UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET
MEHATRONIKA

SEMINARSKI RAD
Predmet: MEHATRONIKA MOTORNIH VOZILA
Tema: AUTOMATSKI KLIMATSKI UREAJ

Studenti:
Hodi Salmir III-326/11
Berbi Almir III-256/10

Sadraj

1.

Uvod................................................................................................................. 3

2.

Promjena stanja.................................................................................................. 4

3.

4.

2.1.

Isparavanje................................................................................................ 4

2.2.

Kondenzacija.............................................................................................. 5

2.3.

Zamrzavanje.............................................................................................. 5

2.4.

Odnos Temperatura- Pritisak......................................................................5

Klima ureaj....................................................................................................... 6
3.1.

Strana visokog pritiska.............................................................................. 6

3.2.

Strana niskog pritiska................................................................................ 6

3.3.

Prelaz toplote............................................................................................. 7

3.4.

Princip rada klima ureaja.........................................................................8

Komponente klima ureaja................................................................................... 9

4.1.

Kompresori................................................................................................. 9

4.1.1.

Sanden kompresor sa ljuljakom ploom................................................9

4.1.2.

Kompresor sa savijenim krilima Sanden.............................................10

4.1.3.

Rotirajui krilni kompresor Panasonic.................................................11

4.2.

Montaa i pogon...................................................................................... 11

4.3.

Kondenzatori............................................................................................ 12

4.3.1.
4.4.

Vrste kondenzatora.............................................................................. 12
Isparivai................................................................................................. 13

4.4.1.

Serpetinski ispariva.............................................................................14

4.4.2.

Ploast (lisnat) ispariva.......................................................................14

4.5.
4.5.1.

TX ( termo-ekspanzioni) ventil................................................................15
Princip rada TX ventila..........................................................................15

4.6.

Filter sua............................................................................................... 16

4.7.

Senzori..................................................................................................... 17

4.7.1.

Senzor za sunevo grijanje...................................................................17

4.7.2.

Senzor spoljanje temperature.............................................................17

4.8.

Klapna za mijeanje vazduha...................................................................18

4.9.

Elektronska kontrola temperature...........................................................18

5.
Simulacija
.20
6.

Zakljuak........................................................................................................ 21

7.

Literatura....................................................................................................... 22

1. Uvod

Da bi bio efikasan, automobilski klima ureaj mora da kontrolie etiri parametra

unutar vozila, i to:

Ove funkcije
neophodne
komoditet
odrao pri
poveanju
temperature
vozilu.

su
da bi se
putnika
i vlage u

Obezbjeivanjem ovih parametara, klima ureaj odrava komoditet putnika. Kad se vozilo
kree ili je parkirano na suncu, toplota ulazi unutar vozila preko mnogo izvora.
Ovi izvori su:
-

Okolni vazduh
Sunevo zraenje
Rad motora
Toplota puta
Prenos u samom vozilu
Izduvni sistem

Svi ovi i razni drugi toplotni izvori poveavaju temperaturu vazduha u vozilu.

Pri temperaturi spoljanjeg vazduha (npr. 37 C), ako je vozilo parkirano na suncu sa
zatvorenim prozorima, unutranja temperatura moe dostii 65-70C!

2. Promjena stanja

2.1. Isparavanje
To je termin kada je tenostima dodana dovoljna toplota da se promjeni njihovo agregatno
stanje u paru (gas). Na primjer kada voda kljua.
Ova situacija nastaje kod isparivaa u klima uredjaju.

Slika 1. Isparavanje tenosti

2.2. Kondenzacija
To je termin koji opisuje obratni proces od isparavanja. Ako od pare oduzmete dovoljno
toplote, nastaje promjena agregatnog stanja. Tada para postaje tenost. Promjena pare u
tenost naziva se kondenzacija.
Ova situacija nastaje kod kondenzatora u klima ureaju.

Slika 2. Kondenzacija

2.3. Zamrzavanje
To je druga promjena agregatnog stanja. Zamrzavanje nastaje kada se toplota odstranjuje iz
tenosti dok ona ne postane vrsta. Treba zapamtiti da sve preko -273 C jo ima toplotu.
U klima ureaju zamrzavanje se mora izbei. U protivnom nastaje oteenje komponenti.

2.4. Odnos Temperatura- Pritisak

Da se povea ili smanji temperatura kljuanja tenosti, mi moramo promeniti njen pritisak.
Poveanje pritiska, poveava taku kljuanja.
Da bi smanjili temperaturu kljuanja, treba da smanjimo pritisak.

Slika 3. Odnos temperatura na razliitim pritiscima

3. Klima ureaj
3.1. Strana visokog pritiska
Nisko pritisna para rashladnog fluida ulazi u kompresor gdje postaje vrua para pod visokim
pritiskom. Pomjeana sa uljem ona cirkulie do kondenzatora gdje oslobadja toplotu
hladnijem vazduhu koji struji kroz tanke cijevi kondenzatora i prelazi u tenost. Sada, vrua
tenost pod visokim pritiskom, kroz filter sua dolazi do TX ventila gde mali promenljiv otvor
obezbedjuje restrikciju na "guranje" kompresora.

Slika 4. Strana visokog pritiska

7

3.2. Strana niskog pritiska

"Sisanje" kompresora "vue" vruu tenost visokog pritiska kroz mali promenljiv otvor od TX
ventila u nisko pritisnu stranu klima sistema. Sada rashladni fluid je pod niskim pritiskom,
isparava i postaje hladna para pod niskim pritiskom koja apsorbuje toplotu iz kabine vozila
pomou ventilatora koji forsira strujanje vazduha. Onda se rashladni fluid povlai iz
isparivaa u kompresor.
Ciklus klima uredjaja poinje nanovo kada se para ponovo kompresira prema kondenzatoru.

Slika 5. Strana niskog pritiska

3.3. Prelaz toplote

Rashladni fluid u fazi niskog pritiska je hladan i moe da apsorbuje velike koliine toplote iz
vazduha koji struji kroz ispariva. Rashladni fluid u fazi visokog pritiska je vru i hladniji
ambijentalni vazduh koji struji kroz kondenzator apsorbuje toplotu od njega.

Slika 6. Strana visokog i niskog pritiska klima ureaja

8

Kada je pritisak rashladnog fluida nizak, i negova temperatura je niska. Kada je pritisak visok
i temperatura je visoka.

3.4. Princip rada klima ureaja

Automobilski klima ureaji rade na sljedeem principu:

Gas (freon) se komprimuje pomou kompresora klima ureaja

Prilikom kompresovanja temperatura gasa se podie, a on se hladi hladnjakom na

prednjoj strani vozila i prelazi u teno stanje

Teno stanje gasa pod visokim se uvodi u hladnjak u kabini vozila, gde se naglo iri

Naglim irenjem temperatura gasa naglo opada

Ventilacija kabine uvlai vazduh kroz hladnjak kabine

Ovaj proces se ponavlja, i time se postie hlaenje vazduha kabine. to se tie regulacije
temperature u kabini vozila postoje manuelna (A/C) i automatska (esto se javlja naziv
digitalna klima).

Slika 7. Klima ureaj sa TX ventilom kondenzatorom sa paralelnim tokom, ekspanzionim

ventilom, isparivaem sa tankim lamelama

Kod manuelnog klima ureaja voza po potrebi sam ukljuuje kompresor klima ureaja i
runo teluje temperaturu vazduha i jainu ventilacije.
Kod automatske klime voza zadaje temperaturu koju eli u kabini, a elektronika je odrava
automatski telujui temperaturu vazduha i jainu ventilacije. Postoje i viezonski klima
ureaji kod kojih je mogue odvojeno podeavanja temperature za vozaa i suvozaa
(dvozonska klima), podeavanje za vozaa, suvozaa i putnike na zadnjoj klupi (trozonska
klima), kao i individualno podeavanje temperature za sva etiri putnika (etvorozonska
klima).

4. Komponente klima ureaja

4.1. Kompresori
Postoje razliiti modeli i tipovi kompresora koji se upotrebljavaju u klima ureajima koji rade
na rashladni fluid.
Unutranja konstrukcija moe da je sa:
10

Klipovima,
Savijenim Krilima (Scroll),
Ljuljajuom ploom,
Promenjlivim (volumenom) hodom ili
Krilni kompresori

4.1.1. Sanden kompresor sa ljuljakom ploom

Kompresor sa dvostranim klipom i fiksnom zapreminom. Klipovi rade pomou ljuljajue ploe
koja njih pokree napred i nazad u cilindrima.Kako se prednja osovina okree, mijenja se
ugao ljuljajue ploe to prisiljava pokretanje klipa napred-nazad i time usisava rashladnu
paru kroz usisnu stranu, kompresirajui je u stranu visokog pritiska u kondenzatoru.

U svakom sluaju, svi rade kao pumpe u klima ureaju koje cirkuliu rashladni fluid i ulje i
poveavaju negov pritisak i temperaturu.

11

Slika 8. Sanden kompresor sa ljuljakom ploom

4.1.2. Kompresor sa savijenim krilima Sanden

Ovaj kompresor upotrebljava originalnu konstrukciju sa dva savijena krila, jedna je fiksna, a
druga pokretna. Pokretna spirala koja je spojena sa radnom osovinom preko koncentrinog
leaja moe da oscilira. Kako pokretna spirala (krilo) osciluje oko fiksnog krila, stvaraju se
depovi izmedju njih. Kako se ovi depovi smanjuju u volumenu, ohlaena para je pritisnuta,
pritisak povean i ispranjena u izlaznom delu kompresora.

Slika 9. Kompresor sa savijenim krilima

Slika 10. Kompresioni krug

4.1.3. Rotirajui krilni kompresor Panasonic

Rotirajui krilni kompresor sastavljen je od rotora sa tri ili etiri krila i paljivo obraenog
kuita rotora. Kako kompresorska osovina rotira, krila i kuite formiraju komore. Rashladni
fluid uvuen je preko usisa u ove komore, koje se smanjuju pri samom rotiranju. Izlaz je
postavljen tamo gde je pritisak gasa najvei. Krila su dihtovana sa kuitem rotora
centrifugalnom silom i uljem za podmazivanje.
Rezervoar za ulje je lociran na izlaznoj strani tako da pritisak gura ulje kroz pumpu, a zatim u
osnovi samih krila i time obezbeuje dihtovanje. Prilikom praznog hoda uje se povremeni
um iz kompresora. Ovo je zbog toga to ulju treba izvesno vreme za cirkulaciju kroz klima
ureaj.

12

Slika 11. Rotirajui krilni kompresor

4.2. Montaa i pogon

Dra kompresora
Izraen od ploe livenog gvoa, elika ili aluminijuma, dra treba da obezbjedi odlinu
zvunu apsorpciju, pogotov za klipne kompresore.
Slobodna remenica
Obino se koristi mala remenica sa mehanizmom za podeavanje, koji se isto upotrebljava
kada je rastojanje izmeu remenice preveliko kako bi apsorbirala vibracije remena.
Pogonska remenica
Neka vozila nemaju dodatnu remenicu za prihvatanje kompresorskog remena i u tom sluaju
dodatna remenica se privruje na remenicu radilice.

13

Slika 12. Povezivanje kompresora sa glavnom pogonskom remenicom

4.3. Kondenzatori
Funkcija kondenzatora je razmena toplote i omoguavanje da toplota od vrueg rashladnog
fluida pree na hladniji spoljanji vazduh. Rashladni fluid prilikom ulaska u kondenzator je
para pod visokim pritiskom i visokom temperaturom. Kako rashladni fluid prolazi kroz cijevi
kondenzatora toplota se predaje na hladniji spoljanji vazduh koji struji kroz kondenzator
tako da rashladni fluid kondenzira i prelazi u teno stanje. U ovom momentu velika koliina
toplote je odvedena iz rashladnog fluida. Rashladni fluid je preao u vruu tenost pod
visokim pritiskom.

4.3.1. Vrste kondenzatora

-

Serpentinski
Ovaj tip kondenzatora se sastoji od namotane dugake cevi, izmeu sa tankim
lisnatim rebrima za poveanje razmene toplote

Kondenzator sa paralelnim tokom

Umesto prolaska kroz jedan prolaz (kao kod serpentinskog), fluid prolazi kroz nekoliko
prolaza ime se poveava povrina za izmjenu toplote.
14

Slika 13. Serpentinski i kondenzator sa paralelnim tokom

4.4. Isparivai
Rashladni fluid ulazi u kolo isparivaa kao hladna tenost pod niskim pritiskom. To dovodi do
isparivanja tenosti koja prolazi kroz isparivai niskopritisna tenost prelazi u niskopritisna
para. Toplota koja je potrebna da bi tenost isparila, oduzima se od toplog vazduha iz
unutranjosti automobila koji pomou ventilatora struji kroz tanka lisnata rebra isparivaa.
Ovaj vazduh tako ohlaen, preko ventilacionih kanala ponovo pomou ventilatora ubacuje se
u kabinu vozila. Kako topliji vazduh prolazi kroz lisnata rebra isparivaa, vlanost sadrana u
ovom vazduh kondenzuje se na sama rebra. Kondenzirana vlaga izlazi kroz ispusni otvor
ispod isparivaa.

15

4.4.1. Serpetinski ispariva

Slian radu serpetiskog kondenzatora ali nekoliko puta dublji.

Slika 14. Serpentinski ispariva

4.4.2. Ploast (lisnat) ispariva

Slian radu kondenzatora sa paralelnim tokom gde rashladni fluid ima pove}ani protok i veu
povrinu za adekvatnu razmenu toplote. Proizvoai preferiraju upotrebu lisnatog isparivaa
zbog poveanih perfomansi od oko 20% u odnosu na paralelni tok.

Slika 15. Ploast ispariva

16

4.5. TX ( termo-ekspanzioni) ventil

Protok fluida kroz ispariva mora biti kontrolisan kako bi obezbedio maksimalno hlaenje,
obezbeujui da sva tenost ispari. Ovo se postie Termo-Ekspanzionim ventilom (TXV).

Slika 16. Zatvoreni TX ventil

Kao to je prikazano na ilustraciji, TXV kontrolie protok fluida koristei pritisak samog
sistema.
F1 - Kapilarna cijev za indikaciju temperature. To je zatvorena cijev napunjena rashladnim
fluidom. Ovaj fluid je isto napunjen iznad dijafragme (7). Indikatorska cev (3) privrena je
na izlaznoj grani isparivaa.
F2 - Cijevica za kompenzaciju pritiska. To je prazna cijevica spojena na izlaznu cijev
isparivaa i osjea pritisak rashladnog fluida koji naputa ispariva. (Neki od TXV ne koriste
kompenzacionu cijev i imaju dodatak u samom ventilu).
F3 - Pritisna opruga. Ova opruga (6) locirana je ispod loptasog ventila (5).

17

4.5.1. Princip rada TX ventila

-

Otvaranje

Kada temperatura na izlazu isparivaa poraste, fluid u kapilarnoj cevi (3) ekspandira, i
pritiska dijafragmu (7) i gura iljak (A), a time i kuglicu (5). Tako se otvara prolaz
(4)dozvoljavajui vei protok fluida.
-

Zatvaranje

Kako izlazna cev isparivaa postaje hladnija, fluid u kapilarnoj cevi se sakuplja. Sile F2 i F3
guraju iljak (A) i dijafragmu (7) omoguavajui kuglici da zatvori prolaz (4) i tako smanji
protok fluida.

Slika 17. Otvoreni TX ventil

4.6. Filter sua

Fliter sua radi kao filter tvrdih estica, kontejner (resiver) za rashladni fluid i najvanije kao
apsorber vlanosti.

18

Slika 18. Filter sua

4.7. Senzori

4.7.1. Senzor za sunevo grijanje

Senzor za sunevo grijanje je foto hemijska dioda (PCD - Photo Chemical Diode) locirana na
vrhu komandne table. Ovaj senzor obezbeuje signal do elektronskog klima kontrolirajueg
modula (ECCM), pokazujui sunevo zraenje koje utie na unutranju temperaturu vozila.
Ako je zraenje veliko, ECCM aktivira unutranji ventilator na najveu brzinu i maksimalno
hlaenje da bi kompenzirao dodatnu toplotu od zraenja. Obrnuto, ako je sunevo zraenje
umanjeno, ECCM smanjuje brzinu ventilatora i alje rad klima ureaja u nie zahteve.

Slika 19. Senzor sunevog grijanja

19

4.7.2. Senzor spoljanje temperature

Senzor spoljanje temperature je negativni rezistor (NTC Negative Coefficient Resistor) sa
niskim ulaznim naponom. Senzor mijenja otpor u zavisnosti od temperature vazduha koji ga
okruuje. Ovaj senzor je postavljen spolja, obino iza prednjeg branika ili ispred maske. Ovaj
senzor meri spoljanu temperaturu i pokazuje na instrument tabli.

Slika 20. Senzor spoljanje temperature

4.8. Klapna za mijeanje vazduha

Temperaturna kontrola obavlja se preko temperaturnog modula spojenog sa klapnom u

kuitu grijaa. Ova klapna postavljena je iznad grijaa i u poziciji na puno hlaenje, potpuno
zatvara grija. Ako ima zahtjev za grejanje, klapna se pokree od grejaa omoguavajui
poveanje toplotnog zraenja i meanje sa sveim ili vazduhom iz klima ureaja u postizanju
eljene temperature.

Slika 21. Pomjeranje klapne

20

4.9. Elektronska kontrola temperature

ECC sistemi rade sa istim osnovnim komponentama kao u runo kontrolisanim sistemima,
kao na primer kondenzator, kompresor, ispariva i greja. Glavna razlika je u tome to ECC
sistem moe da odrava podeenu temperaturu koju voza odabere kada se odabere
automatski rad.
Elektronski senzori omoguavaju ECC-u da reaguje kod promjene od sunevog zraenja i
unutranje i spoljanje temperature.
Ovo se postie sledeim podeavanjima:
-

Brzine unutranjeg ventilatora

Pokretanjem klapne
Aktiviranjem klima sistema
Aktiviranjem ventila grejaa
Pokretanjem klapne za svije vazduh

ECC sistem automatski se podeava bilo kojoj temperaturnoj ili klimatskoj promeni i odrava
odabranu temperaturu u unutranjosti vozila.

Slika 22. Elektronska kontrola temperature

21

5. Simulacija
Rijeenje problema automatskog klimatizacijskog ureaja automobila:

Uslovi brzine strujanja zraka su prikazani emom:

22

6. Matematski model
++Q grij .Q hla .

Q k =Q v
Qv = k A k ( T vanj. T kab . ) =0,026 4 ( 303295 )=0,624 W
Q grij . =m zraka. grij . C p ( T g rij .izl . T k ) =7,536 103 ( 363303 )=454,2 J
Qhla . =mzraka. hla . C p ( T k T hl. izl. ) =7,536 103 ( 303278 )=189,25 J
++Q grij .Q hla .=265,57 J

Qk = Qv
Qk =mk C p T k
Qk =mk C p T k

Qk =

qk
Tk
=mk C p
dt
dt

23

(1)

 T k=

qk
t
mk C p

=1.2

kg
m3
2

D=0,2 m , L=0,05 m, V gr . =V hl =D HL=6,28 10 m

mgr =mhl = 6,28 103=7,536 103 m3

V k =3 m3zapremina kabine
mk =V k =1.6 kgmasa zrakau kabini
T k =T k predhodno + T
Qgrij . = grijaa A grij . ( T grij . T ulaz . )=0,019 W (2)
(1)=(2)

T grij . =T ulaz .( T grij .T ulaz . ) e

T hl. =T ul. ( T hl .T ul )

A grij . grij .
=363 K
m grij C p

A hl . hl . zr .
=301 K
mz . hl. C p

Podjela protoka zraka :

zr . g rij .= zr ( 1cos )
zr . hla .=zr . zr . grij

|T k T c| 0.5 C= 0. Brzina

0.5C <

v z=0

m3
s

|T k T c| 3 C= 1. Brzina

24

v z =8 103

m
s

3C <

|T k T c| 5 C= 2. Brzina v z =15 103

5C <

|T k T c|= 3. Brzina
zraka = zr . v z

v z =20 103

maseni protok

25

m3
s

m
s

7. Zakljuak

Klima ureaj regulie temperaturu u kabini automobila. Osim regulisanja temperature,

smanjuje i vlanost vazduha, pa se moe koristiti i za bre odmagljivanje stakala u autu
tokom hladnog vremena. Da biste pravilno koristili auto- klimu, treba da poznajete princip
rada klima ureaja u automobilu.
Za koncentraciju vozaa vano je da se u vozilu osjea ugodno, to je u uvjetima visokih
vanjskih temperatura i visoke relativne vlanosti zraka mogue postii koritenjem klimaureaja, ija je funkcija postizanje optimalne temperature i odvlaivanje zraka, a na
indirektan nain pridonosi i sigurnosti u prometu. Klima-ureaj ne slui iskljuivo za stvaranje
ugodne putne temperature za putnike. Za vozae kamiona i prevoznike na duge staze u
domaem i meunarodnom tekom tranzitnom i distribucijskom prometu izuzetno su vani
primjereni uvjeti vonje, bilo da se radi o grijanju ili hlaenju.Obzirom da su vozai u obavezi
uzimati odmor tokom duih putovanja, ugodna temperatura kabine ima velik utjecaj na
kvalitetan oporavak vozaa tijekom odmora, to posljedino doprinosi sigurnosti na cesti.
Klima-ureaj preporuljivo je kontrolirati u ovlatenom servisu uoi svake sezone, najmanje
jednom godinje.

26