Anda di halaman 1dari 7

Levantamento fitossociolgico das comunidades de ...

195

LEVANTAMENTO FITOSSOCIOLGICO DAS COMUNIDADES DE PLANTAS


INFESTANTES EM REAS DE PRODUO DE ARROZ IRRIGADO CULTIVADO
1
SOB DIFERENTES SISTEMAS DE MANEJO
Phyto-sociological Survey of Weed Communities in Flooded Rice Areas Cultivated Under
Different Management Systems
ERASMO, E.A.L.2, PINHEIRO, L.L.A.3 e COSTA, N.V.4
RESUMO - O presente trabalho de pesquisa teve como objetivo identificar a composio
florstica de comunidades de plantas daninhas presentes em reas agrcolas de vrzea,
manejadas em diferentes sistemas. O trabalho foi desenvolvido em reas de produo de
arroz irrigado das cooperativas: Cooperativas Mista Rural Vale do Javas e Cooperativa
Agroindustrial Rio Formoso, em Formoso do Araguaia-TO. Foram separadas trs reas de
1 ha, sendo: 1 - rea sem rotao de culturas (arroz/pousio) h mais de cinco anos; 2 - rea
com rotao de culturas (arroz/soja) h mais de cinco anos; 3 - rea com rotao de culturas
(arroz/melancia) h mais de dois anos. Para caracterizao e estudo fitossociolgico da
comunidade infestante foi utilizado, como unidade amostral, um quadro (1,0 x 1,0 m), lanado
aleatoriamente dentro da rea de estudo (mtodo do quadrado inventrio), por meio de um
caminhamento em ziguezague. Na rea sem rotao, foram identificadas 8 famlias e 16
espcies, destacando-se a famlia Poaceae com maior nmero espcies; Fimbristylis miliacea
(Cyperaceae) foi a espcie com o maior ndice de importncia relativa (84,46%). Na rea com
rotao arroz/soja, foram identificadas 8 famlias e 12 espcies, destacando-se as famlias
Poaceae e Cyperaceae com maior nmero espcies; Cyperus esculentus (Cyperaceae) foi a
espcie com o maior ndice de importncia relativa (91,4%). Na rea com rotao arroz/
melancia foram identificadas seis famlias e oito espcies, destacando-se as famlias
Euphorbiaceae e Lamiaceae com maior nmero espcies; Physalis angulata (Solanaceae) foi
a espcie com o maior ndice de importncia relativa (153,1%), seguida por Eclipta alba
(Compositae) e Hyptis lophanta (Lamiaceae), com 40,45 e 37,6%, respectivamente.
Palavras-chave:

vrzea, rotao de culturas, estudo fitossociolgico, plantas daninhas.

ABSTRACT - This research aimed to identify the floristic composition of weed communities present
in lowland agricultural areas under different management systems. The trial was carried out in
flooded rice areas of two different co-ops located in Formoso do Araguaia, Tocantins, Brazil: Mista
Rural Vale do Javas Co-op and Agroindustrial Rio Formoso Co-op. Three different 1 ha areas
were selected: 1 area under 5- year no crop rotation system (rice/fallow); 2 area under 5- year
rice/soybean crop rotation system; and 3 area under 2- year rice/water-melon crop rotation
system. The characterization and phyto-sociological studies of the weed community were carried
out using square samples of 1.0 x 1.0 meter randomly placed inside each selected area (Inventory
Square Method). Eight families and 16 species were identified in the no-crop rotation area, with
the family Poaceae presenting the largest number of species and Fimbristylis miliacea
(Cyperaceae) presenting the highest relative importance value (84.46%). The 5-year rice soybean
crop rotation system area had 8 families and 12 species with the Poaceae and Cyperaceae presenting
the largest number of species and Cyperus esculentus (Cyperaceae) the highest relative importance

Recebido para publicao em 1.9.2003 e na forma revisada em 18.6.2004.


Eng.-Agr., Dr., Professor da Fundao Universidade do Tocantins/UNITINS, Campus de Gurupi, Caixa Postal 66, 77400-000,
Gurupi-TO <erasmolemus@uol.com.br>. Eng.-Agr. da Fundao Universidade do Tocantins UNITINS, Campus de Gurupi,
bolsista/CNPq. 4 Eng.-Agr., aluno do Curso de Ps-Graduao da Universidade Estadual Paulista FCA/UNESP, Caixa Postal 237,
18603-970 Botucatu-SP, <neumarciovc@bol.com.br>, bolsista/CNPq.
2

Planta Daninha, Viosa-MG, v.22, n.2, p.195-201, 2004

196

ERASMO, E.A.L. et al.

value (91. 40 %). Six families and 8 species were identified in the 2-year rice/water-melon crop
rotation system area, with the Euphorbiaceae and Lamiaceae families presenting the largest number
of species. Physalis angulata (Solanaceae) showed the highest relative importance value
(153.10%), followed by Eclipta alba (Compositae) and Hyptis lophanta (Lamiaceae) with a
relative importance value of 40.50% and 37.60%, respectively.
Key words: lowlands, crop rotation, phyto-sociological study, weed.

INTRODUO
O Estado do Tocantins caracteriza-se por
uma diversidade de ecossistemas, com reas
consideradas aptas para lavouras em torno de
36.000 km 2, em que se destacam aquelas
denominadas reas de vrzea, com 80.000 ha
de arroz irrigado (Jica, 1998).
Essas reas, por apresentarem normalmente boa fertilidade e umidade, favorecem o
surgimento de algumas espcies denominadas
plantas daninhas, as quais competem pelos
mesmos fatores de crescimento das culturas,
acarretando perdas na produo e qualidade
de gros, motivo pelo qual so alvos de controle.
Dentre os diferentes sistemas de controle
adotados, a utilizao de herbicidas destacase, em razo da sua maior eficincia e facilidade, porm o seu sucesso depende de uma
srie de princpios tcnicos. A identificao das
espcies daninhas a serem controladas constitui-se em um desses princpios, visto que a
escolha do ingrediente ativo do produto a ser
utilizado depender do tipo de planta daninha
existente no local, alm da cultura plantada.

modo, no tempo (Martins, 1985). A aplicao


de um mtodo fitossociolgico ou quantitativo
num dado local e num dado tempo permite fazer
uma avaliao momentnea da composio
da vegetao, obtendo dados de freqncia,
densidade, abundncia, ndice de importncia
relativa e coeficiente de similaridade das
espcies ocorrentes naquela formao. Assim,
o mtodo fitossociolgico uma ferramenta
que, se usada adequadamente, permite fazer
vrias inferncias sobre a comunidade em
questo.
Com base no exposto anteriormente, foi
elaborado o presente trabalho de pesquisa, que
teve como objetivo identificar a composio
florstica de comunidades de plantas daninhas
presentes em reas agrcolas de vrzea na
regio de Formoso do Araguaia-TO, manejadas
em diferentes sistemas de produo de arroz
irrigado.
MATERIAL E MTODOS

Uma vez que as comunidades infestantes


podem variar sua composio florstica em
funo do tipo e da intensidade de tratos culturais impostos, o reconhecimento das espcies
presentes torna-se fundamental, quanto mais
se for levado em conta o custo financeiro e
ambiental da utilizao de produtos qumicos.
Dessa maneira, importante investir em mtodos que auxiliem no conhecimento dessas
comunidades.

Esta pesquisa foi desenvolvida em reas


de produo de arroz irrigado das cooperativas:
Cooperativas Mista Rural Vale do Javas e
Cooperativa Agroindustrial Rio Formoso,
localizadas na regio de Formoso do AraguaiaTO, a 114345S, 490407N e 280 m de
altitude. Foram separadas trs reas de 1 ha,
conforme os mtodos de manejo utilizados:
rea sem rotao de culturas (arroz/pousio)
h mais de cinco anos; rea com rotao de
culturas (arroz/soja) h mais de cinco anos; e
rea com rotao de culturas (arroz/melancia)
h mais de dois anos.

Um dos mtodos mais utilizados no reconhecimento florstico em reas agrcolas ou


no o denominado estudo fitossociolgico, que
pode ser conceituado como a ecologia da
comunidade vegetal e envolve as inter-relaes de espcies vegetais no espao e, de certo

Para caracterizao e estudo fitossociolgico da comunidade infestante foi utilizado


como unidade amostral um quadro (1,0 x
1,0 m), lanando-se 10 quadros aleatoriamente dentro de cada rea de estudo (mtodo
do quadrado inventrio), por meio de um

Planta Daninha, Viosa-MG, v.22, n.2, p.195-201, 2004

Levantamento fitossociolgico das comunidades de ...

caminhamento em ziguezague. O perodo de


amostragem foi realizado antes do plantio da
cultura do arroz irrigado. Em cada quadro
amostrado as plantas foram identificadas
segundo a famlia, o gnero e a espcie, bem
como foi feita a determinao do nmero presente de cada espcie. A partir da contagem
das espcies presentes, foram calculados os
seguintes parmetros fitossociolgicos: densidade (D) e densidade relativa (Dr), calculados
segundo a frmula proposta por Curtis &
Mcintosh (1950); freqncia (F), conforme a
frmula proposta por Martins (1978); freqncia relativa (Fr), abundncia relativa (Ar) e
ndice de importncia relativa (Ir), de acordo
com a frmula proposta por Mueller-Dombois
& Ellenberg (1974); abundncia (A), segundo a
frmula proposta por Braun-Blanquet (1979);
e coeficiente de similaridade, baseando-se na
frmula proposta por Sorensen (1972).
RESULTADOS E DISCUSSO
Na rea de produo de arroz irrigado sem
rotao de culturas h mais de cinco anos
(Tabelas 1 e 2), foram identificadas 8 famlias
e 16 espcies, destacando-se a famlia Poaceae
com cinco espcies. As espcies que apresentaram as maiores freqncias foram Cyperus
iria, Hyptis crenata, Ludwigia sp. e Eleusine
indica, com valores na ordem de 1,0, seguidas
por Murdannia nudiflora com 0,8 e Fimbristylis
miliacea com 0,9; estas espcies tambm apresentaram os maiores valores de freqncia
relativa. As espcies com maior densidade
relativa foram Cyperus iria, Murdannia nudiflora
e Frimbristylis miliacea, com 24,4, 27,6 e
38,8%, respectivamente. Fimbristylis miliacea
(34,95%), Murdannia nudiflora (27,95%) e
Cyperus iria (19,81%) foram as espcies que
apresentaram os maiores valores de abundncia relativa, bem como os maiores ndices de
importncia relativa, com valores de 84,46,
65,12 e 56,15%, respectivamente.

197
entanto, a espcie que apresentou densidade
relativa superior das demais foi Cyperus
esculentus, com 40,65%, seguida por Digitaria
horizontalis com 22,12% e Echinochloa colonum
com 21,26%. Cyperus esculentus, Digitaria
horizontalis e Echinochloa colonum foram as
espcies que apresentaram os maiores ndices
de importncia relativa, com valores na ordem
de 91,4, 57,75 e 55,15%, respectivamente.
Na rea de produo de arroz irrigado rotacionada com a cultura da melancia h mais
de dois anos (Tabelas 5 e 6), foram identificadas
seis famlias e oito espcies, destacando-se as
famlias Euphorbiaceae e Lamiaceae, com o
maior nmero de espcies. Physalis angulata,
Eclipta alba e Chamaesyce prostata apresentaram os maiores valores de freqncia, na
ordem de 1,0 para cada espcie, seguidas por
Hyptis crenata, com 0,7. Contudo, Physalis
angulata foi a espcie que obteve os maiores
valores de densidade e abundncia relativa, na
ordem de 72,7 e 60,4%, respectivamente.
Hyptis lophanta, Eclipta alba e Physalis
angulata foram as espcies que apresentaram
os maiores ndices de importncia relativa,
com valores de 37,60, 40,45 e 153,10%, respectivamente.

Tabela 1 - Distribuio das plantas daninhas por famlia e


espcie, coletadas em rea de produo de arroz irrigado
sem rotao de cultura h mais de cinco anos. Formoso
do Araguaia-TO 2000
Famlia

Poaceae

Compositae

Na rea de produo de arroz irrigado


rotacionada com a cultura da soja h mais de
cinco anos (Tabelas 3 e 4), foram identificadas
8 famlias e 12 espcies, destacando-se as
famlias Poaceae e Cyperaceae, com o maior
nmero de espcies. As espcies que apresentaram as maiores freqncias foram Digitaria
horizontalis e Echinochloa colonum, com valores
na ordem de 1,0 e 0,8, respectivamente. No

Commelinaceae
Cyperaceae
Convolvulaceae
Euphorbiaceae
Lamiaceae
Onagraceae

Espcie
Nome cientfico
Brachiaria plantaginea
Digitaria ciliaris
Digitaria horizontalis
Echinochloa colonum
Eleusine indica
Ageratum conyzoides
Eclipta alba
Emilia sonchifolia
Commelina benghalensis
Murdannia nudiflora
Cyperus iria
Fimbristylis miliacea
Ipomoea grandifolia
Chamaesyce hirta
Hyptis crenata
Ludwigia sp.

Nome comum
Capim-marmelada
Digitria
Capim-colcho
Capim-arroz
Capim-p-de-galinha
Mentrasto
Erva-de-boto
Falsa-serralha
Trapoera
Trapoerabinha
Junquinho
Pelunco
Corda-de-viola
Erva-de-santa-luzia
Cheirosa
Cruz-de-malta

Planta Daninha, Viosa-MG, v.22, n.2, p.195-201, 2004

198

ERASMO, E.A.L. et al.

Tabela 2 - Valores de freqncia (F), freqncia relativa (Fr), densidade (D), densidade relativa (Dr), abundncia (A),
abundncia relativa (Ar) e importncia relativa (Ir), numa comunidade de plantas daninhas presente em reas de produo
de arroz sem rotao de culturas h mais de cinco anos. Formoso do Araguaia-TO 2000

Fr
(%)

D
(pl m-2)

Dr
(%)

Ar
(%)

Ir
(%)

0,90
0,80
1,00
0,50
1,00
1,00
0,20
1,00
0,30
0,50
0,10
0,20
0,40
0,30
0,10
0,10
8,40

10,71
9,52
11,90
5,95
11,90
11,90
2,38
11,90
3,57
5,95
1,19
2,38
4,76
3,57
1,19
1,19
100,00

480,60
342,10
302,70
33,70
18,60
15,10
14,60
12,80
6,80
4,20
2,40
2,70
1,20
1,00
0,10
0,10
1.238,7

38,80
27,60
24,40
2,72
1,50
1,22
1,18
1,03
0,55
0,34
0,19
0,22
0,10
0,08
0,01
0,01
100,00

534,00
427,63
302,70
67,40
18,60
15,10
73,00
12,80
22,67
8,40
24,00
13,50
3,00
3,33
1,00
1,00
1.528,1

34,90
27,90
19,80
4,41
1,22
0,99
4,78
0,84
1,48
0,55
1,57
0,88
0,20
0,22
0,07
0,07
100,00

84,46
65,12
56,15
13,08
14,62
14,11
8,34
13,77
5,60
6,84
2,95
3,48
5,06
3,87
1,27
1,27
986,80

Quadro Nmero de
Ocupado indivduos

Espcie
Fimbristylis miliacea
Murdannia nudiflora
Cyperus iria
Digitaria ciliaris
Hyptis crenata
Ludwigia sp.
Echinochloa colonum
Eleusine indica
Brachiaria plantaginea
Eclipta alba
Digitaria horizontalis
Chamaesyce hirta
Ipomoea grandifolia
Commelina benghalensis
Emilia sonchifolia
Ageratum conyzoides
Total

9
8
10
5
10
10
2
10
3
5
1
2
4
3
1
1
-

4806
3421
3027
337
186
151
146
128
68
42
24
27
12
10
1
1
12.387,0

Tabela 3 - Distribuio das plantas daninhas por famlia e


espcie, coletadas em rea de rotao arroz irrigado/
soja h mais de cinco anos. Formoso do Araguaia-TO
2000
Famlia

Espcie
Nome cientfico

Digitaria horizontalis
Echinochloa colonum
Setaria geniculata
Cyperus iria
Cyperaceae
Fimbristylis miliacea
Eclipta alba
Compositae
Euphorbiaceae Chamaesyce hyssopifolia
Senna obtusifolia
Fabaceae
Malachra fasciata
Malvaceae
Ludwigia sp.
Onagraceae
Portulacaceae Portulaca oleracea
Poaceae

Nome comum
Capim-colcho
Capim-arroz
Capim-rabo-de-raposa
Junquinho
Pelunco
Erva-de-boto
Erva-de-andorinha
Fedegoso-branco
Malva-brava
Cruz-de-malta
Beldroega

Na anlise do quociente de similaridade


nos diferentes sistemas de produo de arroz
irrigado, constataram-se valores de 75% entre
as reas com sistema de produo de arroz/
sem rotao e na rea com sistema de produo com rotao arroz/soja h mais de cinco

Planta Daninha, Viosa-MG, v.22, n.2, p.195-201, 2004

anos. Quando comparadas as reas de produo de arroz irrigado sem rotao e a rea com
rotao arroz/melancia h mais de dois anos,
obteve-se um quociente de 22%. No caso das
reas de sistema de produo com rotao
arroz/soja h mais de cinco anos e da rea
com rotao arroz/melancia h mais de dois
anos, o valor do quociente correspondeu a 66%.
Atravs do estudo realizado, verificou-se
grande diversidade de espcies presentes nas
diferentes reas estudadas, o que pode ser
explicado pelas diferenas entre os solos, pelos
tipos de herbicida e pela adubao aplicada
segundo as rotaes de cultura utilizadas. No
entanto, muitas espcies foram constantes na
sua presena em todas as reas, a exemplo
de Eclipta alba e Ludwigia sp., podendo isso ser
explicado pela adaptao dessas espcies a
ambientes de elevada umidade, caracterstica
de solos de vrzeas.
Houve maior predominncia de espcies
monocotiledneas nas reas de produo de
arroz irrigado sem rotao e na rotacionada
com soja, apesar da utilizao pelas cooperativas de herbicidas registrados com diferentes

Levantamento fitossociolgico das comunidades de ...

199

Tabela 4 - Valores de freqncia (F), freqncia relativa (Fr), densidade (D), densidade relativa (Dr), abundncia (A),
abundncia relativa (Ar) e importncia relativa (Ir), numa comunidade de plantas daninhas presente em reas de produo
de arroz com rotao de culturas (arroz/soja) h mais de cinco anos. Formoso do Araguaia-TO 2000
Espcie

Quadro
ocupado

Nmero de
indivduos

7
10
8
3
3
4
3
2
2
1
1
1
-

522
284
273
100
47
25
12
5
6
4
4
2
1.284

0,70
1,00
0,80
0,30
0,30
0,40
0,30
0,20
0,20
0,10
0,10
0,10
4,50

Cyperus esculentus
Digitaria horizontalis
Echinochloa colonum
Cyperus iria
Eclipta alba
Setaria geniculata
Chamaesyce hyssopifolia
Portulaca oleracea
Senna obtusifolia
Ludwigia sp.
Fimbristylis miliacea
Malachra fasciata
Total

Tabela 5 - Distribuio das plantas daninhas por famlia e


espcie, coletadas em rea de rotao arroz irrigado/
melancia h mais de dois anos. Formoso do AraguaiaTO 2000
Espcie

Famlia

Nome cientfico

Euphorbiaceae
Lamiaceae
Compositae
Onagraceae
Poaceae
Solanaceae

Nome comum

Chamaesyce hyssopifolia
Chamaesyce prstata
Hyptis crenata
Hyptis lophanta
Eclipta alba
Ludwigia sp.
Setaria geniculata
Physalis angulata

Erva-de-andorinha
Quebra-pedra-rasteira
Cheirosa
Cheirosa-de-espiga
Erva-de-boto
Cruz-de-malta
Capim-rabo-de-raposa
Balozinho

Fr
(%)

D
(pl m-2)

Dr
(%)

Ar
(%)

Ir
(%)

15,50
22,20
17,70
6,67
6,67
8,89
6,67
4,44
4,44
2,22
2,22
2,22
100,00

52,20
28,40
27,30
10,00
4,70
2,50
1,20
0,50
0,60
0,40
0,40
0,20
128,4,00

40,65
22,12
21,26
7,79
3,66
1,95
0,93
0,39
0,74
0,31
0,31
0,16
100,00

74,50
28,40
34,10
33,30
15,60
6,25
4,00
2,50
3,00
4,00
4,00
2,00
212,00

35,20
13,41
16,11
15,73
7,40
2,95
1,89
1,18
1,42
1,89
1,89
0,94
100,00

91,40
57,75
55,15
30,19
17,72
13,79
9,49
6,01
6,33
4,42
4,42
3,32
300,00

mecanismos de ao. Contudo, a realizao


precisa de manejos, como a dessecao, e o
uso de pr-emergentes antecedendo o plantio
da cultura sucednea podem reduzir o banco
de sementes das plantas daninhas na rea,
bem como o fluxo de emergncia destas durante o ciclo da cultura plantada. Outra alternativa a manuteno da lmina de gua em
profundidades maiores que 15 cm, o que
promove controle de gramneas, de plantas de
folha larga e de ciperceas na cultura do arroz
irrigado (Barros & Porto, 1979).
Na rea rotacionada com melancia predominaram as espcies dicotiledneas, fato

Tabela 6 - Valores de freqncia (F), freqncia relativa (Fr), densidade (D), densidade relativa (Dr), abundncia (A),
abundncia relativa (Ar) e importncia relativa (Ir), numa comunidade de plantas daninhas presente em reas de produo
de arroz com rotao de culturas (arroz/melancia) h mais de dois anos. Formoso do Araguaia-TO 2000
Espcie
Physalis angulata
Eclipta alba
Hyptis lophanta
Hyptis crenata
Chamaesyce prostata
Ludwigia sp.
Chamaesyce hyssopifolia
Setaria geniculata
Total

Quadro
ocupado

Nmero de
indivduos

Fr
(%)

D
(pl m-2)

Dr
(%)

Ar
(%)

Ir
(%)

10
10
4
7
10
2
5
2
-

703
108
93
24
22
8
7
2
967

1,00
1,00
0,40
0,70
1,00
0,20
0,50
0,20
5,00

20,00
20,00
8,00
14,00
20,00
4,00
10,00
4,00
100,00

70,30
10,80
9,30
2,40
2,20
0,80
0,70
0,20
96,70

72,70
11,20
9,26
2,48
2,28
0,83
0,72
0,21
100,00

70,30
10,80
23,30
3,43
2,20
4,00
1,40
1,00
116,00

60,41
9,28
19,98
2,95
1,89
3,44
1,20
0,86
100,00

153,10
40,50
37,60
19,43
24,17
8,26
11,93
5,07
300,06

Planta Daninha, Viosa-MG, v.22, n.2, p.195-201, 2004

200
explicado pela dificuldade de controlar espcies
daninhas dicotiledneas e tambm monocotiledneas, em razo da ausncia de herbicidas
registrados no Pas para cultura da melancia
(Rodrigues & Almeida, 1998). Considerando
que a melancia cultivada em extensas reas
na regio de Formoso do Araguaia-TO, o custo
da capina torna-se elevado e ineficiente.
Existem na literatura poucos trabalhos que
fazem referncias seletividade e ao controle
de plantas daninhas com o uso de herbicidas
na cultura da melancia. Vidal et al. (2000)
verificaram, na melancia Cirullus lanatus cv.
Chaleston Gray, alta tolerncia ao herbicida
fluazifop-p-butil. J Maciel et al. (2002), avaliando os herbicidas clethodim e sethoxydim,
constataram que eles foram altamente seletivos cultura da melancia, no interferindo
na produo e qualidade dos frutos.
Os herbicidas bentazon, bispyribacsodium, clomazone, 2,4-D, ethoxysulfuron,
fenoxaprop-ethyl, fenoxaprop-p-ethyl,
metsulfuron-methyl, oxadiazon, oxyfluorfen,
pendimethalin, propanil e quinclorac so os
mais usados pelas cooperativas para o arroz
irrigado. Para a soja, os herbicidas acifluorfensdio, acifluorfen+bentazon, clethodim,
clomazone, dimethenamid, haloxyfopmethyl, imazaquin, imazaquin+trifluralin,
imazethapyr, lactofen, quizalofop-p-ethyl,
sethoxydim e trifluralin so os mais utilizados.
Desses
herbicidas,
bentazon
e
ethoxysulfuron so indicados no controle
das ciperceas Cyperus esculentus, Cyperus iria
e
Fimbristylis
miliacea,
enquanto
fenoxaprop-ethyl, fenoxaprop-p-ethyl,
imazaquin+trifluralin, oxadiazon, propanil,
sethoxydim e trifluralin so eficientes no
controle das gramneas Brachiaria plantaginea,
Digitaria ciliaris, Digitaria horizontalis,
Echinochloa colonum, Eleusine indica e Setaria
geniculata (Cruz & Leiderman, 1978; Santos &
Cruz, 1979; Rodrigues & Almeida, 1998; Santos
et al., 2000). As formulaes de trifluralin
GrDA (500 g L-1) e CE (445 g L-1) apresentaram
controle eficiente de Brachiaria plantaginea
(89 e 94%), nas doses de 750 e 667 g ha-1,
respectivamente, em trabalho realizado por
Laca-Buendia & Ferreira (2001) na cultura da
soja. Fleck et al. (1997), trabalhando com a
mesma planta daninha citada anteriormente,
obtiveram controle de 93 e 99% utilizando o

Planta Daninha, Viosa-MG, v.22, n.2, p.195-201, 2004

ERASMO, E.A.L. et al.

herbicida clethodim nas doses de 60 e


120 g ha -1, respectivamente, aplicado aos
28 dias aps a emergncia da soja.
Pereira & Carmona (2000), avaliando
o herbicida flumioxazin no controle de
Commelina benghalensis na cultura da soja,
constataram eficcia de 95 e 96% nas doses
de 20 e 40 g ha-1, respectivamente; nenhuma
toxicidade soja foi detectada. No entanto, o
controle de 99% da espcie Commelina
benghalensis na cultura da soja foi obtido
com a mistura dos herbicidas diclosulan+
metolachlor (25+1.200 g ha-1) aos 42 dias aps
a aplicao (Oliveira Jr. et al., 2002). Os
herbicidas 2,4-D, imazethapyr e lactofen
controlam as folhas largas Ageratum
conyzoides, Commelina benghalensis, Eclipta
alba, Hyptis lophanta, Ipomoea grandifolia,
Physalis angulata e Portulaca oleracea
(Rodrigues & Almeida, 1998); o 2,4-D tambm
controla as espcies Chamaesyce hirta,
Chamaesyce hyssopifolia, Emilia sonchifolia,
Ludwigia sp. e Senna obtusifolia.
Em se tratando do controle das espcies
Chamaesyce prostata, Hyptis crenata, Malachra
fasciata e Murdannia nudiflora, no h
herbicidas registrados para nenhuma das
culturas estudadas (Rodrigues & Almeida,
1998).
Quando so comparadas as trs reas de
produo de arroz irrigado, nas quais foram
empregados manejos culturais distintos, podese observar que as comunidades de plantas
daninhas apresentaram modificaes na sua
composio florstica de acordo com o tipo de
manejo utilizado. Dessa forma, com base
nos resultados, verificou-se que, na rea de
produo de arroz irrigado sem rotao de
cultura h mais de cinco anos, houve maior
predomnio das espcies das famlias Poaceae
e Compositae; na rea rotacionada com
a cultura da soja h mais de cinco anos o
maior predomnio foi das espcies das famlias
Poaceae e Cyperaceae, enquanto na rea
rotacionada com a cultura da melancia h
mais de dois anos as famlias Euphorbiaceae
e Lamiaceae apresentaram o maior nmero
de espcies.
A utilizao de um mesmo sistema de
cultivo em uma determinada rea por vrios
anos consecutivos pode aumentar a presso

Levantamento fitossociolgico das comunidades de ...

201

de seleo sob as comunidades de plantas


daninhas, selecionando as espcies mais
adaptadas ao sistema de cultivo, bem como
favorecer o surgimento de plantas resistentes
a herbicidas.

MARTINS, F. R. Critrios para a avaliao de recursos


naturais. In: SIMPSIO SOBRE A COMUNIDADE
VEGETAL COMO UNIDADE BIOLGICA, TURSTICA
E ECONMICA, 1978, So Paulo. Anais... So Paulo:
Academia de Cincias do Estado de So Paulo, 1978.
p. 136-149. (Publicao ACIESP, 15).

LITERATURA CITADA

MARTINS, F. R. Esboo histrico da fitossociologia


florestal no Brasil. In: CONGRESSO BRASILEIRO DE
BOTNICA, 1985, Curitiba. Anais... Curitiba: IBAMA,
1985. p. 33-60.

BARROS, L. C. G.; PORTO, E. R. Efeito da profundidade


da lmina de gua sobre a incidncia de plantas na cultura do
arroz. Planta Daninha, v. 2, n. 2, p. 69-72, 1979.
BRAUN-BLANQUET, J. Fitossociologia: bases para el
estudio de las comunidades vegetales. Madrid: H. Blume,
1979. 820 p.
CRUZ, L. S. P.; LEIDERMAN, L. Controle de plantas
daninhas em cultura de soja (Glycine max L. Merril) com
misturas de herbicidas. Planta Daninha, v. 1, n. 1, p. 1317, 1978.
CURTIS, J. T.; MCINTOSH, R. P. The interrelations of
certain analytic and synthetic phytossociological characters.
Ecology, v. 31, p. 434-455, 1950.
FLECK, N. G.; CUNHA, M. M.; VARGAS, L. Dose
reduzida de clethodim no controle de papua na cultura da
soja, em funo da poca de aplicao. Planta Daninha,
v. 15, n. 1, p. 18-24, 1997.
JAPAN INTERNATIONAL COOPERATION AGENCY JICA. The integrat development master plan study
agriculture and livestock of the state of Tocantins.
Japan: JICA, annex, v. 2, p. 1-4, annex 4, 1998.
LACA-BUENDIA, J. P.; FERREIRA, J. C. Eficcia
agronmica de formulaes e doses de trifluralin na cultura
da soja. R. Bras. Herb., v. 2, n. 1, p. 43-47, 2001.
MACIEL, C. D. G.; CONSTANTIM, J.; GOTO, R.
Seletividade e eficincia agronmica de herbicidas no controle
de capim-colcho na cultura da melancia. Hortic. Bras.,
v. 20, n. 3, p. 474-476, 2002.

MUELLER-DOMBOIS, D.; ELLENBERG, H. Aims and


methods of vegetation ecology. New York: John Wiley &
Sons, 1974. 547 p.
OLIVEIRA Jr., R. S. et al. Controle de plantas daninhas e
seletividade de diclosulam aplicado em pr-emergncia na
cultura da soja. R. Bras. Herb., v. 3, n. 1, p. 69-74, 2002.
PEREIRA, R. C.; CARMONA, R. Eficcia do herbicida
flumioxazin, isolado e em mistura com sulfosate, no manejo
de plantas daninhas em plantio direto de soja. Revista
Brasileira de Herbicidas, v. 1, n. 2, p. 107-112, 2000.
RODRIGUES, B. N.; ALMEIDA, F. S. Guia de
herbicidas. 4.ed. Londrina, 1998. 648 p.
SANTOS, C. A. L.; CRUZ, L. S. P. Efeito do bentazon e
Bentazon+Dichlorprop na cultura do arroz irrigado e sobre
as plantas daninhas. Planta Daninha, v. 2, n. 1, p. 18-21,
1979.
SANTOS, F. J. et al. Controle qumico de plantas daninhas
na cultura do arroz irrigado no Estado do Cear. Planta
Daninha, v. 18, n. 1, p. 29-37, 2000.
SORENSEN, T. A. Method of stablishing groups equal
amplitude in plant society based on similarity of species
content. In: ODUM, E. P. Ecologia. 3.ed. Mxico:
Interamericana, 1972. p. 341-405.
VIDAL, R. A. et al. Seletividade do herbicida fluazifop-pbutil para cucurbitceas. Planta Daninha, v. 18, n. 3,
p. 413-417, 2000.

Planta Daninha, Viosa-MG, v.22, n.2, p.195-201, 2004

Anda mungkin juga menyukai