Osmanl Kadn Hakknda Hukuk Kaynaklarna Dayal almalar

733

Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, Cilt 3, Say 6, 2005, 733-752

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

Adem KARA*

I. Giri
EHR TARHLER bir paras olduklar siyas, iktisad ve sosyal sistemlerin tarihlerinden ayrlamazlar. Zira ehri, ehrin bal bulunduu sosyal sistemin gelime dzeyi ve teknolojik durumu belirler. ehirler zerinde yaplan aratrmalarn, incelenen yerleim alannn bulunduu evreye de dikkat ekmesi gerekmektedir. Bu nedenle incelenen ehrin evresinde yer alan yerleimlerin de
incelenmesi nem arz etmektedir.
Antakya, Osmanl Devleti hkimiyetinde olduu dnemde ve sonrasnda
sahip olduu artlar lsnde nemini her daim korumutur. Halepe yaplan sevkyat iin tercih edilen skenderun Limanna paralel, zellikle Sveydiye Liman ok eitli etnik unsurlarn kaynat bir mekn olarak deiik kltrel eleri ierisinde barndrm ve her bakmdan zengin bir blge olmutur.
skenderun son dnemlerde nem kazanm ve gereken deeri grmeye balamtr. Bu limanlar, gerekleen ticar ilikiler dnda, zellikle blgeye yaplan
asker sevkyat iin de nem arz etmekte idi.
Osmanl ehir tarihi kaynaklar yazmalar, ariv belgeleri ve mimar eserler
eklinde gruplandrlabilir. ehir tarihi aratrmalarnda kullandmz balca
ana malzeme, incelediimiz ehirlerde grev yapan kadlarn tuttuu eriyye
sicilleridir.1 Bu defterlerin titizlikle incelenerek sunulmas, ehir ve o blge tarihi asndan pek mhim neticeler verecektir. Ayrca merkezden taraya ya da
* Yrd. Do. Dr., Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi.
1 Siciller zerine yaplm almalar hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Yunus Uur, Mahkeme Kaytlar (eriyye Sicilleri): Literatr Deerlendirmesi ve Bibliyografya, Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, 2003, c. I, sy. 1, s. 305-344; Adem Kara, Trkiyede Halkevleri,
Ankara: Halkevleri Genel Merkezi Yaynlar, 1998, s. 62; Fethi Gedikli, Osmanl Hukuk Tarihi Kayna Olarak eriyye Sicilleri, Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, 2005, c. III, sy.
5, s. 187-213.

734

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

taradan merkeze yaplan yazmalarn yer ald defterler ile temettuat2 ve

tahrir defterlerinin3 de irdelenmesi gerekmektedir. Bavurulmas gereken bir
dier kaynak malzememizi ise, bu kaynaklardan istifade edilerek ortaya konmu almalar oluturmaktadr.
II. Antakya Hakknda Yaplan almalar
Belli bir alan zerine younlalmak suretiyle ortaya konulmaya allan
ehir tarihleri, esasnda o btnn bir parasdr. Doal olarak, merkezin ald kararlarn yansmalar paralar zerinde grlmektedir. Merkezden alnan
kararlar, merkez yaplanma, alnan kararlarn tarada uygulanmas ve bu kararlara kar oluan reaksiyonlar zerinde durulmas gereken hususlardr. Merkeztara ilikileri ve yaanan skntlar ile farkl karakterli dier gelimeler sadece eriyye sicillerinden yola klarak ortaya konabilecek hadiseler deildir.
Yaptmz incelemelerin daha salkl olabilmesi ve incelediimiz blgenin dier corafyalarla ilikisini ortaya koyabilmek iin genel nitelikli ya da dier blgeler zerinde yaplm almalarn da gz ard edilmemesi gerekir. rnein
Tanzimat dneminde Antakya zerinde yaplacak bir aratrmada, Tanzimat
dneminde Anadolunun durumuna ve Tanzimatla birlikte Osmanl hayatna
giren yeni kurum ve kavramlara ynelik yaplm almalardan istifade edilmesi gereklidir.4 Byle bir istifade bizi, bu kurum ve kavramlarn incelediimiz
blgede tesisi ve ileyii ile ilgili daha salkl deerlendirmelere gtrecektir.
niversitelerimizde yaplan yksek lisans ve doktora almalarnn yan sra,
zellikle Trk Tarih Kurumu ve Kltr Bakanlnn yaynlar arasnda yer alan
2 Temettuat defterlerinden istifade edilerek yaplm almalar iin bkz. Said ztrk, Trkiyede Temettuat almalar, Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, 2003, c. I, sy. 1, s.
287-304.
3 Tahrir defterlerine dayanarak Trkiyede hazrlanm kitaplar, tezler ve dier eserler iin
bkz. Erhan Afyoncu, Trkiyede Tahrir Defterlerine Dayal Olarak Hazrlanm almalar
Hakknda Baz Grler, Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, 2003, c. I, sy. 1, s. 267-286.
Bu konudaki makaleler iin bkz. Adnan Grbz, XV.-XVI. Yzyl Osmanl Sancak almalar: Deerlendirme ve Bibliyografik Bir Deneme, stanbul, 2001.
4 Musa adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yaplar, Ankara: TTK, 1991; Musa adrc, Tanzimatn lan Sralarnda Trkiyede Ynetim, 18261839, Belleten, 1988, c. LI, sy. 201, s. 1215-1240; Musa adrc, Trkiyede Muhtarlk Tekilatnn Kurulmas zerine Bir Aratrma, Belleten, 1970, c. XXXV, sy. 135, s. 409-420;
Fanny Davis, The Ottoman Lady: A Social History from 1718 to 1918, New York, 1986, s. 8990; mer Demirel, A. Grbz ve M. Tu, Osmanl Anadolu Ailesinde Ev, Eya ve Giyim-Kuam (XVI.-XIX.) Yzyllar, Sosyo-Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, c. II, Ankara, 1992;
Hayri Erten, Konya eriyye Sicilleri Inda Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kltrel Yaps,
(XVIII. Yzyln lk Yars), Ankara: TC Kltr Bakanl, 2001; Suraiya Faroqhi, Osmanl
Kltr ve Gndelik Yaam, Ortaadan Yirminci Yzyla, ev. Elif Kl, stanbul: TVYY,
1997; Fazla Akbal, 1831 Tarihinde Osmanl mparatorluunda dari Taksimat ve Nfus,
Belleten, 1951, c. XV, sy. 60, s. 617628.

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

735

almalar irdelenmelidir. Bizim bu almamzda genel almalara deinilmeyecek, sadece Antakya zerinde yaplm almalar zikredilecektir. ncelikle Antakya ile ilgili eriyye sicilleri hakknda bilgi verildikten sonra hem siciller hakknda, hem de dier konularda yaplan tezler sralanacaktr. Antakya
ile ilgili kitap ve makaleler ile arkeolojik almalar ise bunlar takip eden blmde verilecektir.
A. Antakya eriyye Sicilleri ve Bu Alanda Yaplm Tezler
XVI. yzylda Osmanl hkimiyetine giren Halep eyaletine bal Antakyann
er mahkeme defterleri 54 adettir ve 1708den 1911e kadar olan srece aittirler. Milli Ktphane arivinde bulunan bu siciller zerinde eitli almalar
yaplmtr. eitli niversitelerin bnyesinde yksek lisans ve doktora tezleri
olarak hazrlanm almalarn yan sra ehrin bir dnemini ihtiva eden ve o
dneme ait sicillerden istifade edilerek ortaya konmu almalar da bulunmaktadr. Bunlar zikrettikten sonra genel bir deerlendirme yaplmaya allacaktr.5
Env. No

Tarih (H)

Tarih (M)

Sayfa

Belge
Says

1121-1122

1709-1711

183

486

1148-1149

1735-1737

212

303

1156-1157

1743-1745

175

213

1154-1163

1741-1750

184

345

1166-1168

1752-1755

169

283

1168-1169

1754-1756

46

45

1175-1177

1761-1764

158

279

1178-1179

1764-1766

166

174

1188-1191

1774-1777

123

192

10

1215-1220

1800-1806

200

232

11

1219-1220

1804-1806

87

157

12

1222-1223

1807-1809

94

184

13

1225-1227

1810-1812

91

138

13/1

1227-1229

1812-1814

56

92

14

1229-1233

1813-1818

246

303

15

1230-1231

1814-1816

81

96

5 Zikredeceimiz Antakya ehri ile ilgili almalar dnda sicillerden istifade ile hazrlanm
Trke ve ngilizce kitap, makale ve tezler iin bkz. Yunus Uur, Mahkeme Kaytlar
(eriyye Sicilleri): Literatr Deerlendirmesi ve Bibliyografya.

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

736
16

1233-1235

1817-1820

208

316

17

1236-1239

1820-1824

108

253

18

1239-1242

1823-1827

108

340

19

1235-1243

1819-1828

96

163

20

1243-1245

1827-1830

87

165

21

1245-1246

1829-1831

31

74

22

1246-1248

1830-1833

165

425

23

1247-1249

1831-1834

134

333

24

1249-1256

1833-1841

174

377

25

1256-1264

1840-1848

226

570

26

1261-1268

1845-1852

258

578

27

1268-1269

1851-1853

88

207

28

1269-1273

1852-1857

185

372

29

1272-1276

1855-1857

139

340

30

1276-1278

1859-1862

187

250

31

1278-1279

1861-1863

97

195

32

1239-1281

1862-1865

129

310

33

1281-1283

1864-1867

125

288

34

1283-1284

1866-1868

100

325

35

1284

1867-1868

137

852

36

1284-1286

1867-1870

281

1908

37

1286-1289

1869-1873

295

467

38

1289-1292

1872-1875

309

1004

39

1292-1293

1875-1876

190

1104

40

1293-1295

1876-1878

274

904

41

1295-1296

1878-1879

225

657

42

1296-1298

1878-1881

236

114

43

1300-1301

1882-1884

238

1557

44

1301-1306

1883-1889

344

1116

45

1306-1308

1882-1891

155

323

46

1308-1310

1890-1893

153

346

47

1311-1313

1893-1896

102

272

48

1313-1315

1895-1898

122

218

49

1315-1316

1897-1899

146

151

50

1316-1318

1898-1901

136

257

51

1318-1321

1900-1904

310

584

52

1320-1326

1902-1911

377

770

53

1326-1329

1908-1911

398

1107

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

737

Bolat, Mahmut, XVIII Numaral Antakya eriyye Sicilinin Transkripsiyon ve Deerlendirilmesi (H. 12391242 / M.18231827), Yksek Lisans
Tezi, Kayseri: Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2000.
18231827 yllarna ait tez, blmden olumaktadr. Birinci blmde
18 numaral eriyye sicil defterinde yer alan 240 belgenin zeti, ikinci
blmde de bu belgelerin transkripsiyonu yaplmtr. nc blmde
ise defterden yola klarak Antakyann idar yaps hakknda bilgi verilmitir.
Erien, Nazan, H. 11681169 / M. 17541756 tarihli VI numaral eriyye
Siciline gre Antakyann Sosyo-Ekonomik Yaps, Yksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002. 24 varaklk VI numaral Antakya eriyye Sicilinde yer alan 60 belgenin transkripsiyonu yaplmtr.
Gn, Doan, XVIII. Yzylda Antakyann Sosyal ve Ekonomik Yaps
(17081777), Doktora Tezi, Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, 2005. alma 17081777 tarihleri arasn iermekte ve ana
blmden olumaktadr. Bu dnemlere ait olan 9 sicil defterinden istifade edilmitir. Birinci blm, Antakyann XVIII. yzyldaki gndelik yaamna ve -ok zengin grnen baz asker snf mensuplarnn, alt ve st
dzeydeki zengin ailelerin terekelerinin ve vakfiyelerinin incelenmesi suretiyle, szkonusu zmrelerin- madd varlklarndan sosyal faaliyetlerine
kadar birok alana dair bilgiler iermektedir. Kentin Osmanl ynetimi
zinciri iindeki yeri, fizik ve kltrel yaps, dier kentlerle olan sosyoekonomik ilikileri, ngiliz tacirlerin blge ahalisiyle olan ilikileri, kentteki Mslim ve gayrimslimlerin gndelik yaamda birbirlerine kar olan
beer tutumlar ele alnmtr. kinci blmde, Antakyadaki ekyalk
olaylar incelenmitir. nc blmde ise, XVIII. yzylda Antakyada
bulunan kent yneticilerinin merkeze ne lde bal olduklar saptanmaya allm ve ynetici snfla yre halk arasndaki ilikiler aratrlmtr.
Kara, Adem, Antakyann III Numaral eriyye Sicili (H. 11561157 / M.
17431745), Yksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2000. 17431745 yllarna ait eriyye sicillerini inceleyen
tez drt blmden olumaktadr. Antakya eriyye sicilleri hakknda verilen bilginin ardndan ikinci blmde Antakyann coraf ve idar yaps
anlatlmaktadr. nc blmde defterdeki kaytlar nda, Antakyadaki ticar, din ve sosyal hayattan bahsedilmektedir. Antakyann mahalle ve yer adlar, tereke kaytlar ile defterde geen idar grevliler anlatlmaktadr. Drdnc blmde ise III. Numaral eriyye sicilinde yer
alan belgeler transkribe edilmitir.

738

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

Kara, Adem, XIX. Yzyln lk Yarsnda Antakya (18001850), Doktora Tezi, Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004. alma
XIX. yzylda bir Osmanl ehri olan Antakyay fizik, demografik, idar,
ekonomik ve sosyal ynleriyle incelemeye ve bir btn halinde ortaya
koymaya almaktadr. X, XXVI, XXVII, XXVIII, XXX numaral Antakya
eriyye sicilleri ve Babakanlk Arivinde bulunan eitli tasnifler, vakfiyeler, vakanvisler ve seyahatnameler ile Antakya zerine yaplm aratrmalardan istifade edilmitir. almann birinci blm, elde edilen
belgeler nda incelenen dnemde Antakya ehrinin genel yapsna ayrlmtr. (s. 9-76). kinci blmde (s. 76-137) Antakyann ynetim ve yarg organlar irdelenmitir. Antakyada ynetim birimlerinde grevli idarecilerin yan sra eitim-retim, ulam, haberleme, isyanlar ile meydana gelmi adl vakalara deinilmitir. nc blmde (s. 137202) ehrin ekonomik durumuna deinilmi, halktan tahsil edilen vergilere, ehir
ekonomisinin kaynaklarna, esnaf gruplarna, retim ve ticaret konularna deinilmitir. Gayrimslim ahalinin bu srelere katklar ve halklarn
birbirleriyle olan ilikilerine deinilmitir.
Karamanolu, zzettin, XXIII Nolu Antakya eriyye Sicili (H. 12471249
/ M. 18311834), Yksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, 2003. Dier tezlerde olduu gibi, toplam 464
sayfalk bir hacme sahip bu tezde de Antakyann sosyal ve iktisad yaps,
sicilde geen belgeler nda izah edilmeye allmtr. Ayrca tezde,
331 adet belge transkribe edilmitir. 332. belge silik olduu iin okunmamtr. 25.36. sayfalarda belgelerin muhtevalarna gre tasnifi, tablo halinde verilmitir. 36.64. sayfalar arasnda da, 332 belgenin ksaca zetleri verilmitir.
Mirci, Halil, Antakyann I Numaral eriyye Sicili, Yksek Lisans, Sakarya: Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2000. 17081711 yllarn ele alan tez, drt blmden olumaktadr. Genel olarak eriyye sicilleri ve Antakya eriyye sicilleri hakknda verilen bilginin ardndan, ikinci
blmde Antakyann coraf ve idar yaps anlatlmaktadr. nc blmde eriyye sicil kaytlar nda ticar, din ve sosyal hayattan bahsedilmektedir. Antakyann mahalle ve yer adlar, tereke kaytlar ile defterde geen idar grevliler anlatlmaktadr. Drdnc blmde ise I Numaral Sicilde yer alan belgeler transkribe edilmitir.
nal, mer, XXI Nolu Antakya eriyye Sicili (M. 18271830 / H.
12431245), Yksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004. XXI Nolu eriyye Siciline gre Antakyann
idar, iktisad, sosyal ve kltrel durumu verildikten sonra, sicilde yer alan
toplam 74 belge okunmutur. 74. belge silik olduu iin okunamamtr.

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

739

26.29. sayfalarda belgelerin muhtevalar tablo halinde verilmitir.

29.36. sayfalar arasnda 74 belgenin ksaca zetleri verilmitir.
Tatar, zcan, 8 Numaral Antakya eriyye Sicili (H. 11781179 / M.
17641766), Yksek Lisans Tezi, Elaz: Frat niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, 1998. almann giri ksmnda kadlk kurumu ve eriyye sicilleri tantlm ve almann konusu olan 8 Numaral eriyye Sicilinin
genel durumu hakknda bilgi verilmitir. Metin transkripsiyonu ve belgelerin deerlendirmeleri yapldktan sonra u konular ilenmitir: XVIII.
yzylda Osmanl Devleti, Antakya kazasnn idar durumu, sicil nda
yer adlar, Antakyann iktisad durumu ile sosyal durum ve toplum yaants.
Yldrm, Mehmet, 18271829 (H. 1243) tarihli Antakya (Hatay) eriyye
Sicilleri Transkripsiyon-Deerlendirme, Yksek Lisans Tezi, Malatya:
nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1999. 18271829 yllarna ait
eriyye sicili defterini konu edinen tezde, giri blmnden sonra 165
adet belgenin transkribi ve belgelerin zetleri yaplmtr.
B. Antakya zerine Yaplm Dier Tezler
Akimen, Mehmet, Hatayda Milli Mcadele, Yksek Lisans Tezi, stanbul: stanbul
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2001.
Altu, Seda, Between Colonial and National Dominations: Antioch Under French Mandate (1920-1939), Yksek Lisans Tezi, stanbul: Boazii niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002.
Arman, Baak, Antakya Kenti Tarihi Doku inde Tipolojik Analiz almas, Yksek Lisans Tezi, stanbul: stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 2002.
Bahadrl, Sevda, Heykelde Ustalk ve Yaratclk; Antik adan Gnmze Antakyada
Heykel Gelenei, Yksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, 1999.
Boran, Airet, Deiim ve Etkileim Boyutuyla Hatayda Hristiyan Bayramlar, Yksek
Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2003.
akar, Enver, XVI. Yzylda Halep Sanca (15161566), Doktora Tezi, Elaz: Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1998.
elenk, Yavuz, Antakya Sokullu Mehmet Paa Han Restorasyonu, Yksek Lisans Tezi,
stanbul: stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 1996.
Doruel, Fulya, The Dynamisc of Living Together and Abstaining from Conflict: A Case
Study of Nusayri Alawite, Arap Christian and Armenian Communities in Hatay, Yksek Lisans Tezi, Ankara: Orta Dou Teknik niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, 2002.
Durak, Nihat, Sryani Ortodoks Kilisesinde badet, Doktora Tezi, stanbul: Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2000.
Eilmez, Mustafa, II. Merutiyetten Sonra Hatay Tarihi (1908-1921), Yksek Lisans Tezi, Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1993.

740

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

Felek, zgen, (Antakyal) Mnif Divan Tahlili, Yksek Lisans Tezi, Elaz: Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2000.
Galiolu, Rengin, Hatay Kltr Tarihinde 1921-1939 Dnemi ve Bu Dnemin En nemli Eitim Kurumu Antakya Lisesi, Yksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004.
Gkolu, Nadir, Hatayn Anavatana Katlmasnn Ardndan Suriyede Kalan Bayr-Bucak Trkmenleri ve lhak Srecine Katklar, Yksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, 2002.
Gl, Abdlkadir, Uzeyir Sancann Sosyo-ktisadi Yaps (1521-1573), Yksek Lisans,
Erzurum: Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1996.
Gney, Nur, Hatay Milli Mcadelesinde zdemir Bey ve Revandiz Savunmas, Yksek
Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002.
Hallaolu (Muradolu), Nurcihan, Byk Seluklularda 1040-1092 Dnemi Sultanlarnn Dini ve Sosyal Hayatlar, Yksek Lisans Tezi, Konya: Seluk niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, 1994.
Havare, Nurcan, M.. II. Bin Antakyasnn En nemli Kenti Alalah, Yksek Lisans Tezi,
Eskiehir: Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2003.
dem, Tekin, Adana Vilayeti Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Ahmet Remzi (Yreir)
Bey, Yksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, 2004.
Kaplan, Kayhan, Antakya Merkez lesine Bal Harbiye Beldesi ve Yakn evresinin Turizm ve Rekreasyonel Alan Kullanmlarnn Belirlenmesi ve Peyzaj Tasarm Srecinde rdelenmesi, Doktora Tezi, Erzurum: Atatrk niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 2002.
Kl, Firdevs, Hatay Nusayrilerinde Haydarilik, Yksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002.
Klolu, Hakan Serdar, Sosyo-Ekonomik zelliklerin Kent Merkezinin Mimari Biimleniine Etkileri: Antakya Kent Merkezi rnei, Yksek Lisans Tezi, Adana: ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 1998.
Mstk, Tolga, Samanda (Antakya) Civarnn Jeolojik ncelemesi, Yksek Lisans Tezi,
Adana: ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 2002.
zdemir, Filiz, Antakya ve evresinin Depremselliinin ve Odak Mekanizmas zmlerinin Aratrlmas, Yksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 1999.
Pekacar, Mehmet, Trkiye-Suriye likilerinde Hatayn Hukuki ve Siyasi Konumu, Yksek Lisans Tezi, Diyarbakr: Dicle niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1997.
Sahilliolu, Funda, Tarihi evrenin Korunmas Ynnden Antakya Kenti, Yksek Lisans
Tezi, Adana: ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 1999.
Saraolu, Asl, Antakya Yresi Mezar Stelleri, Doktora Tezi, Erzurum: Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1997.
Soysal, Mehmet, Geleneksel Antakya Konutlarnda Mekan Donat Elemanlarnn
zellikleri, Yksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, 2001.
Smer, brahim, I-IV. Yzyllarda Sryani Kilisesi Tarihi ve Baz Dini Edebi Metinler, Yksek Lisans Tezi, anlurfa: Harran niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1996.

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

741

ahin, Kadriye, Antakya Geleneksel Yemek Kltrnn Beslenme Antropolojisi asndan ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2003.
Temiz, Fehime Mine, XIX. Yzyl ve Sonrasnda Antakyann Mekansal Oluumunda
Meydana Gelen Deiiklikler ve Kurtulu Caddesi, Doktora Tezi, Van: Yznc
Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002.
Turgut, Nevin, Antakya Tarihi Ticaret Merkezi Mekansal Yap Deiim ve Geliim Srecinin Kent Ticaret Merkezi Planlamasna Etkinlii, Yksek Lisans Tezi, Ankara:
Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 1986.
Tutar, Adem, XX. Yzyl Hatay Tarihi ve Gnmz nan Corafyas, Doktora Tezi, Malatya: nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1997.
Tzn Sleyman, ki byk Sava Aras Dnemde Hatay Tarihi (1918-1939), Yksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, 1989.
Ua, Murat, Strategic Significance of Hatay Province for Turkey, Yksek Lisans, Krkkale: Krkkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002.
Venzke, M., The Sixteenth Century Ottoman Sandjank of Aleppo: A Study of Provincial
Taxation, Doktora Tezi, New York: Columbia University, 1981.
Ylmaz, Hakan, Trkiye-Suriye likileri, Yksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara niversitesi Ortadou ve slam lkeleri Enstits, 2001.

C. Kitaplar ve Makaleler
Akyel, Salih, Payas Tarihi, stanbul: Garanti Matbaas, 1966.
Alpargu, Mehmet, Suriye Ders Kitaplarnda skenderun Meselesi Blmnn ncelenmesi, Gneyde Kltr, 1995, sy. 78, s. 1316.
Arslan, Ali, Hatay Meselesinde ngilizlerin Tutumu, II. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, 21-22 Mays 1992,Antakya.
Arslan, Ali, ngilizlerin skenderunu gal Projesi ve Osmanl Devletinin Ald Tedbirler (1914-15), IV. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, Antakya, 1819 Ekim
1996.
Arslan, Ali, Mondros Mtarekesi Sonrasnda skenderunun gali ve Mustafa Kemal Paann Tepkisi, V. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, (17-18 Ekim 1988), Antakya.
Arslan, Ali, Hatay Meselesinde Araplarn Tavr, Gneyde Kltr, Mays 1995, sy. 75, Antakya, s. 15-23.
Aslan, Kadir, Erzin-Payas-Drtyolda Yer Adlar I, Gneyde Kltr, 1996, sy. 86, s. 26-29.
Aslan, Kadir, Erzin-Payas-Drtyolda Yer Adlar II, Gneyde Kltr, 1996, sy. 87-88, s.
35-37.
Aslan, Kadir, Erzin-Payas-Drtyolda Yer Adlar III, Gneyde Kltr, 1996, sy. 89, s. 2022.
Aslan, Kadir, Erzin-Payas-Drtyolda Yer Adlar IV, Gneyde Kltr, 1996, sy. 90-91, s.
11-18.
Ate, brahim, Hasan Paann Hatay Karamurttaki Vakf ve Vakfiyesi, Vakflar Dergisi,
1982, sy. 16, s. 5-260.

742

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

Bartlett, W. H. ve William Purser, Syria The Holy Land, Asia Minor, Londra-Paris-Amerika: I. Fisher, Son and Co., 1836.
Belen (Beylan-Baylan), Trk Ansiklopedisi, 1953, c. VI, s. 66-67.
Belen, Meydan Larousse Byk Lgat ve Ansiklopedisi, c. II, s. 3369-3503, Meydan Yaynevi, 1982.
Budak, Mustafa, Ankara tilafnamesi Srecinde Suriye Snr zerindeki Tartmalar,
Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, sy. 13 (38), s. 397425.
Burchardt, John Lewis, Travels in Syria and the Holy Land, Londra, 1822.
Chammas, Le P., Alexandrette, skenderun, 1931.
Cuinnet, Vital, La Turquie dAsie Geographie, Administrative, Statistique, Descriptive et
Raisonnee Chaque Province de lAsie- Mineure, c. II, Paris, 1891.
abuk, Vahid, I. Dnya Sava ncesinde skenderunun Stratejik Durumu, I. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, Antakya, 1991.
abuk, Vahid, Piri Reis, Abdurrahman Hibri, Katip elebi ve Evliya elebiye gre skenderun ve evresi, Trk Kltr, 1976, sy. 166, s. 23-28.
abuk, Burak Fazl, Hatay Blgesinde Yaplan Savalar: nnib Sava, Gneyde Kltr,
1997, sy. 100, s. 46-48.
abuk, Vahid, Fransz Seyyah Jean Babtiste Taverniere gre XVII. Yzyl Balarnda Antakya ve Halep, Gneyde Kltr, 1996, sy. 83, s. 6-11.
abuk, Vahid, Osmanl ehnameleri ve IV. Muradn ehnamesine Gre Antakya ve Antakyann Sca, III. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, Antakya, 18-19 Ekim
1996.
abuk, Vahit, skenderun Tarihinden Bir Kesit: 1903 Ylnda skenderun Kaza TekilatHalep Salnamesine Gre, Hatay, 1987.
abuk, Vahit, Antakyal Kasm Efendinin Cevahirl-Ahbar Adl Eseri, Gneyde Kltr,
1995, sy. 76, s. 610.
akar, Enver, Halep Sancanda Trke Yer Adlar, OTAM, 2000, sy. 11, s. 83-109.
alkan, Adnan, Halep Salnamesine Gre 1317 (1899) Ylnda Belen Kaza Tekilat,
1995, Gneyde Kltr, sy. 82, s. 29-30.
alkan, Adnan, Belen 41. Tmen ehitlii ile lgili Bilgiler, Gneyde Kltr, 1995, sy.
75, s. 48-50.
elenk, Yavuz, Antakya Sokollu Mehmet Paa Han, elenk-Haytolu Sabunhanesi, Gneyde Kltr, 1997, sy. 104-105-106, s. 15-23.
elenk, Selim, Hatayn Kurtulu Mcadelesi Anlar, Gnay elenk (haz.), Antakya: AGC
Yayn, 1997.
elik, Kemal, Drtyolun gali ve Milli Mcadelede lk Kurun, Gneyde Kltr, 1997,
sy. 95, s. 6.
Darkot, Besim, Belen, slam Ansiklopedisi, 1949, c. II, s. 473475.
Defterdar Sar Mehmed Paa, Zbde-i Vekyit: Tahlil ve Metin, 1656-104, Abdlkadir zcan (haz.), Ankara: TTK Yaynlar, 1995.
Demir, Ataman, Antakya ve Antakya Tarihinde Bir Dnem (1098-1268), Mimarlk, 1998,
sy. 35, s. 281.
Demir, Ataman, alar inde Antakya, stanbul: Akbank Yaynlar, 1996, s. 128133.
Downey, Glanville, A History of Antioch in Syria from Seleucos to the Arab Conquest, Princeton University Press, 1961.

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

743

Eraslan, Cezmi, Atatrkn Yurtta Sulh Cihanda Sulh lkesi ve Hatay Meselesindeki Tavr, Gneyde Kltr, 1995, sy. 73, s. 19-25.
Erat, Muhammet, 1909 Adana Ermeni Olaylarnn Antakya ve Havalisine Etkisi, III. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, Antakya, 18-19 Ekim 1996.
Erolu, Bahtiyar, Hatayda Osmanl Dnemi Kltr Yaplarndan Birka rnek, Antakya:
Hafad Yayn, No. 23, 1999.
Ersan, Mehmet, Rupenliler Dneminde Kilikya Ermeni Krall ile Antakya Hal Prensliinin ukurovada Hakimiyet Mcadelesi, Tarih ncelemeleri Dergisi, 1998,
sy. 8.
Evliya elebi, Seyahatname, c. I, ev. smet Parmakszolu, Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, 1982.
Galipolu, Rengin, Hatay Devleti Bakanvekili Dr. Abdurrahman Melek, Gneyde Kltr, 2003, sy. 140, s. 8.
Gyn, Nejat, Karamort Klliyesi, VIII. Trk Tarih Kongresi, Ankara, 1983, s. 1651-55.
Gn, Doan, XIII. Yzylda Antakyada eyhlerin Kylerdeki darecilik Fonksiyonlar,
Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Tarih Aratrmalar Dergisi,
2005, c. XXIV, sy. 37, s. 277-288.
Gndz, Ahmet, eriyye Sicillerine Gre Antakya (1812-1853), VI. Hatay Tarih ve Kltr Sempozyumu Bildirileri, 2004, Antakya, s. 137-144.
Halaolu, Yusuf, Hatay ve Yresinde Trk Airetlerinin Yerletirilmesi, Trk Kltr,
1997, sy. 296, s. 719-722.
Hartmann, R., Baras (Bagras) slam Ansiklopedisi, 1949, c. II, s. 216.
Hatipolu, Sleyman, Fransann ukurovay gali ve Pozant Kongresi, Ankara: Kltr
Bakanl Yaynlar, 1989.
Hatipolu, Sleyman, Orta Toros Geitlerinde Trk-Fransz Mcadelesi (1915-1921), Antakya: Mustafa Kemal niversitesi Yaynlar, 1999.
Hatipolu, Sleyman, Trk-Fransz Mcadelesi (Orta Toros Geitlerinde, 1915-1921), Ankara: ATAM Yaynlar, 2001.
Hatipolu, Sleyman, Atatrkn Hatay Meselesindeki Bar Siyaseti, Atatrk IV.
Uluslararas Kongresi, 2529 Ekim 1999, Ankara, 2000.
Hatipolu, Sleyman, Fransz gali Srasnda ukurovada Ermeni Mezalimi 1918-1922
I-II, Trk Yurdu, Ekim1987-Ocak 1988, c. VIII, sy. 9-12, s. 24-27.
Hatipolu, Sleyman, Milli Mcadelede Drtyol ve lk Kurun, Sosyal Bilimlerde Aratrma, 1992, c. I, sy. 5, s. 7-11.
Hatipolu, Sleyman, Payas Sokollu Mehmet Paa Klliyesi, Gneyde Kltr, 1995, c.
VII, sy. 73, s. 1718.
Hatipolu, Sleyman, Hatayn Kurtuluunun Fikri Temelleri, V. Hatay Tarih ve Folklor
Sempozyumu, 1718 Ekim 1998, Antakya, 1998.
Hatipolu, Sleyman, Atatrk ve Hatayn Anavatana Katlmas, Trk Dnyas Aratrmalar, 1996, sy. 102, s. 12-23.
Hatipolu, Sleyman, Atatrk, Aye Ftnat ve Hatay, Gney Rzgar, 1997,sy.3, s.30-31.
Hatipolu, Sleyman, Hatayn Kurtuluunun Fikri Temelleri, V. Hatay Tarih ve Folklor
Sempozyumu, 17-18 Ekim 1998, Antakya:1998.
Hatipolu, Sleyman, Hatayn Trkiyeye Katlmas, Trkler, c. XVI, Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 2002, s. 685-690.

744

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

Hatipolu, Sleyman, ukurovada Fransz-Ermeni birlii (1918-1921), Belleten, 2003,

c. LXVI, sy. 247, s. 485-496.
J. Sauvaget, Les Caravanserails Syriens du Hadjd de Costantinople, Ars Islamica,4, 98121.
Kmil Paa, Tarih-i Siyasi Devlet-i Aliye-i Osmaniye, c. III, stanbul, 1325.
Kara, Adem, XIX. Yzylda Bir Osmanl ehri: Antakya, stanbul: IQ Kltr Sanat Yaynclk, Austos 2005.
Kara, Adem, Vehhabi syan ve Antakyada Alnan Tedbirler, Gneyde Kltr, 2004,
sy.150, s. 20-30.
Kara, Adem, Antakyada Ermeni Nfusu (18401850), Ermeni Aratrmalar Enstits II.
Uluslararas Sempozyumu, 2930 Mays 2004, Ankara.
Kara, Adem, 1802-1804e Ait Belge Inda Osmanl-Fransz likileri, A..B.. Eitim Fakltesi Dergisi, 2004, c. III, sy. 6, s. 89101.
Kara, Adem, Osmanl Devletinde lk Nfus Saym ve Antakya, Gneyde Kltr, 2003,
c. XIV, sy. 142, s. 712.
Kara, Adem, XIX. Yzyln lk Yarsnda Antakyada Gayrimslimlerin Sosyo-Ekonomik
Yapsna Genel Bir Bak, Akademik Aratrmalar Dergisi, 2004, sy. 22, s. 35-50.
Karaboran, Hilmi, Hatay-Mara knt Hendeinde ki Yeni Yerleme Merkezi, slahiye ve Hassann Kurulu ve Gelimesi, Doentlik Tezi, Elaz, 1982.
Kl, Orhan, 1597 Tarihli Mufassal Yrk Defterlerine Gre Halep Trkmenleri, TDA
Dergisi, 1996, sy. 105, s. 59-75.
Konuralp, Nuri Aydn, Hatay Kurtulu ve Kurtar Mcadelesi Tarihi, Abdurrahman Konuralp ve Mehmet Tekin (haz.), skenderun, 1996.
Kucu, Samet, Kurtulu Savann lham Kvlcm Hatay Topranda Kutsal Direni,
Gneyde Kltr, 1994, sy. 10, s. 6-9.
Morray, David, Samandada Konsolosun Evi, ev. Nurin Yldz, Gneyde Kltr, 1997,
sy. 97, s. 37-39.
Mehmed Zlliolu Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatnamesi, Tevfik Temeluran ve Necati Akta (sad.), c. III-IV, stanbul, 1986.
Mderrisolu, Fatih, Bir Osmanl-Trk ehri Olarak Belen, Vakflar Dergisi, y. 1994, c.
XXIV, s. 237272.
Mderrisolu, Fatih, Osmanl mparatorluunun Dou Akdenizdeki skelesi Payas ve
Sokullu Paa Klliyesi, 9. Milletleraras Trk Sanatlar Kongresi, stanbul, 23-27
Eyll 1991.
Mneccimba Ahmed Dede, Mneccimba Tarihi, ev. smail Ernsal, stanbul: Tercman 1001 Temel Eser, 1983.
Naima Mustafa Efendi, Naima Tarihi, ev. Zuhuri Danman, c. III, stanbul, 1968.
Nasuhs-Silahi (Matrak Nasuh), Beyn- Menzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Sleyman
Han, Hseyin Gazi Yurdaydn (haz.), Ankara: TTK Yaynlar, 1976.
nen, Ali Fuat, Antakya Voyvodas Civelek Hac Ebu Bekir Aann Muhalefat, III. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, Antakya, 18-19 Ekim 1996.
zdemir, Rifat, Ankara ve Antakya Sancaklarna Ait Baz Gelir Ve Giderlerin Mukayeseli
Tahlili (1790-1806), Prof. Dr. erafettin Turan Armaan, Elaz, 1996, s. 127-212.

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

745

zdemir, Rfat, Antakya Esnaf Tekilat (1709-1860), Antakya: Mustafa Kemal niversitesi Yaynlar, No. 7, 2002.
zdemir, Rfat, Osmanl Dneminde Antakyann Fiziki ve Demografik Yaps,
17091860, Belleten, 1994, c. LVIII, sy. 221, s. 119157.
zdemir, Rifat, Antakya, Antalya, Afyon ve Manisa ehirlerinde Ailenin Sosyo-Ekonomik Yaps zerine Baz Bilgiler (1500-1919), Frat niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi, 1995, sy. 7, s. 1-2.
zdemir, Rifat, Osmanl Dneminde Antakya Sancann dr Taksimat (17001867),
Milletleraras XII. Trk Tarih Kongresi, Ankara, 1217 Eyll 1994.
ztrk, Mustafa, Antakya ve evresinde Airetlerin skan, I. Hatay Tarih ve Folklor
Sempozyumu Bildirileri, Antakya, 1992, s. 716.
ztrk, Mustafa, XVIII. Yzylda Antakya ve evresinde Ekiyalk Olaylar, Belleten,
1990, c. LIV, sy. 211, s. 963993.
ztrk, Mustafa, XIX. Yzyln lk Yarsnda Antakyada Fiyatlar, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 1989, c. III, sy. 2, s. 249265.
Peevi brahim Efendi, Peevi Tarihi, Bekir Stk Baykal (haz.), c. I-II, Mersin, 1992.
Piri Reis, Kitab- Bahriye, c. IV, stanbul, 1988.
Princesse de Belgiojoso, Asie Mineure et Syria, Souvenirs de Voyage, Paris, 1958.
Raymond, Andre, Osmanl Dneminde Arap Kentleri, ev. Ali Berktay, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 1995.
Sahilliolu, Halil, 1706da Antakya Bir Eylem, Gneyde Kltr, 1998, sy. 109, s. 111.
Sahilliolu, Halil, Antakya Tarihi, skenderun, 1990.
Sahilliolu, Halil, Antakya, I. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, Antakya, 1990.
Sahilliolu, Halil, Zulme Kar Direnme, Gneyde Kltr, 1997, sy. 96, s. 115.
Sahilliolu, Halil, Antakya, DA, 1991, c. III, s. 228232.
Sahilliolu, Halil, Reyhanl Airetini Amkta skan, Gneyde Kltr, 1995, c. VII, sy. 72,
s. 16-20.
Sahilliolu, Halil, Hatayda Hzr ve Kozma ve Dalyana Ait Vakf Tevliyet ve Trbedarlklar, Gneyde Kltr, 1995, c.VII, sy. 75, s. 812.
Sahilliolu, Halil, XVI. Yzyl Antakyasna Ait ki Belge, Gneyde Kltr, 1995, c. VII, sy.
77, s. 26.
Sahilliolu, Halil, Reyhanl Airetinde Adlar, Gneyde Kltr, 1997, c. IX, sy.
101102103, s. 3-16.
Sahilliolu, Halil, Bakras, Reyhani Ky, Reyhanl Cemaati, Gneyde Kltr, 1998, c. X,
sy. 113114, s. 19.
Sahilliolu, Halil, XVII. Yzylda Ticaret Yollarnn ve Trablusam ile skenderun Limanlarnn Rekabeti, II. Uluslararas Bilad-am Kongresi, am, 1978, c. I, s. 139155.
Sahilliolu, Halil, Antakyal Emine Hanmn Serveni, Gneyde Kltr, 1995, sy. 71, s.
4-5.
Saplama, Mehmet, Antakya: 1940l Yllar, Gneyde Kltr, 2004, sy. 150, s. 62.
Selen, H. Sadi, slam Corafyaclarna Gre Antakya, lk, 1937, c. VIII, sy. 48, s. 431-433.
Smith, Eli, Yzyl nce Antakya ve skenderun, Yenign, 8.10.1934.

746

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

Skmen, Tayfur, Hatayn Kurtuluu in Harcanan abalar, Ankara: TTK Yayn, 1978.
Streck, Antakya, slam Ansiklopedisi, 1965, c. I, s. 456459.
akirolu, Mahmut, ukurova Tarihinden Sayfalar: I. Payas yn Kk Ali Oullar,
A DTCF Tarih Aratrmalar Dergisi, 1991, c. XV, sy. 26, s.103-139.
erifolu, Yusuf, Harman ve Harman Yeri, Gneyde Kltr, 1998, sy. 112, s. 37-38.
Tavernier, J. B., XVII. Asr Ortalarnda Trkiye zerinden rana Seyahat, ev. Erturul
Gltekin, stanbul, 1980.
Tekin, Mehmet, Ara-Gereleri ve Eyalar ile Hatay Evi: XVIII. ve XIX. Yzyl, Gneyde
Kltr, 1994, c. VI, sy. 61, s. 2-11.
Tekin, Mehmet, Osmanl Dneminde Antakya ehir Dokusu, Evler ve Yaay zerine
Notlar, Gneyde Kltr, 1994, c. VI, sy. 69, s. 1-6.
Tekin, Mehmet, XVIII. ve XIX. Yzyllarda Antakyann dr Bln ve Yer Adlar, Gneyde Kltr, 1997, sy. 97, s. 1-7.
Tekin, Mehmet, Hatay Mcadelesi ve gal Dneminde Hatay Mitingleri, Hatayda Eitim ve Kltr, 1983, Antakya, s. 46-54.
Tekin, Mehmet, Hatay Basn, Hatayda Eitim ve Kltr, 1983, Antakya, s. 158-160.
Tekin, Mehmet, Hatay Vakflarnn gal Yllarndaki Durumu ve Bu Konuda Hatay Basnnda kan Yazlar, Hatayda Vakf Haftas,1984, Antakya.
Tekin, Mehmet, Antakya ve Eski Antakya Evleri zerine Bir alma, Gneyde Kltr,
1989, sy. 3, s. 34.
Tekin, Mehmet, Antakya, Belen (Krkhan) ve skenderun eri Mahkeme Sicillerinde Aile-Slale simleri, Gneyde Kltr, 1994, sy. 60, s. 2-6.
Tekin, Mehmet, Cumhuriyet Dnemi Trk D Politikasnda Hatay, Gneyde Kltr,
1994, sy. 68, s. 1-5.
Tekin, Mehmet, skenderun Sancanda Siyasi Kurulular ve Trkler Dndaki Cemaatlerin Kurduu Cemiyetler, Gneyde Kltr, 1994, sy. 70, s. 5-9.
Tekin, Mehmet, Ankara tilafnamesi ve skenderun Sanca (Hatay), Gneyde Kltr,
1996, sy. 92, s. 1-17.
Tekin, Mehmet, Hatay Mcadelesinin Harekat Merkezi Olarak Drtyol, Gneyde Kltr, 1997, sy. 99, s. 1-6.
Tekin, Mehmet, Hatayn Anavatana Katl, Bizim Dergi, 1997, sy. 8, s. 25.
Tekin, Mehmet, Payas Kalesi ve Cin Kulesi, Gk ekimi, 1998, sy. 2, s. 1720.
Tekin, Mehmet, Hatay Devleti, Gneyde Kltr, 1998, sy. 115116, s. 1617.
Tekin, Mehmet, Antakyada Trk Ocann Kuruluu ve Etkileri, Trk Yurdu, 1999, sy.
139-141, s. 241-242.
Tekin, Mehmet, Osmanl Dneminde Hatay, Gneyde Kltr, 2000, sy. 119, s. 1-30.
Tekin, Mehmet, gal Yllarnda Hatay Cemiyetleri-I: Selamet-i Belde, Elektrik irketi,
Hilal-i Ahmer, Gneyde Kltr, 1989, sy. 5, s. 1-5.
Tekin, Mehmet, gal Yllarnda Hatay Cemiyetleri-II: Antakya-skenderun ve Havalisi
Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti veya Antakyaskenderun Yurdu Cemiyeti, Gneyde Kltr, 1989, sy. 6, s. 3-6.
Tekin, Mehmet, gal Yllarnda Hatay Cemiyetleri-III: Genspor Kulb, Gneyde Kltr, 1990, sy. 16, s. 1521.

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

747

Tekin, Mehmet, gal Yllarnda Hatay Cemiyetleri-IV: Cemiyet-i Hayriye-i slamiye,

Gneyde Kltr, 1990, sy. 19, s. 2-10.
Tekin, Mehmet, Antakyada Habib Neccar, Gneyde Kltr, 1991, sy. 34, s. 2-8.
Tekin, Mehmet, Antakyada Trk Ocann Kuruluu ve Etkileri, Trk Yurdu, 1999, sy.
19, s. 139-141.
Tekin, Mehmet, Suriyenin Sancak Hlyasnn Dn, Bugn, Gneyde Kltr, 1989, sy.
10, s. 19-23.
Tekin, Mehmet, Hatay Tarihi: Osmanl Dnemi, Ankara: Atatrk Dil-Tarih Yksek Kurumu Atatrk Kltr Merkezi Yayn, 2000.
Tekin, Mehmet, Mehmetik Hatayda: Basnda 5 Temmuz 1938, Antakya,1988.
Tekin, Mehmet, Hatayn Basn Tarihi, Antakya, 1985.
Tekin, Mehmet, Tarihten Yapraklar ve Halefzade Sreyya Bey, Antakya, 1986.
Tekin, Mehmet, Tarihte Hatay ve Hatay Devleti, Antakya: Antakya Ticaret ve Sanayi Odas Yayn,1986.
Tekin, Mehmet, Milli Mcadelenin lk Kurunu ve Drtyollu Kara Hasan Paa, Antakya,
1986.
Tekin, Mehmet, Harf nklb, Trk Ocaklarnn almalar ve Hatayda Yeni Yaz, Antakya,1989.
Tekin, Mehmet, Atatrk ve Hatay, Antakya, 1989.
Tekin, Mehmet, Hatay Tarihi, Antakya: Hatay Kltr ve Sanat Vakf ve Antakya Gazeteciler Cemiyeti Ortak Yayn, 1993.
Tekin, Mehmet, Ksa Hatay Tarihi, Antakya, 1994.
Tekin, Mehmet, Arap syan ve Suriyenin gali, Antakya, 1995.
Tekin, Mehmet, Trk Kurtulu Savanda Yaylada, Antakya, 1995.
Tekin, Mehmet, Bakras Karamurt Han ve Hasan Paa Vakf, Antakya, 2000.
Tekin, Mehmet, Hatay Devlet Reisi Tayfur Skmen, Antakya: Mustafa Kemal niversitesi
Yayn, 2002.
Tekin, Mehmet, Deprem ve Tarihte Antakya Depremleri, Antakya: HAFAD Yayn, 2002.
Texier, Charles, Kk Asya, ev. Ali Suad, 3 cilt, Ankara: Enformasyon ve Dokmantasyon Hizmetleri Vakf, 2002.
Tezcan, Cezmi, XIX. Yzylda Antakyada Tahsil Edilen Bir Vergi: Deh-Yek Vergisi, Gneyde Kltr, 2004, sy. 153-154, s. 5-10.
Tukin, Cemal, Mahmud II. Devrinde Halep syan, 1813-1819, Tarih Vesikalar, 1941, c.
I, sy. 3, s. 109-117.
Trkmen, A. Faik, Mufassal Hatay Tarihi, c. I, stanbul, 1937.
Trkmen, A. Faik, Mufassal Hatay Tarihi, c. II, stanbul, 1939.
Vedi, Mnir, Hatay Meselesi Nasl Balad, Nasl Bitti? - I, Hatay, 1944, yl: 1, sy. 1,
s. 7-9.
Vedi, Mnir, Hatay Meselesi Nasl Balad, Nasl Bitti? - II, Hatay, 1944, yl: 1, sy. 12, s. 911.
Venzke, M., Aleppos Malikane-Divani System, JADS, 1986, sy. 106 (3), s. 451-469.
Ylmaz, Mehmet, Hatayda Yerlemi Airet, Oymak ve Cemaatler, Gneyde Kltr,
1992, c. IV, sy. 41, s. 22-27.

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

748
D. Arkeolojik almalar

Mozaik eserler bakmndan, Tunustan sonra dnyann ikinci by olma

zelliini tayan Antakya Arkeoloji Mzesi, dnyann en nl mozaik mzelerinden biridir. Yrede 1932 ylnda balayan kazlarda ok sayda eser bulunmutur. Mze bu eserleri sergilemek iin 1939 ylnda hizmete girmitir. Hitit
ve Asur dnemlerine ait eserlere, ss eyalarna, sikke koleksiyonlarna zel
blmler ayrlan mzede, yer olmad iin sergilenemeyen 34 bin eser vardr.
Ayrca yine varlndan haberdar olunmasna ramen, sergilenemeyecei iin,
toprak altnda bekletilen tarih eserler de bulunmaktadr. Son olarak Atanada
yaplan kaz almalarnda ortaya karlan hyklerin sergilenmesi iin de
ayr bir salon oluturulmutur.
Hatayn Drtyol ilesi Yeil beldesinde 1992 ylnda Bilkent niversitesi ile
ortak yrtlen Kinet Hy kaz almalar halen devam etmektedir. Reyhanl ilesine bal Atanada, ABDnin University of Chicago, Oriental Institute ile ortaklaa yaplan kaz almalar da halen srmektedir. 1997 ylnda balayan azl maara kaz almalar ise Ankara niversitesi ile ortaklaa yrtlmektedir. Ayrca blgede Hatay Mustafa Kemal niversitesi tarafndan
yzey aratrmalar yaplmaktadr.
Antakya yresindeki tarih miras zerine aratrmalar yapmak zere 1994
ylnda niversiteye bal bir birim olarak Mustafa Kemal niversitesi bnyesinde Arkeoloji ve Sanat Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi [ARSAMER] kurulmutur. Merkezin amac ve almalar u ekildedir:
Antakya ve evresindeki tarih dokuyu, tanrtanmaz kltr varlklarn tespit etmek; tarih eser ve etnografik malzemenin envanterlerini karmak, yzey aratrmas, kaz, restorasyon, konservasyon ve evre dzenlemelerini
yapmak; bu ileri yapacak olan birimlerin projelerini desteklemek; bu faaliyetlerle ilgili kurum ve kurulular arasndaki balantlar salamaktr.
Merkez, blgenin sahip olduu kltrel yapnn zenginliine ve dnya kltr
miras iindeki nemli yerine yakr nitelikte bilimsel almalar dzenleyerek, ariv ve dokmantasyon merkezi kurma almalarna nclk etmeye
alr. alma amac dorultusunda gerekli grlen laboratuar, atlye, niversite mzesi, kaz evi kurar ve ynetir; alma alan ile ilgili olarak yurt iindeki ve yurt dndaki benzer merkezlerle ibirlii yapar; bilgi alveriinde bulunur. Yaplan almalar, elde edilen bulgular tantmak zere konferanslar,
sergiler, bilimsel toplantlar dzenler; radyo ve televizyon programlar hazrlar; kitap, makale, blten ve benzeri yaynlar yapar ve bu almalar tevik
edecek yarmalar dzenler.

Merkez iki aratrma projesi yrtmektedir. Bunlar; Hatay li, Samanda lesinde Asi Nehri Deltas Yerleimleri Bronz a ve Sonras Yzey Aratrmas
ile Hatay Blgesi Antik Kil Yataklarnn Tespiti ve Antik Dnem Keramiklerinin

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

749

ICP le Analizi projeleridir. Ayrca, Hatay, anlurfa ve Adana Blgesi Yzey

aratrmas, Hatay li, Samanda lesinde Asi Nehri Deltas Yerleimleri
Bronz a ve Sonras Yzey Aratrmas, Antakya Belediyesi ve Hatay Arkeoloji Mzesi ile ortak tescilli Eski Antakya evlerinin durum tespit almas, Amik
Ovas Tell Kurdu Keramikleri zerinde arkeometrik almalar yaplm, bu keramikler Termoluminesans yntemi ile tarihlendirilip, X-Ray ve Mikro morfolojik analizleri yaplmtr.
Merkez tarafndan 4 Haziran 2002 tarihinde I. Hatay li ve evresi Arkeolojik Kaz ve Yzey Aratrmalar konulu uluslararas bir toplant tertip edilmitir.
Yre zerinde yaplm belli bal arkeolojik almalar unlardr:
Derocche, Angela Minzoni, azl Maaras Kazlar ve evre Aratrmalar, Kaz
Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, anakkale, 1991, c. I, sy. 13, s. 71.
Diner Hseyin, Gle Erksin, Kuhn Steve ve Stiner Mary, 1999 Yl azl Maaras Kazs, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, zmir, 2000, c. I, sy. 22, s. 1.
Gates, Marie-Henriette, 2001 Season at Kinet Hyk (Yeil, Drtyol, Hatay), Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 2002, c. I, sy. 24, s. 283.
Gates, Marie-Henriette, Kinet Hyk 2000 (Yeil, Drtyol, Hatay), Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 2001, c. II, sy. 23, s. 55.
Gates, Marie-Henriette, 1992 Excavations At Kinet Hyk (Drtyol, Hatay), Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 1993, c. I, sy. 15, s. 193.
Gates, Marie-Henriette, 1997 Archeological Excavations at Kinet Hyk (Yeil, Drtyol,
Hatay), Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Tarsus, 1998, c. I, sy. 20,
s. 259.
Gates, Marie-Henriette, 1998 Excavations at Kinet Hyk (Yeil, Drtyol, Hatay), Kaz
Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 1999, c. I, sy. 21, s. 193.
Gates, Marie-Henriette, 1999 Excavations at Kinet Hyk (Yeil, Drtyol, Hatay), Kaz
Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, zmir, 2000, c. I, sy. 22, s. 203.
Gates, Marie-Henriette, 2002 Season at Kinet Hyk (Yeil, Drtyol, Hatay), Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 2003, c. I, sy. 25, s. 405.
Gates, Marie-Henriette, 2003 Season at Kinet Hyk (Yeil, Drtyol, Hatay), Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Konya, 2004, c. I, sy. 26, s. 163.
Gunnar, Brands, Asi Deltas ve Asi Vadisi Arkeoloji Projesi, 2004 Antiocheia ve Seleuceia
Pieria: Jeofizik Aratrma lk Sonular, XXVII. Kaz Aratrma ve Arkeometri
Sempozyumu, 30 Mays-2 Haziran, Antalya, 2005.
Gunnar, Lehmann, 2004 Yl Erzin-skenderun Yzey Aratrmas, XXVII. Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu, 30 Mays-2 Haziran, Antalya, 2005.
Gle, Erksin ve Diner Hseyin, 1998 Yl azl Maara Kazs ve evre Aratrmalar, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 1999, c. I, sy. 21, s. 37.
Gle, Erksin, Steven Kuhn ve Mary Stiner, azl Maaras 2002 Yl Kazs, Kaz
Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 2003, c. II, sy. 25, s. 1.

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

750

Gle, Erksin, Steven L. Kuhn, smail zer ve Mary C. Stiner, The 2001 Excavation Season at azl Cave, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara,
2002, c. I, sy. 24, s. 473.
Gle, Erksin, Steven L. Kuhn, Mary C. Stiner, smail zer ve Mehmet Sar, 2003 Yl
azl Maaras Kazs, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Konya, 2004, c. II, sy. 26, s. 237.
Gle, Erksin, Steven L. Kuhn ve Mary C. Stiner, 2000 Excavations at azl Cave, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 2001, c. I, sy. 23, s. 255.
Lauinger Jacob, Tell Aanadaki Orta Tun Devri Tabletleri: Arkeoloji ve Ariv Bakmndan Olan Bir zmleme, XXVII. Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu,
30 Mays-2 Haziran, Antalya, 2005.
zbal, Hadi, Tell Atchana Metal Buluntularnn Kimyasal Analizi, XXVII. Kaz Aratrma
ve Arkeometri Sempozyumu, 30 Mays-2 Haziran, Antalya, 2005.
zbal, Rana, Fokke Gerritsen ve K. Aslhan Yener, 2001 Tell Kurdu Kazlar, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Ankara, 2002, c. I, sy. 24, s. 501.
Yeingil, Zehra, Tell Atanaya-Amik Ovas, ait Eski Seramiklerin Termolminesans Yntemiyle Tarihlendirilmesi, XXVII. Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu,
30 Mays-2 Haziran, Antalya, 2005.
Yener, Aslhan, David Schloen ve Sumakai-Fink, University of Chicago, Oriental Institute Aana Hyk (Antik Alalakh) almalar 2003, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar, Konya, 2004, c. I, sy. 26, s. 45.
Yener, Aslhan, 1998 Tell Kurdu Kazs, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar,
Ankara, 1999, c. I, sy. 21, s. 185.
Yener, Aslhan, 2004 Yl Alalakh (Aana Hyk) Kazs almalar, XXVII. Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu, 30 Mays-2 Haziran, Antalya, 2005.
Yener, Aslhan, 1999 Tell Kurdu Kazlar, Kaz Aratrma ve Arkeometri Sempozyumlar,
zmir, 2000, c. I, sy. 22, s. 231.

III. Sonu
Blge kltr ve tarihi iin nemli katklar salayan zellikle iki deere deinmem gerekiyor. lki, Hatay Folklor Aratrmalar Dernei. Dernek tarafndan
organize edilen ve iki senede bir tertip edilen Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu, blge kltr aratrmalar iin nemli ilevler stlenmektedir. Mustafa
Kemal niversitesi bnyesinde oluturulmu olan Arkeoloji ve Sanat Tarihi
Aratrma ve Uygulama Merkezi [ARSAMER] de 1994 ylndan bu yana, blgenin kltrel deerlerine ulalmas noktasnda hizmet vermeye almaktadr.
Antakya zerine yaplm almalara bakldnda Milli Mcadele dnemi,
Hatayn bamsz olmas ve anavatana katlma srecini ieren almalara sklkla rastlamaktayz. Bununla birlikte son dnemlerde allmaya balanan
eriyye sicil almalar nemlidir. Antakyann etnografik deerlerini ortaya
koymaya ynelik yerli ve yabanc kaz ekiplerce yaplmakta olan kazlara ilikin
de nemli almalar yaplmaktadr.

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

751

Yaplan almalar dikkatli bir ekilde gzden geirilmeli ve tekrarlardan kanlmaldr. Daha nce yaplan almalar yeni formata tamaktan vazgeilerek orijinal alma yapmaya ynelmek gerekmektedir. Cumhuriyet dnemi
zerine yaplm almalarda bir eksiklik gzlenmektedir. Bu eksiklik, Antakyann Fransz igaline urad dnemlere ait Fransz belgelerinin henz kullanlmam olmasndan kaynaklanmaktadr. Bundan sonra yaplacak aratrmalarda bu kaynaklara ncelik verilmesi, manda altnda geen yllarn bir baka adan deerlendirilmesini salayacaktr. Blgede yaayan Trklerin bamszlk mcadelelerinin bu kaynaklardaki tezahrleri ortaya konulmaldr.
Antakya ehir tarihi zerine yaplacak almalarda, evresinde yer alan dier komu ehirlerin de gz ard edilmeksizin deerlendirilmesi gerekmektedir. Dier ehirlerle kurulan ticar, sosyal ve dier mnasebetlerin nemli bilgiler ihtiva etmesi mmkndr. Dier taraftan Antakya ticaret yollar zerinde
bulunduu iin, yollar konusunun da ncelikli olarak incelenmesi gerekten
nemlidir ve ortaya kacak almalarn blge tarihine katks tartmasz byk olacaktr.

Studies of Antakya and its Environs

Adem KARA
Abstract
When examining the physical, administrative and socio-economic situation of a region or city, it is not possible to handle the country where that region or city is connected to separate from the administrative and socio-economic conditions it is in. Spread on a large area and containing rather various cultures, although the basis of Ottoman Empire is the central authority of the state, it is common knowledge that almost
all cities or subdivisions had their own unique forms of management and even the
structure of each city or subdivision hard some differences.
Studies made on the city reflect the history, culture, and social life of that city and are
also important in regards to the fact that they show the characteristics of a cultures
nation varying from one region to the other, which the city Antakya, the subjet of this
study, is an example of.
In this study, we will touch on the studies conducted so far in addition to the information on where the researchers who will conduct studies on city history should refer.
Moreover, we will try to shed light on future studies adding a critical method of thinking to the studies conducted.
Keywords Antakya, Hatay, Non-Muslim, Population, Settlement, Archaeology

752

TALD, 3(6), 2005, A. Kara

Antakya ve evresi Hakknda Yaplan almalar

Adem KARA
zet
Bir blgenin veya ehrin, fizik, idar ve sosyo-ekonomik durumu incelenirken, o blge veya ehrin bal olduu lkenin ierisinde bulunduu idar ve sosyo-ekonomik
artlardan ayr olarak ele alp incelenmesi mmkn deildir. Geni bir alana yaylan
ve olduka eitli kltrleri ihtiva eden Osmanl Devletinin dayand esas temel,
devletin merkez otoritesi olmakla birlikte hemen her vilayet veya sancan kendine
has ynetim biimlerinin olduu, hatta her vilayet veya sancan idar ve iktisad yapsnn baz farkllklar gsterdii bilinmektedir.
ehir tarihi zerinde yaplan almalar; o ehrin tarihini, kltrn ve sosyal hayatn yanstt gibi bir milletin kltrnn yreden yreye deien zelliklerini gstermesi bakmndan da nemlidir ki almamzn konusu olan Antakya ehri buna
nemli bir misal tekil etmektedir.
Bu almamzda, ehir tarihi almas yapacak olan aratrmacnn nerelere bavurmas gerektiine dair bilgilerin yan sra u ana kadar yaplm olan almalar eletirel bir bak as ile deerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler Antakya, Hatay, Gayrimslim, Nfus, Yerleim, Arkeoloji