Romana : y loq vfaron dio en obra , o palabra, y concdales
muchos Pontfices pastados a los qua
gracias spirituales,y r tregeles que ore
les han de seguir qu ando no prepor el. Y entonces el sacristn le da el
tendieren hazer alguna
anctssimo Sacramento al quai perte
' v nouedad. :,s ,
nece administrar este y los dems sacra
mentos en esta hora. Hecho esto ha de
embiar a llamar al sagrado colegio de
los Cardenales : y lo primero que ha
de hazer despus de ayuntados en vno*
es protestar y conessar de aucuo la san
cta se

De laRpubl ca ChriHana.
ctase catholica : y pdales perdn de
todo lo que los ha ofendido: y satis
faga lo que esta obligado a sati$razer,y
niegeles que oren por fu alma a Dios
y encomindeles con palabras vinas
Jayglca anta, y que miren como el
cargo della queda a ellos folos,y exhor
te los a que elijan presto pastor, y tal
que este bien go neniada la aue de
Sant Pedro , y que tal fea el que eli
gieren : que tenga mas cargo de apa
centar el ganado del seor que no a
ii,y nombrallcs vno , o mas, en quien
le parece que concurren mas partes pa
ra la dignidad . Fn esto algunos han si
do tan diligentes que han casi preten
dido dexar como por succession la li
lla pontifical : ai si como lo leemos de
M art i ti o Qn into,cl quai dexo por uc
ee o r uyo al Cardenal Prospero Co
lona fu sobrino : y lo trato con Jos
Cardenales con tanta fu cra que to
dos dieron el . Y aun dixo que si
crialn a otro que .desde all daua y
decreta u a , que qualquicra lection
que fe huke fuera de u vi rima vo
luntad la daua por milla t pero esto no
1 vu o lugar por muchos respectos , que
o fon para esta hiltona . Hecha pues
diligencia en persuadir alos Cardena
les que procuren de* elegir pastor, descbrales i dcue algunas deudas , o
den en otros a U ygleia algo, y si tiene
algunas cl'cripturas tocantes al bica
del senado , o dineros , o otras joyas:
porque no fe pierdan o haga .testamemo 3 siquicre y seale sepultura*
Ai cabo encomienda ai sacrosanto
senado su familia y todos los que le
lian feruido para que les gratifiquen
el criiicio que ie han hecho, y que el
u ecc fo r in i re c o m o fon per so as de
confia na y de vida honesta, y que fe
puede fcur dclos. Ysientonces los
Cardenales quisieren algunas gracias
fpiritualcs d cu efe las conceder : por
que de todo punto quede en la gra
cia deilos ... ' .
,

18:

E! papa Pi Segundo como sueste


varn de nctas costumbres y doctisimo, estando en la vi ti m a hora la vs
pera de la afumpeion de nuestra Seo
ra , llamo a los Cardenales y a toda fu
caa y h izles vna oracin * cal^qual
conuenia para aquel punto , y como
el la sabra hazer , en laquai les enco
mienda la paz y la brcuedad de la ele
ccin y buen pastor , y la guerra de los
Turcos : a la quai cl y ua de camino , y
a sti I e t o m o I a m u e r t e c n A n c on a . Per uadio otras cofas en Ja oracin , que
co m m o u i o t n u c h o co u ellas a! a U d i to rio . Ll eg a d o p u e s t ! p o n t i fce a 1 1 ra n ce delmoiir , los' Cardenales fe apar
tan y tienen u cOlistono y lea tan' y di
gen de cada vno de los ta\s estados vn
Cardenal Vno del estado de los Obifpos,otro de los prdks, y el tercero del
n u m cfo d e U> s d t a c o n:o s C a rd e n a 1 e s ,p a
ra que con el ca m aforo dd pa pa h agan
iuuentano de todos los bienes que es
tn en el palacio Apostlico: y lo pon -'
gandebxo de muy buena guarda. En
lo que toca a las reliquias , mitras , va
sos sagrados y las dems cofas de la yglea ayotro orden : que por quanr
el sacristn es perpetuo cmanle cuen *
ta , y de nucuo por la sede vacante re*
ci be todo lo que a y . En este mi fifi o
consistorio se prouec que la ciudad es
te pacifica y no aya sedicin ni alboro
to , y luego proueen que el prefecto
y los dems magistrados y Capitanes
de laygleia, traygan fus Capitanas*
afsi de acanallo, como de a pie para
que guarden las puertas y y los de mH
acaarcs y lugares fuertes . T a las
Ciudades y Castillos emblan nueuos
Goucrnadorcs y Viforrcyes, alo- me*
nos a sustentes , con los que presiden
porque no tiranizen Id tierra corno ha
acaecido * I papa iegando a la-vri^
ma horaya tiene sns perlados yeleri*
gosque estn rezando delante del con
h Cruz papal : ta qualle dan a befar
muchas vez es ; y lo es fuetean a morir
como

Libro segundo
com.'o a qualquier.otto horabre mortal,
porq tcstmasflecessidadqtodos5por
auertenido tan gr carga a cucstas,y c
mmente a los mas fanctos y c. st.it uydoscn eiado mas perfccto, eldcmom
les pooc mas tentacion.es . Y el sacristan
pronee.Iuego dcrie la estrcma vnctio
c muchas cerimoniassagradas que ya
tiene la ygea ordenadas,y desde aque
llahora :os penitenciarios de. la curia
Romanaafistc en la presencia dcl Sum
moPonufce rezando y encomendandoleelama.Y dado e efpiritu a su criador,eUosmcfmosledizenluego vn off
ciodc.dfuiros, y ene memopunto q
muere han de fer auisados los cardenales.y venir luego cada vnopor ii a dezrlc vn refponfo cofu propria oraci.
Los camareros aparejan aguas odorifeas,y el faedstan vnguenros preciofos
y aromaticos^y hvanc cuerpo diunto
y si ha de fer embalamado haze se luego y hinchen lo de olores por todas las
partes por donde puede salir mal oor
xromopor laboca y narizes . Pertenece
aos penitenciarios cefpues de hecho
cstoyestirlode fus cornu ns vestiduras
liasto el roquete,y defpues otros miniftros lo visten de pontifical con ornam
tos co!erados3y canlo en vn taamo3o
estrado todocubierto debroeado.-y ricassedasy con fus almohadas3y pnesto
alli ponen le a los pies en sendas almohadas dos bonetes Papales que comun
mente son colorados, y cestremos de
oro . No le cubren cl rostro quando lo
11c uan a fepultar , mas va defeubierto^
por determinacion dei papa Grcgorib
primero 3 fegun parece por vn Concilio que el celebro en Roma . Si muere
de noche guardan lo los penitenciarios
y continuamente estan cantando clerigos haita que lo h de ileuar a fepultar
Quando le facan dei apofento a donde
esta para la capiila 5 el fubdiacono apoftolicotomaiacruzjylleuacapamoradaCporqueelc esel luto fuyoy delos
de mas perlados ) y cantaado cl offi-

cio que ya la yglesia tiene ordenado pa


ra los difusltos, van..cn procession con
muchas hachas > lasquales lleuan los
cfcudcros ciel Papa.Puesto en la.capi11a viencn todas las ordenes y cantun *
le su vigilia y su mia . Hccho csto c$
Ueuado cl cuerpo diunto a la yglesia.
dcsant Pedro a d onde hechos los oN
cios de nueuo 3 esta dos o tres dias si n
fer enterrado : pava que cl pueblo lo
vifitey lcbcse cl pie. No lo cnterraa
dcdia,mas a la noche. Y esto qneda
al cargo dcl capiculo de los canomgos
dcsant Pedro . Depucshazcntumulo
grande : y cada concjodela rota de la
ciudad y los Cardcnalcs : hazen fus
diasdistinctos las honras, y los familia
rcs y casa de! Papa cienen dia (cnalado.
Tiene cl ibro de la camara apostolica
ya raado lo que han de dar para los ga
tos y lutos . Danse muchas imonas
a pobres 3 y dizen fe muchas mislas por
e Summo Pontisicc . El primero dia se
dizen dozicntasmiTasen la yglesia de
fant Pedro 3 y dizelamhTadela cpuku
ra cl mas antiguo de los Obifpos Cardenales , ypredica feenloor dei Pontircc diunto . Defpucs dcl primer
diatodosos otros ,hara que seeneier
ra n en cl Conclaui sejuntan en el con (lorio para tratarde coin o se han dejun
tar en ci Conclaui. A los nuenediashazen de nueuo las honras al S ummo P tisicc5casi con la mefraa folcmnidad q
elprirnero.Dize la mia el fcgdo Car
denai de los Obifpos Cardenales . Sin
esto le hazen aniuerfario muy folcmne
eumplidoel aiio . Yel papa nueuo va a
las hras vestido de luto,csto es de morado.Y Alexdro Quarto hizo extraua
gante : que cada vno de los auos se hizicfe commemoracion por los Summospontifccs diuntos,a cinco de Septiernbre : pero esto ya se ha quitado y
nofevfa . Teniase asi mefmo cuenta
que todas las yglcsias cathdrales dcl
mundo hizicfcn exequias por los Papas quando morianrya no fe haze5faluo
cn la

De la Republica Christ/ana;
cn lacapilacc Jos rcycs de Espana:y
Ja yglcia de Toledo, como Princca de
todas asdei mundo Io via: desde que cl
illustrissime) Cardcnaly Arobispod
Iuan Martinez Siliceo dio ordeii que se
hiziclcn,y assi comeno cto en las hon
ras d cl anctifsmo papa Paul o IL las
quai es fueron tan famoas que simpri
micron cn Rotna,y cn Espaia. Acostum
bra cl colegio dcloscardcnalcs ,mucrtocIPontlcc,cfcriuiratodoslos Chri
rianosprincipcs,y intitulanloshijosy
hermanos.lil Vicechancelarioy los de
mas que tienen breues para cialar con.
losplomos., luego los tracn alcon-

1 85

storosy no se puede tratar mas de nego


clos , en a sede vacante 3 h a fta tener
nueuo pontisice ,y assi recogidas sodas
las bullas y breues se guardan para otro
tiempo . Esto es loque hallo de las co-^ '
sas que los Papas tienen desde que son
clegidos 3 hasta cstavltma hora . Solo
dexe de tratar de como crian os Cardenalcs.-porq desto ha de hablar cl terccro libro , por quanto cn elhcrnos d
mostrar los estados y dignidades que
tienc la ancta madre yglcsia desde el
Cardcoal hasta ci de prima tonsura,con
los otros oflcios dcl ministerio que
vsan.

Fmdelsegundo libro.

LBRO

DELA
C H

ER

CER

REPVBLICA
I

A.

Argumento del tercero libro.


Despues que hemos mofiradoen elfegundo lihro lo que tocd a U fupremd dignddd del
<pap<( s que es cded dfia republicd Chrifiiana 3fera bien que en cl libro pguiente
hdblemos de los miembros que efle cuerpo mijlico tiehe :y para buen princtpio entraremos con el origen de los Cardenales , que cojksuer on en ld prmkim yglefid
comoson criados,qxdndoyporque les sue dado aquelhdbito , comoson proucydos pA
rd legddos ,y como entran en elconpstoro conel'Pdpd . ZJerafeaqm ld digniddd
^PdmarcbaUcon otrds cofds que por Ventura nmcafuerontiflas ymtds como dqui
, * nojlrdremos , que fonprimados y ^robispos 5 y que cofd es el pdlo que les p&
nen ,y quan grdn cofd es ld dignddd Obifpdl . De/pues entran Us otras ordenes
dcsde elsdcerdote hafiaelde primd corond . ^Aquipodraer elcurioso leBor que
cofd es Dedn , ^Arcedidno , JHdefre efcueld , Theforeroy QtpiJcol>con todas Us
dignidddes Bcclefdflicds que oy dy ,y antiguamente, Hdz^efe mention de V gencro de mugeres religions quefe Udmdtdnpresbyterds , y didconfjds . Tambienfe
trdtd defde que tiempofeprohibioqne losclerigosnofe cdfdffen , y porquefe hdz^n
Us corondsy bdruasd ndid]dy dcsde quandose lespermno tcner hazjenddsy bienesconquefefuflentdfsen.
%Del orgen y princtpio de los Cardenales, comoypor qutnllegaron a la fuprema mage
stad que oy rietiefh Cap, /.

fia que ccrto mirado el orden dcl cieo


en las Hierarchias angelicas , p arec c cj
son muy correspondientes a clas las or

Efpues de auer tratado de


amagestaddelSuromoPo
cisice cabea de a yglesia
militante , juzgue que enete tercero libro ver nia bien tratar de to
das las dignidades y grados de la yglc-

denes EccesiasticaSjporque de k mane


ra que alla en la gloria ay vnas ordenes
de Angeles primeras, y mdias, y mas
baxas,y. vnas tienen officios distinctos
de ocrs:assileemos en lafancta madre
yglesiaRomana,queesaluibraday en
senada por el Spiritu Sancto > que vnas
dgni

De la Repblica Christiana.'
dignidades son mas prchcminctcs que
otras.Assicomocn losParriarchas,Car
denales y Obispos . Otros son medios
como los sacerdotes, diconos y subdiaconos . Otros que fon de la menor
orden fon los que tienen menores orde
nesen layglesia,pero dexadas estas co
fas aparte vengamos al intento nuestro
que es mostrar por fus grados todos
los estados de la yglesia , y sise quisiere
mirar atentamente h aliaran se cosas
muy curiosas, y creo que por ninguno
otro , hasta agora puestas por el estilo
que yo las sealo aqu* ni particulariza
das de manera que c conozca cada co
sa por si que es o para que.
Digo pues , que la dignidad mas, atra
y de mayor autoridad en la yglesia,despues de la del Summo Pontfice , es la
de los Cardenales 3 y assi la vemos oy
roaspreheminentc, y qu al quiera perla
do por poderoso que sea gusta mucho
de verse Cardenal * y communmentc
es preciado y estimado mas . La causa
de ser de mayor autoridad que los Pa
triaren as y Arzobispos y Obispos es,
porquanto estn masvnidosy conjun
tos al Papa * y ellos son dichos coJum-'
as y. quiciales por donde fe mueuc el
Pontince a manera de puerta sobre fus
quicios,con ellos toma consejo , ellos
eligen el Summo Pontisice, y assi tiene
otros ofsicios que aunque no fon de ta
ta preheminencia enJajmonarchia es
piritual , como los Obispos mas por
estar tan allegados al Papa : preceden
en todo y assi fon distinctos en los habitos i y en las dems cofas a todos [los
otros perlados.
Este nombre de Cardenales tomaQue coja es do desta diction, cardo cardinis, que es
Cardenal. lo mesmo q quicial , o cosacjayta vna
y co^a e otra quesi miramos a Vitruuio
U.10.C. zo'y
f*-archirecturajs lo q podriamosde*
zir en Latin Cadena! lo q oy siroeri erl
il,
las puertas grandes y de magestad,las vi
fagmsyO goznes,acerca deste autor mehas vezes hallamos este nbre > y p e>r

184

metfora llama la yglesia a ios Crdena


les trauazon hecha con el Summo Pon
ti fice, porque sin el no fon de ninguna
autoridad : y con el fon el todo^y porq
el ummo pastor de la yglcsia , quando
quiere proueer , o hazer cofas arduas;
primero las consulta con sus Cardena
les en el consistorio (y aquello escomo
mouerfe por ciertos medios y coyuntu
ras) por esto fon dichos Cardenales^
estos tales ministros Eclesisticos. Y S4
Gregorio quando habla de prouccr al
gn prestc}o dicono, o Obispo en algu
nayglesia,o anexarla ael,dizeincardina
tus:que es tanto como trauarlos o ligar
lo a la tal yglesia laquai ha de ser gouer
nada y regida por el , porque de otra
manera no se hara nada , como tan po
co las puertas sin aquellos quiciales o
goznes no fe podrian mouer. Y assi lo s
quatro vientos mayores a donde pare
cen reduzirselosotros sonIJamados,de
Seruio (sobre laEncyda) Cardinales
esto es, los principales y mouedoresde
los otros . Y fant Cipriano que hizo vn
libro, o tratado de los Cardenales dize & u
que fon propriamente de las obras mas
principales que Christo hizo y que oy
llamamos a las quatro virtudes cardina
les y que fon Iusticia,Fortalcza) Tempe
rancia^ y Prudencia , porque fon como
mouedoras para las dems virtudes, y
assi los Cardenales son llamados por"
este nombre Cardines, porque son co
filiados del Summo Prificey de la maera que los miembros fe m licen por
las coy unturas , y las -puertas por ios
cjuidaes.-afsi el Papa fe rige y goierna por parecer de estos fus ministros q
fon los-Cardenles.Todauia he mirado
cj nunca he leydo en epistoJa Decretal
ni en Concilio memoria de Cardenal
hasta muy adelante, que fueen tiepo de
S.Siluestre en cuyo tiepo parece que lia
blando el orden como han de ser casti
gados los ministros Ecclesiasticos rsom
braalpresbytcro cardenal , y al dico
no Cardenal de dentro de Roma .Esto

Libro segndo.

pareceserafsipor cl Conciio RomaOf>. j.


no.Dcl diacono Cardcnal haze la mefTo.uton.f. ma mencion en orro Conciiio cl mes-

lohizo por dtermination del apostoi


Sant Pedro 3 demanera que a los veyntey quatroanos despues de la muer te

H9*
. mo S.Siiucstre. Demanera queaunque
U vU*'* seaverdadquesiemprevuo Cardenales
alomenos de tradition no coristael nbre hasta e tiempo dicho. Esto pues vi o vgarnos al origen y principio desta
tan gran preheminencia3potestad y dignidd.
Tiittlos de
Para principio desto se bade conside
Uswdvt*- rarquelostitujos que oy hallamosde

de sant Pedro estaua t multiplicada la


ciudad de Roma en lo q toca a ia Christiandad.-qucauia veyntey cincoparro
chias o lugaresdiputados para ad ministrar los inctos Sacramcntos.El Papa Euaristo que sue el quarto despues
de sant Pedro :diuidiolos tirulosdcla
ciudad de Roma: nombrando a cada
vno. Tu feras cura en sant Iuan 3 y ru

Cardenales en Roma fueron antigua-mente lasparrochias.de la ciudad que


e diuidian por tplos 3 como oy ohazemosy llamamos colaciones y parro
. chias a las yglesias c fus parrochianos
que tienen facramento ypilade baptizar,y cura q administra os facrameros.
En estas taies yglesias a u ia vn acerdote para cada vna ; el quai administraua
los sacramentos a los fcles que concur
ria n a aquclla yglesia . Cada preste destos tnia fus ministres , assi como dia
conosy fubdiaconos quele ayudauan.
Al principio ,afsi como cn el tiempo q

enfant Martin, imitando cn esto a los


fanctos Apostolcs que reparcicron las
prouincias entre si para predicar e Eiki
gclioquandocstauan en H i cru sale. Ordeno tambien Euaristo crc diaconos
para que afstiesen con cl Papa q u d o
predicase . Ya crecio mas el numero
de los fcles , y entonces el papa Ignio
proueyo de mas sacerdotes en las ygle
fias y ayunto otrosclerigosdc menorcs ordencs , para que siruieslen , y de
alli parece auer tenido principio el ti~
tulo de los presbyteros Cardenales: Pmbyttm
por auer vno mayor que presidieffe a CMcmU

S .Pedro vin a Roma no auia ftospre


tesjporque no auia muchos Christianos>ybastauavno3defpuescreciendola
predicacioslj crecio el numero de los.ca
tholicos.y assi conuinoanadir presbyte
ros para el ministeriofagrado, y como
ponian en vna parrochia diez, o doze sa
cerdotes : a estos presidia vno que era
el mayor preste , y el tal se llamaua pres
biteroCardenal; porque el como cabea9 yelloscomo miembros hazian
vn cuerpo . Y porque fe diffrenciasse
drdwle$ ^ mVor preste de los otros,anadieron
iepresbytero Cardenai, quepropriapuewas c mente era como agora el Aciprestc en
Aciprejles. vna prouincia , y el cura en vna .'yglefia
.prrochial. Quantos destos presbyte
ros fuessen a los principios noo hallo
muy apurado . Sant Damafoenlas vi-
4as4elos SmosPontiricesdizeq Cle
to Papa ordeno para dentro de Ro~
maveynteycinco presbyteros : y que

osdemas;q era fer el preste mas princi ^ ^^f|fi;


pal.Antesdesto nohalloporddevuief ^r#;^c
se presbyteros Cardenales, porque como queda dicho no tnia mas que vn ia
cerdotccadalugarfagradodelosdcRo
ma,y assi vno no renia necessidad de 11a
marse mayor pues no tnia inferior.
DepuesdelPapa ginro cl papa Dio~
nysioaugmento ios titulos de los pref
byteros porque auia crecido mucho cl
numro de Sos Chistanos/Fambiene
papa Marcello > hizo quinze yglesias
principaes3las quales tuuicron fus titulos con fus presbyteros cardcnaes,y pa
rece que reduxolasque norenian tanra
auctoridada aquel numero,porq les fe
nalo fus terminos: como oy que fediui
deo losvezinos porparrochias. Esto tu
ro algun tiempo mas ya que casi todo et
mundoteuerenciauala omyeralapa
abrade Dios multiplicada cada papa
coraoyuacrecido en Roma el numero

de

DekRepnblIca'Criftian;

'

M ^-Iuko ej titulo de SJMam , de la.


^ra^rtcdellib^;l4knoy^iBao
el de S.Laurencio Sincio,Anastafo,nnocencio,el titulo de Bestna5y cadaponhec Romano augmentaua .cfrme la

la vida de Gcksio S^o, Yk causa Corn fefne


sue, po^ucmuertol^presbyteroscar 4sL
denaes , 110 curauaa de criafotros en su
ioS
iugar, ydepues cayanse.las parroehii*' tt!llouleUs
y assi vino poco apoep a fer muy peoue UrdenMes"

t' necessidad de lasprroehias.En fin vista,


kaecefsidad deicerdo,tes y de. terop os
vino a multipicairsc el numrote los tituls : ddiicrte que legarpn aveyntey
ocko. Ehisyglehasalguiassvezqseiui
tulauan de las rcliquia&qie aJM craat vc*,
iieradas, assi comolaygkfedeancta Si,
dliajsan^aAnastaaiant^i^oiiQ^y;
antMarco^y otrosdesta.iTanerao p9Hi
queestauan alli fs ctut^p^ ;Tam;b|,i;,fe:i
inckulauan dcl fundador.que :fes Jmwa

n,o el tiumero,tanto que a vessie hali""


rpa en electiones de ummos pohtifces
oios dos presbyteros cardinales coma
acaescio en la lection de-VrWo Ouar
tp, Boluicron despues ,c}#o d reituvr
se y; a^^rrs^as ypfefes y poii^r e
elas presbytre cardt-njas, porque no
auiaWQnuenihtKiuc fik-sen ihuchos
Josq;uev^t^n.paralaelection dcl mpa/r-pticspiQhzo'dec'rcto que'el ftm~*
Wpontirke

podUvCalixto * Pamufo, Bcstin%y;Pa^ cc. , % esta- era(la;aufa pprque quicrot?


fotvMista las ..ttopis^del pipa Innp.et^ e*jaaquecr.i gmrijerq 4e los timJos por *
do Prmerbv y XMmp si) ftie^on-misWt: qwgundo cran muchps faclmte mo^
plicanblasfygltfia5.ti:$ulai;^iasta;Qlwv; ui^despcrtau^isdsmas's porno etar^
racrb dibho. De lliadela^anguno m~ , eldorado quantas^y&ts auia dtenez-';
slKio^adajlaluo^mdai'ksIte aomhrqsr , cklccto, Puesc^mo-qiiiftlfeiirestitiiyr :
pofepio cnbygenrqwt.hi'20 Catopoo;; les tiru-k* wmwQtifrkv mudos los car
iximmn de pono agmwcrp.o fonto* dcnnles. : p.qrque ,np,iQ|d ueron .veynte ;
foifidador -en elxel siinap que ali sue lv>
p^fado o traIadadpv&i:melm,lp^>

qp^eotay. dn^orpreffes el numro Al '


{rJitna^cHiO:MiiWgtcs1a titulaire des-'

e-muebostempls;;ybluiero!3)lo^pf)n;
ttficesyotraspGrsonasp

L^n P.erftoiffi&0acsyrelttJv^
vn^idelos ^ltguos:.^ esoues luito

penrntncaanadknpar:roclj.as:^lKJ
porqu.bastauanfffysi'aqi;ecossi4ad(j^
m's'ten^ploscomoseha^i^niue
astcOTS aquflloksttppliaapa'a pyrlofe

'fprejo^rio- otraSi^esyJr/iastitulaam'
AMtteQi-iarto aadio mrotiMos ^'"v *
A dlos prejbyteros mnknalcsbesdio
vx^ ai:dGnain^a^o-iri-quefes;d^
' n"

madas Baflio^quc ers<?t.a .osa,4istin-'

el: -mayor^ de todoffctya uthofidad es^

tiiaroquai3do hable4ek;niig!iQdaddl

tas dig^dadvaun^ijecer muy principat

GJifcar yglefas. Est^scafcdeaaJes fie;ai?r


ptfperseueraroiT^
rovaunquelasparrochasJeiiiudaronen>
otrostitulos,Duroelauer;yeynteyocbp:
presbyterosjcardenaes.j haftaritieffpQ

n&Al^g
veinos^prqiede'antes nin^iTtiObisk
po.-. podia-b-axari- ;a fe-^ardenab,: Dor^u
la dign$d4dlMmfyG:$ mayor;^.e^
m .jderfteftes -a^ppado * pim & k
Aa
bir

'Hbr 'tercets
bit : oy mpe&los Mfps vien fer
presbytres >ditlsf: y'eritores rP

dl ta's ds^ ywejsy ,agunslegah-%


sys 5 ffer-- et"sg4<^'-rGrcilia Efiden-

no son itemt:Wfs y 'mas' ftftyf?* tino dib- ei-^ritdib mecefario a esto,


ros cardenales de la sncta ygesia Rrr - Hast acjui' itews' ttadoide los car-^
denes prsWy teros^ ;agoia ba^-ent
na , y adrainistrdors perpetuos de los
que Vatnos i;tratar de los Cardena
obipados que psyn antes de reciles diaconosj y de Tu principio y antibir elcapelo^ prqu en esto fe guardl
gedad." '
1 ; :
:-r
antigia deenTiinacion de la yglea : la
: Los diacono'S 'Cafdnaies icomen-^?os
quai manda que Vi sacerdote no admini ,
ro^n Roma, defde eiriempbde fatt Pe. e^f^et
lr dos offcios juntamente:com es s^
dfo los qualS 'ljenian ctiydado d fepa
*
cura de a? parrochia de Roma , y obispo
tir las limolias que le ailegauan para.o
de Burgos,o Salamancarpero como este
nombre de cardenal fea tan grande no ; ChristianOs; pobres, de lo que dauan Isk
folamente los obispos torrah el titulo ' fles que cot piedd fe mouiar reme^
diaf 'us proximos. El'fummo pontif-T
de preste cardenal, mas i de dicono,
ce Euanst"d crb fiete- dkconos*Quenu^!
corao vimos que el infante don Henris
mer^ftfetf'drrri'nadamnte
nolo hitque de Portugal 3 'que despues sue vltli^ ;
llovporque cono eran ministros d los'
mo ry de aquel ryno , fu diaconoicar
hbspitaes
y mensterofosiafsi auia'masi f
denaldel titulo delosquatro Corona- .
dos. En otro tiempo no eran cardenales " o hieno s , fegun que la oecefs idad lo m<
presbyteros , fno los monjes , o Abba- daaai El pap!pabiaho crio diez y nuedes priores, y otros coiistituydos en dig > ue' dicnos para lo1 dcho , y taiiibicii;
nidades menores . De : manera que l 1 para que cada vrio'siruieb eri elaltar alaigun obispo era crdenai,no se llanaua > prsbyterOry1^ fibrqe 'entre los dito-j
Preste cardenal,mas bipo cardenlvpe " ros conueni'as'cja: vuiTe quien mari^r

ro como digo despues su al reuesquelos obispos e hiziern presbyteros car- >


dmales y administtfadoes de'fus obipa
dosy y st algun obifp^era crid' en dia* "
conoicrdena ; llamauanloTdiaeond ciY

denal^y electo obispo. Esto perseuer'hast.l tiempo de Clmente Qninto , d|


quai mando que ninguno fuese criad:7
en Cardenal que no fifefe obispo , o tu-'
uicse titulo , o encomierida que es tan-'
to., como fer administrador de algun
Dkfosde yglefa^por otro que es fer obfp'ode hi
nMUeon ij0yque no tiene mas que la llay los^*

actos pontificales , y otro le lleua la ren~


ta, de los quai es vi micnos en talia ai^
tes del Concilio Trdentino. Yssi def^de aquel tiempo hall o obispo s titular"
pst.iz. .criauan. para estoy'y defpues1 fe;
estendio hasta lo que oy vemosi Giiar^
das esto tan bien que dura hast nuestros tiempos ,y gardase con tanto cuy
dado que vn preste cardenal , o diacono
tiene3 no solovnobispado enencomien

daCe a los : dei^s aquel sue dicho di a-i


cono-cardendl, cv'masrpriricipl ,comoi
acaescio en lo de : lo g prdsbytero s cardes
nales , y fegun esto de los ctc diacono s
que Euaritobri'Q'iVuo vno llaniado dia?
cono cardenal y y- de losdiez y nuetietque crio l:abiano,vuo tro diacono:pc-r;
ro creciendo la ygjiefa "y multiplicande
se los siefes vuo otro ordn en esto' , por-1
qne'de la manera que fiieron .criados mlt=
ch os -presbytero s . en viia;p arro chi a 5 as*
si kmbien estalaroh muchos diaconos,
en cada diacon'ra;yque tambien em.di^
cha parrochia, y de:cdda vna:de aq'uellas
yglas" atiia^ vni arc^diaio v 'o-arehidia^
cono cardcia!r3 que era c mayof dto-
dos'ls que alli emian^y fcbretodos
uia vno mas'iitigu , como oy lo vcmos que de tods las drdencs de cardent
lesayvno mayor,f y sobre todos s el D,e
cano. Llego el numero de ls diaconos
cardenales a catorze 5 a estos catorze dia*
conos se andieron otfos qtiatro , que?
fueron

De la Republca Chrifiana.
fuern diezy -p.cho.Estos. quatro feruian
en la yglcn Latcran e nie q uando el papa" auia de celebrar. Llamaufc estos mi
nistros dcl akar Lateranfe. Si estos die z
y ocho diaconos cardenales eran cabecas de la otra multitud de diaconos o to
clos diez y ocho diaconos hazian fus off
cios de diaconos en Roma , yo no me
quiero entremeter,folo dire que en riem
po de sant Syluestre , no auia diaconos
cardenales, mas que ete , ni parece que
podia auer mas,y de elio ay expresso caCn.6. to.u non cn d concilio Romanesque celebro
h,f<>.$6o* elmesmo sant Syluestre con Constantino. Tuuose gran cuenta que este num
ro de diaconos cardenales estuuicssc fir
me, y que no vuiese mas ni menos . De
inanera'que tampoco vuo hasta muy ade
lante , mas de diez y ocho diaconos car
denales : pero toda via vuo faka cn las
diaconias , cmo en las yglclas de los
presbyteros, de presbytres cardenales:
porque se cayeron muchos tcmplos , y
vino tiempo 5 de que no vuo en Roma
mas quetres diaconos cardenales: co-r
mo se puede ver eiila lection de Nicolao Quarto. Defpues poco a poco bolniero n a repararfelas diacomas,y a enar
nueuos diaconos : de rnanera que el numero boluio a u punto. Estas diaco
nias no cran de tanta auth oridad como
las parrochias de los cardenales,. porque
feruian de distinctos officios. Estos car*
denaes diaconos tcicxgodc las ygle
fias adonde estauan fepultiiras demartyres.-y propriamente eran lugares adon
"de fe daua lo neceTario a los peregrinos
que venian aRoma , pero de esto dite
mas iargamenre quando hablemos de
la dignkad de los diaconos*, y que off*
cio sue el fuyo . Mucho tiempo paffo
que nunca fe anadieron mas diaconias
hasta los tiempo s de Lon Decimo : que
se nadio vna diaconia de sant Oiofrej
guardauase*gran rigor, en que quando
el fummo pontifce criaua cardenales/
no mudsselosttulos,quiero dczir,que
la diaconia de sant Xheodoro no se con-?

nirticse en tito de presb}tao,"iii h


de los presbytres cn diaconias . Esto
turo p or epacio de milaios. Defpues
Sixto Quarto ? peruirtioeste orden : pr
que criando cardenales presbytcros.ien
su fcgtmda ordenacion , no hallando ti?
tulos, quito cinco diaconias , y las conuirtio cn titulos de presbyteros . Def
pues el papa- Alexandro Sexto, hizo la
diaconia de fancta Agatha presbyterio. Lon Decimo la de sant Angeli
Pifcina. Y el papa Clmente Septirao,
la de sant Nicolas in Carcere Tuliano.
Paulo Tercero a fancta Maria in Porticu . Iulio Tercero la de fancta Matia
in via Lata. Y el papa Paulo Quarto hizo, presbyterio la diaconia de fanta
Maria in C.ofmcdin , y a fancta Maria
la nueua. Defpues diuerfos papas tam-*
bien dieron las yglcsias titularesdelos
presbyteros cardenales a los diaconos.
Esto es lo que ay de los cardenales, ago
ra fera bien mostrar quales son los obipos cardenales

, De algunos he do pregtado , f vu
cardenales ub diaconos : pero jamas les
he fabido dar razon de ello r agora cmpero como he mrado'mejor lo que toca
a esta correction,hallo que tambten vuo
cardenales ubdiaconos , y hallo esta me
moria en vn Concilio que celebro sant CtpoA
Syluestre , acompanado del Emperador con.foL^u
Constantino, adonde nombra expresfamente fubdiacono: cardenal. Assi mess
in en los aiisdc mil y ci ncuehta y siete,rigicndo la fancta lla Apostolica Vi
ctor Segundo,crio en cardenal firbdiaco
no a vno llamado Hildebrandd>deddn^
de parece que algun tiempo vp carde
nales fubdiaconos.'' ' '-*";'"
... ^Hailams de memrs go atras
cardenales obipos , oobpos cardena
les : el quai tito no onsta fer antiguo
en 3 a yglefa , crcefe que "esto tuuo prinr
cipio de lossiete obifps qneestan dip
tados para layglea de sant uaii de Letran ; los quales afsisten quando el pap
clbra. Y estos son el obifpo de Host-ia-,
. Aa 2
cl '

Libro tercero

ciPortuenfe ^ el de la Sylua Gandida , el


Sabinienev el Preiicstino,el Tufculno,
yellbanenfe, A estos por la honra del
lugar que tiene mas cerca del Papa e les
dio titulo de Obispos Cardenales : pero
io folian tener tanta authoridad como
despus , ni menos los otros cardenales:
porque los patriarchas,primados y metropoli taos , tenan lugar mas preeminente : pero fue les dado por honra del
seruir al summo pastor, que precedieslen
^los dems Obispos. Creci poco a poeo este negocio a lo que oy vemos que
va dicono Cardenal precede al patriar
cha, por causa de la lection que ellos ha
z del papa: pero desto diremos mas aba
xo algo. Pues como vuiese siete Obifpos cardenales 3 pareci a ios mayores
que aquel numero bastaua , como el de
los presby teros y diconos. Pero no tuxo mucho esto:prque en tiempo de Leo
Nono , y Pascual 5egdo,hallamos obif
po cardenal Viliterno , y en tiempo d
Clemente Tercio Antipapa , y Vrbano
Segundo, vuo Obispo cardenal Nepesino 6 -y eiitiempo del mefmo Vrbano vuo
otro . Labicano , y en tiempo de Pascual
Segundo vuo Parmenfe obifpo,y en tito de.Innocencio Segundo vuo Aroifpo Piano Mutinenfe, Ortano , y Tijburtin, que todos fe llamaan Obispos
Cardenales , y en fin en tiempo de Len
Dcimo se hizieron Obispos Crdenales, y' otros muchos imitando a los paisa
dos hizieron lo mesino* Este titulo de
Obisp Cardenal dase como al summo
Pontfice le parece : porque muerto el
.Obispo Cardenal d aquel titulo fu sanctida.4 al presbytero- mas viejo , y aquel
titulo de presbytero fe comunica a vno
de los cardenales , pero esto muchas vezes la parecido en contrario,porque de
diacono.que es menos, ha subido a Obif
,po Cardenal; Y tambin fe tiene cuenta
quando yn titulo de Obipo Cardenal
es pobre o rico, elsummo Pontfice lo
falque mejor le parece. De manera q
d titulo es rico y tiene algn cardenal
- -;-

moo a quien quiere hazerle mercedes


fe lo da, dexando al presbytero muy vie
jo y antiguo. ;
Ay en el collegio de los Cardenales
ciertas cofas en que es bien mirar : y entre ellas es vna , que quien es mayor en
tre los cardenales . Y si ay antigedad
porrecebir los capelos, o por otras cofas. A esto fe ha de responder que commente el mas vejo de los obispos carde
nales ha de preceder a todos,y esto fe lia
ma Decano, aunque tambin fe llamaua
antiguamente el prior de los cardenales
mayor de los obispos , como tambin fe
llama Archipresbytero el mayor de los
presby teros , y el Archidicono , el que
es mayor entre los diconos cardenales
Este de antigua costumbre era mas anti
guo que auia recebido primero el cape
lo3 o llamado para aqlla dignidad, ora
fuee obispo Albano , o Velitrfe,o Ho
stienfe. Por lo qual es gran ignorancia
dezir que el obispo de Hostia ha sidoy
ha de ser el mas antiguo cardenal-como
esto fe aya visto mil vezes en contrario,
y fea verdad que muchos cardenales Ho
stienfes eran moos , y no les mudauan
antiguamente los titulos, mas i me cria
ua dicono en dicono me quedaua yo
en mi primera yglesia. Y lo mefmo era
en la misma creacin del presbytero , y
del obispo cardenal , pero Paulo Quarto dexo e Orden que en esto fe auia de
tener, y es que no fu este Decano el mas
antiguo en recibir el capelo ; mas aquel
precediefc a todos que fe hallarse de los
m as antiguos al tiempo que fe muriese
el Decano en la corte Romana. De ma, iera que si el Decano moria,y el mas an
tguo despus del no resida en la corte
Romana, no quedauapor Decano , sino
aquel que despus en el consistorio daua
el primer voto 5 o hablaua. Esto fe entiende , si el tal mas antiguo noestuuiere ocupado en seruicio delasancta yrfe~>
fia Romana, como es ser legado, o gouernador de alguna prouincia de la ygk
ia > porque entonces a fu saluo le quedato-

Dla Rcpubj ca Christiana;


da todo el derecho. Esto es lo que he po
dido hallar que importe a lo tocante a
los cardenales , todava me parece que
no sera fuera del proposito mostrar co
mo se les dio tanta dignidad , honra y au
thoridad despus en los vestidos y en las
dems cofas*
Qumh saDespues que los papas,o fuminos po
pero tos car tisiecs fe vieron libres del reconoscer a
cuales a h los Empcradores,cn lo tocante a fu apro
i !.
JWOJ.

" hacion : luego procuraron que la electio


que fe au i a de hazer de los fuimos pon
tfices fuese por mano de solos los prefbyteros cardenales, o fuesen obispos, o
prestes, diconos , porque de antes en
muran otras personas seglares y ecclela
ticas , y vido que fe auia reduzido esto
a los clrigos de dentro de Roma,y estos
eran sealados y conocidos, luego fuero
estimados y tenidos en mucho de todo
el mundo. Es verdad que no eran seala
dos con habito distincto : pero toda via
fe hazia mucha cuenta dellos , y quando
auia negocios arduos siempre fe encomendauan a ellos , y assi fe remirauan en
bolucr por la honra del potisicc y autho
ridad de la ygleia que le conoca dellos
que eran miembros constantes y firmes
para defenderla y morir por ella. Viole
esto en muchas cofas principalmente en
los agrauios que fe hazian a los pontifw
ccs,que ellos e poni a todo peligro por
ellos. Esto vio bien entre los otros fu ru
mos pontfices Innoccncio Quarto : poi
que teniendo grandes discordias con el
Emperador Frederico Segundo , halle*
que los cardenales auian mirado por la
honra de la ygleia : y auian padefeido
muchos trabaj os , y hallando que estaua
la corte Romana muy desacompaada
de cardenales , determino estando en
Len de Francia celebrando Concilio
hazer vna creacin de cardenales que
fucilen para morir por la se muy diligeii
tes, y asi crio la noche de Nauidad , o el
mesmo diadela vigilia doze cardenales
doctifsimos3y porque los cardenales pre

igy

dceTors auia muerto y padefeido por


la ygleia muchos trabajos, quiso para
obligar a los venideros a hazer lo meA
mo, honrarlos con fu sombrero y bone
te colorado5el qual denota que esta apa
rejado el papa a morir por la ygleia, y Elppa/Je
esto en qualquier hra y momento , an pre tuno yepor cofas pequeas, como por grandes. M ^ttftm
Dioles pues entonces esta seal para que
^ m
entendiesen que assi como adornauaa c m*
fus cabeas con el ornamento papal,que
assi auian de poner las por defender la
ygleia con todas fus libertades; Dioles
tambin licencia, que acostbnifeii an
dar a cauallo con magestad : lo qual ha
sta all no auian vfado. Despus muy ade
Jante en tiempo de Paulo Segundp,siendo muy amigo este pontfice de honrar.:
a los benemritos dio a los cardenaks
fu habito colorado , que fon las capas , y
mando que las muas y cuallos. en que
anduuiesten fuesen -aderezados co.gual
drapas y otros jaezes del mefrno color
lo qual hasta oy fe guarda,.y sin duda re*-. '..
presentan gran magestad , y assi conukne para el officio que tienen. Mando assi
memo,que fus sombreros fuesen de fe-?;
da colorada : pero despus mirando con
piedad los que le succedieron hallaro no
conuenk , y an si a caso es algo de seda .
es el aiforro solo ; pero lo comn es de la
na como lo vemos cada dia , y efa ha de
ser parda a denotar trabajo y mortifica
cion, porque como el ombrero ya fe de
por magestad , es bien que entre aquella
gloria e mezclen seales de penalidad
porque conozcan que la gloria nofead
quiere sin pri mero padcfcer,o estar apa
rejados a el en qualquier tiepo. Los car
denales frayles no van de ornametos co
lorados , mas solo del sombrero , empe
ro Gregorio Dcimo quarto , ao de
mil y qumitos y nouera y vno,proueyo
q los frayles vafen del bonete colorado
como los dems cardenales pues ellos
c mas razn por causa de fu profession;
fe deuian poner a mas pe i gros q qualef'
Aa 3
quier

Libro tercero
quier otros miembros de la yglesia . Es
bkn que aqui fe diga qualfue el habito,
primero de los Camenales , y tambin
oualfue el del clero Romano.y quedando dertido esto aqui3no aura que pre
guntar despus. Ya hablando del habito
dlos limmos pontfices diximos como
el gran Constantino dio al fumino pon
tfice fus proprios ornamentos,mirando
este
cite feligiosissimo
religiomsimo principe
pimci^ como
wa,v tam
bien couenia que el papa rraxefe fu ca
^acompaada y authorizada , y fus ministros fuefen tenidos en todaestirnadon anadio a fu liberalidad y magnificencia que de la manera que los de fu co
fejo 3 fsi como patricios confules 3 y los
dems que refplandefcian por la grande
za de officios imperiales andauan ador-

despus fe cayo todo en el imperio , y fe


ha conicruado y mejorado en la yglcfia , como la que para emprc ha de permanefeer. Los Obisposno sabemos que
habito traxefen antes de esto , yo creo
que morado pues agora Ies ha mandado
Sixto Quinto que vfen del los que no
fon religiosos . Almenos yo no hallo
quanclo lo varon , aunque ya en la vida
dlos martyres Protho y Iacintho , y ers
la de Sant Brido parece que fe vaan,
como lo he leydo en algunos librosynas
esto ya es despus del gran Constantino , y aisi entiendo que agora fue la primera vez que varon 3 de el, digo , para
traer en publico,que quanto a ieruir en
la ygleia , ya es cola sabida que trayan
sobrepellices,

nados con vestidos distinctos que eran


^[ Del modo y orden qm fe tiene en criar los
ciertas irifgnis3assi tambin los que an
Cardenales^con otrus muchas cofa alfropodauan junto al pontfice y era ministros
Cap.JJ
lnctps- anduiiesen con los ornamen
tos que ellos vuan que eran ciertas to
NEL capitulo pallado m o
gas blancas que era el ornamento mas
stramos la antigedad y di g
noble de todos por la pureza del color.
nidad de los Cardenales, ha
Quiso tambin que lleuafen delante de
sta
ponerlo enel estado y gra
si-cierto pendn o guin que era seal de.
piccuuuaiud^uu.uauv.v
do que oylo vemos qtiees
preeminencia,
pero esta no se vso como
lo diremos quando fe hable dels legala suprema potestad despus del papa,
dos; De esta preeminencia que Constan
Agora sera bien que tratemos de la ma
rino concedi nacieron los roquetes >
era que fe tiene en criarlos > que tra
los qualcs no solo fe concedieron a los
bien es cofa notable y digna deferaclrigos Romanos 0 a los qales llama el
bida. El tiempo comunmente es en las
Emperador reuerendifsimos que proquatro tmporas del ao , imitando en
priamente fon oy los Cardenales, mas
esto a la costumbre de la primitiua y gletambin a los Obispos ,alos fubdiacofia : en la qual acostumbrauan los fa
nos regioiarios, a los que yuan por nun , mos Pontfices hazer las ordenes de ios
dos inoson obispos ,y a los collectores
clrigos Romanos : y oy comunmeny a los Condes Palatinos , y a otros mute fe guarda en los Obispados , y ami
chos Curiales de Roma 5 porque afsi anque de poder y authoridad absoluta
dauan con mas o menos diffrencia toquando quisiere el Papa puede hazer
dos los ofsiciales en la corte delEmpera
las tales creaciones , como lo han he
dor. .Pero no por efo fe les quito a los ta , cho muchos Pontfices 5 pero el. modo
le:s.oficiales este genero de' ornament*
y manera de hazer esta solemnidad es>
que tambin lo trayan despus en Con-,
que el fummo Pontifice quando quicstantinpla , como fe puede sacar de fant - re hazer estas creaciones de CrdenaChrysostomo en la Homila; 6 o. al pueles , el mircoles de las quatro tempobo^y nla.8 3, sobre fant Mattheo3 pero
ras llama a confistorio , y propone les
como

De la Repufelc Chrstian'.'
j26
coio qtticre criar algtis Gardenales: .
y dales las cauas q 1c cmucuen a hazerloy pickles fus votos y .pareccres* Los
quaks se tomn comenando delos Gar
denalcs Obipos , y -depucs de los prefby teros y al cabo de los daconos.' Antiguamente au n q u clos, Obifpos y prgsby
tcrs -votfauan por sas antiguedadesy pe~
ro qtKido llcgauan a los diaconos,ei dia
cono menos antiguo voaua primcro y y
cl nias antiguo postrersla caua y porc],
yo no la hallo , pero agora sc g u arda cl
vcrdadcro orden que cs comeo ar pprd
mts antiguo diacono Gardcnal. Si vie-;.,
ncla mayor parte de los Gardenales en
que fc h aga creacion halugarloquepro
poneel ummo pontifjce, y d de no cesfa la ral creacion. No tienen ni ay entre
los Gardenales para rcgular fus votos ca
lidades de dignidad ni de antiguedad.
Tan firme y caliHcada , es la voz y voto
del menos antiguo Gardcnal, como la
ciel Deehano, o mas antiguo de los Obis
pos.Concntido pues el collegio,en que
e hagala crcacionrproponc el papalucgo que e trate del numero de los que h
de er prou ey do s ; y l tambien se confor
man , por aquel dia no sc detene mas el
coniltorio , y lo denias difcrc ce para
cl -viernes guictc 5 y auiales que piefen
con gran acuerdo bre | personas ha de
fer promouidos a tal dignidad. El vier
nes adclantc hazen el fegundo conrorio rque es contorio fecreto > y clpapa
proponeles a q se ayuntan,y pide les qua
les persona.s les parecen benemeritas p a
ra t alto ofcio,y nbraios cl todos primcro,y.dizc como a los vnoscligepor
premios q merceen por auer pruido ala
ygleia , a otros por varones doctos. y
aprouados. Tabien senala nobles perfonas : porq la ygleia tieue necessidad de
peronas delinage y cuenta , y dadas las
cauas q le mu eue a ello.-as quaes miradas por todos vota , y cada vno dize lo q
se parece en el ncgoeio,y correspodiedo :
con la opinion delsummoPontifice;> la
mayor parte quedan recebidos.E^es-

el su m m o Ponfifce n o m b ra a cada vno,'


dizendo.Con la authoridad de Dios pa
dre omnipotente > y de los frncos ApostoesSant Pedro y Sant Pablo3y.nuelra , absoluemos del cargo que tnia >L
del Obipado de Ciguena. Esto dize
por lo que queda diho que no puede te
nerdos ygleiasel Gardcnal con cargo
de aimas, y asi lohazc admnistrador
del Objfpado y no Obipo. Y sublima-?
moslo en presbytero de la sancta ygle
ia Romana 5 y no tiene ygleia , ni Ab^
badiasolamentese dize. Subhmamoslopara preste, o para diacono. Y dch manera es criado ya en cardenal. Acasce
que todos los Gardenales que estancri
Koma,no pueden hallarfe en el confiiorio porenfermedad: para esto pruee
clfummo Ponufce que embien sus.votos cerrados firmados y fellados , y crubian dos Gardenales a Jublarlcs y tracri
con gran fecreto fus votos., y hecho ya.
el nombramiento , el fummo Ppntifioe."
embia a los que son nombradosacongratularlos y darles el parabien deli
lection que fc ha hecho en cl sacfosancto conistorio : lo quai elhaze para que
aparejen las cofas necariasparalable m nid ad del capelo, Pero aunque esto i
se manisicle a las personas .que son de*";
ctas no los han de y r a vitarlos Carde-*
nales pubhcamente ni con pompa, aunque de noche puedee hazer y con len- .
cio.-porque podria auer alguna coii despues de clctos que podria fer priuados,
y eria poca authoridad del fenado Apo
stolico que huuiefe proueydo de d gr
dignidad n muy maduro acuerdo. El
iabbado iguiente no e haze con/irtorio
fecreto mas publico,y en amanecicndo.
clan todos los Gardenales nombrados
en el palacio cro (digo los que fc ha-'
Han en Koma : porq muchosfon criados
en auencia, como rambilo diremos) y.
vienen con fus habitos c] vfauan antes, y
danles vu a pieancamente adereada,
adonde 'eperan a que vengan los Carde
nales^y venido el papa al conistorio fu^
Aa 4
befe

Librotcrcero
be se en su cathedra^y recibc a los cardenaes a la feuerenci acostumbrad, que
esalbefo de la mr,'yfetadospor fit
rdendize las catifas otra vez,porque
detetmino hazer aquella creacion de
Cardenaes ryporque mas quelos que
otros, y dize de cada vno fus meritos , o
seau d fabiduria, o fea de grari nblez
de otras partes y calidds*Y dcll ef*
to embia por los nueuos Cardenaes.
Los diaconos traen a los quehan de fer
de aquella orden: y los pres%teros a los
que. nn de rcebir cl presbyterio, y entrando enel consistorioha^envnamuy
proflinda inclinacion , y puestosdetras
del afsiehto de los Cardenaes defeubief
tas las cabeas , aguardan de rodillas el
nombramiento que de ellos haze : porque^aquella es su antiguedad nombrar
los avno primero,o postrero,y desde es
te nombramiento se rgula la antigue
dad de cada vno.Yentonces estando todos con gran siIencio,dize el padre Sancto.JGrandifsima (hijos muy amados) es
y. xeelentifsima la dignidad que oy fc
os da* Soys llamados al collegio Aposto
Iico,yfoyshechos nuestros confejeros:
y aueys enfin dser juezes delvniuerfo
mundojconuernaos deoy enadeltedicernir y juzgar entre lepra y lepra , entre
sangre y sangre,y entre causa y causa. Vo
sotros ucceSbres de los Apostoles fenta
reysos acerca del trono. Vofotros aueys
de fer los viejos de la ciudad femejantes
a reyes , fereys los verdaderos quiciales
del mundojiobre los quales la puerta mi
litante de la yglesia ha de fer meneada y
rgi da . Penfad pues agora alla dentro
que varones,que ingenios, quanta perse
ction require esta dignidad , por Cierto
quiere humildadyno soberia* libralidad no auancia , abstinencia no embriaguez, continencia, no luxuria/cien
ciano ignorancia,todas las virtudesfon
menester aqiti , y ningun vici . Si hasta
agora aueys do vigilantes y cuydados,de oy mas, Os conuiene andar mas fo
breauiso contra las asechanas del de-

moni : el qual j'msduermebuscando


aquintragar. Si fuyste hasta agora li
brales^ deaqul adelante gstdVuestra$
haziendas en css fanctas buenas y honestas,y principalmente en crir y mantener los pobres de Christo * Si aueys
vdf delaparcidad y templana en e
corner y mnjares. De oy hiiya de vofo
tros la lxun y deshnstidad .< Guardaos de la aufk ,; no este en vuestra
memoria la crcldadj desterradla incha
on y foberiiia. Sienipre esten en vues
tra s nianos los libros fagrados de dia y
de roehe. Aprerddj estudiad o enfenadalos otros taies obras . Hazedqie
refplrtezca vuestra luz delantc de los
hombresy taies fed : quales dcfcauades
quefuefen los Cardenaes antes que lie
gaedes aestelugar. Di chas estas palabras al proposito y ticmpo,y otras fegun
la voluntad del fummo pontificc : lleuan
los los mefmos Cardenaes que.losme~:
tieron al consistorio adonde esta cl fum
mo pontifce afentado,Los nueuos Car
denales puestos de rodillas cada vno por
si befale el pie y la mano , y el leuantalos
ybefales en la boca. Y hecho esto van y
por fus antiguedades abraan y befan a
los Cardenaes en el carrillo , y luego
sientanfe , fegun fu antiguedad, que es
fegun los nombraron por fus nombres
comodiximos.
Acaece que como estan en consistofio si ay aigu n negocio que tratar tratan
le,y defpachado leuantanfe los Cardena
les,y los cantores comienan cl. Te De
laudamus , y vanalacapilla del fummo
pontifce , o a otro altar aparejado para
esto , y van en procession por fus anti
guedades 5 faluo que los Cardenaes nue
tios van esta vi en medo de los otros
Cardenaes* Y llegados al altar prostrarir
e los n^uos Cardenaes sobre tapetes:
pero noies ponpara ponerlas cabeas
almohdas,mas ponen las sobre fus braf6s , y el mas antiguo Obifpo de los
Cardenaes dize sobre ellos las precet ;
y oracioies qtt dipotte crmonialRoma

Be la RepuMc Christ iana's


Romano. Acabadas las Oraciones lean
tan los^y van por fu orden cada vno a los
pies del papd5y todos los Cardenales asi
tigos cstavien.pie , y al rededor del Pa
pa, y fu faciidad toma el sombrero col
rado,yponei sobre la Cbe^ del nueuo
Cardenafy dizele.Recibe ste rnameto para loqr.de Dios omnpotsttejy de la
fancta filia Apostlica.* este sombrero co
lorado tan principal es seal de la digni
dad de Cardenal ; por el qual es demo
strado que haside permanecer in miedo
ni temor^iastalamuertejy hasta el desra
mamicnto de la sangre porclcnalcamie
to de la yglesiay por la fancta fe,y honra*
de la religion Christ i ana,y por el aiimto de la fancta silla Apostlica en el noiri
bre del Padre y del Hijo y del Spiritu S
cto.Y la mcfma cerimonja fe haze c ca
da vno de los de mas. Hecha esta solem
nidad del papa fe mete en su aposento : y
los cardenales noueles fon licuados en
pasteo enmedio de los cardenales antiguosy los acompaan hasta fus cafas co
mcnasldo poiil que tiene mas cerca la
cafa , y llegado a ella descubierta la cabe
a haze gracias a todos ios Cardenales
por la merced tan grande que le han he
cho , y porel acompaamiento presente,
y desta manera h a?, en los dems.
Otro da que fe ha hecho este auto , si
pueden han de salir a visitar al papa, y
darle las gracias de nueuo* y en particu
lar: porque los ha subido a tan alta dgn
dad , y aespucs visitan a los Cardenales
en fus cafas iy despus los- mefmos Car
denales antiguos hazen lo mcmo ; por
que desde entonces comienan a conoscer fe y comuriicarse.Estbs seores Car
denales aunque han recibido la dignidad , y la inuestidura no por esto pueden
entrar en el Conclaui ni votar ni hablar
por entonces , antes fon impedidos ipfo
fcto , y para esto fe hze otra cerimonia
digna e notan Y es que el primero di a
que entrad Papa al consistorio llama a
todos los Cardenales, y dizc a los nucua
mente ^cbidos ? que en ninguna mane

187

ra hablen palabra en el consistorio ni en


los consejos priuados que fe tienen para
el bien vniuerfal hasta que de consejo , y
Consentimiento de los de nas hermanos
les fea abierta la boca , y esto fe llama te
ner cerrada l-bca el Cardenal nueio
Esto tura hasta que ay otro consistorio, o
hasta que el papa quiere: pet quando fe
ali di a para abrir le la boca^que es dar
le el voto ylicencia pata tratar,y dar pa
recer en las cofas que fe trata entre papa
y cardenales trpese para esto tal orden-.
Entran todos los cardenaks en el coii
sistorio,dize el papa coto qierdtratat
de abrir la boca a los cardenales ncoi
y manda que fe salgan del consijorio
aquellos que no pueden hablar, y qed
do fe los de mas propone el papa , que i;
les parece qu :se reciban aquellos carde
nales al confitarlo que es ser abiertas
bocry dondeoo queveanioqueks pa^s
ttctif consintiendo cri elioikmniosy*
sientin ie h ts ant|tckdesvntonCe
e tmmo pontfice dirige fus palabras^
ellos y dizt les con vfi amotpaternbeo'
mo fe hall de auer en todas las cofas con
mucha gradd y mdesti, y hrrianidad y prudencia , y qie en el consistorio
han de hablar con mclta rcuerenci , y
que digan lo que sienten , no por via de
contradieion ,* o porfa deshaziendo lo
que otro dizc: mas q diga fu voto y sen te
ca con toda humildad,y mansedumbre*
segn que Dios fe lo diere a entender , y
que en todos los cfcjs y votos que die
ren tengan tfDios delante, y que fu viefa
de all adelante fea mas reformadaryque
ii familia fea gouernada cn granpru-denciamo tengan en dlajuego$,n en
te inquieta y de mal xetnpl $ porque
adonde ay familia fu ele' fes acusado el fe;
or segn aquel prouerbio . Qual es el
Key,tal es el pueblo.Qtiarjdo vacaren de
los negocios de layglesia que fe den
exercicios de buenas letras, en fus mesa*
tengan lection. Y dichas estas y otras c
as,llega cada Cardenal a los pies del Pa
pa, y co las manos el mismo Papa le abre
Aaj
k

, Libro l

cuenta con los mas antiguos presbyte-*;


la boca,ydize le. Abrrnosos la boca,afsi
ros por respecto de lo mucho que han
para tratar de las cofas que fe tratan enel
se.ruid.*
Y afsi el fumino Pontfice quan
consistorio, como para eligir Pontfice,
do quiere promouer alguno tcale con
en todos los actos asi pblicos como fe
la
mano trs vezes : en lo quai leda 'seal
cretos,y para en el conistorio,como pa
de
que fe salga del consistorio porq quic
ra fuera del , que, fe han de tratar por los
ren tratar del j y salido a vn a piea muy
cardenaies,.en el nombre del Padre,y del
decente que para estas cofas y y otras ta
Hijo,y del Spiritu fancto, Airicn . Hecho
les estadiputada, trat el papa de subirlo
esto aun le falta, al cardenal el titulo : y
a la dignidad Obispal , esto es a darle ti*'
por esto toma el papa , por el mcfmo or
tulo de Obispo cardenal, y viniendo cifc
den que abri las bocas a.cada vno, y po
ello el consistofio fe hazen las mismas ce
ne le vn anillo riquifsimo en el dedo me
rimonias que con los otros que fon cria
dio , o annular y puesto de rodillas, el q
dos
de nueuo cardenales Otras vezes
lo recibe,dize fu anctidad.- A- honra de
acaefee que fon eligidos en Obispos de
Dios omnipotente^ de los fanctos Apo
los
menos antiguos diacho n os , o por
stoles Sant Pedro, y Sant Pablo, y de los
que esta en legacas por honrarlos mas
fanctos ntluan y Sant Pablo (o de otro
o porque hanferuido mucho , afsi como
ancto, cuyo es el titulo ) te danios,y en
leemos que Po II. crio al cardenal Don
cargamos la yglesia de estos siintos y
lun Carbajai Obispo cardenal Prten
martyres con el clero, y patrocnanos, y
se 3 siendo diachono deja Diachoni. de
las capillas , en la forma que es costbrc
darla alos dems Cardenales . Pero si el
Sanctangel.
r
:
#
Cardenal es diachono no le dan capilla,
. . , Quando el que lia de recibir el capelo
ni titulo^ si no solamente yglesia. Hecho
esta en alguna prouincia que no puede
esto befa el que recibe el titulo , y el ani
drsele el papaiguarda esl:a orden El
llo el pie y la mano del Papa,y fu.Sanctisummo Pontifce escriue a algn princi
dad lo toma de la mano y da.le paz en la
pal Obispo de aquel Reyno que tega por
boca , y cada vno como lo recbese va a
bien de dar el capelo de cardenal a tal
fu afsiento . En esto de abrir la boca y
persona que en aquellas partes ay bene
dar los ttulos y anillos no es de csenaa
mrita: tomado primero del en nombre
que e tenga consistorio , porque el papa
de la sanla silla Apostlica juramento
puede hazcrlo delante de los cardenales
de fidelidad , que sera en, defensa de la
en u aposento adonde fe juntan con el
yglesia,y que no tratara en el cfejo que
papa a negocios particulares
le fuere demdado, sino aquello que fue
; Si algn Cardenal es perlado : no vfa
re para eruicio de Dio.s,y pro delaChri
de anillo hasta q el Papa fe lo pone quan
stiana religion. Qudo el capelo fe trac
do le da el titulo,porqite aunque fea vno
lo primero que fe haze es , que llegando
Obifpo,o Arobifpo no tiene en el con si
en la ciudad adonde esta el nueuo carde
storio mas antigedad si es criado en dia
nal, salen a recebir lo todos los nobles,
chono , que si fuefe simple diachono , y
y que Ion tamil iares,y amigos del tal car
afsi no lleua aque fea Obispo en las pro
dcnal.El capelo va en alto en la punta de
cefsiones mas que dalmtica. Ay masen
vnalana,o bastn de plata,o guarneci
este negocio , y es que todo lo dicho no
do de carmes: de manera que fea visto
chaze mas q para criar cardenales dade todos y r con decencia,y llenan lo a fu
chonos, y presbyteros, porque el cardecafa,y el lo recibe y haze reuerenma qu
m\ que quieren hazer Obispo no es cria
do lo vee . Venido el Domingo o dia de
do nueuamente cardenal: mas de los ya
siesta viene el Obispo que ha de poner fe
electos sale el tal,y comunmente se tiene
lo y el que le u axo de Roma con otros
mu

EI3Q ^n(nc^r5:I ,uuO*uO

88r

soqoniu saiouoj 1: \:jvo pop onb rq op doj


.xxq iq rp u2 pr.pi op uop.TiTo \\: : X uoo ^uix
cinp|SXiqiu>[ onreppimoq uoopxkop
oqi: p onb o\ okvm : X p onb vi\ op joj m
puiop luiop opi.poA p oimuu opiuofoo b
so iq vdio op uoocpop.n:o oioiqiiuq -du
nSoj:o.iS so.un: Xq?mqAoq ozq> iqpiu Xnm
ouuio|of p odytqo r.piqroy iq ci:juiu tj
pi ou v.\ ozq-> a oy 0} ciqo.yo X ci?duo X -rui
vn iqopoid : X opiuotj ojqoj a u opr.iyo
Xpdiouiad pocoo.i opimu onb rq opXLMa
p oiojquioj ouod p oqoip opdro uo p
:.m\c rx5uoiuiooX jozi:t| uua uopr.to p
Ofqond 1 uo v.\ pnib lm^joihu tnrnb opuwS
vy v,\ pvpuioip op sof sopuopico c X oi^a
opoi o\ b 1:003 \v. opyp) XcoXii[ oponx|oq
iq i:oi.nqd p onb t?q op jrqooo. v.\ -uSip

h <o X pp WJld$. Xcopm?5; }sjv, omoo p


napid^ opt;$ opoqpp ojqqj siq si:5oqro
op so| sopidpjrp uo. scnSo[ op coSonj
X uojonj snj souo5t?.too sopciin^uT PP
.omoa op 'sotq isjb m onb sojo tunSq op
S0P uo:> soi SBiuop soptiopjio vpp -irej
inp|SX^p raurao^ : suoj oauoTiuoj u iq
cpi?pjrqo X si?pjt uo p ojoz op uy xjiD op
Xcsoiq oqrj oa onb jod p owoTLuiopijuo
oqoonojdX op v\ rxouij oj Eoiptpio c X
jod z?diq X pmonib pp ojqond i'RJFlD
coti X aod iq uoijuojop op v\ XTDTU^ijopo^
pimoqf srq op itxjij sotpniu :sofi!qra
vyvq .Trun:.i.iop dtuvj X JTJjjnj 33J0iutT
puod-ioo c X ujid onb oyo si?pond joood
jod i\iqo ponbi 03 op nj v.praS c onb p,ao
Xco.ipi?c[ nH.ndc; opurj c ta on X i'uXoj uy

pr,p : ozip pop soipnui so.ioof jod opaop


nj px:pTpm:<j roinomo} jrqnj .ii:8n[x^o{
im co%\v opuqDt: xi} oooftmuoxw -op
oitref op -opoj |or.iyonmo|qondjo onojq
X st.no| y soqo^od onb o;:a BJtd aopod

ug iiouty * oSoiiy o|^p znd uo p o.iyo.T


'optoiZTp :o3ntiODioj2ix!i^ opEodpj
p p^pp^o c ^ tioo m n."iT.Trdj uoTqra?4 c X
o|.BaTnb p XofodBo -iiupaEpiO]onpoiiq
op o \t onb oj oxi?j X Rpinrab x\ vxmn.

ixip p opdto * X uSomt sv.\ |t! oppiod h


op p .n: p opdco ; X po odpqQ iqiur.ra
sr.| .oo| uo Xcooqqnd p soouoiuo ooco/ip
ou uj prppuus 110 srq o.mub su.ioduioi
s\rpi:jp'.d 01.10 Mopuiop.iro c X o/ip p oiunn
0.1 L X siq srLpn:o onb o[ uoouidiu v. xv.uo

p odjiqo oj iDtmj pp cS?|[po.T X HpimoD


p jl o uiiioq jg'Sirapptitq jcd oijpaisp
o.id x^o op ^s-uippo-i X p.op^qtE o.umXq O'zrp siriao soiTopi'JO o.iqoj .pBuapaia'p
X oq.oq oyo |o odjTC]<T) Bp |KOp;Tpoq:{
o]qond c X isjr oj cqr.O'C X| cpi',prmo|qj

cso[ X o o oui o.uuo so||o or.io p! njjf j 1 .1 j s oui Xcppsnuu|Xss.io<)|,a)'/pXtpuuO('f


uo.> uuiitib ozm oty opt'.^pjuo r. ui:.i ij.io
pt?pni:rup L X s}: .v/Tp svmo sujoo \v. <>.id -oujod oq;u(] oyo p ononu puiop.iuo oj
inmrnoi [op .oiq opuopi; umqp X oqnj
\r- p: .un .loAinu opuopr iqp p odjiqo op
[ nuo( \v.mj * X ouod oj op siqppoj o:imqop
qop A v.uun oauoun:.nio( c |o pnb coqooq
p > odjrqc oj nuunoj X ouod oj p: oprq pp
.mp v opuop oj rp oz iq X:iqo.Tjuo ozip oj
o.iq p puop.n?o siaiop soooic X -ptuo

X uiraixliuo.ri: <)| sopoa njn oyondijio p


-updi."
soiuiio|o}s<\| -tioiuuqioo.i
so. A '-:np!j onb o| mrq oqooq no lu^ouu
\ v.uv<\)\ [V. .ir:p pp oo.ioco|odr:-) oX onpnb
opmuib p o\m\[v.d{\\ ] \ ] *{ 0[ pjorqmo
pu.op.u;o l((] im] uoooorpszouu.rir^
p oui: op pur X sojuoruinb X puonbup
X 'coup onj mn ojoiiKuui} p ojjmppuo
X }o opuurqToo.i onb oj oj omf uo ojXiq
rxj op Xlopo{oj( p onb p opircui jv.Jd2V.vi
opdxo opinuib oxiuo o u iq pupnp c onb
iu.ioj ,io.rpuoiu oxpnin oduion X pdud Td

X^soi srpiupTOi: onpnq oj v. touoj p jqo


oc X moi p opduD op otrew pop onb o|
oxtui X ouod oj of o.iqoj iq ^-or/Tp^oqto
*<>p opjoopmuo sotq o:uioK)dunuo
p wjqiuqj o opuopo onb sa puoj Dp tq
ip pTpuS apuwS puopjropp : p pmb oj
oi iq^ .iod su.Tuonu sotrcui op ptqpaod
Hor\<tyoiy m oJfqtnpu pp W. 3 c X PP
r

ri :inuoo oiuoo opp onj


n) o.io .nzop uibi/ iua rjoa onb sa ou
ouiqpo onb oj tfdoj c anb 3j oiu ojpd op
oS.nq 1 opinuib omu X.nmoopp v\mc[v
uooq scq sopuop.nn c X so onb' injpod
Jooproi: onb sondjop op opiu.io oua uo
cpaop.ir,o soam: onb oj ojpmq rq o.muoo
<P -mcF? i?x iDoq X TCp oj xopod op vx\

Jiq

Libro tercero
quitase all el habito ele camino y ponese
Mar cu "el consistorio niurice el summo
la
capa colorada de cardenal c sombre
poritifce: ponese dubda , si aquel talporo negro,y haze adere ar vna pleca muy
dria tener voto en la election del papa
bien.-porque
los cardenales han de venir
venturo, y entrar en el Conclaui. Algu
a visitarlo , y tengan adode aguardar los
nos tienen que no, por quanto aquel cer
vnosalosotros
commodamentc. Quan
r arles la boca les priua de aquel priuiledo viene alguno de los cardenales ale vi
gio: pero no ay razn paradlo > porque
sitar, sale lo a recebir el que ha de entrar
afsi como la authoridad de ser papa no
de nueuo, y recibiendo los con mucha
consiste en las oraciones que le dizen, ni
cortesa y amigablcmte los ha de poner
en porterie la mitra,fno en fer electo,asa la mano derecha, aunq fea el el mas an tampoco el cardenal no recibe la inue,
tiguo, y quando fe sentare con ellos pon
stidura de su authoridad y dignidad en
gafe el por menos antiguo. Quando ya
que le pongan el sombrero , ni en que le
estuLiiercn
juntos baxaran, y subirn to
cierren y abra la boca: mas de en que fea
dos en fus mulas,o cauallos,yel y ra el po>
criado y electo cannicamente confor
strero,
en medio de dos diconos carde
me a las constituciones que el sacro Se
nales, y no ha de licuar sombrero colora
nado tiene ordenadas y establecidas. Te
do entonces,mas ha de fer negro,ya que
nemos exemplo desto , porque muerto
llega al palacio sacro aquellos dos carde
Innocencio Sexto entraron en Auion
en el Conclaui , y vino el Abbad de CJu nales que lo acompaauan lo dexanr y fe
van con los dems adonde esta el papa,y
nielmefmo dia que el papa muri ala
all visten lo de pontifical: y el nueuo car
corte Romana a befar el pie al papa , y re
denal aguarda en vna capilla , o en otra
cibir el capelo de, fu mano : porque lo
piea bien adereada , acompaado de.
auia criado cardenal,y queriendo entrar
otros dos Cardenales diconos menos
cnel Conclaui con los dems parece que
antiguos que alli fe hallaren. El papa sale
viioiesistencia , porque ni auia recibido
con fu cruz y entra en el csistorio , y fea
el titulo , ni le auian abierto la boca : en
tado con fu s cardenales, segn la costum
fin difputdose el negocio se saco en lim
bre , embia dos diconos cardenales los
pionque no era cardenal,ni subia a la dig
mas antiguos al lugar adonde .esta el car
nidad por abrirle la boca , o cerrrsela:
mas poi que era electo del sagrado colledenal efperando,y los que estallan conel
gio,y alsi entro y tuuo fu voto co los devienense por si al consistorio y los mas
mas. Podrafe consolar con este exemplo
ancianos toman lo en medio y entra to
el cardenal que fuere electo'y nombra
dos tres en el consistorio,y luego que vic
do , s quando fuere a Roma a recebir el
ne a la presencia del papa, inclina muy
capelo muriere el papa antes de abrirle
profundamente la cabea, y llegando al
l boca . En lo tocante al yr a Roma los
estrado del pontisice ponese de rodillas,
cardenales nueuos a recebir el capelo
y bfale cl pie y la mano : y el sanlo Pa
del summo pontfice bien sera dezir co
dre leuanta lo y bfalo en la boca,y aque
mo los reciben,porque no es bien que fe
Hos Cardenales que lo lleuar a los pies
nos quede nada por declarar en este pro
del papa , lo lican a los Cardenales, y
psito.
abrcalos, y dales paz en los carrillos , y
... Digo pues 3 que quando viene algn
hecho esto el maestro de ccrimonias le
cardenal nueuo a recebir de mano delpa
pone en el afsiento que tiene fu antige
pael capelo a Romanantes de entrar en la
dad. De ay van los Cardenales a la cap
ciudad, fe aposenta en algn monasterio
lia adonde esta adereado el altar ,y alli
fuera dlos muros,efo es dlo que oy es
cantan sobre el nueuo cardenal las ora-*
poblado3llegado vna milla dla ciudad,
dones y Preces, y el TeDeum lauda-

mus

De la Repullica Christiana*
mus , segunque fc haze con los otros , y
bueluenlo otra vez adondeestad papa
y cl ie pone cl ombrero y cl- titulo y cl
anillo 3 y le ci erra y abre la boca , y asi
qucdacucl .niimero de los otros cardenalcsrpero no pierde u antiguedad, por
queiea cl postrero en recibir aqucllas be
dicioncs , porque la antiguedad de los
cardcnalcs n o consiste cn la bendci co
m o la de los Obispos en la conagraci,
mas cn cl noinbramiento, como lo dixi110S ;
Del yfo de los Legados en hygUfm^y con que
ccrirnomas son cmbndos a dhterfos pivicipvs.Capitu. II h
^y^^K^ Olemosmirar mucho quan(^'^)
viencn a Efpaia Lcgados
j^S|f laterc,como n recebidos,
(fwfjffi y con que aiitordad entra,
**
ios comumnente oy son
cardcnalcs de mucha auctoridad y nom
lyre, y asi son recebidos dcl principe a
quien llcnan la legacia con mucha hra.
Esteofkicfyo lo halomuy antiguo.-por
que ant Clemete prirnero , embio a Hs
pana cn Obipo yxgado a vnollamado
Philippe 5 y loan Sto varon dotissi1110 , y de ocho cientos an os de antigue
dad cctl cndo la vida de ant Dionylo Areopagita , dize estas palabras . He
hallado por coa deeentc,contar de paffada eierta cosaque halle en cl martyrio
de St Dionylo,y es que cnlos-mdmos
i as ant Clmente (nombre correspondiente a sus merescimientos ) embio en
Hspana , a vno llamado Phiippo por
Obipo , al quai dio y eneomdo la niesma po te tad querecibiodesant Pedro,
para edifkacion, como dize Sant Pablo,
y no para destruycion . Destas palabras
eacalr.trto claro que crio legadoSant
Clmente, y que en aquel tiempo era co
Mpif. ?.. u. fa vsiida,parece fer esto asi, porque cl pa
lj$nCpJtfi pa Alexandre.) prirnero , que sue el Noue
5>4'C4p/ii wPonrifcc, defcomulgaalos queperquij.
. mrbarea a los Lcgados de la fancta lh

189

Apostolica, comoparece por^upftola


Dcrtai. Y m dio tenemos machos
exemplosen diuersas historias queyo
quicc traerlas no haria coa grade p
ro esto me parece que basta.Bien es verdad , que entonces np cran laslegacas^
fegiin lo exteripr con la auctoridad de
agora, que en lo de mas tan plcnaria potestadlleuatianconioen nuestros tiempos: porque vno era el poder de que los
embiaua entonces que agora.
Diria yo, salua la mas fana opinion,q
todas las vezes que embiauan los summos Pontices de la prmitiua yglesia
predicadores a proincias remtas adde au n viuiala idoatria , les daiian pienifsima auctoridad. j para criar Obipos
y hazer otras cofas neceTarias de la ma,nera que lo hemos visto ciuicpos de nue
stros padres con aquellos que hai ydo a
predicar alas Indias y Peru.De sant Gre
gorio harto claro parece, que les1 dio pl
naria potestad a los que embio a Inglaterra,esto se hazia entonces prdentifsimameiitc, porque corao estaua el uangelio estendido por todala redondez de
atierra,no podiari acudir facilmentcen
fus negocios alaSede Apostolka,y afsi
los Obispos antiguametc tenian.mas po
dery mas priuikgios que agora,principahnente los dc Oriente, y a,y Arica : pero como por nuestros peccados la
se se ha ya reduzido a tapeq ucno-tcrmi
no,y todos puedan yr a la. Curiallomana ha atajado y limitado la j uridkion a
los Obispos,y asi la tienen mas amplay
estedida los de las Indkis , quelos de Efpana . Yporefolostres patriarchas de
Alexandria,Antiochia3y.Hieructlein,te
ni an plenaria potestaden qua todas las.
cofas cornu nicadas dl PoiinfceRomano,por quanto fus feligtefes estaua muy
lexos de Roma,y parahazertan gran caniino auia grandes inconuenientes.Ago
raaunque esta mos mas cerca del Smo
pastor , por fu mifericordia quierc darnos nuncios , que tengan fus vezes en co;
sas, en otras quiere que acudamos a ehy
corn

Lbr tercero
como suele cmbiar legados, claies de canino todas fusvezes y afsi prouee a n
gocies particulares.Ek) pues visto,tam
bien fera cofadigna defberclcriasls
legados el papa para diteras prouincias
y porque los llaman a latere.
Goli es que cda dia vemosrnbiar
losuminos Pontifces Legados p or ditierfas partes de la Christiaiuiad : afsi lo
vimos no ha muchos ans en Efpana eri
tiempo dei Emperador Don Carlos V.
porque en ella estuuieron AEgidio Viterbiense frayle Auguftino > y Iuan Po-gio Bononiensedos quales cran carclen
les,y Legados latere,y en nuestros dias
vimos el Cardenal Boncompaio que
despue^sue Papa vniuerfal,llamado Gre
gorio.XIXI.y el cardenal Alexandrino
frayle de sanclo Domingo,y sobrino. dei
papa Pio.V.y quando ay guerras contra
Tiircos , suelen r embiados Legados
los qualcs tiencnlas vezes de su Sanctidad.y siempre se procura que tengan mu
ehas partcsjbuenas afsi como fer doctos
hombres y de negociosy de reputacion.
Estos taies quando cl papa los quiere cm
biar,fon elegidos destamanera. Primera
ment ay confistorio fecreto y cn ciel
Ppntifice propone como ay ntcefsidad
de criar Legadoy da las causas :y afsi pi
ti parecer de todoel colegiofagrado
fe cri ara lcgado, y quants son mnester
defpues trata de'las perfonas, y n ombradas, por el,o por otros de que les parece fer ydoneos para tal ofsicio y tan prin
cipal. Los nombrados fe sale dei conclaui, y defpues trat quales de aquellos po
dran yr?y votando al que la mayor parte
nombra va,y entonces mandan eritrar a
los feialados y dize como aquellos padres h determinado que a tal legacia va
ya fui an o varon aprouado y zelofo dei
bien de la yglca Romanaryloalo y animalo aaquella jornada, Acabado el pa
pa de foablar: el tal Lcgado de nueuo ele
cto decubicrta la cab c a y en pie da las
gracias a su Sandidad , y a los demas car
denalesportener.de! tal opinion aiiiei)-

do cn el tan poeos meritos ; y efcuae y


ruega que otro tome aquel cargo que o
pueda mejor hazer , y defpues dize que
cl esta aparej ado con todo eb a cumplir
la ohediencia>y allega fe al papa , y puesto de rodillas befa le el pie y la man o , y
Icuantalo el papa y d ale befbdepaz, y
defpues va a todo s los cardcnales,y beii
los en cl carrillo, y con aquello fe acaha
hastaque fe quiere partir. El dia que ha
dehazerfu jornada ay otra vez consista
rio fecreto : y acabado , alen todo s los
cardcnales por fu orden, y el Lcgado po
ne fe a la postre al lado dei papa , y por
efo fe llamalegatus alatere3porquc defde fu lado lo embia y dcfpidiendo fe de
su Sanctidad,dcfdc alli lo acomparan to
dosls cardcnales hasta la puerta de la
ciudad adonde todosle abraan y bcsan,y defpedido haze su camino. En to
do eltermino de la ciudad adonde esta
elPontifice , cl Lcgado no lieu a cru z ni
bendizc,pero sali d o de aqiiel termino
luego dabendicion a los pueblos y lleua
cru z delante, quando bueluc recibenlo
como al cardcnal,que vicncircccbir ca
pelo,faluoquc no le dizen oraciones,
mas de prefentarlo dclante dei funima
Pontifcejal quai befa cl pie , y man o , y
Icuantalo el papa , y dale befo en la bo ca,y abraa a los cardcnalcs.Pero l buel
ue, en Sede vacte ningun cardenal lo fa
le a recebir porque todo el colcgio tienc
entonces el rnef.no ugar y poder dei Su
moPontisice.
Suelen ferrecibidos los Legados en
nuetros tiempos c mucha auctoridad,
quando son cardcnales. Afsi vi yo el an o
de mil y quinientos y fetenta y dos , entrar cn Madrid,al cardenal Alexandrino
sobrino dei papa Pi o V. adonde se lchizo recibimiento solcmnc, v conforme
la religion de los Efpanoles.Porque aile
de de lalir toda la cortc, faliero todas las
cruzes conlaclerecia y religioncsmonasticas, y al cabo alio la Magestad dei
Rey JDon Phelippe nuetro fenor, con
aquella Magetad. que el salefiempre m
luga-

De la Republi
lugarcs publicqs . P.cro. quiero aduertir
aqui vn;i'coia,qiii al ticmpo qucclLog
do entra adoucie ha dehazer ulegada
allende dcllenar u cmz con otras ingnias de a quel ofcio van d lan te del dos
como macers, quelleuan en dos varas,
o hastas dos martilos dorados . Y p or
que entoecs me sue preguntado de aigunos , que denotauan aqcllos martilos^
y lo dixe, quiero aqui tambien dexarlo
ciicho porqu notengan que preguntailomas.
'
ESblandopcoha de lo que dnota-
ael capelo colorado de los cardenales
iriohrc como erafcnal de que ha de uf-^
rir nuchos trabajos por la fe y religion
luistaderramar langre: pues comoelos
llcuan las mtgniasdc esto en u habito
colorado ha proucydo la fanclti! ede
Apoliolica, que los- 1 .egadoslleuei d
lai ite de i aq u cil o s martilos, a dno
tai que van ap.irejados a reclhirlamuer
re con aquclios m l r u n > e n t o s , p o r d e fc n
lion dchtfe y houra de la illa Apotli-*
ca Y por(]Uequando llcuan legacia-, .van
con negocios de diucrfascalidadcs , c'-*
ui.Mie que vayan iempre cipcrccbUlos*
ponuic muchas vey.es van a repreleder
;t lo s> J ' r i n c i p e s > p o r<.] u e h a n h e c i 10 aigui. a cola amtomalos ( .hrilianos-, como
iabemos quefucron
dos Lc^ados
ea-cic

O ,
!
po de Acxandro Terec-ro* a higlatcrra,
a! examinai* f oiaikJb cl dley Eduardo,
mauvrizara nio Thomas C Jantuaric
J
cOeras vczes han ydo a poner entredic iio en todo cl r'eyno, y a conoccr de
caulas tocantes a la illapapal , y porque
todoelo iehade hazer con toda libertad y fm r.edo dcla muertespor eo Ue11 an los martilos para que epan que aun
que lbs'maten no haran salta alos que-tc?
e'.alii offcio ,y por esto lleun aquela
nstgnia. Estas anriguarnente, y la cru z q
va delantefuern ingnias delosconfii:
les pretorcs , y officiacs que el pieblq:
Romano muiauaa otras prouineis^asj
cjuates dio a la yglea el grau Constants
no y y clla las conuircio en cmz > y estos :

n.

i.oa.

ICO

martilos1' para que afsi: como'icl* lglr


fcido lleuaua las stiy-as para potdajqs
nnelrost reprefentaien la padenaavy
lospligrosaque ep.oiierii ...^ rx;
' Antes que los casdenale llcgassen a
1 a au ctorklad : q uev tienen, oy . comun-i
mente^rabinaoia Qbifpos y grandes le
trados confias embaxadas 5 pero depues
que su au<5&ridatf credo sobre todas las
clemas dignidades Ecleilastics 'cllo$'
lleiian las eibaxadasa Emperador, y
comumentea los Reyes de Espna3 Er
cia ,y Inglaterra 5 ados demas principes
embian menoros personasv porfer aquic
van de no tanta aucoridad como lo^dicllOS.
.'!!.
:

JDcU manerd ij enthn os cavden'b en e c


x ;0ora,qurhabito>llttdi:, qu&lw "l confi
'Iforio fi'cretOjp mqeiu cxm iemtvM
xyen eLC^p*4'Jl tii;.' j
x> ^(X:-),xi
-.. ..
XXX.l,.M>X:ni. Vclilasjvzes hemos ImhM'Q
-delilugr s del chri - p
'$%frtmfai$ grndes'y partis
OTlares-queCst elfe hazen j bi
fera pues agoa npfttfar que coa es con-i
torio,y ce'cjuelra^CTi epacio^pl
toiico. lunto 'a slit Pedro 5- ay entreias
orras pieastres mais.principalcs,las:q-t
les ciUui jiuitas.coii cl ( ;onclaui. La pri
mera es la mayor y inas 'mnptioliyl
quai uclceruir de constorio publicv
(^uando viene el Emperador, o aigu rey
o sus Legadosion-negoci-os arduos, d ie
ha de traa r de canonixacon de alg ri'
l:o, trata .e alli ^ en' aquclla primera pien
a. ;Otra ay qu</ itiie para quandoelia-'
ze g 6 llo ri o: o rdi Mario ; esta vlas demas
quando ha dentrar el papa, estahsadereadas ricainene...'Qnanto a loprimcro'
tiene el iumrio pontiflcevn cbado altoal quai su b en >por grad'as 3ycttodo cu'
bierto de pailps de grana,y a-la p'rd;
esta cogad ' Vil fi'c! d qsel ' de ; brocad'
con la lla pontifical labrda riqtiissima
mente , mas abaxo ciertas gradas 0 estan
los estrados de los cardenales con fus IIlias muy bien- adereadas con fus panos
de

, - * : ;:K"Lbro. te rcero

4^iias:cieriianera que aentados no Ile*


gria pared,y la piea parece biyp.oa?+
. quefino es en el dsel yilla papal no ay
diffrencia aguna-enlas demas. Quan
do el poritifee qiiere entra? en conlsto
rio publico 3 lempre vacn habito, que
es alba,stola,y capacoloraday y con mitra dias preiofas^y l.cruz ddante con
acompanamientb deloscardnaksjlkgado a fu silla el papa 3los: cardenaks Ig
hazen reuerencia: y vanfe afentr en is
sillas,losArobifpos.y obifpos^y los de-^
mas perlados tenenfusafsieritos princi
paies. Alliestan.todos los eur ales de la
R.ta y otros offdales del papa. Si y era
baxadores o deudos cercanos dcJ iimmo ponmfceicomo son fobrinos, danks
ligartemy honrado5y si son principes t
grandes que piiedenin tarse con car denales ponen los cntrelos diaqnos: y se~
gin su authoridadles dan mas alto assie
o.Ya es costumbre que al rey le dan sila
entre dqsobispos carde natery<i es el h
redero entre los dos cardenaks presbyteros. a el constorio cerrdo dea
guarda del papa:y a la puer.ta. no dexlle
g&fanad'Ce que no tengaderecho de ea+
rar.enel conisl:Qiio3alli se tratan coeineptenegoeios arduos^y que toquen al \
bien ojmm deiaygksia y de todo eimf
dp? Y por esto ay procuradorcs de todos
l.os estdos: para que respondan si se haalgt en perjuy zio de alguna republic q conimunidad y congregacion, y ha
^enclose al go. que seadano se haze pro
teracj,on3y pide quesea oydo5 lo quai le
haze librcrn ente. Y d papa^uando se p
de co necelaria o ya determinada > en
nal que cl quierc que se haga5 que es->
ibien 5 dize esta palahra 3 Placct, Y sise
^larga mas es muy poco , y depachados
lps nCgqcios de aquei dia,olkgadala ho;.
r^luanttanfe.todosj y allegansedoscar-;
4<?ia:s alpapa'yeieuantae y vase a .su,
aposento porel mesrao ofdcu que entro.
El consistorio seercto que es la te rce- >
ra piea tiene fus cerimonias particul.ars: es la piea adonde se tiene este consi

storio riquissima5y lamanla k sala del


Papagayo;.* la quai en ciertos.- dias fuelc
estar hermofamente adere ada. Quan do
se j un tan aqui3 se tratan los mayores negocios, y no entra nadie detro sino cl pa
pa,y cardenaks 5 es cl estrado de los car
denaks mas encerrado y recogido , que
el que cstaen el consistorio pubhco, por
que no' ptiedan fcr.oydos de los defuera:
y pLiedan comunicarse mas con reposo
y quietud.El papa tiene lla de brocado
in dosel: los cardenaks llas llanas , pcro ricamente labradas,estan suera del co
sistorio feereto dos camarcros del papa
arrimados a la puerta , para que quando
llamaren de dentro respondan presto , y
para esto tiene el cardenal diaconomenos an'tiguo vna campanilla con que 11a
ma, aqui pocas vezes vieneel papa vcti
do de pontifical , pprque- no se muestr
mas que a solos los cardenaks- Toio ci
ano ay c5sistorio publ^CQ^o sccreto3por^
que fempre ay nego,cic>s, pero con todo
esto ay dias; senalados enl los qitaksno
entran en consistorio que son todos los
dmingos, y elmartes, jueues y labado^.
defde la vigilia de Nauidad hasta otro
dia defpues de la EpiphamaDy en e estio
se v ca todos los cardenales y curia sue
ra de la ciudad, aunq entoces fenal dias
en q fe dtermina y cicrr plcytos. En to
das las festas del Senor, y de la Virgc c
fusocfhiuas no ay constorio: ni quando
viene cIEmperador o Rey, o otro princi
pe Christiano,ni tampoco lo ay en otras
muchasfiestas deguardar,ni en las del os
quatro doctorcs;dc la yglesia, pero no de
xa siepre auer audiqci para clcpachai*
negocios , y esto baste para ci propoto*
%End qulfe trdta quai e$ la dignidtd :Pamr
. , tranhab) qantossmryquc^nmUpos-.tie!.
Cap, V.
7icn.
I E N E la sitncta madre yglesiamuchas dignidades y officios tan honrfos > y tan pre-
minentes que el mas pequeno dellos es mas noble que todos quantos

'

UDUDpSO SrjVDSIJ SD.IOpUJDcftOgSOJDp


X sdXd^j pp 1 u n u p 3*0 o u q j m \: } d d tOD'oy
a u ojduiDXD uq) sm.no soipntu Dnb dj od
uiTpp (.idiui X d s Dnb ouuqnj iniqjody
OpUDUDllb JTpiUlJ.TDd ]V, OpiltU b DU DJ Dp
Djjrx iq iun!T.|)LU]3 uoi3qD.i X uojjiuopu
csojopTSo| rrzopsDj opuSD[jtqtm|DDiib
3 u iq uijdjSX b jdj Xntu opmuoq SDnd dj
uiqtiK opup p Dpio Dp coniqyofq 0[ b n p:
p oxip Dnlxiod ud uj.o ujuoq ."SDJU0.UI3
X Xo iiDTquin p] sd Dnb ou uDpjDd d scy
sjo.i supu.iSuj nj UJnjoiuJDq uoj p UDp
ourjcod luoSuDnb ou dj v.mi oip ud o[[d
JDlllMod S01|D11UI SUUI sojyiuim Dllb -UD
SDDUOl c Dp UiDtir.lU Dllb pp 11U .ID OpCoD[|
ouiqpij b d^jd o\nu2 X o[.naui|jD ud 03uiu
opDtKDj .n:mo3 Diur.]juq oauDumji Dp
i^uinib prprjoqanr sopjDj snuiDp sopi..2
X -sopyjo Dpiqpx b SDidpp Tu.8ipi[Dp
oppup ) puDprny iq JoXiiu 9SD ^Kd[Dpiq
IHpjrU} X. opiutu.id : X .od iqp UDp.IO -D
djiutu v\p.i\ mqjoui siq sDUDp.io -oudui
sdj c X siq su.qo SDpirpTiLoqi HnpjSAiqDp
ou ojoj srq Dnb Xo souiDA sv.m nv. sq Dnb
DJVPtmUipUK UO.IDUJ c 0.]p U0D -DtlD.K]
pvp ou opuopy t o| b n d D/m} \v. ojtjd -ud
opDqijm c-otq 3iib.od 0\p DJDUib p Dnb

*S0JqqS0|D3f
'^"l 'zv*
wv$ o.\n}x m snj qi;i stqSofouu 3Zip
'Jvryi7 ^n> iq uop.TO Dp- sof sodjiqo dj Dpritp X
DXnqpijrp m oxnb csD3.nx Dnb uoj -ucI
XS'od|jqo5;iYS*opHiacS*BqDjBT,a jiqO
Omp}pscKf ud }d o.qq Diib ozi| op iq ur
nopxmy. dp $o\ p%o%iip DXnquyT iq jo
Dp pujiqo ud sdji c$o%iv m c$ipxv.mvci
m Xsoux^qodo.iD^ csodjrqQ ou -mou
i:.tq p opr,un.id c Diib.od miA mjDti jod
3tlb Et|DJ13ni\d c DllbutlB UD 0Sp -DDXD
Dp v.\ cpipmnv v, v\ Xcppi?iuud sjv, od
ptDiup oprcSznfou^ cDjfDpD.rediDnb
sondjop onb oX fX oipip os Dnb od o^p
-Au rj piptiip pq:\nrr.uix ou cjodsd
v,nmw iqtiD X^ipi^X so v\ joXt'ui sondjDp
pp^pp otmimj DDgpiiod ounuio) c ou
opijfqtq iqop sopp SDpu,ip.n?D b tX ~;)nb
tfp o^jta ud Dnb DpDDD-d p odpqo p .11:3
Xcpt:pp pi |BunpJi;3 p codjq0 X Dpanqi
TO^nbjod.Sjt oSdu) ^p'Jp'cd^DgTuS^

cSD.iprd .iod oauunb oudu soq^nia y opj


sodjyq X sodjiqo oxuqop Dp -ipjunfnj
uoip eudx DaoDiiii?nSnia7 [3 ?ip.n:.UEd
0.reuD[d jDpod iipuBp?Dp DpDj ojjody
i'Dif c Dnbjod srpoa si?[ sBjno Dnb iuuda
v p op siq siijd|X Dpuopr. dj njinpuD^jD
uT^TpjUhf * S| GUJDDjTp p X SB[ -Zri
uni3 : OJDd Dp pi \u7A\v.iu v.iun p -DdmT
op Dnb p rDmpdiquipdiMnsnbDiib
Dnbqpjiu pBajDqT\T?TimuLiio^Dp^S3>
Dp *opDzi:q n$ pip3pu^ sa c3ptu jod
r.dcdp3tib jurj
spopdDpp
auuj o.q->oc[ ozv.q uopuoiu udppXciqpp
OpUUl c SoXllD S0T3UJ0 110} 0UOD JDO Op St\
siquro op soj sounijodciw]^ sodjiqo
ouiod oj maDAopDud snj sqoyidf ~D({
vi^sopiaso scqpnd so]p sopi soprpDd
ud siq -sopupnp Dpuopu p ojqond tjo;\\
ou iquoi v.\prtd v'\ moo P P o^,nju(>3 djcj
J03 c snb sojuujd u-cnrunqjonb -unpui'
oiudu csoopuQ3 X Xo soj souirzDp ir)
suuoqp A supuoipiii 'sdjudj o.jjtj ODDJrd
uoiq ,inb.iod;o.n:p soj b i:n oxi sipjiujud
sop o.ion.j jpad so uo siq ommb spinpnp
sdjoXuui pp opunui 5 onb ^luoypio.ioiq
%Dpjii.ioqqciqqDonuyct'upiiuxojy scqjH
o.mmb s'opuip.uu.i:nx{ uoj soj sv.ui -ounq
SO} UpoiDp V.\ 'llJDjSX OUpjlKp^ppX
opn.uqo;) uo su} stdiuciiq 'opuiqquq
tu p ooojo.id opp onb rt| op JWTiJi .*DZp '
| d.H( ud smi soduiDU opuiMb rjDnj rida
up op ojjpnu jopimpq npi Xco.)jnqf)
opounb dhj nj cuopj?d a uiujmi D3D vm\
iq.ioiUDux pp ojduiu Dp soj sodfqo sp
ses oxicnb .sd;sinpjS Dqij Dp iq .Euroft
iyXcrai'jnX[0}<)joff*;i?uLipn^xDYci?t
-uuDipop ^ [ udud -UDUiDmpxDpuuy
uop Dp iqjD pipnifiip : jodorxJjndoraoD
snj sv.\oyifo *s3\v.mod(j vdvp aoiiiy ZVri'Jtgi
oa ud iq v\o\}uh cpurquiD sop sodjiqo Dp /C -J/J.9 'rl
cCT--)ljJJ ^ Ohmi\0\r:\ m 'e'U0 V SO\ SOUIJOIXI 'O '
soduqo j ufiujijuo iqp pi;p.>A c X ouiod ,r,^
muDofhp sojpnd uo se[ sspupnp oXuiu
sdj c Dpuopu imiqp tq o.toj pp nquo3
c.OW.c[<;piJU030.I<: Dllb SD OUIOD JZDp
*>pWOpB
P XdJOJI/V 11} '0.1-103 IT TUD
uj .inkioc so\ sotuiunj SDDuqiuod uo.i:tjd
sgjp sDpepnrp
ankiod 0{porao:>
f t\
J3

Libro tercero

m+

Cn'6'

estuan en Roma,y la Christiana religi


se y ua estendiendo, y dilatado por todas
las nacionesdel mundo,cuino3que por

de de lo dicho se priieua por lo que se ra


tfico en el concilio Chalcedonensc : ale
gando el concilio Niceno para prouar q /l

q el no poda afsistir en todas partes ni


los negociantes podan tener tan fcil la
venida alloma por la gran distancia que
auia de-muchas tierras , que proueyesse
de patriarchas y criae primados para q
en aquellas regiones tan remotas tuuicf

Constantinopla no tenia lugar clistincto


de las otras y glesias,di ze que las yglesias
Alexandrina y Antiochena tienen el lu~
gar segundo y tercero despus de la Ro- ^
mana,y esto .meimo siete el papa Gelaio Tom.i.cuu
en la Epstola cmbiadaalos obispos de W-l 6'

fenfusvezesy conodessen de todos los


casos , y aisi fe dcfpachacn negocios. ;
Quatro fueron primero estas sanctas
sillasja primera es la Romanaba qual tie
ne propriamente su assiento en sant Iu
de Letra. Y es la mas ilustre5porque fue
hermoseada con el martyrip del aposto!
sant Pedro principe de los apostles, y
postor vniueral d la y glesia,y alli tiene
fu siila papal.La segunda que rjenc el lugar despus dla Romana, esla Alcxanorina,porquc predico en Alexandria , y
gypto el Euangelio sant Marcos Euan
gelista.La tercera es la Aattohcna, por
que esiuuo all el Apstol sant Pedro sic
te aos,y fue obispo de Antioicl>ia,y all
fe predico muy libremente clEgelio,
y ecoiurtio todo el pueblo,y fe llamaron los que febaptizauan primeramte
Christianos. La quarta fue de Hierufale
adonde fue el primero obispo Sanctiago el menor, y dixo la primera mista en
pontifical , conforme a lo que entonces
le poda hazenes verdad que despus la
de Hierufaiem perdi fu lugar, porque
q uando Adriano acabo de echar los Iudios de Hierufaiem , la silla cstuuo en la
ciudad de
y asi hallamos que
cl obispo de Hierufaiem era subjecto al
Metropolitano desta ciudad . Estas fon

Dardania. Y el papa S. Leon5dizcnlaTflwj) rf


Epstola embiada a Pedro obispo de An iosco'nh
tiochia,quc la tercera silla es la de la y gle ^
sia Antiochena , que es segunda dcpues
de la Romana. La tercera silla de los patriarchas fuera dla Romana es la de Hic
rusalem. De esta no hallo memoria que
fe llamaste Patriarchal o Metropolitana
tan presto como las otras de que hemos
dicho , aunque es verdad que fue tenida
siempre en gran reuerencia, porq el con
cilio Niceno dizc,que de costumbre an-. Can.?.
tigua y tradicin costa que la yglcsia de
Hierufaiem fea muy honrada, y que afst
quiere q de all adelte fcacstimada, que
ddole fu derecho al Metropolitano , de
donde parece que no era ta estimada corao la Alexadrina y Antiochena. Y en el
sexto concilio Consttinopolitano fe ha
ze mencin de la silla Hierofolymitana:
y la pone en el tercero lugar que es despues de la Antiochena,pero tgo yo este
canon por de pocaauthoridad , como lo
mostrare hablando de la silla Constantinopolitana. En sin esto es cierto que la
yglcsia Hieroolymitana siempre fue aui
da en gr precio y authoridad. Quando
comen assc agozardeestequartougar yflcn.^
no lo hallo hasta los tiempo del papa Vi~ Tom.u de
gilio , y del Emperador lustiniano el hsconc.fol.

mas celebradas en los concilios, afsi parece por la Epstola Decretal del papa

mayor , porque en el condlkfqumto ge ^?9*


,
neral Constantmopolitano fe halla me- J^llu

Anacleto adonde hablando de las sillas


mas principales de la yglcsia , seala la
Romanaba Alexandrina, y la Antioche
na,y el concibo Niceno primero quiere
que despus de la silla Romana , tenga el
iegundo lugar la Alexandrina, y el terce
ro la Antiocheaa. Dla Alexadrina alie

mora de Pedro patriareis Hieroolymitano, y enel mefmo Concilio imprcsso nueuamcnte y limado por Laurencio
Sudo en las subscripciones fe pone el
Hierofolymitano enel quarto lugar como patriarcha. Esto es lo que hallo por
memorias de las tres sillas en lo antiguo,

1 *

DelaPvcpubica Christian.
que despus ya es cosa llana y sabida que
gozaron dcile priiiilcgio en todas Jas
parres adonde fe hallaron los tres pa
triar chas.
La quarta silla patriaren al sacada la
de Roma,que con ella es quintaos la C
lantinopoltana, y es menos antigua , y
por quien vuo grandes rebueltas y mal
dades. La cania fue que como Constant!
nopla iicse illustre ciudad 3 y la mas fa
mosa despus q el imperio paito alia fu
lilla : los perlados que viuian en aquella
nucua Roma (que assila comenaron a
llamar) enoberuecdos de que alli viuia
el Empcrador,y que toda la magestad fe
glar fe auia pastado a ella.-juzgaron qpor
aquello el obispo de Conhitinopla auia
de ser el mayor de todos los que auia en
!aygea,yaun mayor que el papa,y qu
do no pudieron mas, llaniauane segun
dos despus del fumino ptifice , y en sin
hizieron de manera que la filia Alcxandrina,y Antiochcna,fiiecn inferiores a
la Conhntinopolitana. (Quesea verdad
que fe quisieron op poner contra el fum
ino pontfice los arobispos de Confian
ti nopla vece por lo que leemos en la epi
stola decretal de Pelagio Segundo,adon
de el obispo de Constanrinopla llamado
lun , que fue el cinquentay iete perla
do de aquella y glcsia,y fue dicho por so
brenombre Icjunator : presumiendo mu
dio y estimndose por gr cofa despus
de obispo,sc llamo obispo vniucrsal5cost
tra el qualescriuio el dicho Pelagio ar~
guycndolo de su temeridad y locura , y
muerto este lun su succesor Ciraco lie
110 adelante la mesma opinion. Contra
los quales eferiuio fant Gregorio papa
muchas cpistolas como parecen en el re
gistro. Y viendo Mauricio emperador,
(el qual alteraua la paz de la yglesia) que
no poda defender esta deprauada intcn
y6.y 78.J
cion , porque fant Gregorio resista vale
lib.6. epift. rosamente proudo que solo el papa Ro
168.JJ 169. mano era el vniuersal, sintilo mucho,
pero al cabo muerto Mauricio hizo Pho
cas con Bonifacio 1 1 L que ya que no po

da ser vniuersal ni primero el obispo de


Con stan tinopl a (porq u e repugna 11 a a ta
da la tradicin antigua, y a la determina
cion de los fanctos padres,) que alomenos tuuiefelasegda silla. Despus Pho
ci ochenta y tres perlado de Constant!
nopla: intento otro gran desatino : y fue
que ya qno podia ier el mayor perlado
elpatriarcha de Constantinopla,alome-nos fuefsen llamados el pontfice Roma
no^ el Constantinopolitano OEcumenicos o vniuerfales , como lo dize Beda
en fu libro de Ratione temporum, y Pau
lo Dicono en la historia de los Longo- :
bardos,y en la historia Romana aadida
a la de Eutropio. Y aunque el Constant!
nopolitano no pedia que fu este tan pode '
ro como el papa,toda va no podan re
tener aquel nombre dos, como esto per
tenezca a vno solo, y esto se le deua al pa
pa de Roma , y de aqu es que los dems
perlados fe llaman obispos Metropolita
nos-. Primates, y patriarchas, porque tic
nen las jiirisdictioncs limitadas,y el fu m
mo pontfice es sobre todos ,y por elfo es
dicho pastor vniuersal . Phocio viendoque no querala yglesia consentir en tan'
gran blasphemia y defatino;toda va per
seero en su pertinacia , y fe aparto de la
obediencia del fumino pontfice , como
ya quedo visto en el libro primero de es- -,
ta Christiana repblica, y dando de vn
error en otro depues que fe publico por
vniuersal obispo , y quando escriiiian el
y los dems que seguan su loca opinion
dezian. Nos Phoco Arobipo de &
nueua Roma Constantinopla por la mi
sericordia diuina , y vniuersal patriarcha Pero el summo pontfice Romano
como siguieseasu maestro Csiristo3y a
los antecessores los fanctos poiitiHcessiempre eferiuia con titulo humilde en
esta manera . Nos Gregorio Obispo y
sieruo de los fiemos de Dios , y quando
mas anadia era llamar fe obispo de la Ca
tholica yglesia . Esto es quanto al pri
mer punto de lo tocante al principio del
patriarchado deConstantinopla. Ago3b 2
ra ven-

Libro tercero
ra vengamos a mostrar como fe vurpo
el primero lugar quitando lo a la y glela

laua en los originales verdaderos el pa~


pa les mandaua , que no fuellen contra

de Alexdria,que como queda visto por


el concilio Niceno fe le dio, y al Antiocheno el segundo que propriamentc es
el tercero teniendo el primero la ciudad
de Roma,como lo tuo y ha de tener.
El principio de esto fue vn engao q
vfaron los Griegos y fue este, que entre
los caones que fe hallan en el concilio
primero Constantinopolitano metiero
con maa y artificio vno,que es el quinto en vna version o traslacin , y en otra
el tercero , el qual dize fsL Conuienca
r que d obisp de Constantinopla
saber
tenga el primer lugar honrado despus
deobfpodeRoma:yacaufaes,porquc
Constantinopla es la nueua Roma, este
canon de todos os hombres granes es te
nido por de ningn valor,y afsilo coden e concilio Chalcedonefe , porque di
xo Lucencio Legado del sanlo cocilio,
#I 6 que tal canon no auia en el decreto del
concilio dlos cito y cincuenta padres,
Auia publicado los inquietos en vna in
Aftkn.i. ' formacin que embiaron al papa Len
Primero,como el concilio primero Coftaniinopolitano ( adonde fe juntaron
ciento y cincuenta padres) auia decreta
do que el obispo de Consttinopla filesfe el primero y mas principal despus
del Roman por la nobleza dla ciudad,
Esto sintilo mucho el papa Len , porq
tal canon no presela en los orignales
verdaderos , y estaua el concilio Niceno
contra esto en el qual auia exprefo cano
n*
que manda qe el Alexandrino tenga el
segundo lugar despus del fummo ponti
ice,y el tercero Antiochia,y afsi mando
a fus legados que no innouafen nada ni
tocalen a ninguna determinacin de las
que estauan en el concilio Niceno. Sobre esto fe mouio gran contienda , porq
los Griegos, y principalmente el obispo,
de Constantinopla dezian que aquel ca
non de los ciento y cincuenta obispos
deuia de ser guardado, los Legados dezim que allende de que ta) canon n o co
.

' .

"

~" '

el concilio Niceno, y que aquello fe dc~


uia hazer que el papa mandaua y no otra
cofa, y dando y tomando vino la cola a
que los Legados dixeron que fucc in
formado el papa , de aquel punto para q
fe viefe si fe 1c haz i a agrauio a fu uprema dignidad , o i aquel canon auia de
permanecer,y en esto vinieron todos,pe
ro el papa Len siempre estimo firme en
que el concilioNiccno estuiiicfe en pie,
y ay vna epi stola del me lino Len a Ana Epiflo. jm
tholio obispo Constantinopolitano en Pjn
que le redarguye agudamente de u liui om'K'm
dad,y porque quiere quitar a las y geas >* '7 3'
consagradas por los anctos Apostles
lo que les fue dado por el concilio, y afs
eferiuio al emperador Marciano y a fu
mugerPulcheria Augusta sobre ello , en
sin en tiempo de Len nunca pudieron
alean ar nada los obispos de Constanti
nopla:pero como cramalosChristianos
los Griegos luego por vn poco deliuian
dad y honrilla vana dexauan la obedien
cia del fummo pontfice, y afsi yua todo
rebuelto . Quiero aduertir aqui que ay j$'mt ,
vn Canon enel concilio Chalcedonenfe On- 28.
enel qual fe manda que segn la determi
nacin dlos ciento y cincuenta padres:
que es tanto como dezir fcg lo mando
el concilio Constantinopolitano , le fea
guardado u derecho al obispo Constan
tinopolitano,y tega el egido lugar despues del obispo Romano.-por quato C5
stantinopla es la nueua Roma. Este cano
de todos es tenido por falso , porq ni es
verdad que en aquel concilio fe hizo tal
cano como este ya dcho,ni el papa Leo
en cuyo tiempo fe celebro este concilio
Chalcedonenfe quiso concederlo , porq
yua contra el concilio Niceno,y Laurea
ci Surio haze fcholia y anotaci sobre
el, y de la misma substancia es otro que
hallamos en el cocilio Sexto general C5
stantinopolitan adonde dize.Rcnouan Cssnitf*
do lo q fue ordenado por los snelos ci
toy cincuenta padres que fe hallaron en
"

\ "

' '

"

'

esta

De la Re oubli a Chrifiiana-'
esta ciudadrcal* y lo que tambitiprouc ,
yeron en cl conilio clelos;sey$ ciaitos y
reynta que fe ayutar en Chalcedon ia...
Ordenamos agora que cl throno Cstan
ti nopoluano goze de yguaes priuilc-.
gios co la antigualloma 3 y que en las co
as -ecclesiasticas sea magnifica como clla
y depues el throno de la*grai ciudad de
Alexandria tega ellugarcgdo y el ter-,
cero Antiochia : cl quarto yla ciudad de
Hierualcm , esto como digo todo -es, me
tira 5 porque estos canoncs que esta n alli
son entremetidos con maldad , y asi no
se han de alegar para alguna coa Catho
lica. Assi que de ning ccilio se aca ni
ay memoria que ci patriarcha de Const
tmopla tuuicse esta authoridad:antcs el
papa Gelalo dize en vnaexhortacion q
haze a Fausto embiandolo a Con hm ti
nopla que aquel obispo no tien e ningun
ticulo,ni otro pnuilcgio mas q otro quai
quier obispo , y en la epistola a los obisTm' r% de pOS c|c Dardania se burla mucho cl mes^oi^'o' mo^timnl ps>tihee,porque Acacio obis
io'Ji pOC{c Conhmtinopla prsume de querer prcdera los obispos Alcxandnno,
y Antiocheno, porque cl en iperador ten
a lli corte en Continopla , como por
h inclina razon oy podrian pretender cl
meno derecho los de Milan, Rauena,y
Trcueris5porque allietuiueron intchas
vexes los femperadores.
Bhis quatrocudades adondesepusirn las diehas las patriarchalessuero u eabeas de quatro rcynps poderofos
ymonarchias,la primera quelue la Ale
xandrin a, pnoe c ri Alexandria de EgyptOj que suc sundada por Alexandre Ma
gno , y despucs fauorseda delosPthplomcos5y enclla crecio mucho la f,,y suc
el prime ro perlado sent Marcos Eu ange
lihi.Laegundasue la de Aotiochia que
otro.- ticm po se llamo. Reblata^y sue cabe
a de Siria,y llamfe asi,potque el grau
Seeucho quiso honrar la memoria de su
padre Antiocho poiicndole su nombre,
aq ui tu u o sant Pedro su silia papal a porq
e iltiplico en eliamas laie alpritici-

153

pi; djla predicacion.La tercera que sue


Hierualcm jfue.hnrda con esta di gui
da d ^porque sue el assiento delo.s reyes
de los Hebreosjy despues se obro.en clla
laredempcioi^y pori*euerenciadesn,
ctosepulchro sue illustrada con lalla pa
triarchal.La quarta sue la de Conianti.;
,
nopla3porque en ella se puso la silia impe
rial que otro tiempo estuuo en Roma. > y
assi depues honraron al perlado de ella
con tituo de patriarcha 3 como qued
dicho.
Qvcro auiar al curioso lector.,que
aunque el obispo de Constantincpla co
munmente es dicho patriarcha, acerca
de los historiadores modcrnos5pcro notese que no se auia criado esta dignidad
en tiempo de sant Lon , ni quando se cc
lebraron aqucllos ccilios , mas despucs
algun tiempo,que sue en los tiempos del
emperador Manricio , y del ponticado
de Pelagto Scgundo. Y clprimcro que
sc llamo patriarcha Constantinopplsta110 suc el obipo cincucnta y sicte llamdoluanel Ayunador del quai dixe que
se llamo. vniuersal, y por vetnra pqrquie
tarlo y abssegarlo5depues lo honraron
con el patriarchacio, verdad sea que cl
primer patriarcha que y o halo en Conttinopla sucProdo oProcn.lo que sue
discipulo de sant luan Chrysostomo. Pe
ro e 0 no puede fer porque va contra lo
que dize el papa GcIao,q ningunapreemmencia ni priuilcgio teniae obispo
de Constantin opla3 ni au n de Mctropoli
tano. Tambien sera justo que auisemos
qpe.aunque Socrares en su historia cde Lihs.cX
siastiea diga que en el concilio de los cie
to y cincucnta padrcs3 se proucyo ,que cl
obispo Constantinopolitano rtuueife el
segdo iugar en las filLis obifpalcs.iioiin
porta, porq ue cl igui o en esto lo q se pla
ticau a, o coin o Gncgo quiso sustentai- la
opinion de sus vezinosjporqtie como he
dicho la cpistola de Lon Pnmero , y el
concilio Chalcedoncnsc est? n contra cl. T^ Jg y
Con todo cso cl patriarcha de Constr.n ^^/.-^
tinopla tiene oy cl primer lugar y mu-y IOi6.
Bb 3
chos

hhr tevctm
chs tiempos ha > parque en e concilio

'-; '

como-tf fiirrimo pastr esta cmunmtfe

quinto sirmaron. todos los patriarchas y


ci Roma,si a cao Viniessn estos taies pa
pfimero frrria el de Constahtiriopla /y
marchas a comunicar negocios con la.
despues el Alexandrino ,y el tercero, l
primera illa,oa coneilio,o endo llama
Tom. i.fol. de Antiochia , y al cabo el de Hierisal,'
dos;, tiiiessenlugar correfpodiente a su.
383 y 73 4. y lo mesmo parece cn e concilio sexto
authoridad. Er estas ygleias cinco 11aj 865).
Constantinopolitano,y en el Niceno II.
madas patriarchalcs , porq el limmo po
que es cl septimo generaly aunqueen cl
tificcs patriarchadeRoma : y asitiene
Lateranenfe no se hallaron mas que dos
cl m lla patriarchal en la y glca o parro
patriarchas que fueron cl Constantinochiade S.Iuan de Letran: y alli esta cl pa.
politano y Hierofolymitano , tod via
lacio papal,y alli viuier defde Constant
tuuo su lugar el de Constantinoplay en
tino Magno, hastaq cl papa Cemte V.
Tom i-M cl ^e Gonstanciay cn cl Florentino.Sopassola cortc Romana cn Francia, y qua
467^ 4o*. lo en d concilio Lateranenfe en tiempo
do la boluio Grcgorio X 1. fe vin o al pa
' de ulio Segundoy Lon Dccimo,hallo
triarehio o palacio de S.Pedro, y a si de
a frma del patnarcha de Antiochia pri
alli adelantc han tenido los fummos p o 11
mero que la del Alexandrino,no fe Rie
tifces alli lu afsicnto, como c puede ver
pordccuydo delaimprcssioiijO porquc
cnlas creadoncs de los papas que iemcomo son estas dignidades oy a rnanera
pre son electos cn S.Pedro, y antes no,i
de obispos de anillo no curan dcllo , y a
no en la y glca de S.Iua de Lctr y u pa
estome parece que c puede atribnyr ,y
lacio. Tambien esjusto q fepamos porq
ribaotraco.
c llama el quinto patriarchael papa. A
*De quanta authoridadfea el pdtrtarchay de
est se puede respder en tres marieras;
- fus ornamentosj que es primado. Ca(\ VL
La primera es, q los otros patriarchas
V E D A" nos agora de ver
fe lam afs , porq son padres de padres;
dos cosas para dexar dieho
Mejr se l pdralamar el papa, pues lo
lo que haze a este lugar. La
esdetodala Christidad5tbien mcpaprimera de quanta authorireceqfellamapatriarcha, porquc es cadad cran auidos los ptrar
bea delos otros patriarchas,porque los
chasahtiguamentcy la otra defu habito
demas estan diuiddos por diuersas proy orhamentos : ylo *demas que tcaua
uinciasy el estando en Roma q cs como
iu ocio. Digo pues q en lo tocante a l
cabea del mundo fea visto , no solo fer
authoridad en q estauan tends los paperlado dlos demas ministros delayglc
triarchs fepuede ver por I o cj oyhallaa,mas aundcaqucllos q goucrnaiuitamos en Roma : porque ay cinco patriarta parte del mdo,y tbicn conuino que
chios palacios patriarchales, cuyo m o
vno fuefc mayor de todos,porq los qua
tiu de aucrlosy llamarfe afsi tuuo pri n
tro patriarchas reprefent las quatr par
cipio de lo que agoradire. Del registro
tes del mdo que son Orientc5Occidcii~.
Roman q e llama prouincial cbnst, q
tc,Scptcntrional,y Mridional^) cimedefpues de auer fenalado lay glefa estas
dio dia>yauicdo vno mas,q es el quinte,
quatro ygleias por coadiutras:del fu'm
esta coiiiojucz de todos, y q es el obifpo
m phtifice,fe tuuo cuenta co q en Kode todos los ob tfpos,y patriarcha de to~
hia vuiee yglefias y palacios diputados
doslospatriarchas. ben fuexofacon
para los quatro patriarchas y ministros
ueniblc q el iimmo potifce tuuiesse estc
q los -iruiefcn cn los actos pontificales
ttulo de patriarchaporcj es cl myor.d
qudb-quere su Sctidad clbras, por
todos , esto veefe en que fant Hieronyq defanta authoridad a crah entoces q
mo,AugUstino, Cypriano,nunca fonilla
. k teni cuta c esto.Esto se hazia,porq
mados Patriarchas , y Papas fi : parque
'

'este

De la Repblica Christiana.
^ este nombre Pap a5aunque en Griego sig
Mf 'lmJ niea padre de padres, antiguamente no
Viica'
lo dauan solamente al pastor vniucrsal,
mas a otros muchos,assi fe daa a los per
lados de las mayores yglcsias , como a la
Antiochena, Carthagincnfe, y a la Alexandrina, y a otros femejates. Hallarcys
que S.Cornciio papajlamo a S. Cypria
no papa, y los mesmos prestes de fu ygle
falo llamauan assi.Dionyo Alexandri
no, ccriuiendo aPhilemon presbytcro
Romano , llama papa a su antecessor Era
cla Y assi vereys que Athanaio5 Theophlo,y Cirilo,fon dichos papas y no pa
tri archas : pero despus fe prohibi que
ninguno pudiefc llamarse papa sino el
obilpo Romano : y esto fue en tiepo del
papa Gregorio V I I.como quedo bien a
;,;
la larga en el segundo libro , pues como
este nbre patriarcha,entonccs fucile de
mucha preeminencia como siepre lo es5

ip4

la orden de sanr Benito: pero para seruici del patriarcha tiene lete prestes cardenales. La tercera silla patriarchal que
representa el Septentrion es la Anzo
chena 5 esta tiene fu silla en la yglesia de
sanla Maria la mayor 3 gouiernala vn
cardenal presbytcro co fus cannigos:/
tiene siete otros presbyteros cardenales
para seruicio del dicho patriarcha. La
quarta yglesia patriarcha! es la Hierosolymitana, y representa el medio dia y Ha
mase sant Laurencio fuera de Rom a, an
tiguamente la feruian los monjes Benitos,agora ay cannigos reglares de la or
den de sant Saluador de Eicopeo , que
emanaron de los hcrmi taos de sant Au
gustin , como fe dir en el sexto libro de
esta repblica. Esto es lo que fe puede de
zir de la-autoridad de los patriarchados,
vegamos agora a mostrar quales fon fus
insignias y habito representadoras desta

conuino que el papa fe llamaste patriarmagestad.


cha de Roma , y papa vniucrsal , y assi fe
Los quatro patriarchas que liemos di
llamo patriarchio el palacio de S. Iu de
cho, como eran mayores que los carde-*
Letran, que es la yglesia de mayor autho
nales , qliando no tenan tanta authori*
ridad de tod as las del mundo,y el q vine
dad los dichos cardenales represen tau
en el es el patriarcha mayor de todos, y
mucho> porque en las prouincias adde
-assi los cannigos de aquella ygleia ion
tenian jurifdiction llamauan a concilio
losmas principales del mundo,y tienen
y venian todos los arob ifpos y obispos
por prior vn cardenal, y tiene por minial tal concilio y llamamiento , como te*
fcros mayores para q uando el papa dize
nemos testimonio de muchos concilios
mista siete obispos: en lo qual todo fe re*
celebrados en Oriente, Podan dar el pa
presenta que es el el patriarcha y mayor dio ellos y hallarse a las elecciones de tode todos los otros patriarchas*
dos los perlados que estauan dehaxo de
De los dems quatro patriarchas cau jurifdiction 3 y ellos juzgau todas las
da vno tiene fu yglesia y palacio en Rocausas y las fentenciauan : pero podan
ma , el Constantinopolitano querepreapelar dellos para elfummo pastora Ro
sentaba parte Oriental tiene por parromalleuauancruz por todo el mimdo,fa
chia , silla y palacio la yglesia de sant Peuo por Roma/.) adonde estuuiesse el Le
dro in Vaticano , y por Acipreste y cura
gado a latere. Su vestido era morada, y
vn presbytcro carden al,y siete que le sirhecho a la manera que el papa lo vfa oy*
uan,porquc es inferior al patriarcha RoEsto les ha quedado no mas5y fon de tan
mano . El patriarcha que representa las
poca authoridad , que ay poca difierenpartes de Occidente es el Alcxandrino,
ca de ellos a los obispos mas pobres de
y tiene enla yglesia de sant Pablo fu silla,
la Christiandad , y assi siielen los papas
que esta fuera de los muros de Roma, ca
por authorizar la dignidad patriarche
mino del puerto de Hostia: y tiene por
darla a algunos perlados ricosy princicapcllaacs vu Abbad coa fus monjes de
paIw?.emooy lo vemos que elreueren-.

Libro tercero
dissimo don lun de Ribera , ts patriarcha Antiocheno , y Arobifpo de Valen
ci.Sin estos patriarchas hallamos otros
que no les ygualaron con mucho, assi co
mo el de Achilegia,que oy es cl Venecia
no : o Grandense , y Piimo que son propriamente primados , porque no tienen
debaxo defu jurifdicion mas que prouin
cias pequeas.Ei patriarcha de Constan
tinopla tenia debaxo de fu jurifdici fie
te obispos como Arobifpo,y como patriarcha quinzeArobipos,y cincuenta
obifpos.El Alexdrino tcniafubjectos a
si todos los arzobispos y obispos de Afri
ca y Egypto que era infinitos , por fufe
gneos como arobifpo, y como patriar
cha catorze arobifpos y obispos cieto.
El Antiocheno tenia quinze obispos por
fuffraganeos , como arobifpo > y corno

dignidad primacial es de mucha, authori


dad, porque tiene debaxo de fu obedien
cia arobifpos , contra los quales puede
proceder, almenos de prima instancia,
y i el cafo es graue hecha la informado
la ha de embiar al fumino pontfice , pa~
ra que el prouea en lo que cuiene, y los
obispos luragancos del arobifpo pue
den apelar de lu Metropolitano al prima
do, pero del primado han de apelar al pa
pa. Es verdad que ios obispos no fon-ujectos al primado , pero en causa de apclacion puede reconocerlo y el defender
los. Llena cruz el primado por todas fus
prouincias y puede hazer actos potinca
les en ellas,y es recibido con mucha fole
nidad por dde paisa fu cruz o guin es
con dos cruzes.No hallo que tenga hab
to distincto de los dems perlados, digo

patriarcha catorze arobipos,yobipos


ciento y dos. El quarto patriarcha q era
el Hierofolymitano tenia como arobif
po no mas que quatro fuffraganeos,y co
mo patriarcha fys arobifpos y nouta
obipos,porque e vea quan grandes per
lados eran,y quanta era fu authoridad,y
tambin de paada puede el Christiano
lector mirar qutas prouincias y reyno s
ha estragado la secta de Mahoma , deba-

dlos arobifpos , porq estos tales van


del Palio comunmente. Es la dignidad
de primado muy antigua , porque en los
lugares donde fe hazc mencin de la an
tiguedad de patriarcha fe habla de los
primados,y siempre los vuocn la yglesia
como fe puede ver en el concilio Niceno,y en el concilio Taurinatene,y en el ti'fyUiM
concilio Calcedonfe,y en otras mil par ^c* , *
tes. Tenia cada reyno fu primado anti- 9^'r"

xo de cuyo imperio estn agora casi todos estos arobifpados y obispados.


De U <%m
Pareceme que en lo tocante a los padad pim* triarchas he mostrado bastantemente lo
cial.
neccario, y que esto bastaua para cumplir con la dignidad primacial, pues todos tienen que es vna mefma.-pero si esto
Cap* i.
es ^S re^Ponc^an me ls canonistas que
eferiuen sobre la distinction nouenta'y
nuetie del decreto , diziendo que es vna
mefma cofa el patriarcha que el primado , como el patriarcha Alexandrino tenia fubjectos a si primados ? pues es verdad que en Africa adonde Uegaua fu jurifdiction auia primados,afs como el de
Carthago , Numidia y otros. Sin duda
los primeros patriarchas , digo los quatro5mas era que los patriarchas y prima- .
dos de agoratPero dexado esto a parte la

guamente . cl qual congregaua los con ci


lios prouincialcs. En Espaa es el prima
do el Arobifpo deToledo.En Portugal
el de Braga. En Francia el de Vitu rica, y
liamafe primado de Aquitama. En In~
glaterra el de Contrbelo Ctuaria.En
Alemania el Arobifpo Madcburgenfe.
En Gocia y Suecia el Arobifpo Vpfalt:
fe,de Cipro el Arobifpo Nieoicnfc.Y
en Fracia la Gtica el Arobipo de Ar
les. De Seruia el Arobipo Antibarien
fe.En Polonia el Arobipo G ucfhcnsc,
y concediofele en el concilio Constancienfe a vn Arobifpo llamadoNicolao,
- de otros no me acuerdo , de creer es
que auia ma^csto solo hallo que
fe pueda dezir dlos primados en ge.
neral.

De la Republica Christ arsa


P k tgnl ^srobijpaly del yfo del Palio.
Capitula. V 11,
En gamos pues agora
fj a la dign id ad de los
"A Arobipos , que es
tan grade, quai lave
mos oy. Su antiguedadtambien es dede el tiempo de los
Apostoles, y las memas epitolas y luga
res alegados hablando de laantigucdad
del patriarcha eonfrman lo de los Aro
bipos. Arobipo eslo mesmo que Du
que,o mayor de los otros Obipos, porq ai si como los patriarchas , y primados
ion sobre los Arobispos , a silos arobipos tienen senorio obre los obipos.
H La dignidad e hallo para ay udar a. los
p s: niacios,y patriarchas por q asi como
aqucllos ieron h akidos para ay udar al
iunmo pontifce Romano, porque el no
puede cou todo ,asi tarabien porque los
patri archas ("eau ay udados e erio la d: gnid a J arobipal p-.) r eio ay en cada pro
uincia vno paia que gouierne a los obispos deela. Lkunan e Maropolitanos
por la dudad principal y cabea de la
'
prouincia que eslo mehuoque Mctropolis. TieiH-u lo.1, arcobiposjuridicioi
jobre todoslos obipos, y asi los ubdi tos'apclan para elkxs quando cobi'po
lesluizealgimagrauio . Viande cru / en
iu.diilric-fco y .va clclante del por toda u
p ro ui n cia i qti i re, p cro la, may o r a u u>
ridad, y cerimonia con que cl arobipo
cs mirado y rc ucrcnciado'cs., por cl paJ ;o que va,y no solamente cl solo lo trac
r Pti pro nias el patriarcha, y pnmado . Y aunque
pno ornarre atras no hable del, agora .halle que era
todd iirjo- aqui u lugar pue, e eiiende hala la dig
1)0,
nidad arobipai que es la tercera persona que via del. Il- de tanta esencia el paJjo (|ue ninguno.se puedclhmar patriar
cha, o primado,<> arobipo ,si primera
110 rie rie cl palio , ni pnede ln el vsar de
su ofcio aunque sea obispo consagra-*
do, y vno es criado en arobipo de SI

195

ctiago3y
aquella
y
le dan cl pa
' J para
i
X
V gcfia
^
A.
lio:quando lo paan a otro arobipado
de Scuilla, o de Toledo^dizcn que ha de
recibir para aquella n ne u a yglca otro
palio, esto y o 110 lo quiero afirmar aun
que para elio tengo auctor que no ygno
ro nada en cosas de la cu ria Roman a., y
asi me remito akicostumbre dclaygle
fia fundada en el Spiritu hmto.Tampoc puede aprouecharle del palio de su
predecessor , m as ha de pedir de nueuo
el palio y lo ha de alcanar d onde no, no
tienejurisdicion en aquella Metropoli,
ni puede ayuntar Concilio , ni ordenar
cnel arobipado como perlado de aque
11a yglea. El que es hecho arobispoha
de pedir el palio a su Sanctidad por
mesmo o por su procurador dentr de
seys mefes. .
Algunos Obipos ay que van por p ri OHfpts'que
uilegio de palio como el de Luc a en Ita- Pucdc tmt
lia,el de Pauia en Lombardia, y en Ale- ^ 0'
mania cl obipo de Bainberga,y el Otie
se i consagra al ummo-poimncc, yen
Franchi el Educnc,no pueden vareos <
,
obispos'nilos areobispos delpalio, na ^}ife^n
en lusygleias., y no cada vez , masola-

< J

mente han de vsar segun la limitacior. q ' *


trac cl brc'uc del papa, el quai vienc jito
con el palio quando lo embia; y no ay
palar de ali vn punto , Los dias ciertos
Ion quando clbra de pontifical, alomc
nos no pueden var del ii no ent(3ces,co- ' ' ;
h> parecepor ani: Gregs>rio en el rgi- li>4> tfitti
n-o,y no es de esencia qui: emprc diga
d arobijpo inis-con.indaljas- ni con
palio^como odza cl papa'Honoro'Jfc
v .Erucardoenlu Decreto dize qucHo^ ^ na P*r
non o mando que el arobipo no andu-- noSmiiAtCa^
xi iele en proeisiones ni Jedanias con e it :
ni v'ase.ciel,nQ para las misas, y que
vai e niai del priuilegio quefuese priua
do de aquellahonra. Xambicnant Damab,hablandodelpapa;santMarcos, di
ze q u e mdo que, vsse delpalio cl obispo de Hostia , poyque congra al papa
,Como se hazen los pa!ios,y;de.q y qui-,
diimios lo quando ayamos .tyatado de
Bb
como

Libro tercero
Antis!- como se da . La antigedad del palio es
\ Aei vfo grande , y prueuafe por el testimonio de
ddfah. s.Maximo obispo3el quai en vna homelia dla vestidura sacerdotai,dize que en

sentencias , y Guillermo Durando en fu


Racionis Turrccrcmata,y el Cardenal *fyi'*ptts
Alexdrino ,y Anton ino de Floreca en p]'*0'
fu umma,yo no sabria darle agora la pin "4 'i%

tiempo de S. Lino fuccessor de S. Pedro


fe vaua, fon fus palabras estas. En la ley
de gracia cosa antigua es este nuestro
Ephot,csto es del palio, del quai van

tura y traa, porque no tenemos por ac


coso que pueda semejarle,
Qu ando el Arobifpo es promouido Cm ft h
' a la tal dignidad,embia a la curia Roma- * petit d

nuestros patriarchas,defde Lino tiene fu


, instituto que fue immediato despus de
S.Pedro, y por singular priuilegio de po
testad apostlica fue dado alos perlados,
Ysant Eusebio Cesariense en vn sermon
de la Epiphania dize , que desde el papa
Lino comeno el palio,que fue figurado
en aquella vestidura que el gran sacerdo
te vsaua texida de oro y seda. Yo desde
sant Gregorio hallo mas continuacin:
porque lo dio a Siagrio obispo Eduense
porferuicios que hizo a la ygleia,y despues lo dio a ant Leandro Arobifpo de
Seuilla. Y en la carta que embia al Rey
Recaredo dize que aquel vfo emano de
Jos Apostles y de fant Pedro , y quien
quisiere ver esto , lea los lugares que se
LI7. qiU, ajGg^ y vera so de mas principalmte en
" h? f ^ regi'^ro el mefmo Gregorio , y en la
11%.toif Epstola a Recaredo. Y Beda haze mu/b.697.
cha memoria del palio en su historia EcLi.i '.c. %.y clesiastica de Inglaterra, Su hechura ser.7- 8.
"r-fT
/
ecmt(el
lt . .

gun parece por el concilio octano genera* 4 es cl quarto Constantinopolitano,


parece que era estola , y fus palabras afsi
lo denotan. Oy es de otra manera , tiene
vnas faxitas de poco mas que dos dedos
en ancho ,'yechanfe por los ombros, de
manera que detras fea largo vn palmo y
geme, y delate otro tato, o poco menos:
y aquellas faxas aprieta los ombros con
otras faxas q atrauiefan por detras del
pcfcueo.-ticne puestas tres agujas , oalsi
leres,que denotan mysterio. En ias caydas , 0 cstremos tiene vnas peloticas de
plomo y no pueden ser de plata. Tiene
ciertas cruz es coloradas de trecho atre~
cho labradas en las franjas.Tiene este nc
gocio muchos mysterios,como lo dizen
Akxidro de Ale*> sobre el quarto de ks

na fu procurador a pedir el palio al papa.


Y este ha de dar el cargo a vno dlos abo
gados cistoriales que en el consistorio
pida el palio para fu seor , y no lo ha de
pedir por vna peticin mas ha lo de demandar, vi u a? vocis orculo , y suplicar
por el con mucha instancia,pero no fe lo
darn ni concedern luego, porcfo despues lo ha de pedir otra vez con mayor
olicitud y mayor humildad , y tampoco
se lo conceden, y a la tercera vez porque
lo pide con mayor instancia se lo otorga
de esta manera , que al que procura que
es el abogado mandan lo salir del consitorio y comunica con los cardenales eJ
papa i sera bien o no, dar el palio al que
lo piderdados los votos y el si, comete el
ordenar las bullas y letras apostlicas al
cardenal mas antiguo de los diconos:/
el seala el dia y el lugar de dar el palio.
Si esta en Roma el Arobifpo que lo ha y)****
de recebir,va a la y glcia adonde manda
^4 ,ael dicono cardenal o en la capilla de fu
palacio , y sino esta presente el dicho arobifpo: el procurador que viene por el5
ha de yr a la dicha ygleia: pero digamos
cj esta presente el perlado qlo recibe : cftan en la ygleia ya el cardenal que lo ha
de dar , y vn fubdiacono apostlico pri**
mero , y el fubdiacono tiene el palio ea
las manos,ydespligalo y tindelo sobre
el altany cl arobifpo luego que viene fe
pone a vn lado del altar con fu roquete,
y vna casulla , y puesto de rodillas delate
del cardenal pide con estas palabras el
palio. Yo don lun de Ribera electo de
layglesia de Valencia de Espaa , pido a
priefa, y con mucha priefa y c grdifsima priefa , que me ca dado y sealado
el palio omado de sobf' d cuerpo del

De la Pvpblica Christiana.
posto stt Pcdro,cn cl quai esta cl, plimiento t off.cio pontifical y entonces el cardenal toraa cl palio dcl akar 5 y
ponc lo sobre los orabros dcl perlado q
esta puesto de rodillas3y dize le A honra
dcl oiunipotete Dios3y de la Virgen fan
cta.Mriaj y de los bienauenrurados apo
toks sant Pedro y S.Pablo,y de la ygle
sia Valent ina a ti coacedda , te damos
cl palio tmado del cuerpo de sant Pe
dro,cn cl quai esta todo cl cumpliiniento dcl oficio pontifical con cl nbre de
patriarcha o primado5o arobispo, para
que vies dcl dentro de tu yglesia en ciertos diaslosqualcs van exprcbsysenaados cnlos priuikgios concedidospor
la ede ApostolicaEntonccs prcndclc cl
Cardenal 5 y cl subdiacono cl palio ? cl
qualtkne eys cruecs delante , dos de
tras,y a los medios fenda$5 que tieneihi
i hos mi stnos con la hechura. Qui qui
iierc ver lo que gnifcan hallarl ia en
cl papa Inoccnco II.(alkndc de los lu
Z.io.t.iz.
gares alcgados) de sacro altaris misterio.
Y puesto de mancra que no c le caya leuantan al arobispo , y da k paz cl carde
al y y despucs vn ckrigo ccrimonial de
la capila dcl papa lc quita el palio.y 11am,\ rocades tres tcstgospara q chaga
icto publico de como recibio cl palio,y
heeho cl inhinncnroelo dan cou .cl p
li o pkgado.
,
Si cl arobispo no esta prsent su pro
curadorlo rceibepxeto vn sobrcpciliz
con las eerimoniasquelo dieron al aro
bipo* pero quando c lo dan jura de ikuario a su scnor,y de llciiarlo con mucha
reucrenciary de no detencrse despucs de
aucrlo recebido mas quevnanoche3y
que adondc quicra que tuuiere noche lo
lcuara a guardar a agunaygkk Cathc
dral o parrochia,c) lo p orna cn lugar deceiLC.Suek dar5cl que recibe cl palio ai
< ."ardcnal algun prsent de bonctes o
guanrcsy al ubdiaeono tambien pe
ro por c l palio no-han de dar algunaxoia como lo niando cl papa Sant Grcgolos con. foL rio cn cl concilio ;que celcbro en o-

io6

ma, y despucs lo confirmaron Lcon I. y


Vrbano I L
.
: ^
El palio se haze de esta manera.Anti- j)e CjU(,^
guamente offrecian al monastcriodeS. ba\e d j?<tA n dres acerca de sant Marcello ciertos
corderos blancossin ninguna rnancha;y
la$ monjas de aquel conuentolos criau
en fus vergeks y era lleuados al akar de
sant Pedro la dominica in albis5y dauan
vna biclta al rededor y a su tiempo,trcsqiiilaun los ellas,y dereauan la lana y
hiuan la y texian muchas varas. S 0 anchas quanto dosdedosno mas:a marie
ra ;dc vendasJos subdiaconos Apostolicos tckiiadas estas vendas cortan los pa-*
lios como ellos saben 5 y cosen los con se
da y despues los, mesms subdiaconos
los lleuan a la yglesia dcSant Pedro}y en
tregan los a los canonigos de la dicha
yglcsia.de ant Pedro , y ponen los sobre
las rchquias de los Apostolcs:y alli estan
todala noche,y defp.11 es de maytines de
mdia nochc quit.losy restituyenlosa
los subdiaconos Apostohcos : los qua~
les los guardan cn lugares sagrados y de
centes. Esto se hazia antigamcnte . En
q.uanto cl texer los las monjas de Sant
Andrs -, y llcuar los corderos a sant Pe
dro,)' traerlos al rededor del Apostol S*
"Pedro , despnes c miulo esta cerimonia
al conuento de Virsrines de anla Ynes,
y ail i e ha'/ia de otra mancra.Las dichas .
monjas o los religiosos que seruian al di
cho monalcrio tomauan cada ano dos
corderos mny blancos y offrecian los al
akar de fancta Yncs3 en su propria csta,
al tiempo que en la mia e cautaua Ag
nus Dei,y estauan para recibirla osrenda dos canonigos dcsantluan de Letra,
y dauan los a los subdiaconos que los
kuacn al cpo que se criafen 3 y ellos
dauan los a las monjas, yhazianloque
arriba esta dicho , Onufrio Pambino en
su tratadico curioso delainterprctacion
de los vo'cablos Ecckasticos 3 hablando dcl palio di ze que oyaquellos corde
ros estan en el monasterio que llaman la
torre delEfpejo.Esto cslo que se offi*ece
" .
acer

: Litro tercero
acerca de los Arobifpos con cl pali
los ordinarios fueron los;,fti'Ongcs <ie S .
LikultX alguno quisiere aber mas cofas de este
proposito lea la Decretal,yveravntitu~
lo, de la auctoridad,y vfo del palio
JDe h -dignidad de los obispos con otras eosas
muy curiosas al'proposito^ que cfa es Co*
, tepiscopoXipVHL
'. "

Benito segn que parece por el concilio


que celebro S. Gregorio papa que fe hi
titula de la quietu d y libertad de los roo
ges ncgros,corno en otro libro lo .trata-remos nias largamente . Comunmente
fon mas los obi spos, porque en cada ciu
dad lia de aoer vn obispo segn que fe a
ca de Anacleto,y del concilio Niceno,y

A quarta diuin de la orden obispal como dte St


Yfidro es el fer o'bispov Esta
esla primeray mayor y mas

del concilio Laodiccno y y del Sardicen


se,y d la epstola de S.I)amalb,y S.Le
papa, y de otros muchos decretos y con
cilios.Y no fe permite que en villas m lu

Epi.^e.t,
capX
f*M7*
?o.
fe

antigua Gomo aquella que


emano dlos fanctos ozc apostles y
los ordeno Christo nuestro redemptor,
porq el ser patriarch&>primado,y arobi
fpo,no es fino o:ficio,esta es orden aun-

gares ruynes aya obispos porque no fea


estimada en poco la dignidad . Viande
habito sealado que es de roquete, pero
ei monge y frayle no han de mudar el ha
hito ni pueden traer roquete , como de

$J^n $
eph^dccQ
repis*
ep.S$.c. a.
J o.uc0rt.f9,

que algunos tienen que no fea orden pe


ro vo 'seria de opinion que es orden, por
que k yglefa Romana en la primera col
iecta que canta el viernes fancto0 que es
por el papa dize.Rognemo-spor nuestro
beatisimo papaN. para q Dios q le pu
fo en la orden de los obispos &c.Porque
cl papa Anaclcto la llama afsi y y las demasdiuiiones que ay,afsi como patriar
chas , primados , y arobifpos vinas fon.
officios y cargos que no orden , porque
&iestgmfi~ todos fon al cabo obipos.Tanto quiere
z7d nobre dczir obispo como vigilante o hombre
de ol>ijo. que mira (obre fu grey. Este nombre de
obispo hallo yo acerca de los Romanos,
muy vfado:y era magistrado en la repubiica,y fu cargo era tener cuenta con la
prouiion comn de la ciudad afsi de pa
como de las otras colas, segn fe puede
colegir de las palabras de Archado lufi ?o
f *

ello tenemos con cilio , y texto expreslb


ge*.
en derecho. Afsi como el patriarcha tic"8
ne arobifpos ukigancos,y el arcobif- ^n.mupo obifpos,assi el obifpb tiene otras dig
nidades degrari aufitoridad fubjelasa
,
fi.Afsi como los Deanes, Abades, Priores, Arcedianos, Capiscoles , Thcforers,Maestrescudas,y Arciprcstcs,de los
quales Hablare mos por fu orden. La election del obispo , y del patriarcha,o pri
mado , y arobifpo perteneca antigua--.
mente al clero y pueblo , afsi lo leemos
en muchos concilios , y aun ania de ser
eleio del mefino cabildo como lo nota
el papa Hilario en la epstola embiada Cp.y
a los obispos de la prouincia Tamcenle
fe. Y en otra epstola al mef.no Me tropo
htano dizclo mcuio. Y en in los con ci
lios Aurelianenfc . creero , y el Parisien cm,h
fe primero quieren que del pueblo y ele <?n*8" - f ,

nfconfulto en el titulo de Muncribus &


honoribus , y Tulio en fus epstolas ad
Athicum haze mecion de este magistradorcon nombre de obispo. Despus los
Christian os lo tomaron pralos perlados que rigen las y giesias. Al obispo per

ro elijan fu pastor.Boniacio ILordeno lttJ


quelacletion del obispo pertenezca al
clero de la ciudad, y la aprouacion fueffe hecha por el seor temporal de la mes
ma ciudad con el consentimiento y coil
firmacion del fu mino pontifico. Despus

teucee la jurisdicion de todos los clcrigosdeudistricto : y aun los mongeslcs


fueron fubjectos antiguamente,}' los pri
meros que gozaron de la essencioii de

los papas proueyan con voluntad de los


principes de la tierra. Espaa, y a tiene
por patrimoniales todas las dignidades
obispales , y asi el rey proueeJas tales
. pre-

De la fvepublka Christian a.
prelacias.Es vcrdad que sue disereteme
te otro tiempo de lo que oy vemos, por
que la coiumbrc de los paslados era q
nuicrto cl obifpoDeJ dean y cabildo esc ri
uian al rey auiandolc de la sede vacan
te, y upicauan le que les diele licencia
de elegir perlado,y cl concediala librciiente. Y assi cligian lo que mas les cuc
nia,y estofe guardo hasta el tiempo de
os reyes Catholicos , despues tuuieron
cil o s de la sede apostolica que pudicTcn
nombrar al que mejor les conuiniese5y
embiac al fummo pontikcpor la con7V.js./:i8- frmacion.La partida primera dize que
esta preheminencia ticncn los reyes de
Bpana por tres razones,la primera p or
que ganaron de losMoros toda la tierra,
y deshaziendo las mezquitas las hazian
ygleas, y enlugar de Mahoma sue cri
cl las hrado mie lro redeptor Iesu Chri
to. La segunda porque fundaron yglesuis obiipales adonde nuncalas vu o, assi
coaio en amoray Plasenia. Latcrcera
porque las dotauan ncamente y las enloblcfcieron. Saluo la auctoridad de la
ley , aunque es verd ad que lo merescian
ruiy bic niiestrosenores rcy cs por estos
re pectos,mas el derecho de proueer los
obipados5nunca la yglea eeedio esta
gracia a los reyes de Epaila depues q e
jrucconquitando de los Moros porque
ances tuuieron los Godos cite priuilcgo de que los cabildos auiaen al p ri n
cipe,y eoneilo tenemos^desto y can 6 ex
C*p.6<
preo que es eoneilo duodecimo Tole
tanoitey nando Eruigio enel an o prime
ro de su reynado. Ay muchas leyes y lagrados canones que disponen que los lu
d ios n u eu amen te conuertidos no pued
fer obispos, aunque esto se quebro q u an
do sue criado en obispo de Carthagena
DonPablo, eqnal por fer doctissimo
yquceonodo bien qnancicrtay verda
deraerala Christiana religion sue dignamente clcto , y tambie que venin por
lnea de varon de yn gran rey Chritiajio . No pue de fer obispo cl que ha do
infamado y castigado publicamete 5 por

157

clo,en la primitiua yglea hazia en publico cl pueblo su obiipo para que cada
vno pudieseauisar de sus defecios: o q
hbre su este, porc} despues iio fuee esti
madala Christiana religion enmenos3
viendo los Gentilcs , que tomauan para
obispos hombres viles y baxos, y ccrto
que oy se auia de mirar mucho en que
nofuesen admitidos hombres infmes
a los grados Ecclefiasticos ni al estado
monastic.Ha se vsado n la y glesia hon
rar a los obispos con ingnias muy. hon
rofas differcnciandolos de los denias , q
aunque en la conagracion y la auctori
dad icanvnos, parece que la yglea hallo que conuenia dar algunos alguna
preheminencia como es el vr delpalio^afsi como cl obispo Educnse en Fran
cia,y el obispo dcPodio ,y cl de Hostia,
por lo quai en los afsicntos y en los nom
bramientos publicosfon antepuestos a
los de mas,tambicn hall am o s poi" mmo
rias que el obispo Compostciano.3q oy
es cl de Sanctiago de Galicia 0 antes que
gozalc de la dignidad arobifpal siendo sufrganeojlleuaua delte de si cru z,
y si yua co el Metropolitan 0 y ua la suya
dclantc. Esta gracia le cncedio cl papa
Eugcnioi.Hallamos assi mcmo obis
pos cfentos como en Castilla,vimos a
los de Burgos-.q ya es> arobispoJLon,
OuicdOjCarthagena. El de Ouicdo.por
que aigu tiempo p'oleyola sill robis
pal de Merida3 y cl de Carthagena porq
tuio tambi.cn su netfopoliy sepao a
Toledo dcspues,dc maiiera que e le dio
a aqucllas yglesias este priuilcgiojpof
aueralgun tiempo sidp metropolitanos
o arobipales . A la de Lon ^.ceo^
Godos fegun lo dizen nuestras historias
se le dio por liotira qtie fiieTe esenta de
los metropolitanosjaJjLisgosjlohamii
cho que se le hizo esta gracia y n porlo
que agora dizen queporserciudadreal
y sercabea de reyno \ ms porque los
metropiis de Toledo 5 y Tarragona 5 0
aragocajcontendian sobre dequiense
ria Bui*gos3y por ygualar les h sangre se
U'

Libro tercer
a quitaron a ambas a dos. El obispo de
Pauia en Lob arda vsaua tambin de pa
lio , pero Alexandro III. le quito aquel
primlego, porque quiso mas auorccer
al Emperador cismatico y enemigo de
la yglcia que al sumlo pontfice : y esto
baste para en quanto toca a los obispos.
La consagrado del obispo comenco en
tiempo de los Apostles, y assi ay canon
expreso de ello en los caones Apostoli
eos, y despus el papa Anacleto cfrma
Cap. y.
este canon en fu decretal.
Acostumbrauase algunas vezes eligir
E!)L%1, ff.J.
obispos en los anti guos tiempos aun no
Lib. 7. cp.
14.0.3 epist. baptizados,y sin tener ordenes sacras,c
tra lo qual est los sacros cationes, como
parece por vna epistola de Celestino pa
pa^ otra de S.Leon, y lo mesmo mando
S. Gregorio en el registro y en Ja epsto
la embiada a Brunichildc reyna de Fran
cia,y el concilio Aqiiifgrancnsclo repre
hende speramente aproucchandosc de
la epistola deS.Hicronymo a Ocano,
por lo qual el papa Adriano reprehedio
asperissimamente a los Griegos, porque
ordenauan de obispos a los que eran se
glares: lo qual tambin reprehende el pa
pa Nicolao!, al Emperador Michael, pe
ro aunque es verdad que esto tengamos
de derecho y oy so guarde con codo ri
gor , toda via leemos de algunos sanctos
varones , que aun no siendo baptizados
fueron electos en obispos, assi como Nc
ctario, Ambrosio,y Tharasio,los qualcs
fueron excelentes varones en la y glesia,
como fe puede ver por Nicephoro en fu
historia ecclesiastica, y el ccilio octauo
general declarando este punto marauillofamente honra y fauorece a estos fanclos obispos , porque diuinalmentc fue
ron eligidos , como fe vio despus en el
prouecho que hizieron.
Desde el principio de la primitiua
yglesia se proueyo que nadie fucfc orde
nado en obispo hasta q tuuiese cincuen
ta aos, como parece por las constitucio
nes Apostlicas 3 mas despus viendo lo
fac cjuc viuin los hombres fe ceedi

que de edad de treynta, suesse ordenado


oconagrado, y que sueste de legitimo
matrimonio , y docto , como parece por
el concilio Lateranense , que se celebro
en tiempo de Alexandro 1 1 1. y aun esto ^ m.j."
ya en tiempo de sant Augustin lo vimos
quebrantado , porque el fue consagrado
de treynta y feys aos,ydcfpues muchos
aos adelante fue consagrado en obispo
Dumiense santRofendio que es en Por
tugal iedo de diez y niieue aos , y muj
despus el papa Bonifacio Octano conat
gro en obispo de Tholosa en Francia a
sant Luys hijo de Carlos Scgdo rey de
Sicilia y aples au no de veynte aos,
assi memo es prohibido que no puedan
dexar como por successif) los obispados
aunque de algunos obispos lanctos lee
mos que nombraron en vida obispos, pe
ro primero auia el consentimiento del
clero y pueblo. Assi como leemos en Po
idonio Chalamenfe que S.Valerio obif s4x
po de Hiponia crio a S. Augustin en obif Tom.i^
po aun viuiendo,y S.Augustin hizo que ,
eligiefen enfu vida a Eradiory el obipo*
Mileuitano,llamado Scuero5nombro ca
fu vejez obispo y como fe puede ver en el
acto publico que S. Augustin hizo quart
do el mismo crio obispo , pero esto per
mitise entonces por quato veya el cle
ro y el pueblo que aquellos sanctos obis
pos eligan los mefmos que ellos queri
yfabian cuenir a esta dignidad tan gr
de, por esto Theoteno obispo de Casa
rca pretendi ordenar en suiuceeslra
Anatolio que despus fue obispo de Lao
dicea, porque vio qu vtil fuera ala yglc
sia,aunquc despus no vuo lugar , como
lo dize Eufcbio en fu historia eccielasti
ca : pero desde el tiempo de los sanctos
Apostles fe prohibi que ningn obis
po dexasse fuccefor,ni aun a fu pariente
como parece por los caones Apostolicos.Dio la fancta y glesia a los obispos or r
namentos precioisimos para admini- 1*?^%,
strar3potque tienen apatos ncos,y cal-*
as preciosas 3 anillos > mitras 3 y bculo
con paitQ que cuelga dekporque como
"'"
fu os-

De la Repu b ica ChriKana.


suosfciocsllorar poi* los peccados del
pueblo ha mcnckr con que ihnpiar fus
ojos.,y todo lo que c ville es leno de mu
chos mytcrios que por no fer prolixo lo
dexo* Quandoel obiipo ela tan enferjno que c terne de lu vida, por la grande
auc-toridad de. la dignidad obipal- ofta
proucydo por los fanctos con ci li os, que
lea llaniado al g un obifpo para hazrl
las excquias , .como parece por el..conciCdH,4
Ho Valcntino de Epana , y por el Aurelianenfe segundo,y ha de ekir por lo me
nos vn dia natural lin fer epuItado,y
quando fuerelleuado a la yglcfia, no le
h de cubrir cl rolro porque la cara del
Pastor alcgrc en el aima a las ouejasy las
mueua a rogar por cl. Y cofa anti gua pa
rece cl fcputarJecon fus ornametosp
ti calcs como lo leemos en la vida de S.
Ansberto (>bipo.
Del obiipo de anillo, no hepodido
Olifpos (U
tlk t\iutn- decubri r i u anti guedad li fea mue h a, b
lo e que en tiempo de ( Ucmentc V.fe in
ttu
troduxo nuicho el auerlos, porque teni
do la corre cn Auif:on de J ;raneia,proue
yoque ningun earuenal aunque uefe
Swk.T-t dincono pudicc recibir aquclla dignn
dadino era obiipo , y porque acaelcia
que al tic. p.ipo que hazian las creaciones
no ania obiipado que darles, cchar ma
no de las ygdias qucchiuan en poder
dc los cncmu'os dela fc, v afsi les dauan
aque titulo, adonde antlguamente vuo
obipos,y aeabandofe lo q mando aquel
ponufee tu lo tocante a los cardenalcs,
le iroroduxo en clcrgosy frayjes que
desi'. an obi par y no abeu como 3 y afsi
ellaman obiipo s de anillo, porque no
tienen epofa ni ouejas, mas de que II
acaeeicre reduzir fe a la fe aquellasygle
lias taes/cran fuyas.
Tambicn he defeado faber porque
ha zen obifposde S. Nicolas mas no lo
he podido alcanar , pero no hallamos
cl porque fe dizen de ei"cfanto,alomc-*
n os hallamos memoria . que. en dias f ena
Judos c vaua antiguamente criar a vu
eglar en obifpo , y le hazian la corona y

io8

le vestian los habites ptifTcacs^y ac,iicl


criauavn patriarchajo aui lehazia i--or
rcgozijo, y cl concilio oemio gnerai
viendo cite abufo mando con rkor, auc
no e hiziee mas pena de graucs cen
suras , y clo balte para lo que teca a los
obifpos y su dignidad.
Tiene la yglcaotra dignidad que en
r-i_
o anti guo,. parce ia cola grande y es la pt que \m,
del Corepiicopo Este grado es lo que
propriamen te oy lamamos cura o vicariodel obifpo , porque cslomefmo en
Gricgo ( Corcpiscopo) que en Latin.vi
cari o. Afsi lo declaran los conci! iosNco Can.xxy^
cearicnfc, y el Antiochcno. Estos.pare CanJ.yAo.
cequeeauian atribuydo mas derecho
del que les cocuenia porque dauan el
Spiritu fancto con la nnpocion de las
manos conforme al derecho de los obif
pos: y asi hazian orras colas que perjudicauan a la Sacronct dignidad obispal,nopudicndoeilos hazcrlo, porque
c los son del nume.ro de los fetenta difei ,
pulos,y los obipos iicccdicron a los do
ze Apoitolcs,y asi ant Damafo viendo
el deiorden y atreuimiento que tenian,
ccriuio al primado de N u mi d i a,vn a car F.pifl^.To*
ta llena : mucha auctoridad, arguyedo s; ^ l^cau
iecomo por no trabajar cometia alos f ^'460*
iuferiorcs minitros lo quenopodiaha
r.cr conforme a los acros canoncs,y alli,
dize la aucioriddd que rienen los Corepicopos que es fer ecrdocs no mas. Y.
aiadc como no pueden ordenar a faccrdotes ni a diaeonos , ni a fbdiaconos3ni dar el velo a las virgines3 ni bendeziraitar3ni vngir lo, ni dcdicar.ygjeias eio cs edicarlas , ni da* licencia pa
ra que fe edilqucn, ni mczclaracriina
que es beildczir cl olio fancto , ni poner
a los ni no s crima en las frentesquees
confrmar3n recibir a los penitentes pu
blicos a lamifa3ni ernbiar cartas de sii-
pension ni defeomunion ni mandamien
tos ni otras colas de censuras o mandatos 3 ni bendeziral pueblo > y afsipone
otras cofas de las quai es vlauan ellos
atrcuidament,mas aunque el papa cra bio ,-

'Libro tercero
bio esta decretal toda via vuo descuydo
o cotumacia.-yassi despus algunos aos
hallando cl papa S.Leon que la coayua
muy estragada : escriuio vna Epistolaa
los obispos de Francia y Alemania ani
&Je los con, sndoles que mlrafen como en ausencia
fo/.Sco.
suya los Corepicopos edisicauan alta
res y conagrauan y glesias , y assi les dio
la instruction dlo que fe auia de tener,
siguiendo los decretos de los fastctos padres5per<) tampoco basto est diligencia
para desarraygar vna cosa tan mla,por~
que despus adelante el papa lun III.cscdio a los obispos de las mesmas prouincias reprehendiendo es de fu decuy
do. Tambi llego esta enfermedad a nuc
stra Espaa , como parece en el concilio
segundo celebrado en Seuilla .* addc ha
Can?
blando de la ignorancia de vn obispo de
Cordou a llamado Agapyo, que de hom
bre de capa y espada ubio a la dignidad
dize que permita como hombre ignora
te que los Corepicopos hizicsen alta
X0.5. <fc /o re s,y conligraen ygicsias,turo esta en
fermedad bien adeltCjporquc hallamos
wp.44.
memoria de fusexcessosenel Concilio
Parisiense, adonde cuntalo que hazian
3'deescQii. los tales obispos, y el concilio Meldene
da el orden q han de tener los tales Corepifeopos* Y assi quanto hazian estos mi
nistros que sueste del derecho dlos obif
pos fe boluia a rey tetar: de manera que si
ordenauan o conagrauan ygleias5o ha
zian otros actos p orifcales , eran auidos
por de ningn momento, como parece
por el concilio Metcnfc, y esto baste pa
ra este punto.
% De os otros grados Eccieftafikos desde el
sacerdote baja el deprima tonsura
Cap. IJs>
E la manera que en el cielo
ay nucue ordenes de Ange
les que estn continuamente loando y bendiziendoa
Dios. Assi quiso la yglcsta enseada por
d Efpiritu sancto poner m este mundo

nucue ordenes de ministros , que cada,


vno diferentemente siruicse a este mefmo Dios en fu y glcsia,estos fon prima to
fura5Hostiario5Lector,Exorcista5Acoli
to,Subdiacono,Diacono,Prcste,y Obif
po.Los Theologos no tienen por orden
la prima tonsura: los Canonistas si : lo cj
en esto fe puede dezresquccs primera
disposicin paralas dems ordenes. Tabien quieren que el obispo no sea orde:
de manera que ellos hazen siete ordenes
y no nucue. Hablado largo modo todas
fon ordenes, y la del obispo entiendo co
mo dixe arriba que es orden. Las mas o
porque digamos mejor, todas estas orde
nes emanaron de Christo nuestro seor*
porque laque llamamos prima corona
por otro nombre es dicha Pial mista, co- Dtft. i
mo parece por el capitulo Palmista,y co
ta que el seor hizo este offici o , porque
muchas vezes rezo los pfaimos de Dauid 5 y el Euangclista sant Mattheo dize,

que acabada la cena el seor , y dicho el


hymno que eran las gracias, fe fue co fus
discpulos al monte de las oliuas , y este
hymno dizen que fue el palmo de Deus F[lm,it,
meus rspice in me, y lo prosigui c los
otros nucue siguientes hasta aquel verso
que dize el psalmoi n manus tuas Domi ^lm,pl
ne, &c. Y asi podremos dezir de las demas ordenes5i quisiremos hazerlo,por
que el ser lector tambin emano del mes
mo Christo,porqhizo este ofsicio : pues
entro en Nazareth , y ley al propheta
Efayas en la Synagoga , y sentle enellu
gar publico adonde leyan la ley. El ofsici de dicono y presbytero , el lo insti
tuyo pues predico elEugclioy hizoel
mas alto sacrificio de todos los que hasta
entonces fe auian {aerificado que fue sa
crificarse a si memo . El ser obispo que
esla vi tima orden y mas preemincnte,t
bien tenemos lu gar de fant Pedro en que
lo llama obispo diziendoenfu primera
Cannica , Soiades fer a manera de oue C.
jas que andauan erradas: pero ya soy s
bueltas al pastor y obispo de vuestras
animas. Estos nueuc grados de las orde
nes

De la Repu>' ica Chriliana.


ncs tio ueron cn la yglcsia in.stituydos a
cab, ni cs cola modcnia 5 p orque luego
que vu o y glca y recibk ron cl Epiitu
lancto losianctos Apostolc$,eriaron mi
nistros para cl cuko diuino,de la mancra
que los Hcbrcos lo varon cncltcniplo
de Salom , porque cn los m i nistros que
cllos ordenaron, se cumplio lo que repre
sentauan los dcla vieja ley. Yo no quiero
detenerme aqui cn tracr tclimonios pa
ra esta verd ad, porque basta la tradicion
pero con todo Ican los canones de los
Apostoles,lcan las cpstolas Dccrctalcs,
y los Concilios , lcan a ant Dionysio
Arcopagita , Ignacio, Tcrtuliano , Cypriano , y a rodos los Doctorcs Gricgos
y Latinos y veran que todas las ordenes
que y o aqu i senalo son desde los Aposto
les, y pues e alegaran hartos ingares no
quiero can far al iector alprincipio con
dezirles adoucie ballaran cada co,pucs
donde alegare eltestimomo dl diacono
liallaralo demas.
Pero dcxcir.es todas las ordenes tutucroo -principio enChrilo y quedesc
para otros^porque elo es facil de prouar
para otros que trataran la materia a propoto , y vengamos a lo que toca a nuelro intento , dgo pues que aunque cl de
recio comien a de las ordenes menores
y que y o comece por las m ay o res, quie
ro proeguir este orden , pues en ello no
ay mnucnientc, y todo se sale a vna
aicnta,- Dcspues de la orden obifpal en
tra la delos presbyteros que son los accr
dots JEsta orden sacerdotal (como dize
tl papa Anaclcto en su Epistola Dccrctal)cs .partida en dos partes, en obipos
y presbyteros, k cjtial >ios ordeno e in~
tiray, y da la razon de quandQ,eoeftas
palabras. Yasabeys como fuer los Apo
DffcftM* j|()jcs ejigidos de Dios 5 y constituydos
mmL y esparzidos por diueras; prouincias a
rvrW prcciiCar,como comcnac a crcccr la
mies,viendo ci Senor coiflo auia pocos
obreros para ayudar a los Apostole sang
mento tenta dicipulos, los obipos tie
nch cl lugar delo-s Apostolcs d cl Scnov>

19^

y los prestes cl delossetenta dscipulos.


De estas palabrassc muestra la antiguedad de los sacerdotes cn la yglca- En
los principios como era nucuamcntepl
tada la yglcsia auia pocos prestes , y- por
cslo como dizecl mesmo Anacleto cnk
misma Epistola, assi como los obipos.
han de estar en las principales ciudades
y no en lugares pequenos, los sacerdo
tes han de fer puestos en las villas y casti
los, y otros lugares para que administre
los sanctos sacramentos . Distribuyese
en la yglca la orden sacerdotal entres
nombres y ministeros,conuiene asaber .
en face rd ote simplc,cn preste, y en Corcpiscopo,de todos dire m o s luego. Es en
gnerai llamado cl que cs ordenado de
misa. Preste, que quicre dezir,vicjo o
hombre de mayoredad, conlosqules
los obipos hazen su Sy nodo y gouiernan la diocc, y por cl oicio que hazen
de aconcjar son dichos Scniofes , o viejos que en el Gricgo son dichos presby1
teros,assi Tcrtuliano en su Apologetico
dize que enla yglcsia gouernauanlosvie
jos,no por prccio,ni alquilados, mas h
cogidos por vida y costbres. La yglca
Ko m an a como la que tcna mas coas
en que ente n de r entre los sacerdotes o
presbytres : senalo preste mayorquecs
cl que oy lamamos Acipreste,al quai er
subjctos los demas prestes. Este admini
straua antiguamenre con fus corn paneros el oHcio que oy hazen los pentci
rio,y prouey olo cl papa Simplicio^ cor
molo dize naftafioBibliorhcci'ioen
estas palabras, Simplicio cstituyo enla
yglca de S.Pedro y S.Pablo,y Laurencio,que por emanas assistiesen los pre
stes para los pnitentes que venian r y pa
ra baptizar.Estos cran Hamados presbyterios de los pnitentes , estas prestes no
los y en Rorna oy de la mariera de ent
ces , porq el Archipresbytero o Aci p re
ste es vn cardenal , y es dieho penitencia
ri o mayor , y los demas que administrai!
los officies son Hamados penitenci arias
menores, pero enla vniucrsal yglefatoCc
dos.

Libro tercero
nf, . dos los sacerdotes fon llamados prestes,
plhllhn- Esla diSnidad dc prcsbytero la mayor
Jft
^ " de todas siete c ygual a las dems en vna
cofa,que es en cagrar el cuerpo de nue
stro seor Iesu Chnto,porque en quanto a esto no tiene mas poder el papa que
el que administra los de mas siicramentos,como fon el del baptifmo , confefsio
Eucharistia, Estrema vnction , Matrimo
nioja Confirmacin ni ordenar no per
tenece al simple sacerdote mas al obispo.
Los antiguos caones disponen que fea
el qtte ha de ordenarse de edad de treyti
ta aos , aunque despus fe dispenso que
fueTe de veyntc y cinco,y han los de or
denar publicamente para que el pueblo
pueda dezir fus defectos si quisiere, y los
priuen de la orden si lo merecicren.Def
de la pnmitiua yglcsia comentaron a or
denarfe en las quatro temporas,yen dias
de penitencironlo dxe.: En tres miniDistinftQu sterios y grados fe distribuyen los facerdelfimpk dotes3 en sacerdote simple , que es el que
mm ^5 4 110 ^ene mas que celebrar aunque tiene
ya poder ,de administrar como el preste.
Llaman los Theologos a este que tiene
otfestadjpero que no tiene materia enq
la executar. Dauafele quando era hbra
do preste en la y glesia 3 aquel que oy lla
mamos cura que conoce de los feligreses
del pueblo,y era electo y nombrado por
el pueblo. Y este es el segundo nombre
del sacerdote quando no solo es simple
sacerdote 3 pero paisa a ser cura. De esto
tenemos testimonio enPosidonio disc
pulo de fant Augustin.EI qual dize de fu
maestro que fue tomado del pueblo por
fu preste, y oy en algunas partes del obif
pado de Calahorra elige el pueblo k\ cu
.ra, y csirmaJo el obifpo,y lo mefmo pas
sa en la villa de Mondragon en laprouin
cia de Guipuzcoa,y en otras partes. Es
tos siempre fon de mayor dignidad,por~
4 les es encomendado el rebao adonde
administran , porque a fu cargo queda l
administrar los sacramentos , porque tie
nejurifdiction para ello : puede repreh
der a los clrigos qu no administra en

la ygcsia,como es razn, y dar peniten


cia publica a los parrochianos que no
oyen mi isa> o no hazen lo que deuen , y
de las otras colas mayores ha dc dar ra
zn al Ac i preste, que es otra dignidad
de la qual hablaremos en cite capitulo.
Tenemos el tercero nombre y ministe
rio de sacerdotes que fe llama Corepifco
po,del qual hemos hablado en el capitu
lo pafado,y por eb no digo aqu mas.
La orden de dicono tuno principio Dimnu,
en los Apostles: dlos quales leemos en
los actos de los Apostles 3 q como ellos
estuuicslen ocupados en la predicacin
escogieron siete varones llenos de toda
virtud para que si rui estn en las cofas do
mesticas y de cafa , porque ellos fe ocupafen solamente en la predicacion,pero
ellos aunque hazian lo que les era man
dado toda via predicauan y enfeauan,
principalmente S.Estcuan,el qual co ta
ta fuzia hazia esto q perfeuero en predi
car hasta el martyriojos dems tambin
fueron fanctifsimos varones,faluo el Ni
colao aduea Antiocheno ; el qual dio
en mil errores, y fue herege. Es el nobre
de dicono , en Griego lo que dezimos
en Latin ministro - fu officio fue en la pri
mi ti u a y glesia feruir a los pobres y viu
das y darles de comer acxemplodelos
Apostles, como parece por las constitu
dones Apostlicas , y S. Clemente en la Lik%*ti$*
epstola embiada a Sanctiago , y lo mesmo quiere el concilio quarto Carthagi- eP*fl*u
nenfe. El papa Euaristo cri o en Roma o~
tros siete diconos para que ayudafen a
los siicerdotes a predicar y administrar
los facramentos,y para que dicfen y pro
ueyefen de lo neceario a los pobres y
viudas dlos bienes q dau los feles y de
los theforos q ofTrefcian a la y glesia , co
mo parece por fu epstola Decretal , y pa Eftj.u,h
rece q no quiso la ygleia mas numcro.j
. *
aunque fuelfe la ciudad muy grande,comolodizendos concilios Neocefarien- (af
fc,y Aquifgranenfe. No tenan los diaco cap*6.
nos en Roma lugares diputados para ad
ministrar fus offcios, pero el papa Fabia
no

Dcla RcpuMica Chrstiana.

200

no es seialo ctettos lugares que cran lia


mados diaconias: los quaks cran hospitalesy casas <londc^ se acogilos pobres
ncccsitadp.s.s y cadavno de aqueilos dia
conos prsidia en aquellas casas, y .mira-?

el diacono da en ! as.manos del faceftdte


el sacrifico que es pan y v'ino ,di go la ho
stiaycaliz. -Pizenel. Langeiio apiicblo , y pueden prdiear y foip.tiztami.au
senia del presbytcro , -son. ordepad's

V;*

u a por las limosnas que e dauan, y las di


stribuya dando cada .diaconia lo neeeTa
rio a los vezinos pobres , d i gain o s de su
parroclua ^.allcgaue estas limosnas aile
de de lo que ofreeian a la yglea por los
subdiaeonps>]ps qales yuan por las ca~
sas de los Christianos rieos, y que co pic
dad dauan hmosna a los orros pobres
Christianos,y ellos dauan lo que trayan
a los diaconos para que lo reparties! en.
Era electo por mayor de estos diaconos,
vno por detcrminacion dcl obispo,clcro
y puebio Christiano 3 y este era dicho
Arccdiano Cardenal5o cl principal -di^<ono,dc la ma'nera que se Uama Aciprctc cl mayor de los presbyteros. Eo,tiei

por man o del obispp. : Comiinmente se


vso este mini stno de diaconos en l
y glea por todo el mundo desde lossanctos. Apostples; yaunque hazian offlcio
de liospitaeria tambien admirni strain
enelaltar quandp el.pontifee deaia-tnif
a,como parece porsant Jemente$y S.
Anacleto , y Ignacio en la cpistola a los
Tralianos dize , qucant Esteuan siruo
de este oficio a Sctiago cl mcnor,y Timotheo y Lino a Paulo , y Anacleto , y
Clmente a S- Pedro. No podian fer or-?
denados antiguamente los diacpnosha
sta que teni veynte y cino aos , como
parece por los Concilios Carthaginen- Epif.t. 4$%
se .111. Agatensc,toldano segido., Vor ^9*

podesantSyluestrcconstaaur Arcedia
no, y diacono mayor : dcpues adelante
fueron en Rom a criados mas diaconos

maciensc,.y Arelatnse terce ro. , . , , W1*


Al; diacono succde cl subdiacooo,
esta orden aunque es delas mayores,es idp[u ? '> '"

porque auia gran numero de ieles , para


que adminihraseii los hospiuiles que y a
c sundauan,y fueron catorze, y despucs
llego el numero a diez y oeho> llamauan

mnorquc la dcl, diaco.no,porquc cl sub d,6<;. " '


diacono irue al diacono , y cl diaconoa m/m.
los sacerdoces. De la sagrada escrptura, SMacq*
no sejaca la. antiguedad c instituto del HO'

se vnos . diaconos regionarios 5 y auia


otros quatro dichos Palatinos,los regio
iiarios eran dichos assi , porque eruian
a las parrochias dcRoma que ellos Jlam
regioncs, y los quatro Palatinos,porque
assistan en cl Latcrano , y palacio papal
para fru i r al pontificc. Antiguamente
auia tambien diaconos testimoniales,
los qualcs eruian dcacompanaral obispo quando predicaua. Tambien lecinos
,cn la vida de sant Gregorio escrip.ta por
uan Diacono Vque este ncto pontifce

suhdiacono: pero consta que desde eltif


po de los Apofcoles vuo cle gsado,por-*
que fane Ignacio en la epistoa a los An-*
tiochpups haze mencion del subdiacono, diziendo que lc akiden.a los presby
teros diaconos y subdiacous^.fantCJq ^ j,
mente, eniendo a Santiago Hiroso
ly mitaao sombra ubdiaconos.kasela
epistoladc An acle to. a to dos 1 os cfps
y hallaranc subdiacono El papa Fabia
no en la epistola primera los nmbra , y
Canon Apostolico exp^esp ay,adonide i *-Arii 41*

crio muchos diaconos y lubdiaonos pa


ra el seruicio de los hopitalcs adondc se
^cogian los pobrcs.De mancra que la or
den de diacono era scruir a las necessida
des de los hofpitalcs y pobres.y darlcs lo
necesario.Mend desto dpucs laygle
siaproueyo de que administrasen ene
^iir y siruicflca a los sacerdQt$?porquc
"
" " ' .

haz.e, mencion de subdiaconos^enksc


stitucio ns Apostpl cst$ de iant Glemen n^^,
.t;, ay meinoriardeifoWaeoax debaxo
de nombre de Hipodiacono, .y confirma
se seryna.mcinas(cos^l subdiae'ona que
c hipodiacorio por lo que babla de esta
prdcn^jconcilK>:sextogeneral/ramfe On^t*
ilarjiado cl subiacono suuplejnient
...
Cc 1 .. mini-

Libro tcrcero
Vb+t.\i. miistro5y sipreseentinde por elfbdiaconato , assi lo; toma laeonstitcion
Apstolica,y cl concilio Laodicen0
; La causa de no hazerse thta mcn.cio
ks como oy S es porque omo no se
cantaua cn la prlmitiia y glcfia eiangeilo ni epistola en a mifa no tratauan de
subdiaconos para el Tinisterio de que
oy ru, ni sue tenida por orden sagrada
ni lcati senatedoa subdiacon offcio
particulr como oy lo tiene, fluoquc
era orden clrical dstincta delfrcYcomtipueblo -Christian. Despus sue
ayuntd al seruiciodel diacono:al quai
ha de administrar y seruir. Leemos que
elpap anr Fabno cro y constituyo
ere subdiaconos cnRoma,para que ayu
dacnalos stete notarios que seriiiian
las vidas de los martyres quepadescian
en la perscution, porque nt Clcrricnte papa proeyo de estos notarios, y co
mo crecian las marauillas y h^nS'de
aquellos peleadores Christianosparcsttk'^ i u ciole al papa Fabiano que era necesaria
mm. la.
ayuda para ello : y assi estos inquirian
por las regiones o parrochiasvcjuies
eran prefos,quales liartyrizadSj -a'; <|i
desterrauan, y quantos erllc'imdo^tra
bajr en las minas y obras relet ^fefpues fueron cridos subdiaconos Bsilicarios o regionarios , porque sruin a
lasygleias y parrochias , y cmofinst
tuyeie que enlamisse dixc epistola
p ara.que assi con mieistros se hiziese
aquel acto tan solemnc con mas rnge^
std , rdenaron los farictos pd^s<|'
el tbdiaconodixesc la cpistoa qt fipresc dizcdevnpedao delos^phe^
tas,yde las canonkas,y pstoas de nt
Pablo,y desde enfonces se recibk>rlroffi
cio ^eiubdiacono por ordefrMyr^
anadieixm de aliadblre trosflypoir
quevmese en &tivtQon&to'f[&>
fiaSidcRowcatorzcfufedctb^yllamauan.iosei subdiacon de a' prmr
tegioa^fubdiacono de la cgunda,fpti~
nyoawa En Anastaio Biblo.t%ilio'keriutede vnMtt'ubdiacri^i
huai . - .* .O .
'
'.

primera rgion , y hablando depapa S.


Syluerio (en cuyoda ecriuo este cpi-*
tulo) dize que uia ' ubdicOiios; bailicris , los quals ferui al papa-eh lame
fa y en casa , y de lletir la cru z delante*
hallase tambien mcoiria de archisubdiacori en el Concilio Antisidrense, Cap.6.
y como dixe hablando delos Cardenales tambien vu o "subdiaconos cardenals, como se vec en aqucllasconstitucionesdeant Syluestrc y ConstantinoMa C<tpM.t$.
gno ,y esllaniado asi , porque es cl nia- con.ftl.^u
yor de todos los subdiaconos , llmaitan
se subdiaconos blacionarios3porqiie
officions dar el agu- y el vino al -diacono , y seruir de agu manos t'Obisp
o' preste.
Despues vienen las otras ordenes me Actlt*.
norcs llamanse assi'porcl ministerio me
nor que vsan en la yglesia,el mayor g rado de los quatro es el de los acolitos. El
nombre de acolit es Gricgo, que quieredezirtanto como cl que es cstante en
vna cof y pcreuera no temido ks ame
nazasni otro tormto algnno.Los Stoicos philosophos erdichos acoliros,por
que te ni an por cesa sea m u dar la sentencia y cl parecer.Layglesiatomo este nobre para aquestos mmistros que aunque
no sc allegan a las cosas lagradas tampoco so n de echado s . E s diinco ocio cl
del acolito que el ciel subdiacon: su ofr
cio suc emprc ad crear 1 o s n rel es de
altar.3 y pner frontales y cuccndcr can delas y tener las en las manos quando di
zeel ciiacoio cl Rnangclio. Sicinpre'ruuo la yglea Romana acohros para' las
yglcas yfacro pakeo5para q n ado espo
tirc'e clbra: y oy son honrados cn'l cu
ria Romana , y go z an' de niuchos pruile
gos y esencioncs. Los Exorcistas tiene Exorciste
cargo de cojurar a ls demonios eiiel no
br de Dios 5 y co fus exorcifmos queya
la yglesia tiene orderiados lanclamette
ech los demonios de los cuerpos hima.
nos,este offcio hizo primero el rey Sl
mon5anque entees no site pcr'fct^C
m defpes q el hijo d Dios vinoy porc}
huyao

De la Repblica Chrstiana.

Cdn.90.
tt.u

huyan del y 1c auian gr miedo como co


sta de muchos lugares dclEugclio?estc
officio es antiguo , porque S. Ignacio en
la Epstola a los Antiochenos lo n obra,
y del ay hecha memoria en el Concilio
Carthaginene quarto , y en el Bracaren
fe segundo , y en cl Aquisgrancnse en tic

po de Ludouico Pio.
Ai Exorcista succde cl Lector,el quai
79' *
administra
el officio de leer las propheletfor
oas y libros sagrados en laygleia.. En
Toledo he visto vnos clerizones que lla
man lectores que lee las legiones en los
maytincs , y fin duda este meino officio
hazian los desta orden entonces. Al lector succde el ostiario o portero. En 1a
ley.vieja leemos que auia quien guardauael tcmplo,y el Sanctuario y que no en
tralen enel, nosotros tenemos en laygle
a este officio para echar dlia a los des
comulgados y hercjcs,y a los que no son
de nuestra religion. Danlc quando le or
denan vnasllaues para que tenga cargo
de abrir y cerrar laygleia , y guardar las
cofas que estn dentro. En Toledo estan
en el coro en las vltimas llas dos sacer
dotes para preguntar a los que quiere en
trar en el lo que quieren, o que buscan y
ruen segn he sabido de ostiarios, de
manera que lo que noie puede guardar
all en las puertas de la yglea guarda en
el coro. La vltima orden es la que llaman
Prima ton*' prima tonsura o corona: ya dixe a tras co
un*
mo los canonistas la llaman orden 5 los
Theologos dizen que no lo es mas que
cs primera disposicin Dende este gra1
<lo adelante llama todos los ministros
dla yglefia clrigos , que quiere dczir
suerte del Seor y deriuada de esta di ii 6
lkyv^ 2% Griega Cleros,que es fuerte. Dizc S.Yi
dro en fu s E riumologiasj que cree que fe
llamaron los ministros de la yglefia assi5
porque S.Matthias fue eligido p.or fuer
te en Apstol 3 cl mcfmo S. Yiclro pone
Ufis
en vna Epstola a Lu difredo que esta en
el Decreto 9 que entre las otras ordenes
y orden de Palraista^iicyo etcoqm^
cs lo mefmo que cantor 3 porque ej ofK

201

ci del cantor es contado por orcien,co~


mo parece por S. Ignacio enlaEpistoia
a los Antiochenos, porque afsi toma es
te officio el Concilio Turonico segudo, f
y el Ccilio Laodiceno tiene lo mesmo, rf' *
y asile podran traer otros testimonios
de esta verdad. Con toda esso hallo en la
yglefia otro ministerio que es grado y or .
den , y por ta) lo pone S. Hieronymo en
la Epstola que fe intitula de los siete gra
dos de la yglefia , y cs sepultarlos muertos3adonde dize mucho bien del tal officio,y trac el origen desde Tobias,el qual
como consta de fu libro acostumbrufc
pultar los muertos , y dexaua de comer
por darles sepultura, no he leydo este mi
nisterio en otro lugar, y aun esta Epsto
la se me hazc sopechosafi es de fant Hie
ronymo.
.
r

% De Ias dignidadesy osfictos que ay diJlinBi


en Uyglcfut3y defu tintiguedad,y quanclo cp
manaron. Cap, X,
,,
.

g^gv^
ClH^^li
fi
pg^g*

V S O la ygiefiaRomana
Cm ^ ^a^ar algunas digni '
c^l^cs Y ffi.cis horados para honra della y authoridad
dlos perlados i y para que
vuiese alguna diffrencia ntrelos mis
mos clrigos, y tuuiesen las vez es del
obispo en su aucncia , y vuiese quien re
presentaste authoridad en las yglesias,co
ro y cabildo, y en la Sede vacante , por
que si todos los,clerigos fueran de ygual
authoridad y preeminencia no, pudiera
fer fin o que cada dia vuiera inconuemea
tes y deorde. Pero mirado los.anrigu6s
.j
padres esto, proueyeron con maduro c '
< ,
ejo que vuiese dignidadessyofsicips.en
tre el clero, y que e diferenciaren vnpf
de otros. Dcspu es del obifpo,sicmpre ha
tenido el primer lugar el Dean.ps la an- eAHm
tiguedad del Dean grande^ porque del fe ^ t\;
haze mencin en el Concilio Agath.cn- dist. jo.m.
{.3 de donde parece que es cofa antigua in uptu
e/^ ia.yglcsia* No tuno principi la digni
dad de Dean entre ios clrigos mas er*r

Ce i
tre

Libro tercero
tre los monjes, como o muestra sant Au
XiS.w. tu gustin cn e* dc MoribusEcclesise , y sant
upai " * Benito en su rgla quiere que. en su monastcro aya Decanos. Esta diction t)ePar.t.l^t canus no le deriua, como lo dize la Parti
mi.66
da: de la vejez y canas, mas de este nume
ro dccimo porque los que goerhauan
con este titulo tenian folamente a cargo
die z fubditos , y de aqil llamo Tito Li~
uiofus diez libros de la historia Rma
na Decadas, porque cda vna de llas co
prehendia diez libros,Ymucho ntes en
tiempo de Moysert s vfarn los Decanos^porque letf dixo a Moyfcfi viendo
!o despachaf s peytos con tanto traba
jo,que pfquyeTe de oydores y salas , y
nombro Decanos.L dgnidad de Dean
no es comun cn tdas las yglesias , por
que muchasvfan de priorcs , principalmente aquellas que son de canonigos rc
glaresque hazcn Vida comun, como la
2e sant. Saluador de aragoa,y la de P
plona5 que por respcto de viuir n co
munidad tienen vn prior clecto de entre
fi,y alli llmn priof y cabido, como en
otras Dean y cabldo* Assi vemos que la
de;Om:aun reti'ene la athoridad de
priof, pr'qiie no lia mch tiempo que
se hizo claustral y esenta de la vida reglar,y y viuen muclias yglesias que tie
nen dighdad de prir assi cmo la de
"Burgs^pero'y comunmte tdas tcn
Dcanes:,cya'athoridad es grande, por
que "despus del obispo el tiene el primer
i
ugar,el propne en cabildo, y enlas escnpturai que s hazen,sirma l primrdj
n,eMik que es vha de las partes grands para fer
mione.de cf d mayf atoridad en vna comunidad:
ficio Ugati, como lo toca el ArcedianoiTiehe el de
'en su ygesiajiirifdicion ordiiria sobre
los derigos, y assmanda en ella y llama
a cabildv Este priuiiegi se h dado a la
.t
' taldigndad deantigu', y la cstumbre
ha mtrduzido aunque de derech co
hfrdspte'del obispo el Arcedianotie
:iie:el"^rjmefclgariComparecepormu!chs tefts dederech. De esta mfma
athoridad y jurifdicion son los priors

adde no ay Deanes. La causa de llamar


a esta dgnidad Dean en las yglesias Ca
thdrales, fiie porque como a los principios eran pobres,poni no tas que diez
canonigos, y dauan les allende del obis
po quin prcdiese entre cllos, y dcl nu
mero de los canonigos tomo nombre cl
officio y dgnidad. Esta Dean bligdo a procuvar el augmento de f y gsia,

y resistir al obispo cn aquello que es con


trlsiibrtades della,y fus pruilegos5
y el que esto haze mira bie por ii officio
porque muchos obispo s no tcnicdo ojo
fiiio a fus intresses destruyan las ygle
sias , principalmente quando venian los
perlados etrangros a nucstra Efpana,cj
no tresquilauan ho rcpelauan,y assi los
Deanes cn talcs caos deuen con gra zc
lo mirar por la yglea y su prouccho , y
como dize Koderico Zamoranense cn lu

fJJ

Espcjo de la vida humana : cntonccs haxc bien su officio cl Dean quando rsiste
al obispo cn las cofas que van contra cl
derecho dclayglesia.Creo que si aigu n o
en Espaha ay que aya representado bien
este officio es el muy illustre senor Don
Diego deCastillaDe de la anctaygle
sia de Toledo, porqu no creo que ay ho
bre en las yglesias de Espala ms zelofo
que elen lo tocante al culto diuino, y p a
rce que nucstro eior con gran p roui de
cia lo proueyo afsi,porque como cstuuo
muchos ailos que no entraua perlado en
aquci coro,quif proucer de vnb que mi
rasse por el cmYo dittino y por la s otras
cofas tocantes a la gloriay csplcndor de
aquella sancta ygkjque es la mas bien
seruida y con nias cerimonasreligisas
que ay enelmundo,y todas las-d mas
pueden aprender dlia. Los concilios Se
noncnscy Colniense , mandancon mu |,c *
cho rigor que el Dean siempre assista en
el cfo, y que mire que el clcro'cstc orde
nadamente, y que reprehenda con feueridad el desotden que vierc.Halo que el
Dean de Venecia vsa de mitra y baculo,
por preminencia y* gracia de Alexan
dre Quarto, urique el:dc Tkdo tambien

De la Republca Christian.
bien via de la mitra coulas demas digni
dades, pero es quando assiste con la robipo.El de Tude'la.enNaiiairra,es cafi
como obispo, porque dntr de su j u risdiction , no rcconoscc a nngun pcrlado^y assi s la dignidad tercera de acjuel
rcyno cn,trela?:ccGleasticas.. .,,
. Despues de Dea%d- ArceJiarm e.s'd
may or y p ri or de los diaconosresteauncj
no-tienela.primeravjSHa.yilugar mas anti
gio que ell)ean5-per,icne mayor juris
cliction3porque comp.-diz.e elppa Anacleto en la Epistola a tods ls obispos:
cl Arcediano y cl diacono son ojosdcl
Epijt.i. m. obispo , y lo mesnio dize el papa Euarito,S losArcedianos vicarios delos obi
spos, y assi vitan las y glesias de su Arce
dianazgo3y tienen audicnja,yeonoceii
de mchas cofas tocantes l bipado..
Son obligadosa prdicat a fus fubditos
y enfenarles que seau clcrigos fibios'y
vimu>os,u offcio es cxaminaralosq
se ordenan l aben lecr, cantar, y latin^y
halos de prefentar el delte d cl oblspo5y
quando e prouee algun bnficie ha de
ler p or medio del Areediano:el quai exa
mina al que se opponc > y lo ha de presen
tar al obipo , y quando quiere cl obispo
proueer de Aci preste que es el mayor de
os saeerdotes en rierto distrito 3 perceneccal Arcediano hallare prsente con
cl obispo^ porque es vcario del obispo y
arcediano. El Arcediano puede descmulgar y poncr entredicho en su Arccdianazgo3oy muy poco desto se guardaaimquc esverdadque tienen fus audiencias. No ay solo vn Arcedianazgo
en el obifpado,mas ay dos y ti cs 3 y qua
tre, porque aytid al obispo,pcro la ygle
fia Cathdral tiene vno , que es el mas
principal 3 y los demas tienen jurifdicti 6
en fus clistrilosjpero tambien les dan si*
las en la mefma yglcsia Cathdral. De
ant Athanasio leemos en el Mctaphrailes que sue Arcediano de la yglca Ale
xandrina. Puedese preciar Espana que
tiene vn Arcediano el m as rico que ay
m.cl muudo5que es el dela y glesi de To

202

ledo, pues es cierto que liega a te ne r ca


treynta mil ducados de renta.
Assi como la yglca proueyo que des CaffcoU
pues del obispo3y n u audiencia vuiefce Dean para que conuoeass el cabildo,
y ordeno Arcediano, para que le ay u das
se a lleuar la carga obispal , assi tambien
crio dignidad para el eoro y adondefe
hz el offfcio ditiino 5 para que se haga
con toda. solemnidad y quietud , y a este
ilamar de diuersa manera. En vnas ygle
fias llaman aItaLChantre,y enotras Ca,
pifcol, y tambien Primicerio 3 el offcio
destos es entonar los eantos3afsi en el co
ro como en las proeefsIones*Estan subje
ctos a cl los Acolitos,lectores3 y psalmistas, porque estos afsisten mas en el coro
o adtini'stfandyo cantando. Su offcio <ti&.*f.t4fi
y ministerio esta deciarado en el derc- ptrleft.
chojque tan antiguo se a el cantar , y este
offcio de Primicerio 5 cosa. aspera sria
de pro,uar3por no auerlo escripto de pra
poito los antiguos, mas con toeb est
quando tratemos del vfo del canto en
la yglesia.y diremos lo que ay n este
puoto. :. '
DcspUes del Capiscol viene el offcio1 jy^ert^
de Theforero> que es lo mefmo que facri
stan, este guardatodaslas cofas agradas
de la ygleia, assi reliquias como cruzes,
y ottos vafos prccioos , y la demas pla*
ta y oro que pertenece al cuko diuino^
los ornamentos y libros , a cl pertenefee
hazer que la yglca este lmpia,y adere*
ada y proueer de cera para el altar , c
encieiio para el facrisicio3y de azeyte pa
ra las lparas , y en fn mn guna cosa por
chica que seao grande que pertenezea
al ministerio de layglesia dexa de pertenescer le a el. El papa no llama Thesorero al que haze esto,mas sacrit que quie
re dezir tanto como guarda de las cofas
sagradas.

Defpues del Tlicsorefo entra cl Mae Matflt**


strescica , que es tra dignidad por fi [ckU,
principal eu la' yglea 3pero mal vfada
y por<luc nan dexado lo que importa^
rit mucho cxercitar,y toman lo quelrac , . ' ' is
Cc 4
conE*

Libro tercero
' consigo tocia honra. Es pues la dignidad
de Maestrescuela poner maestros que en
seen los nios a leer yescriiiiry ctar,
y detie corregir los libros que siruen en
ayglesia , porque no fe lean mtiras por .
verdades y est uios y buenos para que
en el choro y altar no aya falta. Antigua-r

mente las escudaste los muchachos esta


uan en las puertas y cimenterios de las
ygleas, y deuriafe vfar oy porque crian
do los entre las imagines y anctOs , en la
nccefsidad defend estn la yglesia adonde fe criaron, y no ay que dudar sino que
siempre tienen gran reuerencia y affici
ala yglesia y es bien que los vistan de
aclitos y es denlos incensarios y ayuden a mista para que assi sean mejores
Christianos. Yo quando muchacho en
mi ciudad deLogroo apredi en vna par
rochia de S.Pedro,y jamas despus aunque me pastaron a otra escuela fuera de
Ja yglesia quise estar cnella,porque tenia
cobrada grande afsicio a andar entre los
ornamentos sagrados, y aun deuriafe mi
rar miicho,qUales maestros han de ensear,y que vicios o virtudes tienen, porq
los nios aprenden facilmente las cost
br.es4e su-s.:niastrs 5 sifn iracundos , si
jura o haz otras cofas no tales, y qudo
e hallaste maestro clrigo sria' gr cofa ,

que hiziejfe este officio.Esto ya lo ha ouidado los seores maestrescuelas , porq


es negocio de poca authoridad. Tienen
otro ofsicio juntamente con esto , y es q
da los grados en las vniuersidades , y ha
de estar a ios examines y les pone los bo
netes,y dan facultad de leer publicamen
te qualquicra de las siete artes liberales,
En algu as partes llama al quehaze este
ofsicio Cancclario*En ayglesia Alcxan
drina en Egypto,comeno esto primero
porque suela primera vniuersidad Chri
stiana que vuo en el mundo, como lo diremos quando fe hable de las vniuersida
. <ks,y el primer maestrescuela fue Ptheneo,y a elfucceclio Origenes , y despus
Clemente Alexandrino.
cipresie. . Succde al maestrescuela el Acipreste

que es lo memo que preste mayor: esto


es porque precede a los dems facerdotes simples. En algunas ygleas Cathedrales ay dignidd de Acipreste : y tiene
filia entre las di gnidades. Estos tienen
en Iayglesia j urifdiction sobre los dems
sacerdotes , pero os no ayAcipreste de
esta manera . Lo que vemos cn;eto es
que de vey ntc en veynte lugares o mas o
menos ay vn clrigo que fe llama Aci
preste , el qual suele tener audiencia tres
dias en la semana, para si algn clrigo
de sujurisdiction quiere '.pedir a otro al;
gima coa,y yelo y puede sentenciar , y
quando los Obispos embian algunos
mandariiientos por el Obispado embian
1
losa loscprestesyy el llama a los dcrigosavn lugar adonde puedan couuenir mas fcilmente , y lee lo que el obifpo manda , pueden decomulgar , pero
esto fe entiende si ay costumbre de ello;
porque de otra manera no, porque aunque es!'verdad que el Acipreste tenga car
go de almas , no tiene la jurifdiction del
foro contencioso , sino el penitencial:
sobre lo qualay exprefo capitulo ende"tedio. Y el Abbad Panormitano lo toca muy largamente en el capitulo , Si
quis contra clericum , y en otros de os- t^^t.t.k
icio ordinario. Esto es lo que hepodi- MW4a.
do hallar de las dignidades mayores y
menores que las ygleas Cathdrales
tienen.
Hallo tambin otra dignidad en las .bUL
yglesias Cathdrales que es Abbad , asi
vemos que ay en Toledo Abbad de san*
cta Leocadia, y en Burgos Abbad de Ga
mona!, creo que emano esto de auer sido
primero aquellas dos yglesias de Canonigos reglarcs,adondc viuian en comn
y tenan por perlado al Abbad , assi como oy tiene ant Ysidro de Len , y lo
tuuoParraccs pocos dias ha. Y aun Ron
ccfvalles vio de Abbad algn tiempo,
como parece por la historia del rey clon
lun cl II. de Castilla aunque oy sellama prior. Y esto de sanda Leocadia pa rece ser verdad 3 porque en tiempo del
Arco-

De la Repnbl ica Chrstan.


Ado de. arobispoDon Rodrigo , tuuo canoni39.0.144 gos rgltes de ant Augustin s y a 11 11 en
cl concilio Toledan e rma Abhad.de
an&a Leocadia^y Gamonaltambi suc
y gle fia collgial reformada y au n no fal
taquien diga que ehiuo algun tiempo
alli la ygefia Cathedra! de Burgos . La
antiguedad de A b bades es grande porq
en tiempo del gran.-Cstantinolos vuo,
p orque iant Antonio sue Abbad y otros
muebos por aqiiel tiempo en los decrtos con gran infnidad de monges.Crio
se esta dignidad para ellos , y era lamas
baxa y mlma de todas las Ecclesiastcas
como parece por el Concilio que celcbro ant Syluestrc enRoma,y muestralo
cl derecho hablando de como las dignidades mayores han de preceder a las me
norcs,y alli manda que el abbad este ub
jeto
al ofuario y el monge al abbad. AnjHdiCQttO.
tiguamente la di gnidad de abbad era de
puca auctoridad p orque como los mon
g'esno cran demifa ni recebao ordenes cran depues de todos los estados
Ecticiaticos . Adelate mucho depues
de ant Benito , sue honrada esta digni
dad con titnlos y oriKimts, p or que y a
depues de los ohipos vienen los abbades benditos porque tienen mitras y ani
lk>s> y ion benditos y pueden ordenar a
fus f ubditos de menores ordenes. Ay ai
gtmas reJigioncs que tienoabbades por
mayores , asi como )a de S.Benit con
otras que proean su rgla , y tambien
los Premotates, estos no via n propria
nuntede mitras , mas de vhos bonetes
colorados bordados de oro,y pied ras
aunque acaen nue'stni Castiila > vsande
bonetes negros de quatro esquinas. Tbien ay priores que gozan de lo mesmo
queabbades 5y son.pcrpctuos corhocs
cl de KoncesvaIlcs,y del mesmo pruiiegio gozaron los priores de Vcles, y ant
Marcos de Lon , que son de la orden de
.Sanctiago quando cran perpetuos, y oy
gosan de cita gracia aunque no i on ino
rienales 5 y lo que digo de los abbades
digo de las abbadefas?a$ quales son en

203

muchas partes benditas , y viande aniUos5y de estolas echadas por el bombro


como diaconos3y tien. baculos como lo
ticnela abbadeiadelas HuclgsdeBur
gos,y otras muchas.
otros offciosy dignulades cjue ldy<dcjtct R
manu yjo amiguamente:. de las qualesJe h
lUmemoria en aurigw historias. CapJX.
Arte para auctorizar. fus
perfonas losummospontifces, y parte para eriiicio dela ygleia,criar nue
uos officioS) y dignidades,
de las quales hallamos memoria en vafias historias3y aunque es verdad que oy
no se vsan toda via era bie que digamos
de que seruan entces , para que qudo
leyeren yarios libros entiendan q cofa
era.Quanto a lo primero auia officio dicho Cancelario,que tambien erabiblio CanceUri
thecno>perono era lo que agora dzi
mos guardade los libros del Vaticano,'
porq esta libreria es moderna comolo
veremos quando se trace de las librerias
Ecclcnaucas. El cargo foyo era ayudar
al summo Pontifce a respdcr a las car
tas que embiauan de Oriente,y Occielete, y a las colas que pedian en las Syno -
dos y ccilios,y asi dize S. Hierooymo
a Geroiicia, que aquellos que respndaa epi stolas 5 y otros negocios arduos,c'r;
dichos Cancclarios^y oy losdczimosfecretaros.Este nombre entre losEmp,;
dores Romanos ? se vaua como pare
por Flauio Vopisco en la vida de Carino.Tomo se este nombre del Itgar adon
cle estauan las cscrpturass que eran vnos
cancelles que oy liamamos afmai'ios, co
1110 sepuede sacarde Caodoro en sus
epitolas. Soi tener estos offcios obispos y otros hombres.princi pales , y 11araauan los principes -CanceUarios , a los
quales estauan iibjectos los notarios tf
liazian actos publcos para diuetsas par
tes delayglea5dezia e Bibiiotbecaridt
. tablcni y tnia cargo de responder erto
Cc 5
bre

Libro tercero
les criados gente que fipiese latin, para
bre del Pontfice a eludas q fe pedia de di
que la lection que en cafa del obispo ha
ueras partes, y oy llama vieecancellario
de auer sueste coras, y no permitirles ve
ai que en parte imita a los q antiguamen
tidos
de colores,y prophuos que no di
te llamauan cancelarios o bibliothecaz al ministerio ecclc'siastico. Esto fe vfo
rios. Este officio tuuo la orden de S. Au
aun
antes del papa S.Gregorio,como pa
gustin muchos tiempos,como ya lo morece-de cartas dlospapas-Zozirao,y Ge
tramos en nuestra primera parre dla hi
laio.
Era como digo el primicerio defen
storia de la orden que anda imprea.
forio cobrador de las rentas potificales,
Primicerios
Hallo muchos primicerios en la y gle
y confirma esto el papa Pelagio ILefcri^
sia allende del que era cantor o mactro
uiendo a Antonina Patricia : la qual pe
de capilla del papa. Primeramente aui
dia que hiziefe a vnmoje defenbr , y el
primicerios dlos Cardenales : los quaresponde como aquello no fe puede hales eran dos cardenales diconos que fi
zerpor ser muy diffrente el officio de
pre acompaauan al fummo pontifce:y
defensor del estado monstico, que es vi
yuan a su lado. Entonces eran dos llama
uir
recogido y fuera de negocios muh*
dos primicerios y fecundcenos . Oy ya
danos , y que los defensores tratan plcy-*
norienen nombre de primicerios, mas
tos y contiendas sobre cobrar y dar , y
como digo fon dos cardenales que tam
otras cofas que eran de mayordomos de ,
bin andan con el. Tenan cargo de juz
los seores. Estaan repartidos estbs.offi
gar algunas cofas que fe determinau en
cios por parrochias o regiones >.y.vno
epalacio sacro. En todos los lugares pu
auia mayor de todos - -y este era dicho el
blicos acompaauan a fu Sanctidad : y
primicerio <? la cafa del papa,o dla ygle
no haziasin iu consejo y parescer ningu
lia Romana como mayordomo mayor*
na cofa, y por ello fueron dichos c filia-*
Otro genero de primicerios auia que se
ros del papa. Tenian por priuilegio en
dezia primicerio dlos notarios, estos
las siestas grandes a los maytines de denotarios comenaron en tiempo de fant
zir la octau:lectjjtf5 porque los obispos
Clemente primero para eferiuir las vi
ezian las fietey ellos la oc;aua,y el sum
das
y pafsiones de los martyres , y des
mo pontfice la nona.
pus adelante creci el numero de ellos
Otros primicerios auia dichos de las
dcfenfasjhaze mencin de estos loannes
como ya lo dixe , quando trate del ef
eriuir las vidas de los sanlos. Estos hadicono en la vida del papa S.Gregorio,
Estos eran clrigos y muy principales q - zian los testamentos de los Christianos*
tenan cargo de coger la hazienda del
y los contratos que ellos entre i ordepontisice,ytodas las dems cofas que era
nauanrysidauan alaygleia alguna he^
necefarias a la cafa del papa, porque los
redad o otra 'cofa : los notarios h azi an
papas antiguos no quisieron que siruiesel instrumento de la donacin . Estos
fen en fus palacios personas seculares : y
tenian cargo de auifaral pueblo quan
do fchazian p.rocefsiones ,o ledanias ,<>
assi proueyeron que todos los de mas os
ficiosde la Ciiria,fucfen los que los adquando, o en que yglesia celebraua el
ministrasen ccclcsiasticos , ( cofa que fe
pontfice. Estos fon' dichos oy cursores
. deuia mirar) porque los perlados siruien
Quando fe augmento despus elnume-;
dose de seglares ha de dar libreas y otros
ro de los notarios , aquellos quefucceadcreosafus criados, en lo qual imitan
diana los siete que fant Clemente orde
los palacios de los seglares principes. Y
no y llamaron fe prothonotarios , como
aunque es verdad que en alguna manera
quien 4ize los notarios primeros y mas
sedeue ello permitir por ciertos respe
antiguos, los dems fueron dichos sim
ctos; pero almenos auian deferios ta
plemente .notarios* AiWvno mayor de
todo*

Dea Republica Chritiana.


todoslos ntarios, y como prior dellos,
y suc dicho primiccrio de los notarios.
Tambicn auia primiccrio de los juczes
porquc aunquc auia muchos que conocian de diucrsascausas,toda viaera
vno mayor a quien acudian las apelaciones.
Sulfnlmen
No foc defeuydada 1a ygesia,en pro teno*
nccr de officiales para los pobres , y neccfsitados del citxdayantes auia quien
tenia cargo de mirar porlas viudas , y
huerfanos, y de allegar limofnas 3 porq
alende de que los iibdiaconos hiziero
este ofcio en la primitiuayglcsia5como
sedixo hablando de la orden del Diacono , lecmos en Anastaio Bibliothcca
riocnhi vida de Adtand I. Papa , que
auia officio -llm#do Subpulmentario,
que tenia cargo de coger los ranjares
ciela tnea del pontifcc,y dar los a los po
bres necefsitados a la puerta de palaciOjporque cofa es muy antigua dar a la
puerta de los pcrlads limosilj y repar
tir con los'pobrcs' de lo que obra a fus
roeas,y de aqui cmano qite en los mona
terios se guarde lo que bbn a los rcligios en la mea , porquc muchos moui
dos de piedad dexan parte de su raci pa
ra aquellos que a mancra de aucs espra
cl granito del sembrador para corner , y
suplirla necessidad. Afsi mefmo los Co
'
repiicopos hazian este ofcio en las ca
las de los Obipos. Y porquc las viudas3
y necessitadas tambien tenian pieytos:
auia quien los solicitasse , y cl official se
Mmtnict" ^himaua Adminiculator , oy es dicho
ton
abogado de los pobres. 'Fabien auia ossicialcs que guardauan las ygleas 3 y las
coas quodentro estauan, demanera que
a y glesia jamas de dia estaua sola. Estos
MmfiQM & dezian monarios5y auia Mansionafi.
rio p ri rnero y monario quarto y lept
mo, era officio honorable . Acuerdome
hazer mencion de este ofsicio Saut Gre
gorio en fus Dialogos. Tenia afsi mef
mo la fede apostolica offcialcs que hopedascn a los pcrlads y a las otras perlouas que venipor causa de deuocia

Z04

visitar las reliquias de los sanctos , estos


se llamauan Vicedominos , o mayordo- '*{C<lQrni~
mos.Eri los que administrauan este off m"
cio perfonas particulares y de mucho re
cado,y algunas vezes se encargaua a
obispos,y estos tenia cargo de mirar por
cl palacio papal qudo e ptisice estaua
fuera,y de entre estos offcialcs falian a~
gunos que tenian cargo de guardar l re
camara del papa 3 y tener cargo y cuenta
cfusropas. A estos lamo depues el pa
p a Gregorio VIL camarcros,pero enti
do que estos guardauan el theloro, y mo
neda del pontifce,pcro pudo fer que hizicsen el vil officio y el otro,aunque t~
ben puede auer aqui controucrsia porque auia officio del que cogiael dinero,
y los subsidos y rtas papales>que se 11a-*
maua Archafis tomdo el nombre de
lugar adoucie pnin las Tentas y dineros,pero podemos 'zk que.e camarero guardualo que cga l Archario , y
afsi qiiedn los dos offieos* dislinctos,
.
Auia pagadores de las bras del papa , y
salaries Estos fe de2iai;Sce!rios de $dcdarh$*
lo s acos en que tent& dinero -, y cn los
Sabados datian a los officiales l q ati
ganado todala femana. Y au n alos cleri
gos las distribucioncs , y a los oldados
que guardauan la perfonaclcl pontffice.
Otros fcios toca Anastaio Bibliotecario que disicultosainente e dexan entendes,porquc el hablo dellos como co
fa sabida en aquel tiempo > y oy por esso
los ygnorams porquc n o- sb van,ya to*
do Csto le ha mildado, y no iiy rastro por
que Io tempos traen otras ioued'ddes>
y la manera de regre la crte Rmana,
cs muy diffrente afsi en la Mgestad co
mo eu los gastos , y por este repecto ay
mas offcialcs y se tratan de otra mane
ra, y por tanto no conocemos aquellos
^
antiguos nombres, Ticmp vendra que
aya otras mudanas , y ho faltara quien
clcriualos nobres prsentes como muy
antiguos como y o le lie hecho
conlosyapaa dos.

- De

Libro tercero
D lit ordcnygYitd de las Presby terM^y de Us
DiacomjfiVSj}' que offcio cracje en la prmi
tuayglefiay jmmlo tuuo fin. Ca^JCU.
Epuesdc auer tratado de
todas las ordencs , y grados 5 y dignidades de la
yglcfia 3 quise tain bien hazer capituo particulardc
cosa que es muy ntieua porque fin duda
a ninguno he visto tratar. de este estado
m ay quien ecriua cn par tic ular del,
aimque ay Concilies , y tradicion de la
ygleia que tratadela ordenacion de las
Exodo,
Presbyteras y y Diaconistas . Es pues de
saber3quc assi como cn el testamento
vie; o auia mugeres que sededicauan
despiies de viudas al tcmplo , y se apartauan a mayor recogimiento por vacar
mejor a Dios asi cn la primiriua yglcfia
semouicron mugeres anctas , a hazer
obras de piedad5hospedando a los penegrinos,y da ndo les iimofnas 3 y recibian
alosprdicadores del feor haziendoles obrasbucnasy assi iraitado vnas aa
viuda Sareptana que liospedaua al pro*
pheta Hclias>y otras a Iudith, que rcco>
gida cno masrctraydo de su casa oraua,
yotrasa Anna hijade Phanuel que feruia cn cl tcmplo > comenaron acr estimadas de los sanctos Apotoles, y s h
ra u an 3 y les datian cierta manera de orden que precedian a las denias mugeres,
porque por su mucha honestidad y picdad para con los menesterofos > quier
honrarlasy p.referirlas, y antcponcrlas a
las de mas mugeres . Las vnas fe llamaua
presbyteras, y las otras diaconaTas* Las
presby teras&ran mas viejas corrcfpondieneja cn la edad con cl nombre , porq
pre sbyter. quierc de z ir viejo y grade cn
tib.$. s4.z. cdad*Y assi mandar los sanctos Aposto
les en fus costitucioncs q no suefcn con
Utuydas en aquel grado , hasta la edad
de scse&ta anos3 porq vicndolas de aq ue
la edad 5 se assegurase la yglcfia que no
se csarian depes* porque de la fuera
dete ministerio era guardar continccia5

'

y .assi la viuda de poca edad era notada y. '


reprehedida fi se casaua, no porq no focs
sen las fegundas bodas buenas y Htas,
mas porque auiendo pro felado la ctinencia hazia injuria a Chrilo, y aquiea
se auia dedicado. cn no la guardar , y por
cso no se permitiarccebr las viudas mo
cas a este ministerio y grado . Su offcio
cra,como di go , hofpedar a lo s peregriros curar los enfermos > teniase gran cuy
dado que fuesen muy vcrgooias,manfis3humildes , n ira , no dadas a la cmbriaguez, bi puestas5y muy adornadasdclas demas virtudes. No elcspcrmitia cnscnar,ni predicar egun el mandato del apostol.Era costubre, que estuuiefcn muy recogidas , o cstuuicn cn
la yglealimpidola,y hazedo otras co
sas que a cllas era licitas, Qualqu.iera$w
gerque despues de auer recbidolatal
presby teria x,fe casaua 'hazia penienia
por elio, y assi el eoncili<> Rotnano: ceje- Cannai
brado en tiempo de Grcgor io II dsqmulga qualquiera que toraarc por muger. alguna presby tera,diaconi fia? o. mp
ja^que es llamada sierua de Chrilo Solian se hazer sobre ellas aigu nas criitipnias, como en fcnal de que reebi aque

llaqrden, pero el eoncilio Laodiceno k Cdp.iu


parecio que no coniienia , y assi coxi gf ,
rigorloprohibio.
Tambie me parece que cran llamadas Prtstyterai
presbyteras las mugci;es de los presbyte
ros 3 las quales guardauan calidad des
pues q fus maridos era ordenados 5 porq
como dircmosprestojlos mmilros cccle
asticos anti g u ameute era caados 5 afs
q las taies fus mugeres se llamauan presby teras . Parccc q esto se clrma con lo
quedize S. Gregoriocnlos l)ialogos3y Libyen*
es que vncerdotc seordcno9y deall .... ..
adelante guardaua catidad ^ y llama alli
a la muger presby tera 3 la quai assmesmo era conrinetCjcsto solo hallo del esta
do destas mugeres rehgiofas. :
Las diaconias era otro gnero de mini Diaconifstros delayglca, de estas ay mas mmo fa que m*
ria cn los ccilios^y en losDociores.G' :
mun-

De la Republica Christiana".
mnnmcte cr virgincs3 o alomenos no se
auia casa do rias de vnavez?y assi Jodiz
las cstituciones apstolicas,y nopodi
depues cotracr matrimonio y fi acaefeia
caarc cran decmulgadas porqhazian
a grau i o a la gracia q les era dada deDios
porla impoici de las manos, q estanto
conio darlcs cl Spiritu ancto^como lo di
zen los cclios Calcedonensc3y Vorma
ciese*
La edac de q aui de fer recebidas
Cap.Salaorde crade quarentaanos , scruilas
Caf-71
DiacOniis3paraliuchas cas^Priiiera.
m t ene baptismo,tesii ellas las ninas,
como agora las madrinas 5 si alguna muger hnestyua a alguna parte , como al
6BO,y a orras cosas que siendo honestas
cran secretas3co las- Diaconiasyn auto'izadas . Qundo ponia el olioSto
a la mugtr cl obispo^no la rniraua-y por
que no preei cofa decte ni honesta Ile
gr cl Diacono a alimpialla, ellas le im ;piauan el olio sancto 3 i alguna vefc auia
de encrar aigu n Diacono, cn la caa de
alguna muger, p or negocios que occurrian , no cnrraua cl Diacono , por no es~
tandalizar a los Gentiles , que entonces
auia muchos , y a (si la Diaconia entraua.,y negoeiaua lo que auia de rratar el
Diacono. Assi lo dizenlas cstituciones
Z1J.3. c.;. Apoh>liea,s.Tenian cargo de guardarla
puma de la ygeiia , por don de entrauan
las mugercs , porquelos hombres entra
uan por vna puerta 5 y las mugercs por
orras-y assi como yuan entrando las ponian en fus lugares apartados de ls h~
bres. Hazc mencondesto el libr tls
conHtuciones Apotlicas3y S.gnacio
tn h Epistola a los Amiodenses ," en
estas palabras. Saudo a ls giardas de
las anctas puertas que son las Diconisfs, As memo teniaa cuydado kl cmpo q yua a comulgar clpueblo rd giardar con mucha licitud a las puertas,
porque en aqulpito no entraeh Infcles y Gentiles^ lio tuuiescn la reucrecia
Tow.2.
deuida'atan grnysterio . Y Bpiphanio
contra los Hcrcgcs Callirichanos babl
79
do dete estadol honra 3 y dizequees

20<

orden aunque no pd'ra administrai* sacra


mentos, ni er minislros de co tan gran
de. Y al cabo del memo libro dize 3 que
las Diaconias sirue deacompanar a las
mugeres honradas a viitas3y a los banos
ay necessidad . Tnia esta orden cierta z^
cerimonia para recebirla 3 y parece que 6t
Sant Clmente en el meino libro de las
constituciones Apostolicas quierc sentir
y claramentelo dize3 que Sant Bartholo
nie Apostol dfnio lo q se auia de hazer
en csto,dizido al obispo. O obispo pon
las manos sobre la Diaconisa 3 estando
prescrites los prestes^, Diaconos3y Diaco
nifas 5 y diras . Dios Padre eterno nuestrosenor Icsu Christo^artificc del hpmbre,y de la muger , tu que distc de tu espi
ritu a Maria 3 Debora5 Anna , y Olda, y
no sedesdeno tu vnigenito hijo de nacer
de nu ger 3 y tu ordenal'e que vuiec mu
gres /para guarda de las puertas fanctas dcltabernaculo r'oganios te que mi
res por esta tu erua queoy es prdmouda del Diaconato, y dale el Espiritu
Satict , y alimpialade tod- corruptela de la carne del Espiritu malo , porque
ai st dignamente exercte el ofBcio e li
corne nd ado para glonatuya, yloor de
tu Christo , ci quai esta contigo ? y con
el Espiritu Sancto. Dicba estaoracion
podia administrai' lo qu e esta di cho. M
doe por los San6':os Apostol es quplas
Diaconisas no bendixeen , ni menos
vasen de las cosas de que vsan los heerdotesi o Diaconos 5 nias hQhi
que guardast n lai* pu erras y qu e rwiP
n alosaccrdotes quaudo bwthtfk
a las m u gres porla honeb'cadde'ela
Estas mugercs rel igiofas t^in mienidas de los diezmosqttcf dauan los le,
.porque fe repartian entr los.minirs3
pero de lo que se offfccia renia ellas Vn

^
J"

parte, todo io quai se girdaiia con mu


cha orden y cuydad; como parece p
llibro alegado. Est es laque he podP &
dohallaHiclas Diaciiisas enqiiaiiti 37
su hoiira y vso antigiib y manera cfc yt~
mo uerks asu offcio. r .'
'-

Libro terccro'

m. i%

M.x(j,

MM.t
Mp.tj.

Este estado que tan- celebrado sue en


la pnrainuvi yglea,vino despues a tencr
tan poea authoridad^qqe qualqtiiera mu
gerdestas era y gualada a las otrasmuge
res 3 como parece por cl Goncilio .Niceno^ la causa que eda alli es 3 porque no
es apaz aquella oden deiniposici de
manos, aimqie parece lo contrario de
diclio, Despues adelantese mando en el
ConciiO; Araiisiajio que no vuiee dia
coiiissas3:m^
bendiriones sobre clla$,y io mesmo pro
lubip el Goncilio Epaunense yy porqui
aun despues quedo aigup'ralrO'deelJas
viendo.quc recebian la orden3sicndopri
uadas de.aquel priuilegio,proueyo el c
cilio Aurelianenfe tcrcerojque si alguna
diaconifa se prdenafe depues de lapri
uacionby gozandp de aquella ordense
casasse 3 uesc primcraincnre priuada de
la comunion,y depues se apartse de}
yaron,hi zicse penitencia publica, y hccha e boluiese al marido. De creercs,
que porque vauan mal de tan gran benc
icio las cho de si l yglesia. Si yo quiiiee traercosas particulares de este esta
do gastaria mucho tiempo , ieanse los co
cilios e infinitas vidas de sanctos y veran
cosas particulares en elproposito. ;
:
^Del yfo de! no cafarfc los clerigosquendofi
prohibo. Tocanfe cofamuy doMj curiofa.. Cap. XIIU
OSA justay fanctafue en
. la yglesia prouer que
ministrs^tfues6lq[: caos y

limpios para el seruiio d:e


mas alto principe y maypj:
enor de todos3que es Dios 5 y si para re^
ebir aley mando, Dios a Moysea qu.e
J9
4Zi
stuujeifen aparejados los que laauidt
rebir3 y que nadiejlcgasse a sus muge/-
res., con quanta ixias razn deuen los m
') nistros que tratan-asdadordela leysean
' limpios y castps? Y si para corner el cpr~
dp.Q lcgal y cerimonial, conuino apare
jo y impieza 3 y tau erimonia>c.Qn qu

ta mayor razn deuemos purgarclinterior hombre para recebir al cordero que


quitalos peccados del mundo ? Y para
corner los panes de la proposition a Dauidle sue preguntado del sacerdote Abl
melech , si auian el y los demas llegado a
susmugeres (porque deotramancrano
cran limpios para corner pan tan sancto)
con quanta , mas obligation deuen los fa
cerdotes de layglea andar limpios pa
ra recebir, cl pan de vida 5 inanjar de los
Angeles3consuelo de las aimas , y al hijo
de Dios ? . Mlrandp pues la sacrosancta
yglesia en esto 3.proueyo .que los minih'p^Ecclesiatkos fuessen -continentes
y guardacn castidad.y aqii no es stias
del sacerdote. el que consagra y admini
stra la sancta Victim, toda via cl la mesma alumbrada del Espiritu fancto proucyo que los demas ministros lo fueferj
tambien , y sobre ello ay leyes y constitu
clones muy rigurosas, y oy no ay cosii
mas infme ni demas deshpnra que fer
vn Ecclesiastico rotoy desalmado enestc
punto, y por ello pierde la opinion buena que ha ganado en otras coas,mas por
que esto ya ya bien gui-ado , tomemps e|
negpip dcde el principio delaprimk
tiuaygleu. .
-:
.-
Quandp Christo. nucstrpscnorplatfc
lasacrosancta yglesia, escogio paracolumnas de tan grande y exeelente edisiciolas masvalerosas quefepudicron ha
llar cn el mundo5porque cl las escogio y
laslabro a su propoito y modo* io.s
fueron los doze andos Apotoles; lp-<
qualcs siendo grose.ros y ruticos > los hi
zo habilcsy auisados,y excedicron en fa
ber , y prudecia a to.dos los philosophes
de Athcnas 5 porque tuuicron fabiduria
celcstial y diuina3 y no de la tibra3 y que
fabeala pez del mujido. De estos crnai
gunos dellos cafados, afsi como nos con
sta de fant Pedro que lo flic , y este c los
demas fueron obispos y pcrlados n la
primitiua yglesia,. porque entonces no
embpto la lana el matrimonio para las
cofas de k Cluristiana rcligioa : despues

De la Repblica Christiana*
ellos como fueron predicando , de los
que le conuertian hazian Obispos , no
teniendo se ojo a que fuellen calados o
no, al si como consta de Dionyio Arco
pagita i el qual fue Obispo de Athenas
y calado con Damaris,segun la opinion
de muchos , y lo mcfmb que dezimos
deste fue de otros,y afs yua la cosii,porque el Spiritu Sancto hazia tan persectos a los que comentaron a ser ministros de la primitiua y glefia , que nunca
vuo defecto , y aunque tenian mugeres
eran tan castos , y fanctos,quc no las tenian( despus de criados en sacerdotes*
y prestes) fino por compaeras, y para que les siruielTen en lo necefario>
porque ellos no fe oecupauan , sino en
el feruicio de Dios, y en aquello para
que eran llamados. Esto quanto a lo pri~
mero cofa llana es en los Apostles , por
que despus que fueron llamados al apo
tolado dexando las redes y el banco , o
cambio, renunciaron todas las cofas ter
tenas , que esto quiso dezir ant Pedro j
quando hablando con Christo le dixo*
Seor todas las cosos hemos dexado , y
te hemos seguido , que premio nos da*.
ras? Afsimefmo imitndolos dems &

206

ralos Diaconos,porque administrau,


que cierto conoscian , que no solamente
los mayores que fe allegauan a tan gran
lugar deuian de vfar de tanta limpieza:
mas aun aquellos, que feriiian a tan gran
des ministros . Que fea verdad que ento
ees guardauan castidad, lea fe a S. Igna,
ci en la epstola a Heron, y vern como 0.g
muestra que los que tienen lugar tan fan
ctohan.de ser muy castos y continentes,
Orgenes sobre el capitulo sexto del Leuitico muestra como los sacerdotes han
de guardar castidad, y que el traer los fa
cerdotes del testamento viejo tnicas y
los femorales, no era otra cofa sino el ser
muy genos dla torpedad y luxuracii
nuestros sacerdotes , y ministros de l
yglesia. YS*Cyprianoenel libro dlaim
gularidad de los clrigos exhorta q en
iis cafas los ministros delaygleia guar
de castidad , y que para quitar el peligr
a II, y la occasion a los dnias qu no tcm
gan que dezir, no permitan en fus caas*
mugeres desospecha. Y; Epiphaiiio ense Ukt. n,t)
a esto marauillofamente, porq despuesfare.?9
de auer mostrado contra losCataros He
iregcs,como los ministros Eeclesiasticos
guarda castidad,respde ala malicia del
;1

estos maestros de la primitiua yglesia,'.


ya que tenian mugeres era no mas de
por no desampararlas, como a compae
ras>en reagradecim ieto de lo queje uia

Herege que dize,que como tienen hijos


los der i gos?diz iendo,que aquello ha si~
do por culpa de los hombres , y no porq
no ayaCanones cu Ja yglesia que lo pro-. - *

querido ,y porque la ley Euangelica no


fe las prohiba, pero depues para que to
do fuefe sancto , todo justo y perfecto.*;
proueyo fe que los que aui de tener car-

h ib en , y q ue esto siempre fe guardlero porque han sido neccsarios los min stros ha tomado de los mejreseos qua^;
les quanto a lo primero 00 han sid. cafa

go ele dispensar tan gran sacramento co~


mo es el de la hostia viua, y cuerpo preciofo del seor, guardassen continencia, .
porque lo que antes fe auia hecho , co el
fauor diuino fe confcruafe y guardasc5

dos mas que vna vez, y quedepues recL


Indo el grado,gnardan castidad. Esto de .
clara el mas delgadamente en fu tercero '
libro de las tradiciones de l yglesia al
fin Y S. Augustin , en el de Adultcrinis Uh^uzol

juntamente con leyes, y reglas dadas de


nuestros mayores . Y afsi es cofa llana q
l.ue%o depues que los Apostles ordena
ron obispos presbyteros , Diconos, fe
guardo la castidad, los vnos porque tratauan tan gran mysterio , .corno. eran los
obispos y sacerdotes ? y los otros quales

coniugijs, dize reprehendiendo a los q


no quieren ser cotincntcs,que les pone
exeplo en la.continencia de los clrigos :
en la yglesia, Y afsi podramos traer mu- ;
ch os lugares dlos padres antiguos.Pero basta estos para prueua tiesta verdad,
. . La yglcsialncta qu eriendo.proueer ,
ato-

u} toi

'

Libro tercero

a todo hizo despus decretos fanctos de


terminando qualcs ministros de layglela auian de fer castos,y a qualcs les era li
cito el cafarse. Quanto a lo primero,alos
de ordenes menores les era licito cafarse
como parece por los caones Apostli
cos, y en los Concilios Carthaginenfes
fe mando que los lectores quando llegas
sen a edad cumplida los compelieslen a
cafarse , almenos que determinaTen
lo que pretendan hazersi penfau guar
dar continencia o no: y que t odos los de
mas ministros.de ordenes mayores,eonuiene a saber , Obispos presbteros di
conos y fubdiaconos guardaTen casti
dad , y no pudieen deipues de ordena
dos cafarle , lo qual despus fe confirmo
en el Cpncilio Africano , y elConciho
general Galcedonenfe dize,que aquello
era permitido a los diconos. Concedi
do les fue a los Ecclcsiasticos en la primi
tiuaygJesia que fe cafasen desta manera:
que ai tiempo del ordenarlos les sueste
preguntado si quedan cafarse , o alomenos el ordnate auia de dezir que no po
da ser continente. Y si esto protcstaua de
fpues poda cafarfe,como consta del coa
cilio Ancirano; pero si callana y profefa
na en la ordenacin continencia , y des
pus fe cafaua: auia de ser priuado del m
nisterio. D.efpues en esto le guardo gran
rigor, porque mando el Concilio Arauicano que no fuesen ordenados los da
conos que eran ya cafados,!! primero no
prometan guardar castidad, y si despus
sueste hallado alguno que auia dormido
con fu mugerera tambin depuesto del
diacont. Tambin fue prohibido a los
fubdiaconos el cafarse, y les fue puesta
obligado de castidad, como parece por
d Concilio Romano en tiempo de lant
Syluestre".
[
En lo tocante a los sacerdotes guarda
uafe este.ordcn , o eran antes que fuesen
ordenados cafados, o no,sino lo eran,nO
ay quehalakr , porque guardauan la con
tinencia. S eran cafados ellos y fus mu
cres giardauan castidad*; y afti viuiua

con ellas como sino las tuuieran, segn


la authoridacl de fant Pablo , la qual trae
galanamente el concilio Tu ron ico Pri .Cor.c.z
mero , en el qu al fe manda qu e los obis
pos y presby teros despus ele fu consa
gracin , afsi tengan las mugeres , como
sino las tuiiiefen. Esta era cierto la costil
bre de aquel tiempo, afsi dize el Con ci- m^j,
lio Yliberi tao, que los Obispos,Sacerdotes,diaconos,y fubdiaconos,fe abstegan de fus mugeres , y que no hagan hi
jos, y que si fueren hallados en o contra
rio fe ha priuado cada vno de u clerica
to, que es tanto como dezir que el obis
po fea priuado del ministerio de fu gra
do. Yen el Concilio Arelatenfe segn- 4%?
do , tratando de la continencia de los ele
rigos, fe dixo que no podan ser promouidos al sacerdocio los que era cafados,
si primero no protestan an la castidad. Y
el Concilio Carthaginenfe Quinto , m f^.^
do que los clrigos, esto es, obifpos,pref
byteros y diconos si fuesen cafados
guardaste n la primera determinacin q
rala profession de ser castos * y que don
de no,fucsien castigados con la priuacio
defusofsiciosy grado s,y afsi hallar me
mora en el Concilio Toledano prime- w* ^
ro,y en el Agatcnfc,y en otros mil Con
cilios que los sacerdotes han de guardar cap 9.
castidad aunque tengan mugeres , porcj
fe obligaron a esto q uando los ordena- '
ron. Y las mugeres d esto s eran dichas
presbyteras , como lo vimos en el capitu
lo pastado. Esta pues es la causa , porque
muchas vezes hallamos en grauifsimos
autores memorias de mugeres de Obis
pos y presbytcros . Estaran anisados los
lectores de que era esto,y afsi rnefmo lee
ran como fulano tuno tal hija , o hijo , y
era obispo y preste, porque esto era lici
to antes de la ordenacin. Y afsi fant Au Semen. f
gustin en fus sermones ad heremitas , en
vno de commun i vita clericorum , que
esta alegado en el Concilio Aquifgrane Sermon. $t
fe hablando de Ianuario preste luyo , lo cap.ut,
condena de proprietaro V y no lo acusa
deque teiia, Vn hijo y vnahija 5 porque
la

De la Rcpublica Christana.
lo primcro cra contra la orclcoacion de
la vida Apostolica5y lo egundo fuele licko quando no cra preste o diacono.
Pero fi el clerigo , o los demas que tenian estos grados se casauan despues de
ordenados : tenian allendc del peccado
senalda penitencia publica. Assi dize el
Concilio Neoceariensc que el presbytero que e casasse fuefc pnuado del vso
de la orden presbyteral , y el Concilio
Romano en tiempo del papa fant Sylucstre^dize. Ningun presbytero defde cl
dia de su presby teri o se case 3 y si se casarepose atreuiere acllo sea pnuado por
dez aios del ho n or sacerdotal. No se or
- denauan los que auin ido casados dos
vezes3 que son los que oy llama la ygle
a bigamos 3 que quiere dezir, dos v
tes cafados,y oy le guarda esto con gran
I

rigor.
Dire aqui vna cosa digna destc lugar , y es que los Griegos en esto de re
lier mugeres , auu despues de la ordenaci o n cra cosa muy llana y sabidaipero en
cl Concilio Niccno -, queriendo que cn
Oriente fc guardalfc lo que en las demas
proumeias, se puo en platica, y vno da-

rcs y tomares : pero no c hizo ley ni decreto dello , ylacaua sue esta. Auia en
Cirecia vn ancto preste llamado Paphun
cio var de mucha nctidad 3 y que auia
hecho bastante prucua cn la perecucion
que se auia mouido contra los Cbristianos , y le auian facado clojo derecho y
sue lleuado a las minas a cauar , y en delicrro , comolo dize Thcodorito Chi
neuse , y Hermia Sozomeno . Este hallandofe en ci dicho Concilio Niccno,
LKuao ytratando deste puncockuantoquanlk hcaz <j0 vuo t|c yotar y dixo , que aquclla ley
no conuenia publicarfe , por quanto las
hodas eran sanctas y bucnas,y que la c~
lcrsacion- del varon con su propria mu-*
ger se llamaua continencia 5y persuadia
les que no e promu! gasse. tal. Canon:
porque sria cliffcil de guardar : y p or
que qui ca las mugeres de los talcs miniros Ecclcsiasticos quitandoles fus ma ;

207

riclos no guardarian castidad3y que pues


la ley de la yglea era que los que se ordenasen no sien do casados guardassen
castidad,ylqs queya Ioeran quando se
ordenaron viuiessen con fus mugeres
que aquello se conseruaffe 5 porque de
otra manera auria gran peligro en los facerdotes , y en las mugeres que qu.cdarian apartadas de fus maridos quando se
ordenalfen. Esto dicho por eS fancto Paphuncio callaron todos , y no se trato
mas de este negocio , y sue muy loada
fu dtermination , poreju sabian que
cravaron de gran castidad y muy viejo,
y nunca se auia casado y auia prouado su
vida perfeta en la perecucion, como lo
dize bien el mesmo Sozomeno.
Han dicho algunospoco doctosenss
dolrina de los nctos, que a los mini-.
stros de la yglea les eran licitas las mu
geres 3 depues de la ordenacion 5 y fon-r
dan lo en aquello que fant .Pablo dfee* ,
. .
Por ventura non habemus potestatem fo l,t0 ^"
rorcm mulicrem circduccndi?que quie
rc dezir. No nos es licito tencr hermana
rnuger3o andar acompanados della?Esta
entcnaa interprtai! elios de la muger
propnaque tenian ,y que pues Cephas
y los demas Apostole.s lo hazian >tambien le era licito a el. Quanto al fentido
del Apostolj no es verdad que cl tuuicfe
inuger 5 ni ay doctor de authoridad que
lo diga 3 antes consta lo contrario dcto*
por cl mesmo Apostol , cl quai dize los ^ ^ f
de Corintho. yo querria quctodeslo5 " *'
hombres fuefen como ybj; lo qmld di*
xo dcfpues de auer exhortadoa Janatitir*
nenciaalos otros Ye mesmo Apostcri
dize en otra parte de ksvirgines.Hotcg0 prcepte desnor?perodoy confefoi
como aquel que alcano cramifetcorf
dia de
fel.Delas
' Dios para queyo fuessc
-----quales palabras se saca/ant Pablo nosa->
lo no auer ido casado , mas que sue vir* jdpfiiladel
gen. Y aunque es verdad que fant Ign'a* pbtenses*
cio dize que rodas 'los Apololes fueron fy*ft'9'
cafados,y fant Pablo con cil o s? y o tengq
que pude fer casado y virgen, porquede
Dd
esta

Libro tercero
esto tenemos muchos exemptas. Y dczir sant Pablo que querria q todos fueffencomoel, es dar a entcnder que o el
era casto y virgcn, o que guardaua conti
nencia: pero y o creo que ambas cosas tu
uo. Ailende dcst ay otra cosay es 3 q los
Apostoleseomopredicafen 3tenian mu
chas mugeres nobles que los seguian3as^
i corao lems de Christo 3 que quand
caminaua por los castillos y ciudades
predicandoydize faiit Lucas 3 que fia los
doze yuan con el Maria5que era llamada
Magdalena:dela quai auia echado iete
deraonios, y luanamugerdeChuzapro
curador deHerodesy Susana3y otras mu
gres muchas * las quales proucyan de lo
necesario a Ghristo y alos Apostoles 3 y
en fin de sant Mattheo y Marcos nos con
sta esta verd ad , pues como esta costumbre acaeciese con los sanctos Apostoles
y ellos lo permiticfen : sant Pablo que
na queria ino predicar y ganar de co
rner confus proprias manos * dixo. Por
Ventura no podria yo vacar a la predicadon y fer sustentado con los demas de
lsbuenas duenas quef defushaziendas
d o necesario a mis hermanos los Apo
stoks ? Este pues es el sentido de aquella
authoridad3y n que tuuiese muger co
mo sant Pedro 3 ni menos se ha de hazer
argumento de que los clerigos antiguamente tenan fus mugeres y yiuian matri
monialmente con ellas 3 com antes que
fuesen rdendos : porque esto esfalfo
y con tra la determinacion de los facros
Conclios qehemo s alegado . En lo toca&tjnilos Griegosmuchoen b u en hora
qieoy fe haze lo-mefmo que entonces.
HaULamos que; esto sertie estragando
principalmte <par Epken tiempo de
vtisa penultirno rey Godo,por lo quai
y.p0rotros pectados vino l tierra a padescer la calamidad de que se ensenoreas
eios Moros de ea. Y mas adeante en
Akmania se hlla que comenarortos
clerigos a caarfe y turo por agun tiem*
po3px)rlo qukomo dzen Marano Efctc^y Onufmeisu Chronica Ecclea

stica, Gregorio Septimo prohibioesto


con notable rigor,y man do celcbrar e~
ciiopor u legado en la ciudad de Sfordia. Si preguntaren algunos que como j1 1
se hallan algunos ficerdotes y au n mon- 4 ano
jes caados3como fabemos que cab Hc- 074e
rco Con de Staclienfe en Alcmania sien
do acerdotc y canonigo Hildcfcmcnfe,
comoio dize Krancio. Ytambien fe ha11a en la vida de Francisco Petrarcha que
se dispenso que catssc,y en Aragon se di
spensocon vn monje y acerdotc q u sue
masjilamado donllamiro, y con Casim
ro tambie monjey diacono, ha fe de ref~
ponder que la illa Apostolica por rcpc- ,
ctos justifsimos y necesario s dispenso
con ellos , porque cl Aleman Coude S ra
dicnfcmcreciolo 3 porque no quedando
en aquella casa otro heredero no cl,
auian de succder grandes inconuenien
tes 3 y esta casa auia eruido a la yglea
muy bien en tempospasados3y espraua que de sangre tan Christiana succde
rianotrosque parccefen a fus pasados
en la reiigort.En lo de don Ramiro y Ca
fmiro monjes > digo que el vno y el otro
fueron vltimosy herederos forofosde
losReynos de Aragon y Polonia 3 y afsi
conuino que la silla Apostolica dispen
sasse 3 pues conofeidamente se auian de
seguir grandes inconuenientes de no ha
zerfe afsi. En lo del Petrarcha no creo lo
que dize elauthor de fu vida, porque no
auia de difpenfar cl fummo pontifcc en
vna cofa tan graue por tan liuianas cau
sas como alli fe dan. Quien quifierc ver
lo dicho lea a Alberto Krancio 3 libro.6.
capite.24.ylos Anales de Aragon, parte
t* libro.
eapite,
y a luan Herburto en su historia de Polonia3libro. 3 xap
te. 1. En este proposito escriui vna carta sobre cierto perlado que heredaua
vna casa podia cafarse 3 y alli respondi
.muchas cofas , si falieren nuestras
Mifcelanias alli se verarj
muchosexem~

plS..

' "r

jClM Qi/pMAiJ 3fJ fAkpq SQOlfvijapOZSOJ V]


. CVUfOj OJlJVlpfil) 9 S pOtf iC op <ijwop

q q y iqA o|oiij vcMiu p


opunm uo onb so\ soxmop
uopur sopinXoj^i: * X onb ou
uv3tn sopuujS' c;scq;u?q X
onb ux,2uo: srwoTqi SLq -oo
cs'Uo; X uy rpqnp uoTquooo.nxonb : X
stui soprznotpnir X onb trauojojdoj {o
opiqp onb notion c X optrenb ltpm 00 u
o[pqti) XoS.nq uu.tS uqji?q uooojud -}0j
Xsopip sojqiuoq sotaqjd c X onbjod so
uoh) onb mxoj siqioi siq stqoo c onbuiir
'soj souotio X siq.io.}jiq ueoj csonojq rpoj
oponbjodcoooduAiqooiq-)i:oopo.nprqA
opoi oj i:oa onb oziq -opuoiu j nS( sond
onb |o .oit.h si^.TOqi^ siq siuio.ioo so| -o^q
sooi.yin}op-> so qoo cuuus}|nbpur. oub.iod
oouoiuo:> uo ojpojq\uq rp iqnr.o ~oo\\:
oouou.u oiq Xr.uuuiouo toiu.irop oiuoo
uo.ionj uo }0 ou!oin.id siqxn siq siqoo -iq
si:pi.u> c A soiupp uo.ioiu.nj uo p ;iouoq
onb rpp'oynftjo r.iouriu onb oiq c7.n. b
opuoq uo soj srd.HiLd ouqo.iddo X -:p:
cmuo..} Xo so tq rqoo srui ofqou onb -ouo}
'sou soiuooq sonc! onb optnopo.k p
[0|ji)dy ;nnq ( o.pof uo iq prpnp op y u cir|ipou oiuoo oqpnijaoj op -uuiUiijiq
pcp op o.][uqf) X op siij so.u.ouuo.1 coxp
omoo inqniTOj' copi<tiojo opi^-ijonjo X
opruo.ioo c X soj souoipouuy ouoo -m
uojjon aod v\mc\ X oumryp oy -oponb
v.yz xiomiun \t opuiq 'joijody X uo -ta
ouodm X ouurop oj uo.ioXtu 'tq cruo.K)3
un;d onb sj iq\-qpmn raod uo q c ouqd
onbiq rnroqxud njop ojyociu c oputnb
oj uo.oijnd opiq scurdjo * oy;q onb on.j
soomuo muo.tjp X ojnbcotuiop iq ojSX
r.j X p muidjq opmq onbco!3mqoub
ojpnj. opimioq soj so.q/uiiui -ojSXiqop
lf 0UJ03 Xo OJ X00A TSJU ODOcI l OD 011}
ojopuomod uo onb soj sojopjooiq so[X
SIHUOp SOJ1JUUU UOJJiqA OJ.UJqt p ~0q?O
0|| UO TttUOJ rpuopo.! X *uopoqd}g rjo^>
s TJA* "cpigA UO tff t?p|3X 04p c onbjod

atnq ogXuoTQ L\V;2xoojy o'^uq -uoiu tijap'i'vj


op ofpp c X p v'' O303uy onb
P vuidvAsq

^puidg; FpETqiuoTBioaooQ sop1 sodqqo


op iqoutuq; c onb u UOT.TO sojpqro so[ op
soSt.t sv.ii onb sopXt^ uo o| oqB tiiSiiq
so{]oud bua tMiiSg -uoqdp'-Tpopoa
:to oiibiod uuoj o|diuoxo op *iTpoi oidiui}
z X ojopireTouojojjTprpEpnnd i^juo -jod
uopoj pp dfqond 'tintuoo
q p oja tq.op jod buo somufpu} uo -in:
sonSp soqiouoo iqaoiuom c s| omoo oo ^
P oqpuo3 ojuUTSi'ipj'B^ .2Ps\Z]-t2&coiwf
p ojuoiiSy oj rpuBtu '^x^ouxoj) TOt| ymp
(omqor.if) onb so} soSnop ou uoLTO -v.o
soqoq c X opb p ouBTpoDjy omu uo ^]p
X copiqiirtOj X ou} oj OJFpuorauo p ~op
ou uoj joc b5.ooj oppbjo.n y so|
rr I ;
sofuour oj oirpuojjo iqjo o.iqtun^oo -muj
cuoq jaiqonb.iod ojXuotq uiiSrdoojy
, ,
uo nj o.iqq op iq uo.|j;tppog[ iqqo^JOTf-]
op'opmqqiH] sopiojonbsxqnodxso]
i !
souoiu onb u-c^ooou |o onbcozTpcoptiuu
opur.ub uozuq iq tioispjGKl sof -nibjo-U
tnq p ,A/cq|oqi'o p OJOO.ioxoqptKr)
syw3
our3qodoupou:|y soonb cnxojp -01109
pu inioiud0 OUOO SOpO UBqSOUOlUSOJ
op .u:ja op l!o.oo X .lor.u sopiM soi oqr.o
onb.Kui'sojj jouo iqmwu i sowop -.di}
soijrauu onb mqniA uo iq pupojo} onb
uoja op si':uo..o;> c oinoo so[ siuop -uotu
*S'o jy
uq.jn.'ny oppuo'aupimi od()
o:r cumjoipi:uoiu X tio sbjjo -ODSpJd
ou soj souom mmqA jojj soj -oqio
SOj sopruoojoo onb oaiotiT.!do.c wo
tq iuojoo
sojx stqoo o.np jnbc soJi'jnop.n?d [E
iq'o.qiodoxl itua so oryp.iqpib sXo[i?A
t ]s ?qour.. jwEjopnrpTpoo
aw.c/ut^^yr..:..:rv
Xo;r .op
so.T3inp
l'.nxl siq csu.doS opuiuu onb sopoa so|
sokiop iDjjup.niif> p BpijujoiibuotnQ
1U 1)
S<X)jriqpp:yq OU UOJpXWJ -.UX]
q u s \M;fLnq so'j soSuop ojopuorA Eiojdu
sop UOJ3IUIipDJ T3[ pVpTUlJHTJit;pUODA3[
op Sxxtotnp X p Xo.i oj so[ X'onoq sopp b uomp uoo stq ssq.tq 'trj vjco so onb }9
of-oo odjqo ojuojonojx opiru uoo -o;)
htoj op Xso3ttop on) odjqqo A O3copnrj

Libr tercero
mo lo dize el Cathalogo de los perlados
de aquella yglcsia . Casimiro rey de Po
lonia fue monje Benito y professo, y co
mo por falta de heredero vuiesse el reyno,dispcando Benedicto I X. quiso que
el tey trxefe corona en seal de que fue
moje, y mas dicono: y fu reyno por imi
tarlo determino tambin cercenar el ca
bello de manera que reprsentasse en al
go a fu principe , y afsilo guardaron to
do el tiempo que viuio. Y porque auia f
do ordenado en dicono, fe mando a los
seores del reyno que en las siestas prin
cipales tuuiessen puestas al ombro yzqierdo vnas faxas o vendas blancas co
mo stolas , a de notar que fu tey era di
cono, como lo nota lun Hcrburto en h
historia de Polonia.
No hallo habito sealado para el cle
mflidos de
ro en la yglesia, aunque lo he inquirido
Us tigos.
con toda diligencia,)' lo inefmo fente la
De efe&.t?4 glossa sobre vn texto dla Ckmentina,
e$*e*cum y a esto responde tcitamente el Panorrationi.
mitano,diziendo3que el clrigo deue an
De vka&
dar conforme ala costumbre de latietNume.1% ra,o almenos de tal fuerte q no parez
calafetado y defauthorize f persona y
grado. Y el Concilio Agatenfe manda
qu el vestido y calcado de los clrigos"
fea honesto. Y el Concilio sexto Gene-ral manda que de tal manera se vista los
clrigos que de camino y en poblado pa
rezca bien. Los caones Griegos reco
gidos por Martino Bracarenfe mandan
Cap*66.
que fea vna ropa que es dicha Talar que
es larga hasta los talones. Tambin es co
fa cierta que no han de vfar los clrigos
de ayo corto , como lo dize el Concilio
Matifconec primero. En los colores ya
\CdfS.
es cofa llana que no han de vfar de la co
lorada, ni verdosa , ni menos las mangas
anchas y de punta,ni con diucra hechu
ra de la comn costumbrc,como lo fen
Cap.i6.
te el CcilioLateranenfc,y el Cstancie
fe. La verdades que del Decreto fe faca
que ay vestidura que parece ser de essencia a los clrigos , y que los obliga a vfar
dcJla como a los monjes la cogulla y fu

habito, y esta cs vna vestidura , que el pa


pa Zacharias llama Talar,que cs cerrada 4 tijlc4p.
por delante como las lobas de Epaa : y
esta es la propria ropa que pide el Conci
lio Laterancnfe que fue en tiempo de In
nocencio Tercero. Otros dize que la ve
stidura .clerical para de camino, y para
dentro de la ciudad es la estola,no la que
oy fe pone el sacerdote que esta no cs pro
pri ament estola: mas Orario , como ade
lantelo veremos , pero el derecho llama
la estola,yla glossa dize sobrepelliz^ aff me parece a mi , porque oepho en fus
antigedades dize, que hizo Salomo do
zientas mil estolas de olanda para los Le
uitas que administrauan y catan an liymnos al seor. Y el Tostado declarando
este passojfobre el libro de los Rcyes,dize , que eran semejantes alas sobrepelli
ces que oy llnalos clrigos al coro. No
vactraesto Amphilogio obispo de ico
nio, en la vida de fant Bailio,porque ca
P<irS.c.\f<
ramente dize que los vestidos clericales
eran blancos ,y esta opinion tuue en m
defensorio que anda imprefo hablando
de los vestidos de los clrigos. Antigua
mente segn el Concilio dicho , Francico dize, la Vestidura de los clrigos es ca
fulla , no la que oy fe ponen los laeerdotes , porque esta no fe llama ino p lela,
como tambin lo diremos luego. En fn
a los clrigos siempre les fue mandado
vfar de habito dcccnte,y el que no lo Iu~
ziere afsi, tiene leyes rigurosas por dde
fea castigado. Y afsi el Concilio Marisco
Cd7.f.
nenie primero dize, que el clrigo que
incurriere en profanidad de vestidos y
en traer armas este preso treynta das : y
que en todo este tiempo le ea dado por
comida agua y pan, y de esto muy poco,
y fno fe enmendare , el mefmo derecho
le aade pena, que responda a la culpa
En fn los fanctos padres proueyeron en
todo con gran acuerdo, lo queeonue-*
nia a la reformacin de los clrigos: y
creo que oy esta lo mas moderado que
jamas estuuo en Espaa : y en otras tier
ras donde yo he estado, y sobre todas las
prouin-

De la Republica Christiana. ^
protincias dcl mundo cl reyno de Portu
gai excde en la grauedad y compostura
clrical, porquc traen sus lobas 3 y cncimavnas muas mas tendidasque las de
los obispos pero n capillas , aunque y a
leva estragando al go de-stode algunos
anos.aca , y andan con el ticmpo. Y II en
alguna parte se vec aigu n abuo no es ma
rauilla que el mundo fe estraga , y todas
las cofas alen de fus limites5y dcfpues se
reformai! 3 y no ay que dczirdc que el
mundo esta al cab o qucsant Hieronymo
cnla Epistola aEustochio dize,que en su
ticmpo auiatanta profanidad en cl clero
accrca ciel vestir y calear,quc era cosa escan dalosa, y pintalos apatos t polidos
que vna fouilla de muger mu y delicada
no les Uegaua y tan llenos yu de anillos
y otras cofas que mas parefcian mu gres
que dcrigos,palabras Ion fuyas, porque
vean lo que ay o y , y lo que otro ticmpo
sue. Y S. Augustin reprehendicndoais
Strtnoft. y. canonigos eu cllcnnonde obcdicncia,
mucstra el gran deforden de acjucl ticm
po, y los reprehende con la rcformacion
desusmonjes.
Lamonia cs vn pcccado spiritual q
tu mkul- ^ccontrac vcndicnd y comprando las
te
cofas fagradas , tu u o su principio en Si
mon Mago,dc donde tomo niubrc5pero mas antiguo es el vfo dclla,porq Giesridifcipulo de Heliseo le do principio
quando sue empos de Naaman Syro : al
quai pidio dos talentosporla faludquc
le dio su amo Heliseo, porque segun patXcg-s*
recc cnel libro de los Rcycs,Naaman Sy
rovaron principal de Syriacstaualepro
o, y sabiedo coin o entre los Iudios auia
varoncsfanctos , y que fanauan enferme
clacles vin o en aquel reyno, y dcfpues de
auer hecho lo que le mando el propheta
Hclifco,dc que se huasse fiete vezes enel
ordan lieu do ya libre vino a casa de Hc
ifeo y offrcdole muchos dineros y vesti
dos,pcro el propheta no los quifo (como
cl que entendia que no fepodia vender
la gracia que Dios auia puesto en cl)Gie
zi que cra su discipulo codiciose dij

209

nero y de los doues y fiefe secretamcnte empos de Naaman , y viendole el Naa


m,dixole si auia algo de nueuo, oi que
riaalgo , el Giezi dixo con mentira que
auian venidoa casa de fufenorHelio
ciertos huespedcs,y que auia menester a
guna cosa para gastar con cllos.Naaman
alegre dauale mcho dinero, pero pidi
dole dos talentos le sue dada la fuma y
ciertos vestidos,pero no mostro afu mae
stro lo que le auia dado , y creyendo que
Heliseo no lo fabia, vino delte del,yco
menole a reprehender dclamaldad que
auia hecho , y en pena del peccado le vi
no a Giezi toda lalcpra de Naaman,y co
clla permanecio hasta la mucrte,y de alli
comeno el vfo de lafnnonia. Defpues
luego que comeno la Christiana reli
gion vino vn gran encantador Ilamado
Simon, el quai suc baptizado de S.Phclippe en Samaria,cstc viendo que los fan
tos Apostoles hazian tantas marauillS"
que poniendo las manos sobre las cabeas de los que vcnia a la fe baxaua l Spi
ritusancto viblemente sobre ellos determino de ofxefccr dineros porque le
fuee comunicada t gra gracia , lo quai:
vito por sant Pedro lo comeno a repre
hender y mostrar como auiacometido
tan grau peccado,y marauillado,y espan
tado pidio perdon , y que orasen por eh
Pero endo el gran nigromantico.y hcchizero comeno a liazcr grandes inuen
ciones porarte diabolica, contra el quai"
se oppufo sant Pedro,y estando en Rotma
al fin en pena de sus peccados queriendo
bolar defpues de auer persuadido al pue
blo que ubiria al ciclo , dio vn tal gope
en tierra que fe hizo.mil pedaos. Y dete que qiufocomprarla gracia dcl Epiritu fancto por dineros, sellaman Simoniacos los que compran y vende n los
benccios y los facramentosy
otras cofas epirituales. -

Dd

%Vt

Libro tercero
Del orteen ielddr lcenos a tos ministros de

apuraua,como dizcsant Pablo;lleuauan H.^

Uy<rlcfii ,y quando fe permiti que el clero


tmieffe tierras y otm heredades
Cap.. X Vi"

diezmos , y tenan' riquezas con que viuir, con quanta mayor razn sera bien
que tengan lo necelario los acerdotes
de la nueua ley de gracia , que hazen saorificio de loor y alimpia nuestras conciecias de todas las obras muertas y pee
cados mortales ? Cierto quanta di rieren
cia ay del dia a la noche y de lo dulce a lo
amargo esta ay y mas del ministerio pi e
fente al que tuuicron Jos del pueblo Ilrae
litico , porque en sin aqtiell o fue sombra
de lo que depucs vino. Pero dexando
aquello , veamos lo que toca a la ancta
yglcia Christiana,que esto es lo que pi e
tendemos saber : y para entendimiento
de ello es de saber, que luego que comen
co la predicacin Buangelica -, todos Jos
Apostles -, y los Obispos que ellos orde Como fnU
auan con el resto del pueblo Chritia- maenUp
no viuian en comn , y trayan todos fus- mtmtytft
bienes a los pies de los Apostles , y de flS

OSA justa fue y necefaria en la yglesia que fus mi


nistros tuuielscn desembaraadamte lo que les fu es
se necesario para el susten
tamiento corporal , para que assi debcu
gados de las cofas terrenas vacaTen al os
ficio diuino. Esto siempre fe guardo aun
entre los Gentiles y ludios 5 y en qualquier repblica : porque ninguna dexo
de tener fu3 dioses y facriicios : y por co
siguiente para ello ministros , vnos co
miau de rentas que auia sealadas: otros
de la multitud dlas orfrendas y facrifiCios . Los ludios cuya repblica fue la
mejor ordenada de todas, como fu Dios
era el verdaderos el Dios de los dioses,
assi tuuo mejor orden en todo , porque
tuno entre los dozc tribus vno sealado,
solo para elfericio de Dios , y fue el de
Leui. A este assi como fue constituydo
para vacar en las cofas mas altas : assi lo
dcembaraaron de todos los negocios
del mundo. Ellos tenianfus ciudades y
campos distinctos,y de lo que feyua ga
nando en tiempo de Moyfcn y lofuefe
les daua fu parte para que siempre tuuief
sen lo necelario , y por falta de ello no
cessafsende hazer sus ofcios. Allende
dc;csto todos los diezmos de todas las
cofas que produzia la tierra eran dedica
dos a Dios hasta dlas mananas y cirue
las diezmauan , y de esto estn llenos
los libros del Exodo con los otros tres,
Y tambin queda dicho bastantemegitc
en la repblica Hebrea lo que haze al
proposito,
De la ley vieja tomo despus la yglefia el rtu de ofrescer diezmos a Dios , y
dar todo el mundo el diezmo de todos
los bienes. Porque si los ministros del te
stamento viejo que sacrisicauan vacas y
animales (y el sacrificio no alimpiaua ni
;" 4 '

'

los que predicauan la palabra diuina , y


aquellos fe repartan en comn, dando a
cada vno todo lo que auia menester,y pa
ra esto fueron criados y sealados ministros , que fueron los Diconos y Leuitas. Esto perfeuero por muchas partes al
gun tiempo : porque en vna ciudad y
pueblo auia mas o menos de Christianos , y assi podase compadcfccr que co
mieslen en vno,ysc les ad u un i tra cu las
cofas necearias para fu vida. Despus
como sueste creciendo la religion y la
multitud de los creyentes, no e poda
moderadamente licuar que fucilen proueydos diez mil, o veyntc mil por partcolar ministerio , y assi poco apoco co-,
meno a relaxarse aquel modo de vi uir*
de tal manera que cada vno e queda mi
con fu hazienda,y coma della, como oy
lo vemos, aunque toda via quedauavi
rastro de lo pastado : por lo qual fe hallo
que para conferuar algo de la primitiua
yglefia, era coa conuenible que lo que
antiguamente fe guardava por todos los
feles , fe reduxeste al estado mas persecto > que era el de los ckrigos , y afsilo$
creyen-

De la Repblica Christiana.
creyentes dun parte de fus bienes y ha
ziendas a lasyglcias, para que de aqueXi derecia ]j0 comicsscn. cl obispo y los dems mi ~
v'w* m co nistros y sacerdotes de la yglesia . Que
mu ntign eacft0 verdad lasela Epstola Deere*mu
tal a todos los feles embiada del papa S*
Vrbano martyr , y hallarasc que fue comoyoaquilodigo. Hecho cito ya conlaua que para couleru acin de los tempos y de lu seruicio auia de auer sealados estipendios , y mirando que el culto
diuin o y ua adelante , y que era digno el
jornalero de fu jornal fe proueyo , que
pues Dios nuestro seor mando a su pue
blo que diesten de todas las cosos el diez
mo que la figura se conuirtiesse en lo sigurado,yquc pues aquel sacerdocio auia
ido traladado en otro mayor deuia de
ser alimentado de la meiii manera, y as
si los summos pontfices comentaron a
liazcr Decretos y leyes fundadas en la
ley y Eu ngel i o como e'tauan obligados los Omitanos a dar a lasyglcias al
.gima parte de ushaziendas, para el cr.juicio de ellas. Ais i lo leemos de Nicoi^ty.p. ho Primeros Anastasio y Len Quarto
*

Ww.'-

que lo mandaron , como fe puede ver en


el Decreto adonde fe trata a la larga de
este negocio , y si fe m irn aquellos textos hailarafc que no fon ellos instituydo
res de las dcimas, mas reformadores de
o que ya pareca que fe vfaua , y fe yua
perdiendo* Yalosanctos Doctores antiguos trataron en fus libros muy a la lar
ga este negocio. Lean a Clemente Ale-1
xandrino en fu libro segundo Stromatum, y vern el vfo del darlos diezmos a
los Ecclesiasticos. Y a fant Hieronymo
sobre el capitulo tercero de Maaehias,
y a otros muchos que trataron antiguanacnte de este ubjecto. Y afsi los sacrosanlos Concilios mirando en el dar los
diezmos para los ministros de la yglesia
pro.ucyeron con rigor que fe diessen couno cofa determinada y mandada por
Dios. El Concilio Matifconcnfe Segn
do entendiendo que auia defeuydo y ne
gligeacia est, dar lo ncceffario al clero;

2io

dize que en aquel Canon quieren reno^uar las tradiciones y determinaciones


de los padres antiguos* y luego comiena a tratar de los diezmos y de los demas
ructos y oblaciones que se les deuen ,y
la razon que ail i se da para que ay obliga
cion de darles los diezmos es, porque de
sembaraados de las cofas terrenas vaquen alas celestiales, y los ministros de
la yglesia sean alimentados y el Concilio Magunciaco dize muy bien. Amo- cap.tf
nestamos y mandamos, que nadie fea ne
gligente en dar los diezmos de todas las
colas , y pues que Dios mando que e
diessen a el , nadie deue ser perezoso ni
alearse con ello, porque por ventura por
fu peccado podra quitar lo necctfario a
todos- Y lo mesmo a la letra dize el papa
Vrbano Segundo en el Decreto. Y Bru,
chardo en fu Decreto,y luo arnothfe ttit^
traen este texto del Concilio Maguncia ^mis.
co, y lo declaran muy bien. El Concilio
Vormacienfe dize, quelas decimas sean can. j<?.
puestas en poder del Obispo y por cl , y
sabindolo el se distribuya a sus prestes*
Pero el Tiburienfe dize marauillas en .

este proposito , declarando vn lugar de


fant Augustin : por el qual fe muestra
quan obligados seamos a dar los diezmos , pues la "tierra y el hombre y las de-*
mas colas ion de Dios. Y fon fus palabras estas . De los diezmos Augustine
Doctor admirable en breucs palabras de
clara lo que auia cuello, quandodizea
cafo Dios dira. O hombre mia es la tjerra que labras, mia la simiente que siembras , mios fon los animales c que aras*
mi es el ardor del sol ; y pues como todas las osas sean mias , tu que menos ;
gastas y trabajas , porque te ieuas las
nueue partes , no meresciendo sino la
dcima parte ? toma por el contrario las
nueue y dmela dcima , auisote q sino
me dieres la decima parte,que te qu itare
las neue,y si rae dieres las diez multipli
caretelas nueue:defpues l cciliodeck
rdo las palabras S S. Augustin auifaq si
alguno prcgtarc. qporq fe ha de dar las'

Libro tercero
decimas,quc fe le rcfponda,que por esto
deuen ser dadas , porque Dios le de mas
abundantemente lo que siembra, assi po
diamos traer otros muchos lugares de
concilios, como el Rothomagensc Cabi
Joncnse Segundo, del qual Graciano sa
co vn texto, y en el Calccdonense que es
vno de los quatro primeros generales, y
en otros muchos fe mandan dar las pri
micias. Despus el gran Constantino co
meno a enriquecer a las yglcas y perla
dos y ministros , aunque ya muchos te
nan heredades y bienes , pero no de tal
manera que con ellos vfafen dla abun
dancia que despus, y assi el dio muchas
tierras y pueblos adiucrfasyglesias con
que pudiesten sustentarse.
Y no es bi dezirque de/pues que comenaron a tener los Ecckatticos haziendas y rentas fueron asloxando en Ja
virtud y religion : porque aunque es ver
dad, que nuestro Redcmptor Ielu Chrioyus snelos Apostles amaron y ala
baron la pobreza , y la antepusieron a la
riqueza , como la castidad al matrimo
nio para la perfection dla vida queauia ,
escogido , no fue visto querer que sus Vi
carios,Papas,Obifpos,yPerlados,eygle
lia nunca tuuiesen bienes proprios , por
que si el vuiera querido y pretendido
esto, de creer es que vuiera lalido co ello
y que oy fe guardara , y feria error gran
dsimo pensar que el au i a de permitir q
anduuiefe la yglesia errada tanto tiem
po ha:,y que fguiec cosa contra su insti
tucion en lo general,porque en lo parti
cular no hemos de hazer regla , porque
ya por nuestros peccados algunos mie m
bros podridos y contagiosos bemos q
yerran y ha errado enesto como en otras
cofas. Y si me dixessen que como antes
del Emperador Constantino sepafauan
sin rentas j y auia tantos papas y obispos,
digo esto que en parte no pafaron, sin
bienes todos 6 pues como tengo dicho
viendo el papa sant Vrbano que se ven
dan lashaziendasylas ponian alos pies
dlos Apostoles,y que dello no fe sigu*

entero sin de los dcuotos le parefcio,que


era mejor guardar las heredades y dar
las a la yglelia , para que de fus fructos fe
mantuuiefcn los ministros de ella, y assi
por succession quedaslen con quedar sti
pendi y prouiion a los clrigos que la
feruian. Y digo tambin que cierto es
que en el principio en los nacimientos
de la yglcia, como el nbre de er Christiano era odioso y reprouado por los
Emperadores y principes de aquel ti cm
po: y mas sealadamente lo eran los obif
pos y sacerdotes, erales farob conten
tarse y pastar como podan , y assi pare
ce que comunmente viuian mas denota
y salidamente , y en mas humildad que
despus que el Emperador Constantino
fue Chnstiano,y alcano la yglesia liber
tad , y fe confirmo fu authoridad con ri
quezas , como quiera que despus no de
xo de auer muchos y muy grandes sanctos, y oy los ay porla vniuersaj yglesia,
y en nuestra Espaa hemos visto , yen
nuestro tiempo varones de inculpable
vida , que siendo ricos han hecho mue
stra con Abraham,Ifaac,Iacob,q uclas ri
quezas no los estoruaron para conseguir
el sin que fe pretendan que es el cielo.
Pero desta tibieza y menos fanctidad
no tuuieronla culpad Emperador Con
stantino,ni las riquezas finlas malas co
stumbres de los que vfaron mal dlias,
porque no es de creer de aquellos san
chos antiguos que dexar de ser fantos,
aunque fueran reosla estoy muy cierto
que los que despus fuero oberuios fue
ran mtos, aunque fueran pobres , ver
dad es, y assi lo confieso que la pobreza
voluntaria es estado de mas perfection,
y que las riquezas muchas vezes ion oca
ion de ser hombre malo y foberuio, pe
ro destoson causa los mitenos hombres^
porque fe dexan vencer de fu mala incli
nacin. Y aquees verdad que para vfar
mal tienen los ricos mas aparejo y poder . ,
quelos pobres, pero la riqueza ni la po
brera no fon la causa ; potqu ni todos
los.1 ricos fon malas yMkim pobres bue-..
nos

De la Republica Christiana.
nos,y scran lo si clas lo cauacn > porq
cs cicrto que ni la riqucza ni la pobreza
de su Ratura no son m a las m buenas, an
tes como dize cl Apostol fantPablo,to~
das las cosas son limpias a los limpios, y
noporqucclmalo vie mal de la riqucza
ha de ferla m dm a riqucza vituperaday
condemnada , porquc-este argumento
val i este tambien e auian de -conderanarlas fueras corporales , Jahermofura de
geito^la fubtilcza y agudcza de ingenio, y allia se proenrar y desear la fal
dad y la slaquez 3 y rudeza , y poco ber,porque los rezios y hermoos y agu
dos y -ingcniobs pueden empeccr mas,
y enganar que los feos dbiles ignoran
tes. Yporlas occaones olamcnte se
vuicse de juzgar muchas vezes acarrea
la pobreza perezas y defconfanasgrdes, y con ellas sehazen imchofcLi.btes
embidiososauaiientos,yiial:hch;ores?
dcTcando y robando lo ageajcomo
quieraquetodavia.ay mas -danoypeligro en las riquezas , peroen ainbas par
tes cslaculpa nuetray no de las casas q
en no tiencn mas bit ni mas mal de co
m o de ellas eva.
Asi que no ay que culpar a Constan
tino, p orque dio a la yglctay aus mini
lros riquezas , porq in dubda si no sue
ra n poderososlos perlados nosueran te
midosni refpectados en fus peronas y
mandaiiicntos, tanto que . enAlema*
nia,y Flandes, no vuieranlos obipos^y
Abades tenido con que restir ados Hrreges > rodo estuuiera peor 3 ni ls otros
ministros fueran tenidos en cosaalguna
porque segun oy hallcgadola malicia
vicreraos.vn clcrigo5o frayle bien tratadolo honramos y<ctmamos5;y por cl
contrario pobre y mal yestido porfan<5to ,y virtuofo que fea noie precy esti
man las gentes 3 y si vno reconoce aque11a virtid ay cincuenta mil que no haze
clella ca,y qudo noquieTcmos prouar con argumentos bastantes como es
bien que lasygleas tenganrentasesju
sto que fean ricas > aque basta !o jUho,.

211

bastaria para entera proiana ver que


Dios ha castigado cruel , y rigurosamen
tealosque han vfurpado los bien es de
los templos y las otrs haziendas Ecdeiasticas.
Quanto a lo pnmero5dcfde el tiempo
de los Apostoes son dcscomulgados Can.
aquellos que vsurpanlos biencs de los
Eccleasticos , porque los Canones apo
stolicos dan esta penaal que hurtare la
cera,o el azeyte dclaygleia* Y es verdad que porcofa tan poca se procde co
tanto rgor quai castigo mereccra el que
quitalas heredades, y campos con otras
cosas que se haom ccidoa la yglefia por
los sicles CbristianosPl papa Pio I con fyfl
dena por facriiegos ena Epistola Deere
tal emb.iada.alos obispos deltaia 3 aos
que.tomaren las heredades^y campos de
lasyglesias . ' Yassien estasntenca poditraerse graies penasqixe lossanos
pa dres ordenaron perd vettgmQS a los5
castigos que Dioi hahecho eontrlos q
Foblos .bienesdadosa las yglesias* Ii.e
mos en las historias Francesque vn go.
uernador. , o viforpy de eerta.prouineia
de Francia cobdiciofo de riquezas vien.
do que vnaygleia de sant ulan, tnia
vna villa nca y buenaq se UamauaBurgLatene (la quai dio vn principal senor
liamado Tetradio) dtermine vfurpr
,
la y tomar la para Jo quai cl hizo de he
cho rpcro a este atreuimiento y temeridadlucgoscsiguiola vengana ycastigo,y sue que perdio cIjuy.zio,yjamaslo
tuuo fano hata que restituyo el fiurto, y
canoscio su peceado.Assi mefmo Astiu
pho rey de los Longobardps tambic pa
go <d peccado que cometio en robar las
riquezas y poblaiones que Jos ppntificesteniande antiguo, porque como el
hiziei'guerraa las tierras de! papa, y
endp exliortadp a que se abstuuiese de
tan gran sacrilegio,elno quiso, y assi vu
diaelcauallo en quey ua ieqdo de an
tes domcstkp, y maso se embrauecio de
tal manera que lo echp de si y le quebro
t^dalai:,eraiz3y assi murio luego. El ifey
y>~ '

Dd j
De

f.
Libro tcrcero
Dcsidcriotambicn delosLongobardos
auiendo do gran opressor del patrimonio desant Pedro, en pcna de us peccados sue vencido de los Franceses,y lleua
do sierLo y captiuo en Francia, c su mu
ger y hijos y perdio el reyno para si y fus
iuccessores n quedar mas memoria de
reyno de Lombardia.Cuenta Petrus Ve
nerable Abadde Cluni enelde Miraculis,quc vuo vn code Matifconcnfe en
Francia,que ni temia a Dios ni a los h~
bres , y assi robaualostemplos ytodos
losbienesde lasyglefias demaneraque
elclero defamparaua las yglesias3ylos
mongeslos monasterios 5 porquetodas
las rentas , heredades , y lugareslostomauaparasi. Este peccado no quedo n
pena , porque delante de todos estando
en vna gran sala con muchos cauallcros
cntro,fin poder scrleresistida la entrada,
vnhombre fierissimo con vncaualo,y
vestido de blanco , y delante de todos di
xo al conde. Sal acaala puerta del palacio . Y el temcroso.no oando contradezir se cuanto de lailla adonde estaua
ssentado *y viendo que aquel .nombre
.no'cta terreno -, finoministiJO.de Dios,
luego obedecio^y salio a la puerta del pa
Icio3miridolo todos y estando atontos,por ver el fin del hecho, y como estu
iiiefe aparejado otro cauallo , mandole
subir n el,y subiendo, al punto que tomolas rien'dsfue subido en vn momen
to en -alto,, yfuelleuado por o alto del
ayre,y dando vozes efpantables, salio cl
pueblo a mirarlo,perocomo no pudiesk fer remediado , aunque pedia ay uda y
fauor , poco defpuesfueapartado de la
vista delos hombresy lleuado a la cmpania de los Demonios.
' Podriamos traer muchos exemplos al
proposito , y de nuestra Efpana los te-'
riemos harto notables. Del rey Do Also de Aragon, q suc mando de Dona Vr
raca Alfonfo , hija del rey D Alfo VI.
4 gano aToledo leemos q por aucr roba

do lasyglefias y las riqezasEccesiasti


cas sue vecido en la de Fraga y jamas suc
halladofucuerpo , y su m u ger ea pena
de otro sacrilcgio m u ri o subitameteen
os vmbraies dela puerta de S. Idro de
Lc. Y bue n testimonio es de q los bienes y rentas Eccleasticas no deuen fer
quitadas a los Ecclcasticos ministros
de la yglca. Lo q leemos del rey Do Si
cho Ramirez de Aragon , el quai auido
alcaado del papa Alexandro 1 1. que pu
dice proueer,y distribuyry anexar los
biens de lasyglefias y defu rcyno,ficndo ganada la ticrra de los Moros ^ y vfart
dodelpriuilcgio comenoa distribuyr
todos losbienes feg q yua ganando la
tierra,y en la verdad como dize fuhisto
ria todo cra para hazer g u erra ctra los
Moros , pero como viesle qaqucllo cra
escandalo y q parecia mal,q lo q era pro
prio de losministros dclayglcia,lo ga
zasse cl y|os de mas caualleros,determino hazcrenmienda y cfcssando su cul-.
pa,llamo a los perlados y grades del rey
no a la ciudad de Roda, y defnudando c
susvestidos reales y tomando otros viles
y pobres, entro en la y glca Cathdral,
q entces auia alli obiipo , y delante del
altar de S. Vicentc martyr y todala nobleza del reyno se puso de rodillas y pidio perd a todos porq auia tomado los
bienes Ecclcsiasticos , y protesto de alli
adelante no lo hazer mas , y para confirmaci delo que alli prometia mando rc
stituyr quato hallo que auia tomado , ha
sta aquellahora Sm dubda este sue vn
marauillofo exemplo , y quclosreyesy
principes auian de miraren cllo, porque
consta q en Efpana ay gran falta en esto,
porque por tenerfe los^senores muchas
rentas Ecclesiasticas>3 ay falta de mini
stros, afsi deydoneos,como en nu mero,
pero desto digamos poco porque no se
ha detemediar, y d.earir la. verdad oy efcuezey
..
duele. -

Fin del tercero LBroJ

Argumenta del quarto Libro.


G 0 7L

tramremos m ejle qmrto lir dehf ntiguo Je edificar terri*

plosy ygle/lds,con muchas faruculariJLtdesfdbidas'demuyfocos^y porgueoyvemos ctmmteriosy no fdbemos que principio tuilieron^agord queidra. dqm apura
do.Dirdfecomo celeiraua lafacrofantla mffd losfans}ps ^4poBoles3y,por qme
nsfepufo eti eorien que oy eclebran nueflrosfacerjotes . ^Aquife hallara el yfi>
Je los dltdres con la crnz.u y imagines , quando comenaron a far losfles de los
fkntlosictefacramentos* T quando se tuuo cuydao de admimjrdr los d los en
fermos con otras cofts importantifsimas. Como comenco ehf de bdzer cbfequas,
d los difimtos/judndo comencaronamuerfarufayfenjltuyo officio def.ndos>
* y dia fara hts animas de purgatono . i p orque, en layglefa tenemos cofts de mucha piedady religionfera.bien qi4c todos-fepan quando cmenaron d celcrarf
lasf/ete hords CanontCds^quandoJe introduxo el cntar en el choroy afier muftea
de ozcsy inftrumentos. 7 forque efldyglcfid militante este mas bermofdmoflr'a
remos quanoJe \fdron n ella los ornamentosy \>dfj>s fagrados >j enfin qudnd&.r
comendron en los templos lampants con otras luminaras 9 basa eleirio pafcual
que tambun es casa de. mucha. cwiofdadv
X)lpriticpio ei edificar ygfcfias -y templos m
U chrijidna religion, CapituloJ.
Losprincipios quecomeo la Christian;! rcli
gion quando sc congre
gauan en vno los siclcs
-a, omulgar, o a tratar
de las otras cosas tocan
te? alapubliacnde lafe,notcaian lu

gares sealados. ni parti culares* Miem-:.


tras estau an en Hierusalem tei-ian el ee*>
tiaculo ;deSyon-,y yun aoraral ternpio';.
Despues y a esparzidos Is sanctos Apob
stolcs por cfeieifas. proninci-as quando?.
ptcdicauai yuan; a las plaas y a los .serti
plos delosyclolos y* a los; oteos lugarc
dpnde cpnturria';el pueblo yli -prdis
aua.n yporque la f-e Euangeiiea asi sud
.fun^n.dofcijp.queneujt Dios quef
diuus-

Libro Qfitto

1tt4P*

diuulgassc con pompa y aparato , ni con


cl fauor delmundo, mas creciendo el nu
mero de los sieles luego vuo lugares scna
ladosyparticulares adonde fejuntassen
afsi para oys la palabra- deDios,como pa
ra Celebrar los diuinos mysterios, y a estos lugares llamaron luego ygleas , que
es vocablo Griego ,y ch el Latin o es tan
to como congregacion o lugar de ayuntamiento. Afsi sant lu an ctsu Canonica
haze menci de yglesia, por el lugar ado
de se Congregua los feles , y sant Pablo
enlaEpistolaad Corinthios,dize dela
manera q enfeno en la yglesia, y en otra

parte de essa mesma Epistola dize, Vuestras m u gre s callen en la yglesia. Tarnbien llamauan a la con gregacion y junta
quchzian los facerdotes y pucblo , con
uento, afsi leemos en muclias partes que
onuenian en vno a oyr la palabra diuinay a comulgar. Enfin luego comenaron a tcner lugares fcnalados en Iudea,
como dixe'.No ay que pedir sino que tuicron lugares adonde ay untarfe, princi
pilmente en Hierusalem en cl templo , y
cn el Cenaculo,y en cl portasdel templo
q era dicho Atrio , y por los demas pueblos en las Synagogas". Defpues cada
vno de los Apostoles adonde fdndo afc
dexo yglesia y obifpo. Consta que S.Pe
dro con los demas cdifcaron templos:
porque sant Clmente en su libro de las
tklQ
recognitiones dizerquc de vna casahizo
yglesia cn Antochia , yson sus paabras
estas. Theophilo cl quai era cl mas podc
roso de toda la ciudad consagro su caa
en vna gran yglesia llena de deuocion pa
raque sant Pedro Aposto prcdicaTc . y
Uk%,i,tf, etella puso la Cathedra-,* -y Nicephoro
di ze cn su Ecclesiastica historia de S.Pe
dro, que por todas las partes adonde andauaelfancto Aposto fundaia templos
e-yglesias , y cn el mesino libro dize que
S. Andrs fun do yglesia en la ciudad de
Bizamcio que oy es Cstantinopla , y h
blando Abdias dscipulo de los Aposto
les en su historia Apostolica dize de sant
luan Eungelista,que Uegando aia vejez

sue vna vcz aia yglesia que estaua funck'


da en su nombre,y que al eanto del gallo
estando congregada la multitud les hablo de su partida,de dde e muestra vna
gran citrosidad , y es que allendc de que
auia yglesia era ya dedicada a su nombre
au n vitiiendo. Afsi mcfmo leemos cn Eu
^
sebio en su Ecclesiastica historia, y resic- 1 ^,I,2I8
rdo Clmente Alexdrmo, que dcspucs
qfantluan boluio d cl destierro de Par- lih.z.t.^
mos en Ephcso le rogauan que fucsse UL$,
por diucras prouincias para que fundas
se ygleas y exhortasse a los creyetes, Ni
ccphoro,y Abdias,dize que muerto Do ^*
miciano y buclto fantluan cn Asia rigio
las yglesias,y edisicaua templos. Y de los
Apostoles sant Simon y Iudas, dize Ab
dias que te nia muchos discipulosrdc los
qualcs a vnos ordenaua en prestes , aptros en diaconos,y cn clerigos,y que edi
caua muchas ygleas,ycn tra parte ha
blando de sant Mattheo , d ize q dcspucs
de aucr refuscitado 'a uphran Ifjo del
Rey de los Ethiopes, dixo viendo que lc
trayan. tantas riquezas ; Mirad vootros.
que teneys edad y razon quitad me dcla
te de los ojos estas coronas , y esse oro y
plata,y edifcad templo al Senor , y congregaos en el para oyr la palabra uya,lo
qualoydo por aquelos que creyeron co
menaron luego la obra,y juntandofe
onze mil hombres hiziron la yglesia de
trode trcynta dias,y pufole S. Mattheo a
la yglesia nombre de re u rrection , porcs
por repcco de q ue auia rc uckaclo al hi
jo del Rey se edifco el tcmplo, y afsi Ni
cephoro dize como simt Mattheo edisi- lh.t^A
co muclias yglcsias , y que encllaspufo libauui%
obifpos , y en otra parte dize q los Apo
stoles sant Philippo y sant Bartholomc
tuuicron por suerte a Siria y Asia , y que
cdifcaron ygleas , y cn cllas pimerort
obifposyotrosministros. Y AbclMs di
ze de sant Bartholomc lo mesmo,y ilii en lhX
este author porcldiscurso dc;su llistoria
Apostolica se prucua por maranillosos
exempios cl edisicar yglcsias los Aposto
ks Y Clmente Alexandrino eneHtro
mtitu-

B;

De la Repblica Chrstian
lib.4

intitulado Stromatum dizc^quc los apo


toles padecieron muerte y passion por
nuestro Rcdcmptor Iesu Christo , y por
las yglclas que fundaron , y o memo
lk.i* c4. ca dizen Ensebio en su Eccefastica hi
Ltb+c.u * storia,y Niccphoro en la suya.
En Roma, y por donde el Imperio Ro
mano gouerniia no se permita assi f
cilmente edificar templos por las grandes persecuciones que fufria la yglea,
mas con todo eb vuo muchas yglefas
fuera de Roma, adonde aunque perse
guan a los Christianos como no mori
todos conleruauan las yglefias . En Ro
ma como despues dire los lugares adon
de fe juntaua el papa , y los dems facerdotes con el pueblo eran ciminterios , q
eran ciertos lugares adonde fcpultauan
los martyres,alli celebran an , alli prediQiuan,alli hazian juntas y congregacio
nes y ccilios,y haz i an ordenes,pero ve
nido cl gra Conhitino todo fue de otra
manera , porque dio licencia que qualqiueraque quiiiefe edificar yglcfia,lo
pudiese hazer c condici que pidiefe
licencia al obispo. El luego que fue in
formado en las cofas de la Christiana re
gion dio fu palacio llamado el Lateraik) para que en el fe edificarle yglea ,y
el Heno de cleuocion como vn acadon,
y comeno a cauar con fus proprias ma
nos , y saco doze espuertas de tierra so
bre fus ombros en reuerencia dlos dolikXc,4$ zc Apostles de Christo,y assi dize Nicephoro.Quicji podra nombrarlos te m
pos que Constantino hizo edificar por
todo el mundo. El primero edifico en el
palacio Laterano con fus proprias ma
nos , en el qual gasto gran umma de dincrojdcfpulbonsta que edifico otros te
pos dentro de Roma. Fuera de Roma ta
bien edifico muchos como en Nicomedia que edifico vno fumptuosifsimo a
honra de vcynte mil martyres, yen Antiochia otro en reuerencia del martyr
Luciano, dexo de los que edifico en C
stantinopla , y en ludea . Pues fu madre
fancta Helena , no fue menos diligente

Z1J

porque visto que fu hijo era Chrstiano


ella fe fue a Hierufalem,y de todo punto
fe dio a la piedad, y edifico muchos y
sumptuoifsimos templos . Niccphoro LibS.czo.
en fu historia trata muy a la larga este ne
gocio , almenos consta nos que en lu
dea edifico veynte y cinco templos en'
los lugares donde vuo cofas mas famo
sas de nuestra redempeion . De alli ade
lante todos los principes Christianos fe
dieron mucho a esta obra tan fancta edi- *
ficando yglefas , y monasterios sump
tuoifsimos , de lo qual si qnisiefemos
tratar por menudo nunca acabaamos,
almenos en Espaa podemos gloriar
nos que tenemos muchos , y muy prin- '
cipales templos , y que los Reyes pasta
dos los edificaron con grande magnifi
cencia, y sin duda que es indicio de mu
cha Christiandad edificar ygleias,y mo :
nasterios, y en estofe defuelron los an
tiguos principes , y assi fe prueua m'rauilloamente la religion de los anti
guos Italianos, y Franceses, porque tie
nen muchas yglefas , y monasterios tan 'j
grandes , tan ricos, y fiimptuofs que
parece que a penas podrian los Prin
cipes de nuestro tiempo hazer tan gran
des obras.

Pero lo que leemos del Rey Don lay


mes de Aragon, dicho el Conquistador,
*
pone efpanto,porquc todas las historias
de aquelRc^no dizen que edifico en fus
estados dos mil templos. Obicnauentu
nido principe que tuno tan gran zelo de
la caa del Seor que le hizo dos mil pa
lacios para que alli fu sanlo nbre fueffe pregn ado,y fe manifestaste en la san
la mista a los fieles que fu estn a oyrla y
a orar en la cafa de oracin
Bien verna aqui despus de auer tra
tado de las ygleias , y templos como la
mas principal la de Sant lun de Letran,
de Roma porq como dize Petro Damia
no en la Epistola a los cardenales de Ro
ma, L yglea Lateranenfe assi como es
illtistrada con el titulo del Saluador que
verdaderamente es cabera de todos los
ele-

'.Libro i
electos, assi ella es madre y .fundamento
y cabeade todas las yglelas que ay por
la redondez de la tierra. Esta tiene siete
Cardenales obispos, a los quales folam
te despus del Apostlico, es permitido
allegarse a aquel altar y celebrar enel los
facrofanctos myflerios.Yen otra que escriuio al Antipapa Cadalourn dize que
la yglela Lateranensc es yglela de las
ygleias 3 y saudade los anctos Rm- ;
dose por el gran Constantino junto o en
el palacio, de Laterano que fueron las ca
fas mas principales que vuo en Roma; de
vn ciudadano llamado assi , y Iulio Capitolino en la vida de Marco Aurelio di
ze que eran magnificentifsimas . Timo
muchos nbres esta yglesia,el mas prin
cipas fue; el tplo del Saluador por auer- ,
fe dedicado al Dios verdadero, y sobre
todo poderoso Chrislo nuestro Salua
dor. Y aunque sea verdad,como dize S.
l^.22,,o. Augustin en fu Ciudad de Dios,que a~
que fe edifcauan mucho s templos a mar
tyres , pero con todo elfo los dedicauan
al Saluador 3 mas este del Laterano por
excelencia lo dedicaro al Saluador. ste
lugar fue llamado tambin la Baslica de
Iulio,no del papa , assi llamado , porque
antes del muchos aos fe dixo assi,como
.
s puede ver por Plinio en vna Epstola,
uhp ep.. ^ue tam[)ien fc dixo la Baslica Lateran

Ukii

se, y assi ay de ella memoria en fant Hieronymo en el Epitaphio de Fabiola,y en


Prudencio ctra Simacho , porque fe lia
m o Baslica de Iulio , no la hallo lino dixesseiB9s q primero que vinieen afer
caas del Laterano fueron de otro ciuda
dao dicho Iulio. Llamse tambin la
yglela Constanciana,porque en tiempo
de Constantino al principio de su impe
rioso en el de fu padre Constancio se die
ron a Fausta Augusta. En este palacio ha
llamos que el papa Mclchiadcs cele
bro vn Concilio sobre la causa de Ceci^a> Africano 3 como lo muestra Optatp Mileuitano contra Parmeniano , des
pus como el gran Constantino recibief
fe la fe,edifico en fu palacio Lateranensc

el templo del Saluador que es el nas pre


eminente de todos los del numdo,comQ
fe ha dicho. Despus adelante fe llamo
esta yglela fant lun de Letran , noporq
felcmudasse el nombre al templo , mas
porque en la capilla addc estaa la pia,
y baptisterio en que fue baptizado el gr
Constantino3y aliinpiado de la lepra del
alma y cuerpo , el papa Hilario pinto en
ella historia de como fant IiianBaptista baptizara al Saluador, y fue tan rece-'
bida la deuota pintura q poco a poco fe
fue introduziedo el llamarla Baslica del
Saluador la yglela de S. lun, auq uc era
muy dhferente el vn altar y capilla del
otro. Esta ygea es la propria adode esta
la illa patriarchal del fummo pontiicc
obispo Romano. Yaqui vinieron los fu m
naos pontfices desde S. Syluestrc hasta
Clemente V. que pasto la corte Romana
a Francia , y despus de setenta aos qu
do Gregorio XX fe boluio aviuir a Ro
ma fe aposento en el palacio del Vatca
no, que otro tiempo fue el palacio del pa
tri archa Constantinopolitano . Por cr
propriamente el Laterano la cafa papal
de antiguo fe celebrauan los ccilios lio
manos en el, y assi hallamos nombrados
diucros concilios con titulo de Latera nenies . Aqu fe hizieron antiguamente
las elecciones d los fuminos pontfices,
assi silbemos que el papa fant Gregorio
all fue electo , y aclamado como parece
por cl regi stro . Y qudo v u o eiii as los
que seguan los electos procurauan apo
derarse del Vaticano, porque el que: que
dauaalli era visto tener mejor derecho.
Dos cofas venan aqui bien. La vna
de donde ha tenido origen llamarse en
la yglela , este templo es d^vna aue , o
tres o- mas. La otra del vio de consagrar
las ygl estas q es cofa an ti qu il sima. Quan
talo que toca a llamarse vna yglela de
vna aue, negocio es que tuno fu princi
pie) desde los Apostolcs,porque a imita
cin de la aue en que Christo entro y
dentro cstauan los diicipulos, y alli hizo
a Pedro q pescaste^ y le dixo. Ya no seras

De la Republica Ghristiana.
pescador dpecs ma.s'dehombres3determinaronlossanctos Apostoles cdifcar los temples en forma de naue, en fi
gura de la q Christo estuuo. Que sea ver
dad esto parece claropoiio qucleemos
las tradiciones Apotolias adonde ordenan los fantos Apostoles comofe ha
de entrar et| la ygka , y a manera de
naue reparte los ofios 5al Obifpo haze patron a los sacerdoces marineros 5 y
Tom. . coc. alosDiacQno&llama-grumetes. Y Sant
Clmente j en la. Epitola primera erabiadaa San&iago* pintala congregacon de los feles-a vna naue>y da los of~
fieios conforme oy los verts en las que
andan eriel agua $ y 'la mefma comparafor, u coc, cion hazen los prestes , y Diaconos Roianos en la Epitola embiada a SantCy
/0U18.
priano- Y en fa Cyrilo sobre Efayas cla
ramente muestra que las ygleas han de
fer en forma de nattes 3 y hastaftf tempo
lamau naue a la y gleta.Nofotros quedamos con aquella tradiion de mano
cn mano,y dezimos que latal yglea tic
ne dos naues o quatro5o cinco , pero no
abemos porque se dize5 y cicrto que es
por o que lie dicho , y balte eto para cl
primer punto.
Lu ego que vuo ygleas por el mundo e ordeno que fucien confagradas,
y bendezidas eto tu u o origen, y princi
pio de los templos de los ydolos los qua
les como cran conuerridos cn templos
exorcizauan los, y alimpiauan los,y despiies confagrauari los, y vngianlos a
imitacion del pueblo Hebreo 3 cl quai
confagro cl tabernaculo , y defpues se hi
7.0 lo mesmo del templo,y assilos iK
tos padres proueyertn que adonde
quicra que e cdifcaen ygleas , se hiz iesse consccracionjy bendicion cn clla,
asi eemos que los Papas Euaristo, y
Iginio , que fueron poco despues de
Sant Pedro, lo mandaron ,yel Dcreto
esta
lien o de textos en este proposito,
DecoJis.u
y lu o Carnotenfe ,en su Dccreto nota
inuy muchos lugares. Y afsi se proueyo
con inspiration diuina que vuicsefie-

214

stas dela dedicacion de los templos co


mo parece por la Epitola Dcrtai del To.zjonfdl
Papa Flix: Quarto3por toda la quai trata de este propofito con mucha curiodad.Pero atin esto miitiio antes se vsaua
porque Sant Augustin 5 haze muchos
fermones de la dedicacion de los tem
plos como se puede ver por el Tomode
cimo , y Euodio Obifpo Ticinense, es- Str. ap->
criue a Maximo Obifpo los loores de la
^S6*
confagracion de la ygjfa,y por este re~
fpecto quilleson los Sanctos Padres que
la madera ni los demas materiales de los
templos quando fe cayefset de viejos,
no iruieen en vfos prophanos 3 como
parece por el Decreto de Iginio , y por j)e cS.dif.t.
la mesma reuerencia fe prohibio que ca.lyta.
los Ciiristianos no comiefen en la ygle
a a imitacion de los Genties como pa Can<
rece por los Conalios Laodiccno > y en
eltereero Carthaginene3 y eh otros ma
chos Dcrtes t Poncifiees 3 ay lo meio. Y en nuestros tiemps se ha reform ado mucho esto. ssi merno se pro- hibio que novuiefe bayles en las yglefias mientras los diuinos offcis fe c
lbrai! porque no inquieten ei ministerio sancto,como lo nota el Concilio An Cap.?*
tisio dore nie , y justamente , y aun tencmos excmplos notables en este propoto J>ero no son para aqtii. En fn muchas
eoas ay fanctamente proueydas para
hcrmoyra de los templos , y afsi fueron
veherados de los antiguos Gatholicos,
y los que edfaroii ygleas nieretier
, milagrofarnenterecibir aun en esta vida
premios honrfos3y para preua de esto
e pudieran.traer muchos exemplos, pe
ro -quiei los qiiisiere leer vta las vidas
b facto que efcriiiierii Aloysio Lipomano,y Laurencio Surio3y satisfaran
afudefeoancto.
Porqichablando dela confagracion
de las ygleas diximos que ls-templos
de los yS-eaii'Ciiuerridos en tem
plos farictos fera bien que aduirtamos
como esto n comen o lue-go mas buenos ls adelante . Y paa afsi cqx&
comen

Libro Quarto
comeo a plantarse la fe lo primero q hi
zier los "sanlos apostoles,y fus fuccefo
res fue destruy r los ydolos, y Dioses va
nos q adorauan, y derribar los tplos no
curando de fus fobertiios edificios o fi
nlos destruya como era deshabitados
ellos fe venan a caei\ Y por efo vinicro
a dcstruyrfe en Alexandria el -c Serapis
en Gaza el de Marna,y en Apamea el de
Jupiter, en Csuthago el llamado el cele
stial , y otros michos , y en Roma con
auer auido tan foberuios templos jamas
despus de Constantino, en adelante no
tomaron los Summos Pontfices, para
yglesia, ninguno porque no pareciefe
que la Christiana religion fe fauorecia
<le lo que por otra parte reprehenda , y
abominaua? v tambin responda con la
Doctrina de! Apstol que dize. Que tie
."iie.que ver el templo dedicado a Dios*
con el delosydolos. Y de Sant Geronymo , en el Prologo sobre el segundo
comentario sobre laEpistola,aos deGa
lacia fe muestra como era cofa muy frequentada el yr alas yglesias , y lu gares a
donde estauan las sepulturas de los mar
tyres de donde venia que ya los templos
de los ydolos estauan yermos , y vazios,
*
de donde fe prueua q aun entonces no fe
conuirtian los templos de los ydolos,en
Epifl.j,
yglesias. Y en la Epstola a Leta, y con* liba*
tra Iouiniano , dize quan abatidos esta
uan los templos de losydolos,y queel
de Iupiter , que estaua en el capitolio
estaua arruynado. Despus por ley man
do el Emperador Theodosio el Segun
do que los templos dlos y dolos , i al
gunos estn en pie los magistrados , y
juezes los destruyan, y que siendo alimpiados religiosamente sean dados los lu
Lvtdepa- gares para rcmplos , y yglesias . Y esta
g4. C,Teo es la primera vez que los lugares pro*

sanos fe dieron para que fe conuirticfsen en yglesias . fen Roma mas tarde co~
meno aintroduzir fe esto .-porque ha
sta lo tiempos del Papa Sant Gregorio,
no fe dispenso en ello, y el fue el prime
ro que abri camino para que esto se

vafe , y se continuaste , y muestra en el


registro lacaufadiziendo a Melito Obi- Lihy.epifc
spo en Inglaterra , que por no descon- 7I'*#&4
solar a los nucuos conuertidos a la fe en
aquella lila , que sentan mucho que les
derribaua fus templos hechos con gran
costa mando que no fuefen destruydos los templos dlos y dolos, mas que
guardado cl ritu , y reglas que" fe le cmbiauan los alimpiafen primeramente,
y despues csagrados con reliquias sucs
sen santificados Moderse este rigor
porque fe sinti el Rey de Inglaterra,
que se auia conuertido de que le man
dasse el Papa , por su carta que derribase los templos de fus Dioses * Des- Hk.^kl
pues de ay adelante a imitacin de esto **grf$M
no fe derribauan los templos quando fe *W*&4?
conuirtia el pueblo, mas alimpiauan los
con ceremonias , y oraciones fanctas , y
dedicauan los a hristo, y a fu mdre , y
fan do s , Y por sto oy vemos que mu
chas Synagogas de ludios , fe conuirtieron en yglesias , y tambin infinitas
mezquitas de Moros . Si preguntaren
que como en Roma fe conscruo en pie
el Panthon , siendo el templo de to
dos los Dioses, ha fe de rcfpder que la
obra fue tan excelente que despus del
gran Constantino , fe conscruo por ser
*
cofa de tanta Magestad , y despus Mo^
norio Emperador, quifo,visto que fe da
uan a dcstruyr obras tan grandes de te m
pos que no pastaste la cofa adelante , y
por efo mando por ley diziendo. Afsi MsJrpfr
como prohibimos los sacrificios tam^8fl!
bien queremos que fe confefuen los edi
ficios pblicos , porque fon ornamen
to. Y afsi de ay adelante cesto el derribar
fe los templos,y fueron conuiruiendofe
en yglesias,como vemos que el dichoP
theon fe conuirtio en la yglesia de fancta Maria la Rotunda,como en otra
parte lo diremos mas lar
gamente
(:>
Cap-

Dela Republica Chrstina.


^[ De los nombres que hallamos de lugres fagrdos en Uyglcfnty defus Ethimologms3y
de que firue cadn yno dellos. Cap. II.
Oentiendoquc fera lectio
superflua la que agora escri
uiere de los lugarcs y nombres q hallamosen la ygle
"a adondcc ayunt los Selesrpuesacabamosderratar del origea
y pnncpio dcl edisicar yglesias y te mj>los,en el testamento micuo . Del nom
bre de ygea y a trate arras largamtc,
y asi no me dererne en boluer a dedararojhallo en la yglca nombre de titu
lo Escl titulo aquel que ponemos en
memoria de los anctos acuya inuoeadon e edfca cl teplo 3 cosa antigua es
esta cn layglcsia Rom an a , porque queriendo diuidir lugarcsaddc se cogregascn los sieles a oyr roi Isa o sermon: in
titu lan a n aquel temple a vn sancto:y en
clponian vn Cardcnal que cra como
curary da u an le tantos sacerdotes: tantos diaconos,y tantos subdiaconos: c
otrosministrosmcnorcs,paraqueadimnistracn los acraraentosry cran dichos rodos estos ministres clerigos del
titulo de los sanctos quatro martyres
coronados odesancta Yfies, o de sant
Martin como oy dezimos, este clerigo
cs de tal parrochia o de ral ygea.
shiemo llamauan titularcs ygle
asaquellasadondc auia diaconos pa
ra predicar y darde corner a fas viudas
^uv.j,,^,^^
r.n con
las
w
pobrcsy
huerfanas > y porque
pcrfecucioncs de los Emperadorcs no

m Q que parrochias, y puso Cil ellassacerdores* diaconos y osdemas ministros . E! papa sant Marcos instituyo.
la ygea o cl titulo de sant Marcos,el Papaluiioel de sancta Maria Transtiberim , sant Daraaso ci desantLaurencio5 y asi otros Pontirces hizieron cemplos a reuerencia de los fanctos , y elos Jlamron ugares titulres . Quantos ticuos vu o y q nie n los
augmento ya lo diximos largamenre
en el rcrecro libro quando tratamos
del origen y principio de los Carden ale s . Deaqui vinportodo cl mun*
do cl poner titulos a los remplos y
hazer inuoeaciones .* para que cada
vno egun su deuoeion fueffe a las fanctas' yglesias a se encomendar a su seor porque aquel lugar para esto esta
dedicado.
f. ,
, .L L A M A N tambien a las ygle- PtfWs^
fias parrochias > o parrecias , y es di
ction Griega 5 que quire dezir lugar
ancto o casa sagrada , estas ,son las
que oy vemos cn los pueblos con su
cura y clergos.cl quai tiene cargo de
aimas, y administra io'ssanctos Sacra*
mentos , y tene jur sdicion sobre fbs
parrochianos , los quales e nothbran^
afsi de la yglcsia que es die h a parro
chia. Quicre dezir tambien parrochia
prouision porque aliife prouee de lo
necckrio al aima 3 afsi como e! pan
y vioa que es'el cuerpo co'nsagrado de
nuestro senior Iesu Christ 0 > Noso^
tros Ilamamos en algunas partes 3 co*
Jacion 5 o rgion, que es lo raesmo que

crecia cl edifcio de Is tcmplos y yglefias : tenian Iugares escondidos addc

parrochia. %
Ay nombre de Viaconh > que cs w4

pudiessen j un tarse a prar y recibr el fan


cto Sacramcto,y a hazer orras cosa s to
cantes al culto diuino^porque el predi-

lugar fagrado,este espropriamentehos


pital porque en Ronaa lu ego que corne
o republica Christiana : rouieroncue-

car no se hazia cn secreto mas publica^

ta os fanctos Padres de prouer como


fuessen fustentados los pobres Christa .
nos j porque ningun riru de gentes esta
ran(fundadosobrepiedad y roisericor*
dia como e! estado de los ChrstiahoS*

mete.Venido Cstantino vu o paz y sos


fiegvniucrsLycomcno sant Syuestrcahazer y criar yglesias ttularesrafsi
como consta que hizo algunas adon- '
de ay oy Crdenales - que son io mes-.

Teni pues hechps hofpitales para los


E
ne* :'

' .

Libro Qgartqi

nccessitadoSjyjutoaelosvnosoratoriosy capillas como oy fevfa.y aquci lu


garera dicho Diaconia.En aqllosoratorios viuian los diaconos que eran los
hospitaicros.-porque dauan lo necea-

dido de los m ontes y desiertos : y a!i fc


dauan a la vida contcmplatiua y sola , y
del monasterio se deriuo este nombre
monachus que qtriere dezir solo y hom
brequelloray gime, de esto hablare-

rioalos que lo auian meneste^y esto da


uan ios Christianos ricos3y tambien los
subdiaconosyuan de casa en casa, y pedian de corner para los pobres , loquai
sehazia con gran affcion y rodo el m
do en elo era franco y libral, estas dia
conias siempre han turado , y oy esta n

mos en cl libro sexto.


Ay hecha memoria de vna parte de Gwnio.
la yglesia con nombre de Grcmio . Bibliothccario,nombra en la yglesia gremium Basilics : que no puede fer otro
inoel cruzero o la nauede raedio.
Camra es orra parte de lugar sagra- mm;

en pie,pero el ofsicioprimero cessospor


quecomolacharidadfcresfrio y todo
se mudo3 faltaron los hofpitales y las
yglcsias quedaron con nombres de dia
conias,y assi fuero poco apoco introdu
zido en cl las parrochia y titulo de Car
denal.-y oy tenemos diaconia d* S.Thco
doro y diaconia de los martyres Cofme
y Damian. Ay memoria de estas diaconias en la historia de fant Laurencio ,y
en fant Grcgorio lib.^.epist. 34, y en el
Abbad Casianofetomapor collecta y
Econoraa que todo va alofsiciodedispenfar bienes, como parece en la cola
con.i 8.cap7*y colacion.li* cap. 1 y.
8 .y.9 4
."'
Xem^
Otro lugar ay en la yglesia adonde se
k>

exerctalapiedad que cs Xenodochio:


que cs de todo punto hofpital publico
adonde todos en cornu sin ninguna dif
ferencia son recibidos, deestos haliamos memoria en la vida de fant Basilio
escriptapor Gregorio Kazianzeno , y
Hicrony mo, y otros hablan de estos ho <
spitales publicos . Era Uamado ei mayordomo el Xenodochio , como oy
dezimos el hospitalero del cargo que
tiene del hospical , deestohablaremos
mas a la larga en otra parte para mostrar este genero de Christiandad entrelos feles. .
Monafimo
,Tarn..bien tenemos por lugar sagra, do el monafterio, el quai tomo nombre
dUugarque es soledad , porque antiguamentelos monasterios solian funarse en la soledad 3 y en lo mas escon-

do, este crael que oy Uamamos la cri stia : adonde ponan los ornamencos
y las demas colas sagradas como en lu
gar dcente, asi vuo camra Latcrancn
eque eradoodec Pontisicese vestiay
adereaua para celebrar.
Abso Apsis era loqucoydezimos tAb[a,
Tribuna , no el coro como algunos
dizcnsmasera cierto lugar en lostcmplosa manerade vn arco y suban p or
el por cscalcras : y alli fc ponia el pueblo que es lo que oy vemos que fc haze a manera de tribuna en las yglca s.
Y sin dubda era adonde se apartauan
los hombres de las mugeres quando
eran muchos , y fc apretauan , o era
lugar adonde se ponian las personas
mas principales.
Otrolugarauia lleno de mucha re- Corfessio.
uerencia y deuoeion que se llamaua
confessio : es nombre verdaderarnen*te propriopara nosotrps los Latinos,
porque eprefenta el. ministerio suyo.
Ya consta que todos los quepadecieron perfecuciones en la yglesia y murieronporla fe Catholica son Uamados martyres que quierc dezir confefsion o testigo dela verdad los Latinos
no llamaron martyres antiguamente
(hablando en su lcngua a los que padecianmartyrio ) mas confessores porque
vsauandesu propriolenguaje y dauan
el verdadero nombrea los que padeci
porque porJa cfession de lafemorian
y assi eran dichos confessores.Los Sum
mos Pontifices quando ya pudicr edifi

Dea Repnbic t Chrift n.


car yglesias y tratar publicamcnte las
coas agradashizier logares muyhrados addeestuuicen las reliquias de
los santos martyres : y aqucllos loga
res no eran lamados sagrarios corao
agora, ni capllas,mas cofefsioncs: por
qucdentro estauan aquelos que auian
mucrto por la confession. Que fea veruiky
|0 qUC yQ digo pnede se ver claraeP'6' mente por dos epistolas de sant Cypria
no.la vna embiada d cl cleroRomano al
sanctoObispo : yen otra embiada del
mcsio sant Cypriano a los mesmos cle
rigos 3 adonde ios vnos y los otros 11a man a los martyres cfcsores y al martyrio cfession.Era cl edifcio para poncr estas sanctas reliquias enel mas prin
cipal lugar de la ygiea que era debaxo
de! a 1 1 a r mayo r:p o rq u e a ssi estaua reue
renciado y guardado . Oy ilamamos al
lugar que esta debaxo del altar mayor
^ cl scpukhro : assicomo lo vemos en la
santaygcade Toledo adonde esta el
cuerpo de santEugenio:y lo mesmo vcmos en la Cathdral de Barcclona : pe
so sipreguntaredes porque llam aquel
lugar scpulchro no os lo sabran dczr: y
cierto es porque al H poni las reliquias
de los sanctos martyres,y como cn Roma lamaron confession cl testimonio
que dauan de Christo.-aca Uaman scpul
cro5 porque estt* all sepultados los
martyrcs,assisuc cosaaccrtadisima el
poner debaxo del altar mayor en Tolc
doel sanlo Obispo Eugcnio quand o
sue trasladado,y es su proprio lugar. Y
tn Barcclona esta Ijsancta martyr Eula
lia , y el cuerpo deL%postol Sanctiago,
tiene yglcsia debaxo de la mayoradondepropriamente tiene su sepucro3y cn
otra* partes suera de Espafa estan las re
liqtiiasdclos anctos debaxo del altar
mayor . Comolo vimosen Pauia que
sant Augustin Doctor grande dela ygle
lia esta jscpultado debaxo de la capilla
mayor,y en Parma esta cl mesmo lugar
de la capillamayor hucco : y lo mesmo
est-Vcronaen layglesia de saut Esteuam

u6

yen Romaenraiparte como en -sant


Pedro 3 y en saot Laurencio extramuros,y ensancta Maria a Mayor, y en o- "
tras partes. Hazemencion de cite lugar
confession y dedicado para reposo de
las reliquias de los martyres el concU n % 20t
lio Gangrense,y Anastasio Bibliothecario 3 dize que abro la confession d
sant Laurencio eJ papa Sixto Tercero
riquissimamente con cplumnas de pqrfi
do,y adereo la entrada o las gradaSj y
para ornt o de la confession, hizo va
altar de sant Laurencio todode platafi
n a que tnia cincuenta Iibras : y luzo
vnas verj as o cccl muy ricas semBdo'
en cllas muchas piedras prcciosas?y so
bre la reja por remate puso la imag de
S.Laurcio que pesaua dozienras b bras Uh.zz. c, 8.
de pata^y fane Augustin cn su Ciudad
de Dios llama lugar adonde estan las re
liquias de los sanctos confession.
Tambien se hallamcmoriaen la ygle

.
'a*

fia como lugar distmoelpulpiroyel


quai desde que vu o yglesias fuediputado para lcer la epistola y euangelo
y predicar al pueblo : y llatnofe Arabojblianlos hazer riquimosde ma
deras nas , y de piedras ricas como
oy tambien se vsa . En los antignos pul
pitos a ut a dos escalcras la vna para su
bir5 y la otra para decendir , haze men
cion sant Cypriano de lospupitos de Lit.^epj.f
Roma en fus epistolas: y cl ccilio Lao Can.i y.
dicense . Entre los mas ricos que yo
he visto por todas las partes q u c he andado, son los queoy tiene la ygkfa
Cathdral de Toledo: porque alleddc
desus ricas laborespuestas y esmaltadas , enel bronze estan asisentad os so
bre dos piedras finissimas y de gran
precio 3 y elsegundo lugar tienen los
de la Cathdral de Sanctiago. Amiguamente n auia en cada yglesia mas
devno i oy ya ay dos,vno para cl Eum
gelio y otro para la Epistola.
ermu
Tienelaygesia hermitasy oratorios
cuya ntguedad es grande. Estas tu-
uieroft principio en Egypto : 'addn>
Ee 2
devl-

Libro Qjirto..

deviuian losmostgessatioscn perptua foledad 3y de aquelios lugares que .


' cllos hajbitarS despues tomo h yglesia ,
costanibre de edificar hermicorios por ,
os caminos; parce por voto que hazian
a!osfaoCT:os4eeditaresyg!eiasyca
p.ilUsprte porque recogiendo se aigu
posbuenos nombres a la foledad. y ha^iendp.us hcrroifasiiiertos los coterrau enellasy lospueblosvczinos por
dcuoeion queies tuueron>'quisieron .
cotiser uar aquelios lugares t y despues
Bios obraua milagros por su piadosa
fe,y assi e mutiplicaua la deuocon y
quedaron en meraoria a los venideros
las talcs h errait as . Gonsta de muchos
conciUos.que.<.ediaueri los campos
henniras como oy en meraoria de los
Qn i
sanctos como parece por el Concilo
11,14,
arthaginensc quinto , y en el AFricano:pero no podian celebrar miTs en
,
ellasen lassiestas, masmandauafe que
viniesenasusparrochasjcomo parece
Crf.|.
poralgunos Coucilios.Solian se hazer
estas fier mitasse n diuersas soledades y
montes donde los vezinosyua hazer
Xi.f,M4. fus oraciones como se puede sa car de
m9M4$ TheodoritOjy en la historia Tripartita.
CUMstrs.

M
afiri. *

Dentrod asyglesias ,ay otro lugar


sagrado y de raucha duoc que es 11a
mado Claustre : este genero de edisiio
aunque no es t ntiguo como las otras
cosas que aqui hemos tocado,todavia
tiene mucha atttgueddj al principio
comeno en las Cathdrales yglsias:
porq.uc:elp*paEugeoioPrimosy Lon
Noueno, determinan que los canonigos tengan caustrosadondeviuan,co
mo parece enel Deereto,y quando nos
soJtara este texto dieramos Concilios
queprouaran esta verdad demuy atras:
porque en el concilioTuronensc fegun
do que sue en tiempo de Carlos Magno,dizc que los canonigos tengan clau
stro, y que dentro del viuan, y enel
Maguntino que se celebro ano de nou ectentos y treze , habla de los canonigos como haft de ctar cn el claustro,

despucs .estosclustrosfe.cdifcroivc.
raassumptuosidady los hinchkron de
akares y de imagines y y aun creo, que
tienea.m-santiguedad de la que yo ies
doy: porque hallamos que antigua^
mente. quando se.vsaua masque ago-r
raconiagrar las ygldtas enterrauan los
cano-nigos'en los clautros : y haliamos
que muchos santos atiguos fberoo
enterradosen-ellos,
: Hallo en la yglea otro lugar aparta- ^
do para elministerio d cl ofsicio diuino> "m*
y este es cl coro ,-adonde juotos los c!e
rigos desde el obispo hala ci de pr~
ma corona assistena los of'sicios diuinos 3 pueden estos estar solamcnre cri
lugar apartado y no cncomparia dcl
pueblo comun 3 ni los Emperadores y
reyes no han de estas en el coro, y c(ta
es la causa porque las ylcsiasde Catalua dieron a los Rcycs canonicacos
porque yuan al coro por gran denoci j
que tenian : ycantauancon los clerigos: y porqiicicamentepudiesicn esta r
con el clero loshizieron canonigos.Ay
texto en derecho imprial que no pueda entrar en el coro ningon seglar ,y tenemos exemplo notable que le acaecio
al Emperador Theodosio con sant Ani
broo , y passa assi , que auiendo Theodosio hecho vn cruel castigo en la ciu~
dadde Thesalonicacn la prouincia de
Maccdonia .-porque auian tratado mal
asusministrosde justicia : con el enojoy ira que cenia excedioenel castigo
viniendodespues a Milan y queriendo entrar en la ygeja conforme a su co
stumbre, pprquccft .hristianssimo:
clsanctopastor Ambrosio que a la azon regia la yglcsia de Milan nolo dexo entrar dentrorantes mando a fuselrigos que le cerrassen la? puertas y y lo
hizo estar ca ocho meses o mas fin entrar en la -yglcsia:, y auiendo Jc repre*
hestdidQucruldadypassando otras co
sas que no son dcl proposito ensin vino ia yglcsia y entrando- dentro sucs*
se derecho a la puerta dcl coro que cntonces

DelaRepubKc CinKana.
tortees eran-Jos, coros baxos.en las roesmas capillas mayores , como oy fe van
en las y glcsias cathedraiesry queriendo
entrar suele prohibido, y dicho q estuuiec con el otro pueblo, y dixo le sant
Ambrollo. O Emperador el lugar inte
rior y de mas adentro en Ja yglesia falo
es sealado a-.losiacerdotes, a lo^.denas no olamete no Jes es licito en trar
mas ni aun tocarlos vmbrales, a parta
te a! Ja , sol fuera, y espera la communi
ton los orros.-la purpura hazc Empera
dores, mas no sacerdotes. El Empera
dor oyendo esto ln hablar palabra fe sa
lio del 'coro,y obedeci. A la letra es falih$'CA7* cado de la historia de Thcodorito y de
uV''0" ja Tripartita. Excmplo es este digno de
notar para quel a s yglcsias tengan cu en
ta que no permitan seglares* itiezcao
en los cor os,y para que los principes y
reyes , y el mas baxo aprendan a. tener
en mucho ios sacerdotes y el lugar, y as
siento suyo, pues en aquel, tiempo era
ttias honrado el lugar de los sacerdotes
qu oy lo es la cortina y el estrado muy
rico del Rcy5oy todo esto esta prop hanado qualquier viJ hombre fe sienta en
tre los clrigos y y aun -Jas mgercs cntran en los coros . 'Por respecto de este
abuso fe comenaron a vfar Jos coros
alros^mas tampoco ajprouecha porque
tambin fe hinchen degentey fe 'sienta
entre los sacerdotes y religiosos, y fen
ab?,una<yglela ay buen orden es cnla de
Toledo , porque all no permiten sino
Eccle(iasticos,y por esto en el Concilio
que fe celebro en aquella ciudad en el
ao de mil y quinientos y sesenta y sietc,sc mando con rigor que no estuuiefsen en el coro entre los clcvigos los se
glares : y plcga a Dios que algn da fe
reforme este abuso cq otros que ay en
la yglesia, que cierto en este punto ay
grandifsima falta en todas p artes, aune]
en Portugal ay mas rigor en esto y ex
cutasel a pena sealada porlosobifpos.
Este lugar propriamente era dicho
el Cancel 3 porque la capilla mayor era

217

elcoro como oy lo venios ert la yglesia


de Len y en la villa de Dueas olia
estar de la misma manera , y en algunas
yglesias y monasterios de Portugal fe
valo mcfmOjporquecomo oy esta la
rexafeponiari ciertas defensas porque
no entrasse el pueblo , y de lexos vieflen
y por entre las claraboyas y verjas van
y oyan los diuinos ofsicios.Dc tonifci Segundo consta que mando con rigor que mientras celebrafle el diui110 officio estuuiesien separados los cl
rigos del comn pueblos y lo mesmo or
deno Len Quarto.
El vltimo lugar que hallo religioso Humillado*
es el que llamamos Humilladero . Es re*
el humilladero el que tiene cruz o cruciixo todo cercados cbietto temendo por todas quarro partes ventanas
o aberturas por donde fea visto esto
no fe yo que tan antiguo fea. Es ver
dad que las cruzes puestas por los ca
minos escosaantiquifsima , yassidize sane Augustin que en su tiempo las
aula 3 porqUe queriendo mostrar quai
fue el pueblo ludayco , cizc que fue
semejante a las cruzes que estn en los
caminos para mostrar a los caminan-
tes el camino derccho,y que ellos van
a poblado y ellas fe quedan al fol y al
agua , de donde parece que es cofa an
tigua Los humilladeros no fon otra
cofa sino cruzes que hazen los h o nibres al Mire los pueblos, pero po*
honra y magnificencia acostumbran a
hazer Jos muy galanos y deaoros^por
que tambin el pueblo quando falca
pasers y recrea re vista la cruz coa
tanta deuocion puesta , y con ranta"
honra, hazen oracin , y fe ponen de
rodillas Esto es lo que hallo en
la yglesia acerca de Jos luga
resgradosyEccle
fn&kos*
Ee 1

De que

'

Libro Quart;
% De que cofies en U yglefut Basilica y que
II
I ' I . s* ... r r-r
cap'dlay cHbiculo.Cap.nJ,
Vcs vamos continuando
las partes q ay enei teplo
macerial y de que rucn se
ra b tien o que en vo breue
capitulo digamos que cosaes Basilica>y quecapilla.Muchas vczes.vemos.cn hulasy jubilcos n ombraia las ygeias de! Laterano y dc.fant Pe
dro de Roma , Basihcas,y en el mes de
Nouiembre fe celebran las fiestas de las
dedicaciones de las yglesias dcl Saluauador y de la de los Apostoles sant Pe
dro y sant Pablo. Este nombre Balica
tan corn on sue otro tiempo entre los
gentes3como dues entre los Christianos^unque para-diuerso n porqtic
ellos tenian las para lugarcs de audiencias3o adonde fe juntauan en a plaa,
en e tiempo del inuierno y qtiando lo
nia , adonde se oraua o tratauan causas
y peyros 5 porque se alegaua ali mucha genre3como io dize Vitruuio3y a cs
to parece acudir vna ky del derecho
l.pduHHU ciuiL Y Plinio muestra queeralugar p a
.item mm ra trtar de causas de acusacion y desen
f. de mra, sa, porque en laBaJica se asentauan
& argmo. losjuezes3y Senc&enel'de ira llama
lgat.y. I. in a la Balica vozeria y gritade juezes.
tefstipulan
En Roma hallamos muchas de estas Ba
tem. $.[acra
silicas
que fin dubda se dezian assi5 y
rem.f- w.
eran audienciasiassi Jeemos cn Tuioy
bligat.
Likl.ep. 2i en Plinio y cn Plutarcho, la Balica de
Paulo.Otravuo Opinia adonde se aise n
tAthki tauan losschadoreso masviejos3y pa
U, 4.
rece que fe llamo la Balica de la concordia de la quai ay memoria cn Marco
Varron crj cl delinguaLatina.OtraBasi
lca hallamos dichalulia3dc laquai haze mciTrquillo en la vida deCaligu
lay Quintilianoy otra dichaPercia , la
quai Cat CTorino edisico c mucha
Zfj.35.c12 gyandeza3de la quai habla Plinio en fus
yarnes illustres si son suyos . Y Plu
tarcho en la vida del mesmo Catony
Tito Liuio stambien podemos anadir

otra Basilica Hamada Semproniade fa


....
.
.
_ .
quai habla el mcfmo Tito Liuio , yen
Plinio hallamos la Basilica Emilia . Y
assipodriamos tracr orras muchas3as
quaies parece que schizieron paraoyr
causas al pucblo, porque como era tan
arande y tnia tauras diffrencias de
negocios ? cdicauan se por diucrsas
partes.
De otra ma n era se roma e nombre
Basilica , porque eran como soportalcs
o corredores muy largos y estcn>didos
con suscolu mnas muy labradas , y los
su cl o s muy llanosy enadr illados y fo
lad os } y por lo alto tenian m ad era mientos ricamente obrados , afsi pin- Epi[.
ta faut Hieronymo Sa Basilica3escriuicn
do a Murcclla , de m ancra que fi llamaremos basilic as a los grandes patios co
m o los de las casas Rcalcs.de 'Madrid
Toledo,y las Lonjas adonde sejuntan
losmercaderes a contratar en aragoa, y JSarcclona 3 y Valcncia 3 no d i re
mos mas . Despucs este nombre de
Basilica 3 se atribuyoa los Templos c
yglesias r y aun antes de Sa vcnida de
Christo fe hall a qucla Balica cralugar dedicado alculto diuino , afsi lee
mos cn el Pftralipomcnon 3 porque a- % e
quel Atrio mayordel Templo es 11amadoaqui Basilica. Sant sidro enftis Ub
Ethimologias dize que las Balicas
aprincipio fe Uamauan las casas y palacios R cales . Ydcspues fc aplico el
mesmo nombre a las yglesias , porque
en ellas Dios que es cl mayor Rey hab
ta 5 yalli le hazen sacrisicios > des- ttb
te pareccr son Amalario y Vualfri- Cap
do en fus oflkios Ecclcsiasticos * Esto
despucs fc pao a los Christianos , y
Jos templos delosidoos, yos palacios grandes que se dezian Basilicas
seconuertian en yglesias 3 y quedauafelcs el nombre de Basilica . Teogo
vn tcstimono de Ausonio pocta , de
esto cl quai efcruiendo al.Emperador
Graciano por cl confultado que sc
le auia dado dhc .que. las. Balicas que
otro

Dela Repubica Chfstii.'

ii8

orro tiempo estatian llcnas de negocios


quias que se lleuauan est cl exercito se
agora esta dedicadas para rogar a Dios
dezian capclJaneSjConiirmalo aque! capor tu alud . Parece que las Balicas
pitulario de los Francees que tiene m Lkft u.u
son los remplosgrandes,de manera que
das las cosas religiosas que se hazian. en
las cathdrales ygka$3yotros remplos
Prancia, y de estoscapellanes o capiilas
magnisicossehdcllamarBalicas3mas
ay memoria en el derecho 3 demnera q
las ygleas pcquenas no sepodran 11alo mesmo es capilia que oratorio f su
mar con este nombre . Esto es quanro
antiguedad csdeidelosprimcrcs reyes
a las Basilicas * y vengamos a lo de las
deFranciaquefueron Christianos3yla
capillas.
occasion sue p orque se comeno a 11cTodo Jo mas que miramos en las
uarlacdpadc sant Martin en los extryglcsias principales es ver que taies la
citos3y de la capa se llamo capilia cl lucap il la mayor,y quantas tiene, y l estan
gar adonde se guardauan las reliquias f
bien adereadas, y m ira se de ordinario
capcllancs5los quclas guardauan y ac
que capilia hzo vn pcrlado , 0 vn Prin-*
panauan Algunos han dicho que capicipe para su scpultura . Y pues mirallasy capcllanes se deriuan de sacella cj
m os tantoen eto sera bien que aucrientre losGentiies cran vnos oratorios
guemos de donde tomo este nombre,
que no tenian cubertizos, y estauan coEl nombre de capilia es tomado de la
munmente en los caminos y desiertos>
lengua Francefa que sue la que pusoa
y corrompidaa primeraletraquecsla
lacapacon que nos cubrimos este nom
3se conuirtio en c. Ypor sacellano dixe
brc.y propriamentepormetafora se 11a
ron capelan3y por sacella capella ^mas
mo Ciipalo que sirue dcpaucllon, o dolo verdaderocso queyo dgo;
fel^o quaquiera cosa que nos guarda
Otronbrehalloenla ygeadluciel ay re y agua. Y assi acostumbramos
gar sagrado q se dize Cubiculo del eu
llamaral cielocapade pcccadorcs,y al
gelio. saca scr lugar de oracio 3 y para
veranocapa depobres ,porquc noscu
vacara contplaci,porqdizeel Senf
breynosdesieodcy remdia* Los Fran
entra en tu cubicuo5y cerrada rs t la
cesesacostumbraron como gente m uy
puerta>oi:a a tu padre . Y Paulino cnla
Chritiana quando aian fus Reyes a
cpistolaa Seucrohabla del cubiculo 4
las batalasllcuarticnda parrcularpacracomo capilia en laygesia3la quai ir
ra que ruieedc yglcsia en el rea , conia de lugar adde sc recogian lo$ siclcs
:
Jno tambien lohazenyatodoslos Prin
aorar. Y en la vidadesanrMarcclino M*tthS
cipes Christian os, y como estos Reyes
papahallamos qsue sepultado en cl ci- P*flz*
de Francia quando yuan cn la guerra
para alcanar victoria lleuauan consigo
reliquias como el puebo Hebreo la arca del testamento 3 y entre las mas srialadas lleuauan la capa de sant Martin
que dioanuestro Sefor IesuChristo en
su pobre , y porque esta tan notable reliquia se lleuaua en las batallas, y sc po
nia en aquella tienda, o tabernaculo la
mar al lugar capa por la mesma capa, y
alosaccrdotes que la guardauan deth..cAo, ziancapellanes:esto dize assi Duzando
w.8.
cn fus diuinos offcios , fer verdad que
los sacerdoces que guardauan las reli-

minterio de Priscila cn el cubiculo da'to,y enla vidadclpapaSmacose ha


2e mencion que entre las otras obras cj
mando hazer * suero n ciertos cubicu los,y oy se Uaman en la corte Romana
los clerigos del Papa, o capeiTanescub
cuanosquealguntipo ruian deguar
dasdelos cucrposdelosancos Apo*
stolesqueall estauan de ordinario 3eo^
m o se saca dela vida del papa Lon P ri
mcro.Con esto meparecc q hc cumplidocon loquetocaa este propoto, y
pasemosa Iode los ciminterios que
bien ay que dezir
Ee

.
De*

Libro Quarto
%Del yfole los ciminterios en Ltyglcjci Cm. jlnctjy de otrets cofas notables de ellos*
Caph. 111 L
Adadiapaffamos por los cimi n terios de las yglesias que
es otro ugar agrado y nos
acogemos a ellos quando he
mos hecho algun mal recaudo a y si nos
preguntan que cosa es : p orque le llama
afyparaquefue instituydojno lo fabcmos3y sria bien que sesopiesse , y aun
los 01 uy doctos no o deuian ignorar,
pues los hereges de nuestros tiempos
nosaben dezirsino mal de nuestrastradicionesy antiguas costumbres y fandas, pues con darles razon de! origen
decadacosay paraqueseintroduxo en
laprimitiua yglestapodrian erconsun
didosfacilmente,maspuesyo hetoma
do cl cargo de tratar de todas las antiguedades de a yglca, quiero dezir algo delps ciminterios y su origen. El ci
min teri o cosa es muy sabidaquefue lu
garadonde sepultauan los. Christian o s
lus muertos,y'eran lugares grao<fo y ek
pacioos : porquecada vno tnia su sepukura senalada , y se enterraua cV los
uyos quando l.podabazer buenamc
' mmtmo te,^e nombre dmeriterium es Grie
potquefe th gsy quierc d-estiro mesmo <{ d^rmi^o
maafsL ,
dorrnitorio de muertosiporq croo di*
Lib-6. t
ze VualfndoriuslbrosdeRebus'Ec
clesiasticis : era ugar donde los Chriiarios se enterrauanjqoe?llosjlamau
dorrairVNoescsnueuaen las sagrdas letrasllamar alamuertc de los justos suesto y dormici, assi Ieemos cnel
testamoto vicjo que quando morilos
buenos Reyes y otros varones sanos,
dizelaietrasagradaquedurmio c sus
'..padres-est vejezbunay sancta . Ysarit
4.4.
pabo escriuiendo a is deThesalonica
. dize. No queremos que ignoreys her,- manoseifin de los queduerme, porque
no os entristezcays de Ja maiera que
caece con los que no tienen efperana
y por esto Uamauan alos sepulcros ma

radis de reposo. Es verdad que acerca


de los Griegos.bco tuuootrosigoifido el ciminterio , qoe cra Iugar adonde
acogi losperegrins,porquc entre los
Crcccnses c via lum vnas casas grandes
addc d au a n lo ncccrio a los qoe vcniande tierras cil ra ri as ,y aquel Iugar
publico se dezia ciminterio como lo di
ze Athenco cn sus Dioadis , pero los Lil
Christianos tomar lo por las epulrurasde losdisunctos, porq cl los teman
fus lugares diputados para sus muertos
y llamau los ciminterios que es lo mes
m o quedormitorio de los mue r t os por
que 00 mucren los Christianos cn esti
Christ o como lo signifie a sant Pablocn
la primera a los de Corintho . En est o s q
ciminterios vemos que se juntauan qua '
do noauiayglcas,los Obispos y cl de
ro con cl reto de! pueblo Cathol.ico: y
hazian los aniucrfaros de los fanctos
martyres, que era como solcmnizar oy
las fcstas.Assi Ieemos que los Su m m os
Pontisices Romanos quando querian
tratar de cofas prouehofas al cornu 11
como no tuuieslen yglcas ni otros lu
gares a dondc ay uncar se, venian a los
ciminterios 3 alii ordenauan, aii dauan
las penitcneiaspublicas, y tratauan de
las de mas cofas tocantes al regimiento
de la yglea , de m ancra que de lo me moseiuian los ciminterios que agoni
los tcmplos o yglcas. En este Iugar ha
/Ziaalos Synodos los Obispos,aqui ccJebrauan y comugauan al pueblo y pre
-dicauan.Assi los-Emperadorcs qoe per
guieron la yglea la primera cosa que
.vedauan a los Christianos, cra el ay untarse ck vno en los ciminterios Assi
cuenta ant Eusebioen su historia Eccle
astica que como cn la per sec u ci o n del
Empcrador Valcriano 3 administrasse el
Proconsulado.de Egy.pto 9 vn capiran
.Hama.do Emiliano , llamo a Dionyiio Obispo Alexandrine ,y a los demas
facerejotes y principales perbnas de ta
doslosChritianos, y Is.dixo. Yo os
Vep, fer muy jngratos, y ao conoccy s la
cle*

DelaRepnbiii :a Christiana.

lu9tCA'

clcmcncia de los Auguos Emperado


rcs.-por lo quai ya no viurcys en Alcx
dria3mas cmbiaros hc destcrrados a Libia,alli ni cclebrareys vuestros Synodos,ni os fera permitido entrar en vue
st ros ciminterios, y en essamema histo
ria lecmos que haze mcncion de los ci
minterios , y como se congregauan en
elios los Christianos,y les rcstituy los
principes aqucllos lu gares como ya di~
putados para fus coiigrcgaconcs , y
juncas,y Gallieno Emperador escriuio
vnacartaa todoslosobifposcn que por
clIamnetra,como yaha mandado m o
derara pcrfccucion que su padre auia
m ou id o y queJes fean restituydos fus
lu gares pubiicos y les reedirquen de
nueuo los ciminterios.
Hazian femuy buenos edifcios en
los cimintcriosafsi como altarcs y cobertizos , y afsientos para quctodos
pudicsscn ctar mas decanadamentc,
assi lecmos que cl papa fant Fabiano h
20 muchas fabricas y obras por los cimintcnos,y los papas despucs que layglesia comeno a viuir con vn poco de
descanfo todo cl cuydado su y o sue reparar los cimintcrios , y adornar los de
m ancra que cstuniesfen dcentes , por
quant o cita u an en cl los sepuitados los
anctos martyres. Assi lo hizo Ioan tercero,y cl papa Liberio despues que bol
uio del dcstierro. Dize fant Damaso est
la historia pontifical aqucLiberio se apo
sento cn ci ciminterio de sanctaYncs
cn las casas de Constancia hennana de
Cnstancio Emperador: y de alli sue a
la ciudad, y como esta dicho cnlos ciniinterios baptizauan y hazian todos
Josactos queoy hazemosen Jasyglefias, assi lecmos m los hechos de Libc
rio que viuia esteSummopontifce tres
m il las de R orna en el ciminterio de la
Nouella junco al ciminterio Hostriano
, adoucie cl Apostol Sant Pedro baptizau a, y alli baptizo el memo Summo p on
tiec en el tiempo de Japafcuaa hombresy mugeres en numero de quatro

215?

mily doze^por quanto muchos R ornanos y tris gentes de otras partes desseau fer bapeizadosde u mancy Ana
stao Bibliothecriodizeen la vida del
papa Sergio q qd 'Sergio craprcle
acotbraua a'cclebrar por los chuinte
rios.Tbi vclau enlos ciminterios de
noche como oy lovf enlas ygleas.por ^
q dize el Crilo Eliberitano q secee- an'^'
bro en tiempo de fant Syluestrequeno
se permita velar las mugeres en los ci
mintcrios: porque debaxo de orar y de
religion son causa d muchos maies,
Orauan tambic cn los ciminterios y de s ,
.
Ho da tcstinionio fant Athanasio cn cl Xi 2'1fHM
bro que hizo de u huyda que cs d k. h a yeiar em,
Apologia. En lafemana i gui ent des- cbe enhsypucsdela fagradasielade Pcntccors gkftas*
acabados losayunos que cran los dclas
quatro temporas de la Trinklad.-el pue:*
blo venia a orar al ciminterio. Ytuiuvfe
tanta cuenta con que los talcs ciminte
rios est u u iessen iimpios, y con decencia que el papaDiny sio distnbuyo pref
biteros que tuuiesen cargo de ci i os 3 y
cl pueblo quando fe veya fatigado y c
pcrfccuciones*assi como de peiilcias,
bambrcs,y otrascnfermedades:yuaii'a
los ciminterios, y alli pedian ayuda
Dios y los anctos encuyos nombres
estauan intituldos . Hallamos assi
mefrrio que cl papa Iuan Tercero'mftdaua celebrar rrtiTas por los cimirife-
ris5 y que leuafen candelas e-heendi?
das y orerras, yen elios vka muclio
tiempo, y ordenau presbyteros y obis
pos . leemos afsi mesmo eila vida de
Gregorio Trcero3quc mando q m la a
siestas cuyas aduoeaciostes tenan los ci
rninterios sc lleuase de la rnra del
papa ccra ; y cl pueblo fuelTe a tner
sosvigiias5y ceebrasenmMsls pre
stes que tenian cargo dt elos , y.Niclao primero restaur con marauilfa
magnificencia el cmintrio dentMar
cos:el quai stana entre aviaApiay Ardeatinaj y en el pufo ministros c| h'ruief
Ci^o quai despucs turo muchotijepo.;
Ee 5
Agu-

Libro Quarto*
Algunos h dichoquebastan cimin
teriossin yglesias t y que no ha de auer
templos^porque el ciminterio es yglefia^y queantiguamenteno auiaotros te
plos mas que los ciminterios . Pero
mienten como todos los diablos* por\ que los ciminterios siempre suer o n sue
' ra de lospobladosipero las yglesias den
tro:y por esto despues se hizer cimia
terios juntoscon las yglesias para que se
entendiefe que son las ygleias distin
cte cosa que el ciminterio % no se vsaua
antiguamente enterrar a nadieque no
fuesse constituydo en ord sacro 3 en las
yglesias3y para esto estauan los ciminte
riosjuntoconlas yglesias 3 vsose esto
rnuchoporEsparta , y aunoy seguarda
adonde las yglesias estan confagradas^y
tambi he visto por Arago , y en Nauar
ra,y enla prouincia de Guipuzcoa,en
' lo que hasta el ano dcM.D.LX VIII.
solia fer Obispadode Bayona,en lafrotera de Francia 3 y en otras tierras los ci
minterios suera de! lugar5 y puestas mu
chas cruzes de pied ra por fenales para
ferconocidos<En Akmama'en muchas
partes no seentierran sinofaeradel pue
, .blo'y'en.sas sepulturas ponen lerreros
y fus proprios nombres . Y ley imprial
ay que la quiere assi3 atinque oy ya no
se guarda ni en los ciminterios entierr
a nadie sino a los poores, y por eso esta
benditos,y son como sagrado lugar j y
gozan de los priuilegios y immunidades de la yglesia.
}
Aigu nos ciminterios halamos samo
sos en las Ecclesiasticas historias3en los
qualesfueron sepultados rauchos fanctos martyres 3 y por eso hasta oy se tie
ne cuenta con venerar los 5 y ay estacionesy indulgencias en ciertos dias en los
qualesconcurre todocl puebloaellos,
y pues es le&ion Christiana no dexare
dealargar me algo c hazer alguna me
con de elos que toda via se entretexeran algunas curiosidades.
i El primer ciminterio y mas antiguo^es d Hostriano en la via Salaria

trcstiros de piedra de la ciudad de R o


maten el quai fant Pedro baptizaua: del
qualdizcel prothonotario de la fan d a
yglesia Romanaquces vn cierto autor
in nombre propno. Y en la historia del
Papa Liberio que este Pontirce viuia
no muy lexos ciel ciminterio de la No
uclla a tres tiros de 1a ci u d ad de Roma en la via Salaria junto al ciminte
rio Hostriano adonde fant Pedro Apo
stol baptizaua.
2 El ciminterio Vaticanoerajito al
tcmplo de Apolo enla via triumphal en
rrcloshucrtos Neronianos adde esta
oy la yglesia de lant Pedro Apostolxn
el qualfucr sepultados los cuerpos de
losSummos Ponticcs Romanos fant
Pcdro,Lino,Clcto,Anaclcto3Eu;iristo
Sixto^helefphorOjIginiOjPiOjEleuterio5Vicor?y otros.Estc ciminterio esdt
cho(por el libro Cenfual de Roma que
Onufrio nombra muchas vczcs)la fu en
tede fant Pedro^porque estaua alli vna
fuente para baptzar.
3 El ciminterio a las nim plias estaua
en vna heredad de vna matrona amada
Seueracn laviaNomcnranacasi fcys o
sietc tiros de piedra de la ciudad en la
quai fueron sepultados los fanctos mar
tyresAlexandro papa,Euencio,y Tho
dulo5Psestes3Papia , y Mauro, cauallo
ros,y Aproniano Tribuno.
4 El ciminterio viejo que por otro
nbre es dicho de Calixto estaua en la
via Apiados tiros de piedra de la ciu
dad jera edisicado debaxo de la yglesia
de fant Sbastian ; en cl quai fueron se
pultados muchos fanctos martyres y
Ptifces Romano$3afsi como S.Anice
tOjSotherjPoocianOsAnteroSjPabiaiia
CorneiosiLuciOEstepliatiOj SXto Se-
gdo3Dionysio,Euthichiano5Cayo>Eu
ebio^ MilciadeSjy otros muchos mar
tyrcSjCste mesmo Calixto Ampio cl ci
rainterio viejo y por esso le suc puesto
su nombre:hizo otro en cl camino o via
Apia a donde estan muchos sacerdo
ces y martyres sepultados, y llama se
- hasta

..

De la Republic a Christiana.

hasta oy clcimintcrio.de Caixto, Auia


* cncstccimintcrio vnas Cathatumbas,
adondc cstuuicron mucho cipo cpullados los cucrpos de los Apostoes ant
Pedro y santPablo,y otros muchos fan
ctos martyres de losquaks escriuc assi
cl Papa sant Da maso. El papa sant Cor
nclio suc rogado de vna noble matrona
Uamada Lucina,quesuesen sacadosde
aqucl lugar los cuerpas de los Aposto
es y la matrona tomo et cuerpo de sant
Pablo,y puso le cn vna su hcredad en la
via que van para Hostiaacerca de dondc sueradcgolIado,y sanc Cornelio to
mo cl dcl Apostol santPedro>y puso Io
acercadc dondc sue crucifcado entre
loscucrposdelos ancios Obispos, en
cl tcmplo de Apolo cn cl mote de Oro
o Aurco5en clVoticano , Este lugar sue
defpucs muy honrado con cdifcios y
o b r as ricas,y sue hcrmoseado con Jetrerosy cpigramaspor manodc sant Damaso,como lo affirma sied a en su libro
de Katione temporum , haze mencion
<QP' santGregono de cita tranlacion de los
Apostolcs en su registro escriuiendo a
Constantina Augusta/ucdc sp uesac. 6 panado cstecjfflisterio de aigu nas parrochias
y
El ciminterio del papa Sothcrscs
junroaldc CaJixto,yal-gunos tienenq
suc vna parte s porque era grandie cl de
xto>y diuido sc.So.Io a bernas que
cstdo muy vicjo lo reparoe papa Este
phano Scgundo, como Io dize Bibliotiecario*
, ...
6 El ciminterio de sant Zepherino
papa y martyt^fue edificado en a via
Apia acerc de las catumbas y dcl ciinimcrio de Calixto: cn cl quai cl mes-'
mo Zepherino y otros martyres esta n
scpultados. ,
7 El ciminterio de aepodio ^ sue
dicho assi,por vn sacerdote sancto. 11airtado Caepodo , cdifca loer la via,
Aur.la. 9 tres tiros de piedra de la ciu-t
d ad suera de la puerta. Ianiola, y juntx
a la yglesist de ant Pancracio adonde:

220

fuer sepultados,S.Caixto papa,y Iuliocofeslorc otros muchos martyres.


8 El ciminterio de sant Prerexato
preste,escercade Roma cala via Apia:
cn clqualfueron epukados ant Vrban o papa y martyry Feicisimo, y A.
gapyto,y Ianuario, y Magno diaconos,
y .Vicencio,y Estephano subdiaconos
de S.Sixto PrimeOri
f El ciminterio de sant Ponciano
papa sue consagrado co el martyrio de
Jossanctos Ad o n y S en en , y Pigmenio preste*
10 El ciminterio de ant Ciriacotienc otro nombre que se dize Cri p ta Ti
burrina.-cn cl campo llamado Vcrano,
en cl quai esta scpultados el fa n do mat
tyr,yArcediano3antLloretecon otros
martyres. Estan scpultados assi mesmo
estos su m m os PontisiceSjZozimOaSixto*serccro,y Hilario.Oy viueeste cimin
tcrio3y esta junto alayglesia de S. Llorente suera de losmuros de Rom
1 1 El ciminterio de Lucina esta sue
ra de la ciudad junco a la yglesia de sant
Pancratio*.
n El ciminterio de Arnproniano
esta cn la via Latina:enel quai esta se putada fancta Eugcnia virgen y mar-.
tyr,laqualpadecio entiempo de Galeno Emperador.
. 1 3 El ciminterio deS. Flix papa esta
co la via A ure lia d os millasdca ciudad
cn cl quai esta sepuJtado e mesmo Pon
tice y vn Antipapa Flix segundo, que
sue puesto en lugar de Ltbcrio quando
su edcstcrradorperoaunqucfuch rruso
padcco martyrio por la fc
14 . il ciminterio de Pri scilJa q por
otro nombre se Uama de sant Marcello
esta cnla via Salarias sue edi/kado por
vna nobiissima matrone IkmadaPrisci
lla;aqui durmieron o fueron scpulta
dos losfanctos papas Marcelline con
ottos martyres, y Marcello , Syluestre,
Liberio,Siricio,y Celestino, y el papa
S.Vigilio martyr con otros muy famofos martyres.
xy El

Libre :Qoart0*
i y El ciminterio de S.Timothco, es di
cho ssi porque vn preste de este nbre
le edisico encl camino dcHostia acerca
de layglciadel ApostolS.Pablo.
i<5 i ciminterio de la Nfouclla esta
cnel camino qiieyuanalas salinas :en cl
quai viuio al gun tiempp el papaLibcrio, y alii llamo a los ptestesy diaconosya los demas Romanos el dia de
Pascua y les dixo que no teraiessen, por
que el no estauaconellos , ni viuia en la
ciudad de Roma, pues bastaua que t
nia n a su vicario que era su hermano
Darnaso.
17
El ciminterio de Babina es llama
do tambien de santMarcospapa5eh en
tre la via Apiay Ardcatina junro a la y^
glesia de santMarcos ad onde esse mes
mo ptifce Marcos esta sepultado, suc
este ciminterio muy samoso por los
martyres que en el fucron sepultado s y
porque se tuuo muchacuenta conreediflcarfoy repararlo.
iB El ciminterio de sant Iulio papa es
taenia via Faminea juntoa layglesia
desnt Valcntin suera de los muros,
agora esta en vna vina que tienen los
frayls hermitaos de faht 'Augustin
hallanfe otrostres ciminterios contltplo .del-papasantlulio*
( .
9 El ciminterio deS.Damaso esta en
tre las carreras Apiay Ardeatinaen cl
quai estan sepultados los martyres Pro
ceo y Martiniano y c mesmo sant Da
maso con su madrey hermana, sue re
stau rad este ciminterio muchociempo despucs por el papa Iuan.VII.
ao
El ciminterio de santAnastasio pa
pa esta dentro de la ciudad , en la rcgi o parrochia llamada Eschilina encl
barri o dichovrsoPileato que es dcl osso
embonctado, cubierto, estan sepulta
dos en el estos Summos Pontifces , el
mesmo Analtao,y Innocencio.L concedio el papa Lon. I. a este ciminterio
indulgencia plenariade tres afios s y es
tan en el sepultados quatre milydozi
tosyinquenta y siete martyres fm las

mugeresyninos.
21 El ciminterio de sant Hermesdizen quesuehechopor elpapaPelagio
Segundo.
22 El ciminterio de sant Nicomedcs
preste suc edifcado en la via Ardeatina
sue restaurado y ennoblccido por $<>
nifacio V.
23
El ciminterio de sancta Yncs esta
cnla viaNom c tfsla ,aqui tuuo su habita
cion el papaLibcrio,cnel quai suc scpul
tadalamuger deluliano Apostatacomo lo quierc sentir Marcel 1 n o,en su hi
storia, Adcrco Liberio este ciminterio
porque esta u a en el, cl cpulcho de soncta Ynes3y cl papa Innoccncio p rimer o
hizo vna y gl esta cabe este ciminterio a
lamesina ancta, y puso por prestes que
lagoucrnascn a Leopardo y Paulino y
segun la costumbre celebro el dia de
Pacuacl papa Bonifacio i?aptismoea
layglea de sancta Y n es que estauajun
to al ciminterio.
24 El ciminterio de sanca Flicitas
martyr esta en la via Salaria : en el quai
esta sepultado el papa Bonifacio , este
SummoPonrifce hizo vn oratorio jut\
to a este ciminterio , y cl papa Symacho lo reparo porque esta uaya muy ar
ruynado
25
El ciminterio de los ordanes no
se yo quien lo cdificaV, aunque ronsta
quien lo rcparo,quc suc cl papa Sy ma
cho y cto por honra de stmrAlcxandro
martyr que esta u a ail t sepultado.
26 El ciminterio de los sanctos mar
tyres Ncrco y Archilco sue edifcado
en el Camino de Ardca cii vna heredad
de sancta Dinitella junto a vna cucoa de
arena y suc rcedisicado este lugar por el
papaluanacontcmplacion deestos fan
ctos martyres que estauan sepultados
aqui5 y el mesmo renouo el ciminterio
de santFelices y Adauto que estaua en
cl camino de Hostia.
27 El ciminterio de los sanctos mar
tyres Tiburcio y Valcriano este sue mo
rada del papa lu an Tcrcero, y en cl con
agro

DelaRepblicaehrstiana,
sagfortnuchos pbispos3chiui'cr sepultadosraychosmrtyresenelyfuctepa

ii

as mchas requ'ias por respecta de .


qlo^clmintenQsnoesraijan con aque^ .

rclodclpapaGregorioTercero.
h-cccnciqtconumh3y principal- .,
, 28 El cirnintcrio de s fanctosMar . mente prqtic fuero' 'sepu'lrados mu-,
ccllhio y Pedro martyr,era fundado en
chos Summos pootifices Romanos en
SaviaLabkaoafue renodopcfr elp ellosssicomo'-ant Lon^Simpiicio
pa-HonorioPrimcrjydjespncscI'pap
telasio, AnastasirAnstasiosegundoiAdriano hizolo memyreparoJaySimacho, Hrmifda , Iunpnmero> f .
glcia de sancta Elcna que estauajunro
Segondo,y Tercero s eji'Trcer, .
porque todocstauayaarruynado.
BonifcioSgundo Agapyto ^ Plagie ; "
. 29 Elciminterio de los fanctos Marco
I.y II. y Gregorio I. yen elSgrario dc;;
y Marcel iiano; estaua eri el camino de
festa mesina cpilla /de ttrari esta .
Ardeayfue restaurado por e papa Iu
elpapa Benedicto-I. De iBan'eraqoe.ft
SeptimOi

bien miramostodosestos ciminterios


30 El ciminrcrio de los fanctos Ianua
fucronmoradasdetantos martyres go
rio Vibanoy Maximo 3 sue; restaurado
rosos que tomaroncl ortbre de.os
y adereado'por cl papa Gregorio Ter
que los cdifcauan con piedd: o de los
cero, y le hizo vna techumbrc muy
fanctos (j^'enelloserneolocadosipc
principal
rosi bien fe nota parece que los papas
31
El eiminterio de sancta Petronila
procurauan congran diligencia ador,
tambien suc adornado del mcno papa
narcstoslugarcsy honraros, ypara su
Gregorio IL y hizo chcion y dio inonfolacion procurauan que aquellos
dulgenciaa ios que cadaafole visitasfanctos lugarcs fuesen fus sep u taras,
l'en y offreciole vna coronade oro y vn
y si traldauanlasreliquis a otra parcalizy paienadc plata Vuootrosmute,era porque ni lasrcliquias ni los cucc
chos ciminterios en Roma afsi como ci
posdelos Pontifcesetauancon aque
3e Simplicio, el de Quarto , y Quinto,
11a decencia que conuenia.
cl de sancta Aguedac otros que cl rey
Nosolmente vuoen Romefl s ciAfiulphodclos Longobardosdcstruminterios:mas tambien suera y por toy o facando los vnrables cuerpos y
das las partes del mundo adonde vuo
echandolospor ay como maloyperuer
Christianos > y principalmte eran edio Chi istianO
ficados fuer de las ciudades.HazemElpontisice quemas feadelanto ert
c S.Chrysostorrjo en el Sermon de reparar los cimotcnos sue Paulo pride & egc3y dizequeen rdas las cuda
mero el quai como fuee muy piadofo
des y castillos 3 auia antes de eMrar -e, ^ .
reparo muchos de ellosy porqueorros
ellas fepulturas para los muertos .- En
estaua ya rreparabcstotno loscuerpos
Alxdriadc Egypto auiaclmnteriOj
delos ctos y distribuyo losporlaspar
y deloda feS.Athanasio eri fu Aplo-, M-f.8f.
rochias y diaconias y monsterios, y
proueyendo de lo nccesario hizo sustranstaciones muy solemncs . El papa
Pacual primero" tambicn sue diligentisimo y paso muchas reliquias a la y *
glea de sancta Praxedis , y adonde oy
dezimos en Roma la capilla de sancta
Maria de las Ficbreso calenturas que
esjuntpa vno de .los postales de lay*
glcsiadcfant Pedro . Fuctoo traslada^

gia del huyda suya, diztdo q y n al ci


min terio a orar^y Etgtee'enAn,
tiochia aui cmimcrijy q en cl sueron
puestos loshuessos deS Jgnacioquado
tue traydo de Roma5y anade que las rc
liquia'sde fancto Thomas Syro,cstauan
sepltadas en el ciniinterio de Antiochia . Tambien Icemos que en Africa E]#.^'
auia cimintcrios:px>rque Sant Augustin escriuiendo a sont Aurelio Obipo

Libro Quarto.
arthaginensc repfehende los cornutes3y bcuidas que se hazi cn los cimin
tciioscn honra y reuerencia de los San
ctos3y en Frauda ta-mbe&fe vsaran los
cminre.rjos y devno q vu.p en laciudad
de ' Augufoduno : datestimonio Gre4.74. goroTliurpncoeerellibrode Gloria
conforui5y dizeque junto a el esta
iu vn yglesiade sant Esteu,y aun fegu
1^1X4,1.3 y cl ceHmonodeEuagrio5ha auidodos
generos de mintcriosvoo para los ci u
dadanos y naturales3 y ptrp para los pc
rgrinos y estrangeros.
^P^/wollf eclebrdr U sacrosanSd miffa
fejnm k s itmguos tempos, y como yino pofoapocod gtiirdarsc el rlm y ctrmonUs
que qy.gtMr.da UftnB&MAe Jglefta,
ry Cap.

tomodelpany M vinoy dichas aqelias paJabras que oy dizenlos sacerdotes coosagro5y coroulgando a fus Apostoles y cliscipulos,dxo h primera missa5yporque se conrinuase este sancto sa
cr^nfto de t a n t a c so 1 aci o n : d i.xo &ca
bdocIccomulgarloSfeMrad q hagays
esto mefmocn mi c o m m c m o ra ci 0 n, En
las qualcspalabras los ordeno y con fa gro en sacerdotes Chnsto,como confia f
del conciio'Tridentino. Y assi sant Pa- J'*4*1'
blo declarando esta memoria tan grade
q cl hijo de Dios nos dexo de su a m or,
,
dizctbi.Todas las vezes que comie- i.Carw.u.
rcdesestepy beuieredes estecaliz sabed quchazcys memoria de a muerre
del Senor hasta que vengael juyzio, y
estodizee Apostolporque cl sacrifcio
dela ley suc figura de nuestro senor k su

V.

Osa es muy gna-.de fer sabi


bentreos Cluistianosy fieles Catholicos'y:'deuotos> el
myfteriodclamsa:ehel quai .
se reprsenta aqoel sacramento de nuestraaluacion por el quai somos libradosdepeccadoyrau erre cternaypero
tant o mepos tenemos npticja del, qut.o ay jmasbien.es encerrados y oceutos
enel 3 yo cierto halle fer cofalgna de
fer tratada con gran cuydado y curiosidad por auer en ea cofas antiquissimas
y dignas de fer fabdas, y es bi que to
dosfepamosquandoy cn que tiempo
fueron . instituydas muchas cofas que
vemosvsarfeoy 5 y tambien quales no
se vsan ahora,y qualcs fevsau.Lo quai
aprouechara para los curiofos que
auranleydo algo y no viendo lo vfar al
prsent holgaran de hallaro escrpto
o porque^o por qiiienfeqtito con aigu
nas-.cosas gustolas.
Quanto a Io pnmero la mifa quecs
el cagrar cl cuerpoysangre de nuestro
Scnor Iesu Christo : no se puede dezir
que escosa nucua ni institiiyda por hTrmimtf bres mas por la roefma perfona del hijo
f*
de Dios,elqualcn la noche de la Ccna
' '
'

ChristOjsacrircioverdadero queestaua
por veni^y este sacrifcio nuestro dci.altar hazese en recordacioudelsacnficio
paado dela.passion de nuestro Rcdp
~ 1 m , an mim/1
tor*Dedondeparec^^
riadeaquelbenedo tan ocfable de la
redernpon:establecio nuestroScir cl
Sacrmctpdelaltanpues rodas las ve
zes que la yglesia cfagra estemystero ,
hra yrenueua en su cora a esuChri
sto suffriendo los tormentos en la cruz.
Esta muertey pafs nos reprsenta elal
tanlosornametosde Iaygefarlas vesti ,
duras fagradas:loscorporaics,fauanas5
y calizes c fus patenasdlamamos a este
Sacrofancto Sacumeto, msa q quicre amsTede^
dezir embiada porque en esta anta ofv
frendaes embiada la hosta a Dios por
la rcconciliaci de nuestras culpas 3 por
que cn cla es representada la legaci y
venidadcl hijo de Dios que vin o al m
docmbadode su padre por cl mysterio
fagradodeuencarnac,y despues tor
noael porlamuerte y passion. Aunque
sea verdad q aya mifla de sant Chrysostom;y mifa de S* Ambrosio , y mifi
Muavabc,misa delos Ethiopcs ^ ni
de los Gatechumenos ; y cn fi n h mifa
Romanamo han depensar los feles que.

es de

' De laRpublidi hristfl.1


cs de mas fuera U vna que la otra 3 ni
que tiene mas meritos o menos 3 o que
cnlo esscncialay masomenos,porque
csto no cs vcrdad ni scpuededczir.Vna
rniacs Iadclos antiguos y modernes
y lo que acrifcauan 5 Chrsostomo , y

consagrar queerah .como" by dczmos :


la epistoay cuarigcio 3 pero goardan- :
doel orden que oy tiene la"missa Rom .f
na,primermente comena;pbr(clIn-,, .
troyto, no parque el.Introyto de que /nttji&i
oy vsamos sea e mesirio que antigu

Auguslino , consagran los sacerdorcs


de oy5yo q eclebraron hastaeste tiepo
cfagnu hasta c] no aya mundo5y as
por esta via no cenemos que gastar tierrj
poipucsassilocrccmos todosfcly catholicamente.Lo qucaqui e prtende
cs tratarde quando se varon las ccri-

mente se;guardaua,porqueen los ticof';


posprimerps rigiendolpapa Celectino Primcrola yglesia3 mando que antes que se leyeen epistoa y euangelio.
e cantassen todoslos Palmosde Danid a versos, como lo nora curiosamn
te Rupcrto abbad Tuytincnse en ei li- ;

monias que oy vemos con otras particularidades que sonornatoy magesmocomen tac* deste om^i ^anct q oy tenemos.
awilosJ
Digo pues que como nuestro Ilefohksadc demptor no hizo mas cn aquella cena
ipmtjf*que instituyr ciancto facramenro no
vu o otras ccrimonias , nihallamosquc
dixesc oracones sobre cl pan y vino
jsino dichas aqucllas paabras que oy
nootros dezimos comulgo a susapofioles . Del pues fus fa n et o s apotoles
queriendo representar aquella mmoria, aiadicron a las palabras de la con fa
gracion la oracion del Pater n o (ter . Y
assi e haila que cl apostol Sant Pedro
cclcbro el primero en esta forma, y cl
apostol SaucYiago cl menor, suc el pri*
iTcro que dixo missa de pontifical en
Hicmalcm ; porque por la exceleocia
de su sanctidad y vida y por fer criad o

Qtpt

en obi'po de aquella ciudd'Jedier.s


ta ho n ra los otros apostoles. Y asi pa~
, rcc pore! Conciliosexto-gencraJ, que
cs cl tercero Constantinopolitano^que
cl apostol Santiago cl menor y Sant
Bailo sucron los que augmentaron
las mas ccrimonias que fc aman de guar

dar cn la clbration de. la missa '< Sant '


tnu^s
Isidore cn el libro de Eclesiasticis oifccijs muestra que sant Pedro .ordeno.sie
te oracones enla misa:y la feptima sue
Li6 , - cl Pater noster . Yen sus'Ethimologtaslas dilribuyeporsuspartes. Tara*;
bien sebliandezircieitospedaos.dei
testamento viejo y micuo ? arates

bro Scgundo deDuinis offcijs,y Am Cm.iu


lario Treueriensede offcio miss.Pero*
despues cl papa S, Gregorio como'or- an^t
denasemuchosde los ofiosdelayglea ordeno los introy tos y cai lo mas
dcla mia de los mesmos pfalmos3dex
do para el fst del tal introyto v n verso
del pfaim o q se canraua-en ei tal dia3 seguu la costumbre antigua . Y llamaroii
i introitos, porque quando ellos f
cantan entra cl acerdote al al ra r: o qui
aporqueclesprncipio y entradade- Confession*
a misa. Lacfeston q se dize al princi
pio en diffrente modo se lia de romar
q sea antigua ; porq el introibo ad altarc Dei cn tipodcS. Ambrosio se hazia,
como el mesmo lo asir m a cn cl libro de
aqueilosquecomicnan los misterios.
Yclpapa Cclcstino mandodezir ell.u- ludka me
dica me Dcus, y pudo tambien mandai dm,
q fc dixcc la confcssion.Porqucya era
instituyda por rcpcto dclos hereges
Pcagianos, q no querian admiti que
tuuicfemos necessidad dc suffiragioy
ayudadc los anctos f .Otros quieren
que no fueTe el auctor dea confession
quien yo digo,mas que fa n r Damasola C4.?*
insticuyo.:crapero JSerap abhad Augi;fc en el libro que hizo-deloflcio' dea
-mia tiene este nego^o pormas an si
, guo3 diziendo, queloxielps^psalmos y
confession al priflcipip d;Ia .missa sue
mflituyoc sant Ppndano papa ; que
Sue el dccitn.oi.nono ponufcedelay:
glca* Esvrdad que tcuemos taxa- fyiftrfs

: Libro Qjiarto.
bienvn testimonio grande de fant Basilo queparececonsirmarlo: porquees
criuiendoa losclerigos de Ncocefaria
dize, que se comenaua en la confes
sion , antes que se hiziee el sacnficio,
y poncexemplo de Gregorio Nazianzeno diziendo , que jamas se llegaua ai
altar hasta que se rconciliasse con su
hermano:aquedeaquella palabra no
se sigue lo que aqui tratamos de la con
fession gnerai: en la quai no venimos
los sacerdotes en aquel lugara loefpecal-Dcfpucsdcl verso delPfalmo fedi
ze Gloria Patri,enaquelIo no fehazeal
gunanouedad : porquesedize elprimervcrfodel psalmo con Gloria patri
como si e dl^ratodo el mefmo psalmo.LosKyries dizenfeporla determi
nacon de fant Syluestre . El concilio
Arausicano pormuy antigio riene este
vfo y afsi manda que se guarde por to
da Affrica , y aun anade otracofa>y es
que manda dezir fempre a las visperas *

**4*
[..z

r "i.

noaS.Ambrosio o S. Hilario o a otros


doctores dclosaotiguos . No se dize
Gloria en dia dctrsteza , afsi como en
quarefma , aduiento nien diasde sria
y ayuno, ni cn las vigiiias de los fanctos
ni tampoco en las missas de los difuntos . Acabada la Gloria se dize Domi- Homu t
' nus vobifcum,que es palabra de aluta ftfmns*

ymaytiries losKyries, que segunsos- . xion.-aqual taodo deziral pueblo cl


pecho , es dezir que quando comenapapa Soter^como parece por cl Decreremos el Pater nostercomencernos'e
to.SielObifpodizemissa al pueblo de
Kyrics:o quai me parece que despues
pontifical la primera vez dize enlugar
delbreuiaro rnaeuo se ha quitado: por
deDominus vobifcum,pax vebis. Era
que antes cominraene se dezia Kyriesalutaci fe romodel libro de Ruth co
ey son en cl Pater noster que deziamos
m o felecenfuibro,yeiconciIio>raca
antes de entrar en cada hora del officio
renfe Primero quierc que aquella fea la
duino . Pero boluiendo a los Kyries salutation del preste a! pucblo,y rcfpon
dela missa ctansedespucs del Introito
deecl pueblo.-Erc fpiritu tuojo quai
porque antes que los sacerdotes oren
tomo la ygla de la cpistola de S. Pahan de demandar la mifericordia de
blo aTimotheo.Ydcpucsdizcorcmus
Dios . Y esta didon Kyrieleyson es y progue las oraioncs que fe llaman
Gricga : y quere tanto dezir en nuestra
Collectas : las quales se han de dezir al
lenguacomo fenorten mifericordia de
nootros . Ycantanfenueue vezespor
stablecimiento de santGregorio:porque en cil os demandamos ler ayuda dos de los nueue coros de los Ange-

cesnoestaua este canticotancumplido


como agora ,mas aiiadiolo fant HilarioPitauiensequcfucaunantes de fane
Hieronymo . Y assi esdecreerque la
introduzirian , osant Damasco fane
Gregorio : porque dezir qucThelcsphoro mandoquesecanrassc no puede
fer : porquefue gran ticmpo an tes que
Hilario, y el Sergio muchos anos despues de fant Gregorio 5 en cuyo ticmpo quedaron las ccrimonias de la misfa en la forma en que oy las vcmos:peroqueverdad tengaesto , verafe cn el
capituioguienre,elconcilio Toledano Quarto manificstamtc da este hym- A^m'

les , para que feamos perdonados de


asanta Trinidad : a la quai offendetrios quando peccarnos . Defpues se
cantala gloria:quecs elhymnodelos
Angeles,y mandofe cantar por los papas Theiesphoro y Sergio . Pero enton

p(COttr^J

ap.u

z.C*p.4
Outimt*

vnladodelalcar,scg latradicion de la
yglesiary han de fer estas oraioncs , no
qualcfquiera,sino ya muy recebidas cn
Jayglesia-.como lo m,mdan los ccilios Gf**a3Cartaginfc II.y cl MiIcuitano,y cl To ^ml*'
ledano II1I. Quantas oraioncs fe ayan
de dczir5el concilio Laodice lo derer
minaquefean tres rporque ipre acostumbrar los apostolcs y los primeros
padrcs5no solo o ra r por si ,mas por los
otros.Pcro deulmaneraquisicron que
fucca

4 ** \:

De la Republica Christian a..


fuesen las oraciones en cl numero , que
no canafen al pueblo : y cierto ay rauchos simples saccrclotes que dizen ys y
cte y ocho oraciones , crey do que p or
aquella multitud han de fer oydos de
Dios mejor que los que no dizen mas q
lastres - corn o ea verdad que la yglca
tiene proueydo en todo lo que es neanu.
ccario
Quiencs aya n sido los inuentores de
las oraciones en la y gleia 3 no fepuede
hallar en parti cular: pero comunmente
l tiene que las Ordcnaron fant Ambro,Gelao,y fant Gregorio. Algunas ha
llamos particulares y asi como aquella
que se dize por viuosy defunctos enqua
rsina con las dos scrtas y comunicanda3quc co mie n a . O mni p o ten s fempiter
nx Dcus qui viuorum dominans 3 &c.
' dize
que fant Augustin la hizo , como io
Durando enel Racional,y las quatro ora
ciones de las dominicas 5 que concurren
en Scptiembre ,las ordeno Innocencio
Prioiero , aimqiie nofeyo como ficndo
estas mouibles podran venir en los qua
tro domingos de aquel raes.En lin iem
pre se han tenido por suyas. Y el papa In
nocencio Tercero ordeno aquella cornu
y gnerai que comena, A eunHs nos
qua'umus Domine. El papa Lon Quar
to ordeno la oracion de la XMaua de
antPdr,quc comien a, Dcus cuius
dextera^v la de la n'esta deia Cathedra de
aiu Pedro -,
.-: > , ;,
,Eldezir de ;la Epistola3 parece que es
cosa antigua , porque leemos en los Canones Apostolicos que fe leyan las escri
pturas fagradas que es lo.memo que 'deCa,9,
zirlaepistolay euangelio , y fant Diony
Ca.^.par.p sto Areopagita dize lo mefmo en su Ex>
ii^4.fi2> clelalHea Bierarchia,yEusebio Cefarie
se dize de Dionylo obipo de Corintho
n su Ecckastica historia *que no solo
e leyan en la yglesia las eseripturas sagra

Epiflol*

dasmas aunlas historias de losantos.


La verdad es que la epistola y euangelio
en la forma que oy fe vfa , obra es de ant
Daniafo digo determinacion5 y fant Hie

ronymo sue el que reparti los eiiangeios y epistolas, conforme a los riempos:
porque ya en tiernpo de fant Augustin
auia epistolas y euangelios proprios,como el mefmo lo muestra en el Exordio e
introductorio de la epistola canonica de
fant luan , y en el tratado nueue de la mis
ma epistola. El Ccilio Toledano Quar ^n- 1 f
to
-v/ manirestamcnte
- muestra el
_ vso deja
epilola y euangelio en la.mia.Vvalfri- _
do de rbus eccleiasticis dize , que tradi
ci on es de los primeros diciplos y succesorcs de los Apostoles. Si los fubdiacon os aclminitraron luego que los vuo
el ofrcio que oy,no lo se: e que el vso de
la epilola es coa antigua , y tambien el
vso de los fubdiaconos , pues haze menion dcllos fant- Ignacio; pero ellos ni los B^stokf
diaconos no fueron ordenadosparalo q
oy son, como.se dixo en su iuganpero y o.
creo que iempre iruieron al facerdote y
d esta opinion foy. A la epistola succde
el graduai y responforio:esto dize que lo
rdeno el papa Celestino: tience por
aucriguado,q Geafio y Gregorio ordc
naron y cpuieron los Graduales y aile
luy as, perOel instituto cs del dicho Cee
Hno5coinoJo dize Si Alberto Gemblacens en us Chronicas,y.!o mefmo tiene
Berno de oflcio misajy Ruperto Abbad.
en:el:librode-losdiuinos o;icios.Delos
tratos dize el mefmo Ruperto enel mef
mo l-iigar q los ordeno .Gelafioipero Gui
liermo Durando enfulibro delosdiuinos QRciosbiz q los gradtiales> llelu-.
yas y tratos fur. compuestos de S* Am
broo, Gelasio5y Gregorio, pero el papa
h elephoro mando q se Gtasse el trarov
La alleluya mas antigua coa es delo..q:
nos public algunoslibros, porj Dony
io Areopagita dizeq.fe vfaua dezir, y q
ra vn cto q en la lgua Hebrea se huer
prta loor- de '>ios,o loadai Senor. Y So.
zomeno^orno lo reiereGaodoro ensu
triparti ta.historia dize q la alleluya no se
solia ctar en Roma mas q vna vez en el
auo, y esto en el dia de pafena de Refurrc
ctio, y lo mifmo confirma Nizcphoro Si
Ef
A u su-

^f^V
'""2" *2 *

Lik4>

T .T
nt7*9.'
"~:^4^9 '
.
L;r!lt(^4
^]jimU'^
J

oarto '
Libro Qjk

j
(

Augustin en la Epilola a aniiario rauestra corao en su ygleia se ccana a Aleluya entre pascua y pascuarpero los nuestros Epaioles tomar este negociode
otra mancra,porque todo cl ano la dezia
acaca la ernana ancta: por lo quai el c
cilio Quarto Toledano man d o con gran
rigor que no se cantase en la quaresma:
pues todo aquel tierapo representaua do
hikj*
lor y trileza. El inlituto de la Alleluya
manifestamente consta auer venido de
la yglcsia Oriental , p orque S* Gregorio
en el regTro se quexa,porqiie murmura
uandel porqiteania introduzido aigu-nas coas en la ygleia Romana de las q
vauala Constantmopolitana,y respondio que el Alleluya que mandaua dezir'
en la misa, no solo entre pascua y pascua
m as aun en cl otro tiempo del ano,lo tomo de la columbre que el bienauentura
do faut Hieronymo tnia en el monaste
ri o dcBethlcm, y ygleia Hierosolymita
na 3 la quai auia recebido y aprobado el

papa fantDamaso.Esto es lo que se puede dezir de la antigcdad del Alleluya;


Suel dezir despiies delakiuya profas
iib.4,
oequenciasryasiGuillermoDurando'
Proja
hze ensLi ibro deracion^l capitule par
,., ticular dlias. Su antiguedad en la missa
*
noie que tan grande sea yGlitouo en u"
libro llamadd ElucidtoTi'e&deastie'
dize -, q ha nias de mil anos que ay e vso
de las p rosas , y para prueua desto pone
vna prosa delos ApotoJes S. Pedro y S.
Pablo que cornei p, Petrc somme Ghri
le: la quai compuo el papa Gelasio Pri
mero. La del-Spiritu santo que comien
a San ti spj ri tus, la compuo el rey Roberto de I:rancia,ano de mil y treynta. Y
Hermano Contrato m 011je Benito en el
ano de mil y sesenta y seyscpuso la del
< segundo dia, La de el Corpus Ghri sti an
EttMgelk^ Thomas la compuso. Acabadala pro
sadizen el Euangelio5 ticncla mesma an
tiguedaclti Euaugelio en dezirse en la
yglcsia, que la epi ola , porque 1 os mesmos anctos padres que intrduxeron lo
.,, yno>qiiando se auia de dezir^declararon-

lo otro.Determinacion sue de Anastaio


Primcro que no estuuiesc cl clero asentado quando secantasse el Euangclio
masinclinado.Vvalfrido en u libro Ec- Cm. 21
cleiastico dize,que Anastaio X L. limmo pontifce ordeno que todas las vezes
que le rez aile el Euangclio no estuuiessen los acerdotes derechos mas inclinados y encorbados, para que la humildad
que aprendier deChristola dcmotrasen enei cuerpo. Y el mesmo pontiice en
vna Epistola embiada alos Obsposde
Alcmaniay Borgofalo manda c rigor.
Es verdad que antes de Anastaio en el ^"2o*
Concilio Niceno se mdo que ninguno.
se puiesc de rodillas,ni se inclinasse a
ninguna oracion entre pascua y Pentcco
stes: pero al Eugelio quib que cstuuies
sen derechos , y esto guarda oy comunmente toda la ygleia. En la yglcsia Ale .
xandrina era columbre muy vadaque
el Obispo no se leuantaita aleuangelio,y ^
notaloCasiodoroenlaTiipartitahisto- 1 ">,s'39,
ria,adonderefr.iendo lo deSozomeno
dize 3 que aquello se haza contra la co
lumbre coin-un , de donde parece fer co
sa antiglia elar en pie al euangclio , y c
mucha rcucrencia,como es razon. Tam
bien se ha de mirar en vna cosa,que qudo hazen la cru z sobre el libro al dezir,
Gloria tibi Domine,no es cosa tic acaso,
y q se ha introduzido de poco mas o me
nos , que cierto es cosa antiquisima5por
que Amalario en e de officio mi x , y ^ ^
BeM,y Durando en fus ofcios cn el ca ^ 0"
pitulo del euangdiodize'n, que es cosa Ub.4,
muy antigua en la ygleia , y cl besar el i
bro tambien,como lo toca onas obispo
Aurcliancne en cl prologo del libro se gundo de Gu'ltu imaginiim,etra Clau
dio obispo Taurinense, y -Durando en
el lugar arriba alegadd^lizesEs cstumbre bcsir cl 1 ibro del euangelio,para que
se conozea con quanta chardad h a eu an
geizado el di'acono , y coiuo tene desio que todos se aproueehen de k pakbra cuangelica* Y despues k Uetia ai obis
po que represeuta a Ghrito, para dno
tt

^1
De la Repu
tar coma accepta y ers grata la preclica
ci on, pero quando esm.ia de deifunctos
no ha de llcuar el mslal al obipo para
que lo bese. Los.Poloncs desde Micilao
primer rey Christiano tomaron por co~
himbre al tiempo que comiea cl eii
gelio ccharmano a las espadas,y sacar al
go de cllas, y effon afsi hala que se dize,
iloria tibi Domine , y lucgo .bueluen a
mcterlas. Esto haze solo los caualeros a
de notar que ya que auian recebidoeS
E.uan gelo auian de defenderlo, y morir
JJki.sj. Por c* > coino i nota Ian Herburto cn
iu historia de Polonia. Despucs se canta
Cnlo,
cl credo o ymbolo , que llamamos Nice
o , p orque alli se ordeno , aunque no se
canta como alli se escriuiomias como de
jpucs se pub en Constantinopla,y se per
heion en eleoncilio Florentmo que tabien suc gnerai. El credo que oy reza c
, pueblo es el de los Apostoles , y eneo
no ay que parar,porq S, Augustin lo trac
, a la letra en el icruion de la Dominica i n
Ramis palmarum , y alli dize que Apotoldixo eada articlo,y cnos ermones
Ssr.ibu
tic tenipore habla dc c ymbolo,y no ay
que poner en ek) duckvporqiie tambieh
7 -.r, ,
lo iiuetra S. Ambroio en la epiiola cm
HL
biada a Smao papa, y ant iJemete pn
Ej>ifl>n
inero eu la cp itoia cm biada a Santiago
cl me n or -, pero no es cite el que canta
.cl domingo en layglea. Mandole ctar
cite ymbolo Niceno cl papa ant Dama
io delpucs de! Euangeiio3y mando can
tar vninerfalmcnte por todala ygleia/as
ihallamos memria del en elGoncilio
C*p- lh
Agathen, y en el Toledano 1 1 L y en cl
^lh z"
Xl L Tolcdno. Va vna mala cotim
fore en Epaha, que muchas vczesiio can
tan mas que decle el verso , Qui propter
nos hommes , hasta el, Homo ralus est,
y lo demas taneivco ciorganojo quai vc
5ej?.2i, .S. <ae mucho rigorel concilia Bailisc.
La costumbre cle cantarse en la yglea
Occidental el credo,vino de Grecia,por
que alla comenar las mas terribles he
regias contra lafe , y por esso se proucyo
de la medieina adoucie estauala enferme

'!
ana_

dad , y pao a nosotros para que biendo bien ia se Catholica a nianera de algun olor conortatiuo quediTemos pre
eruados de enfermedad.tan contagioia:
Bien e yo que algun tiempo eantaua
cn Espaa el credo poco an tes del pater
noster, como parece por el Concilio T
le da n o Tcrcero.
Fue antigiia costumbre ei predicar de pYe,iltadm
spues de heha la confession de la fe?que
es el credo:como lo dize Du.raiido. y fue
comptente tiempo aquel^porque auien
doecantado laepistola yeuangelio, y
mas la confession de lafe Catholica, es
bien qu e entonecs e predique, para que
entienda el puebolo que se les ha canta
do , p orque au en Nchemias lecmos que ^*2'
ley an los Leuitas h ley , y despues Nehe
mias acerdotc y Esdras escriba la dcclarauan. Y tambien succonueniente que
se predi casse a aquel pto, porque como
entonces comulgauan toclos los Domingos el predicador reprehndia los
peccad os y amon e iaualos a la virtud 3 y
con paabras sanctas mouian al pueblo a
mayor contricion y arrepentimiento de
fus cilpas para etar mas dipuestos para
cl punto de la comunion. Agora confor
me al rczoiLieuo despues delcrmonfe
canta el credo.
De as cemds cofiu que ay en la Mijjd

ESPVES delEuangelio ^
y credo/e dize la offrenda: Ojfmnk,
tiene sc\queantGrcgori .
la ordeno y tomo cl nom
bre , porque cn aquel tipo
osrece cl sacerdo te la lioiia y cali z , y t
bien porque en aquclla hora sale cl pue
blo a orecer su s orendas. Etacotura
Tbre cle la offrenda es antiquifsima porq ^ ^
faut Ydro haze dlia mcni enel ibro ^^''^
ckEcclesial:icisoficijs3ytambieeiius !Jt
Ethimologias. Csa aucriguada es, que
Adriano Primero mando que se cantassc
doblada la Antiphona ciel Offertorio,
Ff 2
por-

Libro Q o arto
porque el pueblo timick lugar tic offres
cer: y oy vemos muchos ofertorios con
doblado principio , que sin duda fe hizo
por dilacin , y porque vuieise lugar pa
ra que todos orrescieslen , y assi lo ve
mos en la .Feria quinta despues de Pentecostes,y ai s i otras muchas que feria fcil
de ver , ino que no ay necesidad q nos
detengamos. Quien quilierc ver algo de
Cf). ?. 2.
esto lea a Sigiberto en ii Chronica, y a
Vvalrido,de rebus Ecclesia? , y a Amala
ra iel rio , de.officio mistlr. Quando fe dize la
milla con ninitros, el dicono esta obl
tanai
gado a ofrecer el cliz: porque el Con
cilio An ci rano , que fue antes de ningu
no de los generales lo manda, y dize all
que el dicono que vuieise apostatado
de la fe, y vuieise adorado ydolos en pcnitecia de fu peccado quiere que ni pue
da dar la hostia al sacerdote , ni offre zea
el cliz, ni predique. Despus de o trela
!
do es costu mbre que el sacerdote se bue!
na al pueblo, y diga co voz baxa que ore
y niegue por el. Dizen que el papa Len
Primero ordeno esta ccrimotua. Des
pus fe dizen las oraciones secretas, y c
tase el Prefacio. Preguntar por qu ten co
meno clper omnia fcula saeculo'rm
en el mesmo prefacio y feria pedir mu
cho: basta que el Surfum corda, y el gra
das agamus Domino Deo nostro,es antiquiisimo. Lean afant Cypriano ene!
'jn* *
sermon de la oracin Dominica,y a sane
Ukuc-ij Augustin en el de vera religionc , y en el
libro de bono viduitatis,ycn el de bono
perseueranti a?, y en otras mil partes, y ve
ran fu antigedad.
o
Prefacios.
El Prefacio fue instituydo por S. A m
'
' brollo , y ais i cada dia alegamos el libro
de los prefacios de S. Ambrosio. Algu
nos dan al papa Gelasio el vio dcllos,pcro cofa man iiesta es que lo s vuo antes,
porque en las Constituciones Apostli
cas, y en el Concillo Africano, y Mileui
tao fe haze mencin dellos, pero el dean'7'
creto de Graciano dize que Gelasio los
e colhqt
ik i .

ordeno,y lo racimo hallamos en Ib o Car


ntenle en el libro de sacramento Lucha

ristix : pero parece, que el viarfe como


oy fe via y el numero dellos parece de al
gimo s aos despus , porque Pelagio IL
ccriuiendo a ios obiipos de Alemania,
y Francia muestra no auer orden de pre
facios sealados pues ellos piden como
han de var dellos,y les seala quales han
de dezir , y poneles nueue , que fon ele la
Refurreion, Acenio, Pentecosts, Na
uidad,Epiphania dlos Apostles, dla
sancta Trinidad, de la Cruz, y el noue no
es del ayuno. Despus el papa Vrbano
II. en el Concilio que celebro en Placen
eva : ordeno que fe cantarse el de nuestra
Seora. Dize acobo de Valencia sobre
el Te Deum laudamus, que de la manera
que S. Ambrosio ordeno prefacios en la
y g lefia de Milan, afsi S. Augustin los or
deno en la yglesia Hyponcnfe . Llamase
esta oracin que se canta prcfacio,que es
tanto como amonestacin y disposicin
de la misa , porque todo lo que se canta
en el es a fin de amonestar al pueblo, para
que tenga atencin ala consagracin y a
lo principal de la misa. Acabado el pre
facio se cantan los Sanctus,dizefe que S.
Sixto L mando q fe can taise n en la yglesiarpero quando,o a que punto dla missa no lo hallamos: el Concilio Arausica- wp*4'
no claramente manda que fe digan en la
mista sanctus: pero fant Dmaso los man
do poner depues del prefacio . Todos
conuicnen en que antes de consagrarse
dezian como lo dizen Ruperto de diuinis offcijs,y Berno de officio misf,sant
Athanasio en el sin del libro de fdefua, cp.zu
muestra como fevaua dezir en futiepo
en lamilla este hymno fanctus. Y el Con lti>'9'
cilio Vafe ni e mda que fe diga.Dichos CM'A"
Jos antus comienan el Canon,y dizefe en silencio. El qual fue ordenado por
muchos pontisices,y el postrero y adon
de fe persiciono fue en ant Gregorio. A!
principio yo tengo entendido que come
o en ant Pedro, y q vuo oraciones par
ticulares antes dla consagracin > y assi
lo parecen sentir sont Clemente en la
epstola a Sctiago el mcnor,y Dionysio
A reo-

DclaRepubi lea Ghristianu


Areopagita en su Eccefastica Hierarchia,porq ellos tuuicr en fu tiepo cier
ta forma de Canon. Y sant Ambrosio re
fiere en cl de Sacramentis estas palabras.
Hanc oblationem , Scriptam rationabilem,
&c,y Qui prdie , &c. y Simili mo
(jt
do , &c. y en otra parte pone , Rxc quotiescumque , &c. y Supplices, &c. y Sirpraque,&c. De manera que en tiempo
de ant Ambrosio mucho auia del Can
que corresponda con lo que oy vfamos,
aunque si ali fe lee atentamente podrafe
ver como ay alguna diffrencia. No quie
royo detenerme aqui en tratar quien or
deno las cofas del Canon por menudo,
porque no ay necefsidad , y el docto po
dalo leer en libros graucs y bstale, el
pueblo no tiene necefsidad dello.
Quiero aqui tocar vn punto , que por
ventura parecer nueuo,y no lo es : pues
Gabriel sobre el Canon lo toca con vna
breuedad curiosa , y es que porque en el
lettin.tf. Canon fe ponen aquellos fanctos y fantas,y ni fe aaden,ni quitan, ni los mu
dan: mas los que fe puer v na vez que. daron , y sin duda quedar para siempre.
A esto responde el mefmo Gabriel , que
, a tal duda no fe puede dar bastante raz,
ni concluyeme determinacin , porque
los padres antiguos quisier poner mas
aquellos que otros: pero que toda va ay
algunas razones que persuaden a creer q
aquello fe hizo con diuino motiuo , y en
tre otras es , que el poner a la Virgen Ma
ria nuestra Seora, fe hizo porque es la
mas fancta que ay,ni aura en el ciclo,y el
poner a los doze Apostolcsjporque fue
ron las primicias de la y glesia,y lumbreras del mudo, pregoneros mas famosos,
cuyas vozes fueron oydas por la redon
dez de la tierra * El poner aquellos fan
ctos Martyres tampoco fue acaso, mas
por diuina ordenacin: porque aquellos
fueron los q imitaron mas al viuo la pas
sion del hijo de Dios , padefeiendo tor
mentos mas terribles y crueles* Esto pa
rece assi sobre haz que es la causa , porq
'
aquellos snelos estn prestos alli mas q

otros : pero otro fundamento ay ims


ro para prouar esto , pero, emana y tie:.c
fu principio in dubda de lo primero y
es este que agora dire , pero antes que \ c
,ga al punto,cs ncesario dezir algo pa'r.L
luz y claridad de lo qu fe pretende.
Algunos fanctos de la primitiua ygk*
sia,mouidos de deuocion particular,:^: o
stumbrauan aadir enel Canon mas ciar
tyres y sanlos d los que alli estallan c alados, y parece que e'vfaua assi., porf
o apunta muy bien sant Augustin iobic
ant lun,tract. 8 4.y en el de verbis po
toli, ferm.17.y en el desanda virginiva- ...
te.cap.4j . y otras vezes quitau los q-'vles precia , y desta costumbre emano q
auia diuersidad entre muchos , y no au i:
buen orden en cofa que tanto y uarpor k>
qual determinaron juntarse varones pa
dosos y fanctos , y sealaron ciertos lan
dos que les parefeio, y quitaron otros:
de manera que aquel numero de fanctos
antiguos no quedauaen fu fuer. He
cho pues fu memorial y registro para
otro dia ponerse en la mi isa , abrieron el
libro, y sbitamente hallaron borrados
los sandios que ellos auian puesto por ,u
deuocion , y los que quitar estaan alli
escriptos con letras de oro : por lo quai
viendo tan gran milagro dexaron de se
guir fu deuocion particular,y determina
ron que solos aquellos fanctos fe. nom
braren en la mista que auia sealado la
ygleia desde los principios. De manera
que estar aquellos fanctos puestos en el
Canon,mas es que tradicio en la y gkia,
pues vuo tan gran milagro * y tambin q
jamas fe ha atreuido nadie a quitar ni
aadir otros de nueuo , por muy sanchos
que fuefen: porque quien mirare los me
refeimietos de la madre de Dios , el zeio
de los sanlos Apostles, la constancia y
crueles tormentos de los lalos marty
res y virgines q alli fe nombra, es visto q
fuero puestos para representar laie y an
ctidadq tenan y la imitacin quetuuie
rala passio de Christo nuestro seor.
Pero el ummo ptice quado canoniza
Ff 3
a al

uarto
Libro Q Oc

r .
fol 6

a aigu sancto en a misa que clbra mete por aquella vcz cl nombre dedanonizado.
Despues de dichs las oraciones ha*stallcgar a conagrar , no ay cosa particu
lar 3 pero consagfado al a la hosti e sa-'
cerdore para que ca vitay adoradade'
, ios icles. Esta cerimonia tan anctssirn
emano de lo que hizieron los Gentes*
quando crue tri car a nuestro Scnor, por
que e ndauado leuanrar en alto cl cuer
po anisimo, y cl pueMo viendolo assi.
marau 1 1 ado s- de 1 as cofas que se ha zaii
suera decirso naturalis hcrianlo-sp'c
dios5como dize S. Lucas 3 y'nosorros
agora nos los herimos a imitaci de aq~
losai trempo que al" la fanctifcima ho<
st i a. C osa aerta cs3que dedc los principios de la ygleia fe vfo el mostrar la ho
lia ancta al pucblo 3 asi lo lccmos en la.
vida de S.Baiho , e fer i p ra por Amphita
chlo obi (p o de conio ad o n de muestra.
m u chas vezes como era alada en alto la.
fancta hostia por cl sacerdete en la misa,,
y portradicion e hallcuado ade lante ha
taniielros tiempos3porque santGhryotomo la alaua5como parece por lu vi
da* La costbrc de alar la holia postrera,.no tiene origen de aigu mysterio que
yo ay a lydo y assi el miflal nueuo !

prohibio , prq ensola Espana se vaua.


lien se que han de hallar algunascosas
partictilarcs de la misla en la historia potircal, y en cl 1 losianctorsirpero no quie
ro que tenga mas atithoridad o que yo
digo de los telhiionios quel traen 3 y;
clos tamhicn de los qu^acgan
Ptcrnoster
} canon turahsta el Pace rnoster resta
otcioi , ya abemos quie n la in stituyo,,
*
que sue nuestro scnor cu Chnlo,y ma
dola dezirsant Grrgorio alticmpoque
oy se via deziria5y di zee en voz alta3assi
como cl credo para que cl pieblo 1 a sepa
Jih 7 epif y ordcnoJo assi, porque como dize en cl
j. *
* registro no era coa justa ni conueniblcy
que diziendoe brc cl ancto sacramen
to las oracions que ordenaron los hom
.bresjsedexafifeia-qucelmcsmoscnoror'

deno3auicndola acostumbrado a dezir


lossants Apostoles. Yo h ail o masant
. guo cl vo del pater noster en la yjglcsia,
porque en tipo de sant Dionyo Areopagita se vsaua y pritetia se3porque quaa
do murio el sancto martyr Regulo obispode Arles su dfcjpulo supo porreucla
cionque era muerto3 porque diziendo
misa al tiempo que acabo cl paternoster
diziendo la oracion que comien a? Ame
libra nos , nombro al sancto marty r y a
sus compancros , y dize que suc de pues
de dicha la oracion dominica.
Los Gricgos quando lcgan aesteugar todo cl pucblo y Clero dize el pater
noster cn voz alta: mas cn la y gleia Lati
na solo el sacerdote la dize S. Hicronymo en cl fin del tercero libro , contra los
Pclagianos dize, que Christo nuestro se
lor enseno a sus Apostoles que cn la con
agracion de su cuerpo se dixtse el pa
ternoster. YclConcilio Quarto Toledan o manda q se dga cada dia en la mis-

: [

*W*

sa 5 porque segiin parece en muchas par


tes de Espaa, no se dezia fno solamcnte en los Domingos . Parece que sant
Cypriano en su sermon de la oracion
Dominica quiere sentir que tamhicn se
vsua dezir aquella primera introduci
que comien a 5 pra?ceptis salutaribus
moniti.
Dich o cl Ptern o ster , se parte cn tres
partes la hostia : y dizen se los Agnus> ApusD*
Esto sue instituydo por clpapa Sergio,
segun lo dize Vvalfndo de rcblis Ecclc. sise , y lo mesmo affirma Amalario^y Ruperto cncl libro de diuinis ocijs. Cantloslos clerigos mientras q cl sacerdotedizcalgunas oraciones de nparejo pa
ra recebir con mas i mpieza la holia , y
dich os los Agnus5dase paz al pucblo.Bc

Cap.zz
Cap.^l
Ltb.'z.c.iu

P>e

esto de dar la paz tocare cn otra parte


quando tratc de los vasosministcriales
de la yglcsia y altar, agora pareceme que
bastara dezir del vfo y antignedad dclla,
y digo que suc instituto del papa nnoe
ci o PrimerOjscgun que parece por la epi pinu ej)
oh cmbidaaPcccncio obilp.o Etsgii
hno

De la Republka Chfistiana.

216

bi no 5 llcndc dcfc testimonio ay otros


muchos que lo conrrnan , y del vso dc
Ca')'
dar la paz hablan los Concilo Laodic
Cm*.17.
se,y cl Quarto Tolcdano . Despues de la
paz y comulgar el acerdore se dize aque
11a Antiphona de la Cmunicanda , que
Comiintcan- g jnpi;jrut0 jc fant Grcgorio,y acabadas

do la ygefa el papa Anaceto,que sue el


quinto pontilicce enflaqoecio la deuodon , y assi no comugaiian tan amenu^
do,y poco a poco vino a tanto que no co
mulgauan n o festas senaladas , y cn lugar de la comunion se hallo el pan b en di
cto, del quai hablaremos adelante : pcro

las oraciones buelue cl diacono al pue


blo: y dize. Ite mia est. En trcs mancras
se da 6*11 a la mi Isa , en Ite misla est, en Be
Itewjjjdcj nct{lcamus Domino, yen Requiescant

con todo esso en los Concilios hallamos


leyes y determinaciones , en las qnales
se manda en que dias ha de comulgar el Dec^ ^ ,
pueblo*Enel Concilo Iliberitanoe m l call'mnk

*^'47'

da que comulgue el pueblolapascuade /;)W.


Reurrection3Pentecostes, y Nauidad, y
quiere que no sea ctado entre los Ghri
iianos cl que en taies dias no comulgarc,y cl Concilio Agatense eala las mes canA^

mjl
Mj>.2#.
nau

in pace. La primera manera se guarda en


todas las festas olemnes , y que se dize
cn la misla Gloria in excelis Deo. El Be
nedicamus,quando no e dize Gloria , y
a Requiescant i n pace, quando es la mis
sa de desunctos , dase luego la bendicion
por mano del acerdote el obipono
esta en la y gesia , y esta el la da soemnc. Es de aber que nadie se puede y r de
' la y glcia prime ro 110 oye la beiidcioii
porque a si lo dcteraimo el Concilo
Agatense , esto se cnticndc dclosdomin
gos,y festas, y assi lo mda alli ,y lo mes1110 quicrccl Concilio Aurelianensetri

mas festas, y da por mal Christianoal


cjuecn clJasnocomulgare.El Turo'nn- t^ol
e Tercero , tambien qui re que c.omulguen los feles tr'es vezes.cn el ao , unque no senalaque dias sean.Ei vso de dar:
alos que.coraulgan aguao vinofantlu
Chryibstomo lo vsaua,f>orque nosedies
se ocaon a eehar alguo reliqua escu^
piendo ,assi lo dize Metaphrastesensu
&f

mo.Pcro el Concilio Aurdianense Tercio dize, que no algan dclay.gldiah.a~.


sta dicha la oracion del Patcmolcr, no

vida: pero no creo que ;daria enlos^^ 7*4^


calizes que ;conagran los sacerdotes5
que cierto e$ va gran abuso , y auiase de.

estuuiereel Obifpo prsente : pero fisc ha


llare en la ygleia quiere que aguarde su
bendicion. En cierta parte, del obispado
de Galahorra cn cl Aciprestazgo de An-,tczana.se guarda hasta oy esta conmi-bre . La antiguedad de la bendicion es
desde los Apostoles,instituyda por Chrt
sto,quando se sobio a los celos,cgu que
Ztkh s 17. 1 dize Berno de officio missa?, y ant Y
dro de Ecclelastcis ossicijs , dize que
tuuo figura de la bendicion que se daua
al pucblo de Isral. El dezir el hymno,
Trium pueroru,antiguo institutoesde
la dicha, como parece por el Concilio
Toletan o Quarto.
Veina aqui a propoto3cl tratar a que
tiempo se comulgauan los feles en la p ri
mitiua yglesia , cierto a los principios ca
tla dia acabada la misa comulgauan los
quese halkuan prsentes, pepues rigic

reformai'.
Vendra aqui bien,smo me cngano,tra
tar del vso de comulgar ayunos, y quan*
do lo proueyo la anca ygiea, para que.
fuesse recebido tan alto iacramento con,
t<xla rcucrccia. Di go que desdelos pcr
toles comen o cola tan sancta , pcro no
hallamos Oprestb decreto que dclare
esto desde aquel tieixpo : pcro ha se de,
creer esto, porque aunque Christo iu;-;
stro senor comulgo aiis discipuJos depues dea cena del cofdero pascua,no es
inconueniente, porque elhizo esto por
cumplir cc5 la ley, y dar nn a aquellafigu
ra , y ssiconcluydacomenolo figura-'
do cj era el darnos su stmctocuerpo^ cordero lin manzilla. Tienese por tradiciori
que desde la primitiua ygleia comeno
el comulgar ay u n os , y assi se ha conseruadohasta el tiempo presente.Y aunque
Ff 4
no ,

:Lihro Qjjaft"

tan.19.
can>$.
cm.6.
u so.
E^/TnS
u'y.jl

un,$*
tap.i,

CAn*l%

M$4.
cm.u

no tenemos exemptas , cxprfos tcn.emos muchos concilios que muestra bien


alaciara fer cofa antiquissimaeste n ego
cio3afsi parece por elCarthaginenfe Ter
cio,y por el Africa no, Math i Ico n e nfe Se
gundo,Bracharenfe Segundo, y Toleda
no Septimo,y fant Augustin enla Episto
^a em^a<^a a-Ianuario muestra la antiguedad y causas que ay para que comulguemos ayunos. :
Nofe puede tampoco dezir 'misa fue
ra de la y glefia,o eiminterib , de manera
que en caa no se puede celebrar , ni aun
en la t asa del mesmo obispo no se permi
ta otro tiempo , ay dos cciiios que pro
hiben el celebrar dentro de cafa que fon
el Laodieeno, y el Cabilonenfe.
Esto es lo que hallo de la misa y sus
eerimonias con las dems cofas que sue
len desear ser. sabidas. Algo discrepa la
misa que oy dezimos,en quanto a las ce
rimonias antiguas, porque fon mas: em
pero desde el papa ant Grcgorioaca no
ay cofa in nonada , y por efbeii alguna
manera tienen razn de dezir que este
fumino pontfice ordeno la mista, en la
forma - que oy fe dizc,pues la cumpli , y
despus aca.no fe aadi nada. En.tie i
po de fant Dionylo tbien auia muchas
eerimonias en lamifa,como fe vee en fu
E eclesistica Hicrarchia, y la de S.Chry
fostomo , tambin tiene mucha prolixidady que nunca acaba , la dh losMo'a-
rabes tbien es larga.-pero la dlos Ethio
pes fin duda es muy den o ta: pero de am
bas hablaremosjdc la primera de aqu a
poco,y de la otra en la Repblica Ethio
pica.. Tambin leemos en los Concil ios
Carthaginenc Quarte, y Valentino de
Espaa que auia mista llamada de Jos Ca
techumenos , esta mista era lo que oy ay
desde el introyto hasta dicho el Credo y
offrenda, porque como hasta all cu la
misa todo es disposicin para ver los ma
y ores mysteri o s q u e so n defd e el Can o n
haftajacomunicanda3no fe permita ver
cofastan my steriofas , ino a i oos los ys
criados.en lase , que fon los baptizados.

y afsi los dexauan estar enla ygleia hasta


la ostrenday aquel tiempo y lo que ib de
zia hasta el Te igitur , fue llamada misa
de los Catechumcnos , pero dan aleles la
bendicin quando los del pedan , y de
alli quedo que a la onrenda hiele los ce
rigos echarla bendicin , pero como no
saben el origen dan la ai pueblo:pero los
monjes ola damos, ni nos bol uemos al
pueblo. Y esto creo que basta para el pro
psito , y para lo que estoy obligado est
este capitulo.
*J Dla manera particular que tumeron lossan
ios ^pojiolvs en celebrar L Mijja.
Cap. VI h
E S P V E S de aucr m ostra
do como fue instituyela la
forma del celebrar la sacro
sanla misa con todas fus
particiaridades5detcrraine mostrar ditinctay apartadam:entc9co.
mo celbrauan los lalos Apostles la
iiifla'j y c-que oraciones y eerimonias,
y aque es verdad que esto fe auia de hazer al principio , yo de intento lo clexc
p.ar eile lugar: porque despus de aucr
dicho -muchas' -cofas .que han dicho authres granes , conozcan que ignoraron
harta parte dcste puntoqnies de los mesmos Apostles ay cofas muy particula
res) que fon muchas de las q oy vlimosy
otros las juzgan por cofas muy nucuas:
de manera que ley do este capitulo, no pa
recera mal ni dei'ustara.
' -Quien trata deto es fant Clemente

... : ;

Primero en los libros que hizo de las co


ftituciones Apostlicas : cuya aurhoridad es tan grande, qu lant Advanaio en
la Epstola a Anin monje las alega, y
Ensebio en fu Ecelcstastica historia, y S.. Tib.^.c. as.
lun Chryfostomo sobre fant Matrheo> fo.ny o tro s muclu)s,coinolo muestra (.-ar
lo Bou io obispo Ohmcne enlaschulia.
que haze sobre esta obra. Kn este author
pues fe vee claramente el modo-de cele
brar la misa en tipo de los anlos^A poy
fioles

De la ReublicJGHrstianaXi.i.c.sii- .ftolcs,y era dsta mariera. Itaua se todo


ci pueblo , asi hbres corao mugeres, y
ninos,aisi los baptizados,como los Catechumenos, que erlosque aprehdian
las reglas de la fe, para fer baptizados, y
tambien yuan a la y glea los Energume
nos , que son los que son maltratados de
los m al o s espiritus , las puertas cran di
stincte para hombrcs,y mugeres,y auia
Diaconos para poner en orden a los h
bres , y Diaconias, para las mugeres,
nopodia allie ntrar alguno con animo
.inquita, y defafo segado , mas todos
auian de fer amigos,y para esto se dauan
primero paz todos en enal de que fe re, conciliauan , despues dezian se oracions por los que hazian penitencia publi
ca, y i ordenauan a alguno, al principio
se hazian las ordenes , y lue go ley a al go
de los libros de Moycn, Ieu Nauejue2es,Rcyes,Paralipomenon, y de Iob,Sa
lom,Prophctas , y acabados delecr los
libros del testamento viejo , fe ley an las
,3Epistolasdc S.Pablo,y alcaboleyanlos
Euangelios. Hecho eto haziafe lermon
.a los (Jateehumenos , y instruyan los en
la sec, y el Obipo , claua la bendicion a
los Gatechumenos, y luego se hazia sobre los endemoniados otro tto , y a los
.que fe baptizauan auia a caso aigu nos
que no podian aguardaralosdiaslenalados que tenian para administrai' cl fan
cto baptisnio; alli los baptizauan , y ha
zmhs cerimonias neeesiarias* Acaba-*
das estas eofas el Diacono dezia en voz
alta al pueblo que estuuiesse atentoi y en
ees el obpofaludaua a todos los pre
fentes,; y deziales.La paz de.Dios fea co
todos vofotros q era tanto conio dezir
Dominus vobifciim , y respondian todos.Et cum fpritu-tuo.Y boluiael Diacono a .mandai quefodos fe faludassen,
v assi lo hazian y teidos fiildauan al obi
ipo, y los Diaeopos los Diaconds;, los
hotbresaloshc)tibres,ylasmugeresa
las inageres ^Andauav .Daoqno poi-;
medio. de layigle/^para que nrvmefe:
ilgua-ecanclaia

eoi mugeres , ni los rnuchachos hi ziefen ruydo . Poniasc otro Diacono a ia


puerta delos hbres,y vn hypodiacono
queeracomo subdiacono a la de las mu
gres , y no dexauan salir a nadie3ni dexauan abrir la puerta , porque en aquel
tiempo estauan cerfadas las puertas, por
que los queeranagenos de la se, no inquietafen a los feies , o burlacn del
ministerio tan grande. El obifpo yayua
prosiguiendo lu mifa, y dauan le agua
nianos , y entonces segun la dterminacion , y Doctrina de Sanctiago el raayor,el Diacono mandauafaliralos Catechumenos , a los hereges que venian a
reconciliarfealos otros infleles, y mandauanquealos ninos que andauan por
la yglefia, los to mail en fus madres,o padres,o los que los trayan , y ofreci los
ministros eh manos delporitifIcelaliQlia^y el caliz,y assi se proguiala mifa*
cn tanto que dezia las palabras , y otras
oraciones, los ministros tenin fus bentallos labrados de pergamino miiyoiriobs, o de plumas de Pauo , que assi lo
dize aquella constitucion,y oxeauanlas
moscas , como oy lo hazen en mchas
partes. Esto concnia mucho que alli se
hizidse porque los vafos a donde estaua
la fangre cran muchos, y grandes,}/ sac il
mente podian caerde estas auandijas.
El acerdote , y todos los demas teni vc
stdos fagrados, que cran grandes , y de <
mucha auctoridad, y.santiguandose.cl q
deziala inia3 y persmanclo se; dezia, ci.
prefacio que no cii crepaua mucho ciel q :
oy ysamos, porque ciezia lo mcsino)que >
gnifca Domi-nus vobiscuni, y por-Sur"
sum corda, Surfil m mntc,y repohdian,
habemus ad Dominui, y <fezian>-Gra
tias agamus Dorain,repoju1ian, Dig
num &iustumest. Y m dudalo que que
da dicho defant Augusnn,en este punto
emandeesta ahtiguedad , y en la vida
de ant EuthimiorAbbd , que ie pocodespues demt Augustin, hallamos-:
muy co m n ci S ursu m corda,y cl prefaejo.* Yacabado cl prefacio dczian..San.-

ablafeihnibms.
Ff

6m

Libro Quarto
ftus, Santus, todo lo dems hastadcomulgar , eran oraciones en las qualcsfe
rogaua por toda h ygleia, de la manera
que oy se h axe en ei Canon , y en otras
oraciones secretas : y a cada vna de aque
lias oraciones fe responda por todo el
pueblo. Amen, porque se dezian enalta
voz. Acabado el Paternster, venia la co
mu nion . Esto se hazia desta manera di
cha cierta inuocacion recebia la sacroancta hostia el obispo , y comulgauaa
los presbyteros y diconos y fubdiaconos, y a los dems ministros dla ygle
ia , y a las. diaconistas y virgines que ya
cstauan dedicadas a Dios, como agora
las monjas , y assi y na por orden todo el
pueblo, y los hombres eran licuados a la
comunin por los diaconos,y las mugeres por las diaconislasry quando el obis
po dauala sanda hostia , dezia. Este es el
cuerpo de Christo, y el que comulgana
dezia , Amen. Tenia el dicono el cliz
ministerial y dado la sacrosm ta sangre
dezia. Esta es la sangre dcChristo,y el ca
liz de vida,y responda el que la recebia,
Amen. En tanto que comulgauan dezia
el Psalmo, Bencdicam Dominum in o m
ni tempore, y tomadas las reliquias puri
ficados los vasos ministeriales : el dico
no en voz alta dezia al pueblo que hizies
sen todos gracias al seor , porqlos ama
mantenido y recreado con fu precioso
cuerpo y sangre , y el obispo dezia la co
mn icanda que eran dos oraciones, y di
chas dezia el dicono al pueblo que fe
fuefe en paz, y assi fe yuan todos , y con
estocra acabada la mista . Esto es lo que
lie podido hallar en este proposito de la
pnmitiua ygleia: de donde fe vee clara
mente que ipre desde los fanctos Apo
stles vuo cerimonias sanctas y muy rel
giofc para celebrar la missa , y que no
fon tan nueuas cofas las que oy vemos,
como nos las ecriuen algunos authores.
Dixe en el capitulo pastado, que la Glo
ria inexclis Deo la anadio fant Hilario
obispo de Pictauia, dixe lo all por con
formarme con lo que ha dicho muchosi

pro si fe quisiere mirar catenci6,coT*


aueriguada es que en tiempo de los lan
dos. Apostles le dezia la Gloria5aadidas algunas coses de las que oy vemos,y
tambin quitadas otras : porque en este
memo libro dlas constituciones Apo
stlicas fe lee que a la oracin de la maa
na fe dezia la Gloria , de ddc fe vee que
luego que la ygleia comeno a estender
fe comen carn estas cofas, y las mas que
oy vemos: y lo que hizicron los san co s
padres,no f ue inuentar nada de nueuo,fi
no aadir y mudar: porque quien leyere
los sanlos Concilios los doctores de la
primitiua yglcsia,y otras memorias vera
como de todo quanto oy gozamos goza
ron los antiguos,y i esto es assi , vean lo
porlo que hemos dicho culos libros pas
fados , y tambin en lo que nos queda se
podra ver basttemente , dado nos Dios
vida para llegar a poner en perfection
cada cofa. Porque no nos quede nada
por dezir, fera bien que fe sepa qual fue
la hora q fe sealo para dezir milsa. No
me acuerdo quie aya tratado desto mas
facilmte fe dexa entder que la hora es
desde el reyr del ala o amanefeer , hasta
despus de las doze,y esto es conforme a
derecho :pero el fundamento que vuo pa
ra esto fue , que como el Seor vuiesle in
stituydo este tan alto facrameto el jueucs
de la cena,y despus hasta el dia de fu san
cta Rsurrection no vuo en la yglesia ale
gria,mas todo dolor hasta vn poco antes
que amaneciefe. El tercero dia que apa
reci a las sanctas mugeres , en memoria
destose establefcio que fe dixefemisa
desde aquella hora y no antes. Y i algu
na vez hallamos dczirfe mista despus
de media noche ,cs por dispensacin , y
no de otra manera: y confirmase esto asi
porque la noche de Nauidad por parti cu
Jar instituto de la ygleia fedize lamisa
del gallo, en memoria que en aquel tiem
po nafcio al mudo la humanidad del Sal
uador, pero no se pueden dczirlas otras
dos millas en aquella hora. Pudese dc-^
zir mifa hasta medio dia 5 y no despus^

De la Republica Chrstiana.
porqtic como se aya de celebrar en ayuias cl acerdote lo passaria mal l aguardasse mas tkmpo , y no quicre la yglesia
que padezca cl mmistro detrimcnto , ni
cl pucblopuede estar tanto tiempo occupado en los offiips,por la flaqueza , y
otras ncccssidadcs.
Coittimbreesenla yglesia dezirseo
lo cldia del nascirnicnto tres missas , y
ingun otrp dia sino vlucsse algun cab en que los, Doctores tocan con m uy
bucnos ftmdmchtos . Es verdad queel
: dia de Sant uan Baptista, solian dezirsc tambien tres mifas^como lo dizc cl Sacramental de Sant Gregorio,
-que
clhizodelosofficios Diuinos.SieIcc U tir
pa de Pa ' pre se dixo la'mifsa por la maiana , per
mio
-toda via ch algunas partes sue costunilira* T f ^rc ^^^rarse la miaa la manana ,y a
4I f0,j7'^ " visperas. Assi parece por Sant Augustin
que cl j ucues de la Ccna,se dezia missa a
la manana, y a la tarde como parece por
la Epistola a lanuario,y sue cosa antigua
cn Tca,comosc saca de Sant Cipriano^criuicndo a Cicilio . Pcro aclonde
perjscuro algo nias , y sc vso mucho/ue
Rpft.nt cn Egypto, como lo mucsira Sozomcno
p4^"
cn u historia. Y si sucra verdadera, o tuUb.j.c'.x* u*cra ^a & clue ft desseaua aquclla Episto
la de Cromacio,y Hcliodoro, a Sant Ge
ronymo , dclaobra del Martyrologio,
tambien pudieramos dezir que en Espanaseguardo esta costumbre , porque
dizeque Gregorio obispo de Cordoua,
lo acostbro: mas como aya poco funda
mto para esto nopalo adclte c ello.
Ddyfo de U missa Mo Arabe, ysu osfico que
antiguetmente [c$clcbro por toda Espaa co
mo ccjfo3y la mtmom q ay de elU con otm
coft muyjcurwsM. CaptH* VIII.
rss^fl Osaciertaesque enlapriJf$H ; mitiua yglesia cada nacion
vso diferentemcnte en e
celebrar la sacrosancta mis
"
. sa, y los de mas officios diulnos esto es en lo gnerai que cn lo to~

228

cte a lo subtancial todas se conformaron 5 y fner vnas.En la mila ya sc ha di


cho algo,y no ay q anadir mas de que cn
las palabras dela cTagraci cn celebrar
co pan fin ienadura , y cn dzir la dracio
del Pater noster3ninguna prouinciafalto.Assi mcfmo cn el officio Diuino tara
poco faltaron quanto a tener cte horas
Canonicas^n c'tr psalmos ,leerlectso
lies de los dos telametos 3y otras colas,
Diffcrenciaron se eiip^rbeiilas cerem
nias en cantar mas palms en dezir mas
lectionesjO menos3y en tomaf vnos vnos
prophetas otrosotros libos delajerl;
p cura, y anadir hymnos y antiphonasy
Estoaunque nlo podemosapurrpor
Brcujarips deaquella cdad?auergua(e
por los de las prdens antiguas cpmo
onlasdeS.Basilio3Augustino3yBeni|:p?
cuyos Bruarios muestran harta diffre
cia en todp. Yunq la de,S* Augustin3oy
guarda el ritiiRomano^no ha rezientos
y treynta nps q acostbraua; otro rezo
distinto de la manera que S. Augustin
lo vaua en su yglesia 3 como largamente
esta escripto 3 en la primera parte de la
Chrpnicade S. Augustin, q andaimpres
1"a. Oy au n vcnios que la Cartirxa se disse
rencia cn cl rez o de la del Carmen , y el
Carme de la de sant Bciiito, y la de S. Bc
nito dcla Dominicana. Y en fin ayervimos cl rezo d cl Brcuiario del Cardcnal
Quinones,y la yglesia de Osma, tnia
otrp rczo5y.otras mil yglcsias, y.obispados teniansu diucrsidaden cl Brcuiario.
pero no se apartauan del numero de las,
horas q son sicte ni de la doctrinaquela
yglesia ha guardado siepre porq tienc 1c
ctioncs del testamento vicjo , y nucuo,y
lo q cscrtiierolosSctospadres.Pues co
mo esto acaesciesse antiguamcte por las
prouincias5,y reynos adonde e auia pre
dicado cl sancto Eugelio acaescio que.
Espanatbien guardosu costbre diuer
sa de la Italiana Eracesa^y Africana.Que,
ofcio vsase al priheipio no se puedea>
berptualmente au n q de memorias an
tiguas costa como el officio ? y mista que
ied

Libro Quarto

sedixo en Espaa desde cl tiempo de los


Apstoles hasta los aos de fey s cientos
y treynta y quatro: fue el que ensearon
fant Torcato y fus compaeros que eran
discpulos deiant Pedro y fan t Pablo :los
qiiaes fueron embiados de Roma a pre~
dicar en Efpafa5 cuyas vidas estn ecripras muy a la larga en nuestro Flofancto
rntn : Y afsi hemos de dezir > que lo que
" eilos'aprendefon ce fus maestros ensea
Ton acasy despus Ara gandofe todas las
cofs por qtrerercadaobispoenfyglesta mtroduzir Cosas niieuas, vino el neg
ci a destruyrfe , y ser cada vno diuerso
en su rezo , como lo vimos antes que viniefe el breuiario reformado por el san
"
"cl:6 Concilio que en cada obispado deiael domingo diiterfas lectiones en los
'maytines y diuerfos Euangelios en las
truffas . Esto e comen o a mirarse mucho en' Espaa , y viendo el dao que se
segua fe proueyo enel Concilio Quarto
Cap.i.wn. Toledano,que el officio diuino,asi enel
> zM ks mu rc>20 como en la mifla fea Vno y cefen
f9^727*

yremos mostrando. Pero .para mas curio


dad diremos el modo de celebrarle el
officio y horas cannicas , despus habla
remos de la m i isa , y al cabo trataremos
de los contrarios que runo este ofci o>y
como a la postre fe acabo , y que rastros
quedaron del en Espaa,
Quanto a lo primero este officio es lia
mado de tres maneras : conuiene a saber
Gtico, Isidoriano, y Moarabc. Dizefe Gotico,porque fe vio entre aquella ge
te, Isidoriano por el que lo ordeno , co
mo tambin llamamos al que fe haze ert
Mil Ambrosiano,porquc ordeno aquel
finlo obispo otro officio que guarda
aql Arobiipado hasta nuestros ti epos.
Es dicho Moarabc impropriaintc,como deua dczirfc Mixtia&besja caufi de
sta mudan a fue esta. Como fep erdiesse
todo lo bueno de Espaa, y vinicse a las
manos de los Moros, muchas ciudadesy
las mas principales como Catholicas al
tiempo que fe rindian acauan partido
que los dcxafcn viu ir en la fe y religion

|as variedades que auia en esto por los


eynos de Espaa : de manera que todos fe conformasen en el mislal y breuia
rio . Con esta determinacin fe dio orden que fe hiziefe vna reformacin geiiral , porque todos fuefen conformes
en los diuinos officios. El cargo de refor
mar el breuiario y mial , o aadirlo tomo fant Ysidro gran Doctor de las Epaas,y crese que el mefmo Concilio arri

Christiana^y fe les diefen algunas yglefas adonde se juntassen a celebrar el off


ci diurno, y tuuiesensus ministros.Efto fe les concedi por los Moros facilme.
te, y afsi permanefeieron muchos Christianos entre los Moros , como sabemos
que los vuo en Cordoua , y en Scuilla, y
en Badajoz , y en Beya en Portugal, y
mas q en todas partes en ToIedo.'Estos
tales Christianos por viuir entre los Mo

ba alegado fe lo encomdo,com al mas


docto que auia en sus tiempos,y el mirado todo lo que fe auia guardado antigua
mete, y en lo que estaua estragado lo per

ros y mezclados con ellos vinieron a ser


dichos Mixtiarabes, que quiere dczir,
mezclados con los Alrabes , despus'
corrompindose el vocablo fe llamaron

ciono y emendo y anadio , y assi de all


adelante vino a llamarse aquel o/fcio de
fant Ysidfo,conio agora llamamos el bre
iiiario nueuo del papa Po Quinto por
auerse reformado en su ticmpo,perseue~
ro esta manera de rezo grandes tiempos
en Espaa , porque no solamente fe vfo
en tiempo de los Reyes Godos: mas tam
bien despus de venidos los Moros, y ha
k que fe gano Toledo, como todo lo

Marabes. Algunosiian dicho que fe


dixeron afsi , porque llua vn capitn
del Alipha Emperador dlos Moros que
conquisto gran parte de Espaa , cliolicenca a los Catholicos para que viuicfsen en la libertad de la religion los Chri
stianos , pero no ay fundamento algu~>
no para esto , y para lo primero m uchos%
y afsi me parcce que fu proprio nom~
brees cl de Mixtarabc > y afri pienso Ik-

m arlos

De la Republica ChriftiatiaL.'
iz^
.

mar los en este capital o. f El officio


Tiene u Calendario distinctodel nuc
diuino se reparte en las ete horas Can o
stro aque aiadido por do n de ha pcrci nicas que la vnmersal ygleatiene que
do este officio algpna opinion,y la caua
son nuytines,prima,tercia, fexta, no n a,
es esta.Quadoant sidro ordeno el Brevifpcras,y compltas. Es el officio breu.
uiario, no puso en el mas que lossanctos
y mas que el Romano , pero la missa es
famosos que vuo hasta su tipo.Despues
nias larga. Los may tines bn bie breucs,
algunos perlados en Concihos , o inoporque notiencn mas que el Pfalmode
dos anadieron otros que eran sanctos vaMiererc,con quatro repsos, y otras t
rones de su propria yglea,como vemos
tas oraciones . Entran las Laudes q solo
que est an alli sant Eladio , y Felix,y despucs de la destruycion de pana, como
son vno de los Canticos q ccurren por
vuo perlados de gran nombre , tambien
sus fcrias,yel benedicite omnia,abreuia
enxirieronlos mas famosos,assi como al
do,y laudatc Dominum de ca?lis c vna
Arobispo don Rodrigo que escriuio la
prophecia, y vna que llaman lauda , y n
historia que oy tenemos, y al infante do
bendicion. Esto es quanto a los maytiScho que murio peleando cotra losMo
ns. La prima es mas prolixai cs sriai
ros q tbicn sue pcrlado de aquella lla.
porque c anade vna hora mas que llam
Esto no estrago el orden del rezo Mixta
aurora,y si cs ordinria tambien es proli
rabe porq sipre l yglesia, anade fiestas,
xa porque tiene quatro palmos repartiy
pone sanlos ensu Caldario,pen> mu
dos en letc diisiones,alcabo de losqua
chosquehan mirado este officio lo han
les tiene su gloria Patri , aunque diuerso
hecho fospechoso por ver anctos aiiadi
del nuestro,dizese vn respono,vna pro
dos de tipos modernos,y q no son Epa
phecia del testamento viejo,y cpistola
noies-, pues el officio sue ordenad para
del nucuo , y luego otro responso . Viefol a esta gente . Pero esto no deshaze la
nedespues el TeDeum laudamus7quc
opini de vn t sancto officio, pues se ve
anadio despues vn robispo de Tolcmaniehimcte q se ha hecho por deuodo,llamado Sant Iulian, ytambienay
ci on,y i se rezan es co el mefmo orden q
Gloria como la de la missa , y Credo , y
cl inelino Breuiano guarda. Qudo covna oracion co el Pater noster, y al cabo
meno esto dirac au tiempo ,y sazon
la bendicion,la tcrda,fexta , y n ona bn
porque no ha de quedar nada de por debreuissimas.Las visperas no tienen prozir como yo loepa.
priamente Psalmos , porque nofe dizen
Boluiendo a la continuacio del officio
en estas mas que quatro AntiphonasyO
Diuino
, ya q hemos tratado de el entre
Laudes , que pareeen responos , y desla
mia.Qiianto
a lo primero clla comi. "
pues ay Hymno , y otra Lauda con oraa en la confession como nosotros,ydcs
eio,y al cabo el Pater noster , y al sin vna
pues
dize cierta antiphona,con otras co
oracion. Las compltas tienen dos psal
sas
que
firuen de introyto depues n de
mos breues3con dos Hyinnos, y el pfalzir Kyries,comiea la Gloria. Si la mis
mo de Qui habitat que lunca se -qui-*.
sa
es rez ad a no dize mas de las primeras
ta,a estos le figue vna oracion, y el Pater
palabras que dixeron los Angeles, si c~
noster,y bendicion. La causa de no aucr
tada ha de catarla cl coro toda, y el sacer
letiones en los maytines, entiendo que
dote
rezarla. En la missa que anda en la
procde de repartirse por las horas en
Bibliothcca patrum claramente muetra
todas las quales ay prophecia, y Epistoqrezada,o catada,se digalaGloria toda.
la,y a esto asiaden responso, hymno, ora
cion, Pater noster , y bendicion , esto cs ' Acabadala Gloria, se dize vna bla ora
cion , y luego vna prophecia , y empos
quanto al officio Diuino, que llamamos
de clla la Epistola. A este punto se passa
horas Canonicas.
5

Lbro ( quarto
vn miial al lado del cuan geio, cl quai sc
m ud a cada dia5 porqucali se hazc mcncion de la siesta y olcmnidad que cada
dia se clbra. El mil adondc le comie
a la misa que esta al lado de la Epistola
es como ordinario y comun. Despues de
pafado cl libro.alldo del cuangelio dizenlo,y kiego se eanta la alleiuya?y offre
cec a hostia y cali z 5 y dize 3 Adiuuatc
me ratres,y toraa agua manos>y assi pro
ligue orras oraciones5yen algunas dlias
se ihuoean muchos anct:os,ass de la yni
eral yglesia , como de nuestra Efpana5
entonces sedapaz y comiena elpreacio 3 cl quai no es vno de ordinario , mas
para cada fera tiene elsuyo ,y entonecs
ha ze memoria de cada anct-o que se
clbra la siesta, como lo vemos en el o ffi
cio Ambrosian. En lo demasquetoca
al conagrar guarda cl orden Roman o,
porque cnesto ninguna hacionse aparto
d'ello como cola de ranta fubstanda. Algana mudanay varie dad ha auido, por
que alli se referia vn pedao de laepisto .cdp.li, ja c jfant pay0 alosdeC orintho 5cnla
quai trata de este mysterio>porque leyen
do todos abian el mysterio que alli se
represeBtau3y asi fray Domingo de So
J>.*/ln^,r. to en el quarto nota y aduierte q se auia
4r*3*
de guardar aquella costumbre antigtia
Consagrado al a la hostia "y elcaiz cubierto con la hijuela para que elpueblo
adore al senor, Despues se ala la hostia
postrera y coraienan cl credo de la mis y proguelo , y empre tiene la hostia
en las manos.Para comulgar y recebir el
fancto sacrcio parce a hostia ennueue partes , y poneas sobre la patenaen
forma de Cruz. odas estas particulas
tien en fus proprios nombres 3 lasciuco
primeras partes se 11 aman Corporatio,
Natiuita,Circunciio3Apparitio,yPaflion. Las quatro rnas inferiores se llama,
MorsaRcsurrccio5Gloria5y Regnum.Di
zcfe pater nostcr,pcro a cada ptition di
ze el pueblo, Amen: y quand o d'ize3Panem nostrum c|iiotidanumdanobisho
' die , k responde , Quia Deus es. De las

nneue par ti.culas 3 la vnase echa en ca


li z,y dizen cierta oracion cn que ci lace?;
dote .supplica baga cigno de comulgar
No comuga el sacerdote luego, mas toma enlamano vna particula y hazc.el me
mento por los muertos,y despues comul
ga3ycoraulgado buclue el libro a la par
te de la epistola, y alli dize la vluina ora
cion que es depues de la co-municauda,
y con esto acaba la mi fia * Quand o ay
Dotai nus vobicum 5 cl j zcfe en su lugar,
Dominus lit femper vobicum 3 pero no
se huelue cl sacerdoce al pucblo por imi
tai* a lo antigiio3qne como cl akar estaua
en contra pocion,dc mancra que el pue
blo miraua cl rostro del sacerdote^ como
vee cn muchos coros y y gleas de Efpaia, y vee cn la Cathdral de Salam
ca, que los canonigos vee n al anoaeramento y al preste cara a cara.: Esto.es
loque ay en el ofio Mixtarabe3 el quai
tambien hallo fer cicho de sant-.Leandro
porque cre que a^este sanlo p.eriadose
encmdo elhazerl.o>pero si ixikaretos
que la reformacion -del rez o sc h i z o en el
Concilio Quarto Tolcdano hallaremos
que y a era muerto ant Lcndro y' arit
Ydro le succedio,conio parece.cn las sir
mas del dicho conc'io adoucie e halla
la de Yidoro Metropolitano de Scuilla.
Esta mancra dcrc.zarturotodo el tiempo que reynaronios Godosy mucho tic
po depues de la venida de los Moros ha
sta los tiempos d cl papa uan OctaiK), en
cuyo tiempo e comeo o a m irar por las
cosas de las y gleas de Efpana de esta
mancra.
Rcynando cl Rey don Ordono cl Pri~
mero-en Lon 5.que. propriamente con
tinu au a la Monarchia de los Goclos , suc
cccio que el papa Iuan X. lcdo liombre
muydoctoy cuydadob en lo tocante a
su ofcio determino por via de visita em
biar vu legado a nucira gente para q en
tendieise cl estado cn q estanan las colas
de la yglesia de Efpana. El legado que vi
nosellamaualuan que era preste Carde
nal el quai por fer liombre

mucha pru
dencia

De 3a Repub
ciencia comento a tomar el pulsla to
cias las cofas , y principalmente echo ma
no de lo que mas importauaque era del
officio Diuino , porque esto parece que
traya mas encomendado , y como fe cekbrauala mista, porque ya en Roma , fe
hallaua de la manera de celebrar la clere
zia de Espaa. El legado que se llama la
nelo que eslo mefmo que lun , hizo fu
diligencia leyendo los Mifales , y Breuiarios , y todos los libros como los or
dinarios Manuales , y Sacramentales , y
hizo dezir mistas delante de el , lo qual
considerado bie hallo que no auia en lo
efencial cofa que pudieste traer ferupulo mas que era muy Catholico , y que
traya deuocion , y conforme a nuestra
fe^Esto le dio muy gran contento3y aca
bada fu legaca boluioa Roma , y dio
cuenta al fummo Pontfice muy bastan
te en el consistorio de los perlados3y to
dos muy satisfechos , dieron gracias a
Dios que no auia falta en lo que tocaua
tanto a no la aucr 3 y afsi el summo Pon
tfice aprpuoel officio Mixtarabe 5 y lo
dio por bueno y santo, y afsi mando
q fe continuaste en estos reynos3 y solo
mando que en lo que tocaste alCanon fe
guardaste el ritu de la yglesia Romana,
porque pareca variar en algunas cofas*
Esto fe conferuo afsi hasta los tiempos
despapa Alexandro Segundo3a los aos
de mil y sesenta y ocho,que fue enel sp
timo ao del pontificado^ del dicho pon
tifce, acaefcio que vino por fu man dadovn legado Apostlico a Castilla,
llamado Vgo Blanco 3 natural de Trento presteCardenal del titulo defant Ce
mente,al qual pusieron por sobre nom
bre despus Candido , que es lo mefmo
que Blanco. Traya autoridad el legado
de examinar elBreuiario,yMistal Mixta
rabe, y a gana de quitarlo: pero hecha
examinacion del vno 3. y otro ,.y como
estaua autorizado el tal officio por la si
lla Apostlica no quiso entremeterse en
el negocio. Sucedi que como en Ca
stilla vuiesse grandes dares,y tomares

Ghr.istiana.

lio
j

entre los grandes del reyno , sobre con * ,


feruar este officio , el ..mefmo Alxan
dro inuio otros legados sobre el nego
cio 3 y como quiera.quc ellos desieauan
desarraygar este officio, no pudir. por
que ni la clerezia , ni la caualleriaio per
rnitia3 y los obispos celebraron concilio
sobre ello , y de comn consentimien
to de los perlados de Espaa 3 se deter
mino que inuiassen solemne embaxada
a la corte Romana 5 para que como en la
primera silla fe decidiefe esta causa. Pa
ra esto sealaron tres obispos, que fuero
estos Munio de Calahorra , jtimeno de
Auca,qfuela silla que oy vemos pastada
a Burgos, y Fortunio obispo, de Alaua*
que oy no lo y*Estos lleuar tres libros
que fuero el mislalGothco el qaltoma
ron de vn monasterio llamado Sta Ge
ma que yo no fe de que instituto sueste
Otro que contenia las oraciones,y anriphonas que deuia de ser el Breuiario , fe
aco del monasterio de fancia Mara de
Yrache,que es en Nauarra,y del institu
to del padre Sant Benito . l tercero fue
el Sacramental en el qual fe trataua de la
forma , y ceremonias del Baptifmo3y de
la celebracin cielos desuncios 3 ctese
pidi al monasterio de Aluelda, que era
de cannigos Colegiales 3 del qual ay
hasta oy algn rastro , porque entre los
cannigos que alli ay 3 y en SanctaMara de la Redonda , de Logroo, fe ga
sta la renta de fus primeros fundadores
Llegados a la presencia del Papa Al
xandro 3 recibi a los Obipos , alegre
mente, y mando examinar los klosh
bros , y es de creer que dcuio mandar a
los perlados que celebrassen, y rezasen
conforme a fu vfo. Hecho todo esto ,y
considerado por los diputados , a quien
fe encomend este negocio todos con
formes aprouaron el officio, y. lo dieron
por bueno 3 y con esta.aprouacio .de la
silla Apostlica , boluieron los Obispos
a Espaa , muy pagados , y contentos,
astegurados que en lo venidero no auria pf Xti, :
novedad en este negocio . Los aales C(tp,zi.
de

Libro Quarto
de Aragon bien anclan en lo del legado
Hugo Candido , y que trato del nego
cio del osicio Diurno , pero no vino se
alado para esto , mas para tratar de la
ciinia que auia entre Alexandro, y Fonorio3quc antes fe llamo Cadolo, ni fue
en tiempo del Rey Don Fernando el
Grandevo primero de Castilla , como lo
Zib,n.u^ adicrte Ambrosio de Morales , mas en
el de Don Sancho el Brauo, yua mejor
la cuenta. Pero tienen estos memos aa
les otra difricuitad , y es que dczir que
~n emf. el Rey Don Ramiro de Aragon, manwq Ithc.ii do que fe valie del o fre io Romano, en
fu rey no , y que celaste el Mixtarabe , y
que fue en tiempo del Papa Gregorio
Sptimo estoes contra todo buen orden
de histona,porque i entiempo del Rey
Don Sancho Ramirez , hijo del dicho
Don Ramiro, era fu m m o pontfice Ale
xandro Segundo , y Alexandro fue pri
mero q Gregorio Sptimo , no fe como
pueda 1er que Do Ramiro, mandase que
el ofidoMixtarabe fe quitaste como fea
verdad que entonces no fue derogado
mas fauorecido . Yo creo cierto que el
autor o la impression peruertio los nom
bres porque en tiempo del rey Don Ra
miro, gouernaua Alexandro Segundo,
laygleila,y en tiempo de fu hijo Do San
cho Ramirez, el papa Gregorio Spti
mo.Y confirma mi opinion el ver que el
registro Romano , en lo de los aos sea
la a Alexdro papa en elticmpo que Do
Ramiro muri , que fue ano de mil y se
senta y tres, y en este corra el segundo
del dicho papa Alexdro Yo in dubda
no ialio salida para defculpar al autor d'
estos aales , pues van tan contra lo que
fe ha de tener en la verdad de la historia,
siendo cierto que el papaGregorio Sp
timo, entro a gouernar ao de mil y se
tenta,; y qtiatro,quc fon dozeaos de
error, pero dexemos esto que no nos vie
n a cuenta , y pafemos a lo que la conti
nuaconde la historia pide , y mostrea
irlos qudofe vio en mayor peligro este
offcio Mixtarabe,
%

El rey Don Alonso el Sexto , que ga


no a Toedo,cao con ieys mngercs, vna
de las quai es era Frarcela, a la quai vnas
historias llaman DoaCiaoa,y otras
Doa Beatriz. Esta princesa como entro
en Espaa, y vio tan gran diffrencia en
el celebrarlos oficios Diuinos,y mista,
y tan al contrario de lo que ella auia vi
sto en Francia, procuro persuadir al rey
que introduxee el osicio 11 omano,ay u
daua mucho a cito fer Arobipo de To
ledo Francs, porque vinieron en tiepo
deie rey muchos hombres sainlos con
lctras,y san ti dad desde Frcia, como lo LikC^iy
dizecl Arobipo don Rodrigo a estos
rey n os , q despus fuero perlados en diu crias y gleias de Elpaa. Tambin pare
ce que tomo tuercas esta occasion por lo
q de atrs pasto en auer opini si le auia
de concruar el osicio mixtarabe , o dexado tomar el Romano, q era el vniuerfal. Y tetse , y tratoc en la corte Roma
na del negocio c el papa Gregorio S
ptimo, como lo dize el Arobipo Don
Rodrigo, y esta es mejor cuenta que la q
llena Geronymo orita, en fus aales de Hb.6j.z6,
Aragon,el qual citando ya aduertido de
lo qe auia tratado atras,dio gran fauor
al negocio. Ayudo mucho a esto ser el
Arobipo Don Bernardo, mon ge Beni
to y de la congregacin deCiuni,qe
entces lorefcia por fanctidad , y letras,
y el mefmo papa auia sido prior del mo
nasterio Cluniacenfe , otro tiempo co
mo le nota Onufrioycnfus Cardenales*
Fuecmbiado para este negocio en lega
do Ricardo preste. Cardenal , y Abbad
de S. Vitor de Marflla,para que prouc
yendo a lo q tocaua a las inquietudes de
lasyglesias de Epaa,laspacisicac,y pu
este en orden . No fe vuo el legado- pol
aca como fe efpcraua de el,y afsi el Aro
bifp dcToiecio pasto aRoma,auncj qu
do llego alia ya era muerto Gregorio
Scptimo,y elect Victor, y muerto por
que gouerno pocos das , y fuccediole
Vrbano Segundo, que fue monge junta
mente con el Arobifpo,en el con uento
de

DelaRepitMic CKritiana;
de'Iim'y Btno rccebido linorifcametedel ledio grandes priuilegios pa-

231

de Matana salio venccdoryquedopor


el el campo.Mucho sintio cl Rey elo5y

ra su ygkfia,y para el5y co titulo de'prsin dbd alara la man o de la cmpresa,


m.ado'delas Espnas enrquecido de
empero peruadido" dela Reyna5y Aro
hesqrossagraddsqueeran muchasrebifpoporsioaq recibkfe el officio
liqias'3boloio a fo-yglcfayy manda- el
Rmano.Los de la parte de E fpana- cc^papaq eliegad Ricrdo rio vfase de
nian fuerre y buscau medios los ms
io-fcgacia; Estatsa esta sa&on toda la efficaces qa cllos fueFeposi5les,:ypojr
clerezia y nobleza de Epaia mny nsfiando losVnosy los otros determ inaro
qiviecay desassoegadapdrque l egaq scauer-iguasc e negociopor migrd
doayudadodeiReycomenoaporfar
manisiesto,todos vineron en eio, y na*
cnqueteae elofico Mixtarabey- se
die lo eon tadixo.Para* csto hizieron e
rezssctlXjallicrto'j d riices^ue-efk
otras diligeciasmas-persectasy fanctas
prpriamente el Romano 8 Perotidpor. y fueron el ayuno y oracion . Depus
que el legado dexo su osficid 5 pot eso
adereosc vn brasero , y bien ehcendida
cefolainquetuddeSfeyno,porqoeel pusierono en lugar pubico 3 y rraydos
Ky-deeos de gradar a la reyna 5 y al
dos mililes vno Romano y otro' -Mixt
Arobispo 9 porfiaua que se guardasse
rabe3echarons enel ucgomiostronue
10 que el vSummo Pontisice rnandaual stro Seftorluego fus marauillas3porque
ElRey,y .eyna5y Arobispo porrlau
el breuiari Romano quedo enel fuego
en esto -todo eiestado ecclefiastco3y no
sin quemarsey el otro salto del a- villa Lih.6.c;%6.
blcza de Espaainsistan en lo ctrario.
de todos . El Arobispo don Rodrigo p^.xMb, r.
Buscauase niedio de paz, y no lo hallayilos anales de Aragon son de parecer CtlP-l%'
l y auncj se hallaualgunos, no q saris
zessen a todos, en fin se hall o vno re
prouado pof los canones 3 aiq muy vsa
doen aq lfiglo3y sue q seaueriguassela
corjtidapot armas y q el vcedor dief
se rmate negociot difficultoso.Esto
precio a todos bien3y assi se trato de es
cogefdoscaualleros3y campoy dia*
Venido el negoeo a las raanos encrar
cn carapo el vno por la parte del breui
rio Rorriano,y Rey cuyo nombre no ha
11 o,y el otro por el Mxtarabe y clercXa5ypueblodeEspana , el quai se llai
maualoan Ruyz de MatanajComiyo
o halle en vn libro bl antguo enla dii
dadde Burgos3adondecon verdad se
conscrua la ntigua nobleza de lo me*
jor de Espanajaqu desacreditada por
no sacar a luz cosas que esta pustas en
oluido.Pues corno meneassen las armas
valerosamentelos doscauallcrosq deui de fer delosbuertosdel rey no pues
les encomendaron tal empresa 9 alcabo
el qu^ defcndiala porfa del Rey lleuo
opeor3y sue vencido 5 y eiluan Ruy z
'

que cl breuiari Gallicano q era e! Ro


manosecorisiimio cn efucgo a- y eMix
tart e salto dela llrn viendolo todos,
por o quai os Espanores loaron y bdixerori a Dios por bbra tan exeelente.
En fin vito el milagro que deuiera que
tar al Rey, y comouera los que pprfiauan tanto en lugar de alarla mano del
hecho , porfio deflueuelRcy a q se de
xase el rez o antiguo y sevsac el R orna
no,y eomo elpap e/luuode esta opinon pdo mas,y assi en e ano de r y
ochenra y siete conlenar cn Esp'naa
rezar vnitersamente el rezo -Romano
y a guafdar ci estio suyo eri todo lo tocanteaks cosasEdefiatics. Yaun^despues hallemosalguna ditoencia en
losbrcuiariosymiaeSjlia sidoencosas
menudas,porque cn lo substancia y or
den todohasido viio^y assi el breuiari
nueuo no hizo mas que reformar q en
lo otro ni se anadio ni Jqnito . Por esta
porfiaquelRey cauo-en salir c la suya
viendo quan justificada estaua la causa
delosEfpanolesse leuanto aqelrefra
Gg
' m uy

Lbro Quarto..
muyvsado y bien verdadero . Alla van
susbreues para q cl. cura de a1,l stresse
IeyesdoquIerenReyes,Estoes loqha
cagrado por perlado de aqueilaygk
llamos dei officio Mixtarabe o Gotifia para q ordcnc y hizicfc los otros
co, y turo conforme a a bucnacucnca
a&os pontificales en aqucla ciudad , y
susquatroietosyinquctaytresanos.
otras q auiaporj.os rededores que cr
No-porque se mdassc hazer mudan
muc'has,y yi;ianic a confagrr a las Ail a
a, eo e officio diuno en. Espana.y ;-qu
iias5y:reyoQ de Le,pcrq alla au sa Obi
cessasse el Mixtarabc, quedo.destru.ydo' fpos,Agora,rnova cl ncgco de esta ma
de todo punto5po.r.q por aquelo nofue
nesrayroas solos los dia-sde.la .-aduoeacio
codenado eltal officio por fiyspcchso
de las-soys yglcsias Mixrarabcsjvan to ymaio^como reamtefuesse tuycatho
dos los otros curasy bcnefciados ^y ce
licoeg lo prueua Castro ctra los he
lebranei officio Gothico a fu co/rbrc.
tegcSft antes se tpup cuenta coq quedas
En el monasterio del Carme no c haze
seraemonadcein estas reynos,princinadadeesto, porq como dixccrecsc q
palmetc m la ciudad de Tocdoadondc
noerapropriaaetep:irfochia5nasyglc
mas en particular fe-onfery o Jase desa de deuocd T'ambic sc uc cayendo
pues c] en Espana .entrar os Moros. . Y
esto y el lUu strifsimo Cardenal fn>y Fr
afsilas sietc yglesias; q haltael Rey don
eifeo Xmcnez , orhamc-nto de rodas
Alo quand-gano Toledo.quedar
Jas virtudes en nu-est ra Espana encre las
diputadas para e officio Mixtarabe iq
otras obrasdcprjncipc.q huo,fue son fu'er..S.Lucasiranctaustasain<5tO"Tordarvna nsigne.capilapara q en eilaca,
cato3q oy cs.mostastcriofd m&jas A-ugu
da.dia se hizicflfccj officio diuino desde
stnasiS.Marc'osjsanctaEuIaIia.la, Me
mayiimrshasta.eplctascn ella?jtando
rida.S.Sebasti^y fancta Maria de Alfi-, c lol curas y bncfiiados de aquestas
&eqquiere deziriade abaxo qu'eoy es
seys parr'ch'ias 3 y jtosdozc clcrigos
conuen to de la orden del Carme , aurq
con fu capcl'an rnay or,diz los ofcios
- algunos dizeo queao erasmo' liermica
c.on.mueha dcuocio, Antiguanite y ha
Estas sieteygl estas ta apartadas vnas de 'st elano de 15 0 o. se leya la m issa y p (ai
oras,5porq;;!amkiiud'de1pS;Chrstiamos>y lo de mas en lerra Gotlea, pero
,nos qqucdoen'laciudad jcg.uiessen re- '"cl dicho Cardenal hizoimprimir misa
partidas fus parrochias cvncopasniQ
Jesy librosen nuestralctra, y entonecs
derado^yn fuessen.lcxos^y-; avna.part
creo q fc auadicron en los caler-dan os
estas yglesias defpues q cefo e 'officio
.sanctos f] fucrop defpues de S , ldro y
Romano en Espana quedaronlibrcs pa
.otros q cr de gran dcuoci acerca de
ra quepudicssen cclebrar fus officios a
los ficles. Esto eso quebepodido dezir
Ja antigua, y conferuar fus parrochiaacerca- del of/cio Mixtarabc^lo quai fanos que cra vna de las noblezas cj renia
qued'mcmoriaIcsantiguo$,y delo qv
losdcToledo porq los que prouau fer
cn cl missal de estl caplla en Toedo y
hijos de aquclIos,er como fijos dalgo
del Arobifpo d 6 Rodrigo , y historia
de inmcmorial. Aqui auia fus curas y bc
gnerai . Pero antes q saga de aqui adieficiados5y cntre clos el cura defancta
uertire vna cosaq haze a la glora de Es
luira, era lamada Arobifpo como lo
pana y su noblcza , y st qiuldo se osrecc
leymosotrotiepo enlalibreriadclafan
femejantes occasioncs loshstoriadores
:a yglesia de Tolcdo 5 cnla qualtuuidixcssenalgo de los q hiziero cosos no
mosvoto y parecer sobre anadiry jtar
tables verniamos a.laber tnucho^y ayg*
iibros para esta. Y si preguncaren q conorarmenos de lo queygnoramos.
mo podiallamarfe A,robifpo rcfpdcDigo pues q ha sido gra deseuy do d
remos 4 lossummosPonusiccsinuiau
nuestros astcllaios el oluldar it me-*
j- '-j
'
mont,

De kRepuMk Christi'na;
mmfae vn-ta estrenno caualero; quai
sue Iuan RiyzdeMatanaypues es de
creerq dcuia fer delos mas famosos del
rcyno,y podiayguaar c los q entces
andauan enlacortedcl R cy don Alo
pues todo cl esta d o Ecclesiasti co ,y caua
leria de Efpaialc encomendaron e lie
cho mayor q enfonces vuo en la Chvistiandad,porq defendio no solo la honra de ou lira gente , mas la religion de
nuestros mayores3y lareuerencia de ta
grandes pcrUdos como los q or.denar
este oFicio Gtco.Y marauillome que
e que merecia estatua Romana,y va reibreinmortal estaoy p u est o en vn per
pctuooluido,pero nuncame pudeperuadir qudoleya historia cTestehccho
y q en tipo del Arcobispo don Rodri
go j auia cauailerosdcestafamilaque
no vuiesc quedado aguna centeUa, co
/m o debaxo de a cena ,y assi leudo
cl pcnfainito rras e dcfco de ensaear
vn caualero digno de ra m o nbre , me
parcce>y an lo sicto q os Ma tanas de
BurgQSgentebien .ervnbleciday empareradaen aquelaciudad viene de el,
porq halle en k casa de este mayorazgo
,vn arboide los b/en ordenados, y galalies q ay en el reyno,a cuyo piey prhcipio tieneporcepa al deho Iuan Riiyz
de Matana,y sobre el otras feys gcne.~
tadooes qaunqtie no van fuccedido
del raesmo -caualero depadne a hjo3co
firmafe venir os de mas de su trco por
marauiilosas rclacio.<nes,y inferraado
'ncs,y verficacioncs hechas en tierras a
donde tuuieron los hjos de aquel caua
31er o y us succeTorcs soares y hazien^
daSjy la fama < dczi etos anosa ca m uy
publca q los taies defeienden de Iuan
Ruyz de Mata a del ro Pisuerga . Y af
firma aquelas informaciones autoriza
das por escriuanoipublieo como en el
vallede villa Verdcjutto. a Ealmaseda
auer vn solar y torre jmuy.-antigua Dama
da de Mat an a ,1a quai fundaror los suc
cores de aquel notable caualero . Y
& nfli.hacfflerauh-afe:esa.eiver c| ni en

2]a

Espaita-fti suer de l 00 y otr slr


ni linajede Matana'jnd osqoe vien
de aquel Val le de villa Verde5 en Ja most
an&de donde defcido ls caulJfos
q oy llaman en B urgos Matanas . Y no
ay quemarauillarnos de q se cayl me
moria de-tan grandes personas y que no
permanezean fus defrendientes en ci
primer punto y nobre^porq tambi nen fus altibaxosloslinajes como los rey
nos y las monarchias3pero alomens el
h cho de estegrcauerenaucr salido ven<:edor,porcosa tan sancta-y hoyrosajamas se acabara porq de igio enii
go se y ra perpetuando por loS ccripto
res.No solo en lasanctaygle a de To
do ay m cm o ria de este osh'cio Mixtarabe,mas tbicn vemosoy dotada cp*
ja en la cathdral ygcfia de-Slmnc
para este effeo la quai fe Uama del Do
ctorde Talaueray y ali fcizhii
pubicssmenteV '
;
fl
^Deli>fo ie las att.<^y de las imagines > qu$
do camenYn en la yglefit. Cap, "IJ^. A q ued a dicho en Iode atras
delaatniguedad y vso Bee?
difcar tplos y ygeas al Seior,con todas!as partes de es
se iBesniO'tqsloj con lo toctealamis.saJG&uienc agora quemostremos qudo:sevsar,on los altarcs a donde c cle
bra.*qua!es sueron los primeros, y como
comen^aron a fer ad orna d os cimag
ies^y qimno comeno el vfo dellasct
rrcloscatholicos ry creo queno ha de
fer esta lection degu stof?3mas muy'gra
ta y apazible. Digopucs que como jus
Christian os con laperfecucion q uepadecan,notenian Jugares kgurs para
poder tratarde culto diuino,niparace '
lebrar^no tnia ni altaresfenaladoSjiioas
a defodkn y halauan fegurid'ce*
Jebrauan?y a vezs cctfagruan cn cu
uas5a vezes en Cimnterios :- y tambien
en las casas de las per sonas principes$
que' feguian la Ghnstiana religion. Y f
i trayan prelo altares portailes > f
Gg 2
de

Libre 'Qygrto^
..de. madcrayy adpide aua o de:ce'ebrar
era ilcuado.Esto.es coa aiieriguada por
.-que los Summos Poncces..Ro-nianos,
empre dezian missa cn altarespcrtatiles y demadera.Yel arar en que ant Pc
dr o dezia mia 5 sue go ardado: grandes
ticinpoS;, despues del papa sant Syluetre,y era hecho a mariera de arca,y t
nia en los contornos vnas aldauas,o for
tijas pordonde merian las palancas,y
los ministros comodiaconos y subdiaconos o lleuanacuestasa donde auia
dccecbrar,yIo quehaziaei Papahazi
losdemaspcrlados por todo el mundo,
porque el inconueniente era vno para
todos,y en al guna parte auia mas paz
auiaaltares.-pero siverria la persecoci
aprouechauan se de lo dicho . Depues
leemos que este altar fucguardado por
riempria de sant Pedro ,.y:losdc mas
fan'tos padrcs tnia n esta Costumbrc,
que cl jueues de la cena los facer.dotes
Romanos adcreauanestemefmo altar
y quitauan le la tabla , o cuberta de encima, yel.Pontifcc consagraua sobre
cl el cuerpo y sangre de nuestro Sefior^
y. ei Sabbado saocto en la tadG.a'ebado cl baptimo y lcdaniaSjtmentras de
zian los Kyries y lo de mas hsta la allcluyajboluian a cchar la tapa y cubierto
cl altar3porjian las palias yilos derhas.or
namentos preciosos en cl y acabauan la
mia sobre el dicho ltar. Y desta mane
rase guardaua el altar anriguo 5 hasta
otro jueuesdelacena. Esto solo cl Pondrlceacostumbraiahazer So . Lo que
acaccio portoda layglesia vniucrsal no
scpuedcsaberstjdezir3 masde que .tc
nian fus a! tares portatiles , por los inonuenicntesdchos.
Mtmsfo
Quando la yglesia comeno a respipdray 4s- rary hedificar templos, entonecs luc1
^ ' *J

goielabraron alcarcs.de piedra, y se co


sagrauan , porque fucsen mas ydoneos
para el ministerio que ali sc auia- de ha
zer.Elprimero altar que hallamos edife^doiconforme ao'qiie oy guarda la
yglcfmfuc3elq;ue.sant;SyluclreJabo

eiia primera yglesia del Salu:ad,or3yal,i


hizo olem nemente ia.festa de Ja c'onlt
gracion del tctnplo y altar , y es l'afiesta
que oy celebramos a nueue de N o nie m
bre . Antes de ant Syluestrc bien halla
mosalgunos atatescagrados, y que
amavfo en la yglcla deilo porque ca
partes auia del m u n d o que no hazian
tanco mal a los Chrifianos que les derribafenlas capilas y r-plos, conio que
do arriba dicho,y por cil o podia auer al
tares de pied ra , comolosvuo defpues
de Constantino.Y de aqui tenemos ar
gumente) qucAthenas y otras ciudades
cn Orienrc,aunque padecicron perfecu
cion,no cra tangi ande como las que pa
deciartlos Pticcs Romanos. S. Diony r,
.
sio Areopagita cn su Ecclcaica Irierar *i7'*'
chia mani/iestamenre mnestra cl vso de
la consagracion de los akares;y enla ep
stola desantMateial vno dclos set en
tadikipulos del efor)cmbiada los de
.-Bucdeos, m uestra que los altVcs cn n
tie.mpo:eran tratadas:corigran reucren
ca,y que cra obra tnstcia, y no asi co.aaquicra . Y en tiempode S . gnatio
auia v o de akares flxosjcomo.cl que oy
vsaBOSComo le-pucdccolegr de vim
epttola embiada a los.deRoma,y la eau
fa firi dubda sue porque te nia oratorios
y >/capi ktcm 1 ad as ad o n de pu bii cam
ttse eclebrail a :y a u n qu c a u i a perfecucigncs:.como esta u an mas lexos los jue*
zes quclas cxecutauan-3 permitiaii algo
y no i" ileuaua coa cato rigor,de:roane*ra que 11 derribaua eieaygJesias queda*
u a n eysj'O sicte^y alli c eruau lo qie
comeno dcsdclos fanctos ApostoeS
Belosaltares emanaron las intagi-* j/f0 ^ Ui
nes,po'rque para ornamento y hcrrnosu imagines.
radeiioscomenarona vsarsc , auiiqu'e
otro.fin principal sc tu n o5 que sue el des
pertarlardcuociost.dcias iclesj parque
much'O eanu eu'e"'l!corao n Ghristian'O'
a eme ada r lu v id a o a m cj orar a5 q u aw
do vec losexcmpo:s-ys.io queiatela ht
foria.haze Ixip'inttirayun mtk ho mn^
por^i^oraovcraostewraet^y'.lsit
gas

De a Republic hnfiiana.

233

gas y cl rostre 'tan al viuo mouemofnos


Giro 'que tta pmhrcM h iem^
masy o dubda-fucvn'a cosasan&issima ,y;ptis niu lugar a vn raoge iiereg^lli
y degran vtllidad a a aacta ygesia , y
raado5Io^ y no parand aqui fu Joeufa
portal sue defc.ndida en -os Concilios
:erabio embanadaal papa Gojfn^py en los otros lugares.adonde se .trta
diendo-le:que.aprouast(su-s^d-pDe3s
de! vso de lasimagtnes:. y rto:$ bien di- ,y faeregias;pero el Papa-viedo Viatlech o que aqucllo jftienaa ydolatra.'por ~
term inacion tan d efatincla no o Janse
que alli no adoraraos los maderosy pie -te Ja .reprou q y,raldixof mz$rn tS:b '
dras mas alo q refrefent : lo quai nos
dan bien a entender dos versos .quefu eron ompuefios-en tipo del Empera
dr ojistamiho .Sex.ro, que negaua el
vsodeas imaginesilos quales traduzidos de G ri ego en Latin son esto.s.eii R
mance.-lo q estaimagen signifca y mue
ha vrdadcramente es Dios, pero ela
no lo cs:pon los ojos enella pero con la
mente y anim. reuerencia lo que te re
prsenta, Que antguedad tgan las pin
turasyo lo dire quanto por vn Concili prueue a antguedad que la ygte/a
les do-p orque dicho lo que al lise rrat o:
diranlos Catholicos q no es m en ester
Bias para prouar la antguedad; y arguyr contra estos desuenturados hereges
deste nuelr siglp.Agora pucsvinido
.a lo del Ccilio djgo 3 q leuantdose al
-gunos hereges .en -Ja' y glesitrataron de
deshazer elvfo delasiniagines5yhaldo fauor^n los Emperadores Griegos
<que siempre ftieron ipianos y inclinados a nouedades)condesuerguena co
menaron a hablar y del dezir comena
ron a poner por obra fus raaos deseos
y assi derribaron y rayeron m u chas fan
ctas y deuotas imagines . El primero
Emperadr de losqueyoheleydo que
fauorecieron este fachlcgio sue Philip
pico h ombre maloy pernicioso 3 y que
dio en muchas heregias,y entre ellas en
3a delos Monotelitas5y siguido a otros
hereges que se c allegauan conocido
suliuiandad , dio en Iode las imagines,
qucesla lection que agora tenemosen
tre manos,y querido perseuerar en su
maldad, hecho vn errrdio en otro y~
gua!,o mayor: y sue quehizo congrega
cion de obispos cn Constantinopla,y a

escriuio vna reprehensibn eonf^


:
su atreuimieaD4y porqueno scenen^'
? diesse que ebPapa auia de pasar por l
vol u n t add eEra p era dor5mi n o 1 ugo
escriuir losCanonesdcJos-seys Gond
lios generales^y que foeCen.poeto's en
los p orrai es y daustros dlias Iglesias
:de;Roma jpara que todo bpuebloey
dlos.cQnocieseyfupicffed coro'i
queperteneceanucstrafcCathoicl
quai como sue sabidoporclEhi:pe#V'
dor embio a mandais qucJuego fuGiei
ray dos aquellos papeles , y q ue sedTc
deshechas las imagines dcChristo y fus
anctos pero novuo lugar su dereftoi*
nacion jporque el summo Poitifce era
muy amado yj cl Emperadr aborred*- ^7pmcW
do:yel caso era tal,que en lugar de con ^"ffp10*
sentir con su opini resistio toda lia /.'/ )'cr,}P'ie
a su intencion 3 y en nn gentro de poco
tiempo sue priuado del mperio scando le los ojos:y assi acabo desuentira^
damete como suclen los niaos y fliisos
Christian os . Succediolc en e Imperio
Anasta/o Primero^l quai como era Ga
tholico luegodio laobediencia al S u m
moPontir?ce,y dixo que seconformaua
con todo loque layglcaRomanadeterminaTe5pero nopudohazercosa q
seadecontarpor lo poco que sue Eniperador5y succediendole otro lamado
Theodosio Tercero Juego mando resti
tuyr las imagines y que en todo fuesse
adelante lo que roxaua al religion y fe
catholica3pero tambien sue poco tiem
po Emperadr por quanto entoces cponian y descomponian Emperadores
como en Thearo,en r1n vin o a Impcrar
Xeon Tercio hombre valiente pero mal
Ghristiano 5 y que hizo grandes toGg 3
b os

Lhro-.vluarto/
h$.f ctv daes % era a lafazorrPonti
,:fi;ce,. QrcgQri.SegundQ cl quai j ien.do
Jacorrupcdadel Empcrador detcrmi*HQ iTioietolo y tracr loa io bucnot
{xor.que como y a lagado, de los- erro*
.'rs dc..loS'..Griegos"como;a robar los
remplos y y.glesias:ri tanta manera que
lingim en^migo d',e:!a fe sucra masrperfeguidor'qeel y aunque lo perfoadiaa
mu;cho$ a qaejo hizsessc semej antes
maies 9tio Te/emndaua porque cada
dia se hazia,p.eor,ei Papaicomo nombre
de pecho procedio contra el,y embi o
.portodo .el mundosus breues por los
iqualesmastrau.lafc de la yglea y'la
apstaa 'del Emperadonpor !o quai
vicndoqueclPaplo reprchendia de>./terniiooliazejrto marar, pero no pudo:
y fingido arailad con el Jembio a pcdir que mdasse derribar y raer las i magines de Josanctosque cstauaa cn los
araresy templos de Ja m an era que ya
el en -Constat! tin'opla loauiamandado.
;EI Papa alterado de tatvgran mal lo . <tef
comolgo y 'Anatheraaizo y expedio de
nueuootros breucs por toda la Chri^
iandad para que tuuiessn por herje
,al EBperadojvy II anes uiayraagkies
dealliadekwe mandarorenoarlasy
Jtazer oras de nueuo En fn que Gregoriohizotodo isJeer -y muriendo
despues de auer passade rauchos trabajo&fu.eelect otro del raesrao nombre
Jllarnado GregorioTercio.El quai visto
la pertinacia,y diabolica determinaci
OmltQ Jb- ^e eoB conuoeo Concilio en R orna
teaUsima* a(onde acudieron muchos perlados
gfiw.
" de toda la Christiandadyenelfueapro
uado y horjradodvsodJas imagines:
y de nue'Uodescomulgo y anathematizoal dicho Empefador5pero no por es
sosc emendo antes perseuerando cri
su obstinacioi le dio Bios mchas adueridades : y perdio en fa tiempo muchas prouincas.-yal finmurio perseue
rando en su heregia Muerto uccedio
le su hijo Constantino Quinto,el quai
parecio en las co st ambres y religion

al padre y rigiendo la sancta silla Apo


stolica Stephano Tcrcio luego proueyotanibien en destruyr aquella abomi
nable beregia de las imagines, y congre
go otror*'GcmciBo sobre -el negocio y
descorn ulgo y anathematizo a Constat! ^ro com~
tino que ni por ruegos dei Papa ni de J* ^
CarJos y 'Carlo' Magno- reyes de Fran:cia auiaquerido vear nlo b ne n o . En
fn muno'de Eleancia queesvna ter
rible enfermedad, porque assi ordena
Bios las cofas de los m al os pi i ncipes y
defobedierites^a fus leyes . Sucedio-1
le Lon Quarto y fueemejant cn lo
de las imagines a su padre y abuclo: y
ssi persiguio ers c/tremo a ios que siguian la verdad de la religion 3 pero
quitolo Bios de medfo de los nom
bres, porque no creciese massu. maldad, porque segun mostrau usdesignos aula de paar en iamaidad a sus
pafados . Mderro que sue tuuo por
fuccessor a Constantino Sexto e quai
llego a lo vltimo de la defuentura en
lo delasmagineSgy renendo este Eraperadorvna madre fapientsssima y muy
Christianajuntattentecon hermosa 11a
;madalrine dio orden anresquclos ma
ies passassen mas adelantc de trarar que
se congregasfe Concilio gnerai : por
que ya aua nucuas rcbueltas sobre lo
de las imagines : y aunque es verdad
que la virtuosa Emperatriz dceaua
esto, toda via sue mouida por la per
suasion de vn sanco varon llamado
Therao que auia sido Patriarcha de
Constantinopla 5 el qual auiendo vi
sto as cofas que paslauan en tiempo
de teon (Quarto determino dexar 1*
dignidad pues no podia remediarlasr Bxemphd
y metio semonge : y como esta prin- C*f^lQlC0
cesa ya biuda lo fuesse a ver y a visi- ^cr a *
tar y le preguntasse la causa de tan no
table mudana j l le respondio co
*vna platica lena de Christiandad diziendoque e seauiaapartadq por no
poder resistir a su marido: y por nomoxit suera de la vnion y obediencia de a

DlRepubKc Ghristiana.1
ysleia: caholica Romana 3 y que le su' piicaua que por todas asvias rrabajafl
Ja vnidad-de laygiesia 3 y que esto no se
poda alcanar , ino con Concilio g
nerai que ella lo encaminasey trabajas
se,que el pues ya nopodia3ni queria m o
rir sasmatco5ni apartado de Ja ygcsia,
no hazcraili pemtencia de no lo auer
hecho antes, aquenntica ena verdad
auiadcxado deintentary deslarelremedio deiio3que cstolo dezia por des
cargo de su eonsciencia antes que muriese3y dizen los Annales Constamino
pohtanos3a donde esta pacica se h allara escripta muy a la larga , que sue gran
motiuo y causa para que Irinc solicitas
se el Concilio , y assi escriuio al papa
Adriano Prirnero3yembiando le sus em
baxadores trato el oegocio de ta mane
ra.que jarnas alo la mano hasta que hi20 que se embiaen breues por toda Ja
ChriHandad para que se ju n taise el c
cilio3y ei Papa viendo quan imporrccs
negocios s aui de tratar dio su csentimientoyde su vounradse congrego
; f0ft/e Concilio gnerai en la Ciudad de NisegHndo cm ccay^ndc -antiguamentc c congreU& Nk' go cl pnmerovniucraLy assi sue este c
no.
cilio el Septimo gnerai enel quai se ha
Jlaron trezientosy cinquenta Obispos
y en el se trataron y ordenaron mucias
cosas tocantes al commun y buen estadodelasanctayglesia Catholica. Y en
tre otrascosas que alli se aueriguaron
sue ei vso de las imagines , porqu eeste
fueel principal intenro de congregar
Concilio gnerai , y tratando 0 tras co
sas sobre eilo vuo varonesdoctissimos
quehablaron marauillosamte en este
propotoy prouaron como el vso de
las imagines tnia su princpio de! testa
mcntoviejo como pareee en la action
quarta3y en ella se citaron mchos lugares del Exodo^Numeros^y Ezchiel
para conrrmacion decomoJ3s figuras
le.cumplieron, despues mostraroncomo en la primitiua yglesia se vsauan pin
turas,ylaspintauancn todos los tem-,

s?

234

plosy en todas las ygleias.-y alli se'dfeo


lo que
acaecio1 en Ja ciudad de.
A
, Beriro
adondeauiavn crucifxo antiquissmo
al quai dio vn pcrfidoluiovna lana da 5 de! quai go'lpe sali o- sao.gre3 como
deo daS.Atiianasio restimonio.-y tbi
se traxo cn el Ccilio en la seguda actio
porexemplo la tabla que m o st r o sant
Syluestre al Eropcrador Constanrino
como adelantc sc dira3y en la otraacti
quarta adondesetraraua masde propo
to prouaron la anciguedad de las ma.
gines por donde se traxo vn exempfo y
sue que en tiempode sant Chrysostomo allende de que auia imagines el mes
mo fa n et o doctor tnia vna tabla ad o n
de estauapintada la perecucion que h r
zo elangeien el rca de los Asrios en
el tiempodel rey Ezcchias.Proucse la
antgttcdadde las imagines assi melmo
por ocra tabla que tuuasant Gregrio
Nazianzeno en el quai estaua el acn
cio de Isaac, y como su padre iepnia
elcuchilioa lagargant3y aun dixo se
alli para prueua dcl prouccho que trayanias imagines y como mouian ade>
tiocion 3 que como sant Gregoro viessc el mancebo Isaac puesto con tanta
manscdumbre,se mcuio lu ego a Horar
cl obispo sancto 3 de donde se romarin
muchos argumentes qunto podrian
mouer a los impes las pinturassi a los
doctes despertauan. adeuoeiony alorar3y assi se traxeron otrasmuchasantt
guedades conque q u edoaprouado el
vso de las imagines. Por estes rres testmonos y otros que alli se traxeron tauo la swcta yglca por muy aprouado'
ei vso de Jas imagines y su antigucdd*
Y esto es assi como lo es n la verdad3
bastauaparami prouana lo dicho :pero toda via hailamos roemorias muy an
tiguasdelaspinturas5yassi quiero mostrar su antiguedad3 que este es mi prirt
cipal intente
Quanto a lo primero comun opi
nion y muy recebida es entre hombres
grau es , que sant Lucas sue pintor -.a.
G g 4.
lo

"'LibroQ
uarto.

lomcstosquefupoe! arte y que pinto


aigu nas imagines de la Virgen n u est ra
Senora ancta Maria en quien el tnia
efpeca! dcuoci5y oy se moestra en Ro
ma vna deJas5y o t ras ay por ei mundo,
y tambien que Nicodemns pinto 5 o hizo crucifixos mouido;dc deuoeion de
quando vioal Redemptor puestoen la
cruz,y aunque la glossa fiente al contra
rio desto no me atreueria yo assi facilmente a contradezir )o porestar m n y re
cebido y no es argurnento bastante el q
hazen algunospara contradezir estoj y
cs que sant Lucas es nombrado medico
y nopntor porque campoco hallamos
que sant Pablo fuce bordador y dize
Origcnes ctra Celso, que hazia obras
deseda y labraua que sin duda eralo que
oy deziraos yrecamadoso orras labores.Bien pudieron fant Lucas , y Nicodemusno aber algun tiempo pintar ni
entallar,y despues mouidos de dcuocio
dar sealabrar crucifixos y pintar imagi
<nes,ycorapells novuieende ganar
de corner a aqUello no foe neceiario
tratardeque ellos fuesen maestros en
aquel arrc.Lode sant Lucas cosa aueriguada es porque Methaphrastes en su
vidalo dize muy caramentc aassi mestm hallamos pin turas tan antiguas que
quado faite Iode sant Lucas y Nicodemusjbastaranpara prouar esta verdad.
Digo pues que las imagines fueron ha~
lladas luego que nuestro Redemptor
murio : assi las uyascomoiasdesub
dtaMadre3porqueMichaelSngeIo pre
le Hirosolymitano dize en la vida de
sant.;Diony sio Areopagita que eo tre las
cosasquetuuo zelo quando predicaua
y escriuia sue desender las sancissimas
imagines queestauanya puestas en las
yglesias : U adoracion de las quales cra
entre los fiel.es estimada.Sant Iuan Damascenoen el quarto desusSentencias
dize que Abagaro Rey de laciudad de
Edea tuuo la imagendc nuestro Re
dmporesu Christo : la qualestauaal
tiuo5y este Abagaro sue en tiempo que

Christo viuia y teniendo uoticia. del


Redemptor y de us mara'uillas desieando lover y no pudiendo embio vn pintor para que io rctratasse pero no pu
diendo lo hazer por su gran claridady
hermosura tomo el mesmo Seor el pa
no de lino en que se auia de pintar , y
puso lo sobre su r o st ro bendito y quedo en el fguradb muy al viuo. Paiabras
son del mesmo sant Iuan Damasceno
encllugaraegado5tenemos assi mes
mo testimonio de otraimagen antiquis
si m a que sue de nuestro Redemptor Icsu Christo de la quai hazetnencion Eu
sebio Ce 1 arien se en su Eclesiastica hi- Lihj.t.4\
storia adondedize que en la ciudad de
Cearea de Philippe sue vistavna imagen de nuestro Redemptor hecha de
piedra vesti.da al proprio, y cabe eila
puestalamuger que dize cl Euangelio
que suc fana por el Seor de el fluxo de
sangrc,y que esta imag estime mucho
tiempo puesta alapuerca de a casa de
aq'uclla muger3y que crecia ycrua de tal
anetquellegaua*alafalda y fimbrsa ' .
eia topa del Seor 5 y quequantosto
mauan de aquella yerua st tenian agunasenfermedades sanaua. Cierto se tic
ne por aueriguado que la mesma muger
en quien el Redemptor hizo aquel mila
gro puso aquella piedra alli,y iiizo pin
tar aquella igu ra poru dcuocio n. Ha
llamos tambien el vso y antiguedad de
las pinturas en aquella historia que leemos de sant Syluestrc y Constntino
Magno,yes tal que como Constantin
vicfe a los Apostolcs sant Pcdro5y sanc
Pablo en vision5elos le dixeron que erri
biaise por sant Syluestre que cra Obispo de aquella cudadSy que scaconsejas
seconel,q elledariael camino saludablc.-y elhaziendo loassi quando lo vie*
delte de sijcontolc todo cl negocio co
mo auiapasiado y pidiole q si renia las
imagines d'aqlos Apostolcs pintadas
q se las mandai! e traer y Tant Syluestrc
dxo q i,y mando a vno de los Daconos que las uaxestcy viendo las dixo *
*

Constan-

DelaRepublicaChristana;

. .. .

CtAo*

235

Const.ntioo. Porcierto raies eranconioaquellas imagines los Apostoles q


Kicaparecieron,dedondesc veebien q
cra cosa muy vsada lo de las imagines y
cl pintar las al viuo , pues lo que cuen ta sant Ambrosio en la reueacon delos sanctos martyresGeruasio y Protha
o,no pucde.fr cosa de mayor auctoridad jparapruar quan antguo ucel
vsodeias imagines: porque el mesmo
dize de si, que la tercera noche q le apa
recieron los sanctos martyres venia c
ellosotro tefeero que parcciaai ApostolS.Pablo^y dize que IdconOcio por
tal porque representaua la mesma forma en queeracostumbrepintarlo entre
los Christianos. Pues aquella figura de
nuestroRedemptorlesu Christo,como
Jleua la cruz, y aparece en Rornaa sant
Pedro , y corao le dize qu-e bueiue a fer
otravezcrucificadojdedelucgo corn
aro en Roraa a pintarta , y se tiene por
cosa anticiuissima,en si n por todo el
mundo vuo antes que Conitantino viniesse, imagines, y aun si quiieernos
dar lefealaantiguedad en Espanadesde los Apostoles vuoimaginesiporque
fcsverdad que Santiago edifco la capilla de nuestra Scnora dl Pilar de a-
ragoa decreeresque locgo se pntaria la Virgcn,y el aparecimiento con ro
da la historia, y sino uego poo despues
se haria. Y aunque para -prueua de esta
tangran verdad bastaualo dichotoda

ras"deIossaDctos.Bih.sc;queelchci-- :
Jio Ilibritan.o manda qoe oo scanper- a,,,,^
mitidasdizendoq aquclio quceston
rado y acfor ado no deuefer pisttad
enla3pareds,estecan,noVhizopor
el vsodeias imagines que oy temos
p cirque empre suero n ruernciadas
en la yglesi, mas por las que entotcs
sepintauanqueerapor propnanidady
por novsar de elas conladecerciapa
raquefueron ordenadas en la ygea:
porque vemosdesdela primitiuaygic- fia el vo sanctissimo de elias.Yjunqrie
acras quedan mostrados; muchos exem
plos, en cosa queranto prouecho nos
trac fera bien alargarnos mas. Ya con- C*.S*.
stacomo lo dixe hablando dcl Agnus
Deiquecl Concilio tercero Gosl-dhtinopolitano m.ind rcuereciar las ima
gines,pues quiere q la pir.cura de aquel
Cordero se rcucrenciada. Y c\ papa h
driano primero escriuendo a Tharaso
patriarcha muestra, el como se ha de _
rr
var de las imagines . Y ant Gregorio C4tymer4
ppareprehdeenlRegistroaViobis^fB;
po porque auiaquemado cierrasimagi
ns con zeo de que no ls drtten
como a cosas verdaderas,y muclra co
mo cl vsodeias imagines no sehallo pa
ra adorar la madera, mas para reucren car lo que reprsenta: y assi dize orras
cosas bucoas en este propoito en cl Re Li..tpis.9*
gitro. Sant Augustin en eide vifiracio* tm*9>l&2
ncinfrmorurn , muestra el antiguo vso M,*

via traere otras cosas muy curiosas que


laconsirmen convarios efcemplos. Ya
consta q Corneio Centurion: dcl quai
se haze mci en los Actos delos Apostles, merecio venir a la fe por viuir vir
tuosamente,ybaptizo le S. Pedro, este
nturio 3 como viuio , porque padesco
corona demartyrio. De estclcemos en

de los crucixos , y cl baze alli oracion


muy deuota a el . y pone vnos versos
muy galanosy deuotos ptiros quales
muestra de que siruen las inlagincs.Y de
las figuras de los sanos Apostoks Pe
dro^y Paulo^dize que era cosa muy vsa
da en sus tiemposcomo pareceen e cle ^ ^ ,
consenu Euangelistarm . Allende de s<ee
U

,
RvUmni
^
'

Simon Methasrastes que despues de pa


defctdo martyri p or lu mucha sancti-dad le sue ediicado remplo^y le pincar
su figura en la mesma yglesia:dedonde
se vec como es cosa antigua el poner en

esto ay tradiciorr anrigua que consirma esta verdad de las im a gin es.ass ecmosenlavidadsanrluan Chrysostomo escriptapoTMethaphrastes qmc este Stmo. te.t,
grandoctor renia por muy samiliar la f^6S^ ,

los tempios delos Christianos las fgu-

imagendel Apostol Sant Pabio . Y el


Cg 5
mes-

Libro Quarto.
o^rto. to.u rocsm Methaphrastes habando de la
fo.8*Spenitencia de Thophile dize que para
mueslxadesu arrepentimientoseecho
prostrado delantedclaimagendenucstra Scncra :y lloraua amargamente su
peccado 3 pero quen puedenegar que
no recibimos losChristiatios gran confol acro n cn verala madre de Dios cuya
pintura a los ojos Cacholicos despierra
W 9$o' a rcucrenciar ^aT 2 encomendar nos a
ella Tarnbien lecmos en la vida de Me
letio Arobispo que estauan pinradas
mchas imagines por diueras partes,y
que lasesculpian en piedraspreciosas,
y aili eran reuerenciadas . En la vida de
Theophanesvaron demucha ajiriguedad,y sanctidad,hallamos queel vb de
las imagines setrataua como cosaque
traya su principio desde los Apotoes,
y que cn aquel tiempocra tradicion cl
vo de las imagines fan ctas, otros infini
coscxcmpJos .podria traer,perodcIos
die ho s se colige quanta continuacion
aya tenido cl vb de las imagncs.Y cp%'i-fM modixe3clCcilioIliberitano noquie
re que no ay a imagines^no que no se
tanvanoslosquelas miraren que v l'en
de ellas como los Gentiles de fus id o los mas que contemplen cnilas lo que
representan^porque de cstoliruen en la
ygefiaCatholtca.
% Del yso de la fantta cru^jn lajrgepa. Y re
utrcncarW. Cajj<Xm
A cruz fena de nue
stroSenor IesuChri
.stpysusarmas.Tatn
bien tienc su antiguedad5yaunquepa
reciera biencomenar por ella toda via
auiendotratadodel hijode Dios y de
su Madre, pareeequecs justoqte.rdiw
gael segundo Jugar.Fuela cruz , grandesempos antes de la Passion dcl hi~
pdc BoSinucaday fguradaporos
Bgypeios,y los Arabes la tenianeo gr

rcuerenca y entre los otros %oos.y


notas que elos .hazin para entender
varias cofas, la cruz era mas principal:
p orque representaua mayor. cofa^y qu
dola assenrauan en alguna casa la ponian cn lugar mas hrado, y assi era pue
taencl pechodelDios Serapisquccra
cl mayor Dios que los Egypcios teni:
y por clla entend ian , y gnisicauan la
efpcrana de salud, y orros la interpretauan la vida que aua de venir, que to~
do era cosa notab!c> y tenian la en tanto que holgauan de tener la cn sus casas
yedificios,y cierroque mirada la figu
ra de la cruz y su tallctienemuchapcrf cction9porque como dize Marsilio Ficino cn cl libro de Triplici vira , ella es
igura perccta porque tienc ygual Iongitiui y Jaritud,y conta,y cponcle de
dos.lmcas rectas y ygualcs:Ia interces
sion y juotura dclas q u ales tomada por
centro,se d esc duc por sus estremidades
y pu n tas en circulo perfecto , contiene
en fi esta figura quatro angu!os:rcctos: '
y assi en dia. son mayores los ffectos
delas esrclla$,porq enroncesson cllos
de may ores fueras, qudoestan cn los
aogulosy puntasde Oriente,y Qccidetcy.de Mediodia,.y de Septentrion yf
cil an d o assi hazen y sortnan con sus ra
yos,la figura de la cruz , que tarnbien cs
otro my fie ri o . Enfin la figura de la
cruz es cosa marauillosa , y quetiene
cnsimuchascosas.y ponc me en admtracion loque lecmos delaSibillaEritrea, que entre fus prophecias nombra
la cruz tomando las primeras etras de
loscinco versos vltimos como puedeverenEuscbio enlavidade Conflaa
tino.yenS. Augustin cn cl de Ciuitatc
DePcfo dexado todo esto a parte aurt
que la cruz, y su tormento sue elmas
terrible que vsaron los Iudiosy Roma- f-^g c 17
nos,es cosa marauillosa como detanco
Vitupcrioy deshonra subo a la mayor
honray preheminencia.-porque rnirandolo atentamente no ay hombre prin~
cpal que no tenga por soberana honra
traer

. DelaRepuMia'Christiana;
.tracr voa croz eo los pechos3 y e papa
la ciene sobre su tiara potifca 3 y los
Emperadoresensus coronas, yquando les dan en la coronacion el mundo
nene cnima vna cruz 3 a dnotai' que
por ellaes defendidoel imperiq^yen
Sri cn qualquiera parte parece bien y en
os carslinos nos cosoamos de veria, y
eoqialquiera'otraparteqlaveioslare
uerenciamos. Si queremos mirar en e
Jloel vspdelasruzes; es antiguo, y cl
poner laenlos caminos y lugarespubliosy sobre las puertas delasciudades3assJleemoscn Gregorio -Turonen
se en el libro dela gloria delos mary- .
rcs que q u and o los siete dormientes
salieron de la eeua en Epheso despues
deauerdormido muchos anos hallar
>pestas cruz.es encima delas puertas de
aciudad.Timbiena-nt Iuan'Damfcc
no en el tercero de las sentencas cuena por cosa verdadera lo que leemosde
aquel cauallcrp Placido o Eustachio
que Vio cn vn cieruo vna cruz resplde
ccnte entre las dos ramas de los cetnos , y esto sue iraperaido Trajano 5 y
pues iipomano pone entre las historias
de la yglesia esta historia no es tn apocripha como algunos han dicho Tarai
bien es decrecr que los primerps Ch ri
llanos viendo que sant Pedro' .se tnia
por muy hoorado en morireocruz3 y
sant Andrs tambien que venerarn a
ruz,y quevsaron de ela para su conso
acionviendo queel Redemptor aoia
padecido en ella.Quandoella sue honraday ensalada <por ley publica sue en
tiempo de Constantin Magno ; del
quai leemosen Eusebio, Casiodoro, y
Niccphoro,y otros aucores que como
viesse las insoleocas y deatinosdMa
xencioque imperaua cn Roma deter-

hazer,Ie.hablp. entre suenos y k mostro


Vna cruz muy herraosa y replandccieo
te en el ieoyal redeor de clamu*
chosrayos3yfoeIedicho. .Constantin^
cn esta senal yenceraSjy desperrdo ale
gredelabiienaesperana queleauia i
do prometi<ja3salo a la batalla lieuandp djante de rodas las otras vander^s
lacruzdeIiiedeptor,porlaqual lepro^
metia la vIctoria,y alcancandola y ven*
ciendo asu enemigorecibio laGliristia
nareligiomy dalli adeaote m and o q
Jafenaldelacnu/ueFehraday vene
radaportodo ci mundo, y vedopor pu
bjicp edicto que a nadie fuesl'e dado
tormentodecruzry el vfo siernprc tracr
la con%o 3 pprventura hech deagon a pied ra preciofa y oro &y omocre*;
ci esse la se y religion co.dos.ios princi
pes Christianosa venerarn comoera
razony hizieronleyes en sulaupr.AssI;
lo leemosen el Cocjice q Tbeodosio el
Magno mdo 4 nadie piotae n labras

tf*8./-r*

se la senal de la cru z en piedr ni en pe-*


dernaynieo otraparteaddepuder
serpisaday hollada de los pie? ; laquai
leycsirmo Valentioiano..d.spues',yd .
concilio sexto gnerai que es el tercero 0^-7 h

Constantinopolitanomandalomesmo
y dizeen reuerencia dela viuificacruz,
vnas paabras encarecidas . Y fin duda
seauia de reformt esta ley de nueuo
p orque ay muchos abusos y aun en ios
ciiinos no se auiande poner taras cm
zesporque despues secae elvn palo y
queda el otro y parece osafea, y es tenidalacruzcn mcnos3mas solasaqueliasauian depermitirque ponen los co
cejos y renouar las cada ano:y no era
menester que en esto entendier los padres inquidores,pues tienen otros mas
arduosnegocios5mas los visitadores de
losobifpadosylos curas * Aunpodria
m s oo de libercarla.repuhlica de tant os
fer q aprouechasse alg esto queaqu
maies., y estapdo aparejado par.adarla
digo algun diav Tambi me parece que
bataa temia toda via el successo . de la
es mai vfo el que veo en los jarros de re
vicl;oria;prp queriendole Dios.ayudar
y scrensufauotopor:.lasbueoas,obra torios de monastenos en los quales
que a'uia hech o por las ^u.cauiadc, . ponen la scnalde lacruz3y cl nombre

Lifaro Qjjarto.
delsusy "desusaoctissima 'madre por
que au n que alli parecen bien despucs si
sc desporrillan y no son para scruir en
la.coinunidad-vsan de ellosde coas in*
dcentes y'poco hohest,
Boluiendo pues adondsli)despues
todos ls dmas principes Catholieos
fronoraron la cruz y la enfalaron 3 en
los dcret os de fant Syluestre eemos q
cl grara Constntno puso sobre el ta-'
bernacu-l ado'iide estauan las reliquias
de! ApostolfantPablo vna cruz de oro
que pefauaciento y cincuenta libras.El
vf dellcuar cruzes enlasprocessioncs
parece me quetien'e u principio yantiguedad desd S.luan Cfiryfostomo: cl
quaUashi'2d''platay ordeno q sues*
fetidosacolitoscansus candcleros de
piata,y fus vlas encedidas para mas au
toridad y reuerencia , el pintarlas en pa
redes , y por muchas partes muestra fer
grande u'afirigued-tfd porque Effrdia
cono,y disdpulodc fant Balio: en cl li
brode penitencia,y Cirilo Alexandrino contra Iulano tratan del vso de las
truz-eSjy cl pintarlas 3 que qulen mirate
fus. palabres conocera que la antiguedad es grandissima*Si a historia desant
'Christoul'fue^etan;vcrdad;era cora
hornbre querrla5 facil cosa sria prouar
queelvsodelascrtiEesesantiquifsima
porque alli se ee que el demonio yua
xonel3y qualllegardcvna encruzijada adohde se partian dos catninos esta ua voa croz^y que el demonio no quiso
passar por adelante de ella^pero si es ver
dadono,yo nolopuedo auerguar ry
porestohemosde dezir poco de estas
cofas fospechosas, quato nias que lo di
cho basta para los ereyentes Peso qui
dexara de dezir vna cosa fanctissima de
Comt ay ta ^acruz fanctala mas notable queheley
mt pedaos do entre mis curiosidades,y es. Que co
de h ym tno oy vemos tantos pedaos del made
m%
rofanctono siendo ia cruz mas que vn
madero grueo,y aun que suera vna viga,y aun dos no bastara a dar ranras par
tes cora vemos por roda la Christian-

dadrDe esta duca nos faca fans Paulino


Obispo de Nolade Campania escrioi
do aSeuero Sulpiciointimo ami go suyo:el quai dize que en Hier u fa! cm se o
lia dar a los peregrinos partes de la cruz
y con fer inadera si n senti d o bouia a
crecer y nunca parecia quelefalcaua na
da:de donde hemosdecreer como- gen
tepiadofa q las partes de la faocta; cr'fc
que ay en diuersas partes del mdo son
de la mesma en que nuestro Seor m
ri o , y af lasdeuemos reucrenciar.
Prcgunrandome la infanta dona Isabel mtiger del infante don Eduacdo,hijodcl Rey don Manuel, y cllahijaded
Iaimc quarto duque de Braganc^estan
do prsents su hijo cl fenordo Edu.*rdo Condestable de aqucl reyno^y e Ar
obispo que o y es de Bragad fra y Au
gui ri u, la causa porque auia tantos pe
daos de la cruz d cl Saluadof ,defpue:s
de traydascstasrazonesletraxcel mita
gro que Paulino Noano cota u a cn vna
sueptstolellamarauilIada de talcofa
dixo a los que alli estauamos q no auia
muchos a nos q#e auia paTado por Vi
lla Vipsa lugar de lo% Duques de Bragana(adonde estauamos) vn peregrtnoque trayavna caxacon diuersas rcliquias3y siendo bien recebidoen su casa
como es cost ombre en la de Bragana
femejantes personas , ella le guardoert
u oratorio aquel la caxa mienrrasdescansaua poralgunos dias,y ella con curiosidad de mugerdixo , que miro menudmcntlo que alli venia , y viendo
vnbuenpedauelo de lacruz del S en-or
como lo affirmaua el papelcito cn que
venia embueito,tomovncuchillo y par
tio lo medio dei fanctissima palo,y que
subitamenre lorboluio a ver tan grande
y tan ygual como dcprimero.De manc
ra que esptada de aquello y acusando
su liuiandad como ella lo dixo defeubrio el hecho al peregrno y a su cfesso .Porlodichodc Paulino y este exe ra plo no ay que marauiarnos de que
aya tantos pedaos de la cruz del Sauador

&

'

De la.RepiiMi.e.e|iristiana.
pofqnefepo
ncd pe de
ltu\-vn<t
jauema.

U^dptpprtSta^
<jezir para fia .dcile aptuio q eslacau
fa,por;^apG;d;la ruz: se su.de, pooer
vna ca^,a
roert/p , y algtnos hues
losda caua cs parque, sue pu'esta la cruz
cn que Christopadecio sobre la fepul-
tu ra de Adam,y esta razon da fane Ambrosio y fer verdad .queestauali Ada
ant Augustin lo dizeen d sermon de
ja'.-Dominicain pafsionc5y Methaphrafcs en la vida de Theodosi-o mooge di
ze lo mcfmo 3 y que aquello tomo de
vna, oracion d e; fane Ballio5y ot ros m u
choslodizen.,

37

xtrema.vncti.on:.y. el matrimonio
Elprincipio y vso .de eada, vno.de ellos^^
abemos quefue defde Christo.porque.
porcljV enel comenaron3y delfueron
instituydos3comoio declaro herrnosamenteei fanctoconcilio Tridentino, y s ~
de esta manera lo sintier desde cl principio los fanctospadres . Pero aunque
s verdad que todas estas obras.furartj,
obras de Dios > es bien que fepamos
quando comenaron a exercitar se por
los ministros de laygesta en losfieles'
C-iristianos.
. , . < ,.
Elprimcro que es el bdptismo, c.o- Scrametsto

......
meno en dos maneras porque fanr lui
Baptista venidocl tieropo quando..auia, m

^Delbifltutode los san ftos fiete fdcramcntos,y desu antgucdddy qtwulo comena. : .r<ma-T>sarse. Cap.II,

de mostrar al vnigenito hijo de Dqs.


(porque enronces como lo dizeri Iqs

uangelistas)aioapredicardiziendo
Yo foy vna g ra n voz que os dize .que.
aparejey s los caminos de Dosr y que
r
~
--.
hagays derechas fus carreras 3 y l pie;de la y glcia no quede.na
blo q leoya predicar veniaaefy bapt
da por dezir principalm
z au an se confefando sus peccdos ?ya
te aquello que cs de nueaqui podemos dezir q cpmpel bapstrafaod yprouccho quai es qua ,quie
tilmo: aunque de veras este nofuebapra.delos facramentosde la yglesia , os
tifmo,puesno
daua gracia3pero aqui no
.quales cmaDaroo de Christo nuestro
tratamos sino del vdel.Fuc este bap
S.ciioT.Esto.Ios.'Christianosya los cree
tifmo vn aparejo y preuenciony difpo^.
' jxiosy adoramos3y n o ay contender co
sicion para recibit ei de gracia que era
in o o q.uando5y porque o para quefueel que auia de nstituyr efu hristo^
Toniolfeiruydos 3 parque Tabems .que
y porestodixo fantuan.ffo verdadera
v
odoquanto creemos y-confernos es
mente baptizo cn aguay penitccia; q,u ? r
para, {aju;d: denuestra&alraaSiyo empero
es virtud y no facramento:mas aquel q
o.n.. jbrc.uedad.. dke hictoriameate lo
verna defpues demi q cs masfucrte.j |
.q.ueper.ren,ece,,a muRtentoaDigo pues
yojcuyo lao del aparo no foy dgnp
que ios.Sanctos Sac.rameqtos.e Ja y.
dedefatar, este baptizara en fprit-ii.S|
glea sonsiete : los cinco de.necessi&o y fnego.Ser verdad qera prcuencio .
d ad y y los dos de voluntad3en la maney difpsicion el baptifmp de S. Iuan j y
Sef.j.ca. 4 ra que la fanca y gefla , cn el G oncilio
que no daua por si gracia,muei(:ra lo S;
Tridentino losllama necearios.El pri
Lucasenlos Ados dco* Apostoesa- r
mero es cl ^aptifmo 5 cl fegundo con dondhabandodean,Pabloquealle
flnxiacion: el tercer penitenciayo con-*
go a Ephefo dize q ei Apostolpreg to*
session a cl quarto comunionie.-quinta
a^ciertosrdifcipylQ&'fira'Uianvreeibide
xtrema vnci on rj-el fextO'Orden Eecieel Spiri t u sancto Ejo $ repo kmn^
iastkQ,y ei ;septimo,:fmatf Hiono,^ Ai-r
que aun no fabiari queebfa fueffe Spi*
gunoisdeestas&feyter-n'.co^naiOto.fiel
ti tu fano . -Entonces p reg u u tles
Se-k-peiiitencia : q^&ie.s la caifeo.tijel
Pablo queen quebaptismo auiani|,4.
im&o iciaraentoel^Eualaiilia la
bapti-

Libn

bjptizads.Rcspondiron que eh e;de


santliao3-'SancPablo entonces desciibrioles a diffrencia de los dos baptifmbsdziendo. Mirad 3 Sant Iuan bapti
zo en baptifmo de penitencia al publo
y dixole que creyesse en aquei que vermadcfpiiesdeljquefuclefu Christo :y
oydas estas palabras,ba ptizaronfeenel
nombre del Senorlefus: y poniendoles
lasmanos Sant Pablo sobre las cabeasvino visiblcmente sobre elios cl Spi
ritufancto 5y comenaron a habar ea
diuersas lenguas y prophetauan porqueestc baptifmo de sant Iuan nodaua gracia ex opre operato , porqueno
crafacrarnento ni alimpiaua no so la
mente disponia. Vino Christo ,y quiso fer baptizado dcSanr Iuan , y despues Sant iuan sue baptizado dceso
Christo 3 y desde enfonces comeno et
baptifmo verdadero ,y cl primer sacraEiento de la ley de gracia que es puer ta
detodos los demas sacramenros>y suc
la agua declarada por Christo, fer materia verdadera y nccearia para la exe*
cucionde estcacramento cki baptifmo,y la forma es.Yo te baptizo , In nominePatris& flijj&Spiritus fancthy af
si los canoncs Apostolicos mandanque
esta forma se g u arde sopena de exe o rriunion. Y Jas trdiciones Apostolicas
rnandan que la forma fea la mefinaqu
Christo mando5y tu u o la fuera que oy
tiene desde aquelJa hora y punto. Toda
Jacscucladelosdoctorcs aoctos tieo
que la reyna de los Angeles sue b.aptizda5y losApostoIes tambien}peropor
quen 5yo nolo leo ni hallo eferipto.
Mue rto y refufeitado y fubido a los ciclos Christo nuestro Redemptor, y venidoel Spiritu fancto,luego comeno a
cxerctarse este fancto sacramento del
baptifmo r, porquecomo el Spiritu sancto vimeie sobre !os Apostoles^omen
afna hazer el offcio que se les encoiddo de predicar y baptizar, y afsiS.
Sedrola primeravez quepredicofuee
dia-de Pentecostes , y baptizo ca tres

mcreyentescornodizeS. Loeas ea '


los Actosdelos Apostoies*
C*p*.
El primer Gentil que f tic baptizado
sue Corneio Centurion en Cearea por sant Pedro, y sin doda pu d o liamar sc aquel varon justo,primicia de las
gentcs:pues m credo fer cl primero que
recibio ta n ta gracia , y afs lo dize Crignes sobre los numros . Antigua me a
te no se dauatc ordinario cl baptifmo
sino aos adultos,y de cdad cncera,pcro
siauia necefsidad o por peigro de muer
te o por orra coa daua fe alos ninos en
qualquicra riempo como lo nota Sant
Cypriano en la cpistola aFido . Cele- tpifi.i.
brauafe antiguamente cl baptifmo cn
dosdias se n al ad o s del ano: que era cl
sabado sancto y la vigiiia de Pcntecotcs,y losqueauian derecibir el baptif
mo estaua n h chos chatechumenosalgun tiempo y aprendian el Credo ,y.,otras cofas que auian de hazer y dezir
por t mefmo qu&ndo les preguntaste el
obifpo,y afs puestosenvnos pupitosy Li y ( 9
lugares adodeer vistosuciodoshazi
u confession de la fe,y rcnunci'auan al
mundoy demonio : lo quai oy haze los
padrinos en noiiibre dd quefe baptiza:
y a est o camina la tradicion Apostolica, H-y.^
quand o manda que fea n instituydoslos
catcchumcnos que este es cl nombre
del que e qukfe baptizar De fpnes de
baptizados ponianlos vna vestidura b
ca canin quai andauan-ocho dias:al ca<bo de los quales fe la quitaiianroyyi vc
mostodos la maoera'j setienc en baptl
zar,porqucpor 3a rnicricordia diuina
sornos lauados con la agua fancta . Los
que se auian de baptizar ay unauanagu
nosdias antes,y de elloay cor>stituciori
Apostolica. Y TTertuliano cn el li brode
baptifmo dize q ue los q han deaparejar
sc pat a cl baptifmo han de exercitar mucho el ayuno y confcstarsc,y orar continuamentey sant Augustin ayuno an tes
de fer baptizado. Auiaotra cofa fanlis
ma cn a solemnidad de este sacramen-*
to , y cs que comulgauan los rezica
bapd

De la RepnbcCirstna.
baptizaos , y deeilo tenemos muchos
V
cxcmplos:assilo lecmos en la vida de S.
Strno to-r Pekg^ydcsontEpiphanio obispo de
'ConIiaDCa3y en la de sant Getulo mar
j.p6.,y to. tyr^y en la desaot Procopio martyr 3 y
4,^1,124 en orras muchas vidas* En este sacra ni
to no-spoDch cl nombre 3 imirando al
pucblo HebreO j que quando dfcuncdauan los niros se lo ponia-n como se hi
20 con nuestro Redmprorilefu-Chri.fto9y sant ImB-aptita , .-y dce&odircm 6s lo que haga al cascYafstamben
"
losbaptizaoaiosochodiascoiiioenla
ky circunidauao al cabo de este nurne
m de dias 3 pcroquando ay neccssidad
uego en nacicndo puedc fer baptlzado
prougeroporotroqualqukr hom
fore anoque ea pagaoo : ctalque guar
deUformadcrlaygesiayXudneeicion.
Laformaqnetieneaygicia:cs::q;echari
.
11
.
j _ a : _ . t.
<loagua sobre elbaptzadojdigael que
lo bapriza?yo tebaptizorEn ei nombre
<icl Paclre y deHijo , y del Spriru fando,y qudo haze esto es menester qqe
tengaintencion de baptizarlo3 y co;n ei
n .que ht yglesia lo haze, y entonces no
puede.ser re.y terado el baptismo , porq
aquellobasta para estesacramto, y por
este reipecto
respecte no peinuuw
permitioel
obispo Ac
cite
ci uuupu
xandro de Alcxandria que fucsen b u cl
os a baptizar cicr tos noehachos que
auian do Bapdzados gurddo cl mo
do qietieneia yglcsiavPorquese
reecy lo cuenta Runo en su historiaEc
clcsiastica.Estando el obispo Aexdro
*" r" '~-c"
n n ,">nMn'1 vist vmniAnfn^
ensu
casaa.la.ventarja.vio
vn^mo-nt de
mochachos que estauan jugando segun
su costumbre riberade la mar.- y representauan al obispo, como hazia -las cert
m o nias del b apti smo3y vno d e el 1 o s era
cl obispo y los dcraas le seruian y otros
se baprizauan, y como el sancto obispo
teparaflse en cllo tnuomas arencioyyvio
todo cl ncgocio como pasaua ? y llama
do a susclcrigos mdo que le traxeffn
aquel os mochachos 9 y puestos Cn su
presencia coraeno les a preguntar que
que juego era aquel que hazian alli ? y

238

'eHs-'comir-mochacios temiendo no
quikron descubrirel caso-Mnasmintieodo .dixeron vna "casa - pot orra', El
obispo coroo los a amenazar^y elos
entooees^ontaron la vercdy.y era d
Obispo vn lochacho qe se'lan>aua
Athnasio ( quedespues fac ".e grao.
perseguid o r t c lo s hcr ege$v)'y preg un
tando quesorma aoiao tcnido en e baptizat y quhpfabras' aoiah dko 5jy
-quai au ia sidafointencion r su vi
fer-ver d ad er bapHsmo , y nando que
cecc'os-rn ochach o s q ue eifcnra niai H -c*'tcchom enos no fueTe n 'tb'afmkdos:
-mas qudlcuandalo* a la- yglcfe ^dixesfctfbr.'eeUosJasoracin-s-qrdcstadas
.eniella, yassiseaizo* pobetoJ'ygl.
&g*arda efe%rna en^ibapuzar que
13.regaitaMrsbaptz-ad-o^Re.ipond.cu
Eo::puesii^esbaptizaao,yo no-rere'bptizo petofno'eres baptizdo yo te
%aptizo:Ene! nombre de! Pa-drey yxll
Hij o ,y S p iri u sacto,m ou to fea n ri g-ita
mente question auan de fer baptza
dos de niveu aqutllos que fueron p r-
mero- baptzad'siporlos bercg.es yiiobre cllo fo.jbntoxancilto.ctv Cathugo
y predoxtelsaPt Cypriano^y tu u o cl
por opinion- que dcuian de scr baptiza5dos de nueuo : lo quai fuernal dicho.y
aquel es dicho descuydo en t gran an
cto',pero alimpioo como dize an A us*
gufhn con cl raartyr03y assi aquel conxilio no es recibido en iaygkfa ino en
quanto ayien clalguncis cosas proueebosas y
riosas
vdefesormaciors.-'-''
de T<fbrmacio-n ^
' ' Tuuo*secotumbrc desdeioego-que
se predico cl Euangclio que Jc&quc re- .
cibian la fetomasen cl nombre de los
sanios Apolroles ^ y de aquellos fan,ctos q les prcdcau, Assi la dize Dionisio Aiexandrino segun: el tefimonict
de Euseboeri su ccclesiastica historia,,
Dcmancraquciiuchos tencndo nom;;-:, ,..T
bresde dioes.Gentilesios dexauanco tih^io
mo cran Mercurios , anuarios por a
no3 Dionis por Dionio Bac o, y Ba
cho?yNinpha,yotros3y los cuertien
nom-

.nombres de 'Pedro que. eraprincipade


los Apostoes y uars ,y orros to.in.auaa
los nombres de los. padtes dl.,testa.mto vejO porque cmd a! tiepo que
lcsprcdkuan % les{fnhin,exemp-loeti
aqueilos saoctos paldreS:>dexadart los
nombres de los dioes fizlosy torps
y en -fa iugar; torna-uri :os otros ,q.u
a.uian biuido fanctamnte 9 y porlesto
hallamos Moysen 5 Abraham o-fpb
acobo y- los martyres tiMas Mlerr
mias* Efayas Samuel frBmel 'Stooi
de! ;tstaraento anriguo .por que dex&r
uan los profknosi Despues adelantt;C0
rno vu i efi mu ebos iiatty: res > y ai- 1 iem;<po que-; pacbearr4e -coiiirtieslea'.-jrali fuefcn baptizados a tiempo de pe
-dires'qis ttdmbresrq.uerin tomapdian aqudos de los,4ue los Instruyer
*ran en k se. 3 y por eso.; hdlanws^agy
os martyres con ionibres de Dlpses
Gentiles. Dclfp.uespoca.atp'.co'se-co^'
raencarna dexar los iaorbres de los
R o ma nos y GriegosasiccnoScipions Hercules Cornelios Gcsarcs,y toxnaron Pedros Andreses Antonios y
otros nbrcs de varoncsfamoos que
:(lorecte.ron en sanctdad ^taliatoda^
-ua conscrua susCamiilos Anibales
PorcasLucrecasy Hortensias. Nofo' tros cn,;Espaxia bCreo que b cm o s conseruado.esto mejor que ninguna otra
gente porque en comun todos tomar
imos losnobrcsdclosantiguos sanias
quenos'pred kar n 1 afe, o suer osa tno
os predicadores y doctores y sanctissimos,alomcnoslos nombres a lo guar
-dan,En las mugeses ayeri esto mas ab u
so porque vnas se lamBriardas viola*
tesEluirasy otrasVrracasyAldarasq no
se cj.vuielTealguna anctadeltalnobrc.
El vo de os padnnos en cl baptisMO j tuuo priocipio dede los Aposto*
DetofeMf. *es Pero no hallamoscxpreTo Decreto
^.cMckte- bast.a.el tiempo del papa Iginio : el quai
tbifmo.
mando que no vuiec mas que vn pa~
drtno y vna madrina^estp despues se es*
trago porque yuan dos madrinas^y dos

padristos-, antique el parentesco espir-

tu.a'1 no/seeoiurae'-noen los qucto


al baptizado:pero y a esto' se haresorma
' do en et Gonciiio, Tfidentino pbrqie Sefslt^t
mi tt da q u se : g a rde 1 o. q u e se ordena .*4- ??f.,
en Japrimitiiu yglesia. Es elofico de *'-CM^
los padrfnosrenerxierca jirrisdicioi t>
bre sus hijsepirituales,por la quai les
.deuensne-'at y-amnestar3que scart c'a
stos modestos ,-y que vsen de las virtodesmmls^y h'ao ks.e eoseiarxl Cte B* ctf.if
,do3y esPatcr noste* com lo dize sanr 4-c'^oj)i
Augustin v ay decretos de Lon sobre resy. c'itt^*
lospadritosj y Gonciiio Magunciaco> q^**.
no puede fer padrino quien no es Chri"
,'stianjlos niongesno pueden hazer.ofi
cio decompadres como lo nota eiDeCtctOyf el GoneslioAntisiddorensejpero :enBarceiora,y o viamchos fray les
que cran padrnos,y porque les inostra
ua estos cannesse r-eyar: de mi afrqu
cran Theologos y maestros.

Tressonas'rnanerasdebaptizarisnque la yglea no tiene masque vna f e,y


&n baptismoty esto conferTamos todos:
^eco efcimo's que aytres.baptism0.S3el
jprimero:es con agua^ gov las palabras;
4 bemos diebo* Otrohaptismo ayque
Jlman tbaptisrno de -fuego que es -de
SpitituVancto este es aquel que recibe
el qucconocc aiDios,y deslea fer insti
tuydo en la se y no haia quen lo en fe
rle ni. !o. bastizetncesf muriceyes
ictal sria baptizadode'ral'baptimo'i
p orque siipeiavezclSpMtuanctoyy
:ssl quemay puri fca el 'petedo3cl fm
>.Bq Spiricu :como lagua alimpia del.
El terceto -gencro de baptisifto esel-de
angre; etes'.en el qlosinnoctesfuc
ion baptizados\. porq u e"no- ten end o
reldegu fueron 'lauados'c'on su saa*
gre derrmada por su Senor y -Redem-*
pto^assimesmo muchos martyres esti
Mo les predicando3y ellos desando ba
ptiztseycomo trio nallaeo agu'ajy subi
amtfuess muertos por Ja fe deGbri
fio fuer atidos por baptizados en su st
gre,Pero;quaqii;era d'e estosdos afba
bapti-

\,
"

DelaR.epaWiaChristianL . .

,239

p.tizados endo adutos recib en voto


el baptimo de agua : porque situuieran
lugary ministro lorecibieran antes que
cl del fuego o de sangre , y la causa por-

en Samari auian recihio la predicadon por Philippo Diacono : cmbiaron


aelos afnt Pedro,y asantluan, yco~
moliegassenaosquecreyansOraronso
.
~D
j,
bre
ellos para que recibiesen el Epiritu
ue son lkmados baptismos es , porque
sancto, porque aun no aui vehido sobre
symboliz cel baptimo de agua, pues
ellos, mas folamente eran baptizados en
en ellos e da lo q en el baptismo de agua
el nombre de eius, entonces pusieron
se diera sise recibera* Escosa mty antigua y detradicion la memoria del baptis los Apostoles las manos sobre ellos , y re
cibiron el Epiritu sancto , y en esse mes
mo de sangre , y an lo ensaan las tradi
fno libro delos Actos de los Apostoles
ciones Apoolicas 3 y fantCyriloenfu
leemos
que sant Pablo puso las mnos fo
se gu n da Mistagogia dizemarauillas del (
bre las cabeas delos ya baptizados: y
rcmedioque traxola passion del Senor,
rcibiron al Efpiritusancto,y lo que los
pues imitando le con el martyrio soinos
Apostoles lazan entces sobre los bap
hechos aiuos sin otro lauatorio r esto se
tizados hazen oy los obispos en nosor
cntiende no pudiedo hallar el baptismo
tros 3 y vngn nos cn olio sancto para
de agua. Y sant Augustin dize, que el
martyrio supple en lugar del baptismo
que seamosmasfuertes enlapelea. Con
en fus epistolas , y en el de baptismo con
sta que dcipcs de los Apostoles se vso el
raDonatistas.Tienenecessidadeibapconfirmar y hazer las cer^onias que oy
se hazen vngiendo nos c el sancto olio.
tisino de agua,de ministro porque yo no
porque en tiempo del papa sant Fabia- ^fr
me pucdo baptizar a mi , y est eseiprinos vsaua el olio sancto, como el mes- tom.tJehi
mero acramento,y afsi es llamado delos
mo lo muestra en vna Epistola a los obism.fo. 30,
Theologos 3 puerta y principio para topos
, en la quai los reprehendos
los
demas
iacramentos. No
iNoiepernu
pu* Orientales
unuiuiv.ojvu.^wu^.^
dos
losnada
demas
permi
te dar
porsacramentos.
fer baptizados, yeporque
de, porque guardauan el olio sancto dos ^m.i.idi
cn Espaa se vsaua, el Concilio Iliberita

y tres anos* El no poder confirmar no ^f-I4.

no proueyo en ello diziendo que lo que


recibieron gracioso y debalde , no lo

el --"robipo : sant
Damaso
4^</?c
------ lo muestra en la Upi
t
'n '
1 - - Cocpicopos
- 3y
"nrtrPn.
]L
Epistolaalos
Innocen- mUdrddi&
cio primo cscriuiendo a Decencio obis- faritte*
po Eugubino, yen el Concilio Hipa
lense segundo se haze mencion del sacra
mento de h Confirmacion: y assi podria mos traer otros lugares antiguos, afsi co
mo la Epistola Dcrtai del papa Milcia
des a los obipos deEfpara,y antes lo tra .
to Yrbano primero en orra dcrtai, y el
papa Eufebio dize muchascofas destefa

den por preci , y ain dize alli que acostumbrauan los sacerdotes y otros cleriS|Os lauar los pies de los baptizados, y
ianda que no se haga mas* El vso de tenerlibro para los que se baptizandeue
fer cosaantigua , porque el concilio Car
thaginense Quinto , manda que aya re-gstro adondc esten los nombres de los
baptizados*
% Prosigueselo tcantea los otrosfdnBosfacramentos de la Confirmation, Pentenctay
Eucharjliay Extrma vnciotfXap.XII*
L segutd facramento es el
de la Confirmation- -r leemos
de los Aposto-^
Apoitoen los Actos delos
les , que como los Apostoles
qucestuan
^ierualem oyelenque

cramento en vna epistola.


El tercero facramento es el de la pe- Saeumm
nitencia y confession* Este facramento ^ ^ i>Cst'quan confolatorio sea a todos juzgue lo tmia*
el que defpucs de muy cargado de pecca
dos echando los de fi por la confefsi vie
re qun defcan fado se hallara.Su antigue
dadfuedesdeChristo,porqquandodio
aaa rue ^
rr u i"""
~"
' 1
1 r .
1 r_i
_
athoridadde atry delatar , absoluer y
ligar,fundoy estabkao este sacrametcj

Libro Quarto
y siempre se vso en la yglesia confefandose con los sacerdotes a quien es dado
Cortc.TrUe. e{\-c poder. Allende de que ya es de se
jejs. 1 4- Cnu aucr tenido su origen de Chrilo , y que
jw*>.S
e| uangeii0 noshaze ciertos de ello,ha
lio yo vn testimonio marauilloso en sant
Cypnano en el sermon de Lapsis , ca al
cabo donde muestra el vso de la confes
sion, adonde dize estas palabras , Ruego
os hermanos que cada vno de vosotros
fe confiise de uproprio peccado mien
tras qiie agora vine en este iglo,y mien
tras halla quien le reciba,y mientras que
s grato a Dios siendo hecha por el facer
dote. Estas palabras bastaran para con
fundir a los herejes de nuestros tiempos^
que niegan este sacramento tan necesario y lleno de consolacin. En la vida de
sant Ambrosio escrpta por sant Paulino
Nolano , leemos como este sancto D0-1
ctor confelsaua y Jlorauac los que vey a
muy contritos , y les daua despus peni
tencia saludable , y Posidonio dize en la
vida de sant Augustin que folia muchas
vfees dezir e) san do varonentre las con
uerfaciones familiares que no deuian sa
lir los sacerdotes , ni los otros Christianos de esta vida sinhazer condigna peni
tenSia.de fus peccados. Y en la vida de
Smo.n. sant Euthtmio monje antiquifsimo fe
p.47
muestra como, antes de comulgarse cori
Beattenta fe^ziuri y hazian penitencia. Era quancindeUco talo primero la confession antigame
fisitWi
te muy frequentada, porque comulgau
cada dia , despus resfrindose la charidd cefo la frquentation de este sacra
mento , y assi oy por determinacin de
Omn ytti" nnocencio Tercero, fe guarda por toda
4q}fexMe lvniuersaj yglesia que cada ao se con-
pemtentijs fiesen todos los fieles vna Vez con fu pro
&remifii(h pno cura , o de consentimiento del con
m "**
otro sacerdote idneo* Guardase gran ri
gor con los que no fe confiesan a fu ticpo,y cr estos tiempos tan peligrosos pro
cedera fe contra los que dexasten raucis aos la confession, y cot mucha ra
zon5y|jQrque esta es vn cofa qe co mas
trabajo lleuan los hombres, porque des-

cubren fus culpas y peccados , proueyo


la yglesia alumbrada del Espritu sancto
el secreto dla confession mandando a
los confefores que no descubran los pee
cados aunque fe lo manden en obedien
cia^ le tomen juramento, o lo maten , y
a esto inesmo esta obligado el seglar que
oye los peccados de alguno, en algn pe
ligro que no ay copia de confcfor,y qui
so la yglesia vfar de tanta liberalidad con
los peccadores que como muchos pecca
dos aya tan granes que fon referuados a
los obispos , y al fummo pontisice en la
muerte hecha satisfaction, en quanto en
si es lo abfuelue qualquicr simple sacer
dote, porque por esta via merezca yr a la
gloria para donde fue criado.
El quarto sacramento y mas exeelen- Sdcrdmem
te de todos , y que da mayor augmen^H^A
tode gracia es el dla Eucharistiay cuer n' 1
po de nuestro seor Iesu Christo . Este
fue instituydo por el mesmo seor dan
do fe a si en manjar y beuida, porque su
cuerpo nos dio en especie de pan y fu san
gre en especie de vino , y para establecer
cofa tan alta congrego a sus dozeAposto
es y difcipulos,y haziendo aquel gr ser
mon de la Cena tomo el p,y hechas gra
cias dixo al padre. Este es mi cuerpo y
di ose le a comer comulgado les* y toma
do el cliz en fus manos lleno de vino,di
xo. Este es el cliz de mi sangre del nueuo,y eterno testameto q por vosotros se
ra derramado en rmission de vuestros
peccados , y dioles a beuer , y porque en
lo que hizo aquella noche mostr bicsii
amor y charidad c el hombre dixo que
hizieslen aquello para siempre en fu me
moria^ assi e hizo defpucs,y oy fe hazc
por todo el vniuerfo mundo,y no por vn
ministro olo mas por muchos j y no ert
vn lugar , mas por todo el mdo,porquc
en este sacramento se representa la pas
sion de nuestro Redemptor mas clara j
- abiertamente. Lego. despus de subido
al cielo es Seor estando los discpulos
en el Cenculo de Sy.on fe vso la comunio3 porque ya los doze postolcs,y los
setenta

DelaRepbli ca ChriftiriJ'

1 > o

setenta discpulos era ordenados en pres alguno enfermare Harn alos presbytesros de la yglesia y oren sobre el , y vnjsu
byteros , celebraron en tanto que venia
Jo
con azeyte en el nombre dd Seor , y
cl Espiritu fancto 5 y esto es lo que dize
lant Lucas en el primero capitulo de los la oracin hecha con fe sal uara el enfer
mo y almiralo Dios, y si tuuiere peceaActos Apostlicos que perieuerauan to
dos ser le ha perdonados. Instituyo pues
dos en oracin , y en el quebrantamien
Christo en la yglesia este sacramento , y
to del pan* Asi despus todos los feles
dexoselo como a piadosa madre parare
vsaron de este manjar para hartura y sa
medio del hijo amado puesto en gran ne
lud de sus animas, y aun acostumbrse al
cessidad , porque allende de la mucha
gun tiempo comulgar a los nios : pero
gracia que da al enfermo ahuyenta al de
despus fe quito por el peligro ,y oy no
mon io del enfermo que le pone graues
quirela fancta yglesia que comulguen
tentaciones en aquel punto. Epstola ay
hasta que ean de edad de discrecin. Ta
del papa Innoccncio primero a vn obiibien se vio comulgar sub vtraque specic,
po llamado Decencio Eugubino que tra
quees dar la hostia y la sangre de la ma
ta de este propoko.Llamafe sacramenta
nera que comulga el acerdote,pcro tam
dla Extrema vnction , porque fe da en
bien se prohibi por el peligro que auia
en ello. Los Griegos siempre perseuera- - la vltima hora quando el enfermo esta en
el puto del morir , y no esneceTario que
roen comulgar debaxo de las especies
tenga los sentidos sanos y enteros , aun
de pan y vino , mas entre nosotros sino
que en ellosfe pone el olio fancto dizicn
fon el dicono, y fubdiacono,quando el
do: por esta fancta vnction, por fu pijsi
papa dize mista , ninguno otro lo vsa en
ma misericordia , el seor te perdone lo
la yglesia Occidental , y esta fue la causa
que peccaste por la vista o por' el olfaporque auia antiguamente tan grandes
cto,o por el gusto, y assi en los dems lu
vasos y calices en la yglesia. Alexandro
gares. Basta auer pedido el enfermo este
primero mando que echasen vna poca
iacramento estando en sil juyzio , para
de agua en la oblacin o vino que signidrselo despus qua ndo ya esta en la ago
'. '
sica la vnion del pueblo con Christo,afsi
na, aunque mejor feria darlo a tiempo
mesmo que el pan fuese zimo o sin lena
que el enfermo sabe, y siente que le apli dura por ser mas puro: y porque Chrican tan fancta medicina, y asien algu
sto consagro en pan zimo. Y por anti
nos obispados, y algunos curas doctos
gua determinacin de la y glesia no ha de
no aguardan a administrar lo al tiempo
comulgar ninguno despus de auer co
que
no tiene sentidos el enfermo , sino
mido aluo los ensenaos a los quales fe
quando parece que ya de todo punto fe
lleua la comunin en la necefsidad, de lo
enflaquece la virtud. jEl Concilio floren .
qual ya fe trato largamente hablado del
tino hablando de este sacramento dize.
instituto de la mista y fus cerimonias.
El quinto sacramento es el dla Extrema
Sacramento
El sacramento de la Extrema vncion
vncion,cuya materia es azeyte de oiiuas
dcU Extre- es el quinto,y es de necefsdad^como los
bendito por el obispo. Este sacramento
maymimu otros quatro lo fon, como lo declara el
no fe ha de administrar al enfermo ,-sinO
:$tjf
.4. ConcilioTridentino.Del vfodc este san
quando ya fe teme de fu vida , porque
cto sacramento habla Sanctiago Ap
.
es propriamente Iacramento de enfer
stol del Seor,como vsado en su tiempo*
mos,
en tanto que sise dieste a vn sano
, y que no ay que dudar sino que Christo
no le valdra nada , antes fe hara injuria
s
w lo instituyo , como lo dize el mesmo Go
y m!T U U ^onc^0 Tridentino hablando dla inal tal sacramento.
Ha de vngir enestoslugarcs,en los ojos
ItfcS* '
stitcion deestesanctosacraiTiento. Dipor
lo que peco con la vista,cn las, g rejas
zepues Santiago en fu cannica\ que si
Hh 2
por

Libro Quarto
por cl cyv.en las narizes por cl olor, y en
la boca por el gusto 3 o por cl hablar 3 en ,
las m an q s por cl tacto > en los pies por el
andar en las rens o lomos 5 adonde esta
la dclcctacion.. Es de saber que como vn
gcn al nombre en loslomos 3 a la muger
iuian de vngir en el ombligo , pero por
la honestidad vhgenla en los pechosrpor
q a 1 1 i ricnc clla la delcctacio.11 de lacarne.
Los fryles Bominicos quando recibcnlaextrcma vnction no ion vngidos
enias rens creo que por honestidad 5 o
porqle no cs de eenia dcl sacrametto
quccan todaslascinco partes vngidas.
Dclosotros dossacrametos que no son
de riecessidad 3 y que no puede vno fer
fo'ado a recebirlos que son ordey matrimonio, no quierotrararaqui porque
sria cosauperflua*
Vc la cintvuahtde losfdcramoitos dcl matrimonoy ordenes. Cap,
I j J#
IEN viene tratar aqui de los
orros dos lanctos acramentos que son el de las Ordenes
iacros y matriraonio. Yaunque e pnmero de estos dos ica el dcl ma
trimonio gnardaremos el orden que tie
ne la ygeia en xombfarlos* Cola cierta
es que en figura ya encl testanlento viejo
le traro de las ordenes, porque vu o Leui
tas y Sacerdotes menores y myores y
fummo pontifice. Los Leuitas tomados
implemente eran como nnestroscicrigos eu gnerai que dede prima tonfura
hasta el diaconato los llamamos clcri*
gos de esta diction cleros 5 que quiere de
zir uerte o heredad dcl enor, porque
como uba vno a la orden de clcrigo 5es
visto que cs de la heredad y uerte de
Bios, porque ha de fer poffeydo dcl mes
rno Bios, y cllo ha de poecr en su aima
De estos lalian los ocho grados que oy
tiene layglea , porque auia hostiarios^
como abemos que los atiiaen eitaberi, naculo ytemplo. Los lectorcs propriameuie eran los Pr.ophetas que ensenau

segun lo que lecmos cn Efaias3llama3No


cesses leuanta la voz a manera de trompe
r. Ptirais,
ta5y assiloentiende Albino I laco cn cl
libro delosdiuinos ofsicios. Latcrcera n. de euh'
orden cra la de los E'xorcistas que ferui fiasiteo orti
de echar los demonios cn tiempo de Sa- netca. i<?.
lomon5y aman pereucrado hasta el tiem
po de Chrii , porq lecmos en los actos
de los Apotolcs que vno llamado Sccua
tnia ete hijos que cran exorcistas , y
echaui demonios. Los Acoliros cra otra
orden que ruio en cl temple) de eneende r cl candelcro dcl anctuario, y las demas huninarias que alumbratian en cl te
plo. Estas eran las ordenes mcnorcs,y ref
ponciieron d cl p u es en la ygleia del mesm o ministerio . Las demas que son ubdiaconos, diaconos, sacerdoces , y obispos que por fus grados van ubiendo ha11a la uprema sueron correpondiendo a
os iacerdotes menofes y m ay ores dcl
tcmplo. Y como cl pueblo Hebrco tnia
por costumbre coniagrar y Vngir a los ta
les ministros, segun cl grado que tentan,
assi defpues la ygleia proucyo de minist ros que fueen conagrados y vngidos
eada vno segun su grado. Y conio Aaron
consagro aus hijos de cita manera fant
Pedro3y los demas Apostoles,como obis
posordenaron ministros anctosparael
culto diuino recibied el poder de Chri
sto nuclro ferior quando los ordeno a
closen pcrladosy pastores de nuestras
animas 3 como eljque eraau'thor de este
sacramento, comolo suc dc losdemas.
Las primeras ordenes que ceebro el Sal Mth. 10
uador site andando en clmundo,porquc
quando do a fus difcipulos poder de
echar demonios loshizo Exorcistas ?y
quando el leyo cn la fynagoga de Naza
reth al jprophetaEsias hizo el officia de
Lmcxao,
subdiacono 5 y ordeno alos postolesy
stenfca en diaconos quando los mando
yr apredicar de dos-n dos. ; Defpues hi- Mttth. z6.
z ordenes el jeties dela ce n a 5y ordeno
de mistaals onse qlindolos comulgo
y en fn os cnfgrocn obifpos el dia de
la- Rsurrection quando aprescio a los fan. i o*

De la Repblical .Christian^.;

221

tiguos fe guardo , y afsi esta declarado


Apostles cerradas las puertas,y no esta
por los sacros caones. Tambin fe man
do sanlo Thomas con ellos: agora les
do desde la primitiua ygleia quejas or
dio el Spiritu sancto , y les psolas ma
denes fe ceiebraien en publico' , y dekn
nos 5 y los embio a predicar por todo el
te de testigos por dos respectos. El vno
mundo. Llamase este sacramento orden,
porq cada vno pudiefe dar auifo si el tal
porque por sus grados van subiendo de
tenia algn impedimento para no fer or
vna en otra desde el hostiario hasta el
de nado porq podan denunciar del i era
obispo. La materia dla orden es la cofa
cafado y pedirlo fu mu genio qual fe po
o instrumento que fe entrega al ordena
da hazer fcilmente haziedoe las orde
do como es el dar las llaues al hostiario o
nes con publicidad. Oy guardase otro or
portero y al acolito el candelero y cirial,
den, y es que fe haze informado de la vi
y alsubdiacono el cliz y patena vacos.
da y costbres,y no haziedofe esto no ay
Al dicono vn libro en que estn los eu
ordenar a nadie. Tambin fe proueyo q
gelios,y de la mesma manera se haze con
fe ordenafen en publico, porq si alguno
todas las otras ordenes , porque tomado
despus quiiefe negar q no era clrigo
las cofas que tocan a fus offcios fe confe
o con mtira dixefe q lo era fe prouafe
re. La forma delfacerdocio es esta.Toma
la verdad con la multitud de testigos. Ta
el poder de ofsreccr sacrificio en la yglebie fe hallo a esto otro remedi anctifsi
iaporlos viuos,yporlos muertos,en no
moque fue poner a los ordenados en el
bre del Padre y del Hijo , y del Efpiritu
registro
que cada obispo ti ene, y con dar
sancto. Y assi fon las formas de las otras
les
rcuerdas,
y de antiguo:y al fin el san
ordenes dando el officio a cada vno que
t cto Concilio Tridentino acabo de deca
le toca. El ordinario ministro de este sa
rar como auia de ser conocidos los orde
cramento es el obispo. El erfecto es el po
nados que fue lleuando letras testimonia
dery gracia para q el ordenado fea idoles dess ordinarios,y esto rabien fe esti
neo, y conueniente ministro de la fancta
de a los reg are s3porq fon obligados ate
madre yglesia. No fe permite el recba
ner el religioso su licencia de predicado!:
las ordenes per faltum,qu.iero dezir,que
y cfefsor,y para celebrar,y esto baste pa
fe reciban tomado el grado de hostiario
ra este facramento,y con esto vamos al fe
y ala postre l de^seolito mas por fu orptimo que es el del matrimonio.
d., de manera que despus de hostiario
El sacramento del matrimonio tuuo
reciba el de lector , y luego el de exorciprincipio en el parayfo tcrrenal,y los pr
sta , y despus elie acolito. Las ordenes
meros nonios fueron Adam y Eua nues
menores las pueden darlos Abbades Be
tros primeros packes,y el q los velo y les
nedictos , y los priores de algunas ygedio las bendiciones fue nuestro seor
sias que vsan de ornamentos pontificales
Dios criador de todas las cofas. Todas
como el de Roncesvalles , y los priores
las naciones del mudo aprediero de nue
de Velez y sant Marcos % Len que lo
stros padres, y dellos fe fue continuando
tiene por priuilegio. La orden de fubdia
de vnos en otros, de manera q todas qu
conato succde alas menores, yempos
tas costbres leemos qtuuieron y tiene
della la cf fubdiacono y preste: las quales
las naciones quanto atener vn varn co
fon llamadas mayores, afsi por el ministe.
fu muger que toma legitima tuuo prin
rio que ha de administrar q es mayor, co
cipio desde nuestros primeros padres.
mo porque no las puede dar fino obispo.
Lo que fon ceremonias , y otras cofas
Los que fe han de ordenar ha de guar
que cada gente vfa es cofa accidental,
dar contincia , como lo tenemos dicho
porque la caufa-effciente del matrimo
en otra parte y en rigor desde el fubdianio > es el consentimiento de aquellos
conato, porque esto desde los tiepos an,
Hh 3
que

Libro Quarto
que se casan por palabras ele presente. Y
co el marido queda la muger suelta de la
conforme, a este fundamento hablan las
ley. del matrimonio , y tiene facultad de
leyes diuinas y humanas. Pero dexemos
calar c qu en tuuiere por bien,y el Apo
eio que ya en otra parce fe habla largastol no declara si es lo mesuro muriendo
mente de los matrimonios , y vengamos
el segundo o tercero marido , declara
mos que licitamente fe pueden contra
a lo tocante al sacramento de el. Es el san
rier las e g undas bodas , y ni mas ni me
lo sacramento del matrimonio vna sig
nos las terceras , quartas y quintas , y de
nificacin de la vnion de Christo con su
ay -arriba, no ay otro impedimento ca
yglcia, segn el Apstol. Tres fon los
nnico mielo ctoruc.Pero con todo esbienes del. matrimonio . El primero es
so dezimos , que ion dignos de mas loor
la generacin que de el ha de nafeer y
los que perfeueran en castidad, abstecriarse para seruira Dios : porque cierto
nidofe del matrimonio despus de vna
.es que para estoe lunch ir las sillas que
vez viudos, Porqe ani como antepo
estn vazias q perdieron los malos Ange
nemos y preferimos la virginidad a la
les en el cielo fue criado el hombre. El le
viudez ani tambin tenemos por mejor
gundo la fidelidad que cada vno dlos
, calados ha de guardar al otro con que fe
y de mayor merescimiento lacada viu
dez que el estado de los calados. Tie
confirma el amor que entre si trauan.
ne esta excellencia el matrimonio, que
El tercero es la perpetuydad y udo in
no fuera a los casados al consumar ma
dissoluble del matrimonio. Porque sig
nifica la perpe tua y eterna vnion , y la co
trimonio , porque tan matrimonio es
juncio iiidiuible deChripo con la ygle
guardando virginidad de comn conia.Yaunque sea verdad que por causa de^ sentimiento, como lo es consumndolo,
fornicacin y adulterio es licito apartar
y excede lo primero alo segundo , porle los cafados dla cama y cohabitacin,
que con lo primero imitan a los Angeles
no por co puede nin guno dellos cafarque fon virgines,y con lo segundo ion se
se con otro : porque el vinculo del maguidores del terreno Adam. Y dcaqui
tri mon i o legtimamente contraydo es
es que muchos cafados han cohabitado
perpetuo.
:
en vno conferuando la cama matrimoEntrc los sacramentos que fe pueden" * nial casta y virgen. Y por *qui e prueua
reytcrar cite es vno , porque muerto el
que el castrado c impotente es legitimo
marido puede cafar la muger con otro
marido de la muger que toma, como ella
va ron,y por consiguiente muerta la muconsienta y quiera continuar la limpieger p.u ede tomar otra el varn, y no solo
za. Y por co el voto que de consentivna vez se puede calar, mas dos,y las demiento de entrambos e haze de guarmas einhiudando. Es verdad que algu- , dar castidad es sancti simo y muy grato
nos no entendiendo la doctrina del Apo v a;Dios , porque es gran perfection estar
stol condenaron las quartas bodas , pero
cn ci Concilio florentino fe declaro al
tamente esto en la instruction que dio
de 1 a fe a lo s Griegos quandofe vnicron
a la yglcia Romana la vltima vez, di zien
ci. Porque somos informados que al
gunos condenan las quartas bodas, dizieudo que vno no puede cafarse quatro
yezes : porque de oy mas nadie piense
que ay peccado donde noloay , como
quiera que (segn el Aposto!) en munen

junto al fue|> dentro de el , y no quemarie. Con esto pues queda concluyelo


con la antigedad y vfo de los anctisimos sacramentos instituydos y funda
dos por nuestro seor lefu Christo
De mam.
/i/'.4.<:4*
que fue el author, como lo
dize bien S. Am
brosio.

C Del

De ta Repblica Christi
^j'Dc/ estilo antpu gue ii yglesia ptrdo en
atimnijirar a los enfermos los sacramentos
de la confifiQ}i:cuch,irJla3 y extrema yniothy encomendar el anima dqueje mue
m Cp. XI1IL
Espues de aoer tratado de
$t<8Sra|l los san dos icraratos que
mS^IMI^ es *a medicina para todos
^&M0 ls Christianos afsi sanos
===~~ como enfermos y para los
que viuen , como para los que citan a la
muerte , es bien que tratemos de la vltina hora del hombre que es el morir , y
del titulo que laygleila tiene en enterrar
los desulos y dlos sacrificios que le le
hazen co otras muchas cofas que fon dig
as de fer sabidas , y que es bien que los
Christianos no las ignoreri,y pues es razon que en todo aya orden co mecemos,
clel administrar los facrametos en aquel
estado. Cofa cierto es dever como desde
el tiepo dios apostolesvuo costbre q en
enfermado el Christiano luego sueste vi
sitado dlos prestes y ministros dla y gle
st a,y or'afen por cl,y le administrasse los
Sacramtos. Quanto a lo de la cosis ion
el Apstol Sanctiago, 3 manifiestamente
uestra como el enfermo ha de cfear

les fe prticuaesta verdad 3 vafsi cuenta


Euebio en u Ecciesiaica historia que
e sa neto Serapion no podo morir hasta
que le fue dada la sacra comunin > y cu
ta la hi%ria Euebio harto herliofamen
te y que de ella fe faca vn gran ejemplo
para los Cnristianos, dizido. Auia vno
llamado Serapion ya varn viejo y enfcrmo>el qual siendo fatigado con ia enfermedad est uno tres das sin poder hablar, y llegado al quarto corno boluiefe
vn poco en i llamo a vn nieto que tenia
de vna hija suya , y dixoe. O hijo mi,
porq me hazes detener tto3ruegote q te
des priessa y me sueltes , llama alguno de
los prestes : y dicho esto boluio a enmudecer : el muchacho luego fue por el pre
ste y era de noche 3 y el sacerdote a quien
llamo estaua' enfermo y no poda venir
con el inochacho.-porlo qual fue dadala
Eucharistia al inoco, y que la pulese en
la boca del viejo Serapion, y el viniendo
a cafa hizo lo que le fue mandado 3 y afsi
como entro boluio en si el sancto viejo^y
dixo.O h ijo vienes,ya fe que el preste na
puede venir,tu empero haz lo que has de
hazer luego,como el telo mdo: y c mo
chacho dando le el acramto luego mu
rio el viejo porque no aguardaua otra co

orad los vnos por ius> uuuapni^^


uos.S. Augustin di ze, que no es bien que
algn sacerdote ni otro Christiano por
juto que sea salga de esta vida sin hazer . la deuida penitcia y-con testarse . Anonio en su historia di'ze q Ludouico Pi*
estando enfermo se confera ua cada dia3
y o frecia sacrificio de etricion a Dios,
Del Sacramento de la Eucharistia y
como fue vfo antiquifsimo de guardar-

Ver. 22-

lo para los enfermos cofa es llana co


mo fe puede colegir de S. Cemete en la
epstola a Sanctiago el menor,y de S. Cy
prano de Lapsis,y Clemente Alexandri
lid eous Stromas,y S.Ambrosio de Obi
ra'fratris , y S. Augustin en fus sermones
y tenemos explos antiguos por los qua

uieste muy al cabo y conocicfe que era


vezino a la muerte defseaua recebir el
sancto acramto3y el erasacerdote, y co
moho vuieste quien se lo dieTe fue ala
ygleia licundolo de la mano vna criada
y celebrando dio la comunin a los que
fe juntaron y el recibilo tambienfbucto a cafa cch ose en ia cama, y dndole de
comer durmi vn poco y luego fue libre
de la enfermedad porque los sacramen
tos no solo dastilud al ama,rnas ai cuer
po; Otro tanto cuenta .el-mesmoS. Gre
gorio de. fu hermana llamada Gorgon-t
en la oricion q hizo por ella -qtiando mu
rio. Leemos de Cario -.Magno en Eginar
do que escriuio su vida que qudo estaua
Hh 4
vezi--

Lib.ro

Cdp>4

vezino a la muer te le sue dada la Eucharistia.A su hijo Ludouko Pi o , quarenta


diasle ruio de manjar la ancta h o Ai a
quaildo estnu o entermo n corner man
jar corporal , grande es 1a virtu|que da
ran alro sacramento al tiempo de salir de
este mundo , y assi dize Ay mon en 1a epi
rola a los ThcssaloniccnesLos que son
fortaleddos con la seial de la cru z y con

cl cuerpo y sangre de Christo en la estrema hora de la muette vernan con cl mesmo Christo Uenos de gloria a juyzioIusto sera que se diga aqui adondc se
guardaua cl sanctissimo sacramento anti
' guamete parls ensermos , y los demas
LibX f.31, que comulgauanpor deuoci. De las co.
titucones Apostplicas se saca daramte
que ppr miedo de la persecticion que se
cnceiidio prmdpalmcte en Iudca no co
uinoconseruarse por cl pligro que auia
delps perseguidores,y; dspues se gardo
" este or.den por orras partes adondc se ha
ilo la mesma necessidad j y por este respe
cto quandp.se consagraumuchos panes
que estoseranentOnceslas hostis(porc|
despues se hallaron ps hierros co que se
sorman los panes que agora vemos) y no
auia baftante numro de feles q comulgapn celej^ady onsumido el obispo
p saeerdptje que deziala miaserepartia
las otf4s par.tes que quedau entre los mi
nstrosinros q eran los diaconos 5 y hy
podiaconos q son nuestros subdiaconos,
y entre los edores o cantores q assistia
en el coro , y entre las. diaconissas q cran
ciertas mu gres religi.oas , de las qualcs
schabl.a largo en esta obra.Dcspues creciendo.la c por to da s partes, y tomando
fueras los Christianps', y ayudados dcl
Spiritu.sanlp3como se juntauan los obis
pos y su elerezia cn.yglas y lu gares pu
blicos con todos loscreyctcs tuuosc cue
ta con q se frequen tasse la sanct Euchari
stia, y se comunicasle c los ensermos pa
ra viatico y mantenimieto del que cami
nauapara la otra vida , y tambic pafa las
p.ersonas. mas spirituales que querian co
mulgar quando estauan mas dipuestos.

oarto
Esto suc d esta manera. Comoportodo
el minido suera de Roma vuiee lu gares
publicos y libres, adde los Christianos
e juntauan a oyr los diuinos ofcios d~
tro de is yglcias teni a los lados del altar mayor dos como armarios o apartamientos en las paredes que cran muy
fuerres con fus Texas y cerradtiras adon
de se guardauan las dos cosa;S mas preciadas que la y glcia tiene en el lado derecho estaua el anctissimo sacramen
to, y en el yzquierdo la sancta Biblia.
Esto dize assi Paulino Obispo de Nola,escnuicndo a Scuero Sulpicio.Dcxemos agora lo de las biblias,q fuere nccessario bolueremos lo a dczif, y vengaiBosalodelstmcdsimo sacramento. Ya
teneraos del testimonio de Paulino , co
mo auia reconditorio y lugar particular
adonde cstaUa conieruado. Y antes desto
csta que lo auia, corn o parece po; la epi
stola de S.Clcmete a, $ctiagpx4 menois
adonde trata de las vestiduras y vasos fagrados* Y auti Francisco Turriano varo
doctissirao de la Cpani de esus , dize
qe eh las eonstituciones Apostolicas se
enak lugar adondc estaua guardado el
sanctissimo sacramento mas n-olo hallo
en las dichas constitucip.neSi aunque.ale
ga el Hbro octauo , pero no nbra capitil
lo, ni yo lo halle en el , pero el deuio leer
lo pues lo puso. Esto sado es bie q sepa
rnos, tomo se sue conseruando la guatda.
de la Eucharistia, assi para los ensermos^
como paralosque com ulgauan frequen
temente. Los Christianos quatulo go z a
nan de paz,, no tratauan de acodcr el fan
ctissimo sacramento masyuan alasygle
fias, y alli lo recibi , y de alli c lleuaua a
los cn,scrroos,,mas fi pecurria la peisecucion ascondialo p onsumianlo , pero en
comun lojleuauan las personas pias y de.
uotas.a siijs casas,y alli lo guatdauan, por
que no se celcbra.ua ni osatia nadie y r a h
yglesia, y el que tenia tanto bien comulgaua en los dias que e a solenes y fcstiuaL
les,como nosotros lo hazemos,como co
sta de Tcrtuliano ea el libro q ecriuip, a
(u

Epiflz,

Ept!l.x
En d de pt$
umm. &
*pstoMtn.
*4. u l9'

;,
u

De la Repubi a Chriiiana,.

24]

su mtige r , y S Cypriano en cl libro de


gui dores de layglefia . Pero como cofa
Laps,y Cemete Alexdrino. De aqui
que traya mucha indecencia, la costum
se tomaua pralos enfermos*La necesibre que fe auiaintroduzido seproueyo
dad del tiempo permiti esto y q fe guar
de remedio, yassiporauer auido algo
dasse en las cafas proprias , y las melmas
de esto en Espaa , prouey el Concilio
deuotas personas comulgafen por si, y
celebrado en aragoa,qefueffe excoc fus manos proprias que cafa mayor
mulgado'qiialquieraqucrecibiefelaS
admiracin . Lo qual todo fe permiti ' cta Eucharistia , para lleuarla fuera de la
por la falta de ministros, y no aucr lugar
yglefia, mas que la recibiefe alli , yco-^
seguro , y ser de tanta importancia para ' mulgafe en ella. Y todoslos obispos co
laalud de las animas el vio, y frquenta
sintieron en est determinacin.
cion de tan gran sacramento: confirman
No es bien quefedexe de saber por
esta verdad Gregorio Nazianzeno en la
que en la corona de Aragon , en mucha?
oracin de fu hermana Gorgonia,y fant
partes esta el Sanctissimo sacramento en
Geronymo,contra Iouiniano,a Panima
medio de los retablos, y en lo alto , y en
chio, y fant Ambrosio en la oracin exe
algunas religiones fe tiene el Sanctissi
quialdesu hermano Stiro , muestra co
mo sacramento , en lugares escondidos,
mo yendo por mar el dicho fu hermano- y con mucha guarda . Digo pues que la
lleuo consigo el fancto Sacramento, y el
causa es la mefma queyuo en la primife comulgo quando fe vio que no poda
tiua yglesia.Es pues de saber que enlaco
viuir. Esto fe confirma bien por loque:
roa de Aragon, por muchos ti poslas ,
dize fant Basilio en la carta que eferiuio
ciudades despus de ganadas a los Mo
a Cesare?. Patricia , en que trata del rece
ros estuuieron pobladas de ellos , y eran
bir el SctifsimoSacramcto,el quai mue
mas que los Christianos . Pues como fe
#ra all % como en tiempo de la persecu
vuielen visto muchas injurias , y defaca
cin por no auer copia de sacerdote ca
tos hechos a las yglefis,y las css fan
da vno coiWilgaua con su propriamactas tuuo e cuenta co guardar muy a re
o,y aade que no ay porque nos marcado el sanctissimo facramto,y pufiero
uijjcrnos,pues era cofa muy vfada en fu
lo detras del altar mayor y en alto y a
tepo,y que la larga costumbre era bueii 5 Buena guarda,y despus q ya fe viuio co
testimonio. Y haz:e vna buena prueua de
mas seguridad haziendo retablos gffilo en que sude dubdarfc,y es q como los
des, y fumptuofos dexaro los en los mes
monges en la soledad no tuuiessen siem
mos pnestos,y hzian en medio vna ven
pre sacerdotes, para celebrar,tenin mu-*
tana con fu rica vidriera,y dentro fus lachas formas en el sagrario,y ellos tomaparas^ afsi quedaua siempre con buena
lian con gran reuerenciala fancta com*
guarda, y con mucha autoridad . En los
munion, y la recebian . Esta epstola de
pueblos que no eran fuertes , y muy po
S.Bafilio,no fe hallara en fus obras mas
blados de Christianos , ponanlo en las
los curiosos , y dados a varia lection la
fortalezas ,y castillos, y de alli fe licapodran verenGrego,y Latin,enCuthe
ua a los enfermos,y los que auian de co
berto Fontall , en la obra tan Doctifsmulgar, comulgauan enlayglesia quan
maque ha eferiptode Veritate corpodo dezian mista , y hasta nuestros tiem
ris & fanguinisDomini.Podrian fe traer
pos fe guarda en elreyno.de Valencia,
muchas cofas curiosas en este proposito
esto en los lugares deMoriscos.En Fran
pero basta para mostrar como en los an
cia,la orden de la Cartuxa , y Cistercien
tiguos tiempos fe vfo guardar el fanctifse,tenen en muchas partes fus sagrarios
fimo Sacramento en lugares particula
y adonde esta el sanctissimo sacramento
res por el peligro que auia de los persedetras del altar mayor en lugar fuerte , y
Hh 5
bien

Libro Quarto
bien suardado 3 csto corncnco a introdu
zireen los aos cc mily dozicntos3y
ocho al tiempo que como' la h re gi a
de los Albigenes cn Erancia, por las
prouincias de Tolosay Lguadoc, p or
que com o elos herejes pcrfiguieen la
y glea con su falfa doctrina y con armas
los monasterios padcsceron gr persecu
ci on, y porq no estauan eguros procura
r poncr a recaudo lo que mas era y estimauan que erael sanctifsimo sacramen-.
to y ias reliquias, porque a csto hazian
mas guerra los herejes y desde entonces
comenaron a poncr el sanctifsimo sacra
meto en aquelos sagrarios particularcs
De mancra que de de la pri mitua ygle
a e comenoaponer cnbuenaguarda
el anctissimo acramento 5 y entonces c
miro mas en esto quando vuo masnecef
sidady peligro.
En lo tocante a la extrema vnction de
que c di esse a los enfermos, basta el testi
monio de Sanctiago, pero con todo e
lo muestra muy a la clara el papa Innoce
Ca. ? dzft cioPrimeroen vnaEpistolaaDeceneio
rmaca* obipo Eugubino, y dize que aquella vn
pjhi
ction es hecha para los enfermos,yq este
olio.ha de fer confagrado por el obifpo,
pero puede fer administrado por el acer
dote, y cn csto no ay duda y dala razoit
desto,diziendo que los obipos occupados en otros negocios no pueden yr a to
dos los enfermo,y que por efo lo ad mi
c 7. nistrenlos prestes. Lcemos en Gregorio
Turonenfe en fus historias3que vn diaco
no llamado Hopicio vaua del olio fan
cto y bendito para las enfennedades y
fanauan, y acaccio que este Hopicio ano a vn enfermo cn Cefarea,y poniendo
le del olio fancto en la lgua , orejas y en
lacabca dixo estas p.alabras.En cl nom
bre de mi senor Icfu Christofeanabiertas tu s orej as y d e emb ueka tu b o ca p or
aquella virtud que pudo eehar el demonio de aquel mulo y fordo: y dicho esto
preguntaua el nombre del enfermo,y re
pondic?, llampme afsi,o afsiscntces bol
uio a dezir el diacono. Gracias immen-

as te ha g o o senor lesti Chris, o , porque


taies coas lias teniclo por bien dmo
lirai-. En muchos conciiios hailamos hecha memoria de vb dela extrema vncio
para los enfermos, egun que parece por
el Concilio Cabilonense. Y cl vnrable
Beda obre ant Marcos 5 muestra la co- Cf. 48.
st timbre de d aria vncion a los enfermos Lib.z*c.6.
y cn cl hbro de ias leyes de Frauda c ha la.ca$6,
11a que Carlos Magno ordeno que el facerdote o cura andu uee con vna ampo
11a lien a de oio ancto vitando los en
fermos^ en tn el fancto Concilio Tride
tino decreto que fuesie hereje cl que negast'e fer vno de los ete facramentos de
la y glea el de la extrema vncion.
Qudo y a el enfermo llega a este estre V[o t tmo
mo de recebir el olio fancto tiene otro rc mmcUt
medio la ygleia que queriendo efpirar, ^ma.
y esta cn la agonia le encomiendan cl ani
ma. Esta ceriraonia tan fancta es antiquif
ima,porque fant Gregorio en las Home j.jowjit^m
lias sobre los Euangeios muestra como
cn su tiempo se vaua,yquclos enfermos
que ectauan cn la vltima hora su esse n vii
tados por los ministros ecclelasticos , y
les encomendafen el anima , y ponc ex
plo diziedo. Como y a Jlegae la hora de
la muerte a Estephano padre del monafterio dela ciudad de Reate : cl quai era
varon ancto vinier muclios a encorndar fu anima a la de tan gran varon , y cn
otra Homelia dize que cierto monjc co- HomU 37mo llegafe a la vlt ima hora sue ayudado
a morir con las oraciones dcloshcrmanos que vinicron a encomedar el anima:
y con tanta vehemencia orauan quanto
y cy an que cl estaua en gran peli gr y tra
bajo.Tambien sue cotumbre muy intro
duzida el yr los obipos y los prestes a vi
sitar los enfermos como lo hailamos en
f
varios authres. Cucota Metaphrastes q
sautluanellimonero obifpo Alexdri110 aeostumbraua visitai* muchas vezes
los enfermos 5 y que les cerraua los ojos
confus manos quando ya cran muertos*
fsi memo ef dezir los euangeios al en
fermp5y dezirles palmos^y otrasoracio
ns

De la RepuMica C hrir iana^.


rses es cofa antigua, porque leemos en
la historia de los Obispos Mete rifes, que
estando malo Adunato Obispo, vinie
ron los clrigos a fu cabecera , y leye
ron sobre el los uangelios , y cantaron
Palmos , Vi cenco historiador trata del
vfo dla confession, y de todas estas co
fas adonde pone exemplos antiguos por
donde fe prucua la antigedad de las
medicinas fpirituales , quela y gesia vfo
de antiguo para los que llegan an a la vltima hora , y en la historia arriba alegaA da de la yglesia Metenfe , leemos la for
ma que tenan los enfermos en confefar
y protestar la feGhristiana,porque Ama
to obispo Metenfe , estando ya alcabo
mando que le leycfen la epstola del pa
pa Sant Leon,embiada a Flauiano, en la
qual fe contiene toda nuestra fe Catholi
ca,y despus que fe la leyeron dixo: afsi
creo yo todo lo que en esta Epstola fe
contiene como el papa Len la eferiuio,
y confiesso lo contenido en ella diziendo . Yo consieslbla Trinidad inefable,
esto mesmo siendo de ti, o Dios omnipo
tente , de esta manera entiendo, o lefu
Christo hijo de Dios vino que veniste,
y tuuiste por bien de redemirnos , o ter
no Dios Spirituancto yo te confefo,
que eres Dios en la Trinidad,y creo que
tu hijo de Dios que tomada carne ion
en ti dos naturalezas vidas en vna per
sona , yasi hizo otras protestaciones
queeslo mesin que los Chrlstianos ha
zemos quando llegamos a la vltima ho
ra confesando lafe,y dizido el Credo.
El Emperador Ludouico , quando
Lib.$ s.rp. estaua muriendofe, llamo al obispo Me
te nf llamado Dio genes , y le mando
que le echafe fu bendicin episcopal,
como lo dize Anonio. Vfaron los anti
guos Christianos,hazer fus testament
i.8.c.tf.

tos , y mandar a la yglesia algo, como lo


toca Sant Gregorio en el Registfo,adon
de dize que vn Christiano hecho testa
mento mando a la yglesiade Sant Gre
gorio, dos onas de fu hazienda que era
la onzena , y sexta parte de fa hazienda^

porquantofeauiade enterrar en acue


lla parrochia . Misen pues los Ghritianos, quanta antigedad tienen todashs
cofas de la yglesia , y como no sin gran
mysterio nos dexaron los antiguos escri p tore s memoria de estos explos,para q no afsi facilmte seamos amigos de
nueuas doctrinas sino que siguiendo l
tradicin dla yglesia,y lasleyes^y cost
bres de los sanctos padres,pereercmos
en ellas,porque enla virtud,el mayor fru
cto y premio es el pereerar.
El poner candela al enfermo que fe
muere , y cruz en las manos , y echarle,
agua bendicta en aquellaagoriia,de fanct Martha , tenemos exemplo que ella
mando que fe hizieTe afsi eri tt vlti
ma hora*
^DeLts cermondS quefe hartan ctntlguimcn
te ntrelos Chrlfiianos , con los cuerpos difunos , j como los lleum asepttttar con
trMcoJiualpropofio^Ca^JCVi
mbien nos dexaro rastros
nuestros mayores en como
depuesde muerto el Chri
stiano auia de ser tratado , y
epultado,porque como (si
no me engao) y a en otra parte he dicho
la Christna religion toda esta fundada
en picdad5y si al hombre que vine deucmos tratar como a nosotros mcmos des
pues que Riere dada el alma ai Criador,
justo es que aquel cuerpo sin animafca
tratado con reuerecia y piedad, por qua
toes dicho en las eferip turas templo de
Spiritu fandiio, porque en el ha viuid el
anima hecha a la semejaca ce Dios , por
esto es loado Tobas porq entcrraiialos
muertos q estau echados por las placas
y cpos para majar de las bestias,y de las
aues del cielo. Quien quisiere ver en este
proposito muchas cofas. Le a Sant Au
gustin enfu ciudad deDios,y aOrigenes
IdUT
corra Celso. Luego pues que era finado
los ampos
elhombre3o mgerChristina le 1 au ana ittucttos co
l cuerpo 3 y esto desde el tiempo, de los fa nigua*
Apo-

Libro Qgarto.
Apodles tuu o fu antigedad 3 porque
leemos q como muriefe vna fanta due-

paralleuar los muertos Gregorio obis- f^'J0'7'


po Alexandrino, como lo dize ant Epi- 1 ' "u

a. o, de los a llamada Thabita o D oreas, lauado fu


iti
cuerpo lo pulieron en vna sala o cenaculo adonde despus fue refufeitado de S.
Pedro. Dionysio Alexandrino en la Epi
stolaaHieracenefcriueelmodo quelos
Christianos tenian en sepultar los muer
tosty dize los cuerpos muertos dlos san
ctos ponen les los rostros que miren al
cielo y las manos en los pechos , cierran
les los ojos y la boca y lauan fus cuerpos
y representan mucha piedad y deuocion
liky.cai* y sant Eufebio en su historia cclciasti-

phanio , Ueuauanfe delante del defuncto


candelas de cera , y yuan cantando pialmosde Dauid , de lo qual da testimonio tfiJ^
Gregorio Nazianzno, y que el cato era COfosmuer
lugubre y triste. Eufebio en la vida de tssJb.*.
Constantino dize, que aquel buen empe
rador fue sepultado con gran pompa, y
que fu cuerpo fue llenado en vna pequea caxa, y que yua cubierto con vn pao
o dosel de carmes , y fue puesto en vna
yglesia de Constantinopla en vn grande
y al to cadahalso , y muy cercado de can-

cadize, que el vfo delauarlos cuerpos


muertos turaua hasta fu tipo , y despus
muy adelante fe halla esta cerimonia; co

dlas , y que fe pusieron en grandifsimos


cndele ros de oro, y que de all fue llena y. ^
do a otra y geia adde fue sepultado. Ta p^Ji^m

Tio parece por Gregorio Turoncnfe en


el libro de Gloria confeforum , yoylo
vemos que fe guarda c cfumino ponti
fice y cardenalcs,y en las religiones bien
concertadas fe va , y sino lo v'an alomenos tienen leyes > y constituciones
que lo mandan , y afsi fe hizo con fanda Apolinar Virgen , como lo dize Metaphrastes.
Lauado el cuerpo y puesto de manera
que ni huela mal ni parezca feo pone fe
en lugar decente, afsi como lo leemos de
aquella matrona Thabita que fue puesta
en vna sala donde fue vista de todos,ya
dize Tertuliano enei libro de anima que

bic leemos en el epitaphio de fancta Pau wmt0St


laque es epistola de Iant Hieronymoq
acompaaron a la ancta matrona Paula:
muchos sacerdotes confus lamparas cnccndidas,y que cantauan pfalmos, y que
fue llenada por las manos de los obispos,
y que todas las gentes cada qual en fu le
gua hazia loores al seor y la yuan acora
paliando.Y en la epistola a Eustochio de
la muerte de fu madre dize marauillas de
como fue enterrado el cuerpo con mu cha deuocion y acompaamicto de raojes y virgines, y que de todos los estados
auia quien por religion acompaafee
cuerpo defuncto. Y en ant Augustin lee
r.iii

quado fe compone el cuerpo muerto los


prestes rezan y oran , que parece que per
tenecia a ellos el mortajallos , hecha esta
obra piadosa lleuauan los a sepultar fuera de fus cafas a ios lugares diputados q
eran los cmenterios,como ya queda dicho a tras, y alli tomauan los cuerpos los
principales dlos que los acompaauan.
Almenos los martyres commcnte era
sepultados por los perlados, porque leeios del papa Eutichiano que sepulto c
fus propriasinanos trezientos y quarenta y dos martyrcs,y Gregorio Nazianze.
no dize de S. Basilio que fue llenado en
los hbros de varones anctissimos. Vfo
el primero de las andas , y de los atades

mos en fus confefs iones que quando mu


rio fu madre fancta Monica comen caro
a cantar el pfalmo que comiena, Mifcri ,
cordia y juyzio cantare, y que vinieron '
muchos hermanos y mugefes religiosas
a acompaar fu cuerpo , y que fueron co
el hasta sepultarlo . Esta costumbre de
acompaar los defunctos en algunas tier
ras de Espaa se vsa indiferentemente,
en vnas partes van pocos en otras mu
chos,en Barzclona no fe vfayr mugeres.
El llorar los muertos reprouado es en de
recho,y no parece bien como fe vfa en al
gunas partes. Dize fant lun Chryfosto
mocnlas Horaeas que la honra del se- IhmM.
pultar los muertos no consiste, en llorar
.
, y ib-

Q.04

'

De la Repubiie ChriHana,.
y solloar mas en cantar psalms y orar.
El cantar delante del difuncto todas las
naciones l varon adondelaGhristiana
religion e plantd,y de eilo tenems ex
plo,assi de ItaliajAftiica 3 Epaa coiio'
francia. Y aun es coa ntigu taner c~
panas quando muere alguno,y parece
que en tiempo deBedae vsauaya , p or
que cl haze mcmria d que desserrau an con campanas a la gente dando
cnrender que era muerto alguno,para
que con quel son e mouiesien a mirar
en la vid psi'ada 3 y e enmehdaen en
la venidera 3 y tambien oy se vsa el taner
de las campanas por el difun:o 5 y la razones porque roguemosa Diosporel,
por effo dczimos quando doblan , Dios
te perdone3pon ga te Dios en su gloria,y
dezimoslos Ecclesiasticos reponsos , y
oracionesjo quai havenido de man o en
mano defdelosantiguos tiempos. Solia
se vsar antiguamente tambien en terrar
los muertos con vcstiduras ricas, a la vir
gen como donzella 3 y al moo muy as~
eado, y a los rinos con vcstiduras galanas. Da deellotcstimonio PrUdencio,
Vfoe eii*
terrar los poeta Eif>nol3 en el hymno de las obc manu con qiiias.de los muertos. Este manisiestaornttmentos mnt fiie iiu 'Gntilic,prqu'e lo vsa-'
ricos.
rons Geitiles 3 y cri l obisp'd dePa
En d UbQ lehci en l villa d Deas, h vist y o
intttnlado
enterrai: ddnzellas cori riquissmas ve~
Cdtbemcristiduras.
La Emperatriz Maria liijade
non.
Stelicn 3 ymugcr de Honori fuccntcrfd. con ornments preciossimos
enRm3y tambien l mugerdeGuntarano Rey de Fraricia, fueepultada en
la yglea Methnse con gran riqueza de
ornamentos y oro. El vngir los cuerp'os
santiquissima cosa porqueJoseph vngi el cuerpo de Iacob,y el de lofe pli su s
hijos5y sue ritu de los ludis, y los Chr
stianos tambien vsarori vngir sus muertos3assi lo tca An-riio5y oy se vsa tam
bien mticho entre las peronas pqde.rosas. Soliah lleuar los cuerpos en las ands descbiertos,y y se guarda cn aigu
ns partes 3 pero por determinacion de

24 j

Saut Gregorio van lleuar al summo p


tisce decubierto- el rostro3y todo io deraas del ciierp 3 porque lo vea elpucbl
con su habite Pontifical 5 y lo meimo
haze ya con todosios Obipos . No era Nota
permitido darriada porlasepulturaantiguamenre , y asi vedo e msmo Sant
Gregorio que no lleuaen los Obispos,
ningun precio por clla, y se leua no es
lin o por el abrir la3y cerraria, porque la
yglea este bien adereada 5 y con buen
iuelo , y de ello teneinos texto expreib
en derecho. Nipermitio que lepul- 'hfz-f-P
tar se hiziesse por mteres 3 aluo que los aWdum'
herederos diclfen para la cera 3 porque
aquello le parecio er cosa licita porqu
to era cosa que no todas las ygeias podrian tener caudal para las luminarias.
El Concilio Tiburiense > y Ynemaro Cty.ij.
bispo Remense enlaEpistoaalayge- iiaTornacense3dize que a causa porque
ho ha de fer vendida la sepultura es por
que aquclla tierra es concedidasolamte a la corrucion 3 y de ella no se ha de ha .
zer cosa alguna, pues sue solamente pue
sta,y scnalada para aquello . Tambien Scpuchrs
sue coa antigua hazer sepukhros ricos, CWe
y principales vnos tie mrrho,y de ladri
llos3 de tierra czid^yFue csicita*
a los Chri stianos 3 y tcnin sepulturas
por herecia como oy y se enterraua vna
amilia cn ellos assi como marido 5 y mu
get3y hijs,y nietos,y los dcHias3y otros
auia que cran da dos por merced, y beiie
cio como lo affirman sant Hieronymo,
ena cpistola Marcclla3y Gregorio Na
zianzeno en la oracion funeraldesuher
mano Cesario 5 y tambien se hazian se
pulturas paraos peregrins, y ssi dize
NicephorO que santa Helena^ hizo ade I^.S.c.tj;
rearel carnpo del olero para sepultar
a los peregrinos porque riiese para lo
que le compraron los Iudis3con cl dine
ro que sue vendido el enor. Permitia se

cchar Horcs,y rosas,y enramar las sepulturas,para que con el olor5y la vista hermosa se tempase el dolr de los que vcyan muertos a los que tanto qerian 5 pa
recc

Libro Quarto
rece que a est tiraron algunos Gentiles, quelleuauan atambores ,y trompe
tas porque con cl son mitigafen la triste
za. Haze mencion del echar rosas en los
fcpulchros sant Hieronymo en la episto
la a' Pamachio , de la muerte de Paulina
su muger, y Prudencio poeta da testimo
nio desto mesmo.
Fso deenDespues que se dio paz a la yglesia co
tcrr.irfe Ion
tnmtm m meoaron a dexar los cimeaterios , y en
terrarse dcntro delos templos pero comcnopor los Reyes , y Emperadores,
y Papas , y pocoapoco vino alo que oy
vemsj,aunque en Epaa^ mas tarde se
mtroduxo qucenotras partes , porque
el Concilio Bracharenfe , primero disponc, que no se entierre nadiecn las
y glesias, mas qu| tengan todos fus fcpul
chros suera de la ciudad,y afsi se hizo co
mo lo dixe liablando de Jos ciminterio.
PJoaim?m Elponcr sobre las cpukuras ingnias,
de poner 'e[- y diuis , es coa antigua , y aunquc alvidas en las gunos lotienen por cosa profana,no tic
IcpaltNm* Hen razon, porque en la vida de Sant Ba
silio , lecinos que estaua entcrrado en
vna yglea vn cauallero. sancto Uamado
Mercuri.o3y encimade su sepukbro esta
nan las armas lana f y rodela , con, que
aiiia peleado , y como el makiado de luiino ApostatayblasfemajGfe denuestro
Redemptor,efte Sant Metcurio, sue por
mandado de Dios y ledo vna lanada
de que muio , yfupo se fer afsi, porque
mirandp en ello no hallaron las armas,y
dealliapoco fneron vistas tintas en fan
gre . Y antguamente se vso en el testamento viejo potier dentrode los tem
plos los despojos y armas de los ven ci
el os 5 afsi como el cuchillo de Goliath,
que sue Ucuado al lugar d cl arca del testamento 5 y los Philisteos tomaronlas
armas de Saul rcy de los Iudios, y las col
garon en el templo de Astaroth, y en los
Machabcos lecmos que colgo Simon
ciertos escudos sobre el sepulchrodesu
padre3y hermanos , y puso duersas col
nas que cran como Trophes de los an*
tiguos-Griegos . Haliamos tambien in-

troduzido en la yglesia, el poner Epitaphios , y lctreros en las scpulturas delos


ianctos,assi lo dize Prudencio en la paffi de S Hypolito obifpo , y martyr , y a
St AuguHn,hizier epitaphio y le Sac
Damai o como fuefe mny docto y buen
poeta adorno muchos sepulchros de fan
ctos con lgantes epigramas, y en Efpa
aalomenosen Caiilla ay grandes rarros de el o. Porc] vnas grandes pied ras
o lofas q se pone en las epulturas son di
chas Laudes porque en ellasponianlos
oores de los que estaua fepultados alli*
Vfoe en los mortuorios dar charidad
en la yglesia de pan , y vino , y quefo , y
otros manjarcs , y tambien comian car-*
nes,y alli despucs hazian oracion por el
difuncto , pero llegando la o b ra de picdad a proanidad , y emborrachandose alli suc murmurado , y ecriue sobre
ello Sant Augustin en el de Moribus Ec x&>i/f.34;
desia, yen vna Epstolaa Anrelio obif
po Carthaginense.Y Paulo Diacono,o
reprehende en la hinVoria.de los Longo- '^4^uX
bardos , pero no se ha quitado del todo,
porque yp sien do mochacho vi cosradias 3 y mortuorios dondc dauan pan , y
queo,y carne dcntro de la yglesia 5 ha le
cnmendado ago delo.,y mandado en el
obilpado de Cal ah orra, que no se coma
dentro si no suera que tambien es rpr
hensible porque alli comeno la cerimo
iiia,y despues se entro detro del templo. ~ En el obifpado de Segouia se da la char
dad cn casa del defuncto, y es mcjor,pcro los Obifpos van ya cn us Synodos rc
formando esto porque fabemucho a 3a
Gentilidad en la quai fc vfaua hazcrcbites funeralcs , o de |os muertos como
y a tambien fc dira hablando del ritu del
fcpultarlos Gentiles,en la republica Gc
tilica . Tambien es coa antigua orar
a las cxcqtiasdc los difunctos,y loarlos 3 y dezir fus bondades 3 Sant Augu
stin hizo sermon a la muerte de algunos
Obifpos 3 Sant Eufebio 3 a la muerte de
Constantin o 5 y Gregorio Nazianzeno tambien la hizo a la de Sant Basilic,
.y

De la Republica Christian^
yaotroSjComofaeMeiito Obispo de
Antiochi , com precpOrsus obras>
l$h$M'$ yprSc'tS en su Ecclesiastica histo
riai El dar limsna cl dia que muesc vno
y vestir a pobres viids5 y huerfans3n
es cs nueu sin antiquisim,y de nui
cho merito como lo loan todos los antiii^.j*
guos,Origenes sobre lob dt que se j
tauan en las commemoraCions de los
difiincts el clero , y pueblo , y despues
de encommendado a Dios el anima , y
consoldo a os parientes que era de la
maner que se haze y que van a las gr
cias a csa del difuncto, comeriaan
repartir la limosn entre lospobres, y
huersans y Sant Gerony mo , a Pamachioen la muerte de Paulina dize que
los huesos de su mugerandauan banandose en los balsamos de la limosn, y St
tph&4
Augustin, en vna pistla haze memoriade laslimosnas queschazen por los
difnctos , y lo mesmo sant Chrysostomo en la oracion de los martyres.
*%be ta antgudad de ha^er lasj)reces3y of
ficia de difunossobre los muertos^ que offi
cofue etprimera s que dm y mtmorm i>tto
para ellos^de la antigacdad ,y causa de cele
brar por las animas otro dia de/pues de todos
fantlos^y del nf del llorar3y yejirfe de lu
to.Capitu.XVi*
O nos deuemos cansar los
Christianos de saber las ricas , y sanctas costumbresq
la yglea introduxo para
bien de las animas que sue
len yr a purgar sus peccados , y iiegligencias al purgatorio , porque es de fe
que ninguna cosa inrada ha de precer
delte del cordtro fn mazilla^y por csto
quiso dar nos Dios vn aludaMe lgar q
es el purgatoro,para q purgdos,y lim~
pios merezcamos yr delte de su presencia, pero porque tiene tanta misericordia Dios de nosotros > y no quiere q parezcamos, seg nuestros meritos,quiere
fer rogado, y q le supliquemos por aque

246

llos que etn en tanta necessidad. Y asldedeel testamento viejo vuo srragis * y rciones cmo eonsta dellibro
=
de los Mehbes , a dondeleemos ^iiez& 2^.12
embiO ludas Machbeo limosn l tem
plo para qiie fogafn por s que uiai
muerto en la batala porqile. e;s cosa an
cta, y saludable rogar porlos difunctos
para quesebseitos de las peiias deui
das por os peccados*
La yglea lna d Spiritu ncto lue
go comeno a hazer surrgisi y oracio
ns por os difurctosy se encomendaua
al pueblo la memoria de eis, ssi pare- tibXe.^i
ce por las tradiciones apostolicas , y por Cati.9f.
succession lleuo esta costumbrela|ge Cmiz
ia,como se puedever porlos Cotcilis
Carthaginense Quarto . Y el Toledan
Tercero manda que sean sepultados los
difunctos con Pslms,y cantand,y de
tradicion nos Costa que se hazialo mesmo , como lo leemos de Sant loan Lymosneroi Pero que es menester mas parra prueua dest Verdad , sino o que lee
mos en las vidas de los Papas Sant Alexandro , y de Mrcelin , en las quales
leemos que fueron sepultados con can-,
tos,cera, y encienso . Pero quefficio,o
que oraciones , y Psalmos se vsasen ant
guamente diffcultoso sria sabero. Co
todo eso rastreando atiriaremos a dar
en el blanco. Quto a lo primero de Ter
tulianoencllibro d Monogamisacarnos, que orauan , y hazian precs por
los difunctos,porque e dize. Orpor el
anima del difuncto,y demnden con blicitudel socorroparaella para que vaya a la compaia de los resucitados. Y di
ze mas que cada dia de'aqnel ano en que
muerc el Christiano,se deue de hazer
sacrifcio,y offrdapor el disuncto , qiie
cierto es cosa digna de fer sabida , que
aya tanto tiempo que se vse hazer bien
>or el disuncto cada dia en el ano que
ale de esta vida . Lo quai se guarda me
jor en'el Obipadode Calahorra, que
en otr prouincia del mundo , porque
nofaltaran portdoslos inconuemen. .
- tes

Libro Qjj arto

tesqc'seofFrczcan delenarobladay vi
no (que llos llaman Oblacion) cada .diaa
y u nombre es el mas coitepOidiente

'cieroii qie porlas missasqiiesuheiiiano dezia por el sue libre. Y de alli adean
te mouidos de este exempo muchos faa-

al ministerio de todos los dems q.vfan


zian de-zir misas por ns defunctos. Y S.
*
. ,i la ygesia x porque en trs partes lia- - Eufebi-r su historia'Eccleiastioa dkea ^-4*mu
man al pan qLiese ofece porl iiuerque se vauan bazer coletas por losdetos bodigos y tortas?y alli lo Uama oblafunctos3creyendo los fclesque les aprocion.Sant Cypriano traa de las oracioiechauan.Hineinaro obipoRemeni en
ns que se hazia' por los muertos3y Euvna epistoia embiada ala yglefia Torna
Z.i,4.
scbio enlavida de Constantinotratan* ! cens dize, queeracostumbrehazerbi
dodesirmueite dize..Segmatodo .gene*
los amigos deudos y -hcrederos por fus
I>qc* 'o de gente elenterramiento de Const
defunctos.
" tkio3yderranio muchas prtes por su an
El modo de hazer bien por las animas umfo$k*
ma. Y fant Augustin en sus confessiones
depurgatoriohasidoendiFercntesma^ conosfebm
. . ,dize o que estando sancta Monicasu maneras: vnas vezes son ayudadas con fa cri hdlUdopam
dre al punto de la muerte dixo a el yasu
fcios de mi as: otras con oraciones y of tf* anmas
hermano. Esto olo os ruego que en el al
ficios de defunctos: otras con lmofnasy
Pw&t9m
tardel Senorosacordeys demiadonde
buenas obras. De todas estas ninguna m*
0,i

qiliera q(ue os hallaredes. Y en el mesmo


obra ay nias aka que la de la muTa, y assi
lihx confrta auer ensti tiempo el fufra
esta es la que faca nias aimas de purgato
'gib por los mueitosjdiziendo.Yquando. rio,y mas presto. Acostbrofe en la ygle

Eptjt.64.

Heuaron a enterrar al cuerpo (que era e!


de su madre) fuymos con el y boluimos
fui lagry'ms : porque ni en aqucllas pi'eces y oraciones que hezimos quando se
oFrecia. por cil a cl acriflcio de nuestros
ruegOSipuestoelcuerpoya para enterrar
jtinto de lafepukur antes que la enterrassen(como alli en aquella tierra tienen
deeostunbre) yo no lori Y en la episto
ja a {ant Aureiio Garthagjinenfe encare-

fia Occidental tener dias fenalados para


hazer los fffragios y aniterarios a los
defunctos'". y estos fer* el dia. 7 .dcpncs
de muerto,y cl. 3 3 .y cl.40. S.Ambroio 0
en el de Obitu Theodohj dizc5 que qua~
reta dias tardar en hazer las obsequias
al Emperador Theodoho imitando a Io
feph , que quarenta dias celebro las obse
quias de su padre lacob, porque segun la
costumbre de los Hebrcos , este era el nu Gtn.t.$o

fmnSt,
Serm-h

Ct mucho el vfo dclos surrra|ios y oracj o


nes por los clefunctos.Y S.an Chryfostomo en la Horneia sobre cl capitulo
onze sobre S. uaii 3 y cn elsemon sobre

mero de los dias en os quales elos celebra'uan la folemnidad de fus muertos. Y


de alli eniano el ritii de senalar dia septi:mo5 y trigesirnotercio, y quadtagerao*

la epistoia ad Philippenses^ habl de esta


obra altamente4 Y Beda efcriue de Tu^
mas presbytero , el quai viuia en Inglaterra en el monasterio Tumiajestir 3 que
teniendo vn hermano en la guerra , y cre
yendo queera muerto, dezia por cl cada
dia misla > porque Dios le perdonafe : y
tanto pudieron los surfragios que.ya que
no aprouecharon para el defuncto, porq
no era muerto ruieron de que j amas pu
dofervencidoenlabatalla3ycomoboliiicse y contasse, como nuncalo aui po
dohenrmvencerloseneiiiigos3cono ^

Del dia eptimo tambien haze ntencOr


fant Ambroo^ en la oracion de la fe de
la Rsurrection. En estos dias se soli au
hazer honras 3 cantando vigilas y ofcios de defunctos y misas \ y dauan Hmofnas a los pobres : pero en lo de las
misas hallamos en fant Gregorio no- 'Llh.i.
tables cxemplos . Leemos en cl Dlalo^- Del prouego que auia dos monjas muy defem- (ho qwha*
buetas de lengua5 y fiendo auifado fant: W liCS mil".
Benitodeello3embiolasaarnenazar3di--- Iasalam
ziendo , que sinoseenmendauanque as Z^ril?'
descomiilgaria. Murieron estas virgines

Dela Reptiblic h'fi.ftianv '


yl^eronseputad'asen'la yglesia... Como'ii tiempodel comulgar en la misa
di5ceseeldacono5segun la costumbrc,
que los que no aman de comugar dies
scnlugar a los que au derecebir la fan
ctahostiarlucgo huyerolos cuerpos de
aquellas monjas deia ygesia , peroesto
nolo vio sirio la madre ciel monasterio
quelascriara,y defpucscomo clbras
sen por difunctos luego fueron vistas
de araesma madre como boluian a reposarcnelscpulch.ro . Tambieneemos
cnel mesm Doctof ea vna Homilia,
que como vn hombrefuesse prefo en la
batalla creydo su muger q ue era muer
ocada semana ella lehazia dezir missas:y acaecio qiieaqoelos dias que hazia aquella obra fanct su amo que Je te
nia preso lefotaua y lehazia buen tra
tamicnto:y por el ctraro acaecia qu
do ella no ofreciael sac rifleio : que era
,( maltratado,sicndo pues libre aquel ho-,
bre y buelto a su casa conto a su muger
lo que le acaeciera y dizidolc que no
sabia.queera,cj vnosdiaslo trataua mal
su amo y ottos bier? , considcrando los
dias y as horas ella dixo que en aquel
tiempo que era bien tratado dezia el fa
cerdore
misa por cl. Assi mefmo hallaTvcidmros
j amuerfa- mos mcmoria muy antiguadel anuerrias.
aric trenranario que oy se vsa en todas
J a s y g 1 e sia s : p o r q u e ec m o s en la histo
ria d e la yglesia MethTc que como muriesc su obispo iamadoCodupho.-fus
cerigos le dixcron treynra dias misa
conlasvigilias y todo Iode mas que fc
v fa hazc r piad o fa m en te con los muertAloifo Ll
tos.-pcro muy mas antigu'osfon los trcn
tanarios queesto ; porquc Effren Syro
en su testamento mundo hazcr trcn ta n a
rio5corao parecepor su historia . Beda
en su historia Aogica dize3que a los ma
los y peccadores no fevana dar fepulturacabelosbuenos Chrisrianos : ni Ce
Jeshazian sufifiragiosni cntauan psalmos nlcsdezianmia.Muchoskga^
res nanios en, los doctores que nos
prucu esta verdad de lasacrifcios por

'

249

lasmuerto.siy del priecho.qietraen


para facarnos de las peoas de porgarorio3e! qualnieganestosheregescie nue
stros ticmpos:'cottra los.quales'no ay
para que habemosaqui, puesya estan
conucncidos mil vezes en los fat ra fan ctos CociliosyY qudo quifere alguno
faber si ay purgatorio y de que sirue} lea
entre los muchos doctores a Origcn.cs
en la Ho milia Seg da sobre. el Paim o*,:
35. y en la tercera de! mesmo ..psalnso.y
en la. ^ sobre elLeuirico 3 y en la 1 2 . so bre Ezcchiel5y en el liro. j.comra Ce!
soy en otrasmuchaspanes.
,
Lascgu'nd minera de ivazer obras
buenas a los difunctos 3 esorandopor
elos y poresso les dezimos officios de
difunos y paliBOsy otras oraconcs.
Aosprlrcipiosnofue voa la mariera
del orar por elos 3 ni se cantauanv en k
yglesia vnos Pfalmos.Leemos- en las co .
FcssionesideS..Auguin'q rnuerta -fa-n>" .
cta Monicaabrio el pfalterio Euodio y
cmend acantarelpfalmo que comic
cf3, Misercordia y juyzio'cantare a t fe ub..c. \
nor.Bn tem'po de S . Ghrysostomo se psd.no>
dezia el psalmo ciento y catorze que co
miena Diexi 5 porque hablando en la Homi4&
HomiliaQoarra sobre el cap*2.dcla epi
stola a los Hebreos dize . Dime que reprcsentan estas refplandecicntes lampa .
rasfy que los hymnos y luego abaxo
pienfa que es lo que cantas cn aquella .
hota dziendojbudue seilor ml anima a
tu holgana porque el scnor lo hahe.;
cho muy bien conmigo Yzn el'Ho* .
meliaalcgaquesc- cantaoa^ iosmwi*
tos aquel psalmo que comena,Domi2^
nus rgit me & nihi mihi deerifrAdde
el trae aquel verso dizlendo 1 Ho tem cre los maies porque tu estas conmigo* .
Que vuicssesenaadoofsicioyolo^crco
pero era differtc del que oy vsa ly gle
fa 3 y cada obispo tnia su diTerae sus-.
* fragiopar!osdirunctos:Dcro<3ci q-oy
vsa la yglesia obra es y hechura de S. Au
gustimporqueco mo los hereges Pe.a' gianos negaffen los suftragios y cxaao

ncs por los vuosydifuncos: considenndo clc sancto Doctor quan pcligro
so era c/ieerror, quiso prouecr en cllo
y ordeno cl oscio delos difunctos que
oy tiene Jaygleiacon fus tres nocturnos y !audes,yvisperas,yla mia,el quai
officia lu ego recibio la yglca Affricana : y de ay vino a Itala , Francia,y Ale
mania: vino a Efpaia por enfonces no
Jo c : porque los Godos cenian enton*
ces poca religion que cran los mas dcllos Arrianosy las ygesias que auia a
' la fazon tenian otro ofsicio . Defpues
derramofe este ofsicio por todo el vniuerso mundo3comooy lo vemos.Autoresdeauer fant Augustin ordenado
este offciojcob'o de Valencia en la ex
posicion qtfhizo sobre el Te d eu m iau
damus . Y mucho tiempo defpues l
yglca quiso tenerdi senalado para ha
zer commerroraon por los nados
en gnerai* que es otro dia defpues de
todos Sao'ctos
La causa de auerseinstituydo esta me
moria de losfnadosvndia defpues de
todos Sanctosfucjcomo dize PetroDa
. inianoesta i Vn ticti .nteftige viniendo
de visitar el sancto sepuchr de Hierusalem % cori tempeftad y tormenta vi*
noadar en l Ila de Siclia con otros
muchos que hzian aquella jornada a
donde viuiavri fncto varon recogido,
y como aguardasen buen tiempo y cl
monge estuuiefedetenido vino a tracas
y conuerfar con aquel sieruo de Dios,
quecstauaenlalfia: y en la conuersacion parece fer que el moqgc peregrino
decubrio que era de la prouincia de
Aquitania,dcJo quai aqttel olitario y
hombrebueno que viuiaei la la quedomuy contento: y pregunto si tenta
noticia del monasterio Cuniaccnse, y
del Abbad dcl monasterio , que se ia~
mauaGdtHo.Elrespoodio>q*ie si,y que
cotiociatnuy bien ai Abbad : pero que
1e rogaua que le dixesse que era la causa
porque con tant a instancia preguntaua
por aquel monaienoy mongcs9 o que

pegocio tnia con d.Entonces conroe


la causa porque preguntaua por el mo*
nasterio Cuniaccnse, y dixo.Sabc que
en cita ila ay ciertos lngarcs huecos y
llenosde fucgo y vicnto que II aman los
vezinos hollas de Vuicano a donde son
atormentadas muchas animas dediuer
fos tormentos porfnspcccados , y ay
paraestodiputados muchos demonios
que los atormentan , y cada dia son tan
crueles que no cessan de afadirles to doslesgencros de penas que cllos so<ben y pueden: pero en medio destos tor
mentos que cljos dan los he oydo muchas vezes quexar y dezir que algunos
sieruos deDios lesquitan por virtud de
las mifas y oracionesmuchas aimas y
sacandolas del purgatorio las llcuan ai
cielo . Perodcdondecllostienen mas
querellas y sienten mayor perfecucion
es del monasterio Cuniaccnse a donde
por la continua oracion que hazen facan mas aimas de este lugar y tormento .Por tanto yo te ruego,y por cl nom
bre de Dios te conjure ,que h as de yr
poraquellas partes, que encomiendes
al sancto Abbad Odilo , y alos d cm a s
monges quenoccscn de hazer sacrisiciosjymofnas y oracioncs^para q aque
Uas animas que estan en tan grandes tor
mentos igandelos, y vayan a la Glo
ria dcl parayfo. El monge admirado de
tan gran nouedad prometio de hazer
todo lo que le foc encomendado , y
bueltocnfu prouincia sue al monasterio Cuniaccnse, que cs del habitode
fant Benito , y conto por orden lo que
paauacnaqtfcllasgargtasycucu as a e
Vulcano.Y oydo esto por ei ancto Ab
bad Odilio,m;do por todos fus monasteriosque ctinuamece tuuiccn por
encomendadas las animas de purgatorio,y hizo vnacstitucion gnerai por
su orden y congregaci que por todos
losanos de ay adeite otrodiadetodos
Sactos hizieten anmedario y festa g
nerai porlos feles dfunctosjo qualdef
pues recibio la ygleia vniucrsa) como
cosa

DclaRepibicaCrilan^
c o fa el e ' a nta vt 1! i ad y p r o u ec h o . Pe r o
del origen de eiro maslargam.ete habla
remos en cl Flos sanctor 5 qndo e tra
te tic la sole m ni.lad que se hazea Jas ani
mas otrodiade todosSanctoSi
Quedanos vna cofa para fin d este ca
pitulo,qnoesagcna d este tirulo : y es si
vuo a n t g u am c te en t rc 1 os Christianos
IuOjO vestido distincto de comjquan
do rnoriaalguno,digo q .-porqucdedee tipo de los Hebreos haiiamos vc
stido triste y lugubre,quando morialos
parienresjo los q ue ra u ch o a m au a * y lo
iesmo los Gentiles,y de ail quedo en
costumbre en la y giea el vb del velit
se tristemente. S. Cypriano en el serm
d e M orta 1 i r a t e, m u e st ra c l v so de lorar
losmuertosyci vestirse tristemente: a
quai cl reprehende parque recibiran es
candalolos Gnies de que llcramos la
niuerte deaquelosq vehmoscn e bah'.fa.c. 9, VZi^mo la vettidurabianca* Y sant Chri
. sostomoen ia Homilia sobre S . Iuany
eniaexortaci moral q haze en el ser
mon sobre la epistola;a ios Phili penses
dze,que eracoslubrey m u y maiacn su
npoquese torciany cjucbrau losbra
osdedolor,y se cortauan los cabellos
y se rasgunanan lasearasy se vestian de
e sti du ra s neg ras . E or re los F ran ce es
,cfa anrigua'fue roudar habito tri le
quandoaiorian sus pricntes o los que
les tocauaalgo':lo quai affirma S, Gte-f
jgorioTutonenfecnTu4iistoria*Ytodas
i&5y*34* las naciones motrar o en hs veiiduras
dolor de lo que perdian. Llorar por los
muerros tambien es cosaanriqusima
porque cn los Actos de los Apostoles
Jeemosquequando murio sant Esteu
hizieron gran liante y lo lloraron muchos dias.'pero ningun ianto ha llegado a fer mas gracioso que el que vsauaa
EfttuadcGa mc^rQS'.Gupazcuanos y los VizcayJbaT trata nGS>y es queteniao mtgeres alquiladas
delioenfuhi Paa .QU'eillorafien enlosmorruorios 5 y
8orU lb,4. envia verdadauoque no sevsa en todas
t*p . 25?.
par&:pero mas ancigua cosa es que en
I0.4.C4. 2. Vizcay a: porque sant Chrysostomo en

*4

la Homilia sobre la epoia los ebros reprehende mucho'cl abuso del


Uoraral os m u er os 5 de 1 a ra anera que
los lloraun alquilando-mugercs para
ellofolamente. Nuestrasleyes de Efpa
fia vedan este abuso,aunque no poreib
se ha reformado:pueto que de vytu
a n os aca mucha en mi en da ay en ello*
En Francia las Reynas solamentefe visten de blanco qudo embiud3 y aquel
cs su luto,y tanro ha podido este habita
queporeleslamada detodosla reyna
viuda,larcynaBanca.Ycn mucha partede Guipuzeuay Vizcayajas viudas
ancianas rraen sayas bancas por iuto.
Parece auer tomado esta costbredelas
matronas- Romanasdas quales antiguamenre t raya n por luto vestiduras bancas.Y los muercos quando los Jleuau.ati
asepLiltaryuaneubiertos c veiosbl
cos. En Castilaalgun iempo se tuuo
por luto raer los caualleros eortadas
las colas de los cauallosy crines coma,
parece por la historia del rey donFer.n
do elempazadoi Y oyvemos que le via
raer por iuto los sombreros n eordo ns, y esto hazen losviudos.Y los Alemanesponen vnas toquilas muy ahas
en us chapeos., y las.mugeres'viudas
vnastraen tocas aasranadas, otras negras de suzias . Y asi ay milinuencio*
ns y enales de luto en cada nacion,
afsi para los hombres?corao paraias mu
gres*, :
= No parecera mal qui .dezir porcje
los Eccesiaieos vsartel luto mas moderado que losseglares, porqJedeordinario no lo traen sino -poco tiempo^,
y no cubren las cabeas con capirotesj,
ni dexancrecer las barbas , y cahelos*.
Esto guardaron los padres antiguos
imitando lo que guardo Aron pri
mer summoPtiricey tbienlos sacer*
dotes menores qudo Dios mato a Na*
dab,yAbiujporqtraxcrsucgoinmdo
para aciisicar siendo prohibido por la
leyMuertos subitamte esos sacerdor
.tes5y por la raano poderosa deDios que
li 2
da-

:.

'V Libro Quarto

Mron Moyscny Aron,y los de mas tur


*bdos del cafo fubito,y rcpcd.no. Dios
vindola a fl ici on dc padre d clos muer
tos mando a Mo y fen q au i fasle a Ar
que no hiziesc alguna n o u edad por la
muerte de los hijos,asi como no raerse
Ja.-cabca > o. trequilar alguna parte de
Jos cabelos.ni tper las vestiduras porque todo cito fue muy vsado entre los
Hebreos li asta el ciem p odcChristo,por
que en lo tocante a trefqu i! arfe los ca'helios/) raer la cabea com fue al pue
blo,como parece por clDcutcronomio
ca. 1 4. Pero esto estatu mas prohibido
n ios acerdotes,como parece por Eze
ciriel.ca.44 . Porque todo esto era muy
vfado en a gentilidad, y corno Dios en
todo:queria que fu pueblo no imitasse
: al gentiby principal me ce fus ministros
mado a Aron y a fus hijos q no fe pelassen los cabellos que tenan en la frente
ni hizieicn otros estremos que suelen
hazer los hombres en comn . Quiso
Dios mandar esto tambin porque co mo fupucblocreyala refurrecjiomy fa; bia que auia otra vida mejor despus de
4eXad.esta quera que no lloralenus
. antiertos-coffialos que nunca los. auian
' de vercoraoos tttilcsque no crey
la inmortalidad del anirna,nilareurrc~
ction de los cuerpos s como fe vio en
Athenas quand o predicaua fant Pablo
del qual fe burlau por verle hablar de

Y et prohibir con tanto cuydado a los ft


cerdotes ,y prinripalmtcaismnoqno
c ctarmnassen c llegar a los amenos
no suc p or q prohibidle la buena obra 4
se haze a aquel cuerpo n alma,mas para darles a entender q eilos como mas
entedidos , no au i a q curar de aquellas
cosos q c hazen c ellos en representa
cion de d o 1 orgues fab ian q era cofa de
poco m oro e t o p u es y u a i> o z a r S Dio s
Y de aqu vino en la ygleia q el puebio
trac de vna manera el luto y los eceleia
licosdeorra.elseglar culne el rotr.o c
el capirotead facera o ce y rodo ecclelia
stico lo trae tedido por los hobr'os, crac
lo poco ncpo,abrela corona afeyuie,lo
ctiario de lo qual vemos en los fcula,
rcs,porq cria baruas3y cabcJlo^Iieu ro
pas muy largas,y q arrstraselos q nales
lo hazcafsLporquc como mas metidos
en las cofas del mund o no leu atan la c
sideracin a q los q mueren no muere,
mas v a vuir para iprc.El eceieiastu
co q icmpte fe presupone q es sabio co
m o trata Sasescripturas diuiuas fet; lo
deMalachias.c.a.y loscxeplos, fan ci o s
comove q esto q llamamosvida es muer
te,y-q la muerte des Christno es vida,
no representa quasi algO dolor en lo ex
tcrior3ni va d' mucho uto J Vro no por
tifo tdenamos aos ecleiastk os el ha
zcr algn fendmieto y dolor llorando
pues el Sal-uador q fue re^la de todos ht

la rsurrection 5 como parece por los


:Actos de os Apostoles.cap.r -Yel mes
mo fant Pablo eferiuiendo a los de The

zo sentimiento cola muerte de fu amigo Lzaro, y lloro como lo dize 5. loa


u.Y porq acabemos con los 1 utos dgo

sal o n i ca. I. ca. 4 . cd en a este ab u so por


q en Portugal quaodo fe hazen tnmuque llorauan fus diffuntos como gente los para algunas exequias, los cubre de
q no auia de vera los suyos ni auia mas verdeja de notar la e pera a de la resur
que na fce r,y morir como anmales . Y rection , y los muidores de Jas eofraesto quiso Dios encargar masa Aron y das de las animas , y las hachasy cera
a fus hijos que no a los de mas, mandan van de verde. Creo que en estos dos cado que no hiziessen representacin de pirulos hemos tratado bastrcmctcdc
dolor por fus muertos, pues ellos co* las 'Ccrimonias y costumbres de fet mas sabios q el comu pueblo cnten pukar nuestros muertos : y bien sera'
oia cYnoauiaq tener mucho fenrimicn^ que pafemos a otra cofa que de mas
to dlos que moria,pues presto los yri alegra , aunque cito. no ha sido mala
a ver a otra parte, mas bicri aventurada* saberlo.

'

"

Del

Dla Repblica Chrftiana.


Delprincipio y origen del celebrar cl officio d"
ulmn la ygk}1*
comunmente llam
rnoslasfete horas cannicas con otras cofus
curiosas alproposito. Cap, XVI U

249

Quan antiguo fea e! ceebrarel ofsiciodiuinoen


la yglesia,
muestrahistori
nos lo #<2(Wt73.
sant Euebio en
la Eccleiastica
"iS

a donde muy largamente rra ta de las co


stumbresde los primeros Christianos
en Alexandrie debaxo de h disciplina
Vnqu los Ecclesiastide sant Marcos Euangelista'j y dize que
cos traemos entre ma
..-wW
.
fe vsaua a cierto tiempo el celebrar las
nos cada diaei breuiario
y vamos al coro no por
vigilias que eleuantaua vn cantora ea
esso sabemos quando tu
tonar el Pfalmo con vna moderada fu
u o principio el rezar las
uidad y que en acabando el de entonar
horas canonicas.-pero agora no podran Juego respondian los otros y fedezian
negarlos heregesque no es cofa antilectionesdelasdiuinas eferipturas . Y
guaestefancto excrcicio : ni nosotros Philon ludio en fu libro de Vita cme
los Christianos podremos ser perezoplatina dize deste mesmo sant Marcos
sosenexercitarcosa tan fanctay tvsa
que en la congregacin de aquellos fieda entre nuestros mayores. Desde el
les auia orden de orara la maana y vis
principio del mdo consta que vuo loo
peras,y que auia hymnos y laudes al se
res y alabanas a Dios , lo quai esta tan
or con vario estilo de cantos, y con
prouado que no ay neccfsidadde q yo
diferentes gneros de verfos~,el qual te
me detenga, basta venir a lo quepreten
stmonio no fe puede negar por fer la an
demos. La primitiua yglca fin dubda
tiguedad tan grande y ser el que lo di
imitando a lo que passo en la ley vieja,
ze testigo contrario de nuestra religi
tomo por costumbre de yr siete vezes a
y fe . Tradicin ay desde los Apostles
.
la yglesia o cantar siete horas cannicas del officio diuino, porque ay Canon ^I0'( g
conforme a la costumbre que tenia laid de loar siete vezes a Dios diziendo
en el Pfalmo. Siete vezes teloc seor al

Ser,6.

dia.Elleuantarseamedianocheamaytines de loque d ixo en otra parte el mes


mo DauidXcutauamefeoraconfessarte a media noche, tuuo principio y as
podramos traer otros logares de dode emano nuestro officio diuin. Des
pus que el Seor subi a los cielos los
Apostles y difeipu los comenar a te
ner oracin ;y esto fue a la hora de Nona,como lo dize la historia de los A dos
y en otra parte dize que sant Pedro su
bi a vn retraymiento a orar a la hora
de sexta,quc parece que siempre vuo ho
ras sealadas para la oracin, lo quai de
iara muy bien sant Cypriano al cabo
del sermon que trata de la oracin dominica5y al!i aunque nonospone las
horas por el orden q oy las vsa la yglesia,toda via nos distingue los tiempos
deiorar.
'

apostlico en el quai manda que fe le % '7' *


las eferipturas diuinas}y en las consti^
tucionesapostolicas leemos , que pfai--------- 1
ra os fe dezian a las vsperas, y aun fe po
ne aH el Nunc djmitis3y afsi ay pena en
los Conciliospara los clrigos que no
van al coro alosdiuinos ofsicios, co
mo parece por el Concilio Toledano
Primero que escosa muy antigua, y el
concilio Africano muestra como se M m,7*
zia diuino officio y manda que no se
cante sino lo que fuere aprouado y' recebido , Sant Augustin en su monafteriovso dlas horascanonicasdesdemay
tineshastacpletas.-afsi lo dize el en fu
regla segunda diziendo de que manera
nos conuenga orar y cantar,agora oslo
declaramos , digan fe a los rnaytne
ochenta y ocho pfalraos con fus anti*
w
phonasyversosyrefposos3apnmayter
iadigselospsalmos acostumbrados
con fus antiphonas y lecciones que fon
dos aniphonas y dos k&iones De la
li
1

mcs:

Libro Quarto.
mesma manera se haga cn sexta, y nona
y dig se fus versos y rcspsorios y Pfal
moSjV antiphonas . Y esto mesmo se c
paa visperas y compltas. Leemos assi
, mesrno en sus confefsioncs, que en tiepode fant Ambroo eu, Milan yua el
Lih.$,9. pueblo mifay a visperas : lo quai ha
zia anctaMonicacadadia^como el mes
mo hijo o dize3en estas palabras . Por
Ventura siendo tu Dios de misericordia
auiasde despreciarvn coraon contritoy humilado de aquela viudtan castay t limofncray scruidora de tus fan
1 ctos.'No palando dia que ela no offre
cieffea tu al ta r agun don jviniendo a la
yglesiados vezescada dia a la manana
Ll'i*
y a las visperas sin fatar jamas?El Abad
Cassiano hablando del ofsicio diuino
muestraauer maytines, tercijscxtaay
nona 3 y de fus reglas parece que auia
las de mas ho ras . Leemos en la vida de
fancta Thodora Alexandrna que sue
Likt*
antes de fant Ambroo , como parece
porel libro de Virgnibus > que puesta
de rodiilas oya las horas, y nombraexprefamentelos maytinesy visperas, y
en otra parte de esta vida dando ella c
sejo saludaba vnnino qneleaqi atri
buyo fer suy porque andau siendo
virgenenhabkpde^onge yellasufri
4olasinjuriasquepor estolehaz.ian^ai

tiempo de la muerte ni quifo reuelar ci


secreto ni aborrecer al mochacho que
' - auaeriado oo siendo fuyo: antes enco-

' mehdndolo l rnorasterio ledixo5entreoirascosasquenosueTe ngligente


enaspreces y oraciones, nien las ho, rasadonde los monges concrrian 5 y
fealole los maytines, y tercia, sexta , y
nona,y visperas . El vnrable Beda en
.
. lahistoriaEcclesiasticadelnglatcrraha
^,C4,1 blandp de fant Bilibroth muestra como
jgv/m.

antiguamente auia officio diuino,y assi


podriamos tracr otros muchos testimo
nios dignos dela fe pasada.En derecho
ni en Concilios no haliacfprcado cl
officio diuino antes de fant Ambroo,
mas despues fvy ssilaprimera vez que

lo hallo nombrado es en el decreto de


Gelato Papa Pnmcro a dondc scnala
*como y en que tiempo se h de Iccr los
libres dclaBibliacnlayglca a los m ay l^catines. El no tratardllo sue porque era vomam*
vna coatan sabiday comun que .ningu
no la ignoraua , no digo que no vtiice
memoria del officio diuino, mas que no
loauiacon elrcpartimientoquc oy le
-vemospor las siete h o ras que en lo de
mas frporqueencl Concilio Laodiceno no ay memoria de nona , y visperas,
y en cl Venctico que suc antes d cl Gala
fio sehaze mencion de los may tines, to
das jnntas las horas no lo leo cn Concilio&,cn el Gcrundense se haze mention
de los maytincs y vispcras:en el Turoni
co/enombrmay tines, sexta y cornple
tas,con nombre de hora duodecima , y
el nohallarfecn los Concilios , ni en ci
Decreto no es argumento que no auia
odas las h o ras como oy -, antes cfsa es
mayor fuera para creer que se rczauari
todaslas horas: porque lo que no (eh a
11a en Concilios y lo tenemos cn voen
laygesiajesvisto tenerprincipio en los
fantos Apostoles y assi creo yo que cl
repartimiento de las horas canonicas
es ojbra fuya.En el Concilio Agathen-

%u *

se hallo memoria de las horas canonicas au q ue no de todas,faluo de los may


tines y vifpers,saritBenicoensu rgla
manirictametemucstracl vso de las sie
te horas canonicas . Quiehizo decreto
y mdo C\ las siete horas canonicas se re
zafsen cadadia sue Pelagiol. Platina
dizeqSabiniano3peroyo tgo por mas .
cierco lo dicho.Esto fehizo teniendo re
specto alaflaquezahumana : la quai es
facil a caer en peccados y como para An
tidotoy remdio proueyo layglcaq
pueselhombrejusto cae cada dia siete
vczes en trabajos y peccados como lo
dizcelSbio5vuiese orras siete medici
nascon que fe leuantasse 3y proueyo se
que los que las rezaffen fuefen loscleri
gos,losquaks como coejorcsy masbu
nos rogasscnpor todo el otro pueblo
y por

D ea Rep.ubica GKrstin.
;y pot fc'SantGregorio dzeo que insti
tuyo.que se cmenafenks fooras con
PeusinadiucorDm,ylosiiayinescon
Domine abia mea apenes.Prp.el ;quc
td.ixoerro naanifestameiuc : porque
S. Benitoenfuregadizeqfe comienccn aquellas horas co essos verso s^y S.
Bcnito sue antes deS.Gregorioy Pela-

.<*o

:,m.ay cm:peta$ rentkmpodesant Augustin se inUruyeron contra l opinion


dePclag0herege3que egua los qffragios para losmuertos y' viuos > y por
eftseordend tara bien la precioa*
M as antiguo hallo yo e oficio de nue Ofkk U
stra Senora , porque Antonino deFlo- m^m Ss*
renria.par.2.titu . io.cap, lo.dizeque ma*

gto.S.Hicronymofe tienepor cierto q


fucel qordenola maneradclrezar Ro *
mano,a petici del papa S.Damaso,por
que el dii'rbuyo por srias ei psaltcrio
y repartio cn nocturnos los may tines3y
ua-Jio otras muchascofas. Dize se que
cl dezir al rin de cada pfalmo Gloria pa
tri &ftio,e$constitacionde fant Dama
th^ t* so.Antcs deS.Damafomucho tiempo
auiael Goriapatri cnla yglcsia; porq
como dizeNizephoro loshereges Arlanos sentian imperfectamentede las
J.4.f. jy*. peesonas de laTrinidad,y assi tl conciIi';..rt4- lio Niceno determino que en el rn de
I>3..*>' los psaimos se dix esse cl Gloria patri . Y
en la primera yglda que se canto conforme a lo queoy vamosfue, en la de
Anthiochia por vn Flauiano varon fancto.Ha^cn mncion de ea antiguedad
Caiodoro en su historia Tripartita S y
Zh6M.'$- Theodorito}y Sozomeno en las suyas
lh'\6.ciy Eccesiasticas.Lo que se pucdc dezir en
X?^i|."*^ cstepunro eSjque fant Damafo mando
^ o ru e r se 1 m e n t e. p o r todala ygle/a c|oe
se canrasse este verso * Las Anriphons
fek fane Ignado.-porque.las oyo cantara los Angeles y enronar con cl Las
los psaimos: assi lo dize Socrates en su
Iibrp,o historia Eccleastica, y Casiodo

santluan Damasceno rezaua el ofcip


de nuestra Senora cada dia 5 y creoio
porque cl sue deuotifsimo uyo*
El papa Vibano Segundo tndo.quc
se rezasen en la ygiea et ho ras de
nuestra Senora: porque Dios diesse hu
successo en la jornaua que se hazia para
recuperara Hicruialem : para lo quai
congrego Cncilio en Clara.mome.Si
el tuuomtcncidequetuuieslt la mesma obigacion que el offcio mayorin.o
lo fe^aunquepareeequeno , povqne ei
Sanctissimo papa Pi o Qnintoenel breuiario que ordeno desobliga a rzarlo
a losque estan suera del choro,unque
concde muchasindulgriasa los que
lo rezarcniEn los tiernpos antguos'a"
dacongregacion y orden^ oobifpado
rezaua por. y dsinctjmcnte: o quai
causo grandes inconucnientes,mastodo sto remcdioel breuiario nueuo reformado por el coneilio Tridcn.tino |
fuevnacosa necssarssima para que en
todoaya conformidad : y demoy -antiguo esta proucydo por los oncilios q
, en h mifajcanto^y ofiejoeaniQS cou- ' ;
forrnes>y quien quiere verlo lea los co
iiosiVentico,ToednoQiarto,Bra Cdn. r?>"
carense Primro y en cl Toledano vn- (SP' z*

' roy Nzephoro.- Esto se entideen Gre .dezimo y haiaralo fer assi Ha se v/kr ^*'9/
cia que en la y gesia Occidchtal.ticne se
do tatnbien en las religones tener.fus
por cierto que fant Atnbrosiolasmcto ' breuiarios distinctos , assi como los
canrar y dezir en la y glesia Latina . Los mongesBento;s,que tienenqucro ho
refponfos vnos dizen que fant A mbro- curnos y los pfaWos son diferentesio loshizo>3averdades que la ygiea
mente partidsrporquehiazen en ells
deMiltauoy oy tienedistincto breuia * fus diuiones . Los!Agustinos tamTioy por eopudo fer que fant Ambro
bien tuuieron diffrente manera de
io fuesleel que Joinu tasse para fu bre- rezardeja que oy vfan ; porque i*
niario.Sant Augustin confia auer los in
guieron la manera que fant Augustin

iituydo ca ArTria. Las Precs en la pri


les dio. . Peo Innocencio Quarto y '* , ,:
Ii

' Alexaa-

Libro Quarto.
y Alexandro Quarto que reduxer esta
j *- < rclig a la obedicia de vn gnerai qui
tando los de los Obifpos quisicron que
siguicsen el breuiario Romano* La r~
den del Carmen tiene el breuiario Hiero soly rai tan o.* por quanto aquellaorden sue muy illustrada por Alberto pa~
' triarcha deaqucllayglesiay coula r
gla y inftitutolcs-dio el breuiario q oy
itzan* y esta ta causa porq elJos tiene
algunos sanctos Griegos que no reza
occidnte,- Las rdenes de sano Doih5vj
3 _
mingo5Cartuxos,y otras ordenes militares tiene fus breuiarios distincos. En
lo antiguo de tres breuiarios vsaron las
partes de occidente: el primero sue el
r
que la ygicJ-Romana vsa y del se apro
uecho o mas de calia5 Franca , y Aicriana5yesclqueha perseuerado hasla
oy y perseuerara para siempre,aunque
anaauamuy
^
,
andauamuy citui^uuw
estragado hasta que
schizo lo que y yemos.El egindo breua
ria sue el rnbrosiahO; del quai tambi
seaprouccharon muchas Prouincias de
Icaliay oy o vsalaygek de Milan con
todo su'Arobispado . Eitcrcero suc el
Gotico que comeo fane Isidro, como
ya queda dicho latgamete.De este bre-

tic icbocnlugar santH.IatoPictiuiSse


co este<negodo.De otro famoso varon
ay me m o ria en e : 2 t . de Nicephoso q
anda abreuiado que sue oeph diacoio que compusomuchosHymnosy suc
perscguido por la confessi de las imagmes^NopuedoIIeuarapadenda lo q
dizen algunos aurores muy rccebdos a
cercade lo del offcso diuino : porque
con vna auoridad dizen que el Papa
Sabiniano ordeno y partio las horas
pore! ord que oy sc vee cn la yglcia q
quenlosvicrcdiraqucnoay mas :y q
todo loque otros fun dicho no tiene
suera . Cicrco y o he verguea que no
semire prmero la diligencia que han
pucio los aurores que hablan con tan: '
t
radeterminacionque les parezea que
[
salir de su pareccr csandar errados, por
-j
quemirada la tradicion antigua y las
|
historias grauissrnas y los doctorcs y
!
Concilioshallara qualquicrbuen juy ^
zio que ellos erraron y no tuuieron U; z
de libros5o no estudiar no que sc anduuicron con la com opinion que las
masvezescs la mas necia. Agora quicro Homtqa
y o mostrar cn sol avna palabra como to f*k"wfc
das las horas repartidas y con los nom- ^rf

lario vsartort los Godos;quando senobres que oy tienen auia duzientos asios
rearon a EspanaiEl compemer Hymnos
antes queSabiniano,yesto no por Con
paracantarenlaygesia vnos dize que
cilios que hartos quedan citados ma*
tuuoprincipiodc Gala otros que de
por exempios de tradition . Primera)
Lon unionyolialo Hymnos de sant
mente sc vea como en la vida de ant B a smkmA
Ambrosioy acgados por sant Augustin
silio,escriptapor Amphilocho Obispo y/.i<s.
Ub.uc4p.zu cn el de Vitabeata en la disputa Tercedeconio, se haze nicocon de como
liJ.y.w.j. ra y en las consessionesy retratacioncs
losCatholcosacabados los maytincs
el mesmo fane Ambrosio dize que hizo
y lasotras oracioncs hizierontal y tal
Hymnos.Tbieri hiziermuchos Hym
cofa. En la vida de sancta Gcnoucpha,
nosSeduiioy nuestroPrudencio Espa
guesuepocodespuesdesant Augustin
nol natura d aragoa , y en Bn a sanc ' e lee que sant German obispo Antio
doreuse acabada la hora de nonahab
Isidro sc le atribuy^n muchos Hymnos
con
los padres de lasanta Virgen*En la
quc oy canca la yglesia . Y -otros tamuicuiccmwat|
uu.M4v.vm*.;
4
vida
dcTheodosio cenobiarcha lccmas $m.ktom.u
bien leemos q escriuieroli Hymnos pa
raeLduin offico, peto no podemos
ashoraseanoncaSjy dze que siete ve- foi.ioz.
dexar de confesr que sant Ambrosio
zcsorauaalscaor : y assilo affirma Me
ieneei primer higar , porque assi losi thaphrstes . Fausto dscipuo de sant Srhtom.
ten losConcilt Turonico segundo y Mauro claramente habla de los may ti- fJ* z+*' f
cl Toledno -Quarto , aun que.tam bien ns en la vida de su maestro. Lo mesmo- J *4X^*

2$l

De la RepilMc Christana;
leemosen la vicia de sant Anastasio Perfa. En la vida de fan t uan Chriostomo
may tines y missa y visperas , hallamos.
Sant Hieronymo ecriuiendola vida de
sanca Pau la nombra maytines 5 tercij
sexta, y nona,y visperas5y lo mesoio lee
mo.s.en'ividadcsanctaHuphrasia por^mtmz qncalli hallamos maytinesy visperas5
**'% u
( y las demas horas. Todos etos fancos
son muy masantiguosqueel papaSabi
mano. Y como queda visto de la rgla
de- S. Augustin yS.Beniro seprueua que
lashoras repartidas por cl orden que
oy las vemosescosa muy antigua > y sin
dubda esos autores que tratan de sem
jantes cofas no han tenido noticia de la
verdad , y assi tiento han dicho estas
cofas 3 y con el mefmo hablando aigunos de nuestros tiposcomo sino vuiefse mas auctoresy libros graues que nos
encaminen y nosdenluz: aomcnosyo
en quanto cn mihasido 4 he procurado
motrar laantiguedad de vn negocio
quetantoimportauafaber.
Algunas otras cofas hay que faber
cercadel offcio duino y por esso querodezirlasaqui y mostrarfu antiguedad. iertas antiphoiiasy oraciones se
dizen en el chora que no saben todos
quienes las ordenaronda Regina ei 1ctare, los Angeles la comenaron a cantar en el ayre, al tiempo que por las
oraciones de Sant Gregorio c est o a que
11a gr pestilcia dicha Inguinaria enRo
ma , y despues la acabo y perficiono $
Gregorio. La salue regina oracion que
todos los Christianos traemos continuamente en la boca5ordeno vn monge
de sant Benito llamado Hermano Cow
ratOjgran deuoto de la virgen que florecio en los afos de mil y quarenta, y su
y a es aquella antiphona, Aima Rcdem^
ptoris. Y ci Aue Regina cador como
lo dize Ioan Tricemio Abbad Aspamimenseen suseccle*
asticos seriptores.

^Del^foyanguedaddel conta y musicien


iajgicfm parasolmndaLjt de los ergemm
y otros mfirumsntoSi

Cap.XVIIh.

Artos te&ninios. teiiemi'


de la Jey vieja parap'tooae
quelamusica afside voies
_____ comode instfumentos suc
grataa Diosy muy aceptapus quiso
tener cantores y los efeogio de su rnno para que cantasen sus looresy P sel*
raos y quando Dios hazia maruilase
puebloconociendo que leefa grato e
loor y agradecimiento deia buen obta
le cantauan canticos como lo hizieron
Moyfen y Maria al tiempo que s libro
deEgypto,yquaodo les dio agua en et
desierto cantaion fus bores j y D au id
con serrey cantaualosPsalmosy tan
su harpa y baylaua delante de Senor \
sin dubda quienlohaze con deuoeion
y para honra de Dios es vn trafport
miento desta vida parala otra-pero dekemosestoporquesi qusiera prouarla
antiguedad de lamusica en el templo
dcl Senor y como le su gtata,nuncaacabaria3quanto mas que ya q u ed o bien
mostradocnlaRepublicaHebrea-.pero
Vengamos a lo que pretendemos que es ;
mostrar la antiguedad de la mu sic a y c
toenlayglesia*
Digo pues que escofaanttgua,y que
si se mira cn ello nuestro Redemptor lesu Christo lalooyla estime puesquanr
do entraua en Hkruslerr^el dia que oy
reprsenta laygesia la siestadelos Rar
m os 3 todos cantauan diziendvBendito fea el que vene e;c nombre del Se
nor. Y con dezirlc aquellostacanosde ,
los BtMcast(mmm^tkrziqm
los mochachsHdixo. Digo os quei
cllos caliaren^s piedras habtaran,yno
ueys leydo que delaboca-dc los ninos
sldr el loor ?vy en su nascimiento vuo
iueg cantilenas delosangelesdos qua
lesaridando des aca para ailaen cl.ayre
como lo dize el Euangelista dixeron,
gloriafeaaDios cnei cieo,y enaticrra
/ '"
li 5
paz

ro Qgrt. .
paz>los-.hombfcs.Yfi queremos assi
-memo ver como'os ApofS ensc a
ron axanrary aloar a Dios 'antando,
Scan se las Epistoas de sant Pablo a os
Cdp.f.
.<e'Ephesi>5y. alps'Colosse'nscs j y al En
ant uan vio en su Apocalip'sisque can
1*2*1A-y ^ tauaocnelcielo ; p.ero no seso loque
buscamos.De los discipulos de los Apo
styles nos consta que en el effici'0 dii-
no y en nufaaiacantosy rneodias*
Assi mesmo k> lcemos en Dionysio A~
yCohcdn- reopagita en u EcccsiasticaHierarchia
$arm u,pri^6 rrata ma y a la larga el modo de!
ptMjgk acrifciOjy conio cantauan y a que puM
dp. u

ta, y que es tnenester masfaot gnatio


rambiei vso el.eant en to nanti o los

X&4 ,

RTalnj'OSCoa.laS/ntiph.onaSjsegun que
Jaoyera et" .los Angeles. YjEptphanio en
cl fade libro. tercero contra los lierej<esiestra.coTtiocncrcJosGhristianos
de la primirioa ygca auia Hyninos, c
tados afsi a la manana,comoa visperas,
y.Taytincs.YPInlon ludioen su libro
de Vua ctemplatiua5da testimonio en
coin <> cantauan en voz al ta los Ghtistia
nos en Alexandriaen tiempo de S< Mar
cnSiEusebioCessaricnfe da assi mesm

l)h % u 'ip te^*nrion' deefto, cornoparecc por m


uTh .i r cclefasticahistoria. Y Nizphorocof
.' frma la autoridaddel mefmoPhilnY
Tertuliano en su Apologetico contra
gtntes trac las palabtas de Pino el uttior,qucdize en vnaepistola de libro
dezima,que encre las otras cosas buenas que los Ghristianos'hazian,era can
ta r oores a su Dios en todo tiempo . Y
-este testimonio de Plioio esta referido
7$ ,,f4l3, a)lende de Tertuliano.por Eusebio , y
ibl .'r. 17, p or N iz ep ho'ro ry assi p od riamos traer
otros muchos lugares de grauissmos
. au tores para prueuade la.antiguedad
Cdba*

del cantaf n a y gesia .eldininoojicio*


En Antiochia leemosque cantau por
coros vrios de vna parte y. otros de otra,
antique este vfo dizen auer sido introdu
ci on de sant Daroaso.DePhilon parece
que sesaca que vno. sev ponia conao oy
elcantor^nmediodel coro y efttona<-

'

uaecanto3o psaJm:ydesptiesrefpon*
diay egualocl pueblo, pero con fer
esta cosa tan sa n et a y tan buena , no saltaron hereges que la reprehendeflcn y
cfcarneciesscn dlia , y por anichilar cl
canto comenaron a mezclar suziedades y torpczas,y inuentaron cofas pro
fanas. De cstosiue Harmonio Bardasc-

- "

, nOjhijode herege : el quai guiendo la


impiedad del padre ,comeno a ordenar cantos profanos y que se cantacn
con estilo y son deshoncto:pcro El-c
mongey diacono de sant Balio hizo
otros cantos EcclefaHcos Denos de
melodiay granduIcedumbie:con q ne
los Catholicos quedaron muy consola
dos y los hercjt s confundidos . Qkst
quisierc ver a la larga esto ea a Ni zephoro. Vue enronctsen la y gesia rouchos antos p e r lad o s que mouidos de
deuoeion augmentauan el ofcio dui*
no con cantos, assi como S. Iuan Cluy
sostomo:cl quai lo augmento ensuygie
sia.-segun que o dize Socratcs y Casio- Li/>uX
dor o en su historia Tripartica. Y assi c UkiaX
sta que la y gca Oriental sicinpre tuuo
gran cuenta.con los canros y que el cul
o ditiino se clbrasse , de manera. que
mouese al pucblo a deuoeion* La Occidental,rKas tarde comec, que sue en
tiempo de (anr Ambroo y el introduxo eleanto -en ella 3 egun q uc km Au- m ^ ^
gustinlodizeen fusconfesionesd;zicdo.En este tiempo sue conliruydo que
loshymnosy pfalmos se cancaen segun la cotutnbre de las partes de orcrt
tc.porque el pucblo no se con su mie (sc
con tedio y tnsteza , y defde entonecs
haia agora se g u arda por todo clmun
dojde dondeie ra u est ra como occidente no vsoe canto tan presto como lo*
Gregos5y ciertolarazon para que seo
lituyofuehcrmosa:porque mucho se
muec a deuoeion el pueblo quando
se canta con buena gracia yvoz^y assi S.
Augustin dize de si mesmo en lscon Xj|.n,M.s.
fessiones, estas palabras, Quando esta acnMilannomehartaua ea aquelos
.

'

dias

DeaRepubiica Christana,

0.?s>

^I2*1

25'z

das con vna dulcedurabrc admirable


deconsiderar iaalreza de tu confcjoso
bre iasaluddelgenerQhumano,quanto llore con tus hymnos y canticos cmouido engran mariera conlasvozes
de tu yglesia que suauemenreonaua en
mis orejasy aquellas vozes venianen
mis oydosy decca. tu verdad a mi coraon,y dclla se inflamaua vnasectode
piedad y corrian lagrimas de mis ojosy
yumcmuy bien con eias.

preento n'elconcilio prouiricl que


feceiebro anode mi! y quiniencosy c-sema y dos en la Ciudad de Toldo no
seremedio io que por eipedia , aunque
toda via fe hizo canon de la reformaci
del,y sindubda suera vna cosamuyne*
cearia que esta obra saiera aluz para
prouechocomummaslleuandole Dios
de esta vida para orra mejor se perdio
con orros m uchos papees por no querer favlos a fus amigos: vno de ios qu-

No es el canto enla yglesia assi como


quiera que hasta los Concilios hazen
mencion del,afsi lo leemos en el Conci
iioLaodicenoyenelTuronensesegun
do y Toledano Quarto adondc se mue-

Icserayo.
1
El modo de cantar y el arte no fe yo Quano ft
quando comeno ni por quien,pero el yjo U une
estloqueoy tenmos pqr.estas abas decmotU
Vr^lejMi, Fa, Sol,;La, y por las vcynteno>

flra como ha de aucr cantos enlayglea


Ietras5ognos3h3l!olo Guido retin
y quales cosas se han de canrary quales:
que sue en los an os de mil y veynte y
no3algun desorden hallamos en los can
quatro3varonmuy docto y ensenado as
tos oy,yciertoe haestragado mucho
sien las diuinasletras como en las huma
porque algunasvezes, losChrisxianos
hasy enamuca5y dezir qne que Gree van mas tras la suauidad del canto gorio Primcro sueelinuentordeh mt
que rrasla etra que sccta: por lo quai
caes gran error3porque antes lauia
#6.10*4.33. fane Augustin se accusuurrnucho en sis
en la yglesia Que el mandasse que vueC
confessiones que recibia demaado de
se mas curiosidad en el es verdad y el
eyte en canto y que viendoscarrebat'uuo ecuela de canto como direnros"
adodeldeleytealgunas vezes qnisiera
luego.Vnosatribuyen el canto orde-naquitarel vsodela pcrobuekoen sirefor , do paralos cliorosa sant Gregorio Ni
maua su sentido con el exemplo de sanc
seno, otros al Papa^y otros a TurnetH
Ath anasio3el quai siendo robado deste
se:yo creo que cada vno en su nacion lo
mesmodeleyte mandauaal cantor que
iostitoyo /porque quirarles Ja hon ra en
tomasle el canto mas baxo, para que de
dubdaacadayno delios-de'coa tan bue
aqudla manera pareciendo mas rezar
m3seriama caso.
... "ic:-que ctar quitae aquel deeyte que le
' El vso de los instr uments mnim$ s{felcj0T
tray a la suauidad de la voZi,
.
tomhien deuesernuy^nt%.uoi,p0.riic S^** Jf
Muchos han notado en la verdad adi
solucion del canto en los ehorosy ya
ha muchos anos que Iuan vigesimo Se-,
gundolo reformoy hizo vnaextraua-.
gante que comiena Docta santoruro
patrum . Laqualviyoyleydedarad^
docisimamentc5por el maestro Bartolom de Qucbedo racionero de la fand:a yglesia de Toledo j y tro tiernpomaestro de capilla suy o pot la quai mue
ra hermosamentequn grande aya sidelabuso quesehaintroduzidoen el
canto de organo, y aunque este libro se

sedeuip de tomarde aky vieja quclos ^ (


- vsaua Solodl v-s;'4e l'srganosp'o^
dre dezir vna pal ab ra y es ,-. que en los
aios de seyfeientos y cincuenta y sicte
los-isltroduxo e'ppa VitiatO.La&m .
cionpareceauer venido de Grecia , se^
gun lo nota Robcrto Gaguino en su"hi*
toria'Frcesa: pero haze el vso de ellos L^>
nuy moderno en Francia : porque dize
cj entipode Ludouico Pio vinoaFra
ciavn sacerdote Gneg:o3'y que sabd
porelrey que renia aquelia habiiidad
mando que ehiziessen organes para:M

;5

Libro Quarto.

.Skzn

culto diuino,yo no se si es mas antiguo,


o menos, pcro estoy oiarauilado que
en rnuchas constitucioncs de monges
anriquissimasnohallo memoria de organos, ni cn constituciones ni ordinariosdecoros , por dondc creo que se
vsaron antiguamente poco : pcro con
fer vninstrumento queautoriza mue ho
cl ofsicio diuino, la capiila d cl surnmo
Pontifce no otienc : ni orro aigu n inftrumento . Y tambien note cn la ygle
a Cathdral de Barcelona que no e
cantacanto de organo en ca (in o todo canto llano ,y en otraque se Marna
sant Miguel , olo se can ta canto de or
gano y no canto llano,y para esto rienemuybuena renta. Y pueshemos tra
tado de laantigucdad de la muca, digamosdela curiosidadqscguardo cn!a
yglesia en tener en cl coro quien cntrnasse los cantos y como oy csgran
dignidad.
Yadxc habando en e! capirulo de
las dignidades de la ygleajj que entre
orras auia vnallamada Capiscol,o Ch
treoPrimkerio,y que este tnia cargo
de entonar los cantos en eWcoro , agota pues quieroaduerur de otra cuno *
j(dad que auaen Roma: y esquequan
do cotcno la ygleia a go^ar de tranquilidad comeno auer esceade mohachos para que allt aprendieieo a
cantar,y escogian moos de buenos in
getiosy delndas vzes; a los q u ales
trayan en las processions , y quando
'' ' elPapa clbra u'a o se cantaua mifa co
solcrnnidad : lo quai enfonces schazia
pocas vczes Despues quando se vso
el canto cn Occidentevuo ma.S'Cisnosidad , y obretodosel Papa sant Gregorio sue muy diligente en clbra r cl
culto diuino , y ordeno para que se hi~
zieslecon mas deuocon algunas cerimonias muy sancltas y dcuotas . Y assi
Iuan dacono, cn la historia de este sum
mo Pontificc diz que sant Gregorio
edisico dosaas , vna junto a sant Pe
dro, y otra acerca de sant Iuan de Le-

tra n, para qucali can taise n . Y cl mes


mo surnmo Pontifce sc hallaua pre len
te y cantaua con los mochachos , y
los amcnazaua con vn aote quando
errauan , lo quai cl hazia con mue ha au
toridad y g ra u cd ad . Y despucs que cr
buenos caotorcs y leyan bien y cran
instruydos cn las colas Ea Idusticas
eran acadosdcla cfcuela, y cran cubicularios, y tenian otro s orrcios cn la
yglesia y cn cl palacio acro,pcro cran
hijos de nobles, porque enfonces los
hijos de los principes sedauan m uc ho
a las ccrimonias Ecclcaiicas, no estauan con los oti os muihachos, mas detro dcl palacio dcl Pontice los cncna
uan y tenian vnos bancos cubiertos de
cdaadondc e fer tau an . Y si se hazian perfectos en cl cantar y cn las de
inas cosas Ecclcsiastiias dauan les orden de fubdsaconos Apostolicos, que
csgrandissimadignidad. Hasta este lugar podia el surnmo Pontifce subir los
pcro si queria liazcr los diaconos , o
prestes no sepermicia no cn las ordencspublicas , para que todo cl mundo
pudiesse tener hbcrtad dedezir su pareccr para cran dignos de estado t prebemincorc. De mancra que entonecs
era coa de g ra n autoridad el aber cari
tar 9 y tcniasc por honra, oy por nuestrospetcados tJerigosy frayles,y obi
sposricncn por cao de menos va'cr cl
cantar,y los muy dolos juzgan por co
sade poca autoridad tener buenas vozes para e ieruicio de Dios,y.saber'hazervn ofsici o con dcuoeion i quecierta
es grande U conolacion que reciben
ossielcs quando oyen vna nvissa con
buena gracia y los demas ofsiciosdiutnos.Y pues sant Gregorio Papa,y Lon
Segundo,y sant Gregorio Kiccno,y S,,
sidro y Paulo Diacono ,y el vnrable
Beda fucron cantores y sc preciaron de
cllo, tio hallo yo porq nosotros nosaffrentemos de fa ber cantarporque el refran quedize, soyscantor y tambien lo
co^nose dixo por los que abeo cl cto
Eccle-

De la Rgpublfa -Ghr-stiana,

2.5 z

cclesiaficoytnaS'porlosqueson tan ii
uianos que la voz que Dios les oy el
ingenio lo gastan en mil vanidadesy lo
curas 3 que el que. se precia de emplear
su talento en cl seruicio. de Dios no es

de choro porqu yan los"tiempcs de


ant Augustin los auia en h yglcb per
que Victor Afrioano en su perecucion ^.3.
Vvandalica h ah! a de como e:i la ciuii
dcCarthago pavfb por corona de marty

!oco:y el quelotuulere por tal fera semejanteaMicol que buraua de Datiid


queyuacantando y tanendo y aunbay
Jando delante dc arca del khorS Emperador lustiniano clPrimerosabio era

rioEugemo obispo de aquea yglda


con otramucha cierez:a,y mas d.ozcin
sants crores quedecielo redbioco
m o vn otro choro de losdoze Ap.-uo-f
es.Y en nuestro' occidenre tacbic: se u
uo por costumbre tener estos moos de
choro como par.ece por Veoando';E0rtta

y cuerdoy sabiaxaiitar ycanrau con


Jos ckrigos : y lo mesmo haza Carlo
Magno en -Frnci- , y Roberto rey d
F ra ncia leem o $,qt e iio sol 0 cta u a m as
aun compuso cantos muy principales,y
d rey don Fernando e! Primera de-Gaillay deLeon 3 eyoaa satdro de
Lo n y se sentaua ael choro entre: los
canonigosy cmttmi.cn n.uestcos.ias
viraos almuy atholicoCo.n44ey.me
na don uan Tellez -<3iron ( que ele.es
fu proprio apelido ) cantar y. y* .en las
processiones enionando los" eantos,' y
,esto le cra el rnay or contento de esta vida,y.assiacabo como vemos3y viuio co
ma todosabeys.Dire envna pal ab ra en
loor de iosPortuguefes s la veataja que
en esto nos hazen 3 dexemos su humor
que cada nacion tiene el su y o , m as es
cierto qen lo toete en cl cantar los diirinos oncios y cclebraros conmusica
y cantos creo que tienen el primer lugar en la y gesia catholica,porque alien
tc en que de su natural son deuotospre
cianse mucho. de elo y se honran cort
razon de cantar en os choro^
. Elvso de auer moos de .eboro^o-ninos tuuo origen de losmochachos que
yuan delante del Redemptor cantando
r~
susloorese dia que entro en"TT:
Hierusa
lem > y hizo esto la y glesta porqu cant
do ellosque son mas limpios de obras
y pensamientos fu esse la oracion mas
grata 3 y el pueblo leuantaTe su coraon
a o alto , acordandose que los angeles
que representan. aqiiellos .ninost estt!
bendizeadO'aDiosjy tiene olaygleia
mucha antigu.edade=.vso de los moos

nat.libv.2v.eno;S versos cnca-33n$d&s


al C.ero d Paris,- esto me parece-fjueiba
ta para lo que roca al canto.
^De los yafosfctgrcM que ut ygcfii.fmSn
\yfo antigu-amen re3p(tra el fermcl. del alsar,
. Cap. XVIIIL .
.
.
" '
S bien que pii.es h e*
utQS. rrat ado : de. la
hermosufa de k y^
glcsi y de.IasJotras
partes de elkry dds
co sas , qu e d e fi t r oi e
b az en, que-di gio-s
de- Ics.vasos que tuuo antiguamenpcpa
rael ministcsio,y que nombre 1 unicin.
yquales conofeern o s .Pri m er am ente en Patcna.
trclos vasos ministeriales que tiene la
ygleila csvno lapatenaco.n quefe cubre.el caiz,es dicha assi^porque da des-*
cubiertamentclo que tiene, lamarseas
Lentrc los Gcntilcs.Columciada tcd'u /^tI2 f>4^
Jtnonio dello, y dizeque es vsoi llanoy
redondo. Antiguamente fucron las-patenas mas grandes qie agora, porq-ne.
como todo el pu eb lo c o m u Igau a p onia- .
se en ella g ra n ctrdad de hostias, y jor
econuenia qwcfuesen grand^sipor'-.
que s.seliq uiash'; fe^cayffef^y su f
TenxaplcS'-dem
dcfc^cho's:pantMcs que..1zierbin^a;,
n as- de- 01*0 y dipl^ gxa ndissiBas^'y 0- , ":"
trospnocp5:ofedri patms-d-e'in*- '
creyb!e;'g'rardf2*^Sla:nlasiab^arrp:oe
Mfmmrlqmmmiim
de grandes.pidrasy per fav "y qj fsxx^xd
ces-

LBro ( uarto, :" ' ^


mo clbrasse vnobanco y se vi cisela
oblacon, cl c anediabolica hazia que
Cdxft
se conuirtiese en.tiento,porquc el pueblo se persuadicse que econuirtia en
sacerdoce con a g ra la sangre de nue
sa n g re, p o r que c c sto c l pu d i esse gai) a r
stroRedemptor esu Chrito ,tomo se
opinion
y siguiessen sus desatinos:por
el nombre del vaso qoeel Scnor renia
fer cosaquetraya ttopcligroel vidrio
cn fus man os que era caliz : el quai dise proncy o en cl conciiio R cm en se.
M ^
zen que esta en Valenciade Aragon , y
El canon de los apo Mles manco que
puesto ali por el papa Calixro , que suc
fuessende
oro y plata.Asst cl ccilio Rc LUa.t.
de la casa y familiade Borja . ssi vuo
mense , segun que lo referc Brucardo y (k co/u,^
tambien vasos grandes y pequenos, por
Iuo
Carnotenc,y Graciano quicre que
clmetno respecte que dixe hablando
los calizes adonde sc hade consagrar la
de la patena porqueentonees com ul gavcrdaderaangre de Chriio3se de oro
uan algunos fubveraque specic,que por
y lo mcfmola patena, y quando no pue
que me enciendan coraulgauan recida fer de oro,qucsc haga de p)ata:y por
biendo la sanca hostia y la sangre del
quelosclerigos nolodcxc de hazer por
Scnor
'dauan la sangre y el euerp
auaricia, quicre que la quarta parce de
nustro Scnor, y por estoeran necessarios vasos grandes.La yglea luego pro , los bien es que se tracn a la yglea se sa
que para eto , y canon Apotolico ay cf
iieyo de.calizcs,y ordeno de que nacrai
manda que los calizesscan de oro opla *
fucen, acoraodandoseconla|>.of>re
ta cap.ya.Muchos tros conciliosay cj n I#
za de aquel tiempo ^primera mente-fuemandanesto, como clTnburicnse.Dcf
ron.de m adera la nias lmpia que se p>
delosprimeros tiemposde los Simos
dia halJatVpcro porno-scr -limpia y ena*
ponrirceshizier dccrctodcsto ,comopparfeerrellala sanctssima'sanjgr se
vedo:-*'X)espi!cs vuo cizes devvtdrto
cta del.de'creto3y'aunq.ue a los princBsto;s:'eranj mas, jropios empe*ck.ixiiiiy pips.ppr.lamucha:pobrcza9cran los cali
zesde rnadera y de vidriodcspucs sc vc
nbjecos.aqiebrarfe.j y a gran.peligia
do por cl peligrode quebrarc^ yporq
. que:sc5.derramase.,la soncMsiraa oMa-?
coo.Ser esto afsi pare.ee porla vida del
n o se p o d ia h a z cr 1 i m pia rn cn t c el sacricio.TambienlosSumospontifcessuc
papa Zepherinoy adonde se ha ze mmo
ria-de h patena devidrio-y del caliz haron en esto largos y librales.- p or q ha
fyij!.4
blasantHieroaymoescriuiendo a Ros . zian caizcs grandisimosde oro y pla .. . . tico sobre sancidad de Exuperio obi&
ta^y lo mesmohazianlos emperadorcs
po-deThiosa^y.rapobrczay pFuualo y principcs.Auiavabs mayorcsy meno
iporque. coda su riqueza era vn-canU*
res3y ministerialcs,cn los quales consallo dC'Vimbres adoode Jleuaua aXancta
grauan los obspos y dauan de la sangre
Eochanstia a los,enferinosy vo caliz de
a los principes y emperadorcs , quando
vidrio cn que confagraua la sangre Ascomulgauan.El que cra dicho minilesi mcsmohallamos en la vidadeTanc Cc;
ral 3 seruia para todo el puebo , bien se
sario scripta por Cipriano Gallo quc.es vce que los que serui , para los obifpos
fte sanct o perlad o celebraua en su ygle
eran menores 5 como parece cn sant Ilia Arelatense con caliz de vidrio y sont
dro de Leon,adondeesta el caliz con c|
%P4m* Epiphanio cuenta devnHercgellamaconfagraua sant lidro : pero toda via es
lw34
do Marc o s que sue de los antiguos que
mayor quelos nuestrosdos tanco. Ado
comofuefe grhcchizero y nigroman
de yohe visto calizes de ctrenia da gr
tcojqueriendo seguir la costumbre de deza es enelnclyto raonasterio de Aico
la yglesia vsaua del caliz de vidrio0y co
baa9que csdc la ordcn deCistel en Pot
ceffo aquea costumbre no se v sa n
no pcqcnas y esto tenemos cn vfo.
, Losca!izc5 fonaquellos en que el

tuga,

DelRepiblica Christana*

25P

tuga/ondegradissimas copas ymuy


los Sciphos cran como barrilcs , o f raflcoos de campanillas.-porque en aquci
cos,!as hidrias como tihajas^as m tre reyno se via mucho.El poner en los cals
tas mas eran medidas que no genrode
zes letreros y fus proprios nombres, no
vasija .Tnia la yglcfia vnos braseros a
escofa nueua porque sant Remigio lo
dondeponianmucbasyeruas fcasodo
te nia puesto cn el caliz con quedezia
rif<;ras,y enceridian las para que dieha
misa y vnos versos al rededor muydebucoloral rmplo. Llamase aq>el vaso
uoeos, y entre losGentiles fehazialo
Thiroi,o AcrraenLain3qu|So mes
Bemo y Ioepho contra Apion muetra mOqvna naueziila, pero nootros la na
esto , y que se poniael nombredel que- ueziila tenemos la para el encienfo y.
loorreciaqueen ulugarse poncn las
ellos tenianla para lo q oy siruen losbra
armas. y escudo.
serospequefiOsqponcmosen'o valtre
ymu
Tenian fus vinageras que noforros de
con olores.Otro auiadicho peiuis q oy
zirnos para cchar el vino y aguasestas no
dezimosbacin de barbero,era vn genecran pequena's como las nuestras mas
ro de bacias grde>hecho dc.pl a fa, ode
grandissimas como cantaros, estas son
otramethl qal scruiade baptisterio,
dichas Amu las,su hechura era por el sue
despues para qu'ttar inconuenites se hilo grande y y ua creciendo su grandeza
zieroniaspils dpiedra y cariibiersde
hasta cl medio,de ali 3delante y ua estre
bronce como aun en Toledo la vuo, y
chandose hasta cl cuello , delasquales
oy no la ay en tiempo del rcy don luan
vasijashizo Salomon para el templo,co
esegundola vuo, porque del bronze
mo lo dize Iosepho,ochocientas. Leede la statua del Condestable donAlumos en las vidas deos pontisices Roma
rodeLunaquefehizopedaos,fehizo
ros que los emperadores embiauan gr
la pila delbaptisterio,aunque vn aucor
des prsentes dlias a la yglefia deS.Pe
nueuodize que no l.chizo sinovnodc
dro 3 por reujerencia de los Apostoles y
los pupitos aunque todaua oy permadcuoeion del sancto Padre*
necen estas bacias parapilasporqcl deOtro generode vfos auia lamados*
recho quicre ^ los principes fi ellos qui
0l4tcr.
Colatorios,eran estos comovnas cucha
ierenpuedan baptizsr fus .ijos en pi
res pequenas llcnasde agujeros muy cflas parciculares de pata* Auia tambi"n
pesos y menudespara ecrWpor ellos la
grandes lpfasy ricos candleros para
oblacion porque fueTemaslimpia5 oy
al ubar el tcp1o:estos tnia diuerfos n
algunos curiofos quando echan el agua
bres q no fabria yo en nuestroleDguajd
la roman en lapatena,para que assi liradarls If verddera propnedd porque
piamente cayga sobre el vino.
nose k clerra liechura/y fsi losdexo

Auia otro instrumento,llamado<Pudenombrar^bien se que auia entreMoi


*
gilar,quc era vn cation poco mas grues- . vna la m para qu era dicha pfraraVfoe.esi.
o que vna pluma , y aquel era para das
deriuado del faros que sirue dcdrlum
la fmgre preciofa aos ces,de la mane
bre a los nauegantes, y trs vasos uia
ra que o y lo haze el Su mmo pontce, y
que tomauan cl nombre de&K^afereS"ta m bien los ministros, assi comodiaco
qtenianrcomoaqucrvafo'^tte/etlamanoy fubdiacono, quando su Sanctidad
ua corona,porque tnia a^tfdfe hechucclebra.Auia tambien Sciphos 9 Mtrera,y elDelphno porque efe aquel pez
tas,y Htdrias:!os quales eran vafos que
fguradory efmalrado porventura.
fru ian al ministerio del altar que offreTbi tnia porfapazes estas no fors d
ctan los emperadores,y eran algunos de tan ta antiguedad porque cl dar de pa
tan estrana grandeza que eran como
fucccdioal defectode comulgar cada*
cantaros y tinajas todos de oro'y plat,-< dia^porqoe como los Hecs e la much1

Libro Quarto
dcuociocomugassen cada dia despues
resfriando fe3vik> que por la frquenta
ci fe tnia en menosreuerencia cl a~
1 crofancto sacramcmo,proucyo se q no.
comolgascn ran a menudo,y en fin pocoa poco vin o cnel esta d o queoy lo ve
mos,y por est o se vso c! darde paz en e
naldc comuni espiritual, y por esto no
dan paz al facerdote.Entalia no ay por
tapazes en losaltarcs sino es en las fcstas,y esto no para cl sacerdote mas pa
ra los minstros y pucbo. El incensario
tomo se de la ley vicja,y assi es cosa aoti
gua.Dc todosestos generosde vasos fa
grados ay algun rastro oy en la yglesia
de S.Pedro de Roma, y f alguna la pue
de imitar esladeTolcdo porq cierto cn
los dias soieries sepon aparadores riqiissiraos Uenos de aquelos antaros
y vasos grandes rodos de plata y doraclos c aborcs muy rcas , el q quisierc
saber las propriedades deios vocabos
deestos vaos lea lahistoriaPtical de
S.Damafo cn la vida de S.Syluestre 5 y
vera todps los masnbres de los q y o
hcaquiiialado 3y Anastaio Bibliothecario en la vida de S . Damafo haze
granmenci de diuersos vasos c que
se seruia el akar5y esto baste porquevegarnosalos ornamentos Eccesiasticos
que tambic fera justo que hagamosvna
breue memoria de ellos*
%Vel ^foy ctnguedci de los ornamentos pa
ra admhislrar los mnflros de U yghia en
, elltany alo demasdet cuito dihhm,
Cap. XX.
Cwcrdomq en el pri
mero li brode la repubca Heb'ca habando
del puebloJrlebreo tra
_ te de los ornameptos y
" adereos que renia los
,ff^c|dpjce^y;ini.nistros.dc aquella SynaS8a 5 '/ considerando que aquclo vinoailiarop.o/ito5haIcagoraqucdela
ipema mariera podia habar de los de

la yglesia prsente pues trato de las co


las de cila . Qui en mi rare atentamente
el ornato de la yglesia fus cerimonias
sus ornamentos , y las otras cosas que
via para administras a sin rnucha periuaon ver n a a c o noccr q u c es co fa diuina
y celcstial,y queaquello reprsenta gr
des cosos , Que coi a es ver a vn obii'po
de pontifical .? Que coa a vn sacerdote
biencompuestoy adereado ? fin du d a
prouoea a g ra n dcuocion.Defdc la pri
miriua yglcla comeo a aur ornamen
tos y celebrar con cil o s coin o fe aca de
Dionysio Areopagita cn u Eccleiasti-ca Hicrarchia , y en ric'mpo d cl g ra n
'
Constantino auia ornamentos rie o s y
preciofos de oro y seda , ass lecmos
en la vida de fant Artcmio martyr que
Iuliano Apostat a quand o dcfcruya las
ygcasqucmauay rrataua mal 3 os va
os y ornamentos fagrados , ya con
fia que fant Martin vfaua de habit o Pon
tisical 3 y oy vemos cl Pontifical de fant
Augustin en Callar. ciudad d cl reyno
de Ccrdea , y de concios facam os cl
vfode los ornamentos scrintiguo 3 por
qcel Conlio quarto Carthaginense- fy cl Machisconensc primero,, y el an^l9
Tolctano quarto difponcn que el Obi- c'ap.6m
spo tenga estola y anillo , y baculo , y
ique el sacerdote tenga est o la y el diacon o aua,y cl Bracarcnsc tercero quie
rc que el sacerdote vie de estola cchada por los dos ombros > y lo mcfmo
, leemos en el conclio primero Braca- Q4n z^
..rcne adonde quiere que el dacooo
'
vfede estola defeubierta , y que 'ca v'h
sto detodos. El papa Anaccto est k
primera epistoa a todos los Obispos
manda que Ilcucn losdiaconos ornarne
tos fagrados y los subdiaconos tara bien y para fernir al Obifpo en cl altar,
y cn otra epistoa Dcrtai del papa
Estephano primero embiada a Bilan o
tra ta de los ornamentos de la yglesia: y
el mcfmo Estephano como parece por
la historia Pontifical de S.DamafOj inH
fuyo sacerdoces y diaconos c o ri orna
men-

DelaRepubli aChr-stiana^
m en tos para el vfo quotidiano de la ygle
fia: de los quales no aui de vsar suera de
ella , lo memo leemos del papa S. Mar
cos. La dalmtica S.Syluestre la dio a los
diconos, y ansi fueron instituyndose
otros ornamentos hara llegar a loque
oy vemos.
En los principios delaygleia cierto
ama ornamctos sealados para-celebrar
tifoj, 16, como parece por las constituciones Apo
stolicas,y etos cleuian de ser de grane lie
chura , y que represe ntaen ambo rielad,
y sin duda eran ornametos seglares. Esto
esta bien claro, porque ningn ornamen
.
to vemos oy en el templo que 110 tga no
t
bre de los vestidos Gricgos,y Romanos,
y quie quisiere verlo lea los nombres de
los ornamentos que aqu porne y conocera q fon los memos. De la casulla atre
neremeyo a dczir que tuuo principio de
ios que oy llamamos capuzes Portugue
ses : los quales ya parece que fe van per
diendo , la raz que tgo para dezir esto
es, que si miraren las calulias de Francia,.
; e Italia, hallaran eme emanaron de ios ca
puzes,porq van muy tdidos por los o m
bros abaxo , y porq para alear la hostia y
cliz embaraan y no puede menear los
bracos,en acabando de dezir el facerdote Saniius , el que ayuda la mia le pone
sobre los ombros todo aquello q fe tiede
por los ombros abaxo, para que mas de
le mbaraadamente pueda hazer los sig~

nos y alear la hostia, y cliz,de manera q


como ac van nuestros Espaoles alear
los capuzes sobre el ombro para desem
barazar el brao y mano,assi lo haz co
la caulla los sacerdotes en Italia, y Fran
cia , y afsi aql alearla casulla por detras
qudo el iacerdote alca, no es cerimonia
mas necessidad para q el iacerdote haga
mas defembaraadamente los signos , y
pueda alear el cliz y hostia.Nootros he
mos'polido mas aql ornameto,y ellos ta
bien lo va poliendo cada da: pero no de
tal manera que no fe conozca que tuuo
principio ele alguna vestidura seglar y an
tigua, assi memo mirenfe ornametos an

25;

tigsy ver que voy bien guiado 3y-nc&'


quiero otro testimonio sino el q sevee
en la casulla del Arobispo don Pero G5
calez deMendoa que dexoala ygkfm
de Toledo. Muchos gneros de rname
tos hallamos en la yglesia,dire dejos que
hallare por memorias , porq guardemos
en todo el orden prometido. El primero
lera el amito que nosotros vamos que es
de lino , y echamos lo sobre 1 o s d os o m bros,y que cubra la cabcca, deste van el
aconoubdiacono,y acerclote,Ios an
tiguos llamar lo Anabolagium,o Anaboladium, que es diction Gnega,q quie
re dezir tanto como poner algo sobre il
memo el hombre, algunos diz que este
fe aya de llamar superhumerai, porque lo
ponen sobre los ombros, pero de esto ya
quedo dicho lo que era menester quando hablamos ele los ornamentos del te
stamento viejo'.
Alues vna larga camisa que se viste *Ahti
los ministros, yes de licnoyllamanla
aiua,porque es de estn ci a que feablca,
y afsi tiene nombre de ala. Va de cinta mar
que es tambin ornamento bendito.
Despus viene el orario que es lo mes EjioU*
m o que estola , porque es cierto orna
mento que ios antiguos vauan para cu
brir los ombros , aunque mas comn era
paralas mugeres , porque lo cchau pol
las espaldas y cubra vn poco la cabcca,
y caya hasta en pies por las dos partes
ygualmente : oy lo van muchas matro
nas Romanas : y principalmente cri Veroa y Brcxa. La ygleia tomo este or-

namento para el sacerdote y dicono.


El dicono vsa de la estola y orado di.stincamentc que el sacerdote , porque
el dicono pone la por encima del om
bro yzquierdo 3 y queda el derecho desembaraado para ser u ir ai sacerdote,
y aun ay texto expresto en el Concilio
Toledano quarto adonde dize estas pa- 01.3 p
labras : Vna estola o orario pertenece
solamente al dicono y ha la de llenar
en el ombro yzquierdo : por lo qual ora
y predica, la mano^derecha cuiene que
Kk
este,

oij^ oaqq ut onb srui -rpi?5u.Ti?qiuojop


oauom tuujj p ot.io|jXiu qi?op.T03i:j nS[y
sou urq opruuqf v, Lq iqoijo p -itojpd
p;djrqo5 oiod 3 t 03.10 uo iq oT3iT3iiojo.idoJ
X soiuinpoq TJ^ouiqiTp -rjoo 13 030p.io3uj
rjA op iq ct?[ojo ouioo Xo 0| souoa onb of
uoup so| sop so.iqiuo X oainqop ozuqiq
pcznJ> suuu?h?dKd vpm: uij outopciqoyo
sou uo so[ soiiomm sodiuon i?niqA op
iqp mliouiuiiuioo oi.n?J0{3[ -uonuooX
op onb so iq iT3oq op IU0UU3 o2 b 3] vqoo
sopiod sojqtuo umojuaop o op i:.no 'iqoj
X oprnjjod ou :o\pv. .iod o\ onb 00} iquo
iq8o.i op nnq oauio^ onb rpuuui 1: snj
sououi onb ou uoja op souiuo onb -jop
oa uoj SBooq
pf opiduiriu on ojpq opunib oj cuiii
xnp njo|SXiquo c qpp r (q s -03i:ipqnj
sou xuv supu?ti33 X:si?foudo op qp? opi:
oimq uuja pp [o ouooiqp X *^op.i03i?i IH
txEd b n t? u p o p r 7. 0 m 1 iqj u o jnppmij
p ofndiuuiu suui p ouooiqpqiq oj rnoif
uo o.iqqp p?uuu c X bqipiTqr3r oisjo^uoo
Xcouodofoj 00.13 onb oj oiujoui q 71: 110
sodqqosof uo so[ siqp onb optiu.iqo|03
^HOLjnUOJ UIULU?||; "G 3-}J0 O3U0UIUUO -BUT
iqnd opimpop op dmi onb so iqpoa uoo
onb sou souuqdmq sxq -ounquosoutiu
q c X sj| sXo.oa onb Xo opumib oj -uoTj
um 13 joutoo ubutoi iq xqpoi c X iq uouod
ojqoj p o5mq opjonibxX Dobunt o.no
ouoyXra ouon [o opidiinuii
vmvw\v(i
1^7 pp Font'ui so p i?q3i mqojoo m c injo
so X onj o.idmoTT lunpqjOA uij srSmuu c o
stqij ouop ucq op joj socsi?a.io3 oipp -03
uuiqof onb so oj ouipu onb uo o.qjonu
oun8uo{ optfnnm o :opi,'3uo.qpp onj oa
r.mpijj op siq srjpzuop co.iuoun?n^iauu
sojpi:dso|X sonSnur op lOjrjAOKlXSg
op sv\p c sji 0UI03 Xonunuy OLioujAj
uoo so[ ppSiuuop pmb ou]v\ p puqqy
ourjpf) nzt?q -uoiouoiu -oinbsounofy
uoj onb snq i:Xi op nnq o|qt't .Touind ."pq

'ojftdiuvff

oub^tiu irqooq op oq su op riupx lmo -|i?p


T.onv.m so.puu.dsoq; otib uo.tija op ojo
UO.T0HJ l[0pSO{ -pQOpiUOUTlKXld
'^r/
c^piU 0UT03 0\ OZTp 3U1J O-TpTJX c X UO
mu^wx odraon onb vauo\\ i?ntqduTn.n rnvjA so\

soiopi-indiug sp QiuoysBonmipp oj ou
oTpnduurfrj uo v.\ rpyA op Xcoporao3
oqni ouqojHi^ 110 v,\ op 2:uup.ioc[ X %il
oqoq uoqoc[ quo op *oq->m:p) otnrjui
aui?j o.q)onp(^ v.v.d b so[ souooiup a -)?
uoj op SKonruqrp o siouini siotnqq mj
si?.ouuiu uo [o ouonjuiui pp \rc.4\\: Sti^
o.}p ou oj ripoouoo ouij p? o s souoorup
Xcsoin?iuo>l o\p 0(0} 110 siq siqpq SDpij.io
UO piIOJ Op IM.Sbp c OUIOO 0| IT.pJOlUU A 11
ojojoop |op rdud Kirj M.[{jonp(s' '?^v|jTp
'duo op sur/oiunpi sK.no srijoj'K ou -03
unu prpuoipnu op p .11: r sof souooiup
ompsropruqrp d .10 coiopnpd ouioo rd
030.1 .iod 3tu:j OT.IO0O.I9 UO [0 O.iyiSo.I *(]T[
qjido-Z. i *n upqquio r. ojb.iy codjqo X
ruqp fq"snqLjsiummuo3*di:3- i-dr.d -if;
oq.ouui ojoiutaoiuoo r rau>}| .nnq > -tjo;
on odjiqo op sopy .iod iMuoif op uiu qo
oppp.uq3 a n: o. u oj oqwmoo onb ijuo
S0p?TJD{9X SOUOOlTp tl.JfPJA ,ip V.\ -HU|Up
oiuoo ooo.u:d uo iq a p| r 3}pp o.pmq
odjiqo onb tqp uo ono^ Wuoj p* oja Dp
siq siopmqtqi sopio souootqpqni; 3jou
v.\\vx\ c oqo oj omop .ii7.upo.T3ui oood i: d o
onbiodc03 soiuoquj :m?jrmb oi.iooo.if)
ozip d u p o,qjoo.i jd.vZ*qn; qj vri \\v.w\
odjiqo ouiqn:>i.nv; onb so oja Antn -pur
on3 sopnqnitf uo3$ouo3inpqtq si\qum
ouqop onb njuounjT.uio.Kl uoj stmpsTj
onj ojuoimuuo un ojoitioq v,\ -pumpp
ip onb uq.iquo p o,no.io.j o sipmr un onb
uuim-iorj u .mpdoj souiumjsof -yuuod
S03 3 O cSiqp OUiO) Of 1M|J.1UU 31UJ o3o.lf>
ou un p oujdu o.qjqiii.t
r u.vz p oi
op ommi(>) "Kuo o.m sontpp M id
rj uuiprSoj oj opoA opuoutoj uopodpj
onb wnuiunuin: sot, so.iXiuinu in.D wn
soqonq uo so,}p sojopoid \so.uouniiua
;q ndtd otnqtpnng opq b ii n opmu mb
unShnu ;j)onj.XiJint opwpufoj -ppinj
tonmi o SOUDUOp 00.) 0iq<qo3 ~0[03
OplU Dlb O3U0UimOW0 OJOSipJt X()
Xi inuS ojtup uo so[ scuunuutuo -opD.H
onb.Kx'soorqptj iq tmp X sotDmniipp
immoa- soft Sm\um7Ai X soiopimta c X
v\n?d stq siqptj onb tmzcq op m cso3opS X
wcc jrnorj stq so^ojd soj to.ija -mojBp

De la Repblica Christian,.
cas.Pero que es esto que ay tanta rudeza
en los ministros y perlados dlas yglesias?yaun monasterios ay que permiten
que fe pongan casullas los ubdiaconos
para licuar el fancto sacramento enlas an
das. Todo va roto y perdido, porque no
conocen lo que significan los ornamen
tos, y que coa es el ministerio de la y glc
fiarlo qual procede de poner curas y per
lados necios c insipientes en las yglesias
y monasterios , y de no estimar las cofas
en lo que fon. La casulla es dicha planeta5 fue como digo la casulla lo que oy es
el capuz . y es abierta por las dos partes,
y comimnente folian poner en ellas de
lante y detras cruces por significar que
elsaccrdotc siempre ha de uffrir persecu
ciones, ya no vsan sino cenefas.
Los pluuiales que es la capa que lleu
el preste en la procession no hallo q lian
do le vfo,ni por quien fue hallada: ella to
m o nombre del offcio aueha dehazer
elquelalleua que es echar agua bendi
ta con ella al pueblo el domingo , van la
todos los ecclesiasticos en las procession
nes y representan mucha authondad , pe
ro no hazen bien los que en el di a de coipus Christi toman el san iisimo sacra
mento con capaSyporquela capa es orna
mento comun,y por cfo ha de licuar aql
dia casulla enla procession el que haze e
ofsici , porque a el pertenece fojamente
llegar all.
r
Del palio que fe da a los Arobifpos
que tambin es ornamento de layglefia , ya trate largo en el tercero libro*
quando hablamos de la dignidad Ar
zobispal.
Ay mitra que es ornamto de los ob
pos /propriamente fue ornamento de la
cabea entre muchas naciones * afsi co
mo entre losMeonios,Egypcios,Syrios,
Phnges,Lidos, y Persas. Erala mitra vn
bonete agudo, como oy lo vemos con
dos puntas en lo alto,vsauan las mugeres
de ellas como coronas de las quales pen
dan vnas taxas , y hinchianlas de rosas*
Haze mencin Virgilio en fus Eneidos

25 6

de las mitras para las mgeres. Layglesia vfa de ellas para ornamto de los obif
pos: antiguamente todas eran ilanasy
de seda y lieno : la de fant Augustin he
Visto yo que esta en el conuento deant
Augustin de Valencia 3 y es bien llana y
pobre. Quando ay concilio no lican los
Obispos mitras preciosas : en lo de mas
pueden las labrar como qui ier^ El fum
ino pontfice va de mitra y tiara. Las mi
tras siempre fueron llenas de pedrera y
guarnecidas de oro.-es verdad que como
Ion muchas las que vfa vnasoivdevna
manera y otras de otra las dos como di
go fon de pedreria y oro : la tercera es de
damasco algn poco bordada. De esta,
vfa su sancti dad en el adiento y quaresma,faluoen la dominica tercera del ade
mento , y en la quarta de quarefma 5 que
vfa de vna de las ricas. Tiene otra mitra
que es la quarta de damasco toda borda^
da: pero no tiene ninguna piedra ni per
la-de esta vfa en los dias feriales, y a vezes en las siestas grandes , despus del
principio de la mia, porque no le canse
el peso mientras el ferm tiene otra mas
simple y llana olo de tafetn o damaco
con alguna franja o remate de oro : dla
qual va en los dias de los desuncios, y
en los dias feriales de la hebdmada san
cta* La mas principal corona de que vfa
el papa es de la tiara: la qual tiene tres
coronas vna mayor que otra, que repre
senta las tres jfartes del mundo , que fort
Asia, Europa, y Africa , de esta va enlas
mayores solemnidades quando ale de
cafa o buelue , pero no va dela en el al
tar ni en otros .ministerios. Con estalo^
coronan quando recibe el pontificado
y representa lo que Constantino dio a
fant Syluestre y como quedo dicho en
el segundo libro. Vfo la y glesta antigua
mente de vna cofa que no fe mira en
ello : que es el lleuar en las procesio
nes vanderas o pendones , Guillermo
Durantes hablando del Canon y ritus
de la yglesia que es el racional 3 haze
mencin de este ornamento > como de
Kk 2
cofa

1*1
I*
-.ibr o loarto
osa muy vsada en h yglcsia 5 y assi oy lo
ykipios en todas parrcs, principal mente
en las cofradias nenc lus pendoncs y en
ellos pintados fus patroncs 3 y cn lo alto
vna cru z o vn sancto.
SokepelH\,
El sobrepelli z qu e oy vsan en la yglc
fia varios nombres tiene: yo hallo que
anuellos se dezian antisaiamentc estolas
que era muy distincta de la que vlan los
sacerdotes para dezir mista , y assi como
qiicda dicho mi opinion cs , que cl OrarioLiol'slo meimo propriamente que la
iucstra cstola 3. pero quise alli consentir
con la opinion cornu n y vso.La estola cs
.bbrcpclliz 3 y esta se dio para habito de
los clerigos. en comun quando van cami
no y pr cl pueblo: de esto haze fc cl cou
cilio septimo gnerai que cs cl segundo
1 1 .(j. 4. ca, Niceno3 como parece cn cl Decreto ado
nuitm eri* .de estan estas palabras ccriptas. Ninguno clc aquellos que son nombrados cn cl
clero trayga y vie indcente habito o fe
andando p or la ciudad o camindo: mas
vie de as estolas , las quales son concedi
cl as a los lcrigos, dize aqui^a glo'a que
cstola es vna vestidura larga o bbrepevi o cierta capa.Si qiiiermos mo.frar
como la' estola cs cl, so hr e gc 11 i z 5 hare mo s
poc.o^.porque .tiirando la forma y hechu
ra que e dan los antiguos a la estola halkremos ler.lo que y o digo . Plutarko
en h vida de Alexand.ro dize que suc co
cdid el vr de la cstola Perica3 esto cs
del traje y de las vestidura* de aquella ge
te. Assi niemo la diosa Isis en Egypto
tnia yna ;v'eidura Ua-mada cstola : la
quai Clcqpatra rcyna de Egypto quit>
como iodizeel mefniq Plutarcho en la
vida de Marco Antonio. Era delino la
estola y muy blanca,y suhechuracraa
mariera clc dalmatica puesto que era por
los 3 ados mas cerrada: .aunque aba^o t
nia dados ciertos golpe.s a los mesmos
lados que los tienc la dalmatica 5 y sue or
namento de m u gres 5 como lo dize VIpiaup Iursconiilto.Tambiei sue la esto
la amada vestidura sacerdotal, com o pa
rece por Apuleyo cn su Metamorpho-,

scos, la verdad es que la vestidura de lien


co comeno entre osLeuitas, como. los Lh. ylnm,
que administrauan con gran cuydado y
diligencia en cl templo3 como ya queda
visto atras hablando deos ornamentos
de los Hebrcos.El vso del sobrepelhz cn
cl Conalio Braeharcnsc primerose 116- MtZ^
bray abemos que fc manda que los pal
nlas 3 no ven cn la y glcla de vestidu
ra s ecularcs quando cantaren los palmos 3 mas que niren quando los orde n
como les poncn lassobrcpellizes^dc ddce colligequeaquel Concilo quiere
que v e del habito que le dieron quando
lo ordcnaroii,y au n cl Concilo Bailien
fc hablando de la reformacion del clero
en cl coro3dize que vfen de tunicas talaresque sonropaslargasy de sobrepellizesade manera que oy lleuarcl clerigo
lu bbrepelliz al coro 3 no es cola nueua,
ni au n auia de se r le afrcntosa 3 como oy
ocsaalgunos pues es su proprio habi
to . ^.y en la yglcsia tambien capas de co
ro queloscanonigoscmunmentellcii
desde todos sanctos hasta laRcsurrecti,
y son ncgraS'Con vnas capillas grandes:
las quales son afsorradas de terciopelo
negro en algunas partes, y cn dhs auian
de traer afiorros y pielcs de animales 5 y
estas ioulas q llamamos ropas pelliceas,
y a si lo vlan cn todas las ygleias Cathe
dralcs del mundo aluo en Efpana,'y 11aman las capas de coro. En Aragon, y Ca
taluna3y Valencia trac n las capillas affor
radas de pcllcjos,y Valencia 3 y Scgorue
tierien priuilcgio que las capas sean clc
tafetan5y los arforros de arminos blcos.
Elvfo*y antiguedad destc habito csdel
tiempo de faut Augustin^y cl haze mencion delen vn sermon de Commipi vira
cicricorum5que es el.primero y.elcincue
ta y dos en el numero de los Ad eremitas, y .traese-todo entero alegado en el co ^ ^ ^
cilio.Aquisgranense : alli dize que los c
nonigos de su ygleia tomen de la cornu
nidad el yirro y la tujaica de lino3 el virro
es habito que cubdert^P la.cabea se va
estendiep^.o pc/rlois ptutros hastairercn
. v r o-

De la :Rejpublica Christian^

y rpdear el cuerpo, y llega al soejo, La ra


nica delinoes el s0.brepelli2.L0s mjes
Bepitos dizenqueS.Gregorioksdola
capa3 y quetomola capilla deJa cogulla
de S.Benito 3 quexria yo faberquando o
adonde haiar ellosqlosmonjessuyos

257

aunque fuere papa si 3 csto se enriende


quando anda publicamente que administrando en la ygka vna mesmaobligacion ticne el obispo monje a vsar dei
roquete 0 fobrepelliz que el obipo deri
go. Los obifpostienen mas ornamenros

vfaron de la capilla con lahechura yiorpia que la vemos enEfpana5o que los car
denaks ycanonigOs tomafen las capillas de la hchufa de las que trayan los
monjes Benitos. omo seav.crdadqiie
cn el monte aino ni en las demas pinturas antiguas que por Italiase yeen 5 no
'ay capilla con lal hechura.No quieroyo
nouerquestiQnSipues iSriin-ppcp? toI doslosque tienenalgunalection cono; tenque ascapas decoroson hechura d

que los eerigos por razondel ministcrio que hazen. En los feys son. yguales cS
obispo y el sacerdote que son amito , ai
ba3 cinta5 manjpulo, estola^y easulla* El
pontifce tiene mas que son las calas,
sandalias,o apatos^uniea^anillo^alma
tica,guanres, mitra,y baculo. Quienqui,
ere faber que represe.ntanjos ornamentos de la yglealeaaRabano encU&rp
de institutione ckrkorum3y aRupertp Li}.h$ii%
Abbad en cl libro de diuims oriijs.y*^
Si;

[ a;y gksia.de Sant Augustinje|^j3J:aui.V


:, dp-heho vna nvie^a>refo#aiPadel .de
ro obifpal lesdio habito religioso y deI cente3porque estas capastenian aiirigua
' rnente pieles que representauan cilicip

Durando Mmatenfe e.nel libro tereero,


de los ornamentos faeerdptalesy podra.
ver cofas muy buenas > y en vulgar nue- stro Flofanctorum en la festadetodos
anctos*
,

y mortiflcaion lkmaronfobrepelizcs a
ls tunicasdeiienO yporque ls eGhaii
; cncima,y facauan suera las capillas*
Hallainosen layglesia ptro oniamen
; tollarnado roquete es vestidura de obis

^Del yfo dclcro pctscudxy de las canMc en


1*yvlefiay dcla b'endcn dd encknfo,y del
panbendito. Cap.XXI^
?
i

po3 del quai ha de var siempre que sale


; enpubico. Auia roquetes y el vfade-r
dlos en tiempo del gran Gpnstantino:
. porq.ue leemos en.la vidade saa|-Prpthp' .
. y ladntho que vn obispo ll.amado Ekn0
' lo tnia 3 y ant Briz discipulap,sueeef';! sor de Sant Martin lleuobrasas enendi -'
; ; das sobre el roquete,como queda diebo;
per porque se dixo roquete np.lo se3 los
; Portuguefes lo llamaron roxete o aiuU 1
| porque a 3o moradodizen elles roxoy y
i conforme a la fiierca dei vocablp cre^
1 in dubda que se dixo assi , porque anti-^uamente trayan los, pbifps rppas moxadas3y comoaqUelloseveyarnasenpu
blico que la tunica blancallamanlp l'ro'.
xctc3 d efpues quando e vfo traer lpma
1
decubierto3y sobre fopanegraquedpfe
introdnzido el nombre , y esto me pairece a mi. Al monje no le es perraittide3cp
mo\o dize el Concilo Geaerai octauOi

tf^/W^S L G VN AS cosas vemos


^^S^j en la yglcfia que por nofa^cr e^ fundamento para que
ism&<&& se instituyeron , y su antigu
dad no las estimamos en tanto quanto se
ria justo : y por esto quise aunque precian irienidencias hazer mneioo de
ellas5 para que coniderando la ntiguedad de fii vfo se entienda que los padres
antiguos rio lin gran fundamento las in tituyeron.
La primera cosa que aqui se ha de tratar ha de fer del cino pafcual^cuya bcidi
cion y fplnidad es muy conocid de to
doslosfdes; Qu^adofuessefu principo
no fe halla de eicrto3aunq para mitgo q
es cofa antiquissima. La memoria mas
antiguaqhlllos autor'cses desde el pa
pa Zozimorelqualsueenlosanosdcqa
troeentos y diez y ocho. Perd yo entio que esta eosa es mas antigua > porque
Kk j
ya

yo en' Mariano Scoto } yBedahallo que


queriesdo hazer lacomputaciondelos
anosde Christo los sacauan por ciertos
cirios antiguos ': en os quaes estauapue
sto cl nuniero de los anos'de la Encarnadon, y parece que aquello terii vna ver
dad perfecta e indubitable 3 y no sabria
yo agora de^ir que cirios fuefen aqllos
ad(5cicqiiedasscn aqtiellas memris de
r>ropko -siho n los pasciiles 3 en os
qdajes oy en dia veo cri aiguls prouin-t
i puto afo al pie del 5 pero todos
hast qudado enestepto eoftos,pues es
cofadfa qlle rit^ de Zozimo ya auia
vfedl'Ciriffua yporq Gregorio Na
^ ^ilifeno eCi- elfrmon del dia ncto de
^^^^pfaiaM^ menc-on deste cirio , yVr*
mm*
&mo fokMt hymno del cirio paftit.5 -qui <tt ver eofas notables de
t,u u 166. ct^frt. e Vvaldense.E.n Espaa cofeantigua es el cirio pascua , unque no
tanto cotn lo que hemos dicho,porquc
del fc haze mencion en el Concilio quar
m Toetano en el quai se dize que repre
sehta aquella cerimonia enlayglesia^or
que lo pedian algunos qlic ignorauan el
mysterio5y dize que po|el gloriofo sacra
mmo de kResurrecrton qU aquellano
ch se epefi3y enla verdd el represen
ta la humanidad puesta en lasepukura q
pareela corao muerta a la opinion de mu
chos dudoos que entonces etattan est
Hierusalem t y despues encendido mue*
mte claridad y refulgencia con que rcsuscitoy prque fepresent tan graii my
sterio quiso la yglesia ordenarle bendieion solemne : lqua scgui dizen rde*
no S.GfcgoriOipfo yo io lo crejporq
kego que se intituyo acerimoniadei
cirio pascualselehizo bendicionssino di
xesemos quefc dexola primera bendi*
don: pero ea no ha de fer de S. Gfegorio3mas de S. Augustin Boctor, como fc
t,4.f&$a aca de la Bibiothec patrtirn.Y pues hc
mas tratado del drio pafcual no nos Iih
ra dano que digamos del infeuto del en
cender las lamparas y candelas en laygle
ia que cierto cs vno de los ornamentos

grandes que la hermofean , y que pone


deuocin alpueblo.
" Digo <pues que en los exnones' Apo*stolicos se manda'quefe'ofrezcaazey te
para las lampars ,y que aya cera para cl
nlinisterio diuino ,y de muchos concilios se acael vso de la cera para el altar,
y que de los bienes de la yglesia fc saque
para las Iuminarias de ella3 y que cl que
quifcfe edifcar ygleia por su deuocio
entre las eofas que auia de prouccrera
de azeytc y cera: y dondc no que no se 1c
permittieleel edisicio, qui quisierc ver
esto lea os concilios Aurelianenfe Bracarense primero y scgdo,y cncl Aquifgranense , y au n en la Epistola segda de
fant Clmente embiada a Sanctiago el CiA
rnenor haze memoria de que ha de auer
Iuminarias eh la yglesia , y el papa Agathon dexo para gato de las Iuminarias
de a yglesia de a'ncta Maria al pesebre
dos mil y iento y fefcntasueldos:y la sic
sta dela purificacion mando celebrar Iustiniano coafolemnidad que oy vemof
como lo dize Nizephoro* En fn la anti- tib.u. il
guedad de las Iuminarias en la yglesia c$
cosa antiquissima 3 y si se clbrasse alg
lacramento sin can dela sria grauc peccado, y merece por los facros canoncs ca
stigo , y punicion , como parece por la
Dcrtai de Gregorio. Crco cierto que
al principio el vo de las candelas y um 10.
inarias cn la yglesia, sue porque como se
eclebraua aecondidas por las persecudones, y nada haze clla a escuras , quifo
quea.congregaci delos sielcs estuuief
ede maera que todos fc viccn > y afsi
proueyeron que vuiesc Iuminarias, y lo
que entonecs se hizo por necefsidad, des
pufcsquedo por ornamento.
'Tbi tiene de muy antiguo la yglesia
cl nciso, y os oiores aromaticos, porq
propriamente son para cl culto diuino.
En los canoncs Apostolicos fernando q
entre las eofas quefc han de ofrrcfccr cs
encienfo, y Sant Dionysio en su Ecclesia
stca Hierarchia 5y Sant Cypriano en el
sermon de Stella &magisdizc, que en
aucr

De la Repblica Ghristianai."
aiier aquellos reyes ostrecido enciel re
presentaban que era Dios, y que aquella
materia era para el diuino culto. Consta
tino Magno dio a S. Nicolas obispo de
Mirrea vn muy rico eeensario para que
encensasse en el altar de donde se vee ser
bien antiguo el vio del encielo enja ygie
fa. Antiguamente auiavnos braseros pe
1 queos y muy labrados,enlos quales va
an los ministros dla yglea echar mil
chas yernas olorosas s y otras cofas arom ticas para q todo el tplo oliefle bien
y el pueblo se mouiee a mas deuoci3y
cierto en la vieja ley vuo gr cuy dado en
estojporquc no creo que vuo olor fuaue5
y bueno q no fe ossreciefe a Dios , y assi

>, S.

auia muchos encsarios y braseros para


cjue el fantuario estuuiee muy odorife
ro5 q era figura de la oracin: la qual hite
le mucho en la presencia del Seor 3 afsi
leemos enel Apocalypis que los angeles
cstauanoffreciendo humo precilo que
cra oraciones,yel Pfalmista dize. Asi va
ya mi oracin encaminada a ti seor como el encienfo fuaue sube delante detu

presencia. Y de tanta deuocion es el vio


del encienfo en la yglcsia que tiene bendicion propria,como lo vemos el sbado
fancto , y ene! pontifical y particular be
dicion,de la qual vfan los obispos, y nun
ca fe echa encienfo en la missa , ni en los
otros officios que no vaya bendito con
"estas palabras. De aquel fea bendito en
cuyo nombre se quema cjue en la lengua
Latina tiene estas palabras cierta gracia,
Tan bendito
Elpanbenditoenlayglesiatambies
lib^.ciy. muy anticuo, porque Bruchardo en el li
cap^>
{y0 de fus Decretos dize hablado de los
Decretos de Pi I.que vfo del pan bendi
to en la yglesia,y mando que del pan que
fe offrece elay glefia,o del que escura o
preste tiene puesto en vn vaso limpio q
es en ale un cestao o fuente de algn me
tal (depucs de bendito) fe reparta al pue
blo acabada la missa,y que fe de solamen
tcalosquenoestanaparejadosparareci
birla comuiiion3yaunponeallilabedi
cion que fin duda es cofa de mucha auto

2^8

ridad , porque por lo menos ha mas de

mil y quatrocientos y diez acis.Ei mesmo Bruchardo en el mesmo libro dize q Cap.p.;
en el concilio Matisconense se haze men Cap.^ol
cion del pan' bendito , (y di ze verdad) y
manda que todos los domingos y Meta's
fe distribuya al pueblo, y nohaziendofe
seala pena3y cab'go,y en el exordio del
ccilio Flortino leemos estas palabras,
Enlamas cercana dominica del ccilio
celebraron doze sacerdotes Griegos por
mandado del seor Emperador adde se
hallo el Marques con fus ciudadanos , y
el patriarcha le dio con fu mano derecha
del pan bendito segn la costbre de los
Griegos3no suela primera session en Fio
s
rencia sino en Ferrara,y poresso nombra
all al Marques q aun no eran duques los
feorqs de aquella ciudad entonces.Y a:
en la missa Griega de S.Chryostomo ha
llamos memoria del pan bdito, y como
fe daua al pueblo : lo qual declara Nicolao Bicafla enfu libro de sacrificio^ Gui apt ^
llermo Durando en fu racional dlos di Lik^c.^f,
uinos orificios, pero a del testimonio de Ub.uat.
S. Augustin parece que ya fe vfaua en la
yglefia este pan bdito,que fe daua a los
Catechumenos , y que era bendito con
oracin particular,)' que le hazian al didio pan la seal de la cruz, y le poni los
sacerdotes las manos encima,y que aunque aquel no era clcuerpo de nuestro Re
demptor toda via era mas fancto que el
otro del que nos mantenrnosle manera que el vfo del pan bendito que oy vk
mosimiramoscomolayglesialodades
de tiempo tan antiguo estimaramos lo
mas de lo que oy lo reuerenciamos. Tienefe por cofa aucriguada que en la primitiua yglesiafe vfo que el p bendito fe
diesse a los Catechumenos,porque ellos
fe entr steci de que no los comiilgaTen.
como a los otros Christianos, pero vien
do ella que el que no es baptizado no es
capaz de tan alto sacramento , porque el
baptifmo es puerta dlos dems lcrame
tos ? por no desconsolar a los que fe apa-r
rejauan para el baptifmo ordeno este p
Kk 4
anct

Libro

fancta que es mas que el pan comn qu


cornernos,y muy menor que el de la fan
cta hostia , comlo dize S* Augustin eii ,
el lugar alegado. La causa porque oy se
1 administra en la ygleia este pan sancto*es porqu como fe resfriaste la deuocioii
enJa ygkfi del comulgar cada da: pro-*
uty qu n fuee tii frquente el fanct sacilimtoa los seglares, y assife.piX}
uey qu comugasen las fiestas y domingssy despus eayeiido fe esta fancta
y religiosa, costumbre Ce reduxo a que el
pueblo comulgarte las tres pascuas del :
ao ,;y,tambien esto fe, cayo ; en fin vi
nosa Ib que oy vemos,,, y porque ya no fe
comigau r|>0jaliHeite. orctenarp los

uarto
bien porque hablando con hombres do
los no me ha abido dar luz de cofa tan
particular
^ Del yso del agua bendita en layglefa :y de
otm bendiciones que feha^ejobre muchm
\ctn6l\u.
cofis por donde fon dich$ Ja
Cap, X' XI L

L vfo del agua bendita en la jgM ,en


yglefia no es ta moderno co ta
1110 algunos lo hazen, : porq
vnos le dan antigedad des
de Alexandro II L y otros
desde Innocencio tambin Tercero, Y
a'fsi cada vno dize lo que le parece. Yo al
gun tiempo porfi en esto con hombres
fanctos padres:e yfdel pan bedito, del
quftoman ios; Ghnstinos el domin go
de mucha authoridad , y dixe mi razn:
pero no fuy creydo hasta que lo di por es
no mas , y por los otros das fe dala paz
cripto. Cola aueri guada es , q el vio del.
que. esto es dicho comulgar pirtiudmcagua bendita tuno u principio desde los
. te. Comunmente llenan la paz y el pan
lalos Apostles , prueuae esto ser afsi
' bendito. juntamente , y los Christianos
por la tradicin Apostlica que ant Ce tib.<< e.^
deuotos no comen bocado hasta que to
mente trae de las constituciones dlos JLibXc.tf.
man aquel pan, y no fe tiene por cofa fea
comerle en la y gleia , porque lo. toman
san tos Apostles adonde dize , que al
tiempo de baptizar fea bendita primero
como por espiritual comunin, bendizc
chigua. Y en otra parte en nombre del.
lo el clrigo antes del Euangelio y cha
le agua b edita encima. Ay hecha memo- ' Apstol S. Mattheo dize estas palabras.
. ria del pan bendito en diuerfos authores
El obispo bendiga el agua, y el azeyte, y
y ha obrado nestro seor muchos mila
fino estuuierc presente el obiipo haga
gros por el , como fe lee en la vida del
este ofsicio el preste estando acompaa
Simo. o. 3. Abbad Pachomio escripta porMctaphra
do del dicono : y diga esta oracin , la
fd, vj^y ftes, y en la de $* Elphego Arobipo de
quai no ay para que poner aqui. De don
n. i.f0.^62 >. Conturbel,y en la de Anstrigilo Arobi
de fe faca bien lian mete que el a gua bey 670*
spo de Viturica. Y estoy muy marauilladita tu 11 o fu or ge desde los sanlos Apo
do,como ya fe va cayendo esta ancta tra
stolcs. Despus el papa Alexandro Pri- ^;
dicion, y feria muy bien que fe remedias
mero , que fue el eptimo fumino Pon- t^u,ewti
fe y se mandasse renouai" principalmente
tificc en la Epstola embiada a los Or~ foUys
calas ciudades y pueblos grandes adon
tliodoxos habla muy largo dla agua
de de todo punto.esta cay da. De otro ge
bendita , y trae muchos exemplos del
ero de pan bendito hallo yo hecha men
prouecho de esta agua fancta, losqtiacion en Paulino Nolano en vna epstola ' les declaran bien las oraciones de esta
embiada a Alipio difeipulo de Sant Au bendicin , que fui duda fe sacaron de
gtistin'en el fin . la qual tambin fe halla
la mefma Epstola Decretal . Y quien
tQ 2
,^ entre las obras ele fant Augustin. Yen
mirare las pal abras de aquel decreto ha
y 3 6, ** 3 ' c^a Por saludes le embia vn pan bendito
llara que no fe muestra all el ummo po que yo no lo he leydo en otro lugar, y
tifice inuentor sino a manera de perla
por esto no quiero hablar dello,y tamdo vniuerl que quiere que fe guarde
o

De la Repblica Christian^
lo que por ventura no estaua introduzido generalmente en la yglesia. Estos te
stimonios me parece a mi que basta pa
ra prueua dla antigedad del aguaben
dita,mas con todo eso ay otros exemplos , y testimonios de como esta fanda
agua es muy mas antigua que los tiem
pos dlos papas Alexandro Tercero , y
Cap. 4.
Inocencio Tercero. El concilio NaneTornos, de
los corte sol. thenfe manda que al tiempo que vno en
ferm are el cura vaya a la cafa del enfer
s69'
mo , y esparza del agua bendita por to
dos los rincones de la piea adde el en
fermo esta,y diga la Antiphona, Asper
ges &c.y el Pfalmo Exurgat Deus, &c/
Este concilio fue muchos aos antes del
pap Alexandro Tercero. Allde de esto
tenemos dos xemplos notables de la
agua bendita 5 de tanta antigedad que
manifiestamente prueuail queerael vfo
suyo desde los primeros tiempos que co
Tom,tAuu meno l Christiana religion , el vno to
ca Epiphanio contra los hereges Ebio nitas,y dize que vn Iofepho ludio auien
do fe conuertido a la fe de nuestro Seor
determino edificar vna yglesia por fu
deuocion,y auido armado ciertos hor
Juos perfi nos de cal, los ludios, pesando es de ver
gum laygle que fe nuiltiplicsse la Christiana reli
fia siempre. gion hizieron con encantamientos,y he
chizerias que no tuuiefefuerala lum
bre en aquellas piedras, ni en lalea3 los
obreros quando vinieron a pegar fuego'
a la cal no quiso prender en la lea, y ma
rauillados echaron sarmientos , y otras
leas fecas,y faciles para q el fuego pren
dieste, y tampoco fe encendieron. Que
daron muy marauilldos de esto aque
llos hombres,y no cay en que yua aque
Uo,cnfin prouaron otra vezdenueuo a
encender fu fuego, y no haziendo tpoco nada e fueron al fancto Varo Iofepho
y contaron le lo que passaa.El cayendo
en la cuenta tom vn vaso de agua,y bed'iziendola ,y nombrando sobre ella el
nombre de nuestro seor IeuChristo di
xo.En el nombre de lefus Nazareno 3 al
qual crucificar mis padres 3 y estos que

aqui estan,fea hecha virtud en esta agua,


para reprouacion de qualesquer encan
taciones,y mgicas artes que aqui ha he
dio ests , para que de esta manera haga,
fu fHci el fuego
w *.para que
j. fe *prflcione
la obra . Y assi tomando de la agua la eparzioporlos hornos de la cal, y luego
sbitamente comeno el fuego a arder,
quedar marauillados todos de ta mam fiesto milagro . Otro explo tenemos en Lib.f.c. 21;
Theodoreto, y en Casiodoro 3 el vno ei ^;9f 3i;
fu historia Ecclefiastica , y el otro en l
Tripartita . Estos auctores cuentan q eu
tiempo de Theodosio el grande Marce
llo obispo d Apamea quiso derribar vn, ;
tplo de Inpiter3 y ponindolo por obra .
llamo muchos hombres para que Ioder '
ribafen pero no pudieron jamas quitar
vna piedra ni vna madera , despus bus- ,
cando fe medios, y diligencias paralo. .,
derribar , vno dio en que toda la obra fe
apoyafe3y fe tomaste con cuetos , y que .
debaxo contraminaseri los cimientos, .
para que assi pegando fuego alas vigas
diefen con todo en tierra , pero aquella :
industria humana no vali cofa alguna,
porq el Demonio estauaen el edificio, y .
hazia con fu poder que el fuego no vfaf
fe de fu naturaleza^! obispo oraua cont
unamente 5 y viendo tales cofas hizo de
nueuo oracin, y tomovri vaso de agua , .
y bendixo lo, y mando a vn Dicono va ron de mucho.zelo llamado Equicio , q .
fuefe al templo , y que exorcizaste todo ;
aquel lugar, y luego pusiesse fuego, el
Dicono luego hizo lo que fu obispo le
mando,y encomendo a echar agua be
dita, el Demonio huyo no pudiedo fui
frir la virtud del agua, antes para mayor
manifestacin del milagro , el fuego c
aproiiecha de la misma agua bendita , q
ardia como az'cyte porque eii poniendo
fuego ardio,y cayo d edificio.Estos dos
exempiosfon muy antiguos, y assi con
funden la opinion de los que haz'cn tan
moderna la agua bendita. Adon Trcucrienfe en la vida de 5. Lloren tc,dizc que
este fancto martyr baptizo a Romano o
Kk j
agua

'"

Libro Quarto
agua bedita,y Lipomano en sus scholias
dize que esta agua era lamcfma.de que
nosotros vamos en la yglesia. En la vida
de los dos Mchanos discpulos de luic
Antonio Abbad Paladio obispo de Capadociahaze mencin del agua bendita
con sal. Y Simen Metaphrastes en la vi
da de Parthemio obispo; Y lun Dico
no en la vida de sant Gregorio dize que
;
vsauan del agua bendita co sal que es c~
./,mj2, ^orme a 1 que oy vsa la sancta yglesia.Be
de fu Insto- da habla de esto como cosa muy vsada,y
ra ecclcsu- otros miiauthores de grade authoridad.
fti:a.
Lelos tomos de Lypomano,y de Lau
rendo Su rio, y veranse infinitos excplos
en este proposito. El agua que tenian los
ludios que fe llamaua de la Lustracion o
purificacin no era de lamesma suer a
que la nuestra hdita, porque aquella no
daa gracia y la nuestra si : porque no ay
duda fino que a aquella humildad y rene
renda con que la recibo se me da algu
na gracia , y se me perdona los peccados
veniales , y la gracia no fe me da por vir
tud del agua bendita 3 como si fucile sa-
craiiKintomas por ladeuocion conque
la recibo 3 aquella otra icruia para alimpiarlos de ciertas irregularidades e inimundicias,y esto baste para lo tocante al
agua bendita que no creo desagradara al
lector lo que aqui le ha dicho. .
Bendiciones
Otra bendicin tiene la ancta yglesia
mas bodas, que es pralos que fe cafan. Esta ordeno
segn fe tiene por cierto elpapaEuarih) , pero otros affirraan que no fue el el
primero mas Soter que fue algunos aos
adelante. La causa de aucrfe ordenado
bendiciones pralos nouios fue para re
medio de las hechizerias y diablicos
encantamientos^ maldades que inuentan hombres y malas mugeres para que
los tales casados na tengan hijos 5 ni go~
zen del fructo de bendicin Y afsi fe ha
continuado hasta nuestros tiempos. El
C40.13.
Concilio Carthaginenfe manda con ri
gor que los nouios reciban las bendicio
nes de mano del sacerdote , y aun quiere
que por reuerencia de ellas permanezca

en virginidad aquella noche primera q


succde immediatamente a las tales ben
diciones. Tambin tiene la y gleia ben
dicin para la cama de los nueuamente
velados para que bendito todo no fe ha
ga cofa que no fea en feruicio de Di os,y
loque fe engendrare en la cama matri
monia! sea todo bendito y snelo, creo
q ue-la fa n ta m adre y gle si a h i z o esto , y
lo de las bendiciones: por lo que leemos
en Tobas que quando Raguel cafo a fu
hija Sarra con Tobias el moo , fueron C**7*yX *
benditos al tiempo que les di er las ma
nos,}' quando fueron a dormir, como co
sta del libro suyo.
La bendicin de los Inicuos tambin Benjc ,
eseoa antigua , y afsi hallamos memo- u%hmm$.
riaenlosmifalcs antiguos de ella,la can
fa de auer bendicin para los Inicuos
; '
fue esta ,* como la yglesia prohibi con
mucho rigor que en Quarefma no fe co- '
man buenos ni cofa de leche, quando ve
nia la Pascua de flores auia muchos h le
nos guardados, y como fruta nueua los
Ghristianos coman los , y los clrigos
los bendezian i y lo melmo fe guardaua
con las cofas de leche > y por, esto llama
mos ala Pascua de Rsurrection Pascua
de hueuos por el vfo de comerlos el pucblo,mas en comn que enel otro tiempo
del ao.
Ay bendicin de los fructos inicuos Bendicio de
como fon de hauas, y vuas,y otras frutas los menos
que comemos , las quales fe Ueuauan des fw$M
de el tiempo de los san tos Apostles a
cafa de los prestes, y ellos las bendezian,
como parece por los caones Apostli
cos. Y este canon refiere el papa Eutichia Cm. 4,*
no eferiuiendo a lun obispo de Seuilla,
y a los dems obispos de la prouincia Be EP*ft'1'
tica. Y en las constituciones Apostlicas ^ucm'
fe hazc mencin de estas frutas en gene- lC.U
ral: las quales fe dau como en primicias
a los ministros sanctos y fe offreci a nue
stro Seor.
Bendicin auia del olio fancto en tiem Bendicin
po de los Apostles , como parece por la del a\eyte>
tradicin Apostolica,y despus por fuec^.
. . cession--"

De la Republica Ciristiana,.

260

eessionse coEsertiohstosriemposd
fant Augustin 3 como parceporla ciudaddl5ios;TenlvidadlosdosMa~

giosos no es cosniieua ni moderna mas Lk%.t$o.


de rauy antiguo h venido de mano en foutaiis
mano a loque oy vemos3 yn dudalos *%$xVn

chariosieemos q como l fuesse trayo-mn-d ellosrvtnino cridemoniado


el tomo del azeyt bndito , y vngido

p adres S. Augustin, y S. Beniro ysaron


*
bendezir los hbitosque ehauana fus qminjpt
monges. De las, cintas noay que cnteri ra anmam
der5p orque ncta Melana matrona Ro- h Ubnmr.
mana5dolacintabendita quetrayace- Bendicio de
nidaa vna mugecque estaa con los dp- ^iS8Se

lo 3 y echando le gua bndita le sano3 y


lo- dio- a- su padre 3 y ssi tenems ofros
mucHos exemplbs en dierss bistriasi
El bdzir todas estas cosas 3 y principal
mente las que vsaOs.para corner > de la
Doctrina de fant Pablo > tenemos el vs
porque el dize en la Epistola primera &
Timotheo^quetoda enatura de Dios es
buena , y nadase ha de desechardeo 4
se recibe con hazimiento de gracias , lo
quai el dize porque algunos queri que
no se auia de corner de todo . Y assi to~
das las cosas que comen como criaturas de Dios dadas para el mantenimien
to del hombre son buenas ,yno han de
r descchadas supersticiosamente.
Bendmm
Hallo en la y glea otras bendiciones
t accmzf. particulares assi como la de la ceniza , el
Miercoles de la primera semanade Qua
rcsma3dizen que sue institucion de Sant
Gregorioj es mas antigua 3 otio^noio;
hallo ni he podido hallar auctor que me;
saque de semejte du da , yo por mas afq
ja la tnia pero quede se aqui hafa.qu^
haliemosmas antiguedad queesta,|ia>|
gun otro auctor autentico.
Tambi ay memoriaen la yglea de
las gargantillas de cera 3 el dia de S. Blas
obispOj y ponen se en las gargatas de los
enfermos 3 porque es abogado el fancto
Obispo 5 y martyr de os que suelen tener ensermedades en acjullas partes y y
AEcio medico antiguo 3 y que apostato
de la fe haze menci de esta costumbre.
En estas palabrassComoStBiasjViese
sanado a vno que se le metio vn espi na
cn la garganta qued dps h coMbre que eencomenduan a cl 3 y dezian
4 assi como Chfisto sali del sepulchro,
y lonas dela Ballena * saliesse a espina,
y salia.
El bendezir habitos , y cintas de rcli-

lores del parto,y cinendosllucgo pario 3 y estuuo buena l prendj y diz


alli que aquella cinta le dio vn snctd v
ron 3 que mirada la familiardad q tuud
esta sancta muger c Alipio obipo Th
gaftense discipuloj y companero de fant
Augustin la cinta era la que oy traen los
Frayles Augustinos, porque como parete pot. historia conuer con este fano obipo muchs dis3 y tuuo particularfmiiridd cr dos monasteriosq
to,
en Thagat ai e vno de religiosos5en foi'74l\
ci quai viuian ocheha Frayles3 y en el de
las monjas 5 ui cient y treynt virgines 3 y de aqui continudmnte en esta
orden se vso dar ls Cintas benditas para
paros de mu gres , y par reprmir afu
ria^ 4; los cndemnidos, y para ibrar x
los necessitads de otros pgrsy trabajos;HllamOs assi mesmo el vs de las
k|tas bdits eh la vida del Abad Tho Smo. u
dorojcripta pr Georgio preste. Le- M?*?'
mos que vn Dicono principal llamad
Sergi coi tiiuife vna hermana caa
da3y no tuuiese hijosllcuoasu cunado,
y heriin a los pies del fancto varon ? y
pidiole ehcaresddamente que rogase 2
Dios pr elos para que tuuiessen rrcto
de bendicion^ y el con mucha humildad
les cino snds cintas benditas 5 y hueltosensu casa se hizo prenadala muger,
y a los nueue mess pario vn nino 3 y en
efamesma historia lemos quels raugeres quando se veyan esterils y uan ai
ancto Abbad Theodoro^y el bndezia
cintas5y dauas las3 y hazise prenadas.
Y el mesmo que escriuio su historia cuc
ta de si que su padre no teni iijs >y vino c humildad al fancto Abbad > y que
beE

Libro juarto
nio quando vendar a los rdigos dcl
padre sant Francisco^ sus cordoncs ben-,
ditos 5 y los Aug'ustinos' lus cintas , y no
tiencn raz > pcrquca virrud no cita cri
a cuerda ni en el cucro, mas en las pala bras sanctasque se dizen en la bendicio,
en la quai es llarnado Di os, y cambial
losanctos , para que por ruego de ellos
la magestad diuma los bcdiga.Elo
pues vilo dmos fin al capi
tule^ al libro.

bendixo sendascintas para supadre, y


madre , y que con aquclla bendicicnic
ocron us padrcs muy consolados 3 y en
ronces sue d engcndrado, y ddpues que
tuuocdadlolleuaron lus padres al san(51 o Abbad5y quedo hecho monge.Ero
cslo quchallode las bendiciones de la
yglesia5y no tengo por de conciencias fa
nas a los que no reuerencian las colas q
ion bndizidas por los ministres de la
ygiefu, A alguaos hc yilto Iiazer ccar-

N.

L
G

A
R

T S

A.

Argumente del quinto Libro.


T 1 E> *R

necesiddd efld nuejra RepuUicd de otras cofas importdmipm/J

pdrdmueftrd defugouierno3y dsi en este quinto librose trden todds dquellas que U
pueden hermofedr3y_Aquise trata de comose celehrdUdn3y_ celehrdn losJdcroJanBos
concihosy las diffrencias de ellos3como cdnomz^tn lossdnlos3 como es cosdantiquis
jimd ceebrdr Idsfiefias de lossdntlos 3y comose hdzdn las trajldaones de loscuer
posgloriosos qudndo losjtdfjdudn de >nd pdrtc d otrd})dlldrdse dqui ehJo.Skld Ro
merids3y de Ids efiaciones3/dbrdn qudndo comenco el\so deldyundr en Idyglefid ,y
como edfiigdUd ella Ips peccddospublicos 3y qudndo co?nendron las processiones,
idmhienfe trdta dqui de ld dnnguedad de Us niucrsidddes Chrifiidnas3y de los ihros que tien e por cdnonicos ldyglesa,y qudndo comenedron dse hdzr hbrerids de
libros Qdtholicos>yfdgrddos. Hdremos menaon de los bofintales 3y loospedar losperegrinos3y dfeld cosumbre dntigudde redimir cdptmos, Tdmbien pide ejld obrd que
trdtemos del origen de lasheregia-s^y del cdfligo quese da d los hereges 3 y pdrdfin
del libro porne muchdifclds de Chrifiidnos que con duer recihid ldse3y baptismo
tienendmerfiserrores,
5p Del modo, y antiguedad 3y emmonm pArct
celebrar los conclios HeHles con otrds co~
o
fat alpropoftto. Capit-.L
|a^^ Osa sue bien ordenada , y
guidpor el S.piritu fanmM :cto <uc lti.PS a
Wl0%f% fe jUitasseii los perlados de
^f*-s-~~s.1&=. tla- f-sahcta
i- rtH 'ranAvU
madre \Tij\p\->
yglesia rein
con
voltad de] SumOPtifce Rom'ano5y su
clentimicnto^

.'
breS) y abus'qsuelenintroduzir seppr
tipo, y para prou'eer de nueuas leyes^y
remedos :para q la yglesia de Dios- este
sipre bien 'gernada3 y nosotros q fo
ra os fus hijos viua'mos conforme a fus
estabecimitos3y determinacines 3 y II
los principes hazen detierhp os a tipos
sus cortes5 y dieas?y cgrgaciones3 y
las de mges, y clerigos us capitulos p a
ra q mejprfe eserae la yida q professa,,
con mejor tirulo, y obligacon clea
vcle-

Libro Qjiinto
yglesia vniuera hazcresto 3 y assi desde
tiempo de los sanctos Apostoles vuo e^
gregaciones entre cil o s que sellamaron
concilios para rratar de las coas tocan
tes a la Christiana reli gion que entonces
iiiin era nueua Assi leemos en los Actos
Cd*is*
<k los Apostoks3 que corao naciefe con '
tienda sobre las cerimonias de laley vie
ja queriendo algunos que fucen vnas
con las de la nueua:fucro llamados a Hie
rusalcm los Apostolcs,y los demas3 y tra
taron alli de lo que se auia de hazcr5y todoel pucblo Christiano cstuuo aladeterminacion de aquellos que estauan c
gregados en vno alsisticndo con ellos cl
Hspiritu sancto*
JVo ay conci
Es pues de saber que e concilio conMoadodem gregado p or determinacion ciel suminO
*y njent<- pontifce 3y asitiendo elouslegados:
mkniQ del es c\ Verdadero5y adonde no concurre el
[ttmmo fti- confentiniento del papa noscllama c1' *

cilio nias conciliabulo : y no assiste alli


Dios no cl demonio 3 y assi hallamos al
gtios concilios condenados por laygle
a pcrUto 3 assi como ei Ariminene , y
e eguiWo Epheino, y cl Bailiene de~
cieque Eigcno Quarto mando que cesale,y assi de otros.Alos principios de
spues de muertos os sanctos Apostoles
no podiaiv los pontifces Romanos cl
brai' concilios ni, hazer llamamienros de
perlaclos aunque auia muchos por cl m
do 3 por quanto los Empcradores era Ge
tilcs y pereguian la yglesia 3 y no auia rc
raedio de poclere hazer hala muy adel
te qtnndo vino el Emperador Constantino, que entonces la yglea comeno a
mariera de vn veranoaorecery resplan
decer en todas las cos por todas partes
y assi en su tiempo celebro concilio g
nerai como lu ego dire. Es verekid que au
que no podian ios su mrnos ponticcs co
gregar t u chos perlaclos toda via ellos y
de su consencimiento en algunas prouin
ciashazian concilios prouinciales. Assi
leemos que en tiempo del papasant Vi
ctor se celebraron algunos concilios en
Pdestina sobre la razon del celebrarla

pascua de Rsurrection;, que segun parcce vuo grandes controtieras por aquel
tiempo iobre este oegocio , y lo memo
leemos que acaccio en tiempo de Fabia
no que se celebro en Rom a concilio , en
e quai se hallaron secnta padres3y j unto
se para destruy r la hercgia Nouatiana 3 y
en tiempo de sant Cornelio Ieemosque
sant Cypriano celebro otro en la ci u d ad
de Carthago : y confrmado in Trullo,
que es adonde se clbra uan los concis
lios Constantinopolitanos. En tiempo
de Dionyio papa celebraron en Antiochia otro contra Paulo Samotcno 5 y
Marccllino congrego otro en la ci u d ad
de Sinuesa : por quanto con el te m or de
la muerte puso encicnso alos idolos 3 y
conciendo su peccado junto ciento y
ochenta obispos y consco su culpa y pi
dio p c ni tend a. Y en tiempo de Marcello
sticccsor de Marccllino celebro otro
concilio Ancirano, y es aprouaclo por la
yglea En fin en tiempo de Melchiades
vuo otro Ncocesarienc,y assi vuo otro s
p orque canon Apostolico tenemos ex~ Cd//.i8.
preb que manda cclebrr concilio dos
vezes en el an o , y cl papa Anacleto en
vna epistola Dcrtai muestra el vb de
congregar se concilios. Y Tcrtuliano co
tra los herejes, Pchos inuestra la costumbre de clbrai" sc concilios prouin
cialcs en itiedio de las perecuciones , y
del Concilio Nccno y Antiocheno c
prueuacomo era costumbre muy vada
esta.
Vcnclo Constantino y leuantandose Printtrcorih heregia de Arrio (de la quai y de las fTiml
demas hablaremos cneapkulo particulu
lar; le congrego el concilio pnmero ge- c<ina6.
neral , al quai concurrieron obispos de
todas las partes del mtmdo 5 y el numero
de ellos sue rrezientos y diez y oeho 0 y
porque el papa sant Syluestre no p u do
asistir en cl peronal mente : embio tres
legados quefueron Oo obifpo de Cor
doua en nuestra Espana, y Victor y Vi n~
cencio prestes Romanos. Aqui mostro
Consttino Magno cnteramte fer Chri
stiano:

De la Repblica ChristianaJ
, stiano,porque proueyo con mano libe
ral a rodos los obispos de todo lo necessario,y los hro, y dio todo el fauor que
seledeuiaa la yglesia Romana. Deay
adelte como las cofas dla yglesia fucsen prosperas cada diaauia ccilios pro
uinciales, y quando eran neceTarioslos
generales no aui a inconucniqte alguno

z6z

no rigiedo la yglesia S.Syluestre,y impe


rando el gr Constantinos congregse
para destruyrla heregia Arriana , halla
ron se trezientos,y diez , y ocho padres
En medio de este concilio General ,y el
segundo seg he podido coligir por mis
libros fe celebraron dicz,y siete prouincales, y Romanos algunos que elpapa
juntaua con los comprouinaales obis
pos , que fe hallauan a mano para tratar
cofas particulares que depreco tenan
necesidad de remedio. El segundo con- %,coctlh Ce
cilio General fue primero Constantino neral,

para celebrarlos.
El capitulo Sancta Romana Eccksia
Cdufa porqlos (uittro seala quatro Concilios mas principaprimeros con les,y piensan algunos que por esto los de
cilios Gene mas generales no ion de ygual auctoripolitano, rigiendo la yglesia el papa St
rales [on tm dad,la causa porque el papa Gelasio ncelebrados. bro aquellos por mas principales fue,
Damaso,y imperando Theodosio cl ma
y
or , celebrle por respecto de desiruyr
porque hasta iu tiempo no fe au i an cele
la
heregia de Maccdono, hallaron se en
brado otros,que si hallara otros genera
el ciento , y cincucta perlados , y hizieles todos los pusiera. De manera que no
ron fe otros particulares Concilios ha~
a y porque dezir que aquellos quatro tie
sta el tercero que fuero en numero quin
nel primer lugar como fea verdad que
ze.El tercero es elEpheino,en el qual fe %.cm.Gemcolas ta arduas, y dificultosas fe ha trata
hallaron dozientos padres, trato fe en el ut
do en los q fe celebraron despus como
de los errores de Ncstorio, y de Pelaen aquellos quatro . Quien quisiere ver
gio,regia y gleia entonces el papa Ce
TomoA.dc esto lea aPhocio patriarcha Constantilestino Primero , estuuier por Legados
los eonc.fo,\ nopolitano , en la' Epstola embiadaal
dla san cta Sede Apostlica Cyrilio Ale
Emperador Michael de los siete ccilios
xandrino,y Archadio obispo, imperaua
generales que antiguamente fe celebra
ala sazn Theodosio el Iunior,elqual
Tomo. 3. de ron, y a Pfeilo que eferiuio en versos los
pufo
gran diligencia en que fe celebrasosconc.fot. siete ccilios Generales, y al cocilio An
fe este concilio. Vu o onze concilios par
glicano,y Beda en fu historia Ecclesiasti
ticlares por estos tiempos. Al Epheino
Tomo, i . de ca , y en la Episiola de Mansueto obispo
succedio el Chalcedonenfe , en tiempo
los c&nc sol. de Milan,cmbiada al Emperador de C
del papa St Leo Primero , jto fe por la ^ccncGestantinopla ,y el Concilio VI. General.
heregia de Eutiches, fuero Legados pa- mt&L
Y el papa Gregorio Primero dizema.4.M7*
ra este cocilio Pafcasio,y Luccncioobis
Tomo. 2. de rauillasdelos concilios vniuerfalcs co
pos
, y Bonifacio preste, imperaua Mar
los conc. foi mo parece en el rcgistro,y pox el mefmo
ciano,
yjuntaro fe feyseientos y treynta
grado,y auctoridad van todos aquellos
obispos. Este fue cl quarto de los mayo
Sef.io,
que fon dichos vniuerfales adonde el pa
Lib. 1. e>if. pa assiste , o fus Legados, cuya auctori
res que la yglesia recibe en el Decreto, y
24.
es porque hasta entonces no fe auian ce
dad n o es mas de la que el papa es sea
lebrado otros Generales,y veyntxyy clos
Tomo. t. de la, y ii algo fuera de aquello hizieren no
particulares otros fe celebraron de i de c!
los conc, sol. vale nada,como lo nota el papa Len en
cuarto hasta el quinto. El quinto GeneGms
laepistolaembiada a Mximo , obispo
771ral fue el fegu ndoConstantinopoitano-, 5
de Antiochia.
hallaron fe ciento , y sesenta Obiipos en
Quinze Concilios hallo mas famosos
e,ngicndo la yglesia, el papa Vgilio , y
en layglesia,y que fe pueden llamar Geimperado Iustiniano el Mayor,prcidio
j. cocilio Ge nerales,por auer concurrido a ellos toda
en el Menas ' Patriarcha , de la mefma
la ChriUan1dad,El primero fue el Nicemral.

. . Libro tjjjarto
yglca con auriioridad d cl pontifce,halamos ccilios prouinciales hasta clex
-, to gnerai en numero trcynta y vno. El
s, rn n- fcxtoconcilio gnerai suc el terecro Co
nctah b hntinopolitano,juntaronse dozitos y

.
j

oehenca y nueuc p cria do s y ceiebrose c


tra los herejes Monotciitas , presidieron
en nombre del summo pontitceThcodo
ro y Gcorgio prces,y Iuan diacono,im
peraua Consttino quarto , vuo ocho co
cilios pronincialcs hasta otro general.El
septimo concilio gnerai uc el egundo
Niccnojialli rons. 3 5 o.obispos, rcgia a
la azon la yglca Adriano I. y prcidic-

ron en cl Pe dro preste Romano, y Pedro


monjc3impcrauan Constatino V I.o por
mejor dezir , Irne su madre bla, doze
concilios prouinciales hallo cn cl medio
tX'oncl ge~ de otro concilio gnerai. El Octauo coa
mml
ciio gnerai sue cl quarto Constantinopolitano,hallaronc cn cl trezientos obis
posjcclebroc ctePhocio hcreje,rcgia
la yglca Adriano I.cmbio por lus lega
dos a Donato obis po ttotiei^fc y a Estephano obispo E^rcpcsinp,y a Marino dia
cono,era emperador Qirtos Terecro, ? o
j G raojporqiie y a fxuest tiepo se auia
paado.laUla imprial a Oeckente.Mu
chos concilios vtopaiticulaares^que aiui
que en algunos se hall aron ; os sumroos
Pohuflces no concurrieron vniuerlme
. te a eilos tocloslos obpos, y suer o veyn
S>Xnci.ge~ tey eys. El noueno concilia' gnerai se
ncraL
ceebro en tiempocle nnocencio Terce
xq en .Ro.ma-3 queellam concilio Lteranen se, assiUo a l el memo lu mmo po
cc,hallaronsc en el dos patriarchagetenta Metropoli:anos,quatrocietos obis
pos, priofes. de ygleas y iponasterios
ochocietos,y los legados delos mas prin
cipes Chri stianos , no hallo mas que dos
concilios particularcs hasta el concilio
Lugdunc.crimp#eraua entonces Fredcrio Concilio co ^egun^,0El decinio concilio gnerai
zencrah * ^uc c^ Eugdune.nse: no hallo quantos per
lados se liallaron ncl,predio Gregorio
decmo que rcgia la yglca , a la zon
imperaua Conrado Quarto,aunquc tam

bien Hcnrico , pucsto que ya lo auia depucsto cl pontiticc porius dcatinos3 h alo que hasta cl Viencnsc vuo tres conci-
|
lios particulares. El vndecimo concilio u>Cosf*/ \
gnerai sue en Vicna de 'raocia predio &rtml*
en cl Gemerc V. i mperaua Carolo quar
to, hallo vn concilio Pi lano Iblamctc ha
sta cl Constancicnc. El duodccmo ge~ nXmich
neral suc cl Contaiicicnc,qi!e tue fmo gtncuL
ssimo porJa ciirxia q c acabo aJlbpre
dio al principio In Vi gc imo tercio des
pues tue enado Marti no (Juinto, cl quai
confirnio ci ccilio.El ciccmo tercio tue 1;. Conlh
cl Bailicnc3conuocolo Eugcnio Quar- gwml
to, mando que ccslac y que los legados
no paacn adelantc, no lo quiscron ha
zer , y por clo vuo de nucuo cistna , y el
papa pa ci concilio a Bolonia, al cabo
le acabo en Flprcncia, y assi yo no tengo
entendido que el Baicne lea vno , y cl
Florentino otro , imperauan a la saz Al
berto 1 L Frcderco 1 1 1. Ya no se vsauan
concilios: prouinciles,porque andauan
las coas.dc la yglca muy rclaxadas y co
trabajo.l clccimoquarto concilio tue el
Lateranenc I L cn tiempo de lulio I Lee
lebrofepara refbrmar la y glcsia,prcldio
el.mesmo pontifcc , y concluyole Lon
X. imperaua Maximiliano por andar las
coas eccleiasticas algo remis, comen
aron a reformar los obpos fus ygleas
y celcbraron concilios proumciaks,assi
hallamos quatro dellos. El vltimo conci
lio gnerai que heinos vilo co nuestros
ojos esel Tridentino 5 que es cn numero

^.Conch
mul.

1 ^.Conlh
zcm^*

de los vniuerales X Vcelcbroe en tieni.


po de Paulo Terero, y turojos tiempos
de luli^Tcrccro Marcello Scgundo^au .
lo Quarto , y Pio Quarto. , cs.qual le dio
anto y loable fn,imperaron Carlos V.
y su hermano }';ernando 5 que cra rcy de
Vngria y Boemia , vuo entre mdias del
concilio Tridentino algunos prou in ci a
les,a.si como el A!igullano,Trcueriensc
Colonienle,y Maguntino , otro s concilios prouinciales vuo que creo que andan notados con fus anos y tiempos cn
nuestras Ccnturias, quien quierc fer cu
riob

De la RepMC'Chrftini.

rioso de - concilies h'aJlara alii lo que


mal a eue. ma de 'si- y no sue oadtonsrbahu
' - * uador de la -auctoridad pontifical , este
Diucrfosio
Es de sabcr que comunmente lamapapapor susmalasmanas fuedepuesto
^le fo;;- mos eoncilios a los gnrales, per rpor
mefmos
VUl los
JVJ l.
. * ... Romans > y criarn a
orro obipo lamado Ion5que se nombien los nombratiSyndos- -est-no"
broSyudre,pero turo -pocoy fuerefi"'
ay mas diffrencia de quelbs Griegos
toydoBenedicto porstis parcialesy ami
liamanalas talcs congregaciones Sygs:ms eomo uessc de nmoviy banodos9y oosetros eoncilios , Ay Sy no
xoy temiendoen su propria concienca
dos gnrales y provinciales y bispaq aui otravez de fer de puesto dcttrM
es. El Synodo gnera! es aquel que
no de concetme con vn Arcediano de
es eonuoeado por breues dei siitnmo
sant lu an de Letran qucra h ombre rPontifce' acuyaautoridad espra jun
co y poderoso en Roraa5y tratodretar concilia : ay otros'quc el papajunnuncar el poncifkado ( y 'egim ls mai
ta de presto para trcar negocios que
lo hizo cpn'Symonia)tecibiend-iriu-idea dilacion se figuiria inconueniente:
cha cantidad de dinero , aunque no
y clbra las con los Obispos -comp.rotardo mucho a se arrepentir jCfi fia el
uinciales:, y avezescoa los. Cardena-^
Arcediano vsto que auia reonneiadolesy-periados que se hall a o eri'Rta,BenCdicto , comeno con el fauor y
queaunque no son gcneralcsson de la
ay u da de-nauchos Romanos a lamarroesma authoridad que os gnrales:
se Papa 3 y norabrose 'Gregorio -sexte'
orque vna mesma authoridad los con
S as la dd P.pa.Elcondlio Pro
y dizen que aunque sue ntruso nizo
tacialese qciuntLlPrimado,o At
obras de buen Pontihce . fcn fi.y*
41 como sc vso antguamenauia tres Papas , cl Beneoictp porqoe
recio tener de derecho j y el Syketre
y Cafthago haziai eoncilios de todos
aunque tnia poco auor-toda via prc~
los Obispos y Arobisposdesus distri
sumiade conseruaro que auia adque-
is . 0tra manera hallanis d eonci
rido . El Clmente tambien qufo; t^.
lios -, o Synodos quaies son los que ha~
nerfuertey no dexar ld qe auia coftfeen-ios obispos eh fus Dioceiscon fus
dignidadesy clero : est o suele hazerse pradoydemaneraque estandolacosaaf
Cmlksco rdinariamente.-
porqie niogunospoda- tener ya d^
g^iopo!"
Dexado apart elo ay ora cosa5qic
recho alpontfcado ?5 d;cnemigos se
tt$petdo- corn o dxe ai prteipo de eH cspmQ hzfa eampaictmyfametoi -h'v&
mya - foloaque es ccilio gnerai que el um fidura de Chrif ctS'Oii ela piidieP
Rio Ptifce Romano conuoea de su au
se rom perse ,'y coneeraron se dsr iiathoridadjy con tod ebhallodos con
nera^q ckdayno-iiiJiereeh Roraapa1clios conuoeados y coogregados- por
cio-pfisicay autoridad de Papa 3 y re-?
los Eroperadres Romanos; a los quapartier los -P triasefados y renias Ecieshado cost'urnbreconaoear concis
ckiaicas^y el vno rfioranajunto la
lio ai tiempo que k y'gkia tienePonti , yglesia de-santPdroy otr cabefan
ices ntrubsy no verdaderosr . Taes
cta Maria3y ei Benedi&o ene palaco de
sant Iuan de Letran * -Esta diuinsue
sonaquellos dos Gonciliosceebrads
muy cscandalosa en la yglesia, y ent-ecicl vno en tiempo de Henrico. ILque fe
diendo este mal S el Em-perador Henri
ce'Jebmefl Rorna > el otroen Gorilcia
co Tercero qne era muy buen Christ
en. nem po d e Sy gismu n d o, Tu u o prin no3vin a Rorna muy poderoso c pre
-cipto-el Romano de esta maneras -Benepoftode dar orden en que tey^kfa
dictoJXtueummo BqRcq que dlo
L 1
tuukso
.

tuuese vn pastorvcrdadcro,y porqfue


informadodc hbrcs doctos que esto
no fepodia remediar /o concilio, hizo

scismato y prturbador de la paz'Eccleastica, criaron de coin u n conen-.


timiento de todo cl conciiio , al Or-

llamamiento de todos los perlados de


denal Oton Colons a y fcllamo MarItaliay deos mas de la Chritiandad, y
tin o Quinto ,y .aseiboluio arcgirscla
estanio en Roma,hccha entera y plcna
yglesiapor Punrisicc verdadero por lu.
BiTm pHede fia insormacion,sc hallo q no auia su m- v buenadiligencia de! Emperador : y no
tl Papa re- mo Pontifcecnlayglcsia :por quanto
Htmciar.
se prouo auerrenunciado Bcnedic~to,y
afsi de comun confentimiento de todoslos perlados se hallo quedeuianser
depuestos todo los tres que pretendi
er pont ifces,y fer eiegido otro de nue
uo,atento a la renunciacion que Bencdilo hizodesu voitad y espontanca
mente, y a los otros de meriros y nulida
des que en todaslas tres clectionesauia
interuenido:esta reolurion se puso en
cecto,y fueron condenados los tres q
seljamauan Papas j y priuados y cchados de la tierra, y por nominacion del
Synodo con fauor del Empcrador suc
eiegido por summo Ponticc vn perlado Ait man obispo Bambergenfe, y suc
llamadoClmeate.ILyassice(To lascif
ma^potentpnees-:: aqueboluio.dcnu
uodentro depoco tiempo 3 puesto que
la succession de Clmente sue adlante

1
,
!;

porque cl Emperador hiziesse lamamientode perlados y conuoeasse conc


iio 5 por esso sedize que cl Emperador puede llamar a Concilio, porque
no halugar esso enniognna parte, alu o en taies casos como este : en el
quai se haze j un ta para tratar delacabea y miembros por entcudcrc que
ay peligro , como manitestamcnrc ie
vuo estas dos vczcs,y por esto se pufo rcmedio , y juntos los perlados no
se entremetieron los mpradors en
kgir umraos Ppntificcs inoen.dr
Iu.garseguro y quicio para que padieffentratar de lasco.fas de la y gSea quic>
taylibrcmente*
7rajw%
De quanto a quanto tiempo se ayarc "j0 Pmu
dclia,zerlos concilos gnrales, cn cl ^ma
concilio Costanicnse se determoo* ^9^a
que de diez en diez a nos fc celcbrassen*
Aunque para cl Basilienfe se dcrta

y aqulla es la linea de los sura mos Pon


que fuesse al quinto an o defpucs del
tifice s . Mas ao p o r e so el Emperador
Costanicnse , y el que despuesse ecle
eprigrego concilio , mas busco cl reme
brasse fuesse a los etc asos3 dspues de sersi9At,
dioparalapazdclaygleia.
acabado cl Basiienfc . Y en el concilio
Afsi mesmo en tiempo del EmperaBasilienfe sc determino que cada aio ,
.
dorSigismundovuo otra scisma r enia
celebrassen los ObisposSynoBos obi..
quai concurrieron tres fummosPontispales5 y los Arobifpos con , fus suces iconuieneafaber, GregorioXIL
fraganeos los prouinciaIcs3 por lom
y, Bndicte XIII, y Ioan XX III. y
nos de tres en tres anosja verdd es
porque auia gran inquietucj en Ia yglcque . antiguamentequando auia neceft
fia vniuerfal y sc seguian grandes ecansidad se hazianlosconcilios gnrales
dalps, y gran abuso cn las costbres Ecy no se tenia cucora con sesudar tiemdesiasticasjtratoconlosotros Pontif- , po, porque en quanto lareformacion
ces el dicho Emperador Sigifmundo, q
de laj costumbres cadadia auia Conse juntasse concilio gnerai ,y al llamacilios prouinciales adonde se trataua
miento suyo vinieron muchos perladlias 5 y tambien que en aquel tierados de toda la Christiandad a la ciudad
po todas las ocis tenian mas perfede Cpnstancia 5 adonde renunciando el
ction, y algunos dcfcuydos auia sc
regio y eljoan , y dando todo el
remediauan faci mente , porque cada
ccilio al Benedicto dezimotercio^ppr
ano auia Concilios.proinculcs^ o de
uos

De la RepMcGli'riflan.
das en dos, y avezesen eano y*
zes se -juntauan conctlio'assi mt
ci papa Lcon Primero et la epistl
AnastasiaobispodeThesalonicai Yrt
tesiomandoe! concilio Niceno3y des-
pues se renouo en elconclto Forouie
concilios.
se:o luliensey cn el Aqaifgfanense. En
Tom.z'j, tiempodeLudouico Pio, se m ado que
Cap. Au
el vno se clbrasse por la quaresma s y
Cdp.zo.
el otro en el otoro . Despues en los con
Can.iz.
Cap. 6.

cios fexro y septiroo gnrales se prouey orque cada aio vuiee concilio pro
uincial5y dello ay expressosCanones en
muchoS'Ctt'ncilioSjomopareceeh el
Antiocheno , y en el Carrhaginense
Terceroy Aurelianense Quinto S y el
Tledffo XII. y el Lateranense . En
iempo de Innoccncio Tercero se manda lomesrao,y micho anres o mandaton los.Can.oncs Apostlicos.Hall s
~
i mesm vna epistoa dcrtai deOrmis
cla a ios:obisposdeEspaia;en que rnan
da que cadaaio celcbren concilios pro
uinciales 3 esto no se guarda aunqtie
sria bien que se frequentassen los con
ciHos provinciales para reformaci de
.
p
' i- i:
..
agunascosas que cada dia naceo

2 64

se j unsa no-pucda-n hases-moestia aios


conciliantes, porque comunmentre todos los Concilios generesse haircc-.'
kbrado para dcstruyr hercgiaS; Despues destosiemprcse busca en la ci udad ad on de ha de hazerse el Concilio
vna piea capaz y grande: en la quai no Lugtry 4"
ha deauer mas que vna puerta : y en la fiem Pam
cabeadelasaa hade-estarvn estrado *ddcQmi
grande y alto , para el su mm o Pontifi- i0& ce ricamente adercedo: con dos sillas
para los dos diaconos Gardenales que*
assistencori'elj el vool mno derecha yel otro a aysquie'rd , nohad
auerenaquel estrado orra algunasiila,
saluo sinpesta prsente el Emperador,
cmoloe]uuo Sigismtmdoenel Con
stanciensc'v o si assrstiesse el rcy de la
tierra mefma que por estar el papa cn
su reyno se le haze raayojplionfa , os de
mas reyes si fueren dos5 han de estas des

grandes c:on"'IodemaS' que


' i- -pertenedl'pfopofita^c
da agora tostrar com^ jtlnfn ch*
que crmwiasentrrf s ^ienesti^en
voto,y qi'e'ord-en ay m loi assientos;E

pues de los dos di'enbs -Crdehies


con sisc&ados i l- fefma que se* va
dar 1 os 4 os* Gatdfi'lfc$ ,; dep u es- {W
nense dg 'm as a trs d'a'ik del -fea^
pa , quacro filla parais *amchas
\n* rraa
seassiemaa-DO
los
quales
se assicntanpor estaantigue
esta antigue
dad , segun la determinacion ckl con
cilio Laieranense , celcbradoen tiem-'
po de Innocendo Tercio.:
"
El 'Constantinop'dltnd'" la mano
derecba y^ layzquierda' Cl Alexandrie
no,aia datcha &\ Antioc'he:ooS a la yz
quierda el .fiero'fo lymi tan * Despues
ponense "orros asskntos-para lospcr*
lados en corriun con pafos arrirnados
a las parede y con (us alhombras:, y
al cabacon que cierracon-coda la pbet
t
" ta- de -assiencos ay 'otrps' mas baxds"y
de mett"S- :aboridM''|>iraios' que o .
son,- Ay _ tch'o en aqireltefala vn aht
muy rico - ad ond e jjr- 'crw-z : y sonct

toc'dc cl faticto co'ocii 5 el Principe


cuy esl'hze scguro,yponc su gu'ar*
da para- que- librcmentcr-puedan trta-r
de las ,cdss!; tocantes^ -a-'la-:. yglefa- to-

ra que Mmm:l&%mzMomb
y o;memoga lolJtas: pesladi^i
Pero sin- afsistiere el,%mm&Po'ntift*
ce , sus'iegados tcrrai'-kticsm'so'r*

ersa -Sy qWlos hereges contra qiii

fj en los sientos qte' esta dichafsdlfo

^De hmxnerctque fegtetrdaenel clbrerhs


ConciliosgneY(iles3cqmofe afsknmni que*
. ns tknpi yotjCon otr^cofas - muy curio*
fasulpYopfitQ. Capi II. f
Mos tratao d^iofigfh'de
los'Co-nciMo'sgenerals$c|'i!
' les faern mas -samoss"' y

que o ha d tner la sila dcl papa ninguno delJLas,rnas sentados en yguaics


bancos esta n debaxo del dpsel . Ticnen

toque al cociio Los q tienenderecho


;
y votoenteramtcdepuesdel ummo 0 .
Ptifcc3q es cl moderador de todas las ^m h

su cnentade criar osficialesparael con


cilio vnos que tengan cargo de proponec o que se ha decratar5otrps que esc ri
uan los obispps que vieneo,y qualesfal
taron :y queexaminen la facultad que
traenlosembaxadoresde fus principes
y senoresy elloslo han de ddir ai Ccilio.Prouee se de guarda y capitanias
queguardneMiigar del Concilio 3tie~
leospsProttionotariosque escriu todas las cosas que enel Concilio passan,
y lo que sedecertainaj.y lasmesmaseinbaxadsy.ios'saiupsc.dutosque se cm
bian a los hereges para que puedan veniry comparecer eguramete. Pcro esto
no Io dan cnpublicohastaquc este examinado por algunos perlados, que cl Pa
pa3o os legados senalan3porq no se digavna cosapor otra3nivna metira por
vcrdadiSacadoslos Patrirchas y Car r
denaes todoslospcrladostseafsintan
segUn fueon pr^ra.oudosa las .dgnl?
dadesiporque desta raancra se quit mu
choS;ino^ue^ij^te$ 9 Los Atobispo$
guardaa d n^esrao orden qup los quatp Patriarcha.? , En ej concilio han de
< tener mas principal lgar p.Qr rcspeco
de q despues dej; su mm P Ptifce ellos
tienel mayprpsoycarga dela ygesia
los demas Patrirchas y primados3segu
suanuguedacjh de preeedende mane
ra que tg masantiguolugar q los Ar
obispos.DespuesdcJosQbisppsy Ab
bades se assientanlos oradoje%p emba '
saiores^y tras eilpS los gnrales de las
orcenes3segun que.ya tiene sus assientiOs. diputadqsjuego se asienfcan los de
U rota y otrp$; auchos offipiales de la
^glefa*Suel Asiir a losgocUios aigu
Utp^principes- seglares y mm% hbres
'c^ta : fzmihMMQQB&l ..cuerpo
deltoeilio^y n^fa alU es. paraprnar c
ftjo^eUos
f*5- istformados M
^stfes patfsllaTO'*. mas; Dp hn de dac
lllsVpMtfe^
mp
I

cpfasjson los cardenaesy todas los obi


spos,todos los de mas assteo alii para <M 02
proponcr^o para arguyr o para rcponder y aiuorizaraquel lugariA estosper
lados ya nbrados scies tomajurarnto
^ t rata ra cn-quto-en i sucre todas las
cosas dcl concilio con gran zelo de la
Christiana religion. En los ccilios Co
tciency Balienicguardar gran or. \
d en cn cl tratar deos ncgocios,porquc
de qutro naciones q se juntar , q ion,
3alcalana3Francea,panoLi;)yGcrria
;
nica , cadavnadcstas naciones renia lu
conistorioa partc^y cncHasauiasn as (lente que hablaua en la publica sesso
por su nacion,y assi proponase vna co
a cn cl Concilio la quai m u y ventilada
dosy trcsvczcsporlo mcnos3apar taira
se los perlados de cada naci y cn aque
lloquc conuenian veniaala publica cs
sion>y su asistentc dezia cl veto por su
nadon en esta forma *En cl nombre de
la Sancttssima Trinidad, Padrc Hijo,
y Spirjt.u anco y yo concuyo cn cita
sentencia y este es mi voto en esto que
aqui e ha propuesto . Es verd ad que
anriguamenre y despucs en ocres Concilios hem os visto que quand o votanan
los perlados con ola esta palabra, P lacet , sirmauan 3 o subscriuian y Ileuauan vn libro misal y tocando en cl lo
besauan comp quien juraua" que quelp cra en >qs y en su concihcialo
que sentia . Quando se ha :.de, proniinciary pubhcar. la primera session dcl CemrtpH.
ncilio 9quant;pa lo p^ijrpcr ayiirian ^ \Q ^
tr.es dias y: publicanse iudulgencias y.sc dtenait*
perdonsa y eldia senalado dqh pu-, en udd sf
blicaciomfalc el summo Pontifice con hu
\ mas solertxne pontifical assapesmp
MPrps perladosvan con ?fi% e#pa? .y
mitras llanasy;atrandoe9{pfp1essioni
en el lugar del* cpn,iliojO ;cl Papa,o ynq
delps legados. quando ci no assiste * p
m.0.t &h$# grande' iz,c,m sa . des

'
'
,Spn

DelaRepublica Chnstana:
Spiritu sancto , y scnrandose todos en
fus propros afsicntos,el Papa ya que es
dicha la mia se vistc de pontincal , y lo
me s< n o hazen todos los perlados sino vi
nieron en ia procession y calando rodos con gran lencio euanraseel daco
no que dixoel euangelio en Ja misac
\ dalmacicajydzedemanera que todos o oyan5Orad.Y todos los Obispos
se prostran cn rerra , sauo cl summo

7.6$

publica la session es f visto confirmas


la el Papa; porquesoo loque ei diere
poraprouado terna fuera y la demas
no,porque el cnio empre sue roenor que el Papa 3aunqu sobre eftovuo
algun tiempoharras contiendas 5 em~
peroloquesehadeteneresque el surn
tao Pontisice es sobre cl Conciio y
solo aquello terna fuera y fer determinacion de la ygea que cl aprooa-

Pontirce,o cl legado que tiene delante


rey nomas.
de si vn fimyY recuela lacabea5he
El modode entrar en cl Conciio es- Cerewonk
cha oracion leuarasc el Papa , o legado
criueantlfdoro, como pareceen los tomo te edo los demas prostrados y dize vna
concilios generaIcs,y alcabo del conci- ttaaiosic,
oracion paraaquel tipo diputadj.Aca
lio Saegostadiense y reduzido a bre- 7 o. i
bada dize el memo diacono en voz al
uespalabrasesesto . Que venida lafn- ^H''^?4
ta.Leuanraos,y luego se leuancan , y los
ana quando sc ha de entrar cn la yglecnrores comienan a canrar vnrepon
a> oalaadondcsehande congregar
b:y acabado bueiue el diacono y dize,
los perlados primera sc ha de te
Orac13v prostransecorooalprincipk^y
ner cuydado q no ayarnasde vna puer
auiendo hechoesto, dize que se ieuanta por dondehan de -entrar.,- y aif los
t,y el Pontifce dize otra oracion y bdel Conciio. Enrrados los perlados se
dize el conciio : y dize sobre el ciertas
handesenrat* porsuantigucdad3y Juepreces,y can ra n la ledaniaja quai acaba
golos presbyteros y diaconps> y cilos
da el diacono canrael Euge]iq,el.qua
faa-de fer ecogidos y senalados 3 y
acabado ei Papa haze vna platicaalxo
hitd entrar legos , como son etnbacilio en que les persuade a todos que se
xadores}o otras perionas a quien perte
iiagan deercros y canones para vttlidad
neceel estt alli , assientarsse cn sus provniuerlal,y luego eantan el hymno del
prioslugares : y d legado 3 o Pontirkea
Spiritu ancto,y acabado dize la oraci
o quien prerde aludaa toda la congre*
de la rlesta del Spintu sancto . Y el dia*
gaco cerradaslaspuertas s y dize vna
con o dize en ai ta voz los Deeretos que
oracion sobre todos :y luego entra el
han de serrecibidos, y.rodos dizen dessubdiscona con su cruz y aeolitos
de cl Papahala cl vltirao en senal que
con candelas encendidas,y otro que
los dan por buenos y fanctos- Placet 3 o
leua vn encensano y detras el diaco
no n placet,quando noconuienen. Y he
no y dize el euangelio desanroan que
cho esto llaman los notarios pubiicos
comiena- Cum effet serodieilo vna
dela/ilaapostolicay tomanos por pu
sabbatorum & fores esient clause . Aca
blico instrumento , y escriptos y rmabado cl Euangelio dizen cierras orados llcuan los al Papa5y el bendize los y
cionesy preces , os Espaiolesen fus
ponc debaxo su confrmaciony bula, y
Concilios en Jugar del Euangelio el
sca loscon el sello apoftolco . Sino
diacono dezia en voz alta.Orad todos
esta e Pontifce en el ccliortodo aque
Y luego se prorauan assi Obispos collo hazen los legados^ sauo ei da-.r.a
mo presbyteros* Dizen se despucs los
bullay aprouaciost : porq aquelo no
psalmos penitenciales y otras oraciose hazehata que despues todo el conci
nesras quaies acabadas tracn se en preJio se coclnye, y eando en su cooOstosencia del que prside los Ca nones de
liodalabula y sello : mas quando se
lossanctospadres,y las cosas c| se orde-

Libro Quinto.
narpne.stloSG'oncilospafsados, y all
fe ke algo dcllos,assi como el fymbolo
y algunas reglas de la fe que contienen
Jos Concilios generales . Y entonces el
presdete haze. sermon mostrado a que
fe juntan alli y que se pretende, y assi fe
asienraupor fu orden, y omicfian el
ConciOjO por mejor dezir fe abre Y
esto fe ha de hazer por tres das arreo,
mas aun] no fe trate en aquel riepo de
lo que pretenden reciben peticiones , y
algunas acusaciones para que despus
deembaraadaraere fe celebre la prime
rafesion.El quarto dia corra a celebrar
Concilio el Presidente vestido de pontifical y delante del vandoscruzesy el
va en medio dcllas,y delante el dico
no con fus aclitos^ dize fe el Euangclio que dize<Dixit efus Simon i Pe tro,
si peccauerit. Y de alli adelante feproce
de el concilioihasla acabar.
. No pueden los perlados falirsc.de la
ciudad dde fe celebra el Concilio , in
licencia^ lian de firmar primero Jo rque
all fe ordeno y ha de ser ley dos los C
nones que fe ordenaron > y persuadir
que fe guarden,y haze fe otra processif
y predica se3 y alli fe trata del san to fin
que ha tenido elsancto Concilio, des
pus dtze vnoen nombre de los que prc
iiden Padres reuercndifsimos > tcneys
por bien que a loor del omnipotente
, Dios fea dado fin fanco y loable al sari
cto Occumenico Concilio , y que fe pi
al faniifsimo Papa
r la confirmacin.
da
Entonces responden todos, quesea mu
cho 60 buen hora y con la bendicin de
Dios.Y buclue el presidente y dizc^dcP
pues que sean hechas gracias a Dios
.Padres reuercndifsimos yremonos en
paz.^y luego vn perlado dize en alta voz;
que ruegen por el Papa3por el E m perador,por los reyes, y principes Christianos,y todos Jo hazen afsi* y luego fe pu
blicavna descomunin 3 mandado que
ningn perlado salga del Concilio fin
frmar5y con esto se acaba . En algunos
concilios he ley do que fe ealaua el lu

gar5y ao y da del venturo Concilio


para que todos cstuuicien aparejados/j
1 o s I la m as e n . L o s A b l> ad c s n GeneraJes de las ordenes, aunque van a concU
Jio3no tienen voto para decretar , pero
i,eonuhiuo3porque como ay coas q
fe han de disputar y auenguarlavcrdad
remiten fe a personas doctas , y entresi
votase sobre lo que les parece , mas no
votan, para cofa de determinacin de la
yglciia . Bien le yo qnc en el Concilio
octano Toledano firmaron Abbadcs,y
fue cofa muy viada otro tiempo , y aun
los ricos hombresde la caa del rey , y
los vicarios de ios Obispos auicmes,pc
ro ya no ay nada de cito,
*Hl)eltt manera tjuc tiene luyaleJl.t en cattomZ$ry poner los "varones i>iaiauc/tHr.ido$
eit el numero y catljalon de /o> J,mctosm
Cap. 1 .1 1.
| O me acuerdo ayer ley do
en los antiguos li b ros q ual
aya lid o el origen y princi
pio del canonizar los sanro de los bienauet ufados; porque ni do
ctor antiguo, ni historias ni menos con
cilio tratan dcllov V lo que mas me marauillo es quedede la pnraittua yglcia
armcnioriadefonctosy des os reliquias
'pcro'comolos recibala yglea^ o ce ri
mo nia s fe hizieeneit.onces^o qnc dili
gencia fe pona en saber q vida y obras
haz i an no loc\,ni puedo deuibrir ^ ni
ay quien me de luz dello , aun rccebr
por fanctos a los martyres. pareceme q
no es tanto, porque con fu confession
y mareyrio confirmauan fu fanc-tidaci>
pero como rccibicen por fanctos a S.
Bailio3a fant Pablo primer hermitafio:
y a otros de aquel siglo , o quandofe
v falle rezar dellos y ponerlos en el nu
mero de los san tos , no lo puedo bar-,
runtar ni fe darle alcance a cofa que fue
ra bien tenerla entre las manos, dezir q
to fe hazla alguna diligencia y inquifi-.
co a

De la Reptiblca Chflian.
cion,tcgolo por cosa rezia, y afsi no me
atreueria a csirmarlo * Pero el hazcrse
conlasoleronidaddc oycreo quces co
fa nueua, y fundomc en vn decreto de
Alexandro Tcrcio que esta enadecre^ ~
tal.DereIiquijs& veneratione fanctoruiiquevn hombre era venerado por
sancto y tenido por talicl qualencrelos
maies que tnia era vno fer borracho,
por lo quai mando elmefm Pontisice
que no lohonrassen porfancto,porfer
tan malo y peccador 5 y noie como pudo fer recibido por fan do : porque si se
vfaradeparticuiar ceriraonia para caionizarlos fanctos no vuiera aquel engano:porqueio que despues mda mas
parece que qiiere proueer en lovenide
ro,q nomostrarqera ya costumbre de
canonizar fanctos. Tben cuenta Piari
na en la vida deBonifacio.8. q vno 11amado Hermano , auia do tenido por
sancto cn la ciudad de Ferrara S y qauia
ya veynte afios que era tenido por tal, y
que defpues hecha information de que
auia sido herege 3 y dela opinion de los
fratticdlos, lo mdodesenterrar. Lo \
vosito en esto es,que en los tipos antiguos aprobaua la yglesia y recibia en
el numero de los fanctos a los que ya la
fa m a de su vida y milagros ia hech
famofos.-y aqueilo parece que bastaua
por entonces. Pero defpues creciendo
a maliciay vfando el mundo de engaos y malas artes* proueyo de examina
cion y diigencia,qual oy la haze : pero
-quai fueste en aqueosticmposyquien
sue cl fanctoprimero que sue recibido
con las cerimonias de oy , nolo hallo,
y afsi con esto me apartodesta question
y contentar me lie con escriuir el modo
y manera que en esto tene la yglesia.
Con todo efo dire cn vna palabra lo
que he leydo 5 teniendo siempre respeoa confoemarme con la yglesia Cath olicaRomana.
Kilo quTcndos maneras hemos de
tomafefte negocio , o de 1a canonizarndclosmLyre ,o consessores. De

z66

los maryresya costdeIosgrU|Ysimos


auctores dela yglesia , como Jos Smos
poottsices prooeyeron con gran cuyda
do que fus pafsiones se cscriuiesen con
to'dadiigenci.Afsi dize fant Omab q*
en l vida de farte Clmente L que en tre las ocras cfs que ordeno este fan*
cto pontisice : sue criar siete notarios
que fueslen foles y de buena opinion,
para que efcriuiesen con gran diligcncia los hechos de los martyres . Y 'est
la vida del papa Anthers astade5qu Cap.zol
este su m mo pontisice pusogrndiligeri
ciaen que sebuscasen.ls vidas y mr~
ryrios de aqtielios que murieron por
V
v
,
Ghristo . Y
omefmo hizoelppFar>hfistrt
Yomefmo
hizo e pap FabiOjCbmo ei mcfm faniDaniafolo
dize* Y cl sancto papa Fabanoen vna p#r
epistola Dcrtai dize3 que crio siete
fubdiaconos para que acdmparkfen a
los sietc notaris', para que afsi con
mayor verdad j u ntasen las obras mar
uillosas que hiziron los martyres * y
c'eertadas'las presentasn a fn Sanctidad 3 yanad ms, que esto se haga con
todo cuydado : porque no nazea duda
nianden enopimones l^akstehos:
por quantotodo lo que es efcrpto , es
para nuestra vtilidad porque desta ma
nera aqueilo que en fu tipo se hizo sirua de doctrina aos venideros.Esto pre
fupuesto dirayo que enlo que toca a la
cannizacioo dels martyresla folenidad ^ sees haziay las d'igcnchs pat
ra que el mtrdo conociesse esta verdad
era dar fe estos notarios en como auian
muerto por Christo, y en ddcnk c su
fe y religion, que ho era orra cosa sin
hazerlainforiacion como oy se haze
de vno q tratan de canonizaro, porque
afsi como oyseeaan Obifpospara que
h'agan la inquisici necefaria,afsi ento
ces ferui de omefmo los notarios, y
como oy se miran los testigos yinfor-^
maciones para si estan autorizadas^afsi
enfonces se mirauan los proceffos que
se hazian contralos que padescian por
Christo.Assiqu.estoesloqueheque-

Libro QjHiito* . '


ridodfizirenvna palabra en lo tocante
a los martyres.
, Masquiero aduertirque estoesquao a la diigcia que fe hazia por Roma,
adonde estau diputados estos notarios
y officia lcs,pro de los otros que padef
can por las otras prouincias adode esta
na estedida lase, no hallamos como los
recebian por martyres, y afsi nos queda
mos ayunos y quasi enpie la difjfkultad*.
mas porq el lector Heue algo digamos
lo que fe puede sacar de algunos docto
res grauifsimos,y aunquelo que fe traxere aya acaecido en jfria,es de creer
queloquealli fe guatdaua fe tenia en
v so por as de ms prouincias. Prefupue
sto que siepre fe hizo poca o mucha in
formacin de como., padefeian los que
eonfeauan a Chrifto.En Optato obis
po Mile uita no esriuiendo contra Parmeniano,ay vn lugar muy a nuestro pro
palito., el quai hablando de vna,Matro
napoderofa,y facinorofa llamada Lacilla , muestra como ella rcucrenciaua
rn hueso corno reliqpiade vno q ella
tenia por martyr, m asco mode tal mar
tyr no fe tuuicTc tai noticia ni menos
fe vuiesc hecho informacin fue despreciada,por donde parece que ya feha
xia examen de quales moran por Chrir
sto verdaderamente 55y ,4c aqui insiere
muy bien Balduyno en las escholiasa
Optato que racostbre hazer examen
en semejante cafo. Item fue costumbre
queluego .que vn martyr mora el O bis
po en cuya
dicesi padefeia
hiziesse -j;la
j-,^..
t..
.mwh
|/uj,*u* .uiacuc
informacin necefaria para auerigua
auerieua*
ejon de la verdad, y Jaimbiafe al obis
po Pnmaz^ue propriamettteeta el. me
tropolitano,qlqual
comunicando
_ n
i.MM^.a.mv; ma
duramente el cafo c los obispos de fu
prouincia que para esto juntaua ali fe
determinaua si el tal apiade ser recebidopormattyr,yconlo queailife deter
minaua
eravrsto
ser v.uuuuiHu,y
canonizados era ce
te
:
v.tt*vti
"iA Pr tal.
' Todo
" ' esto fe faca muy a la
*
Bj4
clara en lo que fant Augustin eferiueen
cUuhbtoq llama Br.euiclu$ collado

num del tercero dia.cap.i 3 . Y all trata


-- y *
.i a L <t

muy
de espacio esto,y q diferencia auia
de los martyres de Christo , y de los q
tambi padefeian dlos Donatistas he
reges de queabundaua Africa,y era co
saya muy mirada , la diferccia que auia
entre vnos y otros, porque los que pad e feen fuera d e la yg 1 esia fon dichos pa
defeer por justicia, como malos,mas los
que padefeen dentro de ella como lle
nos de charidad padefee por la justicia
q ue es por la vcrd.ad,csto esquanto alo
que toca a los martyres.
. , En lo que toca ala canonizacin de
los confefores conuino hazerfe otra
manctadcdiIigcncia,porquefondiHii
tas las cofas que ay en el martyrio , de
las que en la vida que vno haze por mu
cho discurso de tiempo. De esto yo ha
llo vn rastro de que en tiempo de Cyril
lo patriare ha Alexandrino fue canoniza
do fant lun Chryfostomopor el mesmoCyrillo : aunque algn tiempo el
mefmo Gyrillo fue muy contrario a las
cofas de ste san do doctorrporquesu do
Theophilotuuo contiendas con Chryfostomo : pero esto me parece dudoso,
porquanto los Papas haz en esta ceri
^ no los Patriarchas^sino
,
^vw
monia y
dixerc
m os que fue por comission,o porque as
si fe vaua entonces . En sin yo no hallo
estas cofas tan apuradas como quisiera
Lo que he leydo que me satisfaga es , cj
desde Pepino y CarlosMagno hallo me
cnioriadelacanonzaconjporquea Ste '
.phano Segundo le fue pedido que canonizasl.a fant Subibcrto obispo Vbcr
denfc5cuy a canonizacin y cerimonia
eferiuio fant Lisdgero obispo Monaste Mq*$o**
rienfeda quai anda imprefa en Colftia,y en el tomo segundo de Lipomano,dc ay adelante ya hallarnos mas roemonas d esta s ccrimonias fanctifsimas.
Boluiendo pues al lugar adode me des
uieja cofa paisa afsi.
f
" D'go pues que lo que o y fe guarda Cor He fe
en este puntles Jo que aqui porrx con }a7.H paYli
:breiedadjpQi'que hallo poco y pocos q c*nom\*tvn
lo snfi*-

DebRepuWica-Christana."
\6y
lo tratan.Quanto alo primero3 no luebiase al papa 3 y el vista-,lainfofia.cio..v
go que vn sancto varon muere se traa
de canonizarlo ; mas passados alguoos
anos despues que las amade fus marauillashasidocomun atodala prouiniaa
donde csta.E.ntones,o.l Rey3 o princi
pedela tierra,o ei pueblo querido que
ia ygeatenga entera noticia de las obras marauillosas de.l fancto 3 o an cta,
suplican al Summo pontifice con muchahumildadquiera mandat hazerin^
formacion de la viday obras deaque!
varon fancto, en el quai tiene todo el
pueblo gran deuocion y hecha , concedaque feapuesto en el numro de los
sanctos que la y glea tiene ; Si el papa

sacaalgunos traladasy dalosaloscar^


denales3porque eilos porsi conozco.i
basta aquela informacion. A fsi hallo he
chamemori en la informacion de fancta Clara de Monte Falcon y. que como
Ioan.XX. ! quisiesse canonizar df
pues de hechas las diligencias por los
Obifpos de. Perofa y Otbieto , hizo facar doze copias 5 las quales se dierona
doze Cardenales,pero iotuuo efect-o'j
porque mri esse aiioel Summo pnti
fice.Quando no se dao estas copias alos
Cardenalesda el processo a los auditoresdelfacropalaciojquefon complos
oydoresdeconfejoreal 5y eliose^ami'nan si viene.bien hecha la informacioa
quiereque feraga la can o ni z ac o n m
y
conforme a dereho, y segun lo visto
da que algunos de los perlados deaque
dan fu determinacion.Enlo que tpca ai
11a prouincia adonde esta el cuerpo hahazer
milagros faunque 5 Verdad que
gan informacion dela vida y de todas
se mira raucho en que taes oy fgiyt
lascofas que son necessarias para juzgar
ligos abonados 5 toda viahakm^i en
lo por Christiano.Pero esta informaci
dos canonizaciones noaier fermjid
nocs folemne ni con testigos y nota
nos 5 mas olamentc fe prtende faber
en ello. Afsi leeraosd fancto Thq'raas
en lo cornu y gnerai que ay,jo que opi
de Aquin que como el fiscal pifiesse
nion ienen del. Esta informacion aun los mi!agros3refpondio el papa3que era
que no es solemnd toda via se hazecon
Iuan veynte.y dos que & auia necefsigrandiligencia porparte de los obisdad de milagros,pues ttos auia hechoj
pos}y ellos la embian fellada con fus sequantas difficutades auia soltado,aunlos y efcruen en partieular lo que sienque en la verdad auia bfrante copia de
tende! negqcio.Esto hecha el Summo
llos,comopareceen labuladefucano
pontifice iiama al colegiaSe los Gar*
izacion.Afsi mefmo leemos mteli$$
denales y en onsistorio comunica el nc
ria de los Garthuxos,que quado pili
gocio3y m uestr la informacion q traen
ton milagros para canonizra fantku
losembaxadores, o comissariosaquien
no padre.de la orderr de la Carthuxa,
cometieron la causa y visto los recauxefpondio Lon Decimo que no auia
dos que -traeny loque los obifpos dize:
nccessdad de pedir milagros puestaflr los Cardenales vienen en que de pritos hizo quantos hombrcs faco del issu
do para vida tari fpera.y.rigurofa. Cori
rnainstanciaay buenos recaudos5luego
todo essooy y empre: se pid milagros
ei Summo pontifice prouec en q aqueporque es vn testimoiii-o y prueua de
los obifpos5o otros.hagan nueua infor
los muchos meritos q vno tiene5y de la
macion en forma solemne con fus testi
gran cabida que tiene con Dios.Bolui
gos y queinquiran cuyp bijo sue, fi er
do pues a las diligencias quese hazen en
fus padresChnstianos, que vida hizo,y
r_
que milagros , de manera que en todo
lascanQnizaconessheela pues la plena
aquello que tocare a la vida y costbres
ria diligencia y inquikion b ueue e|
y aasotras fenales de varon bueno se
Summo pontifice a encomendar las in*
ponga entera diligencia. Hecho esto em
formaciones que se han h.echo ;:tres,
'
Ll 5
car

""V

' '

Libro Quinto.

cardenales vn ohispo^vnPscstc^yvn dia


cono para que con grao coy dado hagan lainformacion y vean si se contradi
venios testigos,o si ay cofas de meos
autoridad dlo queconuienc a tal cafo,
Yhecha toda laprouana necesariajta el Papa consistorio secreto y alli informan aquellos tres Cardenales, primeramente de la fe y puridad de vida y
satisfechos los Cardenales desto , passana los milagros y ala aprouaci que
ay de ellos y de los mas graucs y aproua
dos,cfcoge el papa los que le parecen y
pondos en el registro, porque en la bul
la que el Papa ha de dar dla canonizadon seala breuemente la vida y cost
bres del sancto5y despus pone Jos mila
grosjporquc debaxo del tal undamen-

Acabldala oracin responde el Sil ni o


Pontfice loando la oracin, que esta ad
mirado de las obras marautlloas de
aquel anco, y que aunque cl esta ciertoque todo aquello es verdad, toda va
quiere mirar sobre ello y deliberar caso
tan arduo muy de proposito eo j us her
manos los Cardenales , y que a todos
encarga y encomienda que nieguen a
Dios que les inspire para que no yen e,
en cofa que tanto va , y que 1 o alumbre
a el y a los de mas perlados con quien
ha de consultar el negocio.-y boluiendo
fus palabras a los Obispos , Ies encarga
que miren sobre ello para que quand o
fueren llamados respondan con mucho
rcpofo,y como ya auiladosde lo qucles
han de pedir , y ai si ataba aquel dia el

to fe haze la canonizacin. Consultado


consistorio.
sol)te todoslosincooucnitesy suisse
Antiguamente vfauafeen el consisto
chos todos cada vno da fu voto sobre si
rio orar cada dia por toda vua emana
anonizaniy dados y venidos en ello
vn pcrladory pedia y uplicaua cada vno
los Cardenales,! u ego fe da orde como
de los queorauan que fu Sanctidad tu
fe apareje lo necefario para tan gran ce
u i este por bien de poner aquel hiena uc
rmonia.Y como hasta aquel punto sieturado en elcathalogo de los san ecos,
pre fccratauanlos negocios en consisto
roas oy no ie haze mas de vua oracin,
rio secreto d&ali adelante codo se, ha
y esta la hazc el que trae el negocio a la
^ctratarcn'pBlo,
corte Romana.El Papa algunos das de
La primera vez que el Papa entra en
spucs de hcclio este consistorio publico
consistorio publico a tratar de la canotiene otro secreto de todos los Cardestizaciomva con capa colorada y mitra
nales y perlados que estn en Ja Corte
pkciosa:y el que trae la cornifsion por
Romana,y el Pon tice en bren es pab
larte del principe, o dla ciudad que pi
bras les propone para lo qtu: fueron lia
de la canonizacin, estando a {sentado
mados:y manda a vno de los abobados
todo el consistorio hazc vna oracin
(que fon corno los relatores nuestros)
muy estudiada : en la qual despus de
que con breuedad trate de men o las
auer mostrado la gracia que fu Sanctiobras y milagros del snelo , y acabado
dad y el colegio de Jos Cardenales han
esto fu Sanc-tidad toma la mano en inhecho a quien Jo embio con aquella
formar delante delos como c ha heembaxada muestra quanta razn auia
cho todala diligencia possible en exa
para que felcconcedieslc , y comiena
minarlos hechos del que hade ser cano
a tratar de los mcritosy obras marauinizado5y comprouar los testigos;y co
llosas del iincto:y de nucuo suplica en
mo los principes y pueblos han pednombre del principe y de los pueblos
do con mucha mstancia que e les haga
queloembaron,quiera fu Santidad te
tan gran bencsi/rio,y dize a los perlafler por bien que fea puesto en el nume- dos encargndoles con mucho rigor
rodelos-fancios aquel varo en quien ta
Jas conciencias le den fu consejo y patadeuocionencalosdesu prouincia.
reccr 3 como mejor supieren y Dios
' '
*
les

De la Republ i-bristiana.
Jcsalumbrarc > y este ha;de fer preguo *
tando acacia vno por fi, y assi ha de refponder cl pregunradpfelmcej porque
desta-manera poeda ver y entenderias
razpnesque tran para fundar su inten to.Dadossus.votps3y venidosen que es
bien que se haga la caoonizacion 5 da e!
Papa gracias a todos : porquelohan aconsejado bien,y persuade les que rue
gue a Dios que no permita que yerre en
coso detanta importancia, y salen sec
esto del consistprio. Es nccefario tambie.nque.eayn consistoiio eomo este, se
haliende rodos los ministros de la ygle
iadesde el patriarcha hasta el abbad>
porquea estos solamente pertenece dar
sus votos en a caso : puedeo crapero entrar los letrados que rraran el
negocio para informai- de alg en que
seponeduda, y escriuanos5 o notaris
publcos para que den se de las cosas q
ail i se tratan.En este consistorio secrero
se scala el oadela canonizaci y lo pri
mero que se haze sabido el dia es> que
dentro de la yglea adonde se h a de ecle
brarla solcmnidadhazen otrade made
ra.-porque arman vn gran tablado 5 y en
elhazencaplla taocpaz que han.de c
ber todos los que se assientan en la cap
lia del papa >y ponen a vna parte choro
para lacapila5yesto tan ricara ente ,d&
reado detapicenaydoseks quanto se
puede penst, y enraman rodas laSentradasdemanera que por todasas vias
possibles parezea todomuy festiua.Po
nense por muchas. partes del cadahalfo
sembrados escudos con lasarmas delp
nce,y muchas imagines del fancto.que
ha de fer canonizado-* y tambien las ar> .
mas del principe y ciu.dad que pi de la
canonizaci. H de hazer vn paltomuy
rioJos que rraran la causa. con las ar-,
mas del papa3para que ande debaxo del
eiSummo ponrisice quando viniese a ha
zerel ofcio de la canonizacion s- y haa
de traertambien -v-nairnagen muy galaia de! fano * la quai e poneen el mes
mo.akar adonde ha dedezir el papa la

z6%,

misa, y hazeo assi meftno. vna vandera


muy galanay grandey en ella tambien
pin tan la figura, del sancto. Y esta va de'
te del Papa quando va a la ygsia aquel
dia de la olemnidad,y esta pst dln
re delaapilla mientras se hazenlas ceri
moniasy se dize ia mi/.de k canonisa
cion.Quando vient l sommo pontifice v ie n e m u y ac o m pa n a d o d e p e r d o s
y el pontifical muy ricoy llegado -al a! r
tary hechaia reuerciadeuida todos le
sientanensuspraprios lugares confor
me el maestro de cerimpoias ordenaos
assientos . Destribuyeseentodcesrnu-chaceraddo a! papa y a los demasper
Jados Veas blncas grandimas >pso
mpre fnayores y menores , segst las
caiidades dlasperonas. En fin es vn
numro Infinio : parque no qud-n- .
die que no tnga vl en-las ro.an.os, Co ,
mo se da.n.,y quales son blanas 3 y quales amarillaSj si yo qiiera detenere
cnelld suera cosalrga mas esdemasa*
dojpues noimporta5y defautofiza ai^
toria(tratando de cosas grandes) rp-t
rarenasoniunes . Sale el papa aquel
dia n procefs y debaxo del plio que
hiz el quehaze los gstos de lacanonk
zacion y su sanctidad va vestido de colorado.con preciosissmos ornamtos,
y llegado del palacio sacro a la pue r ta
de la yglesiade sant Pedro los canoni*
gosloreciben suplcandole que tenga
por bien:de ceebrar aquella canoniza
cion para honra y goria de la yglea.
stando ya rodas las cosas a puntp e
papa se sien ta en su silla,y buelto apue-t
blo predica y da razon vniuersalsnem
a todos deo que alii se prtende hazer^
y de presto les reprsenta las ooras marauiIl.osas.de aquelvar de Dios,a qui
quiere aquel dia poner enci numero de
los anctoSjy persuade y ruega a todos
queoren y ruegen a Dios que le de V
grcia pafaqo no yere lafanctay gle-v.
iaen negocio quetantovael acertar.Y
en diziendo estas palabras euantase y:
bueluc seyponesede rodillas delantc
el

Libre Quinto.
c altar,y los cantorescomienanlalcpetua a los que visitaren aquel d?a fo '
dana. (pero noie haze cn clla mencion
iancta fepultura. Enronces eS fiscalisa*del que ha de fer canonizado ) y acaba*
ma los norarios y testgos y hay.cn vnin
da la Icdania dize cl diacono que esta
striimcnto3solemne de como cl S uni m o
yestido para Ja ndlaen voz al ta, Orad,y
ponrifcc manda que ca rccihido tal va
todos se ponen de rodilias: y reza vn
r ulano por sancto canonizado y que
1 buen raro y despucslcuantacy dizeoaqucllohizoy dixo despues de au ri la
' tra vcz con aquclla voz alta. Lcuantaos
corn u nie ad o y conulrado con ci lacto
todosty leuanrados , cl papa q u ira du la
col cgi o, y con los d cm a s pcrlados y samitra, comcnacl hymnodel Spiritu
biosde u corte Romana 5 y frmado el
iancto : y acabado dizen sccicrtosvcrdicho instrumente por cl papu y cefafosy oracioncs. Y acabado erollcga cl
do cl scllo lue-go cl niesmo poocifce co
querrata clncgocio dclacanonizacion
micncael Te Dcum laudamus,y los can
y puesto de rodilias delame dc S u mm o
tores dizen. Orapro n obi s beate NscoPontificc dize que le suplica que hulaJac5quccsla primera vcz que publicanovaron justo y bueno ca puesto cn cl
mente fc n ombra cl fancto en laygkia,
numero de los sanctosde layglca.Eny dize vna oracion de! mcmo lancto,
toncesei papa rcspondc.Anccs queven
nombrando lo cnela. Lucgo q ne le ara
gamos a lcanonizacion, protestamos
ba la oracion 3 comiena 1 1 di icono la
publicamente estando todos prsents
confession en alta voz : y quando nom*
que por este acto de la canonizacion no
b ra los Apostoles sant Pedro y aut Pap retend eme s hazercofa aigu n a que sca
blo pone rambien cl iancto de quien sc
contra la fe,o contra la yglea Catholi
hazclacanonizacion5y la mia de aqucl
ca y honra de Dios Esta protestacion
dia,si cs h' est a grandcyhzefe de la Lan
no fc vfo lemprcjpero algunos Pontif
nidad propria con conimcuioru i. n de!
ceslahizieron porque fucron rogados
fancto canonizado., au-. que eu eio no
con ruegos piadoos que se puieert
ic guarda mas de lo que !e parece al po
los taies varonesenel numero delos fan
tifce.Llcgadosal ( fier u-ru de la misi
tos,.fiO obtantequesictnpre sebazian
saler* de us asicntos tres Carden; l:s
las dligcias neceirafias.Hecha esta pro
de los tres elados '.y tres embaxadorcs,
testacionel Suminopontifceenvozalo procuradoicsqnetraran lacanonizata.A honra delaanctay indiuidua Tri
cioiby p rime ra m en te cl Carde nal obisnidad3y del enfaamicnto dclafecapooffrecc dos grande.- cinos b!ancos3y
thohea y de! augmenro de la Christiacon cl va vno delos que mua n cl n egolia religion,de auctoridad dcl omnipoco de a canonizacion y oicce euro ci
tente Dios,Padrc,y Hijo5y Spiritu fanrio,y ilcua vn ealillodoradoy m u y gactoy delos bienauenturados apostoles
lanoydentro dcl dostorrolas^y rambic
sant Pcdroy sant Pabloy nuestra ,y de
las orece.Salc lucgo cl Cardcia! prsconsejo de nuestros hermanosdecermibyteroycon cl ocro de los prueurado*
naraos y difnmos que fea puesto el vares, que tratan cl negocio y oirccen el
ronfanctoycruo de Dios sant NicoCardcnai dos grandes panes tufuenos
las de'ToIcuno cnel cathaogo y nume
condostoalas ricas,opanizueiosdcmc
rode los fanctos,y cstablecemosqueen
3y clprocurador u cirio y vn ccfliilo
cl tal dia dcl aio por la vniucrsal ygleplateado con dos palomas bluncas . El
suseaeelebrada u fiesta, y fe Jchaga cl
diacono Cardena lac cl tercero con u
officio y sokmnidad de cscbr5o marembaxadory ofiVece dos bucnosvafos
tyr segunfuerc * Y fuclcn los pontftccs
de vnoyclembaxador u cirio y vn ca
encaepunto concder induigenciaper
nasti'llolabrado de diucrstis colores , y

De laRcpthlicaChiristiana.

269

dcntro mete muchos pxaiho&zT


ueras colores y generos ; Heelio-est o
prosiguese la mia sin representarsror
rra ceriraoola de la catiohizacion.X des
de aquel punto la yglesia recibc al cal
sancto varonporcanoriizado3y el papa

loan Triremo que Bneiicto noueno dio'-auctoridad-a- Ppopx> Arobispo


de Trocri&para q. csncynizafse a Simc
monge que florc-ia p or miagros en los
anos de mil y t r ey n ta y cinco.
-u.;-r.-;
>:.

embia fus breuespor fodoeimundopa


ra que i quisieren celebrr lo pued n

fl" De Ujtntigedad del celebrr las fcfhs de


/05fanttos en LygUfut&primera Us del St-

aigu n escrup.ti]o9y en ellos da las eau sas


y pone railagros y obras que danfeindubiapor dondc se mouio a hazer la ta]
canonizacion. .
Algunasvezes por pobreza se han
dexadode canonizaralgunos sanctos/
y losSummos pontifces fendoinformados plenariamenre deios miagros y
de las demascosas conceden particuar
indultoa las yelcsias adonde estanias
reliquias del fancto,para que se clbre
de e siesta solemne , y embia la commemoracion y oracion y indulgenciass' como sabemos que lohizoNicolao.;
Vporque viendo qie.etj -MonceFslcn
estauaHcuerpJo.de san&a Clara deMn
te Falcon^que es monja Augstina y.vir
sto porsu fanctidad losmuchos milagros que hazia concedio licencia para
<D
l
t:
que a,hiziefTe:COfii.mera:Ojacion cada
dia>y e ojrdeno la Gracion*Y de sarrtiNi
colas de Tlenrno' lecmojs que anreS
que fuesc caBcmizado inaros^ lece^
kbrauan el ofcio miipsoterrin en d
dia en el ntonasterio de TjJciriaoy y.d
tengo va officio dcllos en- pergamino
antiqui&im:: y- -efco raeparcutqiefe
stapara saber algo de la caimnizadois
pues soy el primerp que>haho de est
proposit . En esta materh yofaolgatfc
q:U.e . otro-, anda mas , y -ck
d e ,cafa
qy^ees , bie.%ue se sepa y,peroxn^antc|'
3ean csto^Qrque qudo vuere mas que
4mir cn estp. p.fopofito. lDcef?eon mt
dzir lo qiie ,h eydo en .srlgunps au*
tj^ore^yes^jiealguna vclbsptirjct
han dispen sadoqu c las taies eanoniza^
coneslashaganobifpos assilecmosen'

Hor.

Cap. 2111.

Overna suera de proposit


despues de auer hablad
dela canonizacion de los
sanctos tracar de las felfos
y solemnidadesqueselehi
zierondesdelaprimitiuayglela.Ypues
hablando del pueblo Hebreo mostramos fus solemmdades y ndtas, y quandotratarc de los rtus gentilicos hare
calendario de las festas de fus dioses va .
nos3con j usto titulo y derecho puedoy
con mayor razon deuo aqui tratard^s
las solemnidades y fiestas quevsa laygle
fia catholica . Quantoalo primer assi
como el pueblo Hebreo tuuo por len*
ado ei abado,que es el vlnmo dia uda
scmana5parasu defcansoiporque aisilo
mandaualalcy,teniendo respcto aque
Diosquandoxrio ei raundoobroseys
ctiasy afeptimo alods; o^a9afs tan*
Henla prirhitia y gei a ;cdmo vi ioilp
%ttradordsjpas':d,eIas-'-ffgoras ,-y "d'fefpaesidfeb&brala ciaridali*3 dethm^
lo- tntdaflara- dei'fabjajdin'''dirpingoif'tig-iaria deii^strect'p d# .
farsto^bTqae': aquei'-dsafali'O'ritm^
|ifeante.:ellh|G!de' Bios,^ ^pmmosu
ciimp'la; m matHosa^cdenipram ^ ^
a&i d^GoraMo^i^lefise-fegat
,J
l'haze vu esiovio ^ en"qir^ruestra.porqu'antos rspbcts e ha*de fclemnfea
l^fieiadeidmngo:.i,<y^o..estamas
que crjsta fe* irasdrcnes Vitiguas et
cdiebrarlisPafquas y ferfs'del Sen or^
yhjs Christian os en la priniitiua yglesiai
3asrguardauTan c taritO' rigbr q noaaii

..se

sa a 1 gu n-enja$ n anos pta trabajar m


ellas : y ana en lavgudrr para d efe o d er

s0:ttuo:pa;ra:ell@;.OrIgeies sobre lob Ji


.-Losantiguosceiebsauati el dia de su Li.t.y tA\
se deos eoeiigQS;peosaoat4.soir a de
-nascimicRfo^amando vna vida no ese hin Bm
fcnclcrsc no cra iicito q: urnendo
perando otra despues de lamucitc, no- -dim.offi,
grau pcigro. Asslcomo acaecio q qu tros emperori celebfaroos; los dias CaJefcxtn
fcria.foQ,
do Estilcon capit d cl Emperador Hode nuc ro naciirnentOjComo fea aqu cl
noro dio abaraa a los Godos y a su
diael principo delostrabajosquc efpc
DeepoPt rey Alarico;los acomctio cn diade Paframosimas eclebramos cldia dela muer
hOrofio. g cua(je la Rcfurrcction3 y ellos estando
te, como dia en que acaba nuestro docecbrando la resta fucron muertos mu
lor y trabajo:porquc entonecs no muechos delos,harta que boluiendo sobre
renaquellos que parecen morir,mas vii cfeten los cnemigos, pera&excrnois
ucn.por tanto hazemos las memorias
apart e 1a s fiesta s d cl se nor^p o rq d csd c .cl
de los sanctos y de nuclros padres y
principio dela primitiua yglesia consta
amigoseo la fede los que mucren, tan
qfuesueron soemnizadasjatmque toda
to por la alegria cj reciben de salir destc
via<hremos-Caldario deJas masscnam do,como d ela espe rana q n oso t ros
ladas y porque causa scsolemnizaron.
tenemos de aqu cl transir o. Alsiquc no
Lasfiestasdclos fanctos cs Jadubda
cclebraraoscldia de nuestro nacmuC-to
cpando comenaro^o qucordcn se ru
mas cl dia de la muer te : porque perpeuo en cl celebrar las/Yadiriaque su au
tuamete viuen aqu ellos q muercn . Y S*
tigucdadad es grandissima: porque lue
Cypriano escriniedo a us prestes y diy
go que los martyres comcar a respl
conos dtze,q cengan cuenta c los que
3'ccer por marauilias y rriikgros>comcn
padec martysiojpara que aqueldia de
ron a fer venerados de los Jcatholicos
aili adeante sea folcney.sehaga corneyles edisicauanygefas y honrauan fus
moraci dcllos yyafsimuestt;a los anit martyriosy dias en que padederon *<M
uerfarios quefc hazian por los martyr
aqueiyr a la yglesia y cekbrar os dlui-f
res. Afsimem halkmos q se dezian
^ nos orficios,era guardar la festa 9 porq
missas cn ci tiempo anriguo obrelos se
entoncestodo dia gaiaua.enaqieit
pulcros de los martyres En tiempo de
llos loores,y sacado cl tipD.dcL corrCf
S.Felix I . Papa que i uedozictos anos y
esta uan en la y glesia oyc d los dliiin os
masdcfpucsdel nafcimiento de Chrioffci o s y la p redicacio 3 qu e tambie e
st.Y S. Augustin cn suslibros de Cui- UXmt
aquellos ripos era rauy irequentada*
tatcDei dizc,No edifcamos remplos a
Ser verdad que auia siestasde fanictos,*
essmarcyrcs,ni les dam os sacerdotes
no quieroyo otro mayortestiraonio f
ni hazemos farifcios por ellos , mas z
cl quenosdexaron S.AmbrosidyStil
Bios quc cs vno'memo para ellos y no
gustindos quales hazen rnuchos ferme*
ftros,hramos empero fus memorias
ns cn las ftestas de los martyres anti~
como de hombres sanctos de t os; por
" quissimosJSlloshazcTcrmoneS'deApo
quanto hasta l muerce psier us cuer
stoles5y mar,tyrcs,y demuchas virgirer, pos por la verdad porque desta manef*
sastas,y frrionesdc la dedicaci *e| h rnostrastela excclencia y direrecia dc^
tcmpio,que muestra bieo terier .di#s ;fe nuestra religiodelasotras ftas falfasl'
nalados paradsolnizar las lestasLde lefe Y mas abaxo dize Qui dlosfelcs h&|
mattyres.Si qoisieremos tdroar este
oydo janstas(estando el facerdotc en>el
flkutq de mas:atras5tarr>bien io podrtef, altar celbrdo) q diga5 y te orFrezc^
m.os hazGrQ4teAiraonio rptiy 'antigds( sacrifcio a ttPcdro,Pauo>Cypdan
los.quales no, solo muestran lanfuc^l
como en fus memorias se oiFrczca a
dad deias fiestas^mas aftl mojttoquj* Dios cl sacEficio;equal hizo a los mar
tyres

DclaRepibliC.hrstian.'
tyresy alos hotnbresy losayuntoa h
compania de os angeles, para que en
aquella olemnidad hagamos gracias
a Dios verdadero de las victorias que
elosalcanarony oosotros nos moua
isaimrarlosjy con su fau or y ayu, da procuremos alcanaraquellas mesmas co.rohasimicQdolos. ...
Mmu- de
La oftumbre que se tnia en la pricelehrar tas mk\a yglesia en clbras las mmofiestas algttn rjas ^ Jossanctoses cosa muy gracioum$0'
sa que si oy se hiz te sria gran nota,
perocon todo esose vsohastalostiem
posdeS. Augustin au nque en Mila qui
to aquelabufo S Ajmbrosio, pero porque f sepa holgare deecriuiralaletra
loquesancta Monica madredesantAu
gustin haziapor deuocion sobre las seputuras delos martyres , y cfcriuelo ei
meunomiocn
uscorcisioncb
mesmohijo en sus
cfessiones cu
en ui
estas
palabras. De raanera que como mi madretraxee adonde se cclebraualarae
JLh6.ca.2.
monade losmartyres pany vinoypu nP - .
rt -
~ _ V .
ches (. comoen Affdcaacostbrauan)y

2-7

steraxl^tray
clmesmo vab^r^
i>v.i et V.*
das no soamente agoado rnasa-rnuy
tibi dl qrial beuia sobre cada sp.ul tu
ra vn peqcnd trago5porq en esto ela
b u seau a piedad y nodeleytejttsu'e-go q ella upo estar ntnddo porS. Ani
brosio (exce ete predicadory perlado
piadosojqno senizieTe esto m as 3 ni au
porlos q sobriamerelo hazian por no
dar occa a los malos de embriaguez
y porq aqueilos cobites eran semejtes
alos 4 solian hazeri^sgentles en las su
persticiones de fus miiertos gX'ja scre
fren de muy buena voluncad de cal co
sa. Detaspaabras se prueua bienauer
n los tiemposantiguos festasfom
les de sanctos yiugares ad onde eran

no la dexasle entrare portero en la yglesia,luego que supo q elobispoauia


ved-adoesto Japiadosa y obedienteviu
dahizo/lo quclemandauan 3 y o mesmo
|le enverquan presto sema
^oTa"us at"s.suqcosturnbre passa,
da aue a quexar se eontendiendo del es
?:^rqlJpSa.asuvoluntad)rioera
cmbatida su aima; de embeiaguez ni
por ;el arnor del vq se moula a querer
malala verdad, como -acontece mu**'
cbo.$ hombres y mugeres i a qiBiassi
4e%la-en y pareceoln gustoloscaora
res E ecle sia stic os qudo fa ta eS cornes
co ra o vna cosa < hceha d c burla m as ella
t viyendo el canastillo con la acobra
da comida que despues de guGza. auia
d e orreeer j no ponia mas de vn pe.qu^
no vafo[d mno &md egun su gusto
que efasaz'terapad'0'4e dde beuies*
sc en reuerencia de los martyres di*
functos y aunque ,nie&: mnehas^

venerados.
Pero el omenar a gu ardar las fiestas
delos
Hi n do s
debaxo de precepto,
^^^.wt
* - creo
.
que comer.o raas tarde , o, queyo hallomasa.mguo desdeelEm^radot
lastinianoelMayojelqaalmandoque
por todo.el mdo se clbrasse la NatiutdaddelSenor3yelcmperadorMauriciohizoquefe focmmzasselaikh de
nuestraSeforadcla Aumpci a quin
ze de agosto 5 por dondepareecq pues
estas fiestas se. celebtauan pot todo el
mundoqya aunaotras ^f f
solhizanan . Aloracnos la de sont Iua
^ptistanolodubdoyo^h^ea
Sim Methaphrastes memoria muy antigua dela folemnidad del Precursor,
creo queenaquellos tiempos os obis,
pos solnizauanas fcstasle losmarty^
resqueteni prsentes no mas5afsic?
molosAffricanosaS* CiprianoIosEspanoes eri Toled o fys "martyres en
Cordou losfuyos , hasta que defpucs
se dio orden quevuiesemartyrologio
y candelrio cora y se pusieron en me
JOr ord las cosas, o por. mejor dezr en
el estio que oy se vfai aomenos Bolphi
las obifpo Godoensu Breuiario puso
a S. AmbrosiOjdde parececomo poco
^^^^^ sanctoseo.

Libro Quintos
as.Es verdad que c! no se cekbrar las
fcstas dcxando de trabajar hasta tan tar
de noseentiendaquee dexaua porno
conoscer queassiauian de fer cekbrados como de testamento vicjojconstaf
{c,m as porque como viuian entre Genti
les no se podia hazer comodamente,
yassitoda u solcmnidad se hazia dentro dclayglesia edebrando los osfcios
mas quando suc dada paz vuo Jibcrrad
para hazer lo que oy vemos que las cee
bramos c regozijos exteriores por fer
todo el pueblo Christiano.
% De toits las 'mas principales ficslasque U
fiirtBet madreygleja clbras? el ortgeny an
tguedtdde ellas. Cxp, V.

NMil

XI&f.t.i;.
v w. 59
1 17X2

A rratando cna repubica He


brea prometi ( hablando de
as fcstas de los Iudios ) que
/lariacathalogo de las solemnidades de la yglesia,y qua'ndo'comen*
aron algu'stas de las fcstas mayores , y
juio es que aqui me detega mas , como
cosa mas principal.El ordcnquelleuare fera est e,que primera trataredeias fie
stasdeLfenor como las clbra ia-yglefi a,y defpues de las de su madre *bendi *
tvy alapostre tocare algunas cofasq
por vent ura no scran sabidasde todos,
y ra u eh os gustaran de ver recogidas
aqui fcstas partculares.
La festa que mas regozijamos commaientecs la de Nauidad : porque sue
principio dcnnestrareparacio,y assien
cl cieloy en la rierrafue cosade gr go
zo3pues los aogees y los hombres la so
emnzar . El principio de foemnizar
sey rcgozijar se esta festa entre los Ca .
thoicos sue entiempo de los fanctos
Apostoles,como parecepor las consti
tncioncs Apostoicas , y marauillome
como dize Nieephoro en su Ecceast

ri. can^orM
clMay or manda foemnizar esta sic sta*
como mucho ants learaos la antigue-.
dad suya - Y efpanto me como la hi-

storia Pontifical siga esta opnioniy-co^


m o aya Concilo que ex pressa mriter
tratc de esta solcmnidad , que es el B ra
carenfc Segundo, que sue antes de u~
stiniano. En Jas constituciones A posta
licasen cl lu g a r a c ga d 0 fefi a 1 a esta fe
sta a los vcy rite y c inco de Deciembre,
cnel mesmo dia que oy la celchramos,
Tambien hallanios en Sa vida de Tho. doro Archimandrira memoria de la no
chc de Nauidad con iu olemnidad , y
suc mucho antes que Iustmiano , y fane
Augustin y otros infnitos Doctores
Sftre.tQ.z,
hizieron homilias solemnes para ella
cn lasqualcshablan de la solcmnidad
y festa . Y Gregorio Meeeno haze fer
mon en esta festa , y dos vczes n ombra
cl dia soiemne con titulo de festa . Y
que es menester tract* mas testimoctios
paraprucua de que desde losfanos
Apostoles comeno"esta solestMiidad*
fno leeria epistola Dcrtai del Papa
Telesphoro .?en la quai manda que por
gloria de la tal solcmnidad puedan dezirlos sacerdotes tres mias , esto pues
basta para la festa de la natiuidad . JLo
que ntiniano m an d o no sue celcbrar
la festa ni rez u r la , mas guardara , f
queel pueblo no trabajae, y est o es
proprio de vn R cy y Prncipeen fus tietf
ras porque lo de mas toca al papa y
losobipos cn fus distritos. No dexare
deaduertirvnacofa en que dicron as
ygleas de Egypto y muchas de las
Griegas, y es que la festa.de Nauidad
aeelebrauan en eldia que nofotros celebramos la epiphania como lo nota
Clmente Alcxandrino, y de esta opi
nion sue fane Epiphanio diziendo que lee tf
ci Salu ador . nacio' a los onze del mes
ubi que entre nofotros vienc a fer el
dldela epiphania, massant Hieronymo contradize esta opinion sobre E ze
chiel 3 y muchos de los Griegos son ea
cftasentenciavLo que algimos dixeron dccarando esto sue que a la diuindad que aparecio humanada lma
ron Thcophania >y al temporal apareci-

De k Repblica GhristiaiiL.

nmfim
Pdrs.u IJp:->;.:nipi.
o foLio.
c .
^
u\n .u?.*.
j

rescimiento llamaron
nauidadt
S,.
No hallo tanta memoria de la siesta3
de la Circuncisin , como de la pastada:
pero consta nos que en tiempo de fane
Bailli o c celebraua,porque haze el mefm o S. Basilio oracin particular de ella.
y ant Augustin declara el dia octauo
del nacimiento de nuestro Seor que es

la C i rcu 11 ci si on : d esp u e s adelante ay he


cha memoria de la tal solennidad, como
Decore d Parccc cn e* secreto , y en el Concilio
^.ca.fmad. Magunciatcnse.
A:56.
La solennidad de la Epiphania,o fiesfyjpbama. ta de los Reyes,tambien es cofa muy an
tigua-, y dede los tiempos de los Aposto
lesjassi parece por las constituciones Apostolicas adonde, dize que este da fea
l ibsyfiis. muy folenne a'los Christianos : porque
cn tai dia mostr fu propria diuinidad, y
manda que fe celebre los feys das del
*
mes de Kcnero , que all es dicho decimo. Y lo mcfmo di ze enel octauo libro
dlas me mas constituciones. Hallamos
asi memo memoria dla siesta dla Epi
phania3enel concilio Aurelianenfe,y en
la vida de ant Theodoro , y en diuerfas
homeiias de doctores antiguos , adonde
fe veefer cofa antiquisima el celebrar
.V/j.. 1 esta tafanctasiesta.Ei Emperador Thco
mtq .2. dosio mando que siete dias antes de esta
/0J.730.
siesta , y otros siete despus no fe tratafs
canias ni coas de juyzio , como parece
por Ia.L2.dc serijs.
?4ail
con ma.' V' / , CT. ' *" - La mas olcn ne siesta , Jy que
X
Mj umcuo
CUy ac|Q ]a yglesia procuro celebrar
fue la de Reurrction,y asi en memoria
dclla todos los Domingos ion dichos
dias' del Seor. Esta solennidad celebra
ron los snelos Apostles con gran Ale
gra del alma 0 y afsi quedo a los que so
mos hijos de la yglesia vn cierto lpiritu
heredado de los primeros padres que co
mumnente fe echa de ver mas que en los
otros dias folenes, y por eb tiene la qua
rema5como por vna disposicin y apare
jo la qual acabada entra la gloria dla
Rsurrection . En las tradiciones Apof 5.$. ct|. tolicas tenemos memoria dla solenni-

2/1

dad de la Pascua , y depues siempre ha


llamos decretos y determinaciones de
Summos Pontisices , que mandan que fe Dudasfohe
celebre. PerO mouiofe gran contienda el celm
en que tiempo , yda > porque precisa- f$afe[4
mente nunca fe auia tratado > si feria a
tantos de tal mes, aunque siempre fe mi
ro en que fuefe Domingo el dia, en
que fe auia de hazer la siesta, esto ema
no de que muchos tenan que fe auia
de celebrar en el mefmo dia que lo s lu
dios celebrauanla suya :1a yglesia queria defarraygar todas aquellas cofas ,
que parefeian tener fiiera en la ley de
Moyseri , y por elfo fe mando con ri
gor en los Caones Apostlicos , que
no fe celebrase la Pascua , en la decima
quarta Luna, conforme al ritu de los lu
dios. Despus auiendo inquietudes so
bre esto, decreto el papa Pi primero,
en la Epistola a todos los feles que la Epif.i.c.u
fancta Pascua , fe celebrarse siempre en
Domingo : por quanto en tal dia refuscito nuestro Seor ESV CHR IST O : ydizc all que fue mouido a ha
zer aquel Canon : por quanto fu her
mano Herms ( que era varn fancto)
le presento vn libro , que tractaua de es
te negocio , con mucho ingenio y mer
ca : el qual yua en estilo de Dialogo : en
el qual fe introduzia vn Angel en ha
bito de pastor : el qual le mandaua en
sear y amonestar a todos los Christia- ;
nos , a que celebrafen la pascua- e b
sancta Rsurrection > en dia de Domin
go. Adelante rigiendo Vctor Papa, la
yglesia , se comen a inquietar prin
cipalmente en Grecia , por respecto
dla celebracin de la Pacua , por
que aunque el Papa Pi mando lo que
diximos, que fe celebraste en Domin
go 3 los Obispos Orientales , eran de
Otra opinion , diziendo que la Pascua
de la ancta Rsurrection se auia de ce
lebrar a los catorzedias de la Luna des
pus del Equinpcio vernal , en el dia
que los ludios comian el Cordero, y af
si fue reidifsima esta question 5 y por
Mm .
ello

Librb Quinto
po de Lon de Francia samoso por su fan
cllo celebrron agunos concilios ciidictidad y ktras mitigolajuita ira que te;L:
Diucifos CO uerfas prouincias. EnPaiestina se ceeciios pot U bro vno, cn ei quai presidieron Thcoph
nia contra Policrates. Quien quiierc ver
coas partie uiares en este propoto ica a
lo Ceriense,y Narciso HicroolymitaEuebio en u historia Ecckastica, y en Lik^c.%h
io. Tambien los obispos de Ponto cele
braron otro Concilio sobre elmemo ne* los concilios ay argumento en cite pro- fo.1fo.194,
poto muy largo. No eacabo cio asi
gocio,ylo mesmo se hiz'o en diueras pro
racilmente , por que depucs parece que
uincias de Europa : y el papa Victor cel
boiuio a renooare el eclebrar la pascua,
bro concilio en Roma adoucie y en los
conforme a la cotumbrc de los Iudios:y
denias se disputo sobre cl negocio , y en
assi el Emperador Conhitino sabiemio
todas partes le consormaron con el Delo e ayro mucho y dio orden como se en
cret dcl papa Pio que mandaua que la
mendae aquel abuo , y porque a la sapacua se deuia eclebrar en el mesmo dia
zon tnia conligo a Oo obispo de Corque Christo nuestro senor D'ios resufcidouae mando y r a Egypto,y a otras pro
to que sue en domingo, y que alli e acauincias de Oriente para que fossegasse a
bae el ayuno de la quaresma, y p or con
los obispos, y mandasse que todos Fuessc
sonnarse algo con la verdad e determimos conformes en eclebrar la pacua de
no que la tiet se clbrasse el pnmero
la Rsurrection, como lo dize Nicepho- LibXuu
do mi n go despues de los catorze de la lu
ro. Y assi en el concilio que ant Sylue- J t^tom,h
ha, depues del Eqiinod vernal que en
stre eclebro en Roma eando presen- cm'fWH*
toncs venia a veynte y vn dias de Maro: de mancra q Ja mas baxa pascuafucs-.
te.el Emperador' Constantin o man
de pnede' btt
do que se clbrasse en domingo la pasXiir y subir le a veynte y dos de Maro , y la mas aita
cua desde la quarta lunahasta la veynte y
a
los
veynte
y
cinco
de
Abril,aunque
oy
mm U paj'
algo cita cragada esta ciienta deciclo
vna , de maneraque no respondieie con
en*.
paicual, como k puede ver en Beda enel
los ludios,y enel concilio Arelatensc pri e4p,u
de Naturarerum, y en el eielo de Diony
mero, que sue en tiempo del mesmo sont can.u
lio el Eiguo.En rrrallisc dio ortie como
Sy lue stre se m ad a , que en vn mesmo dia
en uinguna mariera e clbrasse la passe clbre la paie u a por todo el m do de
cuaaios catorze dela luna,porque no pa
don de parece que entonces se desarrayrezea en algunticmpo que judayzamos,
goel eclebrar la pacua conforme alos
y porcso iempre es pacua vn domingo
ludos , y el concilio Antiocjcno desco
dei'pues dctos dias enalados delaluna.
mulga y manda echar del consorcio de
Esto antique parcio. conuenir assi toda
los felcs al que eelebrare la pacua con
via se recibio asperamente d los obillos Iudios, y no la blenniMrc conforme
pos Orientales 5 y tomndo por caudillo
a la determinacion del ancto concilio
a vn Poli craies -vairon de mucha ciencia Niceno.El dia ha de fer precisamente en *'u
rcsitieron en alguna mancra ; y fundaua.
Domingo, como parece por la epistola \]y\CsXtt
su opinion en que et EungelitaS.Iuan,
primera del papa Pi o pri mero , y Victor
Phil i ppo diacono y su s hij as qu e er pro>
en la que embio aTheophilo obispo Alc
phetiias:)y con ellasPolicarpo,y Melito
xandrino 3 y por Euebio en u Ecdeaauian acoumbrado eclebrar cita oiem
stica historia, tuuoe cuenta tan grande
nidad de la mancra dicha , pero en fin cl
cn que no e errasse el dia de la pacua, q
papa Victor mando que se guardasse lo
se juntauan los obispos a tratar de ello,
que el ordeno , y comeno a cxapcrarsc
y que despues se embiasse por toda la e*hu
1 contra el Policrates , porqu'e ustentaua
dioceljcl dia que se auia de celebrar,assi W-1^
aqufclla opinion y quio descomulgarlo,
sesignifica eneloncilio Garthaginense %71
y dehecholo hizterauWqlrineo obisQuarto 5 y cn d Africano,y en el Cartha ^'
ginense

peivRpubli-Cihfiani.gi'ense''q1Mb3y *d papa santL'onen.la/ '


epstola embiada al Emperador Marcia
no, da la regla que fe ha de tener en la celebracin de hf pascua , y como se ha de
auifar en que dia se ceebre,y el concilio
Aurelianenfe quarto manda que se celeCap.
bre la p ascua conforme a la dtermina
clon delpapa Victor,y que los curas pro
nuncien a los pueblos quando es la pas
cuas y el concilio Bracharense segundo
manda que esto haga el Metropolitano
o Arcobifpo. Mdo se guarir la pascua
de Rsurrection 3 y que no viiese obras
de manos por espacio deseys dias,como
lo nota el concilio Matisconense,pero el
Meldense mda que todos los ocho dias
,12.
sean celebres , y que el pueblo vaquea
las cosiis diurnas*, y con estorne parece
que he cumplido con lasolennidad dla
paciia. ;
.v .
Viene despus de la pascua de la ReAscension. surrection , la Ascension del Seor. Esta
siesta tambin tiene gran antigedad :
porquelos Apostles la celebraron , como parece de las constituciones Aposto
JJ.b..c.zo. sicas, y afsi por succession siempre fe ceebro estasiesta con gran folennidad.
La pascua de Pentecosts quando viPeitcostcs. no el Spirku Sancto- sobre los san tos
Apostles tambie tuuo fu principio le
go que- comeno la predicacin , y assi
las tradiciones Apostlicas mandan ceiebrar esta folennidad,y que le gvrarde,y
afsi venios que sant Pablo" vino aeelcbrar l a Hierufalem , coto lo notan los
Atos de losApostoles:y la epstola a los
de Corintho dize , que estara en Ephcso
hasta" la siesta de Pentecosts. Mas aunque es verdadque entonces fecelebraua
la siesta d Pentecosts con las ceremo
nias
de la ley,S.
Pablo
no celebro
la fiesta conrorme
a ius
iuuius,
ai ^/u^,
....
ta
conformeque
a los
ludios,
conforme
a nosotros,
era
por la mas
venida
del Spi
ritu anto,porq luego los fanctos Apofr1
' J'"4
toles celebraron esta folennidad,y siem
pre desde" aquel tiempo hasta el nuestro
fe conferuo , como paresce por tradi
cin ,y sentencias dlos santos docto*

272

res de la primitiua yglesia. " . . .


' La -fiesta' de. la anisim&nda
fu!.: V;
que oy celebramos en la yglesia ,no ce nids, d:
men o 1 u ego -a-, los prin cipi os ^mas de-,
spues algn tiempo adelante quando
los Hereges comen aron a sentir mal
de las personas de la sandia Trinidad.
Porque el mluado de Arrio Alexandn
no., lao del Demonio, comeno cou
boca descomulgada a llamar al hijo d Bips menor que el padre 2 c?mo esto fea
contra lo que el mesmo Ctsto. dixo,
que el y el Padre eran vna mesma cusa,
Pues como sobre estaheregiase alborotasse todo el mundo , y fucile conuenci do , y condemnado , y castigado Arrio,
proueyofeque viiiesle siesta y da sea
lado para celebrar la solemnidad de la,
sanctissima Trinidad . Desde entonees se proueyo que en fin de; cada Psalni o se dixest el Glora Patri , para que,
siempre estuuieste en nuestra, memoria
la benditissima Trinidad . Y Athanafio gran Doctor de la ygleia 5 ordeno
aquel Symbolo que fe cntalos mas Do
mingos del ao , y hizo fe decreto que
en los maytincs cada Domingo fe dixef
fe vna iection con fu responso en que tra
tasse de esteinefable mysterio: lo qual se.
guarda oy en lo tocante- al responso, por:
que comunmente fe dize en las Domi. nicas. Ley do he' que en vn concilio Mar,
gimciac , que mando celebrar el papa
Gregorio- Segundo , se' determino que
tuuiese fiesta la fancta Trinidad , y que,
' fe celebraste a ocho das despus de la
Pascua de Pentecosts. Yo por no hallar tal Concilio, ni ser el auctor tan cier
t no o asirmo , antes me parece a mt
que es mas antigua; esta siesta , porque
en tiempo del'.Pap Pelagio Segundo^
auia.prefacio dla fanctissim Trinidad f (mo% 3. . ('
parala mista , que era hartos aos antes '^ymh
del papa Grgorio,porquc cLcfcriuien-
do aosbifpos de Alemania, y Francia
dize clfament que vh dlo s 'presa jcosfeaiel-delasancifsima' Trinidad;-- Y
aui)egun la comn -opinion , y ,es la.de
Mm a
G ra-

*Cin onnnt)
^Vjfj^a DyDc0UUpiU.T9 OP.Li.ip S3 pip rJiTc -l!pr)
.1 .3 .?WWfs? oij Dtlb um s.i Xniu suai onSyaui c Dp -rur
-mm
ma VP1}^ qj^H 3p i-1 ru4TSjT#.TO aux -i
pup sm ct'tipm X ouio.i .ixp p oidiiupid
iqp oitMitioa p odupin ,mb $o\ s.isi.i.iq
uoiiotiouiOD r .i.itioa srpT.mip s.itioiqdo
wJwj
ttf

t'7 v.\p$ ,ip sid.103 Ty.iq3 so opiuiA


st] so.ioAi:ui X stu rpuipqmbs.iuiqoj
ryoj^X iinn < ,mb.iod ud tqpi -ir/qtm3jof
oui s iq Tuou.iui ,ip iq uoSpx pp '.iou.i
X omoi opnb ,ij.nq> sou u.i lurd-iriu-ui
^>nb sqaiajpty uoi jua oitKinBHJsaiia'ui nj
sopwuo^ dp \uti,iuqmmn ^ .mbum! s,i
otbpiqi.i,iA [4 tqops,in3ii "CU33 3j ,ipii
iuq
cudoad t^j.ii] uo rpioiuoiu b .m |bi
iqp oSjiiuion v. snj sopmq .lodSMjo^ody
onb sp^uojUD iqjnnp(Xi,q iLiqn:dnio
srjjo sijod ip iq uoisp:d ou -1p.11p.md
.reaq uu niA.iau.iLinqr5uix]Lu.ij,ip iqoi
mj pic?pni\i -dt?d ouuq.iA o^Jinff) -oui
Qpt Dp UIM UOLlOIl.ip OUUU.T.ia.ip -.|}UI
.1X114 \np opiqrai} : .1 u pi pmb iqioa iq .i|X
vij t;^ tp 0 q 1 ui;.iqnpii pi o rq ui u ! m ip UA
iqp tio:> siq sinuq^o pi u.iq X pi.i.ioiu onb
o.iy,mu .iou.i^ ojynb sou.i.izi:q tui sotuiq-)
nj mq 0^9 od.i.m.i u.i utd X n] i-i^tnq ud oq
jon c X rjrcd o]p opxj.ij pi sMnon SDndj.ip
r>p xq cyoq ip iq X'ptpuipx^Laq oiqtui
snj SDiiDjq .tod vq)Oi iq piq^Hq^piip) tJtd
onb
.ijpir/:tq tq prpTuiu,ip)j n.i inp npj
o\ov.\ vmd o\ \mh ip.iDOD stipnuT -piput
srpiLi X sipiuS c mbjod sji: uo.i bu pin
s,i..laur pnjuTdj.i so\ s.ipg oj uij[|.inioui r
tio:>.n\qopiD smi iijpidp v\jr>ij im v.um
op ^|j',{-souo|)Xui uooon.ip nnb -.i.idf.ip

uoiJviq
fltft PVCl ouu.un]*p;o.i r..n:dopumiod .03.ip]r.|p n
iqpi^rjS ou stu\:op3v.,^ onm onuotu
opin?.^} u.ind cof[o nnjX b on rpi:u3 tq np
prp op in.iu.-jp^ op uoSiuy <> PP PK)
oiood) so.no (uo'/fp opiupui opuozwj
v,nm% 1: soj so.10^ {.1 Xo)| tiop At] ou ti
o.ui op uo^My c opmou ua Xo.riqui
uo'Q3ynn| pnu.-).r.')ff -ip u5.-)auH ua :>
oao[pn op .ifunq X ntion.-> iry/it( w.i.-in^
jod p o\i;{r>y\ y upuopTA c so| s-o.mpM c X
ouioj op^, twjjoTnn: rprzqdi: t[p^;q
tird .no tTp sou^CsopuoD ^d*.i*d

.ir^f uo.i foui o . o5.imjs,) c oymur>4Ap -uz


.irpinuKU [D oduu1^ r XcsoT(| .1X0 ij ifui
rj 1 X i^jv o.no tnp .iod \ r. uuipiu 0pur^j.i
opiutunt opoi (Kuir.-)}. 3p>xp npnu l^
M'puApruA X Anbunr oh ui!$ni! ;p luuo?
Jr3 S'opoa AHiAuip:di:n5i.u -lkir.isXA)
s.m uo.n:pmuu srm.opotind ".idnub.d
in^mj puibu np uo.i p) .10111:} oinnip '-^d
.n^l X.).ni."tuniMq m..hiaa sond Uih:ua}{
OC\[)U0J P .OlI.l p A SOJ "SOl.l.MX.l 1H
ou om .Uoiq .od s,\mo.iu.i c 'inb.iod
p dpi n n s .ip \:\>v.h\v. r{ rpinq -optunpoq
uo.nmi siq s.vmj X sr.upurA sopip -opy
so. . .iod o| pnib oumuoi b .mi -ojsopoj
ipjpnu snj si:uut 1 X isp: ><>{ -Bsainnuli:.")
uo.i.iipn.* .iru.quov snj Xk.ikja^ Siu.qid
p ;nop.iinq oqiir Mqpuuq A Siqomoi
sX.ij snu.io.] riu.i.Kmb siq>iMVhquo. .uui
sojpnlnt Xs-o.uqrnmsX.ij u.m] -pnqui.)
siu 11.1 srqr.od.oisoj siq oqmo.qi iquoi
.loinn rpu.11.1p ,111b
odiq D.utu -mu
snp swp.iid L .ip M.nimu ,-sib
-uDt.i
so ou u.ip.iqmd .numupr b in p: q nu -p
tqoirq v.urop uic inuv. ,>nb p -op.rmq
,11 U] 7 O Oip.ttX;>pcO}p .p SO| -yUp)
u o s .pid o a p? 1 o rmnq u :>:i X a u o o o;> u p
.mmq uiouimp t.nnb 'tnmjuoi jpnj
03 p o pi oduwi p: p.i.i
so.D|p:in."> u.")
0}U.>jUipppr.l>U,">.t lp UY. UWln p.Tl.I.lUt
X .ionq upm4ouioi optqp.14 tio.iiuqoq
H'puimqi X inuDipTc! Diop..r,;|p: anb
omj pui' opmnipo.) *aq sruuoj scqinb
puuo:> ojp c pi opuiMuoi s.-q o| rmb iriur
oqnq uo.imf p: iioauniu ip Siupopi
X 0.0 u s?|r>pt?.-> ^rppi.Tii.-) ito.iDirqoq
soj sopMod.ioi v\r. rpmtj < opuip.mbX
|5 mf>p..nq .i?$;qdp>p sof srqtiodfo.i
Ofpq siq Sttpmq MM^oq ,>p Jop>.i Oimli
coprjto|o.vX X Mprffod us *Jto&io:>sof
s.i| X siqpmd .lot uip.io .p u.isop sop
opm*) p-) ^op.uxM] ou oyi oprmb 03\
omi X opK[pm\n:ui s X ,iff)pii!<|.iin on%
owtfj ou ij tnqoq p <j|q.nd pi r/itj
miop ontAiunnoui ; s\i.;iuo}u;> p nwufo>

co|o ^.pu({ o-i m o so sX.-moiip jCoHm


ot? sou s&tfnictt < -sarHioju^ p -.t.iDtrf
saop on pmtfttipx tpt c omoa $u[
snmd

De la Repblica Chriftiana.,.

273

puntas de los corporales con las hostias


pegadasj y tendidas le boluio al pueblo,
y dixoen voz alta. Mirad Christianos q
mercedes y seales marauillosas haze
Dios con aquellos que pelean y desiendensi fc. Este milagro n dubda ha hecho para que de nueuo tomeys esfuero
para ampliarla religion Christiana , por

de esta siesta tan solemne l mejor parte


le cabe a nuestra Espaa , y asi verdaderamenteeniola ellasehaze conforme a
la'intencion del summopontiHce^porque yohe andado por diuersas partes de
la Christiandad,y en ninguna prouinci
he visto lo que en nuestra Espaa: porque todo aquello que pueden i mienta r y

tanto dad infinitas gracias a! Pvedemptor


que quiere confirmar con milagro ta gr
de,qne es muy seruido deque peleeys c
tra los Moros. Gran espanto recibi todo el real qudo vio tan gran marauilla:
pero como era negocio de Diostomar
mayor esfuero para pelear, y reouar
la fe para pelear y vencer. Y afsi otro dia
como vuieslen de pelear con los Moros,
dixeron los capitanes que el sacerdote se
puielse en vn alto c los sanctos Corporales , porque tenian por cofa cierta que
auian de alcanar victoria teniendo presencialmente al Rey de los reyes , y afsi
fue,porque no quedo Moro a vida,y afsi
en todo aquel tiempo que turla guerra
trayan con grandifsima reuerencia las
sanctas hostias y salan vencedores. Despues, fuero hechos infinitos milagros ha
sta que los corporales fueron llenados a
la ciudad de Daroca, adonde hasta oy
estn muy venerados y fe ve las sanctas
formas en la mefma forma que el primer
da. Esto acaefcio por los aos de mil y

bailar para celebrar lalohazen,y no ay


pueblo por pequeo quesea que no b- .
que fu inuencion con que represntela
alegria que siente su alma en ver que ha
de andar por el pueblo,y sus calles el Re
demptor dla vida.Esto no terna authoridad porque lo diga yo,ni es razn: pe
rodizenlo muchas escripturas que tiene la yglcsia collgial de Daroca 3 y de lo
que all estase hizo vn lbrito muy deuo
to que trata de este negocio muy a la larga que anda impreso, y quando nos saltaran estos testimonios,cierto dlas pala
bras que dize el papa Clemente Quinto. eteUsMTp
refiriendo la bulla de Vrbano Quarto q
ym.ca.
instituyo esta siesta e collige que no fe si donrtM,
momo a instituyr esta siesta como de si
mefmo, mas dize que fue reuelado diui*
nalmente a vnos Catholicos que fe cele
raste esta fiesta generalmente en toda la
y gleia. Despus los papas MartinoQum
to, y Eugenio Quarto ampliaron las in
diligencias , de manera que siempre fe
va renouando k deuocion en esta fiesta

dozientos. y cincuenta,pocos mas o me-,


nos , rey nando en Aragon el Rey do Iay
mes el Conqueridor , y rigiendo la sanda silla Apostlica Innocencio Quarto,

fanctissima.
*
La fiesta de la Transfiguracin del Se; f*fta & t*
or, no es cofa moderna, porque Basilio, 5 tmPlUYA
obispo de Seleucia haze oracin para- mn*

Pues como los de la ciudad de Daroca


deseaen informar a la sancta Sede Apo
stolica de tan gran milagros untado el ca
bildo y regimiento informaron al papa

ella, y Andreas obispo de Creta en esr


mpn de esta solemnidad exprestmente
dize que se celebraua siesta d la Transa
. : :; v
figuracin del Seor, Y* Efren varn sar* IBpm

Vrbano Quarto de todo lo que pasaua:


de lo q nal mamullado , y dando gracias
a nuestro Seor que .en tiempos tan lienos de trabajos mostraua fus grandes ma
rauillas determino instituyr siesta particulr del ia*ctisimo sacramento del al
tr5 paraque se renouase la duoeion,y
fe en los Christianos. D manera que

ctissimo y doctifsimo trata particular- *f^


mente de esta solemnidad y iomdmo
hazeCyrilo Alexandrino,que todos fon |3j_
authores de mucha antigedad. Esver* surh wm
dad que todos los modernos dizen que ^%U$2t
esta siestainstituyo el papa Calixto Tercempor la victoria que nuestro Seor
dio a los Christianos contra los Turcos ,
M m 5et*.

Libro Qjjirito
etilos aos de mil y quatrocientos y cin
cuenta y scys,aeysdclmes de Agosto?
pero yo no soy delta opinion. Lo que el
summo ptifice deuio hazer alli fue que
fe guardaste > y ordenar cl officio de este
dia,y conceder i n du 1 ge n cus .Pe ro el cekbrar la solemnidad ? no dudo yo sino q
almenos Oriente , y la y glea Griega
que la celebro de muy antiguo , y aun la
yglcia Latina tambin , y en el memo
dia, porque Vvandelberto monje Bcnito que fue en los aos de ochocientos y
cincuenta anota en fu martyrologio esta
solemnidad en feys de Agosto, como tabienios Griegos la ponan en fus Meno
' logios , y ino rechacen me los tcstimonios de mas de mil y dozicntos aos que
traygo5y entonces cali a re. La causa de ce
kb'rar fe la solemnidad de la Transfigura
cion a feys de Agosto c dize que fue por
quantoen tal dia los Apostles publicaron aquel mysterio , porque como leemos en el Euangelio : el eorlcs mando
que no lo dixiln a nadie hasta que reu
citaste de los mucrtos,y ellos guardando
loque fu maestro les mando no descu-

' ;;

fucile el dia sptimo dia de dcscansorefte


fue el (abado ntrelos Hebreos, y des
pues quando reuscito el Seor mudar
el dia que fue otro dia del sobado , que
los ludios llamauan abado segundo, y
nosotros le llamamos domingo , porque
en tai dia reuscito el Seor, y porque en
tal nos mostr la gloria de uReurret
y el remate de fus trabajos. Los sanctos
padres mandaron que otro dia del fabado dlos Hebreos fuefe solemne entre
los Catholicos5y que fe llamaste domingo, o da del Seonel llamarle domijngo
este dia, no comeno luego, porque cn
las tradiciones Apostlicas hallamos q
fe llamaua fabado:y aun ay authores que
dizen que S. Len papa primero ordeno
. ;
q este dia 1c llamaste domingo , pero no
mcagradanada,porqueSJue'nsu Apo a i
calypis llama domingo el dia en queco
meno a auer aquellas diuinas reuelacio
nes.Lo q S. Len trata en la Epistok cm Epist^.
biada a Dioschoro Alexandrino no dize
a nuestro propoito^mueho antes de fant
Leo ay memoria del domingo , como pa
rece en el concilio Iliberitano^y enel G C4*'^'

brierou tan gran sacramento, a mi empe


ro diffcuko fe me hazc de creer que
ellos no descubr estn todas las colas q
oyeron y vieron, luego el dia de Penteco
stes : pero fea mucho en buena hora que

grcnle, y en el concilio Niceno que alg


tiempo antes de los referidos fe haze me
cion del domingo.Proueyofe que ningu Perqu nt
no ayunaste los domingos , parte por k se

gloria de la rsurrection que reprclenta, mm^o

yo agora no quiero salir de mi propoito


que es demostra^ quando comentaron
" las fiestas mayores de la yglcia, y pare-

y tambin poi que aquel dia ayunauan


los herejes Manicheos , afsi lo manda el
concilio Gangrenfe, y el papa fant Len cl ' y

cerne que queda bien prouada la de la


antigedad de la Transfiguracin del
Seor.
Queda para remate de las fiestas . del

manda en la epstola embiada a Toribio


'
obispo de Astorga que se guarde afsi. Y
los caones de los concilios Griegos,tic un^'
nen lo mefm'o , y el concilio Aqui grane f^*17'

FiejlAMds Seor" el dia del domingo , que lo teewi'Mgo, . fflos c OCDO cn ocho das , o por mejor,
de z ir de tete en siete. El domingo no es
fiesta nlieua en k yglcia,porque desde el
;, principio del mundo comeno a fer dia

fe. Y por lo mucho jue reprclenta este


dia fe mando que no oraslemos de rodilias sino en pie,como parece por el conci
lio Niceno , y cn los caones Griegos cH'2G*
que junto Martino.Bracharenfe , y en el un'^'

solemne por qu ato Dios al sexto dia des canso o dexo de obrar en las cofas, tocan
tes a kfcComposttira dej mundo, y en mem oria de aquel dexar Dios de obrar que
-* do por exprefo mandamiento suyo que

sexto concilio general,y en el Aquifgra- "J"^*


nenfe, y Turonenfe tercero. No fe ha de up*yj*
dar sentencia en tal dia como parece por
el Concilio Tarraconense , aunque alli m.4
cn cofas grauifsimas parece que da licen

De la Rmubiica Christian^
cia, que sin duda quand ay actos deinquisicio.n siempre fe hazen en riesta \ y de
tornade los ne de tener fundamento deste concilio.
whfoLz$6, Y el papa Adriano primero en los cao
nes que recogi mndalo mefmo. Guar
dale cl domingo con mucho cuydad o,t
toque traemos por refrn q u an do preg
tamos guardase tal anctojdejds.'feoiye
ios como diade domingo. Esta cohnriLibXc.io. bre- del de los sanlos Apostles quedo y
harto claro fe faca celas tradiciones Apo
stolicas,in esto tenemos muchas deter
g?. 27.'
minaciones dla yglesia que lo mandan.
uap, 1 8.
Afsi como parece por el concilio Au re
llnense tercero, y en el concilio Cabilo
nenfe fe manda lo mefmo , y da la causa,
Gt.8 o.j Porclue el domingo fe ha de solemnizar
c$.fo; 1056. tanto.Los caones del sexto concilio ge
Que e&fas neral en estas palabras. Deue ser venera^cacjckron do el domingo 5 porque en tal da crio
*9 domingo. Dios al hombre ,llouio manna en el desierto,en tal dia naci el Seoreen tal dia
apareci la estrella alos Magos,en tal dia
dio de comer a los pueblos el Seor ene!
desierto qudo h i zo el milagro dlos cm
co panes y dos peces, en tal dia fue bapti
zado el Seor porTant lun , en tal dia re
1 suscito 3 y'dio el Efpiritu ancto : porque
veays quan folne dia es, y quan j usto es
1X4. to. 3. que le folemnizmos, allende desto tee
jM-4
mos otros concilios que mandan esto co
cap. 1 6.
nK) parece por el celebrado en el palacio
trf/>.4o.
EcrnicOjV en l Arfcltense quarto y Tuwi.fo.2po. romeo tercero,}' enlos etaDlecimientos
del concilio Magunciaco en tiempo de
Garlo Magno fe trata lo mefmo yy con
esto me parece que esta bien mostrada la

2 ^7

tigua es en la yglesia el solemnizarse to


dos aquellos dias q ay desde el Doniin- j -h - a^
go de Ramos 5 hasta el sbado sancto. l?.j 20, '*
fsi las constituciones ApostoJicasper
suaden con gran instancia que aquella se
mana sea de mucha penitencia ,y"que t
dos fe den a contemplar tan altos myste .
ros porque es tieno de 'luto, y dolor. Y .
en otra parte mcia q hasta los sieruos
huelgue toda la (emana snela , y la de la
Rsurrection porque en la vnapadefcio /.,gt r,-p,
el Seor,y en la otra rcucito.De donde
fe ve e claro que cnlapnmitiua yglesia,
la semana fineta era toda de holgar pues
bstalos ieruos gozauan dla solemni
dad. El concilio sexto Constantinopoli- Cn$$.
tanojnanda que el viernes sanlo lea so
lemnizado c mucha penitencias refor
macion de las vi das. El vfo dlos ronu- j/0 e os
mentos en Ja yglesia en esta semana fan- mmumms^
ta luego que comaron a celebrar los
fnctos Apostles los dias delapassion
ordenaron en la yglesia que vuieese-* >
pulchro , y tmulo en memoria del que
dio Iofeph de Abarimathia , para poner
el fanctisimo cuerpo del Seor,porque
la memoria de la sepultura de Christ o,
quedo para siep re puesta en los coraones de los Chnstianos, y afsi desde aque
los antiguos tiempos hasta oy tura el ha
zer monumentos muy ricos , porq'pone
aili a nuestro seor en memoria de u sari .
cta passio y muertc,y sepultura , pero en .
nin guna parte fe haz tan ric os como en
nuestra Espaa ,ni con tatas muestras de
deuocion y tristeza, y cierto fe puede de
zir a laletra lo de Efayas.Y sera fu fepulchr gloriofojporque todo lo que sepue
de poner de riqueza fe pone.Mas Portu
gal excede en la-solemnidad desta siesta a
tocia la Christiandad en todo genero
de deuocion. Mandse con rigor ;n el ^ ^
Concilio Sexto Constantmopolitano ,
oue en semejantes siestas no anduuie. :
ferfen'caullos los seores , y e guardas

solemnidad del domingo.


Semana san
Conucnia para que no nos queda-a.
ra nada de dezir en este proposito tocar
breuemente la solemnidad de la sema
na san ta, porque aunque no entra en las
siestas que fe guardan es cierta solemni
dad que fe foiniza efpiritu aimente en
las almas, porque entonces le celebra las
: scn-el jtieues .de la' Cena , y el viernes
exequias de nuestro Seor lefu Christo,
fancto entre los principes . Esto es lo
y la piadosa deuocion de como fue sepui
, . que he podido hallar de las fiestas,del:
tada su san&ifsima humanidad, Cofa an
Ma 4
Seor

0JClT
03 $t\ soptib utqqrq 3p sq si'purj ^jqtj|
cjoud X soliiiSiida vujoSu siq Dp nj ti3q
Wip DJD^ 3llb S3 U3Tq 3lll> 3} IRxLdJ
va vj vuy pp opp Vipnu v.wws
AY
X }\ Q U3p.I0 S0UI3iEri3TJ
03 31J3 0}n:idlT3 3llb 03 }3
opijtd c 3iib.iod ii3 }3iibi!
3311311103 iq.Tod p?pinuiJS[
p p .10113^ ; X ysjr. 3qoiv 113
siq su.uo siq}3i} s^Xnj c \uouV, 3.UUKI3 jod
p OjtDjp pp om v. siqji:.ui03 si,qj3y 3p q
iqOU13}O.T31?S 113.^.1}^ 3JpiHU 3p cSOT(| 3 UT
l.IOJ}33J31 3p SO|SOp03 *S3.IOpl?333d
vpj ^ ' Pj
U7 ?ij3q 3p v.\ in.nq3ptn3 3 s iq ouind
.pu^u^ u.i 3nb souir..iq3}33 .iod so| -S3J3UI -}\>v\
.%vyU. opuiqcpqDX Dp iq prpnuiTM }3p .ioij3S
onb o.ioqd33s| 3U3T1 311b oinquiynf p
JoXijAj; Opuura ojonb i:.}}3qtq3jp?.iq3[33
Dp iq prpTiiTitjs^ c X qp TSjuozTp ouij3ui h
ouop-io b on iq op iq iq.irppmr) 3} u3|oj
3TJUZU op iq LU1.IJ3UI XC1.I3UUUI p 3 iq}3 do
uoru 3 s iq pi? 110131 v. codo."jng X ou 3} v,\\
3p JTZ3p bilb OTdo.Ull Of 37p 0UIO3 '3J
^^
oqiq c 3tib.iod oido.uivq DUj 0}ndi3jip Dp
aurj n\T A'in^nS nj ofotu X ou opnd .nq->
ozj 3p o| 3nb onj soipnui sour S3iu}3p
sv,m 111311]; ouo3\q(-j; no unojtqny -]33}iui
<q\rpe3inq s3 .i.U3 c3pn.x 3nb.iod :s3iui;
sp oireiti^nj sbu,3U3i iTJotti3tt' ti3 iq
-ci}3[SX op U03c,cy3i}a.}j3 iq uoisp30.id op
siq 3nb.iodcsrppia'3 mniputr} 0.ij0jA*,iq3
0111 3zi?q uoaiJ3j p 3 iqp i?.|j3g 4 ottio3 o\
mou uoun S3jj.ii|dn3i^ c X oS.1039
od}rqQ oudjt^ c X ou}30}qdtuy odqqo
p 3 olod^ c U3iqtuua 3zuq U0I3O0 p 3 iq
cqj3q X 0}U^3 OaItLlX}O}0.T3Tf-]; 311T.I3J3
l?.TO JO 0T31? U 3p 3 ljj 1^31} c X 03 V\p 07.VI]
U03U3UI ?}p.ldx3 SL'[3p SUpplUO 3llb Xo
soua'h3|{ 1?}U3 UOrS}330.d 3]J3p 3J)'Tip
OD 31} 3.1 J3A 1T] pi?p.I3A 3p 0}]3 T!3| V, ~Xo}y
d vu? m oq Xcouuttodq r, Xtjj OT3U3JHB7 counj
^0^43 X woa ui03 o S3 i?jo3 snn vmmn t\p ~oj
'oj-ow^fj

sounS^Y q tir o:|pnd i^p^djoj UD "1K


oJqd'D ojqqj 3^3 onuid sopTnoui 3p h
fy Sl-!T|'fu6-X l'0J3p p^pUT3|0) SUt]33q Jod
ou3ZUBT2^ono^3J9 c X sono HiQirt}

Xcsu. t\p v\pv\ 3p siq sr.i3Jquuq --ei.dojd


33113111 S3 iq3p cuirqddg 3nb.od sju 3j
opiapuT 'odiU3pTiSpT o^ 3ui 333Ji?d pnu
qp Hiouko X 3iibimr v.\ 3i| opiu33 inbi:
3 S d .10 0|.ITZ3p Urdc0p03 3llb S0| S3.O^)3f
UB03J3 0} 3tb SIHU S3| MJVpi.lSl? l V.' 071T.I
sonSninTSOpuiT}3psi:|3uiof]3j.n^|t:q(3p
srpvpoui03u v. i?)}3 oucqj3q m?ii3n.id 3tib
3 u snj sod.3p 3} urm.q3{33 3nb.iod sojp
UUlX OpUl.nq33p S0| S0T.3.}|Xui b 03UIU1!
si?3trj*^ [3U3 X^-jub?3 S3iidpp v.\ i;i}3[-{
opumib oxnpo.uuT snunSp: sqpq pp 3<
.tou c ooqdu i:.n?d inpuioq o gu.i.13} o] b n 3
p pH 0#inq OXlp SVAU 33U3UI33Uro3[3 U3
p 'Oqjodo.ld \ S}U 333Ul.l3prp.I3A 03 0[
b 11 3 n ojoqdooi oxip onnpuc U3T(] * X 011
auuoiqpipj so\ soS.3T.19 -on^nuvsuiu
p pi: onb p lvp X ij a 11 o runSp siuu ou 3i|
irpnpnui uoipoo 3p Dpiucppo qp djoj
pi?piir 03'Zl|> SOf XcS0.p3LI) 0.13113 SOjp
38.1039 ouo^r) 3 rq noduicr*) op -op
oxrq pp oire nou 0113 p p oy.ioduu Dp -nj
poupj .10X1:^ zip 3 onb 0} tqpoXiuqjui
oq nqj owxpSts u.*) nj 3Iooji|3 oxtqDp
pp otiu op souioumib X lp.nmb X sop ip
02 onb iq uoqoo op oj.ir.Kpp3 qp tqpq
onj b.iod ouia ajqoj iqdoupuqjuo^ a eu
pruo rqotKqrqpd 110 i?| jrab u.ioui TMo 08
Xcdj 3ub.iod .otpjo.qpuu njpqdiuoa 11} o
apoS* oXrur^ur iqp q^qquuiojoj Y un q r
soum]} qpqi?.}p m 11 s onbiuinuu -t^juj
ouiqti d on s
souk saiui! uo n m du o
pp vdrd oijuj^f) 3} optnmi .uqopo c jod
311b iq/uoo np a o opm.n onb p 3} -nuod
33JJ <)7HJ l?.mi03 *K>paHl3}0q3IHl!0,ptiy
X so.no .")nbsootuuo}| mmm.u Dp jou33
o u sopid sobnf cSDp:3Jodnq[ ouioo p
anj p onb m oXiiiqj tqp piprutu^ioj jod
:tXu.nqop stqpnbu SK.}jDrj ~op:|j.iodnj
svj 311b dj mmuq3p3 tio:> csiq.nuiiuuq 03
ou D33.n:d .iod omj^ oj.n:y\ 113 j n TmSuoj ^ ^
'oxxupq ^ b.iod ud d r>.|j inp dj ozn\ x\\ht
ubj ouajoj uosp:>o.d opuopu iqtmutiDrq
tinS p oq op so(| t?f raXo.T pp opp ij
DJpEUi p opuiy uoaiws X iuy c X swao
$f&UKJ 3cSUU0p3c tmX SOpTtS 03 Uinpf

De la Rpublica Chnstanu

275

breqveniaaaMhraralosGtiles3ysrae. Yassi propriamente aquel dia de la G.


litas ordeno procession con candelasco
no se ha de llamar fiesta. dela Expectauirtido aquel vso prophano , y llenode
cion de nuestra Senora mas de la Annun
supersticion de los Gentiles,en este otro . ciarion. Elo se cfrma allende de lo di
tan sancto , y religioso en el quai reprecho por vna clausula del teslamenro dcl
sentamos lieuando candelas en las mainclyto Cardenal donGil de lbornoz,
nos que cada Catholico lleua a su senor
cl quai dize que da ciertas reliquiasala
Dios que cslumbre que alumbra a todo
yglesia de Cuenca,con vna capa riquisei
hbre que vicne al m undo. Despues con
ma ,y que no e pueda enagenar ni irua
inuo la y glela esta costbre,y de Occisino en ciertas fie stas solemnes , y anade,
dente pafl'o en Oriente, y de loque cl pa
y en cl dia de la Annunciacion de nuepa Gelasio , ordeno en Rom a vi niero n
stra senora que se clbra ocho diasandcspueslos Emperadores Orientales, a
tes de Nauidad. Tuuo este excelso perla
aprouechare porc] yooy de opinion q
do entera noticia de esta vcrdad,y enten
quto vemos enla yglesia tue pnmero or
diaporquerazose celebraua aqucllafie
denado en Roma,adonde esta el maestro
sta,y aisi le dio su proprio nombre,
de nuestra fe , y la escuela adonde esta la
dosdlulio clbra la yglesia la fie
verdad.
tadela Visitacio de nuestra senora qu.
JnmnLa primera fiesta de la gloriosa virg
dollenade hmildad visito a su deuda
twu
Maria, es propriamente la de la Annunstmcta Elisabeth. Esta fiesta ordeno el pa

OfM*
O.*

ciacion, porque en ella comeo ascr ma


dre de Dios,que sue por donde vin o todo su bien,y el nuestro. Quanta antigue
dad tenga esta solemnidad,no lo he leydo,pero cosa sabida es que en tiempo de
antluan Chrysostomoecelebraua,como parece por dos Homelias que hazen
Andras arobspo de Creta,y sant luan
1 Chrysostomo, despuesinuy adelante c5
sta del ccilio decimo Toledano , y Lao
diceno , cjue esta fiesta era antiquisima,
y ordeno e alli por la gran dcuoci que
tiene nuestra El p ana a la madre de Dios
nuestra senora , que por quanto la fiesta
de la Annunciacion comunmte cae en

paVrbn VI. eri los aios de mil, y trezientos y ochta y ocho, y mouio se a ce
lebrar la,porque en su tiempo se leuanto
aquclla scisma grade q turo tants anos
de laquai hezimosharta mencion enei
segundo hbro de esta rpublica. Hizo
estoprq nuestro Senor vitasesuygle
sia,y la sacase de los trabajos en q estaua
que fin duda eran grade s. D 1 ze oan Pra
gense en el trata do que hizo ctra Adal
berto que contradezia esta solemnidad
que por muchos milagros sue reuelado
que le celebrafci
La fiesta de sancta Maria de las Nieues S<*
seinstituyo cnlos astos detrezientos y n&:

tiempo que la yglesia esta occupadaen


cincuenta, y quatro , rigiendo la sancta *
los offcios de la semana sancta , assi
yglesia el papa Liberio , por vn milagro
como en el ueuesde la Cena,o Sabado
notable que acaescio a cinco de Agolo
sancto,o Domingo de la rsurrection, q
y sue este. Vn Patricio Roman lamado
vuieste dia particular , en el quai se celeluan,y su muger, sido muy deuptos de
brasse tan gran mysterio con regozijo, y j la madre de Dios como no tuuiesien hiparticularilegria , y para esto e sef^alo
jospedian le continuamente queles-mo
adiezyocho de Deziebreocho diasail - lrasse en q obras sanctas, y pias podfian
tes de la Natiuidad del Senor , y unque
gastarsus riquezas que eran grandes, La
oy llaman aquel dia fiesta de la Expcctareyna delos Angeles viendo su piadoa
fiest* e U cio de nuestra Senora,y dela O, no tuuo
inten ci o n a cinco de Agosto hirichiede
0 porque je fu principio de otro intento particular
telek^
COmo se puede ver por el dicho ccilio.

nieue cierta parte del monte Exquillino3y aparecio les al Iup Patricio , y a u
Mm 5
mu-

ojcji :o*ujr) .=
nai jq % pro oua .iod j X sofoxip b Tpo
tioqG^q :ua ^qo{SX 110 nj o.iqou uo pnbr
j?.3n\ onb ojpta ouoq op onoTii c -tnmb
op p uoja oyqou tamj ^ipna^ X nj nra
uo.orAcJo3 tira utMo o.iiqitu tOJonj oj p
v.t conoq7 X uo.iumoo of o[ onb ij.OTA
uo 'souonj op o[ p:nb uoT(]ium iqpruuiTui
op ouop.io ihia ouuiojoj uoispoo.id rroo
p o.Top outuio}| opiioiAXc ononnq oip
uopio otuoo oj ojpiziq [{p cua oiuduuij
iqppXrq .iod onnmb qmi opq rj.3iquoo
op yo Ji;3iq Jod iq Ojpi?iu op csoT(| iqp
Bip|8X on.f \:\ iMourr.id onb uo cuio>| oj iq
opina op ^-lotnq o.Todcuux?j^ jod sodaion
a r ou u -tolio so.iqousojJDmp |uonb.iod
i.id oydiou oj ointq[ upurq ui.a^ c X ~oj3X
uq pp vxh ouoqp| onbaod [o iq uouioo
o5 t .iroqpo * sondpQ ojounqf rpmq
iqJB|A| 00 p o.qo|od r- o.iod onb.iod xrepui
op soj sodiuop oj o-inot/q^o uo rai0}| nui
sotp sofdmoa uo o.iqiuou op rpmq -iqAj
r.iuoq.iodciq.r op ira u?j3 0.i3rpiiT outa
uoj 1: iqjo.iiHuiq[ injo|3X tpq.tBjA|tq9Utq
.oXiq^ opuopi: j 0 r.iqo}oo iqjo tyog uo iq
p m uod
*pi?pRirao[0}
<otH]wnjj^
irj ?.pou .oXuui onb v.\ rjo]2X r-iqo(OD
Dp t| o.ipui op soq so rq op r[ -cuinjiy
d uoi 1 X oiuotui.])n onb.iod pnb'P iqp on.}
uo soj sopp ^q-jrooioo X B[oaoi -jo}jod
uoj p 0 kuXo}[ op *so||o x o 00.O onb -on[
o!a :pTAiyo3po.jrj[oii.b so[oji^loiuoo
soinqpT.n.]p nj.T.uqo{oor: Hnijmu X qnj
v,p v\r. v,uo\$ ' x t\ rjm?o onb Ooi.i v.\v,d
.100,0 socO|jo joa onb ou soiiTiqpuf nj pin:
onb.odcptq,)onS so{ so.iopiT onb uouia
j Xcom:uiodr i?.icdcouns' .nnpDp iq jiq 0.7
i?n op rqjo ptqqmnnfoj oiuDtut'.Tt?[o -ouui
um,|j ouioo rjo rqoo Xnui irnSpin? p ~o[oj
.uniu \:\ iq.pq op iq noiodunqiy op tq rai
^p
so(i " u\ sj oX dj: oji oqt! onb p
u)< siojpiy co}r.raoj;> X tltlj 0,aUOU,I
'S'^O
Xcouoop,yir( o.iooo.f) uoojouo.mx p
op rucqt) op scq c$;xiimu A opy ono.rx
o].unu rqoiqiniai iqoo so onb oppp t[ nd
iqpf^X^um.La iooijouiod .roao.1 rpqpu
^^r opuopdwnp -i?iouos'i.npnu ojuo'x
mjrt;3?^ ounc c X otunnodi-t 1 X uiqni<! p lopor
''^f*^

Op ti$d OOltB^ct.pipjOA

.TOC Oltf

f. optniS onb iq ?uqid .||o^ onb t[ tfM


v,ij ojqopo op t\ oq>ru op q sor otif |
nopdunijjy c onb so[ sopuuj y -o,qod
so[ tq 'uJoXmqin [o ou Jiqpjq -oudxu
iq. iqoopp 11 vn^nur ou o'/rq (q.OD.io
s\uu sg i^p'cunqi; d r.]) iqpij op soj -iuv.
sono .lod iqouo]DDxo p opiqp v.\ U.0H0J
v/\ prpinui:^ op iq udo.ua o.uuiu op ypiwwjtf
csoiq onb uosoiTjqopo oiqiiiofido
siuiioudtj piq-ioniLnn? Dp iq onb soqonut
in?pof * jq; .iotooq sr.foqf uo tq -tjauod 'U*9'S*jsj
p?o r.1.1010 oj tioo .tr/op onb or.-)iroooi![q
oxii^nj*) c opmin jr.qopio 0 t^y iqpq uoo
11} nqu:niqoo o\ oaurooa v.\v. tp^nrpo Oo
onb ouon 970 ouioo o{o9otq csouio.ioa
o.iod qooTqpqiq ^oimSumisrai -jod
Ollb HE U Dp 3111! Ojtiqpm SOUIOUDJ UA 01
oiuoimqj ,od optiop of id urpn onb o) -oo
v,m:.upi t\ iqpu pcpniuiq^qop p a >q JfA
uoS eukjaj c srXno siuqiqcct uoj sr.qo twj
sv.p o.iqqpp op rcpuEpq PrPJ!^l! * S
iq Tq^nnionEUDiq ?8.nA oucVrUV]/$ a n -01
uj opq vpuoyuourj puo o.uuoia op nj eiu
ouojp tim iqmiqopo.opp tq ryoq op
nj p^p!P^M " x um d u p tao d o op auc'S
uiynSiiy c oj mitncppo onb.iod oqootq
.ap tqouopeA c uoiua oimsppoQ 00 iq xo
opijod onb ozrq 3-iqoj P x 0 uudq q nu
snutup azrp c b n d p opqjo Dp i? -uiuin;
pt'p p ^ *q uoS.ifA aprti p (| so o| op.io
Xcotr oziq p tioiq m: uo in piu o auiq y n S n
cuqj X ou tmolIim onb p otupui amq y 11
n3 uqj onbuqp rqr.'mnu .-Tpoouooopq
op .nuqopo p o:uiDHuppu op inqunp:
019 onpq pp oiq op j Xlsoy p o :unq n.nq jjric'stw^
iqjndt^j; c opndonbjod b n m: p o ^P "':) W'S^upj
uou oiiomjoj .nuqop.o iqnI P^T*1111'-!^. on
Dp Xcu.iouojt.qpmr sondpp onb.mdqj ;
uqjnhiy ta tu o oqoniu 'odtuou X -piO
no.iop soptuu3 stqos uo iqpjlXtq 4 -nia
soip uuq (>pnr.u op j 11 pcpDniq.mu L X uo
S"upur;io.idsc)iSiup oj oqpDJ uo -ioiqp
soj sodou v.\ 'iqpq k; iqp prpuojo) oj ro
oX snndpp o ou c ou ou o3ou.id.uud c oX
odo b onb.rodcou o.idoij wpj^Xiq tmo}|
on zfoxvSimuo:) tqnt\~> onb mur 03 u pi o w t3 ^ V
ffc S sotm op xmp onb p tv opxjamq pf* **M

De la Repblica Christian*,.
Quarto la instituyo sue esta , como muriesse Gregorio Nueno encerraron se
los Cardenales en fu conclaui,y no concertando fe en quien seria summo ponti

2j6

pode Cfcmtinopla, Gregorio Nicome


diense,y GrcgoriaNiseno , que a buena
cuta passa de mil aos la fiesta de la pre
sentaci. Y cstituci ay de Manuel Em

/V.i. LypQ
mm. fili
2 2 *
EP'tom'

fice eligieron al cabo de dos meses a Ce- perador la quai refiere Teo. Velsa. in
lestino Quarto, el quai no auiendo viui- Noraoc.Photrj ,tit. y.cjuDespuespasso
do mas que diez'y siete dias, boluieron a esta fiesta , y solemnidad a Europa , y la
encerrarse en el conclaui y detuuieron primera vez se celebro en Francia en ti
se tato en elegir que passo vn ao y ocho po del Rey Carlos V.que fue en los aos
meses y mcdio,el pueblo Romano vien- de mil y trezitos y setenta y cinco, mas
do tanta dilacin trataua mal a los Car- agora ao, de mil y quinientos y ochen 4enales,y deziales palabras injuriofas,y tayeysSixto V. mdo por fu motu pro
a penas les dauan de comer. Quando vie prio que fe clbrasse vniucrsalmente.
ro esto los cardenales boluierse a Dios,
La fiesta de la limpia Concepcin no Concepeit,
y encomendronse a la Virgen y madre estn moderna como algunos la hazen
de Dios, y prometieron le de hazer octa
porque Sat Anselmo que fue en los aos
na a la fiesta delaNatiuidadfuya, y hede mil y ochenta trata del origen y prin
cho el voto luego fe concertar , y eligie ripio de esta solemnidad, y no habla co
ro n al cardenal Sinibaldo que despus fe mo instituyda en fus dias, pero si yo qui
llamo Innocencio Quarto,y afsi el man- siesse puntualmente dezir en qudem
elo que esta fiesta tuuiesse octaua: y de no po,ni en que ao,ni por qui no podra,
saber el fundamento de este negocio han que no lo hallo. Y estoy marauillado de
muchos modernos dicho que Innocen- algunos modernos como dizen que el
ci Quarto instituyo la fiesta de la NatiPapa Sixto Quarto la instituyo, y entre
uidad de nuestra Seora como derian los otros es el Doctor Illescas en u Pondezir la octaua de laNatiuidad. Alberto
tifical,al quaiyo dixe mi parecer en este
Lih6e i Krancio dizc que en Saxonia en layglenegocio, y le mostr testimonios de mu
' ' * a Hildefcmee Bernardo vigsimo obis cha auctoridadpor donde le proue co
po suyo como doctissimo y deuotissimo
molasiesta dla Concepcin, era cofa
dla Virgen mando que en fu yglesia Je
mas antigua que el papa Sixto Quarto,
eclebrassen a esta fiesta octaua, de donde
Y basta para esta prueua lo que Decreto
parece que la fiesta es antigua,aunque no
el concilio Basilienfe, lo que Sixto hizo Stf.tf
el tener octauas.
fue corroborarlo que antes fe tenia en la
La fiesta de la Presentacin dla Viryglesia en lo tocante a laConcepcio por;
rcjentACb ^ Varia, quando fue lleuada de fus pa
que el era deiotifsirao dla virgen ma
dres al teplo de edad de tres aos , no fe ' dre de Dios, y siempre tuno no auer sido,
celcbraua sino en particulares yglesias,
concebida en peccado, y afsi le hizo ofprincipalmentc despus q vino clBreuia
ficio muy Docto aque oy nocstaenel
rio nueuo,vnos dizen que Sixto 1 1 1 1, la
Breuiario. Y sobre este negocio hizovna ^rtliquiji
mando celebrar otros que Pi III. y tam
extrauagante en qdize marauillasdeia. * c
bien Paulo l.estos fummos Ptifices no >
instituyeron la siesta sino concedier in- '
dul rencias,y hizlec la fiesta general co !
raoantcs no fe clbrasse sino en pocas

Virgey fu fiesta, Y de este parecer fue el ' " g'


ancto concilio Tndentmo,enfin lo que t0m 4# conc,
hizo Sixto fue renouarla de.uocio.de los /fl/.5o8,
fieles, y conceder muchas indulgencias -e/j.

partes.Ella es cofa antigua, y tanto q los


Griegos la tuuicron en gran veneraci,
v assiayHomelias,y oraciones hechas
pueblo en este, dia por Germano robif

para que la siesta fuesse celebrada c ma


yor alegra espiritual . Que enquanto a
auer folmdad de antiguo no ay que du
dar.Esta siesta omeno en Inglaterra, y

Libro Quarto
dcspucs sue estcndiendo se p or coda k
Christiandad,y es vna de las olcmnidadcs mas regozijadas para los Christianos que ay en codas las sicstas dela madre
de Dios en tiepo de S.Bernardo celebraua esta n'esta. Esto es lo que hc podido deseubrir de la antiguedad de las sic
stas de la madre de Dios3y pido le perd
fi he ldo negligee en inquirir la verd ad
q no me ha quedado de hazer mi deuer
por no qucrer3lno por no aber mas.
^J* Porque no se cecbran lassanos del teftamemo yiejofj quanose mando cclebrur m
ficjhu de lossaihs. dp. VIL
VCHOS rae han pregcado
que sea la causa porque no c
lbra la yglea losanctosdcJ
relamento viejo, ni cenemos
fus memorias, ni hazemos sicstas dlias,
y enverdadquc yo no he sabido dar razon,porq uc veo que la y glcia G ri ega rc
7,0 iempre dellos,y oy cenemos a los Ma
chabeos , y a ancta Ana , y a fane lofeph
eposo de a Virgen. Y aun en Barcclona
cckbran en cl monasterio defant Augu
st in la fiesta de Simeoju sto. Yo creo que
el nocelebrarlos Occid tales losfantos
del viejo testameto ha fdo por tener mu
chos martyres del testamenro nueuo,y
otras blemnidades que hinchen Jos dias
delano, y aun fal tan dias. Y tambie por
que los fanctos del viejo cestamenco defcendicron al Limbo. Yauiiquc fea verdad que por la raefma razon auian de de
xare de eclebrar los Machabcos,ylos
innocentes c todo estb no ha ugar: por
que como dize la historia Efcholastica
sobre aquc capitulo de los Machabeos
suc tan grade cl martyrio destos fanctos
hermanos que ningun sancto deltcstamento- vicj o lo u lrio tan grande > y por
estb conuino que porpriu^legio cspecial
se les concedicl en la yglea dia enala
do3 en el quai fe celebrafe fu festa y mar
ty rio , auneme otra razon,ay que da fane
Bernardo Epistolamt&m y trcze3mas

no es para aqui. Qiianto a oquetocaa


los Innocentes clbra ks la y gleia hesta,porque en cada vno murio la humani
da d de nuestro Redemptor Iefu Chrilo,
si cccbramos las siestas de fancta Ana , y
fant lofeph , es porque e papa Sixto
Quarto lo mando 3 y concedio indujgca
cias a los ieles que folcmnizafen ius
fi cl as.
- Lecmos en las tradicioncs Apostoli- fitflai k
los /ipsto.
cas eferiptas por fant Clmente que luela.
go fe comenaron a eclebrar las n'estas
: los fanctos Apostoles,y la de fant Este
nan primero martyr, defantluan Baptista , porque lu ego que comeno la ygle
a tuuieron remplos y folemmdad , y lo
mefmo lecmos de la Cru z del Sehor,comp parece por los decretos de Eufcbio
papa. Ycambien auia cnalado dia para
la dedicacion de las ygleas quando cr
confagradas; Y los fanctos padres ordenar sicstas parttcularcspor colas q acae
ciero en hra y gloria deDios,asi como
vemos que la Exaltacion de la Cru z fe
intiruyo por la victoria que vuo Heraclio Empcradof del rcy de los Pcrfas por
vil'tud de la Cru z , y en Castilla es cl
bre la siesta del tri u m ph o dela Cru z, por
que los Castelanos alcanaron gloriofa.
victoria delosMorosen aquellafamTa
batalla que llamamos de las Nauas. Y la
Transguraci dizen que c clbra por
la victoria que vuieron losChrihanos
contra los Turcos , rigiendo la yglea el
papa Calixto Tercero , aunque lo que fc
ha de tener por cicrto,ya queda dicho
arriba,y afsi ay otras blemnidades parti.
cuarcs.Halio dos fiestas'del Apotol fant FicflaieS,
Pedro en que c qyitaron algunas fuper- Pedro k
sticioncs Gcntilicas con ellasrlavnaes das pard
de la Cathedra , y la otra es de las Cadenas,oAd vincula,la vna clbra eu He onuGi
beat.
brero, y la otra el primero de Agosto.La Uhduk
primera que es de la Cathedra , que es a
vcynte y dos de Hebrcro, allende de que
fe celcbro por memoria dela primera 11a que fant Pedro tuuo que acaefeiocri
quel tempo auia viu upersticion ca
Ho ma,

De la Reptiblica fcrltatiL.
Roma5y era que como cn tal dia honrasien la memoria del, Dios ano 5ponian
muchas mesas 3 y en ellas insinitos manjares para que las aimas aquel di comicsen3porqiie creyan que en aquello
haziavna obrade piedadalosmucrtos,
y los Demonios , pr'tener aegurados
os coraones de los Gentiles, quitauan
de ali todos aqucllos potajes , y guisa.dos, y el pucblocreyaquelos difuntos
los comi, y porque alm despues los mes
oios Christianos creya que aquello era
verdad , proueyo se esta olnidad de la
Cathedra de St Pedro, para que regosi ,
jan do la cen solemnes ofstcios Diuinos,
se fuelse estirpando vna cosa tan supersti
ciosa,y assi se sue q u kan do poco a poco., ,
y oy por la gracia de Dios , no ay rastro
de ella , pero vuo la hartos anos despues
que einstituyp la festa, porque en cl co
.
c'g Turonico segundo 3 se trata de ell.o
muy de proposito, y manda c gnirigor
a.los curas , y a los de mas Eccleiasticos
que en todas ma ncras quiten3y desarray
guen tan, abominable ostumbre,yalos
que hallaren ocupados en cosastan ma
las que los tengan como por Ethnicos, y
publicos peccadorcs. .,
idtna* de , La festa de |as Cadetias.de sant Pedro
S,?ek
clbra se en , el mesmo dia . en que antiguamente OWuiano vejo a Marco n
tonio ya suamiga Cicopatraay vuo aque
11a victoria por mar llaraada Actiaca , y
porque en' este dia hazianiosJRomanos
grandes, jestas., y juegos por Rpma3y h
y, ian grandes banquetesdeterrnino quitar aquellavanidad con- vna buena bea
sion, yjan^aque halloabfienacoyuntu
xa^yfue esta,Eudj?xia puge|ejEmpera
.4or Theodosio el Segundo5o pnior,hi^
zo voto de vtar los lugare$ sagrad^s
q HilTusalgx,<^
fit ^
.voto hallo de camino lap .frimas, de
primeromanyr EsteuafiAyji?ntamen4Qhockmsi^mcshUKC^n^
conque estuuo (antPedrp preb:en Hk
rusalm por mandado de Hrodes gri
pa3y asicpjiibuenas 'mminQki

277

Roma?ei Papa viendo tan prccioso tbcso


ro tom las cadenas que traxo h Emperatrizy orras q estau guardadas de and
guq3 que eran con las que tuuo preso el
iancto Apostol en timpo de Neron-d.cn
trodeRoma,y subitamente en tpando
se las vns y las tras se eslauonar,y a le
ron como. vn official las vuieraJabrado en la sragua. Este miagro desperto a
los siclesa mas dcuoion 3 y inituyoe
siesta de las cadenas de sant Pedro y en
el pimcro dia de Agosto , porque cclcbrand la n'esta del principe de los Apo
sloles sefueen dearraygdo aquellos
juegos yfestas que se hazian en mmoria de la guerra que se hizicron vnoi, ci 11
dadanos contra otros. Pero aunque se in
troduxofesta, losregozijosy juegos
se estan tan srescos y verdes com el dia
primero que ,omenpron. ,
La vltima festa q qui se ha de poncr
es la que llamamos de todos Sctos, q es
muy solemneenla vniuersal ygesia; Mu
chos han tratado de su ntiguedad,y tomido occa del sermon que se poiieen
u solnidad q se intitula a S.Augustin
persuade a, q comeno antes del papaBo
nifaciolll. q suc muchosanosdepues
del Sacto E}octor. Pero la, tradici , y to
das las historias cformes di ze q Boriisa
cio la inftiwy o3y despues Grcgorio IIL
ia pusaen elpto qoy ,1a .vemps. A lo de
St Augustin siguindo la ce nuraxfe a
escucla JLouanise q haze sobre algunos
ermons del Saiicto ftqctor diz que es
jerror de l.os oHginales,y que como dize
Au gu stin t*a de dezir: Acuyno., Y no
felta quiedigaque el sermon, que oy.Je
mps se folio envn original antiguo en
SapctaMaria.de los martyres adondese
ceebro primero esta Ml%f debaxo de
'.Od h^eCluni. Ea&lp.quee ti
^orciertc esque entiepo del dicho
B^ifaci^^p^p por los anos de seyfcientosy nu.eue,ycQmodigo,5e Grego
fio.4. lapastb.almesdeNpuiebre,como
Ptro tiipo se clbrasse en Mayo3seg lp
feniosluego^T^

iio hazerla solcmnidad vniueralme


te,mas solo en Roma , o por Ytalia , y cl
' Grcgori qniso que suese Viitnralrncte . Parcce esto er assi porque Sigiberto
en su Chronica dize que en los aios de
ochoeientos y treyntay ciuco, por lo q
dctermno Grcgorio3y de conientimieto de los obipos Luysel Pi o Eaipcnidor mando que por Prancia,y Alen i an i a
fe clbrasse la Hehi de todos Santos cl
primer o de Nouiembre . Y conHrmae
que antes no mi a en Frauda esta blemitp.tf.
nidad pues en cl cncilio Maguntino,
que fe cel ebro en tiempo de Carlo s Mag
no tratando de las festas qTe han de ecle
brar no enala la de todos Sc~tos.,y es de
creer que file clbra ra q se p u fiera ail h
No me acuerdo q en depo de los Godos
le eelebrafe c n Hfpafa, ni creo que se ce
lebro hata q se inrrodii xo el ofcio llonano que sue n'ny adekinte en ti epo de
Grcgorio VIL
El Papa Bonifaio Quarto , vto en
tre1 los edikos antiguos quclabro la
foberuia Itoma vu templo U ama do de.
Agrypa, cuya Jabot y arehitedunl hasta
agora tiene a ltes maestros murauillados,
Tik-templd e edifco eu memo'ria'de too't iis l)ioses5y bizo lo redondo para q
estando en clpuestas las estatuas^y figu
ras "de los ydolos ningC Dis;scqucxas"se que estaua menos honrdo que los de
in as p ues nnguno esta u a en cabecera de
mesa como dcyimos.Pucs como el papa
'viec q aque edifeo est au a perddo , y
Luc se podia liazcr vn reo eplo pidio lo
Mf riperador Plaocas q a la fr/on impe
ra u a-, y detcrmho intitulai* la a la virgen
madre de Dios3 y a todos los fanctos pa
ra q como antes a nia eriitida la ydolatta y vana kipersticio despues ruicsc a
averdadera rel igion , y a todos los an tos. Al pvincipio (s*g se'dize ) intitule)
atjuelteplo de S a et a Maria ad Martyres,
y mando celebrar la a niienede Mayo.
tsto turo asi hastalos tiempos dcGrego
to ll.quc .Aie en los'afros de ochocictt
tos y vcy ntey cho, ei quisurnmo pti

N- *
ee renoue la solcmnidad de todos fants,y m ado q suese rniueral icsta,y le
guardaise, y que e eelebralse a honra de
aanctisima Trinidad, y de todos los'
A i i gel es ,p a t r i a rc h as ,y prophetas-, mar
tyres,)' csel ores y virginie y de todos
losbkniaiientiu*ados,y dize alli la histo
ria que hai la enfonces no c celcbrauau
las fi citas de los conFciores , pero a esto '
re inondera e lue*.} o. Asi nue Grcgorio
hizo mas solcnmc*esta stesta , y mando q
cl clia de la solcmnidad no su elfe a nticue
de mayo , mas el primero del mes de No
uietiibre , por quato como vcna mueha
gente a K orna , a celebrar la ioicmnidad
no babuan en mayo los mantenimientos',y porq en el mes de Nouiebre y a to
dos los fruios estau recogidos en casa,
h ail o que enfonces fe podria celebrar t
grau siffla mascommodamente , pues cl
pueblo hallaria abttndancia de manteni
mientos^y asi hasta oy tura,cstasolemni
dadcomolovemos.
A cab arc cste'capitulo con respder al
que dtxbque hastalos tiepos de G.rcgori Quarto ho cebraua lascstas de los
Goneslbres.Digo que texigo por mal dicboqueayaquicn affirme que hastalos
aios de ochocietos no vu i elle memoria;
de los coseslbres en la yglea , ni tuuiessen fieias fenaladas ^porq dexir estocs
querer mstrarq faut Ambrolo^Augustino , y Hieronymo fuellen venerados
por santos de aye r aca. ( "onsta. que sant
"mn Chrysofemo hicpucsto deCyriio ,
Alezan driiTO patriarchaen la memoria
de los sans,' Ysant AiiMiHn an tes de
' Carlos M a g n b st ed o t ra la d a d o a Pauia
li^o milgros en cl mc no clia de i b1eninidad,y con todo di^cn'que tan tar
de corne n a solcmnidad de los con*fcbres ? Pues aun Sant uau Chrylostmo ejs. sermon de los martyres, po"nc en el hnmefo de los ancts a los coufebres Y de Sant Martin leemos , que
tenia str solcmnidad eii tiempo del pa^pa Saitt ieon Ptimer , qt sue qiia'trocicnt$yi4a$ anos aritcs-del dicho .papa
Gre-

De la Repblica CJiriftiana,.
Tomo, de Gregorio, porqu el concilio Turonico
IcscoticfoL primero dize luego al principio q se c7

z~/

<f Be k antigedad de trasladar ios merpM


de iosfantt-osen\Uyrltfia^ydkscerim^

*7 *

gregaron los sanctos obispos al concilio ! '


niascon^e ios-trajiAdaHaiconotm^
en la solemnidad del bienauenturado S.
dignas deserfld^Xa^VIII.Martin, pero que mas testimonios fon
,.
,
menester para prueua de esta verdad m^p^^ OSA muy antigua es en
pues la licita de ant Antonio Abbad fe Wfsf$'^$ 1 a yglesia el trasladaras re
celebraua en los aos de quatrocientos, . I
liqjiias de los sanctos mary sesenta y cinco, como se puede ver en
tyres5yhazergranfolemni
Sirio, to. s la vida de Sant Euthimio , y la de Sant
M^^^ , dadensustrnflaciones.3.y
fol-47Ephrain Obispo Milasense , que fue en
en ellas ha obrado Dios muchas marSmo. to. u tiempo de Miao Apostata, como pare
uillas y milagros , muestra fe esta antiSwioto. i. ce Por la vida de foncta Eusebia, y la fe^"70/ * sta <^e ^nt ^ario obispo Pitauiense se ce

guedad desde Sant Ignacio discpulo de


los Apostles , el qual siendo lieuado a

lebro poco despues que muri , como fe


Roma 3 a martyrizar, y siendo muerto
puede ver por su vida escripta por Fortu
por los leones,defpues adelante losChrj
nato que fue quinientos y fetta aos de
stianos llenos de piedad , y religion to
la encantado del hijodeDios.Afsi mesmarn sus h.uefos, y los lleuaron ala ciu
mo tenemos testimonio de esta verdad
dad de Antiochia,adonde auia sido obif*
en la vida de Philastro obispo Brixiense,
po, y fue el tercero depes de Sant Pe
la qual escriulo fu succesor llamad o Gau
dro, y de esta translacin da testimonio
Surio to. 4. dencio adonde dize estas palabras . De
Nicephoro. El papa sant Cornelio , co- Lih^cio
sus Virtudes digamos poco porque no fe
mo fueslje rogado de vna matrona Roma
nos passe con tristeza este dia , en el qual
na llamada Lucina, que quitasse dlas
nuestro patron Philastro sali de esta vicatacumbas a los Apostles porque estu
dacuyasiesta oy celebramos , pero para
uiessen mas decentes y fuera de peligro,
que nos cafamos en cofa tan sabida pues
el lo hizo,y de noche los saco , y el cuerTom@,$.fL Sant lun Chryostomo , hablando del
po del Apstol St Pablo fue puesto por
34b'.
sanlo obispo , y confesor Philogonio
la mesma matrona envna heredad que
hazehomilia del , y expressamte dize q
ella tenia muy principal en el camino de
se celebra cinco dias antes, de la NatiuiHostia junto adonde fue degollado, y el
dad del Seor fu fiesta , que tambin es
de ant Pedro tomo sant Cornelio , y lo
otro buen punto para prouar como la
puso junto al lugar adonde fuera cruciLib.ij.e.tS Natiuidad de Christo , era, dia solem- itJ cado , entre los otros ummos pontisine antes de lustiniano Emperador , coces que es adonde oy llaman el Vaticamo lo dixo Nicephoro . De manera que
no,quc es la ygleia de ant Pedro. Cofa
dczir que la siesta de los confessores no
comn era en Roma , trasladar los cuerc celebraua hasta los tiempos de Gre- pos sanctos , y ya tenan ciertas cerimo-*
gorio Quarto , es manifiesto error,y no
nias solemres para ello.Sozomeno cu~ if,,7Xt lcu
aber IcVion sagrada , y no puede nadie
ta de como fue trasladado sant Meletio,
excusar a los quelo'dizen porque libros
Arobispo de Antiochia desde Constan
tcnian, o podian tener adonde lo hallas- * tinopla a su ygleia , y fueron puestas fus
lin , pero el escriuir es facil , mas buscar
reliquias juntera la caxa dcl fancto mar
c diligencia la verdad es gr trabajo, y
tyr Babilas , y quando lo lleuauan man/ afsi fe aian de encomendar los libros
do el Emperador Theodofio el Mayor,
que fe veen en consejo a hombres de lection entera, v no a los que tienen rioni-

quecn todas las ciudades por donde entrasselorecibiessen cpompa triphal,

Libro <
en Occidcnte perotambienen Grecia,y
Oriente se bazian solemncmcnte las tr- Liho&i$
laciones. Assi leemos en la historia Ee~
clcaitica , que es de Rufno 3 que como
cran halladosjant Ambrosio o muetra
Iuliano Apostata que era gran e n can tafytf'M* . cn LiEpistola a u hermana adonde dize.
dor 5 y hechizro > quiesc pedir la resHallados los cuerpos de los sancto s a ca
puesta de vna duda'que tema al oraculo
so o p or diligencia o p or reuclacilo p ri
de Apo4o5quc estaua cerca deAntiochia
mero que se hazia era mostrar los al pue
en vn monte llamado Calalio, pero no
blo,y\le que martyr cran las rcliquas, y
pudiendo dar el Demonio respue stade
dezia e les parte del martyrio, y toleran
lo que pedian endo molestado el Dios
eia en la tnbulacion , juntaua e cl puede los Gcntiles de los acerdotcs,vinocl
blo en processions de aquel lu gardonDemonio , y dixo a los ministros que la
de sue hallado lo lleuauan con gran aco
causa de no poder responder era que esta
panamiento a vnayglca , o. templo ado
an ail i los huclos de Babilas martyr 3 y
de roda la noche estauan en vigilias, y
endo informado Iuliano mdollamar
oracioncs , y alh se predicaua de la solos Christianos , y que sacasen de aquel
lemnidad de! sancto adonde e mostraua
lcpulchro al sancto Obispo Babilas , lo
* roda su vida > porque la yglea empre
quai oydo porlos Christianos recibietu u o cuydado deescriuir todos los heron grandissima alegria , y asi jimtados
chos de los martyres, como ya en el pri
los hombrcs,y mugeres3las donzellas3y
me ro libro e trato a la larga , y Dios
mancebos tomaron el cuergo sancto , y
o b rail a marau illo samente milagros:assi
con grandissima siesta lleuauan las relicomo los hizicron los sanctos martyres
quias cantando a grandes vozes 3 dizien
Geruao y Prothaio, porque como sues do.Confundidos sean aquellosqueado
sen manifestados al pueblo , y 11 eu ado s
ron las estatuas 5 y consian en las obras
con deuoeion a la Bafllica de sant Arade manos yy era tan grande el son de las
broio que era la ygleiaCathedral,no so
vozes q vino a fer oydo seys mil pasos
lamente los endemoniados sanauan con
lexos dode el Emperador estaua , el quai
selando lo los Dcmonios memos , mas
cego de la ira, y de ver que burlauan de
a vn ciudadano que estaua cego mulas i magincs3y idolos q el rcuerenciaua*
chos anos auia que era conocidissimo
mando prender a muchos5y los atormen
en la ciudad como preguntasc por la
to, y castigo cruelmente . No solamente
causa de la alegria tan grande que hazia 0 los Christianos trasladauan los cuerpos
el pu ebl o,y se lo dixesten, salto y ro go al
de los martyres, y los rcuerenciaui mas
quelo guiaua que lo llcuasc alla , y co
aun de los Gcntiles eran veneradas la$
mo ail i llegase alcano que tocase las
taies reliquias,y lsponia cn lu gares d
andas con b sudario,y lucgo que esto hi
centes, assi como leemos que quando
zo puso cl panizuelo en los ojos, y subi-Accpsimas obispo , sue muertopor los
f.7 tamente se le abrieron. Palabrasson a la
Pcrsas porque no queria dexar la rcligi
letra de sant Augustin en sus consessioChristiana 3 despuesrque le martyrizaro
ncs,y por eTo dize StAmbroIo en e * aigu no s de los Persas lo trastadaron , y
Epistola que los enfermos tocaucsus
pusier enlugar hrado y seguro , en fin
vestjduras las reliquias5y que las vestidu
ello es cosa antigua trastadar las reliras , y ornamentos de los sanctos sanau
, quias de los nctos3 assi Sozomeno cu
fr
losenfermos,y assi era'n tenidaslasrelita de comp.las' reliquias de sant Ilarion
. quias en gran veneracion , y no fol amen
Abbad jfuero robadas , y Ueuadas a
.te la ygk&t hazia aqtella sokmmdad
Palestin , por su,, djscipulo Hesichio,

sta otra con psalmos, y lamparas ardicndo hasta que alJegafen a Anriochia.
Comose fr- El modo de traladar cn nuetro Ocei- .
fladnanlos dente los cuerpos de los sanctos quando

assi

DelaRepublica Christiana:

279

ta Hen rie o Hefphordi , que quando


afsimesmo este mesrao author cuenra
Carlos Magnojiizo craer ckrtas reli
como fueron trafladadas las reliquias
quias de Hier.usalem y 'Cpastantistopla:
defantBernabea Cyprocone euange
mando
que los que las quisiessen ver vi
li de fan t Mattheo en letras Hebreas
ni este n a tre.ze de lunio a la ciudd de
ecripcas qUeer' Saborde la propria ma

Aquisgrn* y que viniesen confesados


no de! A postol,y de Cypro sue lleuado
y concoraeonesmuy conritos. Eicon
a Constantinopla en tiempo del Empe
e ilio Braclaren fe m anda que fe rratarador Zenon. Theodoro en fus Coletalik i
d as as reliquias con gran reuerencia, y
neos dize5que las reliquias de fant Este
en otro concilio leemos que fe han d
nan fueron trafladadas de Hier u sale m a
mostrar
en quatro temporas : y est o
Constantinopla, y que tambien por Eu
doxia Augustamugerde Theodosio el ,el mietQles.p sria quarta .. Oy en las
y glesias oncertadas no fe muestr no
Junior fueron UeUadas de Rpma as re
de tard en farde y conmucha reueren*
liquias de S.Laurccio y de fancta Ynes.
cia y folemnidad En io qae toea-aJas
Tambien ei vnrable Beda en el de T
transtaciones
si quiieren ver os cu-fio- jt
porum rationeefcrueque el propheta
sosdos folemoifsiraas lean los libros -cja
Daniel sue traydo de Iudeaa Costantiandan de eas que son dtlglorioio fant
nopla,y fantlChryostomo fuetray
Eugenioperiado de la yglesia d e T-oldo a su propria yglesia de Constantino
dp : en la quai y o me halle y la orra est
pladel lugar adonde aula muerto por
AI cala d e H e nares de I o s fa n ^> s marty
m and ad o del Emperador Theodosio,
res Iusto yPastorporque J fe mittM
asi mcsm.o. Theodoreto , y Socrates
1^7x40
t amen te la folemndad no dudo Bm .q
dizen que ei obifpo Flauianofue tray
podra reer fe que-.dede la primMua
do defde Ephefo a Constantinopla de
rglesiano fe.hizo cofamas fol e m ne q
Li.i4.c49 spues de merto, y Nicephorocuenta
la de Tok do 3y para eonfiodir os heque en tiempo del Emperador Zenon,
regesde nuestrosriempos sue vnbuei
fueron traydas a Antiochia las relitestirnonio , porque tudoslos fielcs requiasde Eustachio: el qualauiasido de*
nouaronlaantiguafcy dcuoeion.
ert&do en la ciudad de Philippois de
M iccdoni.i . Las reliquias de fant uaa
Baptista - siando halladasde vnos mon5fDe U dnttguelid de Us romerks: yyr A ylft
jes las lieuaron de Herualem a vna
tstr Us nlqurns de losftnBos martyres*
cudadde PheniciallamadaEmesaco*Cap. VIII. ,
inolodize Beda en edeRationetem^
porum A fant Augustin dosvezeslo
f^W ^cnos oauran mirad en el
raladaron,y eo entrbas ados mostro
-.J%K'
origcn y principio-del auer
Dios grandes railagros y fenales de su
ILCT^
l
cn^a yglesia costumbre de viSanctidad , y sue recibidoy aompana*
"
sitar las fepuiturasy reliquias
doconmucha folemnidad.
de
los
fanctos
* y peregrinar por respeComo se ce le
E R A costumbreenas tranlacio*
o de deuoeiort: y Cm d uda es cofa an ci
btamn las nesayunar tres dias y celebrauan con
tmlachnes. canticos y oracioncs la siesta , y offreguay q la yglesia hiz.o canones y leyes .
para los quehazenlas peregnnactones 244,7. u.fi
cian pan y vino,y dezianfe missas a pey
les dan pritiilegioy fauores, como p- qnis R$mi
ro quando fe mostrauan las reliquias
te
ce por el decreto. En Epana los q v pmy cilentre ano : hazianfecpngran folemni^Herua^omajy Sanciago , son l- H^t.^
dadporquefe confeauan los que las
bres cTpagarportazgosfeg o muestra,^'7^4'.'*
auiandever y venian muy difpuestos y
vnaieydelordnmito5yla partidadel ttUi4*
aparejados en lo incerior 3 y asi uea*
Nn
rey ,

Libro Qnto;

" ;>-

Tendon Alonso'hazctitulo delosrome


' ros.y percgrmos.. Qjian antlguo aya -si:o. este cKotci io -tan piadoso no lo;ha-

Hierusacm a vitarlos sancros lugares -.r Y en la vida 'de fa nt lu a o el Lymos


iero teriems otro exemple , despues

31g muy apurado.Halo par coa recibi,da-qtie Cieto dicipuio de- saur Pedro
."edifcohospital en Ro-rna-para los que
venian en peregrinacion a visitai' las rciquasdelo Apostoes,y iesto es vr
\dad no ayque dadar'ino qpe ello es co
'.amuy^an-tgua^y auh dlzesequ apro

ya sabemos que la Empefatriz Eudo xiafueen peregrinaciona Hierusalem.


: FueestoTanalcontintquefantHie
ronynio en muehas partes ha ze mendorade! concurfoque en su tiempo sc
veya en la tierra sancta dediuerfosestados de gentes que veni'an en peregrina

mo por Vn canon las romerias 3 y ei visi*


tar las reliquiasdelos ltBctds Aposto<ksy.k>s otros iagares "pios^-qoe ya lo's
auia: y queproriuncio fetttici de excmunion comra todostas qecnhecho o c'itfej irnpidiefepefa hna

cion, afsi lo muestra en cl prohemio del


libroepumo , sobre Ezcchicla Eusto*chio . Y en la carta inuiada a; Paulno, fy'
aduierte lo mefmo , y contra Vigiao*
cio dize, que de toda la tierra adondc
estaua pfantada lafe acudian a Hicruia?

^'^/obrarNicepltoro dize quyun ls'Ca


holicos a'vi'ar el cuerpo de ppa S.
Gcnientequeelaafepukado en Eles
rjpoirto quai !al princip0'sc: hizo por
vcrcofa;.tan marauillo' corao lo que
dezian : que auiendo le echado vna an: cora y metido cn el mar no se auia hun
d id o :y alsi 1c besauan las manos y os
"pics y sue frequentado de los fiehs su se
puchro que estaua en medio del mar
Mentras que la ygesia sue perfeguida

Jer conlimosrias . Y sont Gregoro Ni


serio en el libro que" escruio de Jos que
yuan a Hierusalem > rnueira quelos ca
'minos estaian ilerios desstnge%y vir?
ginescotisagradascOna Ircqucrtaci- , ...
queauiadeeojperegrinandoa Hierti
faieri. V uo cdstumbre que io$ quyu
-a Herusal'ttfaxerentrt'fnal-de su ro
neriavnashojasde palma,como oy trac
laeruzcolorada que da el padrc guardian deSion' que es Icgado a larere en

no e podia hazer esta obra piadofa.-pero vcmdo Constantno al mperio , y


auiendo dado fauor a los Christianos,
lu ego comenaron a servi si tad os los lu
gares fagradosde los martyres . El mes
m o Constantin^ comeno abrir este
camno quando hizo quitar en Hierusakm la estatua de Venus del lugardel
scpulchro del Senor , y su madre Elena
niouida de deuoeion sue a visirar aque'llos sanctos lugares,y edifco dos teenplos defpues quehallola cruz,e p riru er o j u n co a la sc p u 1 1 u ra del sen o r : y e 1
otro adondeel senor subio a los cielos.
ik*.c.i6. YcomodizeSozoraenodesdcConstan
tino comeno el yr los Christianos a vi
sitr los lugares santos . Y afsi de alli
Suriot.uf. adelante haliamos exemplos deperegri
, naciones a Hierusalem que era empte
Suw.tm>i.
inga mas venerado Afsi leemos
p.$ z*
Xheodosio Gcnobiatcha qu sue a

-aqueUas partes s y assihallamos cn las


historias de Efpan;!, que f Os peregrinos
que yuan aHicrufaIem>los llamau qu
do vol nia n palmeros por la hoja de Palma, qtrayan cosida en los sombreros,
oefclauinas , y afsi ay memoria en pa~
pels antigus que a los peregrinos q
venian de Hierusalem > llamauan romeros palmeros. A (si Uma palmcroel
condcLucanor a PeroNunezde Fuen r
te Almexir , porque traxo de Hicru - ^
falem caminando , y demandando de
puertacn puerta,aIconde con Rodrgo de Lara , que llamaron el franco que
murioen la tierra Santa, y confumida la car ne tomo loshuetos,y truxolos a sepultr Osma . Ya todas las casas de peregrinaci tienen fus insignias
para senal de que los peregrinos han hc '
cho fus peregnnaciones y romcras,assicotno Sanctiago que da las vnras^
nue-

Dela RephMIc -Chriftiana.


nustra Sendr del Pilar d afagoca3
vna senora encima de vn pilar,la d M
serratey -Guadatupe tiete susinsigoias
y assUasdems.
Y aun eh los fos de stecintos y
treze^rigfiendol yglsiad'P'apa Gomno primr vinirod a Rma dos
Reyes de los Saxones , por via de peregrinacioi)'. Y l rey Alidupho de fngla
terra pafo de su la aRoma en rome
rias auiendo visitado las relquas de
los Apostoespor la grri deuocin q
tnia a la ygiesia * concdi& la ygsia
Eomana trbito de'vmironeda de pla
taporcadape'fona d rodas las d su
rey n,la qt se pagsc edaano.Otfos
b u c h s ' Pr i nc i p s an t i g uos y de t i oi*
pos;mas vezinos han conouadois
Komedas'vy'han visitado- osf lugai^
sac r o fa do s; fagrados por deuocTdrry
religion.' '

- - - '
ES vfo'deyr a Rma. en peregrnacl
tambien es cosa antigua, como lo nota
sant Augustin en la cpiiolaalos de Ma
tiauro, y lo uiefmo e puede sacar de
las epistolasdc Lon I . lo quai hazian
los Christianos en demonstracion de
que Diosera ya contra los Gcntilcs, y
que venian los reyes de la rierra a los
pecadorcs y los reuerenciauan , assi co
m o otro rcn|>o venian a la obediencia tiel en ad o Roroano las nacioncs;
para que assi conftindidos entendiescn comoya la potencia del imperio no
consiftia^en el se n ad o y legiones 5 mas
cnlaey Chtistiana religion,y quelos
que antes fueron perseguidos , despucs
fueron vcneradosdelos mayores senorcs del mundo . De muchos Principes
leemosque hnydo en r o mena y peregnnacion a R orna y otros lugares
partculares adondela dcuocfon de los
ieles ha leuantado templos y imagi
nes El yra Hierusalcm no se puede hazer si n licencia de! su mm o Pontisice,
porqu corn o ay Moros que guardan
aquellossanctos lugares , podrian os
flacos con ei temor correr peligro en la

firme za de a fe 3 y assi este es eas reser/


uado al summo Ponhct . En Veneci
cada ano ay eierto numro denauese
que la Repu'blica pala a muchos pre*
griiosy'lesda todo lo necessario s M
quai hazen por religion y porque ru*
guen a Dios poraquelia repubiica-Tie
ne oyel murtdo grandes peregrinacionesy romerias 3 adond concurren in ' \
nito numerode gentslporque alende
de Hierusalcm y Roma,es cosa notable la peregrinacion dH Snctiago d
Galiciaen Espana, la quai -roqeria- s
tari antigua que los Fradcefes mm
que Carlos Magno allano os camn's
desdelos Pyriaeosjhasta Santiago , por
que los peregrinos anduukssen seguros . Mas de esto ena historia dela ygk
sia Compostelana que tenemos escripta se dira lo que ay<
De dortde se prueu fer cosa antigua
estaestacion,y can-famosa y de tanta
importanciaque los papas y reyes con*
ceden muchos fauores alos que hazen
la ta peregrinacion jy por eto proueye
ron de muchos hospitales para eilosi
porque mas descanadamcnte pudissen hazer sus caminos . Tic n assi mes
mo Espana dos romerias de grand ifsi ma deuoeion , assi como la de nue*
ts Senora de Monserrate , y la de Gua
dalupc ,adonde se veen grandifsmos
y nnumerables milagros /y las limosnas y charidades, que al li se hazen a los
peregrinos son infinitas.
Tambien tiene otras 3 aunque no
son ran vnuersales j afsicomo Ja dl
snct' Crucifxo de Burgos ? y a de
sant Saludor de Oiied?s.y dtrasJaJi tambien tiene m uch as 3 per sobre
todas es lade nuestra; Senora de Lori*
to3 que es aquella capiJla y aposento a
dondeelArchangei sant Gabriel presen to aquella enibaxada t sol em nc de
parte de Dioia la esclarecidaVirg Ma
ria nuestra senora. Fue trayda diuiraimente aquella casita 5 merecdora d t
gran sacra imttto en lalia , ;pot rrj.ario
N n ' -a
> de.

Libro Qjlifoto. /" -.L...c

de los an jclcs/egun fc tiene por cicrto.


Qo<en quilereyer este ni.ila.gro ca la hi
stpria que u n da cn Calclhno.imprcsa.
. Tieacsusrymerias y.;, peregrinacionc> part icu,lare s a d a n a ci o n , d c 1 a s q u a
les y o no pu.ctlo kab!a,r cn particular. ,
, Este nomhrcdc-Rome.ro y Romeria
. se. deri ua de la ciudad cl c R o ma , adonde comuiungnre van los fielcs a los jubilcos,y yi(I wr los fanctos Apostoles y
los ocroslugarcs.de los marjtyrcSjy ami
lp s obi fpos . p q ; obi iga d os ad a a no a
vifiiar los vmbralcs de fan t .Pedro de
Roma* y quando los conagran lo pro
meren.Comp parece porel dccreto.9 3
dist.ca. iuxta sanctorum.Yen tanto suc
antiguamente tendo el Iiazcr las rome
rJas,qumuchos grandes Rcycs y prin
cipes yuan a Roma,y visitauan los luga
rcs sanctos, y dauan grandes imosnas.
Y aun defdc Grccia venian los hijos de
los grandes principes a eso mefmo , y
de ello tenemos historias llcnas de coda
autoridad: pero que marauilla que la
fancta yglea Catholica cega estos fart
ctuauospara su consolacion si la va n a
Gcncildad tuuo rambien sus templos
parajo m ifroof Tenela yglqsia bendidon para los que comienan peregrinacioncs.
%Dt U antgueady yfo de las ejlacones enl
. , ciudad de Rama}y delyr a yifitar las yglcfiaspor yia de dvotion. Cap IX*
Ofacom es entre losChri
st i an os andar las estaciones en la ciudad -de-, HoIJ%ia5y y r a visicar los sagrados templos, y a ganar in.dulgencias cn la quarefma , y n orras
.fiestas d cl a n o, y aunque ci vb cs ya co
niun y frqucntado , fofpccho que no
saben muchos porque c 11 aman estalippes , ni quando comenaron n la
yglefia . Ypquicro agora dczirlo,por
flMfelornenosls nuestros Efpaoles
4espus que este mi libro leyeren sepan

muchas cosas pucuas- : que no sabra


los est ranger os, 3 por noaucr dadono*
guno en cstcgenrodecscriptura ..Digo pues que este nombre, Estacion 9 se
toma a vczes deJa playa 3 o poerto ad 6
de se congreg&n las naue.s3 oora armada de m a r, o ic lama estacin? la.gen
te que fc pope cn eada para dar algup
afalro aloscncmigos cnla guerra , o
lo que oy dezimos en la guerra cuerpo
de guardia,como se saca deagunos ver
ipsde Vrgiip 5y de Cccron ad Athi- tiki^
cum. ^ Tambienfs.prppriamcptc esta- Ub.6y
cion, los qpeestan en fronceras^ y cn
este significado se tonia aquellodc la cs
criptura, quandp;:estauan Jos Phjisteo$
co.ntra cl exercito de Bi.pf.stuestr'ose*
nor5 quando Saul suc vngido cn Rey. u ^
JLo5.GhristianpsmperoytomaFon este
nombre por via demeraphora :,porquc
afsicomo aqucllosfc juntauan en vno,
o sufse para la guerra, o suessen naucs,
cllos quando yuan a la yglea a orar 3 y
a otros lugarcs fagrados , Jlamauan yr
a estaciones. Confirma Tcrtuliano esto
cneUibro de Orarionc , adondc dize
que los Christianos tomaron el nom
bre de estacion , de la gente de guerra.
Es verdad , que tam bien se llamo esta
cion , por la m ancra de! orar : porque
agunas vezes orauan enftpic y porque
elestaren pie y leuancadoscs dicho cn
Latin, starc , de este verbo , st o stas, 11a
roaron estacion a la congregaci de los
elcs que af si oraua, Cosa rnqy anrigua
cs entre los Christianos cl aucr estaciobcSj y cl lugar ad on de e hazian era a vc
.zescnlasygle^as, y las mas en los scpul
chros de los anctos martyres 3 que era
cn los ci mi n ter io s : lo quai se bazia cn
losDomingoSjy ali orauan en dos ma~
ncras 5odc rodiiias ( porque esta esco
la antiquisima) o en pie : pero rambic
auia tiemposy repctos en que seguar
dauan citas dstfercncias , pripcipal m en
te cnrrcpafqua , y pcntccostcs, no fc
p o nia n de rOdilias , ni cnlos Domingos de todo cl ano^como lo nota Tertuliano

DekRepublicChrstian.
tulian cn e! ibro de Coronamiitis , y
lo diximos ya,hablando del Domin-

28a

yuan a la cstacion 3 que sm uda crat


mantenimie'ntos , principaJonentc-p-

go . Demaneraqueel nodezirderd- .ra los pobres,yquepocpodin ^por


diilas c! Aue Maria entre laReurreque por la pobreza 00 farasseri a las
aony cl Spiritu sncto 3 00 es cosa
cosasdereligionypiedad . Ydize Ana
nucua 5 ni menos e no inclinarnos a
stasio Bibliothecario, queileuauao al'J
otra$particularidades3assicornoeo el
vogran frasco y barri! : per no se y o
CredodelaMisaquandodczimoSjEc
fi erapara echarerfel vino y agua para *
horao factusest. Y al Presario 3 Gradar al pueblo que yua cansado : o si
tiasagarnus domino De nostro, aunerapara traerla oblacion para comulquecoya el rez<f nueuolo ha manda
gar los eles . Yaunque losanriguos
do* Orgcnesenla homciia sobre Jos
nonoslodeclrron/siridoda-quetea.T
numeros,pone dos marieras de orar, co
go para mi que ali auia alguna proun
uienea saber y cn pie y de rodillas.
ion orporal 3 para os mas ncessita
Antiguamcntc las estaciones sc hados, * porque no fuescnorada lahara- %
:ziana!ararde3 y enian sealadosdas,
bre entre los mas ricos : porque eoronque cran el Miercoles y el Vierncs 3 as- . ces Ja ygleia ruuo grau cuema que no
i lo dize ei mesmo Tertuliano cn el lipresumiessen JosChritanc-sde fer mas
bro de Ieiunio contra os Pikhicos.
ricos y pouroos 5 sino de dr tus virComunmer/tc ayuoauan los queyuan
tuosos. Tena la ygleia carhoiica P.o*
a lasestacioneSj porque assfueenmas
mana senalados can tores y todo lodedignos de akanar lo que pedian , o
mas, porque no cessasse cosa de asqu'e
fus oracioncs fuessen mas bien recibidas : y aun agunos dias antes sc diiponian para a tai oemnidad con ay unos . Y os surnmos Pontisices los dias
de lasciladoocs prcdicatian al pueblo
y lo exhorta u a la perseuerancia de la
fc j y al martyrio , dando les a entender que por ci auian merecido aque>

tocauan al augmento de la !<? y reJigion , aunque ru esse a cola de los Pontisices, porque entonces no sc mirafua en tencr grandes thesros,no eft
que ios templos fuessen ricarnente eoikadosy los mnstrosbin proucydos
y Ios hombres doctos y curiosos e
ascosas de la ygleia muy galardona-

Ho s (anctos que estauan^ca los sepulchros er.vnerados del pueblo Chri- (

dos, Joqual todo pornuestrospecca*


,. n
dos yafalra porque eeump'a lo deHle *,m*ea'

stiano 3 porqiJcauantenidofe entera, '


y auiao xdiid 'clpo'derdelos'ty.ran-

remias* Nuestro oro ya sc haconuemdo en escoriay hez, '

nos , y perseguidorcs de la ygleia Catholica 5 y acabando el sermon , dezian la msa con gran sole m nid ad , y
comulgauau todos 5 y este era el orden
y estilo de celebrar las estaciones de

'Estas eaciones no se gordaron de


vna mesrna mnera siempre .'m as segun
Ios tiempos yuan en au'gmento3o en di
minucion . Pero venido faut Grcgorio
primero a Ponti/cado hs puso eo el

aquei sigio dorao . Hallamos que mu

orden que oy hs vemos . Demanera q

chas vezes auia estaciones adonde no


yua el fummo Pootife , ni el cero*Felix primero que tuuo la administracion,
estando Ltberio desterrado , parece
que dio aguna mas atthondad a las
estaciones 5 porquepufo> mini str os y .las
demas eosas decessarias que se reque*
mn'parasuplir la mcngua'de los qi4
'
"

por todo elanovnicssecst^doriesy dias


cnaados para que os eles cooeurries
sena sus particuires dcuoeiones 3 y
allende desto gozassen deindulgencias
que en aquellosdias seconcedian por
los sumraos Pontisices5porque assi co*
mopor elprcmio temporal nos csfor'amosatrabajar, assi por cl cspiritual
N n. 3
nos

Otusm de
cxm'mr^
efaw
m aefa co
c'^1 <"

Libro C >umto.
nos tnouamos la fald de las aimas
D'mfoem* Por^as gracias que los summos Pontifi
ai de pa- ces nos conceden continuamente . Las
cimes,
estacioncsqueS. Grcgorio fcnalo,por
fus homiliaslas podemos sacar .Primerame n te orderio en -stacides las qu*
trodominicasdel aduiento , y en los
Miercoes y Viornes dstssemaiiasj y
enel Sabbadode las quatro temporal,
que son en la tercer semana de esse Ad
uiento , y en l vigilia de Natiidad, y en
su dia3y de sant Este u an, sant uan Euan
gelist)tnnoccntes y en el primero dia
de Heoero3c| ue es la Circcisionjla Epi
* phan,y crnosDomingos de la Scptua
geima^Sekgefma^ Quinquageima^
y desde el primero dia de Quaresma, ha
taladthitikaih Albisquc es todala
quatfesina > y octaua dela Rcsorrectiotj
y ssi niesm o en las Ledanias y eo el dia
de sant Marcos, Ascension , y desde la
vigili de Pentccostes5hastalavigila,de
a Trnidad En las siests de la Cruz, y
enlosaniuersariosy cotfagraciones de
los teraplos^y en las fiestas de la Virgen
gloripsa ^frao son laPurifkacioniArt
nunciaon * Assumpclon y Natiuidad,
' y caUs-festas; de los .-Angeles? y sant
|iiai,Bapt.t%'. Hallamos hecha mmo

(-,

ria de estas estaciones en las vidas de


muclos suimosPontfecs 3 per aun~
que ntig.tamente -vuomuchos logares.adrtdesehazian:yase han reduzido a menos , o por el inconuenicrue de
;. f]0aer-aparejo:.por ferlas yglesias po
bres, por estai' lexos . Oy en dia c tie
nen estaciones en las cino yglesias Pa triarchles,y enlosvcyofce y ocho titulos de Cardenalcs , que son ygle
sias adonde tienen fus ituos los Car
denalcs Romanos : mas entre eTos. vc~
yntcy ocho , faltaya el de fane Ncreo,
y Archieo* Ay estaciones cn quatro
diaconias3y cn feys nucuas que despues se han acrecentado , y cn fancta
Maria la Redonda . De manera que todas las Yglesias adonde oy ay estacioneseuRoma jfon quarentay tres. An

dioen nuestros tiemposPo Quarto a


ygleside fancta Maria de los Angeles:
yrr ando qiiefeecl cbnue laestacionen
elSabbado de la tercer Dominica de
quarmaQuic quisiercvertodaslas es
tacioncs nucuas y antiguas3y las mudan
as, y a quantas fchan rcduzido , lea
aOnufrio cn vn librico que hizo de las
indulgencias Romanas , y podra ver
touchas curiofidadcs que por no can far
al lecteur no quic pencr las aqui . Bien
fera anadirvna coi a que halle cn vn li
bro antiguoen la libreria dcl maestro
Andras Reseridio Portugucs varon en
tero cn todo gencro dccuriodad, que
por no tener principo no puedo dar cl
author. Aqui hablando de cofas Ecckastkas3y dcl Papa fnt Grcgorio
dizeeste fan cl: o Doctor Gregorio^vicn
do como muchas gnies veoian a Roma m o y id a s por Ver las antiguedades
y tcstimonios-disugrandezaa sintia.lo
itcho elfticlOj porqneaqueOo olia
al.'gcntilidad,, y qusiera que aquel
tiempo , y el salir de sus casas, y tierras
suera por deuocon y falud de fus al* mas5y que vinieran a visirar las rcliquias
de los principes de los Apostolcs , y las
oriptas3y fcpulcrosde los martyres, y
la mnltitud de los ma^nisicos y execlentes tcmplos. Pero q u an d o no pudo comoucr a los que falian de fus ca~
sas a esto alomcnosintcnto , que y a venidos los talcs a Rom a conuirtiecn
aqucllafu stipersticion va n a en exercicio po ,y assi intento cn aquellos. tiem
pos quando mas concu rri a g eo te e i ra n
gra a la ci u d ad queen los tcmplos. mas
cfialados > y adonde au'ia m as num
ro de martyres publicar indugcncias
y que fuessen visitdosyy elyua cou
gr'an. pompa a celebraraque'dia 3 y
predicauae y de esta mariera comeno
a perfuadir1 a los que venian. a Roma
con -este lriagc de. deuoeion y cor*
curfo de puebo que yta a -la estacion % a quc-viftaTcn-ks rcliquias de
los martyres que pclendo- contra
eldemo

DelaRep.uMica Christaita;
do se tomo tan de veras que e cornera-
el demonio5y m5dd}y carne salian tri
oa poner en platica , y el Papa vn dia
phantes,y g!or iosos de esta vida para la
determinado sepuben cipulpitoy tra
tra5y dcxasen las vanas estatuas 3 y arto del negocio con tantas veras , que
cos triumphales que estauan puestos
conmouio al puebo a mucha deuopor los lugarcs publcos pues alli no
cion , y animo a los ciudadanos para
auia que i mirai* mas que ia gloria Vaque
hiziesen aparejos para recebir los
na, que !os Gcntles ranto estimauan
peregrinos con mucha ceuocion 3y cha
pareciendoles que con aquello quedar i d ad . Item amonesto quelahmofna
ua me m o ria perptua de eJos , juzgand que noaoiainmortaiidad ni o travi- , fu esse ad lan te , y que los hofpitaies
y casas diputadas para acoger estuda dcfpucs . Demanera que las estaciouieen proueydos dclo neccslaro , y
ns que fane Gregorio acrecentoy ieu
porque no pareiefe que p o ni a carga
otuo sue para commouer Jos animos
sobre los otrosy ladeleciaua de , el
de las gentes que acu d.ian a Roma a
sue el primero que acudioa lo princi
quedefpreciados os riffos .Genti!icpsv
pal ? y los de mas Cardenalcs. y, periay vanidades de aquelas estatuas > ondos acudieron con m ars o librai . Pairticcu fus camiaos , fus d elfe o s en
rece que e que an d un o mas diligen
ver eofas sanctas , y religiosas, como
te en esta obra religiof. sue aquel o
tamprouechosas a las aimas.
;
brino del Pontifce Uamado Iucobo
CayetanOjgnariino diacono Carde*
orhen dcljubleo plcmssmo que je cl
na del titulo de saoi' George erjlvc*.
bra en Jloma de "vcyntcy c'mco en "peynte y
la aurco o velabro . Estehizo vn traclnco anos,y quantosfc han clebrado haja
tado de este jubieo , y ponc las buls
mefiros d'us Cap 3f.
que el su m m o Pontisice. -expedio que En eUpen*
andaen la bibliotheca patrum a- don- dix.ftjl.i62it
A dixe en la RepuWica Iledccl vaaduerticndo cosas espirituales
hreahabldo de los jubileos
mas que historiens . T rat o se que esta
que enconces se vsau , como
ndulgencia para que fuese roas estic ra ta ria enaChristianade los
m4da,se clbrasse de cieri en cien anos,
que cl la clbra , que cn la vcrd.ad son
y que comenasse a abrirsc el jubieo
mejoresporser cl m maspiincipa,y c5
a! primero dia de Encro 5 y porque cn
laz , porquclosdclos Hcbreos yuan
vn
dia no podria visitai* oda Roma la
encam inados a cosasterrcnas.y-a remeyglesia desantPcdroin Vanano que
dios del cuerpo 5los nustro's a los celer
es la Cathdral , turae por espacio de
Hales y a las aimas. No es m u y antiguo
dos me ses , acabo de os quaes se hicite vo entre los Christianos', porque
zirseestacion a la sa n cti/si ma A7eronipuntuafmete el primer ju bieo se cck>
ca laquai se dexa ver con notable sobro3anodc mil y trczientos? en el fextp
lemnidad
cada ano ca dia particular.
aio del pontsicado de Bonifado Oca
En
todoestetiempo
seauiande visitar
no. Tomo se occasion para trarar de
iasdemasygleas de Roma ,a os qua xtrd jepm
cstoeauer habadocn vnacoucrsaci
les allende delasindnlgencias que los mtcmijs r
religiosa^c Papa con ciertos Cardende mas Pontifces auian concedido^ nm%\->wJes 3 y entre elos vn obrino de! mesagora se rcualidaron y ampli arc n. Es bnsin cxtt<t
o su m m o Pontifce e quai tomando
yerdad quedeabullaque cl Papa ex- v*'"la man o en a patica dioen lo deas in
pedio se sacaciaro que elasolenidad co u w%'c,u
duigencias^y como estaua algo resfriarniena desde el dia de N'auidad.y no le
daladeupcion.de vi sitar las yglesias y
exprcsan,
dias mas dtro de todo el ano
relquias de Roma >y dandoy comaaN a 4
- ccRr

Libro ( [tito.
ctntesimo sc goza de la indulgencia ,sca
por Agostoo porotro mes, porque su
fin sue que en todo aquel ano fuescn vi
tadas lasygleias de II orna > y assi sc
proueyo q los Romanes para ccguir
laindulgci vitatcn trcynta diaslos
sagradostemplos nocontinuados^ mas
oy y de aqui a tresdias con ta! que en
todo el ano cplieen losdichos trcyn
tadias,y por lo menosvitasenvnavcz
al dia las yglcsias,aunquc concde mas
gracias a los quedosy trcsvczesllzicren al dia esta estacion . A los estrangeros,y que veni de otras partes porque
no e detuiescn tto suera de fus casas
concedio quepor quinzedias c occupascn en hazerlas visitas de las yglcias:yacabado ehiempo pudicen bol
uersc a sus casas. Que causa vuicc para
concder esta gracia de cien en ci en
aosnolahalJo Iulio Roscocnlas cco
lasq hizo al libro d cl Cardenal que tra
tadel jubileo , dize que pudo fer que
de atras su este costumbre cclcbrr lNa
tiuidad dcl Scnor con mayor solmnidad en los aos cencesimos . Tambien
se puede dezir que como los jlomanos
vsaffeiiolhixr los juegosseculares q
propflmenteerandeciento en ciento
y diz y seys anos por ervn siglo y vida
devn hombre bien larga , y que no los
vey dos vezes los viuientesrafsi cl su m
moPontisice Bonifacio proueyo para
que todos procurasse n ganar vna indu!
genciatao cumpidaquitarlcs la cfperanadcquesivnavcz la vcyany no la
gozauan , no tenian que esperar mas
pues cra impossible poderla ver otra
vez porque quando ya otra vcz la vicsen estarian taies q no podrian y r a Ro
mani aun los que viuiessn en cl la po
drian menearsc,yassi sesenalo cl termi
nodcccnanos^y esta es la raton que
. hllo para lo del tiempo
- .Qiuo el Papa Bonifcio que los que
, gnassen estaindulgcifuee limpios
'dcsuspeccados,porquedeestamanera
fussc de efefto k .gracia cnccdida t y

porque nadie pesasse que l gracia se ha


zia gnerai n ningUnadiffercncia^hizo

vna declaracioh por la quai haze ndignos devn tan grao fa u or a todos aquellos que llcuaien mantehimientos 3 y
otros focorros a los Moros , y enemgos de la fc : y aun e csterulio cl rigr
hasta l rey don Fadrique de Sicilia que
crahijo delgran R cy don Pedro de Ara
gon,porqueel Papa pretendia el derccho del r cy no de aquclla llacomo pa~
tiimoniodelayglclia. Y aun Plarina en
la vida de cite papa aadc que excomul
go y anatematizo a esta sazori al rey de
Vi a n ci a y la casa Colona que cs vna fami lia de Sas mas illustres de Romn. Del
Rey de -rancia no me entremto , 'pero
de la casa Colona creolo porcj suc m u y
mal tiatado este Pontiice de cl la, y asi
el procedio contra los de este linage co
todo rigor, como lo vemos en el cuerpo dcl dcrechoCanonico.Item porque !><r fcifmu
este jubileo e ganasse roejor , y todos u.ynk^k
uantos quiessen se aprouechassen 63 ctansancisima merced vodc otrali
beralidad , y sue que concedio a todos
los estrangeros que a la fazor schallaro
enRomacldiade Nauidadpor consuc
lo delloSj atento el trabajo dcl camino
y gastos,y otras coas de fus necefsidades quiso que si otro dia quicsscn par
tir! c a sus casas lo pudiessen hazer, y
cumplirplcnariamente con la indulgent
ciaconcedida . stem que qualesquicra
queviniendoa esta pcrcgrrtcion muriessen en cl cmino, o dentro de R o ma
aun no cumplidos los dias de la ebaco
quegozassen de las dichas gracias,co^
movuicran umpltdo con la obligacion del jubilcotOtra mefeed concedio
su sanctiJad muy libral que a todos
aquellosquesaliendo para esta Jorna
da no la pudiern pcrfcionar por neces
sdades q occurricr asti fuescn ab fuel
tos a ciilpa y a pna como si realmente
vurn vcndt a Rorna,y vuier hecho
rodas fus diljgcncias . Tambien quiso
que por quanto esta promulgacion del
jubileo

.De laRepublica Christiana.


jubieo en m dtiitly trezientosse
acabaua presto por auerpassado mucha
parte ciel ano quiso que corriee la g ra
ciahastala fstde la sancta Rsurre
ction^ que rio se contasse el ano por la
Encamaciorj del Saluador mas por su
sanctoNasdmieto segelvso Romano*
Tuuo muy buen succso este ne
. gocio porque publicado toda la Christiandad se commouio a gzar de l indulgenci tan grande como se cdndia por el Vicario de Christo . Yassiel
ftp, 4,
Cardenl Iacobo Cayetano en acjel
tratado del jbiIeo5dize que para buen
principi de la indulgencia el Summo
pontifce con los demas Cardenales , y
toda la crte Romana craenaron a vi
sitar las yglcas principales comenandolamananadel Nscmicnto5porlay
glesia de sancta Maria , de la otra parte
del Tibre $ porque en a quel lugar se vio
cl testimonio primerode la venidadel
Saluador al mundo, por'auer manado
cnaquellahorajailivnafuctedcazeyte
a de notar como venia el vngido Chri
sto paa vngirnos con lu gracia.Y corne
ando desde este dia prosiguieron los
treynta;dias conforme a lo que manda-'
m el breuc. Despues como se publico
Ja indulgcnciapor toda laChristiandad
' acudieron de todos estadosde gentes
infnito numro , y pone alli aquel auQfy.y. <. thor las nacionesNque acudicron^y erar
Ita.ianos3Vngaros , y todaslas prouin
das que se comprehdn en Alemania.;
Item acudieron los de Cerdcna,y Corccga,Epanolcs, Franceses, yinglees.
Pero lo que causa gran admiracion > es
que siendo el tiempo tan trabajoscomoese inuierno tanllcno de aguy
otras tempestades , con toda los cminos ven heclos hormigueros de gtes
de todos los estados de Ecclesiasticosy
eglarcs. Ydetal manervuomantenitnientos3ylonecesario afsi en eleamino como ertla Citdd deRoma que pa
reciovn milgro dl Gielo , yparece
que por esta .matally poresta sazoi
,

2Sj

dixo Dauid , Dos dara su benignidacL' P/*/. 84.


y la tierra su fructo , y pdemos dezir
que la libralidad de Christo que con
pocos panes di de corner a gran infini
daddcgcntaercuo agora, porque
se tuu por impossible bastar Roroa
fdueraiddd5y rio slbstomasobr^yida predosniy bKbs* Vu o
otra cos notable aqui, y ftiecjutodo
el mundo offrecio grandes imshS^ es
te ano para obras pias 3 y aun hiziern
prsentes al vicario de Christo, a y mita
ciondelos Reyes Magos en reconoscimiento que era su pastor $ o quai td*
do el papa gasto , en rparar y aderea
los templosylugarcs sancts . EiRey
Carlos de Napoics vindo vna occa^
ion taobtieoa como esta proueyr
su Reyno que los Moros de Nucher
por sobrnoibr de los Sarracenos
queran fus vassaloss bptzaseh est
aquel ano^y pufolespena de m uerte sino lo hazian afsi 3 por lo quai mutfs
quieron mas morir que apaftarsed su
secta, y los que se baptizaron por fuer.za nilric fuern ,buhos Christianos
como jths lo son en hirigna parte*
Ko lilld q principes poderosos voiessen venidoa gn este sanctojubileo,
aluoGarios yefndtkl Hmperador de
GreciaBalduino que estauadespojaddsimperiojperodecreeresquevi
nierod otros scnores5auoque los auto>
res to ablan de esto.Quedo tart:de ai
ento esta solemnidad cn Romqueco
m o si de alli a otro ano le vuiera dganar otro jubileo traason como en lo
venidero vuiesle lugarcs dputados para recebir Jos peregrinos con distinto
orden,demanera que los Franceses tuu i esse n su lugar sena!ado,y los Espanlesel suyo,y para esto auiavanderay mu
sicasy otrosaparejos . Despues eto se
vinoareduz'irlo queoy se veequardo vieneVna ciudad. o republca de
Itala que quando entra trae lprouee
dors y pos'tadores^ y todo lo neces
sano3yRomadiputapersonasy eapara
fn s
to

Libro Qointo.
tonecesario para cl rccebimicnto , y
asi causa gran admiracion cl orden que
sc uarda asi cn Jo tocante al visitar las
yocsias comoen ei prouccr lo ncccfaria, y cl despedirse despues de r o m ad a
labendicion papal,

Osa mu y sabida es entre


los que tiencn alguna lection,comofuc muy sauiQ
principes
sa aqueliaoccidentales
jornada de alos
la

rcccbido tanbic sus ozones prasigirio


otras5y en conclusion cixo. Eapucs lier
manosy varones fuertes y cauaUeius
de Iesu Christo id cn nombre de Dios,
y para que ten^a buen eecto cl dcico
que cl Spiritu anc'to lui pucto cn vuetroscoraones ea la ctrasefuulc que,
soys los que au cy s de llcuar adelantc
esta cmprea fa palabra que con tanto
senior auey s rpit id o ramas ve/es djzi
do,Dios lo quicrcDios !o quicre. lintonces (en al o vna cru z de la forma que
oy vemos,la que Ihman de lier u al cm
dos
dccolor
aquelios
roxoque
o colorado
c cmnadronasten
para que pa
to-

rier ra sancta, y como despues de grades


licchos de armas se gano ernsalem, y
se su n d o vn reyno en aqucllas partes
queturo algunos aiosyoy esta cn pic
cl ticuIo.Quic mashizo cn estofueelpa
pa Vrbano Secundo varon andisimo
cl quai pci sua d id o de ray PedroLcmo
tiiccne faye de Ja orden de los irmita
os de ant Augustin, derermino como
lier a los principes a que fa caste n de la
dura scruidumbre, la tierra ad on de se
obro nuestra redein p ci o n porque los
Christian os q enellaviui tu uicie aigu

ra tomar armas la puecn al Iiombro


clcreclio. Moi ho se aqui lu ego vn n o ra
blemiLigro3 porque en cl mesmo dia
que se acepto la jornada en cl coneilio
sc su p o por todaa Chrisliandad.Y por
cil o los obif'pos que schallarois cn cl
coneilio como boluicron a susygclias
y comenaron a predicary persuadir a
los eles para que se aparejaen a ht
jornada como cola sabida coin o por mi
lagro todos tomauan la cruz. Y tkne c
porcosa aueriguada que de esta vcz c
hallaron juntos sesenta milliombrcsdc

decanso,y cl pueblodeuo to-gczac de


tan gran conuclo como era poder visitar eguramente los lugares fanctos y
de tana rcucrcncia. Para eto le congre
go Coneilio en Claramonte de Frauda
aJondc conenrrieron mncios perlados y grads duo r es, y depucs de auer
tratadode coi a s tocantes a la reformacionvniucrsalde la yglcsia.hizo cl papa
Vrbano vna platiea tan graue y fondadaen a obligacion que auia para cstei
der la tc,y dcendei laque ningun prncipcvuo tandnroque no sc mouiestea
eguir lo que cl pouticc peruadio.
Elto se vio bien , porque interrumpiendo la platiea con lagrimas y vozes
tdosavnadixer3l)iosoquiereDios
loquicre^y estas pal ab ras repiticron mu
chasvezes Soil^ado clauditorio cl
; ummo ponice viendo^orao c auian

acaualo, y pasadosdc cy s cientos *1


infantes . Ypor la cruz que pu fier oa
cn los pechos sellaniaron los que yuan
a a conquista, los cruz ad o s Dauase la
cruz de esta mancra,dcspues que se predjeaua la indulgcociay se alentaulos
que atiian de y r a h guena,venian delate de! obifpo de aquel d i st rit o , y cl con
mucha solcmnidad les ponia la cruz . Y
cndeecto fuyosus vicariosy predicadores que nombraua para cite n.Acudia n sucra de los que cran para la guerra muchos Kcclcasticos poderofos y
obpos,ios quaJes consonne A deuoctony possiblidad, llcuauan Jagcntc
de a pie y acauallo . De dlaroancrase
fuccntnuando esta conquista, y cads
summo ponticc despucs de Vrbano acudio a darfauor con o poder spiri*
twal,pcro quicu se aiuen caj o mas suc Clc
nK'nte

%I>el orhen de U Crunpday pr* qttcscfajlituyo.


Cap. XI*

. DelaRepublicaChristiati. '

zj

' mente Tercro5por<5[tieaUnquegourpedicion de la Cruzada de otra mrjer


nopoco layglcsiaen esse tiemporodo
q era juntandosela limosna que se daiu
sucuydadfuctratar quela guerra sast
parahazerarmadasy geitcf roueyoe
cta fuele delante. Y alende de las orque suera delos que y u a labataila que
dinarias diligencias que ptfo^concedio
ya lleuauan cruzsjtambi los qucayih
en forma mas armpla y con mayorespri
duancusdineros traxessen ladich
uilegioSjla indulgencia de la cruz en fa
cruz3y fuessen conoscidospara quemic
uordeloscjuea pdnianrisuspechos*
trasehazia ajornda quefehaziacon
y estendiola no solo a los que personal *
aqueila ayudagozsscn de todas aquemehte fuessen a la guerra, mas tambien
lias gracias que gozauan los que persoa los qie impossibilitados por vejez,
flalmentecudianlj'rnd. Teniafe
cnfermedd, o otras occaiones estuc u enta queen elrcal fuessea varidr
uiessen impedidos con que conrribuy es de lacruzadaen el mas hrjfddltgari
senparalosgastdsdclaguerra.Concey el que Sa llcuaua era empre official
dio grandes indulgencias a los que sues dei papa3 porque siempre yuan n su no
sen y ayudassen , y a los que en ella mubrvnJegdoAposttHcoyt'fsoSci
nessers entera rmission de fus peccales embiadosporel Summo pontifier.
dos.A este fummo pontifce se atribuy En Iajornda sancta de Hieruslem' en
cvsode las bullasy indulgencias que
luga'rdcesta Vndera. siempre selleuau
oy Ilamamos cruzada.Y aunque fea ver
l pedao de la cru z dei Snor que se
dad queVrbanofue elprimeroquec
conseruaua erila sancta ciudd, y el que
cedio indulgencias a los que tomando
tnia cargo de ilcuaflaera el mesrno p a
Ja cruz fuessen a la gucrra,no suc tan arri
triarchade Hierusai,y ytia muy acompla la concession ni se concedio mas
panadoy ongrari gurda s Yobraua
que a los que yuan enpersona,masvienuestro Seor , conoscidos milagros
do Clmente que elyrcadavno, traya
enlasbatallascadadia5y entre otro eue
inconuepicsttipuesnotodoseranhabi
ta vno bien notable Guilerrno Arobis
les para ieriear las armas proueyo de
po deTirocn subellosacro c] Coraolos Li.&ciU
que los que p u di esse n ayudar con las
Moros peleasen terriblemeute y los
armas ayudassen con limofnasy c clas
tiuestros lleurfssen o mejor por rcmehiziecn gente dispuesta paralapelca*
diar 1 iperdida los contrarios vsaron de
De aqui adelane se continuo este excrvn ardid y sue que como se diesse la bacicio sancto, y no solo se conecw la
ralla en vn campoadonde auiamuchos
cruzada pra contra los Moros de Ja
espinosy Jenasecayramas,pegafonle$
terra sancta, mas contra las otras nacio
fuego^l ayreyua a la parte de los! Chri*
ncs adondc los Sarracenos molestauar
stianosy tfomeno a dar les erlosro^
Ja Christiandad.Assi sabemos que se c
ftrosyhabrasaualos porque y u ardieri
cedio dcpues para Castila la muy fodo y nopodian passa r adeitccon este*
Jemnc que otorgo Innocencio Tercero
Jeuauan los Moros o mjr^ y quasi
al R cy don Alonfo el noueno , la quai
vencian sin'pclear * El eampo tenienda
auiendo se predicado por parte de Fran
consiana en la sancta vera cruz, queyca,y por todaEsparlaacudicr much-os
uaen el reaI3pdio al Arobfpo de Naperlados y senorcs aa guerra de las Na
zareth , que la lleuaua aquel dillmauas adondc sue vencida gran Morisma.
do Robertovaron de mucha sanctidad
Y tbien se ha concedio ctra Heregcs
que los encomendasse a Dios que los?
y tros perseguidorcs y molestadorcs
oeorriesse en tanto aprieco. El entortddaygeay ila Apostolica.
ces bolose contra elfuego, c la cruz
Como despues c sue tratand la exy mucha deuoeion , y subitamente- s

Libro Quinto*
bolno eayre,y lumbre contra los Moros,y afsi quedaron los nuestros vencedores por virtud de l.i cruz quealliyua.
Por verlos finamos Pontfices quanto
pro u echo fe hazla con la predicacin
dla Cruzada anadian c ada dia nucuas
gracias a los que yuan a la gucrra,o ayu
auan a eila,y por occaio de esto fecomenoa conceder principalmente por
Alemania q comicsten buenos los vier
nes que es la primera vez que hallo con
cedida eftagt acia . Y dize Basilio loan
HcrMd en las adiciones a la historia del
Bello sai rodelArcobifpode Tiro que
ttk^cAu estagracia conccdioClcmcntc Quinto
por animar aLs gentes a esta jornada,
Parece de aqui que siempre vu o costuro,
bre de no comer buenos en los das pcv
rtitenualcs, como fon Viernes , y v'qgilias. Es de creer q ue por la mes ma razo
fe concedi a nuclros Espaoles , pues
tienen' tanta m cesidad de este remedio
por la fa ka de pescados . La insigniade
la cruz que vfauan despus en ios pechasses que ganauan la cruzada era de
esta hechura. + Como lo dize el mesmo
I*.6,c.$. Basilio}Ioan,y Alberto Krancio,y creo
' queestafeal yua de esta manera, a de
notar que aquel q fue puesto en la cruz
y por quien pclcauanera principio de
todas las cofas, y que el daua las victoriay lasquitaua.En Espaa fe conferua
mas esta indulgencia por ser tan ctirma la guerra contra Moros , por tener
los tan vczinos,y ala puerta a los qualcs
chaze siempre, porque en Affiica ay
muchos presidios y fortalczas,y lascostas del Andaluzia ferian muy maJ trata
das de ios Alrabes , ino estuuiestcn ic
prc a punto los de la costa.
*
J[ Dtl y[o de rc^arpor cuentas qtumlo comen
o clroUrioy la coronel , con lo de mas que
hi.?c rtt >ropoftro. Cap. XII.
O quedara bien este libro
fino tuuiera vna cofa tan
principal como es la anti-gUedady-vso del rosario y

rezar por cuentas. Cofa es la mas recebi , .


da y masvfada,y masneccfaria para to
dos los Christianos que fe han introdu
zido ntrelos Christianos fuera ce lo
que es obligation , y precepto. Porque
el imple,y el sabio con muy poco traba
jo viene a traer en fu memoria unoslos
misterios de micstra redempeion , y el
acordar fe de que es Chrilianoy a lo cj
es obligado. Alqunos trararon de fuantiguedad.y vio, mas no dier en mitad
del blanco,agora creo que au remos ci a
do en u antigedad , y continuacin,
Pero es menester que fe sepa quantos
nombresnene esta manera de re/ ar.por
que ai si conforme a los nbies demos
fu origen. Primeramente llamamos cu
tas lasen que rezamos,y otros las llain
rosario, y tambin dezimos la corona*
Pues porque fe entienda como comen o cada nombre,pornac cada cofa por
fu antigedad. Primeramente fe dixo re
zarporcucntas,dcspuesllarnaro fpaltc
rio 5 adelante fe dixo rosario y corona,
y en lo de la corona ay dos maneras de
corona , vna a nuestra Seora y despus
adelante fe hallo la corona de nuestro
Saluador lefu Christo.
Dcde que nuestro Saluador viuio m
en el mundo fe hallo el verdadero modo de orar 5 porque el Jo enseo qudo
ordeno el Patcr noster, quees lacrado
que comprende todas las cofas que he
mosdepedir a nuestro Seor 1 'ios que
es nuestro verdadero padre que esta en
los cielos.Esto fe continuo en la y glcsia
despus ensendolo los sanctos Apo
sloles ,y fus fuccessores. No hallamos
que vuiesle estilo de rezar por cuentas y
traer estos nmeros que vamos en los
rofarioSjporquecadavno ,opor los de
do< o por otra via tenia cuenta de rezar
tantas oraciones quantas tomaoa por
dcuocion,y tarea de rezar. Esto parece
por vnexerriplo que trac P&ladio en fu ~ % n
historia religiosa y conferanlo Sozo j/.mj
meno en fu Ecclcfiastica hiftorijy Ca-*
siodoro caiu Tripartita l qua dize ,
que

>e]a RepiBka: Ciristanf;


28s
Francia quand predif!au:TODtr^ lot
q vuo, vnMnge llmado Paulo xejert
Hercges A [bigeries?viendo el quar. p<$>
te en laptouincia de Egypto,, el quai tu
co fc aprotiech'auan de la pa !ahra de *\
. Woquime!itos,mongesacargQ Este
lud
5 y como s cnmcndaia-D: p.oco gSi
trabajaiio/fempredelusinianosjgan
peccadoresquexauaseala'ryn del:cm
m la quesua decomer,p^o dra ma^
nera gafaua el dia ^uese tnia pivesto ! lo con mucha reuerneia 3 el ver como
crrauan lspuertas de usamas 3 para
tributo de dezir en el t^ezientas oracid
que no les entrasse el remedio que auia ,
ns-, y fomo :errar Ummm tenialtrez en tas pied reeitas,y dch o vnPater N os' menester.Corno ia madre de D jos vies*
se quanfatigado andaua sancto D o mi ri
ster metia vna de ,q u el 1as ^ pi ed re cii a s
go sobre elpoco aproueebarniento rH
en e sqnojyquandolefaltauanJaspieparerioleydixo le, Vasabes que qudo"
dras cooocia queauia acabado fus ora
mihijo vino al mundo hallo las aimai
ciones.Dcqui se saca 3 que es muy an*
enel peor estadoq fc podiainiaginar-de
tiguoel rezar porcuentas, pues Paula
quic cenia.fe como los ludios laremj
fuepor lostiempos del Abbad Anto-<
Y
aunque el prdcad.r eraDos ieepnio.Por rezar por cucnta los Parer Nosto la vida, el fruto que en ellos hizo ,y
fixes vinieronallamar cuentas las que
en este officio murio.No te canes ni te
traemos para rezar,porque no se nos ol
desanimes,
ten perfeurciaqu fin ei
uiden lasoraciones que hemos tomano fe pueden ccluyr pfst*ri.grdcss
do por tarea de rezar.
Haz
para que tenga buen fuceelb tuM
Depues adclante como en los tiepos
lo que se-fxeenift Tiemorade ea gen
del papaVrbano II.fe mouicsse todo oc
te , los misterios grandesde Fa encaena*
cidcnte a la jornada de la tierra sancta,
cion3viday muertede m hijo 3 y los ber
do cl cmoucdor frayPedro Lemoui
nesictosque hizo con su passion al m tut
liki
cens frayl Augustine , como lo dize
do,y que en. agradescimieoto de esto n
Guillermo Tirio en su bcllo acro^y ose les caygandel penfmiento, ni del co
. ros mu.ch.osautorcs. vendo como yua
raon ni de la boa lasalabanas y U>o>
y infinitagept-galagucrra qnofabia ieer
resdiuinos, y koraciori,y vents e proordeno.para los qdeyuana lajoroada
uecho que se sigue.Infprmolo afsmeft
vnckrto numero dePater nostres yAue
m o laSenora del cielojcpmoauia de o
Marias que rzasscn *para que Dios los
raenar y continuar esto.,y e.Ua lo aum?
c n ca mi na sc, y r u u it sse b u e d. c fisc ct o lo
bro,paraq|(eI tianra cjuCenel pfaj
.que se auia comencado para hra fuya
eri o q U e fe eprnpreh endedcitoy ci p
y augraentode lafe.Polidoro Virgiio
centa
pfajiosado.nde ep |)rcphecia se
Zi.y.f.p. cn stJ'libro de las inueneiones de todas
coropefeeaien't^dosjos,
my&cios de
las cosas deaqui trac cl origeri de rezar
nuestra reparacion, assi TambkQ'CnxMf
por cuentas que el Sama por calculos o
to n utMQsdw-aioti^tdtaflfc. alos
piedreciras, porque deuiandc lleuar en
h risliatio s qpejo; %piap, y:.ios Herc
algunas hglsillas tanras piedras chiqiii-r
ges qu e.f cpjmtiafeii y que las orar
tas, y como yuan rezando las oraciories
ciones iiefep piejjty rnqupnia Au
yuan las passando a otra en que lsguar
Marias, y 4e^ diez en diez dicessen vn
dauan hasta b Suer a rezar.
faternoster Cpi ela luz y camiPfattmo*
Despues en tiempo del padre fanct
rio en que pufalamadre de Dios a SeDomingo fundador deJ^ orden de los
nor fancto pomingo > liiego ordena
predicadoreScreciomasestesancissiladeuociodel psalterio en tres partes
mo exercicio s y tuuo principiode est
y duiois ^ Porquedela manera que
manera. Andauaelfan<5to vroardido
San - Augustir qyando glosso lp pak
; , cn zelo deaproucchar las aimas, por

Libro Qulnto.
>s llamo a la obra qinquagcnas por
qike diuidio los pial m os en cinquentas*
de la mefma manera cl sancto diuidio
cn tres cnquentas fu dcuoci , y cl or
den foc este .para /que cada quinquagena comprendiere fus misterios.
hQMftqHd*
La primera quinquagena va a fsi>
lm*
en las diez Aue Marias primeras con

IV '

vn Paternster . representa , y se con


sidera con gran meditacin cl miste
rio de la Encarnacin del hijo de Dios
y el benccio inmenso quecon ella nos
vino tomando: Dios por instrumento
a'-)- soberana- Virgen Mara en cuyo
sagrado vientre fchteiec hombre por
obra sobrenatural y magrosissima del
Spirktt > fanctftikndo ella siempre Vir.
genvy a qmen Teuelo por medio del
ngel totGabricI. este secreto sacra
mento .j'y misterios 3 principio de nuc
ir red erupcin.
.
, .
Lasiegundas diez Aue Marias con
fu Paternster van meditando como
nuestra Seora luego que el Angel fe
fwartio de '-ella., quedo con Dios hoto**
btc tctkn concebido en fusentraflas*
iy;.fe fue ;.defd< Nazareth a la. montaa
-l ladea;- adonde snela Yabel mora*
a- a visitarla que e'ra madre -del apti*
fta sant uait 5 de tqual visita' succedio que madr y hijo quedaron Henos
de Spiritu fando . Y el nmo'precu*
fot reconoci desde el- vicafre ddc cstaua a .L'ios- hombre que venia en la
Virgen s y el quedo por este medio
sanctisicado , antes que' mkkttk en el
mundo.

: Las tctccTmdkz Alie Maras ser


%m considerando el snelo Ntfcimlcn
to del hijo de Dos en la tierra hecho
hombre , y la soledad y desabrigo con
que le pari su madre y lepuso en vn
pesebre : Conmcnando desde a quel
punto a obrar nuestra redempeion con
tanta costa y trabajo suyo.
Las quartas diez Aue Maras fe re*
fcan en memoria de la Purificacin de
nuestra Seora , quando lleuoasuhi-

jo pos y hombre al templo "presen


tndolo al Padre eterno , y oreciendo sacrificio por su persona , y la de iu ,
hijo, como si ella fuera de las mugeres ordinarias , y el no fuera Dios ver
dadero libre de culpas 3 y ciento dlai
leyes deMoyen.
Las quintas diez Aue Marias con
que fe concluye la primera Quinqua
gena fe rezan cn veneracin del go
zo , y alegra que recibi en fu alma,
quando sobre la grande angustia de
aucr perdido a fu hijo , y bufcadolc
tres das, le vino a hallar cn el tem
plo , preguntando , y respondiendo,
y disputando con ios Doctores de la
Ly.
La otra quinquagena del pfaltcrio
fe reza de la mcfma manera de diez ^nM^
en diez Aue Marias con fu Paternofer , en memoria de otros cinco mi
sterios de la vida de nuestro -Saluador
que por auer sido tan Henos de dolor
y tormento paira hijo y madre fe ila^
man misterios dolorosos , desta ma
nera.
Las diez primeras Ac Marias con
fu Paternster fe rezan meditndolas
angustias mortales , y tristeza, nunca
vista que el Saluador del mundo tuuo en el huerto la noche de fu pa
sin > quando por esta causa hizo a que
lia oracin profundsima al Padre
Eterno , y de congoxa'vino a sudar
tanto que las gotas de sangre baauan el suelo.
Las segundas Auc Maras fe rezan
cn memoria de los acotes que por
nuestras culpas fe dieron *i hijo de
Dios en cafa de Pilaros . Que fue de
los terribles y epantooj autos q ha vi
sto jamas el mundo , donde Dios era el
atado , y acotado, y hombres los que
loaotau\y las culpas todas nuestras.
Las terceras fe rezan consideran*
do la coronacin de Espinas que para
mayor arfrenta del Seor inucntaron
losayones.
i

Las '

**

De laRepublica Christiana.
. Las quartas siruen de meditacion de
los trabajns que nuestro Redemptor
paslo, lleuanto sobre sus hombros Ja
cruzenqueauiadc morirpor nuestros
delitosy cupasi

2S5

ronacionde nuestra Senora enoscielos 3 por Reyna y Senora de dos con


forme los grandes merescmiientos
fuyosy a l sanctisma vida que viuioen la- tjerra . Ordenado este San-

Las quintas se rezan penando y me - cto psalterio de tal manera lo planto


ditando en todo loque en la cru z sus- enlos coraones de los fieles que los
friodesd elpunto que le clauaron en
eocendio en gran maoera al amos.de
ella, hastaqueepiro . Que sucrons
Dios , ymuehos Her.cges.-que auian
creyblcs y agnos y merecedors de
stado rebeldes y duros.peruadiendo
perpetuconideracion; ..
los aque continuasen esta deuoeion,
Qutnituge- La tercera quinquagena del psalterio
se hallar.cn. &n mejorados que sue el
na,l,
de nuestra Senora^e dedica a otros cin
ciert aminp para boJ.ucr a la re&ico misterios( que por tocar todos en h
tuddelafe. caccierori iuego conosotravidabien aueMurda3lamanglo~
cidosmil'tgros con que- credo a deriosos)y rezanse por este orden*
uocion5y despues se snde vna notable
Las diez Aue Marias primeras cort
cofradiapotoda laChri.stiandad3y oy
cl Pater norer atiendena la Resurreesta en piCycoft marauilo increnkn
ction del Seior , quando salio del s*
to, la quai -esta a disposcron- ce la orpulcro con nueua vidaimmortal, im*
dendel padre Sant Augustin . Cy e
passible y gloriosa, triumphando de
llama la cdfradia del Rasario y 3 eto
la muerte, por su vircud propria y sueroraciones que para que e rezassen por
a diuina para dar principto a a resurorden juntandolas en cordones 3 las
rection de nuestros cuerpos 5 y fer eau
ensartarn y Hamaronas las cirenras
fade que todos ayamos de resuscitar
del psalterio de la madre de-Dios, des*
zambien despiks de muertos el dia del
pues que comno ;lo de la corona , e
juyzio vniucrsaL
.
llamaron las taies cu.entas el Roario
Las egundas e rezan por reuerencia
cuyo origen tamben es coa exc
de la Ascension gloriosa del .S en-or
lente 5 y asi la contai e como-tal,y digquando en cuerpo y en alma,vendo
nadesersabida^
lo sus Apostofo ubio a los Cjelos visi;
Por los aitosde mil y quatro cienbe y corporl mente para asentarse a la
tos y veynte j quando comenola obdiestra delpadre , cternamen te.
,
seruancia en Ja orden de Sant f rancisLastercerasen mmo ria de lavenco , romo el habito vn manetbo cri
da del Spititu sancto sobre os Apostovno de los conuentos ob semantes m uy
les en figura de lcnguas de fuego con
deudto ala Senora del Cielo,ei quai
tanta demstraciony milagros para y r
acostunibraua .an tes .<fue entraTe cn la.
por cl mundo ,.con estas prendas a preReligion $ hazer.vna guignai da de rosas:
dicar el Euangelio.
.
,
.
y poniaa sobre, k cabea de la Ymageri
Las quartas se rezan con mditade nuestra Senora \ Cpmo despues
. cionde la benauenturada Assumpcion
tomasse el fcabito y no ,pudiee exer-
de nuestra Senora a los Ciclos,eIdia
dtar esta." su deuoeion persuadiose a.
de su sancta muerte que dio. sin a los:
qud no yua bien 3 fi jfalrsua lo acotrabajos de esta vida , y sue principio
stumbrado de la guirnada o corona.
de la celestial y gloriosa que ahor.a
Y trato de dexar el habito . Orando
possec.
1
vna vez con esta congoxa apareciole la
Las quintas sonreUercnciando el vlmadre deDios,y dixole . Hijo nor.e
timo misterio de todos que sue la co-; angusties. mas , ni pienses tornartc al
mua-

: ' .

Libro Qjiinto.

mundo porquc yo te enscarc como


puedas atisfazcr mejor atudeuocion
haziendo otra guirnalda mas hermosaque de Flores y- silo hiziercs assiserasme muy graco . Y todoslosdiasmc
haras vna corona de salutaeiones Angelicas en esta inancra 5 primeramenterezaras vn Pater Nostcr cn mmofiadeaalegriaquerccebi:qtia'ndocors
cebi a mi hijo.ysrnor I E S V G H RI
S T O dando gracias a Diospadre por
la mereed que mcconcediodc fermadrede u vnigenito hijo y por cl beneficio conceido-aMnaj'..humano con
u Encaroacba- y Y cortel Pater Nofer diras diez Aue marias . Lo segundo rezaras tro taoro cn memoria
del plazer que 'recebi quando vi/te a
sanctaYsabely le suc rcuelada/por elSpi

da Sa corona con mucha deuocon. .


vna vcz cil and o en Sa celda rezand
la Corona 3 el maestro a caso llcgo a
la celda dcl nouicio 5 y acechando lo
que hazia violo estar en oracion clcua*
do> y dclanrc de cl vn A n gel rdp lan decienre que teniendo vn hilo de Oro
enhilaua en cl rosas muy hermoas
mezclando entre cllas yn Lilio de
Oro y cn acabando se nchir el hi*
lo vio como cl Angel junro laspuntas 3 y hecha vna guirnalda o corona
la pufo sobre la c abc a delnouicio y
desparecio ..El maestro , viendo raa
glorosa vision foro al nouicio que 1c
dcscubricc loque rezaua cn aquel a
hora, y cl nouicio le dixo que rezaua
la corona de -nuestra Senora , y corttole por 'orden todo .ccafo -.Quando

rit u fancto la cncarnacou- del Vcrbo


el -maestro: vio 'esto, dixo.- al- --nouicio*;
diuino . Lo tercero diras las mesmas
Perfeuera bijoen esta deuocioii taoal^
oracioncs cn ' memoria de mi agrado
ta de la Virgen glorosa , -porquc no
Parto quando- sin doof y corruption
d.ubdo sino-que-' tetiene guardada orrapari al Satuadordcl mutd'o . Lo quarcorona en cl .Cielo. Hizo: profession
to diras las nicfmasoracio-nes en me-, y como continuasse la corona , acaemotiade aquella alcgria que mianima
cl o que la orden loembio por la oberecibio con la adoraeiot de los tres
diencia vn camino lleuando fu coin*
lleyes magaralmo- 1 E S S . Lo
panero y topando vnosladroncs pren*
'quintO'tne'oFrecerasJ^mesmas ora~
dieron los y compclicronlos a que diciones cn memoria del plazer que tu*
xeslen que que muger Ucuauanconi*
ue quando halle a mi Senor hijo en el
go los fray les dixeron que ni t ray a n
tcmplo , despucs de bufeado tres dias. ' muger ni la auian visto . Enfonces los
Lo sexto rez a ra s las mesmas Aue maladronesde terminaron detatar los mal
rias en memoria de aquel plazer que
yiforarlos a que dcfcubrksen que
recebi quando auiendo refuscitado
muger cra aquella que venia en cl ca
me visiroy faludo . Fnalmentc cliras
mino con cllos, viendo los fraylcsalasmcfmas oracioncs cn memoria de
queilo jllamaron a nuestra S encra
la gloria que recebi quando fuy llcua~
cn su ayuda , y cl la les aparecio lueda a los ciclos . Y si estas oracioncs me
go en clayre acompanada de machos
rezares cada dia;3fcra ami mas acepAngeles , y con terrible aspecto rc~
ta guirnalda , y para ti mas meritoria
prehendio alosladroncs porquc atorque la que tu meponias cnla cabea
mentauan a fus dcuotos. Epantados
hecha de rosas . Dichas estas colas
los mahechorcs cayeronen tierraypi
tesaparecio nuestra Senora , y el noudieron perdon alosfraylcs. Entonces
cio quedo conblado y quieto . Enles conto como venia rezando la coro*
fonces como vio que con mas facina de nuestra Senora , y creyeron todos
dad podia hazer aquel feruicio a la
que por cfto os acpaaua y los libro,
Keyna de los Angeles cada dia offrey compungidos de mal cometido- se
v

$
apar-

ia ivepubiiCci^hnUiaiL

ZO

ditarias 3 y teniedo su aima hambre orde.


apartaron del niai trato que trayan, y en
nariadelas cosdci ci cl o para tepkrla
traron en religion.
nunca cekbraua otro banquet mo nie
Diuulgadas estas cosas comenaron
d i tan do las d i chas iete peticiones , y c
todos los frayles de la oberuancia de
ellasengordaua su spiritu . Merecio por
Saut .Francisco y assi los de para mila,

esta
frequentacion fer fauorecido del
coo lcgos3a rezar la corona 3 y a inci
tai* en fus predkaciones a los pueblosa /arnor Diuino5 y aparesciendole el Salua
dor k d xo como aquel rgal o aue su alestadcuoeion. Ydetal manera crescio
nia receoia io comunicae con los deest o qne.se estendio por toda kalia-, y
mas fdes^y ordena se vna Corona en su
pao a tdaslas otras naciones. Y los
memoria como ya la aiia de su madre la
ummos ptices viendo como los Chri
Reyna del cielo . Porquc trayendola en
ctia nos tomauan esto tain bien conceclio
lasmanos los reles akanan gracias3
m u chas indngcncias a los que rez aie n
y fau ores spirituales . Est o hizo cl asi,
k Corona . Dcauer hecho la Corona
y ordenada la Corona del Senor,oro
de rosis para la madre deDios aquel fier
lan o 3 puo treynta y tres cuentas que
no del iefior , y deuoto de su anissima
rmcien de Pater notres , y en fus di~>
madre 5 y .no a liamarse la farta de cuenstancias puso cinco cuentas que simieitas que trac m os para rezar rosario poi
lus rosas con que componia laguirnaf- . fende Aue marias . De manera que al-da3y porq guirnalda3o Corona eslo mes i como en la Corona de nuestra -Siora 3 se ponen; sesen ta 3 y tres Aue: ma-*
iiio se introduxo la Corona que es cl rorias5en
memoria delos anosqik la Rey
iario3o numro de cuentas que Ion fte
na del cielo viiio , y iete Pater nostres*
ra y sietc c fus iete Pater notres. Y ago
wAsi
a contrario ean treynta Pater no
ra en cornu n llaraamos el Rosario el que
tres en la Ceon del Seor , en memo
tienc las ciento, ycincuenta Aue marias
ria de los -que el viuio 3 y conierso co
con los quinze Pacer nostres 3 y este son
los
h ombres 3 y cinco Aueinarks en ln~
obligadosa rezar los que son cofrades
gar de los Pater notres . De la Corona
de nuestra sriera del Rosario , que otro
dela
ancta reyna del cielo3y esta llamo
.ticrnpo' sue dicho cl psakerio de hivircorona
del senor . Commmiico esto con.
gcn. Quie quicre ver mas coas en elle
cl Papa Lon Dczmo5que a' la aon
,iu propolko lea las historias de Santo Do
estaua
en JFlorcncia 5 y prcentandole-la
mingo5y S. Prancisco > y hallara nuichas
corona 3 con la deciaracion Io rescibio
y mas deu otas.
con
estrana egria ^ y viendo que el que
Atiiendo crecido tanto por codas par
hai l*o aquel genero de dcuoeion era
tes esta deuoi, no falto vn deuoto que
ta 3 y deu i da. tan religiosa determino
quiso introduzir otro rosario3y Corona
aprouar cosa tan sancta de autordad
enreuerencia de alguno-s mysterios de
Apostolica . Por esto concedio a quai
nucstro.Saluador cu Christo 3 q suc clc
quicr
persora de qualqiiier estado 3 y
esta manera. , Aio de nii- y quinientos y
condicior
que rezasek dich-a Corona,
quinze gouernando Le X.laygkaCa
diez aos deindulgencia3 y al que lin fa!
rhoicastorecio ena cgrcgaci CamaJ.
tarvn
ano entero^ la reza.fe ailende de
diilense que esmiembrodeiaorden ciel
la gracia ordinaria que .concedia 2
padre S. iknio , vn exedente varon en
los quecada'diala rezascnscicanadiari
knhdadde vidallamado fray Miguel
mil anosde indulgencia . Y i cl tal conel rcclusov Este contemplando en las ie
tinuase toda su vida esta dcuoeion se
te peticiones que nos propone la orale
concedian las gracias dobladas 3 y
don Dominica que es cl Pater noster gu
quando murksen les daua su benkua muchoen leerla* v rckerlas^y ms~
D o
dicion

Libro Quinto
ilicin Apostlica, que es conceder lo
que fe otorga a quaqiiiera que fe halla
delante del fumino pontfice quando da
la bendicin papal . Hazc mencin de
esta institucin dla Corona del seor
o rosario, la historia de la orden de Ca~
X;.3.M4 maldula.
Estn de nota la frcqucntacion del re
ar por estas cuentas y rosarios, que ali
de de las muchas indulgencias^ gracias
que los fuimos pontfices han conced
do fe han obrado grandes milagros en
muchas personas que condeuocion las
rean de los quales ay gran memoria en
diueros autores que por no hazera mi
proposito no los pongo aqui . Mas para
que le sepa quan grato es este genero de
oracin a nuestro seor Iesu Chnsto,y a
su sanctissirna madre, y para gran conde
nacin de los hereges , de nuestro siglo
traer vn notable exemplo como tenga
gustoso para Hn este capitulo Cuntala
historia prodigiosa traducida de FranJVr.4>i* ees en Castellano, por Andreas Pcfzco-*
nique en el ao de mil,y quinientos y fe.
tenta y einco,en la lila de Y ran da , en el
obispado de Corc,y Clon , en las tierras
ciel C o n de de Emo n , que es Carblico
en vn campo ralo nafcio vn rbol de al
tura de vn estado , muy diferente de to
dos los otros arboles 3 del qual en lugar
ele boj as,co!gauan rosarios de la forma,
y manera que nosotros los vamos , con
fus subtiles aunque fuertes hilos, y alca
l o us borl itas,y sluccos,como si losvuie
ra puesto vn cordonero . El Conde co
mo Catholi co en falco el milagro , y to
mo de aquellos rosarios > y los reparti
por muchas partes como en testimonio
de que el cielo aprobaualos rosarios , y
condenauala maldad de los hereges que
los abominan
oYigchy principio del ayuno cn la ygle*
fiA3y quando je instituyo la Qtiarcfma^ptcitt
do el .Adicnto > y Lvs rjuatro tmporas , del
"v/o del bendecir la mcjk al principio del co ~
mer}y del dar hugrac'm dcfyucs de acabd-

io,y del l>so del leer 4 U mesa los librossanhs. Cap.XIU.


Espucs de auer tratado de
tantas colas , bien fera que
digamos agora del ayuno.
Digo pues que el ayuno es
la cofa mas antigua de to
das las que hallamos en el mundo , por
que si miramos a lo que mdo Dios nuc
tro seor a nuestro padre Adn , no fue
sino que ayu naife 3 porque el abstenerse
de comer es el ayunar , y entonces que
br el ayuno , quando comi de lo ve
dado, pero dexemos esta antigedad. El
pueblo de Dios fue acostumbrado a ayu
nar, y por el ayuno fe recibian fauores de Dios , y por el eran perdonados
los peccados . Y afsi los Niniuitas ayu
naron^ fueron perdonados. Y hasta los
Gentiles tenan ayunos, y creyan que
por ellos erlibrados de muchos traba
jos , y necessidades. Nootros los Christianos caminamos siempre a toda perfection?y ai si vsiimos, por determinado
dla y glesia del ayuno por muchos respe
ctos,en parte para imitar a Chnsto, que
ayuno porq toda fu vida no fue otra co
sa sino arte, y instruyeion por donde nos
guiassemos , ayunamos para disponer
nos a celebraras grades fiestas del a yglc
ia,y para reprimir, y fubjetarla carne al
ipiritu,ypara macerarla por nustrospcc
cados,y por otros muchos respectos que
cada dia nos representa la ygleiia.El ayu
no mas antiguo que yo hallo en la y gle
sia despus que nuestro Kedeptor subi
a los cielos es el que oy celebramos los
Christianos,q es el dla (Cuaresma por
que luego immdiate que co meo acre
ceria y glesia, por la predicacin de los
Apostles fe comeno tambin ayunar.
Prueuase esto por lo que l;il,dize en el
de Vita contemplan ua que los Christia
nos de Alexandria fe aparejauan siete fe
manas para recibir la fiesta de Pentccocostes. Sobre las quales palabras dizc Li
pomano cn la Scholia sptima de la vida
de

De la Republica Chrstiana,.

P'4'

de los Christianos de Alexdria, q se en


tide del ayuno q hazemos los neles en
la Quaresma , aparejdonos para recibir
la sancta solnidad de la pascua de Resur
recti3pero qudo no quiieen recebir
estetestimonio ay otros dos para prueu a de que la Quaresma eshechura delos
santos Apostoles. S. Ignacio discipulo
de los Apostoles en la Hpistola a os Phi
lipencs dize. Los dias de n'estas no querays deshrarlos , y la Quaresma , no la
deiprecieys y tengays en poco.Este testi
monioesdemucha fuera porla persom q lo dixo,y por la antiguedad. Thophilo Alcxtirino auctor de m as de mil
y dozientos aos dize. Tenemos lainti
tucion de la Quaresma desde los Aposto
les y y por ellos sue ordenada y instituyda. Y ant loan Damai ceno,en el libnco
que hizo de Ieiunijs ad Cometan trae
las tradiciones Apostolicas,y mtiestra
que la Quaresma te nia slcte semanas.
La ygesia en com tiene recibida la
Quare ma desde el papa Thelesphoro, q
sue el septimo Pontifce , pero i se mira

a su Can on,y ordenacion sacil coa es de


ver que el no instituy o laQuaresma,mas
mando que iete semanas enteras e ay unasen antes de la Rsurrection , comen
ando dedela quinquagema porque la
Quaresma no es mas que quarenta dias,
porque fueron tantos los que ayuno
Christo,ylo demas anadio el Snmmo
Pontifce > principalmente para los Eo
clcsiasticos los quaies la comienan desde el lunes de la quinquagesima,y el pue
blodosdias despucs que esel miercoes,y quitadoslosDomingosque no per
mite que se ayu ne son quarenta diasjuos. Conrmasc la verdad de esto en o
m el papa Thelesphoro no instituyoel
tal ayuno m as enalo el tiepo por su mes
mo Decrcto ,en el quai estan estas pala71
n bras.Ordenamos q todos los clerigos, y
iumut
aqtielos qfon llamadosen lasuerte del
*

Senor, se abstengan de corner carn siete semanas enteras antes de pascua^orq


a&iotoUyidadelpsdcrigoideueser

287

mas corrcgida,y reformada q a de los e


glares,assi tarabi en el ayun o han de fer
ellos mas auentajados.de las quaies pala
bras se saca harto claroq ya laQuareima
eraintroduzida en a y glea3porq el m
dar q los eerigos ayunasc las liete sema
nas enteras3no sue dar principio a laley
mas rcstituyrla al primer estado, porque
corao los dos dias lunes,y martes, el pue
blo se adelantaua en el corner, y en otras
eoas cuino q os Eccleiasticos,no vsaf
se n de aquel mal abuso , porq pues eran
distinctos en la profession cra justo q lo
fueen en las costbres, Crma se est o
bi porlo q S. Ambrosio dize. La Quarema no tiene mas de seys semanas, mas
la septima aadiola Thelesphoro , la eau
sadesto sue porqalde de loqdixe de
los dos dias corao os Domingo s 3 no se
aui de ayunarporq.no corfepondiese
rnos clos hereges,q ellos dezian que se
aui de ayunar aadicrone estos dias pa
ra q viniesse a cumplirse la Quaresma en
tera que son los quarenta dias. Esto se de ,
clara harto bien en otro texto de S.Gre- Can.$o*
gorio ecriuido a Auguflino Angelico
El concilo Laodicc no quiere que toda
la Quaresma se ayune con todo rigor q
parece tener los mesmos dias que oy.
Los Polones guardauan la Quaresma
desde la septuage stma,de manera q ay u*
nau nueue semanas , y en esta costbre
permanecicr hasta los anos de mil y do
cientos, y cinqueta en tiepo de Innocen
cioIIII. cl quai inuido.a este reyno por
legado Iacobo Leodisepara componer
ciertas discordias ? y como de camino pi
diesse ci erta ayudapara e papa porq tenia crueles guerras co el Emperador e
derico3 y se la concediesen , el dispense
cquea Quaresma comaseenPolonia al mesmo tiepo que vsaua la yniuersal y glesia como lo dize Ioan Hcrburto,
en u historia de Polonia.
El Aduieto q son trs semanas y po- ^wcos mas dias3antes del nacimto de nue
stro Redcmptor , tambien se ay unaua en
laprimittua yglesia, ytuuo este ayuno

su antiguedad de los mesinos Apostoes


y S.Pedro le ordcoo. Oy nolo 'guardal
pucbo aique la yglla lo solcmniza en
sus officioSiLos monges todos se ablicncn de! vs de la carne. Parece que en cl
Can $1
concilio Maticonense prirner trata del
Aduicnto del senor de otra manera , dizido 3 q dede el dia de S Martin hasta
el dia deNaidad/e ay u ne el lunesjmier
c oie s,y viernes. Denanera que nobtros
m ay o r abstinencia hazemos que aquel
Canon manda. Sia etos ayunos ordeno
lasancta madre yglea, otros neccarios 3 asi como los de quatro temporas.
Quatro tem Etc ayuno instituy o cl papa Calixto,co
^0,a5%
iio parece p or Vn Epistola embiadaa

'

Canj.

Bencdcto Obispo 5 csto hizo el poria


abdancia q Dios nos da de los fructos
de la tierra, pofq assi como el nos da m
tenimienro para os cuerpos , nobtros
con el ayuno $ y pcnitcia lo dmos a la s
aimas . Ordcnoc en los quatro ticmpos
del and quatro vezes y por cso son dichas quatro temporas como quien dize
os ayunos de los quatro tiepos del an o,
assi como lo vemos que* en los mces de
Encro, fcbrcro j Maro , tcims y^as
quatro tporas que por venir en Quaref
ma no miramos tanto en t En Abril*
Mayo,y lnijVienen las delaTrinidacL
En lulio, Agoo , y Septiembre 5 entran
las de a cruz. En ctte'Kotfimbry
Deziernbre clebramos las de sancta Lu
ca3porque n estos quatro tiempos rci
bimos los beheficiosa y fru ctos de ] a tier
ra p or man o de Dios-. No se cl Concis
lio Elberitano j habla del ayuno de las
qiatro tempoi'as quando dize 3 os ayu
nos y ab.inencias dtermina el Conci
lio que se liag por todos los meses icados los dos de .ulio,y Agosto 3 por cl tic
po ensermo3 p orque auia de auer ayu
no cotidiano era cosa graue . Yo diria,
saluocl niejorparecer ^quc los ayunos"
que aqui di ze que se hagan cada mes 3 es
dezi que aqnelos trcs dias de las qua
tro temporas los ayimaun cada mes vtt
dia3y assi cumplian con iipreeed3os:

cstauala cost timbre en vso. Estos sueron.


los ayunos antiguos,despucs hallamos
otros que llamamos vigilias.
El origen de csto sue este , como a Ios Vpilt
principios de la yglea creciesse en ro
das las colas pirituales la deuocion por
reticrcncia de que nu est ro Rcdemptor
leu Christo nacio de noche 3 comcnaron se los acerdotes a leuantara mdia
noche^y cantauan las horas Canonicas,
y las otras preccs,delo quai ha ze mci
Tcrtuliano en el libro a lu muger . Plies jJk 2.
elpucblo vie n do que los acerdotes en
aquel la hora caitaua y loauan a Dios de
termino a imitacion de los palorcs que
velauail la noche de Nauidad, y por eo
mcrecieron ver al ni no nacido , y r de no
che a vitar los cuerpos de los sanctos, y
alli estauan orando a Dios y cantau los Likio,
palmos y otras coas dnotas. Ha ze me
iorrdc esta ceittinia Plinio cl Iunior
elcriiuendo a Trajan porque como
martirizascn muchos Christiar/os V y
cil o s perse ueraslen cii la paciencia pare-
cicndole a Plinio5que era Proconsul , de
la prouincia de Bthinia que no auia razon para perseguir a hombres que viuia
tan bienjpide que es bi que cesse aque11a crueldad 3 y entre las buenas o bras q
hazin,dize que antes que amanecies^
se leleudntain y sejuntauan en vno m
cierts lugarcs adondc dezian Eymnos
en loor de aq.uel Christo que tenian por
Dios.Pero esto aunqne comeno en bi
y sanctidad creciendo a malicia creci*
ron los peccados y maldads y y de casa
d ra cion se hizo a yglea , casa de nbgociacion3y peccados , porque como
era de noche muchos con poco temor
de D ios , 1 laz in dentro del te mplo mu
chos maies , y au n que auia lamparas 0 y
otras luminarias en fin era de noche. En
cite tiempo Vigilancio Heregc entre las
heregias uyas, comeno a burlar de las
vigilias , y draua su zelo con los maies
que alli se hazian>al quai respon di o ant
Hieronymo eegantemente; En fn vicri
do los padres antiguos clmal?yincuenien-

DelaRepublk

M.f,

p4

niemes que de aqui seguan , y por cer


rar las bocas de los malos ,proueyeron
que las vifperas,y dias antes de las tiestas
solemnes yunassen 5 y que ios facerdotes lleuasen adelante el yralos may- '
tine s a media noche , y porque el tal ay u
no succedio a las vigilias llamse el tal
dia de ayuno vigilia , y ordense que se
guardalle como el ayuno Quarcmal.
Quando se prohibiee generalmte esto
co la yglcsia no lo he ley do , pero bien se
vec que vsauan mal dlias nuestros Efpa
olcs, pues manda el Concilio Eliberitao , que las mugeres no velen en los ci
mi nterios porque debaxo de religion fe
cometan muchos males* y en el Antiio
drense manda quesean de todo punto
quitadas las vigilias. En nuestros tiem
pos aun ay en Espaa, rastro de las vigi
lias principalmente fu ele n,y r a hermitas
en despoblados adonde tambin hemos
visto mil inconuenientes y males , y que
comunmente si van feys por deuocion
ya pedir Dios, y a us lalos salud,
van ciento a baylar y a comer , y hazer
otros peccados no dignos de aquel lu
gar, Ya por la gracia de Dios parece que
d.epues del sanlo Concilio Tridetine,
y de los que fe han hecho prouineialcs*
e ha moderado esto porque aunque va a
velar no est mas que hasta que anoche
ce^ iuego cierran las puertas y no abre
hasta la maana q les dizen misa. No so
lmete fue abominado este modo de ve
lar entre los Christianos , mas aun entre
los Gcntilcs,porque cuenta Tito Liuio,
vna maldad en los sacrificios del Dios
Baco adonde de noche fehazi grauifsi
mos peccados,y en fin bastanospara nue
stra informacin lo que vimos en Valladolid, adonde aquellos desuenturados
hereges Caalla , y fus fequaces hazian
fus juntas de noche, y en ellas todo gene
ro de maldades , y otros peccados q no
, fon dignos de poner en historia Ecclesia
stica quai es la que yo eferiuo.
Tenemos afsi mefmo enla yglesia dos
ayunos antiguos 3 que fon mircoles 3 y

viernes como lo noto el Decreto lo qual Decon.l^


fe hizo por con tplacion de la Pasi de unia*
Chrito,teniendo refpeto a que el mier
coles,vendi ludas al seor y el viernes
fue crucificado, y por este respecto las
constituciones Apostlicas ordenaron ^7****4*
estos dos dias de ayuno , porque este fue
el sentido de aquella palabra que dixo el
eor resporidiendo a los Ph ariscos de
que no aynilan fus discpulos* Quan
do les fuere quitado el esposo entccs fe
' dias de ayuno para ellos , en lo qualc
nota que el mircoles -} y viernes fueron
de gran alicion pralos Apostoles,porque el mircoles trato ludas la venta , y
el viernes fue crucificado el seor, y tam
bie el papa Innoccio Primero,enla Epi Epife.c^i
stoia Decretal embiada a Dececio obis- ^ cU: &s*
po Eugubino dize, que el sbado deUe Vs'*M*M
ser ayunado por reuerencia de que el fe3 a*
or estuuo en la fepultra,en el qual ticpo los Apostles t> y toda la ygleiia estu*
uo en tristeza,y dolor.
Es verdad q este dia de sbado no fe
cstendio,ygualmete por la Christidad,
mas en vnas partes obligo por la costiim
bre , y en otras por ola auer no lo ayunauan,lo qual noto sant Augustin bi en _
la Epstola a Ianuario, adde muestra co
mo en Roma se ayunaua el sbado , y en
Milan Sno. De dde se faca que el ayno
del sbado no obligo ygualmente en to
das las prouincias.Y no solo se entiende
esto del ayuno , mas tambin del comer
carne en el mefmo dia porque esto con
siste en la costumbre como lo nota el pa
pa Innocencio Tercero . Estovemos en C4,msrfi*f
.Francia que en muchas partes losfaba- de objw.jedos que ay entre la Natiuidad del feor>
y la Purificacin comen carne.- Y parece
que en Espaa fue costumbre el comer
la siempre hasta el ao de mil y dozfentos y doze que e dio la batalla que lla
man de las auas de Tolola , porque
en reagradefeimiento de tan gran mer
ced fe hizo voto de no comer carne en
sbado en Espaa, como lo dize Vale- &i.ftY.fc
rio en su historia scholastic de Espaa. Cat'l7
*

po 1

Yoi-

...

B.paiJtjuoDJt, oyo ojoiib^ooJid tqnio.)


d son jod oijkooo op o||0 sg*O|po piqwoA
onb uo o\p oti\ csr.tu o souotu onbiod uo
soj souXoj op Xcuo.ai?,iy ouciu.u?m?.q -00
iMnjjo.iSoui uni s coprojod o ojonb-iod oj
wu uo o.iqn]]00 o b.od ojoipub .nq-uiuo
ojoajo uo, nj .To8p iqippo uoiquiuiS
0^)0 0.J0 OpJO b.od UO S?UA SOXTLX OUIOO
soj X^opmioui ou looqto ouo uo -jn[
uoij.un?j:^XiqoojT:cjuocsoS 00 ou cirbquo
X uo g" v. (iqi o z :> o tu 0 j 0 s f 0 tu j 1 o s jop d n jo
oo c X ou soj SOUIOJOJ c X uo stno S03.UX
opond joiuoo oui.ooi cop.oS X ou o.oiHii
X uo SIT.UO OJ Xc0JoTOI OpZOO X OU OJ 408
"op 00,13 uy iqiup Ejfi^jir^b cpjiu siqjo
siqoo .loj.Tod Xnm B.ipq op ^sopiropd X oo
.lotu sop siqp uo v.\ i!in?uioj so.iuuiuu ini^)
sopuxqo. ooo.nu oifomu *ostTqu.n o\o$ vd
ooo. b uo qirSiB.K)(] o[ ijp.nrnS op Xmu m:
p o on ou jotupo opuqr^qo i?.ni)jo.ia b.iod
oj rn.iojoo [ o b o) iwja v op m Xn mr i.i no o
X ou so .od p ojoa b o^ o/iq uo iq op siq
smufsf d son pSnwoj ou ouia r, qp aot?
i?j c X ou 0[ uo.ioqind qqo ,v3 p; a .10 o ];.[
sou.oia ook i-.rqrr{} iq wio|oX c oju.uppo
oo SO.IUjLU sopHiqo.uuib i o.iod [o ooJOui
soj op ouib souuqqv.q uqn.n ou 0} iqo.id
oq iq oujf;o omj so optnmb 0..U10UO0 iXit
ou sTpo|o5ij p.OA \n b stq sooop-io -ou
stoiipiu souoiuop^ sxq svai Siq'nutuojoj
' so| so|'oo.outt ou uomoo Xcou.ti;;) onbuni
:
' so p^lpJOA l> UO lUqAiqT.1)3 Dp S0| rllULU
soj op opuqiq uo Xqrn3.K>jcoSiuy -t'M
cimv,n ou uoiuoo ouy opuojod o "S'ononq
*;[ f oja op !ou;{ouo.|jqi> op joiuoo oujuo
X oqoof X sor.onq c i?joo mu'qjnbuutf sso
' 5 * onb.iod' opfop p odop op' so[ so{0]jody
'rS'qtj <n ouooco5uoueoo ooojud .od srq ) mqjuo;
souop Xcsi:oqo.|)ody 0f(iri[dfdq W3ti03
so| so^ojoij o| Xcu.i.]|omu uo soqoniu poo
} o s q v. j uq u o s o j .} o o o u o i o. p o r <] ) ] in uo iqo
,0lWj
ooo.nxouoo p.iod j'_ our.vqo jj q X jiod
J 1 p onr.|oo - f soiuoo' isjn ouqou op -ipiu)
'0)0? '1 MO.! . - J 11
1
*l
*t^S,^*'09 oo ro oia rop ou .ouoo ou.n:o uo soi sum
op ounXc isp1, uoo oi ooo.id io \ r.\ a va op
auiq oaosou.iq odq<]o X c.iXj.uiu X uo iq op
moqmo}f odpqoiy
^ %uo(] xit) ^utu odatop oj Dpiu|

.a;tmXV nSoj p opw^p pp dd Buppj^


.odcSOp OU JOOOJTc V. S\-[HI0f)SO[ X 3J0|-{
sofsoS sopmb ijtnumXu oijo iqp c X mm p
sonou upuuui [oubi: ) our u b oimXrou
ijojod o.iouua iqp^iA fouo oiqum oj iiXk
*uu o.nuq Hmopd X ooo4iioc[ soy c X op]op

vl pcpuipPK |op iouof v.\\v.{\ iq lUbuuf)


ihiij.iS ou oj. Xu v.un m r,\ t:i}0|oX ouod -ta
v>}\}% ta o.uo {vpounXu op.o op .nnmX: so
O^JO b OU OJ VA\ Op ,1011100 SVA Op ZOAIHA
Ji iqp X q v. op .oj siq siqoo onb 0} o.iouuoo
Xcsopiopd cso.iquinooj X sinuoX b.od ni
somnq ui oqooj m opnb ou oj oHiiuod
OIUOO oqop o/iq
ouoSo.if) t?|fc03o.oop
gpiqoo ou oj oja r. pu n n n: ou :vi Xo r.X v\p
iqq/npo.nui c ou .iod opi!T,\ joiuoo sv.m
iuud b opuomoq ou v.o\:\\ jtnu r.j r-pinoq
oj.\ isp ouqoiu iq ipj'rlX X so luibun: lfppjj
. optpiui onb opijnb souioutoo somoqoo jwp/^fj?
iq uor.qpuoq v.p pnb oidpuudonm no ,pj
snqsrporpnibp-)co]p.u{;> sozoa b iquioo
ut/opuoq p ispcui:d soiuooj onb oj q y 7 o
b opium o/iq soj so.ioiquu VUV.\\oy> ~u\:i

soi so.qiuoq uo jo Xco3.ioi}op opiiKnb onj


UOJ SOJ jcsojndpjip ojjpjto Dp *sniHn7j
onj oppoitoo ptto .ip.wd jop uixl onluod
oj oxqmoq bj un ii} o.iqiuii|joo L X no sv.\
souopmp]UOi> sToqojjody sotuooj -\uo
Op iq.ido.id iqrutfd iuoq pp "-.oiuo.,> 2UVS tyC-qrj
" upjn^ny puo o.iqq p o mn.io.ii!ooo(f ou
spU
ouofspiuo.i bozip( soj so.iusinmi
opmmb oj uuq op mnpouioo op .10} -uoq
sopizop c X rsp so op .loo.i.) onb [o jup sv\
supciS sondpp op \:\ upnuoo on.j oiquiui
onuiqjui op > '(>])i.uj; onb.iod p ixoi o
opiu3 p p j piuuir, 01 o/.ip b n o rprqroi:
iq ihioo pp ) co.iop.i<>; oxq> p omuXq b on
uo.ioiq siq si:i,^i.i3 c X sondpp uo.nq.A m:i
upmq o.iquuqjoo sojndiojipsnj c onb.iod
mjoiub op .nqwp sopnb ?nbso{0|jody
op innnpso} sojj.toiuooop 03110X0.0 s ou
urqm op qpuo. s-i:j i:svpi:.i I c soi onb
wuqquiosoj p o4iioiuuuo.uumu -iqpoou
ou ; isp; iq inppM op Xmu on^uiiu -op
ou ZpUlOp.lO UOprpiJOq TUcd -DUUCp
oui p o iq *upui X sondpp p p joiuoo ux!
.uq> siq sirpiuS * \'.\ pnqqy coiuioipu(j
lunuqtiatqjoDt ni^opuoq iq rqoui ouioo

De la Repblica Cirisiiana,*

289

Sttr.tornsot parece por su vida y sant Oubaldo Rey


263.
de Inglaterra no coma sin bdicion, oy
fT^l"4' Ponuie^rospeccados ningn principe

aqu podemos sacar dela lcction presente ( porque no sea todo hazer historias)
es que no sean nuestros ayunos quaies

!H c. x6. clL^cre bendicin, por io quai yo de bue


Uhb.c. 30" na San:l c^exo ^e comer con semejantes
eorcs. Scrates, y Casiodoroen ush
storias Ecclesiasticas hablan de.labdicion de la mesa como cosa muy vsada.
Vfoe tambin de antiguo el leer a la
mesa le'ti sancta y proucchosa , la mas
antigua costumbre que yo hallo de esto
esde Sant Augustin 3 el qual dize en fu
regla estas palabras.Quando os afentaredes a la mesa hasta que os leuanteys
oyd sin ruydoy sin contienda lo que fe
os lee segn la conueniencia del tiem-

los pinta el seor por Efayasyy como dize muy bien el Papa Liberio5en fus De
cretos . En los das de ayuno no ha de
auer pendencias ni ctenciones y hazer
nos mallos vnos a los otros,yalos cafados persuade losa queen los tales dias
fe abstenga de fus mugeres . Esto mas es
consejo que no precepto,y esto baste,
Del modo j manera que tenia antigame^
teUygiefu.en dar caiigo y. penitencia a
tos q^pecamn pnbiicantente9y qnm antU
oua^faeselrlmoJnaXap^lIIL

V E costumbre antigua en
po,porque no solamente tome las bocas
i
la
ygieia en los peccados
el manjar -, mas tambin las orejas e ale
W$$$: grasldes y pblicos castigar
gren con la palabra de Dios . Si antes fe
jjpffijgfl
con pena publica a los peccavfo no lo se>alomenos para monges esto
cs la coa mas antigua que hallo, pero pa
dores: demanera que peccando vno mor
ra los obispos cola me parece muy antitalmente y siendo publico auia de hazer
gua, porque ay decreto de Ensebio , que
penitencia publica,assi nos costa delEm
es mas antiguo, en el qual manda que la * perador Philippo del qual cuenta Eufein el a del obipo tenga leUon sagrada,
bio en su historia Ecclesiastica , q como m
Cap.v?
y assi memo en el Concilio Rhemenle,
sueste a comulgar porq era Christiano,
* '1
se manda lo memo , y en ambos lm;a~
el Papa Fabiano no le quiso darla comu
res fe haze memoria de la bendicin de
ni hasta q hizicste penitecia,y el confef
la mesa 3 que por 110 lo auer ley do antes
(ando fus peccados hizo fu penitecia pu
no lo puse en aquel lugar. Toda via pues
blicamete,y despus fue admitido ala co
hemos hablado del ayuno, no elexare de
muni.Asi memo S. Ambrosio hizo q
dezir vna costumbre que fe vsaua quuo
Thcodoio Emperador hiziesse peniten
yo era chiquito , y es que comian algucia publica por cierto peccadoq comeas vezes la comida ce medio dia ala
tio de cruel dad y no lo dexo en ocho me
noche 3 lo qual sin duda quedo del puefes entrar en la yglesia ni q comulgarse,
blo Hebreo , del qual leemos en el libro
Oy propriamente hazen penitencia pu
de los Iuczesca. 20. que ayunaron todo
blica los hereges y los que comete fimoel dia,y la noche comieron,y enel segn
nia, o dizen algunas cofas mal sonantes
Cas.*,
do de los Reyes leemos q ayuno Dauid
contra la fe, y los que ion hechizeros , a
hasta la noche , por la muerte de Sal , y
estos tales seles da publicas penitencias
onathas y perdida de Irael,y aun en tie
en las ygl estas : aunq no fe si c guarda el
po de Sant Chryfostomo , parece que fe
ritu antiguo q la yglesia guardaua : pero
vsaua 3 porque el haze mencin de ello
sino se guarda almenos fera bien que
fmij* sobre sant Mattheo. Ello sin duda deuio
fe sepa el modo , pues ya consta quan
ele emanar de los ludios , o qtiia de los
antigua cofa esrporque antes que vinief
Gentiles que tambin vsauan por comise Constantino Magno,se guardaua este
da principal la q se hazia a la noche , perigor. Y en las constituciones Apostoli- ^3 ( ^
ro ya creo que fe va acabando:en fin lo cj
cas ay lugar sealado a dde se haze m1
O o 4.
cion

ojqn
soq onb uuq oqDDq BpuDjjuDd -jjqnd
uop sg'oyoop prpJDA onb tq ciuoiuuDD
UD OU tlDpDlld JDj SOpqpDJ r SDUDpJO -tq
uorquiri vnSnuusD c Dtibjod pp -puoQ
cso.u tu tDpDiid nj so.Tyrumi UD v\ oX -d|
'muoiuw^ ot{ dju.D3f.oy dj t:otq tq tuiuoj op [[D r onb "
yuij S0[ cS0JOp.IDDiq X souop ou sd JDd
^ i(,fJg3/ onj uo soj ut? o s op soauopo.i:t)ub X cD'/o.n
JD?iu|opuui Dqqnd 'cpuojTUod -iod
X WDuruu^TDpSD ' iitqntToubsopopox
onb ou dj rprTDD.id}Dp v.\ prpuoynr pp
. .iD'zuqop tUDUDjTuod -CDuqnd miDA d d u
joui tqp op riujD.nnii^) c r siq sujJDnd op iq
Xctnjo]SX UimB.|p jod op T-Dii.) Diid soy Dp
cstqppo.t A utqtiDA sopiqjDA Dp sr.inpTqjDA
X'stuodjt? Dp csopqtD X so5p:D|Dp TnbjD.u
soptq X soptu^jo.id ud r.UDU unmqD.itui<3u
p [Dcodqqo [t:ub opuiDA c X DjoprauDj od
nj cnt3unSD.idc[tDyquo|0.Tq^q Dtib Ditb
utqj sojpnbu so.qiuoq *q]t: so[\;q uodjD.r
utqp uod ptppiuuq opuDT/zip Dtib utMD
csd.iopbdddcI X onb rntqDjmiSB i?DD^iuDd
uuutqj^
uBD^qp X so.no onbsofkDp
UtnliqjDJTUKUI S0[ SO^qDp Dp t?pt!D 4OUA
B.tl'd Dlb Ullfoj tq V.ZDlVSxi {Dp Opt?DDDd DJ
SDf DJJEDqdt tq 'ITIDDaTUDd OqDDf-J OUD SO[
SOLU|DLU SOUDp UtMIUlUOJ Dp Stq SOUtHII
t SO] X'SDHlDJIUDd UUUDtU SO| UD V,\ -DJ^X
sopt\qugunj so[sopoa so.of.tDp k.iSuod
uopoiiDp c X p odjtqo uod so|[d -tnurD
Ofl S0| souqrjd SDpTDUDiUDc[ D.tqo} so[
SD3UDUUDd c X D SOy SOpt^qtlDt: P K]0 codj
Df riumicnoj Dp tq optMO c X stqtiuod eux
sou ojqo} csp.5DqtiDsn} X tqmpD sd| tuiSt
^aipUDq urniupD sd] 'uztudd X urnqnD
sd[ siq ^aqicp uod pnb^ opqp Dnb -en
ubX XcopiyDA UOD D^utqqup) DtfUl c X 0[{
OJO.I S.l[ cUtUZDp onb ISJ13 0U10D Utpy DllJ
oprqDD pp ojXiucd c tsju sojp d .10 soj
SOptTDDDd UtnilC Dp JDJ SOptUpO Dp tq D[8X
*v-l x sdduoud tintq^utuii p odjyqo i?
SO| SOoUDp SOJDtlb UDIJUDtq Dp tq -D[SX
t?q c X urmqp Dp (K q D3UtqDp-c oputinb dj
uv.v/xi\ SO[ SOTDUJO SOlUtlQ UD pnbt? -ti[
Xc.tfo OU DJ SDJ untq-) tq OTUUIUOD J t OU JOd
lim yv.\inp?>du x SDndpp op djdij soin:
so\ umitqjiDUODDJ Xe so] inqiDtu uod -oj
pqDiuuiof tJjo z,da ud v\ ctnpjSX X soj od
ututt^[nui y [ so soiom ou so| -St^ied
ubli ryop Dtreui t?. c Dnb.iod ou jtqDDjdjop
udj tq MUDuoiuiDd om erqpoj tq mp\?i v
Vq}D iqDtiomod v. so| Dub ou oiiuDA uod
pAcpip^txi.nq opptn qpp pcpiiunq
jo XcO|pq\nsopj.TCwoD .KiiDfi *opqTD

O.D|]lTUI
soLtuqpqq UJUDULIOUIDUl -DpiUJD[3X
Dp0.IDUDoD.|) SO.U^AUDiqDUDlUDd UO')
ouioDsp'soqo UD p DjUDqiuSy c X UD
p 0}UDDqX>l,q' c X D U p 3JUDU3l?q.l.UT'-) l^VUPJ
'O.lDD.pL SO.UQ S0.IDU.")3 Dp SOof.JUD -DU l-HPJ
DU l?[ tqjDJnX SDnmjUdjD Dlb UDUOd UVA H'UPJ
.io.i.idj \: so\ tsounnq.up) sojo.idludi op
DllbcSOTQ UO} SUUUi: Dp tq IJDT^X c Dp SO|
SDJlTilb UV.]i\ $0\ SDDLfUUOJ U.UUOD S0{ lirq
XcSD.I0plMDd SdXd. X UOD SOfjD SOf UDZUq
a jtud m .ozxq tq tu z o u c X o.iomb soir] od
u [.id d s :ia moi .10 uod stqpnbt: sr.iqtqnd
b du utqjuqou so[ so.iid.idxd Dp so.no -od
t:soutnmtqsD.iop '.qijip.uq X ou *xdudj
tqjo s\d iq uoiunuiODXD c tq [imb sd Dp -nui
stup cstudutiu isqc DnbtqoutOD -uunq
soin aoXtuu c X tq b on Dj ozip euiotptuy gmnxg
tq pnb onbuiir. ou roj Dp JoXiuu JoSiA
onb tq tuio c o.iod tpoj eia onirub c so{
so.tquioq sd ut su tqoJDUioi d .10 ojpadpj
p o stq suuouuoo uoo onb oj ^punuoid
onbiod tqp uonu iq oztrq ij ou p *odjtqo
ozopcuuq[X so.iop.iDDt?j c -ousopnbsoj
u u.-) upuo supuoj scppuiM
stq soucm
iraunXcscpipuo3ii;> csuuudim?D<aq pX
odjrqo opqpA op cp3qpno(| rpunuo.id
tq uoumutoDxo c o uopir^pmtoijmn: c
tuqiuou iod snj SD.K]iuou i so| nitODjop f
sopu DZtpXc tq tqniD X p od bi sof mpo
p p outi.uS Dp xq cuij0|3X X sopoqqnd
jod so.iqiuonu Xsopupod iudud so3 -Dp
ci:\[ p sddojud tio.id supupn staiop juiu
souoiop b p (npo-iop aj.^ui'ipipj iq utD
tqop uo p Xcun3u X'iquSudt: of m ou}.-) q
z o so[ so.no cso9uop X stqp stqoptreD ou
uopond juidj tqt: tqjojSX c nui s ucipo stq
X^ionj ovqp p odjrqo c b on sp dj Sduu
xi tuipp op pnbi b uq CMpDif otuuSt? U
utqjoiSXtq ou tJDiiuDo.iDTZiq optysptq
^ otpoq ouo tq>ura .tod supoa snj .-ajSX
stnj onb ircAV jod opEZpEtu.'Hpitrc p CE3
X ou

Dla Repu -lica Christian^:

290

y no le dcxen entrar en la yglefa,- ni co


otra parte dize, en tiempo que la Magda Ca>
muniquen con el , y como dixe aunque
lena derramo aquel precioso vngueiito
es verdad que est excomunin no tiene
sobre los sagrados pies del Maestro qu
mas tuerca q la mayor , toda va por res
ludas murmuro, porque no fe auia ven
pecto de la solemnidad con que se pro
dido, y dd el precio dl a los pobres,y
nuncia es de mayor rigor y pone temor,
el seor dix,seg refiere todos los Etiy ha de ser absuelto por el mesmo obifgelistas qesipre ternia pobres a quie
po,y con otras cerimonias, segn que lo
hazer bienVDe pues los Apostles tuu e
toca muy bien el Abbad Panormita.no,
ron gran cydado de lleuar adelte esta
br tan meritoria , y de ella haze meen el capitulo ,Cnm contingat.de foro
compctcnti,y en el capitulo , Ab Eccie-^
ci el Apstol fht Pablo eii muchas par
iarum,de ofici ordinaria htid que
tes, y Sanctiago la encomienda con malas mefmas cerimonias que fe guardau
rauilloso argumento, que de necefsidad
cnla penitencia publica auiandeseruir
conuence,y obliga a todo Chnstiano ,
para esto. He visto yo muchos juezes ser
darla,y ninguna cofa ay oy en j los hom
castigados por esta forma , y no seles da
bres puedanmas agradar D os despus
a ellos mas dcllo que de pastearse , y assi
deser catholicos que es alymma , an
liazen muchas injurias a i as ygieIas,por
tes por ella merecen otros venir la fe,
lo qal aunque aora no tengan juyzio lo * como lo leemos de aquel Cornelio Cen
turion, que por is lymofnas metescio q
teman despus porque van derechamen
sant
Pedro le viniefe a baptizr.La y gle
te contra Dios y fo onra.
Entredicho,
Assi memo tiene ia y glesia otros calia Romana, luego despus del Apstol
S. Pedro crio fubdiaconos para q andur
stigos,como el entredicho , y la fui pen
sion que por ser penitencia corad , y que
uiefen por las puertas,y cafas de los fe
cada dia la vemos no ay para que me de
les a demandar lymofna para dar de co
tenga,mas toda via quiero en este capitu
mer a los pobres,que los Diconos rec
gian en fus Diaconias, de manera que el
lo aunque no venga de todo punto a pro
'V
psito tratar del vio del dar lymofna a
demandar por las puertasmo es cola nue
,na*
los pobres cn la yglesia, y de u antige
aeniayglefia,y no ay ninguno dlos
antiguos
que no aya tratado de la ly mes
dad 3 es verdad q pues hemos tratado de
na, porque ninguna nacin carece de po
la penitencia , no sale de proposito la lybres. En las confesiones de sant Augu-*
mofna,pues es vna gran parte para redi
stin leemos que andauan pobres por los
mirlos peccados,egun el testimonio de
templosiporqUe de fu madr cuenta que
^*
Thobias y Daniel. Desde que Christo
licuada iymfr pralos necefsitads a
comeno fu predicacin exercito la pie
Ja yglesia,de donde fe vee tanibi fer an
dad dla lymosna,y enfu colegio auia y
mosnero,y con ser el tan pobre,y toda u ' tiga cofa l demandar por las ygcfas*
y andar fe de sepultura en sepultura , co
familia que de pura hambre coman tri
mo oy lo vemos,pero ningn genero de
go desgranado por sus manos,de las espi
lymofna ha llegado al que fe haze en los
gas daua lymofna,y la hazia dar. Assi lee
monasterios porque comtmme en las
mos q ludas tenia a despensa, y tomauareligiones,
y conuentos concertados fi
las limosnas q le daua las personas deuo
pre ay charidad continua, y qundo esta
tas , y dize el Euangelistafant Iin , que
falta,fe
vee manifiestamente,cmo cxty.ij.
quando dixo Christo nuestro seor a Iu
queala obferunci con las otras virtu
das,que hiziefe prest lo que auia de ha
des.
Esto principalmente fe haze en las
%cx que creyron los dems discpulos q
ordenes podersasjComo Benitos , Berle mandaua yr a comprar algo para la fie
fardosjartixos
yHirohymos , y a
sta , o qu diesse algo a los pobres > y en
O05
los

soojor-t>soj so[X seaiop onbsojoiqoa


\ oduohu op :rooiuX( sv.mv. tnnpi rqoB
vjqo im ouopoxo X utn Epmnr op csoiq
o|.iod pnb oX ou oprnj.tod onb npoQ
mu.-ij s?5ui3 souoior3oj(ooo uoy -nui
np BJtioq X oui^nt: oi uo tnpjXnj -oc|
0.1 innonb on^tiuB ro} p ebujoluX[.ibp
SB3.iond^iq op so[ Souo.ubuoui oqnoq^yp
oy buo opc.irn3i.ionBop souotu ourpjoi
op iqooxrcj ozip uo ua uoui-oj 3p 3inq
fjnSny Xu b3o|b \ur. o\ onb ojonib -op
.07/ r o-iodjo.ij oouiniqoy c ojqquA-uo
oziq-'onb op snqipnr^ cuionSnv onb a
opuoia auiq uouiuiioiiy r.\ onbpEpopj
T!.IO UO [O X 10 OUI X OlHA'OnO^JTUOlU odlIA
oiq b iq ruoxiod X ofopu-ep prpucqo o[ v\
on upjnSnyau?! soj b.iod'soid 0]p ejaoj
uti soouomo soqontu opopnruiB uq;)
o.ij o.^)oto joid[uopo)j Xe sopuqKoronb
op' .0{bui oxrp p 'o.iqod q opuTu8 -ny
Qtipin Xo si;q opiooj^iu joa oiqp op
soifi; uo cotui?o op opoop ooo.Bd onb tuo
v,i ojqtun:}}Oo uo so[ *sono.|pHOiu .iup -X|
rujoni t? j so o-psojqod onb sotuoof op
ouoSo.19 onb uoqtun oua .npod -X|
ou|ou Xojqod i?.io oj^onu .toadopo>\
rjoo so Xnit rpiqiq * rpoj. bta litiB oqirq
srunop sopiponSnut uo ppof arp ~X{
'ujot sp sojqod uo so| sonoyBuom
onbjod. sornoo-j uo r,\ TpTA pp pBqqy v<$
onb"<ounoq3 op o\ onb uniir -c jozrq p
t*nrpsq[u.iod sop> onbsoaqod UBitiOA
^p oitipuio[ iqtlOSOUIOOf aOBJOpJpIA
c0JjOUOf| Op OpUOp OJ A 00 lj pl?pOll?UUC
.ioj *opimj sondpf oauippc v \}\p so[
q q 0.1 s souo[[ op Xcso[duioxo Xo souiOAOf
003 so| -soo S07 sopr[qnpuo soSo.ioj-j
ouio3 UBintuoqu op so| cso.iqod ou ~ond
tiop .tnjn} onb uopur si!|.od sofpo Buiop
oprp tu sotioui siqjod cst?jo]X Xo v tuA
jo^nui ofqoo uo tnouiuj onb ou orqpoj
rinuoaijnb.iod sotpnto sourJ0307 X 00
ou UBJonb .o?p onbcTpr)od EunSinu -oo
o|uj unrp joXuj ruop onb .toa imp
oaqod b nj Bjjond onbjod uipod oprp -p
suni pupuiup op nj otKti g f oappui
jppm/v ouioo ojjonj oluouo -qppp
op osyttOA oti ^rpod JMjni sopnb

so[Xi?jj cuojupueaiop owd uX j| ^uodjoj


uo.np 00 pnbv. odiuoii ^oipnto sono.oTA
sopop X p OpOUOO 0}UOFO'jn-]]UO^> MO t\
o non? oos)0| oip d .10 ooTo.n|.| dip mr.
opi> onb pso ounfo^A
j3(J iCusuo oj'it ,?p svj o.uj ijiwjfjjj 113 -tCvi
os<L sptwdutpjsvjap *^Y) VIA"
Hjr. sr.1300.nH. so.jqiini|}OD uiq
siqo X so^quof onb v.\ X -o|S
nj ooou r.n?d jrxiodpp t\
uooonop sofop sopu so |o
souoS}ooo.id.iozin[ c tnmoji
op iq zn.io OKnrpp X opoonioij iq p ciojo
X *oppnd s n prpoiioinn: X uoSuo -biiio
<$

011 op ojyonu --diuopo)! PI 11 U!-nr3


opxnnib 0 u 1 0.1 uo uio{iijn.ioq-{ iq Y.}]i\] dp
soun?}] c opoopi: on) opiqroo.1 op opo
p o[qond 000 ojonjmuBiu oyzoox
'qpij X ubuX so} u soin opinmnj Djmqop
oppndpXpp ojopnonqpuoq X -uuqoo
op sounu X siunpppA jod opoop -cijid
o.iod'-im ij SOUIO.IB.UUT D U OJp St![ -JOOO.ld
ou sou uojomm uoSuo pp ohioiubuo
ooa : onbjod uoispoo.id on.} iq onb -uj
ox onfoj opurnb oo-ioo u oouoqq Xe cud
uoispD opmmbiuo puiuQ onoq p vd.w.
pp .10110$ K lis V.jY.O X UOUIOpS p OjdlOO
oq mbv. opuopuo A" o b on oimj -puud
oid p .ioz?q souofspoo.id q ctqpjoX A
ouonbuni sounqpq bjoiuo rq.ioiuoiu p s
uo.irjAojopuimb c sondpp inj soppnp
uniXsoui'pjuq;} siumSp? sozoa oo -o.id
souosp3 murmpinup.ro X opmnireo
souuiXq X ispcsouopiuo soiuooj uo tq a
iq> Dp so[ sojonrj so.iXamu oipojj X -rj
odjiqop,-)iibcoHp airej ouopj r.n uo
rnpuuxojy op sopoooqoou -BT|}ui|3
sou oo 'uoispoo-id opunuro souuiXq i
csouopB.io X o]p oti-j oo oujoj pp -tug
sondp(7'o.ono$.K>pB.iod OKnqopE ouioo
Xsomi^o^ozip o.iopoinj3 npio .redux
X^noynpTO coJoqdoDiM *s oyojXjip)
OUI OJA XOZEq SOUOSpDOJt UO t\ tpj3X
op iqdounuqjuo^ Xe iq onpjnuo b on oj
ou njuo odop tojypipnd oqonuj sol
soSoj souExry X trajptm snj suipjSX

De k Republica ChristanaJ

2^

suera de los muros de la ciudadde .Constantinoplarjuntauan se los sabados y los


domingos cn ciertos lugarcs publicos y
yuan cantand por mediode la c'mad

; Simeon y de Anna prophetifia, los cmles fueron en procession hara el


donde (e auia de hazer h ofei ta , ia il ko
ra es la de CorpusChriOi n.nti'yci , por Sur. **..

coas cn perjuyzio de la Christianarei^


- gion 5 y temiendo fant Iuan Chryfosto-

el papa Vrbano quarto la quai seudii-. >


>:
za con mayor aparato que ningi n a ce iC7*

mo que los simples podrian fer ligcram


las otras y con razen , porque las cierras
te enganados de aquelos 3 ordeno q los
hazense en memoria de lo pasaao : pera
. files Christianos fueen de noche cn ' aqucll tienc presente a su lenor y vau o
procession y cantassen hymnos y psal- - honrando t'odos los skies con quantas
mos:porqucfuese escurecido lo que los
maneras de regezijos pueden y isbtn.
Arrianoshazian3y porque la procession
Otras processiones tiene la yglea las
fuee mas deuota bizo hazer cruzes de
qualcsc hazen por muchos rdpectos, o
plataque fucsendelante, y andeeros
por necefsidades , o porakgria3 o pide plata quelleuafeh los acholitos alum
diendo algo a Dios , o por voto que
brando Ia3de donde entido yo que vuo
hazen a los far.cios , pero obre lasoorigenellleuar cruzes y ciriales cn las
trassacadas lastres 3las lecanias tiencn
processiones. En Occidente cl papa Li- * mayor kigar, por que etan recibidas
berio mando que cn ticmpo de hambre>
en la y gca y* tiencn lu antiguedad.
^w^*
o pestilencia, o de otra semcjantc tribuVia pues la fancta madre yglea dos (ti" & "
lcionfchiziesien processiones.Y cl pa. pa Agapito primero mando que se hizies
en processiones los domingos y fcsts
grandes que dcucn fer las que hazen los
clerigospor fus yglelias antes de mifa.
Y aun adclante Honorio primero mando que los sabados vuese processiones,
y oy vemos en algunas yglelias esta cofiuiibre.: Antes de S.Chryostomo ta mbien hallamos processiones con cru zes,
eomo parece por la vida de S. Porphirio
Sunotom.^ obispo. En ticmpo de uhmano cl ma-
fo1. ix&uy.. yor tambicii auia processiones 3 porque
i74

vezes k danias,la vna en el dia de S.Marcos y estas cn dichas ledanias mayores 3 y otras se hazen tres dias antes c!c la
Asccnsin,y son dichas menores3 ht ma
yorestuuieron principioensant Grcgo
rio primcro5y el mando que se hizielcn
generalmente por toda la Chritiandad, ^ '^jeg^
porquanto libro Dios a la ciudad de Ro-j
1 "2*
ma de vna gran pcttilcncia.Y aunque de
zimosquelas ledanias ueron iniutuy-*
das por lant Grcgorio,dizeie impropria "
mente5porque el no hizo mas que man-,
dar folcmnizar ajqud dia con pr.ocesioii'

cl mando folcmnizar por todelmun- " cantand y iiuocandoloslntos. , por^. do la esta de la Purifcacion de la virg
que ya auia antes dclledanias3 puesiuan
glorioa3y desde entonccstcncmos aqiie
teccsor Pclagio las mando. cantar en h11a procession folemne. Estodigofegun
rriesma pestilehcia3de la quai cl m^io. Y.
la opinion comun,qucc uerla,ya quetambien que ya en tiempo de ntrrp-.
da apurado atras hablando de las fiestas
brosio las auia porque le le que como
quando toque laficstadelaPurisicacion.
fant Augustin fuefe gentily tocado.de. '
Trcs processiones tenemos en la ygle
Ja hcregia JVanicheaxontendia cada dia
fia folcmn ifsmas , la vna es la de Racon fant Ambrosio y con, otros doti'si:
mos por reucrencia dcl recibimito que
irios3de mancraque ponia. admiracion a
se le hizo al Senor aquel dia en Hierusa
los que lo veyan arguyr , y temiendo el
lcm :1a scgunda la de la Candelria. por. fancto Doctor que con fus. argumentos.
contcmpkcion de que quando a VirAugustino no peruirtisse a aigu nos me,
gen Gloriosa entro n el . tcmplo. con
nos doctos3mndo que en las leda nias5o
ci nino lesits yS. loeph sue recibido de
rogaciones sedixese aLpgica Augusti-

'

Libro Qjjinto
ift 5beranos Dominique quicre dczir,
Senorlibranosdc la Logicay argumen
to de Auguslino. Dizcn algunos que en
tonces no se eanraua enlas ledanias inuo
cando los sanctos 3 mas que canrauan otros hymnosy psalrnos>mas que depues
adelante e yo llamar los fanctos & inuo
carlos: porque poner primero a los Angels y Patnarchas y despues los Aposto
les, Marty res , y conferes , virgines y
viudas,suc porque S. Gregorioquando
ordeno las ledanias pub fie te eitados de
ge ntes que uessen en la procesion.Primeramente yuan los clerigos 3 despucs
los religiosos,luego las monjas, depues
los ninos5y enel quinto lugaryuan los 1c
gos,y en el sexto los viudos , y viudas3y
en la septima los casados : y que depues
iopudendo ccUrrir todos losestados
para faplicar a Dios 5 en defecto puero
todos los grados de los sanCros,para que
intercdai! y ruegue por nosotros,como
lo dize Mariauo Scoto5Iib.2.edad. . Pa
receser estoassi porlo que lcemos que
acaescio muebo depues cn vna rclacion
que e hallo del papa Innocecio tercero
embiada al rcy de Castilia de la procsfon que hizo por la vioria de las Na~
Liki*c.4 u^ de Tolosa > la quai yo v pocosdias
y ftao.z. f. ha y alli mostraua en alguna maueralos
107.
grados delos Christianos que yuan en la
procession. De loan Oiacono en la vida
de Saut Gregorio e saca esta cerimonia
muy claramente.
Lcfanht
Las ledanias menorcs no son tan nue
menom Ice namtc iustituydas como algunospicaa
a GregQ/io porque se ehblccieron por S. Mamerto
TnwienM. 0bfp0 dc Viena q sue el XV. de aquehi
'fo Frit*ft ylc**a' como 1 dize Dcmochares enei
v d ordo ko ^e Celebratione misse, y dize alt que
mrwsJuBt sue en tiempo del Emperador Archaj Microlo* dio> que sue quai dozientosanos antes
ca.ty.
de sant Gregorio. La causa deauerseeLib%,c>z6* stablecdo sue , porque aua en aquelia
ciudad y al rededor de ella grandes terremotosjconlos quales se cay muchos
edificiosy oy grade ruydo yvozes espa.
tables 3 y el dia de la rcsurr&i cayo suc

go y sue quemado c palacio imprial 5 y


por otras coas que en ronces los Demonios hazian por la sierra Y S. Mamerto'
como ru esse varon ancto mando que el
puebloayunae tres dias y hizieiicn ledanias y procession 3 y auiencio Dios li bradotoda la tierrade aquelia calanidad vino a inti'oduzire por roda la ygea esta fol en i dad , y porq acaeeio en
aqucllos dias antes de la accnon del Se
o^poresso vmos aqilos tres dias hacrias procefsionci.-cou todo esso no po
dmos negar que las ledanias de la Ace
lion se hailaron primero en Arsrica,pues
S. Augustin haze nienvoria de cil as en cl
sermon ciento y etenta y tres de tpore.
Este nombre Ledania es Gnego , y tantoquiere dczir como rogacion 5 porque
cntces roganros a Dios nosayudeyso
corra , y por eb ponemos por intercef*
bres a los fanctos. Y aunque no vienc al
proposito lo de lascpanas^toda via por
qiiecsinlrumento Eccksiastko3y que
'vsaraos del en las processiones halle que'
conuenia hazer mencion dlias porque
no se nos passe nada por alto.
^
Digo pues q el vso de las cpanas 00 es ^ ' '
may antiguo ni tapoco la inucci 5 pero
^
cierto 11 miramosen ello ella sue vna cofa necessarisima para la republica Chri
tiana5porq para gozardelos dminos of
jRcios y y r ala yglea alas horas orduia" das noie pudo hallar instrumto masaco
modadoy mascorauyqtegamenosera
barils0 y coia > porq p 11 cita vna cpan a
en vupanario sirucmuchosaos y va
muchacho la tarte y no se dcstcpla como
guitarray organo, mas epre e tienevn
mesm o o n. Yo deseara saber conque k
mauan antiguamente a misalos Christianos,y cn verdad que lo he procurado
y hc buscado entre mis libros podia
topar aigu raro 3 pero no hallo nadazyo
tengoparami que guardaronlos prime
ros padres de la primitina y glea lo que
leemos eu el tchmento viejo que era
tocar trompetas dcalgunbuenpuelo y
alto para que lo oyesc todo elpucblo

De- la Repblica Christiana,. .

z^z

como oy lo hazen en Salamanca,y otras


de Francia, hizo vna sancin que fe tayglefias quandoayentredichi Pero sea
esle a medio dia en honra de nuestra se
Jo que fuere que yo digo que la capana
ora la campana de la manera que se vsa
ella fue hallada por don particular y que
a las noches,como lo di zeDemochares, Uh%4*, v.
Dios mouio al espritu del que la inuenen el de Celebrationemifa? . Smenlas ;
to para que despues fuefe instrumet en
campanas en la yglesia de muchas cofas
la yglesia. Auctor antiguo defos grades
poi^ de la manera q ios reales, y los pala "
que solemos traer ninguno haze mencio
cios de ios Emperadores y reyes, tienen
d las cainpanas,y por esto contntnd
trpetas para llamar la gente,afsi la ygle
me con lo que hallo, dire fu principio*
fia tiene campanas para queco fu llamaDigo pues que la comn opinion es qu
miento vega el pueblo ala yglesi,dema
Paulino Obispo de ola i discpulo de
era que fimiramos en ello a maner del
fantAugustin y fu monge hallo esta inu
real que tiene vanderas y trompetas , tie
cion, asi lodizen todos los que tratan
ne la Christiana religion cruzes y camUb.u
deste instrumento. Guillermo Durando
panas,siay alegrias encafadelosprinci
dizc en fu libro dlos Diuinos ofsicios,
pes,con la msica y trompetasse celebra
que las campanas fueron labradas enNo
y publica, tambin la 'yglesia haze demo
ladeCampania,y por efo fon llamadas
straciondelasfestiuidades, y regozijos
Campanas, por el lugar adonde fe irme-*
espirituales con las cpanas Tiene otro '
taron . DizeelFafcicuiustemporumen
prouecho la campana 3 yesquequando : " .
la vida de Sabinian fucceor de S. Gfe
viene algn gran nublado taidacon u
gorio que el vso, o mando que fe talaste
fon tiene gran parte de fuera para desCon las campanas al officio Diurno , y lo
hazero,porque muchas campanas tai- .
iiiefmo dize Anselmo Rid,en el Cathalo
das enrarecen el ayre,y afsi dshaz y re
gode los aos, almenos en los aos de
sistenalas tempestades y mayormente fi
ieyfcntosyaaiia campanas comopa-, sta consagradas. Tambiehos Demo
rece por la vida de fant Gregorio obispo
nios huyen de fu sonido andando por el
Lingonfe scripta porGregorioTuron
ayre y lo aborrecen como cosa inuentafe en las vidas de los Padres . Antes de
da para el culto y seruicio de Dios, porq
Paulino yo creo que vsim de las qu no
como fe agradan de otros instrumentos
fotros llamamos matracas- que fon de pa
y msicas prophanas, conlas qualesinci
lo, de trompetas , pero de los signos de
tan a obrar malsafsi fe entristecen y con
palo hallo mas memoria, porque en la vi
goxan del sonido dlas campanas por el
da de Theodosio Cenobiarcha , eo que
officio que hazen. Enfn Jas campanas
Sn.o.i.fol. vfauan e semjate seal para yr a la ygle
como dixe al principi omitieron instituy*S4*
fia,esto fue en tipo q Thdosio el gran
das por obra d Dios*y que quiso poner
deimperaua. El papa loan vigsimo fe- en el auctor dlias fu gracia y sabidura,
gdo mando que cada noche en hora de
porque cierto quandb fon taidas "ale
la rey na de los Angeles nuestra seora
gran , y dfpiertan el espritu del Chrifancta Mara fe taefe la capan a tres vetiano,y lo luntan a loar , y bendezir a
zes,dando en distinctos intrnalos nue- , fu criador , y mirando la fancta yglesia
1
uc golpes,desta manera,q cada vez dicfvn prouecho tan grande-, hizo bendicio
- " sentres. Vi fti Italia taer a esto mefm
para ellas , y sta en en-l Pontifical , y fu
al alua,y fe rea desta manera, y a medio
bendicin hazen los obispos muy folen
dia fe tae , y todo el mundo por donde
nemente , y las vngen y las pnen nom' quiera q fe topa puesto de rodillas ora, y
bresde fanctspara mouer a mayor deaun en Barcelona lo he visto yfar, aque
u-oeion a todos los feles, y basta esto pa
lio fe si es por todo el ao, Ludoico IX.
ra eJ proposito.
f De

Libro Quinto
%De a cofumbre queeguardo amiguamen te cnlayglejia en el jurar y de algunas coJlumbres que leemos aucr guardado en nuc~
Jira E/pana. C>.XV.
Ntre las cofas fanctas que la
Christiana religion guardo
Exod. z$y
antiguamente, fue el bu cor
Jone.z,
den en el jurar,y que fe guar
dasle
lo que el Seor enseo,
10,.
quando dixo que el li y el no ueste nue tro jurar, y que no juracmos por el ci
Li.i.C-yVy. lo ni por el templo , y antes mando en la
ley que no juracmos por los dioses, mas
que el jurameto fucile presupuesta la ver
y-6z,
dad,por el nobre luyo , porque el que lo
parentela. jura co mentira , allede del peccado mor
Xi. 10. e/7,3 i, tal tiene maldicin sealada como pare
ce por Zacharias.En la primitiua ygleia
gardauafe mucho rigor en esto. Afsi di
zeS. Augustin en vn lermon,que el jurar
.iii.c<r.ao
de fu tiempo era delante de Dios y Dios
me es testigo o Chri sto sabe que es ver
dad,)' parece que este era el m ra meto de
aquel tiempo. Tambin hallamos qqu
do juraua alguno noauia otras palabras
mas que dezir,estando las reliquias o los
sanctos Euangeiios afsi Dios me ayude,
y estas fanecas reliquias como lo notan
los decretos de Brucardp luon y.Gracia
no ; Y san Gregorio en fu registro pone
la forma del jurar en las cofas mas graues.Tuuofecuentaque ninguno fucse
forado a jurar hasta' tener legitima e~
dad, que ha de ser de catorzeaos , co roo lo nota luo errfu decreto , y aun dide h$ co.fo ' ze al li alegando al Concilio , Iliberi$61
tano que la hija, no puede jurar sin li
cencia de fu padre ,y i le tomaren jura
mento a escondidas fea de ninguna fuer
za . Fue costumbre en la yglcsia, no per
mitir que jurasse nadie fino en ayunas
porreuerencia deque fe toma el nom
bre de Dios en la boca . Y como pare
ce por vn decreto despapa Sant Come
ti que trae el mefmo luon . Tambin
sefealo tiempo para jurar , y das pro
hibidos para que no fe hizksscn jura-

nicntos, assi como parece por el Conc


lio > celebrado en Sant Medar<io,ci qual
refieren Brucardo y luon en ius decre
tos, adonde dizen quedede la eptuagcima hasta pastada la Pasqua de laSanCta Rsurrection , y desde el duiento
del Seor hasta pastada la Epiphama,
ni en los di as de quatro tmporas, y das
dlas Lcdanias mayares ni en las me
nores ni en Domingo fe tomen jura
mentos, aluo en negocios de concor
dia viniendo en ella todas las partes.
Quando el Sacerdote es compelido a
jurar no a de ponerlas manos en la vara
de justicia ni en la Cruz ni en los Euangelios,mas poniendo la mano en el pe
cho^ a de jurar por fu consagracin co
mo lo manda el Concilio Triburiene.
Este fue el jurar vniuersalmentc en lo
antiguo , quando no auia tanta malicia,
pero despus hallaron los hombres otras maneras de compurgarse supersti
ciosamente, y prohibida en derecho a
vezes saliendo en campo a pelear por de
fender all fu verdad a vezes tomando
hierros encendidos y metiendo la mano
en el aguahiruiendo , y tambin eran
licuados a jurar a sepulcros de Sanlos
para que saliendo libres de aquellos pe
ligros, quedafen sal u os de lo que les i m
ponian . Pero esto por traer muchos
inconuenientes, y que el hazer seales
visibles era cofa peligrosa , y que la fe fe
estragara , no queriendo algunos creer
sin manifiesto milagro, la yglcsia lo pro
hibi y mando que no fe prouafe la ver
dad , por medios tan peligrosos . La
gente que yo hallo auer vfado mas de
cmcj antes prueuas fue la nuestra Es
paola , ylaconferuo por grandes ti
empos.
Fue pues costumbre entre los antiguos i. 6,tit.'
Godos q los adulterios y otros delictos credenw*
fe cpurgafen con agua cwiente y co to
mar hierros en las manos.Delo primero
en el fuero juzgo , ay ley exprefa que lo
manda , esta manera de purgarse con agua calienje y quedar averiguada la ver-

De la Repblica Christian^,,

293

dad del q era acusado era i esta manera,


fiada de hulario,y el tallo negare ella toEl acusado deadrori de traydor,y la mu
me vn yerro ardiendo , y si se quemagerq era acusada de adulterio secfessa
renoseacreyda3y si saliere libre de lo
11a primero,y mirauase q no vuiese alg
que pariere al que no quiso consessr,
cchizeroqhiziefle cosas por ddecaucri elo como es de ley, Ytem manda que ley.i.y..y
fase que el ruego no obrase natralmen
la muger qelgafe , o echizare alsii- 4^-5*
te su natural virtud , y calentada vna gr
no passe por la mesma pena , y condipayla de agua , y muy heruiendo el que , cion , al hombre empero que hziere seauia de meter la mano all auia de laar
toejantes echizos , quiere l mesma ley
la primero porque no tuuiese alg echi
que fuere cnuencldo sea aotd , y
20 en ella conque tolerase fcilmente el
desterrado , y sirio aula se de salar por
calor de la agua caliente . Puesto todo a
batalla que era otro genero de conipurpunto venia el cura , o otro sacerdote , y
gaci. En fin l mUger q matre asi mahazia oracion'que Dios mostrassefu ma
rido,y oiere adulterado cp CiricO hom~
ranilla , y concluydo metia la mano en
bres,o alcahuetas , han de pssr por la
aquella agua heruiendo,y tenia la cierto
tal ley como o muestra el dicho fro
cipacio dentro,y sacada cubran le la ma
El orden que se tenia en tomar el yerro,
no con vna masa de cera que estaua alli a
era e d la ag caliente porque le auia
punto,y obre aquello echauan estopas^
de cortfssar , y.uan de hazer oracin
y el juez guardaa en fu cafa al acusado*
los prestes sobre el cfdo * Auia de ser
y purgado Venido el tercero dia mirael yerro que se auia encender de
uan le la mano ,y i a allauan quemalargor de vn palmo , y de ancho dos de
da quemauan al y a conuencido porque
dos , y antes de echarlo en el fuego lo
aquel testimonio lo condenaua, ysi no
auia de bendezir el sacerdote/ Y el meP "
quedaua libre . Esto fe continuo desmo cura, y juez lo auian de echar en el
pues de comenada a cobrar Espaa , de
fuego , y despus de echo brasa lo auia
los Moros , porque hallamos que el Rey
de tomar el acusado, y leuro en la maDon Alonso elQuinto,dando cierto fue
rio ocho pies de espacio que son tres pro a los de Len , ao de mil y veynte
los , y despus auia de ponerlo muy mari
manda que ciertas causas que fon eil
amte en elfuelo.El que hazia esto, y si.
parte ciuiles,y en parre criminales,que
(alia libre del fuego quedaua abonado,
el que fuere acusado de ellas fe defienda
y con opinion de persona justificada. Pa
por juramento por agua caliente, y por
rece que se tomo de la ley de Moysen,ha
dichos de hombres buenos. Ytem man
donde leemos que la muger adultera
da en otraley que elladron,y el que matomaua cierta agua , laquai beuida con
ta fe compurguen por agua caliente, y
las ceremonias que diximos en la Re
mano de buenos sacerdotes . Despus el
publica Hebrea , quedaua libre del adul
Rey Don Alonso el Sexto , y el Noueterio que le imponan, sino rebentaua
no , que gano la de las auas , los quacon ella, y el morir , y mostrar Dios se
les en los fueros que dieron a las de Senal alli visible , mostraua manifesta fu
pulueda ,y Baea , declararon la maneculpa . Por esta ley pafo la snela Emra del procederse por esta manera de deperatriz , y virgen Runegundis muger
fension los que fuessen acusados . Y asde Henrico , segundo porque como en en el fuero de Baea , se manda que Jas
tre los dos de comn consentimiento
que mal parieren con arte , y su crimen
vuiessen votado castidad , acaescio que
fuere publico , la quemen , y si la acusael Demonio le pufo en el coraon al Em
rense defienda, tomando vn yerro arperador , que la Emperatriz , le hazia
diendo* Y si alguna dixere que esta pretrayeion > y lleuado de fu ymaginaCI01

Libro Q^nt
-**_
echo como erarazon 0 don Diego Orc*n vlnoa acustrla de el y no satisfado ne z de Lara defafo a los camoranos
eiendole las saluas que le haziala Sanfno prouassen que los Leonees no ma1
ta Empcratriz , ia m an do que quetrona su Senor . Yaunque es verciad
ria que quedasse aifegurado de que su
que no sue muerto por confentimiento
j
sospecha erasalsa paaepor .vna barra
ni confej o suyos'aunque hiz eron bastan
de hierro ardiendo descaios los piestes aluasde esto alcabdvuo de aueriguar
Ella assegurada de que auia conseruado
se por desasio;como lo dizen el arobrssiempre Virginidad vin o en elly en- ,
po don Rodrigo , y la gnerai historia. T .
ccndid-i la barra ella hizooraciony diTarabien labemos que quando el m- paf ^
xo alhazer deaprueua. Si soy adultefante don Garcia tijo del Rey don San
ra 5 y o ruego a Dios sea quemada de es
cho el mayor de'Nauarra acub de adul
ta plancha de yerro ardiente 0 p orque
tra a laReyna donaEluira su madre con
sea exemploalas otras mugeres decouino que se purgafe por desao , y promo ha de fer castigado el-adulterio* nuase auer guardado limpia la cama rea
toncespaTo porla barra dehiefroecha
como lo dizen el Arobispo y la gene- ^ ^ ^
brassa desnudas las plantas y andu.uo
ral.Tambien
este genero de compurg- jJJ'^l
quinze pailbs por .ella 5 porque era tan
con mando el Papa Innocencio Tcrce' *
.grande y alcab o falio fin lision como si
ro
que
110
se
vsasse
como
m
al
o
y
pernivuiera passado porrosas y sue recebida
cioso 3 porque era llero deengaho , lo
de todos vna voz ceiestial que dixo. La
quai
se prueuapor el texto de su dcrtai
Virgen Maria te libro a ti Virgen y con
adonde dize que auiendo do acu~
esto cl Emperadorqtiedo assegurado y.
adas
ciertas personas de ladrones, y
en fais0 los mereciraientos de la Em
ellas
mostraen
su innotencia laS partes
pcratriz su muger, Como lo dizen Al
no quiferon fno que lo aueriguaflen
berto Ctnco en su mett'opoi 3 y
por las armas. Acaecio que los acufados
Anronino de Flore ncia . Vi'uase esto
por otros peccados fueron vencidos, y
tanibien en otras partes de Aiemanias
las partes parccidoles que aquello auia
enlaprouiiiciade Libonia3 que qtiansid bastante testimonio de auer sido ladoalgun cnmen cometia la gente deedrones
aquellos 5 y afsi les quitaron las
Halos caualkros del temple que la Sehaziendasjiicccdio
defpucs que parecie
noreauan 3 110 se contentauan con hazer
rnlos ladroncs ,y aqui se vobien co
jtrar y prouar con'testigos3lo que quemo esmal medio aueriguar laverdad3por.
n mas conipelian a que se purgaslen
desafio5y por eso el dicho su mmo Pond que no aman echo aquello con totisice mdo bolurlashaziendasacuyas
mar hierros' ardiendo en 'las manos.
eran y el derecho pone este cao para co
Estd vno aaber elpapaHonorio Terdenar tan mlcostumbre.
Extrade
cpii ceroy embio vnaEpistola dcrtai por
Hallamos en'Espana otra manera de purgaticue
la quai manda que. 110 se haga tal coa
aueriguar
la verdad quando no se quie- vulgm, ca.
por fer prohibd ? y parecer querer tenre creer porjuramento 3 y es por purga- fgmficauitaraDios ehela *
cion de gleras que propriamente quie- mffs,
'' Tambierfii costumbre en Castire dezir de piedrasjporq en lengua Ara11a auerigr los casos arduos porbabiga llamamos gleras a los caseajos,y astaliay armas quando no querian recesi quando leemos en las historias q estabir el descargo que se ctaua por jurauan en la glera se entide q estauan en la
mento y fsr leems que quando sue
ribera del rio adonde auiamucho cafeamuerto el Rey don Sancho el primero
jo , y oy dezimosla glera eh sancto Do
?enel cerco de Zamorapor Veilido Amingo deia ealada la ribera del rio oj
aulpho los Cteanos ntiendoete
,or-

De la Repu-Mica QhnMan*
porqoe esta teno decafeajaf-, era pues
costumbrey parece po r ecrip tu ras de
diucrsos archiuos que quando vno que
fia declarar sulgnocencia metia en vna
calderjO ollaagunos guijarros 9 y alli
secaltaual eruordel agua>y despues
metia a raano y sacaua las piedras y sinosequemauaera auido por innocente.Hallarase en el monarrio de Sobra
do que es de la ord deCistelI Galicia,
vna ecriptura qtratade estacompurga
cioo y dize5 q vn liamado Saiamiro la
co de essa raanera gleras dei agua hirui

. Lem o's-ef iohhti Vt'&'' escr


lio SJefonso q Casio MoTano Areob
spodeToled fuefeacufado e vn de
licto ^ alli no nbra elc doctor tiique
muestra q fuede Baquea de h camra
mo nobaassn satisfacionescomunes
determino ponido su csiana cn Dos
qeslasurnma verdad^ tamarbrssy a
tolasavna parte de su ropa y fuee a de
zir mia alaltar mayor, y dicha moiro
como ni el fuego hizo su ossicio ni a ro
pa quedo quemada . Con este tetimonio lirnposu infamiafalsaydio tcima

niodesusanctidad.
Tbien sue coMbfe q os que jurauan jurassen sobre os cuerpos anctos3
porq se veyan notables mOagros en ios
q jurauan faso}porque eran castigados
diuina rnte. Ala m g s q u e 1 o s su m m o s
Pontisices tomauan juraranto sobre
asreliquiasdel martyr y Obifpo Apo^ Lfcite>nJR
linar fegutt queio hizo ant Gregorio; ^.yhL 7!
con cienos perlados deio quai da te- ej>ijl,3*
sue le promcticse q succederiaen la sistimonioen elregistfo. Tambin lee
11a obispal suyaSy que padefeeria grarn
mos en a vida de ant -Euthi rnia Ab
destribulaciones>acaecioq cierta mubad, que como vnpobre horribre tugerdomcsticadeu casa vinoahazerse
nie (Te hasta diez ouejasy las encomenprenada,ypario y publicofe q el hijo
dafcavnsuveziioque tenia vn bu en
era de S. Bricio y por elosemouoel
ato liamado Ciriaco, el Otro a^f ose con
pueblo ctra el.El sanctoObisp como
aquea miseria de aqiie pobrey no so
no tuuiessecupa, y s purgassc de la acu
lo no le quisodarelinteres que sacaua
sacioa>no sue crey do, entonces mando
de ellas , como era lanacorderos y Jetraer la criatura deJante de si 5 y cjuro
che3mas aun e nego q ue 00 eran mas |
Ia por el nobre deDios q dixee si era el
ocho Elhombre atibuho vindoe
supadre,y eilarefpodocon fer de dos,
perdido pidiole que jurasse sobre ks re ^t0MJJ
o tres diasnafeida q no. El pueblo mara
Jiquias del fanctoAbadjy como e mal }Qit^$^
uillado de esto pidiole q le pregtasse q
hombrenotemiefea Diosy dixesseer ' J"
quen era su padre,el sancto Qbispo res
su coraon no ay Dios oifeciose de jn
pondio q ha el le vastaua prouar su in
^rar. El h ombre pobre como hombre
nocenciay q no estaua a su cargo aueri*
Ghristiao vio queaquel oliidadode
guar mas. No quedo-satisfecho el incre
su consciencia yua a jurai falso, lo quai
dulopucbo , antes mouio fus lenguas
el entenda bien3 dixole que no queria
cruces contra el innoccepastor,y el vi
que jurasse por q ue t u u o p or m ej o r pet
fto'esto hizo traer vn brasero delbrey
der lo que eJe deuia que no que aquel
hechdalasbraasensu mto sue eori
cometiessetangran crimen . El Ciria^
eliaslsta el sepuicro de S.Martin , y ni
coquemoledauapena
e jura r falio pa
sequemoel pano,nimurQ cl fuego , q
fueyn gr iiiIagro3aunq no habidolos ra encubrirmas su maldad comeno
brauear^ya dezic queauiadejurarporq
*s:oraones de aquelos endurecidos.
Pp
seen-

do y quedo sano y bueno.


Despues vuo otro ord en el hazer ju
rasyfaiuarsede las caluniaslosq eran
notadosdealguna,y cstofueporlleuar
fuego enlaropa^oquemdoseella ni
apagdofe las brasas. Afsi leemos en k
vida de S.Bricio eferipta por Gregorio
Turoncnseen lahistoria qhizo de Fr -^w-. cja^como s .Martin cuyo Arcediano

' 294

..Libro'Quinto/

seentendieffe eomp; e! tfaiaoa verdad.


Venido ai raonafrerloadonde estauan
lasreiiquiasiesarjtEithiio juro fa!soy boluiosealegre aso casaquedando ya eguro c ehurtqvcaecio queotro
diaa lanoche aparecio ant Eothinio
con mucho resplandoracompanado de
otros quacro companeros, y siendo rcprehepdidOjporqucauia juradofalso fo
bre las reliquiassuyas,no pudido ablar
nidar deseulpa3fue aotadocrueLiaeate , 0 pena de su peccado y su juramen
o fio.ypolo qaal despues hizoeumpUdasatisfacion, Ehastiliacosasabida es q ue oJan y r a jurar al sepulcro
de losJanctosMartyres Vinccio,SauiDa^yChrtera tfeestaneoaciudad de
bila3porqiic aicaccia n di tieros milagfos.i.pcrpjos -Rey es Carholicosvi'eni
:do.ei peigroaque modiosTe ponian,
prohibiero por visa! cy de Toro que no
. se vsasse3y/e quitale talcostumbre.De
roilagros que han aoiecidoen spulcres
y sobre relquias de san.ctos jrando sq' bre eilas eria vna obr muy grande 3y
assi es superfluo abar* raas en este propoico.
e
\
'

] dixo q jurasse ft aok stdo -en artey par


ede la muertedel Rey doE Sancho su
herm,a'no-,elRey juro q rto?pero no agra
daiCidaqueilasarisfeio taa ligera
p or lo quai dizela historiagencral estas
palabras , Cid mucho me place.de lo ^4?*4,c,3'
que auedes dicho , heaqui juro a Dios
he a sancta Maria que nunea yolo mande nifuy en el cscjo,ni me plogo quan
do lo soperpero q me auia echado de
mi tierrae porende vos ruego como a
vasallosbuenos e eales q me aconsejedes en como me aluc d tal fe.E dixer
le los altos homes, eos perlados que e!
jurasse c doze de sus vafalos cnla yge
stade sancta Gadea de Burgos5c asi sena el saluo de aqucllo. E cl Rey plogole
m.uch o.de este j uy s o,e -caual gar e fu e
ronieloego para Burgos . ERuydiaz
eo Cidtomoe'libra deoseugelios
e pusoos sobre el altar e Rey r Al
so puso sobre el lasmano$> e como el
Cid juramcnrarlo en esta guisa . Rey do
Alonso. venides rac vos jurar q non saistesvosencofejo de iamuerte del Rey
d Sancho mio seor: e vos mentira
juradespregaa Dios que vos mate vn

No dexre para remate de este capilato de de z if lo que gunas historias


dzen del ji-.rar ea cl cerr'ojo 4e sancta
Gadea de Burgos adojde solian jurar
losrljosdIgo3 y quealliauia vn balleston de paie que siruio.de cru z 3 estoes
cosamuy sellaygranpa.cranajodirelo
que endendo^y mostrare layerdad 3 y
que d ara n deseng&&dos;. los "que creen
los Romances viejos, que aunque tien
. algunfundamentolo mas que en ellos
ay es mentira. Ya consta del Arobispo
, doB RodngOjComoa tiempo que vi* c,* no a reynar don Alonso ei sexto, tenien

traydor que sea vuestro vaTallo , assi co


tnoera Bellido Dolso de mio senor cl
Rey d Sach.o.E el rey diKO estce am
e mudosele roda h color . Despues le
boluiootra vez e Cid atomarel jura"meto sobre cl iibro inisal, y con esto se
acabo la jura . De estas palabras y de lo
de mas que se continua enla historia no
se saca ni ay rastro quelo's R cyes ni los
fjos dalgo deCastila jurassen en sancta
Gad e a d c B u rg o s 3 so b r c c er oj o ,ni so ^
bre baieston depalo.El orig de hazer
secsta jur-aenaquellaparrochiade fancta Gadea de Burgos no. se halla aueri-

dolo por sospechoso que auia sidocauadela muertedelReydonScho else


... ^Bdo9;os-.CasteUano.sdesea.uan ecrticarse de esta verdad5*y como quicra q
^ngunole osasse dezir que sanease la
ibipcha que de el le tnia con jura metosakaboeiCid cetadegtar coraoa

guado 3 pero es de creer que tuuo


principio de alguna efial diuioa que
-Bios .permitio.ic haMtse:>viele visib!e por alguno que juro cn'aquelaygie
sia salamente,y mostro Dios luego
el castigo al ojo , y por este exemplo
comeno a introdu2rse5 que el que
no

DlaR.publia Christiana.
iio se"satisfca por cl juramento ante ju
Hcia,compe]iael que acusaua de que
fu esse a juraraaqueila parrochia , y coitio todoe miindo temiesse noie acaeciesse algun castigo diuino,onojuram y confessa oa antes-' el delio que
auiacometido. Y estose introduxo de
tal mancra que ningun echo por peque
o quefuesse dexaua de purgarse en la
dicha yglesia , y turo esta costbre gra
tiempoj y aunque rnuchos intentaron
quitarla no pudieron hasta los anos de
xmIv quinehto^yquatro,qtiel Obispo donsray Pasqua! dela orden del padresancto Domingo la desarraygo de
todopunto. Ycmo-'quicra'queAlon
so Venero en vna historia que escrioio
delascosas notables de Burgos}diga
que la jurasse^ht-t va crroj de
hierro el deuo'-sgu'irla ctnun opioi
ntroducidaymalatrgtad. '

^\Df/a tf#fgfA<l'd lasynmersidadesy efeue


Aw despues de ycndo Chrljo almuhdo , yct
nese tomenaroH1 4 leer las diu'malfatras
iraenfc muchas imkerfdddes que se ban fttn
;
tdopara eje eff$ con otras cojas curio
fatal proposto. Cap. XFII*
O aguardaua para hinchr
este Hbro Quinto lo que re
sta que sospecho sera cosa
muy agradable y sera tratar
las vnucrsidades en la Christiana ygle
k5y quaridocorneno akersepublcaraentelacscripturasagrada. Y (induda que tengo por buen capitula este y
muy prouchoso para contra los heeges yhombres impios que murmu
rant de nuestras vniursidades, y para
queveanquan cosa anrigua esleerpuhkmcmchs sagrdas Jetras quefo
manias uaue y dulce a las' orjas del
aima 5 y a un a las cdrporales , quando
no estan sordas, eomoaquei quesano
d senor : cierto ella sue obra guiada y
ihspirada dclSpiritu fancto, segunvemos-los prouechos y combdos que

9j

traeo las vniuericfades y. escuelas publicas: porque en ellasse dclara nuestra sancta fee y somos ensenados comohemos de salir de las dudas^y como
la hemos de defender , y enfin traenos
prouecho para nosotrosy en eomun pa
ratodoSi
Cosa .aueriguada es que la prime- Ptimrd'
ra Achaderaia Christiana y a donde vmueyjdd
auiadoctores y sbios discipulosy estu Christian*..
diantes , sue en Anthiochta: porque
alli comeno a crecer mas presto lafee *
y voo mas seguidores del cuangelio,
y por esso fueron alli primeramente
Jamados Christianos losdiscipulosde
Christo , y los que se conuertian a a
se , y desta causa conuino que liego
vuiesse quien en sriasse y leyee y d
clarasse las sagradas etras . Ser efto ver
dad de los actos de los Apostoles fefaca bien claramcnre , porque dize alli
sant Lucas estas palabras Eran en la ty^i'l
yglesia que auiaen Anthiochia prophetas y doctores encre los quales estauan
Barnbas ySimonque era liamado et
negro , y Lucio el Cirineose y Mmeu
que era hermano de lche de -Hrodes
Thetrarca y Paulo , demanera que auia
. muchos prophetas y Doctores y entre
losotros elauan estos cinco de don
de se saca euidentissimamente que alli
se ersenaua la doctrina cungelica y
se deelaraua i pero creciendo mas la
yglesia vino rener fus vniuerdadesy
doctores prncipalmehtc en Alexandria de Egypto : a donde sant Marcos
cEuangelista era Obifpo.Aqui Philonha
blndo en su libro de l vida conretnplatiua, o de las tres sectas de los u>
dios niuestra cpmo eyan los Christia
nos los libpos agrados y que en esto
se occupauanlo nias del tiempo , y af1 cohstaque desdee tiempo desteEuagelista hasta el de Eusebio Cesariense .
se Icya en Alexandria lection sagrad. Lk.to,
Assi el mefrao Eusebio en su historia j n.
Ecclesiastica trata de la efcuela Alexan
drina dizido q en los tiposde Como
Pp %
do

uinto.
ibi:6 Q v:

muricron
los
Apostocs
hasta e< rkrnpc
d o-? d E-'rnperador , regia hescuela de
que la yglesia gozo de tranquilidad5mt
Alxandria Panteneo varoadoctisimo
y de1 farrctas -costumbres, y .q-u ;de.sd ren quanros.Papas 5 .quantos-p-erlados
aquel ticmpo hasta d; prsent auiasi- y prestes cfcriuicron : los quales de ne
cessidad auian de reuer maestros y estuo'li cor timbre de tencr ho-mbres do
ctissi mos y muy enfenad os-;, y - que este dios adonde fucsai ensenados . Af>i
mesm o confirma esta opinion de, que
Pantcncoauia do g ra n philopho y
seguidor'dciase.ctaHeftoycaiy^f^^g^
aua vniucrdadcs , y lcniras , carhe drascomo
,oy por lo que m and o Iuliapredicadoryfucpordoersasfparteseu
tio apostata que como vie le que ai
gdizando, y que despues terapre per
da
crcciadialardigi Christianay no
'scuccQ.cn Alxandria y alli&uirio -aui
pod ia hazer yd o b trar a 1 o s cat holc o s,
;do dx cio gran fama-r afsi porte - dispublico vna ancion en que mandat} a
cipulos -.que. saco como pot losJibros
que ninguno que fuce Christian pu
que dexo , y defpuesspara confirmacion
diestc
fer maestro, ni prccepor de nuidequceo aqudtai-wniuerdad siempre
gunas artes ni feienaas ni. tan poc.o
vuo varones doctifslmos nombra a ,Ck
mente--.- Alexaadriao,-- > -el-qual por -fy
pudiec estudiar en -cfcuelas jno cl
m'u41"^'fa^^ur*a y ;dQctrina fue,:dicho
que adorafe los dolos , afin que de
/.'odiciadelas letra$ ydojatracn o aloea 3$ama 'fucceisbr-.de los: ApQstoles>
yvfue:discipto de m'esmo Panteneo.-CQ
menos quedal'cn Idmus, y .itiiples yy
por cfo.no pudieTcn perjgadir ni pre; 't-ovJo affirma ;e| refmo en- el.Jibro
dicar
u fe bastantemente. En Alex a n
,<-iiomhra dipo&tionum , .d manera
dria cefo la ection por algun ticmpo
quede lo dicho.consta como en Al
por
difensioncs'que vuo.en la ciudad
xandria vuo cfcuelas y dt)ctores /que
y
por
effo Or^gene^fesalio de pila por tik6.
fenauany dicipuos queoyan. Conque era mastre escucla ,.y se sue aPafirmafeafsi mesmdauer auido vniuersilestinay allileyo hastaque otra yez se
dadbestn- Antiodiia y Alxandria : el
restituyo la vniuqrsidad de Alxandria,
au er fa)td c* cn .la#ria.ti ua .yglea.mas
como lo nota Eusebio en su historia
:dt)ctos varones de aquellas.ciud.ades
Eccleastica, succedio a Origenes Eraque de t o das las de Orient y Grecia,
das
amoso varon en amesmadignMire-n de Antiochia a fant Ignacio,
dad , y a cstcsuccedio Dionysio3y por
Theophilo, Serapion Malchiea Luia
ordenyuan succediendo en- la vriiuer.no.j.y ustachio^yotros mucho,pues
de Alxandria mirenaie a los-yaidichos
sidad de Alxandria doctores que cran
Panteneo 5 y taente Alcxandnno3
diclios Macstrescuelas^de don.de jucdo crtila yglesia est^. dignid a,d s c'o mo ya
y Cm ellosjotros nuchos como fue.ron Amonio , Dionifio, Alexandrino3 creo qiie.slo dix.imos,jn ektferccro U7
,

Anatholio , Picro presbytre Ale


xandrin o , Didimo ,..y>n- fe aquel
gran dfenseur- de la:yglcfa.a, Athanasio 5 y no solamente vuo dn- Antio
chia y Alxandria vniuersidad,es mas
como yua creciendo la fe y- religion
: fe hazian estudios adonde fe, enfenaffe la Theologia- 3- y quando no tuuiesemosotro fundamento parapr. uar esto s traita :ver quanta infinidad
de doctores fagradps vuodefde que

bro ..n-Athenas .luego qic fant .P


blo predco. vuo n)j.idana en todas las
-cosas , ry.-rrjuphos phiofophos se con. ui r tic ma y sejdi<?rona la l(5tion.agra
.da/y de. al.i dGla^tccmenaron.a tes
.nr,discipulosy tr^itar de otrama.nera
, dias fciencias,Buen tstimo-nio es cjde
Piony (io Areopagita : en el quai sue
Obispo de Athenas y no-ay*quc dudar,
sino que luego casesla^a-la fe * no solo
: predicando y efcr,inindo libros 3 mas
enfe

De la Republica Christian.
y tuuo escuea en Roma,y muerto Cercnseando en cscuela como antes lo
don lesuccedioen la cathedra Marcon
aua hecho . Tambien sabemos que
Pontico, como lo nota Eusebio en su
Qu ad rat o , y Aritides Philofophos
Ecclesiaftica historia. Y Menandro,Sy* &4.&.
Athenienses sueron claros varoncs y
mon Cieobiocon otros cinco compa-^,2I
que paando Adriano Emperador por
neros hereges allende de Ieuanrar nueaqucla vniuerdad le offrecieronapouas heregias tenian publics escuela co
logias en defensa de n u est rase ;Jo quai
muchos discipulos , como lo nota el
no sria sino auiendo cscuela y Doctomesmo Eusebio . Con esto me parece
resqueensenaen publicamentelas co
que aua yo cumplidoen lo quetocaua
sas de la religion. Esta vniuerdad ana la antiguedad de las vniuersidades:
daodo el tiempo y declinando la genti
pero se que se quexarian las demas que
lidad , y creciendo la fe se passo a~Ro *
ay en el mundo pues sueron fundadas
ma/egun muchos authores dizen. Pero
para este fin que yo pretendo , si de
quandoyo por quien yo no )o hallo apu
clas no dixere algo 3 y assi dtermina
rado , n rengo author que raeatrehablar vn poco del principio y antigue
uaaalcgarlojpor no tener antiguedad,
dad de las mas famosas vniuersidades*
quceslaco-sa que masse da en la histo
ria : pero si es verdad que se passo a Ro% De Us primeras ymuerfrUdes Chrfilants
ma , hallo por con;ccuras que sria poque (tlLimos luego despues quesue dtda pa%,
co despues de C/lantino Magno.porfthyglefi^
Cap. XVI lh
quedea i adelante comencaron a yra
Vnque Roma le ,
Roma muchos hombres Christianos a
uiratS de dar el
dar se a las letras5assi como sant Heroprimer ugar en ca-so
iymo , Auielio , Prudencio Esparol,
de las ctras diuinas
Ausonio,Stmpliciano Obispo que sue
adode hallamos ea
de Milan , y orros muchos de los quaella grandes letraJcsconsta que sueron aaquella migne
dos no se h al la que
c'wa a efudiar , porque rodas aquese leyesse pubiicamcnte k escriptra,
las opiniones philoophicas , que los
porque todo cl exercicio que en los
Athnien ses auian encnado, fe conuer
pnneipios de lafe hasta sant Damaso*
ticron en rnejor vsecomo oy lo vemos
todo sue predicar y confundir h re*6
yalsiconuino que las feiencias que anges que cada dia vcnan a ella peruer^
tiguamente defuanecian los ingenios
rlos que siguan la rectitud de la fe,y
en la mayor vniuersidad del mundo,
estos
ensenau publicamt y habraa
.defpnes viniessen a eonuertirse en satienda de sus fal sedades. Despues adel
lud de asalroas en la cabezay fundatecomaron
a ilorecer peroras insig
mento de la yglesia.Es verdad que tam
bien vuo vniuersidad 'n estosmesmos nes quecon liberrad ieyan, pero prime
tiempos, en Milan, pues sue sant Au-' rose leyo en Atheasy en otfas partes,
porque a b u citas de osotros maestros
gusiin a leer con estipendo pubJico
aclla : pero tambien e vee que no se epermitia que tambien elos leyessen,
leya alli la thcologia , pues de los mef- aunquenotenian estipendio ni salario,
mos de Milan yuan a estudiar a Roma 1 porque cierto era que les concedicfen
csto.De esto ya sedixo en el capitulo pa
en esse mesmo tiempo. Tambien f uuiefado breuemente lo que al!amos,lode
ron los hereges vniuersidades , porque
mas dirase cn la Republica glica qu
Lhi*c,i$ JHirneo escriue que los segui dores de
dotrataremos de las vniuersidades de
Symon Mago tuuieron fus escuelasy
que Cerdon herege aprendio de elos

iosgentiles.
Pp

la

Lbro Qmnto.
FmmfiUl A ra ^iucrsidad, ^as antua a do"Cejir^.
leyeron pubhcamente nuestras
U.6.mm escriPturas senctas3fuela de Cearea
g|e Paiestina^ porque Eusebio en su Eccleastica historia dize que Origenes
enferloaquiy efcriuio auiendo se pafla
do de a Alexandrina a esta , y sant
Hieronymo en la vida de Orgenesdizelo mesmo . Aqui leyo Philosophia
Gregorio Ponrico, y se conuirtio ala
fe y delurisconsulto se hizo excelcn^
te Theologo. Assi mesmo florecieron Theodoro y Athenodoro famosos
Li.f.w.i? Doctores , corno io dize Nizephoro
f*20*
sue perseguida defpues esta vniuerdad por Iuiiano Apostata , porauer dchomuchas cosas exceentcs en defen
fa de nuestra fe , pro Heresio gran sophila Christiano , y grandes maies en
detestacion de la ydolatria . Aquiflorecio Procopio Gazeo en tiempo de
lustiniano . Su antiguedad mas cierta
es que Pampbilo preste dio prineipio a
esta vniurfdad en lo tocante a eerfe
Theoogia con estipendio porque Ori
gnes no hizo mas que aufentarse de
Alexandria 5 y leer aqui algunos diis y
despuesbohsere a su cathedra . Conuirto a qui sant Pedro a Cornelio el
primero Gentil ,y assi permanecio gran
des siglos la fe en ella como plantada
portai maestro.
fmmfd
Nicomedia ciudaden Bitiniacomo
h Nmtne- recibio la fetemprano assi tuuo muy
presto maestro de la dotrtna Christia
na . Sabc se que en tiempo del gran
Constantino se leyan las terras anctas
porque Lactancio Firmiano enfeno
aqui Rectorica el quai por la mordacidad de algunos Sophistas que hablauan contra la fe , rorao a su cargo el
desendera como el mesmo lo dize en
susdiuinas instituciones .. Aqui vino
aestudiar vn hijo del Empcrador Con
Zky%c,\% stante , como lo dize Nizephoro . Y
Constancio 5embio tambien aluliano
Tib l^w" ^Ue ^efrues ^ue Emperador y Socra2 ' ' tes y el mesmo Nizephoro hazen men

con de esta vniuersidad en fus Eccle~ siasticas


historias. '
Vmmfihi
La vniuersidad de Constantinopla
fue la mas famosa que vuo en Oriente tme4*
defpues que de todo punto perecio la
de Athenas parece fer assi porque to
do lo mejor del imperio se pao a ella
despuesque Ilamandofc la nueua Roma retuuo por muchos siglos la silla del
imperio Romano, y asi lo gnifca Ni
zephoro Gregoras . Y de esta vniuer- CJeHuiijs.
sidd ay echa memoria en el derecho
ciuiiadonde se dize que se leya Philo
sophia s Oratoria , y gramatica . Y tam
bien ay Ieyde Valentinianoen su fa- C. deprfeuor . Y venian les que cran gradua- s0'7^* 4W"
dosy famosos en su o s facultades a fer 'm yr^s'*'
de gran authoridad 3 y alcanauan su- ym'
premas honras,y eran dichos vicarios
que egun las glosas de los Iurisconfultos erar como agora , como condes y duques 5 y de ello ay leyes que
decaran lo memo . Auiasin Ja vni
uersidad colegios particularcs como t.medico! y
ahora los vemos en nuestras vniuersi- 1. gramaudades. Afsileemos que Alexio Corn- tosjC.dc pro
neno fundo vn colegio dicho Orpha- Nj^45no Trophejon , que sue dedicado a los
ni nos h u ersan os para que alli estudiien.
Vuo grandes k trados en esta vniuer
sidad , aqui leyo Libanio maestro de
iuiiano Apostata, y dexando su cathe
dra la dioasantoan Chrisostomo sien
do mancebo , como lo dize Nizepho,/^.^.*.*.
ro, y Theophilo conde del consistorio
que creo sue despues patriarcha Alexandrinoleyoen ConstantinopIa,y de
eloay ey enecodgo.
AquUeyerony estudiar Arstopha
ns y Agapio tn-edico Alcxao'drino ^y'^^^
Casiodoro varon consuar3y luan Go- iJ*qjc^\
tho que despues sue obispo de Gro- tir'lil(^e em
m en Espana 5 y otros s y permanecio clndo.
esta vniuersidad quanto el imperio
Orienta5y comoelcrecio o descrecio
assi el tuuofueras.
Entre las cludades de Phenicia vna
' ' es. ' .

Dela Republica Chrtiana.


es Berito fa m osa por las lerras que
Vmuctst- ajj fe leyan 5 confrmasc bien de
&d*lw*~ quanta authoridad cra pues se haze
ssW^{<>4
defudijs. y
l.vni.CJe
fnetrepo.ve
tw

"

'

Carthago metr^oi de AFrca Citm


pre tuuo efcuelas y famosos h ombres Ahms>lii
eoletras* porque CelioRodiginodi- ie
ze que sue vna vnrable maera y mu 0a

fa celestal ^y graodeza de los Toga dos que ra ear liena de grau es conss
gras . Tuu Carthago Qiuchcmu-r
nkacon con los . Sicilianos antigua- ;
mente i por estar ali masarraygada la
ecuela.>y doCliina de los Pirhagp'ri-"
cos, au n q ue depues huyerondela do
ctrioa Griega* Saljeron de aqui Stuc*
ro -aperador5y Clodio Albino tbieo
vino a fer Emperador que entrambos
sueron hombres dodos.en e! derecho
pontifical que cran las leyes. Defpucs
que Carthago se conuirti a lafepor
hijoclorro Apoinar herege , y .TroCrecens discipulo de sant Pedro j tam ;.
phiiio Obispo Ledcrciise5que esaque!
biertVuokctiondla esciriptura. Aqui
que por elegancia dixo , le du m porgra
estudiaron Terruliano , y el martyr
bato s como parece por Nccphoro.
y dotor Cipriano , el quai enfeno ReConubrio a los de esta ciudad/ant Pe
torica, y sant Augustin , y Alipioob
dro # prosiguio la predicacioo sant Cle
fpos famobs estudiaron aqui y otros
mente . Depues adelante sue destruyfamofos hombres , assi como Optato
da esta vniucridad con la ciudad por
. Mileuitano, y Aurclio,ambosdod:is. vn gran terremoto en tiempo de Con, mos y vaiones de aprouada vida
, hiKo,como lo dize Ccdreno,y aun
que depues sue refraurada por lust' Diana , depues vino sobre ella ;otro
4 BcUyniucisidctd de P avis , con Us otras
: inayor terremoto 3 y sue como tragaque Jeferonfundando por U Chrjhvd&d
4a y for id a de la tcrra con harta mise
dp. XIX<
tiadela gente y tudiantes 5 como lo
dize Agazias. Dcspues voluioaleuaa
A masfamofay ants
tarla encierta mariera cl mesmo Insti
gua vnwerfidad es
tua n o que en estremo craamigo de haaueriguadattJehte la
br cdUldos , como lo muestra Procode Paris, y quitarle
pio enlibro panicula que hzo de los
e primer fagaryfedisicios que leu an to , y restauro este
m qtar lea aMiio
principe*. Mas no mucho tiempo des
ria los ojos, que s
pues vino sobre Berito vn fuego que
vcida d:ruuo su prncipio en tiem
lo abrafoj demancra .que.de todopunpo de Carlos Magno en los anos de
to eacabo, y nunca mas vuo aqui vni
htccknts y nonenta y ms y 'veyme
ucridad Lo quai todo confirma auer
y qvmQe f teymda < Ld, csL\sf2ide*
fio vn puebo muy pecc.ador ,-y consta obra tan famofa sue 3 que como
iirmafe por lo que leemos en la vida d
vinee con yna embaxada de Ingasant Anphaiio, porquealli lecmos que
tetra Alcuyno , mongede sant Benichci.udadfuecorruptissiDBaencofto * y discipulo del vnrable Beda:
bres y grauifsirao? pccczos , por lo
cpucs
de tratados qs negocios a
quai sue castigada de Dios.

Pp
4
que

derech ciui 3 y Azon y Bartholo, y


otros muchos, y assi forecio mucho co
m o p'aree por la glo..sinaIJ.scd & reprobari . ff. de feu fat . Aqui florcccron Dorotheo varon magnifie o , y
Questor ,y Anato! i 0 q u e fu ero n d e I o s
queenmestdaron ci Codigo, y aqui Jc
yeron,como pareceen la.l . vnca de co
mcndaado . C. y . 1 . 2 . C.de vetc.- iur.
. cnuclcan * Aqui profeoas buenas lert9oCAT tras Grego Neocefariene , y Apoii-

3<?9

297

Libro (
4 venta Carlos Magno1, quedo muy pa
gadode su mucha habilidad y ingenio
y el Akuynoledo a enrendcr quanta
pobreza auia en Occidente de letrados
y que la causa cra nohallar Principes q
omasen cargo de fundar colegios y
vniuei dades y dotar cathedrs y honrar losrcn sin tanto le fupo dezr^queel
buen Carlos Magno determino fundat
la vniuersidad de Paris y l dotoy enno
blecio de talmanera,qfuela mas prin
cipal del mundo y mas fa m o fa, despues
de la de Athenas ,yaun diz que aque11a de Athenas sue paadaa Roma,y de
-RpmlatraxoelaParis".. De maneraq
como por succession ha venido aque11a vniuersidad a perfeuerar hasta oy.
Fucronlosprmeros maestros que ali
enfenaron quatro, que son estos , Alcuyno ,quetambien es dicho Aibino,
ClaiidiOClcmence Rabano5y Iuan Sco
to.-los quaks alendede esta obra hizieron otras m u chas notab!es,que son gra
des tratados y libros con que dexaron
sumem'oriaperpetuada* QantosDo* '
ctores aya auido y hombres clbres en
aquella vniuersidad ^ no lo fabria y o de
zir$ orque fueron infinitossy cien anos
atrs no auia otra cofa en Efpana , Itali,x4kmana,ngaterra5sino dorPa
rieafe.Ytodas las binas vniieridades
puedenllamarse fus hijas, y tengo por
gran defuario , lo que lie visto tratar en
Salamanca5quesi vn doctor de Paris vi
niesse a aquella vniuersidad no le darian
afsito en fus efcuelaSjCosa que no pare
cen'a bien.-porque sin duda ha auido y
cada dia los ay grdifsimos letrados, as
sien Theologia , como en Canones y
LeyeSjy enestoremito me a fus obras
notables q cada dia nos embian, para q
aprendamos.No folam ente este mperador Carlos Magno hizo esta vniuersi
dad,mas aun la dePauia , que es ciudad
principalifsimaen Lombardia,y perseuera hasta oy,con mucha authoridady
mgestad de edificios.Es verdad que en
fus principios la vniuersidad se fundo

en elmonasteriodc sant Augustinrporquecomo los Longobardos fuodars


aquel monasterio fumptuosissimo , y
Luitprdo Rey de elIos,traxeTc cl fan *
ctocuerpo deSiAtgustn3queelauaen
la la de Cerdefia por fer la cofa mas fa
mos que aquella ciudad tnia, chizie
ron dentro del las efcuelas,despucs que
ya Carlos Magno destruyo- aquel Reyho y loreduxo a u corona.Era este c uento en su principio de la orden de S.
Benito,dcspuesporrierapo sue de lo$
padres Augustinos,como oy lo vemos.
La causa de no auer viuido al)i al princi
pio losfrayles Aug:ustino$.,y defpues si,
harto largo estaeferipto en nuestras C
turias,y en los comentarios de la orde
que todo anda imprefo.
Defpues de la vniuersidad de Paris,
la masflorcciente y auentajada es la de
n u est ra Sala m an ca , afsicn authoridad
de letrados, como en preaiios ^amique StUmm*.
en estofeguodo,ella tienee] primer lugar . Es distincta en todas fus cofas de
la vniuerdad de Paris ,prq aca ay efcuelas pubtcas,y alli fc leen todas las ar
tes . Ei\ Paris hazefe en colegios: los
qualesfonmyoresy maspoderofos q
losdeaca,porque mantienenamuchos
maestros. En elos se leen las fcicncias>
y afsi ay colegios Reales5afsi en el nom
bre como en magnisicencia . Es verdad
que Sa vniuersidad de Salamanca,alende delas efcuelas tienc colegios illustrif
simoSdotados coo grandeza Realraunque los que los fundaron nofueronRc
y es ni principes^ fi no Perados diFcren
rsque desearo queosricos ingnias
tuuiefenadonde rehazerfe y viniefln
aillustrar nuestra naci,comooy lo ve
mos^ siempre de muchos anos atras se
tuuo gran etienta con esta insigne vni
uersidad en la casadelos Rcyes.Su prin
cipioyantiguedad es muy varia en las
. historias destos reynos de Castilla . Alprincipio estuuo en Palcia, dize fc que
lafundoelrey do AlfoelNoueno de
Castilla tenido refpetO; a q estos rey
nos .

De la Republka ChriKana.
estauanfaltos ydefcctuofos de letras,

298

esdesdeTheodosioelIiimo^odeHonono,y de este parecer son muchos,peporquctodosos que loregian veniaa


ro fea loque suere,ya es cosa auerlg'uade tuera, o los naturalesyuan a estudiar
da
que en tiempode Intiocricion Tersuera de! reyno ,y como no todos teceto,J la auia.* Lo que
nian
H<H* caudal p3ra
j-v- >- estudiar erpocoslos
j
i hetey
, * do dlia Jesj
quefedauan al exerciciode asletras.
queelempefdor FredencoSeguridO-s
En esta ciudad de Palencia estuuogu
siendopootisiceCc!cst;noQuarto3o ea
ierapo la vniuct sitlady en ella abemos su vacante , o por odi y enemistad que
tcnia contra la yglesia,quio la vniuersi
que estudo cl varon bienauenturado
ancio Domingo. :,4 o que entiendo el dad de B-nonia y la paT aPdu, lo cj
roef mo rey don Affab la paso a Sala* uccedio de aquello sue, que de vna vol
isrldad hzieron dos* porque sossgmanca y alli quiso quesucse su afsto,
das
las guerras bohi fiordnia la vni
confirma sceita vrdad, porvrt priuiegto que da cl rey donFernando,hijo de iersidad y criton de nueoo la de Padichorey don Alonso,en el quai dize duaqoc es oy en el cstd'd deVcnci^y
s cosa muy pnri,cipai,y vi en ella grai*que ayacscuelasen Salamanca, y que
d es nombres- en todo gnero de -terras
ean guardados los vsos y cofumbres
pasando por ella, pero oioguna cosa
que tenian en tiempode! rey don Alon
so su padre,cjuaado cstablecio alicfcu trayg crusada en mi coraon^sino
los machos Jibros antguos que ay est
las, y que el rey los recibe en su encoagunos
mosterios cfue efn cormenday dcfendmic'ntO Item manda
iendo se de poluo $ y nosoros ham^
ai, que las causas opleytos deios esc o
Jares as dtenu i ne el obi po de Salam
n inglaterra 5porque postgamos en
-mrf\
cay el Dean , y Piiorde lospredcadocada nacion vna vnitaerldad principal, ymmJl *
rcs,y el Guardian de losdeailos,que
la mas famosa esdelaes la Oxomene,
jonlos Francicos* Crecioeta vniuer
cuya antiguedad es tan grande, si los In
dad como efp lima, porque como C a st i
gkesautores no se enganan, que ca
11a y Lon , y codas las demas prouinygualacon l de Paris j porque sue funcad Espanaj son muhsy no auia edada en los anos de ochocintos y no*
tudios , concurria mucha gente a ella.
ucntay cinco, y lo mas que admira es
Despues muy adclance en tiepo del pa
queaquelIvniueddademanodelaC
pa Bndicte;. XXII. que se ilanlo Pedro
tabrigense'i ydize Polodoro V%ilio fj^'
dcLuna , crecio en nquezas , y as estai
en su historia de Inglaterra, quedo2en
puesta su figura en las efcucas , y las de
rosy sesenra y cinco anos auia antesvni
los Rey es Catholicos , que la illustrar
lerrdad en Inglaterra . Paisola erapero
mucho,dc m ancra que iempre vadel*
3 Ja ciudad Oxomia el rey iuredopor
te en augmenroiporqueaunque aymur mejor lugar^y por illurar las ktns9
chas vniueridades en Espana/on poco
delasqualesei efamuy amgo4Yootro
fauorccidasdelos Piiucipes,assi Eccleorigen hallo en Paulo Emilo Veronen it^m
liasticos como scglarcs, porque todo
deesta vmuerdad rporquc cn la v|cl mundo ricncojoaella *y con mucha
ra zo n.
da de LudouicoNoueno rey Francia di
La vniuerstdad dcBononia,cosaantize,quesiedo mal trarados agunos estumt4* gua es y de mucha authoridad, porque
diantes en Ja vniuersidad de Parisideteftn Caijones y Leyes florecen grandes
roinaron desamparar Jas elcuelas y se
varonesen ella ,cs aquella vniuersidad
passaron en Inglaterra, la causa que vuo
del pontificcjy assi tiene en ella grandes
parayrfe a aquella ysta sue, porq el Rey
letrados;pei o su antiguedad dizenque HcnricoTercero prometio grandes pre
Pp 5
mios

. Libro Quinto/

sue quecorao Q^Sertorio administras


se laprouincia Tarraconense 3 que cs lo
mas que oy lamamos Aragon 5 Valen - .
c-ia ,Cataluna,fospechando que aquella
. gente no se afcguraua , ni queriareconocerelimperioRornano, por estarel
seguro, tomoa todoslos hijos de los
nobles de la prouncia,ylleuolos coino
en rehenes a Hucsca3y por que no pareciese que gente ra^jnoble estaua prese,
. pusoestudios,y ajUlos ensciauan,y faliendo los dichos caualleros de all r
uio depues aquella vniuerfidad para
ellos5y fiemprevuo alli fciencias:por lo
quai el rcy don Pedro III I. de Aragon
quando aquella ciudad sue de Christia
nos conociendo que alli antiguamente
vuo letras5mando fundar vniuerfidad y
afsi han perfeuerado hast.4 nuestros tipos,auiique flempre tuuo poca policia,
hasta los aros de M. D. Iviij
Carlos III. Emperador y rey deBohe ^emia.
inia como fuesse poderofo principe qui
billustrar ii rey no3 y afsi fundo vniuer
dad en la ciudad de Prag;la quai em
pre sue famofa y illustire 5 hasta que Iu
Hus herege Vsitala'. corrompio con la
secta de Wicler, Con todo eso perseuera y esta en pie yfuefutidadaeo los
ces fueffe cosa poay la quifese leu-antar.Tiene grades y prioipaes colegios anos de mil y trezien tos y setenta.Tam
enre losmas faraosos hallo yb que son
bien ay vnioersidad en Buda , en el reyelBalioriCse>el de S-Bernardo/el Bra- : no de Vngria : pero no haJp-. memoria
Enosenfe3a AukGerbinajelde Cor
de quieniafundase*nia quetiempo,y .
pus Chrili , el Oxonienfe 5 el de sancta
assifecomenrarael lectorcon la dilig
^
cia que icmos tenido.
Maria Magdalena5e Martonenseaelco= legio desanct Mria,el detodaslas ani
La vniuerfidad de LotianIa 3 aooque Louant*.
roSjy el Oriacnfe,y el.de laReyna con
no es muy antigua es faraofa, porroda
tros de no tanto caudal. Mas agora to
la Christidad,fuc fundada en los afios
doesto esta estragado con la heregia de
demiiy quatrocientosy vcyntey dos,
segun lo dize Vuolfgangolatio , en el L^-
Luthero 3 y faaor queda a cl la esta mise
deMigrationibus
gentium. Eldoctifsi- Li^.j.
rabe reyna Ysabel^aotcy verdugo de
mo y digno de memoria eterna Christo
laygesia.
ual Caluete deStrella en su Viaje del
La vniuerfidad deHuesca de Arago
Principe5habldo deLouana dize estas
es mas antigua que todas las deEspana,
palabras.Fue fundador de aquel la vni
si hablamos conforme a lostiempos an
tesdela Chriliana religion-.porque co
uerfidad de Louania el Duque Io, q ue
sa aueriguada es que antes deChristo se
succedio a Antonio Duque de Brab
leyeronsciencias en eiia.La causa desto
te u padre,fue le concedido priuilegio
iposy cxenciones y honras a los q quisieen venir a estudiara Jaciudad Gxomenferen sin pudo tanto el odio que to
fnar.on los estudiantesa Paris, y de tanta f uera fueron los fauores que les hicl rey oges3qoe se fueron a Oxonia
nias de dos mil estudiantes .Recibio Lu
douico r cy de Francia 4 tan gran enojo
de ver desamparada su ciudad de los
estudiantes3quedixo n vnparlamenro
publico que,noeraode menos authori
dadlas Ictrasenlos rey n os de Francia,
que las arma s: y qoeera mas honrada h
comparia de-las letras ^ que l' de los
-hombres armados 3 y que era grande el
prouecho que se sacaua de saber las co-"
asduiinasy humanas3 que pediay ro
gaua y mandaua que hiziessen b u en t'raarmento a los estudiantes 3 y honraslen
las letras-.poresto ccso la yda de los eftudiantes,yse boluio a reparar la vniuer
dad: pero contodo eso la Oxonienfe
crecio y suc auida en gran precio,y sietn
pre sue muy farnosa . Si e,s verdad que.cntocescomenoaquellavniuersdad
no se dclara mucho enPauloEmilio la
antiguedad : pero parece que Henrico
v quiso illustrarla3 y pudo fer que enton *

por

De a RepublfChristana.

zp8

. porepapaMartinp.V..Comenosc,
leer visperadela Natiuidad dcnuestra
Senora el ano de mil y quatrpcientos y,
vcyntey eys.Dizen que el Duquefun
dojaqueilas escuelasylasdotode rcutas perptuas a ruego dejosprineipales
de Louania , porque n.e despo.blase
dei todo la villa , como lo etaua de las
continuas guerrasy difcordasciuilesy
dilcnOonesq entre elos aua:lo quai
paree bien porque lo mas dela es despoblada.pe manera que dentro dlacer
ca delta ay vinas y campos donde se co- .
gepan y vino, y ay.arboeds3y prads
comoepuede verpor gran partedelo
cercado , a la parte de! castilloanrigoo
que elos Maman deCesar.-porque diz
que loedisico Iulio Csar. El principal
doctor que comeno a leer y puso el or
den en que au i a de esta r la vniuersidad,
fue vnsrayle Augustino,cuyo nombre
nunca he 'podido saber , aunque esta se-
pnltado en medio de! choro de su monasterioen la mefma Louania coq sena
les d e a u e r sid o fa m o fo e n1a v n i u e r si d ad
Parcce me que hehecho memoriade
las mas principales vniuerdades de
cadanacion : perocon todo eo halla^
mos mempriade otrasmuhas que des.
pues comenaron. Assi sabemos que en
nues* ra Espapaallende de aquelfamoso colcgio que sundo el excelentcCardena) don Pedro Gonalez deMcndo
Vmiwfi- a en Valladolid,ay vniuer/dad, y pare
jf fie Va- C qUC \os graduados en ella preceden
lladltd.
todos los otros maestros de estos rey-r
jlk&U
nos.Dcspuesentralade Alcaaquepue
decompetir con otras muchas de estos
reynos.Estasuesundadaporelvalerosis
imo Cardenal y Arobispo de Toledo don Francisco Ximenez. Quanta authoiidad tenga y quantos hombres do
tos aysn salido dela, remiro me a la hi
loria que ha salido de aqueavniuersi
dad, ordenada y compuesta por el muy
en'enado varon el macslro Aluar GoOtm ynl mezeachedrarico de Gdego enlavni-

aciudad.;deTo!edo,eri Sigtrna , yW
de OJuna.,.queueobray magnifcc*"
ciade y n lenor ra u y CacWfico y zcdor de labpnra ck Dios-; el quai gastot.odala mas parie de os ren tas en ela
Ay en Santiago de .'Galiei vniier- dad, En Burgossc haz.e# n.insigne Cq~;
kgio 5 y en la promocia de Guypuzcua
y vniuerfidad,que es .la de Oate^e la
qualhan salkio hbreimuy dcts y se
nalados.SLn estas ay en Vaiencis , Bdice
lona , y Lrida ,etudios no dignes d
serdespreciadosjantes merecen much
famay honra .Si ialimps.fuerade Espanaver-emos queen francia ay'grandes
vmuersidades,porque si n kdcParssest
la de Tolosay tan poderosa , que (uee
llegarateircrcrezemil studiantes . Y
junto dela/y.:pr'a-qiie Hamas} Montai
uan,y Mompeller es coso illustre y princpamcnie. en la Mcdicina eamsa5
vi grandes nombres hombres en coda
genero de letras , y haib las .humanas
eran bien traradas : pero por ntu-stros
peccadosestat destruydapor losl.uthe
ranos,que a penas hale alli ratro adoa
de vuiesse auido yglefa o monasterro
porque todo estaiia porc) suelo.Enltalia tambien ay grandes- vniuerdades*
porque allendedela de Boioniaay la de
RomajPadua,Ferrara,y Pi sa j con otras
muchas. En In g la terra dlende deia vn
uersidad de Oxpnia ay la Canrabrigkn
se, la Londinene, ode L-lre^y a Ssor
dense con.otras En Aiemanatambiea
ay muchas queyono qpiero.nombrars
porque ra.e.he detenido niucho * Solo
quicra hazer mencion dcvnaquees la
Hidelbergense5porqoeesfamosa por te
nerder.tro.de fi vn claro varonquesue
Rudolfo Agricoia;el quai esta enterrado en el monasterio de los Francisco s,
con vn len ero ordenade porHermolao
BarbaroPatrarc/ia Aquiieu.icnsc:fundo pues esta vn/uersidad RcpeTo Con
dePaadno de) Rin. En elaiio de mil y
trecientosy quareiuay i'cy s . Etacu-

uerfidu uerdad de Tolcdo. Ay vniuersidad en

dad principal cita nberas cel iio Nechar

Libro Quinte.

charyleenseen ela rodas las artes liberaies con mucho cuydado y curiosidad.
En polonia mas tarde vyo vniuerl-

vce este vso clararnente Y cl concilia O. 4. ?


Contantinopolitano.6.muera como To..
en lasygleas y monasterios cst'auanlos M1o$

dad p orque hasta los anqs de mil y q u acstudios,y con esto acabemos.
trocitos y vno no la vuo 3y cntces la
^ De U antique dad de U imimrjddd de Coin
bra0y las cofas qtteptjsaron por elU 3 con cfundo Vladislao m la ciudad de Craco
uerfostiempos. Cup. X'X,
bia, porque u mugera reyna Heduigis dexo gra umma dedinero para esto
Vseporpostralavnt
como lodizeloan Herburtoen su hi
uerdad de Coi mstoria dcPolonia.lib.13.cap, 2. Serabi
b ra, porque atmque '
aduertir que hasta los tiempos de Car
es bien antigua por
auer tenido algunas
los Magno las vniucridades estauan en
los monasterios de monges y cathdra
rmidas,y auer cay
do y leuantado cs
les y glesias, assi tuuieron los monges
B enitos, grandes letrados, y las cath
tnenester alargarnos mas5y rbica q yo
foy mas obligado a dczir muchos biedrales notables % canonigos , y despucs
que esto falto iefueron cayendo aquencsdeelia por lahra q hc rcccbidodc
llas lumbreras de las ordencs porque
usDoctores, lasvezesq en cl la mehe
ellos tuuieron en pic la obsentancia , y
haI!ado,comenoestavmuersidad ,por
la voluieron a restiruyr 5 y de auer falta
los anos de mil y rrecicntos y diez> reydo esto nunca acabanos summos ponti
nando don Donisquefueel que mas il
ces ni Reyes de reformar las ordenes
lustroy engradccio u reyno cf los reyes
porque mas valc vn gra n letrado en el
antes de el y despucs, porc] en todo aql
monasterio, que mplcaunque esto no
lugarel supo y pudo se mostro gra Rey.
ayconosccrlo.
Viocomo ensu reyno falraua lo me jorq
Esto me parecc que bastaparael pro*
er las lerras,y q no podia fer dicho rey
poro y queda bien confrmada la antt
no famoso,stno te nia vniucrsidad, y do
guedad y vso de las vniuefidades > pa~
dores que tratasen las cofas tocres a
ralcerlassagradas letras^ aunque en
la fc,y Christiana religijcomo lo q tovnas se platique ras vna scienca q en
eau a al bue gouicrno,y intcrpretaci y
otra 3 como las leyes cn Salamanca , la
declaraci de las leyes.Por estojy porq
Theologiaen Alcala 3 la medicina en
vio q floreciu Salamca mucho, y cn Ca
Mpdler,con todo esto se leen en ellas
thalunay Aragon auiavniucrdadcs,y
todasasfciencias , y sonescuelasvnique solo su reyno nolo tnia, dtermi
ner sale s,y por eso son dichs los Gym
no fundara5y puso la en la ciudad de
asios adonde leen publicamente todas
Coimbraque era tierra de menosvicios
las artes vniuersidades . Cosa sabida
y regalada , y apacibie para los q han de
es que antiguamte en los monasterios
estudiar.Vio tbi q era puesto a propo
demongesestauanlosestudiosy vniuer
sito para los mteniinitos,porq cs tier
iidades 3 porque comunmente los mon
ramasabastaday biproucyda . Diolc
ges eran los mas doctos^como oy tammucho fauoreiPapaluanvigesimo sebien se vee , y en la orden de sant Beni to
gdo q era amtgo q las etras tuueseti'
solia auer muchos conuentos adonde
bue lugar. Noparcce q estuuo mucho
todoel mundo estudiaua,como aun oy
tipolavniuersidad en esta ciudad,pero
ay rastro dello . En Pauia gran tiempo
no hallo quando se mudo a Lisboa , ni
estuno d estudio gnerai en el monasteporqjnilashistoriaslodiz,nenlaTor
Ii5.(5 4.3. rio de sant Augustin.Y en Socrates y Ca
re de Tonibo halle cosa de q me pudies
Ub. To.c.3. stodoro en sus historias Ecclesiasticas se
se aprouechar . Solo halle cn el pri

-'

..mero

De la Rep.ublica hrstiana.
merotomo.delachancilleriadclrcy d
Ferodo, lasmereedes que hizo a la voi
ursidad el rey don Ponis , mas de aili
no se saa si estauac.Co.ymbra.Solo ha
Ho que ya estaua eo Lisboa quando gouernaua.elmaestre deAu.is que sue des
pttcSlrey.'donloanelprimeroqueHamaron d Buena memoria .v Esta y_ni
ursidad Te puso en Liboa5comocabea y merropoli derodoel Reyno,y pue
de io fer de tpda Espana S por ferla may or poblacioo que ay en ella . Y oy vemoscl sicio adondese hizieron las escue
Jas3 que es junt al m.onaste^io de Sant
Vicente 3y oy scllamalacalle la de las
escuelas gnrales., No fuepsa roucha
cl prioipp,pero;despus el rey d Ma
nuel las yllustro o,n mas rnagestad de
ediftbSsCpriotenciorideennoblecerla mas. Empero como el rey don oars
vie(Te que traya mucho inconueniente,
cl ctar la vniueridaden pueblo adonde estaua de ordinario lacorte,y tan aco
modado a todo vicio determino bolwcrl al primero puesto que sue el deCo
ymbraHaio dos buenas occaiones pa
ra estdj la vna el cener con que dotarla,
y lapirii-bojuer a ylljurar a Coy mbra
que;'5c.aaper4iendoTcy-:dsminuyendQ
pue$ corOpor ce rierapp se hizies
sc vn a 'gra n reformaci on del rea ra-ana*
mio de san|aGriz de. Coymbra^que
e$ 4e aoonigo s. re gj arcs de S. Augu stin
y fueffe eo gra. n .mariera riquissimo3po'r
loauir'doctMoc;;Ofvtable.;libcr.aUd.ad
d rey don AlpnsoHeriquez primer xey
de PortogaUagora parecio que pues se
hazwla refor:iBacion3seria bien que tan,
ta reijtj sc gastase en prouecho y vtldd ddla y glca y religion ;Ghr.istiarKU
Mirofede quecofa auia mas neessida
aunque auw vmuersidad,era de muy po
co momento y no tenU s qc el nom
tr F lrey don Ioan el IILqne Kniamtt
ch deffeo de iU'usttaru reyno con obrasdemuchagrande^tracodepassar

300

aCoymbralaVmuericlji y ponerlacn
el monakrio de sancta Cruz3 para que
con la riqueza q renia que erarnuy grau
de se sustcasen los doctorsy maestros
y juntamente. quedasse mas y 11 ustrado
el'monasterio, parque e quetieoeraucharehgion,y juntameiitelerras poeoe
dezir q es verdadero monasteno y note
falta nada . Este le puso en obra dzndo
el cargo al reformadordeaqudla congregaciondecanonigosque ckimaua
fray Blas de Barros, frayle Hieronymo
hombre battante para qualquicragran
hecho . Comenose u sundar la vniueridadd entro del tiodel rnonasterio, y
en puesto que no perjudicase a la quierud de los canonigos y vida reglar.Comenarona rraere maeirosy doctores
que cyesed offreciendo salarias muy
gruestos 5 porqqe v'p.iejscn doctores de
orras vniuerldades como vi niero n de
Sa amancaj B ononia, Pari s3y Lobaypa>
aigunos delos quaesy o conosci sido
ellosbien viejos y yo no Io.era.C esta
como a creceria vniuerdad3assi con
los q estudiau dentro del reyao, como
c loSiOtrosPortuguefes c] estauenSa
lamanca,que eran muchs,y afli mtsmo
los q estudiauen otras escuelas acudie
r ala narural y propr ia.Para auctoriar
esta vniuerdadCl rey prouey o de vn re
ctor.que fuesejuez de ios estudiantesy
mi rase por rodo,cforme sevsaua.enlas
dema&vnuer/tdades. Efotomo mal cl
reformador dc monasterio de Sancta
Cruz,como equeveya quce le entra
ua en su casa qui msdase nas q cl que
sulenraua ja escu.elaacpsla dplasretas
dejConuepro Pero alcaborairandp se
e^ bien comimeconnuG e primer intentp'aq ue por otrp orden.Mirot e co
mo era oa que nofepodia cseruar h
vnincrsidad en cl m onasterio5 y por est o
"1estuuieron al prinipio ea
auctwd^ q
comlfnGado c la
Coywb^yuwo^y
^^
silla Apostolicajse le csirmar los j>riui
"^r;1-:^ a'ntiauos y afiadierle le
legios q tuuo ant a
y
;
os

Libro Quinto.
losque tenanlasvniucrsidadcs de Sala marte a ?y paris. Esto fsi traado saco
lc de ia renia ciel dicho monasterio 3a
con que auia de scr do rada la vniuerd id que fucvna fuma que oy mra vcyn
te y quatro mil ducados y mas. Y con fa
car tan ta quantia,!c quedaron doze mil
ducados ai monasterio para la sustentacion dcl monalcrio y sc crio dcl rma
nente ci obispado deLcyiia que cntoncesnorentomas que cinco mil du cados,agora llega a quasi doze mil y a si
se aplico a otro obispado que sc crio de
micuo llamado Portalegrc, vna yglcia
muy rica que cradel mesmo monalc
rio q cs la par rochial dcAronchcs.Porque sc vea la liberalidad dcos an tiguos
Rcycs de Portugal, y quan pioseran
con los monaslcrios.Dorada la vmucrsi
dadjluego facaron cimientosy labrar
cfcueas al fado dcl monasterio y muy
ccrca.Mas como se hallasc scr a quel siro no sanosepassaron a lo altodelacitt
dad , y cl rcy dio sus palacios para que
/ruicsedc vniuersidady cn cllosestan
las cfcueas que cn estremo cs exeelenrcy alcgrc itio.Con esto crecioamara
mllatodo^ porque -no quedo religion
entodo Portugal que no hizesecolegio,deaneraqucoy cs vna de las buerias escuclas dela Christiandad y de cil a
liaalido muy doctos varoncs como lo
restican fus muy cru dictas obras que
andan por todo cl mundo 3 y principalmente sc auentaxanlosPortugucscs cn
leyesy medicina,
que fcavcrdadquc la vniucrsidad
sali o dcl monasterio de sancta Cru z de
Coymbra todauia sc tuuo cuenra, que
pues de cl sc sustentai! a lc qucdase aigu
naprccmncncia sobrcclla. Por esto se
prou cy o que cl prior dcl dicho conuen
torque cs tainbien gnerai de todos los
monasterios de canon igos regarcsque
ay cnPortugal sea cl ccclario omaestre
cicucb,y assi cl prside al dardelos gra
dos5y aUlle a todo lo que toca a cira di
gnidad.Qtsaado se graduai! losThcolo

gostodaa vniucrfldad vienea monaterio, y dentrode la capillade sancta


Catalina sedael gradoc^nlosdcmas gra
dos que a de dara los de las otrasfacultades cl va a la vniucridadjporquc rienebreue cl con fus canon igos de poder
yr a ella , y difpcnsacion de la la apostolica , na quai no podria h ay. crio
porque professa esta congregacion de
cano n i g o s , c 1 a u su ra c on m u ch o ri g o r a
la m ancra de los Cartuxos con cierras
limitacioncs. Esto es lo que sc puede de
?.ir de la vniucrsidad de Coymbra la
quai acabo de tencrsu asicnto3y como
oy la vemos anode mil y quinientosy
quarenta y fcys.FJ recto r de esta vniucr
dad es de mucha authordad 5 porque
sucra de que cmpte es illustre de ordinario sale de este osfcio para obispo,
porque cl rcy lo prouee y cs por mu-'
chos an;.> s.
:.
5[ De loftcro ftnlmUbros que rienc Liyole~
fut por canncs, dcfpues de U yenida ch
Chris to}(jMlesJon los dofhres tji'lla vtcibc}y qtiulcs f odudospor majores- Cz.XAY.
Espucs de aucr tratado de
las vniucrsidad es me parc*
cio que vcnia- a proposito
trarar de loslibros sanctos
y de Josdoctores que tiene a yglcia, y
pareccine que es nceelario bazar esto,
puesen la rqmbhca ebrea medctuuc
tantoen moharcste argumenro quando tratedelascosas de los Iudios.
En quatro parte; c dia id eu los bros
dcl tchmento nucuo 3 porque vnos
son lgales, assi como los quatro H u an
glifias: porque cn cl los se comprehencicla ley nue u a dada por Icli Christo.
Otro s son historiales, quai es cl .libro de
losActos>o heclios d cl o s apostoles.-por
que ail r c cl cri u cn muchas cosas que
acaecieron dcpuesque nuclro Redeptor ubto a los ciclos, Ay otros libro s q
ion die ho s Sapieciac.'1., talcs son las Epi
stolascanonit.Jiy las Hpistobsdc S.Pablo.La quaitadiudidelos librosdel te
stamen.-

BelaRepuM :a Christiana. '

hmcnto nucno,son los Prophetales,


detos no ay mas que vno que cs elApo
caiypsis.Este nombre es Griegoy quiere dezir vision o reuelacion ,'porq Dios
reuelo al Apostol S.Iuan rauchos mi sic
rios que aquel libre contiene.Los euan
gelios cfcriuieron Sant Mattheo Sant
Marcos.S.Lucas.y S.Iuan. Los Ados
de los Apotoies S*Lucas, Sanctiago es
criuio su Canonica Sant Pedro escrieio
d-osepistolasfanf.Iuan tres sant judas
vna aot Pablo escriyio vnaalos Roma
nos,dos a los de Corintho,a losde Gaacia vna a los de pheso cra3alosPhi
lippe nies y Colosse n ses fencas}a losde
Tieslalonica dos,y otras tantas a. Tirno
tlico,a Tito vnaja-Philemon otra,y la vl
tiina es a 1 os Hebreos . El Apocalypsis
escriuio-jant Iiian uangelila todos
citas antos libros son carionkos y de
ygual auctjri.Jad , porque suer o n dita-

t.PetL

ii'S petr el Spintu. iancto 3 en los quaies


no ay de'tlela priaiera palabrahastala
vlima coa que pueda fer reprouada,
porque los ecr ptores-qu efcriuieroa
tl o s fa g ra d os I b rq >' no los efcriuieroa'
como ei mcms msalurnbradosdel
Spiritu fccto 3 y a (si no pudieron auoque quiieran aoadir niquitar porque
\o cran mas que instrumentas de Djos
y eeuio dize sant Pedro no son ra ouidos p o r voiunrad h u m an a los proph
tes mas son inspiradosporDios. Aiguf105 qu/cr-dar agunos dekis- libros
a ocros sanctos y a diueros auctores^pe
rodetodo pont o se ha dehuyr de' tan
o : n r- d e sa t i n o , p o r q u la ianctl' madre

vglesia dio a cada vno d est o s fa n cl os


Apo! oies !o.:> Lbros que verdaderamen
te cran uyos.y afsi.teremsinuGha'sd-e
tcrjuinationes de lay glcfa y concilios,
q uc nos raandan crecr esta verdad, assi
co : t i ;> e i L a o d i c c lise, y cl tercero CarCan.6o.
iha^joene3y cl Florentine, y Tridcnti_d,/ 47.
no.Ancjdedeestoay dcrttes de In Sefrr'i. nocenrio .cn h cpiola a Exuperio Opiji.i.c.7, bispo Tolo'fa7o,y de Gctoo I.en el c
r-i . i.oii. CIii0 ac ios fctcta obipos,y en Cm en ias

'

301

tradiciones apdfKcas se een loslibros


del testamto viejo y oueco^ y se nobr
todosestos libros y quanto .set rata en nb,2.>6.
particulrde ca da vno destos libros ay
prouas de.cciliosy d e oorcs q u e
muestrd pocayptis sed Sva y
cpistolad Hebreos de S-.Pabo^aT de
cada vna de las demas^ de manra c] no
ay aqui en que decenernos en cola tan
abida y verdadera , y como dixe en la
Republica Hebrea5desde el principio de
la ygleta se conocio y confesso esta ver
dad Catholic
No verna suera de proposito dezir
aqui quando comenaron a efereuirios
sanctos euangelistas, cada vno su euanglio^y porque no es permrido que los
fanctos libros del viejo y nueuo rcsxamento se- trafladea.cn -kngua 'vulgar^
Noiuegoque comenaron ossaotos
Apostoles a prediear la dodn de
salud escriuieron, porque prirnero se
auia deponer en loscoraones de los
h ombres que yioian, y despues escriur
se para ls venideros< pf.imcro que es
criuio sue sant Mattheo ,y escriuio en Euagdiod
lenguahebrea, y de st a opinion son Iri- S.Mattko,
neo;ContraValentino,y Eusebio Cela- hih.^
riense en la Eccesiastica historia . Y lo LH**&
mesmo dizen sant Hcronymc enelpto
logo de los quarroEuangelihs, y ea
fus claros varones3yla causa porqS.Ma
theo quiso escri uir ii eugeioenlalen
g u a H e brea f u eg d iz e el m soi o Eusebio en elugar iegadojpor quto es
te sancto Euagclista jS?uiendo predcado
a su genre Hebrea, y dettrminndo pal
sar a prediear a los gces quiso dexarles por efcnpto lo que les auia predieado 3 para que assiquedafe en 3a meinoria de e'los loque rto los y ua.Ele eugeiio parecequeloescriuioS.bernabe,
cqmo se colige de su vida 3 escripta por
AlexandroMonge", y auo dize slii que Stith.H.^
etaua escri p to en eiertas tablas delica- /.jpi.
das, y que endo haaao aigu n tiempo
despucs sue tenido en gvan vencracion.
Aprouecho e tambien Sant Bartho
loms

Libro Quinto.
Iome euangelo de sanr Matthco,
porque E u febio en ca historia Ecclesiasticadizcquc aquel gran Panteneo
que dio princpio a las cfcuclas Theolo
gales, auiendo ydo a predicar a diuerfas gentes, con el gran zelo que tnia
deaprouecharj lego adonde fant Bartholome predico q era en la ndia Orital,y que halando alii el cuangelio de
1
fane Matheocscripto cnlctras Hebreas
lo traxo consigOiEsto esqutoalo dcl
. cuangelio de aot Mtheo. ,
SMtth C
^ePucs efcritio fant Marcosfu eu

T-t- ,

gelio , la causa y motiuo que tuuo para


estofue , que como vieffen la fuauidad
de adoctrna del Apostol fant Pedro
Josquede nueuo fe conuertian, deTcauan tener por eferipro las marauiltas
queel fenor hazia, y como fant Marcos
ueieniuy familiardel apostol fant Pe
dro, rogaron le que quifiese efcriuir
aqueila doctnna que el fancto Apolol les predicaua para que quedasscen
la memoria de fus aimas, y fant Marcos
viendoque pedian cofa justa y fa neta,
hizo lo afsi> y esta suc la causa de que es
criuicisefantMarcossueuangelio.supo defpues por reuelacion fant Pedro
ci religiofo hurto que le hizo el difeipuo, y holgo mucho delloconsiderando la se y deuoeion de fus difcipulos, y
ctisi io confirmo , y lo dio a las yglesias
para que vniuerfalmente en todos los
glos fc lcyese , a la letra es lo dicho
c Clmente Alcxandrino en fus difpo
fciones, y Eufebio en el lugar arriba
alegado. Todalayglesiatiencque fant
Lucas cfcriuio su euangelo defpues de
Biagelhst fant Matthco y Marcos , y prucua lo
}4utLucasy curofamente Francisco Sonnio en fus
**tl uc"' demonstracioncs El euangelijsta fant
^ *I,f'*' luan cfcriuio su euangelo en su vejez,
contra clmaluado Ebion herege,y ast fueel postreroEuangelista que dexo
eneferipto su cuangelio, y a foi tiencn
todos los hombtes grauesquepor es
o van nombrados por el orden que los
yemos ; porque eicriuicron ynos ea

pos de otros fn cuangelio , de mancra


que Match eo se porte- primero , por
auer eferipro a n tes que todos, y Mar
cos tiene el egundo lugar > porxi .mcf*
mo refpecto .fant Lucas cfcriuio * def
pues . Y fant Inan suc cl postrero ,y cl
quarto Euangelista,que dio tn publico
lu euangelo.
He notado vna cofa : y es de mucfca ^

curiosidad,y es que con rrauadarie ran c^tHYano


tos libros en lengua vulgar nunca la fyetmtttn
fanera B iblia fe ha permitido en orras kugrut fal-
lenguasquelaLatina,Gricga,yHcbrca. g*r.
Y afsiestavedado que cn ninguna ma.
neraningunanacion escritia enfu len
gua la fagrada escriptnra . Y si oy ea
Francia,y Alemaia fe veen libros dcl
teamento vicjo y nueuo trafladados
es porque son herges,qne osGatholicossicmprehancontradicho vn abu>.
fo tara grande* La causa de auersepro-hibido loslibrosdela Biblia en vulgar
cs por los grandes inconuenientes
quefesiguiriande leerlosla genre comon , porque debaxo de aqueila corteza ay grandes mytrerios5y el necio leyendo querria feguir lo que la corteza
enfena y sria gran peligro para las ai
mas, porque como dize el Apostol ,1a
letra mata y elefpiricu viuifica . Y por
efo fant Grcgorio Nazianzeno vien- I*&7*
do como cada villano y hombre bajo de
qualquier estado prefumia de hablar ca
las escripturas cfcriuio cinco libros de
.la Theologia por donde muestra cl dano que trae la doctrina fagrada si fc poncenbocadcgtenecia,y por esto los
summosPontisiccscmaduro confcj
hanproueydoque noseefcriua la sancta eferiptura en vul gar. Y el papa Gre
gorio Septimo en fu registro efcriuien*
do al duque de Bohemiale muestra(res
pondidoaloquele pediaqueeraque
sedixefelamifiay los de mas of/cios
diuinosen vulgar ( que aquello no fc
puedehazer,y afsile muestra la razon
qoeay paraclloy Innoccncio Tercero
sabi'do que eLAbbad.de Cistci y otros
icyan. ,

[a

.eptiDli c Christian^

3!
quien iosresitiesse. Esto como era obra
de Spmtu aaclo, asi sue fundandose'
por toda la-rdondez de a rierrajporqcomo en cada.lugar auiasaos Prophe-tas,asi tambien aebcrtaua diueros ian
u^
ctos Doctores , y consonne a la necedad,a proiieya de ministros que zciasno manda que no se canten en lengua
eii por la gloria de su casa .Asi vemos
yulgar las escripturas . Laygesiasiemque en Grecia addehuuo muchasno- .
pre quiso que en la iengua Griega , Lati
uedadesy ingenios impios , qiiio Dos.
na, y Hcbrea se traadaTen las e cri p tu
criar muchos y grandes Doctores. En
ras por fer nobilissimas ,y que las abi
Iralia,yFrancia5lo meilno y cada prouin
las gentes mas doctas y eruditas , y al si
cia daua armas ejpirituales con que de-sant idro en susEthimologias llama a
fcndieienla fe Catholica , masporque
elas tres lenguas sanctas 3 porqu e en o ;entrelos'Do:ores toda via 'huuo. algu
las elas se escriuia la sancta ley,y por er
nos q con malicia, o inaduertencia etra
ienguas capitales de las mayores Monar '
;r
garonlos
agrados libros,El papa Gela- i$Ji, c.fat
chias del mundo se pufoel 'tirulo.de la
sicomopatof
vniueral proueyo a to- ^ Roma*
Cru z en Griego, Latin, y Hebreo , nui
do5y
quiso
seialarquales
au ian deserre n
cho mas quisicra dezir en este punto, pe
cibidos y aprouados por hombres cadiro no fe sufre , si algun dia tratare de las
dos,y n sopecha^ y assi en el canon que
tradicionesde la y glesia ( en la quallehizo
deste negocio nombr a sant Gy
'
ction he gastado muchos anos ) yo me
pria-no, Athanasio $ Gregorio Nzianze
estendere mas.
nojisiio, Chrysostomo, HilarioPxta^
Hallamos algunos libros Apocriui esea Augu sti no, Ambroo,y otros m
phos con nombre de Euangelios,asi c
chos,cle losqualesaquel Can hazehar
rao el Euangelio deNicodemus , de los
ta mencion . Pero es cosa marauillos, y
Nazareosjelde Sant Bartholome , el de
quia ler pocoslosquehan miradoen
Sancto Thomas, pero corn o cola si n su n
ello,y es q la y glesia quiso entre los Do
damento los echode la yglea 3 y los
ctores muchos que ha te ni do ienalar al
dio por Apocriphos,y sospechosos , co
gunos de mayor preheminencia, y estos
rno lo nota el Papa Gelasio,en el conci
fueron
quatro no mas , queriendo en
lio de los se tenta Obispos. Despues lueesto i'mitar , que aicomo son nombragohuiio quien dclarasse losmysterios
dos
mas vezes, los quatro Concilios pri
de estas fanctas escripturas llenas desameros gnrales , allos-quatro Doto
octmde cramentos . De la manera que entre los
res ean preferidosalos demas, Esto se <%^ l
tyghsia. Hebreo s huuo Doctores y sabios , assi
hizo ndudapor muchos repectos , y^'s'"a'
despucs la y glesia produxo, y crio homentre los otros creo que el principalfue,
bresleiios de sabiduria y sanctidad que
el auervistoque en todos los tiempos>
escriuiendo , y predicando enseilasen la
o
viuiendo estos , o depues con su Doverdad ascdida en aqu el abismo , y pro
cl:rinaillustraron todala yglesia vniucrfundidad de la anta escriptura , y ciersal
,porq ninguna cosa se podra buscar
to es cosa marauillos , y muy de notar
para las costumbres,para auctoridad de
como huuo luego quien enenalse,y defendiseia see de nuestro senor Iesu; nuestra sancta fe , y para desensa suya
Christo,que yalosheregesla comena- ' contra todoslosheregespaTados, pr
uan a molestar, porqueassilos simples, sentes y venideros , que no se halle en
ellos.Estosson St Gregorio, S.Ambro
no fueslen engatiados,ni los mesmos lie
regestomasen fueras vieado que aitia flouant Augustinj Sat Hieronymo , los
Q^q
qualeyan las tseripturas en vulgar los re n re
hendc, y toca d inconuenienre q de elio
fe ieguia3y pone exemplo dcl Gbipado
Metcnic adonde por eie respecte las
mugeres se lauan a mayorcs , y predi*cauan . Tambien el Concilio Laodice-

Libro C uinto
quales oy por toda h Christiandad , son %Del yso de At libreras entre los mJiUnos,
trae fe cofa curiosas alpopositotCaXJi:iJm
tenidos por de gran autoridad , y por
ello el papa Bonifacio Sptimo 5 proucyo que los das en que fe celebran fus fe
tas fueen anidas por muy solemnes , y
que fe guardarle con ellos lo que fe haze
con quaiquiera de los Apostles , como
parece por el Sexto, en el titulo de ReliCdf>. glorio quis3& venerationC Sanlo rum. Quan*
sas Deus. ^0 ja yglefia los aya sealado, y nombra
do no me acuerdo auer lo ley do , solse
que en los aos de mil y ochenta y qtiatro ya fe nombrauan losqutr Docto
res, porque la ciudad de Ve necia , que
riendo en el ao nombrado edificar el
umptuofo templo de sant Marcos,cntre
las otras cofas que all fe pusieron por
mas excelentes , fueron los quatro Do
ctores que fon los que oy conocemos.
Muchos otros Doctores ha tenido la
yglesi de gran auctoridad , que la illu
strason con fu vi da y doctrina , y fus escnptos fon auidosen granautoridad,
pot lo quai el sanctissimo papa Pi V.
mando que hiziefen officio de Docto
res salit Basilio , Gregorio Nazianzeno,Athanasio,y Chfyl-Qmo,y tbin
quiso y con razn dar esta honra a sant
cto Thomas de quin , de l orden 4e
los predicadores, y aun leydo he yo que
en tiempo qe la y gi|j nizo nombra
miento de los quatro Doctores , quiso
poner a Sant Isidro Doctor noble de las
Efpas en lugar de Sant Gregorio, pe
ro ami fe me haze duro de creer por ser
grande la Doctrina del papa Sant Gre
gorio. Tuno la yglesia en tato los libros
de los sanlos Doctores que aun quando viejos, y que casi no son para feruir
no permite que sean rompidos ni dados
a boticarios ni a especieros , y afsi lo mi
Gw.68.
daexprcfTamcnteel Concilio sexto ge
neral por lo qual se auia de proueer que
no fe lleuasen Biblias, ni Missales , ni
Breuiaros a semejantes lu gares por
que despus simen de cofas
indecentes.
(0

NTRE las cofas Illustres


JSJj [f^k que la yglcsia,tiene es el vio
y
de las libreras que ay,adlljgyfe de estn recogidos muchos
*
y diuerfos libros para vtilidad,y enseamiento de los Christianos, porque all fe recogen las armascfpirituales contra los hereges , y contra
ls malos y peccadores, pues con los li
bros, y Dotrina de los sanlos , y hom
bres letrados fe haze guerra a los malos,
y perturbadores desta paz Ecceastica,y afsi quaiquiera que recoge libros,y
haze librera fe haze mas inmortal que
con otra cofa alguna que haga enla repu
blica, y nunca acabo de loar a los princi
pesque han gastado fus thcforos en co
fa de tanta importancias prouecho. En
la repblica Gentlica har mencin lar
gade las libreras de los antiguos porq no me parec qe verna bien mezclar
las Doctrinas y letras de los Gentiles co
las sagradas y fanctas,y dla manera que
diudo las vniuersidadesdelos Genti
les , y Christianos , afsi tambin har lo
mefmo en lo tcate a las libreras . Des
de a primitiua ygleia comen o ha auer
libreras de libros lanctos , y tratados
para pro , y defensa de la Christiana reli
g ion, porque como no fe auia de defen
der con armas,y poder mas co sabidura
fue cofa necessaria qucvuicse Doctrina
y libros,y porque tambin los prncipes
que perseguan layglcsia entre las penas
que dauan era mandar que los Christia
nos no leyesen publicamente ni fuesen
maestros de las fciencias,conuino q que
dassen libros pordode aprendiessen los
Catholicos , demanera que los libros sir
neron a los principios de dos cofas , de
armas contra los hereges,y falsos Chri
stianos, y de maestros para que por ellos
aprendiessen los que no tenan mae
stros Christianos en las escuelas. Imitato los sanctos perlados en los principios
todos

De la Repblica Christana,.

303

todos los libros que efcriuian los homticular , las que hallamos puestas en co
bres Doctos, y pios asi los que scriuian
mun,y fundadas por principes Chnstia
en defensa de la fe fancta, como los q tra ' nos para vtilidad publica fon muchas, y
tauan de la exposicin de los libros de
de tantas porne algunas que me parecen
la Biblia. Tambin vuo curiosidad de
auer sido mas famosas. El gran Cslanti Dhersa
escriuir todas las persecuciones quepano como en todas las cofas delareligi ^erm
deciolayglesia. Estos libros siempre fe
guardauan en las yglesias, porque como
de ordinario era aquel lugar muy frequcntado de los feles, yuan a leer la lection fagrada,afsi los ministros del tempo fanto como los otros hombres Doctos,o por no tener en que leer, o qui a
por miedo de la persecucin fe yuan alli,
y aprendan a tener esfuero para padecer,y licuar la aduersidad,y a confirmarVrimeYA. lt- fe c nueuo en la fe. El primero que hirena vm- 20 librera publica,y famosa para en co-

fuediligentifsimo , siendo informado q


muchos de los Emperadores passados,
auian hecho quemar los libros sagrados, procuro de restaurar las librerias
antiguas de las yglei'as , y gastando con
mano liberal mucha fumma de dinero
hizo juntar muchos libros , como lo dize Scrates en fu historia Ecclcsiasti- Uh.ut.\
ca.En Alexandria desde los fuccessores
de ant Marcos,comeno a hazerfe libre
ria sagrada, y siempre fue aumentndose
con diuerfos Doctores , pero auiendo fe

mun,fegun yo he podido leer fue el sancto martyr lcxadre, Obispo Hierofoly


mitano, del qual dize Eufebio,en fu Ecclesiastica historia que junto infinitos
li.si.f.ai. bros de diuerfos Doctores Ecclcsiasti-

puesto los libros deArrio fuero echados


della como pestilencias despus quema
dos como lo afirma S. Athanasio enel tra
tadodela perfecuci embiadaalos Or- :
thodoxos . En Constantinopla dos sue

cos , de los quales fe ayudo para escriuir


fu Ecdesiastica historia. Antes del muchos fueron los que tuuieron librerias
particulares,y muy curiosas, y grandes
Layglcsia Romana, no comeno atenc r librerias luego q huuoPtifices,par
te porque en Roma , no aula cofa fegura en tiempo de la persecucin , y tam- "
bien quelosPontisices Romanos, ocupados en negocios arduos no dieron en
esto,pero adelante huuo cuydado que fe
hiziesen libreras, y el primero que dio
en coso tan importante fue e Papa Sant
U primera Hilario.Este hizo en fant loan de Letra,
hbmu m dos fumptuofas brerias 5 y de all adeom*
lante fe tuuo cuydado grande de aumen

ron las librerias fumptuofas, y grandes,


en la vna huuo ciento y veynte mil volu
mines , y tuuo eferipturas tan delicadas '
que en cofa pequea caba vn libro gran
de,y en vn pergamino labrado del cuero
de vn Dragon, o en vna tripa como dizen otros fe eferiuieron fubtilifsimamente con letras de or , la Illiada , y
Odisea de Homero.Tambien el Emperador Theodosio el Iunior,hizo gr ay
tamiento de libros, tato q fue auido por
famoso hombre por ello , y dezian que
fe auialeuantado otro Ptolomeo Philadelpho.El Papa Nicolao Quinto siendo
aficionado a todo genero de letras procuro hazer vna librera riquissima en

tarlas,y hizieron otras de nueuo. De ma


Roma , y congregados infinitos libros
era que el hazerfe librerias paralas, con gran diligencia, y costa los pulo en
yglcsias no es cofa nueua,antesmuy anel Vaticano, de donde vino despus a lia
tigua , y asi lo Vemos que las mas prinmarfe la librera Vaticana. Querra que
cpales libreras del mundo fehazianen ' miraen mucho los que nos alegan los
yglcsias Cathdrales , o en monastelibros de la librera Vaticana, q no esta
rios . En dos maneras podemos aqu
la fe dellos en ser del Vaticano,mas portraer exemplos de librerias famosas, dique fon tan antiguos 5 porque ya sabeso Ecclesiasticas.o en comn, o en parmos que aquella obra tan celebre no

LbroQginto
ha mas que cienro y treyntay sictcanos
que se hizo, de mimera q mrando a esto
no (cran de depreciar los originales de
laslibrerias de Sant Hdro de Lon 3 Par
races, G uadai upe, y otras, que ay en nue
stra Epana que tkncn mucha antiguedad.Vino esta iibreria deipues a fer estra
gada , y destruyda por el papa Calixto
Tercero Espanoi Valenciano , successor
del dicho Nicolao Quuuo. Tambien cl
Cardenal 'Bcstarion Gricgo ,varon de
muchas letras junto vna gran libreria en Venecia,y la peso en Sant Marcos/Jedonde vin o a fer llamada la libre
riaMarciana, y porque dosa tan ri cale
conseruasse con toda auctoridad dio car
go dlia al diligentissimo,y muyeuriolo Antonio Sabcllico, comolo dizclo
Tritemio en fus claros varones El Rey
Do Alonb el Magnanimo de Arag,y
Napoles suc tambie gran inquiridor de
libros, y los hizo bucaf con gran diige
cia,y para esto escogio hombres Dotos
y eunofos como cosaque engrandeca
ibbrc mancrafu nombre , y de.su mucha
diligecia y amor,a las letras,y en este pu
to trac varios exemplos Antonio Panor
, niitano , suc tenida por excelente librer-i la que junto el gran Come de Medcis en Florencia ,y sue mas excelte qu
to el que a allego lo era en todo genero
de letras q sue Ambroo monge de la c
gregaci de Camadula q en aquel tiem
po tue el mayorGricgo,yLatino q huuo
en el mundo cuya version de Doctorcs
Gricgos, dan testimonio de esta verdad
*b x c ? ^cgun ^ adiiicrte ia historia deCafnadu
la. Tambien Mathias'Corbino , Rey de
Vngria allego insinidad de libros , y hi
zo vna Iibreria en Buda,que cs la ciudad
real de aquel Reyno, pero despues edo
por los Turcos entraclala ciudad sue de
struyda vna riqueza tan grande por no
fer reconocida de aquellos Barbaros..
. Deipues casien tiempo nuestro Fran.cisea Baloys Rey de Francia, hizo dos
Hbixrks conforme al an imo ry grandeza suya que .en todo sue teal . La prime-

ra sue en cl excelente monasterio de


Sant Victor de Paris 3 que es de canonigosreglarcs . Y la otra es vna ortakza
ramoa de lu rey n o llamada Fcntanablco . Estos libros que se recegieron cn
estas dos hbrerias, no neron bucados a
cao por Europa , mas embiando diueros hombres curioos por toda Grccia,y
Arabia , con iu mucha diligcnciahallar libros llcnos de andgucdad,y verdad,
'qucioivdos partes conque le ha ze vna
Iibreria famosa , y perptua . En nuestra
Epana la que nuctro icor el Rey Don
Phelippc Scgundo destc nombre ha co
rne n ado a juntar en sant Laurcncio del
Elciual, 11c u a muestra de scr coia excelentc,y podra per.'cionare coi a que trac
tanta gloria a vn Rey podcroo , fualare hombres curioos que por diucras
partes de la Christiandad , bulqucn con
ciesco de aproucchar diuersos lu gares adonde ay rastro antiguo deaucrauido
libros. Ya en el ano de mil y quinientos,
y etenta y cinco , trate este negocio con
u Magcstad , y me senalo para que por
Espana y o bu case libros , y hizice vna
Ghronica de lossanctos q hallassemas
pareciedo le al Prsidente Gouarruuias,
otra cosa ceso esto . No podemos negar
que en Eipana,no ay vna Iibreria famoa que es la que parece oy en la sancta
yglca de Scuilla , porque tiene vcynte
mil volumines. Esta sue ayuntada per
diligencia , y industria de Don Fernan
do Colon, hijo de aquel Ghristoual Co
Ion hallador,y descubridor de vn nueuo
mundo,que sue cl de nuestras Indias Oc
cidentales. Este no pudo pcrsicionarla
porque viuio poco , empero sabemos q
la diligencia suya sue grande, porquantoporsn pcrona anduuo diuersas par'
tes del mundo buscand'libros^y ya que
no pudo dar sin a cofa que tante yua^dexo renta senalada para que se conferuas- \
sen, y fueen bien tratados loslibros de
ella. Esto es lo que hallo en quanto a las
y .r .
hbrerias cn comun.
.
famo^as de
Pero si quisiera hazer mencio de otras. pcrg4^

De la Republic
quehanhecho personas particuarespa
ra iu estiiiio5y lection, ternia se por cosa
milagrsa ver la curiosidad 3 y aficion de
aber de muchos, pues sicdo personas de
menos que mediano estado aliegaron
muchos libros. Testigosea desto Pamphilo Laodic'eno Preste, este siendo disci pulo de Sant Euscbio Gesariense 3eneendido de la sabiduna allego para exer
atarla3treynta mil volummes,y c ellos
edico dcipucs la libreria de Celarea, y
porque en aquel tiempo las obras de
Ori gnes 3 cran auidas n granprecio el
mismo Pamphilo 3 las tralado de su mano para auctorizar su libreria *3 y no so lo tnia infnitos libros 3 pero au n los do
blaua porque fi occurricsse la necesdadproueyeeaotros. Hazen meneion.
desta libreria Euebio 3 en su tercero libro de la Eccesiastiea historia 3 y Sans
Hicronymo ensusclarosvarones . Esta
libreria auiendose estragado conlos.tie
pos acaecio que sue renouadapor Ecio dicipulo de Grcgorio Nazianzeno,y ay u n toile a cil a la de Ori gnes que1
clcuio de fer m u y grande3pues dize Sant
Hieronymo 3 que cl por i ecriuio seys
mil iibros.Sant Augustin3tambien tuuo
'libreria grandissima yy assi el laencomiedaqueseguarde porla riquezaque
ay en clla3 y Posidonio su discipuo en su
vida da testimonio como en u muerte
ladexocomo por herenciaa la yglea.
En Inglatcrra, tambien vuo vn gran vaton que hizo y tuuo libreria famosa3 comojo arrma Beda, en su historia EccleLLs.n* siastica3y este sue Accan Obispo Augustaldenc, el quai ayunto infnitos libros
agrados3y de historia sagrada. Podrian
se trac r muchos hombresDotos que h
tenido ncas librerias > au n en nuestros
tiempos 3 pero de los muchos dire clos q
yo hc conocido cl vno rue el Doctor lua
Paezde Castro, coronista de la Magetad d cl I\cy Don Philippe nuestro senor. Este tuuo libreria grande de mano,
y libros muy eco gidos con que illustro
la libreria de sant Laurencio delEscu-

Christiani,. .

304

rial3 aunque orra b u en a parte de ella vinoalas manosdel Doctor Don Garcia
de Loaysa Giron 3 maestro di gnissimo
dei principe Don Phelippe nuestro senor3y limosnero mayor de su Magestad*
losquales libros paftaron todospormi
mano5 por mandado de lasancta yglea
de Toledo 3 quelosquiso cornprar pero
despues no vuo ugar3 porque depnes
de muerto se lleuo lo mejor aquej raonasterio, n estos tnia diuersosy peregrinos libros impreos . El otro es el
maestro fray Alonso de la Veracru 2 fray
le Aiigustno3var de vidamuyreligiosa3y adornado de Doctrina.este tbieha
llegado a tener siete mil ducadosdeibros3y au mas3si supiera guardarls.Est
libreria esta oy en ant Augustin de MexicOjporc] gouerno en aquel rey no mu
chos anos los monasterios desta orden.
Quiero auisar aqui dos cosas para fin
deste capitulo 3 la primera sea qaunq es
verdad que todas las librerias de las qua
les aqui se'haze meneion ersagradasy
Eccefasticas no por eso carecian de li
bros Getilicos3porqueiempre fuer ne
cearios para vtilidad delayglefa3yde
la manera que el santuario sue labrado y
adornado con las riquezas de los Egy pcios assi nuestras ecripturas se hertnose con los dichos de los antiguos3 porq
vn mcfmo Dios dio entendimito a los
vnos y a los otros3y bife vee qu necesarios son los libros de los Getiles3pues
AugustinoLactcio Firmian o3 Clerc t <
Alexandrino, Eusebio 3 y otros muchos
traen los testimonios suyos paraprueua
de lo q alli tratan3no porq nuestraiey no
este muy bien confrmada 3 mas para redarguyi* alos sabios de aquel tiempo co
los testimonios de fus maestros y Docto
res. Tbien esjusto que se mire aqui co
mo paraconseruar estas librerias ficmpre vuo varones Doctos3y enscnados3q
tuuieslen cargo dlias assi consta que
Aluino3o Alcuyno 3 grande Doctor sue Yorch,
Bibliothecario de la libreria Ebora,
cens en Inglaterra 3 el quai despues sue

qn OJ
.lopiquinj op iq p^pij-^niuA

S.ut c uo

odiuop op 1:3 sop "ouSufAJ 1:7 rpurq -oj


op oSonfToqouody onin cS?i.io.iqq d 0.1
1 opoXon q o qui 0.1 s Xcsopc>(T souoSpp
onb siq Xcaonrp.nmo uo|jr|dim: c X -uni:
onb op sni soTdroui.id ou oSaoa -luoxo
i:po.vso[d tua ou i?.uuoo onb uo soy oui! s
op \nu muoacnb X ononu uiqpuoion
v,\\ Tr.">T|0^ody 0007 ruir/ouoK -oqqyq;
soi.npoip csoo|ouody X uiMO op mum
piqii.Topnu onb ui?.o csopuop.iu3 tstu i?q
souuq[ oa j o.uo ouooricq puopJ?3 onb
no co.n?ooqioq]g X o.uqoou^3 -ody
Xcooqou r opoootijp o.no 3 [cuop.11: op
111.10307 o i?t opiuuqi XcooLiopo.T;X uo -op
od op pTiiop\i opunSo c a 11 o o.uo -uoui
oS Xc05Uog puiop.u^3 opmuiqj soutiH)j
otUjpXi?3 c X uo odiuop op oipqof) -o
onmcopun ouo qjo 10 o q3 Xj } o ]j o ui o i([
OUO0BT(|cOtUl| pTUOp.l?0 pp OpUU Op
cs-[ooJs[ uo iq po.iio i?m?qnj c X tsji? 011A
tio.u:oO[{onbso,no jqjT souitunj ~puo(|
S'OOtJ 00 OUI 9 0 U.l p.i o c 001:3 IU U l U 1 0 O g -0
onb^opiouou op puiop.u33 co.oaXqsojc[
outa u .10] tooi.]qooc'1 X ojouuqj uo nj -03
uotoihioj otoivj opunSo^ c X ojsondjop
oomnuuuoo ouo oo^o so[ so|Xrx} ny
soupjn .iod ijro so^oizop sou: X uo tiq
souioqiu onb pdFj; i^ v,ut^c[ uojiia -xo
onmco;uopo o.i"co op i:no.iqTpq pp -i:c[
opTjpurmjodrd op 03x15 coa.m) X p
p;uopjir") oipciioi.ujog Qovd op nj o.Tqq
m onb opunj upouOy\uo v. Oiioauy 5 -r
XcooT|oq rsp sounujpod Jdw -11u150.no
so[dtuoxosoq3 \v oaijolojd x onb.iod
uAiioiSp ofoiund onb oj opond joquj
uo oyo otooSou oSrp oib uo so[ souc op
soauoizqqoo X muojoj souioqvn onb -03
inti jupiopjud Bpo.iqT|i[cojTpoq3oqqrg[
noT[o^jody c onbiod uyuoo onb l'uuy
oij Jod ojquiouojqoj or.icooqaoT[qif[ c 0|
onj op ojoc];o.ouu.((oijjooj\; ojoinb ii?
jkj uuojonb uoo prpijopno ouo ojqiuou
op OLit?ooq.oqqig onbaod ooojcd Xnux
ouou op oj onb Xo csouioa ojod ij OTjuib
91 joqiu o| b X uo o.ijo d 0411 ukoj [o -nooj
ojqt^op wuonuDp op-BUOuiq cuopjou[
A m^A snb S3 oiUDUit3T.-idoad -Dq:oTfqg

rp.iunScoT.n:o sojqyjsopp sooqouody


o(| sop siuoo iuoj uoiq b oj o[qi:q nbiT
ab 0 uitujoa r. oaijodoad iuiAiq oiioo 0114
uoj sopo^opod sot, soiqq XcsopiT.9u
iqXcsooi[oqn:;") luao oiuoo tio-ionf -pu
sopr.oj c X sopr.oiT.iuo 1? so[ sop?nb ~in.uq[
110.1, soqduoocly o.o(| sood b 011 so| tirff
so.xopwod outoo uojjoja b on i?X so| Ltqf)
sontn.]j oa uur/rq 0}r pp Xc.ujolit b -oj
UIUII d .10 lU.TOfo V\ OXIOIUU c A SU[ Op SIHU
si:Hi3.iju o.n:uiuu3:.ip sopuni.ui p 3 'sopoj
so[ so.QUoq iqop op^^iqqiuiij iT.iouuui b
|3 b iuo oiuu^niq^ c 3} tu'/:i?q v:^diT3iu op
.i.iaoi iquo l...ino nSfu 01.IWJO X tio \:\ 13 n
piTp III^IITII 'OpiMUIolHU X ON^'OLI.IDIUOS
o\jvc\ o\p v.iv.d b osjuxop ?| oiSip.i oq3
iun:i.|j 03 ouo p oruouiO(j h v.mr/jv, p
oSonj iqop opnoopod orpurq.iod u -onbi?
so[[ sodiouud c .n:p\: sojsiui Xsod}iqo
so.qo so.qpmi iqop oj kiod opTj.ip.} omb
ounojuo XciHf.ipo(|iq oj ospmq X
XS'ohiujoii oood u oood ou opo'ruo:i iqnS
X r,n\ oj uopponb b STunop c X oj -joipjod
oug-uoj oj oziq Tsp tu u s Jodui o\v]ojp
iq opuDpoad tu oj QqDjouoiu p -oiunu
o.i p o soj [3*sojoy oiuouiop opijnb oj ta o
OppoA 03U311IT 0.130 pip.ll Opquj Op p c
oTpimj.pd e omqoojooiQ b ojupijiu ~jnq
jv.o sopoa sojqijsoj sopiuSiq b l--T"> STI
siqjq c X stq supjA op so[ so.X.utmi c X so[
sopuai-u b iuzihj soj 'soiqiq X csojop0(]
d m pijpqpA op soj b uuiuoa tq oXq\oj
ouppopoQ op umnq miuS uyo -Enjjod
ou XcjiuJOJ,ur opijxop r soj csoinn.)ji.iq^)
X soji? sodjtqo omj wusjipuiuS 'ynibur
ooop UOJJimjOJ'b SOjqqSOJ b ;0$ppld
joj oziqojoug'sopiqjE Xcrsp on.| a ii r ~iq
Etiuy X jojop joa jo ojouiw opiuS op ig
sxnfq h oj co.nqjrq X so.no 17 q soj -ljpoou
sop soj sojinb ouioo xj Tjjoiy smioj.iod ,op
uo5tj soj n*Bn^n f .iod svq Xcsopo o o -oid
o$ oojqnd soj rquod u.") siq sciqd c X tjt
soj uinmuonb o[ oTqojnqtuojrjunb uo tj
l-TUTnDpOJ U.TOTJiq Ot.lOO p Db 0[ OTA
X SOUn^^QM'Zip STU l T![ T?Uip|A Pipjfin
pip sond uoo soxuonu sofo soutia .roj 93
siq'srpiuop si'Uwp X se^ouuj ST.mdnoj
X srptmoj v\ v5v\d X x\\v srq-nmonb -oo
OUI

De JaRepubli iChritiana,.
.8-f.t como si fueran a!gunos.facrilegos5y iniquos. Arnobio cotra getes.li.4.y optato
Mileuitano en fus libros ctra Parmenia
no lora mil vezes esta perfecuci de los
libros. Y fant Augustin habla de ella en
el li. 7 .de baptifmo.ca. 2 .y en el. 3 .ctra
Cresconio gramtico ca. 27. La occasi
que tomaron los que afsisti en el con se
jo de los Emperadores,para perfeguir,y
quemar los libros fue persuadirse a q los
Christianos eran magos,y echizeros , y
supersticiosos . Y como tuuiesen esto
por cosa muy aueriguada procedise c
tra ellos por las leyes , y los Doctos lean
el derecho ciuil ,'y vern como acudi a
yifm. 1 4. esto el consejo de aquellos sabios. Y no
pjm. er- ^ ^uc marauillamos si los Gentiles traVddm.lus tallen con este rigor las cofas de losChri
s?iutt. 13. stianos , pues en el senado fe trato otro
tiempo que fuefen destruydos los li
bros de Natura Deorum , y los de Diuinatione de Tulio , porque en ellos moftraua la vanidad,y poder de fus Dioses,
como lo dize Arnobio contra gentes,
libr. 3. y muchos votos vuo que fueron
de este parecer . Mas aunque los Sabios
tuuieron esta salida para perseguir los H
brosel Demonio y ua por dbo camino,
y era hazer que no vuiese Sabios , ni li
bros por donde aprendiefen los ygnorantes, y afsi viniefe a caerse Ja religion
Christiana,visto que no auia quien la de
fcndiese de los sabios del mundo ni tuuiesten por donde aprender pero pre
guntarais como auiendo fe echo tan gr
persecucin en los sacrosantos libros,
en tiepo de esteEmperador,como luego
fe hallar tatos Cdices enteros y perse
ctos como antes de la persecucin . A
esto fe responde que o tomamos los li
bros en poder de muchos Obifpos,y per
sonas particulares , o tomamos los que
fe guardauan en lasyglesias, para leer
en ellas 5 ihablamos dlos que tenian
personas particulares , digo que fueron
quemados infinitos volumines porque
visitauan las cafas3y las libreras 3 y aque
los lkuauan al fuego Pero si habla-

305

mosde los que auia en las yglesias3 di


go que auia infinitas Biblias, y la razn
era porque en las capillas mayores auia
dos armarios, reconditorios de mucha
reuerencia , el vno de la mano derecha
guardaua el Sanctifsimo sacramento pa
ra los enfermos 5 y en el otro guardauan
la fancta Biblia (porque veays en quan
ta reuerencia la tenian ) Pues como la
pesquisa de los libros sehaziapor casas
particulares viendo la Clerecia la perse
cucionqe hazia alos cannicos libros
procuro 3 y tuuo lugar de ponerlos en co
ro3y afsi acabada la persecucin fe halla
r muchos originales , y en fu perfecti.
Autor de esto es Paulino 3 feriuidoa Se Epist.iu
uero Sulpicio,y el mefmo Paulino tenia
feriptos vnos versos en fu yglesia Nolana que mostrauan de que siruian aque
llos dos reliquiarios.Delos otros libros
de fanctos estauan eparcidospor diuerfas partesj y aunque es verdad que que
maron muchos Orgenes, Clemtes Ale
xandrinos Arats> Aristides que fueron
grandes maestros de la fe , toda via fe
guardaron algunos aunque con gran pe
.
ligro de donde despus de dada paz ala
yglesia>se sacaron muchos tralad's pos
que no quiso Dios que fe perdie laiection de aquellos primeros Doctores, q
con fu gran claridad de ingenios albra
ron alos q andauan en tinieblas , y des
pus auian de ser de mucho prouecho.
No verna mal aqui saber que coa fon
libros Apocriphos,y de que siruiero an tiguamente. Ya sabemos de la parbola
Euangelca , como el padre de familias
sembr en la heredad muy buena simien
te,y despus el enemigo hombre que es
Sathanas, sobre sembr zizania . Paisa
pues afsi q luego que comenco a crescer
la yglesia , como vio que fe leuantauan
Doctores que enfeauan alosygnorantes , y que por este camino crefeia la fe,
determino buscar tambin fus Doctores,y que efcriuiescn,y porque no vieffe ligeramente fu engao , entretegia
entre dos cofas buenas quatro
cinco .
Qjq'4
ma.

Libro Qulnto
m al as 3 y perniciosas con lo quai hazia
dos danos, vno que enganaua a los sim
ples otro que deacreditaua lo bueno
que tomaan de los Catholicos Doctorcs vie ndocosas mentirofas , y faillis
entre las bu en as , y anctas . Y para que
esto tuuiee mas suer a atnbtiyan estas
obras a los mesmos Doctoresdelaygle
fia. Y no fe conteto elDemonio c me z
cl ar estas fafedades en los librosde los
hbres dotos mas cn las mefmas feripturas anctas hizo esto , y porfortifcar
mas fuintento hizo q fe pnblicaen Eu
geliosde S.Bartholomc,y de S.Bernabe
y qiie fantPablo ,enfeno eofas filera del
Euangelio a ficta Thecla , y afsi otras
maldades pordonde fe deacreditafe la
rectitud de nuestrafe,y folida Doctrina.Estos ibros se llamaron depucs Apo
criphosque quieredezir cofa afeondida, y que no tieneprincipio ni selc fabe
j>rricipio5y qudo fe le halle aigu n a ver
dad empero por las miichas falfas que
fydTn fe h a ze indigna de toda fc.Con
tra esta Doctrina 5 tan pehgrofajunto el
papa Geia , vn cncilio de los fetenta bbifpos adondetrataeste puntomuy
altamente * y alli con muchos exemplos
defengarta a lo s que andauan enganados
y etsena C|e libtos fe.hai de leer",y para
2>i/l i?.c4p. |0s qUe no tuuieren coiclios n el de
\n&& Ko- cret0 de Graciano , hallar vn can que?
dize loque nos importa aber*
^ Del yfo de, h/pear a hipegrnos ChrJanosy qtiMido comenaron los hojpitalss3
en la Chrfihna rdigQn,Cap,2sXlIL
Efde el principio q omer
o la yglesia, vuo esta obra
de piedady mifericordia^q
cs cl hofpedar a los peregri
nos y necesitados,afsi parece q Christo nuestro fenor, tratdo de
qualcs se aentaria a fu mano derceha di
ze,qlos que recibiefen a los peregrinos
y hucfpcdes, y que a ellos daria el reyno
dd Cido, y quando embio a su s discipu

los dixoqlos que los recibiefen y acari Matk :>>.


ciafen,a el mefrno recibi y acari ciau. M*ttb. 10,
Y el Euangeli clbra la piedad deMar Lucsaq.
tha,y el hofpicio de Zacheo, porque rccibicron al Senor con mucha piedad , y
amor.Y au esto defde muy atras lo varo
los padres dcl Tcstamento viejo , a cuya
imitacilos Christianos dela primiriua
ygesia hallar este gencro de piedad,co
mo luego veremos. Abraha esloado por
q hofpedo a aquellos tres Angeles3y por
eb merecio ver grandes mysterios . Y
Lotli recibio a los Angeles, por huefpedes,porq costumbre sue de los Hebreos
vardc esta piedad, y salir al camino a
ver i veni huefpedes y a este genero de
piedad camina aqucllo de los Iuezcs,
qudo cl viejo recibio al Lcuita, de don
de vin o aquel mal q alli le efcriuc Afsi
:|,
cs loadala muger Sarcptana q recibio al
propheta Hclias, y la Sunamtes deuota
de Helieo,y en fin el fancto Iob3 dze de
si que nca cerro la puerta al peregrino,
ni al q caminaua dexo suera de fu casa.
Este geneno debeneuolcia, y humanidad no lo tuuiero los Hebreos cn cornu
hasta muy telante, iii tenian hofpi talcs
pararecibiMos peregrinos porque la pri
niera memoria qhallo de esto sue cn ti
po de Hircano ( podemos dezir cl vltimo rey Hebreo ) porque dcl cuenta Ege
sipo quefue el primero qtiefundo hoipi
taies para los peregrinos , y allendc de
esto hizo casa de enferm cri a paraqlos
enfermos fuesen curados, y para nirlos>
y ninas hueranos, y para gte vicja,y tu
lida,y mca. Y afsi a imitaci suya des- pues vuo en Hierufalem hofpi taies, y ca
las adde se vfaua de toda piedad. Dcspues venido Christo nuestro fenor dando eglas de corao auian de fer fo corridos los proxmos co muchos exemplos
enfeno a fus Apostoles loque auian de
hazer, lo quai ellos tomaron tambien
que ellos comenaron a encomendara
los peregrinos, y a que fuesen hofpedados 3 y a ellos mesmos los hofpedauan
los nueuamente conuertidos a la fe.
Afsi
:

De la Repblica ChricanL.

3
Muuaq, Assi leemos qtieSatPedro se aposentaua pues es cierto que en tiempo del prnV
en casa de vno llamado Simon Coriario cipe de los Apostles fueron muchos
peregrinos a Roma , tambin hemos de
y aquella mu ger Purpurara llamada Li
dia despus que fue baptizada (como di creer que el los acogera , no solo con
buenas palabras mas con todo el rega
ze el libro de los hechos de los Apsta
les) for co a S.Pablo a que fuefe fu huef- lo y humanidad possible , porque como
C^.xc.
Pec*:v dentro de su casa daualo necesa- buen discpulo auia de aprouechrf del
rioal Apstol y a los dems discpulos. exemplo del maestro que moni do de mi
Y en la jornada que hizo el mesmo sant sericordia dio de comer a los que lo ve
nan siguiendo por oyrfu predicacin.
Pablo quandpyua preso a Roma, loa S.
Lucas la charidad que les hazian en h os Y. pues Sant Pedro era la cabea , de
necessidad auiadehazer semejantes opedarlos y recebirlos con humanidad,
lant Pablo en mil partes encomindala bras para dexar exemplo alos venide
ros * Despus que el Apstol Sant Pe
charidad de! hospedar a los ncessitadro padeci por Christo y por fu ygle
dos.Y sant loan en fu tercera Cannica
sia dizen muchos que el papa Sant Li
loa a Gayo de la buena obra que exerci;
&w 18 tauacon^OS peregrinos , y persudele a no hizo vn hofpital,o hospedera publica en Roma , para que los peregrinos
0 que perseucreSant Pablo bendizc a One
tuuiefeh
cierto lugar para recogerse , y
siphoro porque alos discpulos de Chri
fio reciba con mucho amor , y pide a > enestonoseponedda,yavnay autores que dizen que la ordeh dlos cruDios encarecidamente que le de el galar
cisixeros emano de quel hopital 3 por
don de obra tan sanla. Esta obra miseri
quanto los que administrauan trayan
cordiosa en la yglcsiaprimitiua haziase
en las manos por insignia de religion
en particular, y cada vno en su casa acovnascruzes . Despus adelante los su
< ,
gia a los peregrinos y segn su posibili
mos pontisides criaron las Diaconias
dad hopedauan a, los Christianos po
que fon los ttulos adonde ay oy diaco- '
sa Roma bres y necessitados lauandoles los pies y
nos Cardenales, adonde los diconos
qun m* dndoles lo necessario. Despus quando
aymitacion de los siete que fueron cria
gao fea el c] apstol sant Pedro vino a Roma cqdos de los Apostles tenian cyda- Uht.i,s.$n
bojpei ,ar los m0 cfl-uUeffc a fu carg0 todo el gouierdo dentro de Roma por diuerfs far" *
* no de la yglesia vniucrsal , como venan
rochias, o religiones de proueerde man
1 de di tie ras partes del mundo a el, o por
tenimiento a los Christianos pobres:y a
informarse de cosas necesaris , ssi co
los
peregrinos: , y estos' eran propnamo los obispos y otros ministros cclemente hospitales adon de fe cogiai los
iasticosjotros para ser enseados y para
necessitados ; Assi loan dicono en la
ver vn varn: del qai todos los dems
vida desant Gregorio llam de vna mes
Apostles dauan testimonio , ssi de fu
ma iiianera a las diaconias que los hos
sanctidad,como de fu autoridad . Propitales , y quien quisiere mirar lo que
ueyo de hospederas y lugares adonde
queda atrs dicho en el tercero libro ha
los peregrinos fe acogiefen,y adonde fe
blando deque cofa eran los diconos y
les kffclo necefario 5 porque ninguna
fubdiacons vera como 'aula hospita
.
repblica camina de todo.punto al pro
les y cafas sealadas paralo que vamos
vecho del prximo como la Christiai.
hablando . Bien creo yo que en otras
En esto de que sant Pedro tuuief hos
partes aurii mefmo , porque aunque
picios y lugares para lo dicho , no ay
layglesia era perseguida por los princi
quien lo dude, porque las Constitucio
pes Paganos toda va auia lugares anes Apostlicas que recogi S. Ciernen
donde con gran constancia perfeuete dan manifiestos indicios de ello : y
Q^q 5
rauart

Libro Qiiinto

rauan cn la sccatholica , y pues auia


obipos y templos muy liimptuoos,

, Aunque la yglcsia hazc tantacenta de los pcrcgrinos,y procura de darlcs Aro puefon

tambien au ria hospi taies , quanto mas


que las casas de los obipos fru i an co~
munmenre desto , como lo leemos de S.

hospederia y hazcrlcs otrosgencros de fwgww


humanidad3no quisb quelos peregrnos s ^jf**
Christianos anduuiesten vagueando por CJ^| H

Augustins de S. German obipo de An


tiodoro,del quai dize Constanco preite en su vida q su caa era hospi cio muy
particulanDcspuesquando comenaro
los monges y monatcrios ellos fueron
hospcdcriavniueraldetodos los Chriianos,porque alli les dauan de corner y
lo necesario y les lauauan los pies y los
enienauan a pasar adclante en el propoito comenado.Tenemos muchos exetlt*nfmh plos en el Abbad Casiano5y en as vidas
10.4.^405? que S.Hicronymo escriuiodelos padres
del yermo>y ant Athanasio en la vida de
fant Antonio prueua esto harto bien.As
silcemos de Theodosio monge que red
bia continuamente peregrinos 3 y dia
vu o como dize Methaphrastes cn lii vida que diode corner a cien huespedes.
Parecc fer coa aucriguada cl darhfpe-

cl mundo, antes procuro emprc que el


'^'
q saliesc de u prouincia y Obspado lic
uac letras comendatorias , y de d onde
cra , y adonde yua. Esto se hazia para
quelos obispos upiefen si cran Chriitianos y baptizados , porque desta mancra e les hi zieise la charidad consomme
a lo que la yglcsia difpone en este punto.
Enlos Canoncs apostolicos e manda
que e examinenlas letras de los peregri
nos, y conforme a la fuera de ellas seau
tratados Lasconstitucioiics Apotoli- Li.z.c.i. :
cas mandan que ean examinadas las lo
tras de los peregrnos, y que seg su esta
do sea cada vno tratado , y quere que el
pobre y mendigo sea recibido con mucha liumanidaciEn el concilio Rqmano
,qiecek4>ro'S'.Syluestreeacompaniad-c ^a-pu'u
Constantino Magno.se manda que de m,W?*

deria en los monasteros por lo que leeibos de S. Augustin y S. Gregorio porq

losbienes de la yglcsia tengan su paite


los peregrinos .Tambien el concilio An C<w-7y

el vno estando en el monasteno del desierto Ile go vn pere grino al quai co gio
conforme aquella cardad que tnia , y

.tiocheno-manda queningun peregrino


saga 4e su casa fin letras de su obispo 3 o
Vicario > y assi ay otras leyes que se les

liospedatdololelaolospiesylauadosi
el peregrino en pago de la buena obra le
dixo.O grande Augustin o oy bas mrecido ver alhijo de Dios en carne.El sant
Gregorio tambi en como fuesse muy pia
doso reeibio en su monasterio a otro pe~
regrinoy dandoleliastala escu^illa que
leembiauasu madre con algunas legtmi
bres ala nocheleaparecio nuestroSeiior
leefmohas y \c dixo, que el pobre aquien dio la cha

poneBaosqucpercgrinan.Oycomun-.
mente lleuart estas letras los que van cn
romerias lexos y los casados porque 110
sean castigados dela justiciascglar quari
do toparcn a marido y muger en la pere
grinacion.
Quando a yglcsia vuio quictayue Orgedelh
fauorecida de los prcipes Christianos W l&fPitim
Comeno a auer may or lberalidad en l", f4 lti
los siel.es para edifcar hospitales adon' mm

iGwlr ri(iad el
antes era ei 3 y que esta es la
JulioCkme^ uc ^l0S da aclmen va de semejant
te frfwowgo ^s obras.EI Abbad Efren varon sanctisleS.Gcorge simo y muy docto, en el testamento que
de Mga tu. dexo,manda vsar dela hospederia3como
MAloysit aqUci qUe auiavsado ensu monasterio de

de fuestii recibidos los Christianos


coa muhapiedad. Cada principe en su
Reyno haria hospitales,y los obispos en
susyglesias, pero lossummos Pontificcs
eran en esto mas largos: como los q eran
a cllo mas obligados . Assi el papa Sant

^^o^j este gencro de piedad>!y assi podriamos


r0
j#
traer otros muchos exemplos 5 pero los
traydosbastan,
'

Syluestre antesde llcgar ala dignidad p .


tifcia como despues 3 tuuo particular
cuydado que se'proucyese de lo neecsia
:. v ,
'
rio

PelaRepublica Christiana, %

307

rioalospcrcgrinos.YeipapaStGrego
Apostol nuestro Patron . Assxvemoscl
no cl pri mero sue tan diligente enel aug
de Roncesualles , el de sancto Domingo
mentodelos.hosp"italesjqcluegoque , de la Calada3 Villa Franc de Montes
vino a la lla Papal proueyo de que cada
de Oca,fantIuan de Ortcga3el hospital
hopital de Roma timiee vn Proposito
del Rey.de Brgos , que es la obra de nia
oadministradqr de mucha auctridad*
yor magnifcenci que ay en a Chri- .
Y despues.embio a Pfobo Abbad, a Hie
stiandad, porqe se, da grande 3 y cph.tiruaiem a que edificae vn hospital muy
nua lymosna . Este hospital fund el principal paralosperegrinos q alli yuan
Rey Don Alonso el Noueno $ de alii van
-av-isitarloshigarcs anctos. Yanenct
monte Synayjtintoala Arabi5hi2olo
raemo $ y cada ano con diligri increy
blc embiatia lo neceario para el mante
nimiencdelos que alli acudin* DeP
pues a imitacion destos summos PontiiYx\slos que les ucedieron hizieronlo
mcsniOjvnos repard lo ahtig, otros
augmentandolos con nueuasrentasvy
tanibeii despettando a quien difie ail
de niieiio hospitaes para este prpoftoi
Assi vemos que cl Papajnnoeenio Ter ;
cerofundoel hopital de Sanctipiritus,
in Saxaparrccbiralosperegrinos q
, venian a Roma 3 y porque le consevuase
mejorlc dio grandes priuilegios, y quiJb que los ministros fuen rciigioos,y
por esta causa sefundaron muchos hoipitales por el mundo deste instituto p ara recibir a los peregrinos.Adelte quado se coiiqiiisto la tierra sanctra todos los
nias piadosos dicron enuildarhopita?
les para reeebir a los peregrinos 3 y de
clos emanaron tods las ordencs tuIh
tares q leemos en las historias , porque
los Templarios en hospedria comena
ron , y a dondc quiera qiie teiian conuc
to tenian hospitaes . Los de Sant Iuait
de Rhodas, oy se llaman ofderi del hospi
tal de Sant lan 5 y lo que digo de estas
dos ordencs se ha de dezir 3 de las ordens de sant an de Acre Theutonicos,y
delu penitencia de los martyres5 porque
rodas comenarOn en Iudea,y Palestina . En ntiesta Epana 5 coa muy vad
sue de pues que comeno a conquistar
la tierra de los Mfs/auer hospitaes
para los percgrinos,principalmente paravisttarlafanctarelsquia de Sanctiago

aCarrionJuegoLeon?yaOiiidoliastaSanctiago5portdas partes ay hospi-taies para recibir los peregrmos, y en ca


da nacion ay esta mema piedad3princi~
palmenteadondeayRomerias$como0
vemos en nuestra Senora de LoritO , en
Italia . Y en Espana, tamben se haze
gran hospedria en nuestra Senora de,
Monferrate5y en nuestra Senora de Gua
dalpe 3 donde cqnCurren infihito nufnero de pergrinos 3 y a todos con ma- ,
no libral se les da lo neceario i Esto
pues es lo que'se puede dezir del origende la hspdenaapero ay otra co~ .
sa mas que Como los peregrinos3 y diras
gentes pobres cayan enfermos, tienen
necessidad de fer curados , la Christiaha religion halloremedio paraiest tant
taie porque en todo ful fSeffecta laley
que sue dada por Dis nuestro senon ,
Quanta sea la antiguedd del hazr Hcjptd
hospitaes para curar los enfermos no lo para enfe
hall o , yocreo que siempre se tuuo este mou
cuydado por fer de tanta importancia.
Yo en tiempo de sant Basiio , hallo memoia de hospitaes para curar enfermos * assi leo en Aphilorhi Obispo
de Ic'onio 3 en la vida que escriuib deste
sancto pei4ado ^ que aiiieiido recibid
muchos doues del Emperador Vente, comeno a hedificar muchos hofpitaies para enfermos de maies contagio. sos,de donde tuuieron origen la orden,
y hospitaes de Sant Lazaro. Y assi memo hizo otrscas adonde fuelencu-'
rados otros enfermos de diueiias enfermedades j.fsi para hombres como para
mitgeres, y ninos. Y por este orden creo
quedespuesvinoaloque oyvemos3por
"
v;
que -

Libro Qjtnto
que ay hospitales para- peregrinos y po
bres que e acogen a dormir a ellos ye
itos llamaron los Griegos Xenodochia.
Otros ieinuentaron para enfermos . y
estos ion dichos Noocorneya . Y a
delante hallaron hospitales y caas pa
ra criar los nios hurfanos , y estas ca
las fon dichas Orfanothropheya 1 Tarabien vfaron ele hospitales para viejos
que ya ni pueden trabajar ni ganarlo,
y a estos hospicios dixeron Gerontogomeya . Y afsi para diuerfas enfer
medades hallaron diuersos hospitales
y manera de go neniarse . Y dcpues
particulares personas piadosas y zelolas del nombre Christiano , mouidas
del Spiritu sanlo , fundaron ciertas
congregaciones adonde vacassen a so
lo curar enfermos y proueer en todo
lo necessario a qualequiera enfermos.
Y viendo los summos pontfices el ze~
lo conque hazian semejantes obras de
misericordia : mandaron que gozasen
los que fe emplearan en ellas de orde
nes dereligioos 5 porefo hallamos la
orden de Sant Lzaro que cra a los
gaf
. plagados , y la de ^Sancta Maria
de 'Scala de Sena ^ y la de la-carMadde
Sancta Maria en .Francia para curar enfef mps j la de fant Amonio para curar
a los que fon tocados del mal que lla
man fu ego deS, Anon. Y afsi ay otras in
stituy das para este mefmo fin. sto pues
es lo que he podido hallaren lo tocante
a este proposito.
Y plceme de pastada hazer mencin
HofpitaUs
de
algunos hospitales famosos que han
famosos. ..
fundado algunas personas principales
losquales porseratbien dotados y ser
uirse con mucha charidad merecen ser
puestos entre las cofas ce recomenda
ble memoria. Sant lun Chrysostomo,
cmo lo dize Gregorio Nazianzenoen
fu vida s fundo vn principalifsimo hos
pital para los enfermos dentro de Constantinopla. Alexio Gomneno , edifi
co otro en la mefma Constantinopla pa
ra hurfanos^ taniico y principal que

fue atiidopor vna de las cofas mayores


de aquel tiempo , y con el juntamente
hizo otro para nias . Y aun edifico ehi
dio adonde aprendieslen , dexandole
rentas muy grandes . Tambin Con
stantino Monacho Emperador Griego,
hizo otro hospital para personas de gran
edad , adonde mando reglar con parti
cular cuydoalos hombres y a ancianos*
En cada naci ha anido principes piado
ifs irnos los quales han mostrado esto
en los hospitales que han edificado, pe
ro no creo que en el mundo aya en este
proposito nadie au en tajad o le tanto co
mo los de Espaa : porque quien mirare
el hospital de Zaragoa vera que en to
do es perfedisimo y que ndale falta
para ser acabado : alli curan todos los
gneros de enfermedades que fe hallan
y esto con tanta cuenta y abundancia
como filos enfermos fueslen dos, o quatro , las camas fon riquissimas y los ga
stos grandes toda la ciudad tiene cuydado que aquella obrase llena adelante
y dcxle el mayor hasta el menor todos
acuden a la obra publica. Tambucn re
cado tiene la parte adonde estn los lo
cos como adonde fe curan los de enfer
medades peligrosas. Enfin es la mejor
cosaque ay en la Christiandad . En lo
tocante al culto di u i no y ministros Eccleiasticos puede fe dezir que fe trata
como en vna principal yglcsia colegial.
El hospital real de Granada que hicie
ron ios reyes Catholicos es bastante in
dicio de fu poder y liberalidad, porque
en el auer rentas , y feruicio * no ay mas
que pedir . Pero dexadas las obras rea
les i, Toledo puede tener el primero lu
gar en la au ton dad de dos hospitales
que tiene labrados con zelo Christia
no por dos amosos prelados , el vno fue
don Pero Gonalcz de Mendoa,hijo
del sabio y valeroso Marques de Sanctillana , este es aquel hospital que esta
a la Sangre de lesu Christo quq se lla
ma de Sancta Cruz . El qual es famo
so por la gran piedad conque se curan
" 1 ,.: ^ ::1J.
all

De la Repubica CMtlano,.
alli los enfermes, porque empre es administrador vn canonigo de aquclla fan
cta y glca.Esfamoa este hofpital allcnde de los edifkios,y los gastos que alli fe
hazen, por viia cru z de ycrua que jamas
le ha ecado antes cn medio del gosto5
esta tan verde como por la prima vera,
que lin d u d a es vn milagro notable que
Dios obro por aquel Arobipo que era
dc.uotisimo de la fancta Cruz,y assi initulo ii hopital c cl nbre dcla Cru z,
porque cl titulo de su capelo era de fan
cta Cru z en Hicrualem.
Otro hopital ay tambien pr-incipalifsimo que fe llama Sant luan Baptistas
suera de los Muros, que su n do el 111 u lrisirno Cardcnai Don luan Taucra,el
quai mirando como la hazienda de la
yglelaera propria de los pobres quifo
hazcrlcscaufaa do n de fucien uraclos
con g ra n charidad y rcgalo. Comenofeaedifcaresta obra umptuosimael
ano de mil y quinientos y quarenta y vn
ahos, dexo el Cardenal de gloriofa mcmoria porheredero de todo el remancn
te de ti hazienda cumplido su test-amen
to al hopital, y monta oy la dotacion ,y
renta del de doze a treze mil clucados ca
da vn ano . Tien en ocho Capelanes , y
vn mayor que son n u eue a dondefe dize el ofcio Diuino,conforme al Arobifpado de Toledo . Otros ricoshopitalcs ay por todo el mundoparapro ,y
Ytlidnd del proximo porqueaestoseen
caminan todas estas cofas , y no ay enfermedad , ni nccesidad que no tenga
caa parti cular dondc fea remediada,
porque cada-vno fgun fu deuoeion,
quiere gastar su hazienda en se ru ici o de
Dios , y del proximo , yafsi ay al g un o sque han cditcado casas para los locos,
aunque pcquenas para los muchosque
ay , pero estos hopitales que susten
tai! stos que llaman oancs de Dios son"
de gran jmportancia , y vtihdad,y no
se puede negar que hazen gran prouecho,porque no curando de fi fe emplean
en mirai* por los enfermos . En fin nue-

o
Zp

stro Senor , defpierta empre quien liaga obras, que le fean |ratas , y pues hemos tratado del hopedar a iosperegrinos , y necefsitados di gain o s quando
tu u o origen en Portugal 3 la caa de mi
fericordia.
% De la casa de msericorda pue ay en U c'tudad de Ltsboa , con toxi jus partes, C*plttdo. -XX IL
^-^' N A de las cofas mas nota- t& bfor
JPSpf Wcsquela Christidadtie <^ ReJ d
ne es la casa de miericr- Mmi*l>?
M ^cldaciudaddeLisboa, f/^
^
, en el Reyno de Portugal, cifndekc(
en la quai todas las cofas que responden*'^/'*.
a su nombre las ay. .Qualquiera necefsidadqueelmierablehombreamcnester
la haia aqui fea para el aima , fea para el
cuerpo. Y de tal mariera fe fundo esta
obra t del ciclo q todo el reyno la abrao como baxada de alla,y asi qualquicr
ciudad, o villa tiene la talcafa con fus mi
nstros , y ofciaies como la mesma Lisboa , y no ay que marauillarnos porque
la nacion Portugufa es la de mayor pia
dad , y blandura que ay en todas las nacionesdel mundo. Esta hermandad,y
cofradiain-stituyo,y fundo la Christianisima, y^iatioiifsima Reyna Dona
Lconor de Portugal, muger delRey D
loan el Segimdo, y hija del infante Don
Fernando hjo del Rey Don Eduardo*
Vio ela tnpiadoifsima Reyna ,1a neccfsidadque auia en cl Reyno defocorrer muchas necefsiddes que las auia,
y princjpalmentc en Ja ciudad de Lifboa , y asi toiiiaiido confejo , y parefcer de vn pfudetifsimo , y muy religiofo padre de la San<ifsima Trinidad,
ordenp vna cofradia-, y hermandad que
uplice as necefsiddes scrtas , y pu^
blicasdel pueblo ,y mando que: se Hamasla mifericordia porque el qu tie
ne esta virtud tan propri de nuestro Se
nor Iefu Christo , y fu fanctissima ma
dre en nada es corto 3 ni nada lo emba-^
raca.-

OJC|T
vovi * oyg rqooziq p our op put X b n r
somoi70.u X ?auonoo X oqoo -urponb
op joc iMoprti.ionon yop ouXo)! uo -un
oi nponb oumiuoq |o Xo> uop fonui:jAj
muuoA iqyqp-3 p: .io opu.n uo -youi-d
od .iod joj oprjpo uoo v\ rjmqtq vuop
yoqrq i!u| op soy soXo}| so3i|oipr3
onb imo mupiSo] r.iopo.ioq op tqp.]}i?3 c X
uoSimv ' .iod m n iooi. odpinjq'pp uop
muq * oq v\ vuXo)] K.u?d luqotqjo -q
omouqv.ioq opoa 0| oT.nqjooou c X |o Xo}|
nj omuinoq uop pmnqAj c oipnoiT -wv
uoiq uoo i?:.ioio uoptnop * opnXy u -on
o.qj Jouo op \vi LMout:iu iqjo y..k\o im
rXnf onb \j r.iinA oprpJuno o opuqoo
uo' opuuo.i onb r.\ in?q opioo.q.|o sondjop
op .ion^q opqdoo uoo siq soptqmqooou b
oauoun?uinup.io uopnjoj joonojd unqr
05U.")iuo.Kuq> a n .ioi r opi?.iduioo -uopnp
soi yiui sopronp op mm c onb-iod oX a
so.no.uuoonboin: siuiopod uo.oip uoio
}itu ) *sopi?7n.i; opuoTUD3SPjAj onbiH)o
q soi o^uouiooonb iqjo luqo opinmnq
.nuioy[ oatnqopt: L ou uoioqnib Jtujoqi
co.ouq> ofxpofdiiosm uo opotponoat
siqioa si] sopiqqspDDt! mh uoxmDO \: so|
so.iquioq X soanSncu ptb *siq|OuoiiA
uoiqunTa oy ooaopqq onbjod -I0UI03
op owuip opiqoj so| soX'o)j ipjppod
Joaoiu iq oibui m st\p t S07.0A c X t'ppod
.ioj onb so\ b uoyoinin so{ ojcsopg|0 odu
uojju.iop X ou oj ojpmupuoo -v.poj.iod
onroui o y q u T?.ii'd onb oj oXiuqjur ojtsop sxqjo soauououuoouT unjpo uoo p
tiopjo b du uouon uo oputi.onoS -.tod
onb ou oj ojqi: ouruiro tM?d .soj/o.ioau
ni o<]oj t sriu sopoa so[ onb ifp: -uo
uij uopn.n: v o[0j iMuqoono-idu -oum:|
sopi>pS}03 X oun$um onbX ou r'ouod
rpmijop * uop.io};,-{ ouioo o) r.u..mioo
v.\p ijio op Up.lOOT.IOJHl so "0]J0
o.unnT() opr o.ioiuud rqo so a vu vjv.j
X}tHpundXiua -ziuio ~Tn.iojoq:)inuop
nnbn?,op p: q ou mqjo so{ onsoiu.io.)uo
iuadu v.\p\%& uoo iq p])oft:ui -0|ooop
onb.KH\cpi |o o|dmo o s Xnui ouqr3 X
ztdt^ c X OTOttreon opXonoad op -itijo
X^okwlu ntj\d utj m .otiou'tipnpg^p

crjoo ouou upnui urzo.op X sojouuo p 3


si:pnuo.qjo onbuooso/OA -jO|oozi?qoy
opu. ouniTp iqop f.iouiuu iqonb -oqnr^
p:jp inby oj o'/qi opjop onb o.">om!unT
qjrq sv.\ ozop oau.iiurnunuoo siqpu
onb-iod u sojtnuib sooi.iojo X so|Xi?.i| oinb
uo.t {rnbi? si:}.u/op o[
p r uoumd op
inuonbmo sipomuinu onb so oj.io -Oo
o.tou op iup.ioouopiu c onb.iod ouioo
uouop u ou o .iv.po v iqpnbi: pKpnio -oo
ou qodo.t.iojAj X oqro ro1 pp ouXoj c -nui
oip sooi|pqop:>;q sopujisjooou uoo -o
v\j ttpnXr 0} uupnXr \ v o.iduioq nibi:
srqonui siqjuu onb.ocl i:tmuiu -oj.iod
v.u Xi? onb i:>uo.i o.uimb sop:o.i onb ou
iaiudoi tioo tq pp.nuuoqm * X oj -oouo
opuomi i? iq munir Xe ispi scqp tiojduiuo
uoo rpqpnu.nuu rpuonpp pmnqoAiq
pp MOptqp
tio soHirjpjXoj soptujoo -torzo.i.7
soa Xsoyqou o.odcsopDJ|joso2or/o.n *o
opijqsop
soultiiq onbiod o] -T.07tH]
llOpmU.OjUpqO.US 0|pUO * X -OOTSp
m o uoj sonu op scq sofqou oo ou sof pp
ofqid c tsji uoiquon o'/op onb -.loinoS
UVU UA iqupOJOUC OpV.pD V.\ -.OOUOjUU
p in oj so\ iiAppsoipoiu opiqp X so.noso]
]op y\*o.no op vj inupui luomnu opm:nb
oj uoxndo. so.uo sooijjo op ofi:q-iu:i
onb) sopo.i soj so(uoj ua o;io[[i:nuo X A u
"p:roi}.jo j [ .mXnti op sopoi so p -oono.d
p'nbp.iop .lojopvq o.iduiotj: .oioj onb
o:j 1 1 i r d p' i > 1 V- p .) o t o o j i p o 1 o [ o ) < u o u p v
.lop .ioXui o soins op sopr.il pp 'ouXo.i
uot; sonunuo) iqpnbuun i;p.> [.-> X snj
SO.UopiOs O.lUOUqudpUpd fi()| -UlUop
soi] X siqpq : X^qjuu ? siq sop.HM so[ op
sootimr X soj sopo.ouu X soiuoa v\v.
mnnjinu i? .nupidpp souopnod onb -o
tnnp siuioj.iod u.) Xso.3trn.Mjoo.ion ojdso(
so.iopi?.uu sopip onb mqp .sojo.id onb
uoj so.iqod onb.od mbt! oj npjoxo uo
ouio.qp j>ipT.iri(:>i:| .iod .nqp svu ypp sopXni op .lornq X i:pnXr * trq sojp sinp
muuoi mono r so[ sopuoqjo X opiuqoo
Xso.i vpv;> oua ovqp onbof o] npq d n?r.
jponb R.onojdoj
se-j SpiqippOOU onb v.\p -03TJ.1JTIB

Presos.

'

De la Repblica ChrstianU

39
diaprouee so estas por este orden. Prime " mayordomos . Por fus m estes los q uales
ramcntc da todo lo neceario al hospi
est obligadosaproueer dos vezes de p,
tal mayor que se llama de los fanctos.Ay cierto peo de carne , esto es el domin
qoi ay rodo linaje de enfermedades,y pa
goy el rniercoles.Han fsi mefmo devil
tar lsenfefmps y curarlos cmo a tales
ra todos camas mas dlas que fe podra
dczir,porquc como la ciudad es grandis pero primero fe ha dehazer informaci
i el tal tienehazienda para mtenerfe, y
ima,y a ella acuden todos los pobres da
si fe hallare aql tal no tiene, a fe de poner
seles lo neceario . No es esto porque el
en el registro y darle fu ordinaria racin
hospital real no tenga renta , y prouealo
y l enfermo curarlo . Estos miran sise
neceario, mas como aya falta y la aya
da buen recado en esto , demanera qu
de remediarla misericordia deDios,cste
fu s raciones fe les den a fus tiempos , y si
que esta como por fu procurador d qu
en los mdicos y medicinas fe haze falta
tolde pide ya menester. Tiene la mefma
porque hauidola auifan a losqueadm
misericordia fu hospital q llaman de san
iiistran
en aquella meflay tribunal.Pero
ca A na,y aqui se p roue en de dos mayos
fcodaia y cafs por donde no puede to
domos vno noble y otro del pueblo d
dos
los presfos ser socorridos ni puestos
ntrelos cofrades cada mes paraque afn
en
el
registro , que fon los que estn por
stan a todo lo neceario. Yporqeen eV
deudas , fianas desterrdos,que no han
sto no aya falta el vno anda por las enfer
cumplido dess destierros ni los que emerias y el otro esta en la botica, para
stan prefos hasta pastados treynta dias
prouccr no solo al hospital masa qu au
defu prifsion,porque fe cree de los vnos
tos pobres tiene por toda la ciudad eri
que tienen con que remediarse,;y de los
padronados por enfermos.
otros en este tiempo fe podra hazer in
Ay ais i mefmo visitadores que andar!
fosmacio
fi padefeen necefsidad tpoco
por fus patrocinas, y con partimientos
s hze limosna a los que despus de fende la ciudad que visitan, informados de
tencdos ,piden termino para informar
los curas y vezinos principales como
de nueu porqu estoses visto que tie
fon pobres enuergonantes tullidos, ci
nen que comer , pues andan en dilaciogos,y todo aquel q por i no lo puede ga
nes.Estosfficiaes que tienen carg de
nar ni a de yr por las puertas . Destos fe
proueeralos vnos y a los otros , o vi- 1
les prouee cgttn lanecefsidad cotidiana
sitar a los necefsitados'y demandar li
y no a de auerfalta.Esta mefma diligen
mosnas en ninguna manera han de an
cia fe haze para prouceralos hombres y
dar a cauallo mas a pie, porque esta co^
mugeresque echan peticiones niostrnfrada mira mucho en que obra tan fan^
do us necesidades. Si los tales estn en
cta , no tenga rastro de vanidad mas de
fermos dseles medico y medicinas y
que nuestro Seor con fu humildad an
por cfo ay dos mdicos los mas princi
da delante de ellos.
CniettdJoi
pales de la ciudad , y labotica esta riquif
Quando alguno es condenado *mimtt*
iimamente proueyda.
,
,
mueite , mira, mucho la misericordia
Adonde fe alarga la mano mas lamife
en que fe exercite con ellos la que han
ricordia es en los prefos que fon infini
menester para fus animas * en aquella
tos y mas cu Portugal d que van las cofas
hora . Para esto esta proueydo que lo
de justicia muy a lalargay no por apurar
acompaen los dos mayordomos que
fe la verdad mas porque naturalmente
fruen aquel mes a la crcel, y los dos vi
fon flacos ejecutores de la justicia moui
sitadores y dos que tienen cargo tam
dosde vna natural piedad que a hauer.al
bin de llear varas para guiar la pro
gmi.rigor,mastrayriaharto prouecho al
cession dlos que ella entierra . YtoReyno Proueenfe para estos de dos
* dos

Libro Qyinto .
1 clos los capellanes. Va delante la van dera de la misericordia en que esta pintada
la revna de esta tan alta obra y acompa-

ren ser religiosas o caadas/ cafadas, mi


raie el marido , el ofhcio y de que a de .
viu ir, ii morija selale el monaicrio , y

a na dos hermanos con fus hachas encendidas y todos van con fus ropas de
cierta hechura,y cubiertas lascabeasy
rostros con vnos capirotes como deceplinantcs,y mas abajo junto al condena
do va vn crucifxo que lleua el clrigo fe
maero y acompaanlo quatro achas, y

como i fueslen us proprios padres asi


la remedian y pone en ekulo.Pero ha de
fer donzellas y noviudas,y de onze aos
1 hasta treyn ta, porque antes y delpues no
hallan que conuiene gastarla hazienda
de la misericordia. Si los padres de estas
donzellas, musieron en er uicio del rey

va tan ordenada procession 3 y tan acom , panada como si el mesmo condenado


fue (Te de echo llenado ala sepultura, y
por mucho concierto lo llenan hasta el
lus;ar adonde a de padefeer cantndola
' ledaniay otras cofas que y a tienen or~
denadas. Lleuanle cofas para confortarlo vino y conferuas , porque como va
a pie cansase y enflaquece . Siempre hazen justicia en Portugal por la maana,
porque vean mia,y afsi acierto puesto
que es Ja puerta del hierro junto a la yglesia de nt Antonio , ay vn deuotifsirao altar de la madre de Dios y muy ade
recado , y alli esta a punto vn sacerdote
para celebrar ,y visto a nuestro Seor va
al lugar diputado. Si padefee fuera de la
ciudad , queda alli el cuerpo hasta el dia
.
de todos anctos como luego dire, si den
tro luego que viene la noche lo lleua a
enterrar la misericordia , i es quemado
y a muerto confeflando la fe aquellos
hucffos que quedan de por quemar, los
toman y danles sepultura Ecclesiastica.
Y el hazerfe esto con tanto cuydado y
dcuocion causa mucha admiracin a las
otras naciones que acude hartas ala ciudad,por causa de sustratos.
Otro linaje de obra buena haze la mi
Cafa htter- sCricordia,y es remediar doncellas huer
anas.
fanas que es la mayor y crela mas acep

ta a Dios , fuera dla que toca al alma.


Esto fe haze con marauillofo cuydado,
porque examinada la perfona,padres ser
uicios que han hecho alos Reyes y ala re
publica, los padres y otros parientes mi
rase y examinase su possibilidad , y con
forme es,aaden y difminuyen.Si quiev j '
,
' '*

en Anca peleando enlaindiairuicndo en officios anteponen las y depues


de ellas entran las de padres queiruieron en otras cofas a los Reyes y repubiica y primerose remedian las deiaciudad que las de fuera*
Tiene Lisboa en el hospital general ios dep
que es de landos fu renta para criarlos >aradOS*
nios que echan a la piedra o pila, que
ellos llaman engey tados , pero fon tatos
que no creo que ay ciudadanos en alguna ciudad de la. Christiandad que crien
ttos,porqc comunmente los eoresy
seo ras* y toda la gente horada file echa
a fu puerta alguna criatura la recibe y as
i tienen muchos criados y criadas de
estos que los tienen corno a fus hijos y
fon tan de cafa que no les echaran de ella
por quanto ay en el mundo. Estos no los
cria la misericordia, mas otros que fon
de mayor obligacin. Estos fon los que
teniendo conofeidos padres, cuya pobreca es tan grande que no los pueden
criar entces hecha informacin los recibe y los cria hasta hazer los hombres,
Item los padres mueren y fe conofee ,
La mesma necessidad , tambin los crian
y fe les haze , la buena obra, y de esta ma
era fe remedian muchos nios que que
dan desamparados y fin algn socorro
humano*

Tambin remedia esta caa dla mise Captivos.


ricordia,a los1 captiuos,porque aquela ;
orden de a sanctissima Trinidad tiene
este exercicio,por profefsi , y a ella acu
den con muchas limosnas , aqui tambien acuden con mano liberal a la. tal
necessidad que el remediarla trae gran
:
de

Dla Repblica Chrftana.


de merito,guarda se aquilo mesmo qc
ias hurfanas q si han sido captiuos por
los moros peleado o siruiendo a uRey
fon antepuestos a losdemas,Y quando

30

aconseruadoel seor y eken mas al


to punto que jamas cstuuo . Pero vea*
mos como no teniendo alguna renta
viene a tener tanto quedar y remedia

fe ha ze esta limosna dase este orden, si tantas cofas.


Ha fe de suponer primeramen te que
ha dexado alguno alguna suma de di
neros para rescatar captiuos guardase Dios ha puesto en todo el rey no de Por
amor a las cofas
dla miel orden que dexo,sin o hecha a Infor- tueal
Ug<ll tanto
ictuuv/ ttllVfi
,
maciondequiesyque feruicioshahe sericordia que antes fe perder es que
cho 5 mirase a pofsibilidad que ei tiene falte lo necesario en ella , por lo quai
y lo q ha allegado entre parientes y ami ninguno ay que haga testamento, que
gos, y i el Rey ayuda con alguna cofa, no dexe algo, y es tan ordinario esto
y visto lo que fe pidi para el rescate fu- que no ay necefsidad de que hagamos
pie lo dems la misericordia , y a larga- mas prueua . A esto fe aade el tener
icio mas que puede*
ya fu orden en dar limosna toda la ci uJxitmmf ^tra0^ra toc^a del cielo exercita la dad * assi en lo ordinario que fe pide
d/ck ' misericordia que trae mas mrito que como lo que fe embiaque es mucho*
todas, que es hazer amigos a ios que porque ya cada seor y ciudadano y os
no lo fon ,y concordar voluntades que ficial acude a esto como si lo tuuiefse
estn muy defaucnidas,esto es en dos como por tributo.Loque engruesa esta
maneras si fe sabe que andan por fe limosna fon los testamentos y mandas
matar algunos o hazerfe otras afren- que fe hazen de ados y a tres mil ducatas sabido por la misericordia o sien- dos y de vcynte mil y rreynta mil,como
dorcquerido3luego el proueedor sea lo vimos el ao de mil y quinientos y
la personas que tengan buena mano, ochenta y nueue que muri el Doctor
y quando aquellas no bastaren el mes- Paulo Aso n so del supremo consejo d
no va y haze fe esto con tanta cha- los Reyes de Portugal y hbre de gran
tldad que muchas vezes fe ponen prudeociajelqual hizo heredera a la mi
de rodillas delante de vn vil hombre sericordia,y el maestro Cano que oy es
por ganarlo 5 lo qual aprouecha mu- dignissimo Obispo del Algarueq era sti
cho y fe haze conocido proueche
testamentario licu casi cinquentartil
Adonde mas fe exercita esta obra tan ducados. Afsi mefmo de a India los vis
sa acta es con hombres defauenidos reyes Capitanes , y ottos contratantes
con fus mugeres 3 los quales o por sosemhian muchas y crecidas limofnas,cc
pechas o otros indinos o por malas manera que jamas hk , porque sial1 lenguas olas tratan mal o las quieren
guna vez el proueedor o los dems ofmatar,cosa que en aquel reyno ay har- cales dan a entender rqeayaigi * ta falta j entonces como ellas fe pon- na necefsidad luego fe remedia , tan
gn encobro toman a la misericordia to fe mira en ello .. Vm vez fe vio ert
por tercera , y ella haze en esto mu- tanta que coauino cerrar las puertas
chascosas notables* Aqu entran los de la cafa de la misericordia y hizofe
cofrades y encomiendan a fus muge- tanto sentimiento que otro diahuuci
res que acudan al remedio ylos hijos
tanta abundancia qual jamas fe vio
y las hijas todos trabajen que buelua desde que fe instituyo s por donde, par
la muer a cafa y que la perdone , y
rece que nuestro Seor esta aqujsiem?
cnfin ninguna cofa ay que toque a pre , porque ninguno de los que adini sericordia queaqui no se halle,y por ministran los ofsicios en ella tiene o tro
aurfe visto tan conocido prouecho k sin a mas que aprouechar > y afsi. en
Rr
comn

'

Libr- Qinto.

cornu n co'daes gente rriuy ''rformada,

me jan tes y tengn en cil o mayor cuyda*

perq la mei raacofradia. tiare ojo a esto y qeando ay cxcc^s les corrige, y ino
ay cnmierf da despid" ai ta , y nobuelue
aserrecebid hast a que ay a bastante a
tisfacion de la cnmienda de la vida. No
quedan esto s cofrades sin premio por
esta buena obra porque quando niucre
on epultados con toucha ho n ra de a
companamientOjy felcdizen ofciosy
missasconestrana solcmnidad 3 no solo
ellosmasa fusmueres,con que quedesi viidasy no se casen , y a oshijos y
hijas sin o han tomado estado,y dedc el
proueedorhastael menor cofrade aaiden a casa del muerto cada vno con su
ropa y habit o que tienc para estas cosas
y fus vlas. No ay en CastilJa mas q vn
pneblo que enga esta cofradia, y es Al
burquerque,y cierto que si e introdu-xefle esta obra tan Ilcrta de^piedad trahc
riagsanprouecho,y sria faclcosa de
i'ntroduzir'o conuertirlade.la charidad
en Ja dela misencordia que.es o mesmo
gooernandofe por las leyes que tienc
era de Portugal. Yo he anadido estecapitulo por venir tan a>ptposito de lo q
hemosdichodeloshofpitlcs.

'
Vel ^s.d rccmiY captms en hy^esia ,y
c cojctsmuy notables que ay en eje propo
fit o. Cctp XJC1J 1 1

do . Yocreo que tk Je el ptincirio de


la primitiua ygea e procuro hazer
esto, unqoe no e daua.l ugar a c II o por
las perscution es : mas quando podian
losfeles hazcrlo lu ego lo ponian por
obra. Estacostumbre tan Joable de redimir captiuos tomaron los Ctholicos de loque via on en n u est r o Suor
Dios : elqual viendo que e Jinajc h umano esta u a hecho fier u o por e! peccado quifo rcdimirlo d esta manera los
sielesdctcrminaronrcdimircon fus haziendasy bienes a fus hermanos , que
omos los hijos de la yglesia . Pocos
exemplos hailamos de los primeros
tiempos en este proposito , mas con
todocfoescoa aueriguada que muchos que fe conuertian a la fe teniaa
sieruos los redimian y cs dauan libertad:: porque a esto los exortauan los
pcrlados y facerdotes de aqucl ticmpo : porque como diremos en la repubica Gentilica ; los antiguos todos los
criados que tenian cran sieruos comprados , o anidosen guerra, y porque
ninguna cosa ay m as terrible y apera
que la feruidumbre vsando los sieles
de micricordia dauan libertad a los
icruos y efcauos quando fe conuertan . Muchos exemplos ay de estoen
las vidas de ios santos . Despucs te-

V esheraos tratado delho


spedary recibir alos pregrinos fer bien que tratenos dela antiguedad y vfo
entre los Christianos del
fedemiros captiuos, porque gran par"te del gouierno de la reptiblica cs remediar los necessitads del pneblo : y librr a los naturalesde qualquier necesdad,y i la rpubica de qualquier naciny gente esta obligada a esto,qun

niendo los Obifpos lugar de ceebrar


Concilios mandaron que la vna parte
de los bienes y rentas Ecclesiasticassir
uiec para redimir captiuos y fustentarhuerfanosy pobres . Cada vno por
si tambien de su hazienda hazia lo mes
mo , y desto tenemos muchos exemr
plos . . Afsilecmos en la historia Ecclesiastica de Socrates. , que Aehacio Likj.c. 2U
obispo Amideno fabiendo que los Romanos auian captiuado siete mil Per- Ls b*m
sas, y que padecian h ambre y mucha <le^^le'

to mas lo fera la Christiana ? que como


madrdukcsin mirar a otr interes ni
taiisa trias del que se figue de hazer bue
taobra , estaxon se emplee en casos se
r * ;
*- "

necefsidad llamo a su clerecia y m o- ^r!^


strandolelartecefsidad en que estauan ycfairLp
aquellos duenturados l perfuadio uos.
a que remdiasse tan gran necefsidad,
y man-

De aRepubk Clirlliana.
y mandojuntarlGS vaos y-otrascosas.
preciosas de las y glesias de u pbipado,
v que se v.eadicscD,y con el oreciofueC
sen r c d i m i d o s a q u c 1 ! o s a fl i g i d o s hombres. Fuc este hecho muy fa moio en
toda la y glea Gnega , y Tfceodofio ci
Iunorquandaveyaaeste sancto obik
po dezia que se aproucchaua de la coniicrsadonde Achacio . Esto del dr los
yaflos agrados y hudir! os para la redepaon de captiuos cosa antigua esass
como cansta-.de lo que dize Paulino
Nolanoen ia vida de sant Ambrons
del qua! dize que hundia y quebrantaua los vaos preciosos de la yglcsia pa
ra redemir los captiuos, porque dezia
que el liombre no sue criado para el tpo mas i r e m p 1 o se a ui fp n d ado pa ra clli ombre , y que asskonuenia que
fuee remevdiado de losjblnc; del rem
pk> . Posido^siio Caavnense en la vida
cTa ri t A u g 0 4j 9 d iz e qu e hazia 1 o;ra e {
mo este sa net o tdoctory que lo'apredio'
de su maestro y padre espiritual S Ambfoo. Lee m os de saur Stuerino Panon , o Vngaro frayledea orden de S,
A u g 11 st sti q u e coni a vi este q u e c st a u a a
muchos captiuos y uraitratados en poder del reyiFiiirhco de los Rugios;dixo
a la reyna Gisa^quele dce; los captif
Dos qoetena . Ella como ftie-ffe muger
fnoyToberuia y arrogante 'esprecioal
sancto.varosti p or Jo quai Dio* per mi*
ti o q u cl 0 ego cayee vn su b ij ensermo:lo quai vifs o por la reyna fui corrlndo a5 sancto varon y pdendoc per
don co los captiuos como lo di.zert
E'Ugipio-en lu vida y el FrHngiene, pe
ro tnia elesancto varon vnacoa con
os que cayan captiuos ^que les auifaua
dfTpu.es quand o los librauaque no se
pusiecn en semejantespeligros, pero
no quefendo erondarscvos que les
ania auisado no; euro de elps : porque'
lioiaoa mente se at>iao puesto al peligro
aisandoles .primera que.es acaeeria
aque pelgto V si yuan a doode anda-

511
- o

Paulino diicpuo An
Obispo y roonge sue, e nus n/> ?" *, ; 1 lai
que se puede hallar par.i lo que
ve.**.
raos encre manos . C u en ta k
;orio en us Dialogos , que con. o ios
Vandalos-destruyesscn soda U Prq
ciadeCacnpania.ye obifo^dodeNV
k, de doneel era Ohipo] for on W*
uadosmuchos en -scruidumbre <or
quai el sancto: Obispo corn* Wdic^ro pastor gastotodo o que tenh - *-
scatar ausooejas >y esto en-tasm^era quenole quedo cosaal^una auVpa
ra su
~ gasto
" ordinario : acaecio
&"- * que vna'
pobre mugei vino a el y pidiole rcmedio para, rescatar asnhijo qneleauja'n
lleuado los Vandalos ccprmo . El fau-)
5to varon queriendo remdiai' la necessidad dela muger , miro tenia ton
que , y no halUnao nada le r.ei pondio,
que no tenia cosa con que sqcorsrku
empero que si eila hazia lo.que el eacpsej iriasque podria sacarde caprtuerio.a
su hijo.Ella.crey.fdo que-Ie dana aJg.u.q
reiriedio dixo,quehana todojo.quele
mandase.Entccssant Paulino'.le dixQ
que lo tomale a el y lo pauTe en irt^
ca y q fu e l e. d v i a n t c d c 1 r ey y. que. le pidielse u h jo, y que le daria quel hobre
en capuo . La iiger quedo aronita
de ver ta! cosa : pero ant Paulino su 7
po pei suadkla tambien c|uciehi2oas- ,
il, y Ja muger rraxo a su hijo^ y sant
I-'auLno quedo par sieruo -hjirtos dias
haih que depues por cierros medias
bojuio, d su ygleia cargadas _ m u chas
.naues de los nitura'es. de su obiipadQ
que ie dio iibr.erienrc e reydelos Van
daios 5 porTu mucha Amctidad5como
mas- iargame.n^ta jo escriuin^os en i|
yida en la piinaera parte de Ja histor
ria.de ia orden de aot Augustin que
anda irupresa . Eniin todos los Obi- T
spos. de io$ antiguos tieuipos tenian
cuyc-ado de que fueTcn gastados los
bienes delaygleia en rescatar captiuos
y ellos por 11 pr.ocurauan con laa^
ejeas diiigencias que .esta obra tan TanM> r 2
ci a

Libro Qunto.
ctaftiessc adelante.Assi coenta Vincen
cio cn u Efpejo de hrorias que AniaSkip.cAi. no Obispo Aureliancnse corn o entrasse
con g ra n alegriadetodo en u obispado, !a primera vcz pidio al gouernador
y Capitan de la ciudad que le diee los
captiuos que' renia por ventura auidos
en aguoa guerra. El Capitan que se de2a Agripino no qoif 5 por l quai
permitio Dios que cayee vna piedra y
lo descalabrssc mal , y viendoe lie r id o
encomendofe alSanct varo,y no que
riendo bolucr,mal por mal lo euro por
l gracia que Dios aui'.putfst'n l de
hzrmil3grc$'y;el Aarmito conocic
do la sonctidd dcl Obispo y que lo q
ttdia cra juBo lc dio iibrcriientc t'
doslosqucicnii captiuos. Qy.indo los
Lngobardos com c n afo ti a d c struyr a
Italiaallchdcdc robar las cosas fa g radas y profanas prendian mudios hombres y herrjados los lleuauancn mi
srable
seruid
-- -.ambre
s*,lo
-, quai
i - , vi.sto 4por
tl fan cio Abbad Soranu monge de fane
BenitOjprcUro or todas fus fneras
e redibr a to-dos aqiiellos que er icOados prfos-, y quando h pu d o mas
miro trtyfizado cn l demanda, r>Tijucios Barbrs h padian fufrir tanfcs'y tan condntas amoslstacions lan
tocor eishazia
" Muchostmpos deprues cjuncfco
meno h feea de Mnoma visto coin o
ftittiot Ghttfrr'nos erarr prestos por
tnar,y por las" t ostas, fe iiieron perso
iss k'risy' religi-fas hff tuyr Costa
disy iermanidades para lcgar chtre
la buen gente imofn paifafredimir c
ptius- , y d cal mnf: crecio estoqtr
defpes fefundaroTrds' otdeocs d rcigiofos que son dedicacas para csto3c
m o oy l veios las qu/iles; son a ord
de l Trinidad , que pot fbte norribr'
fllama de Redmpcoh de captriisi
l qu sue insttuydcf Frarrc 5ycr^
cio portotB'fpafra cofio oy ovems,
Lottc'orrf a%<y dspues dentr
de Efpan^jy llmase fhcta Maria de la

merccd y Redcmpcion dccaptiuos, y


ftindola cl Catholico rcy d Iayrnc Primero de Aragon por vna rcuelaci que
le sue hecha de parte de la madre de
Bios, y afsihastaoyhzcn mucho prt
uccho en layglea, en cia obra de tanta piedad . D esta mariera ha ydo ereci
do el exercicio de redimir captiuos y
qualquier Principe y enor tienecuyda
do de dexar en ft) testamento alguna
quantia para esta obra , y otros de menorestado , porque saben que nuestro
scsior es muy scruido en ella.
_ _*
, . , , , ,
.
, .
?
herbues, h,mm*1 ^a,kylcfu,conotnScojusm,y cumh^l'^H"". Cap. X-XVI..

&| Vchs varones esclarecidos-:


J$|I cn^c:r3stratan;ode lasafstil^f I ctiories de la yglesia pone pot
^l co notable k Gonitancia-de
los martyres : y el verque entre cantas
crucdades se yioenrnuchos vna grani
fera y frmcza y dieron por abomina*
bls y cruees a los mnistros que execu
tauan tantasatrozidades . Pero yo no
pienfo que la ygcsia suffi io mayur en-,
cuemroy cmpellon que el de los htreges ni padece nadic ta n ta aducrsidad
quaodovce afushjos puestos el cuchi
llo a lagarganta^ni fer derramada fu fan
jgr,ni hcclios pedaos fus cucrpos,por
que entonces todo es caminar al ckld',
y est fin cn talcs perfecuciones (com o
dizen y con verdad) ganafc tierra y
juarid vienc ci cnemigo ya fc fabc
e que pe coxquea j y se tene entendido que el tal es cnecrago de la Chrijstiandad-, assi como antiguamente lo
fueton los Romanos y Perlas y Io
udios^y oy lo son Moros y Paganos4
Pero la herega y hereges son fngidos
y viewn apados, y como dixo Cbri
to , vienenxti habit o y;vestidura. de
toiiejs 5 y-fan lobos robadores.
Y assi pjnto bien et scflor la herega
en la

DelaRepublca
en la paraboa de aquel hbre que sem bro labuenafemilla en su carapo^ y el
despues echandosea dormir vino su ene
migo y sembro sobre la buena simien te
cguilla y otras malas simientes y fu es
se : y como despues creciese el trigo y
sahesc con el nmcha mala yerua dixeronlos sieruos* Scnor no fembrastetu
buenrrigo : como tiene zizana .^respon
dio si : pero aquella obra fuedel encrai
go del nombre que es el demonio , que
en medio de las diuinas escripruras y 11bros sembro muchos errores , por me
dio de susministros,como Io hzier los
antiguos hereges y les modernos lo ha
zen oy:porque deaxo depiedad y re
ligion mezcl la zizania:aqual despues
prende y crccc y se apodera del alma,de
h mancra que haze la Ilaga curada con
veneno o yeruas Y por esto dixo S.Pabloque laprcdicaciondelos taies co
rne como canccr,y si la yglesia tiene tra.
bajos y sino esta con aquel color y herm o fuia que estuuo antiguamte: es por
que estos falsos Prophetas y fiogidos
postolcs predie doctrinas vanasy lo
casin mas fundamento del q ellos quie
rc traer para reboary encubrir fus ma
los desscos y pcores obras . Y lo q mas
lastima es q aqucllos q parecian respldecercomo sol,hizkrquese clipsas
se el mesmo sol, de la mancra que Can
que era cl que auia demirar porta honra del padre3esse descubrio ls verguen as,ylos hijos de mi madre,(como dize
laefposa)mehizieronla guerray los q
mas meamauan mehirieron,y en la ca
sa de mis amigosfuy maltrarada.
El origen de falsos prophetas y here
ges es coa antiquifsima, y que siempre
losvuo entre los Iudiosy Christian os:
y nunca faltaran afsi como sabemos q
jamas faltaron los Iebusseos en Hierusa
lem,ni nunca pudieron fer echados de
la cudadjlos quales siempre contradezian ala ley y a las de mas estumbres
diuinas y fagradasr Y afsi parece que ha
sido necestario fpre que los aya * porq

como dize ant Pablo . Los que fuere'


tertadosy prouados fean conocidosi
que taies ftieron ena pelea3porque cier
to es la mayor guerr que se puede {?en
sarcla que hazen los hereges contra h
yglesia y fus hijos.
Este nombre herege es rieg 5 y tl
to quiere dezir como lection ,o elegdo . Tuuofu principiode las fectas de
los Plilosophos queYUo en Athenas^
los quales tenian fus opiniones diff
rentes y vnos contrade2an a otros y a
vezes todos mentin Y porque cada
vno tnia su opinion y aquella siguiay
sustentaua,ycomunmente era U en a de
mil errores en la materia que tratauan,
deaquilosque tienen opiniones suera
de ladoctrina fana y de la sancta yglesia
son dkhos heregesycom quien los 11a*
masse gente suera de la opinion verdadera, porque siguiendo fus errores hazen la lection que les parece^Y afsi di
ze Theophilato sobre aqllas palabrasv
Guardaos que no os enganen 5 que las
heregias vinieron de las ymaginaciones
deloshombres t los quales consiados
de fus entendimcntos dier principio
a taies nouedades y afsi fans Hierooyr
mo en la epistola de Institutione monachi ad Paulinum: haze vna galana comparacion dizendo, que los hereges son
semejantesalos que quiebran con los
dientes alg-una-riue'z,-o almdra.'losqua
les rauchas vezes pensaodo de quebrar
Ja dicha nuez se quiebran los dientes,
fero cl que es euerdo no haze assi ? mas
.roixia vna piedra y golpea la srutay saa
lo que ay deitro y comelo^os hereges:
consiados de fus enreridimifttos o ha
zn sino qoebrer la fagrda efcipfurs
ques dunfsima y graue d enrerider, y
como porsiao^consiados de $ iftefraos;,
cerif en ml errores.! Los Catholicos <|
noconnde si,tomari lapidraque es
Christo y en virtudde aquella abren los
tisteriosdelasescripturasyassi las de
caran, porqu como dize fant Pedro
el don de la prophezia y del faber no
Rr
3
se ad

Libro Qunto.

^Cp.i.

se acquire por humanadiligecia : mas


todosaqueSJosquehabiardeella suc
ronlumbrados yinspirados dcl Spiritu ancto . Y ant Pabloalosde Corinto queriendo perfuadir a los Gricgos
qucaqucla d oc-tri na. no cra ctudiada
por vniucrdadcs ni craciestcia dcl m
do dixo,qc cra por don dclSpiritu fan
Cto,y que la se que aprendian y recibian
110 cra por sabiduria de hombres mas
porvirtud de Dios . Sanc Augustin cn
cl Scgundo dcl Genes contra los Ma-

nichcos dizc,que de la soberuia cmano


a heregia porque no agradandolc al hc
regealgo de lasescrpturas 5 lucgo dize
qucaqucllocs erronco y que no fc ha
deentcdcrassi,y cn el libro de las ochc
ta y tres questiones dize que el aucr he
reges y hercgias,proccde de no entend cr lo s 1 ib ro s : y fi n d u da esto ha causado m uchodano cnlayglca Elnaccr
heregias en layglcsiay la causa de aucr
lasel Diabointroduzido,tocaS.Augu
lib.i.e.ii. |||n cncj iit>ro dc Ciuitatedcidizicn-

do,q el d e m o ni o vie do q creci a la Chr


tiana religion :y que os tcmplos de los
ydolosfeyuan derribdo5porcj su pote
cia no sedisminuycsscj b use o como tuuiefsemmi'strosy c conscruacla ciudad de Babilonia con confusion ,y assi,
hizo que perfguiessen a laChristiana rc
ligion los meinos Christianos falsos
mouiendo muchas sectas, porque con
aquel enganopudieflen a r ra cra otros a
la pcrdicion4y assi suc, y es que los que
parece masfundados y mas catholicos
a J tera n la yglesia y enganan a los sieles.
Lucgo que vuo cuangclio comeno a
sembrar cl demonio heregias, y por essolanr Pabloda rglas corn o han de fer
conofeidos Ios hereges, y auisa como
huyan dcIIos,yfeguardcn:y ensena que
daros traco y cn que peigros haze caer
a los que ligue fus doctrins falfas.Quc
rer traerde cada vno dcl los a historia
y que heregias y errores fembraron s
ria cofa grande y difcukosa , y que en
nuestroenguajc no vernia bien ; por

que co lo demas novuiera inconuenien


te .-porque ya cenemosotro e studio par
ticular de cstcnegoao.Sar.t Epiphanio
por toda fu obra mue/ira loshereges ha
ta su tiempoy toca lus opiniones. Y Iri
neoencl libro prinicro,y TcrruJiano cn
el libro de Ho?rcibus,y S * loan Damas
ceno haze lo mcsmo>y ant Augustin cn
la epiiola Ad quod vtilt Dcumdiacono,y saut lidoro en sus Ethimoogias
tratan de los nombres y lus crrorcs:por
lo quai oy tenemos muchos nombres
de hereges que o por us nombres
proprios,opor las heregias que despertaron son conocidos en los ltbros,y de
losmoJernos Bcrnai^oLuccburgcfc hi
zolibro de todos los hereges y heregias
que vuo hasta su tiCpo y tuuo no t ici a.
Pero q u ien ha cchado cl selo en lo to
cante a aber de donde suc cada herege
y cn que tiempo viuio,y orras coi as : es
cl do&isimoy diligencisimo Gabriel
Prateolo door'Parisicnsc
El primero herege sue Sy m o n M a g o,
entiempo dcl Apostol S Pedro , como
parece cn os Actosde los Apostolcs,y
a este fuccedio Mcndro Ballidcs , suc
del memo tiempoy los Nicoaitascomenaron cn Ni cola o , vno de los etc
diaconos ; del quai c haze mencion en
os Actos delos ApoMcsy cn el Apo
calypis . Y assi vuo otros muchos. Pe
ro Ios mas fauiosos suer o n Arrio , ManichcOjPelagio , y Donato , con otra
niultitud . Depues en los glos mas
vezinosa los nuchos ueron Ios maldi
tos Albigencs^Vvicebs con fus suc
ccores, loannes Mus, y 1 lieronymo
de Praga , y cn in Martin Luthcro que
sue corrompedor de rodas las vimides.
Dezir de todos cs impossible y no s
ria lection gustosa , pero toda via dire
ago de algunos con que picno henchir este capitule , y dar gusto al curiob Ic&or . Digo pues que entre los mas
famofos hereges que vuo cn cl mundo
y que mas nempo molestoa a yglca
suc Arrio > porque inicionocon de fa*
tinos

DelaRptbea'Ghrstana.
do osslos principes d lderra y a k>*
aioy gudosy* los simples. Era Arrio*
(porquedgamosalgodesuscosasjyrt
prete Akxandrino en Egypte, aunqut
ant Isidorolo liamaObifpoipero no fe
de donde,l quai de su oarural erabulll
cioso,y aun viciofo, y que presumia de
fi raayorescosas de sqcneauia, sue
muy hipocritay que represcntaua fanctidadiasaundeoquesepodiacreer
dei> comeno a fembrar fus raaldades
porrinconesy solapadarentejganan*
do las volntades de muchos (impies:
pcrofabiendolo su pastry padrellam
do AlexdroPatriarchade Alexandna
queencostumbresy letraseramuy pre
ciado de todoSjComenqoa exortary
persuad rblanday paternalmentea malera delosraedkoSqucalprincpio cu
ranblandamentey aplic medicinas le
ues:pero Arrio como era atiuoy sober
uio atreuioe de ay adelante mas 5 y.cdroeno mas libremente a serabrar su heregia y predicar la publicamte,de manera que fuepegando fey creciendo co
mopestilencia,y el Patriarcha Alexandrino comeno a procder contra el c
las censuras EcclesiasticaSjy lo echo de
la yglcsia,pero no lo espto cl rigor del
perlado^antes tomo animo y tsadia para mas mal ^ demanera que visto que no
fe podia remediar con medicinas Jeues
oibkndas>y que su obispoy era poco
poderoso para atajar tanto mal,l dicho
Alexandro ecriuio y auifo al grn Go
lanino que entoncesgoucrnau cl m
do como se auia leuantado vna pestilen
da grande en layglesia, y quesino se re
mediaua con su auihoridad y poder
vernia a fer co irrmdiable Conlantioo como cra catholico auido su
confejocon petfonas abiasy de autho
tidad,trato et negocio con fant Syluelre papa que regia la yg-leia y de consentimientodclosdosfconuoco Con
cilio vniuerfai para la ciudad de Nieea^
adonde fe juntaron trecientos y diez y
ocho obifpos: y alli trataddo fla eau-

J5.

sadcldicho Arrr.vffas sus oplmones


yerrorc%y flendoauidas por errcmeas
yhereticas sue ccmdcnado can rodas
fus seqaazes,que suerai iet y fcttf obi;
spos quej siguiron : de ios qualejJy
onze depucs singidaraentefeomo' ' dl
ze Rufino en su Eccle'atica histi)f
emendarooy dieron fus frmasy prote
stacion y cl dicho Arrio con los feys
fucron dcfcomulgados y desterradosf
porqe en aquel tiempo esta pena se da
ua,y Constantinodio por buenaiaset^
tenca, conformand e con ia det'minacion delancto Gonciio, y assi de
alli adelante quedo por ccmderada la
heregia de Arrio,como quicra que despues torno a perfeuefrar en su errof5y im
uodiscipulos. Y por mucho que Con r
stantinotrabajo y procuro remediarl$
por todas las vias y maneras , no pu d o'
hazerlo,despues Conlantino auiendo
recebido Vn escriptode Arrio.-en e quafc
declaraua lo que fenia aeerca de fa fe,
mando alarleel destirro 9 porqu las
palabras venian de cal artc que pareaatr
correspondes con la dtermination del
Concilioipcro con todo eso cl m pe
radorremitioelescripto al corgreg
cion de ciertos obifpos que fejuntarn
para la edifcacion del templo de Hie
rufalem:porquc cl no quifo aprouar na
da ; pero hallandolo sospechoso sue cS
denado porherege denueuojy eando
en lajunta tuuo necessidad de puxgar
e vientre , y falio se de ia piesa donde
estaua sy haziendo fusnecessidades m
turalcs echo. por lo inferior las fripas*
aguardando le gran pieza de riempOj
queriendosaberadoadestaiay bfsc
doe jfue hlado maert* y murio cier
to seguri auia viuido; Despues adelante
perscuer gran tiempo esta heregia -, y
quedaron roiichos fegudores suyos, y
alteraron la yglesia , y padederon mu*
chosvaronesmuycxcelentes cruel per
secucion por tener la Vedad de la feren
tre los quales sue fant A thanalo varon
de fanctaj columbres y de muchas Ut

Libro Qunto,
traSjsomo lo mucraasusmuy fondados Itbros . Fucron los mas podcrofos
hcrcgcsqucIk'Uaion la opinion de A r
rioadelantc Vifacioy Valte . Dcpucs
por la inconstancia de! papa Liberio fa
Jio Donaro , Eunomio, Maccdonio,y
Acacio:los quales todos erraron en la
fey anculo de la fancta Trinidad 3 Padrc,Hijo,y Spiritu fanc:o,aunquccn di
wersas marieras contra losqualcs se cekbr el segundo concilio gnerai > que
fuc.cn Constantia'opla.VinodespucsPelagio Britanicc,por
qu eera de la.Isla de Bretana-, q defpues
' adelantc sellamoliiglaterra, -Este sien' dbmongey preste vino a.Rrra y conucrso c mucho$heregcs,y el buelto en
su tierra lo ti. mayor , y enrre las hercgias que tuuo suc que bastaua al homferc su libre aIuedrio,y que no auia mettste* gracia de Diosparaobrar bien y
sal uarc3yassimcsmo n egaua los sufra
gios de los viuos y muertos 9 , con otras
inuchascosas queya andan impressas,
en la primera parte de la historia de mi
religion.pero todos estoserrores y locuras fucron reprouados en variosCcilios.Y sant Augustin cscriuio valcrosa
mente contra chporque coma Bulphilas obifpo Godo en su Brcuiario dize,
en cl mefmo dia y ano nacio sant Augu
(tin que Pclago5paraque luego que vinoclsembradordela zizania, vnicsc
tbien el que la arrcaffcrporque cl mdo no'muric0ecomiendo dlia Tuuo
assi mefmo grandes scguidoressuyos,y
porcTbaqucIIos tiempos fucron peli-
grosos > y aunquemuchos doctorcs de
aquel tipo escriuieron contra eI,no pu
do fer arrancada tan mala femilla , hasta que congregados dos concilios por
mandadode los PapasZozirnoy Cclcstino Primerojcl vno en Affrica q suc cl
Sexto Carthagincnfc,ycl Ephesino q
sue el Tcrcco Gcncral,se estirpo aqueilafe&a : aunque tambicnsctuuo este
concilio cn parte contra Ncstori o obiso de Contantinopla ; cl quai sentia

mal y pcrnasiswaiarncntc c h Jiuim~


d ad' d c C h r l o Dio s y h o n: b r c : p a o n o
sc-remaro eacsteConci'io cstalurcgia,..
p orque defpues Lcon Prmerojunto el
Quarto Concilio gnerai , que sue cn
Caked o nia* 'Defpues fc ieu co o tra h*>
regia en que dcza 5 que la Virgcn goriofa no auia parido Dios y hbrc, mas
solo hombre.y para clo suc congregado Concilio gnerai cn Cont mtino plapor madado de Viglio . El aurhor
de tan desatinado error suc Thodore
obispo,y en fin vin o c ha destruyr esta
hcrcgia,y fuecdenado ele us seguidores y fucron castigados, y assi de alH
adelante fucron muchos maluadosy fal
sos Chritianosciue molcstaron la yglc
fia y su integridad,pcro comunmete suc
r estosheregesen Grccia: por lo quai
yo muchas Vczes he conderado que
aquclla gente ha venido a padeccr tantas ad u criid ades ytrib ulacion cs, p o rqja
mas han ccfado de tencrerrores vatios
y diuersos,no queriendo seguir las verd ad es tan catholicas que tienc y confies
fa la fanca ygtea, y cn pena de fus pec
cados hapermitido Dio s que esten en
scruidumbre y siruan al tyran n o Turc o
en penacontinua de sus peccados: porque los que no quiicron conoccr a su
Dios y agradecer le Jas mercedes q les
hizo, agora entan cl galardon y fruto
que de la infidclidad y poco temor de
Dios . Vuo otros famofos hereges cn
aqucllos ricmpos3afsi como los Manichcos:cstosfucro muyantiguos y tuuic
r prindpio devn herege, liamado Mancs,cl quai tuuo grades heregias, por q
dixoej todo oeriado aca terrcnalmetc
cra^obra dcl Diablo,y q Dios no fc auia
cmplcadosinoenlas colas diunasyaltas
y todo qutoauia lopintaua fantastico,
y fabulob,y assi dJxo(]nuestroScnorIc
snChristoj,notomo cu erpoverd adero : y
q su muerte suc aparcntc,y q no suc rcal
m t; todo lo quai csfalso,como nos la
ensena la se ca tholica y la yglea:Escriuio S . Augustin c tra esta heregia muy
larga-

De laKepublc Chrstana.
argamete,y entdio susdesatinos muy
bien corao el que sue nueue an os Mamcheo s como el mesmo lo confesa en
m uchas partes. Dcspues sue confundido por los sanctos Concilios y determi
naciones de los sanctos padres,mas con
todo esso a mariera del fuego que se en-?
cubre debaxode la ceniza-estuuo esta
heregia ascondida 3 y dcspues de ochocientos y mas anos, en tiempodel papa
Innoccncio. IIILboluio a refucitar esta
pestilencia ,y sue Inquisidor contra ella
el sancto glorioso sant Pedro martyr*
fjrayledela orden de sancto Domingo.*
cl quai pab por corona de martyrio,
por mano de los persidos hereges.
Y Adefpuesadelante comenaron
otros muchos Hereges y beregias , afsi
como los AlbgenseS j O Albienses 3 el
quai nombre tomaron del condado Ai
bigense,que oy scllama Albi,yes sietc
lguas de Tolosa , adonde comenoi
Assi mesmo negaron la auctoridad de
los perlados , y del vso de las rcnras y ri
quzas. Esta heregia causo muchos inconueniences,y el papa Innocencio.I/L
procuro con gr cuydado que sedestru
yee?y para ello dio orden como por la
prcdicacion y armas tuuiessefn, y assi
cl sancto varon sancto Domingo padre
de los predicadorcs , con doze Abba^
des de Cistel la destruyerony dieron fin
dclla. Muchos escriuen deta heregia, y
porebyo noquiero mas queapuntar
lo que halfca mi propoto, Dcspues c
euto otSheregia muy peligrosa que
se dixo de los Fraticellos, la quai cuuo
brigen desta manera.Iuan XXL como
fuese pontifice valcrosissimo,y tuuieTe
contiendas con Ludouico.IIII.porque
vfurpaua cl patrimonio de a ygleia,lle
go a procder contra el,hasta que le des
comugo : y el.desucoturado dando de
vn error en otro mayor, determino hazervnpapadesu mano,para que lo absouiese y coronasse . Erael queeligio
vn Pedro Corbario fray le fngido de S.
Francisco,quc dexando la muger sc vi-

34

io deaquel habito para en^n^r al m


do,y aceprando la dignidd papal5&U ol
uio aiEmperador^quefueatarlo de nr.uo3y dcspues passa nd o cosus>vhio a er
prefo el diclio Pedro Corbario , que se
dezia Niclao quinro^y mrio i cadnaSj'y qued'Ioan.XXl. como vrdae*
ro ponfiSccEl diablo3 que* siempre v
la, visto que auia perdido'vn tanlprincipal miebro yministfo-para'Heuaraiiis
"alinfernOjpuso en el* coraon de a'gunos h omb res perdid os qle aqu el Pd r
C orbr io^ra el verdad r b papa 3y que
Iuan nojn fus fucceforesSy assi en mnofpreci dela Christin religiffn^
uentaron vna maiuaday tofpifsimecta^que jurcos en cueuas-y ugares fere'
tosy ascondidos se jtahatrayehd
a si infnidd' de hombrsy rngerV.
Era su vida-y religion esta -, rque los; qu
entre ellos eran EcciaicoSj para ercubrirfts maldads cnfan Jasir^s
canonicas ,;segun el eftlo-dlaygfa*
y acabadas predicaua vn facerdt^pa
ro empre se hazia est a rnedia noe|i5y
con su exortacion los animua a grains
simospeccados, yentr los dsatins
que se estimauan por cosa esseririWa
vn genero de charidad impa, en. la.q'k
no auia masque el nombre3y para atraer
los alas obras desta su charidad de z inj
que con cl fau or y gracia delSpiritu'san
cto mereccrian alcanar esta virrird f l
de dos en dos vn ho m bre y mugefsfe
ayuntassen torpementc5y acabada h pic
dicacion3muerras las candesy Iatripa
ras seallegaua cadavno a en quien auia
puesto primero los ojos Hecho esto f .
tenian por concluydbs losfacriEcstf
si alguna concebia desieayunfaraient,
mandauan los facerdores que les fuesse
rraydo lo que paria 3y coigregdos ttx
su acoumbada solemnidad en lugar
dedicado para sus sacrisicios , quemau
la criatura hasta bluerJa enceniza.-k
quai guaxdauan en vn cantaro^como co
fa fagrada s y qundo aigu no auia d fer
recibidp enel colcgi de los sacerdoces
Rr |
beuiendo

; :

Libro <

docio:y csforoquc renunciassen los


foeiilendo cca<|neHa!' cenzaS'Con vino
cargos
pub licos q tcnian.PartcacU cr
qu c d an a c o n i ag rad o * Qu a n d o m o r a d
rordesperto adelte Va cierto frayta en
Pontificemaximo dlias v"eraclccto c
nuestra Espana,estedixo que las mugevna* cruel y 'abominable , super sticion,
rcs fuessen comuncs que era charidad
porque lus simples y los que estau cmjuntarsc vn.hombrecon qualquicr <nur
beuccidos en aquella abominable comger y con esto persuadio a mue h as mupnnia,creyeslc*n que cl electo cra dado
.gres liuian as las qualcs dauan fus etier
dioinalmtt%y era las cerimonias estas*
posa quantos querian, ruuo. en Epaia
Tomauan vn nino concebido en aquel
cstadesicntura
principio en la villa de
peccado e quai era tray dode la mesma
xnadreaqoicn lo pedian y trayalocon
Dorango cj es en la pfouincta parte de
los
pucblos Vafcongados , y uecreac
alcgre voluntad allugar de aquella mal
do pormuchas partes, y siguicranse mu
dad.*ycstandotodocl comun de la genchos
daios sicireydon luan cl 11- no
.tc en pic fcntanfe los faccidotes y trayan ai nino innocente cn rueda y de ma
losatajara;con embiar perfonasde mu
no en mano,y aprecauanle r.ccio con las
cho recado a prender los culpados y ha
inanosaycnlasdl sacerdoce que moria
zer entera insormacion ,y afsi hecha ht
quedauapOjrSummo sacerdoce, S in du ' zo quemar muchos del los cn .VaUadoda esta eravnade las abominables ceri
lid , porque obstinados en aquella herc
monias que yohe Jeydo, porque allestgia jamasquicron confesst su pecca*
<)e de la maldad de los que tratauan
do,y depucs enancto Domingo de U
este hecho, las madres excedian la nam
Cafada se procedo contra to.dos 5 pc*
jaleza cfelas bestias 5 las qualcs naturalro cl fraylc abiendo que .se hazla pes*
mente conferuan su gencracion y muequisacon todorigor h.yoaraodjt9a
ren por clla,y estas hembras dauan . fus
losMoros con muchasdozellasy otras
bijospara la muerte , y con vcrlos quemis gres 5y tomando fe las los Moros
jnarjuzgau q aquella obra era degr
fucafiauercado'dellos, y afsi pagoa
dcs|merecimicntos. Ya crecia esta mai
pesta condgna de fu malicta 3 y de aqul
daipor ntochas partes y cra envitupctuuo-prncipio aquel comun dicho de
io.de laChrifliana reigi,y afsi el su m . la charidad de Dorango Cuentafc esta
mo Pontificc y muchos perlados procu
historia cn la vida de! rcy don Iuan el Sc
raron poncr rcmedio cn ejlo: pero qui gundo, al cap . 3 6. debaxo dcl ano 4 2
de todo punto la destruyo suc el valero
Esto es lo que se ha podido dezir breue
o Cardcnal y Arobifpo de Toledo . mente en este negocio.Que pena se les
don Gil de Albornoz EpanoJ de naci dauaantiguaaente a los herbes quany capitan de la yglcsia- Este gran perla- do comeno la Inquicip diremot
do pao cn Napolcs y tratados ciertos locn otro capitulo.Dc as demas hercnegocios que llcuaua:dio en bufear los
gias no digo nada, porque ni aun de
Fraticelios,y torttando muchos deJfos
estas no dixera no por atscr flos puso a question de tormcnto,y condo tan notables y pernicio
fcsaron Ilanamente y dedararonasus
sas > las hc refecompaneros y asi fueron pressos infini
rido.
tos y suer quemados afsi hombres co
mo m u gres y pagaron las penas de raa
..tD
fraudes maldadcs,y los sacerdotes que
Jcronhallados,qucnoauanrcsistido
* las grandes maldades de esta gecc suc*
lonpriuados 4c m dignidades y seccr*

De la Republka Christana.

315

([ Del cdfigo que comcno Uyghfu fm 61* n . EuangelistacnrraTceriel bano(segnn la


daralsHerega.
Cap. XXVII.
costumbre de aquel rimpo^y viesecn
el a Cherinto herege , dixouegoavoEspuesdeauer trarado de zcssin querersebatar. Hynios de fi
las heregias y Hereges fera qui ,porcjuenosehundan los banosen
bien que hablemos del ca- queeiaua Cherinto encmigodcla ver
stigoy pena que se les deue dad.En el mefmo capitulo d ize el mesdary dio siempre, porque mo Eusebio que topando se S. Policardesta raanera la obra vaya entera. Digo po con el Herege Marcion,no quis hapues que alos principios quando auia blarle,ni mirarle. Marcion no pudienHercgcsaunque tenianlos Apostolesy
dolosufrirdixo a Policarpo, eonocesJos obispos fus succcores jurisdicion me Policarpo respondio el varon san~
ctoyconozco alprimogenito de Satasobre ellosno procedian por cl orden
nas . Y dize alli Eusebio que se tnia gr
que despues , porque ni lostieropos lo
dissimo
cuydado de queos Cathoipermitian ni conunia entrar con tanto
cosno
eiierfasen
nihabas c los h /;4X:
rigr , y assila pena que les dau ancra
reges.Tambien lcmos en la historia de lil>.7ia
decomulgarlos,y assi quando S.Pablo
Theodoreroy eria Tripartita3quec-*
dize.Qudo sucre corregido vna y dos
m o cl Emperador Val en te perfguiesse
Atum- vezes el Herege*y no se enradare huye
la yglcsia,desterro entreisotrosbis
del.Es visto est a r descomulgado y apar
pos a vu snco varon llfjrfdousebi^
tado de la comunidad delcsfeles, porouela excommuon noes otracsasiobispodeSamoscia/yquenendo po^rapanarfeios m.embros buenosde
nerotroherege Amano porobisp^Ia
hizode hecho,yllamauas Eunomio,
los podridos, porque las heregias corn
este aunque era Herege cra afabley de
el alma3corjfio cl cancer al cuerpo,segun
condicioncs fuaues , y deeau ganar
Epif.i.ci. lo dizeel memosant PabloaThimofuyr de la teo,y a esta causa en todos los primeros las voltadesdesus ouejas , per no pu
do5porque ern rriuy Cathoicos y auia
sommfam riempos, no se dauaotra pena a los que
de los Hereaprouechado mucho en la doctrina d
Jeuantauan heregias, que eran hartas.Y
gesel mejot
su obispo Euseb'iOsel quallos auia per
asilayglesia mandocongr rigor,que
remedio*
huyeslen de su conuersacon, assi por el
suadido que no dexassen la verdadera
dafo quetracrianaJos CathicQSyCo*
fepotxosa dl -fflUrido* Yen tmtam&n
m& porque como miembros apanadas ra lo guardar que cmo el dico obis
deella
que oscastigaTenjCon
^' en el feano
~ y
" As.cr^
si^v*-.
rfeVlla era
en justo
iusto que
los castigaslen,ce>n
po vn dia entrasse
de ella a juito q ^
ffca dc
doscrrasseri las puertas el mado abjir
huy r los 5 y assi se auergonasen de
verqnecomoamaloslo^descchauan
.w. vr_
_
senpero nadi'dcomefip, y e creyendo
de su cmpania*Esto comeno uego en
^ lohazian por feurencla, saiodel b
tiempo de los Apostoes, como parece
no y dio 1 tgar a que otros se banaenS
_
parlas rradicionesApostoiicaSYco rar
pero no o hzian por respecto de la dig
1.1.^13.18 tongorseguadoesto que fseballau
niddjmas porque creyan que quedat "
*
en vn baio o en vn lugarpublicovn C
descomulgados si tocaran suspies el arholico y vn Hrege^el Catholico huya
gua ad onde se auia banado el obispo
lucgodeS herege,ni aun queriaverle c
Arfiano, esto Te conocio bien lucgO
os ojos,juzgando que alii recbifia daporque maodaron echar suera del ba^
n su al m a, T;aere tres o quatto^exemnotodaaagua calientey fria^ y echar
plos al pro.posito que vernan aqui bien.otrapara banarse^ Lo quai Visto p el
&.4.C.1J. Guentasanc Eusebio Cesariense en su
obiposefue de q uella cmzsy entr
historia Ecckiastka que como sant lui
do

Lfefo Quinto.
d c v n o 11 a n* a d o L u c i o ,a c a c ci o o t r o c x c
plo ai proposito a y suc q corn o la liesse' a
passearse por Sa ciudad,cicrcos mucha
choS a la fazon jtigauan a la pelota , y a
- cao la pelota rodando cay o a los pies
dcl afno en que ci obispo yuaa cauallo
y pifo la. Los muchachoscomenaron
a Uorar,porquc les parecio que su pelotaqucdauasuziay descomulgada . El
obispo entendiendo el negociodimu
ladamente mando a vn criado que se
quedasse alli,y mirasse en que paraua el
negocio. Losmuchachos tomadasu pe
lotaavnachimineay encendicron lum
brey ala llama purgaron la pelota paflandola por clla,porque lesparecio que
con aquclo quedaua limpia del tocamientodelospies del afno cn qucyua
el obispo hercgc.Y dize alli Thodoreto,quc aunque cl cuento de los muchachos cs n incria 3 pero que lo cuenta para que se vea la enemistad que tenian
los sieles a la fala doc^rina y a fus fegutdores . Todo este apar tarse y huyr de
IosHercgcs era para castigar los con no
conuersar con elos. Y assi sant Cypria
Epif.yj. no en la Epistola embadaa sant CoriJdosnn. neliodapor remedio alos Catholicos
p.*j6.
para que no se inficioncn.,el huyr la con
ueracion delosHeregcs, y por pena a
los taies ^y lo mefmo se colige de la Epi
Tow.i.cfl. ft0ia embiada tefde elConcilio SardijM-23*

cens a los obispos . Yel papa Gclasio


primero arguye seuerameme a Euphc*
miano,porque no se abstenia de le conTom.rMn. uerfacion de las Hrcges.Y el Concilio
Epaunensecasliga con aotes a los C!e
C*as'.
rigos moos que comunican c Iudios
yHcreges , nimenos morarcon HercMidi fiem ges los Christianos cra permirido,
prehadeser como parece por los Canones que reco
twuou gio fant Martin Vindumienfe , y assi se
CH.io" Puec^entraer otrosmuchosConcilios,
como cl Carthaginense Quarto , y Eliberitano, y cl Agathenfe, y de tradicion
Cm'll tenemosimliC3empl0SComoloecmos
mM.
ensant/gnacio cn la Epistola alosTra
Hianos* y de ant Antonia abbadkc, :

m os en su vida,es tipta por S. Athanalo que acscjuua c mucha suer a que


no conucrsassen os Catholiccs con los
Hereges.Todo esto se suzia porque cr
peligrofos y miembros podridos y danados,y lospadrcsantiguosvicndo que
esto conuenia, d au a n les por pena el fer
apartados de la comunion de los sielcs,
queespropriamente decornulgar los5
y este sue el primer genero decastigo
qucdo la sanca yglcaa losHeicgcs.
Quand o los tiempos fueron mas quie pr'mmu
tos y fclices,y que los papas tenian ay u figesdc k$
da y fauor en los Principes ChriHanos Hmge$*
procedio se con m as rigoiv porque se
defmandauan los Hcrcges , y conuenia
enfrenar los,y assi el orden de procder
sue otroquellegauaascrcorporahporque despreciauan las censuras Ecclciiasticas, y para esto pedia se elfauordel
principccl quai con su auctordad man
daua que se diesse todo fauor a la yglc fu^y losministrosdejusticia executau
loquelayglcsia y sus prelados sentenciauan.Efco comeno desde Constanri
no Magno , el quai mando desterrar al
mal u ad o Arrio , cabea de la Hcrcga
mayor quevuo en cl mundo . Y assi de
alli adclante se les daua esta pena. Y los
Summos pontikcsqucriendo aiimpiar
laciudaddc Roma de semejantes bestias despues q cuencian de Hcrcgca
vno,lucgolodcstcrrauany cfcriuian a
los obispos que no connticssenensus
yglesias aflano , porque era Hcrcge.
Comosabemos que cl papa Anastafo
Primero desterro a los Hcrcges y escriuio a los obispos de Alemania y Borgo
na,que no los recibiessen cn fus yglefias. .
Y los surrrmos pontisices teniendo por
cofa ccrra que los emperadorcs vfariaa
del poder que tenian de layglesia para
emejantes cofas,ensus decreros,tratan
de como el Hercgequando noquisierc
reduzir se a la sancta madre yg!ea,quc
feaentrcgadoal brao seglar.Tcnemos
de esto Epistola. Decrerade papa faog
Lon Primero -embiada a iuliano obisPO

De la Republica ChrfKan.

315

po Coencnse3y escriuiendoaToribio,
pi(l.$o.to. obispo Asturicenfe en nuesirafpana,
elos,conc. hablando d cl mesmo proposito le dize
quelos principes mostraron furigof y
^0.789.
Epiji.91.fo. poder contra los persidoshcregs.Y d
807.
cmperador Theodosi elniayor 3 vichdoqi3elsheregesno;e:auan subjetos
a la ancta madre ygesia romanajfauorecioala sil Apostolica,y hizo ley pa
ra defeoderl3 y vido que no obededan los hereges a la ygldla^niandocomolo dizen Sozdrrieno y Nicephoro
lib.y.ca.y. que les uesen qutadas las heredades,si asteman * y fueferi castigados en la

cilio Chalcedonense hazeo mcsmoel


emperador Marciano,como tambicn pa
rcce en d cuerpo d cl DefeclioCiuil.e
stadligenciaquelos principes puier
nque fueei Execuradas -Jasleyesdfe'
1a y giesi5vinieron despes a poner enel
cuerpo del derecho Ciuillas Jeyesy riiulos contra los hereges , corho p'arce
por el Codice de IustinianoiAUi ay ley cXcunB
que los condenen en ranta sumnia de i bxwku
nefo.Afsi mefmoquela infamiade los L. Manich.
padrspase haialoshjos5que elde- L,^rianr
fterrads de todo l imperio Romano, L* %s%
porque no permitian que en fus tierras L>i>&n0*

bolsa,y fuessen echadqsdelas ciudades


y ViI!as,yc}ueoo losdexassen conuerfar
con los ciudadanos,y asi dize ali orras
cosas importantisiniasj como tambieri
se puede ver en el argumento que se haze del Concilio primero Coniantinopolitano.Y enlasconstituciones Sino0..f.4S4 da les del mefmo concilio Constancin
poltanOjhablando de los hereges Mcf
ianos 5 o Enthusiasistas cstiga asperrimamente a los que guieren aqielias se
ctas,y a los que fueren cierigos que P:
priuadosd ordenque tenian3 queer

viuiefen iibres tan enemigos de Dis;


Yqueagente vil le feadada penacorporaljCornosonaotes^ yquefeanpn*
uados de qalquier Iionfay magistral
do en l republica. Allende de est o te n
mos' muchos exemplos de coo crari
rnaltratadoslos hereges por fus ma Idades 3 yen los Conciiios prouinciales
conel ay uda delos gouernadores los ca
ligauanassiendinero comodekrrafi
dolos,aun los amenazauan con pnu c
pital sino cumplian Jafentencia qufe
daua contra cllos3Sant Augustin f!gim

como degradarlos Ytodas las vezes


tiernpoconmisericrdia juzgoque no
que lOs fanctos prelados veyao que pcteuaa fer castigados los hereges cori
dtnpoco eontralos-here'gesjpe'd ay U
femejan-rigor > pareciendo -que est
dalos'principes, scgunlacalidaddd ' rodo seauiade rairar ala'piedad y ptonegocio. Assi fabemos que os obispos
curar e fanar las aimas arrayendls
de Bgypt3 y prestes Alexandrinos pipor bien^pero despues viendoqah ob
dieron al Eperador Lon primero fa*
stina:os mn y crds^qoe k'nfilf
bor contra' los hereges ;y el como Ca
cordiafficonuertfia^de sti-parf r'ff
thlko lodio s omopaieceporaquepoh$^madoiamtmci9yidmya^
Tom.i.con. lias epistolas de los illustres varones,
nio'con-ueoirque'se vfafe d rigar cm
por el Concilio Chacedonense. Y anclosycorn parce en las epistlas qu- ^
tes en el faesmo onciio Chakedon renta y.O*ho,$: VkMm % ah l cdcju \%
Cj3 prou ar'on los go ucf oadores del. i mfa a B nt&co cottc;fm otrs qu t <?f- E^AlTa #
peViobqte'alli'sedcterminOjyseak* tuioa'Iantoi^
Epj.z^
to pefa d' destierrypriiaciohde hic
sulvy'aotro Dontoi'^e^sin'na-Ep-- $,146.
ncs 3-;o$ h'erges intentasea nouedastoa alosDonatists^m'tcftoc-onio !o s
'des:Y en e\ Concilio Quinto gnerai fe
Emperadores vfaron dfipoder , con CWon^ resie^ren eyes de ls EmperadoresTheo
tralos hcrcges3crrO-tosa importantif ^ ,
'doMftiti'fi Valentiniaoo su so
lima, y contra la Epistola de Parmenia - jj^'J'p ^
brihbipbr lafs cJ'eS daii gran fauar a k
no3y contra Chresconio grammatico,y u,^JXj
^^^^^^^^^^.^^^
enel de OuibuSjdeciara como los Em- Tot$<(,ip
pera-

Libro Qunto'

petadorcs proueycron rin'ct;ss.Hanicnte Je leyc> rigur.osai contra los inquic-tadorvs Je u ygleia,quales ion los hereges.En ti j Sa Jcgunda manra de proccJer contra loshereges^ fiecaffigan*
du los c<>n JeierrOj mutados cri dine
ro,priuar lus de las honras y magtstrados : pero no hall o que Uegacn a matar aalguno.Todo eto pjoucyoa ygle
fia fa n cii ssi in a m en te , y por el S pi rie u
sancto fueron inspiradoslospadres an-

tiguos a pedtr a los Principes atholicos que rauorescieTes ;layglesiarcontralosquela persigueny molefan . Por
que corn o dizePetro de Ancharrano,
InMha- e| conocerdeias heregias perteoeee al
u*
dcrcchdela ygeia y el execurar las
penasea losheregesaljuez seglar, que
estanto corao dezir que e Empcrador
o Rey estirpe las her egias con el cuchi
lio, de -u poder : cl quai me parece ..a mi
q oe.es figura de aq tic lqedio d o rad 0,0
de oro cl propheta Hieiemias ludas
Machabeo y al tiempodcdarselc lediLih.i-c. iu xo t f orna este cuchilio sancto que es
don embiado de Dios , con el quai deFt'f aX ftr uy as 1 o s m al es d e m i p u e bl o d e i frae .
^ ' * Y poresso fant Augustin dize5que aquel
rpy-^abuchod.pnospr que persiguio el
faneio nombre de Dios, y despus coBpfiendo a vqrdaddi^o ,5"(que el que
blaphemaedel Dios de Sidiac3 Mifac
y Abdenago , paJecicflse penasdignas
de-tan.gran blapheniia/uc figura de los
Principes ,1-os quajes otro riempo persigoieron ia ygea , pero venidos a la fe
coriqcieron tenerporofsicio el defenr
der la. Bit o, me parece q b ait a para pro r
uar clordco que. le ruuoen Jayglesia5en
. a'stigar.ajos here^csatigamentc,ha-
. .. laq.ue vuo nqu.id ores y Iuquisicion,
d'el;p;.qu*ilf-tfata,re4:nos-enotraca-' :.
pij;ulo> parque todoe lieue
.
.kcfat. en. la me;

>

$j[ Dela ntgue-c U faiBa- Inquisition,


cjimuo Je- yjoqm-mar alsher<'gesj' iLrUi
tilgwns de las penasqUe. oy ye,-Ms:ddsjele$. :
Cap. xxnih. .

Lproprio y ver.dadcrp d're


cho de conoccr de los h re
g es y de fus heregias es y.
sue de los Obispos y. a cllos
pertenecio el mirar en fus
Diocesis el pciigro q podia venir a fus
ouejas>i auia aimas leprofas y con r o ria
deheregiasy e.rroresr mpre t.uuicroa
el primer lugar, y asilo muestra cl papa Lucio Tcrcero,y ei eoncilio Latcranenfe^en ticmpo de Inncccncio Terccro^dael cargo de conoceude las hercgias a los Obispos ,5 y afsi quando se ha
dedar sentencia , o se haze auto nunca

Ex M
ad akleaii
caN;
E*Ae;'x-cj
c^x m w*

determinan nadajsinoassisticdo el mes lx ^}mC9


m o ordinario,osu Prouisor : porque ta y] mm,^
bien esta mandado $si , por el papa B o
niacio Octauo * Pero siendo los Obispo s rmiso s y d e fe u y d a d o s , o p o rq u c
estauaixmuy embara^adpsen negocios
de iuofficio,lossi,mmosPontifces pro
ueyeron con madurp confejo de perso nas senaadas,que conofcicen delas lie
rcgiasyrerroreSjque por diuersos partes
de la Christiandad seJeuanrauan : a los
qualescometafus vezesy los lia^iacQ
mo legadosenaquel negocio:demanera que entrado el nquiddt cn el obispado de Eurgos,o Salamanca^cl Obipo
no tnia que ver en aquel la causa mas,si
no hallare prsente al ustciare cl pro

cesso y ai cntciar. Esta es la causa por


que hallamos rastro y memoria cn dere
cho de Inquisidores ? como parece por
diuerfos capitulos de la Decrctalj Scxto,y Clementnas,y Exrrauagantcs cn
los citulos de hxreticis . Y en historias
lcemos como fuano frayle Dominico,
Benito y Augustino fuer Inquisidores
enal y tal parte,y cl Papa les embioe
*
plenaria potestad a que tratassen tal y tal
negocio , tocante a heregias . Y esto se
gurda por lodas las prouincias de h
; /
Christian

DelaRepublica Christiana.
Christian dad hast a oy, adcndc no ay au
dk-jcias y a 1 a s e na ] a d a s 3a 's i c o m o en
nucstra Espaa3y en el reyqp de Portu
gaise cuyos pnncipios y como y q u an
do se proueyo de Inquikon en estos
reynossediraen este capitule.
Qum kqn
nombre deinqudor 5 romo se
fidarpropra del ofric i o quehaze5que es inquiriry in
montforai a r se con particuJar cuydado de aqucllo que va a inqnirir. No he podido
Iiallar quando comenaslen los summosPontisiccsa prouecr de estos orfcios,y a encargar )o a personas partculares mandat d o que los obispos no se
entremetiefienen conocer de las hreLib.4.
gias. Gabriel Prareolo en su historia libro quarto delos hercges3hab]ando de
Dnrdo de Vualdach herege3 dize que
entiempo deHenrico Qumto>y del pa
pa Pasqua! Segundo } que sue en los
-nos de mil y oeto y diez y siete afue c
adenado por e obispo dcGirona3y por
Arnold o Burgensc Inquisidon Bio si
suera assi parecia coi a nui y anrigu3.
Pcro aquciio no pudoacaeccr en este
ricrnpo 5 acausade que nombra al rcy
don aymede Aragon, que se hallo pr
sente y en tal ato no auia auido rey de
Aragon deseraejanre nombre . Y assi
me parece a mi que Bernardo de Luzembu r g , d io m cjorcn cibla nco 5 por que pone a este herege rnuy adclantev
Yola mayor antiguedad que hallo de
r j ,
Inqiildores es desde Innocencio IIIL
ca.vluom* POle parceeque Boniaeio Oaauo
mssiin.6.' referc lo que ordenaron innocencio

QyartOjAlcxan-d'ro Quarto, y Glemen


te Quarto y va hablando. con Ios mesm 0 s. In q u isid o rcs 3 si ay mas antiguedad
en este negocio no lo eo , ni hehalJado
qucti - melodiga.:
-x-y.
Pems enoj
Tiene oy la fncta Inquisicion tr.es
heregessena generosde castigo para cn-Joshere4 ah
ges ,el vno cs qucmar?el segundo es penitencia publica con iant Benito 5 el
tercero es echar agaeras y aotar * El
quemarcosa antigua deucser,aunque
do hallo quando lovsaron la primera

317

vez los padres Inqui dorcs. Porque de


leyes ciuiies no io leemos3y assi erro la
glosa sobre el capitule Qiioniarrj j di- x^s^
ziendo 3 quela pena del herege es fer m,6
queinado ,como io dize el Codgoj n
ay talcosa en aquel libro, nilaJey que
alliaega no tratade eb. Yocreoque
despnes viendo la. dureza de loshereges se hallo sanctsimamte el quernar
los, porquede gente tanmaiano quedase rastro sobre la tierra. En losanos
de mil y duzintosy nouenra.yaconsta
que vsauan quemara loshereges, por
que sue quemado vn Gerardo Sagarello de Parma , que refresco la heregla
de vnosquesellamuan Apostoes}-cte
los quaes haze'mencion.siuit Aug^Hia
en su libro delos hereg.es3y aun fu qe Cap.40.
mado viuo5y dspues Bononato Cacalan de naeion sue quemado viuo m -Vi- lia franca de Pands,y siempre se In Ile
uado adelante este g,enr de castigo
bie merecido en los hercges,Ha se gimt
dadootraestumbrc sancla que quan
do los hereges han muerto fin saberse
que lo erljdefpues si se bai la que lo sue?rondesentienarilos los huessos y queman se los3asi como sehizo con Aimrico Frances , el quai auiendo tenido
grandes heregias, como murie<i An auerse decidid o su eau sa 3 h aad o d eTpes herege y raso le caron los hues . .
los y los quemaron publicamcn te 3 jo
qalpasoenos anos d.e mil yduzienr

ros y diez 3 y enronces fuetfoo quemar


< >
4osnfnitQs .CQmplcesy;eqiazcsiuf **<k*fn>
yos.Yassi renemos delo tcxro exprfp s^|fH*
en derecho 3 Jp quai m and o Alexandr
quarto que segaarde con mucho rigor.
Dize Augiistino deAncona cn e de Bo
testate Papse/q el quemaros huessos de
los hereges iep^^s de y a, muertos y se
pultados, tuugorig delo c]hizo elRey
osias3qudo vio los sepulhros delos y
dlatras q estau en el monte>y vendo
quienesy qualesauisido los qestauan
alienterradoslos mdodeseterrar y q ^
mar como parece por el quarrolibrode
ios

Libro Qunt.osReyes s esto es quanto a lo que toca


aiquemar.
El Tant Beniro que oy'vsan lospenitentes en iaygkia , tiene diuersas amiguedades,segunla opinion de algunos
que hablan a poco mas o menos:sedize
que se introduxo ilamar al habito de pc
mtencia que da el sancto Offcio por
esto.Comomuchos Christianosconla
deuocionque tenian a laordende fane
Benito, yaque no podian tomareJ habito de rages.se vitiesen los escapula
nos de su orden ; y por elio se llamasen
santBenitos. Despues asanctanquicion , como diese a los condenados
vn habito de aque!iahechura3ilamauan
a^velo trayasant Beniro, y assise que
.dahasta el tiempo prsente, y diz que
por eso?lo traen a mari l o a de notar
elfuego que merecen por su peccado,
y la Cruz a manera de haspa , por q en
trorormento semejante como aquel
penana los que han.de qifemar, Esto
dizen los que saben m u y poco, pero
t-
l'verdaddetraeraquelia fenal lospeiiitnciados es ,tra3fundada en piedad
y quetteoe.rncpiodesdela primitiua yglesia 5 y es Asta manera.Yconsta dela eferiptura como los sacerdo
tes y los demas dei pueblo e vestiaa
acos y cilicio para hazer penitencia^
t.!le+ca.
1 leemos en loslibrosde losRe20.
yes j y en Neemias Jecmos que roda
C<M.
elpueblo se vistiodesacosy decilicio,
y en fn no haareys propheta que no
trate desto y todoslos deNiniue hizieron lo mefmo . Esto que hizo el pue
bo Hebreo para en senal deboluerse a
Dos , y para hazer penitencia por sus
peccados, quando comeoo la ygle-

boluioa vfarde lossacosy ciicio que


antiguamenredaua layglcsiaalospeccadorespu!*licos. Y como este pcccadode heregia sca el mayor que ci iombre puede cometer contra su senor5ordenose sanctissima mente , quelos que
hazen penitencia por el, traygan codas
lassciesde contricon y depcnirencia . Y porque estos sacos y cilicios los
bendiciaayglesiaquando los cchauan
a los penitenciados^y en latin se ilaman
sagus,o sacus benedictus, corrompiendose poco a poco han venidoa Ilamarlosant Benitos, que es lomesmo que
ayo , o habito bendito.Si cl fer amartllos y terer aquela haspa dnota el suc
go que merecian yel tormcnto,opalo
en que los quemauan , no me quiero
entremeter: porque noo heleydo, ni
lo he tratado con persona que me puedasatisfazer . Y o en Barceona est une
muchos dias y estime a negocios en
aquel fanctisim tribunal3y entres auctosqueschizicron siempre les vi poneralospemtendadossantbenitosaz
lesjde col o r algo escuro , y a a verdad
no es muy dcscmejre al f uego: pues de
' aquel coor sale el humo en los fuegos
grandes. En quanto a aotary cchara
gaeras,pcnaesdadaporosEmperado
resa los hereges porque aquel cchar a
las minas y alas obras publicas es lleuar
a las gakras a los criminosos . Esto es
quanto a !o que toca a las penasque se
dan los hereges : agora vengamos a
tras'partiularidades.
Hallo que verna bien en este lugar
mostrardedonde ttiuoorgenci vsode
quemarlos libros Hercticos y sospechosos. Esto prece cola antigna por-

a sevso con los que peccauan y hazianpublica penitencia 3 como ya quedo atra visto : pues eomoya no se vse
dar penitencia publica porlos peccadospubltcos, H no que son cafigados
con otro genero de pena,el sancto officio como renouaffe en los que caenen
cnmen de heregia cl castigo publico,

que entre los Gentilcs se ruuo gran


cuyddo de que no se pcrminecn Hbros contra su religion, y que si sucsfen halados que luego iueen quemados. Leemos en Lactaocio Firmano eneldera Dei,a)ctnetrno y m
Piogenes Laercio en las vidas de los
PhiiosophsJy usbiocnsustpos,y
Tulio

Vfakfimm *3 l'
few k t
kn^:L

D da Pventiblica Christian^.
b. o.
Uk-u

Tnlio de Natura Dcorum, que vn Philo


sopho llamado Prothagoras var Docto
y de mucha opinion tratando de susDio
ies Getiles3dio en quele-parecia no auer
algunos Dioses,y dipurolo c tan ta per
tinacia q sue llamado en la vniueridad
de Athcnas5y reprehediendolo, y cl p or
fiando vino a que por fentecia su esse desterrado 3 y sus libros quemados 3 y assi
sue hecho . Tambien leemos en Tito
Dec* 1 10. Liuio que iendo hallados ciertos libros
que Nu ma Pompilio Segundo rey de
losRomanosauia escripto, ypuetoen
ciertas caxas de pi e dra3 m i ra ndolo s3y vi
il o que tratauan de algunas cosas superliciosas, y que deshazian la religion,
fueron mandados quemar por decretodclenado. En los actos de los Apotolcs tambien hallamos testimonio
del vlb de quemar los libros malos los
Gentiles3porque estando Sant Pablo en
Hcpheso Jicchas grandes marauillas al
gunos que tenian libros fupersticiosos,
y de va n a religion viendo lo que predicaua el Apostol 3 los quemaron con
fer de grande intercs 3 viendo que todo
lo que contenian era burla 3 y vanidad.
Dcfpues hallamos que limpiando la ciu
dad de Koma de los hereges 3 y heregias
los papas Gclaio Primero 3 y Simacho3
y Hormisda Summos Pontifces3qucma
ron infnitos libros de hereges 3lo quai
comeno a lo que creo desdeel tiempo
de Arrio5porque el gran Constantino,
inando que los libros de Arrio 3 fueen
quemados 3 y esto sopena de perder la
cabea al que le h ail aise los taies libros.
Y
los Summos Pontifces viendo quanLee el to*i,
de los conc. to daio puede traer tal genero de libros
(^337hizieron leyes scueras , contra los que
tenian libros sofpechosos, y para qu itar
inconuenientes mandaron que su esen
quemadosj assiparece por la carta de S.
Epis. s>s. Lon papa 3 embiadaa Sancto Toribio
1 y,/b/. 810. obispo de Astorga . Assi mesmo en la
<rW o/#o. i* Constitucion que clEmperador Iustinia
de les conci. no hizo en el concilio quinto gnerai
mandate los libros de Nclorio heretomo.z.cQn*

3'8
ge fe quemados 5 y que seguarde lo que /f/. 40' uV
los Emperadores fus predeces ores orde -#42
naron en tal cafo. Lomefmo ordenaron n^a'^f
Thcodoocl Iunioi\y iVarciaho Empe tm'^,?*
.
DJ
_
\ . 137. del t(h
radorcs3como parece por vna nirucio zje i0SczCt
que se trae en el concilio Caicedonenfe3 folio.ii.y*
y en otras dos partes de esse mefmo C- 216.
cilio se tocan con muci|0 ri go r leyes se
lleras sobre los libros adondefon man
dados quemar y que fe.an castigados los
que los tuuieren y leyeren 5 y au n Itistiniano en la constitucion que hizo ctra
Anthimio,manda que a qualquiera que
escriuiere los libros de los hereses le fea
cortada la man o. Y assi ay infnitos lugares de Conciios 3 y determinaciones
de summos pontifces3 por las quales fe
manda que todos los libros de los hereges3 fean quemados.Y los Emperadores
en fus leyes mandaron lo mefmo c gr
seueridad 3 como parece oy enel Dere- CAeUrx
cho ciuil3y desta manera c ha guardado ^fmy
hasta oy3porque quando han hallado vn ^msmug
herege3y con el libros sofpechosos ? o q
el aya efcripto3entretexiendo Doctrina
falfa en ellos 3 los lleuan al cadahalfo 3 y
leydafentenciadel auctor los que man
publicamente'3 que es otro genero de
castigo para e auctor esta prsente.
Esto es quanto a lo de los libros . Aun
ay otra curiofldad que notar en este pua
to3yes3 quecomo reconciliaua la fanctayglesiaa los que bol uian sobre 3 y
conocian queauianpeccado3 esto estabien b uen o de fabcr5 y assi lo dire en
dospalabras.
Muchos hereges hutio defde el prnci
pio de la yglesia que aunque se apartaro
delafe verdadera5 y tuuier diuerfosersores3defpues fc reduxer al aprifeo ver
dadcro3y los fanctos padres los reibieron a penitencia 5 y fe hoJgaron de auer
hakdola ouejaperdida. Assi tenemos gpf^ym
deste propoito epistola de sant Corne- $. Cypriano
lio a sant Cipriano3 y el papa Lon Pri- fc.j.e$?.ri.merotrata de reduziralafea ciertoshe %fe;?V4
reges. Y Conciios hallamos adonde se
trata como seau recibidos los hereges
S f
arre-* "

OJQVJ
z 'z

-j '6
*^'u

sopnuodo.1.11; pqy soliid.-} Lio p q.Duo;)


oq oumLioqq*z| onb ouDiibiTpuuu dj dj r
irpr.xiDU f r i?q).OD.iDjTiu p DJDunADub i:
[ r X S [ d uq c X b n d q v3v p 1 d '/ u u o s d d u q d u
v.p b'TDqqnd sd 01110D i?.K)ot: .DUJi Dquiq
iu oi c X b do opuquDU bu [du p odD r.nj pu *
opuqtr v. v\ ooiunuiOD ' \ p DjuD.nqD.iy
opunoDg c DnbJDfiib lqiDDJ [c Ooo.ioq
UOD UllSipUOD -vpiumw px ) -iduo;
q o ouDDipor.q iqnnmt Dnb goudid -D.iDi]
qpTDllbs'Do ouujqiuou lUTD] SOpUfUIplT
p: iiud.i.o o Dp iq o]SX crif q oJDiin.u ou ~o.i
n^upuna uod sT.iqr[i:d iqsiqoJiiSu -dj
i:.p onb iiiquDa pp?m iqopuDf/f c X -o.Dpp
-iqoputnm x p opjTDiioD DpiDipuSy

Qlj'
uDiqiiu:a tqmiD] riDUD^uiDd r.ird soj D.sdij
D^ '- b 11 0 tlDUDIA V. V.\ iq/DJ?)X c X D-ldlUDlJ
DpUD.lD.ld Dllb DJ urXi] UOD lIp.lODI.IDpll
uod r'SO|p ouiOD jniiD}DDDJi?do[ |d rdi:<j
'. >'4 '0) OIDUDDOUiq UDC().IDIUI.I( HIA O'iM.inD -}D.I
'^o?J? onbodu? orquiD p? oqiDiiof) -niDpjA]
-^$'ouvi sxqj7[ lUDtui.uIq DiibrjOD urr/rq
p dp n d s ?i?i3UD.rpiDdq^?pDdDp iq -DplX
v\} mqw.Dp nj T!.qD3o.td u t X -}d.]uod
iioj c X iquau.iq Dp iq D.iqiuou DiimqDp Dp
popoa ojqDud ui?nr{]D.juo;) iq ^-opuDDDd
X iiinr/piuiiDipruY c X tuiojmuoDjDp c X
rnnppuu iq inSom] Dnb xrmv oppioD}

86'e'^

1103 nj ra? c.ioy X S3'ztm)Dj c X sDnd}Dp o.id


m d u r- op .nuDriopod ud iq -DpXiqDpD.}
ciuj X iqpod vpimruzd p aodcod)iqo
nj ^opt?3DDd sooooaug p umaoDodjiqo
djudui va/iv] uoulidj p XcojqDiid rnup
nsvpt?.iS csoi(| Diiuod i:mi? o.ipnq tq
upno uppjod [U p.UOD c X ODj.Ii: Dp V[
-cijdjSX ^ rnupuiiui u opoj p opjDnd
Dlll) DjJV^O V, .lOdsOIQ JDlbl b DU 1MUDA
i; ,n[)D(I X^rpODiiUDd o[iMii[ojq: < X -hjdj
Dp^nq so| Dibsoin: 'dm: Dp .id7m| -niDd
i:dudj oqqnd 1 X so.in:n) si!ip Dpiqnu
JuunX; rrprD ),:r.ii;iuD| D.n.iDU!uniio; uu.id
sd.u Xcsr:q) i:;p? ojdiudi; yp oqpo; -nxbq
'DpiDU X TSJ OpqDDiV.D S'OplOD SO.IJO
*s.*)pi| siim^iY ws-M 1: S01
uu-:) -dj-i
iii:ni.MjD:)tiDS'oI^tsiiqD.m)D.i ud -0|p?tH)ui
Xcso \p umrq *iq;)iiD^TUDd opo g.|jd
5) lpjmn'S Xo ^ Dtib.od Diibso{[Dnbi ()j u
sop.d c SOppXIDlUOD op nj lI^DJDt] c X

OpiliqfDpiOD c Dj b'D| DpDDUOD -.K)DI.IDjULl


iqp uod riDUDjniDd rpu.iDpoui c X isqu p
oduiDU b n d iiDpq p: o)p?qnpuD vt:pXD[ siq
scidudhidj so| iniqpUODDi c X soj ~pnjqu
U D II OptnUUD [D GUipqq P OJD.lOJ^
dui c X p .lopijiubui uni s onoiiuu ouiOD
oprbj [Dp oiuuinc; UDcDDLfuuoq pnbe
pUIUC]!.!) ip 07 sT[ SDUOIDIMO Dp iq -UODD.I
uopi:qp L X vp Dp) qju tinA soua [u -DU}
3 o c so.no i siq stu.qVn L X u iq po.tuo -ud
i(c!DI{<| UlUlIOJqiUl^SO.UO SojiqDD.I U SOJ
-s().iD|)nupni oqq sDud d-[ .u:oiqoprpod
UD OldlUIJ |Dp IIDoI.IO Dp hl DJ.DpDDO UOD
vu SOJ SDflD.IDq K .K SIJ SldfllD X S'OpqDp
q smu <(\: oX ou (>| q d opipod '.u.iqnDpp
Diib.iod rX .q so.iioDnb ui.ij Dp c.npv:m: X
.UqUlDUID UD S'()[ SodlUDU DA SiqjDSO.lDOU
SIU csrD!j']ldD}[ Dllb.lOci Uf.irpilMf STUl
r.iooy i:.n:d DiiHiiD.i Dp uoipopqp r.iD]
UDiq DlL) S()UD.ir.L pp UDoLlO A -DULld
oui Dp uopqinbunq c ud soifD so.qpnu
souXd. Dp uundpj c- :mb uDiipuiM sd qoo
ruiqpoou b n d pj dj 7:< <: tiD-i?.i|0.i,")iI 0.130

joq udJi.io ?|) >vj ssuoptjmbut us pjfjnu -Jj


ptjiuj 'ojfui.fi'j W/.V.V
^^^^ oSo/Y b n d soj soXcu -oipn;3
l5/|pfM so.iq uofj opuin.iD.j -unf)
^HII 03 < X j v.uoi CPW\ -Zip
i;j.di Dp so{ s-o.uqy op ~opMqimrr.q)
uo.ikutuud .ird.inx.D si?] sroo'.ruX^ Dp
soj soipiq c X ir.nxi op.) lo.tnpiuto.td
snj <;r>Xn| ud opoi p kk1oXd. siq -unb
sdj imiupumi so{s'opo.i.inb soipuj c onb
uonpjnfA. ud S'ils S'OiXd. U,")||.l[l!} -UDp
0.13 p n odmoD opanuq p o tq 'u.du ) ou
u.qpqnib ^j-iaionuo;) <uod ~iDpjrnuo:i
ojop Xe p/u q opuoi 'ppptnih: oujuiq
UDfjouiiA Xso.qnb *so.iqq tqny .soiptuu
s'07fpKiuo4 onb opjop p odunn Dp auuf;
dklxha j djc,id.ud; mqnc j cwd^pir/ndi
opuouqoq |n oinuoA tnqzuq Eumiocp
sop] 5>t:jod X onluod soqo muo soipntt X
rqqmt'j tqooouoD jouod oypouioj otuo.d
ojon sof oop.iod cp?jooof? uoo spiromioc
-npq

De la KepubJ
9
saiudable y moderada 5 eon-tal qe conson vna cru z blanca y negra la tomaron
fcsafenius peccados. A cite prgon y
desta orden 3 y assi en elpendon que sale
ky acudieron ionnkos udi^y afirmaen los actos de Inquisicion U eu an aque'cr que paflaron de diez y fie te mil . Y el
11a cruzj y iant Pedro martyr. Y en las ocarde n al don PeroGonalez de JVendoraciones que sedizen en la rconcilia-a con otros varones doos amenda
cion delos hereges es nmbrado fans Pe
mrado maduramente este cao recondro martyr dos vezes , porque este anciliaron a toda esta multitud y les dieto varon sue gran perfeguidor de los lie,
reges-, y era sraylc dlia religion: y mo
ronvna penitencia llcna de misericorno por la fe Catholica, porcjelo marty
dia. Otros cdo hallados cupados y per
rizaron los hereges. Delpucs se proueyo
inaecs fueron qiiemacos y fueron dos
que las audiencias del fancto. Officio
mil y rfias5y conforme a las culpa saisi se
fuestn nrgidas por ietrados Ecclelaprocedio 5 porque echaron anbenitos
sticos que fuessen clerigos sacerdotes>
y pLisieron en careel perptua a otros y a
comooylovemos
. Quanto prouecho
los que cran ya muertos desenterraron
y vtllidadnos traygan juzgucnlo.aquclos huessos y los quemaron. Laotra mul
los que miran quales esta los reynos de
titud que no quio conuerrirse fuese de!
Frauda , Inglaterray gran parte de Ale reyno y deaqnella dispersion esta oy 11emaniaque por notener femejantes mi
na Turquiayparte de Affrica y Portu
nistres e ha apoderado el demonio de
gal , de esta b n en a gente . Concertadas
las aimas ycuerposde aquellas gentes.
estas coas porque conuenia que iemTienen estos reynos treze audiencias
pre vuiessc vn consejo y audiencia de In
con vn supremo consejo y vn nquidor
quiicion proueyoc que vuiessc persognerai que esel que prefde5cuyaaucto
nasdiputada-s paraelo para que con la
ndadrecibidapor lasancta silla Aposto
auctoridad de la sede Apostolica y con
lica es grandissima . Ay Inquisidores en
cl fauor del rey , y con cl ri go r de las letodos estoslugares . En Seuilla ,. Valla*
yes scprocediefe contra los Iudios: y
dlid,Toledo5Cordoua, Cuenca , Graporque quientrato este negocio con ze
nada^Llerena^Logrono, mi propria ciulo fan cl: o sue vn Padre Dominico 11adad3laqual estaua antes en Calahorra,
m a do fray Alonso de Ojeda por esto se
en aragoa , Valencia , y Barcelona,
dio cargo a los padres desta orden que
'
Canaria,yGalicia . Y clupremo-con
hiziessen cl officio de inquisidores, y esejo
anda empre en la cortc para conul
llos tiiLucron elsup'remo poder en este
punto enios timpos de los rcys Ca~ : tar con ii Magestad negocios . Esto es
quanto a lo que tocaala Inquisicion de
tllicos , y asi el primernquisidor g
nuestra Efpana.
kqmfcim
nerai sue sraylc desta religion llamado
E>efpues
que
entro
la
fecta
Luterana
in
Ram,
sray Thomas de Torquemada , varon
enel mundo se miro con mayor dihgende sanctifsima vida, y fanctas costumiaen que la aquisici tu u i esse masfucr
bres5y a el succedio en el officio (por reasy auctor<ad3y se procuro que vuicsnunciacion ) don Diego de Deza Arie vn consejo particulardella,y quientu
obispo de Seuil la 5 tanbien sraylc desta
uiefse las vezes de su Sanctidad para que
religion :y por auer administrado los reacudiee a todos los caos a don de quie
igiosos desta ancta orden tan bien y c
ra que fuee necessario . Esto ie hizo pri
tanto zelo,qucdo por memoria que alos
mero en Roma , porque el Iilustrilsiienorcs Inquisidores losllaman los pa
mo don fray luan Aluarez de Toledo
dres, porque asi crandichos quando ad
Arobifpo de Sanctiago y Garde nal,
ministrau cl officio de religiosos. Y las
y el Cardenal Garrapha , dicho por
insignias de la ancta inquisicion que
Ss s
obre

Libro Quinto
poiiciicran a qualqiiicr cosa aunquellcsobre-nombre , thatin (que despues
gara a pcdiiics mas adclante que las
Fue Stsnmo Pontirce , y se llamo Paul
hazkncas , pero oycndo que la inquiQuarto) coo zeo de la caa de Dios per
cion c auia de poncr -, y alcstilo de Eliadieron ai papa Paulo Terccro,que
pana 5 no lopiuiicron ufrir, dizicndo
puesc en Rom a , caa de inquicioo
que rnuclo cnbucna bora que suc le n
q fuesse gnerai para toda la yglea, pa
castigados los malos , y que se bizicsc
ra que desta manera huuieie quieocs
diligcnciaentcra,pero no se auia de per
con paticular cuydado mirasse n porlos
mi
tir que c guardaise cl orden que re
peligros'quc cada dia nacian pora ecta
nia n los inquidorcscn Espana3guarLutcrana. Elpapviendo uanctozelo
dan
do tanto ecreto cn lo tocante a los
y intencion trato de ello, y porque cl ne
tcigos , de los qualcs no se daua co
gocio mukssc mejores principos cri o
pia , y condenando alos culpados a pe~
nquldores gnrales , a los dos mefna de fugo, concandolcs las hazienmos Cardcnales,mandandolcs que pndas , para perptua in sain ia , y pobreza
escn vil commisario de sciencia , y
de si'is bijos,y dccenditcs. Y que auia
consciencia en su lugar. Ellos aceptaron
de aucr inqiukion que no querian percl osrlcio 3 y para que tuuks aqucl tri
bn as pamculares , no que cl papa, y
bunal continuamente vno que assili es
pcrladosauian de examinar las culpas,
se nombraron a srayMiguel Asteriofray
y no cl Empcrador,y]os que clqucria
le'de Sancto Domingo, varon de cot fi
poncr. Estocaub grandes inquitudes
bres sanctissimas , y que p or ellas vin q a
cn todo aqucl Rcyno , y ayna c perdicfer despues ardcnal,y lo vims Pontira
, pero Paulo Tcrccro , viendo los infice'Maximjcon nombre de Pi o Quin
conuenientes que auia cn aqucl negote . Este administre muy recta mente su
cio mando que se obreseyele, y assl
officio,y mtierto cl Cardenal de Sanctia
hiiuo darcs y tomates > y c quedo , S in
go fray oan de Toledo, y endo cri ado
d u da no solo Napolcs , pero toda Ita~
en Papa cl Cardenal Theatino , c quiso
lia , tic ne gran ncccsidad de que esta
que eklicho fray Miguel Asterio,fttcc
sancta audcrtcia entre, p orque ay graii-^
liiqu'isidor gnerai, y para auctorizar cl
dessupersticones3y
offco lo crio Cardenal
,- y
J afsi'oy
S y
S cn
x
, ritusgcntilicos* y
Romajnqiusicionalelilo qte oylavcotras coas que ion nccelarias dctirmoscnEpaaa.
" par para el aumento de la sancta e CV
Bien quisiera cl Empcrador Doit
tholka* Ymkntras eie orden de proceCarlos Qmnto,de glorioa memoria po
dcr.no vu cre cn la Chriliandad mmncr inquiicioncn cl Rcyno de Napoca dexaran de quedar en los reynos las
Jes,y assi lo intento , y mando a su Visorayzcs de as heregias * Y yo mire-mu-,
rey Doit Pedro de Toledo > que trataschas coas en Itaia 5 que tenian necessise de ello y cl lo intento btiscando los
dad de rcformacin , assi conio < co~
inediosy coyunturas mas acomodadas.
sas desuertes, y bablar de las coas desta
Y assi cil cl ano de mil y quine'ntos y
vida,como que no huuicc otra, y otras
cosas que aunqtic hombre les ha*
quarenta yseys,cn cl mes de Dczicmblaua conforme a lostestimor, .
bre llamo a concjo a todos los estados,
nios de la escriptura 3 y
y es dixo quan gran seruiciosebariaa
sanctosnohazian
)ios en criar mqiisicion, en aqucl rcy
no para alimpiar toda la tierra de las becasodello.-regias?e sto dixo con tanta modercion,
(0
f con tan cortescs palabras, que no suc
ratanrigiu'oso lite clio se cree quercsf"

De la Republka Chrifdan;u
fl[ 2?e cowo - /f />/ elsan&o qffico en el reyno
fe Portugal^ sefueron rdndo kuenks^
y tribunalespara reformar lot cosas de Uje,
Cap.xXJf.
S justo q pues se jha tratado< como.se plto,y fundo
laaucta inqtiisicion en lo
u masdeEspanaidigamosco
1 1 '^'ji..mL*rf
(_5s 1 ,1110 vino a Pottugal^este tri
~~
bunal ancdssitno,y t necefario. No lo
aurcccbido en este reynoquandolos
reycs Catholicos lo plantaron en sus ay
nos amenda notable'necessidad , y muy
prrcia p orque como los Iudios fiieron
echados.deC.stilia, auido se acogido a
Portugal, no solo los q no se atiian bapti
zado mas los q ya lo estauan aui huydo
por miedo ciel castf go qucdo todo el rey
no infeiondoj y totalmtc puesto a gr
pelgro de q ctaminari a los simplcs^y
al vulgo c cl Iudaymo. Quedosc aquel
reyno fin aigu remedio mietras viuio cl
rey DManuel.aunqhuuo muchs desmans contra Iudios que parecia q Dios
embiaua ministios de su justiciaalosh
brcs,mugcrcs,y mochachos,pucs los Re
yes no ponian remedio a tan conocido
mnl.Succedio al rey D Manuel ii hijo,
d(j> uaprincipe Christ ianissimo el quai
tapoco. pi remedio o porq no dio en
esto o los perlados ki reyno no mirarp
en negocio ta importueqiero lo qlosho
bres dexaron de hazer .Dios lo remedio
porotro camino harto desusadoyy sue
d'e.la manera. Auia enCastilla,vn hobre
iatural de Cordoua 5 liamado Sayauedra( q cl nbre de Pila^no lo pude auer)
el quai tnia ta gran pluma , y habilidad
en ctirahazer letras -que ninguna huuo
que el viesse que.no la saease tan al v uo
que ann.el memo que Ermaua no jurase

3,2,0

tnia co los curiales aca^o a saber el ord delaRota deRoma^y como se expdia
lasBuIas5y brcucsdel papa3y en ln co no
aucr.estadoehkcorteRomana5nigao
fabia tto de ella coroel. Aisegurado de
su ingenio,y mafia tomo compani de lii
humor , y de tal manera Iupo atraer q
sehizo rticio Apostolico5y.entrocnPqr
tu gai , con aparato , y representacion de
ministro del papa,y el ordeno cartaspar
ticulars3y los breues csus pendientes,.
y hizo elo y lo demas , 4e suerte que a
ninguna ctradici ni sospecha ue rece
bido cnLisboa^por el rey5y los perlados
y puso su ca a y tieda deia mercaduria q.
leuauaaddeacuditodos.Hizose esto
co tto secreto,y dishmulaci q ni deRoma vino depacho q embaraaie lo q
hazia por acami alla sabla coa de lo que
por aca se trataua,de manera q segnn fuy
informado por espacio de ocho meses,
gozo de su engaxo c roda c|uietud.Lue
go q Uego en Lisboa puo.los ojos en po
ner inquicion q como digo no la auia,estohizoel porqaborreciaios Iudios 3y.
h ail o en el reyno fauor. No le sue mal co.
la nouedad porq el rey lo fauorccio,y ta
dos los enores vinier en esto ,7 assi lue
go dio orde en como se comcnase a po
ner en execucio cosa que tto yua.Quan
do ya lo tuuo-todo puesto en orden-y q
queria celebrar vn auto ue cogido c el
hurto en las manos porq en Roma setuuo-n'oticiaidelo-cipaiwayPauloliLcj
goucrrtaua la yglea acudio a poner remedo,a cosa q ato importana. C co
sue preso al Sayuedra3:y conuencido de ,
su mal dad sue puelo -.ii, gakras ry,no se
le dio la -rr>qprt p orqit e ' iii z o "cosasde
mncho prouecho en quelios dias ..que
anduuo con^quel enganpi
) : -4

q'uei1ocra;aquelasuletra5ycifra, Con
. ReformO;selactiidienda'dc4akgacay
e|fe babilijdad bizo notables enganos^y
ncio aguarddp alo. q.su sanctidad pj:j>
embustes3y queriendo ganar de corner a
ueria,y cl embio luego a- su nucio q creo
osfcio tapeligroso anduuo muchos.dias
sue el gran Aloyq Lipomano el mas do
mirando como se tratauan los negocios . ko varqnq.tuo la ygeia por estes tie*
en acuiia deliiuncio deEspana 5 y co su
pos.Como hallo injtfoduzida la inquilr
mucha habilidad , y buena cueifaip 4
cio frnoxccidz pQicl rey no pudo quiS f 3
tar

>ojqn
iq^n woyirbp.bun. oub norp^oidoj
aod p ;jop..io b uo
qjry utoj'?j setu b
o| Fj;?x!ipra p op.io b tuuoa o^pnd p oiop
oqo opuoipuac 0} o3p c sv,m ou oqq uoo
*o[p pj Xoyr oSoiq oqiuo p:'.qpodR ning
oiu opptpfb'oogno^} jopijuibu -ouo
XpJ ojqoii 1? nj 0u1n.iLi.1q [0 OHiqu uoq
onb.iuoH b r.10 odjiqofuy op v3vm c X
Ifj OJ oip^ p opup c X p 0} okIooob 00 u
uqoinu ojqnpqod srui Jod p ofoz b -01
qu u siq sqoo op iq tjo(S;( oaioa ojqoj ij
i?|pnbi *3 v,i o^Dij'xt.ivd b so| opsoqMii
uo. b oj inqrDOJ v\ uopyinbii o.iu5nuioo
i .ozrq iqooytjoj X araiui 00 u so.ionq
uo imio}] b ojou oamqopi:ojpno]{ suiu
b oj aodojpTpooo.id q ba -odcMFLipJo
oj ou 'Otponoad: onbjo^ (o Xoj orp p q
Jon pX^-j'ijjDDpu odjtqoijy ouqur
ouioj un c nj oSjeo o[ b ojoj opoiuoouo
h oSon] Jod tn sotoouiujoj X -ofon.iyu
bsou o{ arouiyA op ojndci?jpyK3 uo opjo
supoa sr[ Xc$qoo jonj o q siqoiq soua -ud
sopq sojfoj onb uiyo uo v.\ i?5iqd irgpp
vooij croqsi7 onb uuni'iuqi so[op soqj
o sopinjo xiod uqpjqp soj soXo)j aouoa
1^ <nuo)odr op "ouiuip.io niby ozu\ m
cpj ojud so| Xs;)|utmqi opijnb 0| tu 11 o
o-iundu opoouioi v.A tn.m<o|c qdoo op ~nj
soTp sojojd c opumu onb 0} ojjoTziq ua oj
ou.ujo{ op.opir uopijitifeuT p pub -uod
ouji p yg ttoo sopoa so\ sopqjDd fc X
so.ioyoj onb oj uunqpq uo q o'/q-j'oa.ioo
ojpqpt'.ipoj uo q luoqu io.oo op so[
porpip.idXcso[?o}|Sopqud uoq in:nj
op opojAj c o uoji?A.opoAl op oq^nii -Xnf
oiz c X st?9iiq so.rqtniqjoo onb oua JOf
^^IF^o PP sondppXcon.n^fV opunSoj
odpqoixiy op nuong snj.uooo|jg fnbu
XSojopi} sopqoy.jo oj oauoji uo nj qui -n
pu S X aion) sopXcu oju^oA X so.n -iuod
sopnptioj c X ooipo.ui A\uj oo}puTM;][. op
KDuxJp\iifa ' op tq uopjo op 3in<^ -nSny
c onb b iq '/q m:^oo 1; opt}UJ4ojoj
op.u> uo jonbu oppixoyouAoj oyo oyr
X|^uop Xsopuniib luo^ab 0411X0AB' op
o,iquiondos. oiyb a o^jot>3'oSuiuoQ
gjoB^q. o^tpmoo t -niSKUMTjqnDpp

?.i ouoS X p oqoonojd b bXwj p opuq


Xcoptyo ijp sop soin: orpp onb jnj io
p op Xt^uo.uuib sop c o3!Tqoj p opunSof
opn op uoioijinbiu opopr onnq siiti -nu
ojoiu op sopqouomiod c X oopojd Xi?j|
sXirj op ci^Xo30Jaj .opiruuojoj op q op.io
op wq nSiiy uiy b oua uoo p Xi:.j inuj
O0J3 Op ^OUU.TpljJyV X J0d o\}0 .ip.lO OOJ
uoi opuopoxxid o o uiu 'rqxoo-iouui
X onb.io(j*o:iiou opo3 p opupAno oj ouid
ud onb o\oj oqpnj opmpj csot(1 X onb q
r.uon OJ jqdunp op un sojo.nSqod ouo
"soui ojiiuojl oj sqonopsq sopjouoS
onb) ouu>3 oSip opqqyq op sq p.iiiTUA
qonj(sopq> pqipioniuA rdcp8imocpp
ooo.uu joS o u sqp soj Sopqoonuod X ut
ii^j soj.i uo sq sqoo op q o[coj pnb -vq
qj Xo oj cimin.iuoo onkiod }\\v m otnb
sq XHianbipo-id sof uoono.id op of -pD.-iu
ouq B so| onb ou notion op onb MnA
sondpQ p otopiu oainytn .nr>opton;
puop c o.iotuud odjqoiy op woiih
oppjoioopoifju oipono.u! onb -i>qoj
ua.q.z s,QpuqiDpp soprq onb t:n.io nui
sotp 5 A qn\o -qpmmouioo saputS -pui
sopq) oojutuuoo uoo Ao>qo nj ouuuuoq
omoo quonuoo onb quo q^mnoat op
osaiuqftf onb .d Xmu cqiqqod X qmr
pq>spoouqnE op ojiouod cxio -nqw
p?i fcuod p H?oqsypp ou rmqpq UjBci
sojun sonionbiupp c A onb rmqp Xnui
"coumijiu:m d .io ojp q ojud it.uo -oipni:
qo o u q pq>np p o -iMon^ a onluod o.|p
puopjq) c A opouoojK>Xuuuopijinbuj
uoonb \:u\\?>[\n\ qpodqoo jnuojoHin
r. soiq ui .unpono.idc ouXo\qi; vp snj
AcSq)03 Q]iv3 oXoilO.ld ()[ lUOOnl) -pODU
J0U031UT?do.iq UO Od 0.}p piltiqU |g
O-ldoO SU[ SqP c SqO/UJ SopiUO DlOicI
oX op souqq j?,oixOTd i; $o\ -qmbur
S,WP c ^ P S-LU sopioqjo * A opuoiqq
onb q uopqinbuf ;)p qqopi:dctfoqsrj
SnptU SOpqHSpOOU p qptlOK UOD J-ClU
ou pxoqq v- sqaqpomoi * -pqpuo;)
qouoSij ounq inpnui Epuoiim.io e X so[
souqjjuq^ sonouu c o Jod csot(] o jocl
opomi ou oj qiqwwpp c(wm sotpn-u
omp3 in>p soptwojuo uquoA uo joXiw

De la KepiiDiica
conoscimiento ciel herror en que andauan. Y n el bien que cles hazia para la
- saluaei. Despues como se hazia gran in
quisiei haliauanse cada dia grdes hor
migueros de hombres defalrnados , que
con fer corregidos,y enfenados^ hecho
con ellos todo lo que p ermite la mjscri crdiaparecian hazere peorescla m
sericorclia. Por esto conuino procederse
con mayor rigor guarddo con ellos io
que determinan los Canones , porque a
pi*ncipios5y a]gunQs anos adeltecran
atraydos con gran piedad3y por fer tan tos los que se hallau culpados conuino
anadirfe otro tribunal en Coymbra^pe
ro cl orde q para esto huuo sue notable.
Donfray loan loarez frayk Augusti
no,y obilpo de Coymbra , sue al concilio Tridcntino,en tiempp de Pio Quar-*
to,y concluydo sanctamente sue a besar
los pies a su santidad aRoma .> y pedirle
licencias bendicion para palav a la fier
raana.Hizosu pcrcgnnacon con mu
cha deuoeion, y haziendo grandes li iBosns * De manera que aprouecho asyamuchos topo por el reyno deChipre5y por aquellas partes muchosudios
Espanoles que auian huydo de la nquicion3y tracando con ellos con ardidles
saco de lo interior quanto anian hecho,
y los patientes que tcnian3y amigos por
, aca 3 y adonde viuian 3 y como eran Iudiosjudayzantes, y como tenian fus tra
tos entre , y sc ayudauan vnos a otros
cn u ley. Nada quedo q no fupo, y mny
derayzy trajo encomiendas para muchos q el cognocia . C esto hecha su ro
rneria buelto en Castilla^dio consigo en
Llerena ciudad de la orden dcSctiago,
en la Estremadura 3 y comunicdo c ia
Inquisicipn que esta alli,lo que pasaua
cn Oricnte,y de la comunicacion que te
nian los vnos Iudios c los otros,les dio
vn mmorial de los que auiapor aca pa
ra que se hechase mano de ellos. I-izo se
notable diligencia el ano de mil y quiiientosysesentay seys5y e te en que
fueron hallados machos ludayzarrtes

por Estrcntaiura>y.eri efpch en Albur


querque, y otros publos; en los quaies
fehizo vncastgo exempter ^ynecelario. Passo deay eidicho Obipo a Poi>
ttigal 3 y infoiiTiando alasjinquiiciones
de lo que en esto auia y delmJ,qe.au.i
solapado tambien se hizo bastante diE?
genciaco que se remediomucboEl p
luego trato de que se pufiefe otro tri-?
bunaensu iudad de Coymbra3 y elg
sto mucho en el aparejo de todaslas cpsas. Y de rai mariera aprouecho este tri-r,
hunaique paando poraquella ciudad
el afio de mil y qtiinientos y .selenta y
ocho mecontar la much maldadque
se auia. descubierto 5 y laque e cria que
etaua enctibierta y y que daio trajo el
no se auer puesto inquisicion de muy
atras viofe ciaramente pus con auer ci
cuta y tres anos que sepuo inquistcio
oy parece quecomia a hazerfediligecia fegi los maies q hemos vi sto en etos
dias con j e prueua q no ay alguna en-*
mi ,da en esta gte3 y que son l q siepre
han sido.Y conestose acabe o'delashe
regias , y inquisicion la quai nuestro se
nior conserue3y a los principes Christianosloscomueuaa que en fus reynos,y
senoriosla pongan porq suera dcl gran
eruicio q a Diosharan goaran de paz.
en fus tierras, y aun los afeguraran,
*De Us fcSiis de ChrifiMos que y hallamos
que bapt%dtidofe como los otrosjc'csj, rie*
nen fus vttusy cojiumbres suera del ejilo de
U ylefia Romana. Cap. XX.XI.
O es suera de nueratsto*
ria 3 hazer memoria de aga
nas fectas deChristanos fal
sos que ay por1 el mundo^
los quaes son distinctes cn
su manera de tratar delos otros Christia
nos. Y au n que tienen algunas cofas bue
nas y dignas de fer alabadas , por orra
parte tienen taritas. supersticiones 5 que
lo borran todo , y enfin todo es burla
f ues no rcconoscc a la yglea Romana.
Ss 4
Eiios

Estos seguti sus naciones , o deuociones,


o ritus tienen fus nombres y ttulos , poi
que vnos fe llamaii Griegos, otros Maro
nitas, y otros Georgianos , mas porque
todos lepan quantos fon,y que ritus tie
nen , y como vuen dire de cada vno fu
pedao segn que lo he hallado por mucfias historias,y Itinerarios principalm
teloqueaqui dixere es tomado de viaje
de Hierufalem del Dean de Maguncia,
y del muy denoto Padre que este titulo
le peitenece mejor,fiiiy Antonio de Ara
diyTayic de (lint Francisco, y de la histo
ria Turquefc,quc eferiuio el muy curio
so cauallero Vincente Rocadero el prin
eipio tomarse d grauissi'mos auctores
sagrados.
Griegos.
La primera secta es la dlos Griegos,
de laquai habl bastantemente quando
trate de la y glesiaGriega,mas porque en
lo ele atrs fe trato como fe apartaron de
layglestayagora dire yo como viuenai
tiempo presente * (Cnanto a lo primero
ellos pereuer en aquel artculo del Spi
rito fancto q no ay quien los haga creer
que el Spiritu fancto procede del hijo,
asi como del padre. So baptizados, por
que en esto no ay dificultad , celebra en
fermcntado,quc es pan con leuadura , y
comulgan fub vtraque pecie, no tienen
pan particular como nosotros hostias,
mas toman vn pedao de pan,y aquel c
sagran 5y.a tatos qantos panes les offrecen de tantos toman vn bocado, y aquel
consagran , y consagrado toman lo y me
ten lo en la fangre,y despus quando h
de administrarla comunin toman vna
cuchara de plata , y faca el bocado del ca
Jiz, y danlo al comunicante . No tienen
cuenta con las edades, afsi comulgan a
los nios, como a los hombres de edad,
con tal que fea baptizado. Algunos dize
que no echan agua en el caliz,pcro no es
afsi antes echan tanta agua como vino,
quees otro error.,y no preparan el cliz,
y hostia en el altar, mas buen rato de al] i,
y quando bueluecl sacerdote a dod ha
4e proeguifemis^trac calis^y la pa

tena en las dos manos, y aleados hasta la


cabea, y asi va y encienale vn Dico
no, y todo el pueblo ora , y fe hieren los
pechos , como ji ya estuuiefe consagra
do,}' esto hazen por lo que.ha.de ser des
pus de consagrado , y licuarlo al altar
desde donde fue preparado fe haze , por
que representan a Cbristo , quando fue
llenado desde -el Casuario al cpulcrq.
Pocos dias ha que trate con vn Arzobis
po Griego en Madrid, deste negocio 3 y
creo que holg de oyrne porque lef>ro
pule muchas colas particulares de fus
herrares, y el me satisfizo con que auia
embiatlo iu confession a la fancta hila
Apostlica, y quedo marauillado deq
yo le dixce tan por menudo fus herro
res, y todo lo dems de lo iicccdido entreiosGricgos, porque el es medianame
te instruydo en letras Griegas. Desto te
stigos fon hombres Doctos que me vie
ron conuencerle de los herrores Grie
gos. Quando han de consumir traen vna
vinagera de agua caliete,o tibia , y echa
lo en la sangre, aquello dize q haze por
que quando sali sangre, y agua de Crin
to al tiempo qLonginosle dio la lana
da,ialio caliente,y que asi ha de ser rece
bida.Guard el abado como los ludios,
rezan el ofsicio Diuino en fu lengua vul
gar, porque todos entiendan lo que dizen, pero afsi los obispos como los den
gas ion diotas,y no aben el Griego, pa
ra leer los Doctores. Son enemigos de
los Christianos i. afinos, y llama nos per
ros,o Schilli, que es lo memo en fu len
gua , fon blasfemos , y emborrachanse a
menudo, no comen carne de algn ani
mal si no degollado a fu modo , y en esto
son mas supersticiosos que Moros, o lu
dios , no comen galpagos , di cara
coles, ni ranas. No duermen en Quaresina los hombres con fus mugeresj
y los viernes , y mircoles , no maman
los nios , mas de vna vez al dia,por ha
berlos ayunar . No comen azeyte , ni
.peces que tengan sangre, que no fe yo
.que- .peces sean tstos, pues Aristteles,
en el

ue ra ixepuo .Cd v^inLiaiiL.


en elquartp; de Tus Animales- dize que '
4 todo afiirrial que tiene ftstgre dueOT5 y
alli prufst^pmo.tatibieo; duermeii -ips
. . peces ppr este, jpesp&ctp, ..{Pro dexemps
esta pptienda paracttrPs^tienenTiPa-triarcha. el qualeligeelclerp, y pueblo y
iem pre es religiop de ia orden de . S .
;ilio;5p^rqjioay otr-a^orden entre elos*
Tambien ay monjas 3 pero no enerrar
dascomolas nuestrasj puestp quetoda
via.tknen eierto regimientp, Los cleri,gos e. caiaQ y oy ay mas difolucip q an
tiguainent.e, porque tom yna y dos mu
gres. Agunps de s clerigos vfan estas
in com.rbocado los viernes3y mieroles de Qiiarema, el viernesy fabado fan
:cto no comen en qiiarenta horas 3 pero
depues van chos vnos aques de yino*
Comunmte como tengo dicho son ene
migos de los ChristianosLatinos. Qgi
liLy,
quiere ver mas cosas destas gentes lea
a Gabriel Pateolo 3 en-fu historia de los
hcrcges. "
. :
;Georgia ( Los Georgianosson gentemiiy apar
nos.
tada de los Gnegos, porque viuen juntp
alos montes CapiPs. Son valitesyde
gran.anirao s son conformes alosGriergos en fus nombres,y en lo Eccleiastico
ainben5y obedec a vn mmo Patriar
cha3y priado.Tracn todos coronas, los
clerigos redondas, los lcgos quadradas.
Son us mugcres bellicoas 3 y muy enemigas de los Armenios. Todos en cornu
tiencn lctrasy charateres proprios aunquc hablan la lengua Gricga 3 pero para
negociar vfan de la Caldea . Tienen en
Hierufalem su lugar particular adode hazen el oficio y clbra. Tiencn por priui
legio particuiarel lugar adondc sue fixa
da la Cru z del Scnor quando sue cruci
cado , aunque en la verdad mas sue por
compra,porque el gran Soldan Cayam
bey o , fe lo dio por muchos dineros, y
depues Soliman felo cedip por otra
gran fumma3 y por fer fu ami go , porque
on vezinos delos reynos delTurco, y
como son bellicosifsimos terne los. Llamasse esta gente Georgiana3porcjue tie-

^4

4ne,por patron al bienauentirado mar-*


tyr fantGeoq^al quai reuerenci an pnTQ; patrpn.jporque dizen que el les pre
dico la fe 3 yafsi quando van a la guerra
lleuanfu figura en la vanclera. En io-que
toca el auerlesel predicadp ' es ,mm&-*
stp error, asomenos ro se onuirtierp.ck:
tpdp punto por el 3 nias por yna eciaiia,,
comolo dize Nizephorp,y Spzomenpj 1%$ ^
y.Rufinoj, y ya queda clicfeo harto clara^ Likzual,
mte en el primero libro destarepubica
Los Armeniosfpn geiite Grienta],te Armenen fiiscostumbresndifeetes de las nue nios.
stras. Tienen vnpastoryperlado3alqual
obedeeen todos como nqfc^ros al papa3
y llamafe Chatolicon3quees el nombre
de la dignidad fuprema 3 clbra en Azi
mp3o fmle;uadura3y no.echan agua en el
caliz no Celebran la esta de la Natiuidad dejJe0ri,nias laEpiphania3porque
dizen.qtie.en^nes naciO; el enor 3 y
creen que nofotros aedamos erjados en ,
lafiesta de la Annuciacion. Ayun ochp
dias antes? de la Epiphaniapor estar mas
aparejdos para la ieta. Tienen creydo
que falier de fu terra ips reyes magps*
Gelebran laPacua , al mpdp delos ludios y farif'c.an bueys , y ouejas y ynt
las puertas con fangre del Cordero, que
facrifcan como los Hebrcos 5 y aque11a
carne del Cordero comen afada. En me
dio de la cru z ponen vn clauo y vntan lo
con fangre, reuerencian las imagines,
no las bcfan,pcro tocan las con el dedo3
y defpues belan el dedo. La cruz efeonden el dia del viernes fancto 3 debaxo de
tierra5y dipuesel Dpmingo 3 la bufean
con candelas ppr tpdas las plaas de la
ciudad,y hallada hazen grades alegrias.
Qui eu quiere faber mas cpfas desta g Lih.i%.c.ft
tCjlea a Nizephpro. Guard la Quarefma al tiempp que no^ptros 3 aunque con
maypr rigor, porque en aquellos dias
np .comen carne > lche., ni pefeado 3 ni
beuen vup.Np echan azeyte en los mt
jares3comen entpnees legbres 3 y ptras
frutas5 y ppr mpstrarfe del tpdp cpntraT
r/osalps GegPSjCiiyosenemigPsfpn
Ss j
ea

tn-stremo , comen came, los vicrnes.


"Anckm vcstidoslos ekrigosimiy honem'entc , tienengran-deuoeion en los

tan que es Jengu particularisent


tharuteres" y .'tetra*-'' dilinta$:que tti aigo
vcr.responden^oais Griegasion con-

fcfecis diuinosyy eian cott.-mucho sikhcG Cantanlo lin punro , como por
tuibrc y rezanen lengua Vuigar3

formes en tdo a los lacobitas:., auo


qtic los quhabitii enHiflcm no se
ircuncidan'4 vinien alafey euange^

demanera que todo el pueblo enticnde


lo quese dzc--. Vsan de cafcaueks est i

li-por la predicaeion de agtinos patriarchas Akxandrino's 5 copigran ers

los ificensarios , y andan los kgostre~


q-uildos atrii2.es ; En Hieruakni ticnenobipoy 'ayyglesiadellos para hont-a-cfclanto sepiilchro \ Comunmate
< ion i-ehg-iosos-los que alli habitan.
lacobitas , Los lacobitas'es otranacionqueaust
qiic Chritiano$; eta'n embuetos en mu
cii os errres,ilamfnse assi segun vnos
di zen porque ks prcdicoia feel Apostol Sanctiag cl menor3 lo quai nome
satisjaze , porqe auctor terigo j gratic que dize que por santJVatfhe'o sueront
infrmados enlafee,csvrdad queceIcbranbkmnciientelaefa deteApo
tol 5 lo que a mi me parece es que se 11amaron lacobitas por vno llamado lacob dicipulo de vn patriarcha Alcxandrino cl quai les mezelo muchos errores y heregias, citas se baptizan y circuncidaii y guardan cl sabbado y el domi n go lo quai hazen porque ino se saluaren por la vna ky saluarse han por la
otra j y quedaran limpios 5 o por el baprismo 5 o por circimcision, no saben dar
ra z on porque hazen aquelas cerimonias y las demas cosas de religion 5y
sel o preguntan responden que porque
lo h al lan a escripto de sus antcpafados 5 cnalanse con inuchas cruzes por cl v
cuerpo echas ebn fuego y para confessarse no hazen sino echar encienoso
bre las braas y puestos de rodillas dizen
alli lus peccados 3 y creen que con aquel
humo se van las culpasa cielo ,y desta
manera piensan fer perdonados,dizen
elofflco en knguaArabiga porque co~
munmente son Arabes , ay entre cllos
:vnosllamados Cophos que son naturales del Gayro y aunqne tienen. kngua
Arabe toda via saben otra con que tra < '*>
i.:-'.
'

pan de leuadtra, y por hostias tiencn


vnos panecillOs ehiquitos como'los que
sebendizen cl dia de sant Nicolas de
Tokmino entre los frayks Atigustinos3 tiencn ygleiaoeii: Hierusalem pe~
ro muy pobre porque mas parece por
tal que no templo , porque Ion mas pobres que todas 1 as denias nacines que
alli habitan egun todos los uctoresdt
zen Maniasse el m ayo r dcllos acobita
que es como ohipo. Escric de estos. he
reges Nizephoro en u Eccleasiica hi~
ctoria.
;: :
,
zii'it
Los Abisitos es otra geiite Ghrsta*^^*4 '
na tiencn por rey y enor al q nosorros Abinos
llamamos Prefteloan -, y ells lo la:mah vNoadgian > y otros loJlaman Be~
lui. Este es tan gran principe quetiene
debaxode su obediencia qurnta'Rcy es 5 los quai es todos le pagan rributo y
el rside en Sccua que cs vn rey n o muy
fertil y apacibk , tiencn los Abinos vn
patriarcha al quai reuerencian muchc
los'^ acerdotes 3 y rside en vna ciudad
llamada Barrara 3 tiencn cllos que obedecen al summo pontisicc Romano , y
creolo porque ay i nd i ci o s grandes de
ello 3 lieron conuertidos por el Apolol
santo Thomas5Viuen entre el ri Nilo,
y Ethiopiademanera queel Niloles cstalLeuantey la Ethiopa al ponente,
y por esto son comunmente varoncs m o
renos porque la tierra escalurosa,baptizansc 3 y circuncidansc,y guardan cl
sabbado y domingo 5 y les preguntays
porque lo hazen, responden que se circuncidan no porque tryga algun prouecho aquella cerimoniamas'porrenerencia de! nino esus que se circuncidof
y que guardan d sabbado porqu es mu
- .
' ' Chas

De la Repblica Chriana^,
chas vczes encomendado en la ecriptura3celebran cl oiiiCio Diuino, con ma-'
rauiloa deucion,en-las grandes feks
celebran con instrumentos msicos assi
como con sonajas y tambores , aman la
paz y pobreza 3 dizen el oficio Diuino,
en in ci g 11 a 3 c o m u n m te es gente ydiota, y que no tratan dlas artes liberales,
consagran en pan con leuadura pero no
se les da nada, consagrar en zimo . Los
hombres y las mugeres3 vsan de tocados
azulcs,y andan deicalos. Ac en Epaa, vienen algunos dellos con aquellos
tocados ,- y afsi andan los obispos como
los ciernas clrigos . Vsan pordeuocion
sealrselas frentes con Cruzes que haen con hierros. Hazcn gran fiesta el dia
de Pascua de Plores, fon muy amigos de
los Christianos Latinos. YassiayenRo
ma,vna cafa como monasterio delos , la
quai esta detras de la yglesia de S. Pedro,
y vine religiosamente. Caanse en su tier
ra los clrigos, pero despus que fe les
muere la primera muger , no van de las
fegdas bodas , sino difpenlau Patriarcha. No se les permite tener mancebas,i
no re nci primero las ordenes. Si mue
ren sin hijos hereda el Preste lun fu hazien da. Eli geri comunmente fu Patriarcha dlos monjes de Sant Anton Abad.
Estos propriament fon los fhiopes de
Js qualesno ay q hablar aqui pues efere
uimos Repblica aparte.
Surianos
Los Surianos es otra gente, fon natu
rales de tierra de Palestina , tienen losrnesmos errores, y costumbres de los Iacobitas,faloo que tienen lengua y letras
particulares para fu rezar , no fe consief an, mas dizn ert secreto a Dios fus peecads, y aun he ley do que fe arriman a
tna piedra y all'fe consicTan * y dizen c]
feria mal cafo "descubrir fusdefiFectos a
los hombres, porqu despus los defeubririan . En Hicralem tienen fuslam*
paras delante delSancto fe'pulchro , pe
ro no entran ellos alas adere ar3mas los

, acobir's.'
v-' ; ' : v -'-'- ;

3*3

secta det Christian os3 llamados Nestoria Netoria


nos,estos tomaron el apellido de vn Pa~ nos.
tri archa Constan ti n op osi ta no gran here ge , el qual atuendo embrado muchas
hercgias , aunque la yglesia las reprouo3
y obre ello sehizieron Concilios, nun
ca hasta oy han podido ser desarraygadas us falsas opiniones 3us sacerdotes
celebran con pan ermentato y celebran
el Diuino ofricio en lengua Chaldea3y
tienen diueros charateres de letras,y en
los negocios y habla comn van la len
gua Arabiga.Estos hallo que no tienen
en Hierulale lugar sealado 3 su princi
pio quien quisiere ver lo lea a Vmccn- Liky.c.;y.t
ci Linniense en el libro que hizo con- Lui^c^u
tra las prophanasjieregias, y a Scrates,
yNizephoro.1
l:
Los.Maroiiitas3fonvnas gentes qviue ]y[aron^
en el monte Lbano 3 y all tienen fu Pa- ^
triarcha,y fon tantos los.que alli viuen q
pueden juntar diez mil combatientes.
Son ubjectos al Patriarcha en lo tempo
ral, y espiritual . A Turco con pagar le
cierta lu m a de tributo, no tiene mas que"
ver con ellos ,11 amaron fe Maronitas de
,
vn m al uad o hombre llamado Marn 3 el
qual les predico entre la Doctrina fana3
muchas heregias,y afsi perfeueraron hab
ita el tiempo del Concilio Lateranenf3
coienado por lulio Segundo , y concluydo por Len X. el qual recibi a fu
Patriarcha , que vino a Roma presencial
mente a darla obediencia por si y por to
dos los suyos, y afsi fon hijos de Ja ygle
sia permit ose les por entonces el ser ca- .
fados los clrigos, y comulgarlos hom<~
bres3y nios iib vtraque pecie. Todo
lo de mas dexaron entonccs.Muchas de
estas sectas , o las mas viuen debaxo del
seoro del Turco,.mas pagando fus tri
butos y faluofcondutos , les dexan viuir
en fus reynosseguros3 aunque ningu
no lo est con aquel Tyranno,
porque cmo no viue por
Iey3hazelo que
' . quiere.

Entre 1& Turcos y en Grecia3ay otra


fDel

.-..Libro
; jj\Z>e2 grande ,mm\Q de ckrgosy- fraylesy
mvv.yti que inueu eti U Ethiopia y de.su ma-.,
ut-ru de relipou^jsi t')} lo ta came al ctdto
. MM3como cillas demas cofasXa.JJJCIl*
c^jjAjS|^?? N que hemos tratado
chas gentes vsan sienff^^^Y^ ^ c^r^^an0S to^a v*a
W^%^J\ W aY mas <ue dezir 5y no
es bien que que de nacia
pues esperan rnuchos queyo digatodo
lo que se descaaber. Digo pues que en
Ethioplay adonde viue el Preste Iuan
ay diuersos etados de personas rcligiosas y que au n que professai! tal vida, no lo
son en e! exercicio ni cotumbres : y au n
que es verdad que vsan de estremos en la
peditenciay parecen ra-as reigios que
nobtros, es todo burla y escarnio a respecto de lo que , la yglea latina gnarda
acera de ia vida de los clerigos y monges. Los religiosos que en aquclas par
tes ay coin unmente \ son de la orden de
sent Antonio Abbad, pero differueian;se en el rigor de la abstinencia.Vnas con
gregaciones. ay que comen carne y bc~.
iven vino y y otras son tanri gurosas que
aun no permiten que losTeligioos veart
taies manjares,ni entren Ikntro del mo-:
nasterio 5 su habito cs de eolor amarillo^z
pero el pafo es my .aspero eorno sayasL
Otras rraen pieles adobadas-mal^de ma-i
ne ra que todo reprsenta asp crez a - trac n .
sobre sus habitos vnas eapas <corao, Do- *
minicos^con fus eapillas^perx) en la cabe:
a;traen vnos tocados3 como vemspor
aca.a muchos Armeniosquevienen en.;
Romcria.Las monjas tambien traen ha-'
bitos semejates alosfrayles:pero ni vsarr
de la capa3ni capilla , traen toda la cabea rapaday vnas ci n tas de cuero apreta- .
das a las cabeasmientrason rnoas pe
ro despues a la vejez vsan. d vnas cofias
y encimavnos vlos. Nlos frayles, ni ellas nunca etan.en el mnasierio enecrrados, ni ellos consagran alas Virgines,
ai reciben el velo sancto de mano de

Obispos,odc otrosacerdotc. Son gente


tratante y denegocios,ycn estogastan
lo mas de su vida > mientras ucijci suerasjdeiputs acogcnlc a los iTonalerios
adoucie tomaron cl habito. Ticncn p or
perlados y may ores a los que gouiernan
el monasterio nias cercano de don de vi~
lien. Las monjas a un que van a la yglea,
no ticncn cl lugar mas principal , ni van
al c h oro > mas lin ninguna diffrencia se
assientan con las otras mugers . El nu me rocs grandisimo , y aunque no son
casadas uclcn tr.cr hijos. Otras ay mm
bien anlas y religiosos Vsan trac r to~
doslos Ecckastios cruzes n las ruanos3o seandcrigoSjO fraylcs. Los cleri
gos tien en por epronas el andar rapaclas
todas las cabas3 y dexan creccr las bar
bas:porquccn est o se diffrenciai! de las
seehrcsdos quales traen erandes cahe11er as , yraydo todolo detiebaxo deia
barua,y los nioachos3 comolosfrayles
legos de los Carth'jxos. Lo ray 1c>; por
rnasperfcc'i-ion andan decaios:.pcro cn
las ygielas Jos clcri gos y cllos ion vnos5
porque ninguna jrarrochia ay que i:-o te
ga fraylcs y clerigos y eu grau raimcro.
Y ay muchas yglcas que tie.nen du>:ie;i
tos clerigos,y otros tantos sr;;yk s,y ion
tenidos cornucha reuerencia.Hti iayglc
fia de h ciudad Chaxuno3qae ue h pri
niera de la Ethiopa, porque la ediico
la rcyna de Candace, despues <]Lc suc La
ptizada do lu Eunucho que sue baptiz ad ode Siint Philippo3eslan co/^uiimetecycientos Eccleiasticos 5 trezici^ros
clerigos q son comq anonigosy trexic
tos religiosos cm pero co fer tatos los a~
cerdots.n.o se dize en cada yglesia mas
de vna misa cada dia , pero cil a se dize
con mucha solemnidad.que es con mini
lrosy cpnenciensoj y aunqiie tienen or
namentos' preciosos. estan decalcos , y
no entran dentro calaclqs^sea h ombre,
o muger. Es verdad que propriamente
ningun seglar entra en.ayglefaino en
los portales que son muy anchos y ten.4idos5pero;aquello es para ellos ygle ja,
como

De la Republica Christian^.

324

comopranofotrosla que tenemos3 y a


nasteriostien humas adde se cscru
aquel lugar vien lo.s sacerdoces a comul
mejor por tener algunsrcgadios. Otros
gar a los feles.No tienen campanas con
q no alcan estas yemas corn otrayer
cl temple nuestro,mas hazen las d pieua que es como mastuefoi y est and
dra y hierro. Leuantanse osfryles a de
alpan,y algunas vees- aiiden via alsa
zir maytines dos horas antes q amanez
heeh de mstaza o Iitueso^ y a qtii se a
ca,ysabenselashoras de coro , porqud
cab todal delicadezdesusmnja^es,
no tienen libros ni caridelas en el chroj
eche y niatca eneste tiposesprohibi
mas a escuras cantan y rezan,no ay en to
do, como la niesmacarne,ni menosbeii
da laygleia mas que vnajuz, y esta en
vino de vuas5nideotroq elloshazen de
niedio ciel templo , y porque no tienen
miel,su beides como vna cerueza he~
azcyte arde con manteca 5 cantan lin orcha et diuersasfemillas q y o no abria no
den y con voz desentonada rez los pal
bradas; Algtinsmgesay q no corn bo
mos,y estan empre en pie a los mayticado de pan eitoda la quarefma,y otros
ns. No dizenmasquevnalection y esta
n todo vn ao,y otros q entoda uvida:
dizenaltonOque nosotros dezimos en
y eiflugar de pcomagunas; ryzesco
ia passion la voz del Iudio,o pueblo,y di
nocidas q dan algun mantenimito, y l
ze se grau priesa , y ala puerta princifejas,per eri niriguna yerua echan sal,ni
pal de templo 3 y si esfesta , acabadala
zeyte, nBulllasyeruasy asias co
lection hazen procession ,Ueuandoqua
men. Vsan decilicios de cuerosmuy astro,o cinco cruzes pu estas en vnos pal o s
peros, y planchas de hierro enclauadas
baxos,y lleuadas en la manoyzquicrda, con las puntas que entran n la carne. AI
y en la derecha lleua el inceniaio el mes gunos entoda h quaresmase assientan.,
mo que lleuala cruz, y tantos ion los inmas estan en pie sienvpre , y otros hazen *
censorios como las cruzes,lleuan fus capara estetiempo vnas cueiias tan pcquepas de seda:peromal hechas, porque no
fas,quc apnas caben dentro dlias, y as
son m as largas que el anchor de la piea
fi estan todo aquel tiempo fn salir , ni au
del damasco,o tcrciopelo.
para pur gar el vientre , porque para esta
Despues de auer tratado al go de lo to : ' tienen hecha.certainuencion .Otrosse
cante al culto diuin'o, sera bien que m o- ' meten en algnas aberturas que haze la
stremos la gran penitencia y obseruantierra, o en cueuas ,y alli comen yeruas
cia que estos ministros de la yglca de
tambien . Vian de vna estraila crucldad
jgftopia tenen. En loque mas e cslrepor penitencia , y esto es comun a los
manestosreigiososesenelayuno,por-~
frayles, como las monjas.-yesquelos
que comian la quaresma diez dias anmicrcoles y los viernes se meten en e
tes que nootros,que es el lunes de la Se
agua , y estan en pie , y Jcg les liasta el
xagesima , su mtenimiento en todo este
cuello e agua , esto principalmente a~
tiempo es pa y agua,y si aguno quisiesse
caesce en vn lago cerca delaciudad de
fer tan goloso,q quisiesse cornes pescado
Cassumo adon de estan hechas de piedra
no lo halaria, porq tienen muy lexos el
dtro del aguavnas celdillas,y alli acud
mar , y dixere alguno q pues ay rios q
muchas gentes religiosas a hazersu peni
alli ay pescados, a esso se respde que no
tencia.Otros se van aos montes muy ob
- se concde a nadic , sino con gr fauor e
scuros y baxando a lo mas hondo adonpescar,y entces se pesca muy poco, por
dehallanaguaquedan contentosy pasquelos senores los tien vedados como
fan toda la quaresma.La comun peniten
aca nuestros principes losbofques,cocia que todos los frayles,clerigos,y mmen algunas vezes veras , perotur po
jas de la Ethiopia hazen , es corner en
co,porla seqdad de latierra^algunos mo
quaresma de dos a dos dias,y quando co

Libro Sexto.
m en es a ia noche . En los domingos no
fe ayuna p o r honra de la fiesta . Dura u
Quarema cincuenta dias 3 y porque co
mo eta dicho., no fe dize mas que vna
m isla cada da en vna yglesia , por esto
los dias de ayuno fe dize la mia de noche3y entoces comulga todos3y deipues
van e a comer.Esto hazen ellos a imita
cin de Christo, quando instituyo el sa
cro sacramento de la hostia porque fue
de noche 3 y ceno entonces. Los otros
dias que no fon de ayuno la mia fe dize
por la maana, segn la comn costum
bre. Algunos monjes ay que comen car
ne^ estos no solo la comen toda la sema
na,mas aun el viernes y sbado. Allende
de la Quarema ay otros ayunos, y el pri
mero es el lunes despus de la fanctisima Trinidad , y desde aquel di a hasta la
Natiuidad del seor , ayunan todos los
diasfaluo los Sbados 3 y Domingos. y
despus de Pascua de Nauidad 3 hasta
la fiesta de la Purificacin la qual fe 11a%, ma fiesta de Symeon 3 no tienen ningn
ayuno. Los tres dias despus de la Puri
ficacin ( sino concurre en ellos Sabado3
o Domingo) es ayuno de gran solemni

dad,y en todos estos tren-di i s,no ornea


nuis que vna vez 3 y dizen que esta es la.
peni tencia de los Niniuitas . Estos tres,
dias y el Aduiento , y Quarema , es co
mn a todos los fieles 3 afsi grandes co
mo chicos, hombres , y mu ge res. Otras,
cofas ay notables de la religion dcstas.
gentes , pero yo no he podido descubrir
tantas colas como quiiera5que sin duda
a aucr hallado entero rastro hiziera li
bro particular dcsta repblica 3 como lo
hago de otras, pero el lector tenga pacie
daino le damos mas cofas dcstas gen
tes , y porque halle que tratando de co
fas agenas de nuestra yglesia Latina, ve
nan aqu otras correspondientes quise
hazer cite capitulo . Lo que he dicho en
este capitulo lo saque de vna informa
cin que dio Francisco Aluarez Portu
gus al papa Clemente , que fue por Em
baxador del Preste lun 3 al dicho papa
Clemente. Y tambin me aprouechede
vn librito que anda de las religiones3ordenado por fray Paulo Morigia fray
le de la orden dlos lesea
dos de fant Hiero.. nymo.

Fin del quinto Libro,

L1B R O

DE

SEXTO

REPVBLCA

;i

A.

Argumente del sexto Lihro.


*P 21 0 R 1 0 de las repulicas 3tener paragloruy honrasuyadiuerfos eftaios
degentes en elUs.pdra que la (rUanj/onreny aumzj,n,por eso puse enese sexto
lhro el orige de Us orenes mondsicas.cj suer on fiepresenyferan columnassortis
mds deltempU deljenor.T'ratare del ongeny prnpio de el instituto de lo; mores9
quantM diffrencias huuo antguamente derelgiojosy Je Us queoyemos* -^Aqui
Jeerd corn o ay ordenesjohtdrias>otr4>s para prouech cemun. Y/as para curar enfermos,trds para reimir captwos,y orras para enjenary aprouechdr en todo a los
proxmos .^Aquijesara porque las orenes reUxaasJon ichas Qltusralesy Us
reformadas Oseridntes, Conoceran como los canongos Je UsygLfas Cathdrales
es orden dijlinBa en Ujgie/u3y quandoy como comenccaron a)>wir los primeros re
lgcfos en Vida comun^comoje dproududn las religiones antiguamente }y quanta*
reglas tiene Uyglefa aprouadas. Bnfin dqufe >eranlosprmapios3y antgucdades
de tods las ordenes de monges recgidasscon otras cofas curosasyi caa )>na le dare*
mos quatosgnrales hatenid porqnefe Veafu cotinudcon. ^AUendedejlo tratare
mos alcdo de U antiguedad del esado delasvirgmes}q mfotros llamamos mon)ds
y p ornaje dlgunas ordenes que ccfoenaroen mo)ds3y dsife acdhdra elsexto lihro.
^De U YM monajlcay comtm>y esu antioucaj jjor qu'un tuuoprincpio CapJ,
A vida monastica, que es la
^. que oy haz los religions
Kl^^SI en los monasterios, es r an
pj^S^g 1 tigUa . qUe si queremos mi4Usss---- raratnttnenteaoqprofcfamos , y a nuestra manera de viuir ha
llarfe que comeneo en Chnlo nue

stro senor, porqueel depues de baptza


do5ayuntando a si difcipulos 3 hazia vida
de Abad , y prior con fus monges , porque lo q les ensenofue despreciar todas
las cofas, y el saber obedecer , y negar su
propria voluntad, y el fer castos,yeto
todo pertenece a la vida monastica , y re
ligiofa,queesla quefeviue encomun,
lacjualnosdexo el fenor muy fundada,
experimentando la el con lus ApostoIcs>

Libro Sexto
les y discpulos, con todo el rigor que fe
poda guardar. Despus de subido a los
ciclos , ya nos consta que en el cenculo
de Syon fe recogieron rodos los Aposto
les con la serenisima madre fuya,adon~
de viuian todos en charidad,y en cornu,
perscuerando en ayuno, y oracin y co
mulgando, pero no querrn todos lu i ni
que all comen afiela vida de los Monges, porque propriamente aquello fue
comn a todos los que entonces c reyan,
y despus todo el pueblo O hr istia no lo
hizo afsi , como clello tenemos testimo
nio en el libro de los Actos de los Apotoles,adondc fe trata como todos los q
le baptizaua. traya fus riquezas y bienes
y las ponan a los pies de los Apostles,
para que ellos las repartieen con los ne
cesitados , y fe diee a cada vno lo que
e era menester, porque todos viuian en
comn y ninguno dezia , esto es mi , y
esto es tuyo. Despus a imitacin de la
primitiua yglcia,comenaron personas
particulares a viir pobre,y castamente,
y obedeciendo a vn particular, seguala
vida Euangelica, no blo en lo tocante a
los preceptos, mas pastando adelante po
nian por bralos consejos.
Cierto no ay que dudar sino que la vi
da de los monges comeno luego que fe
dio principio a*la predicaci por los san
dos Apostles 3 o poco despus q pastaPfdUjil l' Por corona de martyrio. Afsi S.Augu
stin sbrelos Pfalmos di ze,q por la pre
dicacin de los anctos Apollles, y por
la congregacin que ellos hazian viuicdo en vno 3 y el auer dicho qua buena co
la es viuir en vno los hermanos,fe funda
ron ls monasterios. Y sant Isidro en fus
ofHcios dize , que el estado principal de
los monges, es el de los que viuen en co
mun,y que los que dieron principio a ta
granobraimitaralos que renunciau
, - todas fus cofas,y las ponan a los pies de
los Apostles. Esta mefma opinion tuno
sant Bernardo Abbad , en la Apologa
a Vvilhelmo Abbad , pero antes dcsto
auia vid^ monstica, y dello tenemos

testimonio bastante . Esto fe prueiu por


el testimonio de Philon ludio, varn de
m u c h a a u ton d ad . E ste h a b 1 a n d o d c 1 a
nueua manera de viuir,que e au i a cerne
ado en la ciudad de Alexandria, qua
si en fus ticmpos3dizc,cn el libro de la vi
da contemplati ua , que au i a en Alexan
dria vna sente relis;iofsima,la quai ante todas las cofas renunciau todaslas ri
quezas 5 y dando fe a la Plulofophia fe
apartaua de rodos los negocios ieculares,y q fuera de ios poblados en lugares
ccrctos,y apartados hazia fus moradas,
aili orauan y para esto te ni an lugares de
dicadosjlos quales eran dichos monaste
rios, aquellos que all viui eran lacerdo
tcs.y hazian honesta vida y call a, y celebraiian los diuinos mystcrios.De lo que
ellos hazian menos cafo era,de lo q au i a
de comcr,fu mayor dih gencia era vacar
a la contemplacin de los la grado s hbros,que eran los que oy llamamos Bi~
blia,alsi mefmo can tau a hy m nos aDios
la dems familia' que all fe allegaua a
ellos,era enseada en la perfection y vi
da religiosa. Y afsi dizePluIon otras co
fas,^ de necessidadhennos de confesiar,
que esta manera de viuir era monstica,
porque despreciar las riquezas , y a si
mcmos , y renciar todas las cofas a nin
gimo pertenece tato como a los mges.
Este libro de Philon q yo aqu llamo de
la vida contcmplatiua, llama Ensebio de
Vita Theorica , que es lo m el m o , como Lih.t.tij*
parece por fu historia Eccleiastica muy
a la larga , adonde fe podran ver en este

* ']'Cyl',

proposito muchas cofas,y lo mefmo por


Nicephoro . El Abbad Casiano, en fu Li^z,c.U
libro de la Institucin de los monges,
dize lo mefmo, y que del Euangelista
Sant Marcos comeo este negocio , que
es confirmar loque han dicho Euebio,
y Nicephoro, porque el maestro que en
eaua en Alexandria, esta vida tan per
fecta , era Sant Marcos . Y cierto que la
antigedad deste negocio es desde este
teinpOjporque en tiempo de Sant Dionysio Areopagita > discpulo de Sant
Pablo,

DelaRepubiic-< -hritiana.
Pblo',auia cnsagraeion de los mogcs
y cierta forma de darles el habit o s porqedizeen su Ecclesiastica-nierarchia
estas palabras., habiando de los Terapcu-tas,que era la gente apartada y fola.E! Sacerdote delanre del sagrado altar canta ias oraciones al proposito de
los-roonges,y el que ha de recebir el ha
bitoy estado monastico ponefe dctras
del facerdote3no de rodilias , ni menos
tiene puetos los Euangelios sobre la
cab'ea,rnas esta en pie rnuyatcnfo a las
pre ces q u e fe ha ze n 1 o b re el . Est o acaba
desacerdorefellegaal-queiade recibir el habit o 5 y preguota le quanro a
lo primcro3si r en u n ci a todas fus riquczasy bcnes3 no folameote quanro al
vsojtnas a n la vountad dereoer los Y
todo lo dmas que el apetito le puede
reprcfenrar.-y dicho esto le comienea a
declarar k perfection de la vida monatica^ el nueuo monge protestando to
do aqueilo y prometiendo de cumplir
lo^cl saccrdorelobendizecon la ferlai
de la Groz5y luego lo trcsquila y inuoeando las tres dioioas personas5le desnuda los vesiidos seglarcs y le vste
otros conforme a 1 a vid a,y d efde enton
ceslo haze participante de la conucrsa
co de aq u ellos varoncs fan ctos5 y de
losdiuinos mistefios < Esto es de Dioiyfo Aropagita, Jc donde fevee cJaramnte corn o la jU-i monastica tuuo
principio defde los Apostoles 3 y el habito senalado con la coronay orras cerimonias . Tarn bien fe faea harro.a la
clara del memosant Dionysio, corao
en su riernpo auia monges 5 pues entre
fus epistolasfc hallan tres a distinctos
monges>y podriamos traer otros testimonos a! proposito : pero bastan los
apunrados Defpues poco a poco sue
este estado multiplicandofey oneru
do fe en varoneslienos deefpiritu diui
O; j coyoscoraones .encendidos con
l gracia del. Spititu santo aniroaron
y despertaron a otros : pero no tenian
C'ngregacioacs^ ni cabefas que guiafc

yi6

sen vn rebano 5 tan particur de DioS,


porque esto acaeco adelant desta ma'ner.'- -,
Sega n lafentencia defanr Hierorjym en la vida defant PabI o primer herffiitano 5 opinion sue quai ay a sido cl
prmero que die principio a la vida m
ftastca^vnos dxr que Helias y otros
que fant IuanBaptista 5 y defpues fetu*uo por cofa cierra y aueriguada qeAa
ronio Abbad sue principio de esta em*
prefa5y al cab o vienea eolyr que Pan
loThebeo sue el primer que corriho a viuir solitario 5 y aunquees verdad
que al principio por huyr la perfecucid
se afeondio eldicho Paulo3 defpues c
iirtio aquela ncess'iad en vountad^
y habito el deiertojtorneno a liazer
vidadehcrmitano.jLa verdad es que e!
congregar monges y tester exercicio de
oracioa-,y vsa# de orras cosas tocantes
al raonakrio yunrando fe en vno5 An
tooio lohallo':3y nohallo cofa en este
proposito mas antigia y demi parecer
hadeferllamado padre de los prime'*
ros monasterios y monges , porque el
los allego y dio reglas y constitution
ns 3 y todo o demas que aquela edad
permitia, a gente que comenaua a fer
conocida. Defpues dexando Antonio
discipulos famofos por religion y vida,leuaron ad clan te este inslituto, pobando todos los desiertos de Egypto^
Syria > Ni tria 3 Thebas 3 Palestin a, y
Araba . Afsi Hilarion que sue grari
augmentador de la vida de los rnonv
ges y discipulo de fant Antonio, imi
ta n do a fu maestro paso en Syria 3 y
alli viuio en vida afpera 3 y a su iroitaciondexaron muchos :el mundo 3 y
viuieron enel deerto, y por esto que
hizo en aquela prouincia sue Hamado Padre de 'aquelos monasterios,
corn o Antoniodelos deEgypto.Ha^
Hamos que Mac h a ri o discipulo de4
mesmo ntonio , pafo a la' antigua
Thebas y alli fundo con g r an zelo
y deuoeion muchos monasterios >*y
T t
cl

jito':Sext:Oi<
el fuepadre-.de ellos, Y an-si crandoSi
. Antonio otrps varones famosos en cle
exercicio,sc hinchio la m ay o r parte -de
, Aa y Oriente de monasterios , y pues
odoemano de la disciplina de rao gr
maestro , pareceme a mi que justamentepodemosllamar loPadre de los monaterios yde la primera vida menasti..ca.Dsta manera pues prne-no a esten
> derieeste'estado tan a ncto^y cn tal ma
Braqu-e aiia Abbad<|ue tena debaxo
defu disciplina cincomil rnonges.Esto
faa se hart en 1 irnpio de lo qu e dize
raciida.s Co ei libro de la vida y- c-uer-

Lsht.

facion de los fan$os padres del yernio3


idondedize quefel Abbad Apolono
tuuo Gipco ^ihftpnges a su cargo , y q
ei A^adIiyi'ofyndojiito a la ciudad
13e T^e^as j vn monasterio rodo ercado deraproy quedetrodel viui qual
mil monges. De mancraque yano porna en admiraci lo que leemos del ninasterio de Cstel en Prtuga5que dize
Alcobaa,dei quai se dize que v.iui no
ijeciosmopgesene/4u^^^^
lo diz en o lo p ru eu an mal porqu e yp
lo hevistp 3 y no ay rastrode cofa %m
grande nique le parezea. eri na4a . Y el
m esm JgracH.das anade que en el deer
t:de:Nitt:i, que?estaua pocomasde
doze lguas de Aiesandria5seh'a,Ilauan
en su tiempo mas dequinentosrnonar
fteiioSy que el vio en aquella foedad
mas de einco mi moogeS y que en cier
tos monsterio^tcerca de Alexadria 5 ha
locerca de dos mil tnonges.Y sant Hie
ronymo en las vidas de los pades affirBa>que andando el visitando los mon
ges de los desiertos de Egypto hallo en
vna ciudad de la prouincia de Thebayda,mas de veynte rn monjas > yjdiez
milmongesj Y assi cuenta otras colas
tuy particulares del augmento de los
monges loqu al turo mucho tiempo.
Pues Eugipio monge Augustino AflFricaaohablandp de sant Fulgenio<y habladelamulttud de los m ges de Egy
ptOjfiotno kpsa que fe hablaua dellos

por tpdoeimundOjC auer paffad du


zkntps aos que mn.rio S. Antonio. .
La rgla y constituciones queeo aql R^^los
tiempo feruian a los toongeSjerala que Amm^t
fus Abbades ordnauan.,y c.onform ea
lo que Dios los infpiraua 5 an.fi en se ria ua cada vnpa sus monge.s . Del Abbad
Pacpmip leemos que estando en ora*
cionen su cueua( que esta era su ce! d a
y lasdemasde los orros monges)lc apa
recio el Angel del.Senor, y iemando
que liarnafe a todos los monges que vi
uian en el.4esie.rto .yezirioyy que-to*
mae cargo de gouernarlos y de c n senar les la vida perfecta > y q le daria vna
rgla por donde les ensenac : y asi 1c
dio dos tablas de mtal . cn las quales
elauan escriptas todas las osas que
era n necesarias a la vida monaHca. Ge
nadip dize quePacomio escriuia ia re*
gla,y el Awgel del scor adictaoa5qe
es.cailomesmoay porek'respectojrir
tp ete mil plonges: ii los quaies gouer
no con mucha prudencia . Todos los
monges de aqul tiempo cran muy rx>
formados : pero los de Egypto teniaii
e primer lugar y opinion 3 como cofa
heredada dede el padre sant Antonio.
Hizo el Abbad Pacomio vna' bu en a
uriosidad para el gouterno de tantes
mges,y suc que los diuidioen veynte
y quatro partes conforme al numro
del Alfubcto Griego 3 y a cada letra
senaiaua los suyos 5 y diuididos de - esta
manera facilmentc fabia quai monge
csta.ua en el A, o en la B, y assi diseurria por todas las demas letrasj quando queria saber de tal monge, y por
aquelas notas visitaua al enfermo del
aima 5 o cuerpo 5 y proueya a todas las
necessidades. Eo pues es lo que hallo
de la primera vida monastica y de fus
principioSvErasmo envdaqueescri Tom.i. d*
ulo de sant Hieronymo habladesman; Us ofoas de
dadamente de la antiguedad de los cjtetUir
monges 3 y de su encerramiento y de
su habito ditncto 5 y como a los que;
dexau ei propofito anonpse les da
ua

De la RepiiBIica Ghrftria.-

C*$.6

Lit. il

327

m otra pena, sin notfsos de la inconrancia que tcnan en no perseuerar en


lo comcnado,y assi dize otras cosas9se
gun el estlo de la poca piedad que tu u o
a las reiigiones . Yo empero cn vna pa
labra respondere a aquellas 3 y podran

conocido3y que no traygascnal de co


riosidadjmas que reprsente coda, hone
stidad,y que en elmuestrene! estado q
profesan * Assi memoen e!concilio;
Carthaginenfe quarto,y en el Toleda- Cdnt' 11 f
no quarro,manda Io mesmo, y no por- aTU

deoy masconosccrcomoalos mgcs


elvsar de habito distincto/y el viuir en
cornu n y n proprio 3 y cl dar castigo al
queapostatano es nueuojsinocosaanti
guaenla Christiandad.
Aloprimero,quees vsar los'mongesantiguos dehabito distincto delco
mun puebio:es cosa liana > prueuase fer
assi porque sant Diony/o Areopagita
cn su Ecclcsiastica Herarchia,dize3quc
entre las otras cosas que enscaua la
consagracion de los Terapcutas 5 era
dexar el vestido seglar y tomar otro diHncto del comun . El Abbad Cafano
hazelibroparticu larde! habito de los
monges>y quien leyereaquella lection
podra ver como losmonges siernpre se
diferenciaron en el habito de los scgla
res , como tarabien enlamaneradeviuir3assiscnala3Cinta5Mellota> DaTmati
ca,CoguIa,y CoIobio,y otros habitos
queaunqueoyno fepamosquevestidu
ras son5o quegnifican aquellos nombres 3 alomenos es claro testimonio de
<jueauiamucha diffrencia del vestido '
coniun del pueblo ai de los monges. Y

que los Canoncsy testimonios q aqui


setraenhablendemonjas, por efib no
se entiende delos reiigiosos.-porquees
gran ignorancia peniario, corno en derecho en semejantes cosas los tngesy.
monjas corren ygualmente : mas porqneno parezea q esto no se puede pro- 2144.
uar bastantemence traere para monges;^^.
particulares testimonios . El concilio
o da u o gnerai ensenando como en nia
gun tiempo losmonges han de v larde
habito profano: da la ra z on diziendo
que el que lo trae es aorado de altiuo y
preuntuoso y para prueua desta ver- '
dad aega el testimonio de sant Balio.
Enel concilio General sexto se-manda que elQbisomongevsede supro-; Can. 42
prio habito Monastico 3 con lo quai se
conforma el Concili Lateranense eo
tiempo de nnocencio Tercero y esto
1~
mcsoio fauorece el dicho Conci.lo -y? &
octauo alegado<arriba , y assi se V- JsJfa/'
drian traer otros muchos testimonios m. 27 *
desta verdad ^mas.pues los dichps bastan , no ay par&que en esto nos detengamos. .
.
0 .; -

Nicephoroen su Ecclesiastica historia


Lib.9x.16* haze menciondel habito monastico co

El egundo punto 5 que es. de viuir


sin proprio y en comun 1, no fequienj

mo cosa muy antigua.Sin esto renemos


puede negar pues lastfolaciones.de los.
rnanirTestos testimonios en como fempadres recogidas poi- el Abbad.Casiapre fcvo cl traer la gente reiigiosa hano y la historia que hizo Heraciidas
bito distincte del comun pueblo 3 pues
de los padres anciguosy sant Hierosabemos que lasvirgnes trayanhabi- ^ nymodan testimonio de eljo, y porto sefialado y como se cojige.de- Tertuque esta materi no es proprianente

an.tu

lianoenel ibro de Virginibus velandis, y del concili quarto Carthaginenfe. Yel papaPio en fus Decretos

fmomaUs raanda que el habito de la virgen sea di


j c.virgines stincQ de las comunes m u gres . Y el
a. 4. *concilio decmo Toedano muestra co
nao elhbito de las'viudas que proses*
fan vida reiigiosa ha de fer distincto , y

historia yo naquiero apurarla aqui,


vean loscuriofoslo;que dixo Rkardo
Cenomanenfefrayl Francisco en est^
proposito , respondiendo la censura
sobre la rgla de sant - Augustin que
Erasmo hizo y podran satisfazerse:y asimequiero paar adelante al tercero "
punto , que es mostrar como lo$ que
Tt z
deam-

' ;

'

"Libro Sexto

, ; :'(.

C4.2

defampsraiian la vi Ja monastica ycoriitun culpaseran castigados.


Cicrto cs que no pudicra ilamat se
Republica ni congrgation .ordcnada h cleJos monges, i no se scnalara
cahgo para 1 o s q u e d e fa m p ara u a n a
profession que auia n h cho : o comc
tian cul pas dentro d rlmonastcrio.Bicn
a la clara parecc que Eiamo no podia
gnorar cto^por lo que lecmos en el c
ciioTriburicnsc a donde manda que
los monges y virgines que dexarcn su
primcro estadoy fueren tan pecca do
res que peccaren en el peccado dca car
ne sean puelos ers priion para que alli
liagan condigna penirencia de tau g ra n
culpa v y que no les sca dada hoiriuni on si no fuere a tiempo de la muertc.
Hssemcsmo Concilio quierc que quai quier monge , o virgen despues de b
cha profession no podan casasse,y silo
hizlcren sean descomulgados5y que en
rai caso el castigo, o miscricordia quedea laauctoridad del Obispo.En el C
cilio Aurelianenfe lcemos que el tri o fi
g no posea na'd>n sepueda casa?, y st
foere tan atreuido que eaygaen qualquir peccado de estos sea para fiera*
pre prluado de! vfo de la dignidad fa
ccrdotaliHallatn os en el Concilio Cal
cd orlense que se m andeque e m o ngt9
o v-rren que se casare sea descomulga *
do\ El concilio Araucano dize que
aquellos que defamparan la castidad
hecha por profession deuen hazer peni
encia:. Porcicrto harco bastantemente
se prueua que auia castigo para los mges y monjas q u and o comctian ago
contra lo que profcanan.Lean el con
cilio quarto Carthaginensc y el Toedanoquarto>y el Valentino en Eranca
co tiempo de sa nt Dmaso,y enelArau
cano^y en EpistolasDecreralesde su m
rn osPonti sices h allam o s b ast a n tes te sti
tnonios deesto comosepuede ver por
las Epistolas de Gelalo primcro erabiadasa Cearo y a los Obispos de Lu
.cana, y el Papa Ingocencio Primcro

esc-iuiendo a Vitrico ObispO manda


que las virgines sean castigadas asp cra
me n te : fie stand o y a en el monalerio
aunque no ayanrecibido cl velo secasarcn . Dezir que c 1 d e sa m p a r ad o r d e l
monastcrio noera caftigado esgran error,porque cl Papa fa m Gregorio end Li.tepl^
rgi st r o h a ze mencion de vna monja
que defamparo cl monastcrio, y man
da que sea buclra a laclausura y sca en
careelada, sobre las qualcs palabras i- ^'Citen-lt ^
zc vna glosa dclderecho que cl monge
o monja que desamparan ci monastc
rio deuen scr recibidos quanras vczes
boluiercn,dcdondc parccc que cl yi se
del monastcrio cs peccado y por conguientefehaze capaz de pena y castigo.
Tambien reprchcnde el memo Papa
sant Gregorio en csc hbro dti rcgistro Likj.ep.i$
a cicrto Obispo, porque no auia hecho
bolucr al monastcrio a vna virgen hija
de v n illustre, laquai auia apostarado.
Y escriuiendo a Anthemio fubdiacono dize que i hallarealgun monge que j^^'M
trata deshonestamente c mugercs ica ,,l,fM
preso y lleuado al monastcrio de don
de salio,y assi ay otros m u ch os! u g arcs
que prueuan esta verdad , y por e/io no
ay para que gastemos tiempo cn cofa
tan llanay fabida . Cicrto Erafmofue
gran pcregudor de las religioncs yquandohallo la occasion no la perd o no,antcs parccc que en hallando la tiencepiritu panicular (que cscl m al o)
para tratarlas cori rigor y aipereza.
% De Us diffrencias de monges que yuo anTvuawcntc,y de las que ay oy en la ygleja:
porque Je llaman qutro particuUres Us
Mtndicantcs, Cap. 11.
A L L A M O S tres
gcneros de relgiofos enlos
tiepos antigus seg se pue '
S||' de sacarde S. Hieronyno:
" en la epistola a Eustochio, y
de S. Augustin en el sermon de los tres Ef^'^
geneiosdemgcs.Losvnosfellamar Ser,zit
Ceno-

DelaReptblic Ghrstiana* '

328

Zenobitas, otros nachorethas,y los

niala horad ye al choro todos fe jt


uan en b oratorio ckQ para va
terceros Saranaytas.Cada vno de estos
car a p os
all se can t uan I s'psal*
generos de monges viuian parricular
mosy
leyan
la
escriptura 3y deziars sus
mente . Los dos primeros se fundah o ras conforme ai vfode que.l tieinron en gran fanctidad. El cercero era
po . Acabado cl ofsicio ya stu vii
peiifero y malo . Masporque esto se
mongesenado por suDecano que h'
d exe entendcr roejor diremos decada
ziavna patica espiricl declarando
vno loque baze al caso, y assi podra el
escriptura * y este se poslia eirmediod
curioso lector aprouecharse de esta l
todos , 'adohdauia tant silencloy r
sion . Los Zenobitas que Ion los pri
polo que ni vno mirauaa otrohii eseut
meros son dchos assi porquebucn en
pia porno hazer ruydo ni quirar laar
comunidady congregacon, este es
cion a los otros . Despues que yuan eH
estadcde nias efcnciales y perfetos r
cendidos con la docrina de sald,cad'
ligiofos que oy tiene la yglesia,y ad on
Decano aytaua assi los suyosy yuad
de todo lo bueno que oy leemos de los
corner a los lugares diputados3 y ber
monges estua guardado , y oy es cosa
diziendola me fa conbedicion pameti
persetissima cOo fevee en tanta s reli
lar5fegun lo muestra sant Chrisostmo
giones.Su vidaeraquantoa lo primeen vna Hom i lia ai pucblo Antiochcno,
ro obedecer a los mayores , y porque et
comian no manjarcs ricos y delicados,
mayor3assi corrio el Abbad pudiefe
rnaspan y legumbresy hortalizas guidar buena cuenta de los monges que te
fadas con sal y gua, ailidiendolas m'1
iaacargoCquecomunmnte cran mu
nos vezes vnpocode azeyre.
chos ) tnia cnalados ciercos Decanos
Los viejos por la flaqueza y edad be
los quales goucrnauan diez monges y
uianvino
5 fruian por fus ferrianas' y
deste numero se llamaua cl mayor dePorque e Hos Decano.Los Decanostenian otros
guardauan siencio . No cemos que
dlo leemos qUe mandauan mas y llamauane Cenvuiesse ecton en la me fa como oy f
pnmerdme- turioncs porqUe goucrnauan a diezDe
vfa : porque esto liasta que fant Au
te compare
'r n &
c
,
gustin lo enfeno atisfrayles hermitaze porfure* cmos con eien monges . Su manera de
nos no costa que se leyee,acabadala
viuirera vna5 porque todos tenianfus
comida y dadas las gracias cada Vno
celdasy aliicbiua cada vno en gran &
se
'y u a a su celda yalii hagian lo que
lenco y recogiraiento , hasta Ja hor
Diosles infpiraua , porque vnos raqoseauian decongregar en vno, assi
uan mentalmentey con elspiriru3por
comoparayr al ofsicio diuino3 o para
quelos manjares rio los embaraaur
cozner,o obrar de manos,o para oyr alpara dexar de va car a Dios en qualquie
gunalection,o'platicaquc'h'zia alguri
ra
h o ra . Otros trabajauande ma nos te
gran monge que los veniaavisitar , oel
niendo repartida la labor por nia no
padre de monasterio. Los Decanos an
de
Decano, y aqucJIo que se ganaua
dauan empre de ceda cn celda mirando con gran solixud i a los que renia t del trabajo cada Vno lo daua eJmenacargo les^altaua alguna co&eo locf- * te a fu Decano , y os Decatios lo dapiritual otcmporai.-porqucnofe fufria
uan todo al procurador5o mayordomo
quee afsligidodcefpiritu carecieTe de
4cl monasterio . Ete recibida coda la:
alguna confoacion efpiritual 3 ni meJymofna de los Decanos cada mes Ileuauael gastoy recibo ai padre dl mo
nos fe permitia que vuiefe defcuydo"
nasterio
que era el Archimandrrta o
en las cofas rocanres al cuerpo, porque
Abbad
,
y alli mostraua por tinta y
aunque la aspereza era grande la charipluma en que se auia gastado cada c osa,
dad acudia a todas partes. Qua:d:o veT t
ylo

Libro Sexto
y loque saltana n cada vno de los mongcs el mayordomo Jo proueya comu
nicndolo con el perlado, porque no
fe permita quepadecieiten alguna fal
ta los sicruos do Dios 5 y assi antes
que ellos pidiesen lo que les saltana
se les proueya lo necelario . Si a cafo
caya alguno enfermo era curado c gr
charidad yfacau lo dla celda y lleuauanloalugar acomodado para la salud
y.regalo,aqui a porfa los monges man
cebos y los viejos exercitauanla pie
dad con el hermanlos vnos siruieny los otros enseando , los Vnos
ttbajauan en las cofas espirituales y
delalma,y otros en el cuydado del cucr
pp y fu regalo j lo qual todo fe hazia
porque el enfermo no tuuiee necessidad de acordarse del regalo que la
riadre y parientes 1c podan hazer en
semejante necefsidad , pues en el desier
Q y soledad hallaua las obras y amor
de ladulce madre. En lotocante ala
penitencia y ayuno el exercicio era gr
de 3 y afsi en todas las cofas ckxaron
la verdadera regla de viuir obferuantemente a nosotros que los siguimos en
Ja vida comn y Apostlica, estoes de
los Cenobitas.
mchre - : Los Anachoretas que es la segnas
da manera de monges que auia en
aquel tiempo eran losque yaexcrcitados en las luchas del demonio ,y en
seados en diuersas tentaciones auian
salido maestros y vencedores . Estos
despus de auer viuido mucho tiem
po en el monasterio , siendo muy per
fectos pedan a fus Abbades licencia
para apartarse a la soledad y para hazer mayor penitencia ,esto se conceda
solamente .a aquellos que ya fe creya
que pr si y a (olas podan poria larga
esperiencia pelear conel demonio y ha
2;erlerostro,dada esta licencia: segn la
fuera del espiritu que los mouia a si, se
apartauan a mayor soledad y alugares
V&uy speros para hazer mayor edificio
espiritual, tales eran estos como aque

llos que viuian. en tiempo del Abbad


sant S abas y Hilarin , y Zozimo que
ya muy experimentados escogieron
campo grande para pelear con el De
monio, estos eran dichos propiamen
te Anachoretas , y oy vemos en nue
stra Espaa algn rastro de esto en nue
stra Seora de Monscrrate , porque
muchos monges del instituto del pa
dre sant Benito siendo muy perfectos
dentro del monasterio y siendo eonofeidospor tales de fu Abbad, si pi
den licencia con humildad para subir
se a lashermitas que estn en la sierra,
fe lesccedcryyo he conocido en aque
Ha soledad varones de mucha religion
y entre ellos fueel Reucrendissim o Pa
dre fray Benito de Toco que fue Obis
po dcTortosa.
Elrercero genero de monges anti
guos eran los Sarabaytas>estos eran ma Sm^yuslos y abominables, porque tenian por
perlado fu propria voluntad, nunca viui recogidos ni solos mas siempre an*,
dauan a manadas como grullas y yuanfe alas ciudades y pueblos y all fe andauan entre la gcte,quando lleuauan
a vender las obras quehazian demanos,afsi como esteras,cestas,y cofas se
mejantes vendan las en gran precio,
porque les pareca que fu hazienda era
mejor y masfan#a quela dlos otros;
todo lo que ganauan y les dauan lo gastauan en comerrporque esta era la prin
cipal virtud que ellos tenian, fu vestido
era representador de religion, porque
era spero y de hechura particular, andauan comunmente fospirando y visita
uan mucho las virgines,tenian por esti
lo morder diablicamente a los Eccleiasticos notando enellos algunos decuydos y negligencias no mirando que
fu vida era perniciosifsima ; esto hazian
ellos co embidia^porq la gte de auctoridad honraua alos sacerdotes y a los
monges y aellos tenia los en lo que era
razn y conforme a fu manera de viuir.
Sant Benito poneal principio de fu re
gla

'

'.

Del RepublicaChriMa-n.

32.9

GiroMgos, gla otro genero de monges Giroua- que eian puestos-n poder.de- los ene-
gos que ion corn o v.agabundos , estos migos deia feathojica 5 assi comola.v yuan cn tiempo destc gran padre de ordeadelasia-Trinidadjydeastcta.dez en diez y de quinze en quinze ManadelaMerced.HalIaronassief-
de ciudad en ciudad y ponianse a las mol.os feles Chrilanos ocra. panera
pumas de las yglesias porpedr Jy- devluirsanctaynobllissima para promosna 3 y siempre e aposentauan en cho y vtlidad d;e la y glesia: i y esta es :
mefones y hopies y todo quanro
la ordeo delaMiliciay cauaUeria Chri
allegauao logastauan encorner^, y vi-. "stiana q nosotrosdezmos prdenes m-;
uian deshonestamente , y eran peorcs liresassicono qy vemosla oden de
que os Sarabay ras , Agora gracias a
Santiago en Efpaila 3 a de Rodas por Bios 00 ay ernejaacs mongess portdaia.hristiandad, la dc-Chistlsn, .
que todos viuen debaxo de disciplina
monastica y conforme a las reglas de
los sanos padres que la fancfo yglea
recibe.Y pues hemos dicho de las diserenciss de monges que vuo anciguam
reliera bien que agora tratenips de las
dferencias de religiones que tiene la
yglea y para que e insituyern, porque desta manera e vaya entendiendo
lo que se ha de dezir delante..
jyfmn
Cinco diffrencias ay oy de -persofcrdigoms nas religiosas en los monaterios , caenlayglefi* da vna de las quales tien ord.y institu
to particular paraganar cl cieloy aprouecha en la ygea militfe,la vna es de
monges,que son dichosassi desta dicti
Monos porque foofolos y hazen vida

Portugal 3 y Ja de. Prua en Alenianla...


Todas estas son para proecho: comun
de os Ghrilianos> y cada vno: riene sn
premo en la gjoria3y aimque^es/verdad
que cadaqual delasdichasorderiestii-.
110 en fus pripdpios el fin que.hemosdi:
choVtodavia oy as vernos aptoueeha-.das en. tn grao manera que no solo la q
rene cargo dela reempciondf captif,
loshazeaquloffido solo para. ques .
instituy o^mas aunimlta-.ai moBgeBe-tii>
to ..en la caufura yVal AugeMo en;k;
p.redicaciojy!a-liiinico eiileeryea,
n a todas las/de&us; ordenes que
u en conforme ala vida Apostolica. , :
A los prncipios todas las orde s
ns comencaron en pobreza y susten- i^JSJf

contemplauua,y parasifoios.Talesfon
tauanfe con laslymosnas que losfie'muges
los monges del padre santBenito , Cilesiesdauan5aunqueyo delatradicion alprnd^
stel,Cartuxos, y Hietonymos propriade la yglea halio que los Obifpos su-,
mente.Otras ordenes ay instituydaspa slentauan los monasterios, y perfuadora la predicacion y exerdtar la confefnie a csto por lo que eo cn las confeso y aprouechar en lavida actiua,assi co
siones de fant Augustin que en Mat .
1110 las ordenes mdicantes^quales son
sant Ambrosio sustcntauavn monaste- . _ .
Jadcioshermitaos de fant Augustin,
rio que au ia suera de los muros de la

.
del padre sancto Domingo, sant Frcis Ciudad , y sant Valerio Obispo HipocOCarmenjy Minimos.Otras ordenes nensc proueya de lo necelaro al mona
se hallaron para actos de charidad y pie stno de losdifcipulos defant Augudad que propriamente firuen de hospe- * stin , y e mesmosant Augustin despues
darapobres pcregrinos,y enfermos,co
de Obispo fustento alqueel auia funmo vemos que lo excrcitan las Religio
dado5 y lo mefmo leemos en Eugipio:
nesdesantL3zaro,antAntonio3Sct:is que haziafant Fugenco Obispo Rufpirtus in Saxia , y orras muchas de las ^ vpefe>y de otros perlados leemos lo mes
qualesharemos Iarga mencion en este
sexto libro. Tambienfueron halladas
otras ordcnespara redimrios aptiuos

moymas como ento.nces fueen los m 5


ges y los monasterios pocos podiafe
hazcr esto facilraente 3 mas despueg
Tt-4
desper--

Libro Sexto*
despertando Bios muchos varooes de
aprouadas vidas, como fundaen dturfosestadosde rcgiosos: lospuebloslsdaoao lo necesla ri o > y aigu nos
principes dotauan monasterios m u y ricamenre , y assi se cotiser uaua con rriyorrigor la obserucia,como se pude
ver en la rd del padre S.Reniro.Otras
rcligioneshan pcrseucrdoen su pobre
zay iosPapaslescccdcr priuilegios
p.<ra que pudi sseo demandar ymohas
corne oy o vemosen cat rodas las ordeoes,y por eo son dichas mcndcantcs:y deste titulo gozn en Efpana los

con a uer ido nuichos a principio de


la ygesia no admitio el 1 a mas que
quatro , conuiene a fa ber , a sant M:u
theo, Marcos, Lucas, y sant Iuanay a a n
.queotfos parecieron consonar con la
verdad nunca los quio recebir. Haliamos rambien concilios llcnos de roda
autforidad j y con fer vna la de todos
os que fucron gcneralcs la yglea en
grandece los quatro primeros por com
prehenderfe en ellos rodo lo tocante
a la fe Catholica . -Estos fucron cl Niceno en tempo d e a n t Sy ! u c st rcy/ Con
stantino Magno 5 el ConstanrinopoHieronymos/Mnitaros3Mercenanos
lirano en tiempo de sant Damafo , y
y Mimnios*pio QuirsrodecLiropor orTheodosio cl m ay or. El Ephesinoriden Metldcnte lade los efuytaspor
giendo la yglea Celestno primero y
su breue etl Roma anode mil y quinien
Theodoo ci Iunior cl Calccdoncnfe
tos y setenta y vno . Y como digo quasi
en tiepo de Lon primero y Marciano
todslas ordenes demandan . Pero la
christianifsimo Principe. Lesta manera
yglea a! u m brada delo alto viendo cl
fucron efeogidos entre muchos doctofructo que hazan rriasauentajado h$
rcs quatro cn partie ular,assi como fane
ordenes de sant Augustin r Domingo,
GrcgoriojAmbroio, Augustino y Hie
Francisco , y Carmen dio orden como
ronymo: como quieraqucenla ygle
estas quatro rcligiofefuesten amepue
a vuo otros muchos , afsi en Oriente,
fhs a las demasmendicntesicomolas
como en Occidentc. Esto mesmo veque en e predicar, consesar 5 y enfer*
rnos en losPatriarchados que de anuir continumcnte al culto diuino se
tiguo se hall an quatro y no mas , que
tnostrauan diligentissimas y estas son
son el Constantinopolitano , Alexanlas que lamamos quatro ordenes Mendrino , Antiocheno y Hicrosolymitadicant$,lacaufade esto dire breueme
no . Pues assi como fueron scnalados ,
te y quai es la primera que gozo dc pri
quatro Euangelistasjquatro Concilios
uilcgio de MendicantC entre todas las
quatro doctorcsy quatro Patriarchareligiores'.dos,afsi scnalar los fummosPtifccs,
QtutfQ or<ie
Esto pues visto digo quede tiempd
quatro ordenes Mcdicantes por la mu\.:ms mtnd~ muy antguo os sanclos padres, mouicha vtildad que han rraydo fiprc en la
' tantes,
dosdelSpiritu sancto , escogieron pa
yglesia . Empero quando fueen nomra honra de h yglea y defensa dclafc
bradas todas juntas por Mcndicantcs,
entre as cosas muyscnaladas algunas
cada vnapornyo en que tiempo los
que tuuicfen mas preheminencia por
summos Pootificcshiziessen esto, difel prouecho y fructo que de ellas se sc- * cultosa cosa esdeaueriguar.Ser nb raguia : y lo que mas de marauillarcs,
das todas juntas porciertos refpcctos
que estas cofas hansido quatro, quasil
ya me acuerdo au cri o leydo enderecho
comobuen Geometra , 'que en quatro
comiin.Pcro de alli no se saca quai sucs
coluranas leuanta vn sqmptuob edi-4 senombrada primero por Mendican
fei y muy fuerte. Tenemosde esto
tC. Antonino de Fiorencia dizeen fus Ptr.i twU
muy principales, exemplos * primeraHistoriales quelosfrayles Dominicos 34-^^4
mtkit de los.quatro euangelistas , que
fuer primero hechos osdo Mendican
te

DelaRepublie'. Chriliana.
e. La Chronca de la orden d cl padre
sant Francisco dize3queviuae vocis ora
Pa..U.iz* culo Innocencio Tcrcero concedio ai
padre sant Francisco quefuese su orden Mendicantey que ion clos los pri
meros.El Antonino ande que despues
BL
de los Dominicos y Frncifc's entrari
luegolos Aguslinos,y Carmelitas.Yo
todo esto halo al reues, porque Eneas
Siluio, papa Pioenu gran Chronca
hablaodo dela orden de sant Augustin
G$4*yt>l*y Nauclero , dizen que rstaurando
sant Vvilhdmo Ja orden de sant Augu
stin por Franck, y Alemania , fundo vn
roonastefio en- Paris y que los papas
Anastafio.HlI.y Adriano. 1 1 1 1 . le dieron muchofauor3 y licencia parafundaraqucl monasterioy otros en poba dojContitoldeniendicanres.Poiodo'
ro Virgilio-ensus inuenciones de todas
lascoaSjtambien dixoquela orden pri
roerade mendicanteseskde losherm
tanosde sant Augustin. Sinestostestinionios parceen oy en la orden de sant
Augustin los priuicgios de stos suritrnos pontifices, de donde parece que
esta orden es la mas antigua de ksmendicantes>y no traygo para priieu de estolos testigo? de mi cala, sinolosd
suera, porque ande mas fegu ra laverdad5y esto baste porqu nuetro inteito no es masque tocarde' passadacsa
parauzy curiosidad de lo que adelan
te hemos de ver,y assi paTemos a otras
ofas dignas de fer sabidas
%I)el' pYincpio de auerse Hamado las ordenes
relaxadas cLufiralesjy porque^y como inno ejoitratctjse detprncipio de las cbferuan
ciasenlasreligiones. Cap .11L
fpts de auertratado
las diffrencias de monges
quehalamosen k yglla,
no pareccr mal tocrbreoemente ks cfas p orque
selaman ks ordenes relaxadas clau
strales, y dedonde tuuo principio etj

33'

hombre5y quando comeno a auer ob~


seruancia, y quantas vezesfe vinircHi
a stragar las ordenes , y en que estdd
esta n oy . Digo pues que en dos maneras hemos de tomar ks; ordenes re
laxadas y obseruantes,k vna etil$pt:denes particulares como Benitosy A'uMgustinosilaotraen comun rodas las or
denes en gnerai. Quantoa lo prfflero
los tiempos que corren por todas fr
cosas y las acaban su causa de que lguns ordenes se estragassen , asi co
mo las d sant Augustin y sant Benitcr
que son las mas ntigoas , porque estas
porei mucho tiempo que ha qucomenaron fueron resfriando de! principio'co'n que comenaron tan aitO:edi
sicio,y assi se relanaron y cayeron deia
manera de la primera obseruancia s que
casi vinieron los frayles d estas dos or
denes a viuir como derigos,yaoer
l habito se diffrencia uan rauy^ pocOTarn bien sue gran parte d esto no auer
cabeas o gnrales 5 ni celebrar -capfc
ulosa tiernpos3 adondese tratasse d 1$
vniuersal religion yrefrmcion j-pos^
que en aqueio siglos no estuan los
monasterios diuididos en congregaciones, y proincas , como agora, mas
endo cda monasterio subjeto a su
AbbadjO al ordinario y Obispo,emes
m o por si se era ley y rgla si n auer nias
visita que Ja ordinaria que hazen los
Obispos a fus Clerigos . Y esta era k
causa porque no crecian las religiones
ni yuan adelante en todo aquel tiem
po . Es verdad que como en aquellos tiempos vuo grandes varones por
vida religiosaypor letras ysabiduria,
muchos perados y principes fundiian monasterios , porque en elos se
conseruauan la anctidad y letras 3 mas
como esto no pudiesle passa r adelante
noauiendo proprio pastor que o mi
rasse : como se resfriasse k deuoeion,
cessaua kvirtud, y assi qudauan los
monasteriosdesamparados . Estoruro
gran tiempo, sinauer quien lo renieTt 5
diastfe

Libro Sexto.
di aise .* por lo qual estas dos religio. res fe fueron cayendo , assi en lo es. piritual como en lo temporal , de tal
manera que.- quinientos1 aos despus
que comcnaron no auia rastro de la
antigua obseruancia, y a penas tenan
los monasterios forma de cafas reli glosas . Mas como fea el instituto de
las religiones tan nece (sirio a la yglefia 3 Ros que es fu verdadero esposo,
quiso proueer quien leuantase este
edificio espiritual , y assi commouioy
despert eneias dos ordenes en Fran
cia esclarecidos varones para queboluiefen las ordenes de'sarit Benito y,
sant Augustin a su primera obseruan
cia 5 ala del padrant Benito dio por
restauradores $ Odn fundador de la
congregacin Cluniaccnfc.-que fue des
pues como madre de todos los mona
sterios de occidentes Espaa fue fu bjecta a la skncta obseruancia que alli
comeoo , Despus adelante Roberto
Abbad Molisi ense comeno otra rc*:
formacin que se llamo Cistercienfe.*
de la qual fue gran aumentador sane
Bernardo % En Italia fe leuantaron sane
Rompldo y IuanGualberto : los quales boluieron a la primera obsertiaocia a los monges Benitos : porque el
Romoaldo fundo la congregacin Ca
BUdacenfe y el lun Gtialberto la de
*
Val Vmbrofa:estos pues tuuicrori en
pie fu orden mouidosdc zelo Ghristianosy por aucr aprouechado tanto vinie
roa llamarse estas congregaciones
Ordenes distinctas , como fea verdad
que todos fus profefores fon tan mon
ges del padre fant Benito , como lo fon
los que oy vemos en toda Espaa con
tal nombre.
;
Onlmkfa
La orden desando Augustin tam
0o ditgn- .bien tuuo despus de feyfcientosaos
fl*n:
que#comeno quien la restaurae3povg

des que fue fant'-Huuilhelmo Duque


de Guiena y Conde de Potiers o P i t ri
men fe , que es el que dexado el mundo,en los aos de mil y ciento y quarenca y quatro comcnco en Ja religion
a florecer por anctidad de vida, y vien
do que esta orden eslaua poco menos
quedestruyda por la antigedad dlos
aos , mirando que la orden de Cist cl floreca tanto , y que en poco tiem
po seau ian fundado muchos monaste
rios y que en ellos auia grandes varo
nes . Determino hazer este beneficio
a fu orden y repararla, y porque el fin
suyo era que Dios fue fe cruido principalmcnte,lo primero que hizo sueco
mo viuiessen reformadamerttery que fe
guarda Asen las buenas leyes que los pri
meros padres ordenaron . Y auiendo
por vna parte de Francia hecho esta
buena obra pasto adelante , y reformo
y visito todos los monasterios que oy
vemos en las prouincias de Toloa, Galena.
Aqutania, Narbona , y los delasclos'
. Borgonas, y no contcntdofecon sto
paso en Alemania, y hizo o'mcsm
por las Panonias que oy fon Austria , y
Vngria,y todo lo que llamamos el Rhe
no,Sueuia,y Colonia,)- Polonia, y Bauaria. Demanera quetodo lo que oy co
tienen las dos Alemanius,y Francia fue
reformado y puesto en estilo de orden
Monstica por este sanlo varon,y por
ello fue dicho padre de todos aque
llos monasterios,y llego a tato fu fama
y nombre que por gran tiempo por to
das aquellas naciones fe llaraauan los
frayles Augustinos Huuilhdmitas , por
lareformacio que el hizo,afsi como ios
Cistercienfes fon dichos Bernardos
por otro tanto . Poqo despus en Italia
despert Diosaantluan Bueno Man
tuano,el qual despreciando el mundo
y auiendo viuido obferuantemente ea
que auia caydo.de tal manera que ea esta orden de los Hermitaos de sane
era sin nombre, y esto fue tambin en Augustin fundo vna congregacin
Francia porvn esclarecido varn, as llamada de la Penitencia de Iefu Chriporaobleza del siglo como por virtu
sto:a la qqal fe ayuntaron muchos
!

"

religio-

De la Kepublka Christiana.
religiosos de ladicha orden, y por e
sta viacomeno a reformar muchas ca
sas y boluer lasal antiguoinstituro,y en
esta congregacion tomoel habito ant
Francisco Padre y fundador de la or~
dendelos menores y felodioestefan
cto varoiij y assi se fundaron orras diuersas congregaciones por aigunos deertos adonde feconferuo la religion
muchos diasy anos 5y desta manera estas dos ordenes que hasta aquellos tipos no auia orras > viuieron con much
religion.
Vinieron despues asotras queoy
vemos assi corn o Carruxos5Canonigosreglares, Premstarenfes, Trinitarios, Dominicos , Franciscos , Carmeliras y Mercenarios,y floreceron mu
chosanos en sanctidad 5 ycnfandose
los hbres deferbuenos5y decuyddo
se dela obligacion que renian a perscue
ra r en el bien dieron c la carga en rier
ra y comenaron a relaxarse no solo es
tas ordenes queparecian nueuas arespecto de las dos que hemos dicho5pero
tambien ladc S.Beniro y sanr Augustin
con sus Congregaciones que se auian
reformado anriguamte, y vinieralla
marse despues Claustrales y la causa de
tanto estrago subeste.
Oremsdu
Enlos anos de mil y rrczienros y
fraiespor$. quarenra y ocho , scgun rodas las
historias dizen , salio vna cruel y rer
rible pestiiencia de indiade Oriente, o
Asia,y arraygando een aquels par
ies muy de proporo, y despues inficio
nando roda larierr, ilegoaJa yslade
Bretana, o Inglarerra , y de ali paso en
Francis, Iraiia,y Efpana5de manera que
ninguna nacion hi prouincia vuo en Eu
ropa que no sinriesc esta calamidad.
Murio infnidad de genre, las ciudades
populosas estauan yermas y los lugares
menores no renian vezinos. Lascampos no se labrauan, y parecia que el
rnundose yua acabando n poderhaUar remedio alguno para mal ran conra
gioso.Desta plagales cupobuena parte

331

las religioncs que hasta enfonces ui


*z ***

1
sundadas 3 porque murieron infniros
fraylcsy rodaslas ordenes tietierimc'moria del estrago que hizo esta pestieo
cia enlosmonasterioSalomenos en mi
orden por espacio de tres aos que tur
esta enermedad murieron passados de
cinco mii y quarrocienrosfrayles, seg u
parcce porei Registro que se ieuo al ca
pitulo General , que se celebro en Balca.Mirepueselcurioso Jecorquena
haria enla orden de S.Beniro sancto Do
mingo 3 y sant Francisco que eran las
mas copioasenmonasteriosy srayles;
De manera que las religioncs pdecieron gran derrirneno con la m u erre de
rantosreligiosos. M.as aunqueero su
gran mal3sucedio luego orro muy peor
que aun hasta oy no esta sanodel todo,'y sue la relaxacion y vida libre y dis
solu ra , que cnronces eorneno enos
monasterios; porque como los mas que
murieron eran los varones Soctos y
lerrados 5 y como dizen las comns%
vino a q quedando ia hez y 'sri, no
vuo quien mirasse por la obseranca
y santas costumbres queos mayeses
auian enfenado. Tras la pestiiencia vi*
n gran hambre , poro quai los fraylesdefampararon muchos mopastertos
y poco a poco trabajando de fus manos , o adquiriendo por orra via dincrosy mucha hazienda o guardauanpa
ra si, fn dar razon ni cuenra a los prelados.-Jos ques tampoed Jopodanrmediar, y desta manera comenaron to
dosa fer proprierarios que es el vicio
que mas perseuero en las ordenes, y
que mas inconuenientes trae i Yco
m o la libertadyriquezas aunalosmuy
perfeosJes han cavCdo muchos males, rodofue de mal npeor. Los Generales en fus capiruos,y los Prouincia
Jes erus prouincias,procuraron poner
remedio en bouer a reformar las ordens, mas no pudieron, porque y a los
mayoresy menores estauan hechos a te
ner fus boisas y fu libertad , y assi pas
sa--

Libro Sexto
saronporello . Despues credo mas ci
mal, dminera que de tanas rcligiones como quedan atras nombradas,no
quedo prouincia,ni monasterio que no
quedae case r m o . Pafaron quarenca
aos n rener cura alguna , ni remedio
porque coa que auiacchado tantas y
tan grandes rayzesjtio p o dia fer an a ncada si n o con la man o de Diospodcrosa3 y asi sue que 5 que co las ordencs
de Tant Augustin, sancto Domingo ,-y
Sant Francisco se leuantaron varoncs,
cuyos cora orics Dos postcya, y corne"
aronadarscamas reforroada vida y a
miraralo que los obi i g au a n stisleycs
y rgla . Y asi comenaron a fundar
congregacion y reformar monastcros.Poco despues iosmonges Bnit os
y Cistercienfes , y las demas congregacionesde monges, comenaron a boluer cn si , y bndaron cabeas de, con
gregacion es. Y los principes Christianoslcsfundaron monastcros3y los que
ya cran se mejoraron enlo e spiritual y
temporal. Las demas ordenes umbien
por kali a se mejoraron, y dandoles fauof los sumos pontifie es seapartaron
de la vida relaxada , y tomaron muchos
conuentos de la claustra, y otrosfunda
ron de nuuo5y por este ordenlos Augustinos y Franciscos y Dominicos, co
menaron a storecer en sanctidad de vi
da y letras.
AEspaia tarde vino la obscruancia,
p orque au nqueauia Franciscos obierliantes, ncon laordenque oy los vcmos. Los Bcnitsfucronlos primeros
que hizicron cabea de obscruancia:
porqueel rey don luanel primero les
fundoel cuentode Valladolid,ypuso
alli la reformacion que suc cl aio de
mil y trezientos y nouenta, como parece por cl prologo de fus Constituciones,y por e capitulo primero. Est o comenoalosprincipios con m u cb a suer
a >> pero como eran pocos los monadenos, no se pudo contnuar la perfecti
liasta despues quando los Rey es C ath-

licos goucrnafn pacfcamentc estes'


reynos. Despues cn tiempo de rey don
I'uanclScgundo vnodcsu consejoilamado cl licenciado Alurcon , d ex au o e
mundo se hizo fraylc Augustine) , y comeno la obscruancia d esta orden en
los montes deToroos adondc oy sc !U
ma la casa de los anctos junto a Villa
nuba dos lguas de Valladolid , y alli
don Iloberro de Moya Abhad de Valladoid, ledio vna hermita^y el rey le
do parafas fraylcs las tercias de Villanub(a,lasquales el no quso, y despuessedierona sont Bcnitode Valladolid,
y por lagran obscruancia que alli veyan
las gentes ?llamaron aquc monasterio
cl monasterio de losfmctos. Despues
cn lostiempos de los reyes Catholcos
se rtformo la prouincia de los Claustrales,quccra distincta de la obier u an *
cia ,y assi cesode todo punro enCastilla la vida Claustral delos Augutinos.Las demas ordenes tuuicron princ
pio de obscruancia dedc los Reyes Ca
tholieos , porque de todo punto ecliarondc este reyno vna vida tan dissoluta . En Aragon despues se reformaro n 1 os Dominicos, y en nuestros dias
vemosque la Magestad de rey don Phi
lippe nuctro Scnor hizo reforma r las
ordenes de Sant Francisco , y Sant Au
gustin , Y cl serenissimo Rey don Ioan
Tercero de Portugal rtformo rodas as
ordenes de su Rey no, y oy cn dia se en tien de cnclo . Coittodo esso vemos
en la corona de Aragon muchas reli
gion es que viucn menos reformada*
meure de lo que permite su prosession.
Ll aman se Claustrales estos taies fray
les por via de burla y escarnio: porque
como antes viuian encerrados5quccs
propriamente la clausura , de dondc
se llamauan los pcrfcctamcnrc monges Claustrales . Estos como no guardauan religion * ni encerramiento 11amauanlospor burla los Claustrales, y
assi se quedaron con este vocabloque
despues sue afrentosoy a los que se re
forma

DelaRepui>IicaChrstan.
331
homiauan llamauanObseruantesporla ; otrosviuian-a'a Aposto.lcay encomw:
guatdadela rgla y constituciones a q
y quando este restimnio fatara , basta
su profession les obligaua . Y con est o
conocer que la vida delos minires de
acabemos estecapitulo,y vamosrratan3a yglesia era femejante, pues que el re
do de cada orden por lu antiguedad, .4 sto dei pueblo comun auia viutdo mu*) chotiemposin rener coa propria ,y
% De la orden delos Canonises cathdrales , y
aquelioslo hizieron, quiencluda 3 mo
- ,
queaquelos quetenian estado mas per
de la anrigna manera de yiuirfuya3y quan*
feto viuirin con mayor rigor y pei se
do comenaroti a rela xarfe }y a yuir como
ction. Yo creo n duda que como erei
cyy'iuea. Cap. 1111.
friase aquel heruor de los p ri meros
ChribanoSjdeviuir encomunidad(por
Areprincipio a a historia
q u e fie n d o m u c h o s n o p o d i a n e r e \ u 1
.c de todas las ordenes, corn
dos cornm&dmente por fer ra n toi)
ando por la delos canoni
aqueila vida se reduxo aos monges y
_Jw gos cathdrales, que viuen
a ios cierigos que estauan con fus obiconfus obispos porque sin duda la vi
pos, y aunque es diffrente la prfd'sio
da uya es la mcimaqucladelos monrnonastica de la clrical 3 toda via en lo
gesencerrados : porque anriguamente
quetocaa viuir en comun, eran vns
viuian en comun y debaxo declausura
mesmos. Que fea verdadeio puedeie
y encerramiento.Y asi e! conciio Cover por Io quedize Dionysio Car th u loniense , que au n que moderno es de
xano eneltratado que hizo dela vida
mue h a auctoridad, prueuacomo la vi de los canonigos, cuyaspaabras ion
da de los canonigos,tuuo origen de la
estas. Como yaconsteque ios Aposto
vida rnonastica3y asi me parece que no
es en fus prncipios tomauan todas las
entro mal, con comenar dela orden de
cofasquelossiees ponian fus pies* y
Jos canongos Cathdrales: de los qua
lasguardauan en comun: deio quai e
Jesdire breuemente su origen3c otras
dauaacada vno lo que eera menester,
coas dignas de fer fabidas.
fegunsu necefsidad, DcfpuescrecicnEl origen de los Canonigos Cath
do el numero de los crey entes no se pu
drales comeno en laprimitiua yglesia
do guardar esto3 y assi lo que loseles
por los mesmos Apostoes ,*y por fus
hz'ian generamente fe reduxo a dos
difcipuJos : porque los facerdotes y
estados 3 conuiene faber , de monges
oros ministrosqueestauan con lospri
(que taies ern los que nibihpi
meros Obispos eran o mesmo que oy
ombra en fu cclesiastica hierarchj
Jos canonigos y pues halamos Ary d'Jrigos , los qua les eran diferencedianos , que es dignidad tan grande
tes de laotra rnuicud , porque feroiad
dedeaquel riempo, de necefsidad ehe
en las ygleasencompamay conotdo
mos dedar al Obifp'o canonigos y facer
delos anctos Obifyosos qualcs juma
dotes que )o acompanen y ruan . Yo
uan varones letradosy fcogds y teaunque quando habledel origen dela
nian los en fu eompaia y viuian juh-vida rnonastica , dixe que eran monges
tosen fu cala en cotiiun/egun la forma
los que estauan con fan t Marcos en Ale
nstituyda de lossanctos A p oboles , co
x an d ria ,fn d ud a creo queaq u ellosq ue
orras adciones y nueuas constitucio
celebrauan y cantauan con el obifpo
nes de obferanci, para conseruacion
eran los agora son canongos,y n esto
de aquel infiituto:Ias c]uales ordenau
nomecomradigo, pues etcasivnala
^"r"" wj>i>lj(is i'estos sellamau
laprimiciuaygleiia.puesisvnosy los

ekngos, losquaUs

Libro Sexto*
Ioando a Dos/y Icuantando fe a Maytincs s mdia nochc , o poco dcspues,
pagauan cl lecuido dcuico , mas no hi~
zicro.i (a d i ffic r c n c i a d e m o n g c s ) votos
ibcnnes . Este parece fer cl principio
de los Canonigos ; los qualcs como
dcspues no pudicsen habitar con los
Obi pos , fuci on les sesnlados u ga
res dcuotosy de religion, que comunwenre , ion lamados Coicgios : los
qualcs bn fubjcctjs a los Obifpos, me
diantecl Dean que con ellos viue. Las
moradas de los qualcs era*n tambien
dichas monasterios: las qualcs tenian
. fus rerkorios y dormitorios , exercitando se en los diuinos exercicios, iendo continentes, y cn este estado viuicr on mue ho s tiempos. Hasta aquies de
Dionysio Carthuxano.,varon muy doctoy sabio. Parescc confirmas esto la
Epistohi deSanc Vrban papa y martyr
embiada vniuersalmcntc a coda layglea : p orque habando de la vida co~
raun , y de comoya scauia dedar alos
ministros de la yglefa los diezmos,
dize que aquella vida Apostolica preua
lece en los que son electos en la suc r te
del Scnorjquepropriamte son los cle^
rigos. Dcspues yacstadelos decretos
lik\it$A de Lon J X. y Eugnie que mandaron
con rigor que cl clero viuice en conv
que propriamente cran los canonigos.

Vp.9.
21.

Y S. Gregorio papa en el registrohaze


mencion de lavida comun delosclerigos que viuen con fus Obi(pos,y los co
ilios Aurclianenfesegundo>y el Turo
nco segdo,y cl Maguciaco^y el Achis
granenc , y en otras partes muchasay
hecha memoria de la vida comun que
es para los canonigos, los qualcs empredcfde 3a primitiuaygieia viuieron
en comun y en monasterios . Despues
como sue creciendo este estado por co
das las Iglefiasdcla Christiandad, vuo
faiiosos hombres enaquellas congregaciones afsi en sanctidad,como cn lctrasy p rcl acas:porq u e v u o muchosfuibos Pontifies,y aquellosquc Sabcico

Rjphael Volfcrrano, oancs de'Nigra


ua!c , y loan Mombcrn, que es dkho
R o fer o, fou los que eran de la orJcn de
los canonigos Cathcdt aies y no Ueglares5c omo ellos dze n : po r q u e c ic r t o t odo lo bueno que en aquella edadregia
layglellaeralacado de i as y gleas Ca
thdrales por fer gente de mucha vrilid ad y p r o u cc h o, m a s c o m o rodas las co
sas fc vayan acabando , y la religion y
dctiocion:sc rcsfrie mas cada dia : tarn-
bien esta forma deyiur vino a esta r tan
deprauada que cada vno de aquclos ca
noniges que antes viuian en comun,
dcspues tuuieron us casas y familia , y
cada vno viuia feg m cj or pocha. Dios
emperoregidor de todas lascofas, fie m
pre ha querido lleuar adcantc, lo que
ordenaron aq u cil as primeras columnasde layglea priuaitiua: quifoquando de todo punto esta u a caydo y arruynado este edificio epiritnal proueer para rcedifcarlo, a fant Augustin:
cl quai como fuee hecho Obipo , y
como aquel que cnrcnd;a que el cle
ro para viuir ,fcgun la obligacion suya auia de hazer vida comun , y o proprio : comeno en su yglcla de Hyponia , a leuanrar , y refuse i car aque
llas faneras Tradicioncs de los sanctos
Obifpos amiguos, y assi junto su cle
ro , y lo perluadioa cllo , y los que no
Joquicron seguir no los oro,pcro
determino que los que de nueuo yniescn^fino querian vimr en comun,
no fueslen ordenados , como lo muestraen vu sermon de Communi vira Cc
ricorum que anda entre los ad Heremitas , y asi les ordeno otras colas que
parecen en este Sermon, y cn otro que $:m. ja.
scsigueilos quai es son de mucha au*
thoridad^ por alegar sc en el Conciio Aquisgrancnse. Dcspues sc ceiebro
cl Concilio Qrarto Carthaginensc,cn Ca*m*yM
c\ quai ay muchos Canoncs parab reformacion del Clero, y por esta nueua reformadon , suc Sanr Au., ustiu
dcspues muy costoscido,y nuchas y
,

. glcfba

333
De la Repu W ka Christiana.
bu en as institucionesqueya estauan ingeias de Affrica se reformaron imirantroduzidas enla ygea 3 y por los fadoaladeHyponia . Yelprmeroque
cros
Canones y Conciiios.Conferuofe
traxoeste institut o y reforma cion a Ita
esto defpuesgran tiempo^porq no quelia 5 sue sanr Gelasio papa 3 que sue Afdo y glesia enEfpana que no viuiesle al a
fricano ( y au n segun aigunos discipuApostolica,y de elio ay grandes rastros
lo de sant Augustin) porque crahijo
en as mas dei!as3porqueo que oy dezi
de sant Valeno obispo de Hyponia,y c
mos vestuario y rertorio de-alliemano^
staodo en Romay ilegdo a fer fummo
quecomo antes lesdauan de corner en
pontificepufo en fuyglesiade sant Iuan
elrcftorio 3 y a su tiempo lo necesario
de L et ra n canonigos-reformados : los
para vestirse,quando fe relaxaron y se h i
quales turaron 3 fegun Onufrio Panuizieron exemptos conuirticronel nbre,
no hastaJosnemposdeBonifacioOcta
quando les dauan fus rentas. Assi mef
o ,y lo mefmo muetra Pau! o Morimo se vee fer a ssi porque en muchasyDpj7
gia en fu historia monasticay deay ade
giesias obispales ay claustros y ediflante todos los obifpos imitauan aqueciosadonde viuianlos canonigosen c
Uabuenay iancta costumbre en susym.Sin esto vemos que ay m u chas ygle
gesias . Y dize Philippo Vergomenfe
sias adde ay priores,quc eran los q oy
que sant Firidiano obispo de Luca cn
dezimos nootros Deanes,porq ellos
Li.i4
Italia, sue del os primeros que reforma
ron fusyglefias alestilode ant Augu- > hazian lo que los Deanes,y gouernaua
lo que era interior de la oberuancia,stin.Despues sant Gregorio mando por
porqueel obispo no podia afsistir con
sus cartas a Augustino Anglico que
ellos. Tambien han quedado rastros cti
mandasse viuir alosclerigosen vidaco
pie assi como en aragoa 3 Pamplona*
mun , conforme a la costumbre antigua
Tarragona, y no ha grandes tipos que
comoparece porel registro,y afsperla yglesiadeOsma viuiareglarmente f
seuero por Italia esta costumbre , haencomunidad.
Lz.c.t, stalos tiempos de este sancto papa, y
En Alemaniattbchas memoriasay
aigunos tiempos despues : porque code esto 3 porque ali se viuia con mucha
mo parece por esse mefmo Jibro del
reformacion , y lo mefmo en Francia}
Registro 3 estando vacantes las ygleadondeyo vigrandes rastros dela vida
as Vellina3 Vigentina>yBladina: emde los cnonigos Cathdrales 3 y quan
bio cl obispo de Acrapolio, para que
do esto se y ua enstaqueciendo los conlas viiitafe,y mandoleque visitandolas
cilios que se hazian masa menudo que
mirecomo viue el cIero,y que lo haga
agqpa 3 lo reforraaron3y otros Obifpos
viuir en comuny fin proprio. EnEsporfauan y hazian que se guardase o
pana S. sidro hizo esta diligencia, por
quelos fanctos Concilios tenian ordeque corn o fuese varon docto y ensenanadoenesteproposito. Afsileemos q
do en as obras de sant Augusin3como
enla cudad de Eboraco que es en ngla
fuesselegado,o primadopor roda Esterra3 auia cnonigos muy reformados
pan^ reforma el clero y lo puso en oren la ygiela Cathdral, y en ella Vuo
den . Y la rgla quellaman de santligrandifsimos hombres y con gran re
dro para clerigos3no crean que es rgla
formacion 3 assi como SantSubiberto
como las que oyguardan las ordenes,
Obispo Vuirdense 3 y otros muchos.
mas aquellos dos libros que llaman de
Y Sant Rigoberto Obispo de Remes,
los Ofrcios son la rgla, y no ay otraco
viendo comoestaua estragada aquella
fa en este punto : porque fi el hizo refor
ygleiaa hizo vinr reformadamente,
macion del clero , no sue por aquelliy halndo que los cnonigos no febro sirio por la regaApostoiica3y otrs
niari

Lbro Sexto*
man bastantementc !o que es era necef dioRomano end libro que hzo con
tra exempt os . Fuc les d ad o de faut
iario a su obferuancia y manera de viAugustin a estos canonigos paraden- Ca^iu
uir,iesproucyode rentasy de todo io
tro dcl choro habito dcente y muy
neceano , de manera que por fair a de
conforme a a vida que hazian que es
}a prouion temporal 3no ialtae o q
aquella capa de choro que lleuan ert
ctadeDiosy diuino.Esto se vinoa caer
Aduicnro y quaresma,y a -estellama el
despuesmuy poco a poco,porque la Ha
fantto Doctor Birro 5 que es vestidura
queza humana poco capaz de perseuequecubrela cabea 3 y desciende por
rar muchotiempo en io bueno se sue re
los ombros y rodea el cuerpo ; esta**
Iaxando,y noauiendo perlados que mi
uan antiguamente aforradas de pieraen en cllo , vino a perecer de la ma
les
3 y 'por este las tunicas de lino que
nera que oylo vemos . Pero no sue en
oy liamamos Sobrepelices se 1 lama a
Espaia cl primer desorden , mas en Aie
issi 3 porque sobre ellas echauan las
mania y la primera yglefia que se relaPeliceas . Oy enalgunas yglesias traen
xoy quso viuir lsbreraenre , sue la de
aferros en ellas, assicomo en Aragon
Treueris5y luego a fguieronia de C
y Cataluna, y lo mesmo hazen en Flan
fluencia.y la de Maguncia^Vormacendes 3 y Frncia. Las yglesias de Valense,y Espirary a si vino la cosa a estragar
cia
y Segorue las traeo de feda con Arse por Francia3 y ralia. En Espana creo
que suer on las primeras lasde Lon y * minos blancos por priuilegio de Calix
o Tercero.En Castiila todoslas traeo
Segouia *. porque no queriendo imitar
aforradas de terciopelo. En Francialos
a los annguos canonigos pidieron el
canonigos las traen deaforros, los rahazerfe exemptes 3 y assi saiieron con
cioncros de feda azul , o de otra tela de
ello. Y porque algunos no quisieron
aquel color . Haze fant Augustin m en
de sa m para r la obseruancia 5 a los taies
cion del Sobrepelliz con titulo de Tulesfueron dadas ciertas rentas y hereica de lino 3 y corao viuian en corriun
cadesadonde pudicsscnefcary-c suessenavimr:y.afstioffdeLeon en Espana
y nadie tnia proprio . Y manda en el ^&
sermon de Communi vita Clericofmdaron el monasterio de Carauajales
rum 3 que ninguno pueda tomar sique oy es de monjas Bniras 3 y alli vino del comunel Birro 5 nilaTunica de
neronalgun tiempo: despues se passa^
ron a Lon a donde oy dezimos ant
lino.
Al principio no tuuieron rgla a que
ldro y fuer subjectos al Obispo. Los
Hos canonigos 3 mas susestabiecimiea
de Segouia se fueron a Parraces , y alli
tos eran aqueilos que cada Obispo orviuieron sanctamente hastan uer os
diasqueodexron todo , y oy no es
denaua en su ygleia : porque la vida
Cuento de canonigos3mas desrayes
Apostolica a que los bligar los Apo
stotes j y despues fant Augustin3no con
Heronymos . Despuesrodas las yglesistiaen masque en viuir vida comuo3
siaSimitando vnas a orras 3 reduxeron
feg.uo lo hazian las primeras ygeaS
la renta corn a vna massa , y que de alli
se lleuasse al canonigo,todo lo queauia
q&e fundarpn essos mesmos sanctos
de corner y vestir , Y ai si acaboaquella
Apostoles y y fus fucceores . Y assi
7,
uan Tritemio varon doctifsimo en su
fancta institucion , comenada en los
historia del monasterio Hirsanguise,
Apostoksdel Senor ^y reformada por
no quiere que prosesasen os canoni
S. Augustin.De manera que ya no pode
mosdezrqueay rastro dlia > lo quai
gos Cathdrales la rgi a de fant Ausue grau ruynaparaelestado Eccleiagustin3como algunos han dicho , mas
stico 3 coiiio lo llora amargameme E gi
otra rgla q lay giesia tnia para los caoni-

De ia u '

pilbl Cet ^winiIacLj

nonigos,la quai en los tiempos venide


ros fuero aquellos dos sermones de ant
Ser. p.j, Augustin ae la vida comn , en los qua51 ,
les habla harto claramente a lo que estau obligados fus cannigos. Y ai si el c
cilio Aquisgranse , hablando dla vida
mque han de hazer los cannigos, seala
estos sermones como por regla luya.
Despus si hallamos cannigos Cathe^
chales o e llaman de fan t Augustin , y q
proesan su regla, fue lo primero porc]
e reformo el instituto de los cannigos,
y llaman e de fu titulo , por lo mucho q
augmento en el , como tambre llaman a
la orden de Cistel deantBernardo, por
que la amplio, y a la de ant Augustin de
ant Vvilhelnio , porque la reparo , y no
fe puede dezir c verdad cj sant Bernar
do hizo orde, ni menos fant Vvilhelmo.
En lo de tener la regla de sent Augustin,
cofa llana es ser epa moderna en los ele
rig'os, porque la causa de profear la las
ygleas reformadas fue el auer manda
do el concilio i. atetan se en tiempo de
nnocencio Tercero, que todas las con
gregaciones de personas rel igiosas , Vi~
lgUifts do,
uieen debaxo de vna dlas tres reglas
t\ nc mmt,
iS. q. ?.. au aprouadas. Y i fue algo mas atrs fue en
panisinfam tiempo de Innocencio Segundo, el qual
mando auc las monjas viuiefen debaxo
de las reglas de S.Benito, Basilio, y Augustino, y como dizenlos Canonistas,
lo que dixo de las monjas fe entecho de
ios religiosos.
Han ctendido muchos sobre que los
cannigos Reglares , que fon dichqs de
fant Augustin , fueron institydos por
ste sanb Doctor , yo holgara hallar pa
ra esto algn testimoni grae y de au
toridad, mas pues yo no lo hallo , n es
bi que me fuercen a dezir l que no pa
rece por auctores antiguos,ni por Concilis.Los modernos que ha hablado de
este negocio , no han tenido entera noti
cia de que fant Augustin qudo pufo en
orde a los cannigos de fu. ygleia, noin
tent cofa nueu, fino restituyo aquel
estado la primera vida. Crea el curioso

2? 4

lector que yo he mirado este negocio c


mucho estudio, y quien quisiere verla
verdad lea a nuestros Comentarios,!) de
sensorio dla orden de S. Augustin, que
andaimpreo,y vern como noileuaca
mino y con esta fala cumplo,porque en
lo que toca a la antigedad dlos can
nigos Reglares adelante fe vera porus
aos y tiempos como les cupiere la fuer
te,in los agraniaiyii quitar punto*
[ Del principio de la orden de fant afilo3qua
tt reglxs tiene aprouadas ta y* leja }y de Im
(pnu aciones que ha%ia de elL anuviamC'iie.Cap,V.
.._.( ,f ! O D O el mundo tiene por
A*b %\ muy entendido quelapri'
- mera orden de los mon ge s ,
puesta al estilo de oy con fu
regla y vida comn , tuuo
principio de Sant Basilio, y tienen ra
zn, porque el fue el que junto en vno
primeramente los monges que Anto
nio y Hilari,Pachomio,los Machan' os
y otros padres antiguos auian enseado
la vida monstica , y afsi dize Gregorio
Nazizeno en la vida de este faacto Do Ora.S*
ctor , y en la oracin que hizo a fus obfequias,estas palabras.. Y porque Basilio
no sueste para i solo , mas aprouechae
a todos , el fue el primero que intento ci
estilo monstico, y aquella vida rusti
ca y agreste de los mges antiguos, el la
redujo a vna forma y rega mas propria.
Destas palabras e faca-clramete como
reduxo los monges antiguos a vida co
mn y cenobial,y esto hizo el dando les
regla muy docta y fancta, pero no fue
el monge , porque quien leyere fu vida
escripta por Amphilogio obispo de Ico
nio, vera comonca hasta que fue obis
po hizo vida monstica , aunque siendo
Gtil conuero con monges. Fue esta re
iigi en aquel tiempo y mucho despus
inuy famosa, porque como fue la pri
mera , y ac]Uella manera de viuir era tan
quieta , concurran muchas peronas de
gran auctoridada ella. D" este instituto
Vv
fue-

Libro Sexto
fueron Effren, Chrysostomo, Gregorio
Nazianzcno , Esichio , Pachomio-, ant
lun DamacenOjluan CasianoyHerae
das,y S.Hieronymo,con otros muchos*
Affmemo es bienaduertir que los que
leyeren historias y vidas de Emperado
res Griegos, si hallaren que algunos delio s fueron monges , o por tuerca , o de
grado/epan que fueron Basilios, ai co
mo Theodosio tercero > Estauraciohijo
de Nicephoro Emperador primero de
los asillamados3y Michael Charopalote , y el otro Nicephoro Botanite , y la
Emperatriz Thodora muger de TheophiloE mp erado r,fue m j a de esta ord*
y otras muchas seoras illustres. Por Oc
cidete no hallo memoria dest orden, til
creo q ha auido monasterios de este in~
stituto,anq Gaspar Bruschio en su Ce ~
turiade los monasterios de Alemania^
hazemenci devn monasterio antiguo
de sant Basilio en Treueris,y que lo au i a
fundado Constantino Magno,y despus
siedo famoso l nbre desantBsiio , to
mo u regla y se hizo de su orden.En Ro
ma no hallo rastro de monges Basilios,
en lo antiguo,, q despus si, el fue el pri
mero q ense qlos nouicios estuuiefseii vn ao en aprpuacion , y rindolos
mges,.y el contentos kazia profession
cumplido el ao,y en k'professi explicauan los tres Votos de obedica,pobre
za y castidad , y affi las dems religiones
imitando esta fancta costumbre la guar
dan hasta oy, y aunque es verdad que an
tes fe hazian los votos no fe hazian tafo
lemnemente , ni yuan tan declarados.
Edifico el despus vn monasterio en el
qual viuian tres mil monges , los qtiales
con los dems que viui en todo Egypto, Theb as, Scitia,y en otras partes,abra
. aron la regla que el les dio.Oy muchos
nioges Basilios ay nGrecia^y en las dos
Armenias mayor , y menor hazen gran
.penitencia,trabajan de manos , y lo qu
. ganan lo ponen en la comunidad ^ no co
men carne, quando han de celebrar la
na^ el altar habito es aburklado3pr

cogiiHasanchas,comola deiosBenitos,
olas ci en como Atigtinos/u capilla
es pegada c lamema cogulla sin tener
aquel pecho y cola q las dems capillas
dlos dems religioos tienen, esto es
lo que hallo de la orden de sant Basilio.
No dexare de aduertir aquilo que di- Arfme.^t
xo Boerio enel tratado que hizo del esta
do y vidaheremitica,y en el del gran co
'fejo y Parlamento de Paris,que la orden
de sant Basilio no tuuo principio del gr
Basilio obispo de Cesrea de Capadocia,mas por otro Basilio Patricio y visorey de Odoacer, rey de los Eralos q en
tonces rey aua en Italia , el qual fue en
tiempo del papa Simacho , y q es el que
fe halla commemorado en el Decreto y
Decrtales', no puede ser cofa inas abur
dayagena de hombre que presumi de
faber,porque santBasilio fue en ls anos
detrezieritos ydoze,rigiendolay.glesia
los papas Liberio y Dmaso , y imperan
do lulino Apostata.l Odoacer,o su le
gado Basilio fueron, rigido la silla Apo
stolica Simacho,cuyo es aquel texto del
Decreto , y fue en los aos de quinitos
y doze , afsi memo hallamos en vna de
lasreglas aprouadas, como la que llama
de sant Basilio , es entendida por la del
obispo de Cesrea en Grecia, como pa
rece porla regla de S. Benito . Ciste otro.
Basilio era seglar , y en Italia , que tiene
pues que verla laa y las armas, co la ob
femada y aspereza de religion? niqhaze el habito pobre con el coselete ? o a q
proposito viene monge con visorey ? a
ninguno por cierto , las leyes que el ca
pitn daua eran para pelear, lasqoy ve
mos en la regla de S. Basilio,fon para po
breza,ayuno,*recogimito y lo dems q
pertenece a vida monstica . No fe co
mo quiere Boerio , persuadir que aquel
capit instituyo la ord deTant Basilio.
No se yo lo que sabia Boerio , pero aqu
"poco supo: porque todos los que han ha
blado en las reglas monsticas pone ala
de sant Basilio primero, como mas anti
guo que S. Augustin y los dems. Qui

Nm.S6.

$6Jijl.cap.
bene quid?,
txti-decon
^1U/'^C
C^J^ *

Dla Repblica Christian^*

335

quifi ere ver como esto es- verdad lea el


f,.f ucp. secreto de Innocencio Segundo,y la re

era confirmada y recibida de la yglefa,


pues para reformar aquel abuso que fe

p-73^C ^ Ben^ 5 Y a Antonino de Flor


i>ar-34t*L$\*&i en ^us Partes Thcologales,como
*4.<rj>. n. historiales Y lp . raemo, dize Philipp
fu-i.tiut VergomseenfiSuplmtqdelas Chro
ta..ldu nicas, y Aluaro.Peagio en fu Planto de
a.4.j.ft.2i laygksia3el qual sealando las quatro re

auia introduzido, manda je aquello s


guarde , confrmelo mardala regla de
- S.Bailio.La regla de S. Benito tambin
hazeprouanpdeestaverdad3pueslaale
, gay loaque aquel sanctoA.bbd pretende
eguires a los antiguos padres , y alpa-

, glas,pone por primeras con razn 3 ala


de S. Basilio. Ylomefmohaze Raphal
VolateiTanoenfu Antropologiajy lun
TritemiOjhablando en sos, Claros varones de fant Basilio pone entre fus obras
la regla,y ani fe podri traer otros infini
tos lugares \ pero esto baste para respon
dera Boerio quenos dio la occasionnesta agora que toquemos dos puntos, el
vno quantas reglas tiene aprouadas la
yglefia,yel otro>cpmo aproaualayglG^
lia las ordenes antiguamente : todo esto
trae mucha curioidad y es bien que fe fe
pa,y afsi dire mi parecer en el vn punto
yenelotrp
C6nsitw4 Qu.antpaloqetpCaaas regas queim de re tiene; aprouadas la y glefia , digo, que
%1<SS'
quatro fon las que ella recibe, y deba-^

dre S. Basilio i pues del fe aprouecha en


aquellas reglas queda a fus monges en
laregla* Estoesquantoaaregla defant
Basilio * En lo que toca a la. rega de fant
Augustin , cofa llana es q entre las otras
que la ygleia recibe es mas excelente , y
como a talla profefan cinquenta y mas
ordenes(comoenestelibrofe vera). Esta
regia de fant Augustin fueaprouada por
el Papa Innocencio Primero que fue el
ao de quatrpcientosjmandando que to
dos los religiosos y discpulos de fant
Augustin que viian en la soledad fuefsen compelidos a regirse por esta regla,
ylomefmo mando a los dems hermi*
taos que viuian en Centumcelis , y
Etruna,oTofcana,quese dizenlosher-^
mitaos del monte Pifano , de lo qual

2o dejas quales comunmente viuen to-*


das las ordenes Monasticas,y aun las Mi
litares. Y i algunas ay que tengan reglas
particulares es por priuilegio y gracia
parttcular,las reglas fon la de fant Basi* lio,de quie poco ha habams, la de fant
Augustin,fant Benito, y fant Francisco*

ay bstate testimonio en ospriuilegios


y Chronicas de esta orden Allende de
estoayotros lugares en los Decretos de
Eugenio Segundo sacados del concilio
Rhemenfe,a donde manda que las mon- Cn^
jas y cannigas viuan segn vna dlas
reglas de fant Benito 5 osant gufin tM*f*l$

Fue confirmada la regla del padre fant


Basilio primero que todas lasdemas,por;
que antiguamente no fe hazia con la iblennidad de oy el aprouar las ordenes y
reglas 3 pero por tradicin y de comn,
consentimiento de tods es visto que
esta regia fue aprouada primero que
las demas.No esta esta verdad deampa*
* rada de testimonios dignos de toda fe, y
vno entre otros es ver que en el ConciCanAo* lo sptimo General que ese segundo
i$.<p.c.&- i\Hceno,haze memoria de estaregla:por
' fimmm.
qUG mandando que ningn' monasterio

depues muy adelante hallamos memo, ria de esta regla en tiempo del Pap
Innocencio Segundo i y tambin eii |g--; up
tiempo de Innocencio Tercero, ay he- ^anicis>m
cha memoria de esta regla , como parece por la Decretal. Y aunque es verdad
que no hall amos clramete por las histo
rias comunes q este fummo Pontisicejn
nocencio primero aprouo la rega de S*
Auguftin,alomenos es cierto que dizen
todos comunmente que Innocencio Pri
mero aprpiio la regla y constituciones
, dlos monges,y porque en aquella fazo

de religiosos este junto aide monjas, fe


trae la regla de fantBaGlo; y visto esta 4

era tanta la fama de fant Augustin que


todo el mjylo tenia noticia de fusktras y
K ' ::
Vv 2
vida-

foi

Lih

%:\hW$[f le la orden que uia pantado de . micrto, porque si fuera'prouada uego


no molestr la ord los Perlados corn o
H'IiWes feligiososjlos que ecriuie-en
*c}uel tienpo corao coa fabida -no cura la molestaron, pero vertido S. Gregorio
Primero^visto el rnatrat'amieto qhazi.
- r de dczir mas de q dio rgla para los
alos monges negros?qe eranlos Benirrionges 3 y despues ignora-ndo muchos
tosjcelebr
vn Condio rRma q tra- auorcs q cosa fueffe esta^, pasaron n
ta de la cjuietud y exinpeion y libert-ad
: aqell as palabras simpe*mente3 empero
de ls riigs negros^y aqui esvistoapro
' constand o ;p o r te sti mo n lo s firmes q e st
uar la rgla y ord deS.Benito. Despues
s Innocencio' Prmero sunim'o Pontice
adelaiVsC'halo memoria'de la aprouad
uprouo esta'rgla3cs coa Uan que quan
de esta r'egl por el papa Zchrias,y des
do dizen- lshstorias q SV Augustin di-o
deel tiernpo- de este Summo Pontificc
Rglas a los mges3se en'tiende a los hercrecnlos padrcs de esta ord fer aproua
1 mitaos deiS. Augustin,y no a otros.Co
da su rgla. Y yo creo que desde ei gran
\frmest verdad porqnoauiaen OeGregorio que sue monge de S. Benito
- cidtc entoies.-otros mogesq viuiefen
Allde de esto es vist'o er apr'ouda esta
vida monastka a la forma de los Aposto
rgla
p dr la mucha rhemoria que y -de
les n los'Atigustinosyporq S. Benito
aun'noera viido jBios nolosauia ' ellaen los Goncilios Pruinciaes , af
como en el Turonense Tercero , y en el Ca. 2 y,
laluo vn conuento que tenian en Traie
Cap.zz.
Cabilonese, y en el Magunciaeo Prime
ris, que Constantino Magno edifc yy
ro^y en el concilio Rhcmense, y en cl Ti 19.
despues adeante tonaronla rgla deSi
ciniens que esPauia,y eri el Altense 3 y
Balio3-y algunos rhonges auia por Ira
enotrosmuchos. Y quien quisicr ver
* lia,yporFnmeia3faeilcosaes"devrque
la memori dest rgl la el Decreto5y
no vuian eoh rgla aproud de laygl.
vera cien vezes heelia "memori de ela. Jlat. 18.^.
a3ms eada obilpo suri dilua vn conucii
Yen el concilio -Lternnfe en tiempo
to o msy en lo efpritlyy temporal
de Alexdr Tercero se habla variamen
erai gerados por fus estatutos y fuGon\'alus
tedesta rgla como parec poreltituo
sttdos- de ls biens del bifpad.Le
de ApellationibiiSj y en el de Monachis
Turst
kViddintMrtyh o'bifpo de Tur,
&Monialibiis.
-len k de Si Ambrosioi y Simpliciano q
La quarta rgla q la yglesia aprueu

suer Abifposde Miln s y las de los


esladel
fancto y liumilde fant Francis
otros fncis bifpos que findaro aigu
co 3debax de la quai viuen iosfrayles
nos mnstris antes que S. Augustin
menores,
pro quai Dios lsha hecho
iufe cehedo 5 y halaran q el vuirde
mayores por toda l redtdz de la tier
tquellds mdristeris era -muy distinfco
ra3que sin dudaes vno deos exemplos,
;
de lo que despues nt Augustin ordey milagros que huestr senor ha mostra
.
no3yqien viuiah porfegl que la ygle
do y hech n l tierra, piies por todo cl
fadiTe rii tuuie aprouada5ms solamundo est fafcto i nstihit se ha dilatamrite pfors biienos enena-mintos q
do. Hiz el fadr fant Francisco vrare
dauan ls sarts bispos , y los pdres
gla en sus prirtipos y lleuola al papa In
de los mon'strios , y esto bste para
nocencio
Treer^pr nola prouo c
prteuade la aproiiacioii de la regl que
solemnidadj nqi vitra? vcsor'aculo
die en la y glefi fant Augustin*
la aprouo con l eorgregacion de los
Rwa iS.
La tercer rgla que l y glefa ha reci
fryls
cjii fant Francisco l prefento5 y
Botito. fbid porvti y proecho esla delpaafsiles di iieehciapara vitr en aquela
dre Sant Benito 5 no sue aproada de po
fancta
pobreza, y para quefuessen predi
l lstd Apstoliea lneg que la dio a los
cando. Despues Hnorio Tercero vien
'istgesjHasalgunos ano s <ftspues de el
do

De la Repblica Christiana,
do el prouccho q sant Francisco hazia,y
como sus discpulos viuian en gran peni
teiicia les aproo la regla con solenidad3
diziendo en esta manera.
Honorio obispo, fiemo de los fiemos
de Dios,a los amados hijos fray Frcisco,y a los otros frayles menores salud, y
bendicin Apostlica . Suele conceder
la silla Apostlica a los virtuosos , votos
y dar fauor de buena voluntad a los ho
nestos desseos de los que lo demandan,
por tanto hijos amados en el eor incli
nado a vuestros piadosos ruegos, os con
firmamos la regla de vuestra orden apro
uada por el papa nnocencio de buena
memoria nuestro predecefor notada en
las presentes letras con auctoridad Apo
stolica,y con las fuerais del presente bre ue os la corroboramos. A ninguno pues
cielos hbres en ninguna manera sei li
cito quebrantar esta carta de nuestra co
rrmaci,m c osada temeraria yr con
tra ella y i alguno presumiere i ntentar
lo sepa que incurrir en la indignaci de
Dios tocio podcroso,y de los bienaven
turados sant Pedro y sant Pablo sus Apo
stol.es. Dada en el palacio Lateranfe en
vey nte y nuce das del mes de Nouiem
bre ao otauo de nuestro pontificado.
No es propriamte la regla que aprouo
nnocencio Tercerola que cfrmo Ho
norio 3 porq fue la primera mas larga , y
esta segada mas spera , lo quai se puede
verho, ves por la letura de entrambas dos. En
ca exijt. derecho ay hecha mcion muy larga de
femtmt ta regla,como parece en el sexto adon
de el papa Bonifacio Octauo, pone la d
claracion de Nicolao quarto , en lotoc
te al rigor de esta regla.
Tiene ccedida la yglesia otras parti
ciliares reglas a algunas religiones por
priuilegio particular por hazerlas tales
ordenes vida distinctade las dems que
professa las dichas quat'ro reglas , affi co
rno la de Siiago de los caualleros que
tienen regia particular por donde fe han
de regir en aquellas cofas que particular
ment se diferencian de la vida comn

33
de los monges, como tambin vemos
que los padres Trinitarios tienen parti
cular regla , porque en ella fe trata de lo
quehan dehazerpara redemirioscaptiuos . Pero las tales religiones aunq lea
verdad q tegan reglas particulares toda
via parece q la yglesia las ha obligado a
vimrdebaxo de vna dlas reglas anti
guas , como lo vernos en las ordenes de
S.Iuan de Rodas, Calatraua y Alcntara
q professan Jas reglas de S. Augustin, o
Sant Benito , con tener ellos otras cfor
mes a fu manera de vinir.Los Cartujos,
Carmelitas, los Hieronymos que noso
tros pocos aos ha llamauamos Isidros,
ylosdelacompaia de iefus todos tie
nen reglas difdnctas,porq los Cartuxos
fus cstituciones fon regla y afsi esta de
clarado. Los Carmelitas tienen otra re
gla que ellos llaman de S.Bailio , como
lo veremos adelante Los Hieronymos
que digo Isidros, tienen regla sacada de
las Epistolas de S.Hieronymo , como fe
puede ver enel tomo quarto de las obras
de S.Hieronymo. Los padres dla com
paia no tiene ninguna de las quatro re
das,mas fus establecimientos les fon re
glas.Pero i en algn tipo la yglesia qui
iere obligarlos a viuir, y professarvna
de las antiguas reglas no les sera hecho
algn agrauio , pues el concilio Latera- Gf/uj
nenie en tiempo de Innocencio Terce
ro lo mando.
El modo de aprouar la yglesia las or- m0j
denes, y con gregaciones de personas re promr
lgiosas,antiguamcnteindiferenteinen- crdenes,
tefe trato,porque a los principios la au
toridad del Obipo bastauapara apro
uar vna congregacin de personas re
ligiosas dentro de fu clistricto,por quan
.to hallaua ferie prouechosa aquella gen
te, y que con su exemplo, y Doctrina
aprouechaua a los dems Christianos,
q a esto atiende comunmente la yglesia.
Affi hallamos en Derecho ciuii q qual- L.r.ff.d
quier colegio y comunidad era aproua- Jegijs U
do comor atendisse a sin ancto , aunque esto como he dicho ya fe prohibi
Vv 3
por

Libro Sexto
por el Concilio Lateranense 3 el quai 11m kola a u o ri d a d a lospcrlados inferiorcs.Y aff ningun Obipojpodria dispensas en que nadie pudiesc hazcr nueua con grcgacion3ni orden, assi conio t
poco podria canonizar vn ancto no
Extra de ye stresse el Papa , que es vno de los arguIs-j'.ycWzo- mentosqe.haze el AbbadPanormitanumin,6. io sobre el titulo de Religiois Do mibus, y por eb luan Vigeimo Se gundo
hizo; viia ehmiagantecontra quicii qui
siee innouar tal cosa 3 y alli manda que
De relir-uis quien quisiercferuir Dios cn vida comun3viua de bax de vM delas orden es
cap. auM- aproisadas. Allque voliucnd'o a loque
mm, c. cim eiiemos entremros digo3qie la aucto
cxco.artL.
rkd dc 'obispOj era grande antiguam
te3 y asi'e recibia 3 y aproiiaua los esta clos de los monges, y us vidas , y lo que
clloshazian daua pori)ien hecho toda
De religh- la ygleia, y ai se ha de cntcnder que de
sis dom. c.$* conentimienro deellos fehizicron ran
Romand Ec tas congregaeiones de monges como
foiiiQ enHgypt5Thebs.3Nit"ia3y otros
deertos 3 y ls'cn'gregaeines de mori
ges que ant Augustin 3 pso eh l fole*dad eh tipiiia 3 sue de consntminto de Sant Valerio Obispo 3 que fuede
aquecidad3y l que hizo SntBen-*
to. en cl monte Casino sue de volnhtad
del obispo dela ciiidad mas vezina.Y sir
otra Uctoridadmasqlade obispo Bel
tricano Cenmaneise fundo sant Mau~
ro monasterioen Frncia. Y de conentimiento de obispo de Valencia que oy
liamarnosde Aragon 3 fundo santDonatomong ugustino elprmeromonasterio en spana 3 viniendo d Affrica 3 como lo dizen sant liesnso en sus
claros vaso ns 3 y el Abbad Viclarfe en
su cronica 3 yasyuala cosasinpasara
delante. Parecc fer esto asi por lo que
eemos en Posidonio difcipulo de sant
Augustin 5 el qualhabldo de como este
snco Do&or. hizo despnes de presby-r
ter o vn monasterio 3 dize que lo hizo de
baxo de la obecliencia del obispo que
stant como dentro de layglea5 por-

que antes no reconocian los monges a


los obipos3 no porque no les fueen
subjectos si no que los mefmos Obipos
no e entremetian en fus cofas3por quan
to los monges viuianen muchafanctidad . Perodespiies como se atreuiescn
aigu n poco 5.,y sealasen mayores, el
Cdlio Chalcedonenfe los obligo por Cn
ley a que reconocicen a los obispos.
Veee as mesmo como en todo los mon
ges reconocian aladignidad obispal 3 y
el Obispo haziatodas las cosas tocantes
a los monges como perlado proprio^
pues los Concilios determinaron que
no e hagan nonastcrios sin consehtimientodel Obispo, y que los monges
reconozean al Obispo 3 y cJara'mente se
vee que elio era asi3pucs todo lo que oy
vemos en los acros Canoncs 3 puesto
parareformacion delos inonges3 y mon
jas3y del fundar monasterios5y proucerlos3y reformarlos3 era a cargo de Obis
po adonde tenia mon ges. Y es buen Exe
plo el que ontare para ver com los
perldos e'n fus districtos pruuan las
cogregacines el qieleems ena Chro
nica de l orden del Carmen 3 y es que
como esta oden comenae en Iudea3y
Palestina3 coh mticho augmento sue adi-nitid3yrecibidapor cl Patriarcha de
Hierufalem3y el de Antiochia3pcro cele
brando poco defpues el papa Innocehcio Tercero concilio General en Roma*
que sue el Lateranenfe 3 y viniendo a el
lospcrlados de udea3y Paelin(como
alli se mando que ninguna odeh suesse dmitida que no viuiesie segn ls re^
gls aproitads de la y gleia3o en las cra
gregaciones y a admitidas) a l buelta
queboluic'on los dichos Obispos a fus
glesias comenaron a excutai* cl Canon3y assi deshazian la orde delCarmj
y no querian admitir la como orden
aprouada porque no era de las que el Pa
p aprouaua 3 demanera que hsta aqucl
concilio como los perlds tuuieffen plenario poder fustentaun aquella
orden 5 y era admit Ida pot: aprouada^
pero

De la Republica. Christiana*
pero quando el canon les limito lajurisdicion,ceso aquel fau or que hazi a los
que dexauan el mundo . Y affi oy vemos
que ni fundar orden ni monaerio no
pertenece al poder del obispo mas alPa
pa,y a el se haze la uplicacion, y el con
cde la licencia, y dclara o que en esto
es menester,y con esto me parece que he
cumplidoconlo que prometi en el prin
cipio del capituo , y pues he hecho las
laluas que son necefiarias para declarar
todas las menudencias que erequerian
para lu z de las ordenes monasticas , no
terne necessidad de detenerme en lo que
qucda 3 suio correr con las historias que
hcmos de escriuir , y tambien creo q no
ha ido upcrrluolo dicho,porque es uz
para quitarlas tinieblas que suclen hallaise en este menester.

*fDf/ orgenypriiicpo de U orden de lot hcrmitanos de Sant ^Augustin DoElor de U


jglcsiaXap.VI.
A orden de los fiermitanos
de antAugustin,tuuo prin
^rxyj en ~

cipio
el mifmo
Scto do
dor, y annque es v erdad q
muchos han dicho muchas
cosas , yo con todo eso tratare con verdad lo que dixere,ya mi bastauame escri
uir con ella las colas desta orden , pues
yaandanvnas Centurias mias impressas que contienen mil y cito y mas afios
de la succession fuya,y tambien la prime
ra parte de la historia que pocos dias ha
sali o a luz con el Defenforio,mas con to
do esso porque aquello es negocio parti
cular,y estas Republicas son lecti vniuerfal dire Con breuedad lo que acertare,pero porque esto se entieda mejor to
mare la narracion de esta historia de algo a tras y passa assi*
Imperando Theodosio el grandey ri
gendolafanctasilla apostolica Sant Da
maso sue conocido Santugustin, hom
bre de ingenio acutssimo y muy confia
do dcii,y por estodio ( ante^derecibir

337

lagua baptismal) en muchos errores , y


enelq mas perseuero sue en el de losMa
nicheos , y assi sue el Manicheo por efpa
cio de nueue anos,en el quai riempo cm
baraado en diuersos viciosy fantasias,
leyo Gramatica en Thagaste , y depues
Rhetorica en Carthago,y de ay pab en
Roma,y leyo Rhetorica, y akabo vino a
Milan adonde a la sazon gouernaua a
y glesia el bienauenturado ant Ambroo. Quadofant Augustin comeo a leer
en Milan conpublicoestipendio,fabien
do q sant Ambroo era varon doo y ua
le a oyr no por aprouecharse mas por tener occasi de arguyr y ctradezir a nue
stra Christiana religion, y ai arguya , y
disputaua q el sancto perlado Ambrosio
temerolo <f qauia de desasoegar a mu
1
~ fus
n argumento's
" ~~~~a~
*a;~
chos
con
mand anadir
en las Ledanias,li branos Senor de la Lo
gica de Augustino,pero por don diuinal
conofciosant Ambroo, lo que auia de
fer Augustino, enlovenidero comolo
dize Dadoen sus Chronicas.Predicaua Lihu ~
fant Ambrosio, muy a menudo 5 y oyale
Augustino , y como la palabra diuinaes
efpada t aguda y pntra hasta el alma3
ablando el coraon duro y confado de
Augustino,y sue baptizado de mano dei
sancto Doctor Sant Ambroo,en cpania de otros muchos fus companeros , y
dicipulos , cuya conuersion sue faraofa
por toda la reddez de la tierra,como el
mcfmo Augustino lo dize sobre los Vk-grim %$
rnos.En obra tan principal tuuo gr par
tesancta Monica su madre, porque oro
yioro muchos anos, y dias pdiendo a
. Dios tan particular cola que era que 1e
alumbrasse. Y Sant Simpliciano varon
sancto , y monge con susfanctos conse- *
josk atraxo a que guiee laChristiana
religion Enestebaptifmo lefue puesta
la vestidura baptismal a sant Augustin,
de color negro , como a los demas se les
diesse blanca que sue como vn pronosti
codeo que depues sria que era fer mo
ge,porque en la verdad de fus confefsio
ns Manamente se saca que su madre
Vy 4
. vien-

Libre Sexto
vicndolo ya Christiano tambicn lo vio
monge ,porqueella dize de si q no auia
pedido a Dios mas de q lo hiziesse Chri
iliaiio, empero q elle concedio mas que
sue verlo hecho ieruo de Dios,y renunciador delafelicidad terrena , q pr'opria
menre es fer monge , y aleode ciel testimonio q da sant x^mbrosio en el erm q
hizo de su conuersion , en la carca que le
embio sant Valerio obipo de Hiponia,
muestra como le sue vestida vna runica
negra,y que se ciro con vna cinta de cue
ro,y que ii no se cinera q parecia monge
y q aqueilo hizo a diffrencia de los m o
ges de! yermo q no andau cenidos . Ya
baptizado como dize Sigisberto,enla
Episto.a Mcedonio,estiuo S. Augustin
en Milan ca an o y medio conueriando
con S.Simpheiano,adondeconuerfo en
vida monatica todo aquel tiempo , o lo
mas del. Y porq en aquclla congregacio
unquefe viuiaen mucha oberuancia,
sio auia rgla partie ular por donde viuielen a la Apostolica 3 a petici de sant
Simpliciano,y delosdemas monges, or
deno sant Augustin vnaregtapor donde
viuielen en comun , y, como viiien los
monges de oy,y dandole sant Simplicia
no,en retorno de aquela rgla doze copneros , se partio de Milan despidienosc del,y tomadalabendicion de Sant
AmbrosiOjlleuaua Sant Augustin , gran
deTeo de escoger vn lugar quieto y se
j
gado,y dexar todo aqueilo q otro tiem
po le traya embaraado, y asi de cami110 visito los hermitanos del monte Pisa
no,q son en Italia en la Toscana,y assi lo
Par.$. ttu, dize Antonino de Florcia. Raphal Vo
%4.c, i4. -latcrrano,en su Antropologia dize q de
" ' 4

-xadaasumadre Monica en el puerto de


Hostiahizoesto ,y dixobienanadiera^a muerta, porqdespuesq ella mu ri o
dizo esta visita de los hermitanos vido
tfe defembaraado de todos los negocios
q le podian estoruar . Pues como fuesse
al monte Pifano,y viefie el ord de viu ir
"religioso de aquellos hermitanos ,haliQ
^que lesfahaua poco para hazer vida per

recta 3 y all conueriando por espacio de


vn aio con elosles ordeno vna rgla de
tres que hizo, por la quai les eneha a co
m o han de viuir en comunidad,y c vo
tes y todaslas demas coas que son neediana^a vn verdadero monge, y au-i
decle este tiempo hallo yo que ant Au
gustin sue monge. Porque cola abida es
q antes que paiiaie en Arica auia he
cho vida monatica como lo dize Podonio en u vida. Del mote Pisano bol- O/?.;,
nio a Roma , y como gustae de la vida
monastica 5 y estando enaquellaciudad
vieiie muchas diffrencias de monges, y
pcronas religioas que hazian vida An
geiica ( como parece por los librosde
Moribus Eccleia:,que ecriuio dtro de
Roma) oy endo dezir tambicn q en vnos Lh.z.
delertos en la costa del mar viui otros
deprcciadores del mundo fuelos a buscar . Era este deerto ( llamado Ciencel
das) vna poblacion antigua desde el Em
perador Adriano, la quai oy se dize Ciuita vieja, y entonces Gienceldas , p orq
era audienciaadonde estauan los oy do
res 5 y consejo que gouernauan aquclla
prouincia , como oy lo vemos en Espaa,la ciudad de Granada,Gradas de Seuilla,y Chancilleria de Valladolid. Llegado pues sant Augustin, a vn lugar solo
de gentes del mundo,y muy llcno de ciu
dadanos del cielo,comeno a tratar con
ellos, y cnsenandoles muchas cosas que
les faltauan para fer monges enteros , les
dio la segimda regla.Recibieron alegremente la rgla, y los de mas enfenamien
tos de sant Augustin , porq tenian noticia de lo que auia hecho en el monte Pisano,con los otros rcligiofos. Estuuo en
este deerto St Augustin otro ano,aqui
compufo. los librosde Trinitate,apeti- Lhn*
cion de loshermanos , omo lo dizenel
Papa Pio,cn su gra Chranica,y Raphal
Volaterrano en su Antropologia. Ay te
stmonios desto en aquella tierra porq
tenemos monasterios alli , y es conoscidoel lugar adonde le aparecio el nino c]
qii eria meter to do el mu en vna po a q
estaujt

De a Repblica Christiana,.
estaua haziendo en el arena a la ribera
del mar. Despus de auer conuerfado co
estas dos congregaciones en Italia , pal
io en Afinca , y iueie a u tierra adonde
ehiuo muy poco tiempo,porque no hi
zo si no vender fu 'patrimonios y darlo a
los pobrcs,dexando vna parte para editi
car en la soledad vna pequea morada
para iy fus compaeros, y asi dexando
ia caa de u padre, y los tabernculos de
los peccadores fe fue al desierto, y all
iunuo el primer monasterio con us cpacros,Alipio,Euodio,Pciano,ySim
picio con los dems q le diera fant S i m
pidano,y aqu comen o la orden de S.
Au p.uh n,y desde este tiempo costa aucr
ord de hermitaos instituydos por este
ancio Botor . Viuio aqui al principio
con mucha necesidad y pobreza , porq
no bao lo q el traxo para hazer el mo
nasterio, y aisi S. Valerio obipo de Hiponia le fauorecio , como parece de dos
Ser.i 4.^.1* sermones Adheremitas. Pues como fuef
fe ya conocido St Augustin , por todas
partcs,alsi por fus letras, como por fu re
ligioifsimaconuerfacion,pareciendole
que le era gran estoruo , la couerfacion
de ios hombres para vacar a Dios defam
paro el monateno,y hizo vn tiro, o dos
de valleia vna celda apartada del mona
** terio en vn monte alto , a donde estimo
poco mas de ocho meses. Aqui compu
so los libros de Medicina anima?, de Vi
ta Monstica, de innocencia loannis a
prista? & Helia? , y muchos de los frayles
q no fe poda hallar fm fu sanla couerfa
cion fe fueron empos del , y le siguieron
en aqulla soledad, y por no inquietar al
anto varn , no quisier viuir junto c
fu celda mas hizier fus celdas entre las
aberturas de las peas , en la halda del
monte.Eran los que alli fe ayuntar qua
i ciento y veynte,de donde evee como
. xreeia la vida dlos monges por aquella
prouincia.Viuian aqui,y en el monaste
rio en "gran pobreza , y dbferuancia , y
'eran visitados en aquel desierto de el san
cto vieje Valerio obipo de Hiponia 3 el

338

qualcon mano liberal daualo necefario a StAugustin,y afus discpulos. No


pastaron dos aos despus que fant Au
gustin boiuo en Arica que no fue fhrado a ser ordenado en sacerdote , porq como fu elfe en busca de vn fu amigo q
desleaua atraer al monasterio como lo
dize en cl sermon de la vida de los clri
gos , fue forado de yr a Hiponia , mas Servil
aunque era preste no dexo la vida mona
stica,porque fant Valerio entdiendo Ja
intencin de fant Augustin , que era vi
uir recogido,le hizo vn monasterio fue ra cielos muros de Hiponia en vn huer
to , y all vinio algn tiempo , hasta que
fue hecho obispo, teniendo por compa
neros de aquella vida a muchos claros
varones que despus illustraronlayglesia. No pasto mucho q no sueste promouido a la dignidad obispal S. Augustin,
y viendo fe en mayor lugar luego procu
10 viuir mas perfectamente , y asi lo hi
zo , como fe puede ver en la vida suya
que ya hemos imprefo,mas aunque de
xo la couerfacion de los frayles en el de
sierto,no por efo fe oluido de ellos,porque el los proueya de lo necefario , y de
tarde en tarde los vifitaua, y despus por
el y por fus discpulos fe aumentaron los
mon ges de Affnca , y crecila religion
de tal manera que Petiliano herege no
podia sufrir aquel fancto instituto, y asi
maldize a Sant Augustin,porq en Affrica auia sido primero inuentor de los mo
ges y monasterios , pero fant Augustin^
no fe le dando naca desto antes precin
dose dello , todas las vez es . q puedeloar
los m ges los loa,y no solo esto , pero el
memo fe llama mon ge en mil partes de
fus obras,los qtiales lugares yo no quie
ro traer aqui porque en mis Comenta
rios hable muy largo deste proposito , y
afsi yo no quiero aqui tratar de anti gue
dad sino poner esta orden en fu lu gar , y
antigedad , que es adonde va agora,
porque despus de Sant Basilio , Augustino instituyo primero orden 5 regla , y
manera de viuir la Apostlica , que fue
Vv-"5
' en

Libro Sexto.
en los anos de trezientos y noucta y vno
en cl quarto ano del pontifcado de Si ri
ciorpcroyo no quiero darlela antiguedad a la orden desdc que la comeno,inodesde q el papa Innocencio.L la apro
uo, comoya queda visto en el capitule)
pasado, que sue cn el ano de quatrocien
tos y cinco,porquc en el primero ano de
su pontifcado la aprouo,y despues. Zozi
moledio muchos fauores,yLcon prime
ro m an do que nos llamassemos .fus p ro
se iso res hermitanos de sant Augustin,
puesauiamos comenadoy tenido nue
troprincipioenla foledad Fuese des
pues estendiendo la orden micntrasSant
Augustin viuio mucho 3 asi cn iponastc
ri os, corao en peronas demucha calida d , porque todos los que auian de fer
sacerdotes en la yglcade sant Augu
stin eran monges como sepuede ver por
vna cpistola embiada a ant Aurelio ado
de muestra quelos que auian derecibir
ordencs viuian hechos monges dentro
del monaierio y que de los monjes sali a.
para el clericato.Y assi Gelao I. es cosa
11 an a que Rie monge y discipnlo de sant
Augustin, porque era h jo de sant Valerio obispo de Hiponia a quien succedio
ant Augistin,y:iedelos discipulos su
yos:los quaks para fer canonigos sacerdotes,neeesarimente auian de fer priniero mongesjcomo parec de la cpisto
la arrbaalegada y por tan bastante fun
' damento 3 pufeporsanctos de mi religio
a' los que lgtm tiempo suero n sacerdo
tes en la ygleia de sant Augustin. Flore
cicron en laprimitiua orden muchos cla
ros varones,assi como Alipio obispo Ta
gastense,Euodio obispo Vzalenfc,Candido obispo Abderitano, Paulino Nola
no,Paulo Orosio,Eutropio Arausicano,
Podonio Calamense obispo , Leporio
gran doctor, Primasio obispo : y Eradio
que succedio a sant Augustin en el obispado , y Seuero obispo iMileuitano 3 y
otros muy excelentes varones.
Murio S , Augustinestando cercada
Hiponia por los Vvandalos, y vino toda

Arica en p o de r de elos,por lo quai to


dos los sanctos obipos fucronpersegui
dos,los templos robados , lasiacroanctas reliquias puestas en oprobrio,lossa
cerdotes muertos y desterrados , los ninos fucron hartura delas espadas barbarasios padres atormentados, las madres
pnuadas de ns mari dos , las Virgincs
violada:;:5y toda muger honcta era puest a en efearnio. Pcro de los que aqui padecicron grandes tnbulaciones fucron
losfraylesy monjas de la orden de ant
Augustin , porque padecieron por laie
Cathoiica muchos tormentos , y no que
domonasterio que no su este dcstruydo
y robado. Padecieron en esta azon ete
monges cl cil a orden juntos,y anchuMa xi m a con otros quatro rcligiofos.J uer
constantes consessores Andrs p repolito del monasterioTabraceno,y Flix pre
poto de otro monasterio,y ant Fulgen
cio principe de la religion en aquel tic m
po.Florecio assi memo Eugipio gr do
c-tor,y assi vuo otros.muchos de cnyas vi
das y hechos caho sabemos nada: pero
viendolos frayles que no auialugarseguro para vacar a Dios determinaron de
mparar la prouincia de Astrica , y asi
vnos se pasaron en Italia, como lo dize
ant Antonino de Florecia,y alli en cora
pania de los hermitanos del monte Pisano y Centumcellis viuieron,porque to
dos eran vnos , despues que ant Augu
stin losvito y les dio reglas de viuir.Y
el papa Innocencio.I.los mdo que profestaisen la rgla que oy professmes los
verdaderoshijos de este sancto doctor.
Otro sfrayles de os que viuian en Affri
ca pasaron en Ethiopia , como lo nota
Antonio Sabcllico,porquc,aquella par
te de Assrica es muy acomodada para yr .7
en Ethiopia. Otrosse pasaron en Espa- Lib.$*
na,y assi dize sant Illesonso en su Chronica , y cl abbad Viclarense cn sus claros
. varones , que vino huyendo de la perse cucioia Vandalica desde Affrica,vn Donat monge con otros sesenta compane
ros,y que traya muchos libros j que to
me*

Dea Pvepubica (*X~4 hritiana,.


m o el habito de monge de mano de vn
hermitano Afrricano, que n dudano
se puede mostrar masaia claraque sue
frayle Augustin o , y que vna matron
llamada Minchale sundo cl monasteno
Seruitano , que creo era junto a Xatiua
en clreyno de Valencia. Y assi los prime
rosmongesque vinierona Espana fueron loshermiranos desant Augustin , y
d esta mariera poco apoco vinieron a su n
dar monasterios pordiuerss partes del
mundo . No sue muy cohocida esta reJigi porlos principes del mdo porvi
inr en los deertos y viuir pobremente,
pero de tarde en tarde iempre auia varo
ns enalados que conleruauan la reli
gion , y la illustrauan con Sanctidad
dvida y con letras , assi como Sant
Seuerinonatural de Panonia , el sancto
Donato en Espana, y Eutripio Obisp
de Valcia , de AragonS. Launonirico*
El principe de los monasterios de Francia ant Columbano c sant Gallo su dis
cipuloy companero conotros muchos
clarosvarones, assi como ant Athala,
Romaicio , Vualerico , Vualdeperto
VertinjGrimaldo Vertulpho,asi mesxno hallamos por diuersas partesrhuchos
Gbispos .sancto s que Florecieron por
Francia, Aiemania,y Inglaterra * Pocos
tiempos despes que sant Columbano
mri o , y assi- mesmo hallamos muchos
martyres de cuyas vidas haremoslarg
historia en lsegun da parte*
Defpties andando el tiempo comol
antiguedd cause flaqeza y descuydo
en las cosas3comenoiea relaxarla relk
gion (como ya quedo visto atras hablai
do d la claustra,) y asi se pefdio grri
parte de la obseruancia , pero Dios desperto algunos varones zelsos de la reli
gion, y assi la fueron restaurando \ y hizieron congfegciones de person as p
nitentes . j y en lugares mas solos y aspero s,y assi vuo diuersos; ttulos de frayles
de esta religion3assi como de Fauallis de
Britmis , de l penitelcia de leii Chri~
sto, porque viuian en soledades y dfier

'

33p

tos llamados assi : pero los principales


que florecieron para obra tan grande
fueron Sant Vuilhelmo D u que de Aquitania , y conde de Pitauia , y Sant
lu an Bueno de Mantua , el primero reformo en lo;espiritual y rerauro en lo
temporal, tod,a la orden, por Frauda*
Alemania,Bohemia , Vngria, Rheno,
y Sueuia,y tantafue suauctoridad que
dents o depocotiempohizoFloreciente su orden, y por el e llamo la orden de
los hermitanos de Sant Augustin, or
den de Sant Vuilhelmo , hasta los tiem
pos de los papas Innocencio Quarto,
y Alexandro Quarto , que reduxerort
la orden a vna cabea y vn General , co
mo lu ego dire.El Sant Iuan Bueno Man
tuano comeno en Italia a iilustrar la
religion fundando vna congregacion
llamada. d iapenitencia delesu Christoren la quai tmaron l habito muchos
claros varones , assi como Sant ^icolas
de Toientino, y Sant Francisco de. As
sis , que . despues sue abea y principiq
delaordendedosmenres, como adeiante lo veremos, y assi por Italia sue est!
mada y preciada esta religion . Demanera que; assi sue la orden de Sant Au-
gustin estendiendo se y conseruando se
n la antigua vida Hermitana hasta los"
tiemps de los papas Innocencio Quar
to, y Alexandro: Quarto los quales mouidos d.deuocion lafauorecieron deamanera*
Estaua esta fada familiamuy pobre y
desfauorecida de todos los del mdo , y
Sant Augustin acordando se de sushijos ,y de aqucllosque auian eado su
'Sancto institto adelantc , determino
inirarporelos, y assiaparecio al papa
Innocencio Quarto , vestido depontifcal , con los miembros acos, y la cabe
a grandissima , venia debaxo delacapa obispal vestido de vnacogula negra,
cenida c vna cinta de cuero,y sobre todo vna capilla negra de monge.Quando
esta vision vio el papa Innocencio , que
do marauillado > pero no la entendio*

ut r s opcmiqi souo.uta so[SOTqi^j o.nqoop


iq X'uoijiA sofp uoJDxrp onb p Jooojtidi:
*g y UT.]jnSn uo p:oqT3od X 03fqi?q op om
nn?3onopcoo joj o.iprd op soqonbu -.iojq
soin?3Tiu onb ut?Xi?J3 nj XcopqpxIi: [o -rdi:
.oooj 1100 ooqro opuiTJo X ^ojq.oyiu -rp
sod c inminoiu urtib i:oiqi muqp rqo -jo
soiXu.ysoXno'uop ut!.io snj 1qj7pso.1q.7nn
uoior.irjoop oio}0.it;d p- ci:di:f[ X sop: -op
suiu Xntii 03iioipuodp.uoo i! iq a piqxio c X
\sp uooo.inoojd uqomu inoaooipp onb
nopjorjo sopop ^oyi:3Tuuo|:-|
*S -nv
tiijjnS ojjoij i:pToo,iotm c X TS]i: oj oip ua
pv:uopai:;3 Xc.ioi?o3.o.ict o{ opirati onb un
OJJ133 0pi3[di:3 ]l?.10U0S Op SUpOT Siq ~0.TC1
sriourn opnntupop T|p'onbXc iaojjuu:)
itooqoXpuouo^ 0p i:p?po3 iqXcf,op.fO
ojp?3inb "Cpp ouooqiq sopp *O.n?uip.o
OZTf-l 0\p UOO tipillU pp UpUoSf [0 ~.11T'")
puop op '$ 'oqoiqjir^ oprun?[f uop nif)
r3oonbcoui.io|[ jo o.iod:.i030030.ic] tu nj Tp
iuci:puoSff p opz oaiLimjiop coouT3uoc
uo.iorpnd .tozh{ on'b.iodc03jo soj soduion
urniqo 111:3 so3oinbu uoo sn.uonS c onb
soy op j ci?touit.t iyi:djg c tu luumiojy ou
uipod xv.\}td uo Z}\v.\ c opopr; oj vint op
;nuqopo p co]tmdD onbjod -wodmgjo
.iop oouopoj.j j i?ni?3r.i3q \v,m tqu "ntp|8X
BU103A S0lS0pt,.tL103 bsO[SOp03SOJ|l^d
inniioA 12 3000.1O111.] -ooyuuo^omranjp-;
onboj oduionpmbuo joztajopndor,
onbconj opnunf oj p .103^0303^ op iq -10
nooiiop po paotio^) onb imi'ujono n\v
v.j\ aO30[ITAc030U[OJ 1? X'CIUOJOg OO S0|
sopi^-iod soinnp^i ii| z 1 ojo u opi3idt'o X
uo.nnjo [imolioq uo.nAopurjp ij-jXr.ij
ootuuj som?pjAj onb' i:jo -oud 3P "s
"i-pi x 00 ouo oi 0311031100 fo rduc{ d .10 uo
biodcsoouoj ou ripod oocsihu jondiipjd
o op Ji?p 0[qi?O[ uy Jl? OIUA op supo3 sv\
souopoOiSuoo X csinauniojd X .imipo.1
S"E| UA'l. OOJidu X X^O^J-pd 0J3U0 03UTJ3 OO
otrew puoqq opojoniy v.\ uopjo c xsp 110
op cpii3uidjo ouioo uo o] Xc|i2.iodo3 -.LOJD
n 01 r so| sXoa soubi3jtji|3 onb -jo.ion^
^}pp
A"2Pjo i i-y^djg oj odno S3jo
uoorvef Jiqnonaid Xo3poninojobaodc
9? o}uo|v p *x X Jod ojp sou optitij sof

soionuoo op ct'tio2u3-UQ & p 3p CP30X


oinoo oj TnMrjonuT S03.10T0 soi.oopnjd 0.1
sopup op pnbu 111013 d o c onb uooo.ud uo
p ouonuoo P *s 1n.17n.8nv ^P *P-X
oi.h}\t opuooomq sondjop op sot|onm
!ofrqi\u h opopix d .to .lopuo^op v,\
sopnjf so[unb Xo oj a 00 puo .o[oo X poA
op op so( sopuiop.ur') c onb p o iop. ou .10
\\vp] op onl) mnnr op jioiu -iod v\ a ~qu
prp op iq A i:ipjo X d .10 tif *o.) oipooon^' oj
o.pui?xqy j j j q oijo opurj oouuuod
opuoij opinouiuioo d .10 v.\ inupiu xioijiA
oniotio.id o\ onb 00 tu uo 5 o <orouooomi]
onb.!od uorqunn oioo.n:di?o[ ni.|jno!iy
110 ruqounq ihujoj X onbc03iqr.ij v. ni -m:
c>iojpooi X pp. opuroniniuoo p oioooou
00 u p .loiooo.td p 01 uop.10 011100 0} -uni
uo[)V3 sv.\ srpimiojd uo miouoq c X b s.n
oj 0{;ofp opp:<q 000 1 r, j 01 u p: -oioobu
oijg oj ojnd d .10 onb.iod'T.iqo sopipodxo
q 0.1 sou sopoi.tod XsouXo)p;oj -umo.rq
sitio iqop ") q .i 1 ) .] r r u p cpiT a un 0 0.1 11 -noo.d
so.iopiu siqop SlOUTLlO.d X OTOUoO.l'fUlOO
XSoli op so.130 souoijruoiu opoopi ruiiT
soipnui "$ojoi<hp4 x pp. S03011 uo *~og
p'riuou 001: op -iiToX;o3aoznpXpai
1:3110110 X uo.n:.KppoocsXoj nj o.idco|ii3uiuo
OpLIOTplj 00 p p Xc.iopo30.t(i }{u oj -oXoj
ox a sou sono.rq rsooqoyody sopiod b n r
sof rniptnnii ]o ouiisjpuu) iidid v iuxoj
ojp n l *i ojonb ouorzq a ri o u op si?po3
si?[ srpimicud X soiioToi?3o.iouoo b on ~jo
1:3 uop.ro 03 m r -lod 03 p r s Xcs\i3.n:d onb Dp
qp? 03inqopi: unjpnj iq->i:oXcsopo3 ua
m juqnouiix jqt: scapn op v.\ Tqouojpoqo
op so| tisodjrqo soj sopuib so3m: ^opoqo
cubo A ozp onb o.ioub onb oj f n u 03 u soj
scucpmt iqt: u:\oqio opg d s onb siq -o.id
Xsuptim souoptf.8o3Suoo onb -imnqpo}
uim 90 so-tquiou 1 tsjt*. ouio. op j csqp?qt:;
op Sumuq snuioqunr/ c csi:3TtupqpAyY
op iq vpuo3iuod op npj o:pmp) c X op g
ucnj ipijon.jcouonvi uua tio}p?iuo3Xciqoo
ua Xcopiq.tod onb tsje otuoo vnm ua -ih
03p X V.llA q$OJ c OSjO[lin3 StUTA OpmljOO
uasoi Djqou a u onrm boa ruuqj p o -ta
Ajm opjjyoA pmb opca oj *!S)irozit| A P
mjpit oDtjpuod opuorpTD:u,i onb jod
-1103113

De la Republic Christian^,
en ton ces los que all se congregauan no
tenian entera noticia delaperona que
auia'iicnelcr la orden para gouernarla>
-porque no sabian en quienes concurri
todas las partes neeearias para-el effieio3el de su man propria les dio General3y rue cl mesmo que auianlcgido los
talianos en Bononia3en tiepo de nnoccio Quarto 3 q sellamauafray Lanfr
co de Satera,y alfue este ei primer Ge
AJV , _ que nuestra' orderi tuuo vni-uersal
neral
de tda ella, y todos los procuradores q
a] i se halaron le dieron la obediencia
por ,y por las prouincias 3 y conuentos
qiu. lob cmbiaron3 y el papa lc dio su uondad y vezes para que gonernae co
plciiario poder 3 n tener recurso a otro
q a la ede Apostoica , y de alli adeiante
la ot de se augmto y illustro , y como di
ze Antonino dFioreda 3 vid el papa
varones de cieneia y coeeia n esta or
de cri a muchos dclos en obispos y car
destaes,de los quales solos tres tenemos
q fuer
fray
obispor memoria 3 qruei
u ii
ay Diego
j^ic^v wjupo Prcnestino3y fray Iuan Archipresby
tero d la sa-ncta Romana yglesia-, y otro
fray Hugo presbytro des titul de fanctaSabina3n los quales ha tenido otros
oeho3o nueue crdnalcs. Y despus aca
perla gracia de Dios fe ha ydo multipli
eado la orden por tdas partes3por rgir
' J-rj"-"1 **
se- por vn pasti y gh era yied pri
mero h-st el Reuerdissimo' padre Mae
&my Andrs Fibirans ( q eiiestos
dis gotiienialable y sanmntela or
dn3 y con gran satisfacior de toda ella,'
cm aquel en qien erierrri todas
las partes y calidades que rjr ste car
go y dignidadse rquierem Prq s rli
gios,imo zeador de la hnr d m ord 3 mador dejustieia , fauorecedor de
las virtudes 3 y bens letrs 3 consuma-'
ebssi ni Theoogo 3 y fams prdicador) ha auido tryntay rei Gncres'3los quales h'n celeBrdo por diuer^
sas partes de ehtnd Huenta eapittw
los-eieraes.
l:i;en quarta Prouincias 5 ayen nue

34

strostiemposmil monasteros3 opocos


mas 3 y hallan se diez y seys mil raylcs
entda nuestra religion 5 no euentolos
monasterios de mj as que s n' rriuchos^
porque no h dad a inqinrd.
Han said destaorden muchb s vro^
nes-claros5 >o fanctidd de vid3co~
md por letrs y prelacias, en nrro'"df
trezintos 3 eomo lo niustrn -nustras
<erturias3y prera por la historia 6
neral de estaorden que yohe ordenado,
vna de las quales partes y-a anda en pubiico. Allende dclo hansalido muchos
grades varone's para fundar otras ordenes.Asi corao S.Stephano Aiuerniensc
q fundo la o'rden Grandimontense 3 q es'
muy estendida por Frcia. Y el padre S.
Francisco que dio principo ala ord de
los menores 3: y aunque esto ha de pare-'
cer n u eu o al mundo 3 yo soyobligad a
tratar la verdad,- piiestrat'owniiierl hi- 0
storia 5 yqiie el fuese primer: dsta r~'
denjan a sant Buenautuht, que sue c Cj>af9
roiista de sus-hechos j y vercomo aigu
-~
t'cmpo sue frayle de otra orden, porque- _ ,,,r ...
lo pi nta con triica , apatos y - tinta de
euero3y depues quando quso dar principio a vida t aspra3mudo la tunica en
saco 3 y la cirita en vna soga3y que dexo
los capatos^Y Viccio Veluacense3en el
epejo d las historias dize 3 que sant Fra
~*r~;~
cco
tiempo hizo vida heremi'
herem|:
^w>r> por
nnr lg
jlan-tiemoohizo.vida
ic&sy q trax vna- tiini c por habito y
vn Baclo en las manoss y vnacorreay':
apatos.Yq despucs queriendo acocear :
el mundo. 3 mudorodo aqulvstido en
otro muy depr'cido. Este habitopro^'
prio s de ugstinos, porq la cinta nin
guna otr^rdigion la tiene por esencia
de habito no ar de sant Augustin."
lbaciil tt'es srayles Augtistinos
se tuuo desde ls antiguos tiempos por '
fenal d'esta rdVa-sio diz el papa Ale "
indfo lili; n- v breue que prueyq
para qif nrfgl'o vsurpase el habito _
de losmeiiors 3 porqte entre las otras
pabras anade 3 que entre los menores,
y tguHnos ^ no aua otra dirrerencia .
mo

Libro Sexto.
fino que ios Hermitatos Augustin Os ira
yan palos en las manos* Lea a acobo de
Vorgine en la vida de S.Francisco. Lea
a historia que anda comunmente en el
Floanctorum , y vern como alli se hazc manifiesta memoria , de como hizo
primero vida religiosa que dicse princi
Lit.xmq pi ala de los Mcnores.Francico Pctrar
.i i
cha en fu vida solitaria, tambie habla de
S.Francisco , coitio de hombre que prelfo primero vida Hereraitica* Laprimera paite de la historia de S. Francisco
quiere deshazer esto, y lo mefmo la tercera en el prologo , haze ciertas annotaciones, porq yo trate de esto en mis Tablas,y en las Centurias: pero las razones
que alli trae no conucncen,y yo respondo a ellas en mi primera parte de la hi sto
ria desta orden. Que lea verdad que sant
Francifcp fue frayle , dizen lo mil autoLib.2.c. 8. res. Lean aBaptista Egnacio en el libro
dejos ejemplos de los claros varones , y
Vern como le dio el habito S lun Bue
no Mantuano frayle Augustino. Lean el
ZL4J.4. Suplemento de las chrot|ica$, y hallaran
aue'r vista el la profession > y firmada de
sant Francisco en poder, de vn escriuano
publico de Mantua. El auctor Antonio
Jjh, !,
Sabeliico lo trae, cpmbcoi muy llana y
:
;
recebida,y Policloro Yirgilio lo dixo en
aquel libro de los Inutores de las cofas,
/to., 1, <jt y Paulo Morigia enel libro que hizo de
C4p7
las ordenes lo prueua bastantemente , y
quando esto faltara , tengo dos testimonios de indubitable prueua. El primero
es vna sentencia, promulgada por vnk>
gado del summo Pontfice , defta manera. En el ao de mil y quatrocitos y nolienta y nueue, fue mouida question entre los frayles Franciscos y Augustinos,
sobre la antigedad y precedencia en el
obispado de Cremona , y vista la causa
por ambas partes,por los doctifsimos va
roes Antonio Stanga , Prothonotario
Apostlico y del confefo^del Senado de
Venecia,y por lun Antonio de los Mar
chcses,del consejo del Duque de Milan,
y por Aa4re$ Elasignana, Cathedratico

de Decretos , y Lancilloto Decio , Ga


thedratico de leyes ambos en la vniueridad de Pauia , estando presente el Le
gado del summo Pontfice , puesto para
esta causa que se llamaua Iacobo de Schi
cis , todos conformes sentenciaron que
por antigedad y aprobacin , era mas
antigua la orden dlos Hermitanos de
sant Augustin, que la de sant Francisco,
y entre los fundamentos que al h fe traxeron contra la orden de los Menores
fue , que Sant Francisco fue fray le profelb , de la orden de los H ermitao s de
ant Augustin.
Otro te stimonio ay de esta verdad y
es , que fu orden siempre fue llamada de
la penitencia de Iesu Christo , y asi lo
ma ndo Honorio 1 1 1. Y no de los Meno '
res , como oy fe llama , y lo mefmo dize
sant Buenaucntura y otros,y Hieronimp
Zorita en fus Annales de Aragon habla
do de como vinieron a Espaa las ordene s de fancto Domingo , y sant Francisco , dize que se llamauan los Franciscos,
los frayles de la penitencia de Iesu Chris
to. Si quieren saber porque fe llamo cfta orden assi, relo en dos palabras. En
la orde dlos Augustinos,como no vuies
fe generales , mas cada conuento fuefe
ubjecto a los ordinarios, salian varones
religiosos que defeauan viuir en mayor
obscruancia,y congregauan se en vno, y
aquellos por la aspereza dla vida,nom~
brauan fe de algunos tituIos,corrcfpon~
dientes ala manera de fu instituto ; y por
que entre las otras congregaciones de
nuestra orden vuo vna que fe llamaua de
la penitencia de Iesu Christo :1a quai fun
do sant lun Bueno , que dio el habito a
sant Francisco , y viuio en ella , por esso
nunca dexo el fancto varn el titulo mi
tras viuio q auia professado, y di all vino q a los principios fe llamafsc los' fray
les Menores , frayles de la penitencia de
Iesu Christo* Y en sus priuilegios ay me
mora desto, y pues creo queda bastante
mente prouacla esta verdad pastare adelantc co lo que toca alas ordenes que sa' "

. ' '

lieron

De la Rep.ubllca Christian^.

341

licron de la orden de los Hcrmitanos de


sant Augustin.
La tercera orden que salio desta rehgion de losHermitanos,fue la de los fier
nos de sancta Maria , por fray Philippe
Flortino , y es muy stdidaporltalia.
La quarta sue la deiancta Maria de Scala en Sena , es instituyda para hospitaleria,y desde su principio el Prior gnerai
de cllos es connnado por el Prior de S.
Augustin de Sena, coforme a la dterrai
nacion del que lafundo , que sue el fancto varon fray Augustin Nonel Iode T
rano,eptimo gnerai desta orden. La
quinta religion fuela d los canonigos
Reglares Eicopetinos, o de S. Saluador
de lliceto dieron le principio dos religiofos de los Hcrmitanos llamados fray
Estcuan, y fray Iacobo Andrs naturales de Sena, ydespiies lareligi losfatio
recio,ylesdio fraylcs por mandado del
fiimmo Ptifce , para que fe prosiguiesse este instituto , y afsi oy ay muchos y
muy principales monasterios en Italia.

Bartholome Veneto General, y sue en


losanosdemily trezientos yochentay;
siete.
. , : .
La fegunda fuela de S.Iuan de Carbo
n aria, en el reyno deNapoles5dioieprin
cpo vnancto varon fray luan d Naples , comeno en el ano de mil y quatrocientos y treynra y nueue.
La tercera sue la Perusma , que tambien es llamada la congregacion de fan
cta Maria del Populo,tiene fus monaste
ri os en la Vffibria , comeno ano de mil
y quatrocients y veyntey quatrb.
La quarta sue a que llamamos de Lo
bardia,como en los anos de milyqua
trocientos y quarentay quatro en la ciu
dad de Crema en Lombardia, que es de
los Venecianos , por los muy religiofos
padres fray Roque de Pauia,y fray Gr
gorio Cremonfe,losqualesfuer muy .
lenalados,afsi en letras,como en religio
y fanctidad,viue fe con mucha obferuan
cia,tienen mas de fetenta conuentos de
frayles,y qasi eitp de monjas,y son mas

La fexta orden que salio de los'Augusti


nos sue la de Sanctifpiritus de Venecia,
que tambien es de canonigos Reglares,
y fundo la fray Gabriel de Espoleto , el
mayor predicador que vu o en aque-

dedosrailirayes,
LaquintajesdesanctaMariadelmon-;
te d Oitti, diq le principio elpadre
fray Sym de amerino,del qualfe hazemcionen diuerfos auctores prsus;

ijos. tiempos , fegun cl testirnonio de Iu


Tritemio* Tambien ay orden deS.Vvilbelmo , la quai salio de los Hermitaios

grades obras,como se puede ver por Sa


bellico^yPhilippo Bergomenfetnlisuc .
plemto delaschroricas, y Baptista .Eg ^e<2CK

de sant Augustin , pero de todas hablare


mos muy a la larg conforme a fus tiem-*

nacio en fus exemp]os,Iiabido de Maie


'
state,comeno en los anos de mil y qua- 1 tZ'c'4*

posyantigtiedad.
Esta religion despues que comeno
relaxar se por los principos de la clau-

trocientos y cinquenta y quatro. .


.' . ;
La fexta, es dicha deios Baptistiniosi
en la senoria de Genoua , porquela o.?t . . i

stra , procuro boluer en si y restituy r fe


cn la antigua obserucia, y af hallamos
diez congregaciones que con vida mas
estrecha han leuantado e edifcio efpiritual,y porque en Italia son cofa famosa y de mucho spldor , sera justo que de
cllashagamos mencion particular.
La primera sue la que Jaman Jllicetena , porque tnuo principio. en vn defierto llamado Illiceto , dio le principio
elReuerendissimo padre maestro fray

meno vn fancto varon , naturalde Ge- f


noua que fe llamaua fray luan Baptista5
sue enios anos de miy quotrocientos y .
fetenta y quatro ^uyos principios en falca el obifpo d Neuio , en su historia '
de Genoua.
.
.
'
La feptim,comerto en Apulia ,7 es
dicha de DulcetOjfue fu fundador el fan
cto varon fray Flix de Apulia , y sue en
el ano de. M. CCCXCIL .
La pctaua,es dicha de Calabria,y tbien

, ; , l

,, , . :

Libro Sexto
bren de Zarapno.,prqe el que la sua ~
do e llamaua fray Francisco Zampano,
comento en el ao ci M.D.ij.
La noucna-es,la que esta en Dalmacia
o Sdauonia , tuuo u principio en los
aos de mil y quinientos y quatro.
La decima y vltima , timo principio
en Alemania por vn religioso varon,llamadofray Andrs de la Generaeicntuuo principio en los aos de mil y quini
ros y catorze. Todas estas congregacio
nes vitien con mayor rigor y oberuancia,y asi fon muy estimadas de todas las
gentes,p orque la vida perfecta a todos
enamora.
Muchos han contendido sobre si esta
orden e$ hechura de sant Augustin.-pcro
yo no quiero aucriguar esta verdad aqui,pues ya he gastado nueue aos con
tinuos en pro uar que sant Augustin le
dio prindpio,y victo esta que el fue mge y fundo monasterios, y dio principio
a esta que llaman de fus hermitaos
hhr.c, 40. Lean contra la Epstola de Petiliano ,y
pT^^"** el libro de Bono perfeuerantia?. Miren
'C.^s *
'e&poicin sobre los Pfalmos . Miren
if.i.
fus Epstolas vern si tenia monges. Va/p'.89.4 q yan ai libro d las Meditaciones , y halla
Lib.$.Cr 1 o ratolo hecho mon ge , y miren como fu
relgiofoypor lo que diz en laEpistola
. Milario'Siciliano.Noesacoel testimo
:'
nio dess Confessiones , adonde fu madre muestra claramente que le concedi
Dios mas de lo que le auia pedido , pues
lo hizo nfoloChristiano,mas ieriio de
Dios,defpreciador de la felicidad terreSer.fi. 28, na. Lean los sermones deCommuni vi
* 7>* ta Clcricorum, el de In cena Domini , y
eil el del hijo prodigo , y en el de los tres
gneros de monges,y en otros muchos,
vern como
como fue
fue monge,
monge , como
como ordeno
oraeno
y vern
regla , como fue el principio del viuir
re
como oy viue n los religifos*
C<t}.nUgio
Ya fe que lun Andrs en la Rubrica
de religiosis domibus , dize que fue esta
orden fundada de muchas otras ordenes
que mandaron deshazer , y que juntas fa

lio la de los bcrtitafos de S. Augustin,


aisi melmo Raphal VoLitcrrano en u
Antropologa , siguiendo la opinion de
lun Andrs, dixo desacatadamente palabras injuriosas contra esta orden, pero
el memo haze delpues a sane Augustin
monge,y que tuuo congregacin de sol
tarios.Roberto Rokot,obre el Sapien Lc.
Caldize,que sant Augustin nunca fue
mon gem instituyo esta orden, mas que
es la dlos hermitaos , despus dlos
Dominicos,y Franciscos, y que fue for
jada de muchas ordenes, y que le dieron
el titulo y regla de sant Augustin. Kiaucle
ro la haze vn poco mas antigua,dandoIe
el principio de iant Vuiihelmo , pero al Gcn.A-uyu
cabo necessitado de la verdad, viene a inm. 2.
dezir que sant Vuiihelmo la restauro.
Bernardo de Vargas en u Repertorio di pr g/(4
ze que^comeno por G u i 1 1 e ni i o P ar i e n .71
fe. Boerio en aquel tratado que hizo del
gran Parlamento de Paris : la haze me
nos antigua que a losDommicos y Fran
dcos^todos estos noshazen guerra , yo
no les quiero mouer pleyto , ya escriui
largo en este proposito aquello basta .
Con todo eso lean la Epistolade S i gisberto aMacedonio,que anda en el Deci
mo tomo de las obras de S. Augustin, y
vern la verdad. Miren a Poidonio c:m
ojos ciaros y hallaran que antes de Obis
po fundo monasterio j no de clerigos3
mas de monges , y que viuio antes que
passasse en Atfrica vida Apostlica yco
mun de mongcs,y como al tiempo de la
muerte S.Augustin dexolleno fu obispa
do de clero y de monasterios de varones
religiosos y de monjas. Lean la fcholia q
Lipomano haze sobre la vida deste sancto Doctor , y vern como es en mi fa uor.Lean al Abbad loachin en el Intro- ~ 2
ductorio del Apocalypsis,y en clmefmo /c' ' \*
libro exponindolo. Lean a Francisco Enea.?*!^,
Petrarcha en fu vida Solitaria , en el li- ^rj..a4.
bro que alegue de sant Francisco. Miren Up-*4*
al Papa Pi en fu gran chronica.Mire- '-^M-^
fe Antonio Sabelico . Lean a Pedro ^rt-^
deNatalibusen fus Addiciones al Ca,t0^

:>\}4S\,

De a RepuUica- Chr tianx


thalogo de os sanclos . Entre Antonio
de Fiorenciafrayle Dominico3y con cl
cl excelleussinio fray Domingo de S o
'*12' to,en su ]ibrodc'"Jl',r.s& Iure.Barrbo
lom Caflfaneo.en u Cathalogo de la
goria de! imindo 3 haze Ja orden de S.'
Augustin can amigua como e mesmo
sa n Ci o Doctor,porq dize que e! le dio
principio . Paul o Morigia en u historia
monaltica dize en este proposico lo que
haze al caso,y CradoLihost-enes en
su tearro de la vida hum ana, haze menci o n destoy dize, que sant Augustin in
itnyo !a orden de los Hermitaros , y
que viuio vida monalica y oliraria , y
afsi podriamostraer orres roii teftimonios,maspue's los traydos bast;y o doy
fin a este capitulo que sofpccho ha do
Jargo,pero todo se le deue a esta sanctarcligionjde dondeyo soy hiji

Casbaksg de todos los Gnrales


qwe ha tenido eja orden.
A nos Lafranco Scptaano Mans go
12)6" uerno 8. an os,
126$ Gudode Estagiosencs gouerno
5. anos.
1270 Clmente de Auximo Itaiano
gouerno 5 . anos y bouio a ferre
electo por otros lyMO*
1275 Francisco de Regio Italiano go
uerno S.anos.
1291 Maestro Egidio Romano dotor y Arobispo deBituricas pri
mado de Aquirania y clecto Cardenai gouerno 4. anos.
129 Simon Pisioricnse rencio el ge
neralato, gouerno. 2.anos.
1298 Beato Augustin o Nouelo gouer
no 2. anos,y renuncio.
1300 Francisco Rubiano gouerno 8.
an os.
1308 Maestro Iacobo Ortano, gouer
no 4. anos*
1 2 12 Maestro Alexandre de sando El
pidio , suc Arobispo de Rauena
r
go uerno 1 6 . anos*

342

1326 Beato Guilermo de Cremona


sue obispo de Nouara, gouerno
6anvos.
1343 Maestro Dionyio de Murina5go
uerno 2. anos,
1345 Maestro Thomas de Argentins
Alemanagouernoi2.anos.
13 57 Maestro Gregorio de Arirnino'
gran Doctor , gouerno oo vn
ano.
13 5 8 Maestro Matheo deAscuii,gouer
no o.anos*
1368 Vgoli.no Vrbeuetano Malabran
ca notable dotor> Gouerno tres
anos.
1 3 7r Guido deBel Rcguardo, gouer
no <5.anQS.
1577 Sanus Bonaucntura de Padua
martyr doctor y,Gardenajgo'uer
no 8. anos.
r 3 85 Maestro Tholomeo Veneciano3
gouerno 15. anos.
1400 M.Nicolas de Casia gouerno ne
anos>{ue obipo de Recanare.
412, M.Pedro S Vena gouerno 7.anos
1419 Maestro Augustine- Rorrano5 go
uerno 2.anos9fueObispoNazi.
zenOd
1434 M.Gerardode Ariming.oter-"
no 9,ano3. renuncio.
1 443 M. u lia n o de Salem Siciiiiao
gouerno ij.anos.
145 9 M. Akxaodro de Oliua gouerno
S.mefesfue Cardena;
1450 MGuillermoVcichogaacrno 10.
1470 iacobo de! AguiJa gouer. anos
1477 M.Ambrosio Corano, gouerno
8.3os renuncio.
1485 M. Anscimo de Monte Falc go
uerno 9.a,nosrenuncio.
14 8 6 M.Marian od e Genazano,Gouerno 13*3110$*
1501 M. Graciano JFuIgnas gouerno
3.anos.
M.AugustinoInteranense3gouer
no 2.anos.
ij7 M.Egdio devueruo gouerno
n.anos.
1519 G-j
Xx

JLibro Sexto.
jip Gabriel Bcicto gouerno.2Sanos
i$$9 M.Hieronytno Seripando goucr
noi2.anos,fue Arbipo de Sa
lern, Carde n al y legado en cl
cornai ioTndctino en tic m p o de
Pio quarto.
155 1 M.Christophoro Paduano gotier
1 _ 00 i8anos.
15 70 M. Thadcodc Perusio gouerno
1 3. a no s.
15
M. Francisco Dondino 18. dias.
3582 M. Spiritus Viccntino gouerno
5.anos.
x 5 87 M.Gregorio Elparcnse gouerno
Aios, cs Cardenal 4.anos.
1592 M.
J[ De la orcn del bienancnrurao padre fant
Bemto3que es kho padre de los manges*
Q/>. VIL
A orden dd padre sent Be
nico, suc la mas florcciciitc
y fa m o fa dequantas ha aui
do en layglesia : p orque si
tmaretrios todas ias ordenes que y y tu aiudjtttas* to y guala
rsolal'ad SiBenito jhi en satiios^ni
n fottastetos, ni en varones finiofos
cn etras,y en dignidadcsEcclesiasticas:
m En puedo dezir c verdad que qnisieTevnhombrc docte y diligente esc ri
uir las cosas d esta ord, podia escrcir
doze volumines grades de historia 1110h3tica,yo no tgo este cargos osrkis
cl que agora hago es refrcfcr la mmo
ria a los doctos y Jeydos en las cosas de
hitora9y a los q no (abc tanto mostrar
lesvnacifra de Jo mtichoq sue estaorde*
Plorecio y hizo su nombre perpetuo
el padre ant Benito en los aiios de quinientosy treyncay quatro^egunlacu
ta de Mattheo Palmerio.lvariano Scoto gcanCompucistajraenosantiguo lo
haze porque dize quemurio en el ao
de feylekntosy vno ,y ci no viuio mas
que fesentay dos anos. Hermano Cort
trataquita a Mattheo Palmerionucue

asios,y Victor Capuano que sue mon- '


gc de S. Benito en uciromca le ana de
raas anos, la verdad es que quand o sue.
S. Benito a! monte Casino , y comco a
ser c o n o c i d o , f u ecn los aios *ic Qu i nientosy trcynta y iictc,y esta csa n, as
moderada y cicr ca,cuta porqoie vn h 6
breqnc se haze famoo , siempre dcz
m os que sne conocidojqnando us co
sas an da n mas en public o . Y est o se cn tiended icz anos antes y d icz del pues q
se b izo perfeeto en la tal an c , y ai si cn
esta parte creo que me conforme cn lo
cierto. pue cl padre antBcnito n a tu rai
dclaciudad de Nura , poblacion de
los antiguos Sabines , que cs lo que oy
llamamos Vmbria , sue In jo de pauics
nobililsiraos,ylIamoc iu padre Pro~
prio,y la madre Abundancia, y sue 11euado,sicdo de muy pequena cdad a ehi
d iar a, Borna : pero desp u es de aucr g a fia d o algun tiempo en las lerras, conio
v i e ic cj u a n t o s a n d a u a n enlaados por
el mundo, y q feenredauan en los v~
ciosdeterminodexarelcstudio y hnyr
a lasolcdad : en la quai viuio algun ne
po 3 sien d o de poco mas que diez anos.
Er a llamado e primero deerto adonde viuio, Epliidc > y queriend o recog e r se a v i d a m a s ka fp c 1 a , c pasto a vn
monte, llamado Sublaco ,adondc vuo
antiguamente vna ci u d ad quarenta rui
lias de Roma^y alli recibio el habito de
. mongedewanode vn fanio uiongc,
Uamad 0 R 0 m an o,y alli viuio tres an o s,
fin tener conuer'acion con h ombre ai
gu n o , aluo con su maestro 3 el quai le
proucy a d c I o neccario para, su man te
nimiento, y sien d o despues de algun
tiempo conocicia su sa m a , sue Hatnado
deos tnonges de vn monasterio para
Abbad > porque el que tenian auia
' in cierto mas sien d o el perscctisstmo^
ho querlayr alla % porque entndia
qte.no- conformauan Jas costumbres
decjuellos mongcs cnh suya pero
porfahdo elos sue coropeBdo a gouer
naraquel monasterio^ mas queriedo cl
guar-*

DelaRpublica Christaiin:
guardar h perfection monastica,no pu
dieron susrir los monges surigor, niel
la libertad del viuir de ellosry assi los de
xoy scboluioalasoiedaddc dondc a
liera . Y de ay separnopara el monte
Casino adnde estaua vn remplo de
Apolo,ydcftruydo ellugardelosydoIos,dedico el templo aantluan Baptih5y ali comeno a ayuntar muchos re
ligiofos que viui Cm rgla ,y orros que
riendoseguirla perfection monastica,
sealicgaua cl para fer enfeados: por
qucentcesnofe miraua en loque oy,
que no fe puede paar nadic de u liber
tad a viuir a m ay or rigor , y entces era
Jicito,y oy no sria juto hazerlo 3 y del
numro de monges que janto , fundo
doze monalerios > e mayor de los qua
Jes,y lacabeafueel monre Casino. Y
ali hizo ia rgla por dde viuicsen, los
qucquerian eguirle . Y es la rercera
que la yglesiaaprueua con mucha autoda d j corao ya quedo "atras bastantementeprou&do ,y como alli dixe fane
Gregorio pri.mero , y Zaeharias papa
aprouaron la orden y rgla de porestad
Apostolica , con las cerimonias que en
tonces sc vfauan . Multiplico fe poco a
poco k religion de fant Bcnito por mu
chas partes de la Christiandad.-porquc
cil fancto varon embio a fus difcipulos.
SantMauro varon de vida m uy aproua
da en Fraftcia,con ciertos monges: pa
ra que fundafen vn monasterio en la
eiudad de Zeaomaries3adonde era obifpo vn fancto varon llamado Bertriciano,porqueelo auiaembiado a pedir a
fancBenico ; pero quando fant Mauro
llego a Zeoomanes eramuerto el obifpo , y afsino vu o efFecto ; pero fabida
ia fanctldad de fant Mauro por. Foro
mayordomo del rey de Francia, le fun
do vn cmmo>y fe hizo monge con- vn
hijo fuyo 3 deaili tuoo prmcipio la or
den defant Berico enFranciai. Tam-bi
embio eipadreantB-eio ^la yla de
Sicita avn mge llamado Placidovper
Son^e.qm fepodia efperar qualquicr

345

bra grande .Y assi fundo .monafetis


y depues pafo por corona de rnarryrio con otros monges 3 siendo de veynre y quacro anos^y afsifue cecicado^y
augmentando se pot otras partes esta
fancta religion; Vino a' tenertre'ynca y
fere mil bbadias en vn tiempo, como
lo dize Folengio sobre los Pfalmos : lo Ps*. I 02;
qualpreceauer coliegido de bullas y
priuilegios. Estendiose esta orden unto porlainsinidsd delos hombres do^ctosenletras y fanctidad , queporelo
fueronperlados de grandes ygesias 5y
muchos reyes y principes dexar el m
do,y fe hizieron monges Bcniros , y no
ay reyno que ayasido de Christianos q
no ay a tenido muy grandes monale
rios de monges Beniros3en fol a Alernania fehala memoriade Abbadias , que
fol as ellas en numero paan a rodas las
demas religion es del mundj y suer o n
tan ricas que excediero ai parecer a po
der y riquezade los principes que les
edicaron , no quiero yotraerexplos
deesto de tierras estranas3basta el dePo
bete en Cataluna,y el de Alcob en
Portugal, para muestrade la deuoeion
que los Principes tenian a esta orden.Y
es battante argumento tambien para co
nocer quan religiosamente viuian estos
monges3que Iuan Tritemio efcriuio hi
storiadesta religion en quatro cuerpos
y de fola vna Abbadia dicha Irfaugife
hizocomtario. YBedahizo historia
del conuenro adondeviuia . Y Sigihcrto GembJacensehizo otrodelconuento de Gemblaco. YStrabo Fuldenfe or
deno historia de la casa donde hizo pro
session,y lo mefmo hizieron otros!: lo
quai es testimoniode la gran perfecti
con que viuian en aqucla edad los mon
gesde fant Benitoi.
;

Halia que esta orden no felam o an


tiguamente orden de fant Bento sino
delos monges negros3a esto me*per.u-a
dopormuchos testimonios grau.es . Y
entre jotros es lo que.el titulo del conct
lioRomarjocelebrado polant Gre^o
Xx
2
' rio

Libro Sexto*
ri o nta,y es que dizc assi de la quietud
y exempeion y Ubertad tic los monges
negros-. Y en laClementina.de Statu m o
nacorum, hablando de la rcformacion
de os monges Bettos, los llama ne
gros.Y cl conciliocclcbrado en Valadolid cn el ano de mil y trezienros y
veyntcy dos, llama a los monges que
vuen debaxo de la rcgla de ant BcnitOjmonges negros > y en la vida de ant
Vuilhclmo abbad R oschildcnfc 3 llama
alaordendesant Benico 5 la orden de
los monges negros. Algunos dan por
razon desto que le llaman monges ne
gros por dosrazoncs.Lavnaporquc se
difFcrencian en cl habto y coor negro
de las demas congrcgacioncs que han
\
fado de esta orden 3 assi como los Citelenfes, Valumbronos, y otros que
vsan deiabtos blancos,o ab u ry cl ad o s
. y leonados. Aesto es facil de responder con mostrarles que antes que vuics
se estas congrcgacioncs auia monges ne
gros j pues cn tiempo.de sant Gregorio
cl primcro,se llamaua esta orden de m
ges negros Otros dizenque no3 si n o
que se llaman assi , porquevsa por prfessionla tl orden de cogullay habito
ncgrojtairiben me parece grau ignora
f
^

das, adonde sant Augustin rrt'fmo dio


reglasy constitucioncs a los henniranos que por alii viuian:pero no por eTb
dgo que ant Benito fuefcayfe Aus;ustino,como de su rgla e saque mas a la
cl ara que suc Basilio : pero no dodo lno que 1 os que ayunro a si suer o n Augu
stinos,porque en aquel glo no c mira
u a cnloqueoy, q fuefcn Augustin os,
o Merccnarios^como au n en n cm p o de
sant Francisco no se muaua eh ello, co
mo sc puede sacar de la h ttoria que htzo del humildc sant Frcisco, saut Bue
nauentura.
Han salido d esta religion muchosva
roues claros que han fundado nuetus
congrcgacioncs que oy ya son o r clo
nes distinct as j y por f;l e s 1 a s p o r n c p o r
fus an o s , tal sue la C I u ni accu se , tal 1 a
Ca m u ld accuse , Valumbrosa , Ci le r
dense , Oliuetana , y delos Cekhnos.
Prose an la rgla ciel padrsant Beni
to muchas ordencs, assi Monach ales,
comomiitares de las quales hare memoria muy particular, como cs razon.
Otras congrcgacioncs tiene cllaqnc v *
uiendo con vo mesmo habito y co nstitueionesy vn titulo se llaman con diff
rentes apclhdos.-tomandolos de los luca dezir setnejaote cosa : pus la rcsla
gares ado o d e co m c n o ! a rdb r w a c i ,
del padrsant Benito 3 no se n al a color
assi como cn Alcmarua y Mandes c
. dehabirojnidxodc quepanosc vestillaman Miiccnscs, Castcloncnscs, y
rian,si sria banco,o negro , mas sola*
Buferdcnes. En ralia llamana conmente sriai que fueste pobre y cornu.
gregacion de (ancta ustina,y mote Ca
Y o salua la raejor opnioad igo: , que se
no a los que'voc conforme a la rcfor
11 a m a n m o n ges n egro s 5 p o rqu c a q u cmacion que asti se hizo. A cm en Cash! la
llosprimeros monges , adondc tomo
llaman la congrgation de sant Benito
el habito e padre sant Benito , vsauan
de Valladoid, porqucalli eomeno la
d'.habiro y cogulla negra 5 y toos los
rcformacion d cita orden en estos Rcy~
demas qucayunto a vida comuo,andanos, en tiempo de! cy don Iuan cl L f
uan con aquel habito y color, y esto sue
quiera yopoder dezir a Igo de como
la causa de quedar cn la orden introduV comeo cita reforroaci y mostrar quxido cl nombre de negros por fer su ha :to$ gcoeralesy capituosha auido : pe
bito del tal color .No quieroyo dezir
ro dexolode hazer porque lo he pedtquemonges cran aquello$,pues con
do quisn podia darmeluz de cllo y '
fia que despues de muerto sant Augupareceme que se ha defenydado y yo
-fnseviniron de Affrica infini tosfray creoqquedo absuelto dela obigacio q
iesaviuitakaoatcPisanoy aCicnceU
tengo a dezir muchas cofas defta orde.
La"

De la RepiMca Chr staft:


'laiesotmn que sehfob'en Ici

344

desta 'manera se prsuadeflen mejor,


dioes"Diostanta gracia qecfcntro d
cn el cnunto dean'ctlustina'de'Ppoco tie'tripo''quelcontrrit su codua,c& de-grah reformaciooy authonocido por cofa grande5y queTe serui
ridad esdigna quesefepa^y passa assi.
Dioscnel,
por lo quai muchos toma~
Como el mdnasterio del monte Casino
ron
ai
el
habite
y ereeio' h fa m a s de
fuee el mas' illustre- de todVIoS del
mttdo,afsi por auer alli fundado su re
suerte que el papMartino Quinro die*
ligin el padre sant Benito 5 como porgran fauor a la obscrucia que en aque
qneel Abbad-de alli era como cabeca
cnucntocmno3y assfmochos de
de todlreligion,yaerreconoci por
los monasterios y Abbadias que aui
la casa mas principal : porque consta q ,t por Itaia exemplode sartcta ustina
runo debaxo de su obedica rreynra y
de Padua , se hizieron obseruantes . Y
Eugenio
Quarta hizo que se reformas-5
efe mil Abbadias,y catorze mil Prioratos , muchos de los quales conozeo se la Abbadiade sanc Pablo'deRotna;
y kdeForenca,y lashizo exemptas
yo que podri fer cn otras o rde n es , c
dea obediencia de los Obispos , y d
ucnios principal ismos. Con las rique
alli
adelante criaron todos aquellos
zas y el poder despues de auerse viuid
monasterios
su General , y ssi se hiz
santameiire grandes tiempos coraehvna congrgation prncipalissLma , y
aron a relaxarse , y a viuir con mucha
Oy se lamalacongregaciou de sancta
maslibertad delaqueconueniaa ord
Iustina dei monte Casino , que es tanto
mofaftca3y guiendo por roda Italia y
como deziri congregcion de h r*
las de mas prouinciasaia cabea, corn
den de sant Benito.
aron rodos a viuir claustralmte. Mas
Fue esta religion la que mas varo
guardando Dios varones virtuosos en
nes
senalados tuuo de todas las otras
medio de la proanidad,ellos viendo co
que ay en la Christiandad : porque tu
m o cl estado'monastico declinaua y que
uo quinze sumrnos Pontisices, sin los
por eilo lo espiriUa y temporal se yua
que saliesn1 de las congregaciones de
aesbando de todo pufto5 comenarori
Ciste!, y Cluniaccnse . Entre los qua
a leuanrar el cspiritual edisicio , no con
les
fue sant Gregorio el'Mano . De
riquezas y potencia,mas conobras rei
Cardenales no podria senalar el num
giosas y santas. Estos en diuersas proro,
porque fucro n muchos :cs verdad
uincias trataron el negocio de su orden
que tengo auctor que pone ircynm
conforme,Dios los inspiro. En Ira lia
Pontisices
, y cieino y ochentay trS
cmpero,comotodo fuese muy estraga
doD^mouioclcoraon devnmonCardenales : pero enestonotengoyo
reillustrepor su vida perftcta.y por la
qncaderigoar porque se que et regi|o"a delffiundo liamado fray Luys
slros pontificales no ay memona de
mas deos quinze. Leemosengraucs
Balbo cauallero Vcneciano 3 y porque
autores que ha auido passados d rhil y
para obra ran grande tnia necessidad
de ayuda , ayunto a si otros dos monquatrocientosy sefentay quatro Ar'o
ges5 cuyos coraones Dios tnia posbispos,y Obispos; Abbdes famosos
eydos5y llamaufe fray Orlando de Pa
" "
^ ^--^j
mil y quinientos y sesenta. Sanctos Ca
nonizados , cinco mil y quinientos f
dua,yfrayDiego de Pauia.Estos tres va
cinquenta y cinco. Y auctor tengo que
ron es Apostolicosviuian en elconuenpone quinze mil y otro subiendo el nu
to de sancta Iustina de Padua, y alli comro pone treynta y cinco mil y qua^
menarorta viuir clos muy reformarocientsy cinquenta y nueue .De l
dos , para que de aquekmao era los de
trados ydoctores no ay cento ni "nu-.
mas se mouieffen a lo mesmo?y porque
Xx 3
.mer^

Lihr-o- Sexto,
mcro , porquc por scysccntos a fi o s
estuuie-roi.vlaslctras agradas dcnrro de
fus monastcrios . Como dixe . Sant
Grcgorio papa suc c m ay o r d o Ci o r
siy o 5 y lin cl ccncmos al vnrable Be~
da, AlcuyiM) , Rupcrro Abbad 3 fane
Aocimo5y otra gran'.infinidad de hom
bresdoctos.
No seduidc esta orden por prouinc i a syii a s p or c o n g s egac i o n c s : y ;m n algunas abbad ias tiencn acjas a otras
infcriorcs>como constaque ant Victor
de Mari cl la renia bbadiasa i ubjectas, y au n cn Efpana . Y a esta causa no
sabemos la succession de los generalcs
y captnlos que ban tcnido succcsiuamentedesde que cl padre sa rit Bcnito
salie de sta vida. Yayo dixcalprincipio
que de ninguna orden c podia hazer
tan grande historia como d est a , mas
guardando el orden que yo Ucuo no
me parecc que by obligadoadczii mas
delo dicho.
% Del ovgcny princpio de la orden Clunhcen
sc. Cap. VI IL
Vatrocientos y mas aios
paaron desde que el pa
dre sant Beniro murio basta que se hizo la primera re~
sormacion de la orden de
los Mongcs negros que son los Bni-'
tos , la quai comeno en cl Monastcrio Cluniaccnfc ,aro dcnouccicntosy
treze 3 de esta inancra .Como e v mf
ie multiplicado tnnto la orden de ant
Bcnito > como quedo adncrrido cn cl
capituo paadoauicndo te n id o gran
fauor de ia yglesia Romana, por aucr
salidodccllaliala enfonces fcys ponti lices Romanos , y grandes fantes y
cloctorcscoiH'l tiempo ( qnctodas las
casas gaa o muda ) comeno a reiaWe U} orden s pclcando suertemente
h carne contra ci espiritu, y a se aparta? de su primera perfection . Dcmanera queya por este tiempo sc vcy an po-

cos.raslxos de aquela antigua vkia.Miro se uiucho ncljo y a.yglcia coracn


o.a tmtirlQ.porqucra cita orden co
mo d cl Maceq y dcppto de douclc dh\
soliafacar' .piedras predosas con quea d orna r se , y grandes riquezas para
q u a 1 q u i cr ne c c s id ad que c Ic oirccju
'lntentoc luxer rcfonnacipivpor dQg
sas partes , no.rcsormando se los can
uentos 5 mas hazicndo.s cantates, y
leyesen iosConaliosptouindacs que
cada dia fc celebrauan por todo Occi
dent c 3 de que el dcret o esta lleno.Pero no bail o est o para eurar vna laga t
grande , Con todo eifo la vinadel feror que tanto e a m a empleado y crecido por memoria de los muchos varones que ainadado no quib que c acabasse y suc le conioKriao3mas que vol
u i este a fer refrauradavoluiedo la a traf
plantar y cultiuar . Esto ic hizo por vn
medioexeelente que sue cite uiacn
el conuento de-Ciu'nl?en la prouincia
de Aquitauiaen cl'rcy-no dc.Francia vn
tnonge llamado Adon cn estremo perfesimo , cuya bondad y fa n Cl id ad
cracecbrclo quai tebko su vida que
anda escripta curioamcnte en Lauycu
cioSurio.
Este conuento era como digo en
Aquitania que tambiencs dicia Gascuia , cl quai su ad o G m 11er m o Pi
duque dcaquella pro uincia , y undolo en vna cudad lamada Malica o ce.rcade ella . Pues cndo tocado Addon
d cl diuino cspntu comeno primer o
cn su monasterio a introduzir la vida
l\ eglar conforme a la rega dcl padre
sant Bcnito en su pureza y ngor Tu*
uo ra n b u e n a n a n o q u e p a rc ci o a u cr
depercado cl rigor de os aiuig uos m 6
ges dolgypro y Thcbas > y corriendo la fama de la anCtisuna vida que
eha&ia en aquc conuento 9 muchos
mongcs de los otros monasterios de
a mefma religion corricton aloordc
can cxceleiucs vnguents ^ y afsi de
Francia3y ItaHaj Alcnuuda^ y ifymm
suc-

de la canin
' . h4Uk 2 .
t'i.vwiauii :
rum,

A ointmbvc
O..

De la Repu-Mica Chrlstiapar
flrti a pedir alvrot sanctoqus
recibiee dcbaxo de u obediencia y
disciplina 3 lo quai cl hizo alcgremen
te ? porque la religion voiuiee a re*
ftituyrsc en la primera perse: cti'.HaJ Ja
se por memorias que estuueron sub
ie ras dos mil Abbadias al monasterio
de Cluni alomenos por Espaoa el
Ab b ad Cl u niaeen se, mandauay elinuiaua monges que ensenassen la vida
mcnastica y Abbadesy priorcs como
Jo tengo yisto *por machos priuiegios adnde son nornbrados los dichos Abbadesy monges con nombres
proprios de Franca . Oy se ven rarosdeea ver d a d en Irache5sant Vicente deSalamanca 3 sanr loan de Burgos> y sant Ysidro dcDuenas, y Pe
dro Vnrable que sue Abbad de Cluxsi vino a vifirara Espana* como clo
muestra en fus obras .. Fl-orecio juntaniente esta ordencn religtn y 'rrs,
y s&Ueron muebos para perlados , y
CardenaJes, y Gregorioseptimo, Vrbauo segundo , y Pasqua! 'feguodo sa
liero n de esta congrgation .Con Sa
rucha .anthoridad que cuuo vino se
liazer e f enta por st aparcandoe de la
obediencia del Abbad del monte Cano que feasta entoures cra como g
nerai de coda la orden y alcanada esta
exencion > vino a tener priuilegisr de
orden separada de manera que nunca
se Ilamo de font Bcnro mas Clunia
cense , aunque se a verdad que tu u o
principo de la mesma orden . Bien qui
sira yoauer haiJado todos los Abba
des de Cluni de esta orden o congre
gacion que eran como generles,
mas no pude > y afsi ternan
paciencia los Jedores.

j[ Del ovcn ie k rien e h Ckftictldxi


y de k l^d.t relgiosa > y astera que en di*

Tra orden ay en kygle^ u]


a que emano de la a pa- ^
dre sanr Bcnito 5 tambicn h5.7.c,iy
reigiosisiina, cuya m a n - 27. y. 40
ra de viuir tiene coi as bi.
particulares y dignas de fer abidas3co t,l2y; 1 h
rneno en los aios de mil y deze por
sant Romaldomonge Benro hijo del
mortasterio 'y Abbadi C la sens S l
quai sue tan amador de lasokdadqu
quisierarediizir todoelitindaia vi
da monastica a y recogr todos los bue
nos de eU la soedad3y asi traxo grari
des personajes a la cl a u fura ciel monasterio.
Queriendo pucs-cfar atg-una mane-"'
ra de viuir mas recogida de-'l'qush*'
sta aili se auiahalado 3 derefrmrio recogerse ehlos montes Apeninos-quson en la Totd en el obispado de
Arecio , parque halo vra sdad ac>;
modada a su deeylamado-e cam-?
po dea Ca'mald.ula 5 miiy efpcfo de
arboledas , yacrnpanado de fentea
y frefeura , demanrra que erabast an
te para de ten er a quaquiera que contentandose con poco deafe huyr
del mundo . Agrado el ri al vamn
sanctd , y alos que Jo gmnifkmr^
tkos'cti viusTazbnes' '?:,"dcl
derto , y al despreco del mundo los
persuadio ar que"comnacn mieim
vida 3 o mas perfecta . Aroiolo a esto
mas el auer visto vna vision estando cn
3o masqui'odesi espirit-u^y fuetalr
vioi comootr cb3vna escaJcra que:
Japuntalegaua alcieoy estaua asen
tada en la tierra y por ea abaxauan y
subian al ciel o,y tenido rxos los ojos
don dealcanaual escalera 5 meK'c ia
ser1 e re u e1ad a 1 a vi sto n j I a q ira 1 dnota
ua que aquel era el camino dereebo
para el cieo , y que aqutelos ciudadanos de la gloria 3 baxauan pa *
Xx 4
ra

o aejou^p onb snj souopwfdjii oj jiou


op jocod 00 cjqo j soturMonb .nqnj
uod sf]i) p- ojoi:>
iqf^ UOIJA OA jurj Op|U0lUO>I
OJ rnonbr prpojoj opirpo 000 snj -uioo
soioyud c X 00 tu o v. iqjTA j rXn X 00 tu o oj
ojjouia opnpi-4 X opiuoiop uoo iq
vu8 pp ojuSoj onb oiqpo.! p Huiqu -oj
uo-touu d son rniquci oiuv.i uo iq -0H100
uopufd opipnnroub rprno]{ nj i:\u\t \v,
opop c X pp: 0| uo.n*5u;nuoo v .u?uuq| t:
sopuva csozoa X o3pnq uo ij ppiop u
ua nu o opuodjoj Xc04Uouirjuniu -oxip
bcS3| ojonbjod tunnu oprainb ponbuop
ojcSai [rq}0(oo p 3 iuiXonb tio Xcopui^)
otuo^ oj uojjmunojd onb onb uinu -)
op o|ponbr soj oipuodjo.i c rrnuofOib ij
op opc|ouoj 00 m o uo ponbn JUuiq oj
uinu ruAjupiu.jop oprjourm c.imA -no
sol so.iopuiWoj -ucinu JpputMp sopqjOA
uAOp i?q ojiq oomqq * uc3 st'ip -tp
opurxopsujq su.no si:]oo onb ojinbou
op.nzop cj uoi;ia 4 ouiuuoaop uo bu -ou
tjf pi?p0|O| jrauoatii a ru oj^uoo o OU 01 U
p o soouoiu 00 u pnbv. o^tqrtj onb o| onj
ra o .p pu.) o c rpouip'pcon op sl* op siut
onb X linr .iod *soij^d>i:.uo q o s -pjip
t.o\ml soptq{nni.iULu op ljooiUA a o oui
u|pub's opuoiA omoo nj ojqp-nui -uoauT
tUAiTnti irp>D ovi rnottu c X onb ]onbt
oiiqiH{ u oj.tt;ijr(ki?inu|}o pop onb -or
uuu oub lmo jo'o.Sdu soj oxvpsp
-oinoun^ b X'rurjuopjdo.ioti oo ou soj
sonrnut sojpiul jop oiuotur-jioj br.-.iA
sopr.->jp;jp [tT o"{ud tH>.n?)A.oupm> op
{o^ mo y pu pur o |ooptdoo:?.o u.uta i'J
p o 0 u .iroin uo p 0.) 0'tu.io srpijoiu d r
r. i; " X so[ j s><.'Xu or or p o niD nPlri'V ]
jonop.i op tpoitbi; i?j.o. o:ita jod T[pr
'opuDOtO p pinb i:r/opo] op'poT)^
rir.oo-pp >p soi soiouoj pp jpojfpin
|-. rp; f p 0 puop 0 ' ) ) 0 .1 o u turjAjSur/p'
iunp:p?1':^ ' X :},u:[\ b n o oj.10 oduoj
uoJonMA., v, pnmpTq op iy 000 uo riprjj
mi jr/opliio;?tib prpnn op stupoid h.t
VvSrjorH onTAOjup'trj/^.Sp v. -,ioduio.uo:>
0po| iuoinliu\!.3 10 o.jquou onb oj cfxip
^ tiopvjoTi^ Dp Ojpnbt c sof -npPAj

soj * -opuunf) p G.;o[junuo oa ab 3 V'i)^


Ctl I|p! Opp>:HUO\] X S0||3llbt -OlSlpJ
soj fe oofoi] op iS>i|o opcoo.1 -pu.np
oiiioiu Ojopu^i i?pujppop u[ uoooohia
npiui prpip:.ioqi{ oj p 01 j.i ;uro d o X
| i o oj p ' p. c X p b n oji ) 0 .1 0 o i udu n 0 .t o p .*>
i?ptonbu mpurj rfo.tdtuo 003 0}P
uonq oipuud p K).h'a oipnrj -ojd
oinoij n| ohoh X opuii.f (o otiuoX op
*lnPPuulv) t X op 1 r]j prpojoj a ou r
o|.u:un:{[ v\] uopuib.inoo 1 X ^opjo
s0| r,]10. m a r s op qnppmu;) .iod uoaoj
omojjp nj rpiA uijpjqoj 3 10 o o oibnj
sosilu^a ^ ouioo u.io;nb onb ou -Dp
rsjjDia q u m pu 0 iqnPIrimO sx:m ^V n I P n
q d son pupo.ioiq ujo op copippq<\[ -rpoi
uin oj uojoqmiu iq JodT^ udoouy oub
D.iDinb .qzop 3 un? d o
iqnppqA c X
SjU OJ UlUUJf V.\ 10 op. u OD^JUDplppHU?^)
ou j SOlUOJpXIp Uf UOp.O p p 3 P Ul d 0
ojuopippq^j nby oopipo ua -moi
pi o onb opn[5t)! p p aoputquj X p
orfaruopap suamuoqooup u npuop oj
iiqmiud 03.00 uojpuiiA sojo somua oj
sojoi^q c sopnbscq uojoiypoj -ooop
stqpiS suouqq c ou ojopmqooojp|jip u;j
'( ppiumpoq 0.]!quq ooiputioui Dp
'tmuag; tuf o pooo .iopo p b un f ou ~oj
opuj 'p o^?ii-tjf eip.jumuci uo uj .Bjooj
'son^ soqonbu ooup soSuoui cl .o auuj
oppotuoj uo suqonbu ooop p^siqqoo
ouioi d mr \j v.uo uoiqtun du upn.it r
p 110 p r oia U'o po|;nU.UMu rpj uom
q 11 10o. u stq id siMou.ii su-ipoul oub oj
tpo uo.n m- sojp sOKJOinrpunj ojUD'f
sH(d|opn>[ < .q Au oq>o({ | ouuihf c Xv.j
ipoj o opq-ouof * Xr.} Acopnf) Xruj
ousnoV/noj^ oj iqpMj op so||D .1.10 u o
i:j ni op opuop j o.ion u v m oj op 5,uui onb
nojor/qq u.) tq oio.'putij op \:\ 10 p u.")
| ojpq p tro.ipAoptoq oub rjud oml)
pin X uouq iomo;> ou op rjpubi: vuonti
mouuui op a tu .u n.ioj u.uq oub rqpoiA
v}V3 .ivAr.
v. opuop oj .i ) ojji: op <q
p:.uuUuo:i v.ird soj iqpj i;ojo nub nu n u
p n .iuoua uo) q'qpnrmw pmoinb \: V|
jihu:))K>.') tioi.ir c u.)ii\\uv v.iva so[
sopodjonq onb uojjomrA v.:\: -O'Oonb
opmiq

De la Reptblfca CMifHana
biendplQS: , y daadles' lo 'nct&rlo-

346

y c la religi andado e! tpo^elp'rier


de
iacaa.mayor de:ia Caaiaiduia>t"ufno impidicisen la ^uietud que aliiA e
fe cabeade la congrcgaion jC'Qino lo
buscaua. " .
, i :.

\, .
es
entre enIrosCiiel,y S.Hierooy roo
Esta morada se hizo algo apattada
en Espaia,5 esto seimroduxo mtieipo
de lo que es cl laustro: o oledad. A
de
lahceneio II Kpara mayorr.rkforqui se pone vn sacerdore que es eomacjoh
se proueyp,qoe oistguna muge r
io pr-ourador y .mayordomo 3 para
p u diese passa r a cierco terminp bialaque desde all prouea de todoaquer ---- - i
do de fus aonastcrios^so graues:peoa%
llo que.leses necessario a los-Hermiy eongraues censuras 3 de manet* que
taips j: porque descfe luego saac Ro
moaldo tuuo cuenta a que nada fa *
vquartodeJeguapor sodas partes alrededor o poco rnenos , ay pu estas vnas
taise de lo corpora,a los que estiiuies
cruzes que denotan que de alli ad ei an
sen dedicados al exercicio epirirual,
te no ia n de passar la s m u gres. Este e
porque ciertoes quenLia no esta Rag u arda con marauilQsadiigeacia ,-pjor
chel5ni in Marrha Maria mientras viier
de mucha importancia para laquieuimos en este cuerpo , al quai es netud de espiricu-.Ay,monaknosde esta
ceario que e le prouea del mante.*
religion
por roda laiia 5 y oteo tiempo
nimienro ordinario . Introduxo fane
lostuuo por la ricr.ra ana ,y au a en
Romualdo que los. preados de-estas
CerdenavPero lo" que aqui fe.iiadcmi*
Hermitas y monasterios , e Uamafcn
rar
'inas^y que trae iiQi& yes cl apriores? que es contra la regia de fane
berqueerden kceb.csros iQligwios^
Benito , y el primero qucpu'o aqui 5 se
para
recoeerfe yeiicerrarfe m ranto
lamo Petro Dagnino 3 porque e a cab a
esirecho , y por entender quhh de dar
do de potier en orden lo que tocaaua a
gosto a ips kor.S-p(i-rie aq-uireicorao
Jacong-regacion feiue a otra asperza
ichaze
esta^facinUoid a la .lctsa-dcdi
a vuir con el rigor qne.solia3 con.Qtroa
hriio"ria5.y
pa-fa afsiv-. ; '
i-^:^r-i
muclos.dscipulosque fo.q.uifexaase-i
Quando algurimonge de la-coD^cc^
guir , Gonfirmo -efta uraaera.'de: viuir
gacionquiere-hazervida
eremkica^rpor via Qr4ii*sria Tbeodadoobifpad
merofe mirai que reltirnonio ba'xtn
Arecio^porque ptonces estofte tnia
de
en la religion 5 y conforme s. sico;^
porbastantejporque adciantevinalai
l^b'aenaopinioaqaeya ay dcilttiaua
11a Apo.oHcaja rojoar para fene^ei
dc^,cderlloquei:pid^^QLTa.to.lo
cio3p or incon u 1 oent^s.. que halo.'.Def-'
prir^cr.Oofeperolt^
entrra-'eh -<j<m
pues ImojQ obispodca; nicma. cuidas
ttyapot&&c r iJe. edad;d e treyoiiy e
fa uo recio a cibla n cl& 00 ngregaqo m$yr
corn esta onsi rm aciofcy aus&o ia$$t: te ;ao s Jfs c gixtohm u c ki>h | ndlad
quefei; concdai! exreirar aquelEi vi
manecloiiasta kxs mm$Q$M Ah&mm.
dataasperfecta.
Etey arem mvees p>
dro eguo'do ; Grego-fQ: septimovy el
ri 'prouado i fcva^ma 'pexsel'err-.ea
Em prad or Hcnr.iquetercero,iafauo~
recio inucho. Crecio-engran maera aqu'eHa"vida-,3 :k'den$k<w^nQ.& va&
pr sria 'm.an.e'^ fc-vidr relrgiofisis ixifmnmvu pfDpria^lda fb-el^ua]
ba de p erm a n'et- eh iper et u ot fenol^
ma y aipefa,y. noc;uaforaa.de,vi'mr5pb

(p'orqiit^fto's lo rrts-dlencial dasiiifi


qiie-s&foled ad es4 &mUim9u . oraicttt
pci'pe't'a, el si1 e n do;rlTa gro fo , y. t"q da s. l i tu to(>y en ] o dernas-qa^e .dd^uts a
la/i c'ofos q, se hazeii fkaanasterio tzapn. de^nirafJporq^^OTtsdo^alo
deo'tstdov ^lprkf^i^ent^dk|
opi4eraeion\- -Atkron a la rgla
S. B-efli.0 puc.uas.,otlitu.cioiies c:m mfrterna^petieraek fer:
cob(l'rfa"do cstarto;dit:el ao- del tfjm
me a a n u eu a m ancra de u viuirvPxoue
Xk s
ciado

Libr Sexto.'
ciado en aquel rigor, porque bien pue
de d exarlo y vokierscasu manera de.vi
u ir primera , pero lica par pena des
pus el notarlo de liuiano pues supo
comencar , y no acabar, y allende de
esto lo castigan con que no hable con
nadie por rodo aquel ano , y despus
bueiue a intentar \o primero fino fe
lo conceden no fe lo niegan por casti
gar por esta via a los que intentan mas
dlo que pueden licuar. Pero vengamos a que ya pasto fu ao 5 y la congre
gacin o conuentole concede lo que
pidi el da quena de comencar fu nue
m vida j dizcfcla mista del Spiritu fano co grao solemnidad , y el que ha de
seguir aquel rigor dizemissa, o comul
ga fino es sacerdote , y llegado en la
mista solemne al Agnus Bci > el dicho
mongefe leuata del lugar a donde esta
prostrado y va a dar paz a todos los re
ligio! o s como en seal de que fcdcfpu
<le para no hablar ni conuerar con ho~
bses . Dicha la mista salen todos procesionalmcnte con fu cruz, agua ben
dita vy encienfo , y de dos en dos van
cantando los Pfalmos penitenciales,
y en medio va el monge.
Llegados a la celda adonde fe ha de
recoger., bcndizcnfela y dizen oracio~
desacomodadas al proposito , y me
ten al religioso dentro 5 el qual encer
ramiento no es con cdados ni llaucs,
mas co obligacin de permanecer en
aquel la. vicia religiosa licuando porpre
mi cl cj espera de Dios que es el cielo.
Las leyes dlos que viticn en aquel
encerramiento allende de lo que los
obliga la vida monstica fon estas. Pri
meramente oyda la campana fe ha de
po.oer in cogulla vy acudir al oratorio
adonde reza fu okio diurno* y dize
mista y reza tan alto que pueda ser oydode.otro , fuere menester . Pero si
cstuiere,eosermo o ya por fu vejez no
pwede Icuautaiea la tal hora cfcusonlo estas dos cofas* Han fe de confesst
por 1 mtiQS v na vez - en la semana ,dc-

zir cada da el P salterio rodo entero*


Lo principal es no ha b lar c o a h o m bre
en esta vida y el silencio es lo mas per
fecto y fe ha de guardar con ley de muy
gran rigor. Andan desea Icos, pero per
mite fe i es que tray gan vnos cuclos , o
a pal os de palo, laiuo qudo han de de
zir mista Nunca le han de hallar ocio
sos porque han de leer o ot ar, o obrar
de manos 3 porque el mayor peligro q
en esta manera de viuir ay es la ocio (idad, fon acerdotes ha de celebrar es
dadia o a lmenos oyr mifa y comul
gar. Los que fon legos y no saben ker,
tienen cierto numero de Parer noier,y
Aue marias quedizen por o fi ci o danno. Nada de lo que estos religiosos
hazen fuera de lo que los obliga la ley
dinina,yu profe'ion es debaxo de pee
cado mortal , !i lo quebraren Pero ,
a pena conforme a Lis leyes y cors flic aciones luyas . Porque como fe toma
este ejercicio voluntariamente ais i po
li e n lo s ojos e n G h ri ft o q u e 1 o h a z e a
todo por cl st n hazer falta , solo cl jue
yes sancho fe juntan a comulgar como
los discpulos con fu maestro 5 y los le
gos vienen a donde esta vn sacerdote
y all fe ven todos, y alguna vez han ve
nido algunos a fus captulos generales
stendo elegidos por votos para pro
poner algn negocio de m uc ha impor
tan c i a . E n lo d e m a s no n y v e r fe lino
por causa de enfermedad o otro peli
gro 'que la mcma charidad obliga 1
qualquicr Cht ihano,poi que el iluangelio en todos ios estados de ta y g lesta
es antepuesto a los mandamientos de
loshombres,porquelode mas feria i mi
tralos Plia rfeos que anteponan las
tradiciones de los viejus a la ley de
Dios.Han tenido muchos hobre samo
sos por san i: id ad y letras pero el mas
fe auctajo fue A m brofio CamaUtulfc
cuyas obras c interpretaciones tte Grie
go en Latin fon muchas acerca de los cf
tienen Jeciiou de iauctos Griegos y
Philofophos,
Na

Dea RepuMica'Ghrstan.
fioMmiichos ana-s.qoePauo Iustinido varon excelenre en ii orden de la
Camafdukj quenendo que la vida Hercmitica que estaua en su orden se exercitae :en m as ; pa rtes q vna d eter m i n o
que huuic'le otros mona^erios de a
quel rigor por dinersas parces adonde
se estendia 5 o estendiese la orden.Estd
traro con cl papa Lon decimo5ei pri
ai eroa o de/u ponrifcado, y parecierj
dole*bieo pab vn breue5por el quai
mando que seconriouafen los dichos
Heremirasen orros monasterios^y quiso que los raies e intituiassenlos Hercmitas de sant Romoaldo. Era a esta sazon perlado de la Omaidula 5 el dicho
Paulo Iustiniano5que espropriamente
elque prside a los encerrados.Estecomenando su inrento con la autondad
que e Papa le dio,toovn donado que
e dezia Oiua y sue se a vn monasterio
su y o 11 a m ad o sant Hieronymo de Pascialupo eu el Obispado de Eugubio
que era vn cstrecho higar , y no lo hallaodo comodo para su intenro 3passo
mas adelante a vnlugar llamado Masacio ,porque hallopor ali vnas cueuas
y aqut hizo su assenro,y lo siguieron al
gunos monges de la Camaidula > y el
principal de fus compaieros , sue vn
fr ay Nicolas Triuisiano, ei qualpermaecocon ei Paulo hasta la muerte.Comeno bien la congregacion,y acudieron aella perso nas illustres. Pero luego
tuuocontradiction5porla ordcn de Ca
madula porque el ver que elfe saliade
su rigor ,eramostrarqueno e perseue-
raua en la primera aspereza, y por ello.
comco a perder opinion,aiegose que
auiarcbelado contra la propria orden,
y que se queria hazer nueua manerade
vida, y que pre tend ia leuaradelante
aquea nouedad que alomenossedife-
jrenciasc cnalgodela primera profesi,assi coino en titulo y habito.Esto se
hizo 4espucsassien tiempo de Cemen
teseptimo,ao de mil y quinientos y
veynte y quatro,y llamandose la con-

347
gregacion de sant Romcaldo , y que en
lugar de la Cogulla r amasse n vn inrjto,y que si qusiese viuir segun us con
stituciones quelo pudiesn hazcr3y assicessoel pleyto* r
'
Tiene 1- orden de Garoadtila ses ge
neralcsy cabea5 como ias demasreligiones,y celebran fus capitules , y haU
fedesde so fundacion > hasta el anode
mil y quinienrosy veynte ocho3quareri
ra y cinco gnrales perpetuos,que son
Josqueseiguen.

Qatalago de los Gfenerales*


1
Pedro Dagoino
2 frayAuizo.
3 fray Rustico.r.
4 fray Rudplpho.i,
5 fray Martin. i.'
6 fray Guido.i.
y frayoan.i
8 fray Azo^
9 fray Rusticcu.
10 fray Rodu!pho.2.
1 1 fray Grcgorio.
12 fray Hdebrando.
1 3 fray Placido.
14 fray Martin. 2.
ijs fray Ge/ardo.i.
16 fray Guidoi.
17 frayMmin.3.
18 fray Ma sario.
Ipfray Angelo.
20 fray Ioan.2.
21 fray Bonifacio.
,22 fray Bartholome.
23 fray IacobiO.
24 fray Bueno..
25 fray Gerardo.2.
26 fray Fridiano.
27 fray Dauid,
,28 fray Anselmo.
29 fray Gerardo.3.
3 0 fray Nicolas.
I.rfray Acurfio.
3 1 ^r3y

Ubro Sextol
'32 fcayBuenaucntura;
3 3 fray Ioan3.
34 fray Hicronymo.i.
35 fray Andrs.
35 fray H o nu fr io.
37 fray Antonio deParma.
38 fray Raphal Bonciano.
35? fray Benedicto de Forluio,
40 frayAmbrosio cl grande, que sue
< gran.doctor.
41 fray Gomcz Portugues.
42 fray Francisco.
43 fray Mario ta.
44 fray Hicronymo..
45 fray Pedro Dcphino.

das. En la escripturafe mlro mucho q


adonde muchasvezes hallamos que se
tuuoporcosa religiosa el acudir adon
de auian acaecido algunas cofas ft fia la
das,asspareccquc-quandoc cafo de la
muger dcl Le u i ta que peccar con ella
muchosdei tribu de Benjamin para trj,
tardel caligo que se aua de d a r a los q
cometicron tan gr madad ize el tex
to que fe congregaron en Maspha adon
de cstauacl arcadel Seior,conio algunos dizen 3 o hizo alli alguua gran cofa
y notablc9y por fer Ingarde rantarcucrencia despues Samuel acmlio ahazer
alli facrifcio c todo el pucblo,y muy

IuIuaq,

_
i'&*frvu M^

adelantc sabemos que los Machabcos,


no teniendo ccmplo niciudad adonde
congregarfe a t rata r de las cofas de la
1 '
paz y gucrra,vinieron a Maspha porque
era lugar otro tiempodeoracion. Por
Iamcsma razon los antiguos prophetas holgar de hazer su habiraci en lu
gares sancto s,y al lifcrecogiaviuir fo litatia y apartadamente.Lccmosquc en
t
Hiericoelpueblo llego alli con la Arca
quando venia de Egypto y por los mi*pc U orden de nmstv S en ora iti Camcny lagros que alli hizo cl Scior , hizieron
desuantiguedad. Cap^X"*
fus moradas los varones Sanctos dcl
pueblo Hcbreo . Afsi mefmo en el lor3\PSp N T R E las ordeoes an- dan3y en Galgaiis viuicron otros posq
r
riguas que tiene la yglesia aquel suc lugar fancto.y alli facrifcoSa
W^v RmanaPor niuy principal, mue , y cerca de aquel puesto falicrona
^y^B^^ y de gran prouecio^es Ja de recebir losjpropheras a Saul nueuamen t p^A%,
nuestra Senora dcl Carmen.-Iaqual p or te vngido5y despues quedo cncl racfmo^ji,
aucr tenido fu principio en Oriente, suc puesto contrmado y recebido por R cy
menos conoscida q las orras , y de aqui de Isral: p or esta mesma razon despues
ha venido que diucrsosautoreshan tc~ , cn los tiempos venideros , los fanctos
nido duersa opinion^cn Io tocante a fu Prophctas que huyan de las gentes fe rc
antiguedad. Yo empero guiendo los cogieron en estos puestos por fer fant
mejores a u tores c| hc podido auer,dirc cados con miIagros3y con folcmnes
Io que en esto siento , rernitiendo me cn sacrifia* os q alli fchazian al Scnor*por
lo demas1 a lo que esta religio tenc mas este orden comeno el fan do propheta
spurado 3y adclgazado. Cierto es que Hcliasa congregar por aquellas partes
todos aqucllos lugarcs adde hallamos muchos defprcciadores de la felicidad
ralros delosantiguos fanctos^y de fus terrena , y emprc se fucr conserudo
moradas,o cofas que hizieron notables en cl testament o vicjo mientras ci pue
los estimamos en mucho , por aucr blo Hcbreo viuio quieto y pacifie o 5si
quedado sancYificadoscon fus p re fe ri
dcfpucs de llcuado en captiueriobol-

* Este sue el vltimo gnerai de los per


pctuos.Dcfpues se tratoque la congregacion hizicsc gnrales cada a no^p or
que parecio que feapoderauan mucho
delos mongesy hazienda , con la perpe
*uyd ad. El primero que sue electo para
solo vn a 110 y sue Paulo Laudensc , y de
ay adelaotese continu esta orden > y
permanecchasta oy.

uieroa

}e ia

1 1
_epubh< : CBriKan.

u ieron a pobla r se aqucllos ci e le r t o s no


lo Ic^pero dixcremos que ,no ay por
quenoslo eontradigan pues abc m o s
queboluier a rehurarclos Kechabt
tas y los vuo ha fia los neropos cS ctia
go e! menor en Hierualem. Su morad
de estes religiosos q fuccedierasan
tiguosprophetasaqueruiueron en diuersas partes fu morada principahnie
cl afsiento principal sue en vn m relia
mado Carraelo. Peroeneitoayalguki
dionancia en losauctoresy confund
e ugar porquepianque cl Carmclo
adde viuiaNabal marido de Abigaii es
el mesmo queel en quebiuio Heiisco y
yerrlo porq los montes Car m ci o s sue
rondos y muy distinrosy assilo aduierii.20.c30 te Guillerrao.atobispo de Tiro en su
belo sac r o y ditmgu.elos edezir que
ene vno viuio Helias y ene otro Nabal
por sobre nbrc Carmelo.Esto deauer
viuido profras y fanctos varones en vi
da religi o sa,y al mododcmgesaiu m o
do bail a para p rue u a de q dize ia script u
ra de el sancto propheta Helias qcoma
Dios lo quitee arrebatar y lleuar enei
carroderuego y el lo upieiTe,ya sue avi
tar a los diseipulos que tenia en Hicrico , Iordy Golgala, y lesdexo por su
perladoy padrea su discipuloHcliseo y
el continuo aquclla vida y de niano en
inano se sue cantinuando siempre.
Despues de venido el Seor al m do
luegocomeno en aprimitiua ygea
Ep.t.y.t.y, alvfo dclavida monaticacomo parece
3 ^4^ por S. Dionroel quai escriue quatro
episrolasaCayo mongey orra a Dcmo
philo monge,y por eie orden haJamos
oogesantiguos por oriente , y n o ay
que dubdar fino que siempre vuoolita
rios y los q llamamos Anachorerasaun
quecenobiales que son los que viu en
comun no los vuo hastaios tiempos de
S.Bafilio^porqueel puso la vida monastca en cl punto que oy la vernos.Porcj
elviuiren comunidad S.Marcos lo inH
tuyo en su yglesia patriarchal de Alex
driay aquciafue vida dexlerigos. c] ion

348

los canonisas g; 'C (lins f ::ron \c?. rnmeros q viui e i a a 1 a A v u 1 1 <j i c a d u q u e


elabbad Caiiatotuuo dia opinions se/k^-S
eOjCmpero o cic t^ es o que d'go de *
la clerezui.Lo q y o entido esq los n\6
ges q vuo ppr-EgvpiOjThcbasy la prouni de Nirna q tuuicr por padR s y
cabeas aS. Auonu:3MaJ;arios y a lia
rion focror despucs los que con^regq
S. B a si i i o e n t o d o ( ) r i e te v 1 e s d i o re s Ia
y d e p u e t- i o s iatno Jaygi c a m ges B;t
itos . Otros monges oerrnitanos vao
porSyi ia yPalestina despucs q qriendo
Vuir en las oledades acide los anctos
prophetas viuieron poblaron aqucios
dciiertos y ! u-gares por de u o ci o n de aq
Jios que primera losrnoraron est o? ver
daderamenre iu-ern el princplo dca
ordde nuet-raScnpradflCarmy por
Suer comecado en a q da bedad y mon
te de! Caruclo hicrondiciios depi'es
Carmelrascomo oy vernosq lasorteiesde - CariKa,C!5e Prcinoiraeiies tcncii ios nbresdc los: Ugres ad
dco ni a.r o n su initie u t o. Qu a ndocoTrne-no estaco'ngregacion.de teligiosos
no lo c^.Iolrpiiedo affirmai- que en ti
po de! papa Lon Tcrcero 'c hatia me ,*
moriade eila en priiulegiosdecsta lancta religion que sue en ios anos de Rteccn tos y nouenta y ys. Fue u religi
y anctidad tan bien recebidaporaque
Jks partes de Ios Aliphas y principes
Moros y. despucs de losSojdanes que
por graiides tiempos los fanorecicrony
boorarony fueron te.nidos.cn muchaopinion*.No.tentan-nin-gnna rcgladelas
que la ygena renia rec.cbdas eponces
que eran hsde S.Balio, Augurinoy
Bcniro3 mas conforme las !eyes qu fus
niayores ordensuan vuim c todaper
fetion. Su habite eratcxdq de diuerbs c o! o v es c o n v n as barras y listas, el
quai cofewo.ro por mnehos anos como
1 o d ire abax o . D e sp u es a d e t c o m o im
p eraise 'C al j o a n es en oncre nu se c q
motiuo co.men.eo amoktar os rcigior

: -".

fo'sdceficiaftuutoporq.dizc OthoFr 1^^^


ne q se

Libro Sexto..
ngcnse que echo os hcrmitaos de
Siria que eran los Carmelitas de fus cel
das y les hizo muy mal tra tandero, esto
parece q fue ao de mi! y ciento yveyn
ley seys, despus adelante diez y eys
aos queriendo hazer vna jornada con
tra Moros en Siria , y no acdocon lo
q pretenda fe vengo en los dichos reli
gioso s^y hizo matar a muchos como lo
dizce mesino autor. Depucs como fe
continuasse sajornada dla tierra Sancta , y t u u i c e b u e n u c c c fo y fe g a n a sfe Hierusalem,los Christianos cj viuian
en la tierra co m ar 6 aalcntar,y los rcJgiosos del Carme que paisa u c har
to miedo como los q estaan entre fus
cncmigos,comear a aprouci har mu
cho,y como veyan fu anlidad y exeni
po todos los acaricia u:i y los tratauan
con mucha reu c re n n a . S u ce ed i o q Aym cric o Lemouicenfe varen principal
passoala tierra fan cta y alia fue criado
en Patriare h a de Antiochia, y fue el ter
cero dlos Latinos . Hile eor viendo
como estos hernutaos hazian an ta vi
da los acopio bien en u metrpoli vi
nindole a pedir auor y ayuda, y afs re
partindolas moradas al modo de ios
monasterios dcOccidtc Jos congrego
en vida comn y Cenobial. Y pulo fu ca
bea y mayor monasterio en vn pueio
que Jlamauan la fuente de Helias, y de
ay adelante tuuieron facion y forma
de monges al modo que lo era losotros
porq hasta agora viuian folirarios y en
her mitas apartadas,aque renia fus ora
torios adonde fe congregauao . Agora
les dio el mefm o Pa marcha de Antio
chia cabe a y perlado q los gouernafCcI qual fe llamo fray Bei toldo > per so
na muy religiosa. Y porque el dicho Pa
triare ha era Legado en toda Siria por la
autoridad que tenia del fummo Pont
fice aprauo cita manera de viuir , y fue
luego tenida por ord en la yg!eaHatih.ti.cX
mencin de esto Guillermo Ary libu2,e. obspo de Tiro en fu Bello sacro,yPo
W,;*f^3. iidoro Virgilio en sus origines ele las

cofas des mu do.Conseruose de esta ma


ncra la orden en mucha prosperidad ha
stael tiempo del papa Innocencio ter
cero el qual informado delavida que ha
zian estos religiosos y fu pi ou echo la
fauorecio mucho informado de Albcc
to Obispo de Bcrccllis en Italia, que pas
so a Hicru falem y fue proueydo en Pa
triare ha de la san ta ciudad,y fue el vndeciuHbque por auer comunicado con
estos religiosos , conofeio lo que eran.
El d est cando que tuuieflen todo lo per
fcto de las de mas ordenes de Occidete les dio regla de viuir , creo que toma
da mucha parte de ella de la de ar t Bai
Iio,y pufo por general, a vn otro llama
do Bcrtoldo que fue el segundo de los
que gouc rnaron la orden. Hsto fue ao
de mil y doziencos y csnco,pcro venido
el de dozientos y quinze, quand o fe c6
uoco el concilio Laterancnfe en tica*
po de Innocencio tercero , o que el Pai narcha de Hierusaltm, Alberto viniesle a el , y o n el algunos religiosos de
la dicha orden, o el por h solo en fin e^a
religio fue recibida en el dicho a-cilio
y en layge i a R o m ana, c o i r o declo te
nemos texto de derecho . Por donde le
condena la opinion de los q diz en q fue
apro u ad a muy a d el a n te pues y a en este
cocilio ya fe trata de el la, como de orde
recebida en la yglcia. De aqui adelante
afsipor Orietecomo por todas partes
craconofeida esta fanctarchgion^y to*
dos los principes q yuan a la jornada de
la tierra sanca la fauorecian y estima*
uan en mucho
Como las coses deSiria fue fen deel
nado y la tierra voiuicste a er poeyda
dlos Moros tbien h Orden vino a pa
decer muchos trabajos y como fe desrruya la tierra toda via ella de la mcfma
manera, vino retrayndose poco a po
co al rey no de Chipre, pero no bastara
esto para que la orden cayera en Orien
te como cayo, mas vuo vna o cea h bic
flaca para destruyrsey pudiera fe efensar,pues no era de mucha substancia.Pc
ra

DelaRepublicaChristaria,/
ro porquc esto se sepa de rayz,digamos
Jo que enesto vuo . Luego quelas co~
sas de Oriente comenaron a dclin a r
rambieo la religion 5 miro que era cosa
dificulrosa conseruarse entre IosPaga-
rios,y asi dererminaron ponr iacabeade la orden queestaua en el CarmeloenCypro cnlacudad de Fama g o ft a.
Tras esto halanJo auor en sonores Sicilianos y Inglefes para fundar en aque
Jias dos ylias monasterios paslaron con
eUosalgunosreligiososy sundaron mu
chos y principales monasterios. Por efo ay tanra memoria en las historias de
esta agrada orden en los reynos de Si ci
liaylngbterraYmassanctosydoorouort solos estos reynos .que en to
do lo demas de Europa . Despnes passe,
laordena Fnmcia,Wim>y algomas tarde ahspana.Fue crccicado la orden y te
ria roticha opinion3 pero era odiofo clhabitoq'uet r a y a n p o r fc r 1 i st ad o d e d i
uerfas colores, por lo quai iamesma or
den viuiendo Honoro quarro3rrato de
que se le mudalc el habite., y porque et o t u u i ele b u c o a co n c 1 u o n p i i e r o n a
u protector lamado e cardenal Gcruaio d cl Monte,y assi el lo traie c mu
cha sucra,y en a peticionse pidio que
ielesdieiie vnacapa b
umiiiaiuumuRd
felesdiee
lana contunica
y escapulario de buricl.Hizose esto assi
y el papa muro luego que connrmo esta gracia ano de mil y dozitosy ochta y stete 3 y la religion rratode vestir el
habito luego. Congregoe en elmcsmo
ano Capitulo gnerai en MompeDer c]
es en Franeia y dia delaMagdalena se vi
stieroncl habit o que oy via la ordenSnpoesto
elSoidan de Egyto H.
~
mado Syracono comoagunosdizen,y
egunotrosjvelechsayta que sue el pr
ineroquc Vurpo el senorio Aarabec
ticulode Sodan y viendo que los rei
gisos que cl estima uatanto q fn su co
ientimiento aui mudado e habto tto
enojo recibio que raando derribar mu~
chos delosmonasterios que auiaen fus
?errasyprincipalmteeiciue tcnipot

349

cabea>y dcsfauorecido los reigisos


nohizo caso deellos?yIa esma gentevisto loque su principe queria gtcro
su opinion.La rden qeando vio ranto
disfauor sac desamparando de too pu
to Joq pofil-ya en las tierras de losMorcs,y pocoapoco se acaboa ordpor
aquelJas partes de todo' ponto . Ho ha
quedado por esta causa de esta Iagra
da religion otro raro de su amguc*
instruo,y coroo eoneno en Oriente fi
io olarore cl tkuio de'Carnnelicas por
l monte Carmclo adonde comeno
Hatenido mu chos sctos varne-ed
iucs tipos asi coio a S. Alberta
Brepanensc, Andras Fe suUnoofc,po,
Abertano, S. !Angei martyr ,Bertoldof
Brocarde.Pedro Thomas, q^"<*{
podead wdelpues V***}>
stannnopoitano.Doctdrcsfueron'niuchosy muy famossdclos qualcspone
IoanTrithemo5ylos qhannadidou
ibro de los y Hutres varon.es tiene gi
he Cio informad treynta y dos prouit
cias,y cadadia creee esta saRcta.re.igiqii
por rodas partes y en Espara mas como se ha visto en los raonafterios que se
hanfundadodereligioosymonjasdes
- caasS que es v na de las cosas que mas
ha hermoseado laygksia,
por estosti^^v,,^
ja
pos.Y fi como testgo el deleo deensalarvna obra tan rnilagrosa lo pemera el .argwmctoque tengo entre manos
yo me alargara y harto 3 mas esto quede
parafa ecciekstica historia de Espana a
ddede esta orde y lasdcmas se dira mu
chasybucnascosas.Agoraacabemosc
poner losgcneralesqestaorda tenidt
C^/^ct ^ los Gnrales.
S ant Berthc 1 do.
S ant Brocarde.
Sant Cyrsto.
F.Berthoido de Lombardo,
F Afano Breton.
Bcato Simon ngles.
F.Nicolas Frances.
/.Rudolpho Akman.

Libre Sexto
ira y Pedro de Amiiano.
fray Ra'ymundo de Inui5
fray G c ra rd ode B ononia.
fray Guy d o de Pcrpinan.
fra y Ioan ncs de Aime
fra y P e d f o d c G o e sa .
fra y P e d r o \\ u y i n u n cl o .
fray ioan Balirario.
fray Bernardo Olcnse.
fray Raymond o Aquario.
fray Ioan Groo.
fray B arc bol o me Racholi.
fray Iiia'n Fa ci o.
fray Ioan Sorcth*.
fray Chrilophoro Brixiano.
r
fray Poncio Auinionenfe.
fray Pedro Ter* fa.
fray Baptita Mantuano.
fray Bernardinode Scna*
fray Nicolas Audctli.
fray uan Baptita Rubeo.
fray ioan Baptila Cafaudo.
fray Ioan Stcphano CMzola Cremonene que oy gouici m fan ctam cote,
Cahalqgo de los Gmerdes de la
orden delpadre anffo
Domingo.

San io Domingo padrede


la orden.

fane ordan.
2 ant RaymundodcPea Forr.
3 fray Ioan Aeman.
4 fray Vmbertodc Romanis.
5
fray Ioan deBcrcelis.
6 fray Munio Efpanof.
y fray Eieuandc Vifuncio.
8 fray Nicolas deTurino.
9 fray Alberto Clauaro.
10 fray Bernardo de Visico.
n fray Ay merico de Placcncia.
is fray Bcrengucl de Toosa.
13 fray PIcrbeo Britano.
H fray Barnabas de Verccllis.
15 fray Hugo Campane.
16 fray Gerardotk sancto Adamato.
17 fray Pedro de Palma,

18
19
20
2
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
35
34
3j
3 5
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46"
47
48
4p
50

fray Guarino Frances.


fray- Ioan LcmouiccnsK
fray Simon Lingolicnfc.
fra y H elias Toi o fan o.
fray Raymundo de Capun.
fray Thomas de Fcnno.
fray Lconardo Etaco.
fray Bartholomc Tcxcrio.
fray Pedro Rcchino.
fray G u k! o Flamocho.
fra y M a r ci al d e A u r o b e H o.
fr ay G o n r ra d o d c A c.
fray JLconardo Man sue to.
fray Saiuo Cafcta.
fray Barrholomc Comacio.
fray Barnabas Neapolitano.
fray IoachinoTun iano.
fiay Vicenre Bandalo.
fray Ioan CIcro.
fray Thomas de Vio Cayetano.
fray Garcia de Loay la.
fray Francisco Siucstre.
fray PauloBotijda.
fray Ioan Fornaro.
fray Augustin Rccupcraco.
fray Alberto de las casas.
fray Francisco C'a h lion.
fray Estcuan Vfufmari.
fray Vicenrclu 'timano.
fray Scrasino Cabali.
fray Pablo'Confhible.
fray SixtoFabro,
fray Hipolito Maria que oy gouicr
ria ia orden.

Cathalogo de los Gnerales de la


fantfa Tnnidad.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Beat o Iuan de Mata


fray Ioanncs Inges.
fray Guillcrmo Efcoto.
fray RogcrioLeprofo.
fray Miguel Espanol,
fray Nicolas.
fray Ioanncs Flamingo
fray Pedro de Cufiaco.
fray Ioanncs Bocaut.
fray Thomas Loquet
n fray

De la Republica Christian^..

12
13
14
1$
16
1y
i 8
19

Fray Pedro Burreyo.


Fray loannes de Marchia.
Fray Reginaldo de Marchia*
Fray -Theodo rico Vaj eraiaut.
Fray loan Aie bout.
Fray lom Theobaido.
Fray Rudoifo de Viiiiaco
Fray. Gio Mukor. o ~; :
FrayRoberto GaguinoV : .

2:0 Fray -Nicolas Mahier.


u Fray TheobaldQMusnier..
.22 FrayBernardoj;'^;'.
Gmhdo^dl$-Gzherdes> de la
l?id%uej

ora

N esta religion huuo dos marieras


de Gnrales, que eran egos,y de-?
rigos -yO:religiosos de mia, comoeii
dicho 5 y-affi yran seralados cada vno
contituio delego el que lo fue,y elde
cleri go qtndo se reduxo la dignidada
-lossacerdotes. .
' -,
fray Pedro d-Nolasco , varon sancto,y
ue el prmero q tomo cl habito. Lego.
Fray Riiyrttundo.de Bas* Lego.
Fray Bei*rardo de sanr Roman. Lego*
Fray Pedro de Americo. Lego.
'Fray -Pedro -Formica.- Lego.
Fray Arn-aldo Araerio.. Lego*
Fray Arnaldo Royllon. Lego*
jgora entran los Gnrales $ que

quatrocientos y quarentay seys,y sue


eidiez y nueue General , y no halle mas
en mis memoriales antiguos, y los de
mas se quedan porque los pedi a su ord
con tiempo,y respondieron me queya
la orden nazi a chronica , y que alli saldrian todos.
5F -De U orden de Vadeumbrofa^y HumiliadosXap.JCL
A orden de Vadeumbrosa,tambien es pcopriamte
de la orden de S. Benito , y
professa su rgla, tuuo u
principio en los an o s de
mil y sesenta,su fundador sue Sant Iuan
Gualberto,ydiole principio desta ma
riera * Auianlemuerto a este Iuan Gualberto vn hermano en Florencia de dde
era natural yhombre principal , y corn o
segun la sangre y carne queramos tomar
la vengan,determmo el prourarla , y
afsi andauaaparejado para ello , y traya
suscompanias de gentes cori propoto
dematarau enemigo . Acaescio poco
tiempo despues que como el Iuan Gualberto salie fie suera de Florencia, y arma
do y apercebido comosolia paraponer
en obrasu mal deseo, topo a su contra
rio en vn cierto pasio 3 que no podia
huyr ni defenderse,de lo quai muy turba
do el contrario porq entendio q auia de
niorir alli, reboluio mucba^csas en. su
jpensmientOj y entre otrastue sta'q qui

Jh Uamados Ckrigos > forque


: fueron Sdcerdotes.
Fray Ray mundo Albert. Clerigo*
Fray Bereiiguel CantuL Clengo.
Fray Vincencio Riera. Clerigo.
Fray Domingo Serrano. Cleri.
Fray Ponze de Barellis. Cleri.
Fray Nicolas Periz* Cleri.
Fray G ay me 'Faust. Cleri.
2
Fray Antonio Quexal. Cleri.
Fray Bernardo de Piano. Cleri.
. :
Fray Fayme Aymerico. Cleri.
Fray Antonio Dnllan. Cler.
Fray Natal Gaber.
Este gouerno hasta el Ano de mil * y

b-encomendarse en la miseriordia de
Dios,y 4e Gualberto,y apean dose dfis
cauallo se pus de rodllas,y lepidioper
djpididose lo por la miseriordia de
Piosjy porlasplagasdelhijo de Dios>
lo quloydo por Iuan Gualberto, luego
se mouo a piedad , y loletanto de tierra, y lo perdono, y quedando amigos el
dicho GualbertO',sefueaviiayglesiad
S*MgiiatOjadde stua vn fandto cru ci
fxo muy deuoto , y puesto derodillask
.-o-ffrecio aquella bueha obra,y que 1e qui
si esse perdnr fus peecados ,y el fanco
erucirixo, en se fiai de que auia recebido
aquella b.uena obr inclino la cabea y n
Yy
poco>

Libro Sexto
ieopcchoso de algunos nobles, y perpoco5delo quai cspantado cetcrmno de
onab principales que tratauan contra
xar cl murid, y toino cl habite cn cl dilu scrucio,algunas cofas5dctcrmino decho crmeto de S.Miniato q era de la or
tcrrar los de su rierra, y llcuarlos en Ale
de de S.Benito , yalli viuo con gra aspe
mania , entendiendo que por aquclla
rezay rigor,y tan perfectarnente que.de
via
le acguraria mas de qualquicr lof*
tro de poco tiepo lo cligicr en Abbad,
pcha quede. ellostuuicle. En fin hepero vido que aquel monaeriocra in
ciio ck>3coouor que no teniaquica
quieto y q no andau las coi s d cl coot
le reliescjos cauallcros, y enores sue
me a lavida monalica detennino tomar
ron lleuados con lus mugeres, y familias
vn copancro qerafeguidor de su fancto
en Alcmania5pcro como ellos se hallase
propoito 3 y fuesc a vna soledad llamada
n culpa y libres, haziendo de la ncccs
Vstlumbro ,y allidio principio a vna
dad virtud 3 detenninaron, humillarc
. nueuacgregacion de mges en la quai
mas delante de Pips3y comenaron a te
le comeo a guardarmuclta obscrucia,
ncrai poco las fquc7,as 3y fer rriiiy rc~
y a la fa m a delto vinieron muchas perso
formados cn lu viirir3'y asi vcstian m u y
n as notables i feguir aquclla vida* Y rail
pobremente 3 y de pan o defpreciado 3 y
chos monatcrios de la orden/ic S. Bni
aunque cada vno viuia cn u casa co mu
to 1c rogar q los tomaife a cargo,y que
viuirian debaxo de li disciplina, y otros
ge r y faroiliares , toda via ganauan de co
mer d ci trabajo de fus manos^principalse undar de nueuo. Y cl mirandocl ler
mente tratando.cn labrar lana^y panos>
tiicio q a Dios se hazia en clo detenni
y porque todos auian venido cn aqtiel
no fiindar al gu nos conuetos y reformai"
desprciojde comun cnfentimiento
otros3y ddoles perlados taies, los visita
juntauan en vno-.ciertos' - dias avatar <te
uamuch'asvczcs porqno sepcrdiesscla
como Ueuariandeante lo comenado,
religion pordecuydo Comco esta or
y afsi ayttnaan a su s tiempos > y . d a nan
tien en gran estrechura y abstinecia3 pot
lymsna a tiempos ^ y se acorrian vnos a
que cl salir suera era como sacrilcgi&enotros qudo la nccesidad lo demadaua.
tre ellos salue los que tenian Cargo dei
D esta m ancra perfeueraron por algim
' protieer et-monfteto . .tSu-vcftdo era
iempo3yporelo fueroncHmados cn
aspero , y ellos raesmosl texian>y ademucho de los Al manes. Y viendoque
reauan3tenian gran abstinencia 3 fus ha
bitos fo n ca como los de SantBenito,
aii en todo fe trataua Chrilianay Cacuya rgla guardan pero tiene distincto tholicamente 3 vinieron de los n atu ra
color porque es de gris todo ci 3 hallo ies muchos a imitar aquci elado . Sabique tiencn mas de cinqunta conuen- do por cl Empcrador aqici dcfpreco y y
ros cn Italia. Han tenido muchos varoComo de fu propria voluntad e atii buncsDoctos,y al gunos pcrJados, y mu
millado 5 mando que se boluiccn a fus
chos monacrios dellos estan perdidos, cas3queles dauaporlibres , y les restiporq son como comcndatanos3yJlcuan tuya en su primera gracia. Ellos aunque
ies las rentas los pedados 3 que bo obis- aceptaron la mereed no mudaron la vi
pos9y Cardenales.
da porque buckos en JLombardia corne
Qtiek hu*
Otra orden ay Ilamadade los humiaron a viuir mas ctrcchamcntc > y afs
MlU(l$> llados , cuyo principio es elrano 3 y n comenaron a apar tarie los maridos de
Var.2,m, duda grandes son los medios que tiene las mugercs de cornu consentimicto de
%6m$. X)i0Spara llamar aloshombrcsa 5 y pa hombres y mUgcrcs^confidcrando quao
raque dexen cl mundo Cucnta An ton
mas perselo estado era cl de la lim~
no de Horencia que Henrico Tcrccro^ fczu y castdad 5 que ci de las bodas
ctoo viniefc cn Lobardia , y cstuuics(aunque esancti&imo ) de manera que
Jieclio

iie Republica ChristianL.


hecho esto ccmo errai ricos comenaron a hazcrcle fus proprias haziendas
monastcrios cparados , vnos de hbres
y otros c mu gres. El excrciciosuyo era
darse a sus horas a la vida ctempiatiua,
y lo demas gastauan en obrar de manos,
para mantenerse de eilo, y hazcr iymosnas alos necessitados . .Crefcio depues
este intitiito, y conuertieron lo tdo en
vicia etrccha y monastiea5y comenaron entre ellos las letras y aueracerdoTes y cu ko Diuino y cnalar habite b
co c uruoicay efcapulario3 y vn mato
c cierra hcchura,y assi sue hecha vna co
g re g a ci on de monges o frayles3 o corn o
quiicredes llamariosrvnos auctores di2 en que tomaron la rgla de Sant Augu
stin,otros que parte de la de Sant Beniro
yonoleshabejamas niuyasusmonalx-rios,y por etoygnoro esto . Tienen
muclios conuentos por olcana y Lom
jno de. bar dia, lu prncipio suc en los an o s de
joie,
mil y vcynte: pero no sue conlirmada de
pocestad Apostolica 3 hasta los tiempos
del Papa Innoccncio Tercero , el quai
haziendo de nueuo informacion si vi~
uian-eri la primera obscruancia y visto
que era orden de mucho prouecho 5 y
vtil idad a la ygl.efala aprouo 3 y lo me~
m o hiziern ussucceors, y le clicron
, grandes priuilegios,. En nuestros dias
comeno cl Car dena Borrdinea, y Ar~
obifpo de Milan , 'reormaros 5 y Ileuandolo mal 3 fue-fofl-hailados en vna
conjuration > porlo- quai el sanctissimo
papa Pio Quinto, deshizo esta orden cn
este ano de mil y quinicnros y se tenta y
trcs3que y o escriuo esto.
%Deht ordtncs.de Grandmontey CiJel^Ca-

Orde de gra
dimonte*

Ssicomola orden de S,
Benito e comeo a rela
xar por la anttguedad3 y
tipos , assi tambiela de
%| los hermitanos de S. Au
"' gtistin3 aqie- esto no sc

JJ
echo de ver t presto en los Augustine^
como enios Benitos5 perq cran pobres,
y nopudoentrar t presto lalibertaden
eos3mas c todo eilaarde o tempnmo
vinoadetiiar de su primera bserucia3
y porque no pereacsie obra 3 y labor de
t gran Docior, quio pios cuya prouiclencia jamas ha de falecer 3 dsJpertar al
gunos varoncs reli gipibs3 y de vi da-sancta,para q atrayess a los,erra dos al cami
no verdadero y cierto 3 y entre los otros
sue S.Estephano Aiuerniese en los anos s
de mil y ochenta , varon de vida inculp able . El quai depues deauermuchos
anosviuidoen mucha obserucia cn cl
conueto de Mureto^ q es en la prouincia
et Aquitania5y querido atraher a otros
muchosfrayles clelaordena la primera
vida^hizo congregacion de nueuo ? y c5
nucuas constitucones yy la rgla que an
tes tenian de S.Augustin,comenaron a
viuir mas chxchamente3 demaneraque
su rama y nombre creio;mucho. Entre
losotrosreligiososc|fueron seguidorcs
de aquella congregaclon3fue sray Pedro
Lemouiceife 3 q los historiador e s Uama
Pedro Heremta 3 el quai por su anctidad3 y vida rcligioa sue estimado dclPa
pa Vrbano L y de los de mas principes
de la tierra:,por lo quai a cl se le tcue, y a
su diligeciala primera jornada de la tier'
ra santa3qudo gano la ciudad des^V*'
r.usale, despucs huuo varoncs muy pri l1" ,
opales a de man era que dentro de poc
tiempo suc aquel monasterio muy him<, ^ , T

b 3 pero muriendo el ancto varon los h,


fraylcs Augustinos 3 quisicron romar cl
cuerpo sancto como hazienda propria5
.de lo quai recibieroir door muy grain*de sus fraylcsjy temiendo fer desposfcy;dos los disci pulos de t bue maestro 5 de
-xaron el negocio en las m an os de Dos^
y esperar reuelaci o3y visio 3y diziendo
la misa conueiitual 3 vn dia al tiepo que
dixeron los Agnus 3 sue oy da vna voz cj
dixo. A Grandimonte 5 a Grandimon-te . En lo quai les rue mostrado que tojBiasten el cuerpo sancto y y iolkuafsena
Yy %
va

oji]r" k;
a u oiuoiu b n a i:iii:ha 3p\3.i33 i\\r. -iqj
opnu A.iiouipuiMf) c X isp :a\) oqiAq X
o|)33 tq>UA!.nio3iq X o.nqnin.} jjr i. in.id
pxiA o.iApruoui X p ;i i:i]3iuu -uru.t3)qo
Xlrp OJo v. O3od An.} qopurqduir rj 3 o
OOT3lS3.S \ S3Idj3p UOA .Olliq Dp SOJ
soiuiunf s33i}iauo(i A oui y. .13} U3p.io qoj
Hj.wd ounqrA} l-Aut3auoiupiii'.i9 ijtuo.1
OO |3 A.iqiUOU pp A^UOllI ptOpl 3} lUl) op |3 .I3UU.ld 04U3LU.03 8 S.')ltl|A(] 1K)3 p
odivum u3K];ui:. a3| optnxoui: Ap \:\ .id , 333,U:doJAd'-UO!.3-qJAcllMAVU UL^A) [ |, r
i 3iibcM.i i3 u!;a1 inuq a;\ A aki A sop c iq
::oin((v] A.n:.mrp3. oAuj))3.n| U3 nj m?
(Mt.uI3 COpt^J3 37/p O3lU0[Ol[-Ur^(' ) -}t:
o3iuq a u n| oiqrip^ Aii-of;) 'ipTinui
b on inii^jA .I3i?.i.i iqjn ii3p.Jo .uni r.Mtinj 1 o
A^ITJUUUA t.'U S OSi:.:)M().l J3pp)3 S3 p 3 A .13
q->'-o.i o[ jrub uiupi'3iu o A'oijjiuu uq np
v.p 3 S ().n3linV.i.' |3p UV.d'i .lOt.l.f] Ol 31l3
{rurt>U03 ?[ U3p.l() " DM UTlj'.] SA.lOllli:
3tlb U3t!0! 1?.])3 l!3p.K) 3.UU3 1?| Ap SO) ~!3
IUOU o KO ,S3.|.3.t
ajHQyJQ ')
{ V S3l<!| Ap SI?} SAUAp.lO V. SlMjAp Aib
*]?][
A) IO.Ul.UpAAt'lpp 3>^ iq UA)\K) Ap Knq 3<-|
cnni omiq1 vso A;b l-^'^ll Ap ) "pu?; o op
*^ inn>..|].3top.n!u.i3j vpnp opp.n oiiOA
irnutljA v\i:p(n.iod i!i),qflA A'qnuAppAC)
3p
.IDIUIU Ab O.llUAp Ap OAOC O..3U
ouia r: tiiu.i3j inuppubu -od3.S3U3ppp
*;.->jr. 3l) bounui()3 v.\ rij3|oA 3[ 3}j3i|iK
,*//^ r sj

\)50

}p,M l 0 3 O ! l ( ( 1! A. 3 3 d O J pi )3 ( 1 1 3 p O [ ' ! J 3 1M
.)]UM 0]MM(pj.33 .IOt <>prX3[y }_ C().I33.13
UA [3 13 LU O] p .3 S'KpiIO.pl^f c 11) 3i'I.!0 AU)
A.||3 ' [ U', [3 OpUtlpqO | 3}U31K)^1I!' c U3 p
<1U13 Ap Xjiu: Mninnou AU) liAoprpmf
(>lil.':iitK)3 (pr:U!K[| <>UipiO],-\' 1 [3 p?tb "i:.3
um oionuq jk! uoi'):!|.\[ A ),.pin: *-piq>r.n
i3S(oji{).p.<)pin;ur.i3:^t> nr.iV *oi33,u
j.;-q KUAnqr ruivj tipiul <uuvi nui) UAp o.
Z\l ()3H (xllUAJ O.U.'.UIU 113 p SOlplHll VA
S3U( KopqptD} A 3p U3U.U3U.) 3nl) *~}3.l3
t|snaoT3 pcpuopirr A uouihIo c jkk
,3.1)3 <.)p.id)3a 333.ir;d Aib soipmu sojou.ij
A .hio qo.s.ipcul u<ui:5u;)!no3 ; ;i| .iiq)
p.LiqpjuvuuoD snpip sAsArq -onbi.iX
sz c oaod iuoo soxpnixi ;ip O| siui ~op
sop n.ijpponoa nub np v.\ v.pm\nm<\v.

S3tvlpvp V1U.I3A p OipOi X V73.I3J 113 $V.\


sruinq 'sr.iqo o.n:inii.i3i3p n.miA if uAaa
31 A ua saoIioiu .uuiuutrpp rp3iibu \ cpi
Alb rurpKpiKvi uA (| O.I3piU3A 1? .13} l rp
rpi-:< L A kucSuauioa V- Muv..n njopuopi:
uiu.iA r .i.uom.i Ap \ri r.iAumu 3ub -q -c|o
IMlinU.lAf C3|A13A.3 SOfp U3|p!3l!A 113
uim^ piu.inb i: y soi( A opuruioj lad
\-r prqo, c in?3Ai]n3 oua so|i3p opnurp
o,i.h]oa| c |,3 p^nb npod i:i|3uiu tiouuo
OU'.l A-IUaA UA 3.UU3tS3oUOUi SOJ b Vil
ApS3J UUUKM 0]U3ltUU3}tI03 tO.tCpUll}
i:ua j qr UA o| vu Xn o.i.idp' X ojotpjq p p
lUO'll ) VpiT Aptioptf IOA J3 .l\lo\ -UUI
no.uqi siq jjoa sn.upun smiAtiq ti:> oijAimi
SA.IOAU 1 Atlluod Ot.llO.3 SOJ U KM .lot S ~.")s(|
s-o;ju \ u:qpq 3p 'sruAUoq A np svSmti X
sojmunuuoDp Aiib nmainp.idA.i stuu
piqpoWU Ap KodjqO b 011 np 'sonioui
Apsxqp op)3 ooJWA.dppoinid opoi
ojpnbt: b nu wDppp rj pA -i|)iHc)ti .
*B3 tJ)Y ouipiu uo.it!pmu p JAtIOA -.iod
:mb inimp.nnio o| oub p A.qml jitij -oj
ojm rpmuu ua tij iqb.i :} b n p! sojp o.d AtibHiPjpj ou mnuso3 :h.iv/> ou} .uni 3 r n
Tj' A|> ptqAUUA.JUA c J|t Oiupm -1U|3.}.1|)
sttpoiuo.i sq XsTZ3nbu sMpiqxi.uq c Ap
lUAiinu b .m oiiio.i rr/p opunnpif 3 u '^lrI
snj csi:rJO|fii[ p otuptu n.ipirtl -.Liq<nj
co.i b on ima nq :5.tpM Dinqniniiip oa
(>.!]!> 0.l3Undui03 HqOUlAj Ap lDW.ir5tU
f j/', r iuqo ouio:> uu i-;,nnq omu uv:.'J
uo3q>r,np3 .iml 3,nod np scq sauow pp
ompui oi.iAqpuioui np Muqqo).^ " so[ nu
S.UOI iqp:q3iib uiM.jiMoni: q oiiii sopp|
son'.nm* :nr3j <;<q sou.upotu ot vq op"p
m:iiua uui.n:[ii 3p omo.) .q opuii} iqp .to
n.)p m.) "uopr'ib.oun \r s't sah ' sui iuu
sou uhua n soun/qu S3pdi:d 3p uA o.iqq
.ml.) .q m.njuo.) u.) [0 -.-r/iuiomojojTip.i
oi. np ni3nqjq\ ou] iwi: onWi sjip v.\ J3A
u;).Mibn|.ippi:p Ajp mund Xi:
ouy 3p jun X Xirpnou )o op.iim^oq v.n
opn oi.iDt]o^i p't-qqy Ap nu)i{<>|v ' uo3
s<).;nt'(iui().)S().).,-f;i A oi.iiupdpu'f.id 03
Xo3|'.i3qjy ouiffd.vi^ 3j or.u ouo/> 3} o.i
y<p\?o:i \: .u:ui\ui\ Apopi r>] AjpnqA uo;>

De laRepubli c&Oiiriiticinci.
toda quietud,y pobreza por entender q
couenia as para guardar la regla <S.Be
niro en fu pureza.Esto no se pudo hazer
ailigeramte hasta comunicarse con el
L.zx. 27 legado del papa llamado Hugo arco his
po de Len de Francia,como lo di 2c De
mochares en el de celcbranone mista?, y
afilio hizo y porque el Roberto era Ab
bad, y para renunciar la Abbadia conue
na comunicarle clos perlados cpro
11 i aciales los llamo, y all dado el Rober
to muchas razones para prouar como le
gitimamente trataua de tomar vida mas
, spera sin mudarla regla,habito ni votos
el legado c los dems perlados acpta
lo fu renunciado, y le permiti q c los
q le seguan fuesen a viuir al desierto d
Castel q auian escogido dexando libres
a los de mas monges de Molifma, para q
cligiesen suAbbad,y viuiesen en su rao
nasterio como de antes. C esto,y c vn
breue q pasto el legadovoluio fray Steu
vno de ios q tratauan de esto q era como
solicitador, y por virtud de el los q qui
sieron seguir al Roberto salier para Ci
stel q fueron veynte y vno.Es el lugar de
Cistel enel obispado Cabilonenfc,y sabi
do por el obispo Gcnaltero,como aquel
sancto varn vena a su dicesi con aque
lia copan ia recibilo alegremente,y hu
dado yglcsia le dio el bculo pastoral co
mo por inuestidura de la Abbadia q all
se fundaua dndole jurisdcion para que
gouernase aquellos monges q llcuaua,
porq entonces a los obispos perteneca
conocer de estas cofas . Comen o con
gra rigor la vida monstica en aquel nue
uo monasterio , y conforme la aspereza
del puesto asi se tratauan. Y dizealli
aqucllibroquecomosu primera habita
ci,y edificio fuese S tablas,y maderas,
Oddon Duque de Borgoa , mou i do de
deuoci comeo a fauorecer la cafa, y fe
la edifico coforme a fu pobreza,y proue
ya de lo necefario a los sieruos de Dios.
El m o n asteri o Molifm efe sinti mucho
el ver fuera de fu cafa a Roberto q era va
ron de muchas calidades principalmen-

35^

te q fe desacrcditaua su manera de viuir


pues los monges de aquella comunidad
la deamparauan ponise viuir cola pi
tnaiidadqmandauad padre S. Benito.
Por esto el Abbad q eligier en lugar de
Roberto que fe dezia Gufrido cios de
mas pidieron con gran instancia al papa
Vrbano Segundo q almenos mandarse
boluer a fu monasterio al Roberto . El
itimmo pontfice vistas las razones que
dau mouido de piedad les ccedio lo q
pedi3y embio vn breue allegado Hugo
queperfuadiessea Roberto a q bouieie
a fu primera Abbadia,pero quenofuesse cpelido. El legado c otros muchos
obispos le peruadier q correspondiese
fe con la voluntad del papa porq aquello
era necesario para bien de paz . El vuo
dejaceptar lo corra fu voltad, y despus
de dos aos q auia fundado el monaste
rio de Cistel, boluio a Molifma ? y le fue
buelta la Abbadia por renunciacin del
Abbad q tenia , y el ection del conuto.
Con esto pareci que auia de enflaque
cer lo comenado pero Dios lo ordeno
de otra manera,porq luego eligier a Al
berico q era var de mucha fantidad , y
tras el fuccedio Stcphano , al qual todos
los autores atribuyen esta congregado
deCistel.Aeste embio Pafqual Segdo,
vn breue por el qual le persuade aqlleue
adelante el rigor de la orden , lo qual el
cumpli bien porque de la fama que cor
rio por todas partes de la fanctidad de
aquel monasterio de Cistel, vino S.Ber
nardo con treynta compaeros a tomar
el habito, y diose lo el dicho Abbad Stc
phano.Y de tal manera credo esta con
gregacin que en espacio de los quaren
ta aos primeros fe fundaron setecien
tos monasterios , y a Espaa le cupo bue
na parte porque tienen grandes Abbadias,y los Reyes de Aragon, y Portugal,
fe remiraron mucho en esto como lo
muestran las Abbadias de Poblet , y Al.cobaa que fon las mejores y mas ricas
de esta orden.
Muchos han ctendido si esta cgrega
Yy 5
cioa

o:v..o
opuoio .irAinq[opirqojcpur) tiop.o ,im
Mj A o o\v un oduior.i onm onb u.io uoo o.
uopt onb ouruio op v\ op aui?| ouuocf
svau sondjop ^ v\ ^ iqo.iquuquyV 1 A
iqnpfuunr) c in^zniq .loc uop.ro -uqpp
ouiouqo ri.iouo.uu v. .luinb o|iui.Vnio}
uopjoop o.iuouqi:droiu.id onb uo o/oj
Acoarquq souo'ron})uoo so m n A ~opp
oauo.r onb \:\ j.op orprd ititq o.uuof.f ' x op
iq moiu:ui onb so[ onb uo.iTpunq siq op.io
sou op Ac03uounpm.v:) soii.oij op qoutq
AMqj^f soSiuoupd souiiodoos' uo.ioqi?j
op iq uopio op sof souT|}iinny c uoj '-rp
sxqoui^ipsouop.iofnn|o i]]v opoLiuo onb
oj uoj siq jgpsiuptp ojainiuqj -Toc! i:in?d)ff
iqjo uop.io op
op.n;u.TO([ so iqoo o.idun
iu.id soud p oaj oSioui ) o.iodco)oio.io^r;
oxupoxnu 0} o:})0 .iod oj oqonni b' ouinr
02 tq uop.io oronb.iod ouou .iod 0.1.IOIO b
Ao:jiiopopunjo[ojp rauojo} -o]p:uoiu
i . t ) t s o o q 1 > i i o i > ( u o : i p u n i . u o r > (. i m ) ( i o i u
oxnpo.a p ojrqvq onb Ao uon.u ou oj -va
va.u\ oo.]oou:.U7op <^M\h op.UTU.o^f o7.iq
onb.UHbo]fo oijomu sondfop [op 0} umqA
uo uj uop.io ]o oiqvq o.oou op
-Of{'
onb(i!cor.u op \i\ iq^o.i ou oj toiq b opotij
op |n mo|oo 0({ a u O||0| b ooom tio -o((
30{q uo > Miurq\:q:nr oj oa onb jmq .muo'j
op uAwu | iqfnooo r iq r.ioiunu onb v.\ oa
sour r soj so.ipixi .O(pso.nuoj' rAiix}'r[ oq

ov.t c soj op qpy^^ uoi;.n oj uocooin,[c,


p^iu.u\_ MxiSou si:.4o csouooini tu "Rfq
00 III O.nO " ) V OUK fOtl Of OpuoiOSO.10 -{
uoiouSo.tluoo )})v io.oioo.io sooo.ita -os
sopqcy 110 rjp 110 si:.uo| .purj cpi:pi K Sip
joo.odsopupia onb 0.UU0 sopoj on| siruf
o(()UF| so iuv.; j op.iu.io< 1 [o pmb ouioa
O3H|Ul}|0 [0110 OUOplMOUI OH ) [lMl!.ir|
V Opuop SOklpp 011^ pHpIY c A OIlUJOp
snpmu m',i]o Lsiqnunq A opiunTHiiuop
pupu oiinqoponi op s'o|' soiii.nii.n iqop
iu.iou onl> uo u} rpiA onuii] oiuoro c A -0}
v.uoj; sojuouuoo op ) pip L op soj ~i:nb
odnoso[ inionq o.urd r.iqonin: M^ipdpj
onb.mJ iq.iod t;nMonu.H)jo.i o uoionijiA
onb p O/U] OlUOUqtUOUOpjd Uof SOlJOip
sn|- so'nioiu > sojuopqi so'.itmut .mnoq
sop ' \ urAuvy \: s} so.ioAnu -opvuu.iop.i
ALsoi 11011014 iq rooqco uo (o o.iuonuo.>
op ) pjjq; uo Muotnuj X io} niuoo -impp
Aso.iop sopiMiriiuooi pp pi'qqy op ) r
*U" sr"l \/ sopvqq op iq uu.iu M:upj - ~i\
uou.ij/opuuuii. ruvtli'.pio c \: u -oqtq

q\}\a oj.uqouo.io.)p uo vjvo so[ soS?uotu


) sou?|o^:- sojop AcsopoU3.o{| -o)i?.iy
sopir uo onb uoij soua sojrouoixioo
soomqq so| a sou c A so[ so.no so.ioou -o]

OpOJ UU.npiUt SiXjUIl rpli.VIJlUiMU


A^UA UOJ04UM SL'U SojnUMM. OlH'lb SO|
sodpuuj op piiln: odiuou nrjj .ououi
ojodvsojo.iopod smn sopuoqq > n iq o\T>
vij i:;I{o}.:;')

o.Tq so| soi.ii!jndi:o| onuod -i:.n(]Uoori


uoo n si?| soqo op M;oin?iu ouioo v.A o.uo
ofodiuou uojoxa so[ so[Au.g -q/iinny
*sotr Acsr3oqosn^ sopiq.o so.ioAinu
ou tiiMqu.in,|)oo; i of.unin:}[ S'opuouof)
so.topi?m.iojo.tsintt 1 uooub.ioci opoi 0I.1U
uop onbi? v.\ i?roir.!u.p|<]o ,?|oo.t -nooof
on.oj A Aa ojarjopi
t()Jirpa)A| p opfyoA OpUUJA op -ua
ot Xojoo onr, j.mqooq onbaod uoF.i o:>
i:|(n| uouqq c Xt) DUipi c A. o.WpKhr;>p
o.iSot: uoo r^oin^ip opiMnipoii iqpdi:.}
ujAonb so| c.s03U.o<j[ uo so.iuo.iojfp d ~.a'
soi UAtI0lU3c UOpJOD D.Tq0J p -rpKrop

sqsn ops.iuop.io ) Mvmu.nqtf; -rnru.|\/


Mm A up.uio]Aj c \}}V oj m:uu[i -o.usiqp
oauounqjd souopjo ) soiu.q.qji; | .>{ a 0}j soipniu iqppsojuomioo ii.ip.io Xuui
sojounq: o.iod )pvM0|3 .ti> ;.u!.' oui -pi1
tunu uoj sof p o co:io[qoq uo > Mqnqnr;
uoA cp:<hu.ioc[ [o op rrqo.qy > 1 1 1 -~> uo

U>;^%A{ y uomo op soi > Soxn.ur


i^t'fer^^ .niub op sin si\nn v ouon p
W/S^M op.iosi:1.inu.).!i:-;iij.nuii.id
T.TOdoq.Il'd'-MDIjrt'UoiUSOlI
pi iTj<)ini /-rpiA oupp >d j 1:( p pomqj h
jq uoopiuoi p.nrp.n:no .tnu[.i op j n v>p,u>
^ ry muuoj uorq opuqpq h u uo ~<qnq
uc<n?r.r uo sttoniqj soumnoo smit!f oj -va]

D e la Repubiia Chniiiansu

2C" >

Han liuiandades destos frayles , antes co


nueuo el ofTcio de los muertos por el di
munmenre quand o de clla se trata p are- fimio el se leuanto de las andas otrave z
ce que la tenemos reueraa, y reipecto.
y alntado en ellas dixo en voz que sue
Su origen y prinapio sue maramlioo y
oyda de todos , Por d juyzio juiq de
asti 1g han ido fus medios, y lo fera los f
Dios oy yajuzgadj y buelto a tender
nes,plazido alSenony pafa affi.Fue en fe en su cama quedaron tdos- maraui
la ciudad de Colonia vnvar principal llados mucho mas que el dia pafa do,
pornoblezay letrasllamado Bruno, el porque las palabras represehtaun-maquai dedemoo sue famoso entodoge
yor rigor yturbacion3 y mirando aquenero de i ciencia tto que vino a fer Do- sllos grandes Doctores en ello determinaron de legar -al fin delo que podiafer
cter porParis,y era canonigo Kemfe3y
y mandaron que fe detuuiefe haa otro
tnia en la vniuerdad de Paris Cathe
dia la fepiikura3y afi sue hecho, y bueldra piiblica3acaefcio pues q en este tiera
ts comenaron a hazerle los officios fil
po murio vnoctlos docores^y maestros
nerales, y de la mesina manera le leuan
Pari sien les dtro de Paris,el quai era teto la tercera vez y dixo a grandes vozes.
nido por vna cofa baxada del Cielo, afi
Ya
foy cdenado por el justo juyzio de
por' la del gadeza de su ingenio coma
Dios. Esta palabrapufo mayor terror eu
por las muehas virtudes en las quales ha
los prsentes y aunque es verdad q cada
ziaalparecer ventaja a muchos3 ntiofe
vno sue cpungido en lo interior ningii
graumte enla vniuerdad esta mue rte
no hiz'estas muestras tan clras y euid
por el mncho prouecho q traya vn hom
tes como sue ei Bruno que dixe ergraa
bre tenido por de tan buenas , y sanctas
Doior3y que era canonigo de Renies,/
prendas. Mas como los hobres no ve si
leya Cathedra publica* Este vista vna ta
no lo q de suera parece, y a Dios nada'se
gran nouedad leyendo otro dia o qui a
leencubra^ porq csjuez y cscudrindor
el mesmoafus difei pulos les reprsenta
dclos coraones 5 parecioe en publico
aguda, y delgadamete el cafo a-caescido
vna cofa bi ctraria delo q se esperaua
y dixoles.Mirad cc-npaneros, y ami go 5
de hbre tan famoso y fue,q Ucudolo a
como aquel Docte0 y tan famoso nom
enterrar co toda la pompa q aquella exbre como apareckv;uy;> famatcniallecclentisima vniuerdad acostubra, esta
nas las orejas de ro rbs por vcntnra ay
do en layglesiahazido los oficios que
algunode nofotros qr;e deife perecer,
clla tienc ordenados , y acostumbra con
y
110 defee filuarfc? ciertonohallolnIosfieles,sc leuanto de las andas el muer
gar adonde podamos virdr seguros
toy envoz aita que sue oyda de todos
110 cs huyendo el .'iimdojporqiie i en el
dixo. Acufado foy por el justo juyzio de
arbol verde que moteua t&nta fertiliDios,yluego1}oluio a tenderfe en su ledad,y fructo acaesrio esto 3 q esperamos
cho y cama3todos quedaron atonitos , y
del tronco feco y inculto? Y diziendolei
marauillados deste efpectaculo 3 por lo
otras cofas que iiegauan ao intimo'dei
quai de comun corrfentimiento de aque
aima los 'animo a dexar el mundo , y llos tan graues Doctores cuyo parecer
guidolo muchoshizovn conuentopo
comunmenteticrie muchafuera, fe ma
bre y despreciado en la foledad , y en vn
do que no fuese aquel dia sepultado 3 y
defierto lamadoCartuxa enelobifpado
quedando en la ygkiia fin sepultura3peGraciano politano que fe llama Gran oro acompando el cuerpo otro dia bolble en el Defnado de Viena adonde a
uierona le.hazcr las obfequias , adonla fazon auia vn sancto Obipo ilamade concurrio mucho mayor numero
do Hugo cuyos merefeimientos desde
de pueblo por lo que ya feauia publicasu
niiiez fueron grandes Comencoe
doe diade antes jcomenado pues de
Y y 4'
esta

os<\yj 05x^5
1^.1 UAp.io o.a uimS rzA.iAd_p opurjA Ap q
op\\ d .10 cinpi^DA X jod oiAninuAiur.u
OcSA.Tqn?>A[ XS^OpSApcl Ap p^ IMAUnU JAd
uo.Tr..AiiAj ua ojp Ai\b rqpuj Xo aj v.\\ m\o

*v(]py

opip uoa -ioSi.t JoXmi Ap of oXb ri.ipod


jaaja tu .nquod y ou o| A|pmnq a *out q s
pirpJAA h oiuoa aaajixI ua iq iu.io,|pq Aub
rpui* a.i^ua sq swqo pp Aapxd 's ounjg
p oidpupd soun3pv uo.iAqud prapiAiup
ou"|Aua AimoioutOA sofo.iAd -.tAdsniu
sopA| UO.n!.lAllA).lAd OpUAq")UAqA.UAI :
scq Atib mqzop onb sa[ utiu Ap .iA7,i:q
pnu s?.| sirzp?3.ioq #opDjr)d'X v{ u utf o|p
Af lU\l!l9 UOA o XMU .K>Sl. U| O.(]TH] SA p
opuTy Ap siq sv.no SAUAp.io onpj o[tiA
Ap iq ldlTA opunib urA r.iAUj c Anb.od sa
oikoa siq onb uatM3 so{ s.A.rprd uuo(] -tu
AnbsoA SA 'V.&li i:puMi:-f Anb.od stqp
SAUAp.K) V,\ UlfA r.]JAp '.AUIUU c A.p Oj
OpiVnb App?!j Ap | UApJO A| Opr.lipA.d
O^'SAJ SU} SOI.A^miOUI SOUnS)|T?.I.lAAUA
Anb.od nmlouni -Aoiiui i?.mA op o.mi Ap
USOjf SAoOUSOf UOAUlAUniUOA -iqfj.A)

s\u \\ ou Xnti aiaui:.u:. ** |A oAiApj sa :iAd


oim (mm b ua iujiujy.| oprub rmqqrq
-gt 'Of/r op soj Xcsoxiu.n^> so[ mmii.iqtnou rr/.Ap
.zt
qsAtqpib ouAnbiAp.o in8Api;qri|
iq.TodoAA.n,.c }Apiq.to|}U[ Xa. u(i im\\
p "oj^rat^];
sr.po^ srq st!)oa sa -tn^)p
Ap sxq
scm SDiiopao iquAonbaod
p'fjo o '" X oacnp uraum ip ^UAumpu:!}
U?A t S'DULXra X B sr.AdjA X TJfTUl -UU
A'fMoX Si?UlAp A'/p Y.pY/D A OU d .IO U * (>M
ApAndoj .r/Ap pniAiubiq uoa Anb uiqjA
uo p oaotp oiiIwoJ so irci opuwi :mh
opAunu iMVpAd r.|p:q Aib iaoj uoa snu
sojdo.d sofo ojs{ 0} ii|piiup/ip oa
t;<>j.|;fuiui upmbp Ap r[.ir/Ap ~o|)(d;.}
!| * O f JAoUnr, () 1 AUOd A) UA |[AiAJ(])) 7
Ap VdW] V K.AU1UU Ap UA A'iHU A c X OJqoj
p A[ lUpA V.\ 'VjOljA O 0|ndiU!Ul 4 X Hpip
i[ o^qo^tdv{ iu'; c>pr>A c Af. q [au au [i? oip
o,i c ou in:5p p yjpiA c siuu ua oput.Apr v.\
sopoxTAjjoii m^ox^ ur/x^ou^ tjoo
U7) \1\ t\p\$ 'AtlL) UAUA|[()U Opq/AA ]Anbu
o.ipnboi ^qpch.Hioj p p;ub sa p n ymv.\
onbjod opoaiui uu.iudo.k1 r.[ iu;)UA.:),Ap m

Aiibr.nu ij um] opuoa sou.Aip\niK"> ~\\:


vimo pAipunuuu p.nuu ou o]o| ou -aa
inMqnj jAnb^ rip siuu oAodunn a} -i-lt'A||
v.\ v. .\v.?oi ^oa rpr.inr) c iMAinnuAp Anl> j
(HIA A.!.)U")a UA.IH1103 0.lA]AplU!A pip -tlMpt?
ou A) SA.)Ur.tAll.').Ut' ,r/ip r o.lo AoO\U Dlll>
aj >| < np c A a u j)."> o ou Av .i.Ap.iAd vpvn .'HH
adI) ua >a op a] .nod.rnn: v\ r.nu:).\M.-). v
'^V n-mn X ^ < sn.n so.Lii.io Dp oiotp.i
ni];5]l'v).>S()J V c.IA(p?} S..iop.l.").)!?) cS)oA|
X soniutop 1 X sopo.i a j mr .p soj.iAnip
i,oifq a %struouiA.i..> so-j sAop.i.xn?} -?[[
.qurm f i<)( Xruj | XLomXuojAq [ uo( Vl
*ojp soibpo' uoj XiMpopnuqf -.iq\r
Xcin:i ru.] A Squojy so{ s.")Jir>n.;>:")iTj ou uo;>
uq.iAii mo so'n.qsoj Anb.od '-.opoi -au
uau snj s'oT.io.inu.top X'sopuqpp s*nj mp
so. ua mpjoXq '-sAUiA.t.qqi s<>| -op.AAq
s.n uqA Ap q iMnqdmAuo.nrpiA c X so|
so^Af op q a f p i:nipi? * uAr.tq, s'oj 'Oo,[
.(hI OJiqVl] /tl,\HqqttXqiHA HupUA t!A
opqndpp Xmu cmoA X opuopru .Tod q
qqvq < X UA p qp qn:!bd hja qdvA ua
inund ^ X oputub tnA imdii] muiAq srdr.i
Ap op^Apuq lumpmpq p o q s bsujbu
muioq opmni.bSA.iop;AAV,isQ,[ uka uauj
j( uau. soqp srq.irq -Kopni-o >q s< -ruop
soXiqsop rjr.ii soua soXiq XqAunqAp ua
inup souqndrApsouA 01110:1 s<>| *soh[
uApqo[\( s'ofonprpM.ini sApqAiqo c Tsp
ouoa p .iou(j oc.optun:>o.idX op.ioXiuu
*om f v.\ opniAj soipntu '.Muo.irA ts'opnv}
o.nd ou muqwujphn: S(}|Jt:/:iio(K.) c tu
snurf aj r/jiiom. ouuip: jod [ p [p ha?
m .HKbsofpp o\ pnb j n rupud iin:^' n.qf
AiqsmurSMi opi.iown L pp:q [. j otui.H
i:dr(ppp uo.Vf Laiu\tt(\ p pml? -uaua]
op xiit.iV uooonAp r iqp X'uAp.io opu.iA
u.ium uoipApid a u a q r njmb UA.Aiiod
p ) ostipnpr :ip s'){ soputq - ua tnn tjjS
-uo.nrA f opmAnnq soun'.qpinu/l -iM-lo]
AniuodKop o.uaia .inhuni: odsotuqpiq
Hoa ojod sojp trn.j opK.njoui ui.'J ~iqp
p t > ( X ,p;q o u p vb n u > I. n a | i s > p < (.;m f o q m:
opiijqjom *
ouipm \m\ opiina nui
Koq;> sopq.iAd Aubum*. sfijj.i ououioa
miAj tptrn p p opTTtiTT c aultnij -opp
p uni

De la Republica- Christiana. *
chan estas honras . No podemos dexar de ioar en estremo la gran constancia que han tenido los religifos de esta
orden3enlascosasdela feen tempode
.nuestrospadres3porqueHenric Octailo deInglaterraperriguiendolayglesia3
hizo gran estrago en los templos y fus
ministrosyeh aquellos mostraua su suria3 qne leresistian mas3y assifue quelos

354

assi como esta enferaedad y fuegono


sue conoscido. en aquellos fglos 5 mas
muy adelante* Ytambien que elfue mon
gey padredelos primesos que pobkron
los defiertosde Thebasy Nitriaeri Egy
pto. Y aunque aunhasta oyay monges
llamados de sant Antonio r son mus difintos de los religiosos de quen agora
hablaremos , y aunque no bnconoei-

.:padres Carthuxos con vna ciistancia dosporacaen Ethiopialosayy enalgit


Cii"istiana reprehendieron fus peccanasprouineias de Grecia 3 yyohevlsto
.dos y el queriendo tomar vengana inalgunos de ellos en Espany : conuerfj usta les destruyo los moaasterios 3 y les
do con ellosyiu habito es dela forma del
dio crtiies tormentos 5 porque a vdelospadresDommicossaloqueest
nos delbllo 3 a tros ahorc 3 a tros " donegroyproeiTanlategia defantBa4
meto entiros de artilleria y los tiraua flio.sta otraoMeii de sant Antonio es
como a pelotas,y assi hizo otras inhuma de canonigos reglares 3 y vsan de diuers
iiidades, con que el mostro bien su rauio
manera de viuir y habito 3 y habitan en
sa vengana , y ellos dieron testimonio
ciudades y su profession es tener cargo
de su Christiana paciencia. Su rgla pro
de curar enfermos 3 y aunque tienen con
piiafoniasconstitucionesquelaygleia uentosfupropro nombre ;es de hospita
les dio5 tuuo principio esta orden en los esy casas de limohas.Por nauerauido
anosde mil y cientoy vn < Porno auer
auctrqeayahbiadodeestaordenfl^
hallado fus gnrales no los pongo aunm de pastbj y todos se h contentado co
quelospediensuorden
solonobrarl3quieroyoa!argarme mas
que nofaltaran curioidades que dezir3
%Del ovgetiy principio e la rdede sant *An y su principio sue este torindo algunas
tonio isfbhdd nfttuyd para curar enfer*
coas de atras facdo de la historia llama
mos de! mal qllamade fu nobreXap.XiUI da Antoniana que propriamente es la
chronica de esta orden.
A quedo aduertid
Despues que el fancto varon murio B&teMM
ai principio de este
libro quantas differencias de ordenes,
hallo a yglefa para

enEgypto lleno de fanctidad y miJagros Ydo dcmf


estuuo epultado enThebas desde el aro -pQ ^i%^n
de trezientos y cincucnta y fete Hasta el twhjibl
de quinientos y veynte y nueue quefue\li.iz.c.i 2.

diuersos fines , y auri


q hasta agora lo mas

el ailo fegundo del. impero de lustinia-


de
no el mayor conforme a lo que eemos ^9^mo-

haidotratar delas monasticas porque


en Vicencio Beluacene y enla chronica
ion de ordinario mas: fera justo agora se de SigisbertoGemblacense.Despues sue
gimsu antiguedad que setrate de otras trasladado de Thebas en Alexandriaen
q uc fucron ordenadas para curar enfereste tiempo y puesto en la yglefa de sant
mos de diuersos maies que el misrable
uan Baptista, pero no hallamos como
h ombre padece y estaubjeto . De estas
ni porque perfonas sue hechaestatrasla
vna de las dcmas antiguas es la de S. An
don. Bien adelante en los anos defetetonio Abbad que se hallo para curar del
cientos y quatro comenando a declimai que llaman fuego de sant Anton. Y ' nar el imperio Griego por lafeCtadeMa
noentiendanlos lcctores que elmefmo
homa que por Oriente fe auia estendido
fancto Abbad la instituyo porque no es
autclio las perfonas pias vendo que la
J

Yy |
cu-.

'
*

prpnp 3p iqjptiEXOjy rinu oprii3A 1: sv\


op'sounut so{ sopj43d sou331txu J3a3p
uoji:uuu .r,q?uo3jn siq s-iqnbq3.i 3p so\
omo3SOpru^ soaopqx csotursjrjor33jd
X vp\o oua uu^3j oqcq b( pprunwodo
ouroj p o#uiq U3 usinb iqti3 suui oii3p
uop c X o[ 03iq pp .rr.Siq 03qqnd X -[3d
0J0.l3 X 0| oq>uo3p c 3p t\ rJDIUHI 3tlb
opo odii!3u of uoJ3yzrq so.qj3nu -rdj^
ppmTiibsDpu oiy lpXtuysp iq U3CJ.T3U
odui3p X3>jpp uop 'oSupo>i S33Uoiug;
SBuq|Jod srqd X siqorq3.t uo.ivaioi $v\
srpmq SLqnbrp.r 3p :mq Xoruoiuy siq
tiojrqpd v. iqdounuryuofj * oiuo^ 3j
07iq iqj3 Xctiop\qji3.u 3iib.iod .tod ~ojJ3d
st? 3j ^pq ;op;,UKk soimp uszip onb
p opu-cj od.DUD
opoojoa U3 tq -X
DpaoXiuurqpiS u[doupur]]uo3 nnb t'.ro
BtpTp- qpinq OtardBg o ciqqdo sojo
3.nb sflucou o.r.iou3 o{dm.") nnb t'tty.*)
pqiujutrAio tq,ip luqotu qiTpnp X -i:d
o.tj;> srm c[[iurjurA onbaod d .10 tiwS
s,ip sodtn.-)n tio.nq.wrno siqjD stqnbrpj
pnbuspssStibia onSuuu oini^juT 3b
ucnr.iT[iur oxrqop op q u'jb.i op nn!| -rg;
soip->n]Ar*oqij som oni-qp aunj oyuoiuy
opptiajim' us B|dounucyuo3 c o:Dd
siq swriianpp sopp SDJopxundinD 9 ou
saSw^wjaodso? -Biiaua^.'E-uoa'DiutA
o^od opipXna npp cjuoq so^)ur}sopp
X snj so|dut33 ouonb tqmr uotqoo 3d u f
uarq Epinixi c Jod o[ pnb opayjonb sor<q
iq.rr.Tuoq 3pTq.rou.13ur nj omoj
-oiuy
ru o X opouod trops 3p qjj^nj opiu3U3A
oXonoad op opDiu 3ij3njoiuo3 opXim
owo^ |W^ ua rjoin^ X anj op rqp aaiurai
avfotuowy
u\ pdpundo.T3qmiU3 sdduuj ~iwu
oyvppppJ px 3p \:\ pr.pnp Dp v.um\ vua imdsv.p\y
rpimj S3pdp 3p pnbc ouXo}| c oipTp ~i-"q{!nD
puphou^ o 01111003 ur.Kxnp ou oponopiipod
.(c4iwk< jX v. jtchjm p optn?j o.up|ndoj P -n.T,")TH

'

oir opur.p3nb uod ojndn.T3j3 op ou


xmv opqduiru tij oioa m p -initiijp
oi atib ozq opumu u nj cjopDjaq onb
tua tu ofrq optmreft oujpDoi Dnb -pmq

3j iqj^nbi uop1uiT.r83.r3d -u^uipuopnd


33 -od Xc(3 0^)3 uo3 tio3iSqqo \q ofrq
opu3r33p3qo p oju3fiut!puciu pp -rd
0p3u10.rd3.1p 3p .Tqdum3 o[ on^ q r z o
(3 S3nd}3pA)|i[ o| 3nb d\ 3ti| opupinnrr
03 u p oprq>Xn3 3nb runnuo:) o .rod 3ii sot3oS 3iib 0| uo.ru5u.rtqiu3 o .od so.no
SOp-ldfOJ 3lb OU S0l'U3Cp?f c SOIDUOp S3
\oj v, runqi 3iib ou uo.r3iq <bf soiuni S3K
3}soT({ ofou3 s3ndj.q-> 03 u p * [.3n^)
njoubsorQ auiqonr3q ouiojuy Djpnj
opXjj uo3 uof3T?.r3U3A -Uounjpuopu
opurq3.iq Xcopi3U3J3n3*tW3 ojnbrs}^
3nb p ouq.iiu ataq oruoiuy 3jpnj p
or.rdoid .ropmi3qoj p 3 3U3 o3oS,iu -ixi
b 311 U03 tpoj piqi.3n3.rq .ij ,3jj,3ijnd t3
iMqo
soi\doq>oD3iic; onb oua -UDtMioni
ojj s^jODun-rq < X sopatqg Diib Xo uoj
inbsoji:>n3jy[S0f itoj ojdj s^uoamD p ^
siq stq^.riuD op tquBtuqy c X n.Tauo so\
so.ioqimu.') pp ouXo^ onb ,->} uo.nqpq u.->
v.\p ^p\:u,io onj oua ourpDot oiq pp
oui.r.*)||n9 oamnc>3 c ,-)iib.rod iu.i -jod
opr:uoj Xtuuono .roip so|p^iAop onb
tui TpuBjq tuimqi UMUA : s.md ouKXi ti,i
sb| siqoD 3p 1\ v..mn2 so| sojjnD.inj op -d
tff ucqj sojJDnrp p ouipnoj oqtj |op -tp
piuutnod opm.u sojonb so^nf oj -r.}
uo.iw op p ouro3 oa.Dntu c onb-iod 3[
p oj.it u soja Xsiqqjoq iqn:3 iniA op siqp
S3paioiu j so sopruo X solriur ~inp3D
vp v,\ iqpirq iiomuo p tmd yv.nb
oj-unur X muioiuo-riTOq inninaq 'anb a
mtqp to.33 3p apaop 3j oip r,\ -iniq
iqj c iq ptib m tqiwipop ? jmx; y -0:111
ppom opp3q uni: b on ou wd 03a.1nt.1r
lniqp pn anb ou iqm siimSuui -odj;
stuvx c X tsjt; quojnjjud .ipou U03 :n?q
O osi?qi\u < o.nd iqqu3A iq t'iunmu -03
ounra i3iqoqi ij.Tiqoj ou -DjjrcpiutHl

vaz ;>iibiiOD$iDp:ASWK> ojnd .loucd c A


ouiixip v so\ :mh oj itXda c iq ~wz3
iq onj ouiod p o( cmioo sondjpp v\p
onb sot, souotjdq 3j uo.nmm yjv

i i
De la rvepubii v-3. v^nriiiiiL.
apoderarse de el , y vno de ellos le echo
no de las heridas. Esto acaescio confor
vn lao a la garganta para ahogarlo, y
me a la buena cuenta que trae lahitoria
a todos e aparejau para llenarlo al in
Antoniana en los aos de mil y ochenta
tierno, y porque no pudiese quexarse q
porque el Emperador que alli nombra
le hazian injusticia luego lo acusaron di
dicho Michael, que fue priuado del im
ziendo que aquel castigo merescia por
perio por.otro Emperador dicho Niceno auer cumplido la voluntad de su pa
phoro , acaeseo ;en estos aos comolo:,
dre , y la peregrinacin a que se obligo.
muestra Onufrio Pambinio en fu chroEl locelino visto esto , turbado del juynica Ecclstastic,alos q nales "Empera-r.
zio en que se hallaualeuanto el coraon
dores llama este autor Michael Ducas,y
al Nicephoro Botaniates.
a Dios, y con encendido arrepent mien
locelino auifado diuinalmentedelo
to llamaua su nombre, y pedia su ayuda.
que auia de hazer , y reconocindola
Los Demonios.porsiauan de arrancar el
merced recebidaluege fe pufo encami
aima del cuerpo para licursela . A este
no,y hecha fu peregrinacio a Hierufale,
punto apareci vn hbre de aspecto vesiendo
informado como el cuerpo de S.
nerable?y con barba grande, ,y cana arri
Antonio estaua en Constantinopta fue
madoavn bculo en que arrimauasus
alia . Dentro de poco tiempo fue cocansados huefos, a cuya vista luego los
nofeido en la corte dd Emperador , ser
Demonios dexaron lo que tenan entre
persona de cueta,y calidad, y asi fue tra
manos , y llenos de miedo estauan que
tado
del Cesar bi, y despus de auer he
dos. Entonces el viejo venerable alle
cho muestras de fu valor en ciertas guer
gse al que estaua tan mal tratado, y coiras que entonces huuo, y ganada la vol
meno a reprender scueramente a los
tad de muchos Cortesanos y sabido ado
Demonios porque dentro de fu cafa ,y
de estaua el cuerpo de fant Antonio, y
lugar dedicado a el fe huuiescn atrcuido a tratar tan mal a su husped q se auia . con quan pocareuercia est a u a,h ail ad a.
occasion , intento de tratar el negocio a
acogido a el y affi luego los ahuyto de
que auia venido en aquella ciudad de
all, y ellos fe fueron muy maltratados.
Constantnopla.Estaua por entonces la
Con esto el fancto viejo comen o a ha
reliquia sanla c harta poca reuerencia
blar al locelino blandamente , y dixole.
y feruicio,porque como digo los Empe
No temas hijo porque yo soy el q guar^
radores
sentan mal de la fe,y toda Gre
da cstahcrmita,y affi te ayudare como a
cia estaua llena deheregias , y errores, y
mi husped, y te defender de la injuria
affilas
cofas fanctas auian venido en gr
que fe te hizo , pero gurdate de dilatar
diminucin porque los templos estauan'
la peregrinacin a q estas obligado por
por
el suelo, los ministros sagrados eran
tu padre mas determina partirte luego
desfauoreci.clos,Iali)ipsna,y charidaC
para Hierual ,y haz lo que deues pues
fe
auianenflaquecido, y rodlo queera
por no auer lo hecho te has visto enel pe
sancto
no tenia fciori Con .esto, y con
ligro presente. Agora cobraras la salud,
ser siempre inspirado diuinalmente lo
.pero en retorno de la buena obra qu te
celino tomo animo para, pedir al Empe.
hago tu ternas cargo de traer mi cuerpo
radorquelecocedicsejas
reliquias del
en Occidente , de las partes Orientales,
ancto Abbad . El Emperador miradas
adonde agora estoy , porque Dios ha de
las calidades del que pedia la gracia, y q
terminadoiionrar mi memoria en estas
lo que l pedia era cofasncta,concedio
partes. Dicho esto fant Antonio defapa
le licencia que con voluntad de los que
reco d exando a los que {alli estaa es
las poseyan las pudiefsek ua'r. Este fue
pantados de obra tan mar-auillosi,y lue
elprimro y'mayorpasoxpte dio Iocel
gofe fumo locelino mejor , y quedo fa~
nopa-

Al 4i),

ou wud wurppi.ijji?d * 080117 -nuioo


uooooux unn.iqonb"so}Oi^qo.isoi iquo
cijojSX X uunnp.iniS p opurj o.iO]oip oo
, oiu nj oopop v,n optreaS Jod .oa -oo|00
op ua um opuuj uo.it!A uo Jv3x\i op -nui
mp i?ouo.ioiioj c l o.nuo oauoS onb o\ o.d
uojpp X uojpuiqjo c X $ofopomo.Td r. so]
soqoip sojoiSqoj onb so iiautio|| 00
0% X so( v.ur.i] sopuwS sootfouoq X onq
oauoituinu.u 00 Tjcrpur.i.T uiq.ionb au|pd
iqp o%uooopurno|[ p od.iono op auiq
omojuy onb(y soqo uo.it|oq opp s jvxl
sopn onb oj so| vr/.vx] c o onb p ojoqiHno
pioqqXoooiujon| soprepuo -npupnui
o.iowpopinii oqrop a on 110 nj |oaopod
odjoro d? oiuoauv'S onb uo onKiod -c
itti opiuoA r. nqdotinipqjiio^
M o oj opond .qzop p opooi onb -po.
oiq pp opp ouqoooj opurnb m 11 o uo nj
aopod iuia rzonbij tmn iquouiiuT X rsp
.iod omoun?.i03uo.iuzo op onbujoo -ira
01 rnrojpp srpuo.irdr sv,po siq siqoo rd
nja uoroiJornti oj ononi uo .(oniuiUA
uo.ioxiu.i soinSp op so{pnbc sopiSqoj
urarq^u'-nSonb p oyuvj o.iojoqi miv.o
ou rpurj^u-iEd opiunbjp onb ua \n t
lOJtj sof tmnd\i v. owoncl "OjnSoj -tiopd
op^3 oiq oS ouiutid vw t\ -uinoad
opuopoptitiotA^P^P p Hud opinerai
uoz onbiaoiiodi?ppod3pupBopBpXno
utnxqf ciZ9ttbwi.B t^d onb ojjonn|jo
uooXujnSojsL'Ui joXeui rpuojonoj -op
ouilu.oj .nuquiuo vmd a vu tioioiqqod j
opuopimX iquo.i oqoiua o.oqXsodiuo
^nbsoprp J i-"^Ul' ?K)1a c |oonb.iod
ojqond imo ud [luiou X ciuoa oauoS ,-qqou
p b n p? oauou1ur.1do.1d oj .fxip raojAf op
2W] [V'or.iopqoc Odpund ou o[ oziq
. sinuqnjoi^ ojnd p opmq uood.iono tua
op sit( so[iqqoo.uid op v\ iqjfA pKim?[j
urj 11^9 iqaiqAj c onbjod jo i?.io on\:d op v\p
& 11A0no.nl [0 coo/ino pifoosondppsmu
opmi 1100 so| |op oiuoo.irbq iquonuoo
onb jonbi oiopoip ojjouin^o tio >\v.?>n\ op
oiuod rpmr^oppjouoo iqouooq D|Ajpp
om^qodoaa ooi}q>o ua o)Oimmj co|duioi
onb onj p ciouiud onb 0} opun| uo
tumtwznht m Epuo.Tono.1 pp o#m}

oabuAcnrqqv/ oj. ojik 00 u L't{.)vaj -op


qouoo opuiTponb v.\ i?p.inio X -uuuvk
uopiu.|j \\: ouqotu ouqoooj; p b n p: 0!nji|
sinniomi oiia np: uooojonop r.iui:nb
iqouo.iono.1 p odtq X opnd do oyo -rqo
^iqoxopop am:}opsiqoo oiiunuy uriib
op coi.uun A so op onb.100.to onoq p d -o.i
opoim p'i v.iqo d .10 soj S031nnnpp.nt.tt
op un uonq .Kqpo.ioiui * oipooonc; \v. -oj
ouqoo ua p 110 p o oXnj onb.iod ou u: on i
soi opnb ouirq opiuo [ oi.topi}0( c oqo
uoupun onoq onnqopi: \:\ uoioonop X .io[
oioni op :n.nq ouicmiy o.iot| oiuoD ou 03
so.iqnininnu sopnndtp r.iud q .lo/i! qp
p oqno opo.nxl'ouimp ou .nqp ioo iq o.t
11 0.10 pou oppuoniioo d son p uo.ui:d oio}
Asqnbp.isiqmi mm\usqp -ojoutoo
Ac.ou siqou q nu r soaop.iooiqop v. souoiub
m?0O3 siqjo siqoO 01000 siqmihq * o.|);q o.
oipotu oireqJA opmixtaj onb iuo |0 niod
onbooij rnnuonoS? iicrziqiqi v.\ mjo|o
pmbpcpq;i3niuA opiottnA 00 mqoiBj;!
Jiuqop3 oqptoo 110 omouiiMi?^ v.sv.d V]
tqmuo op xq rxiop iq.omj c X opurjjtd
Jod BtioT/V onj oprauoju oiuoo p -jono
od op itw} y ouioil rmqp
P c!llr'
X on opnra uoo tq tqouooop uonuoo opp
aod o\ prnb uqooq ounqpq iiopmnopu
op prpjoAiq c A oipojsurj op qp -ono.id
oX onb p oSzuuo-uid X oqoo.iop op siq 0,1
siqnbq ofppoiKxuod 1: opnif) opopqoQ
iqonbsi?w ppipjunil od.iono 019111:} Xe
nnuipii .lu.qj o[ b on ojpjoo} r }p Jt U03 sa
^puo-ion ojpiif sopp 'soo^pqopoq
^ pin o o3[oq p o o| b on ;>} iiuu op jod p
oofjquocf Xe oonpsp: uopjooip .ml> ta
irajpro sowop saSuoui op 3in:| omug
so^oqnj p pqqy p o aulx; oapo({ p
ouojai joXrjAj c onb vi\v]p uo v.\ ~o(|
rp:> p o X^opy uo[j:j|jrtnupr: iqpnbc
np|3X op auc<j tofuomy opiiEOTjdtfX
staiop soprpo.ioq fc X ;omi![i -tpuoq
opop opunj <-03ujotjcua a pu: m m -o
uo. odxonop opm^' Ssomisoipnuuod
qjClf S(>[ soduiop p p vv.d opiquio<[
onq?c> c onbjod sooiKmio oo joui v -.K)
auijopuop oiuojuy *uo Xmu rjo.iopod
X X'rop .Todnppnoijp tqrpoi tmynqf)

De la Repblica Christian^.
dad fue cofa conuenible que sus proseslores posseyeslen todo i o que tocaua a
la autoridad de u instituto , y lo nias
principal que era el cuerpo anto p ns
con fus reliquias fe hazian muchas marauillas que era occaon de crecer tanto la orden. Todo esto ha sido neceano
dezir para que fe entienda como, y porque respectos se fundo esta orden.
En estos tiempos au i en do imperaComo fe fuit
do los dos Enriques Tercero , y Quarao l.t orden
dcfnt tAn to que otros llaman Enrieos Quano , y
(plinto, y Lothario Segundo,que todos
ionio
sJntonUna uccedieron vnos empos de otros en el
p,:r.?..ca.\. imperio de Occidente, comeno vna ter
ftnccurio nble enfermedad por Alemania , y fe
Ikluaccnfe este ndio por toda nuestra Europa , que
ib.i c. 84
tocando los miembros humanos ios que
y- Vo.y lb.
mana , y los conuirtia en carbn , y ai si
Y ua comiedo la carne , y con temeles
"dolores y vinos que si no era cortando el
miembro no auia remedio porque podria la carne , y metase adentro demaera que ninguna cura bastaua,como
tampoco o y la ay sino es la que dan en
los hospitales de Sant Antonio. Moran
infinitas gentes,porque como no hallauan remedio , ni saban i cortando el
braco, o mano, a donde tocaua la pestiJencial enfermedad , sanaran , morian
A tildo terribles gritos por c-1 agudo do Al n os coSauanVc los miembros
k '<> quedauan con gran fatiga porque
defoues p o atinauaiA curar , y a mora-

estuuieron fas gentes de eita manera na


isa que nuestro seor Dios ordeno que
por los merefeimicntos de fant Amo- '
nio viniesie a fer curado,y elru classe el
orden como auia de ser esto, y el proueyo como huuiessc ministros- que htituiaen de fu nombre, los qualcs solos
umicen cnydado de aplicar das medi
cinas necefan as a esternal, y quedassen.
jan os.

3^7"
pm^ un*.
Ama en aquella prouincia de Vicna,
Untme. vn cauallcro llamado Gaston, hornee.

356

de mucha piedad , y bondad-cl quai co


mo enfermasse, ypadeciesse noble fatiga en u mal por kr largo , y trabajoo , y verle librado de las fuercas de los
miembros llamauaal Seor, con arden tisimas lagrimas , y continuas oracidncs,y ponale por mtercessor al ancio
varn Antonio , en quien tenia especial
cieuocion, y porque el no pudo visitar
lus reliquias sanlas embio a vn fu hijo
llamado Girino, o como otros di zen G i
rondo con fus orfrendas para que oraiie
al seor , y a u anoto ieruo merec eife
alean car salud de aquel u mal Las humildes oraciones del enfermo , y alguas virtudes que fu hijo tenia fueron tm
buena parte que el enfermo alcano en tera sanidad. No pastaron muchos das
que el hijo Girdo enfermo del me fu o
mal del padre que yo creo cierto fue el
mal del vno y del otro este fuego de sane
Antonio aunque los autores no lo diz,
pero a mi me parece.assi , porque segn
despus fant Antonio peruadioaeos
dos hombres pios quetuuieTcn cuy da
do de curara los enfermos de este mal
no ay que dubdar sino que ellos experim erados de qual era fe comoucrian mas
a curar a. los tales con mucha mayor ch a
ridad. Creci en el nioo tanto la enfer
medadque con los dolores mona
dia,y no auia remedio para so cura , por
lo qua fe veyael padre muy afl.g dopr
ver al hijo en tanta angustia. Pero ac,-

idi u* u.lHiu*
, ^wtw
zcr ello memb porHhifapcwpmlro consultaron los dos de hazer voto al
Seor, y a fant- Antonio que si sanana el
moco que de consentimiento de nadr>-,
y hijo ofeiessen al sanlo Abbad , sus.
' *
1 <~
personas para fu feruicio3y todos fus bie
nes los enipkafen en fu cafa , Esto hizie
ron muy conformes sin sacar ningunas
condiciones. Hecho efvoto luego come
o cl mqp a mejorar, y el padre a recebir.algunacorifplaciog*: Estando, d Ga
ston

10
OPJ SAUUJAp OjJAAp UUA AipOU UUpiUAjAp
Acop uAopiAP.n.op cnunAn|. a 01 v \\\j'<;
OUO VAA A II IMOpAUq U[ (lIUUl Ol Uj D}
[un pip ^ ofUAinu p^o.rp Apunb oxip
An(y sa opi uopuf) Aub Acm .-vjp m oiq
UA vauv. U.IAUUIU sAqp SOlIAlp)) d .VA V\p
UpAAppMApU 1IU3 UUA|| Ap ASO;:cpM. pU
Aiib.iodS.Apupp.iAii ou sAu.mA0.id i:\ rp.\
upu.nninnuvPK] v.\ p:nb .ii.itiuiiT.i.id ud p
*0[AA
J SO{ VA\ opAO su.qpnA Asauolauo OA
AS()1 IH{ AU! OpAIld U UU d .10 HiJAUUlpAlU
ipv:A o.iunb oju ii.nl o.iah n. omj m.} nin:j
np j n pup.Tiu.T.ipii np v.\ u.iAiiuu .ub u.j u
0]}(].)AA. .Ot SIU1 S.liOr.AIMO ' SAltlpiS'

sol sopo.i:uf)A .-;o[ b nu uvn.iAX \\i -Ui\o\)


\V OJ O.lAUU.d A!lb (P'A/VM! V.IA -.t;r:{lr!oA
Ans .nAAnuioA l '^aia!).M"> rpn -ftl'-n i rn-.'ij
ojoj u.i rj a n: .au. X ou runr 'A-oAjj c [-a pu;
(f rpn:nn.i(>A " A ApsiAirAiph: ;ni tiAhHiA
ASoi !.aih1|A[ rpit:tn:ii-'{ iio.;i ia oha Afh
aj o'-ri/AjHAt] o| uni:pi)d srpuui .Tti srt
^uuibjA.i Ap iur| omojuy *- A ;,A'?n*f 'A si:f
srpi:.ti..)PvnrpAib'.::o::jj; u \ v] Aim.A -:uA
t'|.>
L i ."'nu'.i.iAA opm Alibi: ij o h -Ab
rui'p op'.i.ioA \ Anb.d Ajf t."!!fo..n:.iu.
o;') k.ouoiu,} d .io ii.unu.iA iM.iru.VjUA -o]
;nv[ <--op''1o]|A,l,oti!">iu\.' \ ..MK'.ir o!'A;pj
AjSAIl|.H)cSO| OUUilO. M'piO'J. >p r'U : -Tll

ApfAp Ao Au SOpr;|ApJ^l ? | SOI( A' .1A}


pHI (A| A Allb.IodMOlUA.7 OU sAr.T/A.Acl L A
so sA.rurdi: j:>p ounurA Ap \:\ riAiun
u\ Alj <>pp].\->A. p 0]OA APif.) AUf 11U .(.") S

r;j.p urnMcjo i*rt!ir<sjn;iUK} u.>if iv!ji:i| p- -v,


lullll ( ,>p. | M>!( lUH'^p: 'A M*|! jl l' p li. A\\ \ v. m i p a [ r ri a \ v } n: i .i } u o 1 1 .i r '* h ! . ) l i a a i ! . I
v.[ pnn.ipKU Ap soui.u]m.3so{ i\a Sipur.io

AS)ip.T| iip: so xpA.Ai u.i soij soudo.id


O.Ad o.i.ipib b sou AAuAO S III UIA 1M(p.)
iiptn:i c A rni.sp.n:{|AA;)u < A i:a) r.]]A * ip\
:;A.V OUIOA A])A p\U A\)h V.UAUIJOV. V. SO{
SApp!.IApu SA.'rqUOt] c A SM.An'APt AAA.td
ox .'aua.1 ~t:ofpAum. A.tAiim so.rpupi aod
[ V. S d \ V- A S c A A p | :l S A O ': p I ! U H p C) S p .1 p ') p ) ( .
uod so.]n.im.H>.v.;oj oo.in.ppp * s,ip')iib
b union s[ -saum sai^i \u(,3r p:uio;i \ o
S0J.10J > OillH lO'AQAAi SOJ A S0|i;))M.l V. V-A
AcLjf Au))JO(bso[prpAiu.'.'. M) oqvAiu -Ap
A\j psXA.inn^ottranrA '-oAoip!]\op')A
opuj )oupAA. uoji:; Ap V} iioi)fA M.'innip
A is'jt: roip | "-oi.; A v h; onsoii^/ SMpiiii
X'-srAr.rn oAu;mio.-) j/HiA A.i(]iiiou I-'!1 :,:A'
v.aou axa u nui. v\. VM]o ui.'j t:p>pi:id Ap i|
A'oA ApUOpUAJopUAHJA UriP^p.l SA!} \AJ
'IVAlb 11) ,?l?) OUO.Jty )/[{[ ( UUA 'pU.OIU
Apuop .i.oa.m m>[ AtM>ui.i.i|u.i "i:s.").n:urn

A pub n pvpqppsuu iua uni k, l- ouIatv rj


nrppinp uip.v>;.;.> u srpoi snj 'r.ri.'t; 1

uLio.>}M.'i.n:).)AAusTjoAsi:pip n} ppsjod
\):\\\ a Pf'foi..Ujp '^OJ SOULUUU A.jA.ip
pi^iun pnb .od Aj.nun.i ua v pu A.n A a j -.i
piu .ip f i: u .1 y 1 <>,h i i c A d > < J [ o s 1 u pi n D 0,1 s p .a
soptop rtp'i ^oiauua] A m j s4n s;yp.ndjoq
^ stjisa 6 pA|.n;u!i:|pnouiA ApooAnj ;unf
\f AnxiodouHicmi p oi Djpn.A p opr jod
o.BlI3J siA.ntuop,)tppuu nuluod p sa p
opcSocp
so[ onb o\ \ivauv.\[ m ;aua}

opiod puib opu.">i.ir,nb mv] \A\r ouo uv.


.1U1U U f II OtUAf A\ OinpK! U .AAA.U'du L
UAopm:ipn p popnj n;>rq >| c ;>i)b r.v.i
u;> V] o'UUUl
V.jpn.n: ) /il'.1 A *_ .l* *
a )coxip nM:n;jijo.]p:j .h;.) ijri! as o'ii'
p o\ :qp?/n,j l}SfV a\ AxupuA v A\] 'm, iM!c
.AllIOli A O ApAP.b r?!]U Mijniio.) np U.) tlA
[oq.n: A jpuu. * A uoi >p;iu v >t pu. >pi m oui
j/ o.i [i: ojmik .np '.rHj <- a ),va.\} 1 A :uib
o:u:q.*p .)p n} TMquiof aj muAo/vu -ijin
'.ojiii S.ijqod '.o:)in;iu >p\M.pruu!pp S( A.
-.Olp.Mf 'p.v! (.),') S <)."> *.Om1D .M.I- >.| A UJ
v.u\ < aj nvnvswvAu A ').s,,i uv,'\v * A oia
ouo/> .ippp p> npi.i m.\rrdu rtr otirni
;>nb niurpu v[ Kj vpp'.i uu :rd
>.> <
.jpipA.un .jHi.urjK..njo.li .\ i'AM jMp.u
aj sopuntl '.H? '-opnsp * \ ni' opm ~i:*>
uoij \ <>i rjo:> un noipniuum op?nb -p
opnuud * ou. i:p]i.'{ .)!ib JUAp t ojaA p
or,nn;f o.ma o[ }..-) o .">.! i A { tp o:, uod sor
sn(<> u.) p a.) opnuq .p d pup.A A np'/Ar.i
pupump 1 X u.i nu .uiupj surjiivjd rvp
pqjnj X u.-mw A iMmpuppro ouiin Mi]
'.OUIV.X Ab Ap {) A| '.tAHAjpH U -|;:t! soij
SA.iqod * /\ r : 1 1 t:p> .n r.Anpn m M)b -KhI
su';i nopoj. UAoprpAm
v,ny}.)
n^p^anp.in sTunpoj u> r.:-: P! r ] soi'

DelaRepublicaChfistiana.

357

que e obrara sus marauiilas porque tu


quedaras porvno de mis primos hijos?y
los q te succederan en cl ministerio sella
maran mios> y con esto desapareci sant
Antonio . 011 esto y con ver que su hi
jo quedo sanode su enfermedad 3 y con /
c deseo que tenia de poner en obra vna
obra tan sancta , no hallo ninguna dissicultad ni estoruo para pafsar adelante*
Comenco fe a publicar esto luego por
to das partes y este dia en que fant Anto
nio relelo a Gaston estas cofas, fue celebre en la primera orden , y fe celebra11a como cofa marauillofa aunque no ha
lio el dia puntual,
Luego el padre y el hijo 3 llenaron delante lo que aian comen ado, con
toda la charidad a ellos possible , y porquefeviessc la mano poderosa de Dios
como ayudaua aussieruos. dtro depo
cos dias vinieron ocho hombres virtuo
fos a la copaiade Gastn, para ayudarle en la sancta obra , y afsi comentaron
a demandar por la tierra fus limosnas
conque sustentauan los enfermos no solo mientras fe curauan mas tambin des
pues hasta q morian3porqel q qria qdar
c all podia con qsi tuuiee haziendajla

era inconueniente , dauan orden en que


en los pueblos principales edifica u an c a
sa,y c la lymona dla gete buena,y per
lados y Seores q aplicau prestamos be
nercios simples y heredades y con io
que allgauan porlos pueblos , auia pa
ra curar y proueer ai la necessidad y
con ver que el prouecho que era manifiesto , ninguno era escaso'y todos dauan. Porque estas dichas cafas fe man
tenianal principio de solas1 lymosnas fe
Uamauan la cafa de la lymofna , porque fe mantena de ella, y afsi en el Con
cilio Vicnenfe fe haze mencin de esta
orden debaxo de este titulo, porque hablando de las prebendas y dignidades,
y 'de las cafas religiosas nombra a ios
fiopitales debaxo de xenodochios y a
la orden de fant Lzaro con titulo de
cafa de leprosos , ya la de Sant A n to
nio de los lymofneros, y despus los fu
rnos Pontfices'.considerando dequan- gxtr4 e
to fructo era esta obra , dieron priuile- p-bc.ri
gios para que fuefen demandando de gui e, per U
puerta en puerta, y de ello ay en Casti- te/as. y ex*
lia leyes que dan fauor al tal genero de m (leveH*
demanda por ser tan en prouecho co-
ca\
man.
l^ucomm

traxce al cnuto y despues de muerto


la dexase s no teniendo hijos o mandasse cierta cofa, pero el que no tuuiese bie
nes el quedaua ,fi quera en el d hofpital hasta larmerte como familiar y iiv

Gouernaua la sancta silla Apostlica m epuve


a esta sazn Vrbano Segundo gran ze- lipnsueco
lador de laygesia y augmentador deto firmada pet
dos ios estados de ella.-porloqualse vio ^fiU^p*
bien, en que dio principio a laianta jor
CM *

uia de lo q podia, y cforme a esta mane


ra de gouernarse en los principios en la
primera cafa adonde comenco estesancto excrcicio fe vfo despus por toda e~
sta orden, y oy lo vernos que en los hofpirales de Sant Antonio layi hombres
que tienen cortados los pies o manos , y
alli les dan lo necefario aunque no.ayan
traydo con que mantenerse ni puedan
eruir. Creci la charidad y viose quan
grande era el prouecho , .y afsi 'por todaslas prouincias de Franciavcomoauia tocados de este mal estos que teman
en Sant Antonio de Viena , yuan a tracrios de muy iexos 3 y porque aquello

nada de Hierusalem ^ commouindo a


los principes, Occidentales , y afsi tambien confirmo en su tiempo las orde^
nes de la Carthuxa,y Cistereienfe , pues
como este fummo pastor vuiefe pailadoaFranciay;Vsse crecerla deuocion
de los feles con estagente buena , que
con tanta charidad miraua por los ensesmos y que sanauan en fus cafas de aquel mal nueo y espantable, por ser par
tcipante en obra tan sancta hecha bafante informacin del estado y fu prouecholo confirmo de potestad Apostoli
ca y le diotituio de ord dla lymofna pa
ra curar el mal sagrado porque parecia
Dios

LbroSexto
Dios aucrlo ctnbiado al m do como vn
milagro como h lcpra cn Giezi , y en cl
rey --uaias > y como fer quebrados los
ftombresa quien Sant Rcmigio rnaldixo . Y diole muchos priuikgios y fa uorcs, y iiando cjuc los que profesaJen
tal-ctado tomaen la 1 c g 1 a de sant Au
gustin , su approbaeon suc punrualmcn
te ano de mil y eiento y . nouenta y cmco, como parece cn la ehroniea de esta
orden, y cri la Eecielasticade Omifrio
Panuino, y esto sue cn cl ocWuo ano dcl
pontiicado dcl dicho Vrbano Segund . Noie llamaron los profccresde
esta orden, lu ego canonigos , hasta bien
a d clan te , porque aun noie auiasundado la orden debaxo de estado clrical
mas cran seglarcs los que ruian a los
euternios con habito honesto y dcente
como e vera depues . Rmpero consi
dra ndo prudentemente quelos Eeclcasticos son mas acommodados pa
ra administrt citos- excracios por
estar hbrcsy desembaraeados de muge
tes y hijos , proueyo que pues cra or
den Ueclcllalicay gmauanlos que ali
ruian delasimmunidades Hccleasticas tomaen estado elericaiy sacerdo
tal , porque juntamente tuuicsen cargo
de las aimas como delos cuerpds,y dic
ton les por coadjutoresy acompanados
vnos como fomiliarcs y donacos,q suesen porlatierra a demandary iruiefsen
de los oeios cruilcs y ordinarios. Seialocles cn su hopital mayor vnpnor
que al priucipio se llamo maestre con
titulo de la lymosna de sant Antonio
Abbad , depues se mudo este nombre y
vinieron a llamarse Abbadcs mayorcs,
y esto acaccio cn tiempo de Bonisacio
otauo y por esta occasion.
Como cl cuerpo y y glcsia de Sant Au
tonio, viuesc estado desde sus principios quefuetraydo a Francia en poder
de los monges Bcnitos , como quedo
aduertido atras , creciendo despues la
orden en gtan augmento por mnehas
partes a tenian por gran ^ffrenta ( y ami

n a dan hartos iriconuenientes ) que 1<>


principal de lu orden les altale que cra
cl cuerpo fancto a quien e hazian las
lymoinas , y assi por buenos medios y
por quitar dicordas , cl Abbad de iant
Pedro de Monte Mayor, aquien perteneeia aquela yglea con u priorato
con que la cala ciel hopital de la ly moin a de sant Antonio 1e rcconoicielie cn
'cierta fummala quai pagauan como ccu
o cadaaiio , io quai aceptaronde buen a gana por quitar aquel eloruo que
les cauaua hartos inconuementes . Y
assitui'iicron cite rcconoicimiento har
tos anos. ( "on esto cl hopital junto a l
cl priorato y como (u yglea sueise muy
principal palaron a ella cl cuerpo anto
y entonces comeno a tener aquella casa
de Vieua mue ha aurhoridad -.y HonisacioOctauo le concedio muchos priai legios , y porque le applieo vna abbadiadecanonigos rgltes vinieron todos los clerigos a llamarse canonxgos
reglares , y de ellos tomaron las capas de
choro como canonigos, para yr a los olcios diuinos , como se dira (]iiando ha*
bkmos de su habito . Y porque la digmdad mayor delos canonigos rctj lares
ie intitul.uia Abbad por esto elpcrlacio
mavordclacabeca deJa orden , e intitul; ) a, y por los anos de mil y dozien*
to s y n ou en ta y eys o iete^conienco
este titulo en la orden de Sant Anto
nio endo e postrero que 'c llamo mac*
lire , vno lhtmado Aymon , y depues
de auer gouernado u orden con este
titulo die z anos , tomoel meihio cl ti
tulo de Abbad v ct.iai'on depues fus
otcios para buen gouierno dcl conuento vqueiueron como dignidades
en las y glelias cathdrales , ydecchar on los icglares porque trayan gasto y
poco prouecho 5 y a los que estauan en
el conuent dezian los canonigos , y a
los que tenian ca administracion ca
sas y hospitales por diucrsasprouincias
dezian los preceptores , y al que en la
prouincia y r^yno cra mayor 3 y como

DelaRepublicaChristianJ

358

17 Poncio Aeraco Abbad.


prad la'maulo -preceptor mayor, c]
18 Guillermo Mite.
era com o agora prouincial en las or19 Pedro Loberto.
denes,y aetellamamos encastilaco20 Poncio Mire*
mendador mayor.
21 Bertrando Mite.
Hallo treynta prouincis por toda h
22 Gerenton de Castro.
Christiandad, y muchasi y grandes Ab
23 VgodeCastronouo.
badias principalmente en Francia vi ai
24 Falcon.3.
gu na s muy ricas , y Illustres. En nacraEspanahalio soiasdosprduinciSs 2 j, Arnaldo gfandiualense.
vna en la corona de Castilla 3 cuya cb
26 Ioannesde Polleyoi
a esta en Castro Xeriz,cerca deBur- * 27 Vtnberto.
gos,de la quai habare despues y cn la
28 Benedicto sue depuesto;
- .* n Irtirt !rvnM1<a^A
19 Ioanlogueto.
corona de Aragon otra aunquesu preAntonio de Biene;
ceptoriaesta en Nauarraen la villa de
3
Antonio
de Ripe morano.
31
Olite.Ha tenido esta religion hombres
32 Petro Arcano.
inuydoctos y varonesde grn piedd
y muchos Obispos3yAbbadesjy el Ab33 Theodoro.
Antonio de LangicO
badantecebrde este que oy gouierria
34
D , Francisco de Turnon Cardnali
la ordenj sue Cardenal y decano del co
35
36 Luys deLangiaco que es el que g
legi agrado como lo diremosluego.
uierna la religion en estos nueVael Abbad ni ay or de fane Antonio
stros dias
dcbaculo y mitra,y los otros ornamen
tos pontificales dentro de su monaste*
Prqualafueradela religion ha :^ihm&
rio3y por los demas de su orden . Al c
zemucho
el habite , pues con el noidi- u oru de
uenco pertenece la lection del Abbad
stingiurnosdelosdeimundojy vnare- fa t Mto*
y la confndcion al uramo Pontiligion de otra es bien que se se p a quai w*
ce.
1

es el proprio hbito de la orden de sant A;it.vi.?*<f.
Los nombres de fcs Abbaes me
^ J
n
n
son como Gnerale sson ejlos.

1
2
3
4
5
6
7
8
g

Estephano..
NanfelmoSofred;
Guillermo Rufo.
Pedro Sfredo;
Bruno de Sems.
Facon . 1.
'
Estcphano.2.
Falcon.2.
Guillermo-Sofredo.

10 Poncio Rufo,
1 1 IocclinodelaTonc
12 Guillermo de Pornauco.
*13y Guillermo de Bonis.
14 Guillermo Daniel.
15 Estephano.3.
16 Aym vltimo maestre.

Antonio . En sus oriDcipios.clhabito que trayan los seghres


cglarcs era vn saco *J*
^
Jargo que baxaumas que a las r'di- 3*
lias, perono sesabedequecolorscree
se que seda BuriJooro color^cn esto
norrayah' n las eabeas ningunacosa,
y en las manos vnos baculos ce Ta ut
ocruz enloalro. Orrosdizen que tra
yan este baculo con su cruz en Js pechos hechodepan, y fgadocomo
cruz de caualcria , a rni no me agrada
esto porque el papa Bonifacio obligando a esta orden a que conserue su hablto dizejquevsn deihabito capotri
d a q propriamre es vn bacuo en Sa ma
no ci quai les fruia para Hear por los
caminos por el trabajo.Bi pudo lerqlo
traxesten en las manos,y tbi en los pe
choypto mascformearazo parc ce
qelTautlo traxessenenel pecho y elba
Z %
culo

Libro Sexto.
culo dicho potcncia enlas manos . Bie
tocando de trecho en trecho quando
cs veidadqyo vicn lacoronadc Aravan porlascalles para que fepan osficgon vno de los famlares.y que auia ks que aquel demanda para fan t Auto
do cu-rado dei fuego de anrAnton que
nio , como vemos q u c les de sont Laza
traya en e pecho vn Tauc crgad fo~
fo van tocando vnas cabdillas por do a
bre vna tira de pfio'3c|ucdcspucs q y
de se ve para qui en dema/idan . Y su hi-*.
h chronica de esta orde entendi lo que
storiadeesta orde dize que laila Apo
cra,y pudo fer c} tos familiales y dei fer
stolica protcy o d c esta fenal a esta reiuicio de la casa vsafen de aquella in si g
gion,por ventura mouida de lo que Jec
nia 5 y los ccclcsiasticos de solo el Ta u t.
mosde este faocto Abbad5qucl.rcydc
Agora ya seconofee quai es su habite
los Pacstmos leembio vno s Camellos
porqno ay differeciade fus canonigos
cargados de manrenimicnto p or el de
alers de mas derigos 9fauo en que trac
fierto cncomcndandolos a faut Antovn Taut de terciopelo morado en fus o
nio , pues le llcuauan prousion , y porbas3sotanas,y mantcos,pero no se porque fuccn entidos les in an do poner
quede coor azul.La fenal des Taut sin
vnascampaoilJas a los pclcucos, por-.
dubda deuio fer vfada antiguamete por
que ai ruydo ahcc a rccbir los que
cl fandovaron^y traya ia sobre el bacu
letrayau la prouion para cl, y fus mo~
lo sobre q searrDaua,yaseiqudoapa
ges. Ycnconfcqu'cndadccst|$seman
recio a Gaston suprimero hijo cn la ordo que los que van por los pucblos u
denlcaparccioconclmefmo bacuio y
deninndar hmofna vayan tocando la
figura como se dixo . Los canonigos
campanila5porqucenticndanosoye;
que esta n en Viena quando van con las
tes que lespiden limona para los po capas de coro,ileuan en el pecho el Taut
bres . Aquipodiayo acabarrsta histo
como los de Vles que ponei en quel ; ria, mas como esta orden espoco con o
pucsto-Iacruzdel caitalera de Sanfada en Efpanaquicro deziicomo vu
\ ctiago9p.tqesichdlosfrc.ylesdc.csta.. no a ella , que no dexara de parce er
,( fdtt canonigos rgltes cn .eltnona* ero de Loyo en Galeia , tomando
aquella casa para monasterio quedaron
obligados a tracr us roquetes o giraldetespor habito proprio y capas de co
ro paraen quareftwa y Aduieiuo3y por-

bien.
En Castilla ay agunos hofpitales h,ir
to buenos y ricos , y pues de cada orde
digo quando conienco cn este icyno
bien es qucdi^aalgo de esta , pues nue
stros reyes h fau jjccieron con priuilc-

om. j4 t
dm de jmt
^Imofefun
<t Cl Afr?"
"* ^}!ton^

que eran capellanesy curas cn lo 'piri <


tualdeloscauallcros , vfaron tambien
ch cru z . Y por h mcfma razon aque
Ils canonigos de fane Antonio de Vie

gios y picrcedcs j y la reuerenciaron,


Quando prcdfamente comcno la p ri
niera casa y hoipiral no Jo hallo apurado^pero sabese que cn icmpo de! rey

^p^fy^
^ /r$mi
de CaflnXe
ri\.

nacomo encorporaron el conuento de.


canonigos rcglarcs a la A bbadia y quedaron obligados a craer alguna fenal
de'canongos 3 y no podian asconder.
cl habito de su principal profession pu
cron e Taut en cl pecho de las capas.
Losfarailiares y los que van detnandan
do por cl rey no son profefos han de
kuar vn Taut con fu bculo ,o potenciaenlospechoscomo miembros de la
religion,y vna campanila 3 la quai van

dou Alonso elnoueno de Castilla que;


gano la de las Nauas,ya auia en Casti11a conuento, perono c n ombra quai
fuese9pcrocdcrado quhizoen Ca
stro Xcriz m u chas bnenas obras 3 cn- '
tiendefeque fane Antonio de Castro es
cl primero , y dcpucs fe fucron a 'initacion dcile hazer otros, quedando
icmpre ele por cabeca como siempre
hallamos auerla sido y oy lo es.
Yocreo n dubda queentiempode ' don

De la Repblica Christana.
ion Alonso e Emperador por los aos
de i^.Comco esta orden en este rey
no,y psose en Castro Xeriz la primera
casajporque e! deuoro que recogi esta
orden,y a sus profesores era de aque
lla villa, y cenia aqlla heredad en aquel
puesto , y orseciolaa Dios y a sant An
tonio j como todas las ordenes comen
aron en fus principies de esta manera.
Viendo los r\ eyes despus como traya
prouecho aquella manera de biuir, y
era v til al reyno, comentaron afauorecerla , y ai si fe halla que el rey don
Alonso el noueno ,comeno layglcsia
que es principalissima , y como la obra
yuatraada fuera gran cofa, y ladeuocion del reyya m ostiando querer fun
dar alli vn famoso hospital , pero las
guerras que tuuo no le dejaron lleuar
adelante fu desleo, y aunque dexo mu
cha hazienda por no quedar tan corro
borados los priuiiegiosyno los auer co
firmado dlos otros Reyes fe perdi
mucho despus adelante,bien hallo yo
priaiicgiosde gran fauor y liberalidad
en los reyes , afsi como de don San
cho elbrauo 3 don Fernando el empla
zado , don Alonso el dozeno^don Pe
dro el cruel s y don Enrique su her
mano que llamaron el bastardo, todos
dieron fauores para que los ganados
del monasterio fueslen repastando por
elreyno 3y les dieron a sant Antonio
de Castro Xeriz cien fanegas de sal de
retaque muestra auer harta gente en ca
fa , y don Fernando el emplazado reci*
bio esta orden debaxo de fu protection
y amparo, y aun hizo vna liberalidad
religiosa el don Alonso el duodcimo,
cenoy fue q mando que ninguna justi
ca suya se atreuiese a entrar a sacar al
gn retraydo que se acogiesse a los
hospitales de esta orden ni cien paisadas antes fabo si fuere traydor , o fal
sario.
Todos estos priuilegios han sido de
spus confirmados por los de mas reyes
y al cabo por el Emperador don Car

l$9

los , y Philippo segundo nuestro seor.


Elconuentode Castro Xeriz , llamase
en las chronicas de esta ord CastrCe;
saris pero los Mros vinieron a cor- v
romper el nombre , y por Ce saris vi
nieron a llamarlo Castro Xeriz i cofa
muy vsada en nuestra Espaa 3 como
vemos que ealamea en Estremadra fe
aya de dezir Cellamea o sepultura mia
porque vn Romano puso su fepulchro
debaxo de la torre que oy esta en la
yglesia de aquella villa, o por hallijun
to ,y en Francia llaman Arles a vna ciu
dad que al principio sedixo Araalray
en Latin Arelatum . Este hospital de
Castro Xeriz comeno a ser masfrequentado que otros de la orden afsi
por ser sauorecido de los reyes, co
mo porque fecomenron a curar del
mal de sant Antonio muchos, y con
gran caridad , por lo qual fue frequentadissimo de muchos peregrinos que
yuan a Sanctiago que tambin es cm i
no alos quales fe dau a limosna conti
nua , y abundante de pan s vino , y
carne, y oy en dia fe ven dos ventanas
en frente de la puerta de la yglesia por
donde repartan la limosna , agora co
mo es mas pobre el monasterio, dase
conforme la posibilidad del tiempo.
Vino tambin a ser visitado este hos
pital por vn braco de sant Antonio
que fue traydo por algn deuoro aun
que no pude saber como vino.
Tiene este hospital siete comen
dadores:, o cannigos con fu precep
tor mayor 3 los quales fon proueydos por fu perlado a las preceptorias
menores.
La causa de no auerfe hecho a ca
sa de sant Antonio de Castro Xeriz3
conuento muy famoso en estos reynos ha sido serlos preceptores $ o Co
mendadores mayores Franceses por
mas de trezientos y cincuenta aos (co
mo fe veraabaxo) los quales no te
nan ojo a mas que fus intresses, y pafsar el dinero en Francia haziendo
Z z 2
ricos

Lbro Sexto.
rics a los fuyos aunqueagunos tuuic
ron cuy dado de aumentar al go, por Io
quai cn nu est ros dash Catholica Magcstaddel rcy don Philippe nuestroscor , mirando a este inconucnicntc y a
otro aiayo , que de camino no entrassen peronas fospechofas enlafecn su
rcy no >y que debaxo de ouejas f uccn
lobos 5 por esta r e rcy n o de Franc ia
estragado cn las cosas de la religion, c.o
mumeo con Iasanctidad del Papa Pau lo quarto que esta prebenda de ta n ra
calidad e diessc ahombre natural, y as su bcattud la pcoueyo a peticion de
suMagestad a vno de los mas Consuma
dos hbres q auiacn todo el Reyno, a s'
il en costorabrescomo pulpitoy etras
que suc el maestro Don Grcgorio GaIlo por muerte de Don Luys de Santia
geta que era Franccs,cl quai Don Grc
gorio por fus muchas calidades y no*
b lez a se 1c auia dado la Macstrescolia
de Sa!amanca,Ia quai n o e da jamas si*
ao a personas que rengan ambas cosas
y sue el deeimo octauo Comcndador
mayory administro la digndad qua~
troanosnomas,porquc sue p.roueydo
en primer Obispo de la- cudad de Orihucla cf es en el reyno de VaenciaJ}cs~
pucs sue trastadado a kgea de S ego
uia que es,vnn de las principales del rcy
no; Yconosciendo su Magcstad quan
acercada auia ido la primera pronion
de la dicha encomienda raayor en cl pr
mer Castclano suplico a la Sanidad
del Papa Pio Quarto c proueyesse en
perso n a de la mesma fa mi lia de los G a
los que es vn linaje cn la cudad de Jur
gosmuy noble y de calidad y afsi se do
al d o et o r don licronymo Gaflo berman o del dicho obispoy de aquel l
gante y gai an ingenioe maestro fray
loan Gallodela orden dc padre fancto Domingo > conocido portai enel
Qoncilio Tridcntmoy vniucriidad de
Salatnanca, parque cl padre de estos
sombres tan cxceicotcs allende dcu
mucha noblcsu, y amiguedad que t

nia en su cudad here dada cnel val le de .


Escalada , y honor de Sedan o 3 sue dichosoen los hijos, porque auiendo los
criado conforme a las costumbres d
los Laccdemonios , cn cxcrcicos de
virtud ,al cab o gozo de feliz vcjcz , y
teniendo los a lu lado quand o vino a
morir iesdio su bendicion , la quai al
cano a a los ccciciaHcos com o a
los de cap a y e pada , y e ha contmuado hast a fus nietos con propcro lucceo.
Los preceptores o comendadores
majores ojuchallamos en Cafliila
son los Ji^uientes , fieados de
las ejeripturas de C*t-

Jlro XctZj.

2
3
4
5:
6

Fray Defderio> ano de r 704,


Fray G uillcrmo M cl uror
Fray Gonaio de Chelius era *

Fray Antonio era. r 326*.


Fray Miguel. era. 1327.
Don fray Anton de Castilnueuo
capclan del Rcy don F'ernando cl
* Q11arto.cra.13 43 .
7 Don ray Pecto capclan dc Rcy
don A Ion (o S cgi) n d o. ci a . r 3 5 tf.
8 Don fray J!erengurl.era.r3<<5'.
o
Don Gerctondc Calror.ouo que
sue Abbad mayor de la oicn yy el
vigeimo tercero <]tc gouerno la
orden.uno de 13 8p.
ro Don fray Ponce de Vies ano 1413.
n Don Antonio Rech aiio 1417.
1% Don Pedro ne cimente de comeda
dor ano 149 i.Aqui manifcstamente fakan comendadores , pues vu o
dcfde cl vno ha (la cl otro pasados
deetenta y ma.s a nos.
1 3 Do fray Manuel <J Testis ano 145? 5*
14 D 6 ray Antde Vc ano 1 y 1 3*
x$ Don ray Aynardb de Vianoua
3110151$ .liste sue Cathalan.
16 Don

DekRcpublica Chriftaia.
j$ DonRomaneoOdono5ailo.i52
17 Don fVayLuys de SanctUgueta afo
i^o.fueelvltimoeomcndadornay or de nacion Frances*
18 El maestro don Gregorio Gallo cj
suc Macstrescuela en la vniuerdad
de Saiamanca 3 y despues obispo de
Orihuc!a3y Segouia * 1560*
19 Don fray Hicronymo Gallo . 15 70.
20 Don fray Lope Gallo de Auellaneda obrinodeios dos predeeessores
que oy ?iiie,o de 15 93*
{[ De la orden delospobres de laferra de Ojsa
en la corona de Portugal,, Cap*. XVi
E sola esta religion no halla
Mnaw mosmemoria en osatuho
res tstrangeros , ni en las re
^^wi^-w glas de cancellcriayni en hifomucEspana3ma$yoqueriendodar
va alcanc a codas las crdencs, fuy a
buscarcos monasterios que estan en
la folcdad , y en puestos acomodados a
lavidaquccloshazian.Suantiguedad
estaota quccnlosanosde mil y ciento y setenta , ya e halla por memorias
quecraordc\Su principio sue este. Los
Moros de entre Tajo3y Guadiana, vien
do que los Christianos feyuan apoderandodela tierra determinaron de jun
tarfusfuer^Sj, conayudade vezinos
yacometieronla ciudad deEuora , la
J
-qualfcviocn conofeido pciigro, y la
caualleria de Euora que oy cs la de
Auis hizofu deuer fiendo su primero
maestre don G alo Viegas , pero que
do tan quebrantada la orden, que mu
chos de loscaualleros,o raurieron3 o
se sucron a guarecer a lugarcs fuertes
y solos entre los otros sue vno Uamado FcrnanYailez
Fernan xanez 3, ei
cjwai se
iw luv-^^v.
el quai
sue a las
montanas 3 y sierra quellaman de Ossa
a qui fereeogio mientras jquea tierra
se fosegaua , y defpues quericndoha^
zcrdehmcchd vittud determino
juntar cornpaneros queamassen la fole
dady vida quicta, y hallandolosefco-

360

gio doze, yeon closy ai coreeno


a hazcr vida heremitica , y permanecio
n elia por tiempo de siete" aos * s
Ja sierra de Ga vnafoledad en extre*
modesierta, yaunque ladiligenciahu
manaa hallecho agorafertil y alegie
porque ia mases culriuada toda via pa*
ra liegar a ela ay portodas partes mu
cha afpereza, y otro tiempo pudera
poner pauory espanto segun ay rastroat
de las brenasy montes, y por estar muy
habitadade Oos scllamo lasierrade
Osa,o porventumdelos Oos* Cq*
mo se llamasen estos primeros hermitafos no se abe,halo que tuuo este caualero vn compaiero que se dezia Ro
gerio ProcnalFtances,.
stos hermiranos no viuian juntos
mas hiziern fus ceiditas apartadas
vnasdeotras distantes vn quarto de le
gua, y a mdia lgua , y a vna y mas.
Oy se vera muchos rastros de estos.
Aqui viuian soos rrabajauan de fus,
manos , labrauan los "campos 3 y no
paauanrnas adclanteque era a eruir
a Dios ( que es io fupremo ) y todo
el tiempo que este eau aller o Hem a n
Yanesestmio aqui se sue au.gmentan>
do k sierra de oratorios, y poblando
se de sicruosde Dios , y desde luego
se llamaron estos hermitanos los pobresde a sierra de OTa , yafsi tontinuaron estetitulo.
Sucedioque paado eie tiempo de
siete anos vuo sossiego en Ja tierra por
que losrcyes de Portugal quebfaron
lasfuerasde los Moros, y los de Caila los apretairan por la que era de
su rcyno , y assi quedaron sin ueras.
Murioel maestre don Gonzao Viegas
qucloeracomo he dicho d la orden
de Euora,^y fueelecto eFernan Ynez
que se auia recogido a la folcdad y sue
. el fegundo maestre como lo vefemos
cnelleptmo libro.
Esto todo fefaco del Archuo dea ygle
sia deEuora de vn libro llamado el Pasiorabadondedize al folio Vtecj estos
hermi-

Libro Sexto.
hermltaos tenian vn ficeidotc que les
seruiadecura de sus aimas, y cl obifpo
. aprouo aquela hermandad , y asi se
conscruo p or muchos aios h ail a los
de Gregorio vndecimo , que palaron
nias de cienro y oehenta a no s , y es co
fa notable que con no hazer profession
tacita ni epresa , ni hazer votos, permanecieron cn santifsima vida binicn
do aquclla vida rutica y sancta , icm^
pre con opinion y olor bueno . Ac re
dira mucho esta congrcgcion lo que
se colige de vn breuc dcl Papa Grcgo *
rio vndecimo 3 el quai como cmbiaie
Ifltketicfe a Espara por vifitadorcs gnera les a
fasiaUe pcdro obispo.de Coymbra, y a u a n
0 lSi0 obifpo de Tuy a Velaseo chancre de
W7

Braga 3 y entre las perfonas que auian


de 1er vitcadas ucen vnos Iicnnitaosqucllamauan pobres , anicndoles
visitado abemos que se acabai en Ca
stiJla , Nauarra3y ragon,y solo queda
ron cn Portugal, que cscal que su vi
daera tal que podian quedar para prouecho comun de la yglca. Hstc Grcgo
rio do mucho fau o r a estos hermitaos
y hall a se que creciomascl numro de
los oratorios que son oy los moriafte*
rios 3 porque dcpucs se h ail o que. con
uenia quecstuuiescn jtosalgunos, co
mo en cdtnunrddj porque la gente de
guerray perdida como veyan vna liermita con solo vn h ombre robauanle lo
que renia , y ma'Itratauanloise ponia
cri resistencia, se qucxaua . Por esto
Gregorio dfuodccimo, les concedio vilas las guerras de encre Castila y Portuga! sejuntaen doze , y viuielsencn
'comunidady adelanrc Hugchio quar
to pr o uey o q u e p u die le n vur j u ntos
Ijastavcyiitc^yassi de aqui adelantc el
conuento de iant Pablo de la sierra de
Osa,y el de Valde Infinit , comenaHrna viuken recogimiemo , y vida co
mun . Y por este orden vinieron a tener
^^tkraposdzy siet monusterioso
' Krmitorio.Ycl conuento de Pedra
gt que sac cl primera monasterio de

Hieronymos en Portugal , sue primero


de los pobres de la sierra de 0 11 a como
10 dirernos quando te trace de la orden
de sent I Iierony mo.
La vida de elos rcligioos d e pues q
vinieron a viuir cn vida comun sue esta,
todos vuan cn la [olcdad., y en delicrros mtiy alperos, y los pucblosy 1 c flo
res adondc viuiau les.iau.4n tierray lier
ras en q nuntuuiclen algunos ganados
y eo^icif m aigu n pau-,y clo grangeaua,
con u udor,porquc como lo.s mas sucs
l'en h- g o s, y gente de c.mipo cn cl gasta11 an ia vida . 1\1 orden de tratar las cosas espirituae.s y cepora lestera cic.Lcucananfca eierta hora de la nocheuca
pana tanida , y yu a laygldia que no te
nia mas que vualtar, y tenian por usan
figueda des cnel {u cl o hechosvnos apar
amentosdc Iadrillo,o tapi:i,que era t
alto como a la cimura , lialli le mctia ca
da vno y rez an a Pater nollcr y Ane Ma
rias5y los Paimos Penitccialcs, y ouas
deuocioncsjlo mefmo hazian a la mafia
n a a ho ra de prima , y bcha u o nui o n
les de/ia mia
facerdote que tenian
para est o con sala rio , mas como aigunos clerigos vesen tau ain'a vida tomauan alli cl habto,y aqucllos les defcan mi Isa cala casa adonde Ion auia,
mas no por fer acerdotc*. precedian ni
e cncioivauan de los de mas. Acabada la mila yuan al campo ,y trabajauan
en can,ir ai ar , y cuuuar ia tien a , y
esto izcrou .i' a el anode nul y qoi~
nicnto.s y cienta y ocho , que todo se
mudo como lo diremos biego.
Arui;Miaiueue no e fabe que tuueen prouincid ni cab era u iyor, y si
h auia , ei a cl que-^onrrnaua cl cornu: to de Sierra de 0,'a,y ele viitaua , y a
vvi c s p e disa los K cy e s q e n al a tfe n j u e
7.cs\ o vifu;tdores7 para q eouocieHesi
de hs colas de su oj den , y al Key don
Alofo el quiuto opulino a no de mily
qnatrotietos y secnta y seys,y despues
el rey do oa el L hijo cfirrno esto y
aquienlapeticio dizejnotcai ^puincia
les

De a RepubiicChristLina,;
lesquelosgouernassc, pero no poreso eran subjectos a los ordinarios,porque Gregoro duodecimo los aparto
de su obedicnciay es diopr su conser
mot al obipo de Euora ( que au n
no cra Arobispal aqueil yglcsia) y
despues Pau!o tercero , el ano de mil y
quinicntosy treynra y seys , tomo la
ordendebaxo de su protectionyde la
sancta silla Apostolica confrmandolestodo lo quelosdernassummosPon
tficcsleauian otorgado,ysefaioIes la
rgla de ant Augustin para que debaxo cfe ella militassen corno hasta enron
ces o vuieen tenido ninguna * Ellos
entre si celebrauan -capitules a.donde
pi'oneyan laS casas de Priores y otros

jft

rgla de sant Augustin y gozen deos


pruilcgos que tiene esta otden-. Esto
se puso en execucion luego^ y cornent
aron a hazr. profession lemhe 5 y
de los rcligiosos que aua que iabian
bien leer , y alguna Gramatica ordcna
ronios , y iuego edieron a est u dia r.
A todos les dieron coronas, y mandose queno vuke diffrencia entre
cerdotcs, ni iegos , ni predcadcrcs,ni
simples, masque ro d o s fa e sl c n cap a ces
de! gotcrno de k .prpuincia , y tuuiessen fus antiguedades5y asi muchos
de los viejos so,a Rectores que son como priores en las otras ordenes. Esto.
comeno ano de'ml y quniencos y
htcntay nueueidia'deiSprifeu sancto-

ofneiales 3 f si eada dia se yuan poporque en el se celebro capitule en el


ii'do mas * PrO'faltauales lo prtnci-. conuento dcValde Infante,, que es ea
pal queera ha'zer voros a solranes, o
eL Arobipado 4e Euora, y en termiaciros , mas -Paul'no quifa'pretarno de Euoramoiite tierra de! Duque
los en est o , mas coitentose:que pot . deBragana , ycomoquicra que aya
agora hiztessen el dc-castidad con foieauido'"par-eceres. que no pareiera mal.
nid ad , aunq- y a en tiempo.de Sixto
queesta-mancrade viuir antigua se.ccra
quarto se hablo de esto , pero nsica esta
ferura en su pureza , a otros pareicio
uo el voto en su percion como agora, lo contrario , y-hable con muchos.
Eue vikada despacs por e Infante Car
hombres doctos >y. yista la hzz ienda del
deoal don Hcmfiqlueique despues vino
los monaerios y lasoed-.ad'tan gsag--:
a c Rcy5y hizo cierta manera-derefor
iaciony consti'tucioncs.

< i An de miyquinientosy fetentay

de- donde efanUos monafieric&eBtf


do que no se 'coirferuara &iq cs pa/saa
do a los pobkdos^ h% casas 9 y efotje-,

ocho no fako quiend entre ellos los


ne tambiendificultades^
.
peesuadio a que- dexascn aquella vida
El titulo de esta : Religion desde su>
agresteyviuicen nl ipodo dclas demas , principio ellamo h orden de los poordenes teniendo coroy stguiendo las
bres hermitans .d la lerra de Oa
Ictras. Los moostomaron bien esto,
por auer sido ali cl primer oratorio , y
los viejos mal porque cpnoscieronque
menasterio , y esta tambien'en e Ar ^>
lapobreza suyaera tanta que sino era
obispado de -Euora 3 y condado de
grangeandQt'itDdas'como'''hast
Redondo , y afsi os lama Eugenio
all no podrn onsetuarse.En fn el ne
quarto , porque lo hallo de l mesma
gocio e trato en Romaycomo huuo
manera en los breues de fus antecesmasde lapartede los nueuos y fauor se
fores , despues Paulo tercero los inticcluyo,y Gregoro XIII. dio su breue
tua los hermitaos pobresdelesuChri
por el quai confirma con solemnidad la
sto de m te e Csa^y e e m esmo tit urden y manda que hagan soemncsvo
lo lesda Gregoro decimotercio-Ago
tos como las demas ordenes y rezen
rahananadido entre ellos ei titulo de
el offcio diuino y se ayan como las de los.pobres hermitaos de a sierra de
mas relieioncs y militen debaxo de la Oa de la orden de santPablo pimer

Libro Sexto.
hermitauo . Ko se con que fundamen
to n lendocllosdelinstitutode aque
Ha orden que es en Vnria5 nas que yo
de la de Calamina 7 porque los de la
sierra de O isa ha quatrocicutos aos y
mas que es orden, ios de ant Pablo co menearon ao de mil y tre/.icutos y
ocho , en tiempo de Clemente quinto,
y en habiro5y lo de mas fon distcrentiM
1105 Creo que han tomado este titulo
por hablar fus constituciones cic los de
fa n t Vu h ! o , de esta c o n g r c g a c i o n , y fu c
laoccasion por aucrscafgu tiempo fubjemdo clcs religiosos de la sierra de
O isa a los generales de aquella orden
Mas esto fue eos.3 n fundamento , por
que el estartan distantes losvnos de los
otros traya gran inconueniente para
ser vibrados., y como aquella orden hixicsc fus captulos generales cada ao
y de Portugal vmesen de yr alia ni
vinco hombre,, ni hazienda para. su
stentarlo,)' asa se acabo como cosa que
no tenia fundamento , tem, que esta
orden nunca fue de ant Pablo primer
hennitao, porque ni tenias. regla de
sant Augustin en aquel tiempo , ni ha-*
m votos sol era nes> ni traya fu habito'
pues t saltana esto noTe conque titu
lo fe Hamauan de Sant Pablo primer
licnnitaiio .? Ni tampoco el papa .Gre
gorio decimotercio -no le da tal titulo
conrTrmnd la con la solemnidad que
se ve por s bulla.
Pues endo afs fu proprio titulo es
orden de ios pobres h ermitaos de Ja
sierra de O/Ta, y como orden distinta
en la yge ia la pongo en fu lugar, y an
tiguedad.
Su habito fue antiguamente vna t
nica larga hasta en pies de buriel que
en Portugal llaman pao de carago a,
tenia en ci cuello pegada vna capilla
que cubra Jacabea, y no tenia falda
comolasdc losde masfrayles^para qua
do yuan fuera llcuauan vnas capas del
mefmo pao y dla hechura de los ma
ros de los Hiciooymos.

Vi au an de Barbas crecidas, y t rayan


las en cstremo grandes 5 y Licc com
puestas de manera que parecan lien,
el pueblo ios reuerenciaua como a
hombres muy apartados del mm>do.
De (pues por la reformacin de Gre
gorio decimotercio , {e mando aadir
escapulario y capl'a encima , como
las de mas ordenesen comn de la ma
nera que lo traen los padres del Car *
m e n , d e m a n c r a q u e e n c a a c \ 11 i e n viere a va Carmelita , y vno de la berra
de Oda no lo eonoicera , pleyto fe m o
m<> fb;e esto entre estas dos ordenes
no leen que paro.
Viuefe religiosamente , y sobre to
do se trata aqmcn gran numera de la
humildad 5 la qnal tu uieron en pie iem
pre y la van licuando adelante , yii afi lo hicieren sera de gran hermosura.
Vi en la fierra de O la hombres de los
antiguos de mucha mortificacin , y
abstinencia , y entre ellos vu venera
ble padre llamado fray Martin de anc
Pd>lo que ya fue prouincial enfuor^
den 5 el quai auia veynte y cinco aos
que ni comia carne ni pescado , mas en
todo c dia fe sustentau a con veynte
onas de pan 5 y comia alguna tajada
de queso , vna escudilla decado toa
yei v.;$ > o vna escudilla de leche, y aii;mu fruta.
I ir manera que con el pan no coma
mas que sola vna coa de estas y en po
ca cantidad ,y nobcuia vino y era mas
trabajador 3 y el que mas abia entre
ellos*
*|j

l,is ordenes de cjnom* y'co-larcs "kilhd


mituspde Vrcmojlc.

1?SS11
li^^f
1 sii^4!S
UliS^l!
tS^ssBus^sJ

L'ap.S VI.

1- principio de loscanoni"
S rciarcs cn ^yglciia^
110
tan autiguo,como al
guuoshan prrtcndido^como ya lo mostreen el cap

tuo quarto e este sexto libro , porque


in d u d a a q u el I o s c ano n i go s y c st o s on
distin-

Dca RepiiJb.ca Chrana.


distlnctos enantigued-sdy profession,.}?
vida : porque aqucLosfueroniniliroydos par fane Marcos,.y jidrls' Ap.oftoles, y por as fuccessoresls obi fpos Y
dcspuesreformadospr sant Augustins
y buehos en aiguna maneraal primerre*
lado-.y estos sonlosdeias ygleas Cathedralesrpero los queoy llamaeldere
chocanonigosreglares,m son ugai
nos, ni tic n t ancigudad quemuchpS
prtends
al'g^n fu n-damen fo;Su-.qH
gen y. pr eipo suc:, ra u eh o defpues ;
Cap.zo.
sue de e^ manera..Cttcnt;e! bbadlloi
/7.2.g?38 chin en Oirntrodio:orio dcl Apqcaly p
ils, y NaaV< rp,y Biiippo Bergornetae
en su Soplenvtiuo de las Chronicas^y
Mode.uoo Pedro Mexia ^i fusCeares , cn la vida
de HericOjqu sue en los aiouerai;!..^
J.S7
cito: o de mil y cient y diez y;&te9vn
sancio obispo de Lon de"Franca:3: li
rnado Rupho3o ArnupliOjCuya san&idad sue en aquei tiempo rnuy grande, y
su principal officia sue predica r, y. tzo
ra gracia le dio Dios nucilro Seior.en
esto,qucbato a que dexassen mue h os
el mundo persuadidos de su p al ab r a : y
aunque en todos los estados p u do mucho5 principalmente lo imito el clerc:
por ]o quai se hizieron muchas congrega ci o ns dellos5 y vioierqn; fegun la vi
da Apostolica en cornu n} y haziedo m%
chosconueptos de clcrigos los oimen
oa ensenar la vida regar3y les dio a re
gla de fant Augustm3y viendo que su se
mil I a n o y u a en vano, masqu e :p r o du zia batantejtcnre, pafb en taiay corn
su vida tan sancta.-y exemplo 3 atraxq de
nucuoasu intiruto otros rnuchos fa
ce rdot es. p ri n ci p a i m e n c e en Roma lizo
tnucho fructo, porquefuereuerenciH
dode muchos : por io quai en Etruriay
principalmente en Luca y en su eomarca,quelatnan el campo Lucensc, edifco mue h os monasterios de clrigos., y
tanto vtnoacrecer ladeuocip que.as
mcsmasygk'fias parrochiaies fefubjetau a su m ancra de viuir>y se hazi mo
nasterios Ycomo enaqueilos diasla

'

162.

princesa Mmde,que erafdnora de grau


parte de Italia,y era sanctissima muger,
viuiefc ,,-y tuuieieparticuar deuocioi
c o nia n t A rn u 1 p h o 3 o R u p h o c i i a,por
deuoion le edifco vn principal con*
uento,yrassi quedoelaorden mstituyd a y fu ndad a p o r .fr a n cl a y p o r 1 ta i a*
Defpues.vino.en erecim ien to 3 aunque
<;y esta muymenguadarPuescomaee
sa.nto.pcGlad-0 se, diesse so lamente a refor ma r el cero?y Jloma tu.wiefle m as ie
c^sfrfdddlovWflque'iiuchos h igWif ron^otros o perg-uitronhala qui
tar e la vida , y de hexiioie la q.uitaron,
Empero con hazeieias5 dHigencras p.os
bes pox saber quieriee sueron io soialhehoresjamas eJirpo;Mas aunque fal
to.t gran guiaparalleuar esta ob.raade
lante*! u g.o: p;r0 u eyoJDio.s .de q 11 ien a ns
pae ados q-ue quedaftiai-huerranos 5 y
el e fuhluo.Carnoi e-nsejCl quai sue discipulo dtr mesmo sant Rupho 5 y as.
l multiplie o, muchas ;co)uentos por
Fraaci'v. t^ntn ,qDe fay \ aigu n os au r
cores que atribisycn esta rnanera de
viuir a e!.:p^QJa^ei5dad es que el ileup
a Jelante loque eomenaraantRupho.,
En ialia- tambien quedo* quienleuan^
tasecledifcio cspkitoalyque fue Pe
dro Damiano : dcl quai dizen aigu n 05
que sucmongeBenitOjOtros que Hen
miuilo^y qucdclraonasterio y desierro
sue sacad o para-obispo de Hosia , y al-
cano dcspue.5 a fer cardenal 3 mas des*
preciadas todas las houras terrenales
renuncio eiobispado y CapeIo,y tom
do algunosclerigos de suyg-Iesia/evno a Rauenadedonde'enatural,yiiizo vnjmonalerio de canonjgos en Ja y-,
gesia desancla Maria delPucrto.Y assi
a su imitacion sefundaron otros mona*
teros.j y los papas les dieron grandes
prinilegios , y lesdieron muchos fauorcs.Y cn cl derecho (vista lamancradc
su viuir,eorao ni era monatica de todo
punto,ni tampoco absolutamente cle~;
rie al) suer on scalados con titulosparticulares a dondc se expreslsa el rigor de,
Zz 5
su

L'it'ro' Sexto.
suvida'..HaMseconstituciohesdef>.e^
tro Damsano para los canonigos rgla
ts3)s quaies aproi| PascuiSegido.
'Dspues'-delantc en los arosde mi y
trezienrosy quarentay dos3 el papaBe
ncd ito. XI Lies amplio las gneiss fat
donde vino a fer mas conocida laord
En Efpanaha auido muchosconuentos
destaordenyvmuy aniguovunque no
tanto corao'agunds penart y parqu
aimque es verdad^que ay mnastenos
de canonigos antiqifsimos( u l son;
porqucenellosyuo canonigos rcgla.7
ies)masporqii&reron de otras ordenes asi com 0 b die am t Idro de Lon
que sue priiivef 'jdejwnges Benitos , y
cl de Parraceii.Ttrqik*fue:de anonigos
empre , pero neftieron rgla rs-j rnas
.Ca t iedra les., -d Ooleg iales y fu bj ectos
al obispo deSegmi\i,y entoncdsrn foc
r.on rgi ares 3 ,ma^ despues por^ucar
fus efencones le lizieron de laxongregaeion de :os:- canonigos reglarcs?
lus quaes rodos, 0 los mas de cil os sue
on ubje'tos a anrtupho d? frauda,
que esen Lon jy.oy ay en fuit-tdro de
Leon,y en sancta uz deCoymbr3co
aaoyOlohevisto , iertas constitucioires y regls.pr ddnde re^an* al estilo
de sent Ropri.Fue XSuadalipe de cano
nigos reglares3y sari cta Engraciade ayago a,y sant lu an de Onega > y Parraces,ya las vems oy agenas de fus proflores,y segun oy vemos que viuen a!
gunosconuentosrelaxadamentc3fmdu
da ay efperana que ha depereceren Es
pana cita orden : lo quai no sera assi en
Italia,ni en Franciajporque viuen reformadamente, y tien en fus Gnrales Pro
inciaesj y hazen fus capitulosde tiem
pos a tiempos con que reforman lo que
esmenester. En Portugal cierto es la co
ademas auctoridad los canonigos regkres^queninguna otra orden en layglesia de Diosiporque despues de Cartuxos no creo que ay a otra que vua
con tanto rgor. Comunmente llaman
&est& o^en de canonigos rgltes de

santugusti.nVp$r^
.
,
sant Augustin . que'- prose Can crao lo
dize-et bbadTo'c-h'rn errelltigar'mba alegdo5pero tro tcul-yo no lo ha
llOj porque enderecho no lo ay,luo
en'vna-exfrauagantedel papa Iuan Vige
fiimbegndo^deTTanseuntibusad relt
gionero ,capitu ! o,Vi a m b i ti (tic t ras
m u chas ordenes ay de canougos regla
rcs yque de spots se
v^i MVo : las
quaes se nom bran ttien do Sant Au
g u st n5 fi,n t e n c r ra a s d < : r e c h 0 k, i e p r 6 fe f
far su rgla. Vian segun hs na$ones,iueros habites s auoq'ue-co^Unneotc
rodos trac n roquetes nniati'dgdiuer
sas hechuras5* de elss ha'nos a'guna
memoria, bqn los tietDpos en que sac :
roo sundadas.
i* El Fafd Jus Temposrnj haze mn rf ^.
cion de la oixfcn deks Voilhelmitas, in mMmn^
tcuyd? porsenr Vi.vihelmo heremita,y
D u que de Aqutana . Elmotiuo que
tuiio eie auttor para ha-zer mencoode
esta ordeslfueet^.Quecmo sanr VhI
hehno^vicle csy -a ^orderi de los hermtanos de sant Augustin 5 cuyosraye
cl era^omeno a rpara r la y restaurai'a5y por la reformacion que en cl ahizo
v fi o a' sc r 1 1 arri ad a po r Fra n ci a y A I e m a
nia orddelos Vulhelmitas ,yporque
defpues-agunos se quedaron con este
nombre 5; auoque 'Innoeencio Quar- "
to", y Aexandro (Quarto tnandaron
que rodos se latnaisen Abgustinos>
toda-viano sepudo quitar 'tanderayz,
que no q u eda e ra st r o h a sta a g 0 ra
Y assi ay orden de Vuilhelmitas-.cn

'

Flandcs 5 los quaes no se diffetencian


de nosotros, aluo en que como nofotrostraemos k cinta ncgra}la tra cllos
blanca , De mariera que asi como los
monges de Cistel no tienen masdtfcrencia de los Benitos , "que es traer la
cogula blanca, y Uamar los BernardoS)
assi no ay otra diffrencia de los Vu
lhelmitas a los Augustinos de traer aquella correa blanca 3 y nombrar se de ^^e-n^
sant Vuilhclmo 5porquc reforme la or
den

De la Republic Chrfan,
den,y ya'es orden au ida comodistincta. uuo su principio en el ano de mil
y cientoycinquenrayquatro.
Oren preLa orden Premstaceofe, aunque oy
monjlacese. la vemos en Forma y habito demonges
ela es de canonigos reglares , scgun pa
rece por cl modo de su profession , y
loquemuestran fus co.nsticucipnesjy as
es de escncia que traygan roqueres, y

Lrena,

afsilos vfaron antiguamente,y en algunas partes vfan deilos , pero si en Es


paia no los ttaen , no van contra su pro
session 5 porqu tienen estatuto que se
conformen con las tierras adonde fundaren monaetios ,y que si agradare y
pareciere mas deuoto el habito que el
roquere, lo vscnEsta orden tuno principio por vn claro varon y illustre ,Ilmado Nothbcrto, natural de la prouin*
cia de Lotoringiay Obipo Magdebur
gense, siendo varon dorndodetoda
virtud,e ordeno de diacono y sacerdo^
tc,y vstiendo se vna tunica , y andando
descalo comeno a predicar por toda
la tierra,a cuya fama le seguian muchos,
y era tan noradadetodos su penitenda
y profundahumldad 5 quecomo en aquel tiempo viuiese en Francia el papa
GclasioII.y tuuieTe noticiadste varon
fan do 3 lo mando llamar ri, y siendo
bien informdo de sus costumbres l
dio plenaria auctoridad para predicar,
que era lo que cl mas deeaua* Defpucs
cl papa Calixto S.egundo , o fauorecio
ylo encomendoa obifpode Lon de
l'rancia,ydando se a lapredicacion de
terminocon algunosbuenos compane
ros que a si uia allegado fundar vn m o
nastcriolleno de recogimiento,'y corno todos fuefse clerigos dio principio
a vnacongrcgacipn de canonigos, tornando la rgla de S. Augustin para viu ir por ella, y assi perseuerar en ta fan
a o>ra,qne de'ntro depoco tiempo sc
augicotola orden y hizieron muchos
conuentos y muy principales por toda
la Chriiaridad , y aunque ec el anode
mil y quinientos y (esenta y iece en Ef-.

363

pana los molestaron y les quisieron qui


tar los monasteriosy dar los alos Hieronymos,elsanctopqntin'cePio,V. no
lo permitioy felesrestiuyero: la causa
d 110 fer conocida esta orden poreJ mu
do es porq jaraas vn casa tienedepen
dencia de ora^y aunque le tienen no vi
sita , nillamaacapiculo, comoe haze
en las demas religiones bien concercadas,y eorto la orden es rica y nadie mi
ra por ella ha se perdido su nombre,
porqueno han seguido la religion^! le
tras , que son dos cosas con que hazen
rodas las cerigregacionesfamofasy dignasde buen nombre. Tuuo su principio en losanos de mil y cientoy diez
y nueuc, oy perla gracia de Dios se ha
mejorado esta religion e n Espana'.porque hao cfno prouincial,
y se han con
..
:
formado entodo con las dernasordenes bserutes, y tiene su coJegio en Sa
lamcay se viue c m u dia obseruancia.
% t)e U$ ordenes de los Cxucfixerosy de San*
l Spiritus in Saxia.- Cap.
XVII.
( Ntreasottasordenesque
5 j tienen antiguedad en la yyj glesia,es la que e llama de
osCrucifxeroSjOlos que
ileuari contnuamente la
cruz en la mano,algunos tienen por tan
antiguo
este estado , que lo traen desde
0
ehempo del Apostol S.Pedro, oiuego
defpues3 diziendo que aparecio ..-vnherrnobcordro c vna cruz al ppSant
Cleto^quefue vno de los cdiurores
de S.Pedro,l quai mad que edicae
vn iiospta],addefueenacogidoslos
peregrinos q v'mkfhn Roma , y q los
minstros cj sicuiech ali yVaslen traer
vna cruz en la mano . Y el fncto pontsf
ce vsta la vision lo pusolugo por obra.
Otrosay quedizen que esta orden la co
meno el patriachade Hierufalem,J!amado Ciriac3quc sue aquel Iudio que
:decubrio a cruz.del Redptor a la rtyna fancta Elena madre de Gonstantino
Mag-,

Libr Sexto.'

*l0<

Magno,y que hecho Christano sue despues Obipo.Y cl entonecs viendo como crecia la Chriianarelig y q venian rauchossieicsaHerusalema vi-

Hallo otra orden intitulada de los


Crucifxeros cn Icalia,que sc ib. ra an os Otrd witn
Crucilxeroscicsant Augustindos qua ^ r/ff,fe
les traesu habo oegro^y vna cruz he- ros*

tar Ios sancos Jugarcs,hizo vn gran ho


spiral adonde sc acogiccn los peregri

cha de blco y negro : pero no hallo cl


autotyii t poco cao cn q se fundo.

nos :y m and o que los que administras


sen cn o b ra tan sancta vsasen traer cru
zcscnlas manos . Esto parece que pud o t u ra r poco , p orque Iuliano pohtamjrtyrizoaeste ucto perladoyper
iguio fuertemente la yglesia , y assipe-

Profean la regJa de S. Augustin Dize


Paulo Morigia que los ay cn Espana , y
q cl vio vnfrayle Espanol con aquclU
insignia,pero no he visto tal cosa.
En riempodel papa InnocencioIIL
que suc en losaios de mil y duzitos y

cl quai como viee que scauialcuanta

quai ate/w/^
to a lasgrandes necessidades de los po-

dola herega de los Albigenses cn Toloa de Francia , pnblico la Cruzada ,y


como a la sazon sc hizicse jornada pa~
ra Herusalem , romaron Ja cruz y hizieron cruel guerra de camino a los hereges, y cl Papa viendo cl buen succsIode la ygeTa , quiso que fuese restau
rad a la orden de aqucllos que trayan
;.
por religion la cruz. En sin ella fueapro
uaday recebida por orden Rcglar , por
el dicho Innocencio Tcrcero , en ci
anodemily duzientos y quinze, ypor
que trayan habit o s de diuerbs colares enel concilio Mantuano que eclebro PioSegundo, lesfuefealadohabitoazul pot mas decencia . Profean
la rgla de sant Augustin y traen vnas
cruzes blancas. Author ay que dize
que esta diligencia hizo Alcxandro Ter
te de cru CGroa" ^e niilycitoy sesenta y nue
clixerlsc ue* Tambien hallo otra orden de los %
UestrslU Crucifxcros coqlacstrella, comeno
cn los anos de mil y trezientos y nouen
tay nueuc,es hofpitalera como la de
sant Antonio Abbad . Llaman se los
Crucifxeros con la estrcllarporque tra
pornsigniavnaestrclla, yen rriedio de
ella vna cruz.Blconueto mayory fuca
beaesenBohemia,envn sitio ,quefe
dize elPie de la puente,y llama fe el cuento sant Francfco,profesan la rgla
-de sant Augustin.

bres que a Roroa venian 3 hizovn surnptuosisimo hospital,ymonasterio,cnel


quai se diestc codo lo nccesario alos p o
brcs,y dio grandes ndulgencias a los q
diessen ayuday auor, para proseguir cl
teinstituto;y alos q administrassen los
hospitales , concedio estadode religi
aprouada c habito clrical, y vna cruz
blanca,c dos braos,y porque enla ca
Ile y via adonde sc fundo la dicha casa y
conuento viulos Saxoncs,quc tratauancnRoma,lefucpucsto nombre de
Sancti Spiritus in Saxia. Era primero
aquel sitio y lugar vn conuento de la ot
den de loshermitaros de S. Augustin,
como parece por clprincipio deusbul
lasy fulcs dadalaregladeS. Augustin.En Italia tiencn muchos hospitales,
y ancn Espana tiene algunos Prioratosy Encomicndas:pero apenas ay raf
tro de fi primer instituto , y assise riabueno que o se vouiese a restituyr
su primer intento/ylas tentasse conuif
ticncn agunas obrasprouechofas a
la republica Christiana.
Dclorgcndelaorden de U fmaTrihdtd
que es llamada de laRedcmpcon dt Captaos,
Cap.XVlIL
f^^^f^ Ntrelas prdenesquchhe
gj^^^" chofructosaludabey pia^3gHh dosocnlayglefiaes vna la
J>Sfcilffi delafancissima Trinidad,
, y aun-

De la Republica Christian
y antique algunos la tienen por poco.
antigua noesassirpero assienusprincipios, como en la consirmacion es prineraqiielasordcnesdesanctoDorn
go, y S. Francisco 3 y porque esto se vea

364,.

muchas vezes al Abbad Beraardo , que


a la sazon storecia , paraqucel con sus,
palabras y .amonestacios'es fan&as lo;
traxesse al camino de a verdad .S.xkrnardo como hijo de.la yg lesta sue vna

y se muestre el priocipio suyo y antigue


vez y dos5 y tratocon- el muchas sofas
dad tomare el cuento de ago atras,
tocantes al negocio que lcuaua , y tfesj
porque tcngamasfundamento nuestra
pues de muchas poras^ ino qu^riendo
verdad . El priocipio desta religion suc
Vuilhelmo venir ala obedtnxia de la y?
en los reynosde Francia,en los tiempos
glesia,el sancto Abbad Bernardo ledi-,
del papa AnastasioJlII.y Adrano3IiL
xo.Puesno quieres obedeceralos mm
desta manera.nnocenciojl. tuuo su p
damientosyruegos del 'su m m o pontirj
ttfcado muy inquietopor la scisma que
ce, qcomopadre dulce te qui.cre atrae
mouieron ciercos ciudadanos Romaa a madre ancta yglesia, hzme a mi qt
nos,eligiendoen comperencia de Inno
te pazer5que manana oyas mi Missa 3 o
cenco a vn Pedro Lon hombre podealomenos n quisieres oy ria me aguar
roso de Roroa,fue causa esta de que In des a la puerta de la ygkas hasta que h
nocencio se saliessede Romay passasse
acabe. El Duquepareciendok queaen Francia,y auiendo quinsauorecesquelio era cosa hazeder lo concedio3y
se cl mal entre otros principes que ilassi diziendo el sancto _ Abbad Missa,
guieron a opinion dela scisma sue Vu il
quando allego a los Agnus,tomo la.saa
heim o Duque de Aquirania y Conde
cta hostia en la parena, y salio a la puer?
de Pitauia.Este seor sue tan apero y ri
ta dela ygesia , adonde el Duque Vuilguroso contra ascofas de la Iglcsia, q
helmo aguardaua?equal viendo al fanno podra yo con bicues palabras reducto varon con el sancto Sacramcntoen
zirlasahistoria.LeanaThcobaldo obis
las manos quedo marauillad,no sabiepodcParis,ya GraphcoSalustense,que
do que fueseaqueliopero S. Bernard.
a cscriuio en lgante verso,y yo la col
le hablo con tanto rigor y con palabres
3e g i en mi primera parce de la historia
tanenccndidas 3 qobrando la mano-dide la ordcn en lenguaje Castellano,y ve
uina cn el 3 cayo el Duque tendido en t
ra n diuersa$cosas-En lo que par o la de- . suelo3de suertc q 'cryeron todos q .era
sobedicnciade Vuilhelmo contra aymuerto,.y queridoreku.ltarnoppdl
glesia,fue ,que embiando le d papa mu
hasta cj S.Bernardo o esforo, y leperchas embaxadaspara queobedeciefTe al
suadio que mirasse q no'ofendia a pa])a
Vcrdadero pontifice 3 nosolamente, no
nia fusminstros,en loqubfrzfa$no&
lo quib.hazcr,mas quito los obispados
aquelDios q alli renia ei presente.Pudo
a o? bispos de su tterra , porque obetanto a palabra diunajq antes que se Je
decian al p 'pa nnocencio . E ni bastau a tasse del su elo promnodeobedee.r
ron las censuras , ni cl arnenazar le , que
al sumo pontifice y deshazer tod=os:ios
se procederia contra el5 hasta priuacion
agrauios quehasta entoces auia'heh,
de Ois ehdosmi otr pena aguna 5 pory assi sue. Nosoqbroesto nuefp Se
que au st el coraon cluro no se auia abl
nor en Vuilhemojtas tambien lo enci*
dado,po'rquesolo Diosauia dehazerfcdio parqe dexassecl mdb y-hziec
fto,'como despucs acaecio El papa Ingran penitencia , y.vistiridp' se ppr cilir, noeccio como pastor, q desseaua atraer " cio vna cotai, y'cenido con dmafehict
la oueja perdida alaprico , muchas vero y eadens,sueen peregdneip Hizeslo amonesto y persuadio a que se bo
rusai5y dpues sue a Sanctiago deGaJi
uieseala mejox parte, y assi le embio
zia y boluio .ja-Hierusakrst y en ;esta

Libro Sexto*

egunda buelta suepreso ddosMoros*


cossarios del mar : al quai vicndo lo
tan sancto lo dexaron ' yr libremente
fn Dinguo interes . Y defpucs se hizo
frayle Auguslino , como lo dize Raphael Volarerrano en su Antropologa. YelpapPio hablandodc lasordenesde los Hermitaiosde sant Au
gustin dize lo mcsmo . Quandocstuuo
enpoderdelos Moros cl duque Vuilhelmovio muchos Christianos puestosen grau frabajo y captiucrio y noto
cl mal tratatniento que les hazian de
xnanera q cllosseencornendaroensus
raciones, y en lasbuenas obras que
lespudicsle hazer , para salir de aquellaseruidimbre, y assi quando resta uro su orden hizo orras grandes obras.
Procurogran summadedineroy lo em
bio para rescataraqucllos Christianos^
que se encomendaron a el 3 y pareciendle que el aucr quien acudiesc con ly
mosnas para tan fancta obra sria cosa
de gran vtildad, persuadioa muchas
personas piadofas que sejuntassen por
via de cofradias, y que allegasieo lymosnas entre la buena gente, y que de
tiempoa ticmpo,embiassen a tierra de
Moros lalyrrtosna 3y rescatascn todos
los Christianos que pudieTemEstos
hizo uego ; y para obra tan sancta desperto Dios varoncs piadofos 3 y assi se
leuo adelantc y assi de rnano en mano
sue este ncgocohasta los tiempos del
papa Innocco Tercero, fin tencr otro
fauor y ayuda . Vcrdad seaque cl Fasciculs Temporal m pone esta orden en
cima de las vidas de los papasGregorio
Octauo 3 y Clmente III. mas yo digo
la verdad 9 y en fin todo es vno 5 y no ay
diffrencia de lo vno a lo otro, sino pocs aiosporque cl Fasciculus temporum senala esta orden quando ya yua
estendtendose, y yo hago menciondella,quando comeho . Y assi hombres
dodos desta orden conforman con ml
opinion,porque dan a su orden la antiguedd 3 en los iempos de Alexandre

tcrcero?y para esto aeganvna glosa del


Derccho de Testibus& atestatonibus,
adonde sehaze mencion de la orden de
la S. Trinidad 5 y conforme a esto el inlituto sucen los tiempos de Anastao
II IL y Adriano 1 1 II. y no ay en raedio destos Pontifie es y Alexandro,
mas que vn Pontifcc 3 que suc Pasqua 1
tercero , que rigio la ygcsia icte anos y
medio.AntonioSabclico la n ombra cn
los tiempos de Innocencio IILperoalli
no habla el de la f'undacion de la orden
mas de la consirmacion,porquc el mesmo pontisice la aprouo.
Pero el orden que en esto se tuuo se
ra bien que se scpa,pue$ he d ad o cl prin
.
1
yy>
r - xr-

i
cipio, y paa alsi. Viuicndo cl papa
Innocencio tercero 3 comeno a creccr la pied a d en algunos coraones p a
ra lleuar adelantc este negocio de la
redempeion de capriuos , y adonde
Dios toco mas a 1a clara s sue en dos
catialleros Franccses , llamados Iuan
Marensc y Fcix , hombre rccogido,y
que viuia cn mucha soledad y con mucha quictud , cranestos dos muyamigos , y hombres cspirituaes , y por
esto se conuersauan mucho , y como
vna vez entre otras el Iuan Ma renie
fu esse a visitar a su gran amigo Flix
quedo se con cl aquclla nochc y en
tre otras coas que alli trataron suc del
gran prouccho y vtilidad que verniaa
laygleaj se lleuasse adelantc la co~
sradia de la Redempeion de los captuos, y assicada vno dauasuparecci:pe
ro no hallauanmedio como, para que
aquel negocio tuuicsse fueras , y cn
esta plarica se quedaron ambos a dos
adormidos > Dios que auia hallado va
rones zelosos de su honra y piedad
cn aquel sueno les rcueo lo que auian
-de hazer parallcuar aquel sancto propo
sito adelantc^y quitando les los incon,uenientesles mando que separtiefen
paraRoroa,ydeclarassenal papa In nocciosu dcifeo,y queel lesdaria todo
Ifauoc que desseau para salir c la fan

'' ' ' '


cta

Ette..

^rtmerf
dadom ds
ff mien

De la Repubica. Cirsta 11 .
cta cmpresa , Despertando dei sueno ei
Flix, dixo quecreya que aquello que
auian trarado de la redempcion d captioos^ auiadesermuy gratoa Diosj y
se persuadia ello 3 porque defpues que
se auiaadormido nunca uia sonado n en ello y dixo; Pareciame que veya a
nluosT 9iristo nuesroRedempor.que me de
' * za.Andlleuatnprpositoadeante,y
no desfaJlticasj que yo te ydare . El
cornpanro,llamado loan Marehsesmarauilldodelcaso'i rspondiO Ciertd
crep que cuquiercs p dd rem os fru i r
a Dios en este proposito: porqu ee
mefmo suio me b mi o reuelado,;
y rnefuedicho, tida ve al papa que te
deestado en q viuas,y mesiruas. Y sue
me mostrado vn varon miy hermoso
que tnia vna ropa blnca como la nie*
ie,y eneila vnaenal cubierta, y como
me pareciese que alli veya vn g ra n refpiandor codicaua saber quecoa sues
se, m as era me negado ver la. y yo humi
Jlandomc, pedicon huraiidad que me
f'ueTe mostrado aquello que causaua
tanto resplandor, y refpondiome. nda que rai cruz traers , y haras v n ofsi-,
cio muy acpto a ml , y ternas machos
fucceores q u e por tu eXcm pl o se m o
beran a seruirnie3y luego vio la cruzlle
na de muchos ray os de claridad asi eo
mo el fol y defa^arecio la, vision y desperto, q u an d o eis fancos varonesyie
ron vna c o fa de tan gran marauilia , a-,
Jumbrados dei Spirtu santo dererminaron yr a Rom a, gouernaua a la sazon
la lla Apostolica el papa Ianocencio
Tcrcero , varon deinculpabievida, y
decostumbres muy sanctas , y qucrendo Dios que este esta d o de la redemp
cion de cap tiu os fu ee aprouado en la
yglesia, qulfo reuelar se lo, y fuedesta manera. Dczia el papamisa, y est an do en el mmento le aparecicron dos
varpnes muy astigidos , cargados de
hierros : losquales le pedian con muchahumildad nsericordia,y como no
supiefife que les hazer sue le dicho . Mi

3%'

ra que agora yernanaqtti dos sicrusde


Dios, que rescataran muchosque esta n
cap tiu os n poderdelos Moros Paga^
nos, y estdsqoeaqoi vecs ion dos An - 1
gels queaparederon aqui para que en
esta formauya conozcs a los que vernan a pcdirteayuda3y mirala arictiori,
y angustia en que stao los hnianos
y como padecen tantos trabajos, y esta
cruz que aqui vees les daras por ferla!,y aqielk traeran en sus pechos 3 para
que acrdandofe como el hijo de Dios
ltraxo riiuy pefada porrederair el inage humano dei peccado , afs eilos se
sfuercn'recatar las vidas c'rporales por ella
No passo mucho timp
despues que esto le sue reuelado al pa pa 3 que no viriessen a su prfrs cia a que
llos dos varnes que.denoaun losan
ge! es que le precerori en vision : eni
mefm a mariera y semejaoa , y entend
diendo el su m o pontifceer\iqtielhaIa
ver d ad dei diuino raculo ilugo dio
o d e n e n corri o se su n d affe v n e st a do p
raredimitcpuos3y aprouo, lo que e-,
fauacothenado , dando orden cqq
se elendiee, y concedio feuchas gra
ciasy indulgencias ; en las .qu'ales iesd
que demanden libremente por las puer
tas y m o fr a. para este efecto :y que no
sean i m pedidosdeos ordinarios , ni de
otrospotentados y principes fegare?,
ntes les encarga mucho que les; fau o rez can en cfatn sana y prouechosa.Assimefmo que pudieffen publicar
todas las gracias , que la silla Apostoli
ca les otorgau3 predicando 3 o en otra
qualquier mancra q pudiee venir a no
tici delos feles.Ydio les por habitdvna
tuncablanca 3y vnefcapuario blanco
con vna cruz colorda y azu3segun que
, la vio traer a los angeesj y encma vnas
muasblncas jamaneradelas queoy
vfan los obifpos aunque algomasanchsy tendidasjd quai habito traenha
la oy por toda Franci , y Portugal,como yo lo hc visto.Esta esta ord etendp
da portodo aquel reyno3y tambien por*
nue

Sexto.1
nuestra E spaa ay muchos y muy prin
cipales monastenos,y es tan antigua en
Castilla, quequacro aos despus de
muerto el papa nnoecnco 111. que la
confirmo, hallamos en la ciudad de Ta
ledo monasterio, porque vn padre lla
mado fray Elias lo fundo enlsanos de
mil y duzientos y vcynte 7 rcynando el
rey don Fernando el simlo, como pare
ce por eferip turas que aquel inonasterio tiene, y a mi nie fue mostrada v na de
ellas y la mas principal ; en la qual dizc
que vn cauallcro llamado Pan coja es
dio cierra hazienda, y ansiay otras co
sas notables de la antigedad de aquel
monasterio, q Alcocer en fu Chronica*
&

d.e Toledo las toca*


' Es bien que fe sepa Vna cosa de esta or
den5y esque algn tiempo esta religion
se 1 1 a ra a u a !a orde del h o sp i ra d e ! a sa a
la Trinidad, y aunque yo tenia alguna
noticia dcsto, no me conaua entera m e
terhasta que lo halle por ccriptura au
tentica en el m'emo conuento dla Tri
uidad de Toledo^y au hallo otra memo
ria mayor en este proposito 3 y es que se
Mamaua orden deios caualleros de la re
dem'pcion de capttuos'tporque en la En de rail y duzientos y diese , qti sue ao de mil y ciento y setenta y dos a hizo
donacin el rey don Alonso de Castilla
a los fray les de A uila de la villa de Bolo
bris, que es ribera del Tajo ? y dizc que
pertenece al hospital de los Caualleros
de Toledo de Red erupcin de captiuos
que segn esta cuenta ya antes que fe
confirmasse la orden , tenan monaste
rios enHpaa. La causa de llamarse los
pita! esta orden es por esto, en q nato yo
hepodido descubrir. Como crec este la
deuoci'on del pueblo Chriiiano , y las
partes de Espaa estuuicsieo trabajadas
dlos Moros,cada vuo fauoreceria libe
ramente a esta orden, por ver que h Jymosna q se allegan a se emplean a bie y q
todo era para rescate de sus proprios
padres > hijos, y hermanos, y por esto
quandoseallegaua lalymohayyuan a

rescatar alguno , no solo fe le hazia aque! genero de piedad tan grato a Dios
mas tambin si venia mal tratado el cap
tino d e l a fer n id b re lo cu ra u a n e n \ o s
rales monasterios 5 hahi reiituyr los
sanos a los pueblos de donde eran , por
que todo lo p odian las lymonas que
entonces fe ha/.ian . Cuardaua e pata
hazer esto vna coiumbre loable , que
i o y fe guardalc aproucehnrian y lu '/iran las semejantes lymonas, mas de
lo que lu/.en , y era esta , que publicada
la indulgencia para la redempei de los
captiuos cada pueblo nombra ua 3 se
gn las parrochias 3 ciertos diputados
que allegauan las lymonas, y aque
llos las entre^auan alos que tenan
cargo de expender las , que eran a los
mefmos fray les , o caualleros : los (j na
les n o fe llaman a n ra y fulano, mas don
Pedro y don loan. Y quand o reciban
la ly mosna de los concejos y lugares da
uanal que la trayavn ccapulato blan
co con la cruz de fu religion , y aquel
era el testimonio del recebir y dar tic la
l y mosna para rescatar los captiuos, y
dezian estas palabras, como yo lo he
visto en cierta ecrpenra que* trata de i a
entrega . Yo en nombre de tal lugar,
os dono esta quantia de marauedis^que
nos todo el concejo hemos .u.udo para
pro de los Chrilianos que cibui pue
stos en lazeria en poder de los Moros, c
queremos que sean libres del asan en
que est an, y queremos que e a red es en
como los nuestros park //tes y vezinos
sean librados primeramente, y i non lo
/i /Je red es en aquesta guisa os net amos
ante Iefu Chrito por ello . Y del tenor
delculimonio yuan los dems, y asi
fe re fe a tau an muchos y queda na ipre
para rescatar de nucuo. Y sin duda creo
yo que en tiempo anticuo fe t ra tau a mu
cio este negocio y (jue cita orden la
sela gran eruicio a Dios, Agora parece
que aquel elilo ele viur le ha conu cru
do envida monastica3y afsi todo fu excr
ccio es darse a las cofas espirituales
y ala

Be la Repblica Christiania
ya la predicacin , y afsi ay hombres
muy doctos en cita religion . Llaman en
Ufaneen, 'Francia a los fray les derla orden ios Ma
"
tunes como lo toca Bartolom Casaneo
en fu Cathalogodela gloria del mundo,
Profesanlarcgiadefint Augustin , comolo dizela regla dla Canccllana Ro
mana,y lo mesmo dize Ambrosio Gorio
lao en la oracin que hizo al papa Po
Scgdo y Cardenales. Yafsilavemos ini
prca
preia en
en las
las cstituciones
cstituciones uyas
uyas por
por auto
auto
ridad dla prouincia de Aragon. En Ca
il i Ha de pocos tiempos ac han mudado
las capas blancas en leonadas como an
tes
las traxeslen
traxeilen desde
delde u
iu principio
principio de
e co
tes las
co
*lor 'blanco.Lo
'
T mesmo
<~.
A^.^
ha hecho Aragon
y crn Portugal se exercita mucho u prosession.
Dla antigedad de la orden del padresan
dio Domingo , que cs dicha de (os predica
dores.

Cap,

XJCIIL

Ntrc las ordenes illustres q


la ygleia tiene, es la de anray cto Domingo , porque si mi
dm ramos al prouecho comn
quoha hecho dentro de po
co tiempo, podemos dezir que milagro
smente Dios la quiso traer al mundo pa
ra gloria de toda la yglesia vniuersal , y
cnxalami ento de la fe Catholica.Tu lio
su principio debaxo del pontificado de
Innoccncio .III. aunque no fu confir
mada por este Pontfice . Su
u origen fue
dcsta manera Reynando en Castilla el
muy Catholicorcy don Alonso el. IX.
de Castilla que venci la gran batalla de
Jas auas de Tolosa . Naci en el obispado de Osma en la villa de Caieruega
el glorioso sanao Domingo , de padres
nobles y muy Chrjstianos , y dndole
Diosa!
Dios al mundo como vna hacha
nauu. y
v co-

366

ces la vniikrsidad y escuelas que vemos


tan enxacadas oy en Salamancajy tan
gran cuydado pufo en el exerdeio de
las letras 3 que dentro de^poco tiempo
fue auido por hombre doto y que daua muestras que en lo venidero feria
gran letrado : pero sobre todo resplandecian en el las virtudes , y tanto e
auentajaua en esto que todos ..ponan.
los ojos en el , porque era exemploato
dos
dos los
los que
que lo
lo mirauan y
j , conocan*
Auiendo pues estado algn tiempo en
Falencia , vino a caa de fus padres y
desseando dexar el mundo determino
tomar estado
citauo Eccleastico
c^na^v , y vino ala
_
yglesiade Olma y vindola reformado
del clero hecha por-ei obispo don Diego
comeno a seruir en ella-y fue hecho ca
nnigo reformado, y no reglar desant
Augustin , comodizen las historias: por
qlos cannigos Cathdrales boluido
los al estado de la vida comn no fon re
glares de S. Augustin como instituydos
del, mas por fant Marcos Euangelistay
reformados por fant Augustin , como
ya queda declarado atrs bastantemen
te. Pues comoalli creciefe en humil
dad y en otras virtudes vino a ser prior
de aquella congregacin, y tan famo
so se hizo su nombre por toda la tierra
que era auido en gran reuerencia de
todos. Acaeci que en este tiempo e
leuanto en Francia vna heregia envaciudad de Tolosa quese llamaua ck los
Albigenfes, y teniendo fus seguidores
la opinion de"PithagorasPhilobpho,de
zianquelas animas de los hombres ya
desuncios venan al mundo otra vez y to
mauan nueuos cuerpos . Negauan afsi
mesmo,que no era licito tener la yglesia
perlados y los dems ministros bienes
y otras rentas temporales . Estos er
rores y otros tenian aquellos hereges;
por lo qual padeci la yglesia. muchos
yT" pontis mirando el

lumn. paralu. Y/^^^f

SScnlSS^P

^Sb^K5SSS2S

Oyeron de Viadores , y vsaron

Las annas ep^uale^temp^

-alUeaaua ent

Libro Sexto
demanera que en todo se pufo el reme
dio possible . En estos das acaeci que
el rey don Alonso de Castilla embio
vnambaxada al rey de Francia y llen
la el Obispo don Diego de Aa y a de
Oma , y pareciendole que entre los que
auian de yr con el para au co rizarle y
darle consejo , seria bueno San co Do
mingo determino llenarlo contigo y lle
gando en Francia y viendo c\ nu.l que se
icml>raua,lucgo con el gran zelo q tenia
come neo a predicar y arguyr con los he
reges y a conuertira muchos y contun
dir a otros, cito fue decamino . Llegado
el Obispo con u embaxada, y auicudola,
depachado y embiadolos depachosa
fu le or el rey, partile a la corte Roma
na y tratando otros negocios que llenaua, viendo como podia seruir a Dios en
la predicacin contra los hereges de Fr.
cia,pidio al ummo Pontfice que aeptafe fu renunciacin del Obispado , por
que queriaferuir a Dios predicando con
tra aquellos hcreges,mas el Papatenien
do consideracin que hazia gran agruio a la yglesia en abforuerle de la digni
dad, lio q uiso , mas antes le mando bo
tier a fu lilla y afsi lo hizo- pero decami
no predico y hizo mucho prouecho . Y
fancto Domingo quedndose en Fran
cia anduiid predicado hasta que de todo
punto fue destruyda aquella heregia , y
hizo Dios grandes milagros y marauillas por este fu sicruo: porque por la fuer
a de fu palabra,y por las marauillas que
veyanlos hereges en el, fe confundan
vnos: y otros fe conuertian . En este
medio este varn fancto fue al mona-;
sterio de la gran Cartuxa , adonde fue
reueladoavno dlos monges de aquel
conuento que vernia presto a visitarlos
vn gran fiemo deDios : el qual destruyria aquella heregia que molestaua tanto
laygksia , y afsi fue porque vino , y lla
mando a la portera y entrando dentro,
luego aquel fancto monge conoci
fancto Domingo , y lo abrao y le pi
di fu bendicion^mas como fancto Do

mingo fucile muy humilde, el pidi el


1e r bcndezido. Y viendo la religioa coa
ueraci de aquellos monges , e quedo
con ellos y conuerlo algn tiempo alli y
traxo el habito de los nouicios , que es
propriameiiR ,:1 queoy vanlos Domi
nicos^ alsi ue predicando de inicuo co
tra los hereges. T rata de esto muy a la lar
ga iaChrouica de aquel monasterio, que
es de mano de la vida que aqu hizo lanCto l)omingo:tomo algunas colas para
u orden, ai si como el no comer carne en
lusrertonosqx>rque aunque es verdad !n ^sttu
que de derecho lea que todos los mon- c,lP* cuma(i>
gesno coman carne, pnncipalmen en
la comunidad , toda va ella orden lo
guarda con mayor rigor . Asi mefmo
lo de l no cubrir con la hijuela el Cliz y
el habito o capa negra ue hechura de la
orden de los Cartuxos , pues como fu
zelv) fuelle tan grande en defender la fe,
tomo algunos compaeros para que 1c
ayti daeh en tan san ta obra . Demane
ra que perseuerando en la predicacin
y viendo que se hazia gran fructo , in
p irado de arriba , fe mouio a fundar
vna orden de predicadores : losquales
solamente fe ocupasen en predicar por
todo el mundo , conuirtiendo a los in
fieles y trayendo a la carrera de falacion a los que andauan errados. El Obis
po de Toi o sa que se 11 amana Fu Ico 1c
dio vna yglesia con vna cafa en que fe re
cogiesle con los compaeros y segui
dores de u fancto deseo . Pero como
no tuuiele regla ni estado aprouado por
la sanla sede Apostolica,dctermino y ir
se para el summo Pontfice Romano,
que era Innocencio.IILy hallo para este
proposito muy buen aparejo y occasion
y fue , que en aquellos dias fe celebraua el concilio Laterancnfc en Roma,y como entre los otros perlados que1
yuan a el era el de Toloa , llamado Fulco, varn muy docto y religioso y gran
amigo de fanto Domingo pared edole
que yendo con aquel fancto perlado
podria hallar fauor para que sueste apro

'

De la Republica Christian k

|6j

alos q de quiadelte ja.proferiu


uada aquclla congregacion y religion
y Apostolicabdidon* Nos cfando q
que deeaiKi in.stituyr.de predicadores:
tus fray les h der guerradores en d
para que por rodo el mundo fneen pre
fense de Iafeeay verdaderas lbreras del
dicando dete.rmino. eguirlo 3 y assi liegado en Roma y hallando coyuntura . mLido^consirmamos ru orde c todaslas
heredades y posessionesq agora tiene y.
y tiempo descubrio al ummo Pontif tendrai! enel tiempo venider03 y recibi ce su deeo 3 mostran/Iole como aquemos a la naisma orde y a sus poessiones
11a manerade viuir era necearissima
y derechos clebxo detmerra protection
para los tiempos tan estragados , quales
y del bienaiiturado S. Pedro Apostol,
eni^losdeentonces. Pero nnocencio
dada en Roma alos veynte y tres de deTercero no apr.ou.o aquel instituto., dan
zibre en el primer ano de nuelro ponti
dorpor-respuesta que auia muchas ordeficado.Fue elprimcr monasterio dehi or
ns en la y gleia , y que conueniamas su
d cnTolosa de Frcia. Y enEpana el de
ientar y sauorecer las que enronces per
Segouia 3 au n q primero parece a u erse s
manecian 3 que no criar otras de nueuo,
dado el de las monjas de S, Domingo el
y assi no vuo lugar por enronces lo que

re.al de Madrid. Comose a eileder mu


elpadre sancto Domingo pedia : pero
cho esta fancta religi por todas partes.
despucs siendo informdd cl '.'Papa del
Su habito principalmete mitrasfancto
Obipo de Tolo 3 cho tonsentimienDomingo y.iuio sue el roquete, como ca
to para que predicaise y traxese compa
rkros de aquel sancto ofcio : anque ' nooigos3assi como lo era.eknefmo var sclo. X despiies anadier el.esapulariO
nunca aprouo aquel estado por orden*
Yasi lo dize Anton i no de Florencia. Llamqse al principio rord de;.Icobita's,
por dp Diego obispo deOsma qandmio
?a^jLt4 ^e^pucs Honorio Tercero que succ
c sancto Domino.Otroslallamarode
ds 4.
dio al dicho Innocencio 3 atento a que
la vcrdad3y otros de nuestra Snorary en
su predecesdr etaua informado de las
fin oy la llamamos de predicadores 3y de
costumbresy vida de sancto Domingo
sanclo Domingo q es su proprio titulo y
aprouo en el pimcro ano de su pontiHy el ql da el derecho y las historias . Al
cado la orden de predicadores s y le dio
principio llamare Abbadcs fus perlamuchospriuilcgios y-fauores, manda
dos^mas despucs viedoque aquel titulo
do que viuicTc debaxo de la rgla de Sera arrogte para gteq prcfelata huAu gustin 3 por quanto y a su predcceo.r
mildad
y pobrczajo dexar y llamare:
cn cl concilio Lateranensc auia dcrtapriorcs.No creo lo q dize q tl General su
do j que ninguno edifcase monaeriq
y o e llama macro:porq el papa Innoce
congregacion 3 ino tomando vna de
cio Tercero lo lamae. maestro F. Do- .
las reglas aprouadas de la y glesia. Y san
mingo3-y a los frayles3predicadores3 por
cto Domin go , como y a cl de suy o antes
q vemos loeotrarip en la conirmaci a
vuieeprofcadola dicha rgla siendo
donde 1 o. llama prior y no maestre 3 a la
CanonigodeJa yglesia de Osma parequai
letra noshemp.sde.ate.ner comoa co
ciolc que aquella tnia harta auc-torifa mas fuerte y se g u ra.* Ha tenido esta fan
dad y tuera para.su instituto. Fue apror
cta religion quarta y seys .gnrales des
uada esta orden a veynte dl mes de Dede
el primero que sellamau.a
Iordan,
ciembre 3 del ano de mil y dozintos y
-hastaF. Scraphino.Hallo. grandes y escla'
diez y fey s,cuyo tenor es el presentc.Ho
recidos
varones desta sancta orden 3 assi
norio Obispo , sieruo de lossieruos de
en sanctidadjeomo en letras y prelacias*
Dios ati amado hijo fray Domingo,
Dell sue aquel Angelico doctor fmcto
. Prior de lant Roman de Tolosi y atus
Thomas de Aquino^ fant Pedro mr/
frayles,quc han professadovida reglar,y
Aaa 2
tytf

Libro Sexto.
ty r , ant: Antonio de forencia5 sant
Yiccnte Fcrrer3{an6"ta Catherina de Seha5 con otros muchos Dotores No
fabriayo agora fcimente hazer relacion entera deellos3 con todo efo di
re de pasad os nombres de los mas
exceientesque fe rme frecierem lordanOjRymiindo d Penfort 3 Hugo BarchinonehseiHftbertOjVincenioBeiucense 3 Alberto Magno 3 sancto Tho
mas , Petro de Tarantaa 3 lacobo de
Voragine5Ioans de S.GemnianoJoans de Coluna3Durando de sant ?orcia
no3Petro de Palude 3 Turrecremata , y
otros muchos antiguos . De los modernos bastan nos los que hcmos visto en Es
pana en nuestros tieniposaassi como fray
. Francisco de Victoria 5 el maestro Mclchior Ganojfray Domingo de Soto3coii
otros. muchos. SUiimos Pontifes hallo
que han d tres3 Benedito .XK Innocencio.V.y en ruestros dias gouierna la
naue de S.Pedro el fctifsimo Pio Quin
ro.Cardenales hallo ennumero dccinquenta3el primero sue Hugo de S. Tho
doro.Entremedias vuo Anibaldo Rom a
no 3fray'Latino3Nicolas Prateiife 3 fray
loai DominicOjfry Iuan deTorquema
da Espiiol 3 Thomas de Vi' Gayetano,
fray Garcia de Loysa3fray Iuan de Toledorc otros muchos. Patriarchas halla
in os de Hirufalcqtiatro que fuer fray
Nicolas Tolentino , y fray Rodolpho
Borgonjy fray Pedro de Paludc3 y fray
Raymdo de Aquilegia . Hall am os afsi
mesmo otros perlados^FJifnado 3 fray
Angelojfray Egidio'dc Ferrara3y F.Laa
rencio de Parma3de Venecia vuo vno Ua
mado F.Thomas Donaro . robifpos
no fabria yo dezir qtosvuo3porq crco
q de las mas principales Mctropolis ha
auido Arobifpos dcsta orden de Seuilla
don Diego d Dca do Garcia de Loay
sa,de Sanctiagofray lui-d Toledofray
Bartholome de Carrana . En Braga oy
conocemos a F.Bartolome de los Marty
res.En Mexico3ha ado Vno llmado F,
Alonso de Montfar.En Pifa3Fotencia>

Genoua cn Birurica 3 y en otra ianidad


de ygleas ha auido fray les Dominicos
periads.Yo creo q ay pocas ygleas en
Efpana en q no aya auido obiipos desta
ordporqcnos memoriales deCucnca3Palcncia3 Bu r go s3 Auila, Barcelona,
Torto 3 Canarij y otra s muchas hallo
q vuo fray les Dommicos perlados.Tiene muchas prouincias 3 porque esta esta
religion estenclida p or todala Christian
dad3y son estas. La prouincia de Toi osa,
tiene cl primer lu gar porque en ella comeno laord.Prouincia delaProena,
prouincia deEfpana3prouincia de Anda
luzia,prouincia de Portugal 3 prouincia
d; Arago prouincia Romana, prouincia
de Sicilia prouincia de Apulia 3 prouin
cia de Lombardia3o de sanctoDomingo
prouincia de Lombardia fuperior3 pro
uincia Thcutonica3prouincia de Saxom^proiiincia delnglaterra3 prouincia
deFrancia5proiiinciadePolonia3prouin
cia de Bohemia 3 prouincia de Vngria,
prouincia de Dacia 3 prouincia de Grcia D y tierrafan&a 3 prouincia delas Indias y nueuaEfpana3prouincia del Peru.
Es la orden delantoDomingo vna delas
qnatro meiidicantes y ella dize que es la
'primera-.: peroacstoyaesta refpondido
ea la primera parte de las historias de la
orden de sant ugustin^y question ay o
brees mas antiguala orden de ancto
Domingo q la deS* FrancMco3pcro yo
no quiero aueriguarjo aqui3vna ola co
la dire que consta de verdaderos testimo
nios.q prmero obtuuo comiffion de la
fede Apostoica 3 S.Francico para congregar cn vno religofos que S, Doming3annque dcfpues H o n ori o.ILapro u o
con folennidad cl instituro de los predicadores primero que de los menores3 co
mopareceporfus conrmaciones3y afsi
sant Antonino trata estepnnto en sus hi
storias3y dize que simpiemente primero
fueron aprouads y recibidos los Fran- Oremsque
eifeos 3 pero con folennidad' primero fanfto Dofueron aproudos los Dominicos . En mngo wtti
las Ghronicas de sant Domingo hallo uiy'
que

De la Republi CcL ChristaiicL.

,(J

que cl varon sancto instituyo tres orde1T &e l ordi delprefeint Francisco3 llm*
da de (os menores, Ca[u XX 9
nes,de religiosos , y de m onj as, y de pe
inte n te s . De iosraylesy monjas,yo no
queroaueriguari i vna rnema ord
Lprincipiocle Ja orden del
porque entodoparece no diferenciarpadreS . i ra n cisco assi com o
e y assi n vna mema cosa io quai no
de todo puntolue miiagro-4
epuede dezir entre los Francicos, por
o 3 assi el increientOs yio
que es d 1 su n da la rgla , o vida de los
que oy vemos dlia es admi
frayles que la de las monjas , pues cl) os
rable,porq qui vicre el principio y me
dio y elestado en que era oy esta ancta
no roman dmeros y ellas i .Vian de di
religion 5 hall ara que de todo purito esta
se renre hechura de habito aunq el color
Dios con ellay iafauorce;'on particuse a vno. Boluiendoalo de los Dominilar cuydado. Quten vio mayor miagro,
cos digo que la tercera orden se lama de
que vercada diatantainsinidad de fray
los pnitentes 5 cita hie intituyda para
les illustrcs,lctrados , varoncs de aproua
los cal ados, o iblterosjos quales ruieda vida 5 y tros muchos que rien con
ron a fs principios de pereguir con ar
tanta bumildad erlistentaos con libe
mas a los hereges dandoles fus mugeral mano? Quien de los Principes terre
res licencia para ello : no votauan de pe
nos tiene tan ricos phcios y umpmaiear masque bucnamente.jLos que na
sos edifcios Como esta orden? tiene fa
zi an la guerra cran sriai ad os en cierto
croanctos templos y conuentos granhabito y hazan cierto juramento de
difsimos j donde viuen infnitos erguardiir ciertascofas , mientras guiefuos
de Dios5adonde ay tan ricos aparalenlas armas y tenian algunas cerimodores
3 plata y oroy ricos rajes y veli-
n i a s y co hi i nbres rclig osas que fanto
dos, que y gualan coivlos vasos sagrados
Domingo les ordeno . Ma orden duro
para el culto diuino y ornamentos para
mientras vuo hereges y sue dicha 'orden
hermosiira delayglea y sus riinitros
delaconquista de los hercgcs,y despues
como en esta orden?iin tener vn olanca
de acabada a heregia pcrcuero en las
de renta , fmo todo de lymosna . Yo fin
nmgeres que viiten continentes , y con
du
da tengo por vno de s exemples pa
cierto habito y determinadas oraciora testimon de la Christiana religion,
.ns , y sue dicha orden cle la Penitencia
el ver como se sustentan tants fraycsi
de sancto Domingo , y sue consirmda
no
'en k s chidades popuos, ma^en'los
por los summos Ptifccs creo,queestas
yermos y deiiertos r no eir los reyn'ospa
son vnas Bcatas que vuciven comim, c
cifcosy qoictos , mas e'itFC-losheeges,
uio las he visto yo en la ciudad de Lon,
Turcos yMoros,alli tiehnugarqiiiit
y en Bibao , y en otras partes: esto esl
:y pa-cisico5y alli ay'c'iiridad , pofqitf:
que se ha osrccido de dezir de la orden
merecimientos del padre saht Era'neeo
'mertimieritos
del padre iinto Domingo, remitome
meri'rfesto y mas^porque imita yen o
cn.lo demas a las Chronicas , y hi-
tocast-tea iahumld?ad y chandad5a nue^
ilorias de a dicha orden que

'tr'senr-T^Chj'i'r'O con muy hruotrtan de cite proposa


' ; rs^fpirklYpofquc y aqni no scrito.mas.ki'ga
uo-la vd;d:er: glorioso sancto 5 nus
mente;*" 1 - 1 - * '
quiro-bratar dtl 'principio de estareligion',^ef'l pimeroy bouerea lofe
gndo,^ue's,ste es agora mi oEcio.
r' FH'lit:Francisco dela ciudad de As
?sisen'la V'mbria3 prouinciade Itajia, y
Aaa 3
en

oiupia sou:)} i; so[ onb oiqiuo v: ji:ji;>,.uI


\m sn soidpuud diij zdptMzm. ( X ooxi
nnb ou u.i|pTnn|| uopjoq t tiopu r i\i Lii ~
oprp i? o303tioo.TOiib{r.nb onb of v.vyxi]o
v.\ Xcpupo d.puoTjonb o\ fiofd xuv. 1-ua -o * ^iu c onniuapp optxop) opo.i X Jnilif
u pi n o.|jT.up") uo3 OJ.O -iTo.^uoijpojjad
inni'K] copTn'.iS o\ oSppxo uoo bia jiopin
DjopinnuM IQD V.UA DTU13 l?|OJ c X T[JO
Xntup^pout Kjoj-Srpd : o.qqo.iod qpoop
Xnuf i?.ir>dn? X .-.ujod n.iDinuiiO( ")iib p
ouiuuojop :n?xop ]o copuuut X sjk oip jo
mu]yi\
onunwo^ u^\mpVr\'"ODV.)ur) v.\v\
uop otuoo opouod jod ciuqo X sor(] onb
oj ojcntsinS ojnd uo {o no5iuoD onb ~uoA up.Dtu") c X so| so.ihi:3 ur> .i,")P.n ):>p.i}Dp s<
soj ojopsod }3 opnuq Dnb v\ uoiSpj Dp
Djpjp o{ iToiHiioionb p coji?i: o[X -.nido.T
mt] tfXr.mif^nSiry pujopod op oiip.
jjp uo sujqo smionq & rmlnirvc ri] ~vx\
onnru c X jr. s i oj on.} oppiprud opoxiod
oXnjopio'o.Tp oiuDTJiiTC X os op-)d bop
p oputiui * opo.r) nj o.qiuou -od stipoj
osiqpnbi oppuoAoijtnA \:\ aLiopm.ota
soxir.d X nj a v.pi :iuiu.(X|Uo; uoo siq i:pd
X onb of o|p-;a:nxlE op st?[ si:} pp opunui
cst.K] opod puib uo.uS.ijp,")} t pi -nui
xd lpo v.xa o| oip sbu tnod t\ tprpjod
souo.WAsoqo Xs>ojqou sojoonop op -rp
jop ctomp onb p .louir pop ou] : X rsp 0[
jrx p soqonm'optuuu op soj sopnb } -on
ovj yeu Oo3\\ ^| tjod v. onb'oauin -uo
uo.t oiuoosondpp sr.mmqo;) onb n) -non
opuoip'uoa auv) oojpuix^f -n[ juo pipoimo
uoxm p opmu!o o.uppnbopupo f m? a
{Dp oapd c 3['.tBpiaod XoatroaaoD b n ;ipo
iqpopunjopmuibc(ujpatu;{ .)(pu.3p.o
x">nbpnbopunoojoicojq];p") oqooxop
so{ soxouiud uox-hxj Xuxj op.iuu.D| np
ab o vtud v jdj j ti s] Xco v\jv\\ v.\ TTjTimo os
Xcp:tuuimx>) Xiu} o.ipoc[ ouuupir) ouio
oyp O3uojo.idopuiyo p odjiqo op v.\ -np
pip op "srsjy x p odjrqQ' optroTA nj uoo
vpmtiff pt ofoTqjiuqo OTItfuB r.TTd jtd
'oj''ojurppi.rirj: Op\r5t0tno3" * oip-f
o:pO'.{/3 intnop'tijp'onj ^nuu'rao^-i X
OfOptTOBOi UO 03'.T3T3 .<pW).)Op BDA
KvkfyfS-btf uoi.ekr ia OTJoyuott op
sotjfeirats^iluoiH upp nopj op auuj
^n^niiy opnoi};X opto'.D0J ood rpoi
Cpp|ur.tinq oiij opiqp'i p-)p -Tohj ap
pnbb ra; 'oM^tti p] oHqitf op sf teisq
souri
[onb opoytuou dp -oj'iimS
riio^if anbjod boo'd vmt oh ftuvjA
uo.xvS pv-wv\i mtj mnij opouon^f -ur,ys[
v,ni ppumop optintw X opn-BLuoa p -ris
d'p'.ifcf sb[ csoLT.i;niiy o5nomoD ttiA
TpiUn>X[cUOTOV:3o.lSu.O^ pp po.dpp p>p
OjUniUI1?[[X;OpllltI CJ UO S .f DBS.") itf Dp
us nsd Epuof -dp lyi )Jijf ay c X opU^p
irik d ito 6pVd|5 bp sop Hom < bao svu
stKpfr op .r.wt piard ifbif> ujob'3 tuo jqj
Jn'1 i soiq: ouru.Lio.x1p' p ,ijJinp^^o
uiuk s X atyud 3at)Spc * wpqtxyy p -oui
opm" "inycxopp ~m&tfnW&wmp
op -sijpnbE jtd <;'diq;t pp. optitj oSte'Sfi
. srqsTporunu csTjoD xU' opond ituoj

Xco$ui Xiuj Avuf\\r) Xiu.jHnuijEqoc; o]aj


oo. Xiuj'ouonbo^ tni op Xiuj^pdV)
Dddjufcl oSao^ Xi;xf tnmx ^p ^PIU;} D 9
Xiujinotny .oacqjiy; c Xixj opopjctuog
oniEppo/Y c Xtuj opSuy op opauoiMX
ouwoyt * so.ng snpioJDiij sTxmn.rd uiqci
^ps,t- E[ :u3pj c so[ snpnb ouop.io
K tu
t.-? XduXda sop "-sopnidio X
ojo'and t;p;trd oxioo innnio}] i! opuop
e|8o. u[ inp]8X pp soi( puooomq o * ll
i\wd ttpopnb ;i[juui.rytiq;> ojoj o{p ou
t'i 'oxoop S-oouoatXiod onLxiod p lui d opuopouuj onj m in o.iodp uo -pupi
spiiopjon" smonu X>(; sju sondpp -opo
opinu^7 oijtouoop piiouo.?! ofuotnuonrf
ounhnuoiibopum ojpuonm joimonti
cuoj> owj onb y truonb juita jjruour -tt:>i
nfptiKu^Pm p ompuf uo sqopimA -.10
(JxrqopXS'tpumwJn'S'ouop op ihia op
sc[ smikun? stijxbj: b .m v\ inppX urira 3.t
sEU.'Sprqp opwtto oip pouooq u aiicj
ooxpu.-f \uv,d Xojpmpojdb o{ ouopao op
otiooinp onb.iod ou on) Soaopxoorj X |
p'.ouooitnnpm orpomioo snjii -inpjip
fc$o\ id mm^p n.founui ono.uu rjpnba
rjtbj onb imnojj luj coo]prnm o[ jkuI)
opstOB soyiiD sop Dp ijut A scmior/np X

De k Republic Christianl,.
niicuc,dcspucscrecicndo la religion vuo
diuersos parcccrcs entre los hombres
principales de la rden , porque vnos de
zian que la rgla que el padre ant Francico auia ordeuado era aspera 3 y otros
querian que se modrasse, y cai quiiero
hazer fuera al sancto varon, pero el ay u
nando y doblando lapenitencia ordina

rr
r-r
-j
la aprouo con solennidad como ya quedo dicho atras hablando de laorden de
ancto Domingo.
No solamenre hizo sant Francisco
esta rgla para la orden de losmcnores,
quepor mandamiento del papaFononose llamaron vn tiempo frayles de la
penitencia de esu Chriio,mas ta m bien
hizo rgla para la orden de sancta Clara3q es de monjas5como en su lugar lo v e
remos , y sir. cita hizo otra tercera que
dio a los que llamamos frayles de la tercera orden de sant Francisco 3 de la quai
s hara capitulo particular, porque no
hemos de dexar cosa por dezir , alomenos dcaquelloqucyo pudiere saber.Ha
do esta religion illurissima desde sus
principios y cada dia se va multiplicando , asi en varon es de mucha sanctidad5como en ictra s y numro de frayles
y conuentos . Desta- orden fu'eron los
Papas 3 Nicolao Quarto , Alexandro ,
Quinto, Sixto Quarto,y Quintoque oy
gouierna antimamente la naue de
antPcdro. Cardenaeshalloen elrcgistro de los Cardenales quareta y dos per
lados ,ha auido exceltes hombres y mu
chos afsi Patriarchas,como Arobispos
yObipos, Y por ventura no ay quatro
yglesias en Efpana,q noayan.sido gouer
nadas por frayles desta orde.Hantnido
SMmf4 asimefmomuchossanctoscanonizados
mq[os~
asi cfcssorcs,como martyres : enfin no
puedo dexar de confessas q la orden que
mas^etc ha produzido para explo deto
do emundo dctrezitosanosaca , es la
de sant Frcisco. Ha crecido tto esta v<t

ligiqueen cl ano de mil y quinientos


y diez y ete renia quarer-ta y icte proumciasdeOberuancia3fn orras muchas
"que auia de conuentuales, o claustrales*
y estas ceni.in mil y trezientos cuentos
que a esta cuenta en aquel trempe auia
tres mil casas de claustrales y obleruantes . Elnumero de losfrayies no lofaria grande, pue
iixro Tercero
..---o
treyta miifray
es para la guerra fui faltar para lo del cul
to diuino iosnecearios en cada conuento .Pero que marauillai entiempo
del padre sa nt Francisco 5 en el capitulo
que ellos lla'man delas Esteras sejuntaroncinco mil frayles? quecierto lotuuicra por cosa dura de creer no ley cramos en la historia que sant Buenauenm
ra ordeno de S. Frcisco 5 que sant Fran
cisco hizo capitulo en Asis adonde se ha
llaron pasados decinco mil religiosos.
Aunque esta ancta orden se coneruo
iempre con la ayuday sauor diuino pe
ro roda via entre tantamukitudvuo a ti
pos alguna relaxacion3y no faltaronfray
les que se oluidasen de tenerla en pie y
de guardr su rigor , conforme lo dexo
ordenado el padre sant Francisco . Pero
Dios que siempretienecuydado de le*
uar la honra de fus eruos adelte defper
to personas rcligiossimas que con fernaen Iaobseruanciarcgiar,aunque pudieron poco los que tenian mas fuercas
en la virtud, y asi se diuidi la orden en
dos partes,en los que lamaan espiritu
les y otros de la comunidad que propria
mente eranobseruantes5yclaustra1es,los
spirituales querian que guardassen la regla de sant Francisco con elrigorqueel
sanctoPatriarchala guardo viuiedo,losdemas querian tener proprio y andar
muy bien vestidsy viuir rcgaladamea
te, Estoacaecio en tiempo del papa Bo
nifacioOauo,pero elPtifce Romano
nofemedionada aunque sabia quelos '
vefdaderoshijosde S.Francifco estauari
en carcelcs y fufrian muchos trabajos,
.
Aaa
nias

ojcni s HMxr
psmu Xn>j npsopi^) Xrip.^s s.jp>ilrsi
onn.pp [i- vvA ) cAiuniun]; lupn.vnpnb
i? oinrpuo^ n.iqoi p orp.Munj np oju-M
pint ^ opunnufn riuniuionnub .ir.uui
unn.ninuir.npi:ur rjo. un u.ird .n-pi j.
oo.t so^.inin supj sojoi Xmu sojoj.v/: np
unp.ioq X s*np>purui oxrqAp np snnr.t
sr.ni|un;> npnib unpn.H^ui p>p oipnut.M
nul) r.nn: np .inuna pixbv oinu'.hu ,\ b nu
oipnu.t n] p.irp un p) * X so|k' o] /.nj uo.ni
,pr.]i unsnmijnp > | oqiAiioA m,\ n|npinu
onunp.i un b n n p pMnunf .MP'jmn joti r|
-. lnotnnu.u?j o.inil opoi juj rpvu orir
so[ ,mb iivnui o|ivir.n v.\ njird np iq jnpp)
ri.mni iso.mn.) sopnis>n].md A so[Mqjnp>ui
X unn opoi opn oiA np n'o| 'opMiAtiuil yi.
SA.iopr[ iqpip s.iqo 1 oprmrp Ar.p unq
) opunpxM^uVuu; Apb rprt n] -rq-ouu.
v.\\ np o| Anb inuAnuo:" m a\: ilo.loj ..MA
soi s'o.^tnuuOA A opuAnKii onqrq np
sotmuu.i;ii| o;Mir.qi: ua .ip.mAjq ApAp:|
r^ipvpo^iy X opun iniA uoptuuoA
tin p aiiioui (ni.xn'p') X \\\v. utnmA uoa
iu|.->niu tr/.xitp>ii X Mpmui.iApjo X oua
s\nd),">p Apuninpu u.ip.o sopip ) -r>.ni|
opp^tucQ .^nb.iodS'ou o5u,hxo; un p akou ) :\n:\
^ 'sotoPp oj.ihta(ua(.1cou uiUv") s'npr.i^ XS'o.p.Mp'.i.i
pnmrpJiti]
p")p xxyiv. mvj j -ur.i
*or>p:> opjy| ou ():it.nnDiib o.mp u a) t.} 0}
oopou 0]pi]Kod loodiupot] u.oudu op
oHiAp^io SAiu}v(pu()KAu:).^uo;> -Apt
AKirf u; so| soin: Dp [nu A Xso.(iAr/.->.p
ntl.")ip<> (>,KK")(l|Ap S0f(f UA MiO.IA OAllA
oj.x un s"i:j s!}o;'> ;ip ?]/. u.p.io opiui ~\)ui
^atjpuUtl Otp Apip'.p <>IUU{[ Xn.IJ Ol(]Pf Ap J -tll.
umi^pf p s* p> p:nb m ojXrjj Xoiij un r>iui}|i:q
mij .vnb ofp onh^tn.id v\v 'ipin'u.iAppi
AnbtnmX oini s.ipdr.ii sAiuAitLnno.-nn
rpoa utuop'pMA M'pxuintAp s,)Ut|jp
npip .^aiuu a on s^p:.?.)u.V,] Anb oj -vnri\\
iku Al-AnnT|f")pi3 .io({ jp a ti.ip.it) ,>| -nnuio,')
uo,ii:;S u.).u;uLopiT 'pircp A Xi.itiim.j
simjo siinutnt^K sorpmu Souxjpmou
K onbum ij. otiA |. pM^n^H np s<>[ -Xu.j
S3| s.)pM])np) X s,ii]rn..)(|{) c vAupo
soj s.imnunpp) mnu.13 m| ioibpnut
X souoLdumxn uvd J.pot A Jlf STi

olJ.iUUlo.p .on'J M^j.M* A S/tuipp -IV.J


onu' ini? ui opunu .*\nb >; S( > -uun.npp
ioi /nj ',i ii.M} mu i sopuivir sop'.uu.v.i JOi
\j " .inb.iod ur.P upnm s< a sop' -u.Hjy.
-p'-^ v\ k)i|o Mn:n ri unirun'n sour.ip\
sjjr.s.^u.Vri L \ * srjinvni.PII O'.l. -IIKTJ
*-(p V K^p.^i'.O . pi" ) MMIilspp'.t.llJ.M TlU

I
If
lui'
l '
r.K rr r..or. .ip sot \ s.frjnn'i' a' -.i.]<:.]o
'.ninrn *
{ otH.>^n ) o.iriii ,i) otp
rii.uipi)'! ntnn .nb m>{ o/p,] sok!ui.>x.-)
UKHip^ipn*p^p n .p %n| ^sounspp'.K'j'i.V.
.fr i oua '.np sk)pM.)U.)/i .)p iiV] f --ur.i
y m o \opunp * tu.ni a.uulm unoponb
.p.ltpinl Mij ) SAp\)pU'{ p 0|pj JOAlMIl
p np q > MMp.it tp'pnj m soilm.i p)p
rdrd [ uun otunnp tu o\u j n odiu 0}
MHu.iop. u* mut sotj iApruotu sot tqpop
.tH'.lodMup.ln SOpopOJ Hl,t[ KM > .HJ
jj itiri 'ip.i u.yipu u< nu'o -qp'p -oHi.p.io
otu du u.qpti} ]\v\u snprjr.i so| -..'Hjo
svmmt np soj i snpypnrj' * ;\ p u/inf *
op .loqnpn opnnkn puniut un vuio}(
opunu jumb.u s.ipnpop: Snpupmqn
\] tnpunb .tiJa nuuopton i:p: itj^.j np
:mtf aniou&r.f * optnnoumiru -nudvtq
soiibf o.ninilHt;nnionb p ojuo.uI ^
sojp) (HJ M)pU;M,Ulb p> ouiumj -1JUMo(|
nn np op.uu..n: np snj ) snp'tup.ir; oip
vu,\ ;i:pnc| \:\.iod b n p: u\mi:u nnb p) -oll
p.nu sopp .rpnpninrn.inpp) pi .ioXrm
opr[.i.n 'p:poi.)p n.p.io .( h p .qpn) p">
jojpn.mj np .nn:j { onpninu 4 .qopX pi
0(pj .)p tpoj Kf Uuiipvi " A nppp -UOJHJ
'..*).) nj unurp Mi} 'Aipnnuno.d so.ijTittt
ijk Xsnptrnnut p pu-u.hi ojjjiunu rmoVl
>.rp'.i ouuk rptnmi rj !.>.! .(M'j pqr jj M'dr
on p n opoj utiitl v\ .)n*iuoj<|< 1:1 *>p m>j
) nq; ]| \np'.f * s'i *'.n|A'",| ) ipnrj -op* a or
njop \opXnjjo<pp pp ii|tnn np '[.uujo
nnbtinn so[ tn:nrpnriu nnb nj unpnurp
vn| u UoXm s. ,\ ,oUi\) i>u'">.}\\it.iuS o\ .'jd
SKinHo.t.imu! nnbuoLupuf munnb -'Il
v.nin nj oprpx o.nj.ii.'tu.iiXnu pMnun^
uimo.ulsnpX
M>ij}jnu vpunuo.u
Xv?j mua.) sonu: snj %opi:j.hn in*i..)}(|o
oj mmw.i<p : j .1.1 sp*tt.t|Uf>:i joi p
[u.Hiotf sop>p upujpirp < sji snudpp
so| snp-.qpnrp unn sopmu.njtio.i pp

De la Republic ChrstiaL.
gnera! obseruante, Y pues hemos tocado las cosas de la obseriancia desta ordcn,pareceme que sera justo , que breue
mente diga loque he leydo de algunas
congregaciones que elloshan tenido de
m ayor n gor que otras.
Rsuma*
Quanto a lo prirncro , el padre S'JBer ~*
asch.t por nardinodeSena , varon de inculpable
frr Bcrmr vida ^ dcspues de auer hecho battantes

370

deauctordad Apostoica tnia cmis^


sion parabazerconstitiicinsacomoda
das a la manera de su viuir. Despues Sixto Quarto , vistafu samlo' embio a liamar a Roma3y lo hizo ordenar de Mis5
por fuera j y despueslotm por cn-fessor , y porque tuuiese conuento de su
congregaci , le dio laygesia de sant Pe
dro de monte Orio , adonde el Apostol
sue crucifcdo , y allihizo el moriasterio jcomenando lo el fey de Francia.3 y
despues lo acabo el rey Ctholic 5 por
lo quai estah alli las armas de Cstilla, y
Aragon. Despues yaviejosboiuioasu
monasterio de Milan , y ali muri despues de auer hecho mucha penitencia, y
auer augmentado aquela congregaci,
que s llama de los Amdeos $ su habito
sue empre muy aspero , y andauan con
calado de palo,tenian veynte y cho
conuents, pero elpapaPio Quintohatedu zido esta congregacion, y a de los
Clarenos,y la de saht Bernardino,debaxo de la obedienca de los bseruantes
De manet que no y tntas diferen,
cias de frayles , fendovn mesma a or
den y profession*
Otra congregacion se letinto en tiem^ Congreg*
po del Papa Clmente Septimo* enlos mttdeC-

pr u euas d e lu mucha sanctidad comen o a reformar muchos monastcriosde


Italia,y los reduxo a la verdadera obier ^
uancia primera,en los tiempos de Marti
no Qu i n to , y desdc cntonces corn en o
la congregacion que el reforio a and a r lin apatos , como oy lo vemos por
todaL6bardia,y por lo mas deItalia,por
q traen vnos apatos de cierta hcchura
que ion de palo con vnas trabas de cuero , por ventura desdc aquel tiempo co
meno en Castilla, a viuir tan religiosainente aquel conuento del Abrojo,junto a Valladolid ,adonde andan losreligiosos con aquellos apatos de palo,y se
ban conseruado en gran religion desde
Jos tiempos del Rey Don Iuan el Segun
do,hasta los nuestros. Tue esta congrcga
cion de tantaauctoridad que caperdo
el nombre de orden desant Francisco,y
Anos de miy quinieiltsy veynte y ciri
delosmenores p orque se llamauan los
co,la
quai se llama delos Capuchinos, q
fraylcs de sant Bernardino
son los que oy vemos mas despreciados
ComYCdOtra congregacion halloen racraoen habit y en comef, de tdas qantas
ocjmd rias que comeo cntipo deSixto IIIL
ordenes
ay en la yglesi . Su principio
diole prjncipio vn fray Amadeo Espasue este . En elsenorio de Fermo , en la
nol Portugucs , el quai auiendo viuido
Marca de Ancoiia -, y vn castillollamaprirncro en la orden de los Hieronymos
tonio el habito de Huit Francisco en As v do Monte Feltro,en el quai aui vn niosis ,adondc esta scpultadoel padre sant * nasterio defrayles FrnciscosCoantes,
que erari de los q trayan calado de ma-1 rancisco,y alli viuio algun tiempo,pedera.En este estaua vn religioso llamado
ro dcspues vino a Milan, adondels Du
fray
Mattheo de Vaso,hombre muy reli
qnes le hizieron vn conuento muy religioso. Acaescio quevndi suc avnlugioo, y llamo le sancta Maria de la Paz,
gar con otros religiosos ayudar a vnos
porque hallo allireposo , y qliietudpara
offcios por dfuncts, y boluiendo a ca
su anima , y alcanando licencia de sus
fa toparon vn pobre en el cmino todo
mayorcs,hizovnacongregacion,y reco
desnudo sobre la nieue,prq era inuiergiendo a muchos que se venian del mua
no,y pdiendo alosfrayles que le dies
do,lesdauacl habito,y les ensenata
algtma ropa para remediar su defoudezy
viuir en gtan penitencia y rigor,porque
* Aaa 5
y.-frioj'

opnuionunOimSuui'opyX uon ;xbr.pi;u


01 p Xi:.q onqaiqM oq> 0} uj onuMU ]i?.m(][
naunm c X naununniqnj omn.irdiqnp pn d o
np:n.iq Of [imb opnnb Xt.q onquq-v p n i:y\
oj XcopqpinMi:ui opuqdiunnio.n np rprn
oi.uonciqp v\ a i?p soynp snjXir.i} sn.iouniu
nj unX opurxirpn.i c X nnb p o.]K|i:q nnb p->
rXiu.i ou r.m n.(p>dum oiuon npp nmq
conjnij.i; ouioa ua oniq np ounsp.iAno.o
Xcourd oVind un p ihia rqidrn non luund
X opu.nui.") o| uon miA cu3cq ;q nu) \v. vdr.d
n-iunui.q;") Xpomndnc; npqpid b ,q owu:)
.imuinipq-) |nnbt: nnb.iod^oqipn] i:.n non
nui.iof i: o| nnb iXr.13 nn^n.ipulpn j ~m?.i
ton}fn [n d dr r opunp iq onj[|np n} o{ -tion
orpn.n tjuJ q X r.red ua A^o.murdiuon is-jr
ouA un nauoui Xco.npnq (Aunuion i: -n.d
Xc.u:nq> unnn npuniMu oip j scu{ nnb .nu r
ox soqntuu v\v. rpuiiiu.') <>.ind;rpiA?np
mjnnqnu.]npnndjnp r.UA uo\j\\ u\v. v.d n.q> q onjinuK. np seq snatnqonof) c nnb pi
oaiqiMj nub i:Xi:.u XiM.j ..nA|Ai:.AO.-)q]i!^
(vmprp np uiq 'Ojqpuujq \ ppr -UDUion
uo.n soqnniu s,ip\t:.q np iqpnubi: tOD d.i
uoprS 1: npnqpul sop* nub urmumqi ) -r/
'soinq^nd inXr.uonb.iod siqpAnb: -tmd
SV-J STpU^T c X Alb.od SU| Siq^AKUOA pll'J
u^ muu (niAcsr.mn] op\3uti!||so|pp Xr.q
sXirj nn] fi ixbd nub a| -AO[)ATp.\ino.-)
.un uo |o .to^pt np X\uj pmbo[cooqit]^[ o\
o]pr>DU03 ouiouqi.iDqq X n( wp a u
vxv.d Anb ojpTpnd .iqn.i. p. oaquq -c>A
out jh?io u.~qp:p iq ijooj AULo.jtro.") 3m:j
o:qpmvt;| os rpuriu c X s-fxiunf uo ua d o oipnb ounyiuoiu iq u<unr/ 0{runb3 X
uo.r,5u,~>mo:> : .t?^d.Suo3 sot|.-)nui v i) c
opuorA iq mnsjT.qjnpj lmouoj rp*)nbn(j
op prpipmqrp'ouu.Tuu:;) so.ipp oinqn.i
sa|c$oj oip 110 ouunui3 a u <ouki|juuou
X nn.p}p p o.inuii.id nnb so\p cuo.n:pui.f
X onbjod ua p^-ottD) :>p <)^]pmJt;iiiT:j Dp
$o\ s;)3UUWnjqo ou v.TJ.*)n> .iuui.iOf). tq JO
nop nuuojuoD 1; nj oiAiyo c ni unup r tqjA
oauaS xom] c .tod ojp uoaonj so^ofqnj r.
AtTbumcSD{uayntpsm[Xiujso\ ou no scui
snjJto^noid^p -sopupid Ajono.(x nj Epu
cminqX^u^joj opuATiTAonbJod m

uo.i Aiu.)UK)aurprt| ur.motuon ^psou.iA


o\psoi(q opq pono.nln rilrd ) ^Ujiu.-p
n.|p copiqp u mu unupun p v.did oprf]
1 1 x - A o.irpnp nnb s.qXiupcq nrp-> s\^p!.i]
(MI UAJpillU Alb .IAA UOA
St 1 CHI; <>[<>}
pn p.innA ' un inuvidt." uop,V'p>iq nn sus
s.qvmium.u u:\ iqp uonr'ri.uHion Vj
opnm v.)ut>.nA p a oqnniu "nn.iitlp a" Xuj
o.qpui:.i; uiiuqnipp \
sojj.ip - j unum
a/.io.um ASiMAiino.kl Nojunr/.np A a A,") -u
"sOpX.lJ snjuniUlOA L A ILHl.,! sop [U"d X
-\np:.ip.nu nin^ 03.1 opurnh a o.i sojp
soini'ij.u nu l.Mi.nil.i.iA :ip Mui Dnb.od
nnn.")ij o}oiV|.i. <>u ojiuii uriSAjipuoip:
'O.ioprun.ulpp pp optimu " u:l )
AU SHpnUI 'SOHt.'MUO.t tl.- s<[ -p.IS.qVlb
nnnpiqd np opni ?pmmd r/n.tqod pvp d r
-^P PPS A'-o.qun iq pqqmmq np o.qpnu
.imj.^' nj.j ) Lo|}i.nj' npnli.ioii j|pA .1 4 i}
np.iAiuon oporuopt:nuu.H>iu nuApiidni
ont.MiA opiuiAxn np o{ nnb n s joqpunui
tUW .IKlU'o p U1X3.I p p 'Op\?

V'J Soji'f 3 SOJ "SDJPJKJf)


1

pq n.qm *s' oiqpunuq nnb .iod i) snj


soi..w;qA 'ni..nU ur"oz s<

Xiuj m:o[ /uu/urj -ou.i;>nM,; *S "souv.

-fr

Aimj Mqisppoir>qiy oii.wio'u 2,-p

9
L

s\->pm
Xir.q [ } uoiuXiq snphq c oiuono sXqj
"SOU1
Xt.q ) opnnnAi; \som:*l'-oiunuo<]
Xi:.q voj p n | ruuv< lou.i:>no souqua

Xuj [ j ouiXtiojoT p n pnpq -xnuo

*ou *sotnr
01 Xiu.j onj.Mio,ih:i.wj<:uof *y \soui:
ji Xi:,q oiopnpy .np oaufj roujonn
"SMJ.'llHWUpXoyC
tt Xijj oaqwjAj p a niby cnm'd< iDioa
i vjj opuniuXii}] jnij) oiuonoo'opoJ
it Xmj toj np j.in^\[ oiu.inoS'- / sotjtr
x Xr.ij -sour6tou.onooLop5oo)
x p Xwj jropircxcqy np i!rjpmx^Y c -oo
mum

De la Republk

initia 11 a.

j/

y cm 0.1 .a o.y . 7 . mefes .


1 7 fray J^igucJ.dq Ccjcna gouerno. 12

42. fray Antonio Marcello gouerno. 2.


anos."' ,. ,

anos.
.
18 fray Gcraldo Odon gouer, 1 3^110^
$ fray Fortanerio Vealio gouerno. 5..

43. fray _,h.ristQua de ForHuio gouer.i,--, no.i.ano., .

aos.
.;
2 o fray G uillermo Farinerio , gGuerno.
p.aros*- . .
21 fray luandc Buco gouerno. 1. ao.
, y.mescs... ..
... , ,
2 2 fray Marco de Vitcrbio gouerno. S.
. aos. , . '
2 3 fray Thomas de Mlina gouerno. $
anos.
' .
:
24 fray Lconardo de Guifon gouerno.
7. aos.
.
2 5 . fray Luys Veneto gouerno^.. aos
26 fray Martin de Gcnoua gouernp. 3*
. .aos.'
.. .
'
2 7 fray Henrique de Aste gouerno. 8*
anos. ,
2 8 fray Antonio de Pirreto gouerno,
. 1.5 anos.,.- ...
:
.
29 fray An gel o de Sena gouerno.i.ao
j/:;. mles. 7...
,
$ o , fray Antonio. de Maa :gouerno . 1.
3 1 i-dy G udJkrmo . del Casai .gouerno.
:. ,Ictam>S.;
"l,,l....'v,:.y -. .
3 2 fray ntoro dcRuscn.goucrno.i8
-v. aos.:'':,
l-:i\ V'c'--'" ^^w
-, . -;
33 fray Angclodc Pcruo gouerno:. n
aomefes'.ii*
i...-.. ....
;.
34 iraylacobo Mzanica gouerno . 9*
fray Francisco de Ruuere gouerno- : y ^anos*
..
i... \ c:,^:.., ...
36. fray - Zancta cle Vtino gouerno. .
, . aos;
'J> ;;;ju;i n'-^wOi v- V
! ;
3 7 fray Francisco Sanoiagouerno. ,25^
!.. 'ailOS.^V::::^"^: w.'!.:D3>i7' vev- '-v
- ; fray Egidio Dclphin ;guerno..5.
. . aos. :
* >"!!:. :/ ;,;SJp v u r..J
3 9 Fray Raynaldo Gracina ;;gouerno
v pianos. /
^^Jv^r^b^-^
. i
40 fray Philipo de Bagua Gabailo go. uerno. i.aQ:nieses.:3'.- : >>
v ..
41 fray Beniar.diuo.dcPrato gou^anos

.44 , fray Francisco Licheto gouerno , 2.


! anOS..
.;
'4 5 .fray Pablo Scinasgoierno.3. aos*
46 fray.Fr.ancisco.de los- Angeles gouer
no.5.aQs.v
4 7 fray Iua,de Parmagouerno.4. anos.
48 fray Vicente Lunel gouerno. 6. anos
49 fray uan Caluo gouerno. 5 .anos.
5 0 fray Andras Lutano gouerno. 6a
,~:>anos.
j .ftay Clmente Moniliajio.; gouerno.
.6. anos.
5 2 fray Francisco de Zamora gouerno.
6. anos.
53 fray AloysioPutco gouerno. tf. aos.
54 fray Christopho.ro de Capitc rcn~
. tium gouemo^.anos.
5 5 fray Fran cisco Gonzaga g 0 u ern o . 6
. anos. ;. , : .
5,6 fray Francisco de Tholoa. gouerno
.anos. .
5 7 fray Buenauentura [Calataguirona
gouierna.
^j" De a orden de U P cmtencd, cjue llanwi la
Tcrcera orden djant Francjco^ue en Qa~
, Jlla es dicha de los Terceroies* Ca^XXIm
' * * --^ - Efpues dea.uer trata
do de l orden de S*
Franisco3que es di-chadfJc'svMenoresj
y celi^armen, pare.emc.clue.vienea pro
*; poto tratr agora
de otfa;reigon3.que elpadreant Fran
cisco intituyo5que.llaman de la Peniten
cia5pOrque tiene aqui fu antiguedad 5 y
pues vno sue cl auctor 3 justo es que se le
de este Iugar a esta, que es obra del mesmo iincto varon ..Su principio sue este5
Q,m,c> el bienauenturado sant Francisco
predtcafe'por rodas partcs5y muchas ge
tes lo guiesen fuele pedido de los leles
quediefe algna manera de viuirpara '
los

i.rASoprjuDSO( onb o.miDp Ap srirAsuj


u-iiDnoin.uj soi(] uoa .nqiAp.iud r.Aiiriu
Dp pp.qwA o^niq a r 0.1 u oiuoo
oprid
oj oxiq <>I ^p pcnnqoA c X ouAp.To rj.AA
uniqSo.t omoA lnu? Dp juua [A on.nuu
X v-\ s'ounXrsAiopujop'JA'rniu ouorAX nu
o.toui ,*>p ,Km?(] Xtc:.A.q)ou y du ^'-siu.nq,^ )
ouqounj OTp o^upq c(vf'.->iupp ntibuni:
iq TMrupoq m."> o.ood AiuAiniqp
tq np
so( so.uo so.nq.7j c tpoi A iq u;) p Ki Jop r>|
^iiuq^un.iDjpp .nb.od im,"> op.n:d nnbunu
ou uuXcj sotiop.103 c urmqp') sopnqn] r
soy sozDti <sr>.inq?Dj X opoa n) rj.AjinA o.a
ou p o^pnd iniaioo c Anbum ud siq -03
(nuu?p.}.tr^q,np*npmpdp-)St:j outo.") yp
o9 -">p so{ stiuiop * y iq.},-) jmiuqp-)3.pf> soj
souttu.'iDq .ap iq d ^tmu, 13 r c X p soj ojau.*)
ij UTtuii.")pJO srunSp souoi.>m.puo.') X 7)\
aods^A* npipuop ppuimmuonoS niurjd
;>nbo. 01x103 ],i 03jqiH| t^j.Ap tLip.o nn^
oua opiunrp unS,7j4Xcopn7 nzyp i?dix
onoSA.19 oTjouopudrdp'ouDnojs^ jaj
o.ivd onojdi? X ouuipjOD vyp -mucu.")p.io
ou p iiiKpjpix OOJTDUtJ.l c X -fnOUlOD
* no.T .t\^jr>pat tr sb^jo stTpwp^ ,*>nb r.mv,
in "cpt^ ^cSiq sopput;S|qo k tamSp
sv.jod utaopuonb sBiiop^di^sinToq onb
oj uiuiup u pmotnbrpo^ X -unmno^j
ctox\q opiod dtlppiib otjoSsj) -o.\^
otion so{ op<uo,mg Xnm oqomn. X -pp
sopond corp,oouo3 onb .") odmon Dp -m
uojjDrpnd-oqDrp^jj s.op.t/o sopq^ -riirp
ouioocsou SEUOjlX 'SDJIJtnjop.")^ ^ -iq
.pcpiy op mijiA t $o\p <sojo9rp*:SO[ij
opunn onb soj S^XlJJf S^OIIDU SO{ A | r-J
j Siopr A sdj unjjoTzrq j sn sopuidp c X s,-)|
troniiTOjtra o| rnionrro:)onb tjtc jnnoff
pnbu opqjo X^oaorf.opr onbsnpptnnu 93
tn^ uoptpjun ojqoj cm\p q;cq -<)v-)jop
soprSpiut sMtidjDQ otp:>Tjs[ o^JiTf) s,*)]
OTp CfSoj 00 OU UTTnT Op UD.MpITA ftmbrf
uiynnui oauoiuw.")p.-cpjoA jqj i^o XDpjo
oipstoadoxpnmap : onbjod s-D| tninpj
o2 4od IIL^S UJOD Dnb OpUOUlTA
A OU
m nj ojjDtij^tD ocopnp ocr.pnu coprjtD

o rpr'A'A uApAivi'.-i viiiu rpurir;Aj<]o X


no'up.- " \n.ib.Tod nKMni 'T.i'jAmr -rpv
V\ AM Allb >'! ( Al (>X \) M.'U!10p' S""I">To]D.l
Xo."nl> ^i1: srpr.'..i^:">u; \ Uvunm o.?uiu tj
moS- |.-t\biM]-f <>.lni3i.i ^nbsop^poi -Df
UTHlo V.\]^ ^\VV.\ 1M .Ti .IMVA .1] !T'vmrn STp
npsr.(p> (>!>nrpcrip.t(>.^u."Ttn Xsi'iou.\|
rppnn^.,|fn ^p u.vi.^ii. tnmnd opMiu
."tn..io? sop1 ">u 'SopnMDD s|v ouipiu ia
opurDuiumq X - t-:onu.\ju ^A pnq-urn'r?
nn.> opoi io*u v\ VTruounuoD qronuo
X D.n^iiuisiq louium w/vq siuqn BCnuI
r omp' ndupMminjr Diuvppr > -duh
uo.no i: .wpnui opiMp ';<){ mvi.i^-ib -o
tir MqMAiqoifup.i Diib.tod urr/rq -tuoui
ourqj X dj uiw\.iddi!d ud Xtl'ojp urr/uq
KpTA r:npruoin c Dp udufiu Dnb d| ~r>p.u>
unuiuf X npnuuA?. ojoq.i X urmnjprwd Xe
tira un soMptna Vnpr.uiD <vi.h opnrnb
oqDDfprrDiuoD {ot u/^dp iqo;*> r>j anb
Td?dp ojq sDpvnnif") optnMi sopininb
uDsoT.rqpruou Xrm?dp{ t!SO|jr/npai 'I
lpimuDjqo Dp jnrc; ODjT."tir.c.f ? o.oc on
o'/iqDpD) oj UDompui 'rqnr Dpuopu
UDtqu.ra v. smpow souDqimoiu rp.ip
oq*unp.TO opand'b .H7op uo djho So.juonf
h i;q opTtve s.*)U(MVASO?urjot]Miui iqpp
Xvinp.io ^iXofipn Xutn o.ixnsrui p -iii.kI
oidra s'ojnoniHo.i.Tirop Dp w./.mu Dp
^pv.pimninxi lur.j co:qptn?.iq
t^o
Xcrprq?]:.TD}Dpri,nn> Ts*p? n.np oiuod ~od
mr soj sour Dp jiu X soaiMpo.nrnb X
nauX.i/i X -oua a r ou r-[TT pipnr.") Dp -Tojir.j
ou iq)\umqp?.otppmA yinqpuy ppno;
tq Dp ) i?)p.inr Dp optudy uoa ^llio niai
dj.-S snj KriuDurd siq 'opnib srpoi -\mf
sti Ofun^nnuiD;) Xmr.rpnarnnp: ~pi
rjoiS X uDcnoin?j p o,3iqm,( Dp tq u.^pDi
Tb 1 pjopuwiunX srjpu scjso shioj.a<.
s.qqou X AD.K.NirjonxnA N\qnpu/n r>nl) r.X
un.-) ruttnnjipDpsMpmi] .irmrq ua tu -o
pcouD.nTTii prnb uo.n?uirj[ rptnq Xc-siuny
nnbjod unr uqADpDqo : q mp-io Dp jutf
^o^ODjpuuq s.qXr.q spf Hoxsp.Tmmq X
uo413imuoo r. dj jdzhj uopwnniT pn
ouaucuoui op ourBpq so.no ud -jdiup
stj swcc 3p opnjT*rptqpnj o^p unrq -oo
OUI

De a Repblica Christian^*
m o cosa sancta y y assi el pap Martinoj
Quinto, y Eugenio Quarto , es concedieron ciertos breues, por dde lleuaf-;
sen adelante su iancta intencin 3 y entre
las otras constituciones que tenin para
fu gouierno, tenian vna y era3que las mi
nistras y lasdiscretas que elegan todo el
'cuerpo de los monasterios fe juntauan a
capitulo Prouincial 5 como oy lo hazemos ios frayles 5 y ellas elegan ministra
Generadla qal con otras monjas visitaua todos ios monasterios3y ella proueya
los ofsicios y castigaua con plenaria auctoridaddo qual hizieron con mucho exemplo'y auctoridad de sus personaste
reviendo la orden de los menores que a
quelio traeria iiiconuenites3y que ellas
andauan ya muy confiadas con los pnui
legios de que gozauan , fe pidi al papa
Pi Scgundo3que fe les reuocasie el priuilegio que tenan las monjas de la Peni
tencia en quanto al elegir ministraGene
rai,p orque era muy indecente andar las
mugeres religioas por los caminos ,yq
viuiesen al estilo de las dems mon jasre
cogidas , y assi fe hizo dcfpues3aunque
cllas lo lleuaron muy mal 3 y reclamaron
pero no les valio3porque no conucnia3y
ai si ucuchas desampararon los monasterios y fe fueron a fus cafas . No acostumbran velo estas religiosas3visto he en Espaa algunos monasterios desta orden
de mucha auctoridad y opinion.4 pero to
das las veo estar fubjectas a la orden de
fant Francisco 3 aunque fu habito no es
pardo.
*r-r. ,
1 ir. n. ha
i.-nAn^J
% De ta orden de aneva Marta de la Mercedy
i.
;
j

,
:

v
j
que es dicha de Rcdcmpctoti de captiuos,
Cap
YXH
u^ "

Ntre las ordenes que tuiiic


ron principi en estos nue
stros reynos de Epaa,
vna es la de la redempeion
de captiuos 3 que fe llama
nuestra Seora de la Merced 3 u origen

372,

fue en los aos .de mil y duzientps y diez


y ocho3dest manera. En este ao dicho
primero del mes de Agosto le fue hecha
vision al vQfiof laymes de Aragon , pri
mero de los assi lindos3 en esta manera . Conlo este Catbolico rey estuuiesse
orando en fu oratorio 3 conforme a fu co
stumbre^aparecio lela Madre de Dios,y
declarando le quan gran sericio hazia a
fu hijo en hazer guerra alosMoros3y'sacar de captiefio aos Chfistianos,aadio que feria muy acepto^, fu precioso
hijo, si fundarse vna orden y religion paraque siempre tuuiesen cargo de redimirlos captiuos 3 y que la nombrrsela
orden de sanla Maria de la Merced dla
liedempci de captiuos. El rey aniendo
visto vna vision ta marauilosa3qdo muy
alegre 3 y deseaua ya que fuesc de da* .
para manifestar cofa tan grande. ste ne
gocio como auia de ser todo de Dios3pa
ra que los hombres no tomaslen occaio
de despreciarlo que el rey auia de come
ar3la mefma reyna dlos Angeles aparecio aquella noche a maestro Raymimdo dePeafortfrayle de sanlo Domingomaron de muchas letras y fanctidad,
y a otro varn virtuoso 3 llamado Pedro
de Nolafco5 este mereci Ver a la madre
de Dios 3 porque toda fu hazenda que;
era grande la empleauaenobrasde cha,
ridad 3 y piedad 3 y rescatando captiuos.
Otro da por la maana sali el rey a mis
a 3 y embio a llamar a fray Ray mundo,
que era a la sazn fu maestro 3 porque el .
rey no tenia mas que qinzeaos,y co
municando le el negocio de la vision 3 el '
mcfmo facto religioso marauillado de
r t. &
,
r
tan. t>
gran cola dixo
3
qiie
la
meima
,tf . 3 ?
,
^
;vision
auia visto y que le ama sido madado que
fe diesse orden como fe fundafc vna reli
gion para el mesmo sin 3 estn do hablando estas coas3el rey y el maestro Raym
do 3 llego el Pedro Nolafco traydo por
Dios a tal coyuntura y oyendo hablar al
rey y a fu maestro de aquel negocio que
do atnito de ver que aquello le auia
sido reuelado a el > y confiado de lo que
Dios

" "'

ojqX s Q4>Q

soq rui cqu^opao ojoSoq p Xo. c X


ofcnuoD onbof o[ imoidoudi: rponbi: -ou
oqo c op o\ p.nb opn.uiupi' p Xo. -uomoo

i:.iiidsv-}0D iq iq'Mqjoq iMoau-uI onbiqoo


o'/iqo} onj Ji:uop.n> ruA uoiMDDoid -O)
ruirqnnuo : iq pmb tpoub r. i?| ~]';dnp

uo5 siMDu.io.nq-) i: *so( onb.iod xi ou


iuu.U]u<)DO)SOj,j.iodsiuOiq.noauA.K)d

uop oHusjipuo.ion.^nop oXnDiodfu]o


o^ud mmqp siq opsiqoo (rj -jopur}.-to

'uuXoxpqDiibopn sop$u\/sopp -tnnu

i:[0:qpsond rji'.m p iioD<nipqo vq.uuu

Xcuni:p xsp ofotq roupuo \v.iv.u\vt\\ -q


odpq op v\ ppnp op luioprur-tf j uopv

Xiunoonop oDipo.kl (o Xi'.i) uoun:>[ oo


^.iojruoc| onb o m \ u \ nn.n: oiurj A isr.io

opor.or.op (o\p imrtmqpjonb uop -og


oppn^uoA uiDnuqvj Xe sop: opsopirmf
XpnpnDtq sopoac siuuopsoj s'o.qjuuiu
op iq Moqqnd^ opmqjoX sopon -imf
soi 0| ouquopp o\ onb o{ v,u\v, -lopiot
op iqpnbr. oqoou X owoo iq ojpv.iu op

opi:.uo[ L X oiuod {o o.i^r|iui X iiojia


onb imoia p ooqoip^o eX.}] X p o.qioq
op oopqojsj 4 X uoo <q|on>r o.q'fuo r.\
|opi\iqo .iuiopo. sonndi:o c X p -ononi
otp onb i:uor.n uo bu n P ouXo^i v..u\n un
iu?u\?j jod Jq)o o.ioo s<qop sootiuouo

soiq o| ojXopo.u?dn opuiuu onb -un.}


oqvp uopKmtA \uv.d .nturpoj csouudi?o
onbX r5uiuio.idiur.d onbop ojpnbr ou
i.uo uoynqt c tu onoU}' c soy rnvitrop-id
sop so^T.|p3 op npinuS- ouoqr: : sopmb
uiuo Xiuj opunuiXK^ iq .iqifojuoo c X
o.Tpo(j op Xcoopqot> onb .iod nj t*pu oq
iqyou iuoojout aonlqrnb oaipojo c X -oq
opium n) i^opiqd omnqopi: S0[ oiptiij.iod
i onb o?otq 0] oyop uop.io oaioo -onbt
o][ oj ojjoqnd .iod tuqo c o\uod- iqoo onb
oauw iqtTvnttxodun "prpmqywq^) vrj
ptqrnp puoTA tqoD' mn rjapjnramr X
m* 3p so(X c opO^qo Xo>\p opo} o\ onb
ojpnj p]ap] Xe onb iq^oa iq ^qqndD>x
o\ vmmij pWuo o| onb .ijpprd p{
Xd){ opUDpDpi.Sc sof v\ tijjDuiod c X ij
uonq oojpp oidiuojX opnb 'uiqooqo
oxrp. ; onb <q oub ssj iqpod vn -uounqoj
c-d.i onb UDjppuowODUD v soq pubs du
opo3 c X onb oj uo]p(o.ink iuud ~opo
wq j iq iqpu op iq uopnpuaj op iq op.io >
xayp siqp pp r>nbcs-oar lrjnj p tqp .nn?<pp
opuo.intq * ODqqm<qmiop.ioo.ng oj
aod opoj p \'mAzy[ p oSqnn X iq -m
uodud pp .Xo}j ouujutq}mp) : sod
of pnb oi.uit.duod rquuur ojmS ou ~qj
o| op soj swttq soh-zo' c s?iu uni; p o
so| soiuqp s^iij pp otrXo}j onbjod iq ou
pupstt pp oqooq X iq uponop uoo onb
oj vwt op jnuqopD, tqpnbt? piqmuuofoj
tqnia sof souo5moo op s], sopg r ~oa
m nuispunB soxoj opi^-j p opiqp
imj onti^nt^ X ssptfo^de supoa, stq
, > ......

iqop -ojf pqnqwy uou.ioj o.uMouio.td


souoouHijiioosiqoj Xo\|{oonb -.loriir
opimop i:.u:d rqonln iopjo c X [o o}(]oiH
oputMOAonbXsui-DtnqunsiqooopuoA
omiu op opcsoT(] siuoiMil p?
Siou X oi
uo.uponb!>op {q-soprpquooXuut > ~jp|(
od optntDy uo tq vqq opido.d sojr onb
mqui op .uqooo.i |o o:qqiM| c X p o.ioiuud
onb q\i ojqiuj c onj p o.po({ op oojtqojK
onb ota iq uotjtA c X oxrp s'ozoa onb -o.i
sop 0[ uq|oXo c onb p iq.ionb .10} [o -T.d
o]Xwjo.tou. op iqjonbi cuopjo ouod p
onb uim mit uoToioqqo v.v.d co[jo X p
odjtqo opr/opuoq p o,iiqr:q oj f o a r co])
onb ,mj p ouijDtu onb Xo iiKfA c uij -pib
anj 1 m iiptuv vpm c X r.n?d onb -ono;vDj
djjdid nnb p Xd>| rnrpun) iq[Dnbir cuop.m
opjnd uosimi.nrsnj oqoodp c X iHur.UD
Dp siq onbsiu.wq uqj stq stuuu pp ouX/u
)quojon;nd mr jrodcDtnqq rnouiow op
onb pubi; opnr, oj imiu oqooq u.) iq Q|nX
iqj p n viju\}\ ) onb'mr; tsp runqpj >iq t.
p.iprup op iniopDJtqi c X Xoqp jod -uoq
,nn tq uop.o qiu[[ u'tp.ioD p: o.ip.j
-~>p oopqoj^ i: nj po}[ toijrjr.J X -nmmo:>
uodod sopopcnp s^amoosopobu pononu co;nupiu X pjwp p Xoq iq iqpdo
po}j npp oiDirpu c urA onb uojp'/.nj I*)
odljjq couuqp X Xo opoiuq compinO[
onbaod ^ F
w-'^A t> *T*!P ^IHA
soji ,uqn:d so.opuqnhq c onbjod -op
uou qp uj iqouoqw c X p Xmj ojp,{] op
oopqoH; omoo ordpund op iq uop.io
op F

oiLTnttiD ap 'opA

De a Repblica Christian*
ya fray Bernardo de Corbaria,y a otros
muchos, y tomaron el titulo de nuelra
N Seora dla Merced,por las grades mer
cedes q ellahazealos Chnitianosprin
cipalmente acando los de captiucrio.
Euuo esta religion assi por epacio de
onze a us, fin auere dado parte al Papa
con las continuas guerras que el rey don
laymc tenia ctra losMoros-por lo qual
Je -llamaron el Conquistador,o conque-ridor:pero teniendo vn poco de quietud
el rey determino embiar a fray Ramn
de Pcaort a la corte Romana, para que
trataic c lu Santidadlo tocante a esta
orden , y que la aproualc y confirmaste
de potestad Apostlica. Eraalaazon
papa, Gregorio Noueno-.elqual viendo
las letras del Rey , y la informacin del
fray Ramn, luego estando en Peroa aprono de potestad Apostlica la orden,
y que e llamasseja orden de nuestra Se
ora de la Merced de Redcmpcion de ca
p ti uos, y que vassen de habito blanco
con las armas reales a los pechos , y profean la regla de fant Augustin como pa
rece por la bulla del mefmo Gregorio
Noue n o , en el ao octauo de fu pontifi
cado q fue a diez y siete del mes de Ene
ro dia de fant Antonio, ao de mil y duzicntosy treynra, doze aos despus de
fundada la orden.-demanera que ha tre-*
zitos y sesenta y vn aos que fe aprouo
esta religion , y trezictos y setenta y tres
Lih zvJdd que fe fundo. Dizen Raphal Volaterratnropnlo- noy Bartolomeo Cassaneo en u Cathap4,
logo de la gloria del mundo, que esta or
can.y
den traxo en fus principios habito blan
cocon cruz negra , en seal de dolor y
tristeza , por ver los Christianos puestos
en captiueno : pero no es assi , porque
dede fu principio fe les dio aquel escu
do con cruz blanca,que es plateada: poi
que la farfcta yglea de Barcelona tiene
aquella cruz en el altar mayor por no
auer all retablo sino vn tabernculo ; e
qual hinchen de figuras de sanctos d<
plata lasfestas gran des,y en todo el otro
tiempo fe esta all vna cruz grande de

37i

plata por ser titulo del altar d la sanla


Cruz,como yo lo tengovisto muy bien.
Tiene esta orden las Contituciones d
los padres de to Domingo, y muchas
otras ceri inonias,p orque el maetro fray
Ramn que era de aquella orden lelas
ciio quando comeno la orden, como fe '
puede ver por las vnas constituciones.y.
otras: aunque despus conel tiempo es
quito y aadi algo. Profesla esta reli
gion Vii voto masquelas otras, que es
quedaren poder de los Moros el que va
a rescatar algn Chriliano, quando e
teme el captiuo renegara de la te : y eto
opena de peccado mortal , y ay exemplos en lu orden notables de esto : por
que muchos religiosos han quedado co
mo en rehenes por semejantes peligros,
assi como fray Pedro Comendador de
Perpian,y fray lun deGranada prouiii
eialde Castilla , y despus fueron mar
tirizados de los Moros, y Otros muchos
religiosos dlos que van arefeatar han
padefeido muchos males y trabajos.Por
lo qual Martino Quinto declaro ser esta
orden la mas estrecha de todas , y por
ello dio licencia para que qualquier reli
g i oso de otra orden fe pueda pafar de fu
orden a esta,sin mas que pedir licencia a
fu perlado y si no fe la diere, sin mas breue puede yrie a ella,y los frayles de la or
den recibirlo . Tienen muchos priuie-r
gios y fauores de los surtimos Pontfices
por el proiiecho que trae la religion en
obra tan piadosa.
'
No tuno esta religion en fus principiosel estilo de gouernarfe que agora,
nilosquetomauan el habito hazian lo
que los religiosos del tiempo presente:

^amu e
^Uemarje
am^amm
teeia ordt

porqu propriamente se gouernauan al


estilo de orden militar y de caualleros*
Esto se vee ei dos cofas. La primera cri- ,
que auia frayles caualleros que feruian
en allegaras lymosnas para redimirlos
captius,y otros para el choro y culto di
uiuo i Lafegncla en que fe prucuafer
esto verdad es, porque criaun maestre
general 3 que era seglar y para los feglares3

Libro Sexto.
Hresy aui prior geieral y este administra
ua o espntual.emaneraque como cu
las ordenes militares ay Prior de Veles,
y de Calatraua , y que manda ajos Ecclesiasticos Comendadores > y ay admi
nistrador que es para los caualleros de
capa y elpada,afsi en la orden de la Mer
ced fe hazia lo raefmo,y esto turo por es
pacio de nouenta y nueue aos , aunque
parece que todos trayan habito y coro
na. La manera de elegir, estos dos perla dosera esta, que quand o eligan maestre
general que era-el qu tenia lo espiritual
presidia el prior General que era perla
do en lo temporal , y por el contraro
quando eligan prior General , el mae^
stre de. los caualleros 'seglares presida.
Vuo lete maestros seglares, pero amendo grandes inquietudes sobre la auto
ridad decada vno de estos perlados lle
go la cofa qte fe trato en Roma delan
te del papa Bonifacio Octano : pero
muri luego y fuccediendole Benedi
cto Vndecimo , no determino el nego
cio porque tambin murioalasazompe
re llegando a la dignidad Pontifical Ce
mente Quinto , y oyendo las partes de
puso alosdos perlados que auian cria
do en scisma , y assi de consejo de sus
Cardenales crio por aquella vez sola
mente en Prior General de lo espiritual
a fray Raymundo Alberto , doctor en
Caones ,y en maestro general dlos
cauallerosa Hernando Rosellin , como
parece de la Bulla destepapa Clemen
te , dada en el ao de mil y trecientos y
ocho : por lo .qual manda que muerto
aquel maestre General no fea eligido o~
tro maestre, mas que en Jo epiritual y
temporal tenga vno el gouierno^ Mu
ri el maestre de los caualleros , despus
que fue General siete aos , y el prior
conforme ala determinacin de Cle
mente Quinto conuoco a capitulo Ge
neral en Valencia, adonde fe hallaron
ciento y nouenta y cinco votos, y to
dos conformes eligieron por maestre
General al maestre Raymundo Alber

to 3 y aunque luego los caualleros por


fiaron y hizieron 'capitulo y eligieren
maestre de por si, el papa loan Veynte
y dos vista la decisin de fu antecessor
Clemente , mando que todos obede
c estn al General que fue electo con
forme la determinacin de Clemente,
y assi acabaron las contiendas > y desde,
entonces tienen auctoridad de eligir vu
solo maestre Gen eral y este ha de ler sa
cerdote y es perpetuo . Y porque antes
los que gouernauan la orden fe llamauan priores y los caualleros comenda
dores proueyo fe que todo perlado fe lia
me comendador , aluo el de Barcelona
que como cabea de toda fu religion fe
llama prior , y comunmente tienen fu
afsientoen aquella ciudad los Genera
les porque alli fe hizo el primero conuento , riberas del mar en vn sitio que
cpro vn caualjero muy denoto, que fe
Uamaua Raymundo de Plicamanibus ,y
alli esta oy la cafa muy antigua , aunque
de mucha auctoridad porfer la cabea
de la religion , y tener alli fu afsiento el
General . No fe estiende esta orden
mas que en Espaa , aunque me parece
que ay algunas casasen las entradas de
Francia: pero en Portugal no ay conuen ,
to alguno, aunque en el Peni ay dos pro
uincias.
fl[De as ordenes e loshuenoshobres de S.Pa
bloprimer hermitao >y Sientos deJanB
Maria,
"~?Cap.XJCIlL
Otiendeho,
N los aos de mil y duzien he s buenos
tos y cinqunta y siete,fun
do Ricardo conde de Cor-,
nualla , o Cornubia y her
mano delRey Henri coTer
cero de Inglaterra , vna orden llama
da de hombres buenos , y di ole princi-,.
pi en el reyno de Inglaterra", y el pri
mero conuento que hizo fue en Barchan
stedio veynte y cinco millas de la ciu
dad de Londres ,fu vida era quasi como
heremitica y creciendo fus profefores

De a Rptiblc ChtMaml
en coltrobrcs y vida san<5h, corn cnaronaserconocidos , Yel Papa les dio
confirmation y aprouacion de orden,
mandaodoles que profeaTen a rgla
de sant Augustin . Traen habitos azules3 oy p or nuestros peccados ni esta or
den 5 ni otra no las ay en aquel reyno
de Ingla terra , porque corao este raft
arraygada la secta Luterana todo ha
perecidoi
'
La orden de santPabo primer hermi
0sien de S.
taro3aunqueno tiene su principio del
sancto varon toda via es mas antigua q
otrasmuchas de la yglesia, porque cono en los anosde mil y duzienros y
quinze en Vngria por vn Euscbio Strigoniese,y suedestamanera.Determinaron juntarsealgunas personasvirtuosas
a viuir envida cornu y religiosa, y pidi
do licencia para ello a don Bartholome obispo de las cinco ygesias , les sue
dada vnayglciallamada Sanctiago de
Patach,y allicornenoel primer conuento 3 crecio el numro de los religio
sosy monasterios y porque aquel negociotuuiefemas aiithoridad pidicr
al papa Vrbano Quarto algunos anos
d cl pu es: que les dieTe la rgla de sant
Augustin5pero no lo quiso concder y
assi cl obispo Vesprcse llamado Pablo
lesdocicrtas onsttucioncs por don
de viuiern algunos anos } y entonces

y ocho5a los seys de Dez]mbre3y celebraron su capitulo gnerai, y Ilam ose e


primer gnerai fray Laurcio de Strigo
nia5eraodo la cgregacion a el conue
rode S Laurencio de Buda . Despues
adeante en los anosde mil y trezientos
y dez y ere sieodo summ o Po n tiBcc
lo.XXLefrmo consolemoidad esta
religiooyiaretibiodebaxodelaprote
ctionApostoliea que es tante como ha
zer la exempta de losordinarios.Fue de
tanta importancia esta aprouaci qud
drro de poco tipo se incho todo el
reyno demonasteriosy reiigiososdesta
ordemporque viuiieon tnuebaobser-.
uancia5 nus despues que los Turcos se
h apoderado de raucha partedeaqucl
reyno, y entro la secta. Luterana , ha
ydo enflaqueciendose mucho la orden
porque aun los que oy viuen tienen har
to trabajo . No hallo que aya monaste
rios desta religion en orra parte sino en
Vngria 5 aun que en Roma tienen vn co
uento que se lama sant Stephano en el
monte Ceio3clquallesfue dado por
Nicolao Quinto, con todaslas tentas
que teniaacmellayglesiaadondeentra
ron5 y allivlucn conmuchaobseruan
cia< Su habitocsbanco , vsan de vn
escapulario grande y anebo y del sale la
capiia comoladeosMmimos y quan
do salen fueraleuan Vnos man tos corno de Hieronymos, saluer que tambie
tomo la orden e titulo de sant Pablo
bobancos.
,'. '
primer hermitano.Estosueen cl anode
La
ord
de
los
siemos
de
sanfe
Ma^
Ordauhlot
mil y duzientos y esenray tres jpero
ria ruuo principio en los.ano;s de mil. y stemos,
con todo c'o no tenian por seguros
trezientosy diezly ochoen tiempo de
rjgicuuu la
iu sancta
tauwiu si
ni contentos ; mas rigiendo
11a Apostolica Clmente Quinto eraMartino quarto3o Onorioquarto'desta
bio a Vngriavn c^ao latere, que sue
manera.Fueenia ciudad deFlorecia yn
vnsrayle Francisco,lamado fray G enprincipal hombre llamao Phiippo l
tilde Monte Flor 5 al quai toea Ja-rcliquai exercitauala raedicina y endo to
gion lc pidio con mucha humildad les
cado dela mno de Seilor dexoel m un
quisic d aria rgla de S. Augustin 3 lo
d y tomando diez o doze compane
quai cl hizo de potestad Apostolica, co
ros [cgudoes de su sancto deseo, se
molegado (\ tcnialas yezes del Papa,y
paro para los deiertos de -Tfcana
assi les dio licencia para hazer constituy a tomo el habit de la religion
conesy celebrar capituio gnerai : lo
con fus companros 3 el quai perse quai sue en los anos de mil y trezitos ucrando engrari sanctidd y obseruan
Bbb
cia-

Libro! Sexto.
De la orden de hs Cekfmos quefumo el P4
ca t querendo estrechat"mas 3a vida y
pa
Celeftino quint 0. Cap. X X 111 I.
penitencia, determino apar tarse a mayorsoledadj leudoaquellos corapa
N los aos de mil y d o aie
ners consigo5fundo vn pobremohatosy fetentay sierc flore- Pedn de
sterio, como todos los antiguos padres
Altdc C&
cio vn daro varon iiarna- denal cn U
lo hazian quandadauan-prindpio-alo Pedro de Muron o Ce 'Vida dejdrit
guna 2 congrgation . Algunos dizet
lestino
cuyonafeimiento Pedro de
que nuestra Senora k aparcioylem
sue marauilofo,y dio que penser a los
do que fundasse vna congrcgacion de
leftwo i'rJi,
qlo
vieron nafcer,y en n todo lo que
fr ay les q u e se 11 a masse d e I o s'Si'et u os d e
i.si.S'.y .7.
enfonces se vo fueron mnestras de lo
.sanct'Mria^Se lo que fuere en Bn
V o. ><ii . v
que auia de fer adelantc . Fue de vn lufundoestaordenyle puso el nombre di
cho 3 y pordifFer.encire del habito pri gar comun del reyno de Napolcs en la
y.6.
mero e puso vn fcapulari negro y en . prouinda de Apnlia en el Ah r n cio cu~
cima vnacapa com ladels 'Dominiya vidae'criue m 11 y a la largaen dos libros Pedro de Aliaco Cardcnal . Veni
cos:pero do ha de fer negra no ahurie
ada3 que assi 1 muestran fus historias
do a fer hornbre , todo su dcsco era go
aunqu oy no es no negra . Credo en
zar'dela vida so lita n a y del ycrmo,y
tanta-manera esta orden que deotro de
comoquicra quefuelc de vcynte anos
poco tiempo vin o a fer fama pr mu
y hallalTeque era tiempo de huyr del
chas partes de Itala,y afsi lo es oy, assi 'mundo'nofe atreuia a tomar la emprep or religion comopor ferras. Los an- "a' solo 'ni hallaua.com parler.p de su espi
ctosPootifkesvistoelbuen exeraplo y
itu'i Pero buscando occaioo halldo
prueeho coquin que hazian los fau b*
vn;ami|o con quien cornu ricaoa las co
recieron5y afs Benedicto Onzeno con
sas de myor ecreto,vino a desenbrir
ptrossiefe papas adelantela confirma- :le :est< que e 'm as precia u a . lia H o f o
ton y e dieron muchos priuiegios.No
tmbien para comouerlo a que de fa m
. liall que f>r otras partes aya esta orde
parasse el mu n d o, y, dix oie vn dia fubaotique en Marfela vi frayles fuyos q
tamente.
segun parece tratauan de hazer conQuehazemos? falgamos de nuestra
lent en-elno de mil y quinenros y se
tierr y 'de-xados- nuestros padres y pasentay tres. En Epana ya consta auer jren tes5y d c fn 0. d o s gam osai c f( 1 u d 0
auido dos conuentos desta orden , el
Cfiristo3y asi libres y desembaraados
vnoen ManiJaque es en el reyno de " aparcemonos avnatierra remota ado u
Leel quai feacabo por no auer toma
de con toda q nier u d, struamos a Dios.
do el habito en cl mas de los primeros
Mas porque no hagamos coa contra la
quelo fundarony afsi el Almirantcd
determinacion de la yglea acudamos
Fadriqueque fuellamado el Doco y
a Roma > y confoltemos con' la fil la
Astrologod aquel conuentoala oc
Apostolica nuestra determinacion . De
dcn.de fan t Augustin comooy lo poftal mancra comouio el animo del corn
sce pacisicamente 5 y cn Oropcfa vuo panero para cme'nar la'jornada que
orroquetambien deuiodeperecerpor uego fe orecio a rencrlc cmpana.
los mcfmosrepcctos. Ay y cnMon- ' Mas como quiera que lo prometio
uiedro que sue la antigua Sagunt
assi al primer trance,, y pastoyesto es
conuento de mon jas de este in' la primera Jornada lo desamjparo y
stitutoy professan la rgla
fe voluio a casa defus'padrcs,.y pa
defant Adpustin.
tientes, no bastando las persuasion es
del Pedro para hazerlo passar adeCO
^'
: . lante.

Dla RepuMi ra ChnstianaV


lante.Mas cl no q.uernd o faltar a Ja m
spiracion diuna prosigui su camino y
sabiendo que en el pordonde auia de
paitar ,estaua vn hermitano de opinion
fue a visitarlo , y descubrile su pensa
miento ydcfeocon el quai estuuo por
espacio de diez dias gozando de los re
galos diinos que el seor le descu
bri, y de ay le guio vna soledad el
memo hermitano a donde haziendo
vna pequea celda 3 permaneci solo
por espacio de tres aos, fue conoscido en este tiempo de los moradores de
aquella tierra y visitado por ellos le
rogaron que no efeondiesle el talento
para que fue llamado y que fe ordenas
se de sacerdote para que en mas alto
ofsicio aprouechafe mas . Con esto
determino partirse para Roma 3 y all
fue ordenado de todas ordenes 9> y que
riendo hazer vida mas perfecta fe fue
a recoger a vn yermo llamado Mu ron
(que no dize la historia en que comarca,o obispado fucile. ) Aqu viuio cin
co aos y hallndose indigno de
dignidad sacerdotal determino de sus
penderse de su voluntad de exercicio
tan alto queriendo imitar en la vida y
soledad a sane Pablo > Antonio, y Be
nito que no fueron sacerdotes . Pero
suele estoruado este fu intento por vna
reuclacionque lefue hecha de Vn- Abbad que lo recogi en fu monasted
y le dio el habito del padre fant Beni
to , aunque la historia o habla de esto.
Si aqui hizo profession o no , no lo
hallo aueriguado > porque J^jcgOiWmeno a estar por jigrffc Je juntaron
muchos difcrpulo^ycompaerps de
fu intento y continuo la habitacin del
monte de Muron, malcomo ya aqe
Ha morada sueste muy publica y por
consiguiente visitada bufeo otra sole
dad mas sola y recogise en el desierto
llamado Magela , pero siendo el lugar
mas spero de lo que fus compaeros
podan suffrir lo defampararny dexaron solo > y el se quedo halli. Mas po

37^

co despus bouiermoudps de amor


y piedad de aquel que en palabras y
obras era padre.
Y como fu fama de dia en diacreci este mas, allegronse a el mas disc
pulos, aunque el no quisiera tener tan
to embarace por ferie muy grande pa
ra la contemplacin . Y aunque quiso
despedir muchos diziendoque no fe
recogi en la soledad para conuerar
con los hombres/mas para h uyrlos , to
dauia no desecho a losquelo queran
mirando que no era para si solo y assi pobl aquel desierto de Igs muchos
varones espirituales que lo siguiari*
El ver ya hecho vn rebao que lo re*
nia inlruydo en vna manera de viuir
muy religiosa 3 determino alumbra
do diuinalmente fundar vnanueua ma
era de viuir en la soledad con fa
de desamparar el mundo muy de ve>
raspara gozar de la pobrezay y despre
ciar las cofas de este, siglo.
Pero entendiendo que fundar vna
nueua manera de vida no fepodia hazer
sin authoridad de la silla Apostlica c
forme al decreto del concilio Lugdunenfe que poco antes fe auia celebra
do en tiempo de Gregorio dcimo , to
mo dos compaeros y con ellos a pie y
todas las seales de pobreza fe pufo .en
camino.
Informado el fummo Pontisice de
fu determinacin le aprouo la manerade viuir que aia mostrado par f pe
ticin y el pidi Ja regla del padre fant
Benito por donde parece que esta es
orden nuea y no congregacin como
lo da a entender Onufrio Panuinio en
el libro de fus Cardenales en la vida de
Celestino quinto adonde dize afsi ; Ce
festino quinto llamado antes Pedro de
Morn de a orden de fant Benitode
la congregacin de fant Damin. Yo
no quiero aquicontender 5 pero el cu
rioso lector si pastare por la historia
de donde yo saco estajaduierta que mi
re en esto' Aleanjada aprouacio Pedro
Bbb a
de

Libro Sexto.
deMoroo de su ordcn q comcno, tam
bien cornenaron los obisposa m o le ftar a Sos cj quedaron en las henniras ha
zicdofu vida soliraria,q e 1 rel i gioso v a rfundo.Mascomo rodas las coas bue
nascn susprincipios tengasus difsicul
tadcs , tan i bien esta las tuuo^pcro Dios
1 o o r d e n o d e sp u e s d e o tra m a n e r a . I u n *
to e varon reiigiofo capitulo con auroridad deipapa cn el htrinitorio de San
ct Spiritus de Magelaadonde atiia co~
menado su ordcn,y dando constitucio
ns, y proueyeodoa todo comcno a
fundar muchos monasterios. Y porquc
algunas Abbadias de la orden de fane
Benito se hauianestragado, vuicron de
rcduzirlosaesta orden nueua,demane
ra que en su vida vio treynta y seys raonasterios>losquaIcsguardandolarcgta
de fantBeniro quedaron propnamente
por mges de este insttuto3y de tal ma
riera feviue que ay qual ninguna diffe
reciade los Bcnitos. Vino dcpucs este
varon deDiospor su sntdad a fer ele
cto en summo Pontifice sin scr del cole
gio de losCardcnles,por nuerte de Nf
colao qqarto jpero como eino foesse
para el mundo,ni cl mdo para el3akabo despues de palsadas grandes cosasq
no son para aqui renuncio la mitra pa
pal y sue el primero , y hasta agora po strero q hizo este ato tan heroyco,y sc
boluio al monaslerio de ddelo sacaro
y alli se dio a la vida primera hasta cj Bo
nisacio VII.Jo saco de el y le hizo hartos mal tratamitos^y alcabo teniendo
Jo prefo llenode trabajosy malos trata
mientos murio3por Jo quai vista su fan
cta vidaconsirmadacon muchos milagros o canonizaron con titulo de confeTor simpc ,cuya siesta se eclebra a
diez y nueue de Mayo.
Dizefeporcierto qmuchas Abba
dias q estan oy en su orden son de mon
ges Benitos, y por esto parece fer mera
bro de la defant Benito:yo por ord di
stintalahalloenlasbulasy priuiegios
papales,y parece fer assi, porc] quand a

suc al summo Ptificc la aprouacion de


iu estado5 no tema cl rcgla pues se la
dieron a el de nueuo la delpadreS.Be*
nito5 lo quai no se hiziera si esta suera
congregaei. El no anerpodido hallar
las de mas colas que esta orden tiene ha
raqucnosehallcnlasotrasque se dessean^ y suera bien saber. Su titulo es de
la orden de los Cclestinos , no porquc
Pedro de Murcn fu este y a summo Pon
tifice quando la fundo, mas porque co
mo despues suc Papa y lafauoreci ? y
otroslas ayudaron por respect o de su
mucha sanctidad cquedo con este tituo.OnufrioPanuiniograninucstigadordetodolocuriofode la yglcsia no
haze mencion de esta orden ni debaxo
de religion distnta5ni tampoco de con
'.gfegacionaantcsdizceosu.'ecclcsiastica
hi st oria quequando vino aladignidad
papal cra Abbad de ant Pedro, por so
bre nombre ad Marcellam.
j[X>r Us ordenes de la haridad defwa Ma
ria, de EfcaU de S ena >y de los canongos de
fant Salvador de jlliceto . Cap. X A V\

'

A orden deaCharidad de
sa n cta Maria, co m en o cn Qr<fcn je /4
clpontificado de Bonisa- Ch*rid*ddt
co octauoj como Io affir- S* Maria
man sus mcsmas bullas y
suc en los aiios de mily duzientosy no
uenta y cys.La causa sue que dos caua
Hros haceses del obispado Chatalaunense llamados Guidodc Iambilla, y Chatons*
Georgio deterrainaron fundar vn ho~
pital muy principal para curar enfermosy recibir los pobres y peregnnos,
y porque la obra fu este entera dotaro
le de rauchas riquezas , de mancra que
dentro de poco tiempo sc fundaron
otros parael mcfmo effecto y llamauan
se estos hospitales de la Charidad de
sancta Maria .-sueledadaal papa Bonifaco octauo relacio desta obra tan prin
cipal y pidicndole priuiegios los otor
goenfauory honra de tan sancta obra
yqui-

De la RepuMica Christ/ana:
y quifo qtiefuee orden de iofpitale- '
ria dandole por cabea al primer hospi
fal y diolcs la rgla tercera de sant Frari7
cico , y desta niancra sue creciendo
esta orden . Depues ad lan re como
vu i este muchoshospiralcsy la orden tu
ueste necessidad de tenermas auctoridad y habito scnaado y que tuuicsen
gnerai y lus capitulos prouinciles,
Clmence sexto en cl quinto ano de su
ponticado mando al obispo Chatalau
Codons*
neese que lesdiesse vna cap negra y
escapulario negro> y que profesasea
la rgla de sant Augustin , y rnando en
sus breues otras coas tocantes al buen
gouiernodela orden . No he visto ni
se que aya esta orden , suera de Francia
qucesadondeellacomeno*
Florecio tambien en los ailos de
$411^4 Ma
Y treaientosy esenta y cinco , la
ria de bjet* orden de sancta Maria de S cal a de Sela.
na , es Iospitaleria , y en susmonasterios ay hospi taie s a donde curan con
grandi isima charidad r tuuo su principo por vn fray Augustin Nouclo de
Terano 3 o de Sena gnerai de la ord en de sant Augustin : el quai endo
en aqncl tiempo vn varon de mucha
pied ad, y viendo como por Italia se rcs
frianala charidad con los pobres neces
icados 3 dctermino fundar vn h o spi
ral cn Sena, en vnayglesia que se Da
ma ua ancta Maria de S cala , y como
sudse rendo en gran opinion hallo .ca.
rodos los nobles muda ayuda yfauor
y assi credo ci edificio y las lymosnas con quefue dotado.y luegoaymitadou de aquel se edifcaron otros 5 y
porque aquellaobra creciesseenlo ve
ndero, alcano dei fummo Pontifk
Clcmcnte Quinto que foese orden de
ospitaleria y que sus ministros gozassen de priu ilegios , y assi se hizo , y les
sue dada la rgla de sanr AugustimQu
do elgen su maestro gnerai espra la
confirmacion al prior de los Augustinos de Sena , por memoria de que
aquclla orden comenco por frayle de

376

aquella religion . Leydo fie que sant


Berriardin fruio con gran humildad
en este hospital , antes que su esse frayle3quando vuo vnagran pestenciai
Entre las ordenes de Canonigosre- s.Salaadsr
g lares quela ygea tiene , es vna la de dt llitpQ
los de sant Saluador de Iliiecto.,0 cano
nigos Scopetinos : porque comeno
el primer eonuenro en clvalle deSco^
pezo : tuuosuprincipioenlosanosde
mil y trezierosysert-a y.dos poco mas
o menosipor dos muy rcligiosos padresfsayieshennitnosdesanc Augu-.
stitiJimadoselvaosrayEsteuan, y el
tro fray diego Andrs arnbos de Scna
losqualesalprincipio se ucron a vna:
oedad.y il izicrnvida muy reJtgio
sayaprouada* mas" despucs creciendo
sirsams y aucndo crecidonurerode;
varones reigiosos en su congregacion
y companiaSlos Papas visto como podian aprouechr a la yglesia para la;
reformacion'delos monigos, deter"'minaron quesu-ecn canonigos regl-'
res,y assi fles senalo roqtete , y traen;
o sobre el habito blanco 3 y eneim se
ponenclescapnlario . Ayalgunos coi
uentos principalissimos de ellos ; tiene
en Roma la dmtriistracion de sant Lan
r encio su era de l os rrto' 3 qtie es' f
quint yglea Patrarchl rprofc-flan-la:
rcgk de anr Augustin , J en todof^
guen las constiruciones de ls hermita
nos de fane Augustin* de dondc rom
rprincpio deioquanos ffrentaii
Fueron muy fauorecidos de t Segundo . Quando van'por las cafalJe>;
uan vnos mantos negros de la he- '
churadeiosqutraen los Augurinos3quando
" van
^
camno.

Bbb

Libro Sexto*
Dehs rdcttcs de Canngs Cckfliios3y de
U yidd commhy c Satiii Spiritus de Vens
cia. Cap. XXVL

y los que me o preguntaron , sue por


saber de que orden suc Gabriel fic va
ton muy doo , y ensenado,y muy tenido entre los Thcologos, y aunque
Vchas diffrencias ay en tacn ronces n rmicho despucs, no supe
lia de canonigos reglarcs ast
responder , al cabo halle rail r o y lu z de
cn la m ancra de su vuir coloque tanco defeaua,quefuccn Chritio eti cl habico , y fui duda
stiano Masco, cn su Clronica d cl m un ^
eau sa n mucha confusion alos lectorcs
do : cl quai dize que en cl an o de mil
habldo de canonigos* masagora creo
y trefcientos y sc tenta y nueuc florela quitaremospucs ponemos cadaorcieron en el reyno de b'rancia agunos
den por i con las circunstancias que
doc-tos y chu* o s varoncs , y entre los
son necssarias f>araque no caucn cmotros sue vno > llamado Grard o cl
bara/ass que prosiguiendo con nuegrande : cl quai sue varon dotssimo,
strapfopouo^digo que ay canonigos
y dexando la vniucridad de hi cudad
reglarcs que laman Cekstinosy tamde Paris 3 e boluio a u patria y pro
bien son llamados. de Sant George de
pria terra , y iendo ordenado en DiaAlga, Dalfanensc. Qucn fu este el
cono , comeno a prcdlcar con g ra n
proprio y verdadero despertador de
heruor y opinion de todos 16$ que le
tan sancto estado no Io ha U o muy apuoyan > y ganando credito por roda arado^dizen algunos que sue Laurenco
que U a tierra a cerca de umehos , dio
lustiniano Patriarcha de Vcnccia cuya
pnncipio a vna congregacion de homsanctidad y letras.forccio cn los aios
bres doctos: los quales tuuic'en cide mil y quacrocientos y ktc 3 pero no
cuelas publieas , y cncuaffcn tedo gc*
meparecc a mi ass, porque cl nie Cm o
ncro de letras Ecclcsiasticas ; y que junLaurcncio como cl habito cn esta ortamente cxortaen a tdo Chriliano
dende donde pardec que ya tenia prina la virtud . Llamafe cita orden , o con
cipio.
gtegacion de los fray les de la vida co. , Otros canonigos rglares hallo cri
mnn Y entre las oc ra s coi as que orci Ducdo de Vcnccia^quc sc llam,dc
deno sue que no suc le n losqueen cl! a
la orden de San&i Spiritus de Vcnccia.
cnrracn orden ad o s de niia > ni naTuuo su f>tihcpid etlos aios de mil y
die se pudiese ordenar * Y de esta maquatrccneos y vcynte y sictc,por fray
ncra rodoclticmpo quccl Gcrardo v
Gabriel Spolctno fray le de h orden
uio no sc ordeno^mas que vno de os cj
dclos Hcrmitanos de sant Augustin,
stguicron aqutila vida cl quai se U a maprincipe de los prcdicadrcs de tu tiem
ua blorencio Muerto cl dicho Gerarpo,coniolo dizeluan Trircmio cn fus
do,qucdo en cl gouierno l'ioiccio : d cl
claros varoncs * Vsan estos canonigos
quai dxe q suc ordenado de misa 3 este
debonctcsbancos 5 y vnccrto habito
vio quetratandocnaqucUa mancra de
muydistincto detodas las demas reliviuir de ciencas y letras, cra cosa inde
gtoncs, que oy vernos de canonigos re
cte no ordenarse de acerdotes , y asi
glarcs . Prose ssan la rgla de sant Augu
dio ordeen como todoslos qucfueicn
stin5su cabeay conuento principal es
halladoshabilcsy idoncos entre cllos
clde Vcnccia.
fueffen ordenados de mila; Su mancra
MtnkU
0tra orden ay de clcrigos que Uama
deviuir cscsonncaa q seguardo cn
jk tmu ^aot^cn de la vida comun, y cierto que aprimitua yglcsra Cm proprio,nodcm
hatnasdcdiex anos,qucmcfuepreg- dan,cstan subjcctosalo.s obisuos.Y dccadoo^uegenerode religtofos era este sta mancra viuicron empre con opi '

ion

DekRepublic Chflstana.
niort cc gente religiosa 3 m as con ioo
esta tuuieron emulos, y vuo muchos
qucdixcro queaquclosfrayes de h
vida comun cran 5 los que otro riempo
auia destruydo Bonifacio Ovauo 3 y
loan veyntc y dos, y Bonifacio Noueno, los quales cran losfrayes Dulcinos5lospobrcsde Lon y losDalbatos,o blancos.-pero sabiendolo IoGer
son que viua en aquel tiempo reprehdioasperamentea los maldizientes, y
prouoeomo aquel estado era bueno y
ancto . Y" efcriuiendo contra esta orde vn libro ccrto doctor el mesmo Ger
son prou o fer dgno el libro de fer que
mado con el author . Y assi estando en
cl concilio Confoncicnse sue condem *
nado por herege el aurhor y cl libro.
Pero muchos seaylesde esta orden que
se hallaronalli : puestosde rodillas pidicron h u mil mente miscricordia para
aquel maldizient . Y asi hecho vn gra
fuego suc quemado el libr.o y el author
dctcrraron parasicmpre de laprouinciadcConstancia, y Gcrson hizo vn
tratadodoctissimo contralosperfegui
dores d esta orden . Y cl papa Martino
y Eugenio Quarto aprouaron estamancrade vinir , y la deronpor buena ; y
conccdicron a fus profeTores muchas
gracias y priuilegiospara quando administrasten el facramento de la confef
on 5 concediendolcs queabsoJuicfv
sen de ciertos cafos referuados a h fcde Apostola . Han tenido hombres
m u y doctos cn todogencrode etras
porque este es fu principal exercicio.
Orra orden de canongos reglares
hc leydo que cotncnoenlos anos de
mily duzientos y treynta y vno , con
titulo de los Canongos reglares de
Mantua : pero no fe que cosasean
y assi no euro de guardarlc
su anti^uedad.
O)

377
% De la orden dd paire ftnt Heronymo eii
Efpctnx. Cap. XXVI h

Lorecio en Italia vna congregacion de hermitanos


enlosanosdemily rrezien
tos y ftent a 3 poco mas 5 o
tueaus: cuyo padrcy mayor era vn fanto varon llamado fray Thomas . Este
allende de otros dones que auia recebi
do de la diuina mano3tema cl dela prophecia,y aunque de ello fueron vistos
muchos exemplos, este que agora tra
res battante testmonio de u mucha
sanctidad.Cmovna vez euuiee con
fus frayles subitamente mudando el
estio dehablar, dixo.B Sphitu mto
vienc sobre Efparia,mas no me es reueladoquanto estaraalii. Muy marauilla
dos.quedaron fus dicipJosde tan gra
nouedad, y como tenian tan gran opi
nion de su padrecreyeronlo 3 y tuuier
suspalabras como por de diuino oracu >
lo.Mierto este var lancto que sue po- 1
co despues que dxo aquellas palabras,
determinaron venirse cn Espana algunos de aquelios dtscipulos que oyeroa
aqueila prophecia para ver en que pa
rada aqueilo que les dixera su maestro.
Llcgados pues en estes reynos fueronsealoqueoyliamanreyno de Toledo
yaliecogieron vndcierto y solcdad
que se llamaua Lupiana en el quai estava vnahermita dedicada al Apostol S*.
Bartholome. Aqui comenarona vi-.
uir aquelios religiosos sancta y peniten
temente *por!oqua vinierna serconocidospor varonesde vida religiosa,
y de ta manera que denro de poco,
tiempo siguieron la vida Hestos varones, pf-mtm
de gran penitencia, otros que por fama pimas t
y gloriadel mundo cran Illustres. Estos esta or
sueronel Reueendissimo don Alonso
Pcha opspodeaen 9- el quai renimcioenraanosdel furnmo Pontifce et
- obifpado , por viuir quietamente cn
eompania de aquelios kruos de Dios
que a porfia conquistauan el cicBbb 4
lr

uodoj St\K]0 siyonjnuiiu ' x ofbnj dj


uoJonjf soJDijt'dmoD op mu o.uU!Duu.iS
VJ A 0130 3(qnou uo.h:a oprt'Jiff r -jDf
zaupoiui Otiiuouvj) U[.")|> poiq 3|oA
AcOpD|OJ.0pHf lfDfus JoATiU Dt> V.\
v\\n\v3 dp soj Db:;DAD)| Ao u'inrjj -dia
Dib'so v\ Dp soj soiiduii cDndfDp/ni: ;*)}
0Dinp,"5 ' s.)id)D(" ouia a u Miiunnij pp
t.upfp Ocp) opuuiuji ojd^i f -tiru.i;.
wp Dnb^njDD^ imd o.iD.n:rai\> p p Ad}| p o
A:o.ipDc[ : sopD D} uoJi:)Dj| s'o.ijt Uintj SDjq As"D|c|OU .Dp om?i|)DUi copr]j. .ij(p))
sof snp'nb uDuir.r;)prp.iDA di o;nu'D.:|Dp
p niMidc; o;nn:j 1 otuoD o\ onp p ~v.v\
<)|D UO.UA Ak.IJ SUUKHfX : D|ll).Uu SO!|D
uOiiiorriDf un ;ui)d?idhh-}]ih} {d i;m dt^ 01 p:inn$djD nnb uo.duiia r nnj .i'l*
EUA Dp StTf SDp.'drDU.Hl SD'JOj'.fDi Ol)
Ac Ao ud rijD('JAiq * od;x;) d p r .;.:ir
Dp JU1TA DHtl! Of p 'ID O.M Dp OD(>d (ntlDM
Dp dj.diJ ;nb uA ud? n .i.qijoo A r.i. pu
irpri Dp sopoi $o\ >ouDti(] c A unr, -Uiii
rpuip soj'Dp ou :sDp'i uujod ,D.\DrDi: ab r
op r5aaniOD ruuo[r rfoD rpm* * dth/\
uoi Dp p k rjDuiuu on{r .ipo.iiH -ujdu
cod oiuodA ihiAda D):)nb ijivcDplupiti
niuDijinb .huO] opqp Dp uop.io A -ta
.un tmxbj vuti'p. r>p sr( si'f'b.1 n -luiojd
srp c A sopnuod roipo.*) Dp o}p p j^a b
sa:<> s.nnpjo unanHu ouiod p nu u u p
n.ipp:i[ y! o uo. s r>p rjpmin: ?ptA ^tu..inq
von ' optir>jD optnnuu;ir>p -irpnpiod
,1 o s' ) ' l u 0 u .i s b n o u u u o o a o 1 a 0 :) v\j p o op cuoi':n.).i oinj oxrcpp op a vu np
As;)y.)pjosi-| "Supi:uo.ui:su}'n.-), y r.) b
ojopurjuu op02 d (io o.Hipt'tu n.)fuo.->
o.nuiut-n^p cir^ifdn] u[ u?:} Pli? P PP
atnoad pubn opi;^D A cjaiA:>pi;.rniiuii
toiUDiic soipmuonb so.iqmoq j sM.*pu[|
tuu^ti^pA tnunt unj opi:i.-)un p> -atun
ot> fi0i}|.n|33od pjt so|up souAni Dp
^3uo.-)UDiuinpnb inoOj.uniA r[ op
ooptmm^ np t?i n?urj /'lin UodV
1^ Ac oxiqsp Dp cua Dp s{
Ktrf -ojc
A^ppr,n ab a m\$d
soprint}! uuarxj
Wjgpsotm Opooo^^tuAuoiDtH -31

opsdj k snb [.inbt o^urj aop,)p -a


udoui p ouj.ioX A prpnjoj c A srmdpp
u,i |0 ouopruom 1 A aod t| aijnauittl 3p
uopon ottl) .15 iiriu.-).! UKfp.id ur5ii|totn|
;ii
j rnpn p pi: o d .10 'uo.n\\i | o.}], oS,ru
Oll .lis UOJIMI ! V.U'J O SOp nlp.! SUJO! 3p
inpniu i:nti.Tpru( A cr?.Hji?u.,M?)o sot(f.3
s.").ni(Mi;i iv.i.) c A:.j D.ip.i,] z.pjrui.';!
op viur(i!|rpt:tK) A aimj o.;p.({ uuiiio}}
sop',[ sopro.)([ no i!fuo} t).M. ppi^o.
sop j.^p (HUtunj ^.m]i.7U',)(] rmnitpjHioij
:>nb.hKl:.)4 v\ ,-[ nui' oipip i:.r.HH' ni-Hj
.inblrp im.i ruA ;mi .!.") j i:,^ur > 1 1 / -~> viuiA
u,*) v} i:tuo A riunj uop ,vp jo.iJ in.i,-) ( b :>n
u.-) rni:dp,{ n; u\tu: p n j .nqnm a ru ippjo
A' Df or.'pop Owb ojuprq tioi p 3 p .n? A
tmr ou!) r]'::.v, uqpjud cun A ? j > .")[ -p
.x sr.no p.o ,t jod p .ipuo p j otnuin <)({
mpDqu j.m.hh! ao:iud'.jdiuo:'u |i;vi}jp
1:3 \- luoano.uh: npnm pN'Uim.njO) i:;p
uojwpjr c A onpA np u n m:; o 1' -:psoj
) soq t sopHop p p.iup'i| Dtib o A NirjA
A uo.inr/.;r]
snj sounu uoispjo.u -oj
Aouumj sn|op ptrp.{Opnn: m.'infti -rd
i:j nnb irn|pu']i?n, \: uj u o. <;}.>.] 1 o p n bu du
unp.mtq| sO[ op srui nnb utmqp ud | y 3
d u n r A z \ o s o 3 0.1 s b 11 0 b u 1 1 1 \)3 d u } il-) n j
pnbn oaiujijiiT A sDjOipDDUOD utin.ij j n
opjaad Dnb dj j[ [}t-uiu ti:^ s"Dp(t:.ij TtrMOtf a o s p n 'ouiAiro.nifpc; s"t)u tiuium n.i p
tlUU p 11.") "30f. o Xe SD|0p V[ V.\.1A Dp 3tlt}
ooDHiiiJixny 37op sopuphD Dp s&[ gs)
sauopzuqj *;opn 3psonujHU.Dt|
y -n
5Djvn..>sv[*iiT]jnn ppoiuoj (moEKo Dp
n?nr^ sm.id; Dp m:HP,!Of.) : d .10 -urnb
o \\p .)) l'm'pjui* inui*i juu. u.) s' -0.0
srj i:pp AMpm:n.i3)t]o cjd oiuonuuj Dp
iq wpp {?pJO Dp soj Ac^iirjjnl;n\/ ~.iod
b ou oipid so|p:ibtv uso[naii\n3 sojpnbt*
soioiMipi- nj lojmuqi d u ,-)pu.pJu>r| c;
j ouiAuo.idj :>v\ DpsMUo:>n:n||iio.') n.iO|,[
opoj/cp opmoiMnjo op'rip Suirpm.j
r. ou Dp pui A s*o:mDr/.ui A
~um
ocod :.h.wj -;A.->j irj inK).]}q qpp ipj
3 cm u /.ip d onb onj r>poui: imwj X soji
p o.mm m: o p p op.'Djjnnj p o 019
ouoS o.DdcoupDpu/\ ou oporu! .dj jtod
uaonb njp onr rnnyp p ccTiu oo y ouio

Dea Repubica Christian.

378

de F r an ci a, porquanto a la.sazon la cor. ' la que e! auia recogdo delas fentencias


te Rom ana estaua en Francia,y dcfpues. q ue se.-halaua al propoto en Jasobras
en ci quinto anode su ponrifcado pas
dclglorioso padre sant-Hieronymo > y
so su iiiaa Roma que suc an o de mil f
presctnatidola deldnte dd. papa Marri,
trezentos y etenta y cinco , de dondc 'n>y exanunahdo la3!a dio por huer/a, Y
se vee que ay error^y i ia bula de ne scquio el su m m o pontifce que rouos los
nalado aque a no la aprobacion se hizo
fray les Hieronymos profeffafen aqueen Auin adondea laazon tnia elPa
lia rcgla,pcro fueron a lacorre Roma~
pa su cortc,y en est no puedeauer fjlnaciertos religioosdestos reynos3 per
ta p orque cregistro ccnsual.de Roma
so-nasde rhucha religion, y prouaron
" *

v
conbastanres fundamentos3que lo que
dize a la lot ra loque y o digo aqui He
3ui professadoen manos del papa Grc
cho est o cl papa Gregoriodjo a los dos
goro Vndecimo , se denia tener . crn o
vnrables padres u bendicion y con
por oraclo diuino," puespp atia hallaeila y fus recados boluieron muy con
do difficultad en aprou'r la orde , ni est
te 0 1 os en c ft o s rcynos, ad 0 0 d e suer o n
dar ia rgla de ant Augustin y aque ha
recebdosdelos hermanoscon graruie
biro que cehi.Y que pues a ancta Brigt
griaespiritual por auer alcanado lo
jd
auiasido-reuelado el principio de
que ranto defscauan.Yafsi luego hizieesta orden con todas las cif cunstntas
ron todos profession eo lasxanos de!
yadichas,
no dtfiian dexr elos ei estavnrable padre fray Pero Fernaricfez
consonne a la comissibn que trayn del
do quediuinalmente auialido reuia*
summo po-ntifce. Y desta mariera Ja ordo>porlafaciIidadjiehngenio defray
Pedro de Olmedo. En fin ellos mo'stxade n corneno a mejorarse y a crecer, y
rooran bien que nodeuian feguir noue
Juego se ecUicaroo monasterios, por
dades que se boluieron en paz y c mu *
"di u crias partes destos reynos , por lo
chahonra-a su prouincia.E fi ay Pedro
quai mue h as pcrfonasdeuotaslosfauo
'de
Olmedo viendo quen sala cni
recieron liberalmcnte con fus lymofintento,no qniso boluet aEspaia^y a
nasy losque les edifkauan casas hs do
si sc quedo en Italiay sundo otra ordea
tau a n de m ancra que con su largueza
tambien debaxo del titulo de sant Hie^
comenaron
a viuir mas
COUii'i'^atuu los
iu relgidfos
tin
recogidos, porque m u cho ha ze al caso
ronymo , de la quai hdremos mesicion
queU,^ monalcrios tengan lonccelu ego ; No paro qi la cosa porque
iTtuertos Marrldo Qijinto y Eugenio
rio para que la obseruancia ce ea
ufueraiN o dexo esta religion de tener sus iri
q u i c t u d c s y d e a ' o fs i e g os aigu n o s a -,
h os dcpues que suc aprouada 5 porque
vo fray le de la me sua a orde n Ihtmado
fray Pedro de Oimedo varon docto , se
a par fo dea obediencia de \ ordeo, no
se i 1 1 c c o \3 q u e epirr u 5y se fu e a R o m a
rigiendo la lh Aposiolica el papa Mar
rino Q 'ai ut o, y alla persuadio como los
prox'loresue.la.orden de sant Hierony
m o deuan regire por las rglas que S,Htcronyinoauia dexadoen ysEpistoks pa-ra los raonges, y que.no deuin
profeslar la 1 cgla de sant Augustin, raas

coia QuintOj m tenio^oe/l corigirga;


cin de an t Hierany:rao de E tpanay-l
de taia fuesse vna m estla caftf-d ex
pdio vn breue e dcho stmin1 pontific en q u iiiadai que fbeer) los prio
res d e 1 os m 0 staleri os d e Efpan aI c a pinilo quemandau clebrar en Moma
el dia de Pentecostes prirrierov.chtar.04 '
Mucho stto la religion esta nooedad5
tias juntandofe tod. la. relie r9 el prior
ge'neal orno. consejo-con los mas viejos en o que se aua de hzer5y aili se de
termino que fuefen-seys Priores coo
fus companerosJos quaes repreentas
Bbb 5
ser

Libro Sexto.
sen rda fa re!igion,yassi fe hizo,y llc~
fados a lapresencia del fumino Poeti
ce mostraron los iticonucnicntcs que
auia para yr los fraylcs de Espaa a los
captulos que fe celebrisen en Roma,
oporIcalia,y dandoy tomando sobre
el negocio de la vnion de los mona st
nos de Espaa, y Italia, y dla regla de
fray Pedro de Olmedo * los dichos prio
res fe vuieron tan prudentemente, que
hizieron lo que conuenia a la honra de
fu congregacin i y afsiboluicron con
mucha honra a fu Prouincia,y dexaron
frustradas as imaginaciones de fray Pe
dro de 01mcdo,y de all adelante siem
pre viuio. quiera esta orden. Aigunosdi
benque aquel fray Pedro quiso refor
mar la orden porque ytia apartando se
de la primera obferuancia , y por cso fe
fue a Roma, esto es gran falsedad , porq
esta orden nunca cayo de fu primer ri
gor como las dems ordenes antiguas
(sacada Ja de los Camixos que siempre
fe lia conferuado en fu primera -obscr*
uariciajantes esta religion de fanr Hiero
liy mo se reforma cada da mas y de m>
ccfsidad ha de confertiarfe muchos fi' glosiporquelme guardarlas leyes de
los primeros padres seueramente>y nun
calan permitido que ttadiefe haga na
'. yorporlas letra$,tnas aquel es premia
do que precede en virtudes y en la guar
da'de la rcIigion:porque en las ordenes
' esto importa mas q todo, y denoauer
echado mano dclo esta muy enflaquec
dala vida monstica en las mas ordenes
que oy vemos en layglcsia . Y mientras
esta orden fe gouernare dcsta fuertc,no
solo no se ha de esperar rclaxacion, mas
ellos reformar las dems ordenes, que
no vinieren conforme a fu instituto y
profession.
Para fu buen gouerno hallaron los
padres dcsta religion que conuenia se
, alatvn cemento en medio de estos rey
nos para qucalli acudice toda la con
gregacin a celebrar fus captulos^ pa
xa que estuuieflc all el General y cabe-

a de toda ella, sin salir de fu cafa en to


do el tiempo quegoucrnasc, para que
afsi qualquicraquc viniere a negociar
tenga por cierto que ha de hallar a fu
Perlado en cafa. Y afsi hall ar para esto
1 a c a fa d e fa n i B arthol o m e d c L tipian a
que suela primera de la orden , esto fe
proueyo en el primero capitulo general
quecsta religion celebro en nuestra Se
ora de Guadalupe , ao de mil y quatrocientos y quinze, y afsi otro ao a de
lante fe celebro en fant Bartholo me el
segundo capitulo General, y el prior de
aquel conuento es el General de toda la
orden.Ei primer General fe llamo fray
Diego de Alcorcon,y ha anido cincu
ta y vn Generales desde el primero ha
sta cl qu c oy gouierna con mucha aut o
ridad y obferuancia la orden . Tiene la
la orden de sant Hieronymo en ellos
rey nos quar enta y siete conuentos de
r c 1 i g i o fo s, t o d o s p r i n c i \> a 1 i s im o ? : p e r o
el que oy edifica laMa gestad del rey do
Philippe nuestro fe or, que es fant Lau
rencio del Escurial , sobrepuja a las
otras obras religiosas que hizieron lo
antiguos Principes Christianos : porq
en las reliquias y ornamentos y cofas
de oro y plata, con lo dems tocante al
offciodiuno3exceJeal gran monaste
rio de sant Diony/io de Pars en Fran
cia^ al que Luyrprando rey de los Loa
gobardos edifico en Pauia,q por her
mosura fue dicho Cielo de oro y el de
ancta Cruz de Coymbra , y Alcobaa
cnPortugal,queon doscontientos los
mas principales de la Chritiandad en
cofas de riquezas para el culto diuino.
En la renta excede a todos el del H (cu
rial , y en edificios es el mayor que to
dos los dichos,y qualefquicr de qu au
tos ay en el mundo , porque excedi la
liberalidad a lo que fe pudo gastar. Tic
nc nceefsidad cita fabrica de vn libro
muy grande, y de vn author que sepa
conosccr lo mucho que ay en el 3 y de zirlo bien. Tiene esta orden quacro m o
nasterios de monjas , y teman muchos
mas

De la Republca Ckstian.1
mas* perono^quicrerivporque 'les in*,
quietan su manera de viuin
En el reyno de Portugal comnoa
relgion3enel' mesrdtiecipoqiei' CalilIa3por vn varonsano; llarnadsray
VascOjdifcipio de qul frayThomas^
cuya sanctiddfueaiidapor Itaiia jcomo miagrsa ^ comose dixoaprinci*pio dette tpicul.Elpnmro'rioriastcrio que editco se ilriio,?eron.ga3y ay

memoriasde los perados antiguos . f


yo en mi historia de los knos de Hspa
iialaescriuo Jo raejor quepuedo . Eti
fin esta religion conauer poco tiemp
que comeno3lavenios rauy orecinee
ntdas las cosas
la mas fauorcida
de todas.Historiay de ella muy religio
samenteescripta3quen quierver ctfasstruycuriosas3leala3queyo'aqse
aproueche mucho de lo que ay en elfa*

otrossiere." perde! d Beth'leemqees


lasepulturaReatde oseyesdaqul
reyno, es cosa de grande admlrcioo f
qoep.are.ee que excdera a la potecia de
:*~-r
1
los reyes de Portugal , sise aeabaraco
moyua rraado: pero cra'o:ea su reli-

Pero quiero y o aduertir aqui vna cosa


que parecera bi aqui,y es que coin o ea rdeti que ha cseruado tanto su vida rfortnada corao no hasalidodelos
terrin'sd Efpana Ha se derespder
a esto q no lia sidopornoauer perso n as
principales que vulesten tenido deuocion con ea niquines yuien ar'g
do la mano libral para fid'r monaste..- ,
riosj masjia se dexado.por do&rzo.nes
fundadas en-grj, consideraeion.'st'a-orde como para su vida recagdafenga n
cesidaddeonecerario,hconuenido
tenr assietos adodepuedaritneralgi
regalo en ftio, y lo q bste para el su
stenta de 1 o s reli gioo s;P des c om o esto
yafaltadoalgunasvezesh enidopor
mejor no tenr talcs conuencos q co
occasio de necessidd habitarios fakan
do el rigor dcla reUgio, el quai no e ha
de quebrarporninguna occasio. Por.elo ft dexaron los monasterios de nuelra Senora de Francia que.es de Doin'*
iicos,y elde sanca Cathaiina de Bada
yaq o habita Augustnos5y por a mesrnarazon noh tomadofuera deEspana conuenos>y esta esla primera raison*
Laseguda sde mayor fuerssf es q co
mo esta ordeo lesmere en'quea todos
schagjusticia, y por no l auersehan
caydoycaen laselignes hahallado q
nosepodria guardar enteramceenotrasnaciones,porlanacuralezadelagen
e de ellas q es mas o menosincinada ai

gion mayor quefu riqueza3 paraas co


las sagradSjlon liberaiseinosJHabla?
y aqurdscfos varonesJllttstres en reli~.
gion-quehari storecdoen esta orden^se
ria tiempo superflue^ basta pratestimo
nio desto que roda la religion es obserlanrissima;,y que su concierto y.manra
* de viuir cnsciia a todo l rttdo a fer fan
cto, Con tadocftbha audohombres
rauy anctosy amgos de Dios. Tal sue
aque pdre fray Pedro Fernandez,
que sue pedir la prouacion de 1a or
den a K o m a, y aque fancto obispo de
Iaeri 5qd ex ad a^gnid'ad^go' a le
su Chrst desoudo con su herfano t
bien llamado fray Pedro Fernande^ Pe'
cha Tnibien es digno.dreeotien'dable memoriafray Fernandiarez 3 que
dexo e Arobspado de Toled3pr vi
uir recogido en su monasterio , El fray
Vasco 5 cmo el que tuuo maestro
reformadissimo3ypadre de muchos fier
uos de Dio's'^ afsi salio el takporque en
vida y en muerte hizo rnchos miagros. Y as ha'au id o otros gfan des sieruos de Dios s pero que'cs menester hazer memoriade muchosvrones de esta'
orden: pues vno basta para hermosura
de ella , que sue el santo P'^X.

Aarfen b-aUa * se vernia a perder mu-

podeGranad^cuyavday^ra m a
uillosas son dignas de poner entre us

f^de no'fundat mOnasto


a Pul
ucra

Libro Sexto.
fuera de estos rcynos.Elo vieron ellos
por esperiencia qufido por Francia tuuicron cafas, y assi las el ex ar por el da
o q au i a en esto , y no poderlas v Hitar
sino con mucha difsiculrad.Tuuo gran
defeo el Emperador don Fernando de
licuar a sus estados los religiosos Hiero
nymos,y offrcciolcs con mucha liberalidad todo lo que quisieen3mas no pu
diendo acabar con ellos nada ecuandofecon dczir,qucfu manera de vitiir
no era para todo genero de gentes , y q
mejor era confcruarlo cierto qno inte
tar lo que no saban corno podran a~
lir con ello.
ls De otras qmm ordenes que fe intitulan de
fitnt Hkronymo* Cap. JCJ< VIH.
Otdm Idos
Jtjuados de
jant Hkfonymo

'W^^
JI^^^E
W^^^M
'^^^^^^
^s^-******

^n^n ai3u* bien tratar ci


otras quacro ordenes que
se intitulan de fant HieronymOjporquelo que toca
a |a g|ori*a t|cstc fancto Do

ctorvaya junto* Y la primera orden fea


J a d e los fray I c s le fu ad o s d e fan t H i ero
nymo.Estareligi comeo en los aos
de mil y trezicntos y sesenta por vn varon muy rc!igiofoJiaak>u Col>
binoci quai despreciado el mondo Fue
predicando por -diuersas partes de Iralia3c ci quai CKercicio hizo mucho pro
uecho alasalmas5y gastando algn ticpo en esto^ayunto a i muchos compaeros defpreciadorcs dla felicidad ter
rena.-pero porque no nafeicsc escdalo
en la ygleia fue fe al papa Vrbano quin
to q a la sazn regia la ygleia para dar
le cuenta de la manera deviuiriuya : pe
ro ya el summo Pontfice au i a sido in~
sormac!o(a fique mal) de que aquel fa~
cerdotcera heregc3y que tenia algunos
de los errores dlos Fraticclos .* por lo
quai mando a vn Inquisidor que hizicf
e informacin del cstado>vida5y costilbres de aquel uan Columbino : pero
hallando ser falso todo loque le impon|an,el summo Pontfice lo abraco y re
cibiocon mucho amor3y sabiendo que
desteaua fundar vna orden de personas

rcligiosassque-dcsprccaiido muy de ve \
ras ci mundo iiruiestena Dios Je dio el
habito de fu mano,y a los compaeros \
dio fu bendicin ; y dio le licencia para
que es dicse el habito3y aun le mando
comprar quanto pao fucile ne ce fario para todos los discpulos que andalian por d ruedas partes, y continu ando
con solemnidad la ordenle dio la regla
de ant Augustin en la ciudad de Viccrbosnio de mil y ttczicntos y sesenta y
siete. Despus fue creciendo la orden,y
los fu m m os Pontificas la sauorecicron
con gracias espirituales Fueron al pria
cipio los fray le s dcsta orde dic hos3 poi
authoridad del Papa^clerigos Apostoli
cos3y clepucs el papa Pi Segundo, les
contirmo este titulo: pero despus pare
ciendobles que era nombre arryatelo
dexaron3y tomaron el titulo del nombre de los lefuados,por cierto milagro
que fe cuenta en fu historia * Y parque,
tienen porparticular cxcrcico traer en
Ja boca el nombre de fysus.Pcro nto- Qml^
niode Corfeto urifconfulto^cn el tra
tado de las trcynta questiones dize.quc
fue prophct/.adoporlos nios este ih>
bregara los fray les deh religion. Y as
si bstalos tiempos del papa Alexandres
Sexto fe llamaron los fray les le nados:
pero este fumino Pontfice mando que
fe llama/leu los efuados de fant Hieronymo ; y ai si comunmente fus uionastc
ros fe llaman de ant ieronymo,y a i
Ies concedi que ninguna otra orden
pudierfe poner a fu ygleia titulo de S.
Hicronymo., estando ellos en la tal du
dad3o pueblo. No fon de m i Ha, reza Pa
ternoflrcs^y Aue Murias?viuen con mu
cha religion, tienen muchos y buenos
conuemospor Italia. Iaauidoen esta
orden muchos sanlos varones y doctos. Quien quiieie ver cofas mas a la
larga de (ta orde r^lea a Paulo Morigia,
en la historia de las ordenes , y hallara
cosas muy particulares.
Thtmif*
La tercera orde que ay intitulada de ^.^
fantHironymo 7 fon los hermitaos \, m^

De la Repubica ChrfKan.
de Pedro Pisano , laquai comenoen
los aros de mil y trezientos y oehenra,
en el segundo ano del ptificado de Vr- .
bano 'SextOjdio le principio vn varon,
de mucha religion llamdo Pedro Gain
bacurta,narural de la ciudad de Pia:e
stesicruode Lios , dexandoel raundo,
determino yrfe a vna soledad^con inten
cion de imitar en quanto en si fuesse , la
aspereza ypenitenciadel bienauentura
do fant Hieronymo. Vistapormuchos
Ja vida tan religiosa que haza este sieruo de Dios5dererminaron de tenere c
pania mtichos varonesvirtuosos ,y asi
crecio aqueilacongregacion que tiene
oy en Italia treynta y lie te monastenos.
No tienenlos frayles destaorden rgla
aprouada , rnascadavno puede quand
quisiere tomar ntieuo estado 3 porquet
no hazen votos folemnes, El papa Pio
Quinto,trato de darles rgla, y no m
riera tan presto Cm duda que el lo dexara proueydo. Mando elpadreque fundo esta orden que se lamaen os frayJesJ|ermitanos de fant Hieronymo,y as
si son nombrados en los breucs de los
papas y en la rgla de Cancellcria,el pri
me r o monasterio comeno en vn carnpo de la Ciudad cc Vrbino.
Otra ten
La orden de los frayles Mendicantcs
deSMiero- ^e fant Hieronymo de Ficfo la ,tuu o su
principio en los aios de mil y quatrocientos y cinco,desta manera. Vnoliamado Redon, que sue conde de Monte
Granello dexado clmundo cfucah so
ledadyalli Viuio muy sanctamente, de^
xando rodas fus riquezasy regalos 3 y
dando se a mucha penirencia, rnuchos
lo fguieron 3 y afsi hizo vn pequeno
monasterio cn vn campo llamado de
Fiefola, y poco apoco vieridolossutnroospontiicfs que u vda efa muy re
ligiosa , y conforme a la vida Apostolica, comenaron a dar fauor a este estado -, y assi Gregorio Duodecimo la con
firmo,y le dio la rgla de fant Augustin,
y despues Eugenio Quarto 5 le amplio
lospnuiegios, y de tal manera hacre-

38'

cdocn Iralia queay qu?si quarenta mo


nasterios destaorden . On os no dizen
que comeno porelconde Granello A
no por vn frayledeios .tercersdesenc
Francisco3y quepor estb les sue dado et
habt de! col or de aqu.eJa orden.JLo qy o p u edo d ezi r cn e sta parce, es q u e fres
fueron los que emprendier- esta empre
sa,conuiene a saber,Carlo Granello , y
Redon Granello y Guatero Mario , y
de sta opinion son Onusrio Panuinio cn
su historia Ecclekstica, y Pauo Mori
gia en la historia de las ordencs.
CafaS.
Para remate de las cinco otdenes Qumtorde
que scinritulan de la orden de. sant Hie deS.Him
ronymo, pondre la que llaman en ralia nym"
hermitaos de fant Hieronymo , que
fundo aqulfray Pedro deOlmcdo que
esaii de la orden mas principal de las
que se llam deste nombre^y sino me en
gvUio dixearriba, corn o cincuenta anos
depues de findada la orden de S. Hie
ronymo - se apaito de la religion y se
sue a Roma ? liouid de que pues:se
Ilamauan frayles de Sant- Hieronymo.
deuianv fa rde rgla sacaddelasbras
del bienauemurad Sant j&'e.ronimo:
y con esta confiana,y orros fundamen
tos que licuaua traados . llego a los
pies del papa Mai tino , que gouernaua
ja yglesia : del quai sue bien recibido, y
tratando del negocio le dio muchofauor3 y con esta cgnud comeno a
tratar lo que venia muy l defeubierto,y mostro la rgla qeeJ auiahecho
sacadade las senrencias deJas Epistolas y orros tratados del sancto Doctor,
Viala reg, y comoestau muy cu*
riosamente ordenad y uego el papa
Martino quiso queos frayles de Sant
Hieronymo dcEspana professasen aque
11a rgla y dexaffen la de Sant Augu
stin. Quand- los padres Heronymos
vieronel manifesto agrauio que se les
hzia 3mbiarona Rom fus procuradores 3 y mostraron la razon que ia
para pffeucrar roda la orden en el pri
mer estado que comenaronjcomo ya
quedo

L)i*o Sexto.1
qucdo dicho. Entonccs como no p u d o
alircon lo que -pretendia 5 determino
-fundar p or Icaia monasterios que violes
sco consonne a la rcgla que cl auia orMujlmo ccnado3y comocl psipaMarcino Quinpmero m XQ j0 plCciaua > mando darc en K o m a
$io/M
cnelotuuo asio de u poncicad o vna
yglek de fane Alex o 3 y ail comeno cl primer monasiero de la or
tie n de J-Jicronymos,con titulo tantbien de Hcrmitaios. Pero cl no dezia
que un d au a nucua orden , mas que rc~
formaua la que auia comeado en Espa
fia, y afsiyuaundando muchos mona
sterios . Dctnancra queya creciamgcho la orden de los Hicronimos. Vcnido Nicoiao Quinto a la lla pontical,
quiso que los monasterios de Icalta sucs
ien cabeadclos de Efpara rpero u o vuo lugar.Y assi qnedaron distinctas ordenes,comorainbicn lo son en clmodode viuiry habito . Vino tambienaquella congregacion de fr ay les a nue
ffra Espana, y fundaron hast a siece conuentos,y Uamatonsc IsidrosporrcTpecto de que cl principal monaerio c lia
maua sant Isidro * que es suera de la ciudadde Scuilla. Tiene esta orden obra
de vcynte conuentos entalia3y aunque
alla los ciencn por mny obseruantes 3 y
los tienen como por rcbrmadorcs de
los nuestros Hcronymos de Espana,
cllos c cnganan,porquc yo lie visto fus
monastcrios3y se que no ygoahln con la
orden m as relaxadadc las que oy viuen
cn Castila. Quien qusicre ver su rgla
hallara la cnel quarto torao deasobras
pifhifi fe fc\ padresant Hicronymo. Ennuestra
tnEfpafat- fpafia ya fe consumio y acabo esta or*a
'* d c n : p o rqu c d a n d o r uy n c u e n t a de i 5 y
de a profession que hazian,por diligen
ca de !a Magestad dcl Rey don Philip*
pe nuestro Scfior9fucron reduzidos todos fus conuentos ala orden de antHe
ronymo en cl anode mil y quinienros
y se senta y fctc:cnlo quai se acerto mu
cho, y no tienen dcqucqucxarse porque stn duda cllos mn como aboruo s

y bastardos > y agora ptiedcn dezir que


e stan n casa de u mad re propria . Est o
pues cslo que hepodido de feu bri r de
de rodas las cinco ordencs que c intitu
lan de S.Hicronymo5y no entiendo que
II eu o mal orden cn ponerlas rodas junras aqni , porque pues llen fus a n os de
antiguedad cada vna por 3agora vcndo las vnas empos de orras podra cl lector hablar dlias con raucha acilidad*

*ftl)c ks orients de los Cmonigos Rgla* tsyque


llttmn Frjotmiostf de $aut*d'm>rJioA'a.
XXIX*

ff&t) E muchas ordencs de can o


Sis t^fe nigos reglareshe hecho me
JS| TCJ/^ mor*l cn cstc libro 3 mas au
me quedan dos , y assi creo
toparemos con otras,que qua corres
pond en co este estado: pero de cada vna
fe dira por su orden. Es de aber que en
Italia ad onde cada dia dcpicrta Dios
varones de mucha pied a d y religion^
desperto cnlos anos de mil y trezienros
y noutay nueuc vn varon de mucha
sanctfdad y religion } llamado Bartholo
mcColona , cl qualcra gran etrado y
predicador, y haziendo vida religiosa y
sancta se ayto a vn ray Diego de Abo
grado,quc auia do ray le lego de la or
d en de sanco Domngo.Era este sraylc
lego de fanco DomingoSporquc no po
dia fer de raisa5a caua de q eraBigamo^
q es fer cafado dos vezes^vna empos de
orra^y no pudiendo fufrir,que anduuies
se ttn estragada la orden de predicadores^reprehendia m u y afperanente a los
pcrados , demancra que o de miedo y o
por q noie cccntauan la vida huyo de
su ordcijCoiBOo dizela Chronicadc
los Canongo* rcglarcs . Saido dcl
monastcriojtopo c con el Bartholome Coona 5 y ambos conformes fe
fueronal Papa Grcgorio Duodecmo>
que regta la yglcfia, y cl los recibio
amablementcy les dio cl habito deca

De la RepubKca Chriftn.

38i

fant Regulo : os quales couerfauan mu


nongos regares , y si Dominico !o
chocon os religiosos de ancta Maria
abfoluiodela profession que aua'hedeFrigionara , viendo quepor pobrecho entre los Dominicos5y difpenso c
za y necessidad querian dexarlo comen
cl que se ordenase de Diacono, porque
ado, perfuadieron Ios a que no bizieiprcdicae . Y dandolcs licencia para
en tal coa s y prome-ticron les de ayuque fundal'en vna congregacion fe par
ieron muy contentes del papa , y bo- . dar los confus lymosnas,y quedeman*
darian para e'ios } y darian razon a los
uiendodela corteRoraana evinieron
pueblos de u anctidad yreligion.Pu acerca de Luca-, y predicauan ambos
dieronstas palabras mucho , y a'si deados por todaa tierracongran heruor
rerminaron de quedar le alii aqncllos
de manera que en poco tiem po allegacanonigos 3y los lefuados todos a vna
ron a algunos diseipulosy. corn pa neb
u seau an lo neceario, no solo para
ros de aquel propoito facto-, y afs fun
manrenerfe a si, mas a un a ios dichosca
daron vn muy pobre monasterlo cn vn
jnonigos. Eftoturo algun tiempo,pero
bofque 5 o monte 3 vna lgua de laciuclefpues endo conocida fu vida apera
dad de Lujca Uamado Frigionano,y alii
y pobre 3 roda la tietracon mano lib
corn en o la congregacion con fau or
ral les daua o neceario y afsi ed ifi del obfpo de Luta,y dando e-habito a
caron
vn fumptuofsimo conuento , y
aigu nos, hizier Prior a vno de los q ne
tien en muy principal renra,y son creyncoincnaiuii la vida de canonigosporta
canonigos en aqnel rnonasterio . Pue
que ellos no querian ocuprse en coa
depncs
creciendo estaorden,detal ma
cjne les cm bar a casse la predicacion y
.neraquedentrode poco riempo tuieconfession,}' dexado aquel pobre moron muchos monaerios, y otros fe renasterio con aquellas primeras plantas,
formaron fu cstio . De manera que
ellos suer o n predicando por diuerfas
ios principales- canonigos rgltes de
partes, y hizicron gran prouccho. poritalia son eIlos3 y llamaie esta congre
c] por su prcdicaci se hizicron muchos
gacion, ia Frigionavia-,: porque comen fraylcs de diuerfas ordencs^y fe comen
o
cl primer conuento en aquel iugar,
aron a reforma r las congrcgacioncs
u habito es d cil a manera . Traen vna
d e fant B e n ta 3 y d c a n r George d e Alaya
, o forana blanca5 y encima roquega, que 'egun est o, y a cra cfra.orden an
tecon raangas como bipo 3 bonetes
tes que Laurcncio lustiaiano tomae
de
cerigos, coronas como fray les, y
habito de aquel iut-itnto>tambien se y.capas Dominias. Tuue muchasconuanal monasterio de ancta Maria des ri
tiendas en Italia con ellos , porque degonaria 5 muchoscon deleo de auar
.2ian
cr ellos ios verdaderos hijos de
fus animas , pero era tan grande la pont Augustin - y yo de tarde- iei)' carde
breza que 00 podian vinir ali , no olo
dezia les. Si fant Angustin rraxoaqtiei
los que de 11 u eu o yuan , mas .tampoco
habito. Dizen que tienen.para cada dia
iosprimeros. De manera que ya tenan
c1n q u e n ta fa n t o s ca n o a i z ad o s , y g ra n
eleterminadodedexar eliugary bucar
infnidad de papas y grandes perlados,
cada vno fu vida , mas como Diosauia
pero
yo holgara mucho que pruade fer feroido cn esta religio n 3en la malenlo
que dizen ; porque a rai no me
yornecefsidad acudiola Charidad que
perfuaden palabras^ni lascreo touas ve
o puede todo , y suc desta manera.
zes.Elo es.!oqueha:lodela orden.co
Que como estuuieicn ruera de os mum en o e no s a n 0 s d e mil y quatroc.;enros de Luca, los fraylcs de Sant Hietosy ete:estan en compania delcuerronyrno ,quc Maman Ic su ad o s , o Cie-*
po de Sant Augustin -en- P.auia-obr
rigos Apostolicosen el monasterio de
de

j ojcjr 'C)xc5g
3p ajSuoAF^psoifooi^oqDoAZAip
Anb'uopui^ unrpnXi: JA'/rq p jo onif p
ouni v. sA{.(r.qri.>iunb 3ibsouq)n"lov
*W 'sn1 uauau oIiua Ap nci f r n r?.? qnbqAJ
^mj.iqu!y*
A\f r.:,o uAp.io rprunq[ Ap luiq -uiy
ono.iq " j - p:nb f>Au;nuo:i ia stq soin: ap
pti S'oiiAi.-io.nirib Xrii.{A.n .Sa.ii
()Ali.)!(V) JO'l qjA VIA * ^ SA.T -A.lUrilI
sot| so.;qp"Ar3 p o urjq.^ c -Y.v.}\v.n};o.i\:
v.vt ,\A .rd nj noi30HAp : .n:nqA .i;)qiHL\
nqui Atib i?iit:]!A imaoj p a iq ri.j.Tip no q>rp Aiib :q rur.iurjf .qpna ]ApM0UAc^
\ a n i o c d j < j a q 1 .u a u i j d a vu n: q ) p :) p v q t
{rpl-UI ISJV c Lld OpUlUAllAj I0.1 i) -Dp
uonon 1 uo.iu.SioinoA .iri^.u"u Ap xop
p nui pu o c A opoivnm so.uo Ap nj pui
m o O3)odoid c aj j ik.iau r iqpinb? q -j.-)
tlHU ^ A 0[>UVoA4olOA A;' l|[! O.KK U cl O
OA uo.jAizp( A u puuoiu ojaiuo Ac opuDq
sapp>A.oniq [.q- >[](! oiq c p ulv. -irq
ohia ourno 1 f s? oi.TAjrirj c A q) o
iti! a;i " >i s r iq|,i(ibi: r.jAui'ui p a A itq lJ
iu in. pur' o s\q JiqA.n:ni? ^[
-^P "S
u'pnr-'ity c ounipHO iqp)K uop.io
[ ti.^inq tq > p,:.ALfA X L^.).K'pt'.]iqA -;)a
jr.tjAf siq so|n.ul?:A j tiAii.q V.\)T.\\
Altl/OA. A SJp ^.opiApTlHllI tq OlKjrtJ S\
Ap q.lMliq SlUI l'! SOtjnniMAt|UA.lA.l p A
s<>[ A)bis(>.i/j.)nu iaiha jotl srj s?qui.TAq
b n a "s.ioiotu

ouXo.tpuDt'jjipSimig Dp IuShjoj |>


s,i v\ ruq.Ani oDpjo ' i'^ Aq opAAf <>X b ^ii
ounqp-y rpA iiAp.io pip ojpqri] p a so[ r>3
[ A soinp p a f r tioLirlA.loA p a Jo.^ju'j
Apoi:] "i:'qy nq sn({ '.;:!.] p. Aib d s tlAp.cs
nu i:ri<M-q.M .")|i:iin:q soAu'i abit^l
pi ohipiik^ ]'qj|:n'p")p Ap n roqs aj rq
mu 3uiq oSu'f
o'.Vpq c [ iui:[ rjr sc]
Ar(|unn ^<)[ K.)pv/y c b.ot{ au tq -ppM?
03 SA .uqoAJp y |l/ A Olp.loi "li^UHJ
op onb uoiiunr]] ia rqnj r
r siAp.u)
ruqppr') .nui ].) oaupjj Aui> sa jopA.- Dp
moipop^o iq uuuirp jurjop in;o] .'iirq
iqppo r|nnbjod rtLA}} -uc)p l-xp.'IA
.oihuii p p)
p o u y j o u j o p oiumb
Ap q 0 3.1 : n r q ) p.q O p A U 0 1 p ^ H U 1! Ap qp
ppA'mpjo tqqplunvq .TUi'j tn:oj c -ui
ojp p ouAjpMiow Ap juiq oquAq Ap irq
sirS.Mqox Anb s.*) v.ajaa Ap iq prpnp Dp
Aci.*oqsrj ima p p p'A.i oiuauuoa :>P ""IV
'rAnpo Apqnirp u} iquAdusoAAJ i.i-r.
oa a u b u o qp: Ajpiq v] nprr'oqr: iqp jio
^iAp Anb
Atpumqj (id noq n'.in !} jo
nnp Ap nnq uv,o] r.prjDoHn;,] A Djux;3p
p opuu ;>p soVhuouvA
JiqpA Ap j vi;
*:n.ip o[ [M)b oip.mioA p \\\v<\ oiq da.aj
o.i p: epip a)j uop Aibjo'i'ojuojy \ z
v.in lAnm iu i:; i:uA*a\] * -"tpA oq/> ta soin
opm:.q}om y* "rptinj uo
pp UAp.ro
b n .7 i ) i > ; r a r r n a u o 3 n .i < y p p a s X n o j r s
Ap jnoti
irq

)ju --ri juh

p-o^iJoj ,>/

v'.j/ >" n;x

yuj urji, wnj ~rifij>'<'">'ti:[ **/**,) V V \*

ATjy soiun n pi) o fi X" -oqiun


ocsa. ioprpmq sa op :|)a -.o
fl.ip Alb OU A| OUIOA AtU -UJ

.11 A t.) nj ri.Kqjq 4 OLIjU(!()


r, mmb soujAHDp jrp >nui oq ^^pAa."*
^ 0^p ^ ny.p tpiD VDUO.up r:q}|r}A[3AA b iur] <*Qft
opu.")i ouruqpq iHfA.nqnHl p 5 .?u.-)A
o^otV|t^p r^p onmlo uni a a u q pic!
aux a r, i dui j p s tien pc a j ml a s a 1 1 1 j a i > < n: ut s
soutm soaio sopdrd Atib in:ni:ai:.u uu3
DUiDiuipnu^m o.)p nnb a n :> p a -ono.idi
;muBlp Ap s|p .odi ,aa so| Aou j(qo.A
uods;>ui
?nb \:pui: QHcuDjA A u uASXj
Dpssuoomqj soj 3UPJ^pss|n7V ltO

n OiiA .iod sourso* Dp |its

A uASouiAiAo.urub o.irpi a uo.ir || : i a r op pu<p-) y ou.HUjupn; '.\ .n o oo.uh


a mu jjiijj] a.i iqoj nui pp udnd > -o'b.i<
o.i unnoponp onp p .5 a ru j n .)!} ruruu
p b n p- oqiq un i rp:b-q." ud ntioj b | n n
rpmp p a j r Jp v.\'/.3.\ p a pub;* tiLii t .10
nul) p r.iA A;rq'OAiqnppAA tn*.;mmuiOA
p O OUIOA UDp .A/.'q AJ IHlUp" p.I O VU!
op Ap <>o[
u.) p.fAu.q.\ oir.n a o
oinomy ) o!Ji:.ioi .1 ,;ii] sopip SAqpqj]
op \:\ oqqnd.u c A >.no \< s.i{(]oi ouioa
o\p A} Hiduko X'.jjv SAndpp :q rqpmq
'.'npGq/AunqApi: jomin'r) p .mi ;->:>.-) ip. o
) * uqi: a 1 f) puo p m un ( X'- t: | s i f a n.irums
pr:punmn,iia,iniA'f* X u.) p.\ i: oqody
wq X r.opqpA sopoj ira oqqrq p a Up

De la Republica Ghristianau
gosmuy honcstoshablaroelOb'ispo
Castellan AngeloCoriario q es obispado tan cerca de la ciudad q es todo co
mo barrioy pidkrle qlesadmitieseen
su palacio y casa obipai, porq alli se que
ria n recoger hastadar orden como fundaen alguna manera debiuir religiosa
paraarracra que se rcsormaseJa clere-*
y. ia,elob i pu viedo peribnasdetata cueta
y entedied u fin los recibio alegremc
tcyono porVcnecia tanto esta mudana
de perbnas de tata cuenta q vinier mu
ebos orres apedir que los admitieTen
a aquella hermadad que lleuana a los ho
bres por camino eguro del cielo,su cxr
ci cio era etar recogidos y y uan a vn mo
uasterio de S. Nicolas q estaua cerca de
los calas obi f pales y alli clbra nan y co
mulgauao y cru i an al cuko diuino.Con
h buena cueta q dauan de i comenar$
a 1er fauorccidosdc vn principal Prior
de Canonigs reglares de S. Augustin s
gouernaua el monasterio de S. Georgq
de Alga,liamauaseLuysBarbaro5estc ve
nerable acerclote como vio q su yglcsia
y monasterio estaua ta caydo y q no auia
m a s q hasta tres canonigosreglares offre
ejou cucuto al Gabriel Condalmario
y a fus compaacros y q c fueen a biuir
alli colcgialmente3y por q esto miiifse f u
damento eguro rrato c el papaBonifa,
cio.X.y Innoccncio.VII.k trafpaxcio
de itquellos ai^s a. su monasterio y
concluydocllose fueron.ajla y corneoaro a bjuir colcgialmentc. haziendoel
ofHcio dinino c mucha curiosidad y de
Ucio 5 y notcnm proprio m as en connin tenian pucstasus cosas < Murcrpn
esto s inninosPontifces que cra ciipo
dcaqucllagrcimaque turocinqtienra
y vn anos. Y ue electo en papa cl obifpo
Castelanenc y llamoe en su coronaci
Gix'gorioDiK)dcximo)csteumnio,Pon.
tiice como auia visto con los ojos el Incix-mento deestos clerigos apostolicos
y que crandemucho pr.qnecho, aproiioloquelispredecesoreshizieronque
sue dar por orden de canonigs colegia

ieslosquesejunraronen el priorato de
sant George de Alga.,ycj como antcs alli
auia n. viuido Canonigs de sant Augu
stin yiuiesen canonigs colegiaes in
pbligacion de algun voto oiemne . Los
que comenaron esta manera de viuir
ueronlosguientesl

Trimeros' Canonigs.
Antonio Corri que despues sue Cardenal.
.
Gabriel Condulmario que sue Cardenal poco depues y al fin Papa.
Estephano Mauroceno sacerdote.
Francisco Barbaro Veneciario saeer ~
' dote. .
Mztti de Astra'da de Puia sacer Rpmaiio de 'Budel 'Milanes saeer * dote. ' -i; ,,',?-'-: 'Lucas de Astfcerdote*
Marino Querino BiaconO
MichaeCundelmrio diacono.
Laurencio ustiniano de Venecia que
despues sue Patriarcha diacono.
loan de Pznarcdis Diacono.
Simon de Pcisias de Oremona.
JHieronimo de Musis diacno

Yai entrar otros quatroubciacios


pruenpse a biuir aqui con rnucha obferuancia y ,rigor jpprque Juqgo les
fyron.apiada^
que pqdie^^^iui: r^^menr^pbr*
que sue , el", jeonuento fipmr.,\'sa.ili:, '
George de ^Jga en.;^^;por^ .
tpmo esta^pren e%^iuIo 3 su manera
dbitsir es ;pmo la-'e las otras ordencs
y no e difeenia en nias de que- no
pr,pfean oemnemnte ni hzeri votos benine^p y pueden salirse de la ordeu y jsef ;ecfiaidospor valgunas culpas
seualadas que uego d?refu habito es
azujtraen vnas, tunlcas largas y, vnas
grandes muas con que cubren la cabea j> y quando falen suera echanfe vnos
" "' ' ' Ccc '
marto

0.]KAS
mua 04 s auL> uoj oxm\ sojo5i:.iupuA au.u
sA.iAi.10q sApr/r oxixpp Ap siq csiq}idrA
rpiA itp|SX A.lduiAI) IU!JA A.K]0}Ap -Ad
SAAI|[ OUOA AlUAUUMAprp.lAA -MlOlr)
soo * ) opAU( v.pA UAp.10 Xmu -r.nnqp
ofonjup Aiib aj uu.} op c Atib.iod oqi:} Ap
iqjA UAp.K) OIUA^lKq OXUUf) Atb AU} pi
.iopiud|AUi.id Ap \:pA UOAKA.ToIKO X iq
OtAAIlbl.IUA Ap <(U^Api'U.ld X Ap S.lUA.1
X ua oduiAnnj Af ojUAinflm: ;iodot|Anui
trqny c UAr<iun^X Atij ) pnAp.nr -03uy
C)1U ) OT.UKK); Alb AU] p oAJ opit Anb UA
so'qqnbv Aub Ttuivp .oprpun.] Ap rqp
uAp.io oiAUA.unrp? ourunpni -.aatmm
'un iq uoifrAo Aub oua v.JY.d opA s"> -.iod
All) UAOpApOpUAt} Ap.TOt.ld .lUl'j ) -JOA'
a^i ao op;o{Y au} <>dAuoq:nmi X UAinnr .
o v\ .)p.K> oijAinu X au} A.qutd uutuo.V ;^p
sopoa c bjod ua so[ s'KiuAp ou 114 a s'utu b
SO[ s'O.TIO "[(XlAnOAA.IA}b ) O^AUIO' Y.]p
O p.! A A U ,1 A III
PP P
H 1 r 1 v-} ^ 1 " 'X
opons Xpm ({so5UAiAo.i.nmb OA^o-urnb
ou aaaxI iod AnA.qp pp oqAp -tuti^
om AAipauo^ oprp a u Api:iuXA.n ~iu.?o
o.iq - t:.ooy souiAir.i otiTAomoA r J<>{|
p]3nj 'iio^i^.uia
opinuiXA>] uop uioj; ;.id ojou ua .u>c|
p'$i\i Anb .tod <;tj sotpAq '{ uo.n!uu!|| Ap
ituau({ VuomAiti opAJoy ua tiAnq -tuoq
a.u] opiuuqi iiroj p\uiii^ qAp puptiiA
p o roqsrf ikut?a Ap snpnm s'i:uAn<j -jud
^aj 4 Anb.od ima Xntu n^fuoirqd'Anq A
vmv, a oprp r.\v Ap'miTAipAiu pi ^Aiiruj
Alll> AJ Oipi.t? p A .t)pO(J UA !0(]STJ V
Aptiop up: uy/ij nriuqjA lid>srjAnA)Asiq
T.ofl* AA Sptl UA l.M<JUjX<r;) AptA||y Ap
r.!Ao!|A AUUI UAUq ) <>|/A.I(HlXlOinI]JUH
OprtlW AU M)J yt]' SAAU X Ap opo. p Xa}[
OU * UAlTT) iJpA .lUXAp OpUUUI.[A <),]UA1II
v^nj.Atvtp Kijo X opypiq sr.uniqiruA -jp
p'^n^tf oqt^p! oiuuf i: q i UA un.nq,y o-[
o/u^i X opuqy uAn^os^ o.A|ptn:A
Ajt>- SAUcSpp AU) 0d}H|() Ap ) lMcpnXo;
Ap.ud|Ii|o5.1Y.X tLU(|>J"J UO.) A U SO A) A.
oio^ u.") i-| ^.iiud tnt p a v.^uv] iq.nq^ Ap
ou}Uur;iSAar:uq(>sp^ ,ip '-noqM'j Anluod
p o.onid o%upunA p a nbyoip) tui<]

U U t A U .1 X -p( p I U A 1 1 A I V 1 A | A | .H* l o O X A 11 4 P
AjonunL.nr nop* od.ii s.indpp .">p i^m:
opi:ps.-)| nj X'rq.ijoA isjr oipsA| \: -u.miA
.np Anb iiApv^iMrquiAiApnj iq )o..n?I iii]
<q s<->pi.-]rnb oi.m/u -AT.i]nJD3llA^u.").l'^l>p,
Op OA VIAUAlAl'd .">}JA OJAlIlMil iA|JU;jUOA
.nib.iodX
rA.vp^Aiiro] v.)],ip "-Auuqo
'U O.l'.l.^UlLqOl'O. A UO (>Ap:.\uop
o (iAn(i|.')} sopHiAp iqpiub* pupniA X
qp' Mir.qr vua uio njApl r Apop A} 3.i
unp.Hno. b rr/Ap
iq-n'j.\ .p v.\ ) r
X^;urd soun^p'o.Ann^Anln: smjau t.i\
:\\ h opiHH\o.n^iq p ) otp(|( pp jauj *
rj wpjiA op \uon*q ioa Anb o.n:pAnb
soj iaj son Ap so({ sc)urj.,mq X -mnpp
^opr.nu o}p.ioej' sn} sojAurduioA iqtn'A
-:op op .nqnn: Ap uua Aiml r mio aj ~{uq
un.iAn c sn| <pp:. opuuxAp p: m:oj o[oj A
otAiq Ap r/.Aqod b.iod1 i:X snfoprpruu:
sojrsnuAiq *s\A.iqod ajo\| oqmi ui vq p ont sr.ur iqoA^m tAinuAdp h uuioi Dnd
r.y a u S<>K oaunuo:) nj \quA qoj A omxi
^j1!!l siuunuipp * uonpjx otu Ap xr.xDp
rj tmuuA o bjodiupjX cq uo-Upupp A
Apuj t nppEpnpiTj Siui otpo srnfof
AnppuopToajAu^pp P!qAAAJ PP "TV
odpqc>5 op opumi.D; 1 p p'tib nu.).i -ou
u a tu Dp uioj A Ap nj iqori'rpj l).O(l?pA
o\ opiq.unoAium ua [ roqsr L X tuomo.A
AjppuAa njb oj;pp ma .nup] ua JtSiq
O.AUlb ApUp sop sri^.){ p O VoVJ^l UA QW
oi.tAj/ru Ap saI.oiu opinmqpvOniA'j auiq
jopinp?^ Ap .nqpA ;>p s.)pi;j:{. uua imtbj
i:u.)nI),)J tiAppji np v.\ i{(ia Ap sopAtuq
Aib.ind K iq } UO/, V.Y.MA V\ Mprqqy K>d
oi.nnur pp ofp^pcqqy j an out *>p |iui i
soppo.nrub auXaaX X -i >.iodMr^"t,Uf
vf qoAtu;mprqqy Xmu r.)Ol A ou tqjvq
l't t.U'd .LM..pff [H IflIO] X 1! OIJAp doA
au bso.i ojn pi q? A.nr :;p T'tiK.Hf opnurq
<>Apv\ /Xn>{ inu.n.)ul> nio aptupnqqy
nnq; .pt>3iu.vi i'A/..u;;\ iq Aqdn p* JI-IJA
Ap j sjpiu c A p oqrAjrr aj 07.it| o9njomv>
sopso'f so.uuiud SCUUidoA ~3lJApp
urop.}jf Anb uma nn.t^.\f oauajo'j c A p
qpnijy tr.i3ti*osj.p mmj o.nmni ofo t
.nmA naxouipS<>.*)3j c X
p \u.w\si

la Republica-Ghnltiari,.
Alonsoabidocomo auia parado Maelire loan en Villar de I racles hiese alla
y aprouecho muehocu doctrine, por
quc cra grau prcdicador . El Alono de
Nognera partioe para Italia y vito el
rnonakrto de ant George de AIga,yvi
hiareligioavidaque aquelos Canonigos liazian,traxoius consttuciones y
usinera deviuir y cl habito,y infonnado
lu, :.() que llegu en Epana delo que auia

30

de Villar de Frades la cabea cuyo aen


to verdaderamente esacomodadissimo
para la quietud de aquellos,que dexado el round o la vienen a bucar . Ko se
pue de dezir con breues palabrasla ob~
seruancia que en efe monaterioy en
los de mas de u religion se garda , y
con quanta curiodad tratan las co -

sas dei c'ulto diuino , y orra cola causa


admiracionque con teneriibertad muchos de poderse sali r, ay tanto punto en
anprcndido Maetre loan le vino para
etoqueencien aiosno dexan cl Iiabi
cl, y dexadaslus riquezas ala casa nunca
to dos 5 guardan seueramente sus leyes
imidu. determinacion . Comencaron ro
y
por eto ningunote atreueaquebrardos a guir las cHturioncs de S.Geor
las5porque temerosos que no ha de auer
ge y roiuaron el habito azul , porque de
dispenacion en lo esencial todo el mau te.d o traya de pardo o burie que cllos
do anda con recato . Por cinco co
Jkmian aragoa. Asi viuio hastael
las quitan el iiabito , la primera por
aro cie mil y quatrocientosy treynra , A
fer halado en algun peccado de car
ella azon coin o el Infante don Fernan
ne siendo.connencido..o confesandolo
do hjo de! rey don Eduardo casasse su
v
._:.
h ija Dona label con Philippe Duquede .el 5 la seguhda ifuere halado en algun
jjor.g(.}ija,pidioaeeMae:reIoy aMar
hurto 5' la tercera si alguno conjurare
t i n 1 ,oren o que la acpanasscn 5 lo quai
contra su perlado y fuere halado queeUosiuzieronbiecotrasu voiutad5porq
luanta faisotestimonio contra su hermano 5 la quarta i fuere halado alguno
dclcauan su recogimiento . El Macstre
qiteinsamarey desacreditare laorden
loan vieirdoc por aquellas partes dter
tre losscglares, demanera quevengaa
mina paaraRoma por negociar aigu-'
menos > la quinta al que acuare de estos
n as eoas tocantes a nueua manera de
criminesalu hermanoy noloprouare
viuir , y llcgado en la coite Romana coA estos taies no se les hase amonestacio
1110 tracasse con Carden'a Gabriel C
mas 1 uego son cxpdios del monasterio
doj m cri o q u e cra protector de su orden
tambien es echado qualquiera queha
y cl leuuse su Iiabito azulhallo buena en
e gim
rradapara negocio, y tmio bu succs do
v, corregioyc<iigado
Vl/A A
/ .0.._
w ^ otro
so u nc^oao,porque como en aqucllos
peccado'despues de aucrseprocedido co
dias el Cardenal cayesse cnfcrmo,y cslu
tra el por via de correction y amonestauiese a kIp ro.ninguno le acerto lit endon 3 tiene en Italia yen Portugal muy
principales monasterios . Quando ialei
ermedad^no Maetre loay assi lo euro
en procefsiones publicasvan co sobre
demanera que le dio la vida despucs de
pcllices como los demasclengos,
1 )os 3 poco despues sue electoen mo
y assi preceden en ellas a toPdcc y.pago. moy bien la ctira-3 porq
doslosotrosreallcde de auerlc dado todo lo q pidia pa
ligiofos.
ra su moncterio lo hizoObispodeLamc
0)
go jporque entonces auia vacado aque.Ccc a
Ua yglea , aonque resistio en .fin vuo
de aceptar la. dignidad . Buelto al reync*
de Portugal pulb en mucha perfection
la orden y la aumentopor mucha,s par
tes del rcyno jfiendo por agora ' la casa,

]k ^c "'/ p.(o .pj; soi csouamp\[ iurfsnh -uaj

v.n o ohm v OTA.ii.ii*Sq(| b on UQoptjip


puDopitiAq O.iipp,! t);)A.nx,| iiA Xnij

A[ jp SO| CSA.UHAU1 Atll W) Kpup 1!.IA f d '


AlP oAp.iuu..ps * X AjopinqA.dA. biod
rp.inb\n:r/rq qn nrn Xi:iiAnl)Ad -urui
AnboA.iA Xoj -.uIia
rpnb;qop pr.^UAuioA.nbXlA[p><p.i.iAp
OJAUl Allb AULIAJA UA
r.no .loXnu a u iq uotA.iodo.id b p aj i-i.^f
!'fi rj.ioqq c.uqnoi.n?d
vnv.[ ' \ \ oiuv) 3tb()ipuodj.i.joip\Miiuu
Ap SV.poi
-Ap-U)
p\u v.nm sr.Vi.in.| r.ird .nuuru.q uv.) inui
iL^uop<SAu uudX
o.vjq.i ' m o.->odtun :st:ju.)d).-) d o.i. -).">.!
oulp Ap iq luqnq.AJ^uij b ou ^a -inmqf
.qoqniod
{.^nbr j c.qXr. .)nb ou jiqjtKxipp
vp Ap sof sotunit^ c -Cnirqui rp sod p
nnbS")? ] so!( im3 oprpXnn jp v.\ tiqo X
,~).ipv.d iunj o:qTAur.;| Ap X^rpir^ tqqo
t:i.u.no.id ,p opoa o| ouiqpAAU iuud so|
sou4 r sopcu .iiMtoq isjrUAp.ioiqjA BpioA
pbop^o-jjrfl opXo .tod jtnq o.qnurj.|
OiUOA'ruoUA^- iquoA Jodci:unqd .unp\ snj
Ap rqnrq c uoa niA a.j rppti.^ti.i oq> no.")
sruoip.jo.ui UOA uoi^qAiiqAiiu X .iAft]o
stq Ap.Tvd UA |. Opl) c X p } V..I .q b .Ml D|
njcriAurn AnjoidAuptd *A.|p uyj so( soin:
coppq obtq Apnb omusoid iiivj t'pn
Ap m p X soiUAAourtb X riuA.iA| X S..u
lunnip oAA.iAdujAp * osj onAub vpiq.nn]
op-o.mq ua tio.niA p a upp\ Xnu HjO^qA.
v.\ aj op } .q } U! ,m o a i: ).i < u h '. b A.n p j i: s p
opinurq GApourj;! ua cripj| ua p ouX.a
saikj a ou i: p*> u.\ ouvpi'pniA Dp ) r.'pjo;
op SA[odc^ 1 ua ua .troiq opu.uuqj ciqniff
X ;q opA.qo ur.t'n rumuq Ap o..inp ml r
Apuop A OU U .IKUIOI A.iqoti snndjAp f;
iq.A?.nq X'-r.q.q^X pjv. :q oqvDt optnuqtq
\ oA*pm?.! p a iqnij * oau.iuoa tqtA -.id
v\ v v.\ rpipAiu X .optnufl D\b d| wunmu
r.i.^ui a \wp v .n?p ahu sxu\} p a o| anb TI.A
amq ] OAjpmu ;>p uqAAj-psisjy q "t'ipjoX
ua oduiAu o.i,ApuiAA : .itibiod -nunqziq
oi\\{ sm.up s"epwoiu sojqod
-,)p
rq.i in;UA.ini;H X r,i\iHinX oqAiiu c cXv..n
iqj
non
opumtu.xpp
op
.ivmAv,
pi
W
n
sou
opqr^ 1 X a u opoi niip <,"t:i^Ato np -nui
soiDurdiuo:> p d nj (xpuiq ;orqpp <>[ p'ub
mp nS3.*>f"*p*epn?ut] 3} o*nxTp j sn s.Ajpiu
opoi nr/rq op ().Hi:)tnnt.i|uo."> p o o.ui(i
o pA UiniI.T)3 oipoq .oioa Ap A|.,17a]\| OjXtJ
odjrc-o5.ty Ap ) ouM^iinjo; ojjrd mpmu
n\i v.\ u,ip.io [np o.pt;d ainq XcOA}pmuq jr
odiuon <Andpp Ap rqn:qt\n; tq i:.t(|o 4 b on
tf OpiAI* Ap prq")") 0| XO,nniA|| t! A U -VAKMU
ti.>jf.)n!Atit! soipmu r avouai a -rdtuo
OLIA^| Op SOf SA.IOUAUI 4 X qp A| UO.IAip p
u pi j i i; b i ;) j j r a p v p d .u v X .). j i il i o f : 1 d ) M
cojrqrq X oun||A pioponjLM ppodtuAn
b .uni srpoi s.uird vp:tnqoq runq npp
:optn;qnoo op.n?uA||o.Ad pi odiuAn p a
r-pmq
)-rp?A opinait outn so.LiuKtlo. 3p
tq d j o a.} q r co rqojinbrjou az . p*t| ] r m: .13
iq Hinnucoujodo.d ?o o.i{jum njurqq nq
opaiqA p ,ipo|:)n.!t!iti| q].*) opnpicA) ]A
oputmiAunmq aunj r\*o.)j,">u'j.i.| sn) v.d
jiqqiw c pkiod rpu.irq 5 r. r) X Kqnpj
sopo,) ut) .nqjrq opq.muop.n: p> ~:uuaj
snjp o[opUAiq\:{ o.irn.A{pq r X^qsjY itiiD
;toX op niSopoi siq sr.no Xcs;>uorn*dn.H>
ppl uj ouc".aih>. onqoq v. nj oipMoui
oubiod Ajqunu srtpinu s;).LV^nt i.uub r
sru^ou au." .q u uj ^ujou X pj q ],i;)i.q,iAd
op ua n) miud i:j o'MAuoA^vipiA r ipp.q
.unbj qpmb: a iTpt r.ijdp: L p oip tiApio
>;> < om q / t p | a j n s >.> < $ .i.w i > soin 4C<tr
m:j ruA rtjAb.id r|A[flX c uoa ininuiAjAp
XSij sji otm,np srxn ntuSTifru
sof
opuop jttA a u Xcqp i^ttiX k U ~ii$p;
,aiAtu:dmoA nul.) urinu uoa tJ3<i*p t\n:d
soit soj.iyr.dmo.*> vxv j.y/,v\\ rpp\ -d.i.
tfwhvni uamai r..u:d L'ini.")(stio|.;n
Xir^iiun rjoioqA.i * X Anbuni snj svonj
m\t:) Krnod c iqX ~uoso|Appqqp<pts|od
optmHUHHw} apr{p?f)]|.-)UD iij -inu-f
.pu^.i y | i s < *) o t o X i ) n np.i u o f I r.t p ) <
otr.so^ tnqjjrvj tm.].^ )T3pp.i lrAirpo,!
si:;inr - r>o,u!usv:{/ixK!^',j p v.dv.d 03>n<^
iHmmiAjaod ud jvnr>q T-rqoq ^AjuiqApu
X'oxtfnft ouuqj t iqp uop.o *">p '><">! jAs ti
r>pttI).TodsTni njpA nn) opim^'pnbt
citaf
\ VttvWrf jr'ooqrnrAjjq A}jou

DelRepob ica Christana,.


niOyporque cl cra sobre manera humilUisiiiio3y porque la orden de ant Fraii
ciko c Uamaua de Menores 5 pareciendole que no era justo3que se yguaiafle co
orden tan prineipl3tomoeste apellido.
Profclan los frayJes desta orden quarro
votos,conuiene a be^bediencm, P
breza5Catidad5y nias IaAbstinencia de
iaearncialuo en enrermedad,porque cri
toces es 1c s concedido comera,con con
ejo ciel inedico y suera de la comunidad
icmanera q no c guise ni passe por don
de elan los fa no s. Pero dentro de la en
ferme n a c via con los enfermos de tod
hntnanidad haa que estan bucnos,y
dei p ns buelucne a su bienau.enturad
costimibrcNo solo no c permite eh esta
orden corner los lan os carne3mas ni hue
uos ni lche . Crecio la famay nombre
dcJant Francisco en su tiempo en grari
iiianera,porquc Luys Vndecimo rey de
Franeia oyendo su fama y milagros escri
u i o al papa Sixto , q elo embiasse a Fra
cia.,y asi sue el eruo de Bios a Turon,
liarto contra su vohmtad, adondc estaua
la corte de rey, y mostrando con bastan.
tes tcitimoiios lo que lafam pregonaua ,'cl rey site muy in dettor y lc dio los
palacios d iaciudad de Tiron a d on de:
cd i ical'?Wfi roiiiirerio* para si jj y para
fus iicccores '. Y depids edifrearori;
otros ntichos rn'onasterias por Franeia^
porque qued m'uy arraygada la deuociol por todo aquel reyno" Defpuese
fundaron otros muchs por diiiersas par
rcs de la Christiandad En talia ay s
los dos conuentos uyos,elvnen Ferra
ra,y cl otro cri'Wifan que hi'zo' la excel
tisiinay niuy Oii ana fendra la P'rin
;c la de M ol rcta madre de los huerfanos
y po'bre^qiie sue fmi ger d'di'Ternar^
do de Goizag En Napoles cm comeco alli ia (it estendibse mas .Su ha > i to es de la hccKu'ra de los nouicios Fr
cicos:porque sue e nouicioj y no se dif
ferencia masquben d color, en e nume
ro delosnudos del cordon iediffereridah los sacerdoces de los demas religi

384

sos que'no son de missa. Poco tiempo an


tes que muriefhko yn corretoriod
fusreglas,y pueftojntocon elasle erri
bio al papa lio Segudo y cl pruo de
nu'euo las reglfts qe auih'echoyy la or
den 3 y confirm 'todos los pri^ilgios q
uia concedido ; religi S ixt Qa'r
"y Pio Tercero vMurio elfahib; varon a
dos de Abril ee ei ano de mil y quinien
tos y ete5y cnnizolocon mueha fole
nidad elpapa Lon dec imo, y conrTrmo
de nneuo su rgla y orden.Puedeh tener
rentas y tomar dineros y Umse sus per
lados Correctores 3 assi.el gnerai como
los prouinciales. En Efpna tinen aigu
nos.mnstcrids'aunque pobres": pero
por ia gracia 'de Dbs han ddo siempre
gra exemplo, y son amados de rodas las
religiones por su lo able conuerfacion.
*f De Us orS.enes de (os ^fpoflofinos Teatin os
Chrgos de 'fdnt Pbloj de los HuerfanQS 3y
\Arm enos,y Blanc os ,
'./)<.''

Cap .XXX1L
-

R E O que en este captu- Odm k *


lq pongo algunas ordehes Wmf*
quenadie hahecho mmo
ria dlias en partieular^por
-fer poca eoa y n'o hazer
mMh dlias en las historias generales3mas jpUes yo tengo dehazer, mencio
de todo lo que se puede hallar neste pro
posirono qniro echarias erioluido^ i
noqe conte a rodos quantas maneras
de viuir han hllado los sieruos de Dios
para feruirlcLaprimera orden que aqui
vien conforme a su anriguedad3esla de
los Apostlins . Esta congregacion y
'rden corne nd n Genouaenlostiempqs dl4 Papa Inhoc'encio Octauo... Esta
era Vna gente recogida 3 y que viuia de
hazer obrasbuenas,y congregauanfe en .
\^no para orar y pra tratar de allegar lyrn'oiias'para fiiplir la necefsidad de los
pobres.' AlgUnos-dizen que este gnera
de gente pVsuero en Italia desde los'
Apostolesy cjusaht Bcrnabe do obis
PO

Libro Sexto
fon an.t Roque de Genoua y el del Crupo de Milan y viniendo ala Apostli
ca, coino se vsoen la prmitiua ygleia
dexo aquella manera deviuir para que
se conseruase de mano en mano Esta di
cuitad tiene 3 y assi y o no lo pongo por
cok verdadera aunquela historia de Mi
lan dize^y Onufrio eh su yida Ecclsiasti
ca,quesant Bernab fue el primer Obis
po de aquella ciudad . Yo tengo el rtu
lo dtodos los obispos deaquella yglesia y comiena por Anatplio. Griego q
fue ordenado en obispo ce Milan por S.
Bernab . Esto yo lo quiero creer por lo
que dizcn muchos graues auctorcs-pero
no que el dexafe diicipulos como orde
en quien perseueraste tal manera de viuir>y que se conseruo despus tanto ticpo.Lo que ay enesto es que estado estos
buenos hombres en Genou a , en el ao
de mil y quatrocicntos y ochenta y quatro haziendo obras piadosas perfeuerauan en-su oracin y recogimiento 3 y el
dicho papa Jtanoedo Octano fue el que
los admiti para que hiziesen vida mo
nsticas que suenen aprouados por per
fonas religiosas y que viuianconforme
a lo que la y g.lesiaRomana, tiene ordena
do en la vida de los monasterios 3 y por
que entre ellos ninguno fe ordenaua 5 el
dispenso que de all adelante pudieei
fer de milla y dioles el habito que oy
traen ? que es rodo de buriel , y Ja capi
lla pegada al escapulario como los Gartuxos, y mandles que profesasen se
gn hi regla de santAugustin,y assi la tie
nen hasta oy. Concediles mas3 quegozasen de todos lospriuilegiosque tiene
losfrayles h ermitao s de ant Augustin
Algunos dizcn que los, Ambrosianos qi
dixe enel capitulo pafadoy estos0 eran
vna mesiiia cosa3y que fe diuidieron y hi
zicron congregaciones diuerfas . Tie
nen algunos, conuntos en la Marca de
nchona3y en el Abrucio Tienen fu
vic^no; general y en fus captulos fe han
como las dems ordenes, ay dos conuen
tos de ellos principales 5 que so'ncxemptos dlos dems de la congregacin y

cihxodePistoya.
.
Ay otra orden en Italia que fe llama </erigoirela congregacin delosClerigos reglares am*
Teatmos , fu principio fue en el ao de
mil y quinientos y veyntc y quatro , de
esta m aera. El Cardenal do Pedro Car
rafa obispo Teatino, desleando dexar el
mundo y vacara vida contemplatiua, ju
to a i otros tres amigos y personas illu
stres^ comunicdolcs u defeo los atra.
xo a que lo ligu.icfen > y concertados el
dki de la exaltacin de la Cruz , que es a
catorze de Septiembre, fe fueron juntos
a layglesiade ant Pedro de Romana dde estn las reliquias de los Apostolcs3y
recibindolos el clero con solemne pro
procession llegaron al altar mayor y est
do presente todo el clero y pueblo jura
ron todos quatro de guardar los tres vo
tos por folennc professions la manera
que las dems religionesY el papa Ce
mete q regia la y glesia acepto aquellos
votos y comar .luego a juntarse mu
chos clrigos en vno3y u fin es predicar
y confelar yen ello haze prouecho gra
de. Concedieron fe le despus por los
Pontfices priuilcgios 3 y assi es congre
gacin de clrigos que no /^obligan a
mas cofas que aguardar aquellos tres vo
tos hechos con lolenidad . Llamse esta
congregacin dclosTeatinos3porquc ei
dicho don Pedro Carrafa que le dio prin
cipio era Obispo Teatinense, fue des
pus este Obipo Cardenal y Summo
Pontfice., y llamse Paulo Quarto en fu
coronacin. El primei; monasterio fue
en Roma en cl monte ^pallo y llamase
S. Siluestrc. Aduiertae curioso lector
como nosoxrosimpropriamente en Es
paa llamamos a los padres de la Com
paa Teatinos comofea congregacin
distincta de la de los Teatinos.
En Milan fe ayuntaron tres hombres OtdenfotU
principales y letrados a "vi u ir en vno3 rigos desu
ordenando entre si vna vida peniten- pA^*
re y religiosa , y persuadan a los dems
a hazerlo meino leyan publicamente,
las

)e a<'R.epo!>ica GhriftihsL;
las epistoas delnt Pablo : dminitr-

385

y ciero si en alguna parte se haze beh'ef


cio al proximo->es en l brd que yo ago
uah los cramentos muy frequentcm
raquieroecriinporque
acude a renie
te t> viiiian ch eonuin5vitauan los hosdiar la crueldad y ralta de los padres napitaJc*,, y assi hazin vida sancta; Y l
turajesjcta
es ia orden que llaman deios
de Ajppitolifcalos aprouo^y muertoslos
Sacerdotes
delos
huerfanos: jaqual tuuo
primerps , no faltaron ejmenes lleuaTen
prmcipio desta manera.Fue en la ciudad
adelante su buen inrento, y assioy,es
de: Venecia vn sacerdoce llamado Hibr
orden recibida en la yglesia coh titbio
hymoMiano vas de costubrs anctas
dels rcligioos desant Pablo : pero no
y uauestel quai ro'gaua a Dios continua
hc podido al^erque.rt'gla profeisan , ni
mente le diee entendimitdpara poder
jiie habito traygan Tienen algunos c~
hazer su sancto seruicio3y pidiole ahinca
ucntOs f rededor de Milan : pero su cadamente le alumbrafle5para que pudiebcyi e lama sant Bernabe.Tuuo su prin
se
en obra alguna cosa que le tuese agra
Gipio.eo los aftosde mil y quinientosy
dable
, y enestc penamiento perseucro
veynte yieys;
muchos dias.Este sancto desleo y esta pe
Uxmtrm.
Ay -tra eongregaon en Genoua
ticion continua oyola Dios,y guardoie
de personas religioas, que se llaman los
coyuntura para que lo pudieie ieruir : y
ArmenSvde sant Bartholome, su princi
sue
que tielf de.mil y quinientosy
pic sue este Kxximo venido algunos
veynteyocho
> vinogrn hambreenla
monges antiguos de Armenia a Italia
tierra : demanera que por la carestiadel
que vuuan debaxo da rgla de sant Ba
pan los pobres morian de hambre 3 y no
ilio 3 oluidados por el tiempo de su pri
podian remediar su necessidad por no
mera profession, algunos queriend retener con que , y assi murieron muchos
laurarac congregafon en vnb ymde hambre^y continuamente hallauan
dando la vida primera , comenaro a go
por las calles muertos muchos ninos, y
ireroari* c diueras leyes y constiti
hombresy mugeres , por no auerquien
slc^^asi tomar libito distirictoiy mu
remdiasse tanta angustia Quando vi
daroo la rgla y ppofesion.Demanera q
este clerigo religioio tant dsuntura
como antes andauan vestidos con habi
hallo que Dios le auia gtiardadoparaato monastico.'fcgun el vso antjguo 5 desquella coyuntura , y que ya era cumpi-*
p u es se vistieron el habito de los fraylcs
do u desle - y assi comen a recoger
iegos de sancto Domingo, con cjuel estodosquantos necessitados hallauapor
capulario ngrode fuerteqvelios por J
las plaas y calles , y ponialos en lugares
cale,no ay ditfereniadelos. a ls fray
senaiados,addefuesen remediadosry
lcs legos de la orden de fn Doiftinalli liberalmente los prueya de todo lo
go Y como antes tenian la rgla de sant
neceTario
No secontento con reme
Basilio,agora profefln la deant Augu
diar los necessitados de su ciudad, mas
stin ,yricnen las Constitucioncs de los
entendiendo que pues la necessidad era
D o mi n ieo s: pero quando sehaiee esta
cornu n , tambien lo auia de fer el rcmemund;uica>no o hallo.Tien&pocos m o
dio dexandotodolonecesario para su nasterios,y e mas principal es de Geplir la necessidad y aoffdles piadosos,
noiia5quee llama.de sant Bartiolorrie, a
sali ose de Vercia par soorrer los o
clonde esta el nto Sudario :tic ttuestro
tros ptiefcios y assi e partio para Lom*
Scnor embio al rey Abgaro*
bardia , y hailando los ninos y hinas
Siempre despierta Dios nombres
huerfanas (pofque aqui empleauams
qc ch su y glea aprouechen y . enceri
su charidad ) recogiolos todo's jy con su
lapiedad de nucstr^rcligipn;J:a quai esta
hazienday con alymosnaque allegaua
fundada cncl amor suyo, y delpioxmo^
Ccc 4
e'ntrif

K[ V3UD.1UDS O^UDLIIOD JT?:1p3;


!;npf
X .n:punj si:pr.D wnd idod,. r. so( in sou h
ou urnui sD.iprd 111 SD.pnti c X isju so[ \v}
rmmup DjorDD.i||(> 0.1:0 uMu Xo!rqu,u
Dnj onb p r>nb'oDyruir?.iof sd a i!u i..d.]
iuiizda pupniDrp: ,ip p>an:JDg i:urpo
UpXll.pDp .l()d V.\ ^UDUDp^Dd DIl\I.>d -OD
OU! ou uutuoj b r. d JDUOD DlUUir.UID^VJ
SDtidpp.XsuiyDX.-)}.) D|UuduiOJJO."> X OUI
ur.|,i. X^oipmu ouiod sojpnbr, va-\v. ~uid)
Xopu.K} dj urmu o.i.isntn unrpDiib s*o|
Xsoiuti ou iMn? iDtiib s'i:|';jp'd} sd|}.mui
o.ud opurpDpD uo-irA rnnunf
d.hi Dp
si;x.-)i.|; X luuiu^O} p iikI X opirio.*) X Dp
v]] r.t;>uiiu tnnu:3i.u;pn) so[ yso.no uun"(
Op p:.~?i IHll^ JTfopp X .--)o03 }.")
< -OJ
i:nt!7 j,i opLj.p> .ip upnnu r.Hu.ic; -inns
aiiutu uoo so| >*soj:o ^luuicv o v -pmip
.")j.ir,3 u| uuirjf |.">p r :.u]o .H)d suj[.-)iibi otu
j stuit X uoj.'jTpnoi soj.mm 1? j."> }|o iulio.'!
.")[op opo oj o.n'|p:>nu ; o.i,")d <>p,}i[->.}iuo
oj oaijodo.id .">( uoJDip ?:ua ipn.iou t: uop
op ,J inoOjOJ 110? SO..K)S()| Xe ljp -.U!.*).!
uauip v.\ prpTsponu op s<] ^(pinrpuu
.jopuuimf r nj uudtuo^ v\ rx.no -o}.,")d
si:t Xuiu srp]:.Hioi| s.i{ oiu}u,) >| < otib tiv r
.u'/ripp c X .~ub npM") Ou.iiui X sp tiD
oun:ilu^ c pvpup sn.MioauD .p soj { -ti(
sr>n> ,->p mj}Aj Xe Xo op i| iMouof; ,ip -Dy\
opuu.piM:>Dq sdi S,-)p5d}OlJ " |',{ A l O
u.ird ..un.i3 v. soj '-'ouu souqjont} c X p -oj
opun.3 wivd sv\ Xspmi p o.nxm v.ivd
^riJ^^o.! s.-).ui]m .ui) o) ul,..,-)hioj pp
inopn]|.ip?iu oiuiuj _x i*opKo.i}[ V i- ? * n 1
nSunwoo v, .uSo.n.i soj s'oum l> n ou --.)]
hvm s.xtpud c m luml) soj .)}p:ip;iuu.i c X
.-ipMrlo.")^ uo.^ sojp u.) rf |VX i:j ."Mib -vj{
j^pjrui ) ox/pn.i' <u;\| opupbjj svp!
ppsid.uo j .)tibi)( W; u 1. (j..)) oublL\L.Mo;f^
m| p-> >^ *;. 1 1 >p c .ip :,o[ sjt: sr>psnun?[f c o\
(co a .irVnj o>;;noit!0.? t.Ut ).">.>.( i?< -.U
/'.m siptuipi; Djj.-fpnd ji.r/SA] ia tp.Msd;oq
X opuXr 1 .nn.^uiMUi^jr: opHiuid o| ~.")t
onipnr^TXHntTp^ jod Tnijj sv.j.i ~.itd
opiuf/iip'Di iua wqo un rpuuj A -op
opui:x s;).iO|')tM}}iupupr, ;)|> i.mi^ -mou
xv\ ()j}.);)'n.)Uiuic
,niHr[.;pr:.n:ruT[] rjo.)

on ,)p t sopsoif Diib o| urinr epniS,i| jd


ncuinioij r{|onbr aqo ^-ljopridrj so{
siulr(| opiuiA |.i oi].uiu>.h1 .mb uvi/.r.i]
uo.noruonrpo] X tio.uipsoj j 1 1 s -ni.id
,)nbi:.i3i!'UL')p<-i;(>il.l^ st>j ~()[>r.i]junuip\:
jp'.~i.i svj s.)|v srp\i o] u oiuo.i p.i 1 i 1 -o
Ssoj u.t/i:| suj sopuidiu rpiu XLour i[jr
unr.u pp u.iu'i ou.unos Dp sr] i %v.)\:
\\\V UV.U p\UUD') Dlb TMlJlUHUpi! "O.H
p'ubpuDKout? oduun .ipr.q .iA 1: .iujjia
niAsouDiuop: ourrpiw/DA A urpmu 1:
sof son>p..i>">i^ X r sruupsoj b 311 imuij
Dp ihia DXird n i:.no ouod dj .r/nj d.uud
so| so{Ar.i.] * ;>pu.nj utMx piunijof Dnb
m?;")} sopopniujpij sotirpumf uo.i iim.
oiuop'u.i u;v/ri| uoisp.jo.id soj s;)p'3 -F}
.1.1 3 op. n s. iu iuiuu r.130 fji..i srm .){> jdid
>sn s.Moijnjiput) vab so[ ''ouitunf uoc-f
n j .11 d s sdj in:t| ^"opui\(}.ub: lu.ujiib iip:j
dj Dp qpnbu -> fuuuiuo opuv.p > ruun
p p opijjo nnb sd|D] iu{ oprpiumo.MU :{
uodiua 1 so( c svjnuuu Dtib |pM.")iuA
UDDppOCjO U SU} XsD.oXrUI UD11A ~O.Hi.)
nui u * s^miuf^ sdj uo.up otpmu -K>nt!j
uo.iduj opivj o.idd.idj X oij oi.in^) X
uo.DiqpD. oxcopp Dp q rorii.T)o.d Dp V{
opDj i:DifO|jod\/ sonoi r b n (>[{.-> s
SDpnuijofj c X isji ottipui uo.n:pm:iH b on
pDptufpr/:o$ j.iti u oi )[iii.ui os;;. sopo.3
soj b on oj uDjpuifpD tu smpnjArrundpf
Dp so|p s.fnuljoif ;>p oHKf.unif d| opA
1* Dpunp dj D/rif imm ().nn.i:)\ v, j
:m tu
in:piiRsouXDjso.jp *oj mt] ourj.i id.v i:|
<>.]!(] olj.").! ojor >U.')p )pM{f .J( Dp rpoj -OUI
XU]pp j'rpoi
i'ohjpttj.uf ujJho rjjp ) r./;, '/j; JJ>
<C .>/Wm apCrtf (\->f>.i,,lninui f .<<> j rttj' p
j.n\| .![ s.niopiip.i
b du n. \ v lipi' ):;)
Jpiji l' iit'f -r;>;w|
<m> u.) j ;h.U' odtuuu
isp; tu oj-uu Dp a.f
,ojupi;| suuoj.ud D!
siptpu u.) pi;pfOf|
siu.i.)| A ';oi,D|p:nuU <ti v\ .)[ v.\ ) rdum
'^ippprm Diibmd opnrtnn muuo.i

MnnTO.otlanr.Hif^p omn]^ -M}]3}P


p VA

belaRepubPcaChrstiah.
cha consideracion el i ncremnto de tntas rdenes coino ya quedn eiialadas
atras5ycomo fuer crecidoymultipli'c
dose, y despues ver en esta tntas cosas
parece que enestafe encierr las dnias*
porque si en las otras vuo asperez3 Doctrina, Doctores,Predicadores y Mae
stros de muchasvirtudes en esta loay te
do cifrado , porque en esta se h ail a la escuela de la templana,continencia y ver
guena,el dcsprccio del mundel amor
del proximo el zelo de las animas3enesta
iazonypor medio de este in stituto voluio a renouarse la antigua costumbre de
larequentacion de los sacramentos de
la penitencia y comunion , el refrenarse
loshombresdelas blasfcmiasy juram*
tos , el salu darse las gentes con palabras
anctifsimas y de muchoamof . Oy vemos por medio de esta reli gion , la mo*'
destiaenlosmancebos5labucnacriana
cn los nmos3la honestidaden las donzelas, la grauedad en las matronas, y en fin
vna vniuerlal reformaci on en todos los
ctados . Quien aya sido autor de tantos
* prouechos fera bien que se diga en vna
paabra3y despues trataremos del institu
to de esta san&a religion*
Acaccio que en los tiempos de Paul o

/jg

ca dexo de quedar sntido-, aunque co


mo el en-su adar guardase vna graucdadreligiosa dissimula ua el dtecte: de
este peligro y enfermedad corporalaccV
la espiritual ydel ama5y si q do defectuo
so en lospies Diosl dio otro s agora co
quectriin'aTe para eci'elo.Eh esta enfer

medad leuanto la consideracion 3y assi se


como a ocuparenexerccios piritua
les y deuociy hallando vn-flahlor:
todo el tiempo que la enfermedad le t
nia embaracado se empleo en lccr en el,
y gozandodesu lectionlos exemplos t
viuos q hallo lo mudaton en otro hombre espiritual echando de fiel terreno
y animal 3 y assi viendose bueno y sano
qifotomaralgun estado de mas perection >y aunque en esto tuuo algunas dis
fcultadestodaviaentendio queno viuiria su aima segura si qued'aua en el mundo3y assi arrjandfe en las mnosde
Dios espero que su determinacion sancta ternia prspro uccef . El primer
paslo q dio n esta jornda rue dexar como otro Abraham la casa de su padre y
sue se peregrinando por no fer conocido de rdie y yisitola religiosissima casa
de nuesra Senora de Monserrate en Ca
talunaque es' del in stituto del padre sant
Benito,y alli se confesso gcneralmentey
Ill.sumo Pastor vniuersal3forccio vn esse vistio debabito pobrey mdigo ,y n;
pejo claroy respldecite en nucstraEpa
ca desde esta hora voluio atras mas stem
na , del quai fi escriiiieflemos pororden
u vida y merccimicntos sria texcr vna
pre se mejoroen todas aqitellas cosas q
lama historia 3 mas compassando esta co
leuantana vii nombre al perfection. De
spues vilto los lugaresarictos de 'Hiera
las denias que tratan deste propoto dilal adde quifiera permanecer3afsi por
remos loque vengamas acuenta . Este
conuertir lo&Moros quefenorean la tier
suc el fanto varon Ignacio de Loyola
ra cmo pr padccer mrtirio (que era*
hombre principal y delinaje 3 cn la prolo
que el mas deTeaua)pro Dios que te
uinciade Guipuzcua de la villa de Aznia
determinado leuantar vn edicio
pcytia,el quai auiendo feguido en su rie
espiritual quai y lo vemos por ma no de
po las armas con opinion de valeroo3cn
Ignacio
ordeno estode otra manera y asti
vna bareria del casti'llo de Pamplon a q
dio labtieltaen Espaa3y parandoenEar
tenian cercado los Francees sue mal tra
ceon cstudioalli latnidad,y coinenco
, tado y herido por aiierfc puesto en el ma;
a fer itiirado por su religiosi conueriay or peligro del cbate5y assi quedo macion . D Bafclonapaso en Alcala de
co de entrambospiesy aunque sue cura
do con roda diligencia, toda via le costo " Hcnare's vniucrfidad muy flo'recitc ado
deco'nin^'o a estudiar" Artes y Theoo harto y fc vio cn pdigro de muerte y nu
Ccc 5
gia

^ ' x onbiod ou A iqn nt tj suu uv.


p ounxoad o5onioo v. so.iqodsofr.In.iof
ud so\ sopxidjoq c X -Truojuo t\ iHi.ipop v.
sof XSoutu v, so\ soqoouiuu iqpunj-od iqu
XcpuxiiA sv.\v rcsrjpzuop (03uoiuu^ooo.i
X op joa onb siq stJ.qiqud unm?pur p: jv.d
Oj sufop Acsr.qo sou umiuo[ nj ljouiui op
Xcxopooo.id iqso.uo. curuTriunpo X d .10 uo
soouoi uo.ioqmd sopn Xcsopnu onjTsji:
opin5ojx">d ;qpuj -ioj ojoxd c X opiumqu
onbuni! oqop: p 0.10 on.] (oppjouoo X r.)
siunoq o^ioioopuiqdfOJ c so|X souqoui
onb otdpuudjt uo.ionj -opin^ojxodsnj
so.i io.oiuja v. .n^jjopioo qoponpqinuib
uopoxiod c X op iqjo zoa ojnXr uioosoxt
^cioiuTd op oauoaupij opqiq ^ X oxop -v..x
njopsox}; puptipouj c soidpuudX op of
onb ih.oj oiij]opT ouioo oj oa Xo sond'iqp
oua op so\ sooojoo nu s 0 y un pu o onb
iqouou i?itn?diuoo uo r.qjonu soiHjrdj'q
p op \*iquo[\/ pp oj ota sondjop onb uo
siq'sipoa somxf opuopr 0 y uo3qo.t oiq
qpnqi]n>o}.iod sondjop j on iqHiqipsm
X uoaiqqT;qonbso| omrouwpiqod ciqjoop
uo.ioap'oqo iqr. o;qjod p ouoqi: oXnj op
0{ pnb iq^onb oiuoiuoautqpq opiX||Oiu
m t,\ a pj Dp 0 oy o^uey a tb'u.r
som TcidT.ojo uoo uqonw -jtodc>puopqpp
b nj\X iqp uyo oprqrjoj uo p O.mpuopo
"otniaoyf opuoui|of opuopr xpj X root?
ouiopuor u.icd .wSo^ .nwjT? pp puu
p?d ojuoauf c sondpp onb uo iqio[y o/.uj
sunoiud sonnqp?q op tq i:0.md op nj -op
lui.i^ c X rjofpmr.irur iqouoioud uo f>q pi
csopi)pq.ion op r.pD\y ojjv. v, :.nu.'unqr
opuopt* oj 04inui[ qL\nuoo pniqA a
oSuuou^ b.iodcpn.io opijuojuo sopo so\
ao(soinunS pnAqpopuop sotaoopp
uoxoqnd so5ordo.a soppxoj c opuaraq
o^iooiiop o.iqtuot| b tqoipo tqpnioo
X
siuodpstqpuoj o.nuo p OoU 3nq
ou X oidtuq * inby uorqmn oj onoid r.[
iqouop\d pop uojtA o^iny Jjuj opno id
sotiotj simocjt: po-Wo coqjr.n si?.iqTrpK r nia
srjou c X opoa oj onb o vu -ooXunioiyi
aq pux Xco|pqojojqmou uo oi.iB.auoo
op o^jo sondjop svq souojud uo.10xr.13 o|

a u ojqut.ou ok^oujoio oniqp no ian;p]^


to oqonm onb,i(Kcodioop ou o\ OT00.0UI
|ouooaod onb.rniif \uo$\: on.| ^nnox||p
op op^qrop? onb soouomo oipfno r -rin
mboin!.io]op'n.on oj oupnd poxBqnp
soiupp'w.npiq oziq iriiA iqpiuoj ^Tqmn
omooTpnoqd o| souioa f?ond4Xo spiiopn
umuoi siuu p oiupuj c X Xw sinn sojonnq
Xcso.iquioq opuopu iq piqjf.onuA S)pnoF
so p: r iquo pp b 0.130 oduion on.} inibjxod
op * \ o( lourunqrv; ojpd no ST.n-{[ Miopi:
op opinqA op sof soppxoxo sopnuudj
onb p x:\nv. o.]jonduio;> opr.iqtunp: p i n unoOjoHiouqiur p oqoono.ui onb urq oq
X(oqo sxqoppumuioo k sinroj.iod op q on
siuiJjdpsou Ononj ooqqndoj opimiiTpq
u\ ononu noo.iqmoq |o opuntu -ai:Xho
on.pp oinoo "ojnoi'podp onb.iod 0| -op
uo. m opprudpp uv nunq opf X onb tio
iq omi\o i:m:.qjoiu .nqjo no p opio : d .10 b
uo p irq.ir tq piqn.mp X uoo iqp uouioo
o5 i: .iroiq op iq iirit pop so|cuoBo('|
so.iop.iof) onb lnXsof "BT$jcXc-ar9.B.ui
oxvm op sopoa o {y pu o s op soqoniiSojToS
p oiuoiiupouoo op of q non o X oidunp:
sv.\ s^puoj pp X.OUOCJ ooo.opuo SO{ IUV.J
sou sopp.o* op sojxomp sopiqp op noo
iMouuuwp'soj soptib s"o.imqpiqjo *omoo
uoxvS n .ioj soaonop : puoo iiuiuMui siq -X
o boxjcsi?jo| n o un u so[ soxnm:x>tq Xo
op uuonq ihiiS souoauojsof X imcuuop.1
oj n,- soq sofrua psouoptqxonooX
ixk>
OXHd p opolmiu j SO( OUIUI llltjpjl Dp
tq.n:u,iju^ iniupop !Uin]jLH];") : X p r n u 13
stq sruoj.ncl onb rqptio.iu;> xij stu -opod
so|st49 soppjaxa una soj $3p?nb nj ~i:q
unnqf nui A uoq so| onb soj p.uxo nnmn
); noiqun: mbi: f on opprojjod X xuuo.qi;
p o Xe p?iu si:iu,opi::n:.n sqtrop < q upup uj
lopqmb o\ Hmun\ soj opt) inn^jjod
uoxoniA oipduw xonuqop uopqo.|prH
im?n3 a u uo.u:a unop rpi::n)ipnib npiA
JOJjTd Ojpd p THlopOppUOUOA
p o tqpq onb j opun nj wopjo oXno -uod
dp 01 w p ojoitl) oniij
S'0ildj0<q OllI) p O.ipix OLlUil] OUJ O.K
pint uo sqsupoa XsouoDrqnq.n ru o i:p

^o^ip^^p^ X tro.T.onjsmn(uTs|
5o

De la Rpubli Chnstiahiu

38

o a gozar de quietud y.assi luego floreciou nornbrey iosquelo eguiangoza


roodeiiticiiodescano, porqueninguno oauaconrradezir loque todosloauan,y assi comeno a traer difcipulos y
siguidoresde sufpiritu ., Lospriraeros
que lo guieroi fueron Pedro Fabro n a
tural de Sabya y Francisco Iabier Nauarro3del quai en nuestra historia de los
iantos de Espaia se haze larga mmoria , despues se le allego Diego Laynez
que tambien estudiaua en Paris y acom
panole en esta jornada Alonso de Salme
r , cuyo ingenio y doCtrina florescio ha
i a nuestros tiempos porque murio en el
ano en qecriuimosesto dexando con su
vidatctimonio dehauer sido vnadelas
primeras plantas desta orden 5 y con lus
obras del prouecho que hizo enlayglela.Aestos quatro fle allegaron otros
dos que fueron SimonRodriguez y Nicolas de Bobadilla 3 y con estosseys comeno Ignacio a leuantar el edifcio espi
ritual.Iuntosestossiete amigosdeDios
teniendo por cabea al padre Ignacio

la tierr san&a. Assi mismo prometieron


de passar cn Hierusajefti hajlassen pafa
jc en Venecia dntro de vnano,y quelle
gadosila quedafen paraseruir en aque
llos lugares sanctos. Pero que el voto n
tuuiefefuerasi eneldichoanonosehi
ziesse la nauegacion 3 ni menbs fuesseo
compelidos a viuir en la tierra sancta l
los forasse boluerseen sus tierras, el le
gado quetieneallasu sanctidad.Qiieda^
ron tambien obligados este dia que estas dos cosas no tuuiessen eflcto vinief
enaRomay prostradosaos pies dd su
m o pontifce le pidiessen que ordcnae
y difpusiesse dellos como hallasse conue
nir a ia salud de su s animas y de las de fus
proximos. Despues ay to Ignacio otios
tres companeros Theologos llamados
Claudio Iayo natural'de Saboyay loai
CaduriyPafcasioBro'etFrncses3yass
vinkron a er tods diez . Mchas cosas
passaron hasta que Ignacio y sus companeros se vinieron ajuntar en Venecia de
spues que faMeron de Paris y que nosoii
para este lugar pero venidos en aquella

trataron de que manera de viuir escogerian : y porque qualquier nouedad causaria nota3miraron con consejo prudentissimo que lo que sali esse fiie
se de prouecho y no se diesse que cezir
al mundo:y no queriendo seguirse por si
encomendaronlo a Dios tomando por
intencesora a la Rcyna dcl Cielo3y assi
cn cl ano de mil y quinientos y treynta y
quatro dia dela Asumpcion de la madre
de Dios se fueron toclos siete companeros a vna yglcsia dedicada ala mefma fa^
ratisima madre de Dios dicha fancta
Maria dcl Monte de los martyresque esta vna lgua de Paris y es lugar a donde
ant Dioniyo passo corona de martyri o con fus companeros, y alli oyda misseyrecibidalaancta Comunionhizieron votodedexar para vndia senakdo
todoquanto posscyan sin rescruar para
si mas que lo necessario para" corner cada dia hasta llcgar a Venecia adonde determinauan yr con propofito de passar a

tan gran ciudad con determinacion de


pafar en Hierufalem mientras se les apa
rjaua la occasion de nauegar por no co
merci pan ocioso,determinaron ocupap
se cn exercicios sanctos: y assi se repartie
ron en dos hospitales, porque siruiendo
en cosas de mucha humjldad por la charidad pudiessen corner el pan dignamen
te y aprouechar a fus animas en aquellas
colas que traen gran merito 3 hechas con
cl amor que sehan de hazer . Mucho se
edifico la ciudad con estoy conocio que
aquella congregacion de hombres tan
despreciadoresdelahrafeman podia
fer' de gr prouecho en todas partes5 estu
uieron en Venecia algunos mefes hasta
que ahrio la primauera; y assi mediada
quarepapartieron paraRoma y hallada occasion para besarlospiesdesusanctidad.con el fauorde personas pias la
hallaron. Y puestos delantede sii beatitud,porqueueinformado dela religion"
de Ignacicy qualidades de los campane
ros

soi so| DUj lpuoop^pp^uoD xut -jid


.u:j r v.\ i?.uon i?pui":] X rpup uoioipuoq.iq
\v.dv.d oipsoj uorquiu v..\dvupm&\ p
ouuuro X pi?3[nop iux onb so\ b du
ou tnmqjo sopruop.10 uojpTpnd jo^
o\ c onb.od uj iqjo uouooq c ou d -n
mjoip DjvUuiopJO oimur.oug -ouoqop
oiog X 0U0ui.nTrd ooj un o.idopDiidpp
oXon p o]pouo3 ountopp^ c -io.iod
:,o3 |0 rdud OTpoouo^ sojjoi souo.ir\
B:|psojoi9|0J pmpwiy -odtqopopnu
i^zo.iq ypiwiTOA X tpi.Dpqnj uo -op
vuuft X svmx\ jo jooa s| -onpsoKpi
o3 oy ojnd 6]p oinjqax ouonbod uo ~ro
onmf J>w& iqDSipyV ? 00 u -ruuujoanp
opnop ai^jpd uo uopqn.io|-{ c onbnnt:
oqv/3p Tj.oprvy^.onnaou :mmuo( o.od

1: vn\n:(\ ojo(j fo oanixl opriiSj 011103 t.


i!tuo>{ -iod oj.ion} opuinoff .iod -7?dtuoo
sojot tipp iiTfoiduiO oup:j c v -Xi:-t
7<m * nirjoN joyjououT ;.Xn,5.}jur sv.]p
sijwqd op o| onb uinnii] .iodcJ02i!qop
oiuooonb u'jo soua pKpi.ii?ijo^fiio ijp:c
muo soiu.io)UOD so[uo SOOT0.OX0 irj
uooidiiooo so^jop souoiiTA T|o]jodY
soo c onj o.iuouqi!dotnid .topo.u jod
$v,\ sr5r[d c X uiTipodopuopr Ji?(io[ju 1100
opiry op 03110^ Xe p ojoyuduoo onb
pn^n^nxuioo onb i?niptpn.d ' kAim.i ua
oom:q o oij^op opqpjdtio onb Ftuo}
Dp oTdpid X opuoiqnj 0} [ouo noo p -010
fopoou oaotioq rnuunq} oauo'q onb -0
r.nv\f opuvpoSou xod $v.\ H\v.] -rf?nfX
soi s,ooi|qnd v.iv. onb djjdXo uoiujoj

opur^yo o pooooA otr uo.Tornn^p -o


'sojou) svui f:dnoo op)pu no -ouu.idso|
soj soppjoxo no.OTti|oq t: JOf ,sopr,uui
uoo sofo op npnm pupou soyop -oy\

uinpodrotiu]^ ni|oi.uX( opmmb -Tpoid


urinro sondppm op opioipo.d -Too.nq
mnq c onbtinr oj v\ rf,,*Ojjooo.qo oitXoa
oiuo> iqoojpp op .nu|oono,ur oOjpT urnu

nnonu sot c X opu3.i;Ttib .tt|.: op joXihu


iK)ipo.].iod uc).nunui.Oop .io-/i?q. 030A op
tr/ojqod ptTpT^r.^ 110 samm<$K\ pp
op\iS.| pop rdid opvun^| . p. opuuio.101
F:InA odjrqo^.iv" ota-qO}pp : X -uoho
-sd> oj iioimiop:i.o Dp opuiSfi^mt A1

i:[ i: Xcij tnmiOTimviunoo os stuo no -u.ntd


.nqn.o p o\pouoad i:tnToi:jojonb -oppp
ot^jiIj pp opnniu opui?X() -jojuoo
souoiy t sopoa soiinuib jonb u: c X o u j -0
ircnnt v.\ nn.^oop t: Xs'ounrso| 1? rj ~uo^
0.1 umuoo otuoo stiin rpinsioooti ' X

-soxyo unB^'onb ou tnnu^p sopTiopiQ.


uod oj pmb opoj ornioiuoo iqjo -uoo
1:110101:00.18 \nuqo3 .loXm X-uoundo
oyoiuojoiuo;)-o.H]inou oppo.q^o -r.ui
o^oLfin otuo.jp uix ou jomj iq -o.iod
uopiuiuS pp i?.i.ou v^uv] ,\o wyp p
.ictw oood oanSoj jod soj sopiju opuop
onb ^X umitqpsopo: sopniA o u i.iut[;>
pp X onb oir oj mmmj opaunXt: ^.md
-MUJ0i|SO[.apprmls^ti>srjpJ03Ui:siTj
soh - uoapuuioaop op oauDriuquojuoo

omip op odiuon b on urrpod q .nain -X


mm c soj sopudjoq r. uoo.o.uoooj n)
pupi.nup vpiMqumuo.-i: r. soj -p.pio
ou s * u;q uu minhnu r.jo? .p:oim:ooi
u.iuoq op Xsoi(j oqoono/id ouuxo.upp
p ko n nui i p o ".nqp.ioxo
.
m ;upi:d opm^j o.iqoj uoinb -.no
uw.o p opd o:yop opinpo < onj r. -<>>|
mu opm:.ib([ T;m;> iqpp c o.nuo m \h\
ojdiuox on.mui? 1;
uodimo c X
opv4iupjuc uo, p muid
r> soK ^<:

pp oj\v opm% opm.u:doj ,iod rp}


Xcpp3l aX o:woutp?dmtui snpoa'i siq
soptpnp npuopr. ojpin, snqonop -iuaX
iH)j;)pnDauDbub.todcs\')pi:pijaDn onb ^
opuop oj urir.q op aom{ aoXmu -o.iiQjd
wooip nnbjdqn? soj soausipnjp 00 u
u^pnj.si.m|s^ jwj soyondjipsttu \uva{
*opmuuprexop ^ opXnpuoo vkkt iqp
ruopmnuipp 5 soua. vowij d: vyog

o.ip b on oj piqoq v. nj oi|,| hua o. c p


pnb opo.nx qp uoo iq mr> -onru:
siq; 1 A .ml) ,o[ rni'puotuo.Hio. ioo
o\(\VAjvMm imuv v, optui.i X c snj
sojoukiuioo c , ;>j soj im'oSo.uu;) uo
nj ljojopoc omnu c v.n;d onb uo iqp
uojpinni qpnd rpo.j tu r3w.w)dp X
oxioooj * a opm:.rjow p uojn.u uiisjijOTpjo.-) IOP-uIt'S c
soi ~oj

sono ? rnppg c samp

:# soxio

pSoo soiojiu' solo uo <opv,u?>] uoo


-UIOJ

DelaRcpiibKca Chritiafi.
semblante tierno y amofoso de dixo, yo
os serc en Roma fauorable * Ignacio que
do rniiy conblad con rnerced tan cogolmaday grande,y acbdla oracion
y buelto eq si bliio a sus compaeros y dixlesjherrnans que tenga Dios
orderido de nosotros nlosenquie
re que muramos descoyuntados y en
tormentos , pero de vna coa sed ciertos
que no nos faltara nuestro se no r Icsu
Christo,y descubrioleslo que le auia sido reuelado . Con estopaso adelante y
encomendando aDios suscaminos se de
xo en su rnano la quai lo ayudo de tal ma
neraque lucgo quecomeo a exercitar
se en anctissimas obras comenaron a
seguirlo peronas de mucha calidad y lo
obcdecian y tenian por maestro de toda
bucna obra.La opinion de fus compane
ros que se auian esparzi do por talia auia
llegado a las orejas de la corte Rom ana,
y ansicnla Qiiaresma del aio de mil y
quinientos y treynta y ocho vinier aj
tarie con su maestro ordenandolo Dios
assi,p orque con la autoridad del summo
Pontifce fucse aquel estado de clerigosreligiosos estimado y respetado . Ya
con la opinion del padre Ignacio,y prouechoqtiehazia se alegrauan en Roma
de verus cpaneros y discipulos, y assi
les dio posada al Maestro y a los coriipa
ncros vn principal cauallero Uamado
Chirino Garonio- Noestuuieron ocio
sos los nueuos desprecidores de la felicidad terrena, porque cad dia yuan de
vna parte en otra predicando y exercit
doc en obras de muchacaridad.Y aunq
padcceron muchas necessidades corpo
ralcs,el que los confortaua para lo espiri
tuai les dauafucras parasufrir hambre>
scd,y cansancio.En vn momento se oiu-i
do todaRoma,porq como estos anligos
de Dios se esparzicsen por regiones o
barrios para mas comodamente proue
char a todos acudiri a ellos5y tenian eu
tera noticia del prouecho que hazian en
rodas partes. Agora comenoarefrescar
se aquella antigua deuoeion de la primi

588

tiiaa yglesia frequentando a confession


ylacomuriion,agorase hinchian los tplosy crnpos de gentes que Oyairiapr
dicadon. Agora vierades como viejos y
moosjhombresy m u gres, m an ce b os y
donzellas 3 frequentaiin el oyrmia,el
confessar de ordinario* el andar recogidos,el hablar contemplai! a, vsar delos
rcgalos con imitaci\pofque esta gente
nunca btisco extremos , mas quil que
c vn mdia Christiano viuiesln las ge
tes para que la naturaleza humna pudiese conseruarse , y cl demonio no tu
mfie parte en las animas cmpradas
con el precioso tesoro de la sangre del
innocente cordeOi
EiPapa Paulo Tercero quando vio e co ^
gente de tan ta perfecion y que a proue- *ff*mfw
chaua miicho determino drtiirse de o ^cJd^
breros tan conoddsparak vira del Se u u^CYfe^
nor , y assi trato de escoger algunsde- tfion de su
lios para inUiarlos a diuersas partes. cjldQ,
Esto enteridio el padre Ignacio , y cornu1
nicandolo con fus companeros de conformidad de todos se trat que sefundas
se vna congregacion que se encminase
de todo punto para ensenar a os ygnora
tes 3 assi cn las cosas de la fe como en las
demas que tocan a saluarse las animas, y
qiieriendo que esta detcrmincion fuefse acertada ayunaron algiinos dias y cori
tintiaron la oracion, y deipues ordenar
que los dos vdtos que aiiian hecho en
Venecia de pobreza y castidad se anadiee el de la obediencia,sin la quai no
ay en lasreligines ningun a cosa persecta. lien se obligaron a tro quarto ve
to que sue ofrecerse y estas aprejados
yr a qualquier pfoirida de insieles a pre:
dicar manddoselo el smfcontirlc, pe
ro que no tratfsen elsii se ofredesen
a czit l papa que querian yr'.Tambien
se ordeno agora para punto estencial de
su instituto que ensenaseii aos ninos l
doctrina Christian publicamente , lo
quai oy vmos gurdarse n todas par
tes. Tbienquileronhazernueua apro
bacion de noviieios, y assi establecieron
. que

b n o xuaiuu^so] ij.'uuiiO.u o u so] ;>..)x.)


<;oi.> sop.niv.iKjo onbX uo(J,!| ~}.i?>,\nd
OPUVl W VUA M.lV.ll U,~) X'IM.IO iniJDl.ll! X
najjn:jiA so[ sopnufjoi] tMrd .nnb .i.ax.i
i:[UDip[jnp prpi.u?{."> uoo soj -nm..'jq
v/*sou v.iou uo.nX."mo.id mh p mh } -pn
yj r.'oqt:: Dp tuoi:>:oai!oio.">r.[ .i] 0]|v:un:p
O3jodaul p.nu:Vo X :>nb (Mipd.ndrqpnj
X b n d u.-) si:|srpo. s.iuo;>T!.oqq;p iodX
ojsvn[Uj aijrnu'rnj
o:i.iudioXi:ui L X ts)it
uo.iuu^pjo sr.uo si:^"uiq stqoD c v.x\:d nnb
X.iip^n.Lipion.if rqpnau qjo r.TD(nriu no
p.p.UUIA O.tpud OpslTU^ OplMIUl U03 lU?.lf?
ciunu o^a 1 X r.nul .iub opoa Dip'n:} -onr*
opi:unu uoo rpiiopiud X uo3 su5.Lin.isi|
otpcsiui:|}.a")DU u.pjo iqj.ioub itiIupuo.)
uop 0} 0|p:iO.di X o];/Lioq.mu i;[uo;>
pipprpi.ioqtiu OLiinmj onipitiod c X pp:
prpiptqiOiqiilD np ^ qiH]! V.\\:^puopv
mr/X} rnr.|p") [d crdrd a u a/pud non
m
sopuid b on inniii; opruopjo 1 p p":nb -ou
o^o'r omo:> nj pupipUFj .i{p:'/.ioq.inu ~t
pnh opv-p.*! uod uj K;idcuoDiH]o.tddr -Dj
i-TJanb .ihudj p-iqnp otxni' r>3}iuod -irp.i
q f n opu.t.*>au.- pip oq.^ouo.id d o mu b -o
vjj o^Vo.i.i^o:) vr/xi] iqjA'uipjoXrpi.i |
oioi-ind <inb .0| on> op d ai.iv p r iq -atnuo:)
uopiS oliini]; onodiT c sriOA'aiyV iuii:.to
sopof sop^TOipu so^imd ntpnl) otp")p
J(Z sjwm
uoxq o.iouo;) p o.ipud -uvnb'opruSj
0fl6^p Aov w vmu$ jj vnw lorp.-tj nj o\m?u\uo3
q.iod Ujjj topxijody c suiu uopjunu -ur>
/uon^M oip[r,*)3 b n o j :;f uun.nxta.i so| ';oiMi.io(| K
yppttunj iod.n?;npo.id opo;i p oi.mb'-optmiu ijX
iipo.") pirpi.ioq.inu iti:ii().>,)nb nfom;
urpod?<."> unp: nn..q r)[(i(]> ^rp^ntA
jod nnuop .")/ :iib:)ijr)puxiUD pnbr. }]}ut
<nm- *ur});> r[.)p(::<].">p jn.xo.fd tioi .)[) \:\
y)/n|,i[']Xirpin) isp; oin.ii j (iuo ..)} -ojdi;
io^oiji: prpniiuop)} j:d|.p ,>fopinrq nq
o,]jr{!*{i[puu:dr|f ostii pi:p3|jpp L -jod
nnb ^}puut]r>i uoprpd nj prptpmf
(>pu<[i:d'cdpp <)|vunjc s..rj Xs.pni.p.r/)
n.mi5 so{p p puinp.no ouiojoip.ut'j > -pi;
uopxp mh ir.io ouu.>u pu.mt pp v.dvd
oim ispp rju^dnio^ c X n.ijjnm.iojtn : iij

prpi :>p 0} .iiib tiiu r.r,| oij.i -op.uo


) uoi.-ipin-j Anui oi.ir.niio."> v: soj -tt.i.
sop)i^ v]]r>p uonro.'uV!!!).} 1 iM.">i.n:iu.t>
.iu> o1<1h| o.>munu r r|.ir/.-)pv?.?uo. X
.\v/.;)p ru.vpnb jo.u .n?'u.uv},-).i opjosri
Aiibs.-u mm* .^nb si,.n.(>.ninn|ott p n onu
o.iodiu.V'nu o.vi.")iuo:u>ino.,> r .i;)zm|
t'i
uo,i:ui.U)J 0[|i:ip soum s'ojduiAX.") :)p urj;
Xprptp pip aipMKud r>i\b ivAv.n u)\p
soVi.i.)};) Ls'(>foio|.').i ;)nbX soj o.uooib
oduini.) unnrr| (>{|;ij>r.uto;> r.pqiun'i*
Hn'T.m.iDii nnb {."> opib r.).!,)} olt]|.~)] vi:iu
A'ircDiii.H isp: smprn] stij srpuoupp <>l
onbsopop uvuw op\\ .jpvmn: oj.nnjp
.uaam X rmb t| iyr>pv.uuo:*) iir i u.iop -im
sop |:.'p b n o sojin: luaid jtp. .n o.i.nfiA
oub .qpmo.ilrrq A :qpp.%ion'nj ".LiVtio:-)
uopi?'r rmb onivi m: n oprip.niojdi: X
m* p p o .n.pono.dr u;*) o.ppuaAodmon
p\ vdr. srrpXo pu o s Xspo:) oiuon un: v.
oprm?q srqun saiaaand ~iresoi.ir.uuon
Xsoii opuoh: vA^a optrpnw opoj oxp
o:iatut4op*qwA D.]p s-.*) p opop PP Xs*o(
oiinip^ r>nb p o nb'iO,ii:iiiinior> vuw.
opimioituo op un somqj sordirmud X
tpijtfquioa smumap opn,pduiai vndp
m muS uao;pt.uj npf^Xtq c X isp o'3m\
t\ ono.idv: uoo tipoj p'nnmnroj x.i afp;nf
*qpiqiijop npimrojd v soj XniuX.A OLij
arqtn.mipp [.*>p orn: p .') tu p X sormnnb
X 4nuairnb t-'ii'/ )*no.H . ti( p i ;)j uom
s\v> uo.) unnfp: uof-mjnuq opirpunu b n 3
ou nfprpud jauai smu rmb iMM.">j.'>f -?p,i
oxiiiSoro.? aiint:i /m.nau ;:j
- :>0{
so.iau|o pHupinp:.} upnp ojj.w <h>ui'(
uo:> n}
opi^quinp op/ | >t : f n o? p: -ip
otp |!U'(| | t(;>,!.i.>,.i X r n i< [t u ,qo .iU> iliv
;>[pMfd r[frui njr.iO pp .inp.oj .klh nu
o.i.uu .)p *su*u*.qai |',| yctb po.)tA ''-*Jti:
O.J'DIU pX jnMHp.KlUi! 51.) i'| Up.tO
Xli:i/rq '.ojupndsoj .pjop: <(n:irf.)fU,l
X h n .) X 1 u ) n i: 1 1 X p > u . 1 1 ; i j 1 1 p v f ' r p t
.ubX iu > no* iiiinir pupiqinij Ofibf',1,1
.q> opp^jiuq X :>nb p X,\ uup u:<; p .n;
o.q.;> ;m p:V!m.o<j opurij i.hujo > -tso;
XHr.iq i;X;mb un mua)] Htm;}.!
u A -\\\
nmv.vup vpvMmntw au*Li{}<.,"> .nid -0,3
<;r[<aj> sn.inio.u aptiopr onm* -'.uin
cm

De kRepubKca Ghrstan.
do erao* bien rcccbtdos de termiho miy
acgurado del prouech que auian de
foazer adeiante confirmarla.de nueuo
ddoibertad plenariapar que recibies
en quts quiiee eguiru instituto , y
pudiefen fundar collegios y casas de
aprouacion como mejr les viniesse a
c u enta gardando su manera de bjuir.
Esto ehizoassi y se expedio la bulla
catorze del mes de Maro del ano de
mil y quinientos y qnarenra y rres . Y
pues hemos hablado dela confirmaciori
desta religion por el Papa Paulo Ter
ccro 3 digamos lo demas que hazea este
propko.

Muerto Paulo Terccro succedioe


Iulio tambien Terceroj al quai supplico el Padre Ignacio tu messe por bjeri
deauthorizar el instituto dela/compania conm inando lo de nueuo cgun o .
auia hechsiipredecessor 3 y dclara le
algunas dudas que podian traer difciltad o obfcridd . El Papa Iulio que etaua bien informado' de las qualidades
de los padres de la Compania y del fructo que en rodas partes hazian , y par ticularmente delo que auian hecho en
el Concilio Trident-no , dondeelauia
presidido eo.mo c^dode lasede Apostolica , "c trempo de su predecessojr
Paulo Terccro 3 luego aprou de nue
uo con la mesma solemnidad que Pau
lo la dicha congregacion 3y dio su Bul
la Apostoliea- a los: veynte y vno del
mes de IuliOfA'fi d&mily- quinientosy
cinquenta, ^Uefue.- el primer ano de su
pontircado . EnestaBuila que y o ley
dias ha dclara muchas cosas que miradas coo ojos Christianos conocera quai
quiera honbre de buen juyzio , cornoesta justifcada la manera de biuir de los
Padres de la Compania
Los demas
potifices assi como Paulo I.Pio IIILy
Pio Quin't,- dieron muchos priuilegios
'y Gracias , a esta fan cta Religion assi
en gnerai como en particuar llamandolamendicante, como la que no podia tener renwen comun nienpartiu-

389

lar ;, en las casas professas 5aunque si en


los Colegis ncomiin . Yen tin Gregorio Deciniotercio grnprotetor deta sancta crden expedio otra nueu con
rrmacion dela Compania, prmero de
Febrero Ano de mil y quinientos y 0chentay dos, y dos Anos adelante hizo otra contitucion y xtrauagante
perptua en declaraci'on approbation
y derensa de la Compania . A esto e
puede anadir muy justamente, lo que
el, Sanct'o Concilio Tridntino dixo muy en loor de esta ordeh 5 y esto
baste para el proposito de la confirma
tion suya.
Bien sera que aqui sediga, porque ^Jf^J0"esta orden tomo el titulo dela compa- ^J^^
nia de I E S V S, y se entroduxo
mmbw^
de Teatinos . A lo primero dig que de iejiis*
la Compania tomo este titulo de I
S V S , porque como el padre Igna
cio viniefl a R orna con algunos corripaneros a predicar y ensefiar 3 acaecio
comoqueda dicho que entrandoa haier oracion aaquellaygesia antigua le
aparecio el padre Eterno y encomenda.ua a su hijo LE S V S , quetomasse en su amparo a Ignacio y a sus com
paneros y comoe viese la hermosuradel Saluadorcon sti Crzy le prome
tie 'de nunc fakarle el Ignacio quedotan abrasado del amo^del E S V S
que nunca lo quitaua de su boca ni ai
ma . Y porque al.timpo que comen- ^
aron a tratar de hazer congregacion
hablando de que nombre lpprnian di-'
xo el padre Ignacio que le dexassen a el"
el cargo de. pompeg ; y teniendo le
todos d respeto que sle-deuia , dixollame se la Compania de efus ,f a lo quali
no solo ,!ninguno cortradixo mas t- >
dos- alabarr ^aquel tn diuino titulo;1
porque creyerdiT que el Spiritu sandto'
se lo auiainspdrado . Esteeg 'el pprioi
nombre desta sncta religions y ' d1
que la gentet de^poco saber le da que es ;
de Teatinos 3 y la causa de auer se introduzido este' wmbre-es*efo Acaecioi
que

onb odLiiop.|t onb ojpudp op% ~o|


oauiui iq HOpuuA. op iq zmo KJt. .impuni
q]0 riurdiuoo op csnp p y odjqoi op
33^q3 t.ioonb uop uroj o,poc| iqt!XiX
sondpponb ory ouuunj coogpuod jX
ouii'H o\mic\ c03JiH?f) sounSpuioo -op
soSi.1 i:pniu,iqp.iop upu opoziq nf -oa
soypr..iun[ so.u sojoa uoo pnpnnuofoj X
p rdvd ono-idr o.jjo opiqjo oipooon
onb ouioo p o\p\p opodjiqoojy -oq^
01 c onb uoiquira oj 1 pu a rnrpi uoupioj^ onb.iod^oj ooq;) o) o'/ip uo upiq -puoj
cou uo.ir.uuu.io.iop 0}.T?unq} so| iqjop ioo
uoioriiojo 1 sou3\:o opinutioi p -mou
o.iq p p o\mu |op opid]K|o5.Y onb -03
r.m p onb o| inni: oqooq i?oqi:o r.]jop
uopioaSuoo soikjoq oiuoo so[ -i:d
so.ip op r.\ 00 dm uu r r UO0OH- soSi.io|o -oj
soJiq* uoj[][i?fouo.iojgTpojouX oqoniu uo
oiqiujp onbsojop inmt:itnqi[ souprox
uo.n:3uoiuoo uo lqiui r. jo} sop^uiq[
oauounqii^uoo pp ojquouoiupiu oq -u
op Xnui i^upjTp tq opiuoimu sojjrniA
soua sojop oy^sono t\\ opirponb uo tq
oauoo dood r.jouuo onbaod so{ onb -110

L! ow

uopuop uoqijuoqo?>p SO|OtUO0 -rox


p sou so xop.io X oimiyuT opmpjip pp
op so( so.ipid op v\ urcdit03 c ouioo o{
ra^pum oujnuo' OTinnuT^ lT;>
*"l0'O
coyiijopog
sondpa nb l>.Wo aop.io omn nj ~dt>

i^^'^Cs uopimo.ui op q i^fij rorjo^jody fo ojprd


vdwppu'ls ororuf?] onb on| p jonujd [imouoo b on
osvpysM? omn c obnj 00 tu o opiqjo opiqpoj uo
>rumf
r.[ i:uo{oX ouuuoaop oub uojpizrq |o X
UOI|p.}O.Us,UUI0|,>S()J- cOUUI0[Oj IJUttX IA
sou.iorA uo o^uXoa X sop op pqy oj -uoo
uo,tv3xt i?[uo nijof^X aiiufop so[o|qi:(|
sojorqoj onb ticnqjo uo -ojndi?t;uio>]
sopt uoo rqonur uoponop oxrp rjfnu
o.qn:dp opnuii * sondjop^ p.iouuqop
opu^[imob 0} on[oq- uoo rpurjT:|" ~oq
tn^ t^jond uo \:\ Xuoaix opuonioj uoot?
outitWt^ lqoojop omoa uoo tt| -.TotnbzX
cua^ iqnpoo lXtJOpiOpT; indf,iop nj
iioijjjo.td X uo inp a o 'Z OXfp 'LSjl
tu pd ,p Xi[ rqo ojc! ui 040 soiq 0.1 p o
ojoaopod oDtjnuodotimnijftX tj -wta

iquoo.i v.nou c oam:|op


~IsjR?m;J
i^u uoo.i/V o.prui vi.h^ X op rpoi v\
W-10^ p'Ilpp-} X uo inouop.id op v\ Uioo
crnird crmod.iod rzo.H|od X'prpppo -o
rpuoipoq iqutioO} ruuo.j op oub.nniA
ouotauoooj tqtio r[opiqpig iqiiidmo')
op snjO| .loyo o.|}onu X uo nj s 0 jp]U
isp^souoro siq i:X siqnuupop si^ouioo
b "ij.n?.nqoopojoar.pp\! x oupj.1 O3ouu>.id
ppodp npmpoqo p oumj vqibcooi}pod
oj t siq souoijjmi uo siq suupui siqpif
uiolipsrpuioailoo oaouio.ul .u:.moo.u oub
soytusoj m:o] sopiujopio no un.qooprq
lunqnq.iq") ouuojtioo v. siq siinpui ~|uq
srq X SOUOpmpjUOO * O{O(] O}}0 -OO
o%\nw v. so\ stmiop so.iprd otb }\\v. -t.]P
mm * X uo.ior/.iq uoipjo.idr.uqounq 110
ppsomuu o.ipHoqoip oioiuiof joj.iod
uooqio op iq uoipj x -inosondpp
uo.uqq souoptipjUT d .10 si?poa siq -.u:d
opnopi^sD q \qurdiuoo *rptpuo}pTqp
\:.\v.d oub ounojtioo o[ b on imX -p.ionpt
op uouorzup sopoa -ojdsojo^qoaso{
ojf uojj anuupj U03 oyo :>o.o r o iq inoo
zujv. no uootundoj mlooc op soj -uioq
ojquoX'sojq uoj sopnxuA jod joa nnb
iqiX injo|SX iq iqqpoj oxrqop op nj -mv
oamqopXo.rcd op lpso(j -.Todso.iomq
rproonb opqp tiiXoA so.itlquu 4qpuo
ojoqnhqp .Tod iqpJ] p! oidsouud ~pp
sond jod vntdpj X optnqjud n f ripu)
p3iu.iocj^p opo.ion uo mu3 jiodnujurui
ooo.rfidonb onb oXono.nsofj i; iqp ~inq
rq? uoiSjp.i <* ontnuud ojppjmuo:) onbi?
r[[ oiuoi iqopnoq tMoun.id -upinmqd
O.p OOJpmM.J O.Or]\OK|iq OU OpO.D IHU
uj'3 [oq.iu uq v\ rpupuiKp: op nunq
h .in |p r onj p nioK uoo onb oipu.i\p im
soptnu3 :soum.i v.\p uo.nmnu.iop u:) p
opoqro u.oiuo;) t omoauy purrtur.r)
uo'X p ppug p ojptui o.ipoj i?d.u(>3 X
ua ommuoq opt:iuq| uioj op Xiqo^- -o
s<m imioaoj X oqoo ouop:$o.Xuinu itjjtu]
v..to^t v,\ TlUlduiOs) SO3.101UU 1? OpSOUTUI
Xsnptjur | Xsob.iof isjr prptpurjjod p 3
npTA ^qojn^uiqouoHuodiod jod iqTuqc
ojs.Vop iqop 'uonnL'npo.id u] opioo.ion
soauopox'o souojua no c[p X uo of slm3 oq
soia

Dea Republica ChfiUah.


mos mo cstremados irigenis,que con
fus cscriptos h hermoseado la yglesia:
talcs han sido Hcronymo Torrse3Fr
cisco Turrano, Alonso deSalmeron,
Toledo de Canisio y otros muchos q
qucauaque no han cscripto,fueron h
brcs cm inentes cn lecras demanera que
parece milagro dcl cielo haucr en t po
co tipocrecido esta fan cta religi, y lo
que mas es q adonde las de mas rcligio
nesnnncallegaron, agora vemosel nbrcdcChrilo estendidopor la companiadelcsus.Y oyvemosen Constantinopla monasterio de su ord que eilos
Uaman redencia. Hallfc d esta religi
por toda la Christiandad veynre y tres
prouincas que son las siguieotes.
Italia.
Prouincia Romana;
Prouincia de Cicilia.
Prouincia de Napolcs.
Psoninci de Milan.
Prouinciade Venecia.
N
En estas cinco Prouincas ay cinqu
tay rresconuentos entre casas proses"
sas, Collegios, casas de aprobacion. y
reidencias.
Effdnd*
Prouincia dPortuga].
Prouincia de la India Oriental.
Prouincia delBrafil.
Prouincia de ToedO
,
Prouincia de Castilla;
Prouincia de Aragon.
Prouinciade Andaluzia.
Prouincia dcl Peru.
Prouincia de Mexico*
En estas nueue prouincas quebfa
can la corona de Efpana,ay ciento y ca
torze cuetos entre casas professas collegioSjcasas de probaci.on y ffidcias*

Francia*
Prouincia d Francis
Prouincia de Aquitaniav
Prouincia tgdunenfe
Prouincia de Flandes.

ff

En estas quatr prouincas fe ball


entrecasas professas colegios3cafas de
aprobacion y residencias P veynte y
cho.
Alemahia.
Prouinciade! Ri n.
Prouinciade Aiemania.:
Prouinciade Austria.
Prouinciade Polonia.
Prouincia de Suecia^
Prouincia de Trssiluania.
En estas se y s prouincas ?ay entre ca
sas" professas, collegios3casas de aproba
cion y redencias treynta y siete. Hala
m os cn codas estas veynte y quatro pro
uincias enel tiempo que y o esctiuo esro
siete mil relgosos/cgun !o supedevaronesde mcha opinion y fe. Por d on
de parece quan feruido ha ido Dios,
pues ha tenido por bien de rau lriplicat
a por 'tan tas partes donde fu nombre
fancto estaestendido.El primero gne
rai sue el sancto varon Ignacio, y ani
fe han contmuado hasta nuestros dias,
cincOi
Gnerales de la ordn de la Com^
pamadel E S VS.
l sanco varon Ignacio de Loyola
Diego Laynez^
Francisco de B orja
Euerardo Mercuriano. .
Claudio de Aquauiua.

Y ,'segun va creciendc esta fan cta re~


Jigion S hem os de creer que ha de yr en
gran augmento, porquelo que es proprio de Bios no tiene de que teraer aua
queveng diuersas perfecuciones, po _
qucellas asseguranvn estado y lo ha^
zen mas firme y lo que no ha pafla
do por estostrances5es coa
llana que nunca sue fir
me ni fegurOi
(?)
Dd

e.

Libro Sexto.
[f De h orden de los hermdnos que Humait
de Juan de JDios. Cap. A A" A' 1111.

sar y cl liallaua sacerdoces q hamn esta


fane* a o b r a , p or q los ped uadia c tau

Ntrc as cosas notables cj


se han visto en nucitros tic
pos cn B pan a cs la nlad y vida del pobre Ioan
de Dios padre de los pobresy sundador de vna orden toda deri cada a la chardad dcl proximo cura n
do cn los hosptales y remediando occessidadesde toclos los que lasitienen
para cl cuerpo, y tambien para la aima,
Eeripca an d a su vida, por csoyo no al
tirede mi intento que cs tratar de la or
den . Fue pues en tiepo dcl H m pc r ad or
don Carlos vn mancebo natural de Mo
te mayor cl nueuo cn cl rcyno de Portu gai 11 a m ad o oan hijo de padres cathoicos y m u y honrados > cl quai pafsando por diuersos caios los prinripios
do su mocedad 3 siendo naturahnente
inciinado a hazer bien y remediarla nc
ccsidaddcl proximo , alcabo paro en
aciudad de Graoada ddondc tocado
dcla man o diuina cayo cn las manos
dcl pdrc nacfiro Auila q sue vn Apostolico varon en quel tiempo por toda
la Andaluza ,y siguiendo fus consejos
todo su fin sue socorrer a las necessidades de los pobres a y a despreciarse a si
mesmo,y ceralmancra se vu o co a m bas
cosas que fuccoa en que ra ira u an ra uchos, mas de tal man era se desprecio
quclccomcnaron a tencr porloco, y
assi los mochachosy otros lo t rai a uan
ma!,pcro todo clo 'cyua encamindo
alo q despucs sevio,porq no cra ino fer
uordel amordiunoq lo traya ab ra sado y viole bien > porq descuberto lo q
cra y conoscido lu zcioluegovuo en to
do cl pnebo mudanay en cl mejoria
en cl obrar bicn.Comco arecoger po
bres q hallaua de noche defamparados
por las plaasay foporraics , y para clo
alquilo vna casa y ai hzo vnas camas
harto pobres y a todos losq hallaua los
recogia y primeramenre los hazia cofes

encdidas palabras q ninguno sabla de


zir de no.P ara remediar a dios pobres
y prouccrlos tuuo eia orden>tomo vna
espuerta al liombro , y dos ollas ara d as
avncordcl y ccholas alotro hombro y
con gri osadia y cana5 dezia cn voz
aka.Quie ha/.c bien para i mclmo. Ma
zed bien por amor de Dios licrmanos
mos cn Ici Chriflo.Kto hazia de no
cheporq cada vno tuuicHc hbertad de
dar o q quificflc.Per uadio mucho clo
a todos porq liouiendo y haziedo rcnipestades no ccfaua de pedir ni de bus
car pobres , y asi.se multiplico lu o b ra
depiedad , demancra que no cabiendo
en la primera casa los pobres fatigados
de d m cri as ensermedades le su cru n co
pradas otras m ay ores casas , y tuuo ropaye! demas rcgalo en abondancia y
quando sa 1 fau a de prsence cl lo tray a
ado porque todos confia uan en cl y
cn su palabra que crallena de verdad,
demancra quenunca le sal toque gatar Era corn o milagro ver la charid ad dcl hopital y cl orden que al I i se
guardaua. renia ushombresy imigres apattados y les d a u a cl rgi miento que auiade guardar y por hazia to
do lo que pudieran hazer quatro hombres uiuy f u erres. A lus noches quando
vol nia de p e d i r ! a s y m o in a s lu ego vii
r au a las ensermerias y de los regalos
que le da uan repartia y despucs que venia m o j ad o y canado no ronaua ningun rcgalo , nias cchauae en cl su cl o o
cm b u cl o en vna pobre mania se echauaadcscansar teniendo cmpre ojo a
ver si de noche auia neeessidad algur,a
para remediarla.
Comia muy poco y lo m as pobre
y dcpreciado , su vcido sue vn cap o
te de xerga n camia decalo rapada
la cabota y barba,y nunca la r raya enbicrta,vnos aragnclles traya de palmilin . No'andaua a caualo quando
yua camino por muy canado y des-

peado

De la Republica Chrstiana."

jP,

peadqiesehalistr.Anesselamaua
cio sefueronfundandootros m u eh o s
lo el peccador y simple.-mas como vna
hospira!es,porque siemprc e faero cril
vez corn iesse con cl obspo de Tuy que
do h ombres demucha piedad,yse yuan
cstauaallicn negocios, y iepreguntasse
offrcdendo para seruir al)i , pareclcncomo se Jlamaua respondio que oan,
does que y nan muy derechos por e cadixoelobifpo Uamaos Ioan de Dios,
mino de! ielo.Y de estosaho el Ant
replico c si Dios quisicre , y desde enMartin que fundo e hospitai de Ma*
tonces lecoincnaron a llamar assi y fe
drid , y otrp Martin de Dios que fand
quedo con cite nombre.No 'efataron ' el de Cordoua, Frutosde ant Pedro hi
a este ie.ruo de Dios tribulaciones en
20 otro en la villa de Lucena en h Ansu persona, y en el interior hbre > mas
tal irzsa . Pcdro.peccador hizo orro v
como tuuiec su confianaen el, todas
Seuilla que Uamar nuestra S en 0 ra de
las dissicultades vco,y como c q Ilelapaz.Yhasta Roma, y Napces e cil,5
uaua la carga por el crucisicado nunc
dio este exercicio tan propriope vn h
cayo con dia . No solo aprotrechaua a bre Christiano3porque vendo alfa cierJos pobres en Sas eniermedades , mas a
tas hermanosde esto alterna sobre cier
todos curaua las aimas 5 qudo las veya
to pley toque les- puster por no esc a r
enfermas, porque fus corifejos cran Ile
ocosos , fundaron con ra u o? d ci u
nos de mucha prudencia y su conuersatno Pnrsice Pio quinto vn hospta*. Y
don tan suaue que facilmente apartacomo-ei Papa vlefe v.na'obra tan hnr
m a los peccadoresdelospeccados y a
y oabl 5a fauoreci tnucho dando ly
los que cran mas refofmados los encamofnas,raas' proeuro redozir a los' taies '
luinaua a mayorcs obras.Murio c amihermano's , a-rden y religion-, y para q
gode Dios com o auia viuido yordeno
aessenverdadec-os'religissesconce
>ios queiaobra queauia comenado
diovn-a'builmuy fauorablencj en ire v
o se acabasse'mas que se fu esse condn-uando no solo en Granada mas por
otras muchasciodadesadon.de se auian
y a fond ado h o spirales , y sue de esta
manera.
Tu u o uan de Dios vn compafler'o
muy a su proposiro,y q eayudaua mucho en su ob'r saota , q se Ilamaua An
ton Martin,alqual encomendaua la cura de! hopital quando yua camino , y
assi lo nWMfo con todo lo tocante
al buen gouiern'Ojporque seg o veya
charitatiuo pensaua dexarle encomendada la administracion / despues de
rooerto 3 y assi lo hizo , y el Anton Mar
tisenaoprudentissimamenteen to'doj
y como viess la necssidad q auia para
prauecrclhospital,vuodeyr Cor-

orras cTaSletttdojiniHtsea debaxo


dela regla-de S Augustin ,:y que assi la
profcastn 3y ellos laaceptatony despues Gregorio decimo tercet o les se
fao protector* Yen labulalessenala
e! iabito que cs sobre su capote, como
o traya Ioan de Dios queera defayal,
traxessen vn efcapulario no nmlargo q
hasta las rod Hias, porque assi fuessen co
nocidos deoso'tros que siten en los
hopitalesy que tuiiicen vn facerdote
cada hosptalpara administras: lossacra
mentos^pero que este tuuiec c! habro
mas largo p'oi- a decencia de su dignididay assi les ferlai o otrascosas para a
buen gouierno y conseruacion : esta
bulla de aprouacion se paso ano de
rail y.qunientos y seteata y vnopri-

tea Madrid apediriymosnj y de camt


no sundovnotro hospital qsegouernas
se el esilo de Granada, y alsi schizo,y
oy lamancl hospital de Anton Martin,
Y despuescontinuando se este exerci-

rrifodeHebrerv "
Tienea su rden en recebir a los tar
les muy prudente , y que fi se guardare
no se errara en nada . Primeramete los
examina del intenro q traen para seruir
D dd
2
a nue

Libro Sexto
a nucstro Scior, y tenicndo iatisfacion
lo rcciben3y vistcnlo devn habiro pardo y honeo para q rua en h casa y cn
ferm c ri a s, n o v n a o como sraylc mas
tres y scysy mas^y prouadoe Coda hu
mil d ad y otras colas n cc cl fa ri as q son
tocantes a este sanh) cxcrcicio le dan
cl habiro y cn cl lo tiencn por otros algunosanossin dalles la proies s i , mas
y a prou ad o cn amenas disicultades
prose a . No cntcdo que ha?.cn votos
lolcnes alomcnos no c aca de la bu 11a
de a contirmacion . Tene (us contitucioncs y cada hofpital ha de rcconocer
al obdpo en cuya diocci viue , y puede
crvitado por cl^ycorrcgido suKctor
que o gouerna.- Mas con rodo cllo cntic cllos ay quie sca may or y visita yvec
lo quecs necessario . No pueden ali? c
de la orde defpues de pto sefbs sopc:i
de excom u n i, no es con conentnnic
to de fa m ay o r parte de los otros hci ma
nos. Con o cid amen te haze prouei ho
ad onde quic ra q an da n y viuen cf> niuy
buen cxcnplo ,y poi al o c les dan largas limonas con que fuite tan muchas
canias,y acuucn contodo lo que mas
puedena las ncccfsidadcs.
^[ Dvl "vjojdnti o y hijlitn non de Lts cofrtdids
y Crnhindddrs tj je -yjan encre los CmJlUtnu$,y (ju.tidujc ntroduxo Lt procession de
los disciplinant es%y ejla mancra de ombrcs^
lUmudm loau de Dios, Cap. .X .XX F.
Jjw;u,,'*;^| Vc<:;o que comeco la Clu
K 'J- '4J1 tiana religion a estender
'W'^V^v! ^cjy acltar cn paz layglea
fM-*~Wl con los principes crecio cn
4
^y cada dia
mas pcrsction
SOS Catholicos tratauan en obras pias
y sccongregauanen vnocierto numero
de Ii ombres piadofos3y entre i c coccr
tauan paracmpreder aigu n as obras bue
nas.-esto parece coa au cri g u ad a , porq
defdelos deposde los Apostoles , luego los dos coadjutorcs de sant Pedro h
2~cr hosptalcs y hospederias para fusctatlos pobres Christianos 3 y dcali
cmanaron las Diaconias 5 cjdcspucssc

cuirticro cn titnlos de Cartlcnacs, co


m o queda bit morrado atras. Aqueiio
al principio no suc otra coa , no citas
cofradias, o cfrarcrnidades , defpues
crecio la coa masjporq cn tiepo de C
stantino comeno otra henndad, o co
f radia de surenrar lospobres ncessita
dos,ydiolc principio Cinuco obipo
H icr o fol y mi va no, cl quai hall o ht cru/,
de Christo,y n! ianoApotata 1c marry
ri/.o.c los deinas q eguian a q 11a p icdad.Dczir apuradamete quando corne
aron estas o b r a s pias , y q ni cru s sucr
jos aurores, es coa diiculco'a de pro ianfabe c empero, q tic nunca f altaron
Chrstiano s,cn quien Dios inspirasse a
las buenas obras, y a (V i vnos le inoui a
fnndar hospitalcs,y a lu ctarlos , ddo
cncrc lyoofnas.,y otros c moinerou a
hazer calas a d ode criascnlos hneilanos, y otros hizier calas de n in os de la
doctnna. Otros tuuier cargo de enter
rt" los moerros q c hallau por los cn ininos aiiitaci de Thobias,otrosbuf
car m ancras como hofpcdar a los pcregri rs o s ,c o n o v c ra o s c n E fp a n a t a c o s
hospitalcs9para los q va S/ttiago. hn
n nnguna obra buena hallamos oy hc
cb a por medio dfias conmnidades y
h e r m d ad c s , q n o c h i z ic c a n t i g u a m c
tc5pcro cayendo c y cuatandoe lasco
fa s b u c n a s c o m o r o d a s 1 a s d e m a s , v n o s
las h renouado cn vnas tierras, y otros
cn otras,apreodedo vnos de o tros. Ya
c a q u c la s o rd c n c s d c {an t u a n , T e m
pk\y Thcutonicos quccofncnar pri
icro por cofradias , porque - jnntau
ciertoshousbres virtuoos cn vno, y ha
zia fus promci.s de d;lr de corner a los
peregnnos, y di4p?:cs de ^uardar los
caminos > porque paen eguros por
cllos . Hn Hfpaia ? estocs ticiro5quc
la orden de Sanctia^o eomenco en cofradiay hermandad. Y cil o suc en ri cm
po del R cy don I{ amir o Primcrcdc los
ansi llamados 5 que suc cn los anos de
ochocientos y v cy n te y tres^q 'cgO cita
cuenta ha ctecientos y eeutay m as
aios

De iaRepubica
>.v^w.^**WMl Cirstiaris
^

anSjqu c fundo la kha cofradia 3 la


quai c nsticuy o para dcsender la ticrra
dclosMoros,y paraprouecrlospobrcs
pcrcgnnos.Y q en toces se ilamasse esta

j02

naua vnosacotes de cvcro, c los quales dauaa los q se Jes poni dete y t
niae por religiac]l!o5esto sue amiquis
sima eosa5yvino dJ Grecia a Romaypcr

crdcn ConVatcrmdad, prueua sepor


vna car ta qcsta de pcrgamino en Vcles
laqualllamaala ordcn Confratermdad de Sancago, y qucsehcrmanaua
con orras hcrmandadcs y cofradiasaafiunesmotcncmosen Lon cofradia an
tiguadcfdcel Rey don Aooso cl Septiaio3q se dizc de S. Isidro,y otras muchas ay antiquissimas, y la ordcn de la
Tnnidad que es de redcmpcion de cap
tiuosjcomcno en cofradia * Esto olo
pucdo czr d este n ego ci o converdad,
p. 390
que si miramos a Terruliano en su Apo
logetico eontra gentes, manifestamtc
mucstra auer estas costumbres piadofas
en la yglesia, y pueshemos tratado des
te fu bj ccto,y o quicro tocarde paslada,
o q creo ningunohahechode propo
Or'tgc de los t0 nafta nuciros tiepos y es traer el orid;j[mmi ^m y prinapj0 c-fe ]a proccsiy cofradia de los diseplinantes^dc q oy mticho
vsan los Christianosen rodocl mdo.
B a este subjecto muchos hab.hin variamcte>vnostfiieo q losGinoncses'rraxe
j este negocio en el ra do.>porq.auien
doscperdrdo ftam'moph3 por culpa
de vn su capitan va lero so, llamado Iusti
nano en los afos de mil y . quatrociexitos y cinquenta y tres, en senal de tan ta
calatnidad,ordejar aquella diciplina.
Otros dizen qte S.Vtcte Ferrer Efpano\yy fray le Dominico la instituy o3en
crbas cofas tien vna rierta aparecia,
pero realmetcnotrae verdad ninguna

seuero grticpo despues devenidoChr


sto qimrocitosy nouta y dnco anos
rigido la yglesia Gelao I.v impcrdo
Anastasio Emperador y reyndo Tho
dorico Amao rey Godo en Italia.Este
Thcodorico vio q era coa abominable
aquella manera de religi,y corao el pa
pa Gelao fuesse sanctissimo y doctifsimo determino quitaracjlla upersticio
ta abominable , y hallando fauorde los
Principes la destruyo de todo pto . Y
porq layglesia creciesse y los Chritiarsosconociesen q as cosas q los Gctu
les auiinrroduzido5sepodic5ucrtir;
en mejorcs vfos,ordeno3q aquella fangre fuesse derramada por los propros
peccados, como el hijode Dios la auia
derrarnadopor losagenos3 y afsipoco
a poco crecio en la yglesia esta cerimonia,y cornar a llamar a los q se Kci
pnaujlos Niniutas a imitaci de los
de Niniue,q oydo la predicaci de Io
n as se cubrier deasperas vestiduras: f
haz penitecia, y yadefpues porque se
aot,o disciplinai son dichos disciplinces.Enlo.q toca a los Gin-ouescs,que,
eJJosinstiruyesen tal pro cessi , no ay
raI verdad5loqsepuededezircSjqainii
taci dela comdiciploa q sehaze por
roda la yglesia* quisierpara enrre si or
denar otra procesi t folne como la
vemos dde quiera q la hazei, pero si
sue por lo de Gonftmtmo\yl no lo se.
En lo deTant Vicre Ferrenq sue Ef-

dellaSiE origdestenegociopasia des


tamanetaXosRornanosentfelossacer
dotes y ministros q teaian para fus dio
ses y anidades5enian a vnos ilamados
Lopereales/losquaiesqiidocelebra
uanfus siestas y solnidadcs, yua vestk
dos de vnas tunicas dgdas5qwe quasi
y u desnudos>y cubiertas las caras . Esosavezesileuaulascarasllenasfan
grcyavczcselosjucgos qhazianie-

panol y srayle de sancto Domingo, si el


h^o esta cerimonia3llena de piedad , o
no.no lo halo apirado5a muchoslo he
oydo.pero no es verdad q el diesse pria
cipioiosdiscipl!nates5loqsehadede
ai'tcs^ traxo a nra Espana estacofrad
yassi fdtze q la introduxo en rauchos
puebos 5 para la noche de jueues de la
Ccna.BnM5drig6vilbdc.Guipnzc.ua
instituy este saocto esta cofradia np

uvAo\o} Mtpouqfbe st'iu sopoiprd


sof soimoia op nuiq{XcLuupjrnb oj iq oo
i:!Pu-'i dP "s poi^ ojo'c jop 03 so b 011

rjuojunbop op nj prpo c o.iod opuorA v\


npjSX a u un ui?jS ouurp^p c 0{ -nnuoj
oti joc! oiu^..ii] c X isp? puni} o -roipr:.-)

uo iojo siuioinj ou so Xmu joon^nuu oja


s-ujop iniosbtinuS'OJUPuqdiJjip oppo.1.1
.1 1 1 ^ ur.i t:ui t.i 0 j v c X b u 0 b n i: [ b n 1 0 .1 d -on
o[c] ouono.iXtji^uojoDb jod tfoo op
souoiu ou'jojva m} 40/. |o ( n sono X")iqop
ra nj p:nbiq:uopjooojd m onon inj -np
tp r utnS Xcuo|oonDp oojuooouJi -oui

sop Jod srponip \v,d sn uojoiij -nqr.ic


csop |tm op nj s\i{,itibiod:opR.S oj,io.j
tusoprp Xn soo.inq $?>io:h: xod n.iijinf
.i3u.iiU3f3 cuxr><j oprm Jin3;i|i.id so||.i
s.o.x3!| un? or|:un.u 1 X'joi ont? puni? o

oip p:oai.ioui b on 0} o/lhj uoj t] -uohh


00 u &iiju3jo.doiO|ip|^Xiq3{b Os ijod
oue.a op o| pnb souiOA ui) rpup uo -p
ousiHij'sounS ojpuod tqrponb pnjJiA
0 u | [ r. b n ,1 0 1 p n c d o i b n 0 sojk) n tnM7.u.ioq
o| q ou ".pou y o u.i v-1\v\ 3J .17X1} 0.1 u m n
rip X'uoinotuip Xc sopurjo scspi:j.pj3 X
ouc.iu.in opq s''jpdi:.) i1 ^puop .1} l?;juuf
ui r s X o } :> . > r s : X u j q .1 .1 [ .1 h] ; p o.ifjo op
;.i q)">n v rjou.-x^ so/sopoj srip .ip tqpn;
X OlhuUKqi ^ II t KUUojr OSJ.T.lOjd W D
uuA^^f.nr (i.isojp iqf.-) sopq);)A uo. su}
X^mpia srq >jip sitnip'i uo srj sourui
npuvnp p oitqrjd .ij.u.ijqYOp pui ooj
sono b n n j.) so[ UDpq p n .10.") o i X urn.")j[
.inirpp p oxiji.^n Xe opuuub p o u un
p u 11 srj si'ujomXj uud rj 'iMpt.ifOD -unn
.niq u U?A 3.nirq*SO.10)qt3 SO| SOipiI] S.l
vj03 iqojpuF.uuu uiub m:.) s.niqo^ iq
uosj03o.uf .ip soj biod^s.nnuqdi.ipp 3i
oun<">u(i ;>ub onb[j u sc>( o'/uinb sour
p xm 1: p i;pp,"> d j.n:uq ip}c.") q o tu q j lj o uj 1 1
A4-1^ iqo.ns,*) r>p .oa uo3onb njjDnu j:h
opip siu:io srq.^na qfa^ripi'j.joo ou oj
o| ou .*>] \:\\ pand cop stm t'ii inn.ijj.iil -r
Acop oj ?q)U.HMur>uinnr q' r XSuui 4d;>djd
j soujrjpq onb uo odui.iii ;p f) opo^.
nj<OUU33p 0.tM[ i'UA Upi.U^q ,iub ~V\\
oind sojnp ls.-)ji.nq.-)Sqq o jp -in;uqdi.^j
ubsops.ii s?,\v. uoaiuurunj pruA rnqoqf
oprq'/ip'qo,-)^ nnb ?.:d jcjud suj -3,")d
Xsopi-D tjiul n}J:iq^) ou mr r njo. tua s
vu% soq: \) !odc3j.itrui|d|.->pp b i|i:a
sura X sfnuinuD.i uiinn^ b ou iq oisjD)uo3
'& ^r.b 1^1.1 p d .ioXiui cmudits b nu |n Xmihu
A^ou ijuv uturpot .iod Tp03 'lpurJ.q
Xhn[ ^ ; 0 u.i e u *n p j p pi 1 u s u p o dj oipintu
UDnau^spojDtTjnti oppD|| 50t0|

b n n u u S n u o j p nj ruijd y d p .1 r | [ r p ^
f v, u 3 .1 ; d 0.1 ;>s\->ndpp o u 3 a p 1 ,1 u p o j ,1 | ,1 .}
^Jct!3 iO ou.p h 311 SOJ SlPUfd.pp JOnj
uoj scuiaupin X sopudrar sof so.qjoj
\ o 1: d > < .nqj .i 1 b n 0 u ioui u o j 1 v p 1* p o
p.ioqfj Dpoidpuud sofp b tiraiqf
J n tic 3 s p 3 Q I o s ; f O S b u T. 1 3 ?! 1,1 p P U 3 O 3 1
a sou soirs X so3[C3pp c stqpnni 00:)
a u r s Xsk<:?ouu souojoj opurpuruiop -X[
ritjoui r.U'd jn.ijjnj soprjidpiq A m ou s
tonq j 'sour sonti rjuic oj.qnb onb ;>f 31
urd d o 1 1 1 opoi b 1 1 :") p d od lovunm *k q u
so[ sodiumn p p rdrq otn:qiy\ <>ix.)^ c h
otnrnti} op \uu X so3iiorz5.n runnj X
oipo dj ojumij uo tq prppp op > r ou?.)
hoiu iq uAtnpjrqu.iO"] ojopqd cmqoq
opmurq o3oi(j pSijpuomor) >rub on
dj opuupoj p Aopnnm npouonb jo:>o)
ir>i t S0| u .0 0 p s 1 in p o s c 0 o 1 11 0 u '> . > m f -q.qpp
.Xuq v\ rpmr/eij ;>ub uyiMioj ASo.jqod
Xlsnpiidjni| ->j.i:hI opuvj,)n on rp>o r.] u
uX'-poutq onb ou quoj onb \nq> muoaop
ou u;-) jiqrn o ^pnoojdpp .tijnq nuo a
q :u.>nq ucoojuo ntib .i?n.">|| ajinqopu
iqpubi: X'ijqorunnq ojimHhij -ni} r a o
onbSop o.") u uutiu puoqq oj *u<uipnXi:
X opuoiA so.no m^i'jqo invuiq vuonq
o.iuunu.ro.i:>p op ttq.m.bj X isp: opo:;n:
b on jod opoj p opumu a r optnipid -id
u soj A^sopHispoou opumb rpuiuuop
puo/jp po/rj piq rso.no|oArit?d onb uij
p n p r s.) ir.npqrd Xnat Amo[| oub tod rrq
op oj;>nui r b ou .rprri roj op>VM.ud tjoo
soj ppsojqod r.qpnu stMuruidp.j ~j
p 0 a ou iqp jjoo tiDOnb.iod'ojqnin u n o
o.qj odusnu o.iuuiod uo i'pi;tnuf) 4 jod
a u oputq oea c opuuirj} in:nj op s'oi("'|
p r p o p o oj uo.UM.unq s.ontlpp sopoj soj
snb Mjpjnxo D]p opfjo o)op!?! uoj
npsau *so|
CI p

DelaRepublca Christ/ana.
5s Tclorigcny institut o iele{kdo de Us monj< , conotras cofasmy curiofa alpropofit o. Cap. XX XV h

m
mugeres religiosas fucella y au edio
d habito S.Athanasio.MaS qugrancr
ror aya ido este presto o veremos.Co-

Espues de auer ha bado


dcl cstado monastico 3 halie quecracoa justa traca
d e ) a o t r a parte d e 1 o s m q n -

sa esta llana que en ticnnpo dei papa Pio


primeroquefuecn los 'anos de cicnto
yquarentayete auia congregaci.ones
de vrg nes3y er confagradas y tnia ve
locomooy.Estoparecepor vn decre-

jcsy monasterios, porquecomunmcn


rc5todas las ordencsdeque atras queda hccha mcncion > son de hombres y
no hcmoshablado demjasyvirgines,
ni de su antiguedad,niquando comen
aron . Y pues es vna coa tansancta yy
que Iicrmosca layglesia, noesbien que

to delmesmo Ptisice,cj dizeq las virginesno recibael velo, hasta los veyrite y cinco anos de su edad,sino padecie
re peligro su integridad y virginidad, y
q no se csagradas sino en el dia de a
Epiphania,ocnel Domingo de quah>
rnodojcj esla dominica in Aibis,yenlas

- _

e quede entre rengloncs . Coa a u cri guadaesque cl guardarlas mugeres la


virginidad y limpieza, comeno de la
Virgen nue/Ira Seiora sancta Maria,
cuya limpieza sue Iamayor,ni otra ai
gu na le yguala , porque assiconuenia
para fer madre de Dios coraolo sue.
Pues corn o la sanctifsima Virgen Ma
ria nuelra Seiora , fuec espejo de tod as las mugeres , despues los santos
Apoolcsprcdicando la perfection dei
ancto Euangeio,y como hazia ventaja la castidad y,virginidad al matrimonio,muchas mugeres comearon a de0 xarlasbodas5yla compaiadel varon,
y araaroo la limpieza y votaron virgini
dad.Consta esto que en tkmpo de los
Apostolesvuo quiengu ardasse la vrgi
nidadjporquc fane Mattheo dio clvclo
delavirgtnidaa a anera epuigem^y^.
dela virginidad a sanla Ephigenia9yS.
Pablo a faucta TecIa.Despues vuo muchas virgincs confagradas a Dios , y la
ygesia comeno a ordenar Canones y
rglas paraellas para que conseruasen
lavirginidad,quecsvn thesoroqucyna
vez perddo5no puederecobrarfe. Algunygnorantcqueyono quicronombrar,dixo que Marcela virgen muy deuota de fant Hierony niOj auia instituyuotaae mut xiitiwmj m.v,
' - c: a"'~^ a
do elestadodelasmonjas. Si dixera q
auiahecho profefsi al estilo de monges acertara,porq S. Hieronymo en la
epistoladiezy seys ztq h primera q
introduxQ la vidareglarde virgines y

Lih;f dei
Demto a
Joan^a.q.i
Wr&nes*

a la muerre,porq entoces quiere la ygle


k q goze de ia corona de la virginidad
q es el velo.S papa Sorer , q sue en los
anosdecito y sesenta y rres, tbien en
la epistoa decreta!3embiada a losObispos de Itaiia,manda q las virgines cia
gradas a Dios,o las monjassq es lo mes
mo^no r.w
puda rocarlos vafos sagrados*
Uw,iw
ni las palias y corporaes3ni pued enc
sar,por loqiul tgo porvnabufo mal o
q la mja fepga capa niencise enel a!
tarde su coro.Demanera q laantiguedaddelas mjases desde el prtnapio
de la yglefa,y ass leemos q en tipo de
losprimcrosPadresdelyermOjVUOvir
gncs vecogid as .YS 4-B a fil i o habladeas
en su tcgh*Y S* Antonio uwo vm het~
maamja3y &i podriamos tner mil
explos.En ItaliayRoma vuo en tipo
-de S. Augustin nmehos rnonasterios^co
mo lodizc en el de Moribus Ecclesia?, y ^,r,.
Jas virgines csagradas guardau las- re
Jiquiasdelossaoel:os3 cBopafece en
loq acaecioalosRomanos,qudo Aa
rico rey Godo m ado, que ninguno q fe
aeogie0ealostemposstessemaltrata
do yvna virgen lleuaua vnos vafos fagrados y otras rcliquias, y ningun Godo hizo mal a los que la acompanauan.
En AFrica e.prinier monasterio de virgines queyuo sue el que fant Augustin
fando m h ciudad de Thagastc, y en el
pufo a vrafu brmana viuda 3 por PreDdd 4
pa% '

Lbro Sexto.
posta,y a dos sobrnas suyas,con otras
aictas.virgiocs . En clo de las monjas,
no ay mas origen de q u and o comenaton las vnas o las orras no quando tuutero prineipio las o rd crie s, de que elas
se imirulan , porque rodas las rclgions cornu n me u te ccneo frayles y mon
j a s A a 1 u o a IgUnas p o ca s ordenes. m p c
ro primero halamos cilla yglca cl esta
do de las virgines que cl de los monges
porquelos prirrieros monges son los q
n o m bran iant Dinyio y Ignacio y
ya auia antes virgines. Los Benros ticnen las su y as , porque ncta ScolaHca
sue virg consagrada;Y los Dominieos
tienen m on j as de su habit o 3 y assi las
d cm as j y por est c conforman con cl
liabito3los vnosy Iosotros,yticnevnas
roesmas constituciones dcclaradas,cosasquehazena I o s r c 1 i g i o o s d i se re n t e
mente que a las religiosas , pero rodas
Velosends
!llonas v^an de vlos sobre sus cabc
ytints
asY ^on ncgros,auncjuecl Concilio
utq. uedmo Tolctano di/x,quc las monjas
ven de vclos colorados, negros : esto
suc porque auiaco Esparta monjas Bcnitas f Atigustnas) y ani fe diffrencia
uah las vnas de tas otras : porque no es
deercer queert vn monaficrio vuicst
dos differcncisde monjas y colores en
los habitos. La causa de vsar de velo las
virgines es segtmdize sant dro en sus
officios porque como a los que veneen
dan coronas3assi a las virgines que ven
censuspassiones , que son 111 as crudos
enemigos } les poncn coronade venct*
mento sobre 'u cabea. No podia antiguamente velar a ntnguna virgen otro
queObispo:defpucs cm pero que vuo
ordenes escntas de los ordinanos , dio
se cl podera los I>eradosdcllas3 como
scrwT y ^ovcmos- 1 au,D^cn ballo por mmo
aS rias5quc auia diferCcias de veos y dar

tos ccularcs,y visticndolelosdea orden,!c poncn cn la cabea vn dclgado


vclo,y clo cs dteho (impie velo. La cm
fa de poner c las virgines a quel vlo,
no es tanro por religion monaftica/pa.
toocspot lu q aotPablo dize.Quclas
m u gres no entren cn la yglca defeub i e r t as 1 a s c a b c a s , p o r q u c las n o uicias
y que no han hecho profession comim-'
mente an dan en eabcllo cortado al rc~
dedonde la mancra que lo vauan agora ha trcynta afios los iumbrcs,y dczi
a losules3cabellos con gavectas . r. II. o
coli antigua ue en la yglca porque U
monja no puede trac*: cabellos largos,
corn o luego lo discmos, pero en lo que
toca a las uouiciasoy lovemosen cl uk>
nalerio de las I uelgas de Uurgos, y en
Cataliua,y Valencia lo vi muchas vcy. es , porc|iie prcdicdo en los choros
de las mjasclautralcsivcya a las nota
ciasandar con us habitos, y in ningn nacosa en h cabea. is veniai que ii l:i
virgen csya de masedad , no auda des
cubici ta la cabeea de todo punto, mat
dan le vn veo delicado,y tomado por
la fr en te lo coge den as de mancra que
e cubreo medio de la cabeca con que
parece bien y honeta. Ldc es cl prime ro velo para las n o u ici as ,y cl Turrccre
m ara y otros lamaqnclla toca velo de
monjas. Otro modo ay de velar las mon
jas5quc es qudo in zen profession, aitonces quando ia/xn fus voros les po~
ne cl veo negro cl obipo,o otro pei la
dojdo facerdore. bile es cl mas lolenc,y cl q antiguameruc la yglca orderio paralasvirgines,y no c da u a inoen
la Lpiphania.y enla Dummua in A 1 1 > i s>
y cn laeta dcos Apololc'.,porq cl los
neron prirnicia de la cotmeucia y limpie/.a,dej)uesdela madre de Dios nucha Sejiora.Otra mancra auia !c con fa -

oel nabito a las virgines 3 y a Jas orras


mugeres3quc dceauan guardar eonttncncia . Bl primer velo cs , aquel quec
pone a la virgcn.qudo roma cl habito:
porque despojaudo edelos ornamen-

grar virgines// era citas vir^.mics Diaco


nias ; las quales para ier reccbjdasa la
proefsi,aui de er de (piareta anos.y
renia autoridad de Icer e Hogeio cn
losmayciue^Y uscn etacagracioa
o ben

De a Republca Chriftanas.
oK'dicioJe* litsac! Obifpo cl Ercuiario eu Jas maK>s:addc ehuia d Eugc

*0t|*

174 r.

?o4

diuersos Conciias.y.o.^.vQonucntos de Beatas recogidas,oio^.Jole


Mo c Ls h;):nilns, o cxpoici dd tes
do las de ant Torcaz , quelon. Benas
m,dd<>haze meci la gloTa sobre d
Auguftinas,y orro&muchoi. Qtras'per
sonasayqueseJlamariBetas5qucvi
c a [ > . S ^ \ a j n onj ales* Eilascp ti cdoyo
en fus casas honestamente 5 que trabaque ion <>y las Abbadcssas benditas. Y"
parece nitirlo asi la goa obr d ca
jando de fus maoos 3 viuen rcligioa y
recogidamente,..
p i ; do I ) i aeoniftam.Porq sin duda esta
Entre jas coi a s cxceentcs y dignas
indmoiravxn las Abbadofas., y poncn
de adrairacon que vemos en las muge
lc,"na (.-('iola como a diaeono,yu$ gu
r\s..anill> y baculoPastoral.Otra mane
res despreci adoras de la feiciclad terre
na .} es e despojarse del ornamento que
r a u c cunag r ar v rg inesh allo yoaqcs
Jes es mas natura!5y de que cllas mas se
de continentes y viudas : las q u ale s no
precian
} que ion los eabellos : p orque
v.m (\r velo nrgro.Tal deniode fer fan
luego que toman e habito^ quier de
ii i Fdula,!;uj{cipulade ant Hicrony
famparar
el mundo5 lo primero que h
jno.y ta! l.i bvrinanadc ant Augustin,
zen es cereena.rse y co'rtar se los cabey :al lans ra Brigi Ja3y otfasanctas viu
Uo5
que ay poca differentia en nuichas
das y marronas principales, Ay otrasde madexas de oro;y elo offrecenpri*
que ion d-Jus Prcsbytcras entre los
merameilcc al esposo3que toaiaque es
< r i e g o . , r< > ; no p rece p o cl concilio
e
corderoChrio nuestro Senor ya
Lo.liceoe , a las quaiesprohibio que
sand'issima madre.Memos visto en nue
m pudiefcn cr coh.n\td as, ni fflcuos
' lros tiempos tan tos exempos en illu~
que 'ii'lL'i preadas * Elias parecequf
ilnsimas dzellassyen eflfemohermo'
fo: sierras virj'.iies, omugcresrcligQ
sifiitnlasyq si nos detuuiefemos en o*
as,quelcru!an dcmro de las yglcas,
lrar
verdad sria cola superflu a,
pj* a aiimpiar los. ornamentos y labrar
por io quai <iq no trataremos ino ds
h )k:porque defpucs adclante^halloque
la antlguedad y vfo qae en 'l fanct
quanuo f nfliniano Emperador illutro
yglcfachaguardado cri corcar se los
cl LHipuoi.siiiO tcmplo deancta So
cabcllosias virgines y orras ffugcresi
plia.en ( "onstantinopia^ pitfo muchas
que depreciado el mu n do se recogra
1
ddhisTOti gres para q ruicscn de- teenlosmonastcrioSi
jKrIi)linipo,y aderecado/fodos etos
Fuc coa muy vseda entre los G
gencros de religioas tuuoantiguamtlcs como entre los ChnMmc fer de
te la yglek;pero no todastenian vlo
m u ch a perfection que qunndo pofpeurgrojinas blanco^y si no erao Las virg
na o affrta , cortauan los cabelos a las
rje%no.lo vfau, Oy vemosrauchos de
mugeres, si estodefpucslo hazian por
virgules y de mugeres ctinente,$5porreligion no solo era j uzgado por inj u qtialcndedelas monjas veladas, ay*
fia,mas por genefo de gloria y de muotas qicviue cn monasterios, y son di
cha eliirtacon,assi fepuede ver muy a
chas monjas,y natrac.n .velO3.c0.mo pa;i largaen fant Ambrosio escriiiendo
receen las de la ter.ecra orden de fane
aSabino. t afsi las virgines Vestales ij.^.^v
j'raocieo, Yafsi mefmo lascomendaque eranlas monjas de la Gentilidad,
doras de Sanriago,que hasta poco ti"
acostumbrau trefquilarfe los eabellos
po ha no vfau de yelo negro ni menos
por religion y ceiKa del esta-do que
las canon i gas rcgares: las qtialcs antiprofesauan como Io aduiertc Plinio.gu;imcnte,aunquc viui re.cogidasj.no
Despues en la yglesia se acoilubro mucran eomputdas entre las virgines faelio.Leemos en Paadio , que ue costu u>i$>e>44
gradas?aimquc oy'si ycomo parecepor
i
bre

sopi'p.ul Ap s(^[ :;.'|Ar.ij jp T.mr) it-i.^j


3-K|
p 0||DqVD SVJ SDU'lnA VJ, *umjuv^ -spaoijUDUDq iiDiqmvx sounqpMj ud -|
si^jjdh XsvjdjSX si:iAUfiiojd s'}.Ani|*> od
z ^' "J^ sD.iqum.|j ud AH-pD Dp ojp Xv sdAdj ]aud
'3J3" ^ otpDJDp ) :A.:q>opvpnr nu.] opqiqo.jd
'op^i
ud uj npjoX AqvniDpiDAo tiD](|uin -vq
sounqj ud *S Dub^oifo.iquiy ou wd -,iDd
oppiui p .ra.iOD p ()|}DqVD | A UX.l OA
ouipvpvj^uj v v[ a Afin Dnb vni;,3p!,j v n)
VcpKpU)3,UA V| }Ulll> D{ D( VUp d .U) UDd
XcVIDtlDJ lllV 0]}0 OU SVUlSDpMD VtfJDd
Dp Dlb DJ vSv] OUIOD DDD.vd UD p <).U]T|
' ^ 8^
Dllb OZU\ Dp V\ UDU.JA Dll) OVD * WV-X
t: ouvniqcs - Cd^ o^)D Diibapv id nufv
sou DtduiDi}to.u"A>'odtyDp onm v5.dm|
v\ unSuiir ojqnqjoD vppinj id "jpiji'j
OJD)'UtJOUU) VUAJUiDlipV V}OJ Db
UVJODf SD| S"D,(pUOlJ SOpOp X Dp no.1D|
UJVA tl,D p )OTJDt!D Onl.od^JUO.lSlIf
[[v dj vpuvu v.DinbptnbDnb b.Aitu

*^'*^

"

JO(J Oplip. D} D.VXOD |D 0||D<]D VD| ~XD


otro^yn*npr^[nui05 dj oxrp jod hv| a -.i
SDOl SVpVDpDp V 'A, O-Upt], e SC! VXtDD
^ sroA DnbS,HDnD.iDtjSD.TDmuti optn'XDp v
snj soppiuu uod o]tiiT.i Dp Xnui -op.T
oiDdcsvj stp^uj dj timivpnbpj} p -o
|t-ni3VtsnDtbopLt3ttODXcopq md st|
SD.TDSuilt DJ U lHTy D VXf S Dp fSDlC]OtJ
X bxo o^jd1 nu vi opr^tipoxun oa ~didi{
D O|DTp Onp^^jnTj 0d}C]() <>UD:}.p?.p^
p opAtOD Dnb u i[ vf oy dj o.(]Ajd:) b in
onODO|pMDDno.doj sou (>i pDp r im

MA"rP souiiMpu ua >Vb.i m w\ nu -vU r>nl


tiinuvp s< Ap mr} 1 u.|nur.i .^uuM.ivIn.ul
a.i a) Aprtj Ap.iruirjj v^nn-] > mmv A oi
u^u rr,nii^ip rpb.i c A tii u,"5 f.) o.i(p*i{
Aj UV)MX\^\]\^ n\V p< .MqUir SnUi'lp'l]
Ap.io ri.Mirj.ij) V.irvM M-ii.^rp^n\* xV)
vijvj^ { ^r.ni.Hl.v,.; a
si.j u.il.M.iy
AllbSrpU tlAUAUoit Ul Hl! (Uvll AU j Xv.l
.uib.HH.I:so[ r.ir-.! j svp ^rj|A .m 'uo.irptm]
A un u| sa.ir: sc!iur}p!t| ti.) s<| so.i.M-j
'^H)ur3 .( vmo'unnuj.DAp .^p ,{ un 1 rTp.Mp;,.'M^ uoT.mnui np sr\ uot Diih'-srf
op s;pCM.|,so(
!^ >7 r/ f/^p.o Jp srj xt'twttt .j> r,nurj > tf-r.:r;
'</o X S X A 1 1
.'/..\nn\M\nn\v.?\.)Si Dp
A]j n.qq aiu n! op.iAti ;jnb
Dxqi potuoD* .uprd lu'j
v*p.mr.i; nnr opriuquo
s.xn srqVb. r.nu s'xn Ajnp Xsnpv*jps;mi.'). p opuuVb) Dnb r.i.) Dp
sv.ou D.\Dp v.rt] Djp 4V*u] Aub.iod jiu
DDD4V,d b n n iqp vnbuaobm \uu:d :n\b
siq.n'v.UHpUDou sDt.iDp.io Ap 's'uout
vjuod Dp soj pStioui X \A]Xrq A Old
njpuopviqpouDij Mr'Jnj > ;vt<jrpojn
prpDii A.UIU.IAJD p \() UA ,p l'[ J.ip.t

'..il G .V'* !'*y

Dp vpmq > bciurj; *.)|p,tif j'.j -h] tiDiiru


tirjopiuiu nnuq oqi iiimi.i .:ti Adp <)f Ap ','pO ,MIl'J pVp! X iiA jMl ('U npif
r. j Avj r, r. j 1 1 j f s f t j .-.-> r p n >.j
u . r i u | o s
SOKHJVJ A XUU >;*,npHJ.A Alluf i{ Vi -

:^pH}o^joXcnpo.]}U| wrc d.]|a homnd


ou oiad.ividui .rrxDp np *o(.i:aoj
S)jirt| sonD)jvuoui UAppuiu Xt* om

VJqiq V.ID AAplp X -JtUl) X \nj SV.iqn -p.I


tilMApprjd A.qu) **:*'pn .t't'-.rf mij HKH| *
sn.iij Dp pnbv .h1u.)u - ,\ rnu (-.->u n Vj

Diibsv ou UDM.'t UO|DnbtopA SC<5D|Sr[


simjoa tn:un:|{Db j sDp:nbA:j:svpni()(
tiof Xco3UAnOA|ApoDni.DpDr.4?d j<hI
Dnb D,itiDUJiiHuoDDnbtsv.i.itDXfp srpoj
sv.\ sniopi:foli!HH>D Dp sfuotu Ontu

tjovmj uo rj > Dppvpm k--.'-,|y r*r; >un ri


r[p"'/tK?p r[:nrj{l ) /(^vtrp r.t. {.m<| 4,^1
ASDplU.UA * iqtliiqff .." A oltti 3|J..\n
nmqiq pp .uprd wr\ f nir.i qi rrqppci
va j;u o( jr/o'J Dp iq viu.j.h>p 1 X
Ipp j!. A|.U.K Ul > . >r.i< Ui
!1 npm'ip r|
opaao a[ p ont ) rnvAippounr ~pp
put:pD.id Xopunm muuaj i udso( Ia
iU/qjpou t < ,{ .mb vurfoq Dnb rj
Ajp:sApioDV <unn> Af vimr Ap xint: a u
vjod nnb m on aj vnX d .n: r nj H'uijr
p

UOI OulpuI.H Dp SO| SDUOU X ^D[Xr.IJ


pVp.VDA^ SA Dnb Dubttnv d s pp: ^ vpo.i
piDibcsDi]D|.()soiuqpt^T\ opi) j nn srpBp vjt o|<>] X^A.iD^iuu s-jt! j v np.o
Dp
0.1.'U[.1(!cVpSl.(j o5.}ttlO
UDptnjDUs^|pAcsr)jD5ntn v3nqtr? X

De la Repubica Chrstana.
el sanctovaronalegrff.de ver que su do
ctnnaaprouechattalaesforo, y ledio
concjo en corao se ama deauer,en cosa
. tan grande, y ansi senalado dia sue Ileua
d,unvoluncady conentimitcodefus
padrcs a la ygesia de los Angeles, en U
mcsmaciudad de Assis,y aili le cortar
los cabe!los,y le visticron el habito desprcciado del bienauenturado padre S;
Francisco^ el sancto varon la Ueuoal
monasteriodel Apostolsant Pbloque
eradelaordeodelos padresde sant Be
mto,yaii la encomendo a la Abbadesfa para que rtiucsecuydado deia,y des
pues de pasados. muchos trabajos con
los padresde la fanctdonzellaja puso
Orrhn (tefatt cn la ygesia de fans D3mian,qucfue el
U Uradi primer monastcri.o demonjas de esta re
cbtt de Us jigion: por o quai dcfpucs se llamaron
Ditmkni- las monjas de ancta Clara por rnoclio
m
ti empotas Damunitas.Crccio estemon a rterio con fam a de fan ctidad, y entro
en el vnahermanade (ancta Clara, 11a*
mada Yncs. Y el bienauenturado padre
S, Francise o, viendocomo nuestroSeiiormutiplieauaaquel colegiode Virginesjles oi'd.eno rgla: la quai aprouo
el papa Gregorio Noueno 3 despues se
difpcnso en Io rocnteal votode iapobrczarpo'qnesecntesidoquenose po
dia concruar la honestidad de las mort
jas,sino teniendo o necdario.Ela dpensacion hizo nnocerido Quarto, de

305

ciondctodossus monastrios, les dm


nuea rgla de viuir declarando al^ynas colas que tenian efcrupulo.y mand-quccssassen tddas Us demsre]as
que tenian, y porquestas enfonces se
Uatnaan monjas de diuersos tituos,as
sictri SasFreyras , otras sSorore\s
orras Duens /y senrs , y a vezcs pobrcsy monjas de sant Danvian.De allia ritul ^
delntepr.ueyo. que rodas wukcn ^'-W^1
tulo de monjas dclaord de sandaCla CUra'
ra?y assise ha -guardadohasta cl preerite tie m p o. Ma n d o se lestracrhabicd po
bre,y que vsasen de escapuario y man-rosiquisiessen: con tai que anduuiefe
prendidopor los ombros. Esta orden
hacrecidoen gran raanera , porqucay
infnitos.raonafreios por rodo el mundo y muy principales , en elos ha auido
grande muljcuddesaocas rnugereSjCo
nio parecc por la historia de los padrcs
Mertores.Tiene esta religion otras coh|>rgacQn6$deBeatasiquecstanreeo>
gidas,y aquc oovari de velo negrcea
todo lo.dcmas viuen con mucha relgion y obseruanci.Comerio a relaxa r
e la orden de ancta Clara , y a viuir las
monjas como los fraylcs con proprio,
y salan futraapor d onde se dauaescandaaniundoJ5eroquisoI>iosnuesto
Senor dcspertarjaunque muy rarde,per
sonasque:trarasen de que se reforma fsen las fflosjas'.pero elo no sue por me*

lo quai peso mue ho a sencta Clara, que


aun viuia,que quiera que se dmseruara siempre la p o b rez a que enscnua
padre S, Francisco ,y siendo inforrtiado
cl die ho papa innocencio lllh quemu*
chos monasterios no querian aceptar la
declarackm suya, m a r/do ai General j O
Prouncial q no sorassen a nadie a guar
dar su declaracioniDasquse.guaraasr

dio de monj4S,o de frayles, mas por los


JMarquiefe-s.cMantua>porqoeI;uan Fr
fisc o Gnzga Vicariadel mperio eri
Itaia , -viendoenMantua gran dissolucion en osfciyles Claustrales del bien
auenturado padre sant Francisco , los
echo.deim.onasterio, y metio'los Obser
pantes , queeranlosdscipulos de fane
Bernardino, y su mager la Marquesa f[emf/

secon-codo-rigor laqueel padre Sast


Francisco ordcao,Y aisi qoedo a rgla
en su perst:ction:per'o defpucs se vioela
ramentequeasmonjasnopodian guar
dar aquel punto de la pobreza . Yasi a
delante el papa Vrbano Quitoaa peti-

Patib hizo lo mifmoenei monakrio If^cu


-de las monjas.y ansi sue aquei el primer J*1 ^
jfslorastcriQ.Obscruante 4y luego teedi
Eco en Verona otro.y en Fulgino3y por
dleorder eprosguoa orden de Obsetuanciapor codas las partes deltalia,

Libro Sexto."
y luego passo otras muchas 5 y desta
manerafe yua mejorando la orden de
sancta Clara y por Ja gracia de Diosya
no ay cosa quesepaa claustra en la ord en de fant Francisco , en lo tocante a
mjas.niia f rayl estantes vemos el dia de
oy imitar a muchas scnorasillustresy de
licadas5Iavidaaipcra de los Capuchinos,porqueandan con vnos sacos y des
calas y con vn esfuero constante conquistan elrcynodel cielo;el quai no cfsten las fueras de! cuerpo, mas en
lasdelanimo, y ninguna cosa ardua ay
que si la comenamos por Dios que no
salgamoscon ella.-porquecl cs nuestra
ayuday virtud. .;.
%Dt Us ovdenes deftnh Brigida > canonijfas
santa MmctMctg&lcM, Bigmnasj de Us
mugeres ^smpentidas. Cap. XXXVUI.

despues traxo inconuenie-ntcs ^ y assi se


vcdoy mando en el concilio Scptimo
gnerai , que es el segundo Niccno, Can ,
quenovuicsc monasterios dnombres
junto ai de mugeres : y por el "contrario
sancta Brigida queriendo restaurt aquella mancra de viuir, comeno alunosconnentos dforma que libres de
toda sospecha pudiessen eruira Dos
con toda perfection. Hizoprirncramcn
te yglesia comun , y de vna parte hizo
conuento devrginesy de otrade sac er
dotes y monges . Lossacerdotes ticnen su choro cn la capilla mayoroert
mediode la yglca, y las monjaslo tienen en alto: acabados los may tines as
monjas > comienan fus maytines los
frayles 5y assi por este orden va todo lo .
dernasdel ofsicio . Esvcrdad que enc-* i
sta orden,noay pcrlado mayor, porque

||| Allamos ansi mesmo la orVia den de sancta Brigida, que


|J|| comeno cnlos afios de mil
||| ytrezicntosyfescntaysic* te, tuuo su prncpio de vna
sancta muger Uamada Brigida, suc seno
ra de Suecia,y pordeuoeion vino aRo
ma a visitt las reiiquias'de los ApostoJcsy martyres , y como ya fuesse viuda
y libre de ]a*seosas dcl mu n do, determin o quedarse en Italia 3 y assi hizo vna
moradaen Roma junto a la yglesia de
fant Pedro, y creciendo cn rama de fanctidady fabduria, tuuo muchas reuc*iaciones y cfpiritu de prophecia : porJo
qal3 y porque os su mm os pontisiecs
la amauan mucho por su sancta conuersacion le sue concedido hazer vna orden de religiosos y rcligiofas, aunque
parece quc\aqucllo mas suc despertar
lo que auia perecido , que fundar algo
de nueuo. Era pues, y oy lo cs* cl instituto desta orden,que en vna mefma par
eauiafraylesy.monjas, y laygicsiacra
comun.Esto en tiempo de fant Basilio
o aui,y aunque cn la simplicidad y fan
ctimnia de aquel tiempo abia bien,

las monjas rienen toda la auctoridad


del monasteriSy llamascsu perladaAb
badessa5ellaprouee lo neceffarioa os
fraylcty a las monjas , y en todas las co
sas reconoeen aella por mayor . Los
frayles , no tien en otro cargo fmo administrar lossacramentos* su habito es
quasi como cl delos Hicronymos, a lo
menos el color es cl mesmo . En Italia
no ricncnmuchos monasterios, mas en
laprouincia deSucciaque es entre los
Dacos, en la alta Alemania , ay muchas
casas y muy rcligiofas, tien en la rgla
de fant Augustin, dieron los religiosos
desta orden bastante testimonio de su
fc> en Inglaterra en tiempode Henri-<
que Octatio 5 porque permanecieron cn
Iafc,hastallcgaral martyrio.
Aunque y o no halo laantiguedadde la orden de las hermanas de sancta
Maria Magdalena 5 toda via prucuam
bien su antgucdad , por lo que icemos,
pues en tiempode Grcgorio Nono,
que sue en os afios de mil y cufciencos
yvcyntcy feys auia memoria desta orden por qanro en su tiempo se fundo
vn conuento destt instituto en Norimbc.rga yy aunque dcspucs c confuroio
esta

De la Republica Chrstana.
esta orden con otras muchas,en ticmpo de Grcgorio Decimo , por la dcterminacion de conciiio Lugdunenfe,toda via qucdo despues algun rastro dlia
y porquc cn fi ri sue orden aprotiaday vi
uio dcbaxo de vnadelas trcs reglas q 11 e
deanriguo recibio la yglesia 0 poreo
quisc hazcr mmo ria dlia en este lu gar, la causa dcauer se fundad o esta re
ligion, cnquanro yo he podido saber
suc, para lo que oy sirucn los monastenos de las m u gres arrepentidas, que
indudafue vna obra buena,y dicronle
ci titulo de la Magdalena : por quanto
en cl testamenro nueuo,lcemos dlia
auerfeapartado de Iaibcrtad de los vi
cies por la predicaciondel senor,yauer
hcc'10 penirenciadefuspeceados, pro
fessant la rgla de (an augustin.
Muchas otras ordencs hallamos para
recogimiento de mugeres ,a titulo de
canonigas,y afiqlas verdaderas canoni
gas rglai es fou las que II aman de S. Au
gustii que traen velo y Roqiiete o so
bre pclliz todavia ay otras que con este
titulo son recebidas por orden aprouada.Assiabemos q en Alemaniaay cuentos muy recogidos de seiorasquc
yiuc a!li>olo para aprender m u chas co
sas necessarias a mugeres illustres corn o
cs lecr y rezar , labrar , y las otras cosas
proprias de cIJas,y lo d cm as important
, c:ia5a que sep a n fer recogidas, y despues
sale n de ali para casa r, y no quedan se
en aquel recogimiento* Otras canoni ssas ay que 11 aman de la fuenre de Ebran
do que tienen monaenos muypoblados y dcauthoridad,y eo cn la historia
d e fa n t Ped ra de Tarn tafia 3 que cerea
de Paris auia vn raonaieno de dozienras rcligiofas. En Fandes ay vnareligion de canonissas cuyacabeay princi
pio suc cn la ciudad de NiueUa.cnco e
goas de Bosselas adonde esta hasta ago
ra vn'conucnto rcligosissimo l ara ad o
sancta Getrudis,laqualfundo e dcho
conuentode monjas Augustin as y no
de canonissas como algunospenaron.

396

No es orden de viur como lasdemas


monjas,aimqueeviueconmarauillosa
continencia.Su instituto es auer-rn el di
cho monasterio,y en los demas que pro
feTan esta vida 5 cierto mimero de fenoras illustres cjue viuerecogidas porquedeotro estad no pueden viuiralli
y ha de fer fsi,cjue si vn code o otro caballero de cuenca riene muchas hjas
puede meter alli vna fola , y estas se 11amanCanonigasy Damislcllas . Cada
vna de estas tien su casa y seruicio a
parte l fededor de la' yglesia de sancta
Getrudis ,'pero dentro de su circuyto y
clausura . Hazen ellas el offcio diuino cada dia, como sdcm?.s monjas,
y a la maiana se vi st en religiosamente
eonsobrepellizes/o roquetes,y echanfe encima vnasmuas o mantillinas aforradas de pieles si ria s comoarmios
y zebclinas . Y despues de corner fe vistencomo damas', y galanamente,y
bn conbidadas a cornera algun ugar
noble o aigu n a ocra visita pueden yr.
Yquaodo les sale vn casamiento prin
cipal lo pueden aceptarj' y sino quieren
casai" quedan se en el dicho monalrio
adonde vluen religioamente5dnd:oles
contodaargueza lo necessurio lacaa,
porque csriquissima . Tien por madre
vna Abbadessa a a qua ilaman ordioar
mente Madama de Niuclla3qiie es dezir la fenora de NiueJJa 5 cs clecta de
las mifmas monjas con -consentira iento del Principe de l tierra , y Consirmacion del papa, cuya au.thoridades
grande en lo espirirual y. temporal. No
ay muchos monasterios de estos, em
perotod via en Monsrde Enao ay otro
que fundo orra sancta princesa llama*
da sancta Valdruda duquesa de Lothori ng i a,pcrsuadida dedossanctos varoteslamados Guiieyriy Auberto.
Otras monjas o mugeres religiosas ay
enFldes q iiam Biguinas q sin dubda
por lo q leemos de este estado trae diff
cultad fer bueno5porq otro tiepo sue esta manera de viuir fopechoso en te
yglea

1* f
iexto.
ygesia y pucsto cn cl numro de "os he
rcgcsconiosc vc cn derecho . Veto al
principio estas mugercs deniers) cr bue
ms>y de vida sancta,ydefpues se cl tra
ce y" dio cn peecadosy ennmcsqHics la
ancta y'dcia o dio por herq.;e, y por
tal lo couicno, V pu d o cr que cil a uw
fa y o t ra s q u c v u o c n I ; 1 a n d c s vin: c v o n
tan reiiViolrnenu1 que no hicron c < ^ n taminadas con la madad de las otras, y
assi sc ennsernavo^pero c nombre cier
to hucc mal,pcro ven<jamos a su iv anc
ra de vin ir que dn dubda cs coi a nota
ble . lin 1 1 cuida d de Mali n as es la ma
yes casa, y iutituasc su yka ant Alcxo^efun al rededor dceie remplo mf*
ncas caftas debaxo de da uura, lullan
se aqui a vc/.es mil rdi^iofos , y a vc/.es
nul y d o z en tas 3 las q u ales de ordsnaro firiicn cn o b r a s dediandad,porqi:c
icmlen a os hofpitales y a q m ha ze n vo
do aquclb) que ef !u:edanosy ay en

fer n u> s Jc peigroasy afqticroas enf ermedad cs llamanl as y cura n Ios con
notabichumandad. J Liht los Scnorcs
de casas principales qtiercn cr mas eu
rades de cl las que de fus modres y lu*
Ja s . i 1 1 a s q n a n d o m u c r e aigu no denochc lo vclan, y lo mortajan . Van cn las
procession es 5 y cn los morworos co
rne vaincs \os ira vies , Y c:, tan pran de
su hosicstidad yrecato que con rr tniichasy micr Juut'as aios q comte o c i\ a
m an cra vi n i r^m a s se h n h ai ! ad d nin
gan imt exempta en clla. Viucn deba

:
!
*
/i;

xo de! gouietno de quan-o^imres o


mas tneno s cznn s cl n urne f o 'de la4
*ebgi ( as .1 * ucd cil a l r por a 5f ioailrv u
codas las cosas que ian inenct'etf y ram
bien ft quiercn car lo pucdcfi mr/en,
E n e (la o r'd c n v u o v n a i a n da 1 1 a i n a ( 1 a
Tm.y.fol. Cictrudis porqnc en codes los eLuos
i4.e,o,e sc irue Dos ,y Suro aponcen fus fan
Eeri
ctos,yclcatendariode loao Molano^
fiorecio en los aios de mil y trczienios

'Entrotrasordcoes q la ygka fan-

ctahaproduziao.es laUclasArrcpcnti

das, q ne Maman de a TVuitYia: ci- n orden in d uda sue la q iia:rau;:in de u: ".cm


MaiiaM'J;<;da<:ua . Dceues adrhue la
rcoon o en iraliael bincio va r r a ; >yrno de C a lia 1 ravie AufUlino^cuva. ,;n
i'tiJad eu 1< 'S anos de ;m1 y ire7.;;ui us y
tievnta v niicic 11 - -recio mn ;)e- : p- i'
tnuo cpiriru de pr<,ecia^v a I s pviMiu-.t
do con *rf henior coi:*.;eni- -i. n"- . r
e'hido al{unas inn^eres sj vit -.u - -s
honelainte de lo que pvTncc :i;.*:. i a
(."hriliaua relt'.',i . Yasijiu: c,-\ v 1 : *
ee ctado pneo api.'co : nerorel.i
se y rtstiaiidoiecl he ti> r d e ! .

i,*

cadoreSjCai vino a pur ut vna < - b r,i i j.


principal y necesjria ji.t> delp?;*1 '. a ^. 1 aiue t n cl a n o d e ru i 1 y q u a t r t i . * y
noue ta y cres,dclpcu<> Los vn \ 1: f
so va ronde la o ni de faut I^anak';?,
j Tances de nation, liamado ra y b;a '! i
::ro:eI quai predica.ido en\nr,,< a
dciKcion^pudu cnioucr los Uus cs e<.raonc.s de aquell.is muscles, <] uc oruda.as de Oit>s,y de i incnias, d-m us
c u c r p t > s a d e e 1 1 fr c n a d o s v i c i u s ,y i r 1 y e
do yran proueclo^coineco en Fans va
principal n'iOr>.i'i:eno , y poco n poro le
li'/.iet'o otros.-y en u lia t nu Jid<> !j i.ui
nucira b.fpaia, y cierto lue vn nu /. u>
grande para apartar a m ud os de pet;car.Tran la res;la de l.;nr Au ;ui[ inIls v crd. J pie a'i",unos h du h' que
cia orden ic ha de ilamar de lanC^a jM,ri i li.y^tiac a,y que jnncamefe e jniituyo para que las m nacres cai !.:s q
h a z c n a leu e y r r a y c ion a fu s i ua u J o s 3
las reC'ijan alli,(]iiado (on Cuid/nadas
imucrre, y los maridos les perd o nan,
para queetcn perpetuarnente K'cop.i*
das conio eu peuiten ia.Y dcclosco n
ncnt<as-hc vilo yo clos en fpana, connicuc a aber-, cn i^arcclona y Vaiencia,
enlos{|ua!esay us leyes y inanera de
viuir cou apei czaqero yo miianUo en
cfto cnaqtJelias doseiudade* ^ vi nu.iy
nalaorden^eria bien, o c deshi/.ieln
o rcnouaen las leyes que ic n/.ierost
con /.eloChriiiiano.

De la Repblica Christiana".1
397
ca cafarfe.Esto hizo ella co afrl-cto muy
encendido y con lagrimas muy biuas.Y
como la madre de misericordia tenga
Ara fin y remate deste Sex
por officio acorrer alos atribukdos,!ue
to libro guarde la historia go le apareci y la conforto.y acepto el
de a antigedad de la lira
voto que le auia hecho,y eligila por es
pisima Concepcin , de
posa de su hijo precioso. Muy consola
nuestra Seora fanc:a.Ma^
da quedo aquella seoraSconla vista de
ria:porque ella nos fauorezca en lo que la madr de Dios3y ninguna cosa ledanos queda de estas Repblicas y guar *
ua ya pena , de las que el mundo repre
de lo que queda atrs escripto. El prin
senta c losasiigidos.Paffados tresdias
cipio dcsta sctareligi fue milagrosos
mando la rey na que la sacaTen de alli , y
y ass es bien que fe escriua de espacio,
ella muy alegre mboiuermal pormal,
y con toda curiosidad. El rey don uan pidi licencia para se yr a recoger vn
el Segundo cafla segunda vez con la
monasterio de Toledo, que se llamaua
rey na doa Yabel , hija del rey don
sancto Domingo el Real , y dndosela,
Duarte de Portugais y madre dla reysin despedirse de nadie , se parti con la
na doa Yabel la Catholica por sogente que le sealaron para acompaar
bre nombre . Acaeci que viniendo
la . Sali la seorade l correy en el ca
en estos rey no s a cafarse i trayaentre
mino fue consolada diuinalmente por
muchas doozellasvna mas auentajada dos religiosos de la orden de fant Frail
en a ni 'o , gala , y hermosura, que fe Hacisco:en est manera. Caminando des"
m au a doa Beatriz de Sylua.Fuc mira- cuydada de alguna nouedad,vio qu ve
da esta seora en la corte todos los gran
nian detras de ella dos religiosos Fran*
<dcsdella,y afsi era muy feruiday fe (tecicos,y contemplando el mal tratamie
jada : y el que reciba algn fauor suyo
to que la reyna le auia hecho , temi
era anid por cofa grandevo fe hazian
que la embiaua a mataryy que venianaficstas,torneos,far3os;,que no fe tuuiesquellos fray les conse{sarla Con este
fe ojo a fcrnila y agradarla: por lo qual
temor aguardo hasta que llegaron los
algunas vezesvLio grardes ioqnicttdes religiosos junto a ell, y saludando fe
y ckfafofsiegos*. d manera quese dio
Iosvnosylos otros 5 los religiosos le
que dez ir 'en la Corte.La reyna doa Y- dixero q notemiese,y q sueste segura,
fabcl era muge r muy religiosa, y aque
q no venia ellos por califa d algma,
auia visto muchas cofasjdifsimulo,alg mas a cfolar la,y dar le buenas nueuas,
empo^proviendo queporaquellada y q fupiesccjcel faurdelamadrede
masealterata lacafareaCrcydoque
Dios nuestra Seora, feria andando el
todo el mal era por ell, hizo vn cancel tiempo madre de muchas hijas muy bestfecho de madera, y me rio k con ene- ditas y nombradas, y estimadas por to
jo dentro del,iBanddo que no le dief- do el mundo.ElJa como oy esto acor
ten de comer en todo aqul tiempO L dando fe del voto q auia hecho de gur
Seora viendo fe' all sin culpa,y tju p' dar perpetuavirginidad refpondio,que
recia qucle auian dado aquella prisin aquello no podiafer, porqueauia pro
para que murie(fe breuerhente,enclauo metido a la madre deDiosy afn hijo be
los ojos al ciclo,y pidi el fauor diuino dito perpetua virginidad, y que fin esto
pues ya el humano saltana. Y afsi feen- ella no quera hijos^ni ser casada. Ellos
comendo a Dios y a fu bendica'rnadre, respondieron, que con aquel voto que
y ofredo de todo punt su virginidad auia hecho se auia de cumplir lo que le
a la madre de Dios, y le prometi de rj dezian/, y afsi fueron caminando jun . tos:
%De la orden de ht lmfici Concepcin de nue
stra SeorasanttaMaria.Ca.XXXIX.

Libro Sexto.
tos.-pcro Hcgando a la pofada,y fernan
do sc esta senora a corner, y queriendo
quecomicsscnaquellos rcligiobs con
cl la, al riempo que losllamaronmi parc
cieron3m fueron vistos jamas : pordon
de creyo estavrgcn,que cra fan t Fran
cisco y fane Antonio de Padua, en quie
ellateniagran <jeuorion Llegada cn
Toledo luego screcogio cn a que) moriastcrio , y alli perfeuero trcynta anos,
fin ver le el rostro perso na viuicnte fc~
glar, sino cra vna criada que la fcruia,y
lareyna Catholica qula suc a ver vna
vcz, y est o hi z o todo loque c quedo
delavidado quai clla haziacn peniten
ciadequcauia traydoenlazadosa nuichos con su hermosura*Pucs como esta
senora v u i este p cr feu cra d o mucho tiepoentanto recogiraiento y pcnitcia,
y fucsemuy dcuotade la rcyna de los
Angeles nuestra senora la virgen Maria
y principamenrede su lmpa Concepcion,cadadiatraya pensamientos altifsimos ^bufcandoalgun modo y maneracomopodria cn falcar elc iiombre de a sanctssima Concepcon$y des
scaua para este effccto fundar vna ord.
quefc lamaffe delaCon.ccpridc nue
stra senora, Y mouiendo Dios n u est ro
senor suVsptritu , comunicolo con la
rcyna Catholica dona YsabcJ : y a reym viendofu sancto dccoy b u en propoto, dio le todo cl fa uor possible pa
ra que lleuafc adeantc su anto desseo5y assi Ic orrccio vnos palacios que
tnia cn la ciudad de Toledo , que cran
adondc oy esta cl monasterio incliro
dclas monjas de Sanctiago , que 'c lla~
roaSanclaPe,y rracandofc con el Ar~
obifpo de Toledo , se dio orden co
mo sc passasse esta bendita muger al dichopalaciocdoze donzellas nobles
hdalgas:loqual acaecio cn cl ano de
mily quatrocientosy oehenta y quaro , Quando comeno esta sancta mu
ger a recogerse, no senalo habito para
fi > ni para sus corn paneras , y assi estauieron con fus habkos Jscglarcs : pero

nouesto.se nco anomal cabode os qua


les por peticion que inzicron la rcyna
y clla ai papa Innoccncio O da u o les
sue da d o ordende viuir. Y el Papa n a n
do que c continua c a que! la religion
con ricuio de la Conception 5 y feuao
les ccrtas colas queauian de ha/cr , y
que tomaien la rcgla de fuir Beniro,
y lasContkudoncs de Ole , y que
dicisen la obediencia al p cri ad o Dioce
fa n o. F. n todo este que cl Papa <- weedio vuo milagro > por que esta <a cra
muger vio pur rcticlacion todo l que
el Papa hazia , en fa u or de cita orden^y
acaecio vn milagro notable : que cornu
las bu 1 las c hundiecn con otrav colas
eu dinar, sue r on haliadas dcnucs cu
vna arca de su monasterio . P,l babico
que como sue, vn cscapubno bianco*
con vn manto azui i pot que a (si le apa *
rcco vestida la Virgen Maria 5 quando
la con solo cn a pnion , y assi iu/icrou
fu profession rodas y recibteron el ha
bito con mucha foiemnidad . Y diez,
dias despues de esto murio larcigiosi
senora,dona Bcatriz dcSilua , como c
loauiareuclado la madre de Diosq>orque parece que no aguarda ua la misai
cordia diuina para darlc cl gualardoa
de fus obras antas , in o que d i este
fan&oy loabe principio a la orde que
aida comenado , y assi murio cmno
viuio, y vuo m u est ras bfrantes cn fu
muette de aner ido mnv amira de
Dios . Poc tieuipo de {pues les sueron mu d ad a s las Couliruciones y r
gla de faut IJeuico, a estas reli^ioas , y
mandaron que estas rcligiofas pro~
feasen la rgla de sancta Clara * Este
schizopor coule; o del Cardenal don
fray Prancisco Xiinenez,y viuieron cn
aqncl monasterio de Sanra pe agun
tiempoipcro dc'pues como fueste aeabado el monasterio de ant Iuande os
lieyeSjlos fray les b'rancfcos ic pastro
a cl,y a las mjas de la cccpci les foc
dad o cl monasterio de los Prancifcos^y
cnSanta Pe efundocl cuento de las
Coraen

DelaRepiiblkaChristian.,
Comendadoras de Sanctiago 9 en cuyo ,
poder esta oy como todos lo yemos, .
No parecio cosa correpondientea
la orden de la Ccepcion,profestr la re >
gla de sancta Clara ; porque carninauan
a diferentcs ri ns las vnasylas orras, y
asi los frayes Franciscosdela obferucia de Epara ordcnaron vna rgla para
estas monjas: laquai despues aprouo cl
Papa lulio Segundo , en el ano de mil y
qiinientosy onze, y hizieron de nueuo
profession segun aquela rgla . De .mimera que segun esta cuenta professa- 1
ro n las primeras monjas dela ccepcion
tres vezcs,dcbaxo de tres reglas, y porq
el fin d esta orden es vacar principalmte
alosloores de la Reyna de los Angeles.,

se particiilar offcio de la concepcion^pa


ra todoslos siete dis de la scrriana , para
queassicada vn dia tuuiecnpropnoof
Bco delaconcepcon , y fempre rez ais
della/aluo quando ocurriese fiesta so~
lemne, o domingo de historia forcosa,
porque entnces rezanel ofrcioRomano , como los frayles de sant Francisco,
aquienes danla obediencia . Despues
luego comenaron a fundarse otros mo
nasterios , y creo que el segundo sue el
delaConcepciondeTorrijos,yassi
ay otros dondees seruidala
Reyna de los Angeles
c particular deuo
ci y reueren
.
cia.

les sue ordenadovn breuiario que tuuies

Fin deilibro sexto.

'

.....

Eee

LIBRQ.

13 cs

JL/

G .

.A.

1\ j 1

"V

. 1

jL> I

-A,

Argumenta dcl scptiinoLibro5

# UA rcm.-tte drjht 'eftihhcd Christ utnu- htlc que aii.i d propos, tv trdtdrae
///.<" ordenes Ji iiLdres/jue km dr/hulula y defcndcn Ltyvlcjtd con Lts drynds: por
que [tniiuLtcs cofd nhTciUiilojd el proue cho que hdn trdjdo en la Chris idxddd.
^jlffUdfe Vera aeuyd wMdctonJe wsicuyeran cjl u rdents, qudndo cc?ntx a ru /:/
fdta Id orden de Santtid^o^pidndo Lt de dLtrrdUdy y ^.dlcdntdvd. fLlLa d/e t.-trds
ordenes qtseyd ferecicron en cjlos TLeyno s ^y'f' mefmo jc \crd quantds crdaio t. o~
mcndfn en Lt tierrdfanldiqualcs ejhw oy.cn pie y qudlespwr cetera

Aqui fe 'vc

ran mnchds aiuerjddes de ordenes que princiers Lh rdenddv cnju.y rt yno.\ dui
ra enjdlotmitnto de Lt t 'hrtfuind religion, y paruhonrd de Lt cdUdlLrid. v ( or; es o
dcdbdn Usficte hbros de Lt republtcd t'hrijiand.
% Dcl orijrc>iypvi,ici{>io de Ar<; onaia Aliicar es, que /on cdmdieros que jiruni d Vios, difendiendo jttJan ClaJc.
C A P. P R I M H K O.

S^^;^ do niiya la lar^icl


($m W^^mu^ oi\t;n de las orde^l^lB nwMonaMcas,!**
mtsnjas , jir/.^ue que
(g&mV&'Wi* para dur in aesta roi
republica Christ i ana ehua obligado a
tratav de las ordenes milkarcs'.q iriica
en la ygka de de fende r la sancta fc Catholica:poniendous vidas porclla :a

lo quai mercren mudio 1< v; que h ha7,cn a m aquel xdo que le-; oblip.a u
profc'-.ion , y para que iv.enm ml uuy
ias, y p<Mi]Uc' ari'hlcn de ttxin puuto
a clo , coiinnincnu: irarn n n/.cs cn,
los pci lios a dc not. r que pecan por
la ilvir/.-i y por d que no;, leduno eu
clla . Su prineipio y ongrn no es muy
antiguo, porque la primera lcrmandacl
que eomeuco para ele iin -, tue en cl
Kcynodc Lon > entieinpo dcl Rey don
Ramiroel I'riincro , j>or rrpec o de que
aparedu SanC.tUtv Apotolanuatlo de
punta cn hlaneo cou vna epada cn la
niano y a caualo yconCruz bermeja,
o colorada y y que valeroaniente p^eleaua. Depucsadelante euluiiauosdeuu!
y n o u en ta

'Dla Repblica Christiania

'

999

y nouenta quando se mouicro los Prin - das Jas dems que fe cafan , como las de
cipes 'Christianos a la guerra contra
Calatraua , Alcntara 5 y Chr.iHis de
los Moros de la tierra ancta, fe comen
Portugal : li fe cafan agora es por dispen
carn a ayuntar diueras personas defacion particular,que en lo antiguo guar
uotas para guardar los caminos, y hofdauan el voto de la castidad , con el ripedar los peregrinos que yuan a visigor que qualquier otro monge. Toda
tarla , y del pue s aproucchando en esto
viaay oy ordenes en pie militares que
todos dauan liberalmente fus lymofno fe caan , afsi como la de santluan,
lias para que le licuaste adelante co los Teutnicos, y la de Mtefa en el rey
a que traya tanto prouecho : y afsi sienno de Valencia:aunquc fu gran maestre
do poderosos fe juntauan muchos, llena
fe cafo con dispensacin . Pueden facado por abogados sus patrones y peleau - das las ordenes que no fe cafan, tomar el
valerosamente y hazian mas que todos,
habito de vnacaualleria, y dexarla y toporque los ayudaua Dios y no atendan , mar otra , afsi como i (oy de Sanctiago,
mas que a enlalar la sanla fe suya- . Y
pallar a la de Calatraua : porq para esta
el maestre que oy es administrador, tie
asi las mas ordenes que oy vemos mili
ne juridicion . Van los caualleros a to
tares comencaron en Hierufaiem y en a
mar
el habito a los comientes adonde
qucllas partes . Esto es cierto que antes
esta el Prior y Frcyres, y allies -nouicio
que vuicste Moros nunca vu o orden mi
quanto tiempo elMaeftre quicre,y i co
litar , porque a primitiuayglesia no pe
mete culpas por don de merece castigo
leau por defender la y gleia con armas,
corporal
, alli suele hazer la-penitencia*
ni
e defenda la fe de Chrilo
,, sino con
HlH;ULLl.lRUttian,u.v
v^.
^
obras y prcdicacion,y afsi dezir que des y quando los mandan hazer otra pe
de el tiempo dlos Machabcos comennitcncia por tiempo , alli la cumplen,
o la orden de ant lun , es gran error
Si vno quiere dexar el habito antes de la
Lo que en esto fe ha ele tener, y o lo di re
profession cumple con embiar aquella
quanto acabe de mostrar el estilo que fe
cruz en dos fuentes de plata, con mucha
tiene en las ordenes militares.
reuerencia a u maestre * Esto e entienEstas ordenes comunmente fe di ti ide sino es profestb. Quando fe han deca
den en caualleros que pelean ,y en faar piden licencia a u gran maestre , por
cerdotes que celebran el culto diuino.
que es fu perlado,y quiere saber si fe cafa
1
1 ...J
" ' '
r
conforme
a fu habito y con persona irri
Los sacerdotes fon capellanes que les ad
pa y noblerporque no infame el habito
ministran los sacramentos , y estos estn
dla caualleria.Qudo ha de tomar el ha
recogidos como monges y u habito es
bito pi del o a fu gran maestre,y si fe lo co
clerical ,conlascruzcs y insignia de fu
cede lala dia y adonde fe le hade dar:
orden , aunque ellos en los votos solem
si felo quiere dar el, mucho enbuhora,
nes no fe dierencian de los dems reli
y si no, dale licencia para que lo reciba
giosos. Los caualleros traen fus hbitos
en u monasterio o queei Comendador
leglares bien compuestos y aderezados;
mayor fe lo de adonde quiera que cstupero no les es permitido color profano,
uiere , enfn el dispensa en esto:el orden
como es verde , amarillo , ni brocado,n
que fe tiene en darlo es el siguiente.
otros colores que no representen auctoLlenando la prouision de fu maestre
ridad. Traen fus ernzes en los pechos,ca
el que quiere el habito para que le fea
da vno segn fu profession . En algunas
dSdo'haze presentacin della delan
ordenes los caualleros fe cafan , como
te de eferiuano publico , o al que viene
en la de Sanctiago, que no tiene de rigor
cometido aquel negodo,y aceptada por
el no cafarse , y la de sant Esteuan Papa,
clComendador mayor,o por otro aqui
que no ha mucho quefe instituyo TojEee 2,
nom

luqiuou iq in:p:uAjciopinoad iqp A ,iv.im\


X uppiAA v[ r.ioq uith?Iuoa p? -rpriirA
o.i sop s-our.ip1^ Aiib ia Xcr.(]UK)U ur.iiUA
vpAioXquA Apipoopu vq Ap .iA/rq pubi:
X'QV. p h v.\\ ;?p p .U? ]A oiupq 1||A tAfl?
opta a o n] oiupq Dp iq L'LiAipniiD h -o.id
X'qpj c^aiu! pj iApi:ii:A o puou Ap po.
A>o:ip3Tjj riAA.iAUA.i p: b p: q i?pA -niAjp:
A'op |a i.ypa sap: sop bsouTjprd aj vua
v.\ i;pi:il|A X 'pA A|0A tuijd A lUI r|Am|A

O.lAlb'SA.! p .U A V.IO.V Allb UIJ UO.IA1IU) S0{


'no.ahii.kI n p >|m: < a.i ^ ad r s > < .j p m a s u.i p ra

rp'Moi- n ''i\ Xc^."'l'! in|AA!| opA Ap',<p JA


^.rtp'Ap'JAiuo,) o.iAip'nrA.ApjXA.iA'-i tr,j

s;Mi.^p.u) s..umijiu u().ir:')ti.m<).> npjnp


[.'ibi' ouNubu^n r pquAA au> o{ *?.]ip
f O* Ail!) ASJAUA OilIMv.1 AptfljA) .*.")p .11 **>.">

>i a/aji A}Ar,p.ii:} .lAuod Ap Sqppo.T X rp


"A'/ p ApuoJ}A\]-c\iAHl'' Aubp rp |a qrq
'oi f ; so so.v rsr.q UAoq o.iA}pun:;) X aouAf
ouq.; jpOup o.]|A A/i:q SA.i S'A'^aa X -ai{
)( 7j A p: a i:| i.'pi'vjA ai) v\ ruXiA X Ap-;> ua
p au ojat.a uoa X'ujl sAinIpp rjA! pnq au n', A1muiu]):: uArppnoJ v\ M'ati|.: o
;o..i J/Ap"
n'MU UA oipprn OAUi'pi A o
vruA .>p ?.[ o:s:jA.t X XH)|AfApiA -UAiuul
a[ a i!AXupr;O!(p:r:. i:jp) i::jA:s*pA) -U.A
-.rp;"/ y,v\ o.iAt;:itrn.A> Auod r| muAp zX
b i a. ,r :r- ; p > a. j; i: p a a.i a if i: X UAAfUp up O
Aibs'.tri irp'A v\\\xi A > *iW|po:
ApsAuo!A '( Xm.-p.f rmb-ppuoturApjp
ApjrnS o| b u a pp n[ ^AUAHtioA X ~;nioun:
vu Api sr.no <A'p);> Anb uot U\:uv:\pjMX
v.m .^xi'ij '* Ai? oj b au uoj sopBo|c|o ha
Apr./j < Ap* 'n/.A|p:a;'A
^ uaki^p /. % r,irdi!i <)prpAiuoA:;o{
uppib^Aj nbt;Af v.r |A o.iup:; v joii NpA
Anb huoa Abi'>v:uAi niKlfAMjsvpi.lprA
A<\:\ )*\mx i:p'.pv\ h) in ui oip'pTj p a > r
AHTrn'un;f.ci:t.iA]ptui au }A y Ai'] p a.i -i.^ru:
VAAtrn ,-Af ijO.U; A| n[p?nptU'lpp H]!H
Xca)uauwd t.^ r- r.i.) ' Ajopin.OA {a .m|qiu
,;a uod ua o[|;;pr,A - r.AtirtuAp Apub A|
\.[:i[pAvo p vpi;*<f wjauha fe A p: p ouipiu
nt'aiOAAf s,i*|Ap*'r.M.toArv| s!:pr?ilp X Xa
AinruM-p *;s| MuroiunAT X i^ioAfAp ua od
i:|o^ a vau X tr[tiunt?il?u. X o] ompti uqpA
op.fnia pub opo A} i!r/nif ua [Apvi.mu
ob min ^rnjA, < ]?.\u np sqpnbi j ia sa{:i l-i
svjo.ion * | o)A( \tm :miAuiv.tliq 11 A.iai
sotiA|<pr|putiibsou pp uauo
x-I
i:n^|!pniXT,i;.npir^ o\y,{ sa oj o|im['b

ai s c ti.i .inuoj sq siuu.ni r.nul .Apu.ijAp :{


mourj r>] XTAijoilir;) A.iqo) Anb nj rpini.1
-uo.i \ (5 ua o.ninib m\ opipoJ >a .ir.t::p*?
s.i Alibis IMOu: ..lt c A" 1] OU M|'> ."!.! U.) p
.ijp\boAurp] (vi.m X'-.i.iUrppu sp? o.( vf
!.,i\110M.piAU]Uin"A.K|
f Aiib.ir/.A v\ u.'p.to ;nn:i;~sp uni] onn.1
oidi.ivii.ul .p soj sioqnprj\r c A .nib s.[

M) Y- uupnpuX Ap sojpnbi: so.ujp'nr:")


.">n> iripu.'w.^j q Xaj A q ji:d im.i c o.iAqmb
]!":i ll.^l SO| pAUI! U Sl .AptiApp Ajq ) ~V.[
'rjqoi.p op.) o o] ojpquoA c X Anb rmun
uo.i oo scj jnb iio..).(n:n.]|ti s.iu/p.o iu
q n a.i <; JApiuppi: q r>\ Ap ) opi.iq; c A v.\
TJ.r.m pp Ap.Apoi sof Aptc;o.o|\j -mq
Anbiu.ni soj | soA.iqAj mnpUApp nj Xaj X
nj .lU-io pp .lApod Ap SO| S.D.l^IJpi^
smuiomy y soD.uoui < X so.)za.{at|(| c X
si:.uo j^ttUAVt Anb uunqpptu i: soi { -A{
vpA^soA.tq u.qq Aubjod qAp onlnuAurin
so.uo|<>u souuu so[ so.io-\| X soA.uq
wnioA p>p1-uo.'';pp.n.\qpno * '-><.][ urnf.^i
iti>i:.".UAuvuMUn: ',<>j| !.> In '-'v.-k q -r
un/ i:.uai;1 i:pi:/> Aqp > popo opUM ur
mq> A.jqo' opm: v\A uArq.irq *o.iqtu<qA
[ OJA, AffA OAA.AXA OU <>;I.,;!H>A Appp
i,o\ V].^ '.o.Minj p'.iui Ap} p;uib nppnd
f OA.up] opq Ap (ud,\il;,{ * auLjoiI -.liij
Atiboi :,oj | so..Kj.)} uo.u\nqq>X A \/.u\
im, |.-> <>.u.T/.t] Ap Lo.i<> \f * i Cc uq o<q.v.<
Ap r} qtr> p a tsiM<q p'p^ojmun -nquj
Ap j pn " uirtu ajmXaa A svlU p;ri ~.q?
c\oA.iq ottio.) AAA.u:d .md p j >>.;. 0; 'U'vj
SAhlpp opn.u.ijub '-;o| > '.oau'ui:; -JD(
p.MirtM-f oppnd \ A.bo..upj so- l/'.l
A U svui|rc ).[(h J M.i.;j.Tp c* 'f

S(Tpt;J p}

uont/ moA .v.il> ij. s.tj ''p f soir rj r.uon


Aiib An.nj^ri ur.i stipoj soj soppml Ap -r
qpmb )n ;Kti c r\pA fij,r.v{,)n4)t\ -i.i.]f;'p
oumdMo.TaX a* vq ojnd XAimpp -.i.)n
X>ApqmpMquo.u:qu sr[i<urjs)|ju -().)*
ou t'UAn;uq pip oiqq sopp 'so.i.iunvj
^ oq otnpu uo.omq vxiuoo p X:>}[
cnoAc;

DelaRepubica CbritaiL.
Scon 3 y Og Rcy de.BaTan.porque tan-

31.

bien pcreguian cl puebio Hcbrco 3 quesue la figura del puebio Christiano , y


porque los Madianitas teniangran cmbidia del buen fuccesso que renia el pue
Mo de Dios , dcseando destruyrlo,embiaron sus mu gres al real del puebio.
Hebfeo , para que pceassen con las
y asi ydoiatraen : porque desta ma
riera tornasse su memo Dios venganj dellos . Por eb Phinecs mato con
a
zclo anct a vn principe del tribu de
Syraeon , porque le hallo peccando con.
vnamuger Madianita 3 y Bios mato;
vcynte milHebreos porque yuan contra:
los mandamientos queelauia dado, y
porque los Madianitas porflauan, Moy
cn crobio por mandado de Dios do ze
mil Hcbrco s de cada tribu mil, y pelearon contra ellos y mataron cinco Reycs , y qantos hombres y mu gres y
ninos pudicron aucr, lo quai todo se ha21a para que cl puebio de Dios que cra
2^y l yglea y heredad viuiesse en paz,comoc puede ver porcllibro de los num cros , y lo mesmo podremos dezir de
'*** las cosas que leemos en Iosuc, y pone
todo cllibro de los Iuezes . Y cn el p rimcrolibrode losReyes leemos, que lon ara s hijo de Saul Rey de los de Isral
mouido de zelo de Dios,comcno a pe^
icar contra ls Filisteos y mato con vna
cpada que lleuaua veynte dellos sin tencr mas qu i que 1c eruia , Y assi leem os que D au id hizo otras semejantes
marauillas contra los que veniana delruyr la ciudad de Ceyla?y Diosembia
fus angclcs para que peleassen cotra los
queblasfemauandcsu.npmbrc . Yassi
eemos cn cl quarto libro de los Rcyes q
blasfemoSenacharib Rcy de los Afsirios
de lo quai e entristecio mucho el reyHe
zcchias, y Dios le conorto,yle prometi o la vengana , y aquella noche embio
Dios vn Angel en el real de los Affirios
el quai mato en aquella noche cierito y
ochentay cinco milhbrs. Y esto me
mo hizieron los Mhaoeos 3 que viedo

que losTu ccessfe s de-Alexandr}coiiio


ydoiatras, 'pcreguian cl anuario.y al
puebio ecogidojalieron aqucllos cogidos varons fujos de Matathias. , que a
laazon cra acerdote ? y mandolcs que
antes padccieen mil muertes que dexassenlaiey de Biosi Yaislfern dios
capitanesy iguiolpi mucho puebio Ca
tholico, y asihizicron actos de cauaileria por defender su religion y puebio*
YaestsiiTiitarondespueslos Christinos,osqules viendo como prsguian
la y gleay a sus imnistros tomauanlas
armas contra los enemigos de Me .Ga
tholica , corao leemos que lo hizieron
los Theheos que rnandadoles pelear
contra los enemigs el impeio , iabiendo quea gu'erra era^contralosChri
stianos , no quileron pelear > y asi se
lo mandaron los de su ciudad de Thebas . Pcro silos nuestros han seguidod
exemplo de los passades , no e ha de estrechar a solos los Coroendadores de
ant loan , mas ha de esteriderfe a todas las ordenes militares que comenaron y omenaran despues de nue stros dias , porque vno es el hn y vno el
intetp y todos lo hazen a imitacion de
los antiguos Hcbreos,que con zeo dela
religion perseguian a susenemigos y ha
zian hechos decaualleria y emprendian
cosos notables . Qnanto proiiccho ayan
hecho estas rciigioncs a la Christiandad
n lo puede saber st no qui ha ieydo sus
hechos y hazanas en historias , y quere
mos certifcarnos desto rriircmos los
premios que jessueron dadosdelos Re
yes y Principes a quienes,siruiero que se
ra bastante testimonio de fus buenos
cruicios . Quiero aduertir que los Comendadores que vemos con cruces son
llamados impropriamente Comendadores, mas han e dellamar caualleros
del habito de Sanctiago , Caatraua , y
Alcantara , o deotra qualquier o rde n.
La causa de llamarse comendadores es,
porque les dauan quando conquistauan
tierras5los Castilios v fuercas de la orEee 3
den

uop ud X'KpUDIUlODlID Dp p: q UDtDIA i: .ID)


soiptp SD.iopiqHiDiiio^ i:.iDuriUD( b du
p b du d-diub i?unop^ \nn.] \ ud duuodud
p r it.dj pMoprpuDiinr) o.no Df.u?uuTf{ v.\\
ocdjX.t.i,.{ OJDqUU?D fDp *Oa(]H{
Jb ouhouiMpc U'^]A0 3P rl v3lU0 JP S !]?r

soi oAjfjruf *onfij

"'/';) V/

D.njq siq sDiiDp.io sD.iaquu


Dub v.\ ) ttnu^i.iq; uoiq[D.
i?q opr/upo.u ^ ij si!m -pin!
v.\\\ X u m s iqojDpod Dp ~o.i
S"^P v-l*-1 ^P oi:i.purs' 4 -o\v.
soidiu ud luirdpq iqoDSD srtu iiDH] -D.i.tq
lsq)03Dprpt:p ouuo iqjDnbu nnb <>unj
oidiDii.id o.uuDp Dp siq X'sDquiq rqDub
oqDDl] UDS"DjqtlOUST}OD ODULT.*)) SOI(|Dp
X (vxi.MD'-sMXD.isnDp Diib nutnqoptu.uu
pi?pD|lo Dp Srpo SJ S'DUDp.U) Sp ~D|p:tU!D
.t i u Xe d uo o o.i'Hi u n i qj :j X p r s X iq s d j iu
soul.") < iqfD iq,D[D|[lU| STUt p^d'Dtn.n X
niofan * \ sjt SDndfDp Dp .Dtu opiruui
\op uD.u Dp srj sDu.^pio s'D.mupui X -od
nui v.\ ) uofpjvuruq oip OTdlDUUd
t* ^dioiuo Dp SD.U|inoq c<ojouuur Dub vd
DpiuuoqU X$off| Dp u} uiTr.iDnbttjD|3X
.U'D|dlU,-) SU) SDU()5tJ03 XsD|qOU OJDUD^
ajjnjSoj Dub uod ijutft opn)3 lupod -o.)
wjcKp.UTDUDin l'un^p^ ouio.") *;PP r3p S
oSwij ^ .n.wA .iod dj sinu riiontiK c D.).n?d
4n].od ,p ujrdjq 1 X ud(]Uh:.i Db.od Xi!
so|0||UUMl'U soqDDt] Dp iq.D|p:nr::) -[{DUD
o^Dnb ou o.iDuib inl>?jr;uu sDit pu ui
<mm ou r.\]vd stnu Djtn[Dpu Dob juj]joui
pupDn^uut'tij Dp iqDp'sDtpp.iosiq -rniD
o$(j UDp.otqDnbcSDnd Dp -in^tn^
o3 \>\ stui rn^tnu Diib npo|p(|oX av.\
SDljpiU c Dtburu ud 0|}d ou tnM.iDiib
sqaptnjno^ stutDp Diib.KKbsDUDp.jo D.id
u.ipuo^ aDpDDnad ; DatiDuqr.dpuud sv-i Dp
cvtu.m^3 X sv.piMrautDjy sDpuib b -Dii
im m\oi h)
stVBuni -odpjjod
opop tq uoDuuyuoD i|Dp DpDy -ody
^ab^ope^ipy p^pl^oououDnoi n

cpi:p iod omiMib odunupnbiTTiD c ou D}


ITHlUV-t D||D O;OoDl Dp .IirUUI|UOD -Dp.U)
sdi ;^p v\ imduvu Dnb Diib.unbXo Xmu -i
ODn0.dD}D4UVI^P Dp ()| XoD/lU]D}Dlb
LD|UDUI|V.lDnHIA OltlOD OpDIll) 'TDO.|)IA p
OM]}\ X'OJXDf UDl(]tin?. Dtlb OUIOD 1MD -IU
oana^ XMn.u-)|pMn.;>Dp ruiun!uiD Dp v[ nu
pi:pi.H).p XsdAd}[s"o|dp Diibs-DdiDti.i^ iq
uru\:.ui.n)iicuuXn]i^tii DnbsuuDp .nunf
f n u.^ oiia so| tnn.i.inl)Dub r.muDj j 'soi(
x opuDpD.ird sodpqosop X so-uo vp.xi
/mbs'op ojpnbr v.Av.n oqDDUo.u iiD -od
opumi nt:nrp 'ouDnq.od iqi'X -i:pDnb
rn <q:opi:uo.idr oujcnb isjrDnj smulpp
cD.iuqDpr Dtib.iod V\ llp|8A OpilMIUl 1U.I
sotp SD^UDlUDIUKOUI oXdUO.U OD SU) p
Xhoid.o SDUOpmUUl.U.Up Dllb OII Djptlj
^ptmo.ub uopr$Dj!Buo:mm$uiu ni -od
tu n u p r. p p d 1 1 o pu d.< s o ! u n t d d.i s .u>d j i: u
st;? X smiDnq onb uD}prq c owj Dp -Diod
puy toqo:|)ody - x ojpjoc puDp.Oi!|
> inu:.mqir oiuod ouduko d ,io so[pubi
DlUV^odUDH DJO}p c03D.DDp OtllU O.DUJ
uopuuuqtiOD Dp nj qoD.i puD otn: Dp ]u
X Xoauap irauapj X punSop oHimb oui;
pp opu.iijnuod p o o.ipux.ijy j4 :ojdd.id
pmbcq ou on,} tsji p .7 q ohnpm?^ c b.od
ud oyup otuiDDp o,xd} pp oprDjjnnod
Dp Djp oiujdui y Diqc(upurxD{ Tsptno.uIn
O1U0D DWlppr rSOUID.Tp X Ojp 0]JA UDA
o un? o s v. v\ *m.O|qq
optn;uX,)}| p Xd.i -3utTJtcoaum;^uop
0,1 Dp SO| JS'p |{ sopimn < ud p OuXd> Dp
apunmu'nYf snjt %D.uqpi>DpD.id 07M\
rr.uDu- so.iojAjstq Xmu Dub.iodq.nuD uo
Ojp 0}p?$ opna nj Dpsvm tlj tfpA 1 ~OdX
ou a vu a </.;) .^..ih.i sr| s\:.uo djpua iuv.D
opv.u no? ri} ospjDXD tqp:q <ouo.i]oF|
Xpupnp ruottii i:ut Xmn ^u:d ojpd api:
;q^ioptfSr:u'fo(SopD:iuq mnqp jDpodp
.">p SO| blS<J4<>J^ SM )]vr: OplF Ao UlUiqf * iq
o^jjia ojpipo ):>p Xrosnnq; ouod p jDiq
DJ mu A pq X ) o.-)ijo*pv uoTAcouij.|j,t|:)
qrmbop uuquou iud mptmj Xe npnb
tb,>}[ i.d otpnbod A o)oaDpodopod nid
TMU:nMi]]ij;-),r onuuopp^prptitjin ~od
npDu ?;uinjuoD ud opuouio^soic n,] jrj
rcursjuti anb p i:r.npuXtfoj o r pub uluj
33

De la Repblica Chrstian,.
ce,Ysi aquella noche velado y orando
le fue prometida la Victoria rpor loqual
luego mando a todo fu exercit 5 qu co
mulgaey cofefasse5p.orque limpios de
, fus peccados fucile mas grata a Dios
aquella batalla w Yhecho si y venido el
, dia lio. muy confiado cn la ayuda,d,e
Dios a la bata11a3y uego fue visto en me
dio del real Sctiago Apstol 5 en forma
de hbre de armase armado de punta en
blco en va hermoso cauallo . Y fue tan
grade el estrago q hizo co el ejercito Ca
tholico , que murieron de los Moros se
tenta mil : lo qual acaeci en los;'aos de
ochocientos y veyntey ocho de Chriio.Entonces el ChristandRey^me
agradecido a Dios^y a fufando Apstol,
dio principio a esta orden de caualieros^
que peleafen eri defensa de la fe . Da
de esto tstimnio la historia general q
mando recopilar -el Rey don Alonso el
Dcimo j o d libio ;y con el concuerda
Mofen Diego de Valera^ en f Abreuiacion dlas historias de Espaa,' en la viCp.u
a del Rey fufo dicho don Ramiro Pri
mero . Bienfeque la historia del fancto
reydon Fernancjo que gano a Seuilla5i
te otra cofa de sto :1a qual dize , este
. noble Rey ( drze lo por el Rey don Alo
so el Noueno, que gano la batalla de las
auas de Toloa) instituyo la orden de
3a Caualjeria de Sanctiago,y pufo la cbea de esta orden en Veles 3 y dio pot*
habito y seal a los caualleros de esta or
den vna espada sangrienta 3 por seal de
vencimiento 3 y de la sangre que derra
maron de los Moros 3 y porque la tierra
fe poblarse y defendieise.de los Moros,
pobl toda la ribera de Tajo ? y el mon
te de Ocaa3la qual con las peas de Oreja , y el castillo de Mora y otros lu ga
res y villas5dio ala dicha 'orden de Sanctiago^delas quales palabras toman ar
gumento Antonio de Lebrixa en fu hiDec.'u la oria del Rey Dort Fernando el C~
**!<9
tholico s y otros que esta orden comen
to eh tiempo del Rey Don Alonso el
Noueno ; pero es de ningn momen-

40

to todo lo que dixeron los pastados 3 y


lo que dixo Florian do Campo , en vn
memorial que yo vue deTu pro'pria ma
no, pues tiene el monesteri 6 de SanH
Spiritus de Salamanca vn priniiegio
rodado del Rey don Fernando el prime
r*o de Castilla y Len , dad en el ao
de mil y treynta , que fue el dcimo ter
cio de uReyndo': enelqualhazemen
cion de Comendadores y de Maestre
y de caualleros 5 y nombra a vno que fe
Jlmaua Aluar Snchez, que era comen
dador de Atalaya 3 por donde fe sigue
bien 3 que ya que la orden de Sanctiago
no comenafe en tiempo del rey don
Ramiro ya dicho 3 es muy antigua 3 pues
ha quinientos y cinquerita y ocho aos*
cj este pruilegi fe concedi :y pues ya a
ia Maestre y comendadores 3 no ay que
dudarjino que era cofa antigala orderi
y que auia pastado por. varios trances de
guerraSjpues era rica. Pero yo simpre
tengo 3 que el Rey don Ramiro funde
esta orden , y aydame a creer lo cierta '
feriptura que vi yo en Veles 5 que mostraua esta antigedad^. Aunque all lla
ma a esta orden Hermn dad % o Cofra
da ; Con todo elfo ay quien contradi
ga a esto,porque el muy curioso licencia
do Rades de Andrada erila crnica desta
orden tiene por escrupuloso este priuile
gio.Despucs.adelante en tiempo del Pa
pa Alexandro Tercero, file esta religion
mas ampliada: porc] como vuiefe guer
ras ntrelos reyes de Castilla^Leon, Na
uarra, AragonyPortiigaL'ylosMoros de
stry estn la tierra, comenaron amouerle los caualleros de esta orden de nue
uo a seruir a Dios , y tomando las armas
hizieron cofas valerosifsimas y notables
por lo qual el Cardenal Jacinto, que des
pues fue Innocencio Segundo iendo
Legado en toda Espaa 3 hizo relacin
de esta congregacin al papa Alexandro UflaUo
y el teniendo la por buena y prouechofa dta ordm
laaprouo de potestad Apostlica 3 y les ?or '<* fi}l*
dio por Couento y cabeavna yglefia de ^M^"**
cannigos colegiles,que estaua en GaEce 4
lizia

ojqrnr 3c
v,m\ rpvunq^ 3iibcoXoq; Xo nunp o3.iy[o
odpq np coScn?ur .iod nubnuia nnb -iq
z o rpn unpio njJuliqnp nnb uni ri un oj,\f
X'rpy.t np
onod ?. onod onqoq i: ~n.m
.iai cj unqt'ni.i uo ttia T.,ntmur 1 X -iitp
soSnpnudKoqnnasqop omjsof -nxn
npSo^d tqioj topq-jj.mf ciqiunpao X sn[
oip qba jod npuop XcunqpiniA oqi n} p
oo.o "uAioyap o^ptnq iit!|fpu'np>ti?3

uiq.v sr[ n^'-SAinoiiui n3.irpurp;q n s ip y \n

op oxnq|\/ p p opuu np auq y iq.q-> c um


nnb un cqp ou rupod oX nimnqn,inn c q
njjnnf nyn o o.uo nnb nmmioo pu.i jnu
dmnnou ottqniuqnp Aqinou -tuuqp
op y oi.inqf otpr-uojAj ouiq.ntiBung ~p.id
o-naXq punp.re^) |np opun np miq q tnr
opun.t ut nab'iunonqs p:ouiA jnnuKp:;
vdi:d c X 0} ounq| OJOonjr) omv'n() * S' n

rni^ p o <^ pr X'o'nr ou s\") oj.rq u .po.uo s


o^xq.") np .->nbt.v/.\L]S(q uo] oiiioj finpp '
^n.iop \\r> sv| s.UoTp. s::i]}i:uou : o\
pmb onm udpuud Dp q qjnq np jx.qu
01p "q,Al- n >.l "( \ mnj np s'oqnjnj Aldtlinq
nuno XSAninq np ^npqMpnsnpuui on
ou M.q nnb urq np oX 'q-^q-HVvi uo:> P ^JAI

oiiq^q n.uLni| miAnaj rprdrq 'rpr.ofon


n.iqoj p oauttu onui?[q un vui.ioi np iMiA
^/n-if) irn^n} siq sntoinnutuS np '^q m: n
$r.n% srpidjn 1 oa.i^qX snaun.nyip np siq b
Xo cur)A un^nj n;>An:d jod -uisiMnniu
sunSp un si^mpidn} np snj Soninnuon
ounSinu npnnd .inu-n iq np upn| c siun np
oiqiq.:oiud pn jajuim^ njync nnb xq 3\u np
ipn] X Xmu niun.in.^ip np iq nnb i:nt unid
^{/ ^j?|> uq [ii soxinS < onb.od rq /na^ sn wo|on soppvpyw Xup wnqnnqTpp qnp np onnmmqi")
Svm^
O-unib s.iaunA np o.to c cmqdo ouion
DD.mcpoJnijinb oyn jnj piqxmA .iod n3p
suu sir.nuud XSimSpuu sojnnlxiod S' -mcson2uui?soSq:p uiqjnoptnuib -.ojun
:u np soxn.unno c unununn snj soqnnd
tq ouio.nc'/n.i') oX oj pA'o^p o[pj -v.w
joX q.npsnuq-uoqnp uupiu -iMnuuiu
uninbx qc.iaJtonpttOJr>i|fiib tr[pdi:n np
Otliqpu< un v.\ qpjSX .ioXi:iu n|) ~n[oj4
op c v.m oiuo.n ou Xoa opu.i.m . ~.K)d
nnb p npuo;) n[(py <jp ().au|V op [ i-mr
nnb nit) n.qjnrui iqjnp Hinpjo ojnd un ou
oq> np v\ t4.mud uua mur] 1 X p: opv| -/X
opantnb zn.o;q np oniqpui^- c nnb unr.i.i
so; Xcs*o.!nqi:nrn i: q iHpn.inp iq zn.u <qon
qrc. c pi ,qp:j np v\ np unr..irqir') : <>[ -jmi
oui u uo ]'j-\v,%mo(\ o\}\u JupLiutD np
onb.iodcsou sn opiu.tnn X uon ^^tjiu L-^>
snp siq^xjo? omoo stnvi wmdop onl>

om np ^(qsopoj s'o.uo b uiq.\ un iq mp.io


nnb.iod so| srmnp unr.i.i isjr ouion :;o| on
SAiopiq">uniu saoXim r.mpuuA hnmqq
X 7i.m rpr.uqon uon sr.nunA fS!nrp] \o'
sn.iqmq,A[ jod |n oi.n?.:uon ur\] np .iTjA p
n^.nquip'q opr.io|on X v:r,.in rnutqq c Mon
sr.inunA sirpiq^o-iq np o.io npnn(j .nr.u p
Aqpq4j un q v.T.intM Aj.iupinq'q non tq q

f au in s-<q XS'opn'diV .npnnAtd v vpoi q


i ruqptn: f ;;im; unVqp p XvAqp!rjAj io.
opmuif {0 "q.[ X L \ Xi p 0.qpq\ t q m.IOn
X nnnqnp np q piqpSqAj pn>{ X sopoi
syjj p p ouXai tA/rq nj iunf X4 nqpAi so|
snuopund X o/nd:siuopm:A q -npyamn
r. n s p npnuod p ^op( p o sopA
-oq
u n .n *i5nqoqu.">
.HAfX V\ uop.to p n ooni^uu^ SAI.
csojooqninps\unm;m soj soua sofuof
f ai .qX S nnb uoj ocsofu.npsoj soSuouid
nnb uujqjiunupi sq sqon \s.")p?iuT.nJp
so]jrq rn:.n s-?xio np ip 0.10 ou<)3 so| ~r:*>
soSuou Xls.qnjp.->q.nr) u.) oqn.)dp 7.\u?i
omo.> sminpsoj .">pvt)j.")|pnr.> V} "uopjo
nnpj OAI.) b .m pTU.l t)H.pU.H .np q ^pJO
soqn urnqAou siubrn np t?]}ti(>.pco.>q;)
sqnp simmun sq.umwtu p n nj Hnpjo
nnluod oXoqrq sq.iotmtu.iod b q -pd
UntU ZA\ SlTJ">lt> \ UO.iq .ltj U,l { 'f OUIT S
np Xpui oiunp nu.iij.x) X Ixiocl'o.mrnb
n)opuq>uiq ^oauonuorvp o oaiuoi.k p p
np.nqp/^ <-simo(] opunti ].) o.i'c .nnb
unjpqA ->p sudun np -o.oqn f s'oj;, .};.\ in
Xpqqunu!o;> mpmu imuop. nos * -T[;,|
un Dp nJHn j UA | JOI.I, np AU S tl,l '.OJU t
nnumuSou nanimnsnm: iM.) onund.tnd
j n})-, q,\ np Aunbai np > codqq< juk opo,
p odriLuj nnb vj\jniu\\)v. ( npntui .iiMi
o n. z np r/opdop.iAi p n m.k> )^pq o nnb
XMqu'.Kqonrnj rwjj imja r.co.1
nu -u
Aiqopju.nm cn:pnhojp X opurnb vxnp
p

Dela RepuHiisa:Clrstiani,i
cl officio es visto carecer dela tal :igmt.
dad, despojando se la delante de todo el,
conuento enel capitulo.Son.tres los.gq*
uentos que esta religion tiene}conuiene
a faber,el de Vcles,queesiacabeadela.
orden3depues que e perdi lo de Loyo
que tenan en Galicia, y afsi tiene el con
liento entre otras armasjvna cabea , en
seal de que ella lo es de toda la orden.
Yen el humilladero, como venimos a
Veles, desde sant Helices,tiene vna$ armas de la ordcn,con vnas cabeas , y para esto ay grandes prouanas,que yo no
quiero traer aqu, pues no haz a mi pro
psito. El segundo conuto,e$ el de Leo,
que ya fe ha pasado a Elremadura , por
ciertos refpectos.El tercero es el de Seui

40a

; cia tiene u fuera 'como en qaquief r


iigioo Otro genero de religiobs ay en
eta orden , que e llaman Scrgtes, estos
loiCOjBois familiares y los donadv^s,
en otras religiones. Muchos de ellos no
viuen en los conentos,mas en fus caas
y gozn de priuilegios3creo ,;que epiri
tuales3porque en lo demaspagan diez
mos , y los dems .fubklios : samo que
quando mueren en lo dela hazienda ay
cierta orden en distriby ra . Traen por
: habito vna cruz colorada , como la de
los;demas,saluo que no tiene dedosque
elloi,l!ainanlosbraos,qtie estante coma no tener aquel ramo tendido a los
estremos.y tambin monjas ylasqua les antiguamente eran mugeres caladas

Ha. Y' tambin ay otro que fe llama me- .; con fus maridsjas quaes a cierto tiem
stra Seora de Tentudia . El segundo e- po eteanecogidas , o mientras yuan
stado de religiosos, es. el dlos que,traen
los maridos ala guerra, o siendo ya viucapay espada,quefon los caualleros. A
das;fi;queran;viuir en clausura,, como
entonces
fe vsaua3les dauan nobilifsima
estos les es prohibida la demasiada cu
mente lo que auian menester como a fe
riosidad en los vestidos : demanera que
oras.Vfo fe tambin que muchas eo110 vfen de otro color,finoel negro, blan
co,pardo.Masya n nocen ci o otauo,dis rs principales estauan recogidas desde
donzellas ^ ydefpues fe caauan noble*
pens en esto dan aucioridad al maestre,
mente : pero y a e acabo todo en tiempo
que pueda dar licencia , en que vsen de
vestiduras preciosas . Traen en ellas3afsi
del emperador don Carlos Quinto, por
en capa,como en sayo ruzes coloradas
quee reduxo fu estado al que oy guarda
que ion propriamente espadas. Assi me
todas las dems religiosas dlas otras or
acuerdo que en el ConcilioBasilense,ha
denes , pero en Portugal esta en pie esto:
ziendoe mencin de esta orejen , es lia- -porq ue el conuento deSaros {uc es de
inada la orden del espada de Sanctigo, estas seoras estn recogidas en el y pue
den cafarse. Tienen seys monasterios de
Pueden cafarse , y esto ceii antiguo
virgines sagradas, que fon Sancti Spiri
instituto:y ansiay captulos particulares
tus de Salamanca, Sante Fe de Toledo^
e n fu. regla, que trata n de las mu gres y
fancta Cruz-deValladoiidj-Sanctiago de
hijos de los comendadores. Y si fe halla
Granada,fancta Olalla, de Merida, Sanque muchos maestres y comendadores,
ctiago
de Junqueras enBarcelona.No o
no fueron casados , no fue porque no po,
dian,mas, o por fanctidad y por religion lamente esta orden creci en las cofas de
la guerra y cpir.ituales:masaun fue fun-'
o porque oceupados en las guerras no
les fucile estoruo la muger y hijos. Estos dada para .toda .obra de misericordia,1
votan tres votos oiernnes,eomolas de-v porque siempre tuuo. hospitales muy ser
uidos,y bien. dotados,afsi'para los enfef
mas religiones, aunque tienen fus distin
mosdomesticos dela mefma orden, co
tos afcos en ellos , porque fon m as lar
mo
pralos enfermosy;peregrinos, que
gos en el vfo de dlos,dgo enla castidad,
acuden a ellos coa qualquier enferme-y pobreza> porque cisL es conju
gal,}' la pobreza es limitada .,1a obediea dad. Es el maestre de esta orden en Epa'
Eee -
a

VU pu.MlDx p a i:po. iqp 1 -UA]AA.i;..)iib.iod


op i:[ |A.t UOI^I oA|[ V .AUA.1 M10AUA srpuni
ua S'OJ oiiXa.1 np tiooiMY c X ^von.uoj A
o.ichu^tf uo.i.m.) so.i?nqnj p: A.pAVU :>nb
vui:.|].-> ua X'vipfpv'O tmiAA r sn} s'opnufv.
X tSOHAp.UUU!V[ X D| tlVVU.IAO^ ni -H
XsjA soau;uut]AApp:pA Anb nnnp v\ ~,io
UAp UA O.IAduiO:V.UVdp.| SAUi}Jp AHVjApV
opiuu opo. oiuo.">
u:>v.,ia opiiulr.T
.ivp3p.ivd :nib |AV.O]i Ancjr>p)itb
\$ oX Ap:mp.:ij^i-.!.Mpnb o.ipodo.ui op
v.jp ii.ip.io ua uaSxu]^:)})^ sv}o.rs\upiuu
s;pp-i''U rmurF.Jvpr.inpud : Aub.tod sv{
v\\ opnm svpvfv^unnv .H>svpvpo-K3.qo}
sAndsvuSA.unpnusMUAp oX ou oni.i.>)A
oup .unv.u ]^p u.ljo X ouIptn.kI p a -o
csvjo:>svjsrp ou cuninb .ivyvd so[ un{ pp .uiupd -oujoto-id tuv") opoi o|p
tin'p-: p vi vv.i.T/vpI Dnbcso(j Aubv} a vu
vnopp op nnb^nunpjosvjsvpoi Xo -du
.">u v{ XMipjiX ap sv| siiUDp nub uvi| -od
X,-OpTl"),\l .*Ub V.lV\\lt\\d\ DpS,~)lOpV..X0U^fi
v.\ sor>tio,aiOiX*ti)A|X souD.Vj^nvj
aiu;huvj pi onrpp Dp {#soiprmi rj opp.i
i^p') uopao sgj^ntuiso^o X -T.vyupuipT;
SD.iop onb s? o^jn oj^nuod omoD^nbi
nuo D so| soao np sHii.psuj -Dpio
sow c soXid sDiquiou X souor^pop ~uzp
*i3uouvjopit.)om p cxtD^iA] -odDV^
{.")plV}[ JOpJodtUV.1 X .I0p1plI."UI0f> Dp
*uoS_rj3jtnupun?f
.pon.|ouipjA uoP iijuo|Y Dp -,:)p.n];;j
S'tU pqnnbp opli.uud ou oi} juipin
:[v.i.*>u.")f) ,*>ub.iod oippipoj p -/W'Ipmi
Aiil>unB)o o~\p uds^qu opo ti;){pr:pjnA
sop cd s;*>3.i * j d< [ in.innoad op ]pf) ''ip
onj ..i.]j(nuii nop oBjpo)] onbjtitj^
.ip &'3pOJT(] * |^ pH)l> OJtmtl f),I3tl.*)p Op
D30d X^odti.ltl qjD OpWJQTti:) 110 "j.'p^
v.pQ opipuHioad :.;njo;)*7 pai^au
Opp UOp OpiOjy Op > XS'lH.p.Il!; ^J."> Tp
tiotjm
o/p] r>p npo.Tu^Tuintwjuo.*) sof
s^Xd^ so.nijoipv:) c to-) uoL)fpf03 3ib
njpiau^A^nbp ^p pupa p o.no c
qpaod fifpoi uopao ,-)poxr(pp nipDqo
Xcp njpnjf uua ouiod "^dntj A sji r j."?mu
poa oStipo^nop *3nbuuti^ opnnb p

sop swiponu sojmi pi ;)U| t)p>.)[A p-) ) ir;


svunp r|pM| ;")p^Anc].>p o.unui p op -o)|
Xlooup \] On\V <Urop,~>]>OUA M\] lH>I)inip
V|.ip uL.}p.H> Ap so] otnpsojipqnj srj.p
.onb^.n v{ VLHi.up.qn A |'n:p!.i<v|^iH: ou -))
n.upiupp f.-^p (vt;}.)|;> ni .k s<>( \)y:;u.] ^ o a
cvpinot .vHi.TUiv]oi,in."> ijp . mVi.ni u.tu ].)
uunp.iy .ip snp_Y v X ip*s .ip v| -U'.ioub
vr.i oubu. .MibX-vur}p ut).i.Mpuom ns;lp'
Anhsoti uvq uoAAojduAp rond u.iipp
ApvpviA sKU.ip.iv''> !' sotmqrj i) o.nms
ui'o.qpvui p uAiopunuAJ utf ondpp pp
v.iunu muioua so.qpvut c Atiluod
-.xi
>saX ruuv{pu|so.i|otpv; .uib r| prptti'.np
3X|pv};\?Ap a u souXrusop.) rXiMi soipmu
X^sAjumi.KMAur o|p.(){ vdrdp -.t|v
o.ipuvx ojxa<^ o'/njsnj SA.iopr.ujnnupv
\*SIU.'Hl.LltI SUdpp UO.VJ | uUlpA( Olp
iq inpip p'uopvjpniuupv ojo.npod \ uv:
uopiopr.u( >sojnr> X^ojuuTf isp: nXo
uoiq mnp ojrpnu Xmu o.ipipw^) 3}\
Addpq^uop vuuputTqopun<rbs -mipu
uunv.qpu 1 onluod uiVaA) ,m{ optpod -uj
c.tnv.| y p .1 mu o oaxnf; oip oqotp ~/Httr,[
tipopTU uopnjqjnmupi op so| '/up.urjy
$08 rm,.nr[i3<oSri^nf),pp X wnuvAjy
X p*. o s saXo^ Ap X'vuvJj;q b UAjpnuipuv
sopv.ioiho;>UA u.) v\ ruo.Ko ']\\}\ ~r/,i(]
o\nt(\ 'ouoj opuqqvq Ap >m*j ppsVjo
uw$ Dnhvnnut\"> p X.u op f opuntia, $\
o7.n\ pointu pp o$/v.qpnu op vipuv^ coo AubX pp oniu pipa.) r : Anb l'pqpuj
i:jurr> ontpp Ap ou opAp.iAu;u c ou <)[
aj 1 Atibuuv smpmu sr| uvp psvp.nup ;>|
ovuuoi vmoS u,i snj s-ppiduiq Ap tnp?;jf
rfqvq ;>p o)p X \\\v o| .mv.pod v f r rkiq
b m a *AJAtpub ipubruipo^ rj vuX.u op
v.iAnppqvj^vu D[rtUA "'-UniA ->1| olI r;lP
po:u;nu b.imvsnpniiiswao viqv^q u\
.a^ XKApviff i.v>n(<v \*(>| romans &npp
X:i.<mv{ppv^> w| svuv/,vq pp uv uli"")
un ucp.-u.nu on DUiAimqoj Hn/vjqprrAj
ouXa)|sviu oiwwpi ' o\ vjahjk tnb:
stnpmu snui svpo o.udun sond Xmup
AJA?|rpp (J.IVA p*) | OpTEpAAT { ">piU (> V>pp
s;q> jopvpamo: .np up-omuavp;} -dt.Dp
a o vuopn{ op sq swa souop-o nu sn.naq r,
p aui mnuojf X< so|t stmnp *s.-)Jo^nu

De laRepiiblicChristina.
Cathalgo de los Maejros de

403

4o;ponRcIrigoAfenrique.
41 Don Aloifo de Cardenas.

la caualleria de San
t

2-_
3
4
5
7 :
8.
9
IP
11

Biago*.

Don Pedro Fernande z: de Fuentencalada. :


Don Fernando Diaz.
Don Sandio Fernandez.
Don GonaoRodriguez.
Don Gonalo Ordorez.
Don Suero Rodriguez.
Don Sancho Rodriguezv
Don Fcman Gonles de Maranon
Don Pedro Arias*
Don Pedro Gnalez de-Aragon.
Don Gard Gonalez de Canda-

n DonFernanPerezChoci.
13 DonPedro Alonso.
14 Don Gonalez Mengo.
15 Don Rodrigo Inigucz.
16 Don PedroPerez Correa.
17 - Don Gonalo Ruy z Giron.
18 Don Pedro Muniz.
191 Don G 011 alo Martel.
30 Don Pedro Fernandez Mata*
2 1 Don Ioan Osorez*
22 Don Diego Muniz*
33 Don GarcFernandez34 DonGarciRodriguezCrnadOa
25 Don VascoLopez.
26 Don Alonso Melendezde Guzm
% 7 D on Fadri que hijo del Rey.
a8 DonGarci Aluarezde Toledo.
29 Don Gonalo Mexia.
30 Don Fernando Osores.
31 Don Pedro Fernandez Cabea de
. Vaca.
3 2 Don Pedro Mniz de Godoy.
33 Don Garcia Fernandez de Villa
. Garcia. .
, . .
34 Don Loreno Suarez de Figueroa.
35 Infante don Henrique.
3-6 Don Aluaro de Luna.
37 Infante don Alonso Adrhinistradr.
3 8 Don Beltran de i Cueua.
19 Don luaix Pacheco.

Algunos hallamos q tuuier thulo de


maestres5pero cierto no lo fueron afsi co
mo don Martin Paz en tiempo del
Rey don Alonso el decimo padre del
san&oReydon Fernando,y don Diego
Lopez Pacheco hijo del Maestre do o
Pacheco 3 pero sue de titulo solamente.
%Dea ordcridela Cauallera de SaSlago}en
Portugal^ como se desmembro de la de Ca
Jllay qtantosmae(lros mue. Cap. III.
O me parece que verna sue
, ra de prposito tratar de
| combla caualleria de Sani ctiago florecio en Portugal
despues de auercrecido tto en Catilla,y como tambien se aparto
de los maestros gnrales, que verdaderamente lo eran los de Castillapor toda
Espana.Digo pues que auiendo fido he
redada en Portugal esta caualleria y cre
ciendo miicho3los Reyes de aquel Reyno por respctos c|u tiiuieron tratar q
fus cauallcros y encomiendas no estuuiesen subjetas k visita y correction
(como ells dizn)del Maestro de Gasti
a . Qien p so mas ciiydado enesto sue
el Rey don Doms^lquvkndokbfo
luto sii or de su Reyno y que m tecono
da al Rey de Castilla vasallaje^por quan
tosii abuelo el Rey don Alonso el vndecimo se le o3determino deprohibir q
la ordei d Sinig que eri suReyno
stau'y muy rica no cudise al Ijama
miento de Maestre de Cstilla,yen esto .
insisti much5y no par hFtaquesalo
con lo 4 pretendia.Es verdadq el Mae
stre don Ioan Osores anduuoremiTo en
su gterno5y poras moestiasque hizo
los Cmenddres de Portugal y qui- !
tars encomiendas alosnaturaesydar
ks a los que no lo eraii 3 y tras causas ei
Rey determino que la ordeh en su reyno |
reclamalTe a la siila postotica 3 y el dio
le]

p uj ii o a .-non rj . 1 o joX J au y scq uii a


qnps..iop^p u.)p.i<> .lod ii) .u.irJ o.iAiptd
i: t oiqo.-?p <>a.u:i>) h in:ar rp } j ;> ,) x n: u 1 u .n:
siq snuoDrpn.m npinb urunqtu,-) -tn>.'
n.ipnrni 1 X .ib tqjp iq
:uXn.t
.mbu.? qopuinArinr .^punpjo oiipoi'S
u.") itio.in;n:| np cp'.on:uo{[ ;ip:)A"Ano,id ,*>p
unoip.UJn.Hvjus .nbrp\) viun -.lovlun
rni- * pq s.i/monn oprui.ioju -.)tir)p:v|
.wnui rpp cupdppprp.nA ua ^au^.k]
p:nb|.*>.od optn:iu .Mb Otluq -rmp.ii}
sopTM.ird so| s^u.iq nnb q u.^pjo np r,} u oui'i,-) tnux u.) Xp:liu40{| u.p.it^ uijpp
wp sopv.nc.jX np so| .)p 'i-liMJO X r>nb
ou j n n )\p} p nL u ) np < 1.1 > p"c< u m: } ).i ( I .)', so[p.").iqojpuou mo.ii oU^npiiil -o,ts!)[
tn:.L')Oiibs;uopirpu.")U pip jn(p">p(O.i|]p
(F/i uopKp." s'iij x/.jm 1 X <;([|. m.nm <
.mbo.npriu S(>[ D|p:j.nnc)^ ttij .npi.nl.Tp
{."> u f soj s.uuprpiouu)') m rjo. runop
-<>.Hp)p,ij|0|jr{pr|p)|r:'v^p^^^upp
.m miv. .ip [nu X soniA/tU) X tM'au.inoti
"> ] .n; o.J.ri i? u o p p d o u .] 1 j t p o pp otprp

(H>%> 0.)p >lb[l| t S()[ S0.H^pUplL>lUO) pip


i np ^qpurs" pi oi\1>o,a ra.) p n sriuni
n|3p >Xo3tn]ui{ >prjqApi iU)lojtviuto
troa sopoj :tnj rmiu")p.ii)q.">nt>s.j\|.ijo
npnui.inpio..i.^i.Hnuj aM'Ih..i voff.")
o.|};:uo4.-)^ f,).ip.\pn)p:)}(u.ntp ir.js
np 1 <)!iu).> A.i.->.rd ,od s<K])nOJsoj :>ul>
o/( n|pt| u.i p otutp.jy p n pnup^ uopi!
.">p in:|pi opst|o,SK{ ujjo t.)p;o tu uuo(|
vi^S mo. 3id)tJ.i!n> v\ i!Jopn| .^p ys
Oottlp .p .Mibi^ipl{p]}i?^)
ri/jp nnp
uv.o^ /)|>u:ii.i.':| c soui.tj ;ip sm.nn.uir r
<)| Olb
\/Mp3 soillip.i tUS^^jdojd
oq.oinuou p o.up")ru p'.^nVi -j.P-D^P
}| r n ( c k z t u >K] p a s 1 1 un u n u o s X j n b mI
(n^nl>op'upin:tii!,{).it;5Ui.t jAipA.o.d
un^ ^uvppt: vjuon pi!p,mna innn^nb
opraunwr so| Sopn'3u.uo([ .iduod ou
opinpnpgqo rnr.Ufujfn},-)p jopn.->o.d h.
so^vai omo^ wkhd "^pptpj oh tJn.->
uoi $,pn^awotpo| op ^^p.) sht ^op.i<|o
uojdt.-> ottsmitiju Xcoa|jSTij anbo^ju p

ut.inpjn'ip! p"> ixrd iAr[(>3iN4 ^<)!pA;v-*n|


oinpApv) ) ^pA:<i;Hi?( .\nj.juod i.vp o-"o
n| .inb n] .injpop.ud nnr Mi\iv opA*. A*
opra ^."nr.oO) nju.\" sr Atib u^{:.?ijoh
t r\ Mi.Mp.'ip ri jp n} TH.nl 0.1^1 >nn M]j L A
np*u.'| r.ird s.i/.n ).i:; s.unjn " A ;im:
s,n.uub ."u Ap:"p.ui.,>\ v\ -.jHnr-np'n'jnr.i
,,nd -^p 0)\**,/n,I. .Vt^.i* n*] u A' (ipirtn
/nb ^n.i.vp n.U p .h-mu >rp.u\.vp < ~.irid>
v| V( 1 ..'OUI! \ Opp.nl >. !< |p'| T UH M'Il'ln l "'
sn-| Mi":uiHot| v.ij 011 ut)j.i}nb ip) onp j
tipurtap u un d

utM.K'nib .opniMp'm

p pi nqo.qptut anqT]jqir*^ muon pi y st;


| ^ ! 1 f A .qpnunn.u p*1 nmuod onr a un
qpr.i u;> nj irnj ">nltl;, 01 A *in <-nun ~
q .r w\ sjjtrd r > in^pu r upunpp n) n
>i|j n 4 ^ <mui}utv ipiuq n' or <q ,n;b vt!ir
>.itt opA.v"i\ p } Xuuqppv o'in.inp np -nnu
o|tm p.*mb oAAuauioiqtw.s* tD aon?|
np Xq^iumq optirm nnb tn)p*nn|v^p
sop<u \v. nqpnu pnnu.v) j nb n a | d ,t m r
rpqtofJnq uof.nttpun] iqnp X'unpjo nu
p o un p p.>nbon;i.iq odpqoixiy "'P ;4\L
op X p odqqo r.muq^.ip a pp p n ) ( mibppta umtu.'x;) snj srmruq sM|iHrt /
b an uAfpqin.mK o r,n< p .mh n} rnrtnrff
uAs.qpinit p?l,muo(] * h|hij< i:nr;p inbr
(tpriutdi! >.> opu[.i<qu< .mb .>} Y.\\r\]
vm.s.q A np^l'Uopq ') '.n-pjjpjjt* loq
s*>pu*l u.nuu %o,io *oiu.iq a j v).ionr p r
nop .uni s| sotuptu souttttnj n s^tnm
nnbjtnq tuvtmq.'nj ? mm r nj rnb ;>) o.id
nXnn .uni si'drdsops)] > Xonnppv tioq
'!'J ! n.1 tsp'^*r|pfjr*>.-)p.our j) .:a rmb
*.<<|p suuq.ntt urpp'i.xi <q :>ub m z n pq luui'po mtinil) .11:1,1:11: ;vqpntj -uipi'P
op c O/id cut'pTnp p) ) uuinnpv Jl) p)
n.qpntt np p;t!ni,m{{ lApnqD ;||; p :ip
> >vjpjv otiH) r o.nnnu P'"^!>">>' * :1)nS
mu o jod p<)\a:nuo^ xi A np un'jpljr")
o.iodmn p npsrum^.'Ujpn otpnu
id
ouiquuqp'Jn> ) om:p( ;qpqxu?.uLnb
*0}r4juo:> ^ij^n'JmWij * o.im o.Kkttri
ojtnb .irspn^tio,^ sntt npnb ^oTj.wprwi
> uo; s-.opn9iu.io,p;opv{p ucunpod X o;)
uojimim f i oprmmfp snpp Xs..npi?m
p xi SO[ST\O(]Op Ojnd 0 U '1| opq.ljpK /
soj ojtcduic X optu jtuoa r sopoa <>( mb

DelaRepublica Christianau. -

404

tenian encomicpdas en Portugal > para ria en Portugal, esluuo en dners.

que las pueslen en as manos de u nue- ' gares, porqiie en cicpo oc czv don . %<auo maeh-ey delasuya lasrecibiessen 3y choeprimero de Portugal jiunccca~
Jchizicrenpleytohomenaje.Yuogrn- sadeclerlgosy currs jicg co.ne-cjjo
des demandas y repuestas entre los re- res en el iugar q oy iianuii v. ,
01 J.>
yes don Fernando el Quarto de Castilla
y el donDonis de Portugal y entrambos
dcfcadicron fus panradelance del papa
X.XU. y como parcciest'e q queri forar
a los Portugues a la obedieciadclmae
stre deCastila3ellos ordenar vn mmo
rial terrible por cl quai probaron los gr
des agrauios q rccibi cllosy la orden en

ctos eivicjo3y aqui viuiercn ^gm rKrJ


po3 y hastael tiempo del rey d- /-IcnbelTercero, cntonces auiendo
nado delos Morosla ville >\ I* /x a y
otros pueblos , don Ssncho Cr^d^ k
dio a esta ord s y despues ii Lei if. :.o el
dicho don Alonopor conljo de 1 os ciualleros 5 mando r: afbr el r-'O -.~ J ;*o

estariubjcctos al Maestre deCastilla.Pre


icntados dilate del umo pontice5estos
cargos y cntregados'alos auditores.de
Rota3informado de eliosfel sumo pontif

queestauaen Lisbcaalav':.a
-ru>
la 3 por estar en rasis sro.i a ; - yj
del Algarue5y Estremadv / - > \ ' "~
11a . Yassi sue el segun.io p" r . j . / z

ce embiolos c su breue a los arobipos ehiuo el conuento Dei ; r :~. _ ...j


deBragay Sctiago3para'qexaminaser. <le Mertolaa Ala.nr C" Sai -.r
I
la vcrdad de lo q auia3y se le.embiato- tigua Salcia 5 y aqui cui' *> ai^ _
do coula mayor aucriguacion q pudiesnos 3 y despues se pasb al C "'.lo^'.\ \
se scr.No pudicr elos perlados ccluyr
cita cxannnacion3por lo quai se senalaro
otros comisarios y ccluy do elExamen
se embio a Rom a 3 y por hallarsc fer verdad lo q se alego por paftede lo s Portuguces 3 el papa paro de la obediencia
del maestre gnerai dcCastilla al maestre
promncial de Portugal con fus comedadorcs y bienes dcjmancra q en lo espiritxialyteporalqckensc^^
diatosala illa Apotoha. Paslolceta
bullaano .de mil y trezietosy veynteen
cl III . ano de su ptificado.Co cjfto que .

mla mdia lgua de Setau-d - ,i> oy ; j


vn puebo principal de aquel Ll./no*
qui permanecio y oy esian los v>L vi
gos que siruen al conuento en toda rerrmacion3saluo que no mien Roquet.es
o sobrepcllizes que es ctra labuladela
Conrmacion de la orden.

l^os maesYCS CjW en tl orden


CQnti^O^meho^O
.
. .
.
J

UMCtaasJonlos pgwentes.
^

t;r!<L ^'

do l orden de Stiago en Portugal epa


x
Don oan Femr.ndez , gouerno
rada de todo punto de I a obediencia del
ano y medio, y sue depuesto parque 1 29 1
m aestre de Castilla. Despues vuo gr c
. lo vieron enaquecer quando e trata
tieda sobre q la orden boluiefsc a vnirse
ua de no obececer al maestre de C? >i
y los reyes de Castilla instieron mucho
lla,porque elquifo remmcar 0 fer mb
cn elo5pero alcaboelpapaEugenio.IllL ' " jedo a su verdadero maestre.
declaro q cn ning tiepo se jtasle^mas q
ci)da\nadtrceiiludistritotuiessclajur
rifdi'tiodeus comdadoresyencomi

Don Loreno Yaez > gouerno 1292veynteytresanos.


3 ; Don Pedro Scacha este es dicho i36 .

das3y pub perpetuo filcncio en el nego- M primer maestre de Portugal 3 noporqcio.V assi de esta manera se'fue.cotinuaa . . riovuo otros dos,como qda vifo3mas
<lo depues lin tratar de pretder elmae, porqlos otros fueron cpelidos delos
ftre de Castillaalsim derecho.

; fo'mmos-ptifices a q obedecesienai
El cuento y aiento de esta cauallemaestre deCastilla3mas este qdo abso

oi

OoZi:.i.|| Ap XbSripuus n,: p) .p srny


SO[ SAp,l> OUEUA.I E!.-* If l'jp'lj .'M.lb "P ~*
*<.ihI soj oip r n| <tn[ ip.p^pv] < nm'jf (^p uop.iotuip mVvIoa)

om\ 'joiaj ojaJ SAnd so| soao^nu ioj


sopT.upuou s\">.i]pnu ou S'A] (xiAinb -iisl>
o[Juj b r a ;iaiAinruua^A| sa| "AAAuAj.Ad
f 7DJ( OTI.lAllOo 7H]
* f U<>( '),' s

OU DX'oA SOUK
[ i:o( tini^^yj ZA]r3oofA o ou.iaik)

| 0( ) ,l"l(\ nt| pp M X iop IH'-Ml {-'5 1


Ap,u|,ru!;Mqrj;uiib[rVn.io<[3p^|
snur ';o.p,A <;vu j M .H
rurd oii.i.mo'i oj srui .ip ib rju.M'" X
C)!|.(> 'NHIU l S."lUjAf p A.. p 'f U'< p
| ] ] p . n > j n i c t' *i.ip p > u \ 1 - n n 3 f :m [ o
iKuipm:u o.iod.S^ ;ijp >l.;/.r.)f..!i'!'j

t g

p so sotir
IH)Q UUU.IAjf 0}110]]\/ Ap -JAnblH||Y

x l" c r

ai!> oujoioS nnAiui soin:


!0( UA]\i 7A^r.p()\| Ap -AA0()Ap'y\

X 'so\}v>\j]
uo(j o:)p:y\ oiurmoS ,v/.<.i::) soin:
uo(\ ) \U >jp:n.n73'znpm:i!.p.! ..mo

9T

6Li

6
Otj.!A0fK(.){ XAp.^ A AUAUO ASOjr
m uo(T tn?0| auht^u u ofi pp Ar>. nop
oantui-iduXf :ipX;). !(;n..H>(} ju --o'a
oiiriii iq p.io ;i.iuX,),\iT (>.>in.)X "Scan
j .\ iibr i: njA^urfAp inp.io p a i:,'i;s'
a ; oX-.-.uj a n v.\ rjt:: p:n.t p a jrnni.K>(j

i^l

SVj

'lg%I

uo.> Aps<>| > (| snpi X siy u.) -o.u'j


vtn>.i oiua.) A r b op. o'ija oprub Yir.)
u st)i Ap {j."
""Dt.ip.o
[| ^.)fj >';.</) .? .t >/.</ i;// Jp '*y .M' j.'p )fJh'\s, sc.)
tj?tjo?l<t)jO,t t<])r(fiU).<.itlio,(.h<i>!.~> h jvf t.ij(,}p
t|> . Hp3(\U^ ,<#*/ jjv/jy ^msuh* )>" *\ // 7/
ru UAP.to !:! ( \ t > v srr

X auum - j o;p p a \:\p :.{jki] .)nb ;>} -ua


rp'.^omocj .Todruo.n)." ta r .">p -iu:pr
uop'.Mijin
* uo< | Ol|Oo,Tf( pp <H{..)ip A.Hr]U
p r, u uv\ p p;ub d .H) .i.-tui opiniA d o
<v.> cui o| nuod .uni a.J||Aiui so| > ripr;
snfio| p a \:\ (u."5duiAciiA|).io v\ ru<*>1)nj
p pi Xa. p tin opio|\/ p oiuuib Ap .tnj
(r.^nj oy *A.^).ir.Titr.i(.nt!o*a
io^ opi:u.;);r Atjrr o(n\ pp Xa op
;j o op.nii omd\\<)$ v.\ zorp.Ap.io sou:
X oprnj n.npmn np o^ripix,; omn -r:
UDiq p OxlziTXij.inn Ap sn^.Tjf) ai

mwo'rj soppi:] SonrMns.p^


luod bru? d s prp.iAA b r| p a it^'
Oihnp oiun nnn'o[r smu vmoAuu iir ci tu:

(:p/UAiiio;">UA
oiqro] p-jp oij.vip A.iur.}Ui uup
opui'U.Dj oi..ikV Xih soiiod snp
A ou v\ ipiprAsojrun'd s'Oil. .iod a:iu

a u i:j A Xcnpf' i e*ru \-m\y\ o 'mn^Tpi.


.)dl.M.d OUA UA b^.od.SJStJ UU ,)} pliilU

o.E]f .od ;o)f^ n.isrtu o],i.)[|.i nniu p


pua o p a i?m ->.5|a n \opi:.|jitimipt
\ <j( uva)\ ^dpiii.id op p:^n.i.jo(j ohq
PP -^Xl (-P 0)1V omnwp v\ upupu
r.niX,>.(2o.):.ij^ soin: X Dnbi:|}iipa:ui
aij unopv.ui X.\(
Sl
o(] <)jop/ Adi.Mi.id ijp:uni()p-)p
o( |np Xa.i p n noj <mm rj 'r.i^ittiuipt:
op
b co.initi b j au <>:>od :i od.
ouioAb-tod ,")}piLi\iu (d opAdpMr.td
rpXto;| uAop o|p:tTo opipou.o^ ha
pc^mt5 X,->.t oTnjoq t svAttm p r>iut

011113 opr.UKudr Ap .ipApij A-ip>pod\/ "


bMj ]p\\ s u:a i p' j o.i;> p' m . j .v i t r ) . u .m | ;. >
mu.i.aouH'nm srui jrdnw.d ))-]-M'-.p- t X
.in'rin b n| rp p Dpcubu n} t > m:[h n i.i
.mbunu ua nn'd;;.{ :u-Miu .ij ;d h rnji.i
.roc .nuru rj r.mm.id h:: prp.'J'.'i u.) j.)
XL<)TX.')I .Af '.<[ '"..I '.."> p p'P Sn.i.liui.d'-i
f S.uoprpnn X li:(>di.itn.d > ) m< < rX b on
npoMb'-o :,-f >pp:i{ f Tjj.ip j .mi j/.i v > u p r
rpp XstfAUs'tuti s'rjo.upoi >;(. iui 'un'jf:

Xnui.md ini| opr ,,p } )u.". >.i u !q ; im.i.m X


:;.^'d).)i!;.id,.'t,p:,)OuX.l X m.i .'J^nu' V3')p ifsylHibiX

*p^[ji:lrpXn.i]pj> .)p .h'pb >u '.o %oj -aX.u


X so.im ^ptir.iV; V.a.om.jj l'p.H.njsuin.w u.)si:p m>{ )i<| ;.)(]. '-ojpp MMio v'',,)u/p,i() b
j.ui| o M'prpnj .'<p ommi soipmuv^npvp
,)p ,uj 's.m.uj ^ (jnb'.i:} r i.(i| r .\ 7>lzii{
n.t hhi o( mmi s'jn.i.ipnti Anb.odS.n.
t ioprpo. n.\ndiu ni.i] d nvj'.ir u.d
odiA X pi:p;m'inux! ox:mib oX inbi: ~uoa
.irj ojuvnl)'4 .KDui.uo.qsinn nX -Aipnd
UAAukiodAJ 0}p sopo4 urp.iAiuuoA c A
uoj snw.ojuo:> c nnbnm! a u o{ DnI) -<u
r;>

De k Republica Christiania
c: a su fin es dircrentc delo que anda escriptoen mucaut; auctores latinos y ino
dmos Caellano.s. Viniedoau princ
pi o pali anu\tomdo lahiitriavnpoco
ipoco
inas au'as.^para quelea mejorentdida.
Pnpos
Depocs que fe intente aquella anta
ikcja urdc. jornada de Hierusaiem y se puso en eecto^atuuuiola ancta ciudad con orras
.v.-Jk,... A,* r.,>J^ n..iA;_.
j-

405

parte del. Terriplo de Salomon que auriq


arruynado,gr parte de el eraua er. pie :
laquai iedio cl Abbad de la cathdral
porqlayglciiaera gouernda.porcanonigos cathdrales, que viuien comi,i
g el instituto de S.Marcs Eugcita^y
retbrmacio de S. A ugustin.En ere iugar
e j tauan y encomedau a Diosy trataj~~--
z * '.

.
.
~ -i
x
sjdeordinario viu alJi
dos Teplarlos y a fus fnccesoresles que
do el mifmo titulo . El rey Balduyno,y
Dapertopatriarcha de Hierual , vido
de quto prouecho y vtilidad era aque11a obracomar aJosfauorecer y animar,y proueer de todolo necefario3por
qiiofcMmpidieelabuenaobraporfaita delo q aui rat'nester.Comco a bolar
en los auctores , luo de losdos que delafama
por todala tierra,y como ellos vi
uiaa de er los mas principales que se de
uian caia y virtuosamenre 3 cada dia se
zian Hugo de P,iganis,y Gafredo de fan
les allegauan muchas gentes: y aunquea
co Adclmano.Kstos reconoiedoa fier
los principiosno tuuieron rgla ni habi
ra y m kan do rodas las partes de clla;hato enaladOjtoda via con fer muchos, no
laron que dcfce epuerto de lafahasta
dexauande perfeuerar en fu primer proHierual 110 epodia caminar egurame
poto : pero al cab o de nueue anos , por
eporla mfudad de los adroncs y falm d a do del papaHonorio Segdo a peteadoresrJosquaJes u ningun temor nia
tic ion de Stphano Patriarcha fdxto de
tauau y robanan a q u autos querian , por
Hierual les sue dado vnhabito blco5
no auer quien e lo eloruasl. Estos que
para
q se d i rercn ci assen dela tra gente:
padeci a eirc mal y agrauio cran los pere
y dandoles la rgla de hnt Augustin sue
trinos que venian a visitar los satos lu
ron
recib'idos y aprouados, como vna
<;arcs,y a eruir cn la conquira. Era coa
de
la
s otras' ordenes delayglea . Defpeligroarporquc e impedia aquella jor
pucsEugenio ILles anadio
vna
n a da de lanta vtilidad, por lo quai de co
cruzcolorada de esta hechura ^yy por
mun concntineto todosaqucllosnue-fjL.^cono
ne cojnpaiierosjcon otros que se les deque en todaslas cofas fuecn CD
con o
11 icron allcgar hi ziero voto 5 y prometie
cidos p.orgte de orden y ccierco,criaron dcgastarus vidas en mateueraquel
ron fu gran Maestre3como lo vlan las de
pailb y los demas, guros de todo dano
*~"w"
n,r,nTft *fTW
mas Un"c
orcicnes5aque
entre "1ln<:
ellos b^mos
hallamos
muchos maestres en vn.mesmo tipo: pe
y pe i gro-> para que todos los que vinicra 110 impide esto3porque estos era mae
ien a la sierra ncta pudicen y r y bostres prouincialesjcomo cousta que en
ucr eguros 5 0 morir por ello3 jnzgando
Castilla y Portugal vuo vn maestre, y en
quedetanta neecsidad era aquello coAragon otro: yen cada rey no auia el fumo-pelcar cotra los enemigos, y q mrie
y.d,y cl mayor era fuprem'o 3 y ee estaua
do en la demanda recibiria Dios fusaiempre en Hierusaiem, como el Mae
mas en paz.Puosto esto por obra,y apastre de sant luan en Malta. Credo en bre
rejando las armas ncccflarias,y perfeueue tiempo el nombre y fama destos reirando en obra t fancta, suc les dada vna
giofos
a
.. ._.
gia,y primerorey de Hierual, (ucedio
le vu iiennano uyoliamado Balduyno,
en cuyo tiempo entre otras muchas gen
tes que paaron de esta nuestra parte Oc
cidental,fiieronnueuecompaeros,hbres nobles , y hijos dalgO que nootrs.
llamamos,cuyos nombres no hallamos

OJ-in
o o oj s \ y i \.\ p p: o s: q [ a a u \j u \:.\ n u r : a
i'. apI S r ou opn uriqrii'P. (huu.'as'oj
ofnivo ur?nr i.t! ou p' (mJiaui.u L snu
A.inu.iod .uni urrzrqr..A.1 soj^i: .*>p a -r
7.n.iAj[rn mu cs'Ap]r uo:u>pucA[Ail stq Aiiiu
p:nbop^^[ \ opuAiui r UAiou Ap soj tn.ni
>s-;;up (HiArpUASouvipi.rq; un n} ouXaj
X ^ajoikmioj (qruA] sA.n:fn{ 10) sr/.qn
A s.m.|Auu Xsiupiuiqy i:.u\bs-tHAi|AUA(| b
UA{JAUloIU'.u U] U01AUAaUn!tAl<l K X AU|
i m o ua un t. mauiuu Aub uo.U'Vbq v. -1A}
Xso^uun ''iojo.iApoil oiAiib X.npunr
b au .ijj.inn siM.tAusnrj X si:5.iau} a ouio
u-q-sopA ) rpi]p'; .poipiuioj.Timu r,\/u
ih>13 uo.iAiij un pAnbsopmuip ) Ajnio;
uop TOurc}] App-)iioUA.iA,{ [ rtioj..xii' .aj
ot]rAp:XL().ii<|i":qni.| '.Ao.nui ja c KApA
OXAp srqAiuu A[> su} sk..au c X [a Xa. uop
Aiibopoj^/" ruopuoA<>p?A irATM.iyX uo.||\r
rupof fAp X-^-i uoP jloV P o.jxas* c Anb
irouui opuAi.imu'-opAjoj, uq csoit| o'/H[
O.AjAJAlf Ap I| QuXa. SOp? cSOLU:|($UAJ(
oiupmbo|p.K}C>f ji'(>.Oi:s'A.nK|nps'o.i.iH{
SOjAllb J OAU<).!01p|OUS().UqduiA Xa.I|A
rpo^oti a iu nj n03HD|| SOiaATAUOASojAp
X^pjAswptnu XsnppuiA sry.Apu.U)] pip
Xa.i X'ou q ut p r o.i o:> au soin csouiispubia
nub tq\?upq piipuo^nu so|Ap sa.u){aui m:
sa.U)^ c uojau.] so| {Apsoiu^niiOA ]u;i^
o.i;> Ap ) XtpnXwrpr r.iuv} v.uuy Ap .it-W
Apilor^lUIOj.X) XoiqpM{ A} |aaw, o)up'({
U ll'/U XcO \ O 1 1 A [ ! O S .) l SO^UOU J A |V ' Ai S *
rs'jy .OoUjAHt f U'.UAJ^UUIAUK.I :>{V
ciu[;:.ic-rumu X a u > (j[op< stuiAp jp | nui
(inn'}j:^o{so|jAo.Atbo|> 111:4 uAtq a Ua
pl'pff i:p>p )i\)i{<}jH.).t Aii)c!t!]:||.it|' i'|p
A([Xnmrti opuApiiio Xoj|Aubn -.ipof
-srit (\ .iod .!A} Apur.ii iij prniAj.jpod
rnut .i.pAr|A| ia | uiA[rpi.ioi[ \ii -ajxa
oi A viptm u..!Ajpnn?:> u.nn rjuAfp .i|> r.\
fcu.mi m s:p,upoi ^innop 1-snjAunio.uI
ApUOp ApS!I.lA.UH).I|lUntv Xso.U)|Aj "Allfl
STl SlU.UUTpJO 1\4U0.A -SApipT ^HI.X "J^P
S.Atld 1101? OU IJA1D SO'JT! SAUpp Allb Jj -OO
ouzw v\p\m qnnbuoA t^JC
~:)ff
u^jnj onb jod sopi^.i.id opp Anb il-h
uinirtAs^ucn dj a on ,">p rtop.iDd i2| ptpnD

pv.i ma s.iji'vI-'ipmIm' snu vi-mlMuir


r.I.lAli .vf> t UIAp'Itl.IAl) OjfAA * \ OU op.Ml!)
,Mpi*u iia rj turrjuApp o;}A.ioi

'tir -

so.p|| j so.ir|JtUA murop Ap .un\";A)u.hI


nf oi.Mn'J XI.'XA U tJ * AjAul'.Kui Jtld HO.l.M
?u | tu r
in . soiuTsi.irpA v,.\\\\ .itii.uA.i
r\ sti*nu.ii.v.t){Ap!i.u| : a" l'^Ap r.Auru!
io..'uua (c'.da m rij.u{ 1mmh' u.) vpoi
:| uotuulu ;ip(jipA.tA ajaV Xmu > oqnv
u{ r X AprpjA/ Apq vu'.p.iX *ruM]}!.ii}
oudur.j sp .r/Anbu X opnpMttAp i.iq
q s >/nj < ourp *- au!> vq r.nuup .ir'Jqqo :
rq s.waui * X miauioa opur \: ..inupp np
o UtlAUq c A Ap Mqpnbl UJX.V-.o-pUl*} -!
uo.iAnpsoi.) t,i'.nprjp:q sApuu A s.pnM.t
*sopr.\Kii <)]).{ ui:jn.5n,i oj OUJ.iAptp AptU A'-.oq.Uim pq;* \ '.op;HJ linqiq A Dp
X'-uApu.qf supo.no uuquAr mi^ hlw nu
opur.i onb p yrdrd AuoiuAp oimu'o a o
ou olim] iA.up p oi.lqoA Ap v| s< > npiir
.lods.qm Xvp oqi'Ap? p opurj ) oqpuo;
Sijumn^x sn| ofr/.ti jm! sopnu X s.b.i;n]
.iml sApn ua.nn} SsopruApuo. uoti ~aa
hiMu. om rpqimqtAii jj/opr Anb ikmahj
sopmiAptioA Aiu.nuqjnui ruA /a\ .loti
,)ihojsounupi:uA j) a\>}hi>s.>j tq -tij]
Anbtfpu.'u Af s-.-q oip v .:ui.ipM*| bsrjoA
titu.np..uuf ua p uq ^oq .( 'oiulpp onb
Ap p* ur,:An{ pp ,<h;u{ i'j uonrumuAup
Dp q UO.mq r\]\\ <- o AlUAUUqjllfiil MKu
SOpittp
jj Jn' rnffp 2) U'urjjptf ta vjfj $jp.mu<p,w

ujpqrs wv^o H>n\ i>


cVvS <hU1m Vpuiou.vj iq r.iJ
otu 1 r-tiLi^j ua q rp|A
Ap .minui^) j ojimc* * tu ox\pmt ~\n
o.ipA(p.u:$ iurix.n.\; fi} *-U]X^ f -Xuojaq
j .iu:pO( sMpjjj l.i tq rq.ioj/m cpAjji,no(| 'tr'pyj
om oumoo}] tio p o.iq| b n o ovqq a un 12x1

Cela RtpubKc Chrstll.


que acecio este,y ten la dterminacioo de este hecho,diz que est los anos
de nui y crczieocos y siece se descubritf
vna maldad y abominable superton
enlaordendelosTempJarios, pornie
diode algunos de fus cauallcros : los
quales denttnciando delte del ry Phi
lippo Forraofo, dixeron como su ord
tn otro tiempo auia edmenado n gr
vdtidad y feruicio de la yglesia y republica Christiana , y que por las demaa
dasriquezasy poder, uian deuiadodd
la carrera de Christiana religion, y que
como m al o s y peccadores se auian dado a victos feos y desordenados ,y que:
o quepeof era auian apostatadode a
fe que primero auian recibido5y asi co
mcnaronadescubnrcosaspocoa poco3dc donde c rey vino a comar a h
zerinsormaeion , y apnrando e negociojvinoahallar tantosdclictosycosas
nefandas , que fui dterminai* el negocio,conel Papa, villa lainformacion
mand o a los inqusidores de su rey no
que procediesen contra los acuftdos,
segun la auchordad de su ofsicio, y dado cl fauor neceffariopara esto, mando
' que todos q nant os Comendadores
fuescnhallados en su ireynb,assi de los
cauulleros3como delassacerdotesfuef
scnprcsosenvnda . Y I a-ego escrima
a los principes Christaoos , que mirasfen el daio que auia en la Christiandad
y que les apercibia, para 'que cuuieen
cuenca si sus reynos estauan 'contamina
dos de aquelios peccados, de que cran
notados los Tcmplarios y porque no
passasse la maldad adeantc , y la yglesia
padeciesse detrimento . Hechas estas
diligencias, Inego embio los processos
al Papa,quc a la sazon viuia en Francia,
porqucpso su corte de Roma a elia5
porciertosrespectos}quenohazmi
mimtus historia . Ei papa Clmente admirado
quflkiw- deste hecho no quiso que fe pr ocedies
ro p** apu se lue^o contra clos 5 mas que hazienut U yet* (j0 nocuarnformaci se apurasse aquel
*<d
negorio , y hallaado machos testigos

4d

y mdcio$ de ospccdbs, de que aed


sauan esta ordeo embi sus brtu
a todoslos Perlados para que elos hu
zicn entera exarancon 5yqueco
mo juezes procediesen cntr dUm
Y para esto determino que hiziem
Concilios prouinciales . Y assihaamos que en Aragon reynando ei rey
don Iayrae Segundo 3 hizo junta de los
Obispos en Vaiencia , y ies marido que
cada vno en su districto hiziesse fos diiigencias , y mirasse si aquea que se
dezia de los Templnos era verdad.
Hn Castila hizo se de otwmaticra,queembiados los breues de! Papa 3 despues que cada Obispo en. su ihetd
hizo fus diligenciasj se vinietonajut
tar muchos dellos; o fus procunuiores en Salamanca adonde se clbra
* Vtt Concilio prouincia : en el quai se
hailaron estos perlados , don Rodrgo Arobspo de Sanctiago don uaa
-Obispo' de Lisboa 5 don Vco Obispo de la Guardia , don Gonalo Chi
po de. Zamon i y don Pedro Obipo de Auiia j don Alonso Obispo de
Ciudad Rodrigo don Domingo Obi' :
spo dePiasencia , don Rodrigo Obispo de Mondohcdo, don Alonso Gbift
po de Astorga don lum OMsp<de
Tuy,y donfray IianObpodeiugo.
f tffytnt cada. vto fa inornudorv
se juntaron en sas casas de Obispo de
Lamego 5 que pareceserque enfonces
renia' .agiici Obispo .estas-casas en Salamanca ; Y deance' del .Concilio y de
otra mucha gente ei Arobspo de Sun
ctiago* como metropolirano, hizo vna
platica rauy prudente s y orienatls.eiv
que dixo la causa porque alli s auian
juntado y mo.strande cmolaorden
de Temple era faraissim-a y muy
Catholica egun que parccia.por lit
informacionque se auia hecho contra
fasprofeffores,.doquc de se parie y
de los demas obispos , los daua por Ubres de aquellas cupas q .les imponianr
y que en Dios y en fus conckncias,el y

Libro Septimo?
' los demas obfpos czm fer verdad asfhy qiseansilo publkaua dclanrcdc to
dos,para q vink/e a nociadelos Ca
stelkioosy Ieoiccs,?eo cuyosroynos
cran los cauacros Templarios buenosyCariic>icos.Yanadioyi:<o,quc
aunque cra verdad , que lguai ci breue
dcl papa5podian m u y bit" absolut: r a los
taies caualkros.y do.spor librcstcm
|)cn> que por reuereuaa del fummo
ponriiiee .>v por mavor honra y proueciodcloidichossraylcs, te nia porbie
de referuai la sent eiieta que cl cou aque
lospeil.Uct au .a dldo^para que e! -;:,'s
m o papa Ut prw.udaflfc p A ra quea!Ha
dde Uego prmu'ota faa nunma
U c gaffe fa bue n a opinion que aca Ic te*
DU'ubHoj^y ahi fcaeabo ci nc^ocio de

error, aunque se desendicron , y hhic r o n guerraa quicu c la haiia.Micntras


citas co'as k rratauan,por las demas na
cioncs 5 cn I;ranciacl p.'.pay rey liizkrondiligcntcmcc iuintovmaciony ha
Uaroncuelios tantas culpas y petcados,quc cs laHma de oyr y coa efpantable de de/Jr ; las qnalcs dire y o a qui
fin faltar lesnada. Primcramente apolatauuiela fe.queeracl lupremo mal,
y ydolatrauan reaiendo vu a ynunei
de barro platcada con vnap,un barba
y velida de vn pelejo de hombre que
io dellbllauan para esta , delante de la
quai icnegauan denuero Se n or lei
Cbn u\;,y que cil u pian cn fa iancto ro- Cl{tascomt
lrovy que al tiempo que tomauan el Isa ttdatiw ht
bto, o ha/Jan profelsion e ol>U$;a- iwyl*ti*t

lot; Teoasios pur Ouil^cn qtfito uJo quepertenecia a eftos a-ynosJittaua


a la sa'/ii pr (core ei tmestre de Cafli-

uan a cllo . simemo fueron a-M~


fados que qmmdo ch^ian lu macUrc
Io eligiant con supevtfaoo? s y ucrunn -

Ha ]|iu..nuloclon Rodrigo Va fie z: con ottvG de bis cauaeros, y iuego re piiri


acoadlioyaos comssarios losdies"
feapor iibres por fti ienteneia, Con forme ai maadamiento det powUcey les
mandaseu rcstttuyr sus bien c s y renias
ik que clua despojados porque pade
clan grau pobrcza.y que les mauda'en
asc^Urar lu s perfonas porejuc rodos
los e^Iares los perseguaay niatauan
adoruic quicra quc)ky,auan y les Jicfen eartas para, cl rey que les tnia contados usdeucf;)' orras para los clci i
gos y tcli^iosos/para qtc los admitiesfenasus osciosy acramentos: de los
q.jalcslr s puauan comoa ercgcs:
loqual pdieroacon yran inKincia.Pero.no vuoltigar antes fucron bucltosci
naestre y los denusa las prisioncs adondeya ctauao3 porquccircyltiego
^rendio las pcrbnas para que se procc
defc mejot Y cn Caftilla con auer i*
do libres quedaron tan desamparados
que vucron depadeccr la scntda que
tlifpucs edioenel concilio Vcncnsc,
comoediraluego.En Aragon tampo
co fucron Uallados cuipadosde ning

nias m a las y abouHmibk.Oftcn que n


cn agtmos artkulos 1 f rc&cs > anaque
apostatando de la fc bafhtua para no
crccrcu ninguno de U% Cm holicos ai
ticulo$,y que ena profession bcttifi fan
gre humana. Hn fus acrlaios arrikauan garos y monas 5 y aim los adora ;:
suc depuero de ellos qiejm'auan de c5
se r u a r aquellos rtus y eeiiuuna^ y
^uau.u ca\ w.Y noie danalaproselion Hno venisn eaclo^ peecados^y U>
pei r era , ([Uc cl que no queria eoufer^
rir en eWv> leiur/'an ha/er por fucrea
l>> que queriun, o le maraua cn secreto.
Tan>bien nrron acusidusdei pecado
deSodonna ,cn equal Icdixoquerodos cran par cieipcestporquc parece ier
qucdlosccnian por {ran p ton^ renec
concisacionc<^nnu'Cfcs.Tand)i los?
acusarnu-de que por In eulpa'e perdia
Ificrusalem y Io demnsde aqoe rcyno.
Dcsto fe halaron tciih\os de macho ab o no en numero dr trex.ieutosdos quas,
les dxcron p rades dcictos y pcccacos
ycoas enormesy feas . Y con auer cl
rey Phiippo de frcia hccio enecraia
formation^ e papasno quiso paar por
,

clia

be feptibOc CKrstiaha.

'

t\h3y surPdiolosprocssos,y le quico


los prcfos y los dio en guardaal Cardcna! Prcncstino,y alh secomeno a ha
zct nucua mformacion,y halando fer
verdad lo que antes estaua dicho,aun
c hallaron mayorcs maies y mas testigs Ynoesdignodccallarloqucen
tonccs acaecio , que como el rey de
Franck tuuictfeconsistoiio publico, y
estunicsen prsentes los Legados a
quicn estaua cncargada la examinacion
hcch su salua, de lo quclcpodian im
poncrdixo5qucvn cauallcro principal
dcl rey no , q cra su cubiculario3j pea-

ceniza , y quospoiQs se b'ikn


entre ellos como cosasanctas 3 f que
en esto se gu'ardua gran crtio f
que cri la luxuri Qnnim ddcn fwmdos que ndifferen cmente fe lk*wm
ft los hoMrescorndalas mtperes.
Enqanto ernemigos de losChr-'
stiriosf tastro seporqueenSrid
de se estendia mas su poder comerieron grandesmales, porqucei Rcy de
Frauda fart: Luys quarido sue pref
en Damiata por los Moros , su por
industria de los Templarios. Pero adn
de eomeciern cllos vna madad so~

marcro,qucera frayle de aquela orden,n scrjmolestado de ndie ni requerido espontancamente dixoque ei


sien do de onze anos altiempo de tomare! habito apostatodcla fe, y que
e viola vn cauallcro Illustre que hizo
lomenio enaquel mesmoacodela re
cepeion del habito , teniend u gran
Maestro capkulo gnerai en cl Reyno
cie hprc.,y que esto hizo delanre de
mas cckn caualleros, y de otros tanros sacerdoces canonigos, y que este
cubicuiario auia dichoaquelloa vn su
uoquecraclGardenal de Agout , el
quale tcmo k confession >' porejue
estaua enalado por el s^apa para aque
Ho ;Ioqual prouandose de nueuo aque
!lo5seccrraronlosprocessos,y fueron
lleuados a Viena adonde estaua con-

lemne,fue en laprouinciade Tirode


dondesetomo argumento de quevuianrriuy estrgados losprofcsresde
staorden porelcasoquecuenta GuilermoObispdeTiroen su Bld sa*
tro > y sue de esta manera.
Dize pues cite author q enel anrguo Lkzo^y
rey no de Tiro en la prouincia de Phenicia auiavna comarca al tiempo cjue
toda la tierfa estaua p'oblada de Moros
que se dezia dclos i.dsinos que con
tnia diez castilos y lugares fuerres co
susakcas que todo ternia de contorno hasta veyme loguas . Estos moradores de estos pfuebios eran Moros1 como s de mas , y auan Cid cooqui/rados por los Christianos con los de mas
quando se intento la conqusia de i'a
terra Sancta, y dexauan los viuir en

grcgadoelConcilio5y tratado el negocio con gran acuerdo y parecer de


todos los Cardenales ,ydc grandes lc
rrados que auia en ci Concilio,derermi
no deshazer aqucla ord ,< atento a los
grandes crimines de que cran acusados
us pro Mores:
Bafiio loan Herd'd , en fa addicion a Guillcrma Arobispo de Tiro
cn su beilo sacro trae otros crimines
quecometian losTcmplariosy corneticroncndafrodetodala Chistidad.
De lo tocante a fus abominaciones dizequcquand moriaalguno 5loscuer
poscranquemados y conuertidos en

fusecta.
Estaticrra dspues de ganada aui
frdo applicada a la orden des Temple
a quien rodos con mano libral hazian mercedes ,y elos las reconoscian
con triburo de dosmilducados. Acae
cio que como viaicsln estos Moros
debaxo del senorio de los Christianos,
y fu'urcssen ViV lsaqui y gouernadot
en lo efpiritual , muy discreto y sabio
sobre los demas queauian temdo ^co
meno contra la costnmbre^de us
paiTados a tratar con los Christianos,
y a lcer la Biblia sacra y los sanctos
Eungelios y y Aos de los Apo-

SOjoa X opuiuiunuoD nj uoipof -urnb

ooijnpnco p coi.iolbu o'^otq ojntn.

op oia rf rzopuiMo op 9<>j sojoRpm X


sof soado^ojd X siq^loi b <qp nj so(

pusops'of s<q>r;up 1 X oXono.id onb


op su] srau.J iMio)p''rdo)^op*oi -.T'uq

X ouiod C3,qd iq o.j nj i\p\ o.{}Lq;> -onb


op pnnjiuu opi?f c X optjor.qjtioo q nmiq pirp op niu*?p',q X pnp^ouoqiq onb
tqprnjJod 00 u siq soppuuuoqe X -joj
sod <i\)\hi op cru)Oip?T,Aj o5uotuoo auqi:
nq op stqp X jonu oop: X jo^o.i,ioqr f o
onb iqnu opinoq uo oq.->op[ - -iptui|iocj
op uoo o\p X opr.qiunp: -uouqtuiup
31 o3uowoo v jcouhuoo sq|o siqoo
uod nj co|qoud X f 0{.itn:Suo}op -ou
optn:j|; i: sopoi 00 m o urnqiui! -t^uo
Xsopri} uo siqqotuu X onb -rjoprpjoA
ouiom '^upqrjto c tq uoiSqo.iXoj op so(
somn^Liq^ *
os uojoj||joj sot, >-oja|
soi ui uojoKq^trjauoo i; iniA uuj muo ou
cpiq>ou suui o[uuXo op cuonq ccuio

uop jop ojdtuoq


) uo; oqo oVbtq tqqtno p: onb oxir t\
jtK>oiq^xt:quD n s sn.nv) ' X* Xniu iifo-)n
oprtird op opoiuaf tq xqi:.i r.trd onb 01
op o| oj.Xiq;)U03 .munpioo o] uupu
so| onb uuhida op onomi v iq
pq ui or
oj^j |op j ojduKO onb so.miokio oj io r
uoq]() op o^iuq opmauy A ?q tnp.n>
pp o|Opuotpuo3UOO|diuox -tqpdonb
outn opuononb .n:.n!iiun:]op soqonbr
sojqnnd op opuop unpod .r,-)iq srtu -in
sojoj 1 uo.nni"ja op sruut jr oq.^ip -uo
joptrxrq uon prppru X oucuonXtM3 un opia'i opoqoo.iopp? siq iuo;l vo onb r. oj
sojtinoui s.qnnqfo scq onilo|p: opoi pi
opunai Xs psa ojS,>j onb nrnrnoq

rsj oood t s>o|oDod oyupoaw -|U


so]opur?i.it:dtoXn.u stqnp -op^jiodnj
sou op onb uutr.:jA c X oouousoo n -ju
so]iXn.u r onb TiojjJinoq ouia -iqduoi
oiuoairp c X uoj)oiuio^ otipo * A onb
u^tjwcdoi so[ sojdtuoa b on uiqnt: -jop
opXnjt snj soprjpd * otpafj oys 30b.
vis joijoixo jnd jusa t3 o[ ^nb -joduu
rjoonb-BtT scpnuouiJtou^upi^ijutrd
stuup uoo p ouijndtf c oiSip uo.*> uoo
opjonunuoj p o sof op siui c ua q o -ut
o.iq Aojo^jqpsojpo.nuo o-juopiud j- -vj
<}P?'ur ^[pp-qo^ md onb -uimmuoo
oqpsjp: owomi puoj a}"[ ~mvmy
oo onb rncuAoj r tq uo/rj uo q oq -tqn
tuo[ jod sourseq op pm X Anjuop ~o]
uuoi X so.n r.rcd onb .ijjttmj p n oj ab 3
uviptsarsjd c A onb o}p oqpr/npj 00 u
uiv. } ojo.no v\jv.i\ b on oj ojpXupuoo
p) oip^q usq%| snniop souonjpp
A oribtiO]!Klpiiudsninq jpponb uo 1
soiq op Atrh:d t? scq sojoqrnto -luof.
soutqd sof sop pui sopwnp onb -rp

ntn omoo Hnnqm onb uojpoj -03


sop a sou uo jouit A tnujitojqt tq oj op
-o^jux]-^
*
oj opond jqxop t\ rubp onb -34
udoiod
m.mu p /o}! opiinb oj
opof A ^p opuifojpp mh ojpptA v

ojop Xoj X iq nqucni


rpruopiQ iq prppui ojucuoqnd 110
\r,i oyond sof onb tq mqm? p o -nooxo
jiu onb d\ uojoq\q p: o.ntou.")uo c A -mu
uoati o| utj ,iopod aoj op.i.TODDoj op sof
oub oj ouui-urnuuudmoju [o Xo}| o]jo
oporab o| odnj c otp smuv si?)otun
op imod b ou ri^D.td tMnnpnpj op <ij
.inbodjisjj urinv. oprpo.idpp rq -iq\j
ptqp- p:o>] ' X pp r pnipo.n o -uiouti)
o.iq jod opuop iqjopiod Tin oinouQ ido
uoiu opuopu a hit u X inqinmuoqn ( sr
uBncpjBu^nb^wohriapsjj.")* so\
$im\\]niiy * sapiez b an tnn?:oX
u u 3 ouioo'tKnonnpopio-) onb.iad oj
" qpjod uojju^otqpujbr. -ji.uouuoDop
oj qpnbi oiuo'J c ontuod m a u uonq
ounmo iurd jr>Do.i;, uoopq u {pub r jpn
n:s X ujnipnd oj.iruiouim: X opiunfojp
o\ 00b oj A n opuruc'.
ti0D <MP P ooqoqjir) Ao}] ~jwp
aimu munis soa.too op sopoj npsof ttf
opopojodojdAouAoj c X otpu 00 -u
rneqonbrqopo'oj 07 -joaopojonb
outn ooj jqqmoc sop sojofptto pp
odnno op sso;uoosiq -muopscuojjod
utp tpuo wud b oojycjwa oop P n pr on jop up' d ppoj XopijjrdqfW onb
j{rn^nj3fbopp9p|r3tpj3T|i^|

De a RepuMica Christiarid.
ros auia hecho y fatissiziessen al Rey 5y
rcyno porque assi lo pidian ascortes.
Llcnaua Ja cmbaxada y propueta al
maestre rcspondio , que vn hombre de
niai juyzio llamado Guathero hizo
aqucilo im dar parte de ello a la or d en
y que ateto a esto fuese perdonado co
ino hombre mentecapto 5 y sin seso , y
que se le diesc vna penitciaqual el rey
ordenassey quelo inuaria al Papa pa
ra que el lo castigaflse cforme a lo que
el Rey pidicse^pero que en ninguiia ma
ncra cl Rey auia de paner la ma no en el
y que asalo requiriade parte del sum.
m o Pontifce .El maelrecom fuese
hombre sobcruo y estimasse en poco la
inaldad'comctidapor los uyos en lugar de ablandar al Rey prorumpio en
palabras malas y pesadas > de donde se
entendioclaramcnte queaquello se hi-r
z o deconsentimientode toda la orde.
El Rey vistocl atreumiento y insolenci a del maetrc mando buscar el mal
hechory suc traydo alacudad deTiro,
y allifuc puestoen buena guarda pero
cl Rey murio poco despucs5yassi se que
dosin estgo esta notable rhaldad, por
o quai romaro los Tplarios mas atrewmiento y se fuero hazcndo cada dia
peorcs por dondevinieron a lo que ago
ra diremos.
f De cvmosuc dcftntydd h orden del Tettipk
y (pdntos Mdcftresiwo enclin* Cap. VI,
Mbiapndc tc^oslosrey
nos,y prouineias ila Ghri
stiatidad jlosperados fus
*. informacones y procef- sos de lo q se hallaua de
la orden de los Tcmplarios y despues,
de examinado todo por los juezes dipa
tados se determino el summo Pontifce
de pronuncar sentencia contra ella segun losdclictosy excessos que se halla
man por las informaciones que.se auian
dado,yafsia vcyntcy dos de Maro,
del ao dcjmily trezientos y' wexe m-

408

d cngrgara.ntsipruao constno3y estando muchos perlados con los


Cardenales en su presencia cassoyanui
lo la rden del Temple3 por los nefandos y abominables errores y cupas de
queerannoEdos^abolendo foestado
y habito y nombre , y mando so graues
penas y censuras que de alli adeltc nin
guno professasse aquei orden \ ni tmxee el habito 3 ni menos se ilamasse
fray le del Temple . Y porque aqucilo
no bastauaparasatisfazra todo eim
do5que efaua sufpenfo con vn caso tan
grde,quiso que para queviniesseanoticia de los prsentes y venideros fuese
dada la fenrerteia contra ellos en el mes
mo concilio : por quitar la occasion de
lo que dirian andando el ciempo.Y ass
diez del mes de Abri tuuo a session
fegunda3y estando ai roda Ja ygleia con su cabea y miembros Ilam'o al
rey deF.ranaa yy eland prsente con
su hermano Carios de Val oy s:., y con
ires hijosamadosLuys queerareyde
Nauarra 5 y Philippo 3 y Carlos 3 se pro
mulgo por el Papa 5 ante todo e Con
cilio la casiaci y destruycion que auia
hecho de aqueiia orden en particulat
consistorio , declarandoque lo que an
tes auia determinado entre fus herma?
rjoslosCardenalesyotrosmuchosp.ee
Jados, determinaua ajlj por Concslio,
referuando a la fede Apostqiicalo que
fe auia de hazer de las perfonasy bienes
de aquella orden y assi enfonces quedo deshechaaquella religion por autoridad deJ Papa3y aprouan^oio el Con*
cilo.Defpucsdeauer ciento y .0 client a
y quatro an os q auian professado los ca
ualleros de ella su milici cqntra los infeles5en augmentode nestri- sancafe
Catholicajsiendo los mas ricos y pederososqfepodria dezir con' breuedad
Porq sise nombraTen las tierras5prouin
cias5ciudades5y castllos que teni sria
nuncaacabar. Y porque en aqueiia sesfi5 no sepudo determnario que se uia
dehazerdelosbieees de los Teropia^
Fff 3
rios'

Libro Scpthno.
r i o s y e 1 o s r c ! i ti <% fc s s q \u- 1 K > i' c e n > a K^ff;,rcdoa,aS:^i0il rcra:ra Ia 4,11,11 c cclc"
J W J< bioa kys de M.70 dcl nicmo ao , y
juoulm. CQiiKciamiocI ummo Pontii , c t^c
la ordcdeS.Iuan que oy ilamamos tic
Rodas prol^inatlaiHMiH'to de la ( "lu i
iana religion, y que cn codo procui auan los comendadores ha/.ci" ^uerra a
los Moros,y Turcos,y cn cllos empka
tianu^ muas y fuercas , como oy rum
ine n lo hazen:de"ptics de auer dlibra
do y confultado con cl colc^io de los
Cardcnaksy con los Patriart has y de
ma^ pcilados que asilH al ( lonal- sy
con los Principes que alli fr halhu^e.
crero que ris rentas que hala alli -i 11 u
poteydo lo:;
pianos y en u k es le les
t] ut eau an por us dei;Ch>s normes las
pofeyefen los Comeudadi ici de la or
den delhopicade aui hun de i ienificm5por coda la C.'hriiidad de la mancraqueaqucilos las a nui pofeydo^a
can d o las q u e r e tua n c a O i 1 1 n , A ra gon, Portugal^ Mallorea,las qiuks e.
referuauan al ahicdro de los Reyc.%los
qnalcspor fus embaxadorcs pedi que
aqucllosbicncs no scadjudicakna n a
die pues cllos tcnicotninuamce gter
ra contralos enemigosde la fc Ca;ho~
lica,y que de la me fin a ma uci a que los
caualJeros, ia d c en d tari an ks uatura
Icsy vezinos morian por la d de: d a de
lafey asialcabo en cil os r cy nos , (f k
dicron de las tentas de los Tcmpari>s
a los Comdadorcs de Sancta^o y Ca
!atraua,o se reparrieron entre caualkros,como o y
os,<] uc mix lias 1 1 c r
ras ay en Rioj iy cn a nbrra de 1 k o r o
q fuero deellosj y porla Andalnzia, y
Bstremadura.Los Poi tu^udes sundaraordcde Chnflusy los de Aragon
ladcMontfa, y alli scaplcar las ren*
tas de los tcplarios.Y deca mancra que
dar rcparcidoslos biencs q los fkks
deron con g r an deuoci a los Templa
riosdos qualcs vfando mal de cllos vinicradarsea ranta maktad de vicies
que perdicton la h a rira y hazicnda.Por

]o quai no c auia de prrnirir que las rc


li.'MonCi- u'. (kn dci.a'ui.ia.r.ciitv i ici s,
parque de ici - > s monaiks ! ;s un opu Jet os lu nacido la v ; o c i nu ,v dcia ia lu
xuria,y iibcrtad de lus w/:os , y !u qiio
pcor es,i|tic Ji.s uuv< ; es u- u/cn t yi an
nos y los ubditos p.ukvo grandes uc
ccsula.ks y ua!u;u'.'. Yu suio nu- acucr
d<> cn nini'.ui tiempo, tielpi rspc cu noci q coi a era la vida [in)na! i. a , aucr
dexado de luplieat' a I ):os que mt rs\i
iio ucc i u a ^ nus qui: tc!iic!id> .'_, ul.t p .U lad ; i a/cii.ii>U: i:'fiqirc m p< ue
y ic{.*,a net ci*!<!ad:porc;t.t,'c(io j.i h a h>
clio vusi y ciLb ci :ie n . 1 y cu;\,u y ecnca .ifu>sv Tr.r q e ion bic aun^- r. as
por s u>. nuit lias nq-'.'-za*. km j' *h
u l>;!cna opi.i'i .\ y ii t;! a'taiio a ijuc los grandes UoCuks v dotU^f *- q vio,
quando no dici <"< t -uuo c nque/as V*
pvjr auer abdancia ra n exeekuia cn cl
Tcn)|'lc,vno a per det ic.porvine t.onio
dtze liayasla abuodancta y ici ..(a.iu
dcb nyo a Sodoina , y a dos taui-^ n.
lin. !o tocatue al pi o t. cJcr < osip i i i ,
petTonas reb^io^s ,..-l * j.-iIc.j'uc tic ^ i.-,,!*?^
la nianera. Que ( ada Arcobipi) hi/ic <v.r
e en o Mcnopcili ( .'on. alio pi (nuiciai ^f tM;df*
p>:ra que e;un la cal id a d tic us prro- r";"
r< !.\ u pr.ucujc lr cintra cllos , di xado
cl cuniicunicto a h iede Apobdtca dcl
M.:::.': te ;'.cn ra 1 de toda la orden > y al
vniadar de -rancia^y al k'oucndadoc
q vt" i Ilanudo Vitra:narino,y a los ( ,'o~
j iicn d ad t.,rcs de Nonnandia J'rouenya,
y i'/cics . Y dccarv <]iie aqtiellos que
'uckndado* por fcibrcs , de a(juellos
dclict->s (pte e opoKa a la or de n , meuiauc luibcijTc ttientaiicn coidoi me
auscHados y eabdades de los bknesq
aua (ido de aqtella orden, y a los que
vuielen concado i n s en ores tmrado
abs pcr{'onas,y c orden qnc aiunn rc r.i
doen coniesari c m < > d era fc cl rtgor d e
las kycs,y e vlae con cllos de la mile
rieordia pokbie. ('on loi que fuelem
iajptnCrcs y rcapf o^fe maiulo luxer
juhctae codorigor^uardanuo 1 cc
i y as

Bela Rjmblica Chrstana.


sofas Canonicasjquaro a aquelios c]
lcdo pucstos a questi de tormero ne
gassen q no cran participtes en aqllos
dclictos3 c vsac de equidady los ence r
rassen en los cuentos q aui sido de l
orde dcl Tepe3o en otros mooasterios
dandolestodo lo necessario a costa de
las ren tas q la orde tnia, con condlci
que o cstuuiecnjontos.Las personas
contra las quales aun no ie auia procedido3ni inquirido si cran participantes,
y los qite no aman aunparecido ieado
lamados,y aui huydo, suer o n citaclos
cnel concilio gnerai c edicto publico
prec isa y pertriamctc : para q dtro
de vn ano pareciesen delte de sus Dio

409

'

anceccror.pdemosde^Ir^puesBcnedicto Noueno 3 no rgi'o mas que ocho


meses^ q leraycff-del'nuitiero de los
sumraos Pnfifcesj porqueerao mnj
grandes enemigos. Y elporv.erkeo
alto lugar rodo se le hisa -hazederb1 y
facil3y assilo otorgotyi&ticthoeh
Priice eacio5que?Q Ptippo foeTe
cobdicoo'de-las'Hqoezs^ :poder de
losT-en3^aos3'oqefoe(e v'erdadl
que se dixo dh orden3procedio crra
ellos y vndia sedo q fuevnvlc*?ns a treze de mes de o ombre de! ano
de mil y trezientos y toe,y informatfdo alPapadete hech prece que brk
camno pari dexar de tratar de ladO-

cesanos pcrsonaIro'St,y noper procu rador para estar a fu exaracy censura, y


sue declarado que los que no pareckfr
sen deirode termino senalado, ncurriesten en pena de excora anionSy si per~
eit crasse n c antmo pertinaz en la.dirlu excomuni por otro ano 3desde lu
|-o su esse n condenados por hereges.
3 Otros atithorescuentan etc hechq
de o tra mancra 3 p orque los aluan y di
zen que ucron condemnados injustamenre,y quefueronquemados y justciados con mucha crutldiid , suera del
orden dcl derecho diuno y humano,
Y o en quanto poedo entendev las eausas que huuo para destruyr esta orden,
seoun los authorcs que la Fauorec sue'
r6dosXaynadcpartedelPapa3yocra

truycin'df ppa'Boifacio3y hazi'do


informaciono cera>o dissirnilada de
termino dar la sesltnda'q* esta vista^
porquelrey alaiI:manotte lo de
Bonifaci O/como sisuera obligado ciplir vna cosa tan nefanda , o suera me
io'c vn peccado que el otro . Bocacio LikioUJj.
en las caydas de Jos.principes salua a estaorden3y echlacupay cargo a Philippo rcy de Francia , y no ibra papai
y dize q su padre que viuia-ca aque ti
po se hailo en Francia y prsente ato-,
do e succeso dce negocio . Anton!no de Fiorencia tbien dizegrands co
sas declL^y ensu looryy todoscomunmere se apiadan de esta orde y 1a auan
por vna m on q se rraeaparete y fin fu n
damto3q essdezirquecomoptrdoe:

^t.ntc 4in~ ante quien passo este he-

gat a'toos :;?cro h>se la m.ovma-

iMiilippo
cadjdetcrmino
venir cn ciertas cosas c]
Icpidio, quera verse en aquel trono 3 y entre cte3o ocho que senala An
tonnojfoeron dos ,1a vna que passasse
cn Francia la sillaPotfca^esto elo'hi20 luegOjo otro sue que quemasse los
luiebsdel papa Bonifacio Octauo su

leyes y ordnaidnes5para c"o"mo auia


tan
deviuir eaaql pestiseTec^-qtle'ai;a
ntroduzido^y; eri l'fe'hin infnrdad d cailerosy scrd'fs3y en c'apruo gnral dde se cgrcgaiiatbda
4a orde hiim aquellas diablias:;b&jritonias j-qtte dxe arrib ;:^or fb

Libro S( ptmo.
quien no quisierecrecrlo aguardenl ji.y
conuino que se dcstruycfsc ordcn a don
7.O deDios vtimo:cnc! qn;il (e apm\.;-jL
delascabefas y principales miembros
todo 1 y sc esends in ira I lie;'niaient v '..n
aui incurrido et) tan abominables pec
candeiasy ver cm os cl tiigo limpu y hi
endos i Tarn bien cs error dezirque por
paja quemada.Hize soda la migcncui
tdocl mundo ueron presos los eau a
p o fs i b 1 e p o r j u n c a r r o d o s 1 o s M a c: lcros Tempariosen vndia 3 porque
stres de! remploi y deipues de Iiccha
ni todssueron presos ntodos ciga
halle los que te i^iun,
dos, mascomo yadixe, foi d ea Pranciaeguardo est o : cn Io demas ReyCalhalo^) de -s ?;uelcs dcl 'Pi
nos se guardo cl ordcn que se pronuncio en la sentencia , y tamblcn me ri o
j?h,fj, , ' -'fOS dt' laljijhJLlud
mncho de lo que dizen que cl Papa y el
ylXuuij^o de "Ttro, y
R cy fucron citados para que dentro de
va ano parecicscn a dare u enta a Dios
ciras.
cn comoauian condemnado a aquclla
ordcn y sus profcorcs . La verda J es

Robe r: o Burardo lib.iy.cap. 6".


que ni cl Papa , ni c R cy viuicion df
Rame i , Annalesdc Aragondihro.
mes de el Conciiio mas de vn ano : pe2 . cr.-'it.^i
ro n ellonepor o que hizicron con
3
Bcrnardo Trenapc, libro. ij, ca
tra U o- dei dcl Temple, ni tampoco cl
pituler 7
Carlos rourio crado,.noel Papa olo;
4 Vgo losre Anrlacs de Aragon , IU
c 1 q sa 1 a u i c n d o p ri u n d o dcl A t c o h i l*fo*i.cipt3 3*
p a.io d c B urdeos a vn m y anclo var
5
Gilbcrco Hora!> Annal.de Aragon,
iray'e Francisco y auiendo le hccio
libro* 2*can>4^.
im> d i o s d i sfu u o r c s , m u r i o de pesary tri
6 Bertrando de Banqucsort, Jibr:?#
h7.4,y vi end ose en lo vtimo cito para
1 S.copt. 14.
dehurede Diosal Ppa, para que den7
Philippo Neapolitano > Jibro.ao.
r o devn ano p are ci esse cn cl tribunal a
eap.2.|.rcn uncio.
dondc c auerigua toda jufttcia , y dies8 R e}' rj :i r il 0 vl e N c n i p I u s 3 1 i I > r o . 20.
sc cuenra 5 porq ne le auia quirado la dig
cap.2.|.
nidady Ic inia hecho taucus agranios;
p PI:i!ippo secundo. ibn* cap.y.
loqual paffo assi , porque dentro dcl
o Otion de sano Amando. lib . 20*
ano murio , aunque e se tnia ta n tas in
cap, 2 n.
dispoconcsy cnfermedadcs3 que in
n Amaldo de Ttoge* lbmcap.y*
fer citado cil as lo podia m a ta r y cirai**
Lo que y o knto es que pues ci anto
Los hallados en la addtehon s
ConcPio adio porningunay reproua
eftahiftoria.
dfucjiiala sentencia y cn lo (pic toca
ala opinion de Iosauthorcs doy licen
cia allcctor qucjuzguc % porque en o
demas no ay para que se meta nade.Iu
Bocaciola dekndc por la autioridad
de su padre que se ha 11 o prsence : y o la
doy p or m al a porque Egdio[Romano
Arobispo Bituricsequc se lulo presenteladapor mala y upersHcios , y
puedese crera cite autor por fer de los
aias doctes que auia cn aquci uempcy

ii ArnaldoJib.TCap..
.13 GerardoReyde I:ord o 1 i b * x ca*^
14 01iucOilib*3cap* 5
1% Pedro I5cIuiio.hb,5,cap.j
16 aecl><> Molay Boigoon. ib.
17

cap.^*
Gu!:ende Bclijoc AnnaLdc AragoiKUb5.cap73.
m

De la Republic Ghriftiana.'

De l or d n ld hojpitd de fuie lutnqte c$ i<>


i'.i de Kod.ts
L\:j>.
VU,
"' '
Arccc me qiie efre es el
proprio ugai1 y antiguedad d cl a ox de fane u a
'M.
y a n ces que diga u principioquiero auisar,como u
proprio riruhxictaordccs de S. luaBa
pcila y no de ap.r luan ci lymosnero
p;nriait'ha de Alcxandria: porque asi
lo rr/an Iospnilcios,y es bucntcsiinoiiio de que d es cl patron, chineraparce i .l o cite functo propheta algunas
ve/cs a CI05 caitalleros cm tiempo de
R'cd.udad cojo parcce:por lo que cc
inos que cu clccrco que pulcron los
Tmvo.sa Rodas cn cl a no de mily qua
troc, icm os y erenta y oclio , huyeron
ciK-!ni:;os de la cyparque vlt vna
imiiHT hcnnoifsima eo d ayre, y fane
Iu..i l'.jpul-a que peleaua contra dlos;
y en Liuor de loscaualcros deki or
den . Yen el cerco de M .d ta que suc
muy amoo cn cl auo de nul y quini en
ros y frfcnra y cinco se dize p or coi a a*
ikTMjuacla q ueaparecio viiblcmente S*
uari BapdlU ,y tjuccoiiocicroii fer eh
porq uc aparedo vrrfi ombre ve/do de
pelle jos, de la inancra que pintamosul
jUpnfh/rambien Jamamosa cita rci
pum la orden d cl hofpiraide ant loan,
poiquc a printipio hopedauan a los
per c y ri n o s q u c y u a o a 1 a t i err a fa ncia,
cornu y a q ueda a p u nta'do lia b Lin d o de
lo$Teinplarios,y lo ciircmosabaxo.-Ua
man a de Rodas, porque cstuuo al i Ja
cabea de la orden mucho riemp, tom o In ego lodiremos,y oy la llaman d e
M;dta ; porque ctacn aquclla la la 11a d cl .'j-a.o maetrc dehi religion , eco
vito dmos principio a la historia..' . ,
Diuersas opini o nesay a c c teadel prirt
ci pi o y anri'.T'icdad de la orden de la cauallcria de ant Ioan> af si cn el ritulo
(como q ueda didio)como quand o comeno, porque vnos la ha/en modr
as y ocros muy antigua , y pocos autfep

410

resdelos queyo he lcydo,dan verdadt


ranoticiadeela.ydesprincipicTodos eomun mente diznl gtcoraeo
despucs que se 'w priacipid a la coqmsta de la tief ra sastt^goUernd a faactasilla Apofliica^VrbanILqieffje
eo los afos de mi y oehets y ocbos;pr
queentonecs todoet.miin.do semouio
a seruir a Dfos n terrer d)o orr fporaHntcrs/Y&i riouiendsc C despucs
decorneado aco'tquihr l'ticrrasart
cta)alguaosbdeoos Christunosareco
ger los que veniai crperegrinaciori9co
mear vil hopital cnHirsa.cal cjl
do licda de los criemigos t d fe,con
paga ckm foula de dineso Y elle hospi
ta'l y h'osped-eria se limaua monalcrio
deosLacnos^ fu.auia.voprior q go
ucraa la cafard quai proueva deio n.
ceario alas sales per sonas5y diz q este
tio adode lc 'iulo ci monatrio sue en
la caade Zacharias padrc.de SJo Bap
tista3y t] por ea -ocafiole llamar'clcs
pues los q admnistravi elhospkalo^
de hopital deS*'o .Ite p'or4 veni mu
gerer dnotas a la racma romenait fu
do ot ra n;ora.da para dlv;,y que cita cafj fciia^'o v. ancta Maria Magdalcna,
y afsi c uef oras colas dei piincipio
cii caual^.ri,i, con teco fu'dacnr.a^
y o mpvo. rracarc ele negado. conJa
rnayor verdad qne.a mtfurefosbkyy
cre.o que n-Q se pnede -poster dibda en
historia , 'upiaesto.queelaqctor quey'
tgOjseiiaJlaenlo- mas y mcjordelasan
jcta'joroada dcHierusalem quesue Gai
ilermo Ar^obispo de Tiro en su be11 o acro,ei quai djzelo que y o contarc
aqu.
: - l
'
; i>esde los.iempos de mpera- l/.is-s^
dor Ha'adib > cp-iando vino l tieiraj.5.
Sazii^ po.der de los 'ucc essores de
Mahoma/.'5:nca Girafon gentes pias y
ideuotas que lirafien el lugar santo
de la Kcsrrcctlon que cra el que oy
laiimoS c! sancto.Scpakhro , y los
demas lugares cjue1 efai rcaerenciados
por Y memoria queen cllos auia de air
n 5
gunas

Libro S ptllO.

<

gunascosas que ali acaccicron clignas


de reucrencia . los que mas tratauan de etfo,eran los mercaderes que vc
ni a n con nicrcaderiasa os puertos de
aquellas tierras vezinas s los qtialcs cn
ta n ro qm depachauan y vedian su s haziendas pidiendo aluoeonduto ,y Ileuaod.osusgoias yuan a viitar los fanctes urpres , y elo cra cofa muy via d a
y la gente que mas freqiientatia est o cra
h oceukota! y Itaiiana H st o s que C
motnan aeica dcuoeion quisicran cada
carioo que hastian bolucr avitar aque
qs iu^aics, pero halau vn gran inconuemente q cra o tener lugar quan
do venian a Hierusalcm , adondc recogersc y hspedarsepara hazer su estado
con mas libertad , ni quienlos guiafe
n mostrasse los oratorios que autan de
visiear porq como la tierraestaua habitada de Moros ningnnolos recibia para
mas que como a cam inantes y pasajeros En esta aha die r o n principalmcn
tcvnos mercadercs Arnaltanos que
cs vna ciudad en d r cy n o de Napolcs
que cran grandes marmeros y trataotes
por mar , y tnia coroerco con rodos
losserores q tenian ptcrtos cn aquelias costas de Oriente' x f lcxandria f
'oalos de mas que cran- vezinos a la
terra fanera > y ludea , demancra que
pore! ioteres que rrayan 5 yxomodos a
la ci erra vcrian a comtmicar cou tocs os
los moradoros de la cierra adentro . Y
conranta egmdadque cn cl trato y
icon uerfaciener an ya como na r u rai es.
Con esta occasion frequenrauan muy
de ordinari la romeriade la cierra fan
cta,pcro halido cmprc la diHcultad
de no tener cn Hierualcm casa como
en as de mas ciudades adondc renian
su trato determmaron intenrar i po~
drian fundar vna casa con su oratorio
adondc -fe recogiecti para salir con
mas pureza de fus consciencia s avitar
los fantoslugares.Parcciolcs coa ha: zedeja3visto cl. irucres que dauan al Ali
plia q cra cl fupremo monarcha de ios

Moros cn a quel tiempo, y assit o rrataron con cl y fus ocaSes, y viio que
loque lepidian noie paraua perjuy y.io
y que lo lur/.ian por no cr moleos a
los Moros que no puede ver a los Chn
hanos, dioics licencia pues cambial
gamma lili int:ercs ,y cualoles caa y
itio adondc ediicailcn ia y^cla que
era no muy lexos de dde estaua cl lan
o epulchro . l;Ue notable cl conrentamcnto de los mercadercs quand c e
les dio lujjar para lo (]ue taiuo auian
m en e lier y deeauan.
Con cil;,) luc^o eiurc los frasantes e
hzo reparrimiento , y o i -p n ta r u n per'onas para que fe edi lie aise vna yHru
con vn claulit o y Codas las oiunas iieccl arias a modo de uioiiaiirrio , pvu\j
prtend ian potier pcrlonas ieli;;io!.!s
para que tUiiielef car;.; o vie i-.>s pci'. ip'inos y qise vnudcn a viitar aquellus
lu^ares de tauu oiedad.
lidiicaron alSi juntii vn hopita y
iofpederia para los percj^rinos p or
que principal ucm te e ha/.i.i a<i'c!a
o b ra p a t a cl I o s . i n r a n t o q u c l o s v : j o s
andauan occupa J>s cn la obra oti. .s
ordenauan cotuo trac r rcli.n\>us pat a
que cxcrcita/ci la piadoa oi>ra de admimirar lo neccfario a 'os que vinicfen,y asi rra>;cr de! ivyno dc'Kapolcs
ypnacip.dineu: de l.i audad dcAma!facterto iumcro deAl^n^cs leiiitoh e
ii Abbad , y povquc aqueius rclii.-jo bsq aili viiuei n er.l de halialos laiii.X
von los I.acinos cocio coiifuncnte los
Orientales Uamanan asi a los de Occi dente. Con occaon de dia moruda c
comeno a bcqucnrar la pcrc-'.nnacbn
Qjcdaua esta obra iinpcicCi perque como por cl memo rcpet'to nuichas maironas y mu^.eres noldes 1110widasde: dcuoeion y ouidada u laque
^ a e dipunian a pcrcyrnar3 IialLa'on
que tambien auia necefsidad de hofpederia para cil as distinct* de la de
los houbrcs > pues ninguna coa imporwua mas para a quel la romcm>
que

"V II
Aub v\ AptuAidtiij utpj j mu -r.nj'p/
op 0|]A .H.H. SO|(Atb SC'|\*U,IA -U.Ol}
3lib,;;.iJi| irjU^iiiT no pp o q n i:i crul
Vlif upjnursA: no o opipp. X pu| -id
r.iHl*p!:i Xs3.3iu i|r a) o.'ip.jp ha jn r
iit^njtu opsu Ap rjotirj Di.irp' v ?jrp\;r|
rti * t) 3tl.fn! >pA,'*iu| < a j u r\r? r Atii; || fy .ipsfip^ (ijaj > t tj l'-nj! uni nnb o?
1 % n y u a 3 J t s tti n i ! j j s\i ; ' n i; 1 j r r > 1 1 n p o
yrnifAiiti .ijupf ij uo| sr\u 1 1 Uh jo sr tiA vj
rflApUAti nptititiA A'] p(*| -\."lM!App:l
\i\U j ; mjiu! ; 1.0 '.;*iiu '..>.: .r;d A MM'J'.pj
%r| Ap ? m ;tsb a Apt!^;j,: s:;un^|r'n;r]
.^p *r| ...irt-b .>ptu;p/ .vp ..'i.r updA u.
vi;\f *, tnnr'i: i^tt'b i* aprprai) -.if|
tiniti ro| p mm ha v' .n;o 1 niM or>^ij j ;.nj '? b\; tt n.fiio" 1 c,t\ir r tHMaiiA ia

A oj u^u p.3:.n -^p.V|'M;'".i:.!jO(4.7!j,"S'


snt pp irJ 1: 'n.o(uot? ouoj n\\ -nu1
S;\,;3:? opnnsuoj rp,oj ri.">uOii;jrp -oj
> o : u > c n .) 3 v \ 1 1 ) < s b n .") a ^ p i 1: u v. p 5: .1 j X
ji;;o;u u>.,r.n\ s\\H]cw c|muin ]o r? joif
:< p^a 1.^ p n mv\ tiro] oj,*>iijoiiXj ^ub sn.f
vipjriurd v pirxn; *c>ut [n pjnb .hx r\
.pjraou pi'p.^n tMp.ioD.i.'jiui Dcib rjA '
n r uu.
sr>j^c>^ .ij cjoj^ip d ,i<> uoi! .x<| uoui.vr.f m\U |n.u/.:>p;).i:;r,i[i p~pu!
'.jOip.loj J > si SOlT.Mjp'Ul^f OpU.^jA *O.

u,> \^ n* inidMo b 1 o.Mtt.o *ot.)!Ui.ui

<ui ^1 i:iirir:]io.)
r.^ ^prrmnuior
urnrunujd Ap.mnl
-r.]Vnnnr'i ,nm
so.ApfA npoa 0[ imprulAnb A op 110 st:
snMp.id Xstuu tirnqqm:> o:t:vrJ>' -od
r.rsp jr p'pripy b n p o[ qjiud.M oj mu
* Vtj UJt *f Apu j:,ird> Aub 'Ul Ajsp,\q -ru
p f * \! * < 1 .> ] v. , ai I n a r ? h f m a 1 i 5 t> a 1 u o *
-Mu^iru ni sAUApb tiojrjjTtmupr p q 5;
sv}r."> Ap r jApid;< oppq Oj'rfi; jou oii

rj
t/<i|j?'A ip m'j pn ru'.' .:j\ nno avJ *
oim
*prp:d (ii-'Jtiy onb <uun."> 1 sci
X 3nbsounb").iAd ^H'fI.'JA SO' 3
^U uup'd * iiH.iihprpiibiHl pip
^tif j-r r rstffinn.ts^pf! * sas jvf.ixi -r
v-j> t: t, tp< ? Jr^rd rMibs.uon<jrodtusr(
*n| h;
ltflifH1'*! I* attbsi'lf lPA

rumu b au mr p n V| i^)uib'.;.i.K') ap f rm
uwjqnj i.moi* u p ppboq Ap
-n
-\v] m a on opuni'j{ > p'.'i 01 X q Aipvui
Aub quui r sr| Saj:/*uh* nj n/.Oj ^ s.)tj
Appjfnra -imum}] soi '.u.inAs.pub nui
Apsqp'soip vi^nrm M\h tif).ir?.i|| t\]V.\\
$o{ sodtttau p m>*p;i opt;n!rbj iX.
m X sop s.M-.dppsonc p n epritrl q nn.'|

b .t. "'.';> ;{ :u.m. i-nui.") rpr||>d Dp

n? X^prpnp w rjo.t snbrirp swjii-^p


rnqp oprjuj *">fp pififaif X f a ait)
opn'n/jur>,'> tp soua u qprpani; S\i\p

;u nnrp o.).m v'r._MUii. 1 A oiirub oj


r:iuu;>J * Xi.i..n|ui m'iouf ki.X -
p sr\ \,iiy,Unn jXu.hI srnr s."|opurp Of
wmi )\ 01 ft;;d.>
niH. r scj S.'3.n|HitJ

^ f 'soin A jp 'i- o;f /ru iu' XH'tfotTii pu[


p.tm0 .-.ori^niVi* snb c[|t'r:tA ~t\}
ur.a i "> ,.'j. u; op' s.ntGMiodaii .-j/b p
t;i:i].(;d )
/{..Mi.UMrjt Fpr^.A.iopt
vh prpis|.^ i"'.iu tr r; sapv* tifHu'.bud
os?nii*i;) ip'uj % JDej,''ap-'m!.'>. mp r|
3 : c .^.[):o; n-n .^o p Mp.fJlK MlXi:
vj"i 1,^- UI /i l,*il^.^f! UI p3p-|HHl
ta j5.'*' . ,,' f \
,*iu"SiTiipi>|<ir'ii ;?;i,i
rinis jfip'pp patu
opfpnfutiri t| p;p ;
|| pi: ^ \\ustHu.psr[ r> \*;-p; 5; .1.1,1^4
p-rsOUOZlMStpSUp

^cufpiAn * i^miipQ ,opuo;A()prj.^o


.wb q \ w.; *] unmd.iir X rnqp sv.m
rupf tmd $a\ sout^u^ * i b on rutc
smti noASUjomXj b -AjixKopwtf^jij
ou ){ 003 .lb KOAUi J.IUDo OJ UtMpod
a; .nu sof 'snp'p.j'p X b nu q svuop od
rip ,mu>\t 3p .molpp so[ d i: mi ou s t so|
souipui $oni.i*bjnd :>;)h xnuD [i.-ui -ur.i)
p u s p 3 f o p\j sojo mo \ tu ab rrt u sa .)j u 1: ru n v.unntf X d do o v, oood nniiA, u<
tM\i|odajftAp arnormt sif 4)!ikosi;hui
so[ st'UPp b mi uuuida p *rylnioi
^ so|p*HK sop sopp-nxs Dub -utioi
,")pppUO.U:tH Sfif 'udpUljd A UO.ApH t)
.ioj orr.iuqj ':nj so'pr^.or} o s;o[ p p
-JO|J

Libro S eptinio*
hospitalcic santIoan,y alcabo loscauallerosdc h ordcn de fantloan. Qoan
to aodcl tituo, yadixcal principio
qucnii opinion cra fer de anr Ioan Ba~
prita , por los und amentos que y a
dixe . Bien c que Baio \ onn 1 erod,en las ad ic ion es a bcllo sac r o ci tzeque cita hopitalcra comcnodcdc ioan H i rcan o R cy de Uicrusakm,
despucs que boluieron de Babil o nia
los udios cditcovn hopitai gnerai
parafocorrer los necesskados dcl pueblo, yqne cite c conscruo aunque defpucs de roda la total ruynadc ajl rcyno > por los Romanos, y adelantc ca
tiempo de los Moros, quedaron rcli
quia s de aquella antiguedad las qua~
lcsJcuanraron los ptmcros que fumla r on esta caualJena dcl hofpita , y de aqui dizen orros que vin o aliamar se
liospital dcsiint Ioan , por oanl iircaiio Rey , y rambien ay author que porfiaque fc llamandc sanr Ioan por auc
Ioan cl Limohcro,y y o me que d o con
mi opinion que cs que fc llaman de
fantloan Baprista * Esto pues vilo continuando nuestra historia . El bu en
Oiraldo fedio ta buena maria que do
.rnucha faycon a lo comenado de la
iiospedera y a Iode las armas , y p or
que conuenia que vuiclc vna cabea,
y administra-dor que gouernae coda
o temporal y espirirual de comun a~
coerdo de los bemianos suc elegido
cl -dicho Giraldo, c quai no se 11a m o
taestre mas perfecto por cotorrecs. B
o sue en los tcmpos de Gudofre de
Bullon cl primero Rcy de Hicrufa!em,
Ycotnoel dicho prefecto uuiesse sa u or
dclpatriarchade ierualcmy dcl Lc
gadojqueicmpre andaua con los que
pcleau para essorcar los y ceeder Jcs
gracias- cfptrituaks , puo se a i 5 y a
los daim que lo aeonjpaauan > vna
Cruz blauca , sobre Ropas negras > y
comeno a vroir recogidameruc y en
vida comun , y lo mefmo mando ha~

ze r en cl loptal de .n* m nacres : en


c l quai era Prepofira vna imiter de nuieh a honcdad y piedad , Ilauuda \
ns eomo y a due . I>c pues viend\>
el di.'ho ( icrardo que para hopcJ.u'
los pci'C'.rinos baiuuau po..<>s ., di<>
en ia/.er < 'apitanias de 1 1 .indues de
uuei'ra , y a salir eu las pele is comnucho denuedn: y conio je dnereneiaicn en la vida yen la diuif.i de Iono trc)S5 b a /da n coas grandes por las ar
mas . Comunnienre ade'.wauan b s
caminos , comu los Tcmparios , y
trayau deldclos pnerms a los que ve
nian a a eiudad Sam'u > y ai si nuimo te ni a n diptnados lut;.u-cs para don
de nelen reu'reados los nceelsitados
y n s i e repartian y t onec rauau (pie
v nos vaeauan al erukio de cala * y
orros peleauan y yuan cc)n ;t an ordcn
a la g u erra . Mnerco c Gcrardo y (icu
do fauorecidos por la S an C ta ede Apotoica , y teniendo t tculo de urden
SJuan , enaron Maeh'e de la ordcn:
de y cl prmero sue Don R aymundn de Pr'marn
Podio.' el quai au^nien to a oi den niu A***
ebo , y la f a nia de lus ieelms creeo
en tanra manera (pie no auia principe
Ghriiliauo , que tu? dieie eon inano
libeaal puebios y otras i c n r a a ho
pitai de Sanr uau , pur ver (]uc no o
lamente galauan lo que e les datu en
focorrer a los neccsuadusanas eu pe
lear por la se y honra de la yi'Jca.
Y a si los pritneros rcynus que halio
que iueron librales con dia ordcn
iucron los de Csaldla y Lon : por que ^ouernando la ordcn el prmero
Maelre l/.o donacion a ca ot den
la Rey tu loiia Vrmca laja dcl Rcy
Don Alono e Sexto de vnlu^arfanado Paradinus , <|Ueela c-ntre .Sala manca y Arcualo > y tambien dio h
mema R cy n a a I rcxno de los ajos7
que alli c$ dicho , l-raxinutu vetosj
a os C'orncndadores Arnupbo , y a
Iuan .Sebaiian, que* deuian ler Prioics cn csto5 Rey no s de la dcl ho'pi14b

De k Republica Christian:
Y cl rcy don Alon dScprimo,
ta
gen fa madre, nunca se ha vilo casar
que R- li.uuo l'.mpcrador, dioai hosalgun Cauallcro destos, porque enepitalde Sant Itian a A ra p tic r ca confus
llo tienenuantiguo rigor . Despues
tciunnus , y vua hcrmana d cite R cy,
que cita religion cessode laco'nquist liauuda Dona Sancha , dio la lncode Hicrualem por las dscordias de
n.irnda cic Ra m b a , con otras riquelos principes Christianos5 siempre pro>
7ds . Y di/c Ki ecnpcura que ha ze la
curaron sentir a Dios fus Caualleros^
donation ci nianos d cl Maestro Ray
y nzerncn diuersas partes notables
mundo y aiiadc que da a iadicha or,
hechos de Caualleria : Y viendo el
lien ,cl monasterio de San et a Maria de
Kmperador Manuel de Constantinola (tic lu villa de liamba . Au eomenpa, corn o esta Religion pecaua ran va;*i aron a teiicr otras mucluis riquezas,
leroamente contra los enemigos de
tlcdoadc le vvc que u ami^uedad es
laie, en pagode queleayudaron ator
ledc lueyoquc e comeno a conqu
nuit la cudad de Macrc Ciudad de la
Licia les dio la Ista de Rodas , y auniLu la uena Ru u* u . Couio ereeiefe
que les dio corn o senor loque era su cil a religion por rodas paires y cl grao
y o , los de deotro restieron , y afsilos
nudhe no puuiele asih'r en rodas
Caualleros pussaron hattos trabajoSj
p utes , pureausa de la ,;ueira > criaron
liafa iazer que obcdceicien los moMieius Pruiiindalcs enta-la R cy n o,
radores
. Pero Cuilcrmo Vilaret que
y delpurs i los que cran Macstrcs prosue el XXII LMaefrcles apreto tan-
ir.tuiac lue r on diehus pliures -, y a
to que les sue forado hazer io 'que - >
lien ( ,;da
node lus de Rpana riera n obligados, clpapalan XXI I.y
ne iupuui ti|st(ou)0 epriordeCael R cy de Napoles llamadoLadilao
lla ,pnor de- Au^on , prior de N a*
le ayudaron libcralraentc > corno pa;4
uai 14 , y Poi EU-'.al : cl de lathaluk no
iece en la vida del dicho pontficc
le llama prior, nus Castel ian Daiupo-*
Vino esta orden a enriquecer se mu*
la Vlan clos fctiusct t ra et Cruxcs
cho
por diucrlas partes despues de des*
muy grandes , que les touun lodo cl
tr.uyda-ia orden del Temple t porque
pccli.* por p eheininencia ; a estas pervie n o l o s su mm o s p on Bccs y 1 os 11 er
icnccv eeefurus capitules de un o a
yes
quajuo trabajauan estos Cauallr
,auo jijtjMjduloiComcsttJatorcs dcu
ros
3
adjudicaron ..'lcsi muchas de las
juumncu Su hafoito es vn manto catentas d c I o s Tcmplarios , pues Is que
uaUeroio de Taferaf negro , y sobre
Jas
dicron tucron con intencion que
cl la Cru/,; la quai- no cracnen ruedo
cmprc vucslc qucn refistiesse a la su x
dcl pccH) tnji eneiiui del ombro 3 y
ria de los Moros y Turcos enemigos
cl pn^ra lien a en cl pecho , es aquel
de lase Cadio'lca . Padeciocstareli-*
habro demuela auondad y parecefl
gioh vn grauc- gopc en el ano de mil y ,
bit: n los Caualietos con cl .: Profean
quinientos
y vcynte y tres : porque
la reeda de Sant Augulio/como lodiperdio la Ila de Rodas despues de a7>:n las bu 11 as del papa Clmente Seoer hechosugran M'aestrcy losCauaprimo 5 y la rgla de la Canccllaria y
Hros todolo que perteneciaa vno de
ou os n'.iuhosuudtorcs . Ticncncicrlos
grandes Capitancs del rruindo; pot
ros p uef nolu^y Auc Marias por ofloqual el Empcrador Carlos Quinto
Jicto Ujuino, promcccnus votossosenor nuestr les dio la Ista de Mal ta,
lcnmcs piinapalmente la Hdclidad a
lugar acomodado para d esc n d cr lalta*
h eiV.ion , la obediencia a su gran
Maeiirc, keastdad aDios yaiaVir,-' lia por estt a villa de. Bcrueriay estai
' cri cl"

Libro Septimo.
en cl passo de Affrica para Lcuuntc.
Adonclc esta religion m oh o batan temente su valor y sclo por la Chriliana religion , sue en cl a no de mil y qui
nientosy seenta y cinco > pues reb
tie toda la potencia del grau Turc o
con cl mayor esfucro que janias le
emos en ningun cerco de ctudad , y aics oada y enaladade todos los feles Chriianos,y Diosla tiene muy de
su mano : porque nunca hemos leydocoa por dondc pierda u andguo
crdit o.
Orraordc militar,y halloque florecio quando estas quequedan acrasnotadas , mas porque ay poca memoria
de ela en los au th ores , y dcpucs c
embeuio en la de ant Ioan la p orne
aqui porque no se nos quede n ad a de
oqucc hapodido hallar * Esta es la
orden de Saactiago cl menor dela quai
UkU% 'lzc i-{\i\0 ioan lierold en las addi-*

'

ciones al Bello Sacro 5 este dize que


vuo por este tiempo de las otras que
fiorecian cn Hicrufalcm ,aquellamatiandel sancto Scpulchro 3 cuyo$ professores se gloriauan tener origen de
Saactiago Apostol , e hermano del Se
or. Estos eran subjetos al Parriarcha
HicrosoJimirano, y por el les sue dada
rhancra de vuir almodo de Canonigo$ rcglares a losquc/gulao clcoro,
y estauan cn el monasterio.
lllustrola Gudosrc deBulon prime
ro Rey de Hicrufalcm 3 y por cl mesmo
orden ios otros Rcyes Trayan sobre
fus mantos vnacruz coloradacondos
braos con fus perfilc 4c oro Fucron echados de Siria despues que h
tierra voluioa los enemigosde la se.
Venidos cn Ocridentc pusieron cn la
cud de Pcruo cn la seooria de
Vcneca su cabea , pero viniendo a
mcoosla orde de cadadia S porque lo
que quedaua aproucchafcpara lo que
sc d o , su eron su s prose sso rcs y h a z iendaembeudos en la cauallcria de sant

Ioan por el Papa Innocencio octauo,


Nohallonas declla porque losriOpos
hanconumido muchas coas de citas
que cl fa b cria b n axera curiodad y c
el'o vengamos a cnalar los maetrc*
que ha auido cn Li orden de saur Ioan.
C,itl).il>i<>o de lus A.irjlrcs de[U orden,
1
2

Grai do.
R ay n u n d o de Po d o .
Augcriod c Balbcn.
3
A ruai d o de Ccmps*
4
Gilbcrcode Asalu
S
Cato,
6
Iubcrro.
7
f Rogcrio deMoIius.
9
Garncrio de Napo de S u ria.
xo Bmcngardo Daps.
Gotredo de Dujson.
12 A 1 so n so de P o r c u g al
1 3 Gotsrcdole Rar.
14 Gunrino de Monte Agdo*
15 Gcrino.
16 Bcrtrandodc Ccrnps.
17 Pedro de Villabrdc.
8 Guilermo de Castclno.
19 Hugo Reucl.
310 NkiaoLorguc
21 loancsdc Villers.
22 OdodePinibus.
2 3 Guillcrrnodc Vil arer
24 Puco de Villarcr.
2 y Mauricio de Pagnacuiucnte.
26 Fucode Vilarcto.
27 KlioniodcVilIanoua.
28 Dcodato de Gozono;
% Pedro de Gormliano
30 RogcfiodcPtnibus,
3 Rayrnunclo Berengaro*
3 a Robcrrodcluy.
3 3 Ioan Fernande*/, de Hcrcda
34 Phiibcrto de Niliac.
35
0
37
38
5p
40

Antonio :uuiano
Ioanesde LasticIacobo de Milli.
PetroRcmondoZacofli*
Io.m Baptista Vrsino
Pedro de Abuser
41 Ecoe*

DelaRepblic Chrstiaria;
41 F, m cric o Dam boise.
^ :. i UUu de Pd.dKbn',
a\ \ l:abncio de Carcto.
^1 .] Piuippo de Villers Lisladan.
,j s- 1 Yi mode Ponce.
,j o Yhdenode Tulono ancta lalla*
^ y uanna.s de ! lomedes.
,j
( . Liudiu cL: Ki Senglc,
i o burines de Vallcta.
y > Pc-'iO c\ " loHC.
^ i 1 a : s .c^ que de a Casire*
, ; M ' ; > < Y S .ouIkua Vcrdah,
* ' f'
r.i (l\ li <<:(..' \ t. (\; u, llcy'!.i de CdLi
ii.t , t
<<*?'.;> C";..^ (."> isjj'.{. j'ropojitv,
{>>.>s. .'//.
r^^V^r ^ {Wun^a r<kn que yo'
t^.ll iutioen Hfyattafarnosacn
ttos de eau dlcra es la de
' Avmuui y porque
'j.Lrraua,
parque de ibs'
los
niucias rqnexasy raithori
J k.m :u : a curacomo suer o n
elius cju.illei'os urjy <;uerrcadorcs'y
p, chaYauo ei de la te . Su principio f u
ei on ai'.s de :uil y cientu y cinaientay ovhti d,*.'*;) fanera, i;d rcy don San-*
elio cl tlecvdo eomo anduuice visi
ta. ,d*..> tu K cy no de CablLi , porque
] e.ruuJa j)or icy ;ulon l;cmuxido ii
Lcn.una , 11 ego :i 'foedos.y chnd
ulU uihi mci.'is. en covao h uia/un*
ti'o f\r;m prnrr dr Moros .con-inrtnf
r o dr cercar a ( .Vairatn b vieja ( que.
o;- j?a:n n:n$ n drvrcneia <c Ja orra
ifucu' q*;e dt | :,(,'.'. e \ni(hj)y parque

413

enantar vrt nuew edifcio spitirual


para gloria de a fe5desperro vn anima
y cora para qroraareoaqllacmprea , y cite sue vn rngc de ia gre^aci
dcCistel q oy lkmnios de S.Bcmirdo ytue desta manerarq a cab ctao a cc f^f
ticpodosmgcsdel noncsteriodeHi f*^n
tero dei rioPiiucrga encl obispado f P
le da cnlacorte de rey,ei vno se ilama*
u a d 6 Raymdo 0 d Eem^ y era Abb ad dei dichd raonaserio:, y cl cr.o. se
deziaray Diego Vcazqz^cj erastrsubdiro.Este.era caualero y o ,j n tes de tomar el habita auia seguid 0 iagueitayexercirado las awpas,ycra Burcuno vf
como vlefse. q ninguao de os cauaile
ros de! rey.qria dedcr aqla fuera t
jtnporc^pcsolemucho y calidiaua
cgoiiiesm3pa.rec.edo!e c] i:l- se vie
ni libre pictera-'a de-enCt:de,<?ajarau%-
mascQtno'CiQ.<podiajC.toc|ocrOjmoui
do dc S pri t n.Scto ( eg le ha de creer ;
y parecio despues) b ablo c fy abbad y
rogolc q pues ningtu qi 'ciair airey
en defeoder la arcaie^a. q ia pideTe pa
ra Ci y su s fraylcs^y qelbi defenderadc'
los Moros.El Ab ad qvuio cyo cftop*
rcciolecosa dinci)ltoU,porq no auiase
^uidoIaguera3y tenaq rodo el-md
ie tcym <A i ep.er tmmmd .J.e ei sray
DiegoMcIiU q. ez:dctiI5.Qde habr
c el r ey y co grs cB5tlt4ko3&^psi
no a ua caualero wfit atc.^ qsiesse poiere a pcHgro d^dcfcjer a-.as
rixa, q. el c5^q^l^^g^e0Fa'nrlS

los MouH? crd nui'joy la fbrracza,


siiakcza fo-tuiae/fi?. ^rteiikidefch
nutl'aau taa Iu'/eudat.ara rcsilii .raj
ri a, y q le uplicaua-e clcfe k peatE'J
us ;,v nu.. ,
w.ialeros de! Temple.rcy marauiHdo dcsb ' a! praeipio -d
rue i;; revis tt n !n fa:/, on , nose tenier"
do dclhecliOj.cnipcro.cfido'cir..fatt.
-j ivu* k; f rcfb para defender l
ctidad dcabbad y dei esbcreo deleoiii
r, en- 3 eu$idaron :i saplicara rcy doa
paue'ro ^dcrermiino de entregarle a
>:.::(.. 'u, :j*.u runeOi: porhien de roCalacraua,y diolcayudaparaclo. El
u,i; aqu/iU Yntacza queciios tenian-'
Abbad qusrdo vo q le sue hecha la ena *. ; i
uoriar ro querian caer en ma!
t- iU> >l Us I/oro:> kttoniafen. El rcy . trcgapardosc para el aro-bipo de ToledOjllamado d Io:q sue e II1L desv",-Kk> c:e ]^'i';,ro parecc que orepucs q fae ganadaToedo deiosMros
cu a^uei i.i"Ji ' a aigu nos cauaileros
y ctdole cl hecho y !o q paaua le pi
de in ie\ no * ia/ro nittguno q:jio :u:odiofauory ayuda5assi cpkkoal cornf
iierei' eua un grande y cii{ieulroa5
empora]3y como cl arobspo era var
ntb Lomu Dius te ai a determinadode
muy

XJbro Septimos
ciuy principal y zcloso dclas cosas dea
r cl i o n h olg o c m u ch o,y dio mu chas
gracias a Dios porq auia quie c pu iciicaqualquicr pcli^roporla fc,y assic
mano libral diolo nccchrio 0 para q
uclcn aoeorrer lavilia,y m ad o q por
rodo n arobipado c prcdicak com o c 6 cc d i a i d u u 1 g cc i a pc n a r i a y r c m i f
de los pcccados,a qualquiera q rues
sc a soc o ne r a Calatraua,o con su p r opria perso n a, o con su ay uda y biencs , y
cta gracia dio Dios a los C\ predicauan
y carTdipuetos cstauaoloscoraoncs
para obrar bicoque toda la tierra c m o
tiioayrcn perfooa al a > u c rra 5 y 1 o s q u c
po podtanpor vcjcz , o encrmedad , o
por orro mpedimeco ,dau catiallosy
armas y hbrcs q pelcalfent por cllos 3 y
pagauacl ucld\ y los q no podia tto
.cn cita cm profil sucr Morales. Kl ab a d
cn t* ro par ri ose para Caiatraua y proil cy o la delo q pu d o haia q vntcc a ay u da qfc yua alc^sido:pcro qui o Dios
q 1 o s M o r o 5 q v c n i a. o b r c C a I n c r a u a > o ycndoclnparcjo q c haza para delcoidcrlafucra3y comoveniagra getc^an
tcsutvcrasuscncinig5,dexar la guerra
ysc boluicra fuscasaSjyfuccl numro
<j vnocndcscfa de Calairaua,paslados
de vcynrcmil hombres-.pero viedo q ya
no cra ncccfarios cboluicr a fus tierras5no perdiedo cl mcrroq akcaran
pccara,porq venia aparejados a aior por k hon dcla fc Chriana.Ml rcy
d Schovicndoqauia quedado libre
Calarraua3y q auia do los mocs graii
parte para q los Moros no la acomeric
eojiizo mereed al Abbaddci iccro de
la villa de Calatraua para cl y para lus
succt'(orcs,paraq a dcscndiccn d clos
Moros^ydcspuesu mesmo bijo dAl
so cl Noucno csirrno la mesma gracia
ypocoapoco crecio h ait a lcgar a lo
qoyvcnos.Hnrccs rauchos hombres
honrados q amau la guerra para dc cn
dcrareligiylaticrra , dcrcrnuuaron
quedareen Calatraua para dcfcndcrla
y de estos fuer lospriracros que coma
r cl lubico dcstalncly ta cauailcria , y

porqel habitodemongcno dcza para


] a i; arma sic lalailes habiro mml c i a d o
tj cl primer o , p o r q and un id se n Judto:;
cn la gitcrra, Dem ancra que d ana Je d
capulancos blaneos , (a* ada la capillau
suera^y dio pareec de cpulturas de cauacros antique) s. La Ci u z culot ad a q
oy van Bcneddo Dceimo 1 1 1. icadio
al ucpo q cra obedecido cn Kpan.;. Su
kilo suc iiepre voa Cru/, roui u la q oy
van co vu as trauas.Hi ddiniartc i raya
Cruz negraen fus prinepios : pero y a
viande Cru*/, colorada ,de la mdma icchura de la q lleu cn loi pechos. V auti
q uc a q 1 1 a i n I i) nia crac los Comcdndo ics por ddncra,qudo cil a cn cucnu>
van dcmatosblacospara y r al coiu a
comnl^ar.Y para bue pi incipio de la u r
de,U)e:.n) q tnuu <'tcmc y apjrcjo* pi o prios de la ordc,cuino viuia en ironiera de Moros cncnii^os de nucira i ,%e o
mearo de en cra r por fus tici ras y Inde
ro alarmas eau ab.', ad as co q dcron en q
c t n c. n d e r a 1 o s c nc m i go s d c 1 a se > y c i u u>
fiprc dbite cl noble Abbad dun K aymdo,c su cpancro st ay Dc^o Ve~
axquez,y como cl priiuipio de eda rc~
Jigi cra para tro pmucdio y vnhda d
de la y^leia Cac/iol a, y debaxo dda
auandc vniir fus prof dsoics -,t anbian'
su potuladoal papa AieNsuiro 1 (1 |
^.ronm
raq aprt>ualcaql clado y mancia devi bUvlc.
ur7y viedo d luintno Pniiccqu jm o
wecliofa coi a cra,y c scruido de I h;S
nuclro Scnor,dio iu eocnntdo,)' U
aprouode potdbd Apoloit a. Y cl~
pues nnoccnoUJii/.oio mcinio.'
doe Abbad don Kaymdo vo que cl
sumino Ptiicc y d Rcy de hfp,<.n dauatfuo fau or a i u nue u o itilituro, uc a
J iccro u monatcrio.y rraxo a ( jhua
u a mueba prouion y ^s-rcs para que vi
uicsen enia villa para dd ena de a ricrra,y entrdaco mondes para q liv/clcn
cl ofcio diuino.y pcledfen juntanente,y assi como los mas moyos y de suer
asy dexo ca ircro losen ennos y vie
jos5para que concruacn la reb'.-un.
Alprincipio no tuuicron Macircs porque

>ela KepiUca Christian^

Prmf

que estauan ubjectos al Abbab Raymuiulo , cl quai auiendo regido la orden diez aios m u ri o , no in opinion de
nuidia anctidad : pero antes que el
munde le dio orden como se gouernalc la rdeti porMaestres, asiehizo ; elprimcro hie don Garcia , cuyo
obre nombre nolo hallo,ypara esta ma
ncra de youierno dieron u consenti mieuio todos los caualleros nueuos , y
reinicieron elnegocio ala voluntaddel
H cy , y el elcriuio al Rey Luys de Franci;i,y al I) tique de Borgona , para que
por u intercession y medios confnticfc el Abbad de Ostcl con su capitule,
que la cauallcria de Calatratia tuuieTe
en ugar de Abbad , Macres 3 porque
iiO it copadccian las armas con lascoitillas niclrigor de la vida monastica
cou los que cxerekauan la guerra^y mi
rundo el capkulo , quesepedia coaj li
sta -, e les toneedio el Magistcrio , y de
comun eontentiiniento de toda la Ca
uallcria tue electo en lu primero Mae-stre de la ordende Calatratia el dicho
don Garcia, varon de gran autoridad,
asi en las colas de cauallcria , como
en la obleruancia del monesterio . HaJln que vuo veynte y eys Macircs en
cla orden, y el postrero sue don Garci
Lopcz de Padilla , cuyos nombres pon-^
dreabaxo, y nmerto este el papa AIcxandro Scxcojdio laadministraci desta
orden , y de las demasa los rey es Carholicos j y de p u es emprc han sueccdido lo s rey es de Hpana en la adminiitracion.
Algunos quieren, que luego que f
instituyo la orden, mndaron habito3pcro no me parece asi i que fuesse mas
eorio yo lo creorpero siempre varon de
cicapulario graode,o pequeno,y no tray an cruces,y c ste peruero hasta que suc"
Maclre don Galo Nunez de Guzm
que sue cl diez y nueuc Maestrc.Este aicano delaedc Apostolica que cl escapulario negro que trayan fuesse comuta
do en la Cruz bermeja que oy tracn, co-

4?4

mo queda vist,T?roffsa.rn en sus priacipioslos votos, en cl ngorquelasdemas ordenesmonaicas: pero el tiempo


loacabo rodo , porque la pobreza tuuo
dispenacion3olimitacion , partido los
bienes y renias de la orden entre ,desta
manera : que la mdia renta fuesse-para
el Maestrc3y la otra parte para los comen
dadores y encomiendas , y al conuento
noie dexaronnada: pero dio se esta rden,que el Clauero. diese a los sacerdo-^
tes y a los que seruian a la yglea y con
uento de comer,y el Maestre de vestir y
calanEsto pao enlos afos de mil y du
zientos y nouenta j reynando don Sancho el Brauo, y siendo vndecimo Mae--*
stre don luan Gon calez. En lo tocante i
la castidad gra tiempo se guardo en esto
lrigof de la profession rpero despues en
elano de mil y quatrocientos y catorze3 Primer
cl veynte y vn Maestte3lIamado do Luys Mtejite c4
de Guzman ypidio dispensacion para caI4^*
sarse3el y toda la orden ; pero ningun ca
Uallero quiso vsardelpriuilegio, yassi
no tuuo fuera/aluo en el Maestre: pero
en el ano de mil y quinientos y quarcntaPauloTercerodio licencia y dispenso con toda la orden quesepudieecasar.-pero esto se entendio de aquellos que
to maen el llabito despues dela data del
priulcg o . Tiene quarenta y nueue en
comiendas 3 vn Comndador mayor,vn
ClatierOjVn Obfero.Es esta ord enEspa
na la mas principal?despues dela deSanctiago, porque es madre de la de Alcantara,y de la de.Montesa 3 porque ella ias
visito algun tempo y dio. buenas ordenaciones. Como sehaze enloscapitulos en nuestros fiempos5 despues que no
ay Maestres en las dos ordenes de Cala
tratia y Alcantara 3 dira se adelante, que
sin dtda es cosa de mucha auoridd 3y con esto me contento
con lo que tca a esta or
dende Cala-*
traua*
Ggg

Cath-

o.i]pirj\j o.( u on r o| oum .iod "\v S'itui


oiib.iod'ojOoiKn r{ Miio.up r op rpo
tiop.io o| nuod m nj ) ooop'ipr^
c5
z

uo(i Xo.i| opt:i,i.i; v.hjyri " "Ojv

^
b

u '69
*( X^j/f >Jpoti .ip *oijbHmioi^ Lu q
xioq Xoxf xo,o| np S%iiounl^> 'oi

UO(| t-T3Jl?|,\r .OUt!^70p.|A| *g"


0(| Xoj- ]Xri}| 7tu{ op oitSimiiy
i Ofoituo,r9oi; p HtxYxi\pxx\\

uo(| Xo.:| o^f.po)| srruiff) c *om


ZZ
uo('f ')?,iptiio..t3twt}^Xi:..;| op ) tff

g
<

n
zr

uo(] > ()|!:ouo< oun'/oury gin


uo<I Xr.i:] un.ir]v t'our(;7.Xn}|
uo(] ) /ouio^ t:'.u:tonbum?j\' i *oi'i
uo(j j Xo.i oputjo,| *out,c7ouopj(-)
t f
r t" j nos o.po(] 7our;^ on.} o| o.OULd Dp
y | .i .u,ir kr.n om * u -H *
fi y uo( ui!o| *oiu:c70fi?ouof>
i |iio^| Xr.t. Xii)| 7,aio(] o5uo(| c oxiT
p UO(\ V,:\ OjDtQ f do* D 7. Op <>^{0)UK%
Li iio(i; ) Tv-iuf v:odo"| .*>p i-{fprt^ c our
i z 6" *y ouj sap so'/oa opondop X if.]jfoj
opXin si7.no sv3iin
j uo( Xo.i;j '/onn^uro op ou:copwc]
i (umwz *opuf|<)oop
<i j uo( j oi.^p ) i?jo.u: op U[ppi({ c oui:
U ^ oi.inuu -ojo.id
oz uo(| | At:.! '/odo'furi.trjAj op op.o;)
-oui^ui f 9 onp o{ o.iouu.id p o -jY
% i | uo( o.ipn(| ypjnj^ op ) Xopof c ou;
zz { uo( 7,o,mpMO(j "oui^ijXo-ioj i l'S
op.opido4ouu.idonj in!op^ uo -joc]

z op:3of)*(] v.oun^ op mua/if; oui:


aoiupdonj n.i|}ot^ r>p ~V

onrn pn^Dyip ij ^^p duj oinp^pJOA

uo( j A.i.i j sXir '/op'.MKK) p n > -/n'

z g uo(] opurn..T. op rpiprj ^ *(uir


Lz uoq } Xr.i ojuojy op uoiu.iy c our
^H-i onj ouj pp Ao\j y uo( tiro]
p opun'l p n 'iit)lir.i\'
g { UO( X.M.J <).ip.">(| ) OUVUO.II
'
6t ] o,Ji.tpo}p< *qp., l'i'our'n.ii) (? *o
o { ( [piqy /odo- W'our'-qppqpp j 7
on] p .o.t^od vvipoq^ X j.-) ijprm 7.v
ojn mio o.iod.to uo q onr'ruo.Kn
i ir $ L *
!^

lh).iO tlltfuUJM jp 'j SJU3p.it) JUfjp

' v*

o.ns^ sq souop.io s.->.n?-){tjAs


jf onb oua o u qn*dp,{ -rnouin:

onnrm onj a u r q op iukj -nj


uqj p pi <>.iX.").id(] s' n -pm.d
Aou ojomb.iod ou'opouuu
di\<>[ oj'opXo^ o.iodtuo b
L1 l-[ P V
pqpaodopo|jniuifiioonpuwu'n3 -ody
lx^\\o\} v.A ppq o.iXoo({ v,pv.no,\dttn
p.iod o.pijxo|ytKli:d p {-o.io;uo p. .n:<u| r
?pop qp onin nj covnsp onj uo ua .?Vin{
o\~>vauv\\ p X<-o.iXo.io(j q Opwonpr M I?H
olu /s*jMnipi] t!..)(p pp j
cun.
^ ^ ^ fPpnpuy
PinHcl ).">p Xvoui.tpo}|pupn}; onbsoaur py 'ouj
^Jpnjf rptno.nli: qp op.o p.od ^dqj
v.ni so.io|p:m*o : b.iod ouppiio Apiuop
otnp X ui.ii.] A oip^Xjj sop: ojppud soi qpp ua poiVbpnud Xo.t op j -iiKiu.r)
op op j m:m:ipjo.i<po.y i*| i:pb.i p 3
,-)ff
Hnnt ojuraimiq j *of,d\t np p|ji;-> c -03
ou oj nmuqj soj op > mn^pr A -ojuojy
u;.pj p oui: .)p jiui A oni.op X rpioj oij
i!;HO:pimoidt:on,po.i op.to lod ojpvxr>jY
o.uo.oj. 4 o\j pn[pn:uu:[ qpop.ioXimi
op,io srm'-o.qpqAi '.iou^ X op!nr.unq| op
o:ncpn|onbo|pMjoS4*7,ouio) A "Tiiltjur
tioppxu.u p rodpuud d nb.ro d q onb oja
sondpp v[ op r.nnin:D|y c qp:q onb Of
J011 "CpTp t{ Z[\M T.O^p.LOA
UOO
\II.

c aRcpublicaChnstian.
vn(:i(\ipnbiM'lloy.\'iplI;un)moaddtc
c 1 1 i ra . *I * u i o c i u uru c c ci ri tulo del Porcy
n
' ciMac i re Scmo ddh orde,y le
Continu*- ^1 11 1
AK vtuira.qiuc culosano.s dcMil
cq'kIc (,i y tluzicntos y veyntvy lys,poroj de ali
riw
adcUntv iic ,npre iclhuao cita religion
lanidcdc AkanraraJauaiadcnmdar
k ci i:".>i.\y ilanurc dcpucs de Alcan.n\u\ uhadaic cl pnuKTtitulo/iieesta.
S'i iriiv' oaauodcluordi'dc Calatra
tu l!.ii!,.:dod Martin Pernadcz dcQuin
f a ; > . i , ( i \ : ;v a > < >r ras co asij hi zo c n u rie
]i >,! uc u>nquillar la villa de Aeaiuara,
cn id f yiK de !.eon,y amedo lapofcy<*. > a:-im [jcmpo,y dclendidodelosMo
n% t*n valcroia conhnda, pareciendo
k que era enkulifeukocl dceudcrla,
i mmi m if u con el rey de Lcon, que cra el
H i -y u o 1 1 A 1 uni o el No u cno,d orden que
Jw ti'nuaparaeunk'ruark villay fortalc
a ' le Akura , porque el no podia con
lu eauak i abazcrlodas cauas q dio pa
ra rlk> hteru nuu luis:pcrola nutsprinc
pal cra cl icncr u amucnio mayor enCa
iti lasy r hir Icxos de iqtiel lugar los caualieio>s3para po der a c n d ir a la de e n de r
udaslaj vexes que incise inencle^porque a guerra era continua por orras par
rus fcl rey vfcndo Jas razonesquedaua
cl Madhr de Calatraua, admrio las>y
protcyo cnlo que nias Ic concnia,y an
acudio a vn remedio y ftic este * Coma.
vo el H cy q en u Rcyno aua vna orden
de canallcro^q il- llamaua de S Jui d cl
Pue y r o, q no era muy podcroa,porque
nu te nia muchas nqucza$5dixoal MacrcdcCalatraua,q dide aquella u villa
u lui. cauallcros dei Pcreyro,con obliga*
eion dc q la defendiccn vakrofamere,y
ie cncurporac aqudlacaualkra con la
de ( .aLirrauaJpues todos cra de la orden
de ( alel.y q Calatraua visitasse al Pcrcy
ro,y asi k tratar orras cofasjCoformc a
k) q c pretcndia.Kl Maestrede Calatraua a cep to dU^ytuuoio por bic-Dcspucs
cl Rey deLeo comunico este negocio co
cl Macstrc del Pereyro', y tbicn vino cn
cIIo,c condiciAq cl Macstrc dcCalatra
puldc Prior eu clconucnto3sino

4$
q los caallrs.hiziefenvno 'desussacer do tcs,por ee'ti,y q ue e Macstre5 o
Macstrcs q fucilen delPcreyr 3 e Iialias
sc en las ckttones de losMastres.deCa
latraua,y tuuieevotocomolos deraas
Yasii devna partcy de orra pidier eoas
para andar cformes , y ccuydojse hizo entrega dea villa dcAlctara al Mae
strey caualeros de! Pereyro.yfueror
tan conformes fntodo^elMaetre del
Perey ro puo en su eandarte de la ord
las rauas de Calatraua junto al pcral cj ,
cra i ngnia desta orden , .del Perey ro, y
flsi viuier en confonnidad estas dos of
denes muchos dias , y sue vifitada algunas vezes de ladeCalatrauala del Perey
ro,. Pue crecido esta religi mucho, por
q los cauallcrospeleau vaIeroamcte5y '
augnietaiian la ord , porq los Reysles
hazi mercedes erecidas por fus hechos
en armasComo vierolos caualleros del
Pereyro q conuenia defendersAkrara
luegodicrorddefdar coucto cna
. ^
fortalcza deAlctary assi e paaro de ii^fJ$
S.Inlian a Alctara; por lo quai tomo de ^ ^j^u
alli adelare esta ord de S. ulian del Pc~
reyro titul de ord de Alctara . Dema
n e ra q l miraren la antiguedad desta of
dc,parecc fer mas antigua q la de Cala
traua por cofrmaci Apostoica, aquc
dcpucs parece que perdio este deredo*
por auere hecho comfJiaci de Calatraua,aique dcpucs pudo boluerfe asti
poesion.jpoi'quaiito no se guardo eon
clos lo q c trato entre estas dos ordenes
qu ad o cl Pereyro e hi zo siliacio de Ca
latraua , porq entre las coas q alli se declarar sue vna, q quando Calatraua eli
gielc Macstre,fuesc Uamado el Macstrc
del Pereyro jydespues no lo giiardaronj
por dde pretendiero fer abfuekos de la
obligaciprimera.Y afsi entipo delu
lioScgsidOalcanarbreue parafer exS
ptos de la obediecia de Calatraua5auque
quando hazen capitulo , siempre- nombran vifitadores para la orden de Alcati
tara 3 y por esto quando hazen capitulo
estas dos ordenes lo hazen juntamtcy
cl afsieato""de
" la mano
Gggderecha
2
cslatravia.
de Ca-

ojqi^l 'Qtuucfajj
X^iuuq p op v\ rp.i.)uibzX ;>p -Vur.^iy
XM:j |0 op.ioiJ, riu\ni:p:;i v/ip v\ v\)\\\l
pp tnnls X^opiurs -.."5.sr.,io.sinpi.iq
obiqS'niiom opq a u aoprpuouio;-) p n
Atmr.:iqi:;"') i:ua.io{ tiipp A'uo j^p sdiiv
wui-nnjoj 0.130 3p i:.irap|V X ./rq o| ou
coitij: sontljnpX aod p trr)pjoom].")U! -)
u.ij X'ouviuq.npqv p.i,vziHp: ovu.uio
np sv.\ s?7.n|un.io] X tf,-i:|ni;">uun;)U."> X r -tup
i-punpoqovi
ns*rrl1-1^ S)up"'U o?
ou pMxip ou'-onli.iin.K pmboqr}.^
uypoj o] sn.np^iUiMsojontinn: urnrpui:
otuo."> s.i.n:jo.-)j oaur>uiv.|AiHH] Xe so] -:v.j
soi^r].')p ouko. uo.T.sooi.iop") opoi -p
**
9^C)lltr

oaiqU|uiiXi:.uof .">po}?ui}j]p .oj so.no ;>j


;iub.od;sr>,n'{la r.io.upri pp X."-i P l'nl
\a npu.-)p.ior[onbcr)7ipop\jo0^ y
-u
OTpuhuu.i ;ip [K03ti.*iunimjo.'>iiuico
rt qirpnurjiipoTu.'rir.i npojppqpT j
vi.injpui-.*> op tJnjnb^nnuisiy tiA uIu:
:riq.nTiiAiKo^3<u r.upnibp) m;jil -m.")

A tsp: ;>} oiponut)^sn| v\ ztuf) np.ir>A c -o?


Xooiu -uwnv.\

Cl 0 u O <> om xx^'i -Livo


tio(X 03ni")t[ zo.uii^ zin<^ ^ ouu
t zon
uo(f omi^ ] "^o^rJtji^xopinuu.i
uo(]f vi.i.iv1} "Aipin:^ -our. *6izj

91 uo(] op5uop '/.iiik^ rp "opauo


1 L uo(] ounN ) ouuto5iun:|; t \q
uo(| ojuop:.i.\i rsoitn\| c -our
fc *
33unt| np ctm,v|
6 u<>< uru.pi
-yhroin:
Z Q 1 u-( oi.M( > '//u.nurp op Svtqnno
roui: a
u( o.nns' zaim.irjY ounouuuiqpy
SS'
} ( * p n ?n .\u ) z.tno op ^ oprjjo, * om*
z x < > 1 3 1 un.nqv '/^Jo-j op ) Hnop.HT
1: u ) < r i 9 7 *
\ uo( ur>pj\{ ^pi'rouu'z.xn'i^
] uo( Xu\{ '/n<q rpp rotiKti:*bj,\ %L
St
j un( j ( (bi y/mn.ir^ om: r *
uu(j [ obi< 'z;nuof) lo|OJJi:vf oyi
uoc| o]t5uo) tm^ sp *\u7.n*y
^ 4 im.n*wno< zom^ cKpnq.n^(|icp*>p
roui: f $ S pn. a o.ioun.u ojpjo.ul rpp
uspjo :>p Xsnry > uuonrp
o; (7 o u 73iiuf.ipo\];inu4,*);| P ^ ~opqp;\
pq uop.xiurjn} otpuuc; ofiq A.-)\|pp
unp opuru.p op uoriy X .iiurpq
ii(>(j uuoj jp <no<^ y "ou:'.oAi?| 9irj
[ u<>( njinnnf') .ip uin^ l.it>Xi:j-\j our
4.C uo(j o..Dnip) p o > r>r; s.ijd X 'srjo^

] tio< (>.Tp.-)fj romr^rmi?^ Hz


uo(j > 7r>pju.u-)|piuf ^.iij..n:^ oui:

uo({ tnnu,").j 70.;\[ f)uD|p:r) c *QXjv,


nti

n uoq Xu}{ lniv/ppA z h*ou:c *r


t: oo( .di^' np^uopp'.j^7DJ0(] c ont:
U zo.iodXn^ rcm^op.umpp;$^
fi uoq uutun.] *<Hjirc7.ncIc)-f jCssr * pnj

uu(j .pnjmqy Xo.!uoj.\| ou au} tu u o


aqj ni omn bsnut p X'opuu o{ -p\u
ou uop;nq np<.}i.mM.j *n|o<^
uo( uuoj p a Kimny < om: * ki *(kL &
pnj p o..>.i||od X p opm.v! v\ lutp
pr.p 0111* sp jun X Xsoiti.Tnpo.nenl> oti
Xamn oxmib * X snnpp a oui r Jtnj
y ojrqo.^j p .-5 p.ic; r|f X qmip.nr)

iqp nnr viui


b ; ; 1 ; ' . q . p .vu* 1 j 1 . j n vi .u d .10 r .i.mi d : ; pr n p d
, . , j(M vM u-n -p v^pir :r!vr;.!'uqr'
M'H "> f
\ r.1.1 ulb'.IOtl U) pVpDlolin*
( .mi,\h]d.a .md .m\r. v oprvi'j m ui.d
nldl> .\ t.pnl <q Dllb l'DO V t:]fD IDp.U)
d u r'nMiinq .q. siq s.ui i;diidp.io -qnu
j >; ..) .-ni r]jvq uvqiMn4,ir oprDD.nqj ud }D
ibj ou q qr'iuiioq
.un-.j \rj 1 srjn DnbsKUiqmr pDiiDn
\| hA , .jj) io(J p'V'll] X Dp -VUMlMpDDIlI)
mi S . nq i!jr>.s< .p jnbsiuy s.) ^p Dqni'D
f f r \ il uji rmr-fquh * s n tDUf.ul oui m on
';v
mpA..\j|.- ojiuqy /Dllbl.urq -.u
.id-.u DpX.?){ ]jqi:1ai2.n{{ jrub oli.-tq duI.)
Dpq Dnbuo oar.n Dp jrpmi,) ua
u.'p-.> .p jq.j.qp-iU.;D vjh Dnb qpinrpp
u.> md.:u-.u Dp soj sojo]\ iq(!.)X d dire
nu ojjr[.H'- X Aviq.iiq|D.>DU ouiod S'iquX
C *n'n,M;' X > } ID(pr.HlD!UODDfdHIDJ
V .UM.MJ i.a Kl]] NoqDiu l> .Ml HMD UD.IDD
j q-.r in Dp D..n:drqD 'p | f oD 1 X jod
",y\ n:!D
.q n| Diih A*o mMUiqf p -jy
tr'J m\ 1 ( tq.o r.Dith.q Dp r| \id,\ nnb
^ojioJsD ) Dp',opi*<I|(]< ) XlMipilXo ]i>.{
rur| Xu,n> p*.. t)pi:djit|o Dp y.\ > -.t'i'
rt|> rai'Dfj.'p r.nnjDund ud s\'.i.v4uo.ii[stq
di> [ 1 t|j-q r.nipnu.) Dp ;> iqp]ji! Dtib s;
r.v pji ms > MUJMpruf Dnbjod tqpM|
fp tn:r;fq| snj SOJltuq Dp tj ^)I'Xd)
> o\tio* o{ o}D< (q uuid JodsDtuljDj! r.H]()
X mu: 07HJ U:.\ TjO. Dllb OU DIJ opXD( Op
U'V r uDp.o Dp q..qirnrD 1 X DU} -UHDtib
sdi Dp .irp'uqj <qDid n ai:p ojiquq -pc
oi'uJi Mj..qp'iM'.t Dib iDfpqmb DpjDp
t/.-DUf JDJ.>Ulujd Dp .UUD} K J KtqiIDSO(
il n D .1 MM Dp S<q UODmUtyV 05OA X -O.JI
tICHS|.X| * X U ) S J Dp S0( Dllb Df -DDD.I|(>
noj ojpr o5duod t .nuntqf soj -niHD
d||
Dp \:\ UDp.o nt iu.d 4 UO)s*o:j|', s()|
nub soanqpq ud iq tquA pp An\[ Xop
^|t<'|\/ /Dnq.urq so.iD||i!m;>so| Dp otrq
.r r t pubiq dj cqprq ud luitoaiq -ui^np
u.uk X <-viH|vrf nnb diij out Dp [u X
oiwp X r;.iuD.n:nb A MaDij X Dubirm^ 3j
uD}puinq[ i:.t'>ir.[Dp ou ojnmb ~r.nj.iDd
Jip r^Dnb Tpi:nr]D tiDpao UD jpnbii

Xniu dj.|ju[[ piqmp c souci dj oi.iu.t5 sojii


r-;o.o.\[ out: ntiiDp oainp /( tjiiDjDj X
r/dj c o.pd r.\ pozim Dnbjod r r i?aiiq[ -jc
q sd DnbioJ ouiod orA tfpnbu ODpjo
tqpnd d oucu.ionq opnd Df.rt?p 0[n.]U
jod uop Dp djpt^ sr.m ^K^q;.7TpT:ouoD
i:uD[[i?n dii> dt o(ih| un iq li.ioa Dp SFijD
sop s'DprpiiD snb Tppuirjqtuon
iuom.{ c Dnbjod Tfp 011113 nj oauDSjr
.O( SOUllo]!? SOTJT 03 OUI oSdI] 0[ A -P
S0U1D.I
J',f Xd)[ UOp OJUO(Y ZOLlbuUDJ-J ~jDp
<Olld Dp .ID1?. OpiHITS Dp S0[ SOJO]/\[ Sf '
S'iu.i.m Diib rauvqp iqDp udo :m\:d pp
ou ofuj, ouuudxdp Dp aiqjinbuo:) stq
Dp V|p U30 JH JDplDp 11] /cOllXo>]
rpi:ur.o vs.Dfl Dnb onj iq iraSnur Krc|
iq/uoiiy ofUDDp^o Xe su.i.id:.i'4.70 aod
siqpnbi; .srD.n,'i.noD rq/uq jrSojf e ~onq[
ra pnptD Xmu pdpuud ud odraou Dp
sof SDiuiDpXsomuuo)] P"3 J4S0PP
soi c iqurnS - rmuid rurpp X d[oS
op ct?pi:dp ofhtq Xoqp oinauDjDp sp
.iDuod d u iqp rq rq.iDqrmuD iuiduu onb
uXr.ii oSjUOD iqjtnj OTJEp J iuSu X OJptK
tmDiiqoqtq uoijino iutxI corp snbiod
omon oupnd siiu o]oj.">pod -rqiqpod
.mtojf sDnuoju.").ud tqDpttD.iDtqiq j,mS
va m) f d tqxmf iod *$Bxxtmoosx!\pi\bv,
.inb.od rmqp ud orpanr op swpmii
sc'/apwoj: onb mquDa so[ . sojoj^ ifnar
i;djD3 Dp Dpuop nnpf jrnp sweqoj -o
r,p *oj)iu niby sapj opwij p Ouonuo.*)
Xoopnopts oi;an;.'i| n.iA.-wjq cnuDp pp
ojinjio Dp ptfpnptq b o.uo oduiDja aijujo
oprr.nd 00.) nj o-inut A SDUO4 oiuod Xo dj
i:xDp ;da ud p opij Dp siq
^P 3FG9P
08 Dp ojqjir) onuko iqop pcpnp Xe uns
o l SV| srjro pp opuo^ Dp -wkv
D.siDf umra onbtipjcXiq oj mumq
amq j\r pnSi Dpuopr: dj iitmr.uppo so| p
soum sopigo c X Tnb i0.iDpDtra,naDd
qjiHf onb oixdX p Xd\j nop ojtuqy p
optmfbj * uok5tiorao:> v\ v jicpruaq
so] sdXd>| nop ojuojy Qiibuug. X ii]
o(|t| uop oiptncs p o.nun.id c A ire -u
onb ou sd| uoppop copuofy -ojejod

vpiqiqi

rprpu .iod o.in( Ap prp.UAii ruu:po.i'


OpUlU.lt Allb V\ lU.A|{inU?A -UA)pqA[)AtlJ
vpr.i Ap srj AnbsiuuA. aj unu\Ai:j Ap siq
sr-UAn Anb aj umX optinirS ,'<)[--p
.i o s c X b n a a o u i o j n a f a u o r i n u p > p n a . STA X SO[fI.pt:A SA[AJ UAJpip 1 X Ulti: Ap
ua Aubolrbpn.ul [Arp Xa}| \op (pAur^'
oup3/.^WW Ap a.]ja Ar>}\ ] uo( opiojy AAA.ird
}Mp3j<3 nnb iuumX opriquou sruuop: -.auj
Mtz Mb p ST.^ fe S'IJ {AS'AJViub OUJ.ll|UOA "(>ASA!ci}Ap
r;pC#r f^i OU AAAAJ lU.ioppp'piA .U'piAU.U'd iqjAp
^-pj
UAp.IQ APUOpi? f A UAUod SO| SOliApilI.ld
^

Xv.iPpqt' AP sin.topiqsvq ^A>pops(pip


ajsaX tauj Oi!Anp>tuoA Anb aj optmj rj
UAp.IO T.\ UO-U'AilAUJOA l .Il'pAJAlJ p.|
our. nub uo.n?.miA ua iMorr.f Atij [a Ap
pm Xo:uakaX uuiajaj X sXaj uoa uj nvj\|
A.p (>p\nio) sro.iy\ o si^'buA^ : .iod
Apiiop AAA.UTlI Allb V|.)p]Ap Y-IUO} Ap -p'[
rot] Anb Aip our Ap XoiuApXpui -tnb
IUIA. X olUOA^A^A} AAA,UUl "AUllUA.od
r;.p nnb rpA r xq ALrd o.iUApAp Ap rj
V3.1AH pp p')} UA V.\ pMpAipO
X p J
tu>q Anb o nubv) Anbr]pu| oup\ -VArj
n r A]| pi i: p: *. n o .i v. d i: j { n oj u a a X n i a uasoui:
soUAqrpju^pubp-) Aub aj o|p:t| p") av.jm
n.i.^ Ap r..K>tvr] uoa snj so.A]pnu:A c X
^p TUUAUA I^AAUAl U.)p.tO SCUlc -]llll
prpAn'a nub v] Ap ) inn.u\!pr prnb -Aiui
AU SOUt 1 AulUod UA p-) p A KJUAnblHA X
oijno onm n[ o<IiAtu.it v.\ Ap > -r.ni;p:;
Mrn X uu: auI>1ki:iu Apq suiy A r. v.iun
nj A.ipA'iy X n.ufpumA X vqjn tjo ou
o}]'<1 aj iuu.upoa sr[Ap sri.ioprif A aui Stf-lOltt Alll> OUAU p OlUAUtlOA Ap Siy
A]ApUOpl OUp^t UAp,IO]]}A -OAtAndppv
out oj soiua.iaa :obuj rprpA.iAij '[ ~-.io
UAp .od (>[ saXa}] uop oipur^ A uop

p A*A){ U0[1 0}UO\y p OpiIUib} >IP*IJ


Anb rpA ri.iAppuu'A rurpA .oaiu ua P' uno OpAli .irpiAn.ird i: Apu(>p ~uiA|Ap
vpi:Ar.irt| p^p or.u Ap otpniu opiAtu
ApAipiuI nMr.n -"*p
srjoA Ap rj ~.aiiJ
.i r. Anbod o.ntnp A'p iHiA in'iprputA
ApurjU urupoti Aj.nnoA) stmnilp: iitvnit
S^IUAIUAH Sjt: (HItUl.AiAp .n'pt'd p
i),iu.)niioA Ap r.uui] i .iio ( Anb {AiiuspA
Aj M'tll OU7AA ',(>p: SU.ln|\- ^ A UA OIpAUI
Ap v.\ r.u.ui AjApuopr rn^Aj opti,.M/rij
rP'r'1J'",nl -vf(,l!r IMTi OJJA UA 11} >1 < f IA11 Dl
tuo f>p<iuioA p a srn*!r ip.ijsr.no sr.m
A r..un Anb opurnnpu rj vmaj -r/.rdr
Ap] rpp aiu i:ua rj.iiinuoui Anb op
sirpo sAi.ird i:.u ;\i..-iij oput'.uupA \\v
ua o|ppi:A L'Uao.n} .n:'j|p)il)i': -uiou
A.JO opiqi'f svut Apjopid .lod UOpv'AAO
r.iunq 1 onj ony : X aui joi ^op-p. onb
urnX i4 vpod.ir.utu prA.irmbA 0131} ~opr
Ap tnu.nvujipA p: .urfbp AjHop-p psi ~i:a
o|ppj X opnuoA uo.iaa .nqonA. sop insu!
sq Anb mnpq np ua opu X opuruto
aod UAiiq oAtpouoid satin tu u -rudo.u
ajusta cKDjr.a X Anb aj luiuuumi .)p '|
rjA.kl Anb u.r/TUj 1 ucumurp p: out m:[
s'Aiiy X AjopuAsdo.uoA p 'pp'-fA "rIP
oui s'uy * > Ajrm.iquo; ojjj .iaj jotMsp*
nnb srj srui.rr oj> rj u,\iiop*j|A -opn'dy
> Aloq p ojpj uoa Anb j.) n}UAnupb.i -aj
\njrp s'mv.) sa v\ vpnVy * \ r} Utupun
UOibp. ADU ,vtl Ojpq T'UA ) 7fU* IUU
sqmi\rsop soprpop': A> tu sopopoa i|
tr/d sa Ap q u.>pjo uoj '.rpiu-n MMU.n-.io.l
>*[ A/ni 4\.my.r{ mby :?} <>.>ipp.) p
ipv> nr ' .( iv.ip*i.io{ A oiuup pp p -uo.>
(-(!liJJll UAAU{X Ami! nprpoujo.' Jr*Wl[
.ubjod rpp Aurd pp urni.'>jnr>i -nui
np '' *. .mi * >| m b n .-s i .todsinpnbno rj >.i| t!f

OjlO|\/ U) OHJ ULUKAUAUOA !>('} -IVA


soja|j v. sri.ivUAJA-riA 'amu.: t:}|Aut?iM<)tl
.] Mmaju A y>\v uuruci MMpnni -.iapt
S1?5 X SOppild UA Alll) Usi.tAM} -pA.Al|
sop c oj pnb AAA.nu. jaj sp ^ Anluoil p?
aopnp.i Ap v.toiv.^ pn:.|HM| p oi: -.aha'
m op np tfa*t\ A st.uqu Ap 'rmuprtu)

vj:^ Ap rnnprtK) mj rmr opvun *ru


rp * j cr Anb ao v> 7.mi\xi\:{ t]n^n%r\\,\
X '.(JJO '.oipnut upplld ' An.Hh SOUMA
.opqqod oir ritt.n vurif M'npi tu si: nul)
)J|M|r,.> st Ap uoj^' k!"'.! AllUn s.)tltj.3p AJ od

UOUAU 0| StUI Mipip SMUIXI UAVAf -;UU

opi V{ rH'-i'V-M. /.Up ST?!.->[ lu'.totupp


rnppot? oAodn y\v ij7X\ Xmu utb) op
Xcmoj.^ oformip bompp opnp] mht
p

*ijA,np's*o, u | mi?*'^ m.j j a*.>)| p \u jo|v'


t.|| tp f |>| V|pi|; 'il MMpU -ApIt.H
m;u! X s.Uitnri * jp,i i|p* Airpipi; Af -F{|
rpii A|i .ip My nui .Atu* opt'pi
ilf
b .! .1 > I f t A ! t I f * ' X Ap IIf A | U ? t U p t .J A p A
* miimiir ^Atiipiji
sotin
tiiiritl'ipr' s^iXajf^j. .>p r.iur:|
* di(|U!f{|ii m#M.|3tib ,n'tuvjp>p
* l o?c p orjApuuv! pi
ii'P
t*|iif!|y pt <*piif!j| ird r .iprprtl Ap on.{
VI t" Stlty |1 IH11* Jp put A ^oltlAt/ip
X'JltlAsA,% IWA 5ftl*' .inj t*,i:j |UU.ip -ip
'ttjii.%ist X n-filiit a .?n,nit ^ }a j t r |A uiijpfll.lii npr.L) d -UJU.M'f
tti * 5| u.i||ii*,!I 4 .tuth rrp;i
p\% .tlf..J|-..i * .nlvictil j|p* A/ip M\h |a
iiilijfniiif 3| t*tp ri.i ap pti X *u.it/.op
tm^i ^nb\ii>it
<ntu ,)p jmi
muM^ muMp. a mi\ 1 X swttnu.
p:i.fi^
iiW-ili p>p ipru.i.i p p-) .nj
tHii* nii^itr^. .npv4
<tAJ. -pip
%jihI mu\$.\ sup >"Mtur .)rm.n|Hv nb
t*fp tprju t"| t-iti.i ui rpu j r.p.s< jub
|p t oj rpipef? ri.HH p't.i.H ^p
i||t''f| ;i|itlt'|l j| j/p t*tpp Jtu - vnv.
optirtil* tfpti.j| r,.itiiil ipAtJ r u. r
ifttttfpeiijtiipitP Msp^i/tp

nntjhto sJuMitivit'J m *joj

suot ypn'rj ruij\r *pj:jjr


vr7vrr/r
aio anrnt .tr/.rp ptmtt.5 atfprj^
rpod >ni : Ap j Apt!.ipjtn?ppsn{ ) t!'
rurnrf ua :oj p-Jm uo;> n| <utumtr>r>
! u 11 1 1 ( r v i t m t p n* J 1 1 r -P :\ V f j un h! , o
.p W, n V.ir|v* ma
a m | k Mr -ujtl
'..-.l!J.)UrUv D!!l' p A -jTi A SOUM/.Op A
i*4 aj na.i ;mh toj \oursup s,iitdfv>p
rpi'p i:| ti..ij.| iui:c Jgpunj p -to
oif|| A m:>mKn < * ) un; ojp rp.itb ontt
nprrrHw natTr>T|rniui1 oprrnl) a| orp

vf ri.m.\| M):t .irpuni u.3ti,itiu).^ oiX"np}J rj r.t.mind rjMupnd p oputi^o)


j.ijj.^r^r op i:j r.Ktjp.ur." jp !?]/;> UDp.H
uup opuru.p.j A-/.Tur| ou irop ?n:u.i.\
up -/Xn>| <unuuj\r 1 jjpi.-)nl.n)d jairMij
d.i.i.i .\i].rj\' X tin tu.itn.ul c oukk*) f>|
p 1 v/ , 1 1. j > u ; r s [ 1 1 s j 1 1 } o . } r s p ( ? i K p-) h . u i . u. ()Xip.1j Uop > <>p"5t(')f M'.^.J^^ *",T)
lni si (.- opuu'b}
oxip uop -uku;\.}
op /.Mir| 1 a p> o.u.u.r) onj op iiru.n.f
*4.Hl1.pt)\| nio}^ O.l.
u.MK>p.>vir- snj sordj^in.u tnuuou
tuu^riiUic XpM.ui.-ii .lunnjoj pnbsrm
rf .^nb urtini >i j i.irutp.n m b on -uojun
s.j n\ .lodrnu .^m'ip't} .H)d nnb V.)]T.\]
jpsmiuuu4*u[ (ipu.xmr.ui | o..\i.i.) onb
o:mo,h nnb ou j\ u.)|p:ptni| -D.isrn."nu
s.uioi'Jr m siMi.nu^i^sor.Dp.Mnin -io3
m'm^ sjuuh u." |o ) -u^ur.i.^irjoip^uo;
tuo.^ oipnbt: .f ihmikki.^uo.i nnlnnu:
tnd .ipr-m^.^p* csrtu tn:nX v: v\ -odyi'pij
'r.up^ a ijp: ,j s.| inrp tioi.rnf.nlr A
uopruufuo.) uo.> prpnnu.{<){ ouio.
r.U'Jr. .) vja c .od (^pr> vp. uap.10 ,
oJu.n p o o,nun<Hin| j( oj.^.xj.) p kn. m pp rvr{| {ji.HK.iotmj iioi.itnu.isjiH'."
:nmi/'p| piu (ifnb oui5 r(p^p -t|UUnl
t'j -Hil putAJUl Ap \\\U X XbOJU.lf/np
.-polA } uUI] (m rpwTpfnlp fpb.i ^Upp
Aip aucf X*i>iii.*| ir{ jni*"> nnj
) milo tu p ttlptlf Ot!?U3M Attl> -OD
ttSfiAtti rjp> tnpjfo rpAJctp oq.iur tA
.t."pO X tA Mp3t| J3!|P;s)^pf|^OpTlf
saX p a p:mi<>( iKuojuib b ah v{p ij
nutm Anb npvnr3iumo,.> sojp AjfiM,uo.i
sr.Aiij X -if .ijjriiwno? uon v.\ uom pi:p
au A| Tuauuoa UOsHKU Vf :UA(|t;m\>
aj> ) titJatp pub r -rfiuXtypiWfj/uf
lA|p:X Anb.iod iur]p; ojj.qmjr.) .)] vm n nui o. X^prpijopfurpoi vpipm^uuu.)
qpn: Cf o^uj usupofnoA irXnj rpprpnnu
jjpmnjp.mb r nj uoiwa.ho'> X :n\\) r\\.)
Vf .ipnipA ' o|j-.{ .)j
jsjr .t<ut -auioj
tmmt p our np pui X n,lT\;Xsi,in.ir/op
ai X *o.n > Auunnm pi ua.ia| f ,p \ ) aM p im b n a } a pu a k a< > q< 1: t )p tu p . -i v \ \ iv t v\
\n A.ppr]\| uop f opriu.i .*)a| :>.;i p a r\ jt
Ap np tiArmuqrf) l'-fpr'JmJOf ;ipm p r*
f) Ol j?

/qr~)

pj umuv onb unryojo.id iq iqo.i jop rd


o.q> .llUJ. XcOJU0g UOOlHlLOpJ Op
joy oar.noSoiq onb uoiquiiu iq op siny
rXonb) oj ououioo v. .luttnqj (rsji: -jotiuu
oj itjSo.i X uoioi-tio.ub op v.\ opoj ojjody
j roj c ofbtqX oj oip uopjo otuoD nm? op
.uniq oxuqop op iq uoT,po4.ioo >op uiv.p/
un sitjX souoopuoo o.ionj bcstqp P V-M
o.qp op ojjoiijsuiy cqpojo ojopiqflq o.d
oauoj jo o.qjoijA/ op nnr.niqir^ c X onb -ta
ojjotu p oqoip o.qjoi:iu v .uujia jo onuoo
05 op >'iny X sojn.udiTosopfO -opooonb
ojjvaq iuuT.uup:3 ojjujqwou so.iopr.aqiA
vw A.\S"V opo,t^or,p\[pb ojsuiy ji?jjiu|
oj uo i:j uop?op o.qjoir|.^j]op imi:.qi:jir>op
X opopim o}joco:ioa so onb opoq-)iid c X jv.
ojij oziu siupnui ;o7,>a biod1 i?.io v\ lhK
cjo^pup ojonb ojndo.id joT.nu Jm^ni
03 i:pp op einy c X cqjo 0,1m v]pi\ so] ,013
sod jop 0.q)OFJAJ O^UXOA X SO.U UOp > -UOf
oju5 op'/oijn^ uwimir) p prnb 00 oui
ojjoa onb si:.13duu u.10 oi.}jorjAf uop ttfoi
oiq jop Xo>j; uop ojpo^ op juSiuot"[ onb
sondjop oj o5p 1100 po ouAo}| ujaiioo po
X04 op BtciT|p.|jif) uoiSrpa oj trms -txtpo.i
op ouiimoiop .iX t mi)TA p otonuoD
op uXopuopusiny sondjop ~or.jAj]oonb
ouXo)x;popr,5ui3DpinnBo.qj o\ 2x0 uop
iju.iox zotioupo^ op "XiuXonboc; qdtt^
0.1 ojopuoTqi;) p onoiui Xo>| ojqmo c Ttin
.iuj onb ij jo ojyonjAj op ~joiuTAi?niT.m?p3
oj p oauonuoo oj uojjoiqpo. ou ouioo v
.tonoduj srui 00 ou podjonqi X o[ j?.to|
oj X jj)vipfia,t X ou sji^-sHii oj oztij mb
op (HUA Xf UDA 00 ojuXoa so.io[pnio op
njf ,opjo A ouo) 0}p:jpnj uoioipiMioo X b
innig^ uo ouXo}] oxnuyp X b ou v.pod vu
jodrp ,iouoi p Xo. .iod oLu^nnoo o?.n\
snj Xsoiuonu.unbo. so.)jo)(xul -ip.nqop
inouo.^ onb 0| ctnn'zt:i| X oxop -[nuioojop
SOpi p OJJpijAij A &'C>i^IpHU3 P V "s?n A
onbunr t| uop.10 op utnJitp;') oj 0x011b
op o^jo omv.,t \v oipouoo opoipjr.g ou
brjr.<.ir.8n|ouA: pi odpurK oj o| ojp opoj
aonuj c b-iod
sonb.n;jAI op nouopy\ op
ojuo|y t2jXojo(i onb oj o]p^{
~ipj
or^j 3iuau3WDnj c X p oqBo opofou U03
OTtioSug ^DmraiaouasiboTOnb onb

SOf S0.T.|J0i:jAT 3p oSlU^US [OU Op -Cp3


opimm Tqpjpo oj -iwjpnoti uo jiui}ta
si:[ souop.io op Xo^inpurj sniy uo io(]
X^r^na $p XcO'ZU|0} poppp odiuop pop
Xo>] uop op.nuipg n.utiu snu ) nniuivipr
o| oriotuo.i.*iuo -scfto opSTjoo lf tiopio Dp
jo(} v.\p oubruiuoipoqo mniip t}/\f$o[
Xso.qjo soao|pnnro Sny.op oua ;iruuq]r.
oj iqjo op.iocopjo op r.niuiqq) b on.} oua
op soj o.mmb oiibiodotumonb p pwad
ou u u soi onb opqiuoj'uopomn .inSuj
uo odunu pp Xo. uop ojuojy -/onbuirq
oj qioxtp q.iojpnoo lnonu c om op ptu
oiuop X muo.uuib X 'oaoi} sondjoc] 0} -qj
chu uo p op tiuojoj X sXoj uop.to op otK[
som^oun3|Y*r.i sondpp ojiomuod qnj
OpiMO V.\V. XtOqOO.UOO UOTOlUUpJ ^p
opq inuuiqq) oxjpoj uop.io Dp *qir)
mui v. uo m.io(j cpS ouioo oj ozyp q -orj
iup onb oj ojnd 'lqu.in tujuoX p ouimb
X po b i:q opit.ionoj.iod 'eipq odonp -wd
so-onpf p op sray joc| :rom: op^atjfA' q
op miwiqq'") qu op smy X q.touoa ixpp
ox op n) tpuarpoqo onm xo o.qtun.|/o3
moquoaouod op uosiny oj gopoqr
sopsoxi;qsojuoXcsopT;ysp3Scni soin;
X i: sov.oa uo p pwiuib oijn p: opq -aiop
otp OJ lUUOt MUA Xct!lM.l UO p pimh VC\
OX A" OpJOTllb*/ .HO f X .10(1 p OU1U1UO0 l.1
joi.nnibjo oiju p op.ioinb'zXopq -odqj
qu iuia om? X uo p oqooiop oxiu] <>Dci\no
UUI l onui uo sjny no jb.sojjojsqjjomp
ojpq uo nj onupjy ojotuotiof) ~o:iuo
p o cl .10 q s ;ouopmi|juo:> onb v.\ np.K) p
p^jf:') mnuquio opjnpmmmqrv: cpiuq
sojX op im?Jiqir) tmmqqumtq smy
iqpq b on iX ojopuw.iTct op upoi nj oqo
irpuoip j p uojnr/ snj soXoj oood uojojjp
soi op snq onb opuuuA,o.iodtuiquo:i uo p!
b o jod ou .ooo.red yo\h uosojsomqj-'qjiy
oxod'uo.inuoj n;->nAS-)|p tn:j owujOSjpj
opnponbo:* oX f) Xu vnnSp uopjto -mi
rpi<ooo.isimc.nuj pomuu 03[n."> mp
ou uod STUJ *pfpIjOJ.mo
^ oarqti] op iqjo oitlip.i opjop p tiud
oidio oja op a n oppjoA .itqnooj o?\v, J-Jtf
oS tod ua duop oautqn oaSoi vno duo ~
ni

vi|Ujr[j r non} c ojonbi?.ouruio}> 'Xoa


-h] onbun-u u^jtrn.q Xsozndro puoo
rivnrptn puinbonp'-o.idtu.*.! ( -i:?qr.u
n r n p 0 m r n o h 1 X r j s r pm? o.oinn ih] so\v.]j
soin: op fuu X soiuor/o.u X Xr.uoiburo
sop uo |o mr aiouiud pp opoijuuod op
ofouoootniy 0,1x0s' 4 p:nb|i: oj Jodopu
ouvd |op Xo)| uop ojuo[y p -jTpoa.irnb
oiorpjoi r.ird [o.n?xop 03tp:q]ri luo.iod
sopoipntu.roivnr*] so.io|jrnv.o opuuub
0} mrnruur 1 X uoiqr:j oubjod opurnb -X
nrn v. op.usrpvn sounu uo sk| siucjo ,op
'prpimuuo.nq omoo uojpuo}]ou ntiui
(nup:t| tut nouinoo.rd ?\n:u sojo;i?ip-).i
^ tsj* p opiotipp /.n.ioujoub ^rpiuoioo
urXr.? snpio stfj^ptnTA ) ouioo o^ouj -rp
0.1 0} oijoTutniioo io jo|oo op.roA r[X
mjpipu uo so| soqood tn^Ai:{Xoou.ioo
tootib opoi uooo.n:J opsop: i?.nuui:o}\/
v,- 1 uo iii\o\v, pvd p:i{ uo.iq onb oiij omij ot.nioo (Hiiinl^- p onb i^joo/.p} nrpniu
tuubprA onb s.- ()]joi|Uii:tt onb.odM<)..O
oirmo.iouu ounid.is' o.^uouio." nj ikh
opr.ijjij c tun: puiop X soauoi.o.nrnb
oiinibX n.?c p jrnb vXodui.in sminuin;
p 0 oiuXoa X o.iui," soin: 1 onb (.) a.)| iop
uroj mh inj ^.qj^uj.^ .p y u si r{ vmr rjA
op X v\ opid u."> pi opn;>p
snj s'imujit
onjoput'nbs.*){iM)| opr^pi ud X.i\j np -toj
intJOTJ/pVltn sopo:i so\ sojo^ip. t\pp
uojou."pjo HOJ.*)i|nni?D b an tnMiLitu j
swui so[o sn.tX.i.ij b -m unncj} j. pi.-) 03 p
u ou ouipui-UA so{oa(]n| sojnj[uniT.")
uou soammthn} sonurjq X 1103 s^pucJ^
M{D>"> IKO J Sil
,optSnp.T.")A S0)|,1 UV.JA
opurnb uvuun p t().if(pM| so[3}.nb.)d
in:tp.> ow>o o.iT<pn[ op Xttptujp uo.t
so]p ur:fpj>.u A 'uiljmuo.") X j uva pi 9:1

i:p oj 01x103 op 1^ op rnuat-po onb onj 03


ou i^qjoiuii sqpp Tsouopjp
si<; su^purA X so[pj uouop snj -unp
sbj X sojofoo vivd siqqnqpStmi siuspucA
uoj somqq o.dtnouX oy 'uo.ionj sqoiod
iTOonburmsomio iq wntpoq ojonj sv.ua
u.*? sq sdiojod uajazuj soauoxojuqp'to
sod ndmqmtu jy ooJonjoTdpupi foy
srpu ' sondjop b q uopao oja op q jd 211
opaoA xmqmm v.\ ojpnnd uo snj a par -d
svx * jf oppj .tijp'OTiSnut mo 'Dp ~ptmq
nu jdutw uod snj somi omoo Xo o{ bja
iqomoosondpp uop.o op v.i\v.3w\v.,'j t\
c.03jta uo.iomm uooopojp si?] -simien
tiooojx .um(] omolliod onb miamoS
p Xouoiuqo opmxiqf tiop ASon^' pp
opjopsopDuptKKb'ommtnuo p smboi
03 iqpq opiotujp A manu c X sd o\ Xo iop
o^jpmuq op aiqmoipqony Dp attmii
Xuoptmuoj Auu nj.opjopnuaj -oSnjAj
Xcpiqj psuopoxo c.o8oooqx <rp s\o o\ h
oj t;q ppipod Jizsp op tqp Xcop.io 03 o:no
soubSuoa $oj ua 3nb'S3.t|pt q -lopins

ftpirour
tio<q tnni.pq $Xn> co.t.-)3Uja ;t)in

ttp;q^rtto(j owc^zapireujod; 1 irz


*K>(f ^HfT imn-Vf zojnm c otp
5
9

iro<q Xo.q vow$ vomcztim$ 'z

uo(f Xojj 5uoMi"l ojuojiy c cotitr


oor

:

()<p\>
UW.I.'pI^ U<0 SO[p * SO'J ~Df.l3,l
so.njri wuuu soj urxnp S'uiuniui Epuc
ur> %:\ V-]P\^^ ,<k om:) c ^ soi nnb upnXu r
qinu " uKipiimo in rj '\?i)0[oX os| 3lp

^
u Xaxi oojua -oipcojuo|y
r 2 j; uo( Xtu-j ID 7Dun^p\ c oun " kcui
onj sotulpp p extourne! o.qpiqAj op tq

onjq un l> ur> 7,u.i.^v\ vmmdpu;) opt:xir((


AlcpiDU {"> SppJC>[| UA <)30! * OpO}}'.{

uop.o *oynif,7)op
n [ uo( rom:c*o.To<p;p.iq) "Lz
tt tio(X Xtuj pf) n>ur,c2.ojocf SSi -z

sof snimu s.) niutu U-") ::t\ sou;rp.To op ) it;


i!ir.nq X'npitio^TXiMr^j.iiv^nY inj np

r $ uo( ojtiojy Njmt^opuojAj i i'


I ^ Q Ift) f) UO Op;0 1?y\ 0m?c7 *
G

Lbro Sepmo.
1 5 Don frcy Ioan Rodrigues Pimentel
ano. 1341.
16 Don rey Saneho xuarcz ano. 1344*
7 Don rey Diego Garcia ano. 1 3 4,9*
1 8 Don oan Alono ano 1353.
19 Doncgas Martine?, ano. 355.
o Don Martin Auelar ano. 1357*
21 Don Ioan que despues tue Key ano*
. . 13.64,
.

22 Don rey Fornan Rodrigucx..de Se**


queyraaio.^S^,
23 El infante don Fernando ano* 1434.
M

: foc martyr*
24 Don Pedro hij 0 del infante don Pe~
dro3 Admioistrador ano.4*
25 El principe don Ioan Administra'
dor ano*
16 El principe don Alonso Administra
dor ano
2 7 Don George maestro de Auis y San
ctiago y ci postrero ano.
<B De ht orden e los ThcHtonkosysu sttttigueiiaiL

Capm XI**

jff3^ Aordendelos Theutonicos aunqucsca poco conos


. cida delos nuestros3por fer
wj vna de las pfincipacs que
la yglesia ha tenido , y de
quien se ha scruido mucho sera bien que
dgamos ago de ella,y yo aguro q no
de desgusto lo C\ de elia se dixerc. (^u ien
L6, f. 28. m as trata de elia es AlbcrtoCrcio cn su
U,-]> r* /4> VuadaliaySaxoiiia,y passa de esta mane
ra. Mucrio Federico Barbarroxa en va
chttrco de agua anddo cn lajornada de
Hierusalem aio de inil y ciento y no
uema>quedo con su campo y exercitovn
suhijo segundo llamado como su padre
Federico cn la ciudad de Armoehia ado
de cay 0 vna enfermedad tan peligrosa y
pstikncial que raurio mucha gen
te fin hallar le rcmedio para er enrada la
mas de ela.Pufo cIFederko hijo del cm
perador el cydado possible cn curar los
enfermos de raancra que en quanto a la
charidad no falto nada^porque tomaron

a su cargo estodos pcrlados de Alemania el vno se dezia Conrado obispo hrbipolense y el otro Adolpho HolacicnCylosquaks cn todaslasciudadcsy pue
blos adondc auia gente Cm lu sti ana-, ordenaron holpitalcs y inoradas adondc
fueslen euradoslos enfermos, y como
quicra que los gastos ncicn grandes y
todos dicscn ay u da y Iymoha5 toda via
cl Federico de u reta y hazieda proucya
quto podia y sc senalaua en la obra pia*
Mouiosc cite principe a tan ta deuoeiou
que no solo a los uyos e estendo esta
bue n a obra > mas a todo linaje de gente
Chriliana que e hallae cn la tic r ra aa
cta.Dcmanera quclos Alemanes que er
dichos Thcutomcos cran perptues ad
ministradorcs de todos los enfermos q
estauan etendidos portodas partes5parcciole aestesenor despues que la tierra
se su este mejorando que lo que sehixa
por occasion y neccsidad,dcpues de alli adcante se continuasse para obrade
piedad comun y perptua Y queriendo
fer el elqucdexac acntado estocnla
tierra sancta cscriuio a su hermano el cm
perador Henrico Sexto que sucedio al
padre que tratase con diummo ponti
ce qdiesse auor [y au thoridad a vn estado de gente que continuasse esta obra
pia con los enfermos > y tuuieen en pie
los hopitales que e auian hecho,asi p a
ra cu rar lo s e nier m os5c o mo parahospedar losque vinicen de Alemaniaen pe
regrinacon o a la jornada para pelear.
Gouernaua a la sazon CelestiuoTercero
la y glef ia,y endo inormado de la bucn a obra5dio todo auor a lo que cl empe
rador le embio a pedir. Y mando que se
intituiascn la congregacion delos mini
strosde esta hospitalidad,lahermnda<
de santa Maria. Ydio sus priuilegios y
bulas,porque todo tuuic mas aulctori
dad. Con esto el Federico y los obispos
determinaron fundar la cabeca de esta
hospitalcria enla sancta ciudad de Hiera,
salem , pucslo eradetodaia deuoeion
dclaClmstiandad.
Acac-

De laRepnWcaChristan.
Acaea que hallo vu Iugar aeomoda
do para clo que tue vn hopital de vn
Theutinico,clqualdclde luego quec
gauolafanaai iudad undo para losde
u nacionadonde se agierfcn los poInrs que o>mo no abian la Icngua ni cl
traio de l.i gente cran alli rcccbdos, cl
quai con h mugery hijose oecupauau
vn Tuirlos^y como poco apoeoc juntaiieu pentes de la tncina nacion ay u da
nan a continuai' la buena obra delospr
iurros que rundaron e hofpjtal,y assi po
cou poco tteron alegando limohasy
ruicmio cou todo lo que podian para q
treeicie la obra pia. Dcl pues con autori
dad del Patri.ircha Garinnmdo Quinto
o u luccorhtcphanoCarnocc dcl os
Luino,s!e hi/o vn oratorio llainado fan
c t a Ma ri a , 1 os t ] u c at ] u i e j u n tar o n , y a
nu lolo iirutau al holpital,mas alleganan
ic a los cauallcros del Temple y inczclad o.s pdeauan yguardauan y aeguraiu
losiaiiuiH.)s y vmieron atencr muy bue
nas haciendas y rentas . VAo e chmo as
desdeque c gno Micrusalcn que sue
ano de nlf ouelitay nucuc hala cl de
nul y cieuto y nouentay vno <juc aucn do nc"[;ocuulo cl Iimpcrador cnrco lo
que u hermano Itcderco 1c pido al Pa
pa (lelclino e dio orde como.aqudlos
Aietnancs que auian hecho aqucla con
gregacion para crur de hopitacros de
o,s ncccs cados f ucsc orden difsmCta, Y
endo clnmncro raxonablc depersonas
dequiencs epodia iar qualcjuicr cosa,
y que auian ereddo cn caudal para sustc
tarie, parecio bien que pue.s la Icngua de
los Alcmancs y Thctttoncs cra vna, y q
cl principio de aquellaobra auacoincn
adoporlunnbrcs de aquella nacion c
juntacn cn vno y hc-ehos vn cuerpo los
dcl vn CKcrcico y otro vineflcn a hazer
v n n t >r d en mil i tar . Kilo co n cn ti do p or
todns con la autoridad y breues dcl um
ino Ponuce luego se juntaron y se oWigaron a biuir rcglarmctc 5 y prometicro
cxercitare eu las armas contra los encmigos de la c , como las demas ordenes

^.t

milicarcs5y assi comen a llamarsc 'rdcnMiitaryqticse intituac orden de


acta Maria de Theutonia dexsido cn pie
elcirulodel primer oratorio que dedi
co a laReyna dcl ciclo.Yscnalock'spor
habito vn nianto blanco con cru z hegra
cnlospcchos, yquepor punto de reli
gion traxesen bruas largasy crceidas;
yque no entrasse en este instituto otra gc
te sinola Alcmanay dioseJes la rgla de
sant Augustin;
No suc esta orden de tan poca cuen
quedentro de pocotiempo no tuicfc
hombre y opiuon,porque tornado muy
de proptolo qucjproseffai'oh^atiera
pos dentro de case exerctandolas obras
de charidad5y a tienps suera con ias ar
mas vinierbn a fer muchos y muy poderosos y que quasi mostrattan poder de
Reyes. Vniern las cosasde l tierra fan
cta de dia, en dia a caer de tal manera que
cn tiempo de Frcdcrico segundo se acabo todo y a desamparar la tierra19 aque
.clboluioacobrarotravez a Hicrusal;
pero fiendo todo cosa de poco mmento concertadas las coas de Orietc co los
Moroscl mesmo Bmperdoir setraxol
orde de os Theiitonicos a Akmanlac
I Macstre kmdo Hermaho BalcK;lo
quai tm ptrece que sue "ao de mil y doiientos-y crcynta porqtie cn este .cimes1110 Ernf cjraaor rccuptjc otra. veidasari
cta citdad5 y iug ft tluio cn su imp
ri o. Y, b wcl to eomri o a lu eredar la ord
.porAlcmitsta y tocls fus tierras*Estcsue
lu prinelpi y la oca de veniren oci~
dente y d Tcrcnoid en estas partes^bien fc tjuealguiosmitorcs le dan la an**
tiguedad desde luego. que se gano Hiera
aicm , perb hase de entende* quanto al
prmero cxercicici de hospitakna mas
no de catJalera*Persuadome a esto porque Gulkrmo Arobifpo de Tir o en lu
bliosacro nohazemenciori dest ord
comolahaze de! as del Temple y fane loa
y otras 5 y si algo desto vukra en fus das
no se ie p assura por alto sien do entod
tan curiofo * Demancra que lo qui se ha
de

op .tzop so onb uo oy 03013003 1 iq ridjoq


iq.!Of c X .oni: oprpunj o.ioit.10 op ri -u
nt.nq^ Jod ua oSnycinnuo|Y onb soy
soptqdioox X soy fop pmdjoq op * m:oi
opud y suajm oiurnb \: .uqoooj oj d .lo .m
uop" .nnypn opuouuo onb on.y oijp op piu
X Xoiuoto Xiuuonou (Mpurnb'sop -opf)
our^f o.ioo.iox oypo.^uoo p opiuoo.i'ruoo
sq siuofjodsopn iT.ud |o oop.oxo op oid
XpBp .iozuq iu.ion$ v so] Ooiuiouo op iq
so[oputfpco.j Xiqio.i oaiquq A opun op jo
uop op iqourj imiq^ op |so| ;ooTiiomo|
oiuoo woiub onb op)op ono odiuoyi my
vij p Xputopoun Xsoauorzop nuXo.ia
oX ou o^r.q o.no ojqpimi uo o.uioU(> c -ij
ou ]V> oniuuofy tpqrp:joos'ot>f0[i^[op
onAonb sondcsoaao \) rj uop.io 0} tum op
c.nmuuo^ tjo o|q[joduii .ooomuiuod ui)
onij-irooipo souo.toxp b oniA ii/(oj(as'0{
tx X oqoo oubsoutf X opjop ]0 out! op |ui
o^uopX X imionou X p o s soin: c piqjrq
op soiuoyzop X hnuXo.n onb opnd .io] od
ox A* o ou oypM| so.q)o-ntttso| uo -oycqin^
oS owf uosounSp JcXcSTJ0.^Tt|SlUll3T
}} on oponb oprJy\qo v .louod oqt:opso|
o^pop' o|mydBo ojoaioo Xoa opooTzm]
uo stq sr.aiop 'souopJO
tpyuoy\ o jppujpd upao op ojuoy.io
oKioptooor o5oouiod t: jooojto uoo p -i?^
|op.ion :iopi\iodtno oor.opo.i:| odanonb
o.i inuo.iinb soin: tsjcX rotip aof Xnur
ujojopod c ojfiouipxlioinjd onbsond|op
v\ uop.io op so[ ojso.io.)rpvp) iod.ioouo o
uoo qp ouod souio.npo} puo opi.irdco
muiouBij oiuof) siq srjoo op okiduo 0}
aunqjoA'opiiuqiojo^iuurnX ut) -.rnnj
o^}tas5 b n^jo op.io X sq op skiu -infifui
ssj ou uvniqj^nojdi Jod st([.-)il)tr s.unid
p- tduc ououop oj,-)dox c X ODp^pOX}
cXonb mqjo ouomb X oauoTp.*)(|o sip oo
i^ppsq uojOp^ipifiX upoa v.\ d o.i uni qD
'uuitnitqXHnjm^Dp sqX suui.p scuop
bsuui25>\ r>p^p.iqo Bp uurcjopT o.niLiod
pqxmipp u q tiDpao so[op -niotioqx
S03 c UOD OJOU OlXtUI o.i,-)dun UOD -IIOD
opjp b tj u^dhj soptJuiBf nul sq -aoti

w.idi^ o cnSo-J mu ,.v*t',u,i.,?,;o 1


u^iycim v.\ o U..)U >p ? T. '.::; ; . , , .
Xcrsp; uo.:)Tniu mi rn.mq >';i;:ni /.!. . u
opuqjiub i:[ i:.i.r>p t:} i3>:r.p;). uo k r] Si-;,
|fnp opu^Xn.i
("/^on { --v '-u\ op o; rp t| im.i.">u -od *r.i\] i sof|', opu.iTA i; o'.:
m-nuu op|dum^ iko oi ;nl> ti qoio.id _>>
uo.nqpupiun:oqqosoy onb k\I .!.quo;> Xo.jiq.nui mqnionboy coplin?il ijoj oiqi
omonp.-ioynuy u. n';qu .irhq duN.u! p /
o.uony lund oppp up .npnon r or b ou o: oqro t; oj puuuuip X puodium op vq > -.f
*uop opUTj^ uniq ],~) opt) X mu.sjv o:>
ptrpnpniAuoitqvjnpiquonuoosoy ~n]p
o.q; .">p tq iuio onnd ouf>p yn.}p/\ onbi
qn^tunu] iqyouln: im.iou opuopi? muqp
iqpn.mA iqMpuouo uunmo X -o.ioip
po.U]Uiouoy olmf o yvtn:.uy uptnqop
uija c tX onb uo.uqnmj o.uunuoo uopr
soyop scioynuivo ipyuiuoa p oaiquty c X
onjf omopp op snj c$aqpt;jAj X Dpuop
o \uiiqj p od.onn op j n uopao otuoD Xo oa
soin onb opuapjtoiq ainy uoi ouonoy
sondjoQ onb iq mon op soj souoaiuj
soqn.jo onj t?piqjnibuoo op.iour.yuoo
uuox op cuSo.i[ Xo.i p a cuioyiqn.ioij-j -o.n
soyiHiOJomui souutnry uoiquiiu ~r/0A
sou snj sujjou onb uw.i ai!iounq.ido,ul
yop orjoipj op jodciquoyocy oy yrnb jr/in|
oaXoyd osuuouioxj v soy soXoj Xsoiiojotf
soyopuoyonoA d u tqpijf s*oj o.Lqpdwoo
\o,pq.uqo.:>o.n opo.m\tomnuiqpo(] f r.
uop.u> oaina oj uoji3[t p ,->jij.">unt X tiii.i
y :q u < s i Xiu ) s..( c X nb } o.o i t o o 1 i (. nod a
opsoXo.isoyuoo mquo{ocy oos.opnbsny
ou oxyp mqnjouoooj Soui^pnoqouioo
onbsTU.iousiq.iod njoputquo.i ouv.w c X
f n o.iuorunno.m ofiqy i siiu oyop onb
wo X^jnf aioqmd oipntu snpsoqomu
ojod sondpp soy soXoj aoypndsouoyo(y
oaun onb soy Xcuo.n;u.iop sjb uctottta v
.top.od" oyopoqonui onb so.um tiXojjod
X e ou oj .ono.ni; 'oum o.iocy opuonqoq r
uoyouninuooiq op iq cxmpjo ourAiqyo v
02UV.X 3n^> IUBUIOV110 011113 SOpufcl -U
sczonb X opusojouoj vijiUi?\ cmomj
lOJBpDnb MJtpj souiysjjojopod suj
-Ctfd

DelaRcpublica CMstlanai

420

exercko de Jas armas5por mrar por us


ucrc'csy dexar cl bien cornu n 0 de ua
n cra que todo suc de mal en pcor Vino
cl ano de mil y quinientosy onze 3 cn el
quai suc cleto cn rhaestre dc'esta ctnullc
ria Alberto Marques dcBraiidcmburg
cl quai endo maneeb'o y brio tuuo
por case de mcn''s yacr prestarhomena
ja y bcfarla mandai rey Sigimuhdo de
PoIonia(principe grande) po'rdonde vi
no la coaa moucrsc cruel guerra entre,
los Poloncs y cauallcros Thcutonkos.
Hl Sigifmundo quio concruar lo que
su padre Camiroauia ganadoapunta
de lan a, cl Marques quio cchar cl jugo
dcsobrc,qucsele haziapesado . Turo
esta guerra entre los dos5 por epacio de
diez aios y mas ralcabo de los quales co
mo chmiefcn eanfados y gastados^trataron de tregua por quatro aiios.En este ' *
mcdo cl maestre procuro buscar ayuda
y sauor del imperio^queriendo antesser
ubjecto al emperador de todo puto que
no al rcy de Polonia3y juntandosc cortes
en Norimberga cotra Luthero cl ano de
nul y quinienros y vcynte y tres, no ha
ilo lo que pretedia-, o p orque no tnia j
todoslosbiencs. .
st ieia 0 porq las colas del emperador art
Comenocb' orden a tcncr<liiicrh
somma btienos nnosadelante , parque dauan cn ton ces muy encendi das contra
enfoberucdda con la.4 riquezasy poder Prarida^y umbcn que clduqucaridaua
poderolo y no querian intentar ningukuastte la ccruiz contra lasReyes de Po
n a nouedad . El maekc visto estoy que
lona,can qtktks renia veziiidad y parria tcnuinos.Iitos eauallcros vicndoc ninguno le daua fau or mu do dtermina
eio cn vn abominable fyctn 3 y a ricsgo
tau enorcs comencaron atciicr fus cozde vcrc fcr dio la obdjfccia aSigisma
qiulJas cou los Polones obre los termido con que de maestre d Prua quedasnosy cuyos cra n,y como podian tanto,
por vexes alkrn cn campodepodera sc en ducjuc; y siguiendo la secta Lutcraiia quedo hecho Hercgcy desmembroy
poder^y aunque algtmas vezesllteron
aco de su orden aqucll prouinca de
rotoj^todauia pornoperder opinion 9 y
Pruk i esto sue ano de mil y quinkntos
concruar se cn su potenda5jimtaron ro
y veynt y cnco.No pufo cl Rcy de Podas m tueras^y c tuukron bien con cl
loniaremedioaio segundo que cra cl acnemigo,pero a cabvukrn de vehir
ucrapostatado dclafc,mas dexdolo c5
a k obedknda d cl rcy dePoonia ; Cocl titiilo deduque de Prua permanecio
mCy entre los de la ordcn,a auer us paf
seuor muy poderoso5 y no mucho dessiooesde m ancra que k difcorday ambi
puescaso con Dorothca hija de ( Uirictf (peste mortai del mund y que mas
Herno rcy de Dinamarcha:clviendose
biI haxealaseomunidadcs) y aisi vino
poderoso co cl sauor de su suegro el rey
1 destruyr c todo y enstaquecer se cl
qui-

profcbres. Porquctcnian obifpos y ar


obipos Cvu u primadoopatriarclia
que clh v. \n\ mcyan cn fus sacerdoces. Y
porqucla orden k atiiadlcndidotanto
k\s ronuko dhndrja orden cn prouncias,yalsi criaron trcsmactrcsls dos
promue! ales* y cl vno gnerai o gra macUre Hl vno gouernaualos mcmakrios
y cncoiukmias de las Akmanas alcay
ba xa que cs lo que 6y cs cl imperio y os
eiadosckl-lsuksquc lkunamosclPays
baxo,H secundo cita u a cn Liuonia ado
<lc la religion aiiiavrcculo tiuicho , y cra
del pair mon io de la orden, roda la pro iHU'a.Hl tereem que cra cl gnerai, re
dia eu k ciudaddc Mariburg que cra cl
animal d lnU Maria Bra cl maestre
empre vn gr principe y quasi Rcy por
cr us ri q /.a s mu chas no hailo proses
sauan catidad conjugal o guardauan cv voto foud las demas ordcne's milita
rcs lo guardauan :mnguamente7 y par
re me que no eaauan , porq impossible
fuira atierfe -concrutuio tanto tiempo la
orden m> tcmo rcy poderob que los
mandaro<,porquc cllos entre dib i para

oppqj.aM3podroj{tl? op Xinuumrj nj
3U3;)f o|opo3 ruiop op v.\ uop3 o.iod ou
opnd c uop.iorpib.iod J07u|i?03unoj
ofniidro .irStipio O3t9oj A }\p ojndop
p oj^oluu ouoo t oiojoq X d .10 \n o\ od
omiop ottuojuoo v snj csoXo| iMud b non
op l'piqfut] nj KuojJod oj oyopoooad uoo
v-n X'V\P oSoiq opuouio v.\ uopjo -iod oj
op a or r u 03 V[ ptpui^ip pu|j.*)iuu o.ioiqo
y. o.ionpmf) \iquio;') oproqqndco3t jod
rpo:i uo'/iMqiuunuojy opuio3ijitn:onb
"o.po.io/niuud |';{ .Topmodar;{ X -roiq
v.nrui: pMJtoduu onb ofopooposo -o.un]
viu uo.muopuoo pi oqpip O3.oq|y d 30
aopXrjj X oSojoq A opiuiopuoo jod p?3 X1
ouvpoopiu.iA op XsojonnnbXpui uXo.i3
Xn sop ot d n [q 01 o K10U03UO] uo oqiq
ovi uo.101nnaojonbso3.100 uo ntuoqoq
uo ppiior op v.uoi\snv.}\ y.{ oa.ioqiy
ou opo.iod oxop op .nnvipnoo nj d 0.1 d o
o.iq opoi:d.mjA sipmu sjOD opaoiqop
A uoo o}siq{o A'oponb u-ijoXo opiuoiy
v.[ nopjo Xe soq; oqi^j opttt:nb stq -00
*ui?.iq
* v-\yp[ uop.10 op sopuoanoqxso| unu
uo oui onbaodcAo A*r.iuonr]uo siM30
so^.ivd op VAUvx\iT)\y v.i\v. A" ojtxiq jojioa
sotpnuuiiH so^t^to soatBtqA sopun.iS
A ^-so^aohj iqb.iod oppvpnp uiqur,jAj
mh rao v\ i?5oqi;o oponb iro .topod pp ~n
ouvx caioqiy uojoiiia op .o.ooojo luio
prpnp v..n:d .ioirod \\v. nj t<nuoniioo A
r[..")},od tnourno.id op i;ntooin:x{ r.Lou
r[jouuo.Bj|tfdoji;.ntop}sM.u A v.\ pupiiTo
oj uuiv}j uop?8.TojAj ' qp; otor.i u} uojp
01 {o ):>cn.i|;.or],v pmb oj matjj tio nj \mo.i]
<)J.*).J[0_/\ tfpiUntfpHK -tIIUIp?SOI(p0p
joptjqj tro "cisjnac c uo sopui:[.| uoiron a u
r.i3 oanonuoo xio 3t]otj.]jt*jAj onb so j oy.
ox p pojp op oxi:q ]op o]j A*cr:joj.\i 0.130
oaun u v\ v.\\}a op \p\Q oub
-uaquiou
oaunnuoDpop ^.oouud^oo^ tiorqunn
Ai* ojuo 110 03tnKpa<j A* 0. u setnp^ [o -00
ouran ljnqa02cj * 0P07
tio -otu
sopuom onb tio onm^yudjH v\ uopjo
sop.p soouioanoqx soputdjotj onb p
3^0^^ Dp 5juip np Anj oppiny

h jj("T oidpfaAi'Cujfuo ?p PJ tapAQ soj pfO


tCsoA^ftp o^o.i .?/ on^tKa us rj soj "-tfJCfZ

, \ A* rf.:/ ori| r| onb lup: uol

pi:o.iMm:nod u.!(|
iMJ UOO .)1UM.IU0.>UI>
v.\] uoo onb oib.iuo
op soudpp q op soj j tiojnoq sooi oiuoo
oaundropX puo opi3dt!0 oniqpd oub
03tioun:.uo.id oj ouxv\\ v[ sopp ) i^'p 1 ; -0
soj onb s;) 03111:3 omoo .nuoqi j r op.io op
sJo[ onb uor.13 sopupno o A'rprdp ou
o.iqmou ou.nonb non .ml)4- uoftpuiM v\
uop.io op Oxkpom^ tio lunq^oupmulnj
fjf. r ^.^

rp op \ r rpidp * ]V| onuoiu op opouu un.}


oprp oiij oiuooco^o I <T^P ^<V lT:> cvtrwrx
^op nJ '^P-puv.nA or)(>c ?twZ?/fsoPPs;mn;
SOU Op \}U\ A -r3AOl3.").TOyfS03U.")I70p
oSiuou r.uomquo3moo.i i:o(|irjop uo
opriutqpuiox^iq copaiuiojA/ p pub
opmoiu op uoponop oumuo3op opjop
nj uo3rmxh;j.ion r.\ vpinnojT op [ ~onr
so.iopojouiuoo^u b .union m .w m:nA
.irmuuoD ojoojpp op .u?orpo.id K| oj uo -u
sqpnb soauoS * o3uoiiio3 uoiq X uuuo
op uoo}O$cm3ci:pm?uA ooqp ua tu;-)
op Xe d 00.1 jn pi; o .lopojdi: t\ rnSuoj bum:
uoo mu p 01 ofcqiua p: oqo o}\v.\ uoo
v.\p * X optnuonuoo uoo Xsoua -ppo.d
uoop soipmuiH)p.unuo:)Oo|qnd A v\d
02 v.\ x\ oj jofom oub opnd A p odiuou oj
opnXc * sonj otuoD r>\ ojpirpoon} uorq ij
o:jomy ouniq).u>m?3jopoprpuAi:o3uo3in
oouypo v.ua Lv.ip\fA onlwod a 01 oab so[
soimurf onb so .130 03U0 nj inif/DA so[
umtq w'.ron$ r $o\ satioiiT-j o'/nj "eua
trzo[mo| r. opuop ojpnA oipjo.ul op
oaaS op cuonS wvd onb uojuonjtp.i v\ tio
sopprpiui soSujouo ^ oyo onj p yiD
o\\ lupq^.io^optmiiqj e sv[ su-ioqu pp
soioonb'iimQou upp tnnpra Hup.10
X qp> oj 0211} v,ua uopuiqod onb v'outA
30J |odo.uoj^ 3p BU011T7 -jopouto^
op tnbt qj uojpTpuojpp so] sonionrj
sopp

np soj Asounurj aj Ajir.SuouKO t: p[iuu


*]v\ay.>\\S " j. .p'odpqoVlr r>nluuu;.[
ptjtun.nAjv^ bruutxrs uupmu oj r.p

a[ oprp |a opup i|op tPp.TO SPP rprjO


)-so.a| opxy p Xoaii3i^}tiT soudpp -3.op
sopinysopso^j sodjyqo -QCHioJOirpnb

v,\n xrnodo.uni^ j or,Dopn^ui<puri r


0ji\Umjsi:uipvuKnAnb.H)dS>diui(M^
auio.> u
< X optinj p: oipip -.kuXa^
op p p:ub o(n|r.i] t^uri .mb opopii.jp
.um: (pni.Miu(. svuo} au.k pui -cj^p

ou onAcsD.iyorui sp.no uo.n?nai[anbsop


rmurppu ^p oan3f.|juT scm: ouiod nj ~od
.np ou ojppmSX od oiptitu p? pp snj -,iuo
souonibuoDsoSfiu ljucTUoa wjanS -op.
pptTO[pm3r[tTDpimHXuiTuo.i:uTau;\ n

u.unutud .)p|Ap v/^\vuo.\v\pint vy/x\\


pnn r.t..MV; r Anl)son!UAt.v,(.| iTn.!oi).
uni
uop.iAiti'.i c X iMiMJ'tidAoptn
.>p 1 .vnpuntnr.jp 1 r.u:d onb ipnpj.p
' ,o.t.^|ri;r t^jjrA{:H -.iidsopMUKO
>'.| so|,('.oii'nnn(i -Ai.i.nM.(iviiu}
rj.ii' aj oum s<^p M\b\mmi)\p $a\
.^p f rpHrumur uA||."?(p.xu * pot.miM
mr|
uo.iva Xnp.nuiA.->\' u.-)A|oipn.^U|

$o\ soDiuoanot^^ onb


tpwoij
JopodXst:tujtS\|.od Ac nsjiTDtij
oji/^ onb nj aopod wd odoc ou -cjm
uop Usruoaopund p Sdmm [ujoduio
X.-):jij,")puopcn.T.-)jii()^Tp:si:ui njt; -Siut
(nirnu oatnquir JopTxT^ui.") Jod so[ sour
np |n.ti X np sojurx X liuonbup X ccx)up
p: ai^.utu -op $o\ soDiiioiiioqj^ onb so|
u.">{jnijTnb JBpnXi
qpnbu pip.uiiuo
i:^tn:j X ,mb sofi,-> o{ ucpDj^o snj -op.-x ,
sMunrqXs'iH X tioonb u'mnoo tiqpyxnj
>!,rtl ^-Ml1 o}nunrn^1'^ Aiboppai^U
im..uS ; so| so^ruDuo np rj oj < uod nnb
ownuoApippi'MV pnbp^UP.Mvi
s.i{ un[|.np oj.o.ioj mihI iT|.iiryTnboa JDp
u.> } ruions a u rmvduuo np -nui
r. X n,i,imio: .1 p| it ij
13 w\pnu so[op
"r-{llP s-.m<v s<uun^p uommpA^nh -od
cso:iiuo:jnni]j^ oiuoo ota onb nj .opu33Ui
rtionrui^M uo.vnMi-dv.r^r.u^nr^.^
mm}\\u v.\n iTipjSX T.nuoo sopTjuso|
M>p-.n ^tuuua vp">p' ai c tniinr. otp.M]
1103 v.pn,<i: pp jiopiu.-x.iuw -DjooT.npo.i:
oUio.^oioa unju] v.-uu^a qmso -ntn
minpopuu. o[ soXnj X sxr.no soiurr c X
ojp\| uoDSiM.t^uutM.mnbsou.ju.i^sop
i*^5- tK.iir^ioiratin.MbnpiuAV iiriuv
nptnui*jp>p r.m! pwht nm% xtmnMi*
'.rvm v uiop\ X optiinpd oim:jo.TD|r.A
unt u".) '| sitti^p rpnXt :mb opiu a)

3nbS3| pC|7.apiM3ltU

0l0,$JcJ

MA yi!3pill!jp A t35lIWJ{*|f odift*


pst traptsfpiilcti opiDtw anbuo:

?IptlbiCOp
SOfC ' tf41!d[ 3 Of p
oM.^Jpps
oymoip t\ opvm^M
p p si'ap'oppjuwtf mim vmoa soj

vos soluuu;) onbuiw q .wdu.no -uoiii,-)


saa opAtil J X^jo.Dpo Tsjv o.Dnj -uiboo
p m: p o X apLmnnuo^ sojqondsopnbn
ac; ^pmop,}tP3d * bjrod | rj uofi w X t]
ripu<] miu ST,^nfoa: luSju ajodtuon t.\\
uo.mu unp.it ap n.i( sopif souipiu -ff)
p sojpp 1 nubaod urmump r ..r/nij -.wn9
k. * tiof) <>}p q ti.ipjo op $o\ j> tioin^tf tVbO!) SOjp UOJ.ltj HUA U0p.O UD -JDllJ
sit5 s'ipvjqop uojDr/.iq swioXcui *soipoi(
.>uc"> cmqtn] o nttb tmihjn o u}3a.3ib M
.^rn ou*o f w opnnA v pu 'pnou K xmi
snpjpHfojod sojrpcui
|t iyj<x rwjjmpzrpypapjQ QfsiMpzp tipm

o X%|p sp pi cjdbm a| ofp ntib nu u


>ouA;wb mtxaoi uzumtipif sq\
y U3p.ro op rj rarx^tir Ttitn
stpfsiy. Jiw^jt soqu fpiibn -if)
XCUl<iU03t# 3p 0|J.1 3j IOUA JT^pltJ
stjj srjon uoo "b mu s oj -njp

eptinm
que las ofrecieron al Temple. El rey d<>
stra aqucl rcyno,porquc clerto ponc es*
Donis que en toces rey n au a enPortigal,
panto que vn rcyno tan estrechotenga
visto loque paifauaenla corte Roman a
orden de cauallcros tan ricay tanilluy concilio Vienene adonde le trato la
trada queningunopor gran fenorque
delrLiyeion de la dicha orden 0 embio
scajuzga que reprecnta quien c> no
fus embaxadores, para que no e inten tas
h trae,y no ay Embaxador m virrey que
ienada de los bienes que la orden del
vayaala Indiaqueno tenga porlacosa
Temple renia en fu rey no, porque cl que
mas h on roi h que puede recebir de lu rey
ria quee aplicafcn para cl mefmo ui
y prineipe.La verdad es que cita caualie
que fueron dados^y defde luego orecia
ria, como rue fundada por vn rey tan
que queriafundar vna nueua orden mili
podcrob como ci rey don l)ons3y herc
dada ncamente con los bienes de losTe tar que estuuicfe en cl rcyno del Algarueqnirareprimir Iosdaros que los Mopianos 3 y auer naeido dentro de rcyno,
ros de Aincahaziau en las cobs de fu
y no auer do fubjeta a nin guno que no
rcyno . JLosembaxadoresquellcuaron
uccpomigucs ba ido antepuesta y pre
cite negoeio a fu cargo cran Pero Pcrez,
fcri da a las otras milittes que ay en Por
canonigo de laygleia de Coymbra y vu
tu g al,y assi tienc cl primero lugar en to~
cauallcro llamado oan Lorenco de M5
do cl rcyno . Ytanennobleeida suc dearaz Kstosllcgadosa Auiion adonde
los reyesque ningtmo vuo dcpuesque
elaua cl iimo pontfice Ioan XX.porse fundo hasta cl postrefo que no la eurique ya era muerto Clmente que eondc
queeieey ledieealgo Pero quien sc
no la orden de losTemplarios propuc
adclanto a honrar la mas 3 suc cl rey don
ron fu folemne embaxada cn cl constoSbastian cl quai la traya deicubicrta,co
ro.Oyo'fe bien por cl papa y eardenales
m o los rey es de Espana cl Tuon y los
y refpondiofc en ella con toclo cl eneare
cie Prancia cl colar de fan t Miguel , co
cimient de' palabras que pudo er cnmo los vrmos en ducrsos retratos fuyos.
falcando
cl zelo del rey3 y dandolc muMas dexemos eto y guardando la breue
chas gracias y cfpcrancas de quecnaa
dadqueaqui llcuamos , tratemos deu
bien
dcfpachados.
prineipio y or gen dexando lo de mas a
Mirado por cl papa lo mucho que im
a historia que tenemos muy a la larga es
portaua satisfazer a rey tan poderooy
cripra de ella.
ChriUanifsimo,y vilala comissio que
Ya de lo que queda dieho de la destruy
traya los cmbaxadorcs,paralo q propudon de la orden deios Templariosjconier,l tiego fe trato'del orden q e tern ta
ta como de fus ri que z as fe enriqueder
otras ordencs militares y efundaronal
en fundar la ta orde q cl rey defeaua (\
gunas dclasquaIes-> lavna sue esta de
e instituyecen fu rcyno, Auia ofrcciC hnstus y la o tra la de Mon te sa > corn o
do cl rey que daria luego vn eastillo suer
lo diremos a fu tiempo. Como la orden
te ,y en puesto acomodado adonde e pu
del Temple sc destruyese y sc le aplicasefc eleonuento de a orden que fe 1 la
l'en los bienes por la lla Apostolica, pa
ma ua Castromariu con todo lo a cl anera diuersos rcspctos > luego losreycs de
xo y daria otros muehos fauorcs paraj
Castilla j Portugal , y Aragon, tutiicron
no solo fe conferuase lo que otro ciepo
tuuo el Teplcj m as aun se sue le mejoran
ojoaque los que tnia esta religion cn
do. C eto luego su antidad do el fiat
eftos reynos nosedicscna personasde
suera de cllos>mas que o qucdafen a los
y llamado s los embaxadores defpucs de
reyes en cuyas tierras estaan > o se apiloado cl sancto zelo del rey se k cccdio
cassena otrasobras que siroiessen aDos
plcnariaauctoridad para q cncl dicho ea
conforme U intencionque tuuirottlo$
stillo de Castro Marin se hizicse cuto
de la

De la Repu). ica Christiana.'


de la eauaena que el R cy queria fun~
tl.ir , ala quai ie le nplieauan las rcntasy
t ulus Uk> dciMUN biencs y priuilcgio.s?dc
Lrrtlcn aeabaday dcilruyda de Tem
ple, y t]uc viuidfe tpm los estatutos
dr la ordfi de la caualeria de CalatratKL y f uee vituda d cl Ahbad de Alcoh ay a q uc es du Ja ord en de Ci tel . Y a si
se k: puicron titras obligaciones qucc
hallan eu la UilIa de la coufrmacion.
< *on ctr buen dcfpacho deJpidieron
h y. nnhaxadore; de Auinon adonde t
nia cl Papa ti cortc.IJegados cn Portu
gal, hallarou al Kcy don Donisenla vi
lla tic Santarcni,clqu:d los rccihio con
notable amtcnrainienro porque decaua en crenm yercdnydo vn neu;o<:to
tan importante* Como viola Bulla y
breue de la rection, y villas las cofas
que en clla se contenianda acepto y obe
<l'C!u con muclu rciiercncia,quefuea
citi'o de mayo,dcl ano de nul y trecienros y diez y n eue. Y cl Papa la pao cn
c luelino ano, a eator/.e de Maro , que
ue cn ehcu.vr.i anode lu pontdicado.
J uero el Kcy dio ord.cn como e puefeu rcigoos ct Castro Marin -, v fe sta
se macihoy cabeya , para que. gouernaf
clanucua religion :y porque cn la Huila
oMamluua quchiscauuilcros viidcffen
al tnodo de la de Calatraua , dtenu; no
<icear ai maestre delaordcudc Au%
juc viuc conforme a la orden de Cistes
vpor closuenipos* era viirada de la de
L alatraua , porque cclo eria cri ad a y
cneiada cn la vida regar que cl Sumnio Pontitfcc auia mandado El Maestro
que agora crade. Auis edezia don G il
Mam.ucz varon de muy aprobadavida,
y mc ^uarero > y ango dcmcncarlas
armas eo ntra Moros , y afst el Papa lo
nfea cn la JJuHaquandodipenque
sait*a de ii jvrimera profession > a la nueuaordcu <]tu- agora fc funda.
f >uicnes tv>maron primeramente c
habo de esta nclyra cauallcria no se
fcaUa solo se seb que cl poste Prior de

^2z

la orden del Temple en cReynodePor


tugal,llamadodon Lorcno Martinez,
con otros rcligiosos de la racma orden
vie n do coino auian Mo depucos,y pr
tiados con tanta asrcnta , y que los cornpeiieronalosque no hallaron culpados
vniucralmcntCj aqticdcntrodc tres me
fes ciitracn cn alguna religion de las
apTobadas 5 sc vinicron a Catro Marin,
y tomaron cl habito 5 y vinicron sancta
y rcli^ioanieute , y cn clla acabaron.
Con todo cfo hallo csios caualleros
quefucron los primeros.
Pray Lorcno Pcrnandcz Comcndador
nvayor.
Gil Stcuanez ccnncidador de Portalo
loan GcomcndadorRodrigo Ancz comcncfadoi4*
Lorcno Pcrnandcz cotticndador d
Dornes*
Gabriel Yanez vcario de Toinan
De que habito vb luego la orden,
k halla auerignado,nie cree quehsta muchos an os a de lante dcpues de fun
dada la orden^traxeron cruzes los caualleros.Crcc e que fus profeorcsvaroa
del habito que traxoia orden de Calatrauacnio antiguo,queeravn escapu-*
lario blanco,con vna capillaaeada hic^;
m de los ma n tos y ca pas, Pcrsuadcmc z
ctto porque baialo aos de mil y trcT
cicutosy treyiiay etc, ninguna ordeu;
militai-, kada ia de Santiago auia in-'
troduzido cruz cplospechos3masan^
dauan p or de suera , y en la guerra con
fus vcstidos honctos cglrcs, y enzima
del ayo trayan el escapulario que 11ajnanSambeuitillo, y dentso dcliiconuento mantos largos, con grandes coJas,y de blanco , conforme lo vauan cn
Calatraua cuya m ancra de viuir cguiaa
entonecs. Y pues el Maestrc pritrieto que comeno a pooer cn orden las
coas de la religion suc de Auis, yen t0doigiiia lascoHtufiionesdela or de de
H h fa
Cala*

De la Repblica Christiana
Caatraua aquel mesmo habito les daaadieron cofas acomodadas a so ma
ria 3 .que el tonto que es voo mefmo*Esto
n era de viuir. Y dexando aque primepermanescio ix hasta los tiempos del
ro habito fe les dio vno de blanco dla
maestre Otauo , que sue ci I niante Don
mema hechura que el de los padres !kHcnriquc Infante , y hijo del Rey Don
nitos,con vna cruz en los pechos: denia
loan el primero de Portugais quai manera que en solo el color ay d Herencia,
co quetraxcfen los mantos para y r al
Hs verdad que quando van de camino,
coro, y entrar en capitulo y refectorio*
lican vnos mantos morados oscuros,
de la hechura que oy vemos, que fon cer
muy tendidos , y encima vna s grandes
rados por de!ante?y abiertos por el lado
mu cas con u$ capillas.Pcro estos quanyzquierdo para viiir de la espada decmdolos proteen de beneficios x dexan ebaraadamete. La cruz e pufo poco des
te habito, y van fe a fus iglesias^ andan
pues en la forma que oy vemos , porque
como clrigos teniendo olo las cruzes
como las ordenes de Caiatniua, Aleande la. orden. sto fe hazc afsi porque no
tara , y Auis , quitaron los escapularios
e defautorize el instituto monstico
con capillas porque embaraauan para
andando fuera en los pueblos porque pa
armarse , touiaron de la mema manera
reccria indecencia,
los de Christo la Cruz colorada obre
lil titulo de cita religiones el mas no
campo blanco que hazc dos cruzes, vna
ble y aucntajado de todos Jos que traen
colorada y otra blanca. Parece que prilas dems, porque aunque la de Sanetiamero ruio la dicha cruz de sello, de hago tiene por patron al anc'to Apstol y y
bko,y afsi por tener la forma galana , la
las de Calan* au a > Alcntara , Auis > y
pulieron en los pechos mezclada de dos.
Mntela , fe llamen de fant Benito , esta
colores > los mas nobles de todos , q ion
tiene el titulo de nuestro Seor Ieu
colorado , y blanco , ha de notar que loChristo a quien reconocen todas las
colorado representa la sangre que han
criaturas celestiales >terrcnas,y inferna
de derramai > por defensin de la fe , y io<
es, y el inc'fmo Rey pidi ala ila Apofblanco ? la castidad y limpiea , que han
tolica 3 que diese este titulo ala dicha orde concruarlos que siguen la caualleria
den,y asi ella es llamada de nuetro Sey religion Christana. Conferuan toda
or Iesu Christo, y vulgarmente la liavia al efeapuarito blanco , que es coinc
man en Portugal, Orden de Christus.
dos,o tres palmos de largo , y vno y meLas iuigniasque tiene esta orden para
dio de aricho,cl qual fe trae en cubierto,
jos lugares pblicos, y tiempo de guery irue para dormir con el.
r;> fon estos Vandera, Estoque , y Sello
Los sacerdotes eccleiasticos trayan
La bandera es blanca y quadrada,eon la
fu habito clerical , con las cruzes en los
cruz, y vi en Thomar que cselconucnpechos , y fus mantos para yr ai coro y
to de la ordenla primera de que vfo pa~
captulo , mas el Rey don loan el terecra quando yuan a las batallas contra ma
ro que illustro mucho a esta orden queros.Y no solo eta religion tiene han deriendo reformar el conuento de Thora para solo acaudillar us Comen da
mas trato de que viuiefen los clrigos
dores en el exercito, mas tambin fue
a minera de Monges con habito sealacostumbre licuar los Maestres banderas
doy recogimiento. Por esto hecho vo1 delante de i en los captulos , y tenerla
de sos monasterios mejores de Espaa,; delante de (i el Alfrez de la orden* Tana
sacado ant Loreno del Efcunal , pidi
bieu tiene la orden Estoque el qual fue
nuea regla y habito para ellos , y afsi
costumbre licuarse delante de los Macstomado mucho dla del padre$.Benito>
tres culos attospublicos.El cllo primer

DcaRepublica Christiana.
ro que esta orden tnuo sue la Cru z que
los eauallcros traen cn los pechos, y
como dixe n duda de la cal ngna
tomola orden la Cruz , Despucs co
mo se apiico achi orden todolo que
se suee conquistando co las iflasy ln~
dia diosclc la Sphcraq se pone enlo
alto de la Cruz . Qjiando sc da la bdc
ra al Aiserez, y ci otoquc al Comcnda
dornuyor,y t sclloai lecretstrio sc ha7xn aJ^unasccrcmoniasimiy iolcmncs
y derepresentacion.
hlalienro que tuuo esta orden en
susprincipios3y adondeestaua el Maelrc y se daua el habico a los eauallcros
y c CQftgrcgauuu a hazer fus capitu
les clluuocn diucras partes . P rime
ra m en te cn Castromarin > porque ci
cl Reydon Donis quesundola orden
oftecio a la sila Apostolica esta suera dcsmcnbrandola de su corona, , y
aqui sc viuio hastalos tiemposdel R cy
don Fernando de Portugal que setra0 de paar el conuento alcastillo de
Auidc , uia5 no te nie nd o dcspuesefco lo de Auide cpao al castillo de
Tomar^ que esta entre Sam'hrcn y
Coymbra, querambien sue gran cosa
m tiempo de loiTcmplarios . Es cite
pucio muy fucrec para cn quaquier
riempo 3 yen cl sc puso la ygkla y euh
co diuinoy lo 4 cm as qucctaua cn Par
u> Marin , y aimquc al principo sac
poea cosa despucs vino a er ra n gran
dey e cditco tan sontuoso monastcx'u> que no ay otro ygual en roda Espana acado sant Loreno cl Rca!3 y en
religion y rccogmiento yguala a los
conuencos de 1a CartUKa,y cnelcuto
diuino y ctuicio dd altar a quaquier
ygJca-CatJicdral * Nocs paraaquilo
wneho quesepuede dczirdc estemo*
natcrio* bastc quetenemos escripros
doslibros de esta orden y otros dos de
las ordenes de Sanctiago y Auis que
son eosagrandc cn Portugal y licen
cia para imprimir ios d cl sancioosfico de aquelRcyno: imprimiransecra-

423

pero quandoDios quisiereTiene trezientas y ochenta y nueue encomiendas que se cree que montan codas seys
cieittos mil ducadoscosaalparccerincrcyblcqueen rcyno tan pcqucio ten
g a vna oden milirar tan grandes ren
ias . Yassi miradas las otras ordencs
y los obispadosy los monasterios tan)
grandes y untuosos parceeque tiener
ca tanto como el(Rcy Por dondese
vc laliberalidad delos Reyes deaquel
reyno 3 y ladeuoeionde los antiguos
noradorcs suyos , puesdexaron tantas
riquezas a las yglesias y monastcrios.Sc
ra bien poner a qui los Maestrcs que tu
uo esta cauallcriay como se encorporo
cn la corona.

Qpkaeflrede l orden de
ChriBtos.
^fe
J
.
Christo
Don Gil Martine? gouerno dos T ^x9m

anos.
Donoan Loreno gouerno cnco X3H*

anos
Don Martin Gonzalez gouerno 1327,

ochoanos.
Don Estenan G oalcz gouerno nue 1335,

|
6
y

ueanos.
Don Rodrigo Ianez renuncio d 1343s*
maelravLgo y gouerno doze anos.
DoNunoUuyxgoucrnopocomas 135 S.]
de quinte anos.
Don LopeDaz deSopso gouerno 1373.'
0 tuuo cn adminstracion h orden
quarentay seysanos,
DHconquc Infante gouerno qua H1^
rctayvn anosenriquecio muchoestai
ovdy Uamosc administrador y de
aqoi adetencasalio clraacstraz.
go de la casa Real hasta q sc encor

poro cn la corona.
Don Tcrnando Infante gouerno co rq6$.
mo adrninitrador ocho anos.
10 DonDegoDuqucdeYscogoucT 1470.
nocatorzeanos,
n DonManucl que vino a rcy nar des 14 84.
puesadministro la ordefiedo Duc]
Hhh %
de
$

Libro Scptimo.
de Beja y retuuo en sic! Macstrazgo
quando rcyno, y assi pcr t u ru cn ci
y lo dcxo al r cy su hijo d Io cl ccrcc
ro con ritulodeAdmimstradoi , por
que le dcxo mandado qucrediixisc
los machazgos de Chuhis, Santia
go , y A ois y asi lo hizojy muerto cl
Seiordon Gorge vltimo M .eitrc de
Sanctiago y Auts quedaron L s ires
maUtiazgofr en la cor o n a.

'h' U ntviuulul yi>ync>no (k ht orden de


los CAHulicrouic AivHtcja.
JCIllh

Ntrc las otras ordenes


Mdtcates que Iltustian la
ygleaes , a de Moucefa,
en cl rcyno de VAc.cia Su
principio lue cn los a nos
de mil y trezientos y diez (cte.La eaua que vuo para tundate sue la cayda
de! a orden de los Templarios : de la
quai yaqueda- atras dicho lo quehaze
a proprirn.Pues como losTcmplatios
fucsen delruydos en cl concdi VienenCi}' dadospor hereges, conderantlo los Principes Chnltianos , que los
bienes que cita orden tenta eran grandesen cada rcyno>y prouincia^dtermi
naron adiudicar a si aquclls rentas, co
m o o fr cd d as de fus anrepaflados ,mas
porque se auiau ofrecido a Dios y a su
* scruido , no qusicron cn'dertirlas cri
otros vsos > y para esto pidicron que cn
las prouincias de Aragon y Portugal le
' criascn nucuas ordenes Militarcs para
desender la rierra de los cnemigos de
a fe.En Portugal ,como e dira luego,
pid\eron los R cy es que seinsticuyc la
orden de Chrstus . H n Aragon el R cy
don Iay me cl Segundo > como fueste
mliy Christhno princpc,viendo que tt
su rcyno , por a parte de Vaencia era
molfstado de Vos Moros de Afrca } hallobucna coyunturaderemediar cl pe1 ligr3prquc cor las rcnts de los Tcm
piarios p o 4* H Clit Uy rfc otta orden de
li- '

lauadoios, y assi estai) a a co c'gtua,


Y viendo que cl concilio Vienenic pro
cediacon ia exasuinaeion delosenmine< qnc oponian a los Templarios cml>io tus em'-axadores a iiplc'af al l'apa
UHJicic poi Uen que c Jchuya U ot
den de los \ mpiarios, c mtituyciic
cn oh i cy nos de Aragon vn Macb c
de la taualleriade Ca!acraua5 que re
nia origen de lu onlcn de Gilcl, y que
c idjiulicaK n a clla las renras que teni a u cn su i cy nt> los Templarios . Y cn
u ptcicion anadio mai, que cl cal Mac
tra/.go y orden u o su die subjecto al
eonueutu de Calarraua de CalHUa,
masquccstuuide debaxo de la carrefcmndel eonuento de la granSehia , o
de Ponsnda , que ion monateiios de
Cificl en Fiancia . Con esta embaxada su cru n don Pedro de (sucrait, don
Pedro de Buil5Maetre Raconal, y Gui
lien de Au lo marquez de su corre ; pero
no puJieron porentonecs hazer nada,
ni presenrar suembaxada, por quanto
no cauia determinado nada sobre la
dcha orden d ci Temple , y principalmente que a la fa z on sehazia a pcquia,y no sec r cy a quellegaria cl negoda tan adelantCjComodepucs paredo : pero y a que no tratarondelo que
tocaua a la ordcn,pidieron que los bicns de! Tempcno su este n dados a otra
orden etrangcra , porquanto cn aquel
rcyno tenian continuas guerras con los
Moros> y los anian men ester para los
ordinarios gastos que tcnian.Y la mesma demanda hizcron los embaxadores de CaUIIay Portugal . Hsto fc M*
z o , porque c determino por cl papa
Clmente, y cl Coegio de los Cardenales , que quedae a su decerminacioa
cldcstrihuyr fus rcntas,y assi suc queto
do So mas llcuaron los caualleros dcRo
d as , ode fane Iuan,y un Pilppo Formobdc Francin,comoya 'cdixo larga
m cntc,habIando de la orden d Tcm*
p!c5y en Espana y tn otras partes leuard mwchos caualleros y sefloresmuchas
rentas

De la Repibl icaChristian.
rcnras su y a s > corn o lo vcmos oy en los
du q tics de Najarasy enCataluna,y Ara
gon,con iolo cil o c boiuicron iosetn
baxadores de Aragon , porqueentees
no vuo lugar deproponer mas;perotra
tan d ose cl negociocontoda diligencia
y halldo aquella orden roda ctragada
con ducros peceados, suc dada por el
Concilia por fospechosa, y agena de la
ytfleii.i,y assifue totalmcnrcdclsuyda
lin quedar de ella mas que el nombre,
comooy lo vcmos. Hl Rey don laynic
vfia la vlrima determmacion, embio
nuciK embaxador que foc Vidal de Vi1 a noua >*y cl prccnro la primera pricto^ycon clla aiadio, que assi como
los caoallcros de Calatraua vsauan en,
uspcndonesy estandartes a Cruznc
gra>y en las armas y escudos verdd, assi
eb nue u a orden se difercnciae y
trajccse Cruz verde en los pendoncs,
y en los escudos y armas negra,y porque esto i c etreHia rraxo muchas ra
mones , por donde deuia hazer sel o que
pedia cl Rey . Dio -el Papa Clmente
buena rcspueh : peroen sutiempo no
c coocluyc< m Fero muerto,y fuccediendoc uan Vigemo segundo ,
dio gran fau or a lo que pedia el Rey
Don Iaymc de Aragon aremo que
cra gran seruicto a bos,y q De pmm
colt justa y assi de confenrimiento
de todos 1 os Cardcnalcs * cn el ano de
mily trezientosy diez y siete, ordeno
que c fundac vn monasterio cn c ca~
En que rfo lilo deMonresa de laordem prquc
n<uopnnci~ cl R cy lo mm otci f>a>a enxilaF* # orAt m ien to de la se Catholi**} <mrodando
que en cite diefro Criuenro refidccr*
Frcyrcs de la orden de Cala tra#: de
la quai cl Riry cra moy dcuoo- ; ^>ara
que cstuueflcn m dcscnsa de ta *ier~
ra , y luego n^judcd para esta- orderi
todos los bienes que ruuiero'n <n la.
corona do Aragorv IptfTcmplaris > y
par k que fu elfe cn inayor incremenro
chi rmcua caualcria^c concedio todas
ias gracias y priuilegios que tcnialaor

4^4

den de Calatraua iescrttafid empre laobedienci y menaje que sede*


uc alos K cy e , de la ma n cra que o hazian los Templarios . Mando que Ja
visiracion de et orden q u ed tisse al
Mactre de Calarraua, y cl o su lugar
teniente hiziesse los capitules quando
fuce neccsarioj yhatae dia de oy
sehaze assi, que van dos caulkros, o>
fryres de Calatraua, y ellos prside ra
y confirma n quesquier cstabecimia
tosque allifehazeri >y potqueesta or-
den es de Cicl,asicomo Iade Cala*
r nui a , mando que se hallase con cl
Macstrc vn Abbad de Citel,y'fuese
cl de Saoctas Creus, oelde Baldina*
que son cn el rcyno de Valencia,para
que como vczinosmirasfen loquccon
tien ia al seruicio de Dios 3J y bscruancia de la orden Quiso r>or cntonccs e
summoPtirce darde su matto'etMc- pt-mtr
strc5fueel primero don Guillende'Br^ jJ4eJfe ^
cauallcro muy principal Val quai dio j^me^
plcnaria potctad paratecbr can aiseros al habco ? y recibio catdrfc prin
cipales : mas porque ebaun no tnia
cl babico , ni auusabia l'sccrimnis
de la orden , lo que auia de profcfar,
ni a que seobligaua, conforme a la de
tcrmtnacion d cl Papa, suc lhmadocl
Maerrc de Calatfana a r^nJricrtdoic
que'vnici'a Mlfuyta os caualieros
que auandc^rofer su orden ,y das
les la man cra que auian detener-. Y c!
Macstrc de Calatraua que enfonces go
iicmaua la orden , Hamado don Garci
Lopcz de Padilla 9 que sue c duodecimo Mae/lrc s conforme a a determimtoi d Pdpa , embial Comendaddr mayor de Alcaniz > llamado dom
Garci Gomcz con ciertos freyres pa
ra que dicen cl habico al Mactre , y a
loi dcmal bulleros?y cn fus manoshimicron r^rofcsson.Yacabadocsto clAl>
bai de Sias Crcus como Lcgad o d cl
Ptba en quekasoscrio al dicho do Gui
Ufk de Eril cn Macstre,goardando corn
Ifci cerimonias quevauarj cn la orden
Hhli 3
de

Libro Septimov **'


dc 'Galatwua, y ledio h administra,cioj de odas las encomiendas* villas
y ca-stillos que renia n los Templarios
y mando cl su mm o Pontifcc 5 que
muerto aquel primero Maestrc, den~
tu de rres m cl es se j un taise n los vo~
ra ntes en su lection y cligicicn Mactre : el quai ipso facto en el meimo
punto que iice cl cgi d o canoniea meute y eu. conformidad , fuce conJrmado por la sede Apololica , y que
aq.iclin sc guardafe para h'emprc , y
ai.li se lux u ; p orque poeo defpues
murio el primero Maestre que rue dado por la ede Apololica, y sejunraion a elegir nucuo Maeire , y de co
in u n conieotunento eligieron a Ar~
naldo de Solcr^q era canal lero de Ro
das y Gastcilan dan Posta 3 que es co
rnu Prior de sant Iuan aca , y porque
era ay o dd infante don ayme hcredcio de 'Aragon , que tambien sc
a nia pastadode ia orden de R o d as a la
dp-Montca , y auia dexado cl Reyno*
parec^-^jfjodos que cra cofa eonucnhl > qu,c> aquel lo fuefe , y pidioe
hspcfaaon^e la fede Apostolica , y
conc<jdKu$<cl Papa teniendo respecte
a lomesmoiq^e ios elctorS Yassi
pqr:furprdetdcani adelao^c hiacron
us Macrcs de entresi, Hall o catorze Mao/trcs ia (ia n uest ro.tic m p 0JV0 fessa, e a, 01 den ia rgla de ant Bcnto ;3 y proe ia calidad mona/ica,
porque hala agora no se lu di perlad o con ios caualcros d esta ordent
que se tasen , eomo se ha hecho con
las demas ordenes Miltarcs> que ay
cn Epana, aunque el Maestrc que oy
rige la orden , que seaaja DonPero
Luys Galceran de iiorja 5 cs caado,
porque dispenso con cl el u min o P on
lisicc . Y Hn duda en tnucha$ par tes
sc ha reprclicndido estadispensacion:
pero y o no tengo que entremetenne
en cosas que los. su mm os Ponciics
.determinan y aucriguan, porque elloS
hazen- las coas con muy maduro epa

scjo.Tiaeo los cgualleros dehVorden


por habita vna Cruz colorada llana,
00 ic ti c les dio lucgoqoc conieno
Ja ..orden . Su Maestrc crac la de otra hc
chu ra,^uc es mas grande >con-cier*
j.as puntasalos braos No hchalla*do en suscstabJccimicntos laatfiguc*
daiMe. cta .ordea^ni cofa que hag
!k; historia , aunque los hc leydo todos,y n me heaproucchado todo de
las hiftoikisqiurt&ngoid.ttiancra que
-alun canal lero: de eaofdeopaa
repor aqu y .le, .parccicrc que no va
tan acerudo)podfa tenermepor escuadojpucs entre cllos 00 ay historia par
ticuiatque tratc de proposito este neg 0 t i 0 > y a h i q uc d-p 11 h r.c.
Ya^cfa TcHgioOxA haencorporado
est Ja.coiopa^ dePftey d# .Efpasta por
iiuy j'utos 'rcspc'ctos' que para ello h*
auido^y se crccque;recra< as ysii$..
profcTorcs? scru$n.< en Jo que los ov
bliga ju instituiez y/sera fnas:.ftticn>.
tajados '. R.; M$.,;^ecfda$. ...rjiereedes
pijesswM'aelie.yAd^iipistfador cs- tan
poderosoy afS{abc iia?,cr Los MackfS' .que he hallado de esta ordcD soft

Cathalofo de los A4ac^res dcU


orde n de Aontefa,

DonGuileiiErii

%
3'
4
5
6

Don Arnaldo de Solcr* ,


Don BcjJr deTias.
DooBcrengucr March,
Don Kamor de Gorbera.
Don JLuys D.c.xpuciu

7. Don Philippe
DonBcHrardoDr/ptch*
9 Dorvi:
iof Don Pero.Luy^ Gaiscan de Barja*

DcIaRepublica Ckristna.
42|
*J De las ordenes de la larretera que propramente es dejant George* cap ,XK
A orderi:delalarretera,tu.
oo principioen los anoade
tiiii ytrezientosy quarerira y quarto r corn o io dize
loan Froyiatt, cn Inglater
ra5porc!rcy Oduardo Tcrcero 3 y por
vna lige ra occasionne suc esta* Vuo ya
fa ra o y dana cst.d*p<a!acio rca. 3 y.dan..auclo vna.dama a qu.tn c]^y; seruiv,
cayofelel* 1 i gagambao lbnoi^qu e$
clproprio nbrcdcCastilla: y. no atreuicndoc nadic a al caria , cl Rey sololo
lcuanto,y porque vio que los cauaile7
ros-muruiuraujdctcraiino hraraque*

FUnif&r*

Reyes/y por fer clceytoso * No fe puedeperderla gloria que feadquiere con


este habito s fnOjppr cafo dcl cri m en
liesse Maiestatis. Quando aigu n o to ma
este habito dcxa todas las armas quelle
110 al recibirlo por mmo ria cnel cuen
to:y assi hasta oy fevee muchos escudos
de cauaeros farnofos. Pcro ninguno il
lustrara aql lugar tanto como el de nue
stro senorel rey d Philippe Segimdo:
porque suc armado caualkro d est a ord,)' gran Maeftrc, quand o se corono
por reyde Ingla.t&rra.Oy fe.ven all las
armas dclpam.r.o. Duque de Ferrara,
llamad Hercules deHcstc5 porq romo
cl habite de esta caualleria i dandoselo
Henrique'Sepfimo .Esta or4|^unq t.%
u o principio dela armera3Q j|gagri&
soda viaaquel rey Oduardo quiso despcrtarla memoria de la tabla Redon-,
d a,o incsa,q m d o hazer e f^raoso rey
Arturcen la quai se ascntaua.n_auaiJeros dcfamoo.nombrey de hehos eltrenuos * Esta es la que comunince dj,zc n las historias^ y el mundo lo cne $
cibido assi.
. ..... - ;

Ua Ginia..y insticuy r vna orden de cauallcros : cn la quai al pjincipio entraron.


vcyncc y cioco cauaeros , y cl R cy co r
1110 Maestrc q ion vcynte y feys3y mando que cada cauallero v faste de habito
de colar turque sado^o pauanado5y la li
gagamba cn la pierna debaxo de la ro~
dilla : y porque lo que nofotros llamamosfonogii,en ucngua dixen jarter
por cb se lama Ja larretera corrompiPero y o dire lo que en este, pu n to ay
da a! g un ranrola kra. Esta ligagatnba
mas de vcrdad.EVrey Oduardo1 Tqrcqes riquifsima adornada de oro y picrOdctermino ( como amgo de feguir
dras prcciosas,y dizen que tienc escrip
las armas)vestaurar aqueila tabla Rcd
to vn mote ? qucconticnc cn nucstrale
da que cl rey Art u r de nglaterra auia
guacta fentencia . Mafaya quien macdincadojpa ra gloria de los q qiisicfospenamicntos tenc . Porque estas
fen mostrare famoos cn hechos de ar
paabrasdixo cl Rey , al tic m p o que air
mas. Porq Arturdauaporpremloa los
o la que se e cayo a a dama . Es in ri ru
q fcscnalau en armas, fen tari os enk
Jada esta orden desant George de la lar
mefa Redoda^] era darlcsyguales luga
retera , porque los cauallcros.tracn vn
rcs q a si. Dest m an era Oduardo quiso
fan r George cogado con vn cordon al
defperrar los coraones caualerofos
pecho corio encomenda : y aun aigu n
a(q hiziesten hcclios grandes en armas:
aurhormoderno dixo que cn aquclS.
y promettolcs fer ygualcsa Rey, como
George estan p u estas las palabras : pese haziaantiguamcte . Senalopara esto
ro vemos o ctrario en Poldoro Virel castilio de Vnderofa q sue cl q el rey
giloquefue graninquiridorde las co
Artur edifico 3 y adondc comeno la ta
las de Inglater ra , Y ulio Robilo Kobla Redonda.R eparo loque estaua cay
foc n su Rcpublicadizelo mesmo . Su
do y edifico vn fumptuoso tempo con
cab ce a y conuento es eercade Londres titulo de S.George, y puso can o ni g o s,
cn vu lu p. a r llamado B indoser muy fa- y hizovnconucnrolliustre.Puesto esto
m of b por fer cpulchro dclosantiguos por orden determino hazer llamamicn
Hhh 4
o

Libro f 'eptimo.
to de todosos grandes d cl rcyno,y m
do a la Rcyna quecHa hiziefle juntar las
damas y fe n o ra s masptincipalesdcl rcy
no 3 para cl dia que se iiaua de clbra r
)a siesta de a(]iiel)a caualcra 5 que auia
de fer cl dia de ant George p rimer o en
cl anode mt y trezientos y quai enta y
quacro. Hizicronsc lasleycsy Contitucioncs y rodos los cuallcros las jura
ron^y traroc clnumcrodclos caualleros que auian de vsar de aquel habito y
ordenry dixeron que sueen q u arc tu a,
y assi e prou cy o. Vcnido cl dia de sanc
George 5 cekbrofcla eta folcmnifsimamente5y vinicton todas las damas y
eau al ler os tan ricamciue adereados
quanto lo pedia la focmnidad > Y alli
dioctt taUllode Vinderosac iabitoaquareta de los mas illustres p or fan
gre,y mas famoos p or h chos de ar
ma s. A esta orden llamaron de la Iarrete/a,o de la ligaamba 3 i suc port] tic fe
Je cayo a la dama o no; no k? hallo tan
a p u ra d o en los libros^alomenos quan
do e-rey llamoa los grandes para tratar con cllos d este negocio , no vuo oc*
casion para que por la dama c Uamac
afsi, st defpues cl dia de k soienidad m
cl suao y danaacaedo clio, bien p ad o
scr,y que cl rcy hizo aqudla mesura cn
leuamar la iyagamba,por algnnadama
que cl que ria bien , y quiso ho n ra r la,
con que los caualleios la traxessen de
alli adeanrc*Bic sc y o que cl rcy Eduar
do sc enamoro de la CondeTa de Sal
uai ,qu e c ra ! a m ugermasill u st r cy pr in
cipaldcl rcy n o, y q ue m ando que vinics
se a las fte A as : pero cambien seque ci la
suc valcrossima y miro mucho por la
honrasoya, y aconsejoal Rcy pruden
tissinumetucque mirasse que no dcua
haxerntngun desaguisado a fus vassallos;y ass cl sevuo conrnuchaprudenciacnestosamores , y nomcpcrfaado
que por tan iiuiana causa como muchos authorcs dan inUtuycssecsta ordtem pero cadavnorcnga lo quequfctt's que y o estoseguado taga por

m a s cierto . Mi parccercsquc auiendo


cl rcy determinado instituyr cil a orden
con tituo de ant George , cn la k Ua
vuo dana,y cn ella acaccio lo de la liga
ghao arretier y que al ant Gor-e (\
sepuieron los caualeros al cuclIo,<iefp u e s p o r d iui a t o nia r o n aquellaunr a
mas por gcnrilcza que por punto de e
ligion,cono ailiaya mas de Huiandad
que de piedad.
Dioc aorigiKimcnrc esta imprefa y
diui'u a tucho grads principes, y cm
hi a u a se c o*n o a <\ o r a e 1 Tulcwn, asi me
acuerdo au* r leydo cnla histoua d cl rcy
donloun cl pnmero de Portugal * que
eeembio la d mi fa f lalarrccra como
e ve en fn fepuluo^y cn los de fus hi.jos
los infantes .don Pedro, y do Ueunqu
cn cl r cal mouak'fio de) a baralla de la
orden d cl p ail r c sanc-to Domingo. io
de la orden de fan t George masantiguo
dne cr,porqne cn Gmiermo Obipo
de'Tiro cn fu historia de la guerra sac/ a
se haz'c mendde a orden de S*Geor uh.4,u.
gf^y assi entisido que eomcno en Hk *6.
rusai Cm au n que se sabe poco de ella . Y
aun cn Aragon ay agunos rastros de
-esto y pudo fer que vuice dos instrutos de orden c s d c fa nc George para diuerfos nes , como ay dos y tres ordenesde fantUicronymo queca d a v n a c x
mina adiuerfo'n ? y dcl titnlo de fane
Augustin ay ocrasdos que/on icrm*tanos,y de Canonigo Rcglarcs,
Orra orde de caualcria como ca
cn cftos mifmos riepos que suc la de la
chcla Hlatuuoprincipio cn :nlcia
rcy n ado cl rcy d 6 Iuan . l'uc dedicada a
los tres Rcy cs Magos,y eomcno cn ci
a no de mily trczitosy cinqueta yvno
y intitulo U de la Et relia: y por ella cra
ya los cauacros de esta ord vna estreIhcoronada porin/Ignia 3 y al rededor
vn mote qdemen nuertra lgua . Las
c st relias m ucstr a los reyes cl caminoD t/.c Iuan iVoy fart qlastrclla trayan
cn la ptlta dcl sombrero , o cn medio de
la gorra5y cn cl pccho5yquccra vna coVada

De la Republica Chrana.'

4^

sradiadcsantBen. Noturomucho esta el velloircubierto derocio one eHibro


orden porquetuoo este rey mudmdi- xdc los Iuzcs refefe . Diuekos Welo^
jculcadesenurcyno, asi con los suy os,como con cl rcy Oduardo Tcrccro
de In-hitcrra^ucprcoy.llcuado en
aqucl rcy no , y asi nopudoyr adeante.Que rcy la pro dMen y en que ticm
po acabo,nolo hclcydo.-aunquchcpuc
h> u dii-cncia.
.
_
Onlm cU
^a* cn ctc n)^mo tiempocomenb
nummh. a fiducadodcSaboyaotraordcnJiamadadela Anunciada.Dioleprincipio
Amadco Sexto Con de deSaboya , la
cauadehazcr cstoie : porque defendio vuieroamenteja ordde Rodtsen
vn ccreo que pucron los Turcosa la
( ,'iudad de Aere,o Acharon cn la sierra
t octa que la poleyanlos cauallcros de
Rodas . V auiendo hecho muestrasde
Cacholico principe orden o}quc cator ze cauallcros vsasen devnacruz banca
coa quatro letras a las pu n ras, que son.
F.H.R.T.que quicren dezir3 Forticudo
cius Rhodium tenut, Qjiccn-ramancc
cs rauco coin o dczir,su fortaleza desen
dio a Rodas.LJamafcdcla Anunciada,
porque eonlaayuda de nuestraSenon zo los hechosVie cauallcria cn deeufadclafe,
*
| in UordcntlelTafaqucts orden de-cafi*' lUrlu Cap. XVU
1 '
tTj~~$ L orieen y principio de la
iVm^ ^den de! Tu'on o ToyIllI^M on,ecucncadiferentemc
mtmi rc, porque v'nos hazcola
i!^*
narracion
3 1
1 fabulosa
. v .
, y
....
oros Chnihm y fundada en piedad, co
mo es la verdad, Masaotes que vengam os a tracar del ongen dlia > direnaos
ai^o de lo que han dicho algunos austores Quanto a lo primero de la di~
u a(qut* cs vn cordero pendiente de vn
colt) hecho de ciertos eauones) se
mnmc la question 3 si aquei animal se
enriende er cl Carnero del .Vcllociio dorado 5 que las fabulas cuentan,o

resdiuersascosasdizcn.-pcroyo foy de
opinion que esta orden tuuo in pfncipio en pcdad y religion , y nocnfituJasvanas Mprque rorfo-vaya bien
fundado. dire lo que diucrsos atores
tocan , yal cabomotrareiavcrdai %

estehecho;
...
]
- ...
,, Dgo pues que Guerrano de Morn
strdeto en la historia de Franci^y Iuiid ^'7h
RobillioRoso,cnlarepublicde Ingla.
terra dizen, que el Duque Philippe, de
Borgona , por sobre nombre el Bueno,
vsaua traerpor diuifa vncstaun con su
pedernal >y por orlavna ktra que dezia. Primero se ha de dr el golpe , q tic
algan las.cenrcllas y ci fuego. D spues
queriendo fundarla orden d.eTuso.n,
dio vncoliar labrado deelauons > del
quai colgauavn cordcrOjO carnero con
vn vellondeoro,a imitation del. Velocino dorado de I a l'on , el quai fuerraydo dela lla de Choicosp-oxlos Argo ;
nauras y companc.ro s del die ho Ia.on
El quai collar y carnero teniaotra Ictra
cjuedizia. Precio grande es.el trabajo..
Y ass i dando a cierro numro de cauaHros a diuifa y habto^omaron afant
Andrs por patron , y quedo hechaorden.Toma se aquella diuifa a imitacion
de aquella empresa famosa que Jospo
ran cuentan del Vellocino dorado: que
estaua en guarda por el rey Aets5oOe
ths.rcydcTicahlia.cuya^istor
uemcntesesta. Cuentan Vlerio Haco5'y Apolnio Rhdio cnsps Argp>
.r;,,<: Otiidiocnsus
nauricas,
Ouidioeh sus MerhamoifoMerhamotfoseos y Fastos /y Diod&ro Smom suBibliothccai y Euripdes, y Seneca3cn LiJl
su crgcdia.Jlamada Medea ,que A tha- Lib.%
mantes hijode A'eoto rey de Thealia
vuo de su muger Nephele dos hijos, vn
varon y vna donzella :' ei hjo se liamo
Plmxo0 y a hijaHelks.Muno la madre
destos infantes > y .Acharnante casose
can'no hija de Cadnvo, y ella croo m.a
crastramoi:rau poco amor a los ,alHhh 5
na-

Ltbro Septimo.
nadosry dccando quitarlcVk'Vtda bus
c o m oc h a s i n u e n c i o ncs p a ra c 1 1 o? y c o m o mugcr hall o vna,y sue dia. Que
pcrfuadioa las m ugcres cl cl rcyno que
todo cl trigo que fus mandostenian p a
ra fembrar lo tostassen: para que despues de enibnido no nacicTe,y p or
esta via hurdicc ci! a la respuesta de los
oraculus : los qualcs auian dedezir que
i queraii no padecer hambreics sacr cassen ios hijos dcl rcy . Est o hizo e11a c o n cal a r te q u e i no sucra mugcr :ocro nadie no dicra entai maldad,y como
lo imagine , assi salio fin fait a r vn puntOjporquc las mugercs por nofakar a
su buen nacural tostaron las (mientes,
por donde vino grau hambre cn la ticrra * EL Rcy vicndoa necefsidad de su
rcyno cuibio sol c m n c cm baxadaalDios
Apolo pidicndole remedio nccolari*
para su Rcyno 3 la Rcy n a viendo la co'
y un tu ra corrompto con dones alos que
lieu au a n lacmbaxada al d ios Apolo : y
IBaodoics que d ixessen, que Apolo man
daua que fu este n sacriheados Phrixo
y Hcics hijos dcl Rcy : si queria que ces
asc la hambre * Hccho esto los emba *
xadorcs boluiendo dcl oraculo dicron
por respuesta loque la rcy na les mandara. Quand o el rey vio respuesta ran asj>era> tntio lomucho ; peromirando cl
bien comundc su pucblo , pospuso el
particuar 3y assi lu ego fleuoos hijos
al te m p lo para f acriicar los. Mas ia niadre Ncphcle viendo us hijos arrimados a la Ara aparecio allL y cubriolos
de vnanuuemuy obfeura5y acolos de
aquel peligro 5y dioles vn carnero que
tenia ci Vcllon dorado5y subiendo a m
bos a dos en cl se escaparon de la cruel
dad dclpadrc, y aechanas de la madratra , y queriendo paflfar cl ofrecho
dcPonto que diuide a Buropa de Aa,
cayo cn cl ma r la donzela Helles 3 por
dode despues suc die ho aquel mar dcl
Hclkfpomo. E.phrixo paso^y legando a la stade C holcos fuesc a casa del
rcy Acdics y cncandoc lo que acae-

cio: sac ri fie o cl carnero a upter , y pu


o p o r m c m o ri a e n c 1 T c m p 1 o cl v c 1 1 o n
dcoro . No pa star o n muchosciiasdcspues de est o que 'c diuulgo vn oraculo,
que de/.ia que la vid.i dcl rcy Aethes no
eria mas de q nant o viniclcn gentes o
strancras a robar cl Vcllocino do r ad o.
^orio quai cl rey hizo pooer guardas
terribles para que guardaicn aquel the
for o qneauia deconicruar la vida dcl
rcy. Masalcabo e cumplio lo quedixo cl oraculo , p orque la son caualcro
a m igo de sa m a y hijo del rey de Thefla lia queriendo acometer vna gran cmpresa, pasto con cinq u enta y quatre ca~
uallcrosen aqucilaamoa naode Ar
gos, en la sta de Cholcos con intencion de robar el Vcllocino dorado, parccicndolc que ft alia con aquel hccho
cria auido por varon de fa m a incom
parable. Y a (si llcgando en la lla nten
to cl hccho ; pero hallolo Ile no e difi*
cultadcs^por la grande g u arda quc.aua
cn cl theforo , y assi creyo que no faldracon aquela emprei Mas como
los de la lla aiiescn a ver aquela nueu a gcntc?ahijadcl Rcyllamada Mcdca
cenamorode Iafon :y ci la tuuo fus ma
nasparafaber aque venia, o que que
ria: y defeubriendo le abu su cm pie fa,
cllahizo llanas todas las ditcultadcs ,y
lecmbio ade/.ir quc le daua t fede
caarse con clla ? que le daria orden co
rn o cn tra Tc ad o n d e c st a u a c 1 Vc H o c i no doradoy : lcacguraria de qualquicr pchgro qucalli vuice . Iaon parcciendolc qucharta emprefa a nia hc
cho en casa r con Juiuger tan sa m o fa
assi cri herraosura , como cn saber,
dixo que haria todo lo que c peduu
Y assi Mcdca con fus hechixerias ( de*
las qualcs abia mucho ) orckno co
mo Iafon robae cl Vcllocino dorado
Y assi alcanaido lo que dccauatom o a u nucua esposa , y cmbarcando'e
con los uyos fcbouio a sb casa Fuc
este hccho de iaon muy famoso por to
do el mundo.Y los Grcgos cfcriuicron
c o las

De la RcpublicaChristiana.
cofas Pr.i mies de dk>?y assi los cooipa*
ncTOM^cuu.naau ayuda quedar
con nonbrcdcvahcnrcs.Porloquacl
Duqur de. I>nrgona a imitacion de
aqm-l C.apuany iuscompaneros ami;S<)sdccu)prcndcrcoasgrandcs}dcre^
unno mhruyr yfundar vna orden de
rauaHrna,?1>ara queotros mouidos de
rjori ! y hma^mprcudielcn coashon
i . >!as , nntdo cl cl Macre y Capital
\ poi copuucn udiusa aqueleor<)c'; t'Mi dvdionde oro, aimitarion
<lc on o aouguo.PorqueasicornoJa-.
ionpao mudios rrabajosy inconueijk'ucs;.u alcanyar vna tan gran prci ai
a,id Mactrc delta orden coo los que
a profcianuuid$padcccrrouchosinconuememes hao dcobrar oombres
y t numphos gloriosos * Hste cs cl orig
que dm agunos a esta orden . Yo cmpero soy de orra opinion, y lo que aqtit
tixcre, ha desertenido en cita historia
por vcrdad,y assi con tare lo que heleydo en iiiihriasdignasdetodafe ,dsido
todo lo quehe dichoacrasporfabulooy/ngdo.
La orden dclThuson comeno co
los n n os de mil y quatrocienros y veynt r y n u e u e, e n e t a i n a n era. Pii i I i p p o S c l^umio Duqucde Jk>rgona,hijode Iu,
dcicrmino a imitation dcotros PrinciprhCiiriCtianosy vderosos fund.arvna
urdrn decaualleros,paraseruicio y hon
ra de Dios y magclhddc su cortc. Por
onc como queda vision tras: mudios
Kcyc y Principes, Christianos dauan
cnuciut Io. tiempos diuisasy orden de
t ui!lcria a los mas vaterosos cauailo
imauhudlran^o^como afeiiores
dr'udcynos 5 quecaucntajauanen
inuasvcn hechosde cauakria. Y assi
; ij;,ui.a coa digna dcprin.cipe valcroo
determino criar doze pares, conforme
a lo que cemos del gran Carlos de Fra
ci a., y de Artnr > rcy de Ingaterra 5 para
que cn qualquicr riempo que fc hiziee
ornada contra los urxospara ganar

42/

k Tcrra Sancta se haasen en su Cor


te coalcros raies que fuessen en taa
sancta demanda ; Y pofqoe tuuiekrl
diuisascnalada -pordnd fueen au*
dos pormasauenrajados i ordeno bue
traxssen vn cordero de oro cofedo
dcvncllar ricoihecho de eauones
conque sacan lumbre delos pedernales. Elmotiuoquctouodc vsardeeh
insignia sue imitar a Jo que Jeemos eo
el libro de los juezes y es. Que como el '
pucblo Hebreo ydolatratfe, y cayesse
endiucrsos peccados* contra elmandamiento de aley^cstgaua loDios:
y viendoel puebo a rigurfa aiano-del
Senorcomenoaboluerse alSeior. Y
cl conforme a su misericordra acostum
brada dios por .Capitan a vn varoa
sancto Ilamado Gccon , del tribu de
Maoases ; y quriendocertikarse
cho Gedeon , fi Capineando aqncl
pucblo venecria a los Madianiras fus
enemigosrpdio por fena que derto ve
lion de! Carnro queauiasacHricadole
lnncheTede rcio : y queei restodela
era adonde estaua estuuise muy se
cay cnxura*Y.a'caecioansi.Despiies suplie o a Diosque lo perdonasc,l eraim
ponuno,y que hiziesse la mesma marauilla del rocio en la tierra -, demanera
que cl fuel o fc hinchiesse del dieho ro'ciosy cl velon qu&affeenmtjfhizo
DiosaqucI mtagro. Y luego Gedeon
pcleo,y hizo et ofci de Capitan , y aicano grandes victorias . Assipuescl
Duque dcBofgonaquiso tomar aquel
vcllon por.di.uiia: porque de la manera
que Gcdeon vencio por h ferlai que
Dios e dio dl vellon llenoderocio:
assi aimitacion de aqucaie ioscauaHros de aquelaordfaliessen vencedo
uidbfdeto.Siy,defu Principe. Y esta es
a-'Causo-porquese Ihim la orde'n d ci
vellon deGdcon5y no delasonjporque
tantocs^cn aXcngua de BorgonaToy
son como en 'la nuestra veilor^y fi se 13auaa.-dd Ydlodn. do-cxido^ho espor lo
de

Libro Septimo.
deaque! carncroqtic pintan las'abu *
las, unis .porque la nmteria de que
e luae es de oro , y esta es la verdad , y
noay en elio o ira coa , todo lo de nuis
csfabuloso^y afsi loquedixeremos de
aqm adelance lcra el orden y cerimonias que esta religion tuuo en la fiindacion,quc es cita. Dcl pues que eie valeroso Principe pretendio dir pnneipio
a esta religion., para que se vie Ile que ca
nunauaa pied ad , romo p or patron ai
Apotol lant Andrs ( grau enamorado
S. /fmires de la cru z de: Chnstolporque la rai or\amn k e- <\ en e auia de excr citar en u honra y en
j ordm, -damicnto , El habsto que cnalo pa~
ra los dias fole m ns sue , vn mamo caluUcroo de graoa,ocnrmel : por quan
to aman de derramar la lan gre por e
ttumbi ede Chnsto,v los cauaileros Ca
tholicoshandeandar vestidos en lo interiordel manyrio,q dnota laropaco
Kirada. Celebran tres dias in rehuidad
nmy olcmnementc. El primeroesdedie ado al patron. El secundo ruc de
hazer Amuerario a los cauaileros que
hi muerto de Uulicha orden-El tercero
todo e emplea en honra de la Virgcn
Sanc-ta Maria madre de Dios , porque
ea abogadade aquela congrgation
inclica y noble* Eos que tomaron el
Primerose* habico al principio fueron veyntey qua
mlkttn que rro,q w c son d o ze p a rc s , c uy o s n o m b re s
tomaroa d [ol c(|;OS. Gmllermo de Vicna 3 Seior
Ulkr*
c|c |ant George , Rgne Potus enor de
la R oc ha. El enor de K embax . E Seior de Monte Agudo. Rolanto de Hu
querche . Antonio iiergi Con de Dan
Marco. Da u id de Brineu enor de Lig*
niEiuedcl3 Noy eior de Santes, Tuan
enor de Comunes, Antonio de Toulongo Marica de Borgoia . Petro de
Luzembnrg Conde de Connera.luaa
de laTrimnyla enor de onncles, uanes de Euzcmburg enor de Beaureuo
yn Giliberto de la Noy enor de Vilerua. Ioanes de V i u i c r*s e n o r d e 1 a f
la de Adam Antonio enor de Croy
y RentE Piorimoncc de Brimcur leuor

de Maftin Cour , Robert o Scror


de Mamines. lacobodeBuuieu Scuor
de Griguy Baodonino de la Noy len o r de Moularnbays Petro de Boufrcm o r, seior de Ciarni . Phlippo enor
de Teruant. Ioanes de Crequi. Ioanes
de Croy enor de Tours lus Manne.
Tod.>sestos c.uallcros rccibieroo jun ta'nenic la eauallcna de mano dcPhihp
po Du que de Bo gofu , que ueel gsan
Maestre dexando en us constituuones
que liempre fut Ile Maestre el c norde
a quel la cala; por lo quai o y nueli o Scnor rcy don Philippe rcy de Epana.y
enor lgitime) de! dueado deBorgonas
da el habito a los eauallcros que le parc
ct-.homando los con el Tu ion, y o y eti
en I*. i pana ay mudios enorcs que lo
traen^y otros Principes cstranjcros5alos
q u a les ia hecho de diuifa tan jnehta y
gencrofa, y ba sta para que el la tenga t
ra aucroridad , traer el habit o de cita ca
iiallcriacl mayor rcy dcla Christiandad
quai es c! rcy de Epana. Eicriuieron
dos aucfcores anestros dcl origen d cl Tu
son3cl vno uc Aluar G orne z de Mcndoa enor de Pioz y Atnnzon.Y A Ion
so de Sanc'ta Cru z Cofmographodcl
inuiti'simo Emperador don Carlos
miclro enor , y despucs hizo vnos
scholioscl maestro AlexoVanegas.Dc
estraugeros, algunos han ctripto de ele propoito. Y prindpalmcnte Guiciardino en Pays bayo rrata inucho de
ela orden. Y pareceme que no vcrnan
mal aqui los maetres.
No pareccra mal poner aqui los
maetres de la Caualcria dcl iuon y
y cou ellos quantos Capitulos ha ceebrado y el numero de los Cauaileros
que ha recebid o a la diuifa . ( hianto a
los Maclres ehm e contados pues
tances ion como ay Duques de Bor
g o n a.
Phlippo cl B u en o dcbax'odcl go- Cdp.x
uierno de este gran Maestro en cl capkulo que eclebro en Brugia adonde esta eleonuenco dela Caualcria 3 y
cs

De a RepuMicaChristana
es l;i cu mtn principal del ducai de Borgoia dio el Col Sar a vcy ri
te y eiuco Cau illeros endo elpruier o que lo tomo * el. Toiles Los que ago
ra suer o n recebidosfucron los mas linv
pios cm fangre que aura en fus tierras.Y
cite sue el primero capitule.
. Hl capitulo fegundo que-celcbrofue
en Ltlla/iu) en el el Tu son a dos canal' e ,
r o por nue ire de otros t.mtos.
Kl capitule tercero ceebro en Brug t y dio el Tusoo a dos caualleros
p or otros dos que muricron.

1440.

El quarro capitulocclebro en Digiu


no en Borgonadio se el Tus'n a dos a
lakros por otros dosmuertos. Aqui
e m an d o que el numro senalado de
los d cl collar llegase a treynta y vno y
assi e les dio a otros seys para que se
cumpheife este numero.
El capital o quinto se ceebro en Brii
sellas , aqui no se dio a nadieel Tuson
porque se hallo el numeroentero.
El capitulo sexto sehizo en fant Orne
roen Artocs, aqui recibieron el collar
o se les embio , quatro grandes senores
que fueron estos,

42,8

' Don Ioan Segundo Rey Fc Aragon.


. ...
f
Adoipho duque de Giieldres.Todos
estos capitulos ceebro el Duque Phi
lippe, cl quai muno anode nu'y quatrocicos y fiera y icre, y sucedio k su
hijo Carios pot sobre nombre elfrauo* e! quai continuo iijseapitfs illu-*
strandolaordeny embiandoei collai' a
grandes principes*'

El capitulo vodecimo se ceebro tn C^-iUty.


la ciudad de.Btqggia jdietooJe aqui p*- x^6>
cho collares a estes entre otroS
durdoreydelngiye.rra*...

; r'

s acobo/de.Brt.cleje la Marcha*
'.El capi|io\to
fai.MO
Vertciens Feon proueyd,os'eteco- 1473
Uaresy entre los quele toniarsl sacron.
" " ....
\
.DonFernando el Cathlic Rey de
Castilla, s
.
Don Fernando Rey de NapoleSf
. Engleberth condej dNafou/Por

Carlos d tique de de Orliens*


Ioan duque deBretafa :
oao duque de Alenon*
Mache'd de Foys condc deCotningcEl capitulo ;seprmo se-hiz-oen Gare
,
1 v
,
. ,~ r n^re.,e.
cntreellos al rey don Alonsoel Magna
nimo de Aragon.
El canitulo octauo se ceebro en el
JLoL en Monsde Enao . Fueron

muerte de Carlos que lmataron en


batala succedioen losestaosdeBotv.
go.ia Madama Maria, la quai cfo con
el Empcrador Maximilaoo e quai cort
el ducado de Boreona que adquirio
doporma^ddTuson.
_^

, ^
,
Tercero maefre elEmferador

i44.
proueydos del collar seys,y entre dlos
fueron Ioan duque de Cleues y don Pcdro de Caf dona conde de Gohfeno.
El capitulo noueno sehizo en la Ha
vacn Olanda/ocron proueydos delco
y
">
llar quatro caualleros.
El capitulo decimose ceebro en S.
Omero.Sefialaro) scin-coxollares pa
ra d ar se a Ws tmms scoresy cotre
cil os fueron..

ofMaxtmMdno*
.
Celebrofeeldccimoterco capitulo en "M-**
Bsuggiaydio elTusonaochoenores,
*
El capitulo decimo quarto se ceebro
l4Mi
en Boldtic diosc el collar a ocho senores ^tt
morio Madama Maria que craheredera del estado deBorgoa3y auiendo de ;
x'ado vn'hijo'que sue Philippe el Archiduque de Ma q sue defpues Rey de
:
;
Casti*

Libro S eptimo
Castilla , y por csto con cl cstado exuro
con cl mactrazgo d cl Tuson.
Qf^art maefrc Thilippo de\
yjujrm.
c.tp.\%.$no. Et capicnlo if. te eclebro cn Malinas
4^r#
cn los esta do s de Flandes dioc eico
Uar a catqrfc faores y nrre eilos a
Federico emperador que au n inipe*
ra u a y cra abuclo de! maefrc y a
FI en ri q oc c y d e I n gla te r ra.
Alberto duqucdc Saxon i a.
cap.i6.4r,o,
Elcapitolo decimo lexro l e eclebro
en bru sel la s cn F landes, dieron ie aqu
siete collaresy a mas pncpa/ne aCar
los de Ait stria q defpues ucemperador.
El capitale decimosepeimo le eclebro
c<tp?.ano.
Silanda ad onde sc cnalaron diez co
iyo;.
1 lares para otrbs tanros ferrures, aigunosdclos quales fueron estos Henri '
que Octau rcy de Inglaterra queaua
era Catholico.
Don oan Manuel feror de Ciuico.
acobo condc de Ilorno.
leriquccdc dcNafao. Murio Philppo y ucccdioc su hjo Carlos de Au
stria q sue rcy de Efpaia y emperador.
.

l^j-nl'o maejlrc do?i Carlos


: 'Emperador,

El capltuo dccimoo&auo sc eclebro


tp.\K.dn. cnBusellas cnFandes,c quai por tencr
occasion de ay u n ra r mas perbnas de
c tien ta afs augmento e numro de los
collares , porquc corn o hasta aqu er:in
rreynta y vno 3 defpues fueron cincucnra,y vno, que fueron vcyntemasy
entre los otros fueron estos.
Francisco rcy de Francia
Don Fernando InancedeHspana y
hermano dcl emperador,
Frcdcrtco Condc Palatin o.
Ioan marques de Brandcmburg.
Don Manuel rcy de Portugal.
Liiy$rcydcVngra,yotrosdiczyseys
cfy9%no*
Elcapitulo dceimonono se eclebro
| 18.
en Barcelona q suc cl priracro y vJ timo
<l se ha hecho sacra delos estados deFl

des, fueron perfonas principaiifsimas


las que recibicron cl tollar y fueron
lasiguicnrcs.
Christcrno rcy de Dinamarchia cusiado de! emperador.
Sigilhiundo rcy de Polonia.
D.F'.ulnq de Toledo duque de Alua.
D.DiegoPadieco d u que dt S.aluia.
Don Diego Hurcado de Mcndoca
D u q u e d e 1 1 n fa n t a z g o.
Don Inigo Fernande* deVelafeo du
que de F rias y condctable.
1). Auaro de cuiga duqdc Bcjar.
D. Antonio M fui q duque de Naj.it a.
D.Fcrndodc
dm] d'Cardona.
Pedro A n t o n i o d 11 q d e S a y n t Mayr.
Don Fadrique Henriquez, Almrantc de Castilla,
D. A luaro
code deTrastamara.
Adriano Croy fenorde B eau rai ng.
acobo de JLuzinburo condc de
Gaure.
Philiberto de Chalon principe de Oratige.Ef.hl pintados todos los escudos
de eltos enores y otros que se hallaron
en Barcclona piurados de nunos eireniadifsimas cnclcoro de id Cathdral
ygea, y porquc "no cupici todos los
d cm as e piruaroncnlosguardapiduos
de los caxones de la facriba,que es vna
pica rica d c d o n d c y o i os fa q u c .
Fl capitulo.2o.;fe eclebro en Tornay cdb.o.tk
cn Mandes ad onde se nbraron veyntc i$i n
y tres fessorcs para cl Tuon enrre los
mus famofos y mas conolcidos fueron.
Don oan III. rcy de Portugal,
acobo rcy de Scocia.
Don Philipphe principe de Efpaia.
D Fcrndo de A ra g duq deCalabna
Plilippo duqucdc babiera.
George duqucdc Saxonia.
Don Bctrao de JaCucua duque de
Aiburquerque.
Andreade Oria principe de Me! phi.
Don Fernando de Gonaga.
D.AlonsoDaualos marqsdclVasto.
Don Francisco de unigaAucIJaneda condc de Mranda.

1
Rcy

De la RcpuI>Iica"Chfistiana7
Rcyncno de Chalon Principe de Oraa
ge. _
C4/?. ai,4/;a El capitulo vcynte y vno , se celcbro en
iH6"
Vrreehc Jicroo enakulos aqui para
c.1 collar vcynte y dos, aJgunos delos
qualcsbnestos.
Maximiliano Rey de Bocmia,qucdespues s uc Empcrador.
Don ngo de Mendoa Duque delofa ma z g o.
Don Fernando de Tolcdo ijo dcl Duque de Alua.
Come de Medicis D u que de Florcncia.
Albciro Disque de Bauicra.
Emanuel Philibcrto Principe de Pia^
monte
Oetauio virnesio Duquc Camcrino.
Don Henrique Duque de Nagera.
Piilippo de Lanoy Principe de Sul^
Op.?.
*H

mon a.
El capitulo vigesimo secundo 5 se ce-7
lebro en Anuers la Magestad dcl Rey
1 )on Philippe nuestro' cor despues
de auer renunciado cl Fmperador in
padre, os Reynos y Senorios encL
Vuvron hados diez y riucue coilares que c dieron a ducrios Principes
entre los q u al es que se hizicron dg nos de ra n generos enpfefa fueron*
Don Carlos Principe de Espaia.
'Fernando rqukluquc de Austra hijo1
dcl Empcrador Don Fernando,
lienriquc Duque de Brunsuich.
Don Fernando Gonalez de Cordoua
Duque de Sea y Terranoua , y Conde de' Cabra
El Duquc de Mcdin de Ruisccy Ak
mirante
El Duquc de Cardona.Phlippo de'MemoransiGondc de Horno.Guillermo dcNasau Priicipe de' Oran
ge
. . .
J '
Antonio de Ora Marques desant Esteuan.
Don Francisco' Fer'nade Dauaos Mar
quesdePcscartf/Vato.-

429

Ssorcia Conde de sahcta Flot*.


El capitulo vigesimo tercio celcbro cl G/j^
mesmoRey Don Philippe en la ciiidad de Gante que es en Brabancia estan d o de partidapara Espana. S en ai o
onze collares que embio a diuersos
principes que suer on*
Francisco que despucs sue Rey de Francia.
Gunditialdo Duque de Vrbino.
Philippe de Momoran senor de A*
chinconrth.
Guillermo de Croi Marques de Renti.
Florcncio de Momaranenor d Montigui.
Philippo Conde Ligni.
Carlo de Lanoi Principe de Sumona.
Antonio' de la Laing Conde deHci
straca.Marco Antonio Colona.
El Var'n de PIcnhaTem.'
El senor dcTurcoen Sien pudicra.fi
quisicra ponet los nombres de quantos
enoresha terid el uson despuesque
se su n do la orderi 3 mas no quiso por no
causar prolixidad , baste que todos han
sido docientos y treynta y ocio. Y aunque es de creer que el Mestre de esta ca
uallcri que es el Duque de Borgona
puede suera de capitulo dar este col 1 ara
quien le parccicrc , toda via no halle*
qui se ha dado fuera dee 3aJuo ados
que fuerori escogdos para eanode mil
y qinientosy ochenta y
cri e quai
la Magestad de Rey Don' Philippe nues
tro senor Jcdio^ en villa d'Thoriar
en el Reyno de Portugal3qllardo alif
jurado por Rey de aquel Reyuo5alos
dos rnayres seiores de Espana que foc*
son Don Ioa n sexto Dqu e de Bragara3 y a Don luari Aoriso dcGuzra por
sobre nombre e S uet o* Duque de ,
Medin Sidoni ? y con esto
queda este capitulo3
aeabado,'

'.
Caf4

a 3 b yisnc^

Hgl?3v y uop.io p 3 iujD[|rniD rp


d.i oX jq d u tuSnuu ud rdj-,[
IP^SftA^H Xuuj Dp Dnb ou dj ?q opniD.1
iidjou iqjuq ruoqi .iodXc
.^m^ DJ.TDtlt: opXlD X OppJDd c X
djjdui p dp on s copniouDj X uDiqum -o
iu zda iuDDDmIcopXi;D dicj -iDui-idUabc
DjiUDuqtc onb opiKii) VJOD ^>P !J]]nnu "JH
r.uv.d Xn joXiui oxu tuvd Dnb pbc -onb
Dp d .10 Uq.OUDUl ODDlTDy b 11 D JDtlUl.Od
dj Dp uop o\puv.$ p caoXr,u X*d)| DP
iu.iua c di\b ^n,iaou.Tj 11 i-iny^O X y -u
uo3 DUDiinnunf c Dnb souiDnod -.iuunqi
poj Dpu03.iD.qj0d np t-(|np-3 -UDIUD3
op sd.u oqiiiTpsoTq nj s souXdi Dp d u r
-uDiiuur y uop DnbriD.u:') iud p ^ioXiuu
Op p ouXd)j Dp DllbuUJlUUTM 0|l.ID OUI
.io c X Dp stu prpqrD jod .id| ouXdj Xhu
on^um: y tiop opuiu.Dq Diib 1UD p -n]
O OTpcOpUlloDJ |D Opt'pUO^ Dp ciqp.|pr")
I03 0[lUf3 Dp Xd}] * X DU.T( p 0.1DUU.H Dtlb
OIXdI
"V.\p \',{ 0JDD..7.I Dtl^ UOp ~TUn:")|
opuapnb'-'oj op.nyiq
*jouiov!u|
pD3 pp opi:piK>3 op caoS:.y uod opuu
UDKpUCj DlbaodcXD")pp D| OTDD.LDU XtlU
opuvpovt)'uoiq sond p uop upai^f) aod
oiuoadtij sopwiD csoimmoq X -uoyo
optiDp dj nj ouXo>| Dp r.ntnujs[ coipnui
diiIxioc vhu2d[[ ryrq DpsDauouisoj -D()
l?D c X DJ DD.ID Dlb imUDJOUDJ OpO. (>[ Dllb
sa v,vozj\ c iniD'/iidinf) c X i:q\qy c ojnd
HJ 03.OD UD DnbtUUjhvf D TU JD Op]Dlld SUI
D{qou op nj ouXd)j ud pDnbu -oj^ij sdiij
ouio> DjjDr/u| uibi: nj cokidi}u -npurX
Djjom l'5ud Dp .odD.H<)tU tqpnbu -OD
ra-iru Dnb ou i?ii?.ijd un XrpnuouijDp
ouiOD^pinmpo r.ioqu v.] DnbcsouiDA -rd
D3DJE UA qDLDA DjOpUDTPJ.^ .lod q -DdjD
unj Dp UA Dnbjoq Dlb D LU IMDlJ Dp l?J -O
uopjq vnnuv c ouiod 03 d o uod ha -t?
pn Dnj o| XcopiiDUioij D u nj :DDin:Dp:
A DjopuoAinyoqt'j d u owudu -ouODr
dj u a tu vudid op sripnui ab o nu tu ud

ouiod oa v.\ pjo.td ojoprpoD Dp cjjou r


SC| SOUUIU 0UU.lD3Dp D}.D3,"3lll UD -DIK>!
Vl\ X IDA DpiIOpV D} VMUl OpptODp p }UV.
'\v.w f) o oui d u .u o oia tiA Km\v, X viupm
uD!oi:unr[p*>p ihXd}p?.>p pp Xmno|Dr)
:pDiid''i:p:piT.]5u Dp Xcsi:|ppo.l |D |Diu\/
lurj pi.upv) b du v\ niv|uijuj ^ ud mj
ttuduiod v.\ rnopiq ]Dp oi.iDj|X\.u Dp r\
CU0IDUIUIDUD OUIOD SOU 0[ V3UU t:[ ~D[U
i?ni:.]}',{-Uj od {." Jiuji niA r..irf Dp D'/ir/y
oSi;u esoqrj ouiod d s oi.irmpjo -.nuind
uoiq v\p qnquuuDjoj ] UDqunuojpq uni
oi p; .u:qi: hia qpurdiurD v.\y:\ riDn.)
pdo.Hl D.HIDU1 IUD UUA Klpllbod j -IUUDJ
onbcn so] sopoj) o .u o oduiDu tio.nuqiq
OpitMb S0J SO.IOJAJ DJ UO.irD.iOUOJUD Op
i:uudj;q nud X.jd.du .iDpuoD}U -tnqiqp
imnspp iiDlcuu * ud lIDIllb rinop .dud:j
nj uoponop i:tl -iu]n;>.i.i vpoa v.[ nruon
ouiod A r. Dnb'-Noumpj so.no uo.iDmq <){
ouijdiu mibp miDimhuoDDj unjsiq.tod
souoprp srpp si:u.nspjoi8}p.i opsiqm
mi.iDjuo}^ X opuio*odnppi:nf) |d Xd}|
oa
p^ponou oponb opiqpniumu c X
OpUDmj UOD lUptUtl rDUD.IDlD-1 O -TU
nop DjoSonf omoiu jwidwB pnln; ~i[
av e X miA.uummDj muS mjDjo c X p: q u
j opun p
ouo^juuoj^ onb urrtn[| p o
q?UTJ UUUJA] Dp Ui:fujs[ ]Dp 03IUI}Jn Dp f
0.1UID<([aUlJDJpK(J c }D b 11 p O.K) odlUDU
iqiUD JOD.IODIU Dp M|]DUU rijl.'t}',}
Oj\J D} OJtlDJUOD JD Xd\[ OSOUOp OOD
u.iopu r .i \ v. o di: \\ t* L u d p t i] .\v.D p ui o o r |j 3
ou A OpDDDtlbutlD 4 SrtU OOUXl.DJDp p
tq.UHUOUUq.DDDjqOUUO Dp V.] UDanUI Dp
lU-pOtlt! TMOlp^ 1 X Ojp OlJ UOD jXn3)}tl
HUA UDpJO Dp *n.iD|p:m:o ().}}D.H)(| -Dp.O
on .id'/u,] mu p cm s so.nqjoo Dp o.io X lurpl
O.UlDUa'DJ OUKO'SOplMqq SD'/IKUUO O)
cO?m:jA opmmi .louod 3 sofp rpu'i[OD
Xiu.niq siuicv/iv/y DnnuDjD.idD.tonb rj
onb dj ojpnj ud pnbi: p? .in c Dp v\ fc.rDuinn
onb da soit) [(>;) pr) o pp .ujjod |.")p uopj,
p ) co.iDp.Kr A" siq s.v/n.13 Dp so| -uduiod
soaopup Dp sutDpi:;) 1 o i.ir(|*s;x>3 .n:p iq
opUElUciq.[DJp:tnO OKiDH.OtUU||.T^/t:| :p
so] DpSDputUy uj ;)nbXcouAo>] tDjpn.A
t Xcmfr^ opitpj p ctnp ont) mj v. -u.AOA
33

c la Republica
reycnr de Matc/osque es cl prop ri o de la fdhi tic h Hneariuciom
Vendos los nobles cid b cy n o celebroe la ioletnnidad d cl oiicio y
sliti con lotia h pompa possible,
y pueftos los coikres eu cl i\hiu\ lo
pnmero que hho7 sue armar cana*
llero;, a machos % y cornu los y ua
aunamiu les hcehaua los culiarcs al
cuello con la jarra de Axuxenas.
Ortie no para los que craxciien ela
dtna ab.Minas lcyes , y entre orras
Hv que los S.ihhados tic roto d
ano eomo propno dia dedicaiby de
antip.uo a h reyiia dcl'C'ido luec
mu / oleunic para cl los > y de U
menu niaticra codas las ldasdek
Virgeo * y quekieia uyor ueie la de Marco por-quanto ci amemoria e dedieaua eb eaualeu * lie ay adeliuucc tutiopor co
la dc.mudui cfliinacioa 9 traer k
jarra. de ks A?.mcnti$- , a que par
cl la c dKO la orden de la jarra vo
1 ernea ,porqtie en nuclrocngnaje amiguo, ak^ jarraskmana Ter
ra ta? - covpo a krefeudks terrenas , porqne orrdc tierra . "V de
tal manera le co tnmi o eto t que d
rcy do Garcia que intitu/o laaudlery para honralla, y que todos ;
la dinafcn en nwdio .e-hech . ;
a i uieimi praicramentc el colar
y luego lo do a los iuranti que.
fberon don Saneho Garcia su -pri- :
filent mto -, y a don Ramiro clor
de '-Cakhorra * don Feniandd&for
de limera Lagunila^ y ^ don Ramon fotor de Murilio^ rodos infan
tes y hjordel Roy*'
Y cim infantes;armaro a otros
cauillers y cl padre les ponia los
eulkrcs, , Y dep'uc otros luccflb-

irnnana.

429

\s de este reyen Nauarra , cmbiuuan


eie coliar a di u cri o s c noies y ricof hombres cnlcnal de amiad y
air.or y como vemos que la mage/ra d dc H cy nnetro Scsior -3 embi
y da c) coliar de! Ttifon.(uanco turo elh eauallera , y se
'conicruo, no fabria'-'dezirlo', ni ha11 o auror que lo roque , p orque o
qucc ha dicho aqudode vnosmemirucs que le "nie embiaron de ..Na
narra , limpcro quaiulo volio arcikurarc , y tue de eb ma ne ra.
Pus coio le vucsc caydo con cl
tiesnpo elj ovden , miiclios a nos
ndtianrc el: ina^te don Fernando
que llamaron de Antequcra , 'por
auer t;aj)ado aqut:lL; vjlla a los Moros -, :mo de nul y quatroceicos y
k'/. la voluio a reltituyr y leuanlira cli: prncpc hjodc! Rcy.Jori
oaa el prijiero iL Ca'iia , y ber-,
mano ciel Rcy don uriqu cl tercero t y depues: par bs rauhas virtndes'vino a er elgido en Rcy de '
Aragon , por vcnirle legtinuinicote
el rcy no . Pues como hiefe nknte , y duque de Peu a Fiel ^ y grau
deuoto de la Reyna del Cielo^ dctennino rettnir cita cmprela de
caulIea,Cbristaa..
Bra enor de Medina del Canp,
y etando en ella , an o de mil y qua
troccncos y rrcs 5 mnd aparejar
mu chas coas para cl dia de nuelra
Scfiora de la AiHipcon3y teniendo us hijos ensigo3que eran ci'uco 5 abo de u paiacio en procson , y con mueba cera vy aconit
paiamiento de caualcria y lue; a
-iiuenr Seiora de l Antigua ? y
puelos cierto numro de col lares
de

op ojo uoo rj r.ui: op Si:ii07ir/y


uo> |o .rp' JoXriu oj oxip ti[ rjfui
uod rtptuu prpiitiio}(>|' X ryoy c X
t nj r.ioi] p Xo)| sofompj 'sojqjoo
X oyoud oua oiqo| j 1 o5uotuoo r
.irp sof sthwop r Sif sofrt| npod -jo
uop
p;| o.i*)t,u.d op r uop -iO]y
oj onuiytn onb sondpp a ou r jo)
X>( op uo^r.iy c X p o.ioni.id oub
ouv3 t so[odrfv[ c X ouXo. op sof
sojouof op v.\ vivo op uoiray c -jop
nid s. oj p 01 p 03-ur.ftn uop uro] * onb
soodjop ouXoj Xcr.U;nr|s(nD our.iy
X p. onrpn op onbuuyj fioncljrrip orui
ox\j op orT.9ur^ X c uop coipurg
onb on) o.qjoctu op rnr.urpv') c X
outrt oooui c X ni o:inr.piT uop -o4|
p 0.1 c onb oi.tniu 00 so|odr|s op ija
o.^no{od op riiA rp.irqofj c X r 0.130 s
sojojp:nr:> op rniono
ouiip^ o|jo ojur.pit v.\ rjuiip
op r| ror-no;^ c onb sondpp oub
ouia r jo) Xo: op uoSiuy c -oo
ou opoitiA opuauo d 10 r^ionj c
" X oinquroo uj prpup op ^on^rp^g
' ' Dttb 0{ Dttj 3|>pnM c UOD p -OTO
- op
|p Dnb vj3 DP p2A -c aod
rauoq v. so\ cso.o]pu\ra onb or ~n{
aod uaond.i,| u{.3p prpnp. orp
pi -TL^jOO l soipnm so.T3[pnro DfKA
sojo. op tqjo r.iomuo
m vnv\p n t\ aom -rjuojjr
' .op wo tij otoi ]uo) 4 X U07 rtA
rprd[;> rpruXrquiojop ua r| -riu
cou ouiooX uunX opui?.mio soj r.o so.O[p?a oub urinu Dp .nnoooj r[
ruojp-mo c |oX jr[]oo c sojrnt'p 0,13 s
sodfo 04ioun:pur|(.| uod
p:i[p
Oi(]0| O] S S0.10Uip * OVpg (>.()0 -JOp
op T[[f otij v| tpfSX f X tpp tf

nu p r ;)3oinoouio|oj oip q qunp


op r.urq c r ruiotpo Xfcsvuoj[i:nr3
so.iopnop rqrc op > qpip; 00 on*.
op uo3wy * ojpi'uy o|o oiuqui
p': aqjoo oqqonb jo X;j.i op --.iv'nr>4
u\ciu o)f> b on ruqp oppp \\:
jr.jjoo c X 1100 sq s^.ui'O A *.runi|
nmj Tpisp. q r.ur * X .ioiI (;.i \ -1
ou r j q u .un 0} q rjnun pp *-oTt.K)
X r.i.irf op sq /y iriio/n
\ o.idtuoij op v. ojurppi: o.iuoq
oyo pp op f r uopdnmijy c o\>
uoupuri o{ opnui opuon; jo op v{
uoprpuuuy c ontoo |pi} r ~iu.;]oj
ou 6 X no
oXrunpJ i'| uyp.m :on
r Xr5r.uox isp ^Diuooi onb a tu
A 20 puo p 1:1 op vj \Iiuupy uoi ~pj
oz 0p]K3OtI V.]pl] p vdv.({ -pOtOfJ
op ounzop 010.103 c uo rf rj[A Dp
rjpjoj^ < uo ruouioui op ,n\h no
pi rip onouo.! v.\ rnojprnro op t*r
v.j.n?f <> ror.uox op 'suu.rstv/y
r.c[ 000.1 c onb 0^0 Xo^| <top | -.10;
opuru opornb onifo 1* .tXn.Hjpi
qp uap.i c opop'uojp jour -ipuui:
op p oji.19 c i oprpniu p rrp op
<vi prprarao|qj op n^onu r.ouo
op ozjttj^[ c r v.\ op ojjoi/y ~v..m
imq ojinb b on uojptMj -tqnpod
03 r.onj pp jtq[o:> ihia r rfop;, p. tour
b on imo ouop ojiqiMj
o oaurm
Dp ajop q
#tr.m
njonuranof) qj3 rjjnjp sondpp
m u o dm o pp
uop opiojy |d
ounutiionui c
Dp tioifr.y c' X
sopdcfsi c oiif op p o|,:np tiap
opuiuuo.p 1 ou| op ram ~:un^:)
uopimr onb oj p:foi(puo -r.iodm;j
.top ooxopo.f ojoxo:i 4 /C t- so{ -uud
sodp p o tum:uio|y c tpijtiy c oorf *
u^ b n opt oj uojatui p o sdmt uo

du iq[Tqjr^> X oiMy SDndjDp Dp Dp iqjoS


op uop o.Tiuqy Dp VAiwj D.ipD?^ Dp ut.c;
13^ Ont? 1 OllTJDlDpD [ITUDjlMrd Dp -VU
X .10 uoDR^qqo Dp .Tin.TDjuoD Tq zrd Dnb
dijdxuj tyD iquqp p Xd)| uop uuoj p
TruXD^qX^r^qjt^DpopunDj tq JD^mt
X
sM>3Ut!pJ op opiojy X miop pqtqj
snf soiq uod so.130 .K\py/op Dpuop o.nd
D D |D.duDl'pDDnb X DJqiUTp ITqiDDUOD
iiDi<puri siqt: sd.idoIuu onb d s tq ?.!Dunad
/da duI> o.q X oqrq .iod siqjouiDiu b du Df
UDj}iq-> siqp siqoD v. .iDnui .iod tDununo
o X uitliiu Dp r.moq Xy ruouiDiu Dp
rjp i!i.Dqrnr.,> d u pDpiu.oijiqr] Xdj uop
u:rq [D XoptuioD d 'sir.no ouiof) Dj i!Di;
oq SDndpp ou oj X^oqiq ou Xt1 Dnb v,.ivau
soi.iqft SDiid oDoduuj Xu o.qjiu r|Dp
iDpjo Dp r.\ a vput onb Diq ijod un ounq
t*| ud ) irqnqfjnr uq q iiDpjo Dp \:\ i r.T.iD
0^5 l!.I.Uq Dp SlUlDDo5y <)5uDUI0D |D.<H
-Xd^uop > rp.n:f Dp i.irncx X'r -D.iDtibtj
-.nui .vr.nui i: n} SounJKjirqpr.pDn^iaii:
v\ r.iDuir.u rni'iijur Dp ttUDum^D ) t.U|npnbrunjf iiDoXiuiftn ^^^nu "r4lH
u r. v..iv,d pr||D"int X Dnbun\lu7Dpm:.io -d
vj sr{ swjdiI :.huod s\")jdi]ut urmu.id < t du
t\ Dp ^oimnv*;
v.n{y ojptjuDp.io o u rut:d|;,:{ rpuunqf
JiuojvDp oipnrf) b ujpiji^ud tm.muq[
.">p X.w^ujj..^ ud ^pciinpiar") *t*fo3uoj^f
X nj odr.tiud f du tiD j ui.ojujnjaii ud -on
Dtiboti iqf^nb: r.u^u dj mX Yopmtui:^
sof sojop^ iod D.qopiif) op uo{pig A so[
p d *sDpntKp.-)os'DdjDU.{pt*fu omrpnq
ujj.") UDp.io X dj opnuDtu^turnn^ .Tod o.i
snp sdju fc mlnod Upoi ssd.iuu^sof
tqM">tnnpuq>"> tKUDq opuDTDDjonq X q D
).n:n;, u< ud snj 'st.i.Dp srj/\j oiuo.") o| jon.}
dj jj {|i m: .Dnl pu."> o :.|jnbti(>D Dp v.\ jdi
v.i n:>tr^ u,<ptn* i:j u.ipjo ;-)np| -ijtpTm:
o|.i)<[-op pmh pi opin:} Xo}] uop ui:tij.i;|
np nTp sr| s'tnt.^.i p n v.\p vv\to\[nm v.\ ,m
-'pn.p ) tunMirpr our ap Xpui -ur>t7op
-n ' A a.">a .^u oua 1 optioiy o,"|JO:^ uop
opv^tf*^ \ z.iur b n n onj p nn;{'oii.inot
^pruMinn d u odtuon p n ojpuixofy
di w o .nui r.\ vqq y C3|o.]})d ojounq'f
3 tqfnRl op vj]un\t tqp tnpjo c on

Q|yi?DpDt\bjod opuopi? iuoa nj -uo3


D)C03UDI1 UlUUlUqf TSJE DJ3nb.I0dsi?UT -Dp
tVZ p 6{pHt*D Dp DIUOJAJ OpttVs) X UOD
tiopdn..io3 Dp V.\ BllSlTD| OA V, ppEptllU
X Dp D3U0/J OTpnf) D OXip DFJJUOT^
0[{lf-J UU0UDIU Dp VMO UDD.IO Dp -CD
S0JD|ptt BpTJlliqi Dp SO[ c!D|D|pXnJX llup:
sou ddjd Dnb Dpiij Dp rn.uT|3 c o.iDd
ou sd p s c Dnb.rod p Xd\j uop ojuojy p
tiDOpDJDtpqouDnoi n| oditDU Dp -ond
sojq Xiiui SDpdpuud X onbsoDU 00.1D14
iptnqo|pxn.x cziu^> t:|0.iDjn7 c -nnr3
Xsi:u upnqy * o^q dj anb Jtznp Dpstio
r^D uDpao c onbiod ui oidiDuudnjo[p?q
jopupunjm ni Xo^qrqDnb oTjjDjfOJtd iq
udj)dtz tu optnnib oqtoi*

vptw}su}<vp .</'
i^f.
f ljf
pMhC
*^

m tfop ojnjpr p ~*0

Aaii uop ojuojy p "DZU0


du|ou oua op so smi ~3pA
sojoj sodpuuc] pub oua ud 9|k^-,(o
p X'opunui uopipsmuonb r/wwt

mu o r stq csmuc X p onb


su o4tioi| t so| b siq ijnuououi c X tsp ol
ojo.td opopo-ul .n?pm d u iq DpXixiDnS
iduo so)o.tnp-A so.io\pmi;D - .io(| Oia,0]|d
sop.i3 souio.td Dp siqp biod opoA ~mu
scip sdzda p: n s X'soSnuouD soff| oj tiXu
p r n r un sopoj soj $o.rqpd pqjvf mpm
Xoj softJt.ioqopDUDub ^iif.Xsanfpmw
os s ojprp op o|p couXdj ouap.io vuaio d
Xiqjnjpm cjnirp c u.n?d b UDjpnj -pouaD
sop jod sopi X iqoluuq tq *ipiTA b^j -p
rjiti boni: sd piqxioA b sa3au j) Djpnj ~oo
optuioi Jod Xoa t\ crin? opup c Epoj [A r B[
pupui.i{oj qpp onj p dp n sa op opuuo.io3
b.ux! amnm\m\v.\\07M\
Jti^Wd
Dpoptcso8 Dry opuuoJOD uo (,-) -ojjtuouj
ou op stj stpnj c b sd p suai |idpiu.id
r>nb hr. o u
Dp foui se ; X oprijixl p
"Cip T[\-)p opitKUOD OplHU SO]SOpOJ.lllb
soqi A sodu sajqoi] onb jmqp ud iq
D3 uod soj smnp Xso.iD|p?mcD -ppsosiq
o$ UDjpunA v. opcoi;")i[\?c sop ud sop c .d
opm?5uDiu Dp so[ m su XsDjqou ndpuud
t SDpnbsof tu n opvp p soduXd)j

ojqrr do 3 un o
mu.ir. np (^purps,-)pmj\*^(xi|p,nr:> n} ip sopipoA X opsooojopi: SUj sruojjod !!())
-stquulpi q rnruo[ rpro (hia sopoop uol
l'pt nnb n tu a .ir^ci ip 'ojo S*o.uo T/.p
inqnuonbso.qiuoqsopj op .uqiooj r[ -ro
;>nb r.i.") iuia lv.xv) nn'pimm\*ml> p p*) mu
iq-iopra rnrno{pqoubo.iopuo}ouA .nsvj;
o.\q pM>|.\?.i.^p op.pnb'/A w X unit ;D.i.>.ird
suai X uoo i^um uop.io ur.nX onb ri.)o.u:t
M\h rpA vKir| tv..) .->p o|pp,mi Milmu
Xuu uojq c X opuipo sxmml uo a ru mu
soui \l \:\ uuopuf fnp X;u uop ui-nf P"> ;S"
(n)(]C)]opsrpOsr{UD?p!j Ap snsunq b
op'in.t uib ouio a u m:tq > ' tr -) t r >.">p rn*
turd o.]jo riuqjoo^^opo -o.uoptMUoun'O.i
o.iM:->.i.">:]vi>n:frp,p pvp umq -rjpvptio^
(lpnz s-p[ ozmj a ru uup> ou prj<p:tj r -o.i
^P-'-^!^ n VMi<r9 c X opinipsoipf (>}o.u a* <Htr
uoioiqoj op iq p:nl> oiiUmuo rnr.qpp tioq
iq.nu o|>ri.ioj|unro rurvljq 1 op pn -ouriu
oprnr>|[ v :.ii:.Mpnf
pot.tp tf>pX.n|
iu onb ojpii} rpi.")ouo.) opoi-ioJ p -tinm
op L b .in opo.tod vi.pnb o.no \qp .iwiir
soipiuu sop.p)u op o.po OUA0. so..qpuir..>
iqr>p rpnqnqsopir.pX'-o.inU tqop -u^A
rp : X .->nl> i:|[.)ubiM,)3ue..nH -jAq.iqou
soponuq' v: .nq:")A s'.q si:tu.jr (u -oijrutiui
oi. op v^nv) q.nq\r iq [t:o){ op j sr j[ -piq
su<" c X onb .ioi p ouq.iu u.p.io onb -uo
uo.ir.i. u.qj.qp:} ' oq.-)T(] opo c ,n] oprp p")
O.lttM
sopioiun uo tK*>p.K) 1- U] UT. ajAj
zmn X>pt.XfeiuX,T]np zn,if| ;ip "p,iprf
X^ui c i\y{ ^DXonnf) * X^:prxir?(^) it
o.i { /^punu;.^ > cpTixinf b n n ui..*) ~rm:?
^rtunq s.-)p:dpiut.tti pp Xc{)tiXo}{ s<q jr.ip:
:np .ip D.i.tODiq X sipiiynf inuiX vmv.pp v.
opucurd. p o|<pwd c b nu ou Dj[puuo,"{|D
p iwaq unpao nub wxnxxty " x onbjod
x^xmmt m uotspDO-id c X imm r>p 04
-u3u.i]o.u tupiutu tiuoa^ioponop j.i Xo}|
hircinrprf. s :nqo.\ op .).) u.i romqq 1 Xntu t:'o
iMtc^siuuq onb o.irqp:nroi?po [niiou -,")[[
pr.it .i q uot:A'iq oinmnq 1 X pj: Mio.i.iqrj
sc.taopX tmX p ![XX.->yf A,>j ru <qpmujt:
^optujcluio ,^p utmu iq.i.qpuirD * X s"oj
uwncsnb op .uq^A j sr mutXsmuj: Xs^fcu
tD.tT^DpSjiK tmp mu8 ,)pao pj oq:Mp ou
kOf.&|jf!t opt.dy p*> X;i}| X -tuoi!q:xi|
op rpin n?t)n|oX p") X.*)}{ ou.Wb. so[ VA\tj
mijudsoj^ Xcso4uap! Mqpnt yr.\ smui
so^ua uoiiq-iA tpoa r.{ oq.xw 1 A p X.u
^ijonip)q c <>nj *s()pv.pul X o.tao p tu ojfpj
Xo>\p uu-a2'U03 piqp>i>mu X ,>iy p: oq;)Tp
t;iBilco.^put>cu .\xp x,\ u,>p,to 5p iq in:;>
ojmDpuunbX'Bp^ Xa^p o|to.aip}
t aiqpoj soipinbu so.njpnD snpmot
Xntu XS'opTyoA^ioiuou uup.ncd Amu
sounpS Xe p odiiiDp :>p t\ tj}ttxt p Xdi SOf

ui c OUH.U O|QpUlin0p B JUpOil^p ,")}{


rnva x.u.x vox v...m uo? a ru t-ptn^v .iiu
M^pp .iuh so.iuoau.-) pi X.u r:m:p -mur.
soip soi.^|p'nr? X so.npn.i}.') <* ou]iin v.
v,.w\mv.m uv,. onbtpoud cpj pdmos
uoj : onluod ou iuo uo/xi onb o.upuoq
b .m sviuvi soprpp?ui uopn.m\(ov}m>. T..ii
opox tquqptq op tq hq-mr/v X rjjnnj -ia
q o tiao tqp sotulpp op optqjabp * ij
uq n tu uua onbpcipj rXiua ripnui v.tuo\\
v, onh*o| mmtqA op uqo iqpvf d sou k
rpro a ou iij tqnqp X Kp^p^ l:P3 *- 3!
prpni c so\ioiiost\xmr.o so\ 4s'o.i.ipt:n!a
pji so| onb uojonip uoo p Xo>j c oiuoo
s*oj onb Dp ononn uo.touj Sopruni: X q -q
sop>v; 5 mu o-irquioo X rpq ii uoprtsopo:i
w\oy>im uo srpui c op pu kjouuui onb |.~>
Xo>{ s<q ojpipml .lia i! sopoa sojp * ^
o|pp ozip tq injopiq op opo ocpupj
oiqpo.ionb tauS owonuijuoauo.) * osq
onj tupoq rpo uopao : opo c ra j t t -.1.10!
j o s p o u o \ ( [ >; r/. c n i a o s i o s o k 1 1 n | j o .1 > c s d .1 > c urnoiu staion uoostqoo onb oj tnrurVl
upntu tuuoq X r/.rqqou * tounuoun.q
sop: onb uiunqA p n >q ruopruco qop
tqmiyY inunr. op p .n:} wlioto s^ptu pp
uooijr \:\ ) raio; pip Xoj 1 tiotnpMpuutl
opppoi oprnbpvj s-o.uqq iqpup -03uo(
sopoo- oqopur.iu.ioxo m soqooq op yav,?
iMioq c pqtr omoo Ji.mo jqjns* jasetf*
mfbnf siqjoop Jprj1 i soj smen * apX
so[,mo.ut:f ; onkuu j.1) Xo.i iHp -uo(y
oj iinropop so.iojpmio.iouoi Xnm -,mx.)
sopno no sruuESTq rsqy ouipm j ~oa
oiX Tumqe ojqou monp onb njpttj Dp
Xv4utu o3p-pvn| oc jojciqpztop ,|;vwii
rprons op co.no o onb nj uojpnu oqooq

\ a Repubiea (
suer a, o la ins.inuhYn de paabra,auian
de boUier pot -cli.i 3 y l\ .,'.{.* r desju'o y rc
ei'urlo. Tambien li aida agun pleyto
de al^mu duc n a y nmger noble, uma
dcyr poru pedonaa crararlo con ci
K cy o cou a concjo , y no padia efeti
a rie deio v ( c.la c ciKomendaua cn
cl hem i r! vauaJero y u a pur vn cau in< , y veya a mutera de cite ctado
yr.i pie las auu de rornar en ^ropa*
y a la ^ an cas . No se d ana cira caualleru, !iuo a quien viiicfeprouadosu euci p e:i he< h os" de gnerra^y uee cono
id<> pur valerob cn las armas, ni la rect
bia otr o que no fuesc escudero, que cs
tautocofiiu hijo dalgo > no p o dia cracr
la otro que no suieiie al r cy, o ai iufua

ydixolcaqucllo q cl Rcy 1c etnbjauua


dezir-Ylueg Peru Carwllo tiro las so
bre villas q trayn;as<]ualcsicr devn ta
pe cc colorado,c vna Vada de oro,y di .
xo a f si al r>on7.c . Vos diredes at>i a mi .
enor cl Rcy, q quaodo Alboaee" rcy
de Benatnarin , cerco la villa de Tarifa
me maudo cl Rcy don Alono so padrty
q entre ouos nobles y buenoscaualeros que alla embio para Jadcfcnd.cr,- 1| .
y o fuesc c cil o s , y q en vna aochc o - .
umos .pelea con los Moros,quc qtif
otraro vn portilodela villade Tari
laque auian derribado los engene-s^ y a
quela noche rnurio alli cl Seor de los
mcs Claros5]ue ciavn Moro muy po
dcrofo>y- tcnualli mucha gctc.Y luego
dende a quinze dias me embio mi enor
d Rcy don AhKo3.que Dio$ ayajClas
sobre uitas de su cuerpoj y me embio a
mandar q uc y o traxtlsc la Vanda y des*
de entonecs aca la tcng'o:y de aqui ade-*
lte yo noa traere mas9n u lieccia dcl
Rey,pucsael no eplaze* Pcroaunquc
dixo eto no le val o na da, yasi la dexo
y quedoen costumbre que ninguncaua
Jlero pudiessc traer a iogna de la Van
da,ino kuicle al Rey * En tiempo d
rcy d uan coda via se vsaua,porcj[ lec-*
mos en u historia, que de los Principes
. <H
que vinicrun a Perpinan con cl Empesa A"M^*
dor Sig mindOjsobrc lo tocante aa sci *^2*

ic heredero.
y ahtlccmos en la historia dcl rcy
don Pedro cl cruel, que corn o cl conde Don Henri que de Traita mara,que
d* fpues sue K cy , y cra hijo de cire
melmo Key don Alono , y herma no dcl duho don Pedro cl cruc^tuuics
c guerra con cl dicho Key , y anduuics
c ci su scruieio Pero Carillo,vn nota
ble caua'lero de CaHUa , que cra de la
orden de la Vanda>vicndoelRcy que
andaua vn caualkro rigiendo la bata11a; cl quai traya vnas sobre vifhs coloradas con vna Vanda dcoro , pregunto , que qucn cra aquel : y dixesma^pasaro algunos a Portugal Gmn
r o (de algunos de los que estauan accrda y GaHll 9 y como tey d un qui
ca del , que eraPero Candi o . Y cl Rcy
siessehrarlasjentreorras muestrasque . >
embio vn fu Donzel , que cra vn pajc>
"dio de su gran libralidadjfiicarmar los
y mandole que ic dixefe, que pues no
Gaoalcros,y.darlcslainsignia de Ja Van
cra u v i 1 a 1 1 o , q u c n o a u a r a z o n porda,y suer on los que la recibicron cl CG
que rraer Li Vanda : porque aquella
de de Arranacy el Vzcd de Saona>
ordcndela Vanda, que cl Rcy don Al
y cl Duque de Bria^que cra PoIaco5y el
o su padj e huicra Sera muy honiada,y
Marical de Vngria. Y eniagoerraque
muy noble <% y preciada cn los rcy nos
uuo este rcy d uan clos Moros5 que
de Castdla > y en ciras partes > y que
sue a de la higuera yua el ped de . la ca
no la rrayan (jno muy eseogidos liomwalleria de k Vanda alli#porque dze u
btes y muy esmerados cn co A timbres
historia , que lenaua el Estandarte de a Jm, $tm
y cn linac y liidalguia^y cndo vaffaVda Pedro de Ayala,hijo dePcdro de ao8s
JIos del Rcy , o dei Infante su hijo prAyalasu Aposentadorrhayorf clema*
Hio<>cnito , y noen orra manera . Y cl
neraque hatta este tiempo prealccio*.
Donzcldci Rcy UegoaPcro Carrillo,
ira
P or

Anb.toj aj oco.iinb m Attb oduiDn c ou 0}


oqiu] oulipp ua suunSinu siqjnuiAiu
uoiqmv.j^ sonnq|i:q ud v.\ qjo.]}i{ XA}|(Ap
uop urrq |a cojauu.i({ au1> oXnqqur t.uo
*o/v '^ Apuop.to Mq.iAjpnr.A a qur ua q^Xr[ Tij
*/t
.o"uiu Ap prpniAiq op l!Uiu>i?At; oxq> p
Xa){ouijaui n.TUAiunAqqud c Aib |a uiu
opmmp.10 Ap
v.ua v.\.v)u\p \mb Aiq
o> o.qjoui Aibqqr r.iA .urfpAAUA oqAJq
soXtuotuoA Xc|ojpp lUptAd pp A ru -rd
AuL>'rAuiqq:tuof rnnuA]A.ulA.i p: uiT.nd^
Xcopuu^ o.qjoui ua o.iqq Ap siaiAU uoa
AnbSAiioiAni.ij oX ou ai| opXA| : Atib ,1} v,
Apr; .iDinb|inb.noi[qo o.A|puirA anb
|Aul> .uq|OA Ajpxim : X 01U03 joiibu -OA
|Ap.u'{[ .up: e X Op r.\ "juip sotpuui a r
x^o.i.i{pui uj n\p pujAj Ap iqjA|[nnuA -u[
oz xurr.m) so\ so.AptAjA X soiq Hj^prp
nnb ounq| iq uovxx c X [Alibi: j t iq.AA.iAiu I)
A^pn) srui AiuAqrA ua sv\ sruiJi : smu oa
ou a -I) A XA)| AJJAt.UUU OJUUAp Ap OAod
odAU SAldjAp OpO."lcO.|}0p XL0|f,)A OU -1H{
SOUI|[ lUlO IJ01UAU Dp V,\J UAp.O Ap ~l-A
"tq.D[p?n

?p Ott$,l]VtiL>$P] Cp SVtU VU0U3U4 W) S0J3p


"SSAiJttoH

"XIX"

AUH)pUAs.m.U UA Of
smiiAp u soj Aiib uA.omtu smu rS.n:} -ou
'v.pn oAiuopnq 'IX pua Xpuinpoui
SOJUAAO-LHUb X nUApj X MUAUU -.lA.lAp
oimu .ivp v. so( K()JA|pmuA Ap nj ouXa}[
tua \\np] ouuA.idaiHbA.t|jtq[} op -ajsi)
soip ua v.\ auo m. c 1; uopaiun Ap so| o}[
bSont'ui uunrp sxnqjo.) siuioX sApuAf
Muuoqop ojoiuoa :juahaa t::n{qndo.
HAqnuof) OpUlb OUI05W Ap S'OJ -A.K
soiut ,mb mnrup c soauoqiAso| c siu aod
onb
aulk! odf out^jnqf)' c ojnb Dnb

a^auj }i:ua|- oqA. 'iqoj opijiuu r b-o| su.uo


snpuiMn s.-sdAiq.iq b u a a.uiua} ur.moq
v. snj uoASo.iAqiuirA sr.fUoijUT XLsi!p\:.'^q
otiuqi v. V.\}^ UAp.lO p A .lliq qAUoJ\J
.od ouub A|j.i iq pu o jq..y n [A 01.iA.1rdr
A.K](q K] AUIAUI Ap |.S"UOq.i() odtLUU Alb
Af urmn] ui.r. so(K.L.in';l sMj.i.mr.iq X u]
"S .q f a s c X > ;q .r| M } q < ( q < a f ] \ a ( . n f f q 1 1 \ ( 1
rjj.m L ]s)i: oTp c>3Tt|nj.od X oppipf va
lu.uqt'n ua aurj pmuqv oauoipuod Dp
iuia iMnpu.) 1 rq.xiq op siujAuo. tiooX
ua oja.liaj' Anb n/ip oiurdj-q pp jr.iu
n^'ournAo omqnu uouon HnpuoAsq
X sa .~mb l'qu otuo.") sq uojsripuoA imX
csaj; tivaX siuia srprnr.u :>p 'si.uo piu
umj op .inj siq SApmuqoA op sofpubi: >-:a
jspS^iu.iopoAs'o.inqr.u ua .ihuaj soi<
oiuon u iq *Xa\| tio <iopi:$i|qo sof -imu.>
so.uq 1: .wtuj j r Appqpj nnq pn<qp\] rpro
Mqp X ij soj uqtuqpnj iqp au nu op ruod
np nmq.jrikd soppnj o' siqoipxlnqj c
sXnj so.ioinp c X smu t\\ np .u/Ap.uqnnuu
*qjt}/\puiA iqpX oDapcdtiwd ounnbp
tq v.\\o\\ a;rrqn:*pp * uop.T.i^ -o|pstwni
iqj snaucd s\AoA.iAipodtstqoA c .od ~\:.n
Xcuop .uni aXuq np 'v.\\v,w\y.\ \Y -puud
od ou m:.n suiu onb XqnuXo.i} sXaj a r n r
sop03*so.io| isqrX'SA.qjiqj soj sojouiud
iqpnbiHiojamnjpnb iquiqm UO.UHJ soj
5? tu u p a s p 0 \ ouvj. va c u j o s ofhpsopmb p
XcXo}[ sAndpp Kojp uo.u;.i.uia uo soioA X
uo.uqmjAj a u o.pumu XnuXA.nAp ">Xoj
[ A( [p: 1 Ajuippi: uoj.iXonojd b an ou pnq
uaj SoaoA/iodsopoAp snui smmpod X
rspnnb.odSiUA.AApr.q]qu.i Ajpqud r.*>
ouAup npup *o.iu.ituD.iqr[<jioA > opmuf
s';q urp p r<p7i| ii^j.-tpoi r sopoi soj -ua
soxq[ Ap q uApjo ua pujAj Ap mouiu j ~ji
nu sopo: stij oiupurppS'ApqAqjo oattpnj
uo.io^i.tiipinuoijrpJiiiSX b on npjrtio
snj q/V.so.iuAnupAiqiqp p Xa.i Ap -inuq
pnbn.nuquiAtqA um\\:\\ v. soj.Dmp -.*>}|
XsaX UAcSAdpuU(| App?UAJ .OUir -IUITX
Xqnqj Aprun :s~o%muA| d a 0.1 ij sondpp
aj uADmb \yt.tx\ iu.aio UAupnq iq -tint
ua3 op ,imq pnSr^f uoa p cj?[|od d .10 ou
.itMtpnb p *o:uiouu?.m[
^0 # ?S
ojnqq ruotoAin tpp tttp.xo 5p 3Urj w jjVp
ttmj

Dla Repub ica Chriftiari^


ta y ocho gano a Alcaar Ceguer. Qu
do o en q ao puntualmete celebro la so
Jemnidaddc esta caualleria no le pude
hallaren ningn memorial, pero pare
ce del tiempo en q biuian los caualleros
aquie dio el collar el ao de mil y quarrocientosy setenta, ya estaa fundada
la caualleria.
Ordeno la siesta en la ciudad de Lis
boa y sealo el habito y constituciones
.que eau i an de guardar que fueron to
das muy prudentes , y que combidauan
a pretender qualquieracrde aquel nu
mero . Primeramente les sealo vnos
mantos eaualkroos de damasco blan
co , con ciertas mu as con capillas de
terciopelo negro,y aui de traervnos bo
notes colorados . Obligaua esta ca
ualleria a gran fidelidad au Rey yaficon a seguir las armas principalmen
te contra Moros, y aquellos auinn de
ser antepuestos a los otros que fe auen
taj afen en hechos de guerra que fe enea
minae a la descula y aumento de lase
catholiea . No podian entrar en esta
caualleria , lino hombres nobilisimos
y de gran estado ,pero li alguno fe vuies
i adelantado en coin s de guerra contra
infieles haziafe digno de ygnalar con
los dems . No podia er mas numero
del sealado que era de veyntcy hete,
y hasta que vno mora noentrauaotro,
y el que era recebido no aula de lr de
autoridad del Rey que era el Maestre,
nas de consentimiento de dozeporlo .
menos que eran los diputados .Pero i fe
hallauan mas en la corte auian de ser liam ad os , para tratarse desto y de las dems
cofa s t o can tes a 1 orden .
Tomse por patron de esta caualle
ria a Sanctrago Apstol, el mayor poi
que muchas vezes fauorecio a los ca
ualleros en las guerras contra Moros.
Por esto fe ordeno fundar en Lisboa
vna yglefra al Sancto Apstol, en la qnal
fe mando labrar vn choro muy rico
co veynte y lete sillas ricas en las qualcs
tstuuielen puestas las armas y escudos

de aquel cauallero que tenia en ella fu


afiento . Demancra que en mu riendo
vno y eligiendo otro ie ponan fus ar
mas . Pero guardauafe vna cola neceslarifsima, que porque quedase me-'
moria del que hizo notables hechos
vuieste vn secretario , elqual en vn li
bro eferiuiestepor orden los buenos he
chos de caualleria. luntananfe a fus ca
ptulos y alh fe trataua de lo que conuenia hazer para que la guerra de los
Moros fucfe adelante y tratauae que
em preso fe acometera . Y juntamen
te fe d au an galardones y hazian mer
cedes segn los hechos . Pero para hazerfe primero preceda gran informa
cin, y haziae en Africa adonde fe fa
bia toda la verdad,porque alli'e peleaua contm Moros y all e.ganaua la honray el premio.
El dia de Sanctiago qtc- era fu pa
tron todos los que e hallauan en la cot
te con el Rey yuan a las vsperas prime
ras con fus mantos y collares , y aca
badas las vsperas daiia el Rey colacin
a los de la caualleria y otro dia coman
con el . Y siempre' fe orden au a en la
fiesta algn regozijo de caualleria,afsi
como juego de caas , justa o torneo
dezian otro dia fus milaspof los caua
lleros muertos , porque cada vno era
obligado a dezirle vna milla Que
murid en la guerra o en fu cafa algu
no estando en la corte auian de y r to
dos los que fe hallascn en ella a la di
cha ygea de S an ti a go , y puesto ca
da vno en fu filia estaua a los oficios.
No lleuauan agora el manto blanco 0
mas vno de luto y encima el collar y el
que saltana por estar en la guerra o por
otra necefiidad legitima tenia puesta en
fusilla vna hacha ardiendo . Era obli
gado el cauallero muerto a dexar fu
collar ala capilla , y del precio de el fe
hazia plata o ornanen tos para el culto di
u i no . Ordenadas estas colas luego trato
de dar el collar a los seores C\ entonces
el Rey sealo que todos fueron personas
Ii i 4
de

,q> lupum; pi-pqn opi?yo\)oi:uq.Otl .V' b


q \v,v m opv.Vjoi'.i Xuiu ojo.inp^A no s-u
sqo.- op n r.Tjnr. opurnb nj ourn ~iojy
.irn ) .i.ino.-); opniA iq pu .10 p oiujnui X.x
nnb nj opiuj .i.]iin}n.kl |o oup np pui X vub
so,]tinr?cxi.i X Xpunu.nnn oipo Xe uo.ioiq
so[ .lodsoiuniunif iqjn *u.q\io
j;[ uopXn~j| opiop/ nul) ru."> n.pjAj X
|n oi]..>n] |n .iod.p:qon u] unu o
uo( uroj pin.ui .ni np q:oiu.U'(j
uo(} <q>ru,m.} pq .pur omuu.mq p [ -ju
om X.?y{ nJip^Aj np uop.un'i np ~ur^
*o<q.^
t uo< onbuu\| n311v.pi] o]3 [np Xn>] A n:j\f
npn.t]) > *snip.u|
uocj oprop^/ on pip Xn>i[ o.innn.id bn(|
o n 'nuir u 5'V
opm?u.in.j npsnnb.nr[.Aj ^)?>tn-ll!A
opj pnp nnbti(| np -lOuuVsr..f
p| ) npuo' np -ujiiaj
11<T (UP*')(1 P ^^J^t^I'V nPU0D ;P V1I
\ uo< o,iru|y .ip ) o.|p:; npopun;) -uojaj
*o.purs
ih\\ uv.o] npuo;)0uiiuo3 tmpu.n^App
p,( > npiirr p n n;Xuonoiy
uo(] n.urn(j ) npuo; nn *vutuy\
{O<T onpA. oiun()np,oi,t| nnb sn joud
np kuopjtfiq
p[ uo(poun^ oi\|opnTinn.j onbicjpp
p n a*3utfcjff
p| .io\p% ] uo( turoj on\ pp snnb.ujA[ np
{D-.ioXUi.'auo}^ *on.Mu
p,| uopjoip ojuojv ppoij npnpuo;)
"o.u::|
j uo( ojuo|y np ) snnnpr npopuo;) -M '
'?pu
uoq oapn({ np sojDtinp^ ) npuo; np ) -mr
'OpOlUl
uo(I '/^AlluN ninuntqy InP *-lrH
Xu}| op op/\j i:paim^ .ioXiiu Xn)]pip nnb
bd !<>;) i D}-) np ) \m,)\\( -rS
oatn^y np rp\o<; omop.oXum uoXum
tio(] opuiuia.-);!
snjnuojA
o.iun[y .\i 7o.i Dp UMomx
p iiTmdto Dp SDjmiTf) OUT|np| -p|,^
*OJ.Otp
-

! 1 ^ "YTTt!. ^p ;)s.">i|^ur.i]\-r ur.r.dr op )r]


ITOl]
|.iit(U-[ np riur]
:o)}',[ vuoipj X s*o.w|p'mM lK)-i^\ soi
id mu.ui -nb inxirfuoi r| iu.!.^,inn:.'1 ^ <>
,i,prdj.')i:|:">po,tiin^iiv^.'jp.ir| A ;opM <>>
oiu ';op. 'toi.up qpunm .i d rr.ii .munpip
M'{ ^ M*p.idui > nl .- (.1 (uj.up X.nj nop y q u<
<> or nu. on. o.im oui' naurppr opoiqb
pin X urnb sojuopo X mm.q A oua )\:d noonurj v.iujy <n r. \nq.;qpuu:n ri?
ou np /n.uqp iq > prpni opiqA'-rqr/.iyop
j( h; pr\p: o op soj muu so.i*qp:nrn op sojp
b .mi uo.uqp'd : i:j U>Ju.qpuup*pnuo .oqq
uenb s\qojoninuuunuplq poip X.nvpon
uo.nq.huno uoiq o[ uo.iK.ius.nd> \ pjn.u
"U'Uiq f snndp$ tu iq im.i.u.1 .^p | o.io rnb
op nj Hpuniuon n,upq iq uoiju.njo.id pp
opouXn}[ iqpiJi:;") n.pun soXnqsoj uo(\
X^opiinU.n.J p ,),tOl|,")lj>
OjUOjy Dp
p*l/hMoq nj o.pmq Xtuu npuqvroj X un
nj tiopqund <q uo.mm.u} uoooubsoj p-)
nj oj\puo.u:jpq oqrq npsiq,ioqn|stqjiod
piuuoq tpq.uminui ojptd tqp -oqrm:o
i:u XSam:ppu on.D onb ou c onb.iod u} t}
os pp Xo){ b on on,} p o u uiof * t o o.i]jnm
uun uopiju siq jo.'> w -">p nJ nqurd 1? ""MI
-qp-u .niuupptt iqnr nub rXu.n utnn o| mjuq-m onbum: oqunn rjpMuo^n topl
tmq.ioqiqqp Xco,qqo]p q?nunti .od
Up\I0p PU-IOUIOU

*/).r>.//

V.V.V'/j'.1)

o ^ ->-'Hop,io so-inipiv nj
uuq opXLurqut un mqpnu
onb'sodmon opnso iponb
oVlpsomun siqpp * fUAirj
ko np aiuq utnnpq rdinl X r.\
u.uo nj iqtnum np amq j po.ur/ir o.n( -ud
o.i,om p o [ t; p o <^ * j p nuiD i * { _/;.u.j o j p o d > < ;>m
^ Pl:) ln' ^P "R? |*c x *sj X opqp tn.d oidp p nubti(] p n iqounjrqq opvunqf
) ouqo- r>p uocsqoq*)0]Aj iq p^P^P P C^J(
iqmmq jonuop opXm^jin qp npi cbtq -

ji\ nu tin \

'lv:-u.porpcrjHTiwr)-u-

der la laiicfc sc CathoJic/assi prmar,

Ht.,*M|< ln;ro rh.rumihK<ujuky^uwrMcl , y jum-me


iM,';-u'"4' 1 JPU l^rau^lciusiu
J' ,>lU -ul ;- ^'^lunWMiinhoon
: 1
vmamrradambimnraa
* ,V,-U, i,u > ^rlHeclhiHTdeIos
}'
-^m-fea u amor^u cl preiih- , aijr*.,>y |Hircfl.iu4rhK;l]cuJui
tn.od i!**rrc iitiu'it<unt,giK, Mu-

y rc mediar.bs ^res ueceisitafos. Tiq '


ncn par ohl ,glM.o>n Je Kwca* dia ci
'
Patcniwik^onacn A ue Marias ,4s
mcmoquando muere ajgun caualkro
de Ja uriicn, han dwezar ckno' oynicro
de Mtcr uotres. Ticncn cnstituciopes
fundadas cn mucha religion y nobley.a,ca%a se con tigor en cita ordeu
todu Cauallcro biasiemo , jugador a- '

i ;u n
fr persuadai y auunafi los
i
.7 s
ylo r. o bruuui amma
1 - j, ;>*;..*, t cn que a un udwnos y hi.
h? ;.*
iwyliwai'arn un. Vh>>iHm
i -h q rr tun m. unuikn^mnio s e que
j, |, ;i, rr* tVAtnn bien a lu.? hjo* >y veu
,tl |*nvfat $ttii era perptua, y que
ifa ru*mpo> yaisi creo cierto
vti%- vut tiiiuu lu perpetuado su impe-

niccbado,y que csdeordenatloenlia


blar. Pu udo vu monasterio en Pia, para
quetomailen alli d habite los. caualleros}y viuanlosrdigioos con mucha b b '
eruancia, y cl pror de aquclla caaes ,d
que tieue cargo de rodos los negocios.
tfe .la. orden >y pudcn casarc;, porque
no les obligan al voto dda caUdadjtox '
al conjugal.*,, , .
-,
1; v '>.,
; '.

t .tuui atracr t olH:ncfccb$,y obnb bue


i,>\ Uuw ada* a ius vasalbs, Y cl ciejm|vu ijav unlu . U* i'oab cura oluidara los
lf.il>a]^N pafaib'' > y vtcndolosbeneH-.
i it r- pi c kriici. cran pacifcos * 1 )cxado
ilu a parce cl tftHjifcrck Mcircncia quio
rui; i i 's c/iado.v via ardeu Miliiar c
qm hmn-th a U gfc.liiuiilfe'delti Dut a ju><juc
grande y reo,y para ciop
mIo aims y mmmknM * ytratuti-.
i Au t im ci ummi pomificc Po ^uar^
tu, k ftccdio brcic^ para elo.^y
k; liwriiattda^ h% gracias y priuilcgi.os
t \\w i *ciw la or*ku de saut Iuan dcllodas,
7 tnio tdttq pur j\ur al papa ant Hle
tiK v a^ Ir ll.oia a urdtude S, Hlcuan.
>iiii:i^ u i i:Lt di 1 padre S. Bcnito.Hn
ra- la?, cla*4ae ic ubligan
charidad y
ktr.: r , auja. prtKnrfH , y<ibcdiencia y

-Otra.orlcaay que aqucen nucstos


tipos hemos vcmdo & tcncnaoticia de,
11a , no es coa imeua antes es' mas anti-,
gua.que codas las religiongs dequienauemos hablado.cn el Sexto y.SeptmiQ ik '
bro^y^sta esla de fantLazar.QhiqildifttQ'
stmdada por sa-nt-Bahlio cl Magtw>,y &m>
pUada por lan t Damait) p.ap-a,pero.yo.n.d, . '
cutiendo que dlosla-'undaren^a-ahe-'
dios de cauaJicria , i na^para rcQger los
pobres enrerms del- mal que :oy fomm
de ant La^airo*Porqte GrcgorioNazi
^,eno , que cscriO biVda-Je saut Baillio dizeque ek sancCi Do.ctor lliza va
hopital 5 y este sue pin cpi o ..deite-reU-.
gion3. dcspueswco-en gran au-gmpnto*
por todas las partes. di aiundo y no k hi
^oeb a brtacbo dc-S* ia^aro her.nia>
mo de la Magdakjui , raas d'eaqtcl m<$

<r^a\^iiddHMauadi.spnralgtmdcli
ctu, Sbabhu prupvbdda religion es

nan io^pcrros^damanklas llagasw, .


Todos los hoptfciks ^e :iay Uaman-

va nu>< cka'nek -te blaco covna cmz


cwbra^fal i;ub v^epuerdo vde la hechu

dcJantLazar%u*nn.officip d acogerr
a ospobes gafos y llagados deiemejau1
i 5

do

op rqn uo soqo c uyX qiup so opir.iqo


uiu? ouomnoo.uiu c prijopjarfX op vip
prp'i.r rjnd p d 0.1 x un o p pu.nqnuq -tuo
X'-uoioro.r'i p^ rao iq op 3inq X^jqqrj iq
-P tqrturn'S' A op so{ rjonb -iMio.irnoq

^o.iqpu X'-so.nuqh] rqu !Soqiuvuvi/:tH|


^opifjosop tKUOiq 'qMOojoniq S(qop
srdi:<[ qil'oooooiun X f *..u,oueq | j Xq o.i
iH^ojcudiqopoNWppsopiqp op v.\ uv\
o v. >qpj M:.q|0)<>dv ojpurxojy -l-'pll

X\-)Kiqop onbtuu: o.||0p omiiqm ou oqiq


som iqmiSTiu iua o^pojp otibofop Xn
uo rtnrd'q iqjop uop.o iotnKnVlnu'onb*onnioi XSojndjoqsoijoiiu .(mu puud
Xsopx iqnroiq op opinuotnlnr uo -r,")
on|co.Kiou)pHloui.idiq(q]! nqjo
uptu.)ji^ vpnnu <<o\ onb uv.q -Xo[
op svi s\u<qpq op innulfq c ovuoo |o pT;>
Xn>i[ uoMmuqpub^tqc p c.oprodun:;>
^.ludopuinquivo od<>.ro^:i.yin;^ uauoo
opmfoj X oj o\]odv AHiijtp xi { r rururui
ou :oT004rd opiod pnb opouoo onb |br
i-uu: opq o.q/onu oubStouo^ o{ ojfnb rd
joooj uo y i:\u.u op jonbi: o.icp.uoi| un ~v.\\

sond upuiMiui p ur. oqoomud ou> i:q


tnu^ oq>so| !| qlri op nq .n oo'itipuiinv
sopopni .Diojjni.u -q> in.S(ii'[ u 0| s<>{
opsouniutuq Atn^jn^n\;.itnq I_w>piu:u
sopoi so| souok] onb i!oq> r|jo uopio p
jopiuodurq opojj 001.1 ^!x<}\{vq4n^ so[
:oiuouo.t<p|S(qin^o.auo:t!0{|on} -rnbsoj
.q uvjo JodSoqonut )crqpis' n:.c|p; X
sn)onnq/.UHpqop:..iopaodXwuqnd\/v{
i,]|osopuujoqsop:diou}jd uop.o 1:0.100
op sv\ onb4odcsnui4i!tu ninoo oiuotiu so\
onb tiotno s'oprojod srop.q * uojonj 40}
^op.ioq mxi o^uouqoiq rijop -ouuopto
pep - ^purpuy sodiuon i:qo nooqo. 0}

uunbopuoiApiuX^pii uimS ojopinaoj


tn.T?q i; sofi opmpouio.t r sopi tuoq s.xu]
sopinsjooot? opun/ ua pndjoq uo op:^
r.cw> opop |o iq|0) .nntA siupiuii c$ozoa X
opjop soouoiuo oua ooo.ov uop40T:.{jo

0X0 ^ op aomuu onb ':rpo: swiio-isni.


m?mqp *Xcstprpaod uo jopod p oin> ou
iqn,toj uoo ^iqp p uiy d m onb uoiouj iTp
sup ; ciod opuioA p oiuuuqopoqquod
p vdv(\ oj qm otquiaoivip .ii:.iuiTno| tqp

^-oq^nuf nbuop ouoa onb p X04 op j;q


tTijc uonr^fe-o op tq|o uop3o uo
Xsou stpo*
suqnq A bs()^o\tatid Of
uinr-p nui! nS omo.ua' * oj ucnup p -djoq
p?j op i:iouop:j ^ X sji oj uumnuaXi u -uo
ojtiil $o\ X^ojwoXiun ijXoncud op oj- ou
iMixWqiTqpr p j o 4 n t 0 r o pp >qso < j u pu 0 .;
opuiiqq uo iqp]p;) 4cqpdiuoj,^ i:puo
oua op seq b on ouon v\ tquiouuoouo op f
of^qiidjoq m:q oprjA 401:43 ^tuo tu jui

ooiqoj Xkiq.iw^iq(T-X oj J u o.ioui onb iq


02 oqjf arrw tn^io o.qjorjAj c onb on.f a u 1:0
opnurf[cuiqi(A('^po.iO(pu ootnq j|i ) T
tHq[0]j op 1-qqniq :o.njnqj op iq jiMb -rq
oq p r.d\\\ Xt(n.n?n7">o^pv) opmnn onb
ofpq> p ompq t sraopod supiqnuaj X p
cauon> X oub uoqpnj soidtuq tio mq co4
buouviuop ounfknu opojpnj Dp:]fi:o
uitso.uqA/cvcqpn{ Xso;imx b on ou -pnj
uof oqoSotuiq s\o opjo sop od.-.so'iOA

inoi uo sxqp o4od;souXoi rptqnjoj tq 0.1 X^uiqu i,mo a u j cwrr/ oprpjoq op 0.10 -n
seq i^soqood .uni joj tqoo b ou m tjur.11 uo
o]p $o\ soqor.qonut ou'oipmu >u| -uonb
op bp^opowa mD|3 imonq ejdi Dp p al
sou sopadjoq * oy;] o s oj b on opond p -o
op4iz opooy-uvndjq opmmbcs\ondpp
tq wjinbtiOD op uKopjatojfi c onb enjudo^p o^urj
cariai tp j. n sap c A aod siq.
Xc$om*d$i?.no optqpomii sep sojqod tq[
uo4E5uaiuooc$opvS xi .nnbj iq iu4on$ 00
om so| suuop X(c sju 0.10113 csopnuiiqp X
oj* oziq siuono scqpp : tuouuuap anb sp
mm sojqjy Dp sojojcbt tio^ty scnpoq sa

<u ij otq oq opijrs 1 rqprpnd 004 q if p tq


oocoqq pu oub iqrpnAojfon.jou moShui
) oipmuo; ;nqstpoi niqoo^ppuf srpup t*
o[ so.njpmn op sq souof-u AsojaqqA/
prip cq &$Mt${n:wvds^03t>dJ:t joq tq pd
w.nu r>ni> q ojpmm un3p? opqonoq unj
ajpnfb'.'qd op -cipjpjpnclco/ctioJai:d
oqo-z 'lpiioiuwng A optrzoS 00 u p q -u
oaiq op i?y Hqaojpm^ tioo p3 011b md ay
04ci opponb opi'.ocioDti.? ?tt oq-uop.10
onb jombpmb O40pnt\o xqpp -nuHiopjo
b on eoj optqio c tqwnd jdui3 so.UDiiu^b
sopcon<q op oqod 34qoj nbpnb jr* aqoo
b oj DJEipa ; 27 Udom c onb urpond ~03

De laRtepublicGirstih:

hsme n
i.teX *

a n.if.yto

Ordcddfan
{fojcpnlcrQ.

Iuan de Acre, qiicsuemuy antiguacn


Hierufalcm , y rmocon u cauallcria
valcrosamctc,y esta corrupta la lctra a q
no se ha de Jlamar orde de Acrc,masdc
Acarquefucvnadelascincociudadcs
dcIosPhi!istcos,q senombranenla-ef
cripcura*Alp'tincipiosiruiodchospcdc
ria para los peregrinos, q yuan a vitar
la tierra Sancta , y despucs anadicro las
armas,y por dloficpucstaencl numero de las ordencs Militares. Qudo aca
hafe no lo hc lcydo,se que estaua en pic
en tiempo de! rey don Alonb el Sabio,
porque en su testamento, manda su camay ciertacantidaddcdincro a esta re
Hgionry tbicn sequeen tiempo dclTo
st ad o ya no auia memoria dclla.-porquc
c* dize f-luc perceio > como c puede ver
sobre losue.Profcflfua la rgla de fane
Augu/Hn,parcccque tuuo por patron a
ancio Thomas Apostol 5 porquehallo
que en tiempo de Alexandro, IIII.fe n5
brauala orden de sancto Thomas, y de
sant Iuan de Acre juntamente.
Otra orden hallo dicha del sancto Se
pU]cr0;)quc no sc quai sea,y hevisto Co

mendadorcs de clla,y tracn vna Cru z


blanca de la hechura de sant Anton,
bic se q vna orden lamada assi professa
u a la rgla de sant Augustin : pero no sc
de ci m o, si sea esta,o otra
Ordm S. ' Tambien hallo ordencs de a miliIU as.
cia de fan tBlas^uellam de sancta Ma
Orden de U ria3quecomenco cn la tierra Sancta 5 y
pmhckde otra c a Penitencia de los Martyres,
ksmmmes ^ucVfalladc Cruz colorada^y proses-

auala rgla de sant Augustin. Y yohe


visto fray les deste inslitu to, y las reglas
de la Chancclleria Komana , hablan de
esta religion.
.
Tambien hallo que en EspanavuO
otras ordenes Militarcs5queaunquc no
seruan a la guerra, cran dedicadas para
premiosdecaualleroSjquehaziprohe
zs y losReyes honraun los condarks ciertas diuifas , assi como la de la
Vanda : de la quai hemos hablado, y a
dela Scama y de la Terraa ,o jarra de
'
'
:
'

43a

Aacenas. DeladelaSeam haito d


ro confia que en tiempo del Rey don
IuanclScgundo, sedauay-trayasporque viniendo cnestos Rey n o s cl Conde de Gilha gr'an seior en Bhcmia
reclbode manbdel Rey la diuisa del
Scama : porque la pii ei : y e Rey
queera naturalmente dadiuoso y amigo de fama ? mando que .-labra&n cin>
Co collares muy ricossyquese diea
a aquel senor con la diuisa dela Scam
para que tomast para- sivno, y losde
mas repartiee encre los otrs caaljeros mas principales . Que orden fuessc esta , o que fucfc la Scama > no lo e,
hc lo pregun'tado a muchos doctos
pero ninguno me ha dicho lo ciert^
daua cl Rey don Iuan a fus eau aller os
esta diuisa , quando hazian hazanas
dignas de immortalidad . Assi parc*
ce que la dio-aMon Diego de Va
era 3 despucs que vino de Acmania
de hazer armas con algunos caualJcros.
como sc puede ver en la historia deste
mesmo Rey.
En Bohcmia tambien hallo mmo-

ria de ordenes Militarcs en tiempo de


Sigismundo,y Alberto Emperadores:
porque la historia del Rey don Iuan ci
Segundo dize , que dio Alberto a Mo AU
sen Diego de Vaieratrcs insignias de
caualleria5 diole el Dragon , como rey
de Vngriarcl Tum conloRey deBohcmiarcl collar de Jas Disciplinas con
el Aguila bIanc,cora Dque de Au*
sterrique . Esto solo hallo dlasorderies5queya casi no ay memoria , vengamos a orras quesehanfundado.y renouadodenueuo.
f" JDc la fondation de h orden de la Efpada de
' Santiago quesue yna emprefadetreydon
^Con[o elquinto de Portugal. Cap, jcjc.
Or no aer q.uedado me^^/A moria de al'gunas ordenes de
SJRi^ cauallerias que los nestros
^3W Reyesinstituyeron venimos
a ygnorar muchas cosas que suera bien
aberlas . La orden de 1a terra a que Iii j
., do

oiuuci^sojcin
op XppD.m.ip sopuDunaE ^ouiDij ~}\)
o\p o| b n d d} opnd .TDqr) Dp iqp
Dp r| lHUt?D|q Dllb OUDp.O |D XdAJ UOp
urof o.iDUiudp 3p ciq[qjr3 qsqr-i?Di?D)
q o Dnb ou Xp snu Dp b n d i?( oputq q.i
^ o r.iofit: oiuod D|jDtnnpui opuiDjnq
p m srj.ro stjod ud p ouXd}} Dp [ -n3.io(
[K3 c X D|}DHltqp OptDA SOJ DpSDpdiX
iq ujbd Dp v.ur.Hiim \:.\vA v\ iq.io]pq Dnb
ttipip Dp rqDnbT ci?pr.i Ddoi uod "U\\V.
sou SO.Kpf Dnb UTUU.").n!OD S1TJ0D SUA X
Dp rqDiuu prp!)oi.iiD X D.nuD siqp
03 d n uod r{ tioDiqnmi Dp v.\ UDp.io Dp
v\ rpidjD Dp Ooiqptu!^ Diib n} 07 p

^oy\ v, so[ onb d{ muni! .?p .iupuAu ivA


.inn:3 r| 1MIDT.1 c D|opiDi3D.u:d Dnb i] -o.'
rnr^u.nu v. so|.Tr.iuoi| "O.npuoi] X r p -.iv
sd{ csouuD.Td utn* Dnbs.iaiu: DprDii.Muo:-
t s'j.mtdudut srui.n: onsluiu rJi:xDp Dp
j.rrfnnnn d psDtid oiu.^.k -"l'tiDjj.ub
v.n DiurjDp o\ i:ni:|p]o v, on .mp,j v. o\
rniDpDnb ' \ 0\\V] Ml'il Ojp XIOIJV.KUM1A
D!lb o''IplOOJ Dllbu DJj^ptJlf t.'UA UDp.O

Xd}{ uofj opio[y |.7 b m u 03 op **tUJo([


wi \ Dnbunr. ouqp rtDiuoDD| si!iu
Dnb iq SDiid}DpciqSD.i opuiptir. uod Xiid
opi^p Dtil>}nq -K)d sr.uo sduvx SD[Ddud
soipnj u uop Dp o\\vx\ mnflp sma /.n[
s]X oaun opoi DnbDjynb DjppDnb d n
q}D raqo i?.]Jd i?UDf|inn?:) sDnd Dtji -ud
pvpijoT.T c sdX onnf Dnb -uiMSsn}ODSi:[
s\ip Dp SO[ sdXd>] c oi UDpDnb -vxp.-)
svp v pMTI S'Dld IOD S0| SOjdlUDXD -DtKJ
SOU O SOpIUT Dp SOJJD UDUDTA V. -I.)JD.IDJ
sopnm" o soppiqc ud so[ sodaiDii opniDA
csox X S'O] SsD.OptT.K>^H| tnmi03 UOTDO

q n 1 11 p i p p d { . ;> '/ S .1 r 1 1 p d X d o p d oj 1 v uia


:vno3 D-UDiq c X d u q smu jrdiDuud 1> .id r
q d.uoi pp DomiDumq rmqp uod -mn
vip d.],; v.xa quup quD ntii.p v.qv>id
qjanp o ud q qoq ;>ub Tmqp jod ~d.i
d.ikui q p:nb ojnd u.\ o.uq\r -jj.iDduj
OJOO |p OpiI3T7Tp b II 3 SDDUOIUD A -.10
v.u v, DJ.U:qi?DU p OuXd.I Dp SOJ SO.IOJ\[
ud tD.qy opmuib iqpubt: O|j;)np:pr,d|o
tpmnb uA.iod otnfiiT.q^ tDiuoo]|',f
oduiDnpubr tjjoD no b oj imtuuu c X -on
oiu p D}\ o\ Djpldiq X ojP-."qpp -uuod
qaenu iqjmbuoD op wu.]y ouopao op
muj oxnp iqunpX.iqfOD onb dj Djpip
ouzpr, O.0UU1U r>p sojDijm:;-) b .m -i:.u
X tqopD
."MPfp-pm u .lq/inbfp q jdii
iu Dp sof sojojaj X .ir3.->|j y pud r>|jr>T v. -vi
.mt rprdpiqpubi: - o\y>\ oprunnui -.10
onop p .nq[o."> tqpUD {lnuo.j ozij a u
iqiiDcKpDiu b n p: ojiu ha r tududa rDinqq
X ud iqp tpiqpmm* i[ o.uoi uod Dtin:
tj <qHqn:dp pnl> opoi rnr%>Do.iODp
Dp ppxruDpitDiqptuhuA ompui qwrmt
o'> o\p orsODp >.i,")uniuoi.i,')p mrDDp

Dp so].u.q.")[.-:
onj uop ojuojy p onnnb op ~jo^
(Strj oiq Dp opjnp":| oD!|o.!D -paU
d d c Diibnin: ODod ojoiptp ud s*o| ^od
D O S' soip nul) ouXdj ' o^Dd opuuuioa p
oiiXj otn: Dp jtu X s"03UDTD0.ut:nb
kiuxx X oqno c X oputpDtib ud 5Tiu.ioan.i
njiduiDtj o.qjoiu oipnui .ioprA ud [ sr -od
wj np zv.\ Xsr.uui Dnj opriiTfDU sqpi;
OpUDy^ JIU03 p (>U.DTnoB (Dp -X.")}]
ou c X opiMipDtd opid n} oaiiDiun:)UDd
u.> v,\ DpX^)nbllOD tlDLjy UOD -TUUDaDp
uopiu qp jiaSD]o.d o| Dnb o.^uduod
nj opnqB p Xd>| op titoj d f OJonLid
Dnb out% v.\ pupnp op i?anD-) onpnb
^]UbuODr,pi.K|l Dp KDT.jy c Dtlb.od |D
onj ojomud Dnb ojjtd sq -"tu|3Siu.LT
qpnbtuo'SOTry:- wa.-jtsj Dwcd pp tmm
op c SDlldjDp dl\b S01[ SOpOf) tIO.IDTp.T0d
onb.of wiuo} I0( t|p *opr.]jmbuoD

Dp .inbm.t.^pTuo Djjr.mu opo.j^p -und


Xpuo(Skoj cinm?j X so|,*>ub foj^fpriii;.")
b u.t[)m.hi."> u.i v\p u.p.-xr.n ua A.n'j[o.-)
onbrpiip r|jiriinp,ufoj rj(v-) so|Dnb itr
ojpui v. o\ Dnb v.\p K!n:ui[(]o * ruiy m

SOJD[J SO| S1UI S^UcpUI.K pp OIXd.I Dll)


.od r/D{qou X smpoq Dp Tu.ifpun:,') dj
UDjprnA oprsnuom: tf.jpq pnln; cO(bn o
UDjptaDntDj; Dp }\\v. "natirpp |;.{ -nu
m 0.1.7 dut np diuXda X cDa.-)ij X ou ~uib
oj uDjpnpnb sinu m sououi i opuDiuoi
OpJUpi UDDlb p OUtt Dp D.HXdA X D3DJ
Dp nj piqiD o].pd 10 y uj ra Xe ;q op sot(]
euo$a t\uuo:> so] so.iojaj opuimb ud
p <mt jranp jsoitwptJitttb uanrwp

IX a RcpuMk'aOhriKana.
45$
h<* h^h.'nL'^ asy hufpiules
atvftu* uni. |mU*i?. le fres mil
i J,1 h c hniitjmia.l.? v c lie terec nu ijt.v Ut M'unjci Cail
4 > <u*u
!Hi( JC cl ltd ItJ vs v\ Icgfiio
! t.i r \ Pau<n tK/ Lis ettetuttien
d i S ta u'% utos, ttumicm4 i lihtT,
thrn uaiu :!t,ui MacUrcsptfbrezali
: j*U' k - nw pujci lu/er rdtainc
birnrv tiriaordru ,y tMffJitt
U' % tir J;'On}tU' ^Jil k iiwp
l.i ^ lumi.ui t un Jo1. pubres * .Su
v cwna < ru/, verdeda quai rrac
il! .,! \ /quicrdo lus que nonjuen .i
, . a ,h r-, ium.sal iakioderecho I a
7 r (us c:pttilri|*erenr^y cncn obil'af' Hii de resar vrynfey emeo Parer no
nrsy '>t tantes Auc Marias cada dia
jun uh. u dttiino. Ko comen carne los
iua'i oies y han de aytmar cl viornes , o
d iabbadn t\ul:i nnana>y queda a ii vo
Jumad cl dia que quicrcn. Han de ctar

cnstK eneomehdas por Jo menos fcys


mees cada ano. Son obligados a cgui
las armas por vtilidad de la ygleia. Hlit*en tii maelrede entre i meimos : porque aniilo han detennnd fus constitu
eiones . l;ue confirmada esta ordeh por
Vin Quarto, en cl ano sexto de su pontif
cado;dclpucs vino Pio V ; y viendo comosu granmactre abusatid de la gracia
que e le auia coneedido > inndo expedirlusbreuc^cn qucnofucssedcalgui
valorlo que fle auia eoncedido , y y
tengovn proprio motu dclos5cn qtf
r ra ta m uy mal a su maestrc5por donde f>
reee que la czo: pero despucs acai
visto en Cast tres comen dadres l
habito,y es eal que no la deshizo doo
do ptmto * Y con esto con cluy o con>daslas ordencs Militares , y cou
tod esta Rcpublica
Christian a.
(?)

Fin de! libro septimo.

Anda mungkin juga menyukai