Anadolu Selcuklularinin Bati Anadolu Politikasi Ve Bizansla Munasebetleri

T.C.
SELUK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LKRETM ANABLM DALI
SOSYAL BLGLER RETMENL BLM DALI
ANADOLU SELUKLULARININ BATI ANADOLU

POLTKASI VE BZANSLA MNASEBETLER
YKSEKLSANS TEZ
Danman
Yrd. Do. Dr. Yaar BEDRHAN
Hazrlayan
Nihal TAI
KONYA - 2008
NDEKLER
KISALTMALAR............................................................................................................V
NSZ.......................................................................................................................... VI
GR................................................................................................................................1
BRNC BLM...........................................................................................................9
I. ANADOLU SELUKLULARI LE BZANSIN LK SYAS
MNASEBETLER........................................................................................................9
A. Seluklulardan nce Anadolu..................................................................................9
1. ar Beyin Anadoluya lk Seferi ....................................................................10
2. Turul Bey ve Bizansla Yaplan Antlama........................................................13
3. 16 Austos 1064 Annn Fethedilmesi...............................................................14
4. Malazgirt Meydan Muharebesi (26 Austos 1071).............................................15
B. Sleyman ah Dnemi Bizansla likiler (10751086) ........................................19
C. Ebul Kasm Dnemi Bizansla likiler..................................................................24
D. aka Beylii ve Bizansla likiler.........................................................................26
KNC BLM ...........................................................................................................30
I. HALI SEFERLER DNEMNDE ANADOLU SELUKLU-BZANS
LKLER ..................................................................................................................30
A. I. Kl Arslan Dnemi likileri ve Hal Seferleri ...............................................30
1. Bizansa Kar lk Mcadele ...............................................................................30
2. Kl Arslan ve aka Beyin Arasnn Bozulmas ..............................................31
3. Hal Seferlerinin Balamas...............................................................................32
4. znikin Bizansa Teslim Edilmesi ......................................................................33
5. Eskiehir (Dorlylaion) Sava (1097)..................................................................34
6. I. Hal Seferinin Sonular.................................................................................36
B. Sultan ahin ah (Melik ah) Dnemi Bizansla likiler.......................................36
II
1. Sultan Kl Arslann lmnden Sonra Trkiye Seluklu Devletinin

Durumu ............................................................................................................... 36
2. ahin ahn Bizansla Bar Antlamas Yapmas............................................. 37
3. Sultan Melik ahn ( ahin ah) Bizans le Mcadelesi .................................... 37
4. Bizans mparatoru Aleksiosun Konya Seferi (1116)......................................... 38
C. Sultan I. Mesud Dnemi Bizansla likiler........................................................... 40
1. Mesudun Hapisten Kurtularak Saltanat Ele Geirmesi ve ahin ahn Sonu . 40
2. Sultan Mesud ve mparator Ionnes Komnenos Arasndaki likiler................... 41
3. Ionnes Komnenosun Kardei Isaakiosun Trklere Snmas ve
Danimendilerin Etkisi....................................................................................... 42
4. Bizans mparatoru Ionnes Kommenosun Dou Akdeniz ve Kuzey Suriye Seferi
(11371138) ....................................................................................................... 42
5. mparator Ionnes Komnenosun Suriye zerine kinci Seferi ........................... 43
6. Sultan Mesud le Manuel Komnenos Arasndaki likiler.................................. 44
7. Bizans mparatoru Manuel Komnenosun Konya Seferi (1146) ........................ 45
8. Sultan Mesudun Konya Mdafas ..................................................................... 46
9. II. Hal Seferi ve Sultan Mesudun Anadolu Savunmas .................................. 47
D. II. Kl Arslan Dnemi Bizansla likiler ve III. Hal Seferi (11551192) ....... 48
1. Miryokefalon Sava ........................................................................................... 51
2. Miryokefalon Savann Sonular .................................................................... 54
3. Sultan II. Kl Arslann lkesini Oullar Arasnda Paylatrmas ve III. Hal
Seferi .................................................................................................................. 55
NC BLM ....................................................................................................... 59
I. YKSELME DNEM SELUKLU BZANS LKLER.............................. 59
A. I. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi Bizansla likiler (11641211)....................... 59
A.1. I.Gyaseddin Keyhsrevin Meliklik Dnemi ............................................... 59
1. Gyaseddin Keyhsrevin Kardeleri Arasnda ekimesi................................. 59
2. Gyaseddin Keyhsrevin Bat Anadoluda Nfuz Mcadelesi ve Bizansla
likileri .............................................................................................................. 60
III
3. Denizlinin Fethi .................................................................................................61

4. Karaaa Ovasnn Fethi....................................................................................61
5. Rkneddin Sleyman ahn Hareketi.................................................................62
6. I. Gyaseddin Keyhsrevin stanbul Hayat .......................................................64
7. Gyaseddin Keyhsrevin kinci Saltanat...........................................................66
8. Honaz ve Ldikin Fethi......................................................................................69
9. Antalyann Fethi.................................................................................................70
10. Alaehir Sava ve Gyaseddin Keyhsrevin ehit Dmesi...........................72
B. Sultan zzeddin Keykavus Dnemi Bizansla likiler (12111220) .....................74
1.Sinopun Fethi ......................................................................................................75
2. Karaman ve Erelinin Fethi .............................................................................77
3. Antalya'nn Geri Alnmas...................................................................................78
4. Sultan zzeddin Keykavusun Gney Yolunu Ama ve Kuzey Suriyeyi Ele
Geirme Siyaseti.................................................................................................79
C. I. Alaaddin Keykubad Dnemi Bizansla likiler (12201237)............................80
1. zzeddin Keykavusla Mcadele .........................................................................80
2. Kilikya Ermeni Krall ile Mcadele.................................................................83
3. Sudak Seferi ......................................................................................................83
4. Alaaddin Keykubad - Vatatzes likileri .............................................................84
SONU...........................................................................................................................88
BBLYOGRAFYA.......................................................................................................91
EKLER...........................................................................................................................98
EK 1. SELUKLULAR HANEDNLARI BYK SELUKLULAR SOY
KT ....................................................................................................................99
EK 2: TRKYE SELUKLULARI SOY KT (1075-1308)........................100
IV
KISALTMALAR
a.g.e.
: Ad Geen Eser
a.g.m.
: Ad Geen Makale
Ans
: Ansiklopedi
Ayn mlf
: Ayn mellif
C.
: Cilt
ev.
: eviren
DTCF
: Dil Tarih Corafya Fakltesi
.A.
: slam Ansiklopedisi
M.A. Kymen, Turul Bey
: Turul Bey ve Zaman
M.A. Kymen, Alp Arslan
: Arp Arslan ve Zaman, II.
MEB Yay.
: Milli eitim Bakanl Yaynlar
Nr
: Nereden
s, sy
: Sayfa
S.
: Say
SAD
: Seluklu Aratrma Dergisi
S..S.B.E.
:Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Trc
: Tercme eden
TTK
: Trk Tarih Kurumu
TDA
: Trk Dnyas Aratrmalar
TDAT
: Trk Dnyas Aratrmalar Tarihi
TKAE Yay.
: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynevi
v.d.
: Ve Dierleri
Yay
: Yaynevi
NSZ
X. yzyln ortalarnda Maveranehir ve Trkistanda Trk ve slam Tarihi

bakmndan ok nemli olaylar meydana gelmitir. Ouz Trkleri kitle halinde
slmiyeti benimsemi; Ouz boyundan Knklara mensup Seluklu hanedanlarndan
Kutalmoullar, Trklerin Anadoluya geliini, Anadoluyu yurt edinmelerini
salamtr. Bugn bu topraklardaki Trk varlnn sebebi, Anadolu Seluklu
Sultanlarnn Anadoluyu yurt edinmek iin verdikleri gayret ve emekle olmutur. Bu
nedenle Anadolu Seluklu Devleti gibi kuruluu ve unutulmas mmkn olmayan bu
devletin, Bizans mparatorluu ile ilikilerini incelerken bu iki devletin yan sra Byk
Seluklular, Hal Kontluklar, Dou Anadoluda kurulan Trk Devletleri, Ermeni
Krall gibi konular da aratrmamz gerekmekteydi.
Aratrmama balarken, Anadolu Seluklularnn siyasi tarihi ile ilgili olarak,
dnemin Trkeye evrilmi eserlerini aratrmaya gayret ettim. Kerimddin Mahmud-i
Aksarayinin, Mrsel ztrk tarafndan evrilen Msmeretl Ahbr, yine Mrsel
ztrk tarafndan evrilen bn Bibinin Selukname olarak tannan el- Evmirl
Alaiye fil Umuril Aliye adl eserinden yararlanmaya altm. Bizans tarihi ile ilgili
olarak Anna Komnenann Bilge Umar tarafndan Aleksiad: Anadoluda ve Balkan
Yarmadasnda mparator Aleksios Dneminin Tarihi Malazgirtin Sonras olarak
evrilen eserini incelemeye altm. Niketas Khoniatesin, Fikret Iltan tarafndan
tercme edilen Historiasndan, Georg Ostrogorskynin Fikret Iltan tarafndan evrilen
Bizans Devleti Tarihi adl eserinden ve In Demirkentin tercme ettii Ionnes
Knnamosun Hstoras adl almalardan istifade etmeye zen gsterdim.
Aratrmay blmlere ayrarak Anadolunun Trk vatana haline gelmesi,
zetlendikten sonra, Anadolu Seluklu devletinin kurulu dneminden balayp, Hal
seferleri dneminde ve ykselme dneminde Bizansla siyasi mnasebetlerini bir
btnlk iinde ele almaya altm.
Bu alma giri ve blmden olumutur. Giri blmnde; Anadolu
Seluklu sultanlarnn izledikleri baarl politikalarla gebe Trkmenlere yurt
bulmalar, onlar, Anadoluda sistemli bir ekilde iskn ettirmeleri zerinde durulmutur.
VI
Birinci blmde; Anadolu Seluklular ile Bizansn ilk siyasi mnasebetleri,

Seluklu Trklerinin Anadoluya ilk aknlar anlatlmaya allmtr. Bu blmde
Seluklu Sultan Turul Bey ile Alp Arslan zamannda yaplan akn ve savalara
deinilmitir. Anadolunun fethi iin nemli bir dnm noktas olarak kabul edilen
Malazgirt zaferiyle Anadolunun kaplarnn Trklere almas ve bunu takiben
Kutalmoullarndan Sleyman ahn Anadoluya gelmesi Bizans snrnda znik
merkez olmak zere Anadolu Seluklu Devletini kurmas belirtilmitir. Sleyman
ahn Dragos ay anlamas (1081) ile Anadolu Seluklu devletinin varln Bizansa
hukuken kantlamas zerinde durulmutur.
Sleyman ahn Byk Seluklu Devletiyle girdii mcadelen yenik
dmesinin ardndan Ebul Kasm dnemi ve aka Beylii dneminde Seluklu- Bizans
ilikileri ele alnmtr. Ebul Kasm dneminde Seluklularn Kios (Gemlik) limannda
bir tersane kurarak deniz kuvveti oluturma ynnde ilk ciddi faaliyetleri aklanmtr.
kinci blmde Hal seferleri dneminde Seluklu Bizans ilikileri ele
alnm; I. Kl Arslann, Danimenlilerden ald destekle Hallara kar mcadele
etmesi, Seluklularn znikten Konyaya ekilmesine yer verilmitir. Hal seferleriyle,
Seluklu Trklerinin Bat Anadoluya doru balattklar fetih hareketlerinin kesintiye
uramas zerinde durulmutur. Aleksios Komnenosun Sultan ahin ah dneminde
Akehir mcadelesi ve Sultan Mesudun Bizans mparatoru Manuele kar Konya
savunmas anlatlmaya allmtr. Bizansn saldrlarna kar Anadolu Seluklu
Devletinin direnmesi, Bizans karsnda Anadoluda tutunmay baarmalar ele
alnmtr.
II.
Kl
Arslan
dneminde
Bizansa
kar
Miryokefalon
savann
kazanlmasna deinilmitir. Trkler, bu zaferle, Bizans ordusunu imha edercesine

bozguna uratm Malazgirtten sonra Trk tarihinin ikinci byk zaferini kazanmtr.
Bylece Anadolunun Trk yurdu olduu kesinlemitir.
nc blmde; Ykselme dneminde Seluklu Bizans ilikileri incelenmi, I.
Gyaseddin Keyhsrevin Bizansa snmas, srgn hayat, Konya kuatmas, Bat
Anadoluda nfuz mcadelesi ve 1207 ylnda Antalyay srekli ve srarl kuatma
sonucunda alarak devleti doal snrlarna ulatrmas zerinde durulmaya allmtr.
VII
Sultan I. zzetin Keykavus dneminde Antalya Rumlarnn, Kbrs Franklar ile

birleip Antalyay geri almas, Sinopu fethetmesi devletin snrlarn bir daha
deimemek zere kuzeyde ve gneyde denizlere ulatrmas zerinde durulmutur.
I.Gyaseddin Keyhsrevin ikinci saltanat dneminde Bizansla yapt
Alaehir savanda ehit edilmesi yine. I. Alaaddin Keykubat dneminde Kalanoros
(Alanya veya Alaiye), Alara kaleleri fethedilmesi, Keykubad zamannda, lkenin en
parlak ve en mesud devrini yaamas ve bu devirden sonra Anadolu Seluklu
Devletinnin k srecine girmesi zerinde durulmutur.
Bu almada bana yol gsteren yardmlarn esirgemeyen danman Hocam
Yrd. Do. Dr. Yaar BEDRHANa teekkr eder, zaman zaman yaptmz
grmelerde fikirlerini aldm ve ktphanelerindeki eserlerden yararlanma imkn
bulduum hocalarm Do. Dr. Mustafa DEMRC ye ve Yrd. Do. Dr. Mehmet Ali
HACIGKMEN e minnet ve kranlarm arz etmeyi bir bor bilirim.
Nihal TAI
Konya - 2008
VIII
GR
Seluklulardan nce hem ranllar, (Persler, Sasaniler) hem de Mslman

Araplar, Anadolunun byk bir ksmn ellerine geirmi, uzun saylabilecek bir dnem
ellerinde tutmulardr. Anadolunun dou snrlar Mslman Araplarla Bizans arasnda
zaman zaman el deitirmi, zellikle Tarsus-Malatya dorultusunda izilen hattn
kuzey ve gneyi byk lde mcadele sahas olmutur. Mslman Araplarla
Hristiyan Bizansllar arasndaki siyasi ilikiler farkl dini, etnik ve sosyo-kltrel
yaplara sahip olan bu toplumlar VII. yzyldan itibaren kar karya getirmitir; ancak
Mslman Araplarn Anadolunun etnik ve kltrel yapsnda ok nemli deiiklikler
yaptklar sylenemez.1Sonunda Bizans Anadoluya egemen olmutur. Hlbuki Anadolu
Trklerinin atalar olan Ouz Trkleri, Seluk Bey nderliinde, Maverannehir
blgesine inmeye balayarak, kendilerine vatan aramaya balamlardr. Seluklular
dneminden itibaren Anadoluya yaplan Trk aknlar, fetihleri baarl iskn
politikalaryla desteklendii iin fetihler kalc olmutur. Nitekim fetihlerle birlikte
Anadolunun eitli yerlerinde birok Trk devleti ve beylii birden kurulmutur.2
X. yzyln ikinci yarsndan itibaren slm dinine ve medeniyetine girmeye
balayan
Ouzlar
(Trkmenler),
1040
ylnda
yaplan
Dandanakan
meydan
muharebesinden sonra, byk bir zafer kazanmlardr. Bu zaferden sonra gittike

byyen dalgalar halinde Byk Ouz G, Seluklu ailesinin bakanlnda n
Asya, Azerbaycan ve Anadoluya ynelecektir. 10151021 yllar arasnda, Seluk
Beyin torunu ar Beyin, 3000 kiilik Trkmen svarisi ile Horasan, Rey,
Azerbaycan ve Dou Anadoluya kadar uzanan gaz ve keif seferi, aranan vatann
bulunmasna imkan vermitir. 3 Ancak, Ouzlara, Azerbaycan ve Anadolu yolunun
almas bu akndan yirmi drt yl sonra olacaktr.4
Milletler iin yeni bir lke fethetmek kadar, o lkenin elde tutulmas da
nemlidir. Bunun iin de yaplmas gereken i, o lkenin vatanlatrlmasdr. Bu da
ancak fethedilen blgelerde mill kltr hkimiyetini ve stnln daima korumakla
1
Casim Avc.,slm-Bizans likileri,Klasik yay.,stanbul,2003,s.259

Faruk Smer.,Anadoluya Yalnz Gebe Trkler mi Geldi?, Belleten,S.24,1960,s.467
3
brahim Kafesolu.,Dou Anadoluya ilk Seluklu Akn,(Fuad Kprl Armaan),stanbul,1953,s,259.
4
Mustafa Kafal.,Anadolunun Fethi ve Trklemesi,Trkler,Ankara,2002,s.178
2
mmkn hale gelmektedir. Bu nedenle Seluklu sultanlarndan Melik ah, isyanlara

sebep olan Trkmen boylarn yeni alnan yerlere yerletirerek, sistemli bir ekilde iskn
politikas uygulamtr. 5
phesiz Anadolu, tarih boyunca birok tehcir ve iskn faaliyetlerine sahne
olmutur. XI. Ve XII. Yzyl Anadolusuna baktmzda, Seluklularn ve Bizansn
zellikle Seluklularn sistematik tarzda bu topraklarda faaliyetlerini yrttn
grmekteyiz. Bizansllar Anadoludaki faaliyetlerini devam ettirmek, Seluklular ise
fethettikleri topraklara hkim olmak, vatan haline getirmek iin bu konu ile yakndan
ilgilenmilerdir. 6
skn politikas eski Trk devletlerinden balayarak Trk devlet ve
hkmdarlarnn en nemli grevleri arasnda yer almtr. Seluklu Sultanlar da bu
grevi
hakkyla
yerine
getirmekte,
Trkmenleri
Anadoluya
doru
ynlendirmekteydiler. Byk Seluklu veziri Nizamlmlkn zellikle fethedilen

Anadolu topraklarnda gelitirdii miri sistem ve askeri iktlar Seluklularn iskn
siyasetlerini daha kolaylkla uygulayabilmelerine olanak salamtr.7
Sultan I.Mesudun Konyay ele geirmesi, Konya ve Kayseri arasndaki
sahay klak ve yaylak mntkalarna taksim ederek, ksa zamanda gebeleri bu
topraklara yerletirmesi; XI. Yzylda balayan Ouz glerinin Anadoluya yayd
Trkmen gruplarnn yerlemesi hep bu sistemle mmkn olmutur. Bugn
Anadolunun birbirinden ok uzak yerlerinde Ouz Trklerinin Knk, Afar, Salur,
Bayat, epni v.b. gibi byk ubelerinin isimlerinden herhangi birini tayan muhtelif
kylere rastlanmas Anadolu Seluklularnn paralayarak iskn usullerinin bir
sonucudur.8
Gebe Trkmen gruplarnn yerleik yaama geirilmesiyle, Anadolunun
Trklemesi, slmlatrlmas ve Trk vatan haline gelmesi salanmtr. 9 Hatta
Seluklu Devletinin yklmasnn ardndan bu anlay Trk beyliklerinde ve Osmanl
5
brahim Kafesolu.,Sultan Melikah Devrinde Byk Seluklu mparatorluu.,stanbul,1953,s.64

Claude Cahen., Trklerin Anadoluya lk Girii.,XI.Yzyln kinci Yars,(ev.Yaar Ycel,
Bahaeddin Yldz), TTK.Yay.,Ankara, 1992, s.29
7
Osman. Turan., Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi C.I, stanbul, 1969, s.194.
8
Zeki Velidi Togan.,Umumi Trk Tarihine Giri.,stanbul,1946,s.188.
9
Osman etin.,skanlarla Anadolunun Trk Vatan Haline Gelmesi.,Trkler Ans., C.6, Ankara,
2002,s.260
6
fetihlerinde de devam etmitir.
10
Bu nedenle Anadolunun vatanlatrlma srecine
baktmzda Sultanlar, sadece Trkmenleri Anadoluya yerletirmekle kalmam;

bunun yan sra, Anadoluda iyi ileyen idar tekilatlar kurmulardr. Kalc kltr
eserleri meydana getirmek suretiyle de Anadolu corafyasn kendilerine yurt olacak
ekilde benimsemilerdir. 11
Byk Seluklu Sultan Turul Bey, ar Beyi, Musa Yabguyu, brahim
Ynal ve Kutalm gibi Seluklu beylerini devletin gerek dou gerekse bat
istikametindeki eitli blgelerinde fetihlerde grevlendirmitir. Turul Bey tarafndan
zellikle bat ynnde yrtlen fetihler, Trk ve Dnya tarihi bakmndan byk nem
kazanmtr. brahim Ynal ve Kutalm gibi baarl Trkmen beyleri, Bizans zerine
yrm, Seluklu ordusu Bizans-Ermeni-Grc ittifakn malup etmitir. (1046) Bu
baar da Trkmenlerin de nemli katklar olmutur. nk Trkmenler, fetihlerin n
hazrlklarn tamamlyordu. brahim Ynaln ardndan Kutalm, Kars ve evresini
tahrip etmi, Ani Kalesine ynelmitir.12
Kutalmoullarnn, Anadoluya nasl ve hangi sfatla geldikleri tam olarak
bilinememektedir; ancak konu ile ilgili pek ok tartma mevcuttur. Bunlardan birisi
Sleyman ah ile aabeyi Mansur, Malazgirt savana katldlar. Bu savata byk
yararllklar gsterdiler ve Sultan Alp Arslan da saltanat srmesi iin Anadoluyu
Sleyman aha tahsis etti. Baka bir rivayete gre ise Kutalmn Alp Arslana isyan
edip ldrlmesinden sonra onun oullarnn hayatna son vermek istediini; vezir
Nizamlmlkn
hanedan
yelerinin
ldrlmesinin
uursuzluk
getireceini
bildirmesiyle bu karardan vazgetiini, fakat bunlarn isyanlarnn nlemek iin fetihle

megul olmalar iin Anadoluya gnderildikleri ileri srlmtr.13
Bir rivayete gre de; Sleyman ah, aabeyi Mansur kardeleri Alp lig ve
Devlet muhtemelen 1073 ylnda Sultan Melik ah devrinde Urfa ve Birecik yaknlarna
kam veya srlmlerdir. Yinana gre Sleyman ah, Melik ahn emri ile Orta
Anadolu bozkrlarna Konya, Aksaray, Kayseri blgelerine Trkmen boylarn
10
11
12
13
Fuad. Kprl., Osmanl mparatorluunun Kuruluu, Ankara, 1972, s.85

Mehmet eker., Fetihlerle Anadolunun Trklemesi ve slamlamas, Ankara, 1997, s. 27.
Salim Koca.,Trkiye Seluklular Tarihi(Malazgirtten Miryokefalona),C.II.,orum,2003,s.3
Kerimddin Mahmud-i Aksaray., Msameretl Ahbr (ev.Mrsel ztrk),TTK Yay. Ankara,
2000, s.11
yerletirmek iin gnderilmitir. 14 Bu sreten sonra Seluklular ynlerini tamamen

Batya evirmilerdir.15
Seluklularn batya ynelmelerinin tabi ki birden fazla sebebi vardr:
a) Siyas Sebepler
Seluklu hkimiyeti kurulmadan nce, XI. Yzylda Anadoluda siyasi ve
asker alanda ilk fetih hareketleri Bizansllar tarafndan yaplmtr. Bir taraftan
Balkanlardan getirilen Mslman olmayan Trkler, Anadolunun deiik yerlerine
iskn edilmitir. te yandan snrlarnn emniyete alnmas ve tamamen Rum unsura
dayanan savunma tekilatnn kurulmas iin mparator II. Basil tarafndan Ermeni
Krallklarna ve Prensliklerine son verilerek Ermeni kitleleri, Kilikya ve Kapadokya
blgesine yerleilmitir.16
Seluklu sultanlar ortaya kan uygun durumdan faydalanarak gebe
Trkmenleri, ulara yerletirerek, snrlarda dmana kar nemli bir askeri g
bulundurmu oluyorlard. I. Gyaseddin Keyhsrevin ikinci defa tahta oturmas
srasnda u Trkmenlerinin oynad rol, onlarn, devlet iindeki etkilerini gstermesi
bakmndan dikkat ekicidir.17
bnl-Esir: Bu srada Sleyman ld, olunu sultan iln etti; fakat u
Trkmenleri bunlara muhalefet ettiler. Onlarn bu blgede saylar oktu demektedir. 18
Daha nce de Denizli ve Honaz blgelerinde bulunan Trkmenlerin II. Kl Arslann
rzas hilfna, III. Hal seferine kan Friedrich Barbarossa ile savatklar
bilinmektedir.19
Seluklularn bu anlay, I.Alaaddin Keykubad dneminde de dikkate
alnmtr. Bu devirde Ermeni ve Rum snrlarna yeni Trkmen airetleri
yerletirilmitir. 20 Keykubad, el blgesine de Karaman Trkmenlerini yerletirerek,
Karamanl Trkmenleri Ermeni Krallna kar kullanmak istemitir. Yine ayn ekilde
14
15
16
17
18
19
20
Mkrimin Halil Yinan.,Trkiye Tarihi Seluklular Devri.,stanbul,1944,s.59

Turan., a.g.e.s. 195.
Osman. Turan, Seluklular Tarihi ve Trk slam Medeniyeti, Trk Kltrn Aratrma Enstits
,Yay., Ankara, 1965, s.80.
Faruk Smer.,Anadoluda Moollar.,Seluklu Aratrma Dergisi,I.,S.4,Ankara,1970,s.144
bnl-Esir el-Kmil fit-Tarih., (ev. B. Eryarsoy) C.XII Bahar Yaynlar, stanbul, 1989, s.50.
M.etin Varlk.,Germiyanoullar Tarihi, S.XII, Ankara, 1974, s.97
Osman Turan., Seluklular Zamannda Trkiye.,Turan Neriyat Yurdu Yay.,stanbul,1971.,s28-29
Moollarn sebep olduu buhran srasnda Maverannehir ve Horasan blgelerinden

gelen aileler Ouz, Bozok, ok gibi kollara ayrlarak Kastamonu, Eskiehir, St,
Domani, Bilecik evresine yerletirilmilerdir.21
Seluklularn fethettikleri ehirlerde Hristiyan ahaliyi karp yerine Trkleri
yerletirdiklerine dair eitli rneklerde mevcuttur. Ankara meliki Muhyiddin Mesud
1197de Kastamonu iline bal Dadybra (Zalifre) ehrini fethedince vergi demek
suretiyle ehirde kalmak isteyen halkn teklifini reddetti ve Trkleri yerletirdi.22
Ksacas Anadoluya gelen Trkmenler daha ziyade ulara, yani devletin snr
blgelerine yerletirilmi ve politika gerei bu Trkmenlerden yararlanma yoluna
gidilmitir. Gebe Trkmenlerin paralanarak ulara yerletirilmeleri ile hem onlarn
devlet iinde zayf ve buhranl dnemlerde karklk karmalar nleniyor; hem de
snrlarda dmana kar mhim bir askeri g bulundurulmu oluyordu. Btn bunlar
Seluklularn, siyas nedenlere bal olarak Anadoluyu yurt edinmek zere gelen
Mslman Trkmenleri iskna tabi tuttuklarn gstermektedir.23
b) Ekonomik Sebepler
Seluklularn Bat Anadolu politikalarnda, ekonomik nedenler de yer
almaktadr. Anadolunun iktisdi yaps gerek Bizans hkimiyetinde gerekse Seluklu
fetihleri srasnda iyice sarslmt. Zaten Ortaa Bizans ehirleri ticaret ve zanaattan
ok tarma dayanyordu. Bununla birlikte, VII. Yzyldan itibaren XI. Yzyla kadar
Anadolunun Mslman aknlarna hedef olmas Bizans gittike fakir ve bakmsz bir
duruma drmtr. lkenin azalan nfusunun, Seluklu fetihlerinin balangtaki
olumsuz etkisi ile ekonomisi tarma dayanan Bizans ehirleri bsbtn klmtr. 24
Bizansllardan ekonomik bakmdan byle bir Anadolu devralan Seluklular,
takip ettikleri baarl siyasetle, azalan retimi arttrm duran ticari faaliyetleri yeniden
canlandrmay baarmlardr. Bizans mparatorluu dneminde zengin olmayan orta
21
22
23
24
smail Hakk Uzunarl.,Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu-Karakoyunlu Devletleri.,TTK Yay.,

Ankara,1937,s.3
Osman.Turan., Trk Cihan Hakimiyeti, C.I. stanbul, 1969, s.125.
etin.,a.g.m.,s.262.
Faruk Smer.,Seluklular Devrinde Ticaret,TDA Dergisi,1993,Ankara,1993,s.11
Anadolu ehirleri Seluklularn gelmesiyle ticari, kltrel, sosyal merkezler haline

gelmitir.25
Seluklu sultanlar bu mspet sonuca ulaabilmek iin ou zaman ekonomik
hedefleri gz nne almlardr. XI. yzylda Anadoluya gebe gelen Trkmenler
Sultanlar tarafndan, hayvancla msait otlak ve meralara yerletirilmi ve yurt
edinmeleri salanmtr.26
Seluklular ehirlere genellikle daha nce ehirlerde yaam olanlar
yerletirirken, kylere Ouz boylarn iskn ediyorlard. Bylece bir yandan nfusu
boalan, sszlaan ve harap olan yerler yeniden imar ediliyor hem de hayvancln
devamna imkn veriyordu. Bu durum Trklerin ekonomik retimi ellerine
geirmelerini salyordu. Bununla birlikte tccarlar g ettirip devletin himayesinde
iskn ettirmilerdir. 27
Anadolu Seluklu Devletinin, siyasi ve iktisadi hedefleri, Anadolunun
ekonomik yapsnda olumlu etkiler yapyordu. Seluklu Sultanlarndan I.Gyaseddin
Keyhsrevin fethettii blgelerdeki Bizans halkn memleketlerinden ayrarak,
Seluklu topraklarnda iskn etmesi milli menfaatler dorultusunda gerekletirdii bir
uygulamadr. ktisadi ve siyasi sebeplerle yaplan bu uygulama ile hem Bizans, zarara
uratlyor, hem de Seluklu lkesi ekonomik ynden kalknyordu. Ayn zamanda
izlenen adaletli ve hogrl politika ile Hristiyan halkn gnl kazanlyor, Bizansla
savalmakszn Bizansn insan kaynaklar da Seluklu lkesine kazandrlm oluyordu.
Ayn ekilde fethedilen blgelerin iktisadi hayatna Trk unsurunu hkim klmak iin
sultanlar teebbslerde bulunuyorlard.28 Bu durum hem ehirlerin Trklemesini hem
de ekonominin gelimesinde etkili oluyordu.
rnein zzeddin Keykavus, Sinopu fethederek kuzey ticaret yolunu amay,
ayrca devleti sarlm olmaktan kurtarp, tabii snrlarna yani denizlere ulatrmay
hedeflemitir (1214). Baka yerlerden tccar ve sermayedarlar, Seluklu himayesine
25
26
27
28
S. Akin., Trkiye Tarihi I, (Osmanl Tarihine Kadar), stanbul, 1990, s. 359.

Mustafa. Akda., Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, CI, TTK. Yay, Ankara, 1959,s.72
etin.,a.g.m.,s.263.
Faruk Smer., Yabanlu Pazar, Seluklular Devrinde Milletleraras Bir Fuar, TDAV Yay.,
stanbul, 1985, s. 12.
almlardr. Sultan I. zzeddin Keykavusun memleketin her tarafna fermanlar

gndererek tccar ve zenginleri seerek Sinopa gndermesi buna bir rnektir. 29
Alaaddin Keykubad ise Anadoludan geen milletleraras ticaret yollarndan
yararlanmak iin Sudak ve Akdeniz sahillerine fetihler yapmtr. Saldrya urayan
kervan sahiplerinin zararlarn devlet hazinesinden demitir.30 Ticaret yollar zerine
kervansaraylar yaparak devletin otoritesini salamlatrmlardr. 31 Ayrca Keykubad
dneminde ticaretin gelimesi iin Venediklilerle ticaret anlamas yaplmtr.32
Seluklularn Anadoluyu medeniyete ok ileri bulunan slam dnyasnn
iktisadi ve ticari faaliyetleri iine almalarndan sonra Anadolu, tarihinin en mesut
devrini yaam, ksa bir sre sonra ilek ticaret yollarnn getii transit bir merkez
durumuna gelmitir.33
XII. yzyln sonlarnda balayan ve uzun yllar sren Hal savalar ve bu
frsattan yararlanan Bizans imparatorlar, Seluklulara zor gnler yaatmlardr.34Hal
seferleriyle dou ticaretinin gelimi olduunu gren Rum tccarlar Asyaya doru
ynelmilerdir.35 1204te stanbul, Hallar tarafndan alnnca Latinler de Avrupann
en byk tccar sfatyla Anadoluya ynelmilerdir.36
Avrupallar Hal seferlerinin ortaya knda dini sebepleri ileri srerek
seferlere baladlarsa da, asl hedef kendilerine kaynak aray idi. Ekonomik olaylar
sebep ve sonular itibariyle ayn zamanda siyasi ve sosyal bir olay da iine almaktadr.
Zira Seluklular nemli ehirler fethederken, ticaret antlamalar yaparken, yabanc
tccarlara imtiyazlar verirken bu politikann altnda aristokrat bir tabakann oluumuna
engel olmann yan sra, halkn ihtiyalarn Anadoludan salamalarn da
29
30
31
32
33
34
35
36
bn Bibi, El-Evamirl Alaiyye (Ayn Basm) (ev. A.S.Erzi), Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1958,
s.154
Osman Turan., Seluklu Kervansaraylar.,Belleten.,X,S.39,Ankara,1946,,s.473
lhan Musabay., Dou Trkistan Yollar, Trk Kltr, stanbul, 1968, s. 73.
Faruk Smer., Seluklular Devrinde Ticaret, TDA Dergisi, Nisan 1993, S. 11, s. 11.
Mustafa Akda., Osmanl mparatorluunun Kurulu ve nkaf Devrinde Trkiyenin ktisadi
Vaziyezi, TTK Yay., Ankara, 1950, s. 498.
Faruk Smer.,Turulah,.A,XII,2,s.11
zlem Betav.,XI.veXII.Yzyllarda Anadolu ve Seluklu Devletinde Ticaret Hayat,(Y.Lisans
Tezi),Konya,1998,s.56
H.Hieton.,Avrupa ktisat Tarihi.,I,Ankara,1985,s.148
amalamlardr. 37 Bu da Avrupadaki halkn ynn Anadoluya evirmesine neden

olmutur.
Ksaca Anadolunun Seluklu idaresiyle maks talihini yenii siyasi ve iktisadi
istikrara kavumas Seluklu sultanlarnn izledikleri siyasi ve ekonomik politikalarla
gereklemitir. Seluklu hkimiyeti, Anadoluda Trk birliini kurmak, devleti doal
snrlarna ulatrmak, siyasi btnl salamak ve Seluklu ekonomisini dnya
ekonomisine amay hedeflemitir. Seluklular bu noktalar zerine younlaarak, byk
oranda hedeflerine ulamlardr. Anadolunun siyasi, ekonomik, sosyal, kltrel ve
etnik yapsnda byk deiiklikler meydana getirmilerdir. Bu sayede Anatolia ad,
zamanla Anadolu halini almtr.38
37
38
Osman etin., Seluklu Messeseleri ve Anadoluda slamiyetin Yayl, Fikir ve Sanatta Hareket,
24, stanbul 1981, s.80.
Claude Cahen., Osmanllardan nce Anadoluda Trkler. (Trc. Yldz Moran), stanbul, 1979,
s.150151.
BRNC BLM
I. ANADOLU SELUKLULARI LE BZANSIN LK SYAS

MNASEBETLER
zerinde yaadmz topraklarn yani Anadolunun XI. Yzyldan nceki
tarihi konumunu gzden geirdiimizde eski dnemlerden beri bu blgenin kendine
zg bir btnlk arz etmedii grlmektedir. Anadolu gemi yzyllarda bu topraklar
zerinde yerlemi tek bir milletin lkesi olmam, Hititler, Frigler, Lidyallar, ranllar,
Romallar, Suriyeliler gibi birok millet iin dou ile bat arasnda bir kpr olmutur.
eitli milletler tarih iinde bu topraklar fethetmek veya Anadolu zerinden batya
gemek ya da ticaret yapmak amacyla bu topraklardan gelip gemilerdir. 1071 ylnda
kazanlan Malazgirt zaferinin ardndan Anadoluda gemi yzyllardakinden farkl
deimeyen kalc bir ortam olumutur.1
A. Seluklulardan nce Anadolu

1071 ylna kadar Anadolunun dou snrlar Mslmanlarla Bizans arasnda
el deitiren blgeler olmutur. Anadolunun Bizans tarafndan kalan blgelerinde
hkim olan feodal toprak dzeninin sonucu olarak yerli halk fakirlemi, baz
blgelerden g etmek zorunda kalmlardr. II. Basileiostan sonra imparatorluk feodal
derebeylerin gdmne girmitir. Vergi sistemindeki knt, Bizansn kt ynetimi,
isyanlarn ba gstermesi yerli halk perian etmitir. Anadoludaki yerli halk Bizans
kuvvetleri karsnda Trklere yardmc olmak suretiyle, fetihlerin hzlanmasna imkn
hazrlamtr. Nitekim halkn bu fetihlerini, Bizans iin bir cezalandrma olarak gren
tarihiler de mevcuttur.2
Orta Bizans anda ekonomik hayat tarma dayand iin byk toprak
sahiplerinin kendi blgelerinde sz sahibi olmalar, merkezi otoritenin zayflamasna
yol ayordu. Bu duruma dikkati eken Ebul Ferec; Bu srada (990 ylnda) Tegrit
ahalisi insafsz arazi sahiplerinin aldklar ar vergilerin tazyikinden kurtulmak iin
ehirlerini braktlar ve yabanc yerlere daldlar. demek suretiyle bu gerei dile
1
2
Osman Turan., Seluklular Zamannda Trkiye, Turan Neriyat Yurdu Yay., stanbul, 1971., s. 32.
Cahen., a.g.e., s.204
getirmektedir. 3 Seluklu fetihleri ncesinde nemli Bizans ehirlerinin bile nfus

bakmndan klmesi bunun en ak delilidir.4
Bununla birlikte Bizans iinde mevcut olan Hristiyan kiliselerin birbirileriyle
srtme iinde olduu bilinmektedir. Bilindii gibi Doudaki Hristiyan kiliseleri
hibir zaman birbirleriyle badaamam, Bizansn Ortodokslatrma ve Rumlatrma
siyaseti Ermeniler, Sryanileri ve dier Hristiyan mezheplerin mensuplarn Bizansa
dman etmitir. 5 Gayri Mslim halkn Seluklular kurtarc olarak grmelerine yol
aan bu ortam Anadolunun gerek 1071den nceki gerekse Malazgirtten sonraki
politikalarna zemin hazrlamtr.6
1. ar Beyin Anadoluya lk Seferi

Seluklu Trklerinin, Kafkasya blgesine bilinen ilk ciddi akn bir keif
mahiyetinde olmak zere, ar Bey tarafndan yaplmtr. Aslnda daha nceleri
Horasan Gnllleri denilen Trkmenler 5000 ve 20000 kiilik birlikler halinde
Kafkaslardan Anadolunun ilerine kadar uzanan Ularda (Avasm-Sugur),Bizansa
kar cihat yapyorlard. Adudud-Devle zamannda (949983) ve 1006 ylnda bile
Yabgulu Ouzlarnn bu gazalara katldklar bildirilmektedir. Seluklu-Bizans
ilikilerinin younluk kazanmas ve ilk temaslar 10161021 tarihleri arasnda
gereklemitir.7
ar Bey, 1018 ylnda 3.000 svari ile Horasan, Rey ve Azerbaycan yolu ile
Anadolu seferine kmtr. Gazneli Sultan Mahmudun hiddetine sebep olan bu aknc
kuvvetleri ile ar Bey Azerbaycana vard zaman orada daha nce Anadolu seferine
km Trkmenlerle karlamtr. ar Bey bu Trkmenleri de yanna alarak Van
havzasnda (Vaspuragan) bulunan kk Ermeni Krall topraklarna girmitir. 8
Gerekten de Seluklular, Seluklu uruuna bal olsun ya da olmasn baty kendilerine
3
4
5
Ebul-Ferec Grigorien., Ebul Fara Tarihi, (ev. mer Rza Dorul) C.I, II, TTK, Ankara, 1945,
s.273.
Mustafa Kafal., Anadolunun Fethi ve Trklemesi, Ankara, 1997, s.3-4
Abdurrahman. Kk, Trklerin Anadoludaki Aznlklara Hogrs, Erdem Dergisi, C.8,
s.23/II, Ankara, 1996, s.57
nver Gnay, Anadolunun Dini Tarihinde oulculuk ve Hogr Erdem Dergisi, C.8, s.22,
Ankara, 1996, s.197
Osman Turan., Seluklular Tarihi ve Trk slm Medeniyeti, tken Yaynlar, stanbul, 1993, s.90
10
kzl elma olarak semilerdir. 9 Onlar baka ynlere giden soydalarnn varlklarn
koruyamadklarn biliyorlard. 10
ar Beyin Anadoluya ilk akn srasnda Ermenistan ve Grcistan
hududundaki memleketler, Bizans garnizonlarnn otoritesi altna girmi idi. Bu
blgedeki Ermeni ve Grc krallar Bizansa kar glerini birletirmek iin
urayorlard. ar Beyin Vaspuragan Krallna yapm olduu ilk akn baaryla
gereklemi ve Vaspuragan Krallnn bat blgesine hkim olunmutur.11
Buna gre ar Beyin bat seferinden iki ama bekleniyordu. Birincisi,
olduka zor durumda kaldklar blgeden uzaklaarak ve yerleecek bir yer bulabilmek,
ikincisi ise Seluklulara hret temin edeceine inandklar gaza ve cihat grevini yerine
getirmektir. Hristiyanlarn elindeki Kafkasya ve Anadolunun gaza ile fethedilmesi,
hem dnya hem ahiret iin saysz nimetlerin ele gemesine yol amtr. ar Beyin
Anadoluya yapt seferlerin sonular unlardr:
ar Bey, daha nce blgeye gelmi ve dank bir vaziyette bulunan
Kafkasya ve Horasan Trkmenlerinden nemli bir blmn etrafnda toplayarak
glerini arttrm, gaza ve cihat niyetiyle km olduu bu harekt daha geni bir
mahiyet arz etmitir
Seluklular genellikle gerilla taktii sava tarz uygularken, ksa srede
savalar, gerilla savandan muntazam ordular savana dnm; ancak ar Beyin
karsna bu muntazam birliklerin dahi kamadn grmekteyiz.
ar Beyin Kafkasyada bulunan Ermeniye Krallna yapm olduu bu
sefer, blgede varln uzun sreden beri devam ettiren Ermeni ve Grc devletlerinin
siyasi glerine byk bir darbe indirmekle kalmam, Seluklular ileride blgeye
ynelik uygulayacaklar politikalar hakknda da bilgi edinmelerine neden olmutur.
Ayrca otorite boluundan yararlanacak olan Bizansn blgedeki siyasi hkimiyetinin
glenmesine zemin hazrlamtr.
9
10
11
M.Halil Yinan, Trkiye Tarihi, Seluklular Devri, stanbul, 1944, s.35.

Fikret .Iltan., Bizans Devletinin Dou Snr, stanbul, 1970, s.129.
Erol Krkkolu, Seluklu-Bizans Mnasebetleri, Trkler C.5, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara,
2002, s.696.
11
Ulardaki Mslman devletlerin, bu arada bilhassa eddadoullarnn

genilemesini kolaylatrmtr.
Seluklular,
ileriki
yllarda
faaliyetlerde
bulunacaklar sahalar ve
buralardaki siyasi ve sosyal yapy renmiler, bylece blgeye yerlemeleri iin

zeminin msait olduunu anlamlardr. Barhebraeus; Seluklularn her ba skt
anda, Batya g etmeyi dnmelerinin sebebini, phesiz burada aramak lazmdr.
demekle bir gerein altn izmektedir.12
Bu ilk Seluklu aknnn amac ganimet elde etmek deil, Seluklu
Trkmenlerine yurt bulma istei idi. Bu nedenle ar Beyin ilk zaferi Anadoluya
giden yolun gstericisi ayn zamanda tarihi bir olaydr. Seluklularn Anadoluya ikinci
aknlar Arslan Yabgunun yanndaki Trkmenlerle yaplmtr. (1028) Bu aknlar
srasnda Trkmenler, Azerbaycan, Grcistan, Ermenistan civarna kadar yaylmlardr.
13
Seluklular ile Bizans arasndaki ilk sava 1045te Gence civarnda olmutur.
Bu zafer zerine Kutalm, Turul Beye: Bu blgelerin zengin insanlarnn da korkak
olduu iin kolaylkla fethedilebileceini bildirmitir. 14
Dandanakan zaferi sonras fetih politikas gerei bat ynndeki fetihleri
yrtme grevi Turul Beye verilmitir. Turul Bey bu politika iin yanna gen
Seluklu ehzadelerini grevlendirmiti. Amcas Arslan Yabgunun oullar Kutalm
ve Resul Tekini ve Abu Maliki Hazar Denizi sahillerine, Musa Yabgunun olu Hasan
ile Davud, aru Beyin olu Yakutiyi de Azerbaycan, Ermenistan, Zencan
blgelerinin fethi iin grevlendirmiti. 15 Daha sonra Turul Bey brahim Ynal
Bizansa kar Anadolu seferi iin grevlendirmitir. Bu srada Bizans Uzlar tarafndan
sktrlmaya balamtr. Bizans kolay kolay kramayaca bir kskacn iine
girmitir.16
12
Yaar.Bedirhan.,Seluklular ve Kafkasya,izgi Kitabevi,Konya,2000,s.106-107

Sencer Divitiolu.,Ouzdan Selukluya,(Boy,Konat,Devlet),Eren Yay.,stanbul,1976,s100
14
erif Batav., Malazgirt Meydan Muharebesi ve Romen Diojen, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi,
S.47, stanbul, Austos, 1971, s.31.
15
Alper Tunga Soysal.,Turul Bey Dnemi Seluklularn Dini Siyaseti,(Ykseklisans
Tezi),Kayseri,2007,s.25
16
Nurcihan Hallaolu.,Byk Seluklularda 1040-1092 Dnemi Sultanlarn Dini ve Sosyal
Hayatlar.,S..S.B.E.,Konya,1994,s.46
13
12
brahim Ynal, Bizans topraklarna doru harekete geip, nce Erzen ehrine
yrmtr. Trklerin iddetli saldrlar karsnda 18 Eyll 1048de kazanlan Hasan
kale Zaferiyle, Malazgirt ncesi Seluklular, Bizansa kar byk baar elde
etmilerdir.
17
Bylece hem dini Gaza/Cihat Farizas yerine getirilmi, slam
dnyasnda ve halifenin gznde itibar kazanlm, hem de soyda ve yurtsuz kalm

olan Trkmenlere yer bulunmutur.18
Turul Beyin Anadoluya ayak basmasyla Bizans iin ticari nem tayan
Barkhar Dana sefer yaplmtr. Erci ve Muradiye kaleleri fethedilerek, Malazgirt
nlerine karargh kurulmutur. Turul Bey, eskiden Mslmanlarn elinde olup da
Bizansllarn fethettikleri yerleri yeniden almak iin, kendisini Trkmenlere kantlamak
zorunda hissediyordu. Bizans ise aknclarn, Anadoluya aryordu. 19
2. Turul Bey ve Bizansla Yaplan Antlama

mparator IX. Konstantin, Balkanlarda Turak komutasnda balayan
Peeneklerin istilas sebebiyle, douda da Seluklularn ilerlemesi sonucunda tamamen
bir kskacn iine girmitir. Bu nedenle Seluklularla, anlama yoluna gitmek zorunda
kalmtr. mparator, Turul Beye bar yapmay teklif etmitir. Bu konuda da
Diyarbekir emiri Nasrudevle Ahmedden arabulucu olmasn istemitir. Sultan Turul
Bey kendisine ok deerli hediyeler getiren Bizans elisini eyhlislam Ebu Abdullah
ile huzuruna kabul etmitir. mparatorun bar teklifini kabul eden Turul Bey,
Halifenin akrabas erif Ebu Fazl Nasr bir heyet bakanlnda stanbula getirilmi,
camilerde kendi adna hutbe okutmutur. Sonunda birok konumadan sonra antlama
salanm ve u maddeler kabul edilmitir.
Emeviler devrinde Mesleme bin Abdlmelik20 tarafndan yaptrlan cami ve
medrese tamir edilecek.
ii Fatimi halifelii adna okutulan hutbe Abbasi ve Seluklu Sultan adna
deitirilecektir.
17
18
19
20
Yinan., a.g.e., s.44.

Bedirhan.,a.g.e., s.126
Cahen., a.g.e., (ev. Yldz Moran) stanbul, 2000, s.3.
Mesleme, Emevi Halifesi Sleymann kardeidir.
13
Cami mihrabna eski Trk hkimiyeti alameti olan ve Sultan Turul Beyin
kulland ok ve yay iaretleri ilenecekti.
Antlamadaki maddeler aynen kabul edilmitir; ancak Bizansn Abbasilere
dedii yllk verginin bundan sonra Seluklulara denmesi maddesi uzun sren
tartmalara ramen kabul edilmemitir. Buna karn, Bizans mparatoru kendisi iin
ciddi tehlike olarak grd Seluklu Sultanlarna kar, Dou Anadoludaki kale ve
mstahkem yerlerin kuvvetlendirilmesini istemi, bu ekilde nlem almaya almtr.21
Bizansa kar kazanlan bu zaferle, Bizans artk Seluklular iin korku
olmaktan kmtr. Bizans ise, daha nceleri nem vermedii Trkmenlerin, lkeleri
iin ne kadar byk tehlike arz ettiklerini anladlar.22
3. 16 Austos 1064 Annn Fethedilmesi

Byk Seluklu Devleti iin Kafkasyaya fetihler yapmak zorunluydu; nk
Kafkasya Anadolunun Dou Kilidi konumunda idi. Kafkasya blgesi alnrsa gelecek
yllarda Anadoluya yaplacak aknlara da yol alm olacakt. Bugn bile tm hzyla
devam eden Dou-Bat mcadelesini Seluklular tarih sahnesine ktklar ilk gn
belirlemilerdir. Devletin geleceini batda grp, devletin ynn randan Anadoluya
evirmilerdir. Balangta ciddi baarlar elde edilemese de Alp Arslan dneminden
itibaren devletin Bat politikas sonu vermi ve Bizansa kar byk baarlara imza
atlmtr. 23
Sultan Alp Arslann dncesi Anadoluyu Trk milletine sonsuza kadar Trk
vatan yapmakt. Bu nedenle 22 ubat 1064te Kafkasya seferine kmtr. Sultan
Anya varnca ehrin ele geirilemeyecek durumda olduunu grmtr. Dorusunu
sylemek gerekirse Any yerli askerlerden ok cretli askerlerden oluan bir garnizon
korumakta idi. Bu da ksa bir sre sonra Annn fethedilebileceine kesin kant
gsteriyordu.24
21
22
23
24
Yaar Bedirhan., Zeki Ateken., Malazgirtten Vatana Anadolu Seluklu Devleti, Eitim Kitabevi,
Konya, 2004,s.45
Bedirhan., Ateken,a.g.e.,s.45
Bedirhan.,Ateken., a.g.e.,s. 43.
Bedirhan.,Ateken., a.g.e., s. 43.
14
Bizansn doudaki nl kalesi Seluklu ordularnn iddetli hcumlar

neticesinde 16 Austos 1064 ylnda fethedilmitir. Annn fethedilmesi Trklerde
byk memnuniyet yaratm, her tarafa fetihnameler gnderilmi, bizzat slam halifesi
Alp Arslann baarsndan dolay Sultana Ebul feth unvann vermitir. Bu byk
zafer Bizans mecburen antlamaya sevk etmitir.25
Grlyor ki; Sultan Alp Arslan, Anadolunun fethinin balangcn, Malazgirt
zaferi ncesi, An kalesini fethederek atmtr. Any fethettikten ksa bir sre sonra
sava nedeniyle harabe haline gelen ehri tamir faaliyetlerine girimitir. ehre cami
yaptrp pek ok esir ve ganimetle Reye dnmtr.26
Alparslan, Azerbaycan dhil, Kafkaslardan ncelikle Hristiyan glerin
bertaraf edilmesi gerektiinin farkndayd ve bunun iin de 1071e kadar Kafkasyaya
pek ok sefer yapmtr. Alparslann amac Kafkasya blgelerinde kendine bal
bulunan Mslman beyliklerin glerini arttrarak Grc ve Ermeni beyliklerine son
vermekti. Olaylar Bizansn aleyhine geliince Romanos Diogenes, Trklere kesin
darbeyi indirmek iin sefere kmtr. 10681071 yllar arasnda amac Anadoludan
Trkleri atmak ise de Trklerin Konya ve Afini fethetmelerine engel olamamtr.
Amcas Turul Beyin alamad Malazgirt Kalesini almtr. 27
Nizamlmlk Siyasetname adl eserinde Trkmenler hakknda unlar
sylemitir: Anadolunun Trklemesini ve slamlamasn salayan Trkmenlerin
hepsi yakn akraba olup, devlet zerinde haklar olan kiilerdir. htiya olduu zaman
atlarna binip, tehizatlanarak hizmete kotuklarn ifade etmektedir.28
4. Malazgirt Meydan Muharebesi (26 Austos 1071)

Alparslan ncelikle Bizans kuvvetlerinin bulunduu kalelerin civarna
aknlarn arttrmtr. Bizansn Malazgirt sava ncesinde ekonomik ve askeri durumu
iyi
deildi.
mparatorluun
banda
bulunan
mparatorie
ynetemiyordu. Eudoxia, Romanos Diogenesle evlenmi ve
Eudosia
devleti
Diogenesi Bizans
mparatoru olarak ilan etmitir. mparator 1068 ylnda Kayseri-Sivas-Divrii civarna

25
26
27
28
Mehmet Fahrettin Krzolu, An ehri Tarihi, Ankara, 1982, s.42.

Yaar Bedirhan, Seluklular ve Kafkasya, izgi Kitabevi, Konya, 2000, s.167.
Ynan, Trkiye Tarihi ve Seluklular Devri, s.57 vd.
Nizamlmlk, Siyasetname (Siyerul-Mlk) (ev. Nurettin Bayburtlugil), stanbul, 1995, s.149.
15
baarsz bir sefer ardndan 1069 ylnda ise ikinci seferini yapmtr. Romanos
Diogenes Trk meselesini kknden halletmeye karar vermitir. Hazrlad ordusunda
Peenek, Uz, Kpak, Hazar Trkleri ile Slav, Alman, Frank, Ermeni ve Grc askerler
de vardr. Alparslan bu srada Suriye seferinde bulunuyordu. Bizans elisi Alparslana
geldiinde Malazgirt ve Ahlta karlk Menbici Trklere brakmay vaat ediyordu.
Sultan bu teklife olumlu karlk vermemitir. 29
mparator 100 bini aan bir ordu ile ilerliyordu. Alparslan ise az ancak gen ve
din ordusu ile Ahlta ulamtr. Alparslan Malazgirt sava ncesi Bizansllar iin
unlar sylemitir: Biz ne kadar az olursak olalm, (Bizansllar) ne kadar ok olursa
olsun btn Mslmanlarn minberlerde bizim iin dua ettikleri u saatte kendimi
dman zerine atmak istiyorum. Ya muzaffer olur, gayeme ularm ya da ehit olarak
cennete giderim. Sizlerden beni takip etmeyi tercih edenler gelsin, ayrlmay tercih
edenler gitsinler. Burada emreden sultan yoktur; zira bugn ben de sizlerden biriyim.
Beni takip edenler ehit olanlar cennete gider, sa kalanlar ise ganimete ulaacaklardr.
Ayrlanlar ahirette ate, dnyada is alaklk beklemektedir.30
unu da belirtmek gerekir ki Alparslan byk kitleleri sevk ve idare ederken,
emrindekilerin ruh hallerine uygun davranmtr. Bizans ordusu kat ve kat stn
olmasna ramen slm dinini arkasna alm, yenilmek gibi bir seenei aklna bile
getirmemitir. Alparslann bu deyiiyle byk bir bakumandan olduunu ve kitleleri
coturmak iin yer, zaman ve artlara uygun hitabelerde bulunarak zaferlere imza
attn grmekteyiz. 31
Bylece 24 Austos 1071de bu Trk svarileri ile Bizans kuvvetleri arasnda
ilk arpma meydana geldi. Trkler, Bizansllar malup edip, kumandanlar
Bazilakesi esir etmilerdir. 26 Austos 1071 Cuma sabah her iki ordu da yerini
almtr. ki ordu arsnda sayca stnlk oktu. Kalabalk Bizans ordusuna karlk 4
bin hassa askeri ile 3540 bin ordu mevcuttu. Trk ordusunda Sleyman ah, Mansur,
Porsuk, Gevherayn, Bazen ve Sav-Tegin gibi sekin kumandanlar bulunuyordu.32
29
30
31
32
Bedirhan, a.g.e,.44.
Mehmet Altay Kymen, Byk Seluklu mparatorluu, C.III, Alparslan ve Zaman, TTK Yay.,
Ankara, 1992, s.31.
Bedirhan., a.g.e., s. 45
Faruk Smer., Seluklular ve Alparslan, Trk Yurdu, Say 276, Ankara, Austos, 1959, s.22
16
Sava, Cuma gnne getirilerek, Abbasi halifesi vastas ile btn slam
dnyasn seferber hale getirmitir. Tm camilerde zafer duas okunmutur. Alparslan,
kesin darbeyi indirmeden nce imparatora bir heyet gndererek bar teklifinde
bulunmu; ancak imparator tarafndan kabul edilmemitir. Bizans ordusunda bu srada
dini merasimler yaplyor, papazlar askerler arasnda dolaarak, cesaretlendirilmeye
alyordu.33
lk olarak Trk merkez kuvvetleri okularla hcuma gemiler Sultan sahte
ricat yani geri ekilme yolunu semitir. Trk ordusu, gelen Bizans ordusunu dar bir
ember iine sktrmt. Akam saatlerine gelindiinde, dman tamamen imha
edilmi, imparator, yaral olarak heyeti ile birlikte esir alnmtr.34
Bizans ordusunun malup olma nedenleri arasnda, Bizans tarihileri
Peeneklerin ihanetleri ve yedek kuvvetlerin tehlikeyi sezerek uzaklamas dile
getirilmitir. Trklerin zaferini ise Alparslann dikkatli bir sevk ve idare ile tatbik ettii
sahte ricat esasna dayandrmlardr. Gerekten de, baarl Sultan Alparslan kendisine
nasl bir muamele yaplacan sorduunda, dmana yaplmas gerekeni yapardm der,
kk bir ihtimalle affedilebileceini sultana bildirmitir. Alparslan da Romanos
Diagenesi affetmi ve memleketine teslim etmitir. ki taraf arasnda yaplan
antlamadaki baz maddelere gre,
mparator bir buuk milyon altn verecek
Her yl Seluklulara 360 bin dinar altn verecek
Bizans imparatorluu iindeki btn Mslman esirler serbest braklacak
ve gerektiinde Sultana asker kuvvet gnderecekti.
mparator yeniden tahta oturduunda Antakya, Urfa, Menbi ve Malazgirti
Seluklulara verecekti. 35
Gerekten elde edilen bu zaferin yanklar ok byk olmutur. Btn slam
lkeleri ve gaziler, gnlerce sren enliklerle bu byk zaferi kutlamlardr. Alp
33
34
35
Smer., a.g.m., s. 23.

Mehmet Erz, Hristiyanlaan Trkler, Trk Dnyas Aratrmalar, Ankara, 1988, s.202.
Bedirhan, a.g.e., s.68.
17
Arslann ad lmszler arasna girmitir. Anadoluda hzla bir yaylma ve yerleme

dnemi balamtr. Hemen belirtelim ki Bizanstaki i karklklar ve isyanlar birka
yl iinde Anadolunun fethine imkn vermitir. Artk sahiller dhil girilmedik yer
kalmamtr. Rumlar Anadoludaki Trk varln kabul etmi grnyorlard. Bylece
Anadolunun etnik yaps deimeye balyordu. 36
yleki, Hristiyan halk, Alparslana Sultanl-Adil unvann vermi, en
byk malubiyeti Alparslandan grmelerine ramen Bizans, Ermeni ve Sryani
kaynaklar, Alparslann adaletini yksek, insanlk vasflarn vmlerdir. 37
Nihayet; Malazgirt Zaferinin kazanlmasyla, Trk milleti yepyeni bir vatan
yepyeni bir gelecek kazanmtr. Bu zafer ileriki yllarda Osmanl Devleti gibi dnya
imparatorluu kurulmasna temel atm, Trk tarihinde hibir zaman fetih saylmam,
Anadolu anavatan olarak isimlendirilmitir. Yine ayn ekilde Malazgirt Meydan
Muharebesi Trk milletinin bir medeniyetten dierine intikalinde balca etken olmu,
Trklerin milli benliklerini muhafaza etmek artyla, medeniyet deitirmesinde bir
dnm
noktas
tekil
etmitir.
Malazgirt
zaferinden
sonra
Trkler
bozkr
38
medeniyetinden, Akdeniz medeniyetine gemitir.
Sultan Alparslann lmyle tahta olu Melik ah gemitir. Seluklu-Bizans

antlamasnn Romanos Diogenesin lmyle feshedilmesiyle, Seluklu amirleri
Anadoluda fetihler yapmaya devam etmilerdir. Bata Kutalmoullar; Sleyman ah,
Mansur, Alp-ilek ve Devlet olmak zere Artuk, Tutak ve dier Seluklu emirleri,
Kzlrmak geip Orta Anadolu ynnde fetihlere devam etmilerdir. Trklerin hzl
ilerleyilerini durdurmak isteyen Bizans imparatoru VII. Mihael Dukas, yeni bir ordu
gndermi; ancak ordu dalm, komutan Isaac Commenus esir edilmitir. Bu tarihte
Artuk Bey Sakarya (Sangira) vadisine ynelik fetihlerini srdrmtr. Beraberinde
getirdii yz bin Trk zmitten skdara kadar olan meydana yaylmalarn
salamtr.39
36
37
38
39
Cahen, a.g.e., s.91

Osman Turan, Trkiye Seluklular, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, S.47, stanbul, 1971, s.16-17
brahim.Kafesolu, Seluklu Tarihinin Meseleleri, Belleten XIX. S.76, Ankara, 1959, s.16-17
Turan, a.g.m., s. 17.
18
Bizans mparatoru Nikepharos, Kapadokyada kalabalk bir ordu ile banda

bulunan Artuk Bey ile yeniden mcadeleye balam ayn ekilde onnes Dukas, Artuk
kuvvetleri tarafndan esir alnmtr. Melik ahn emriyle Artuk Bey bu blgeden
alnm ve Irak Blgesine verilmitir.40
Sultan Melik ah dneminin en nemli olay phesiz Anadoluda Trkiye
Seluklu Devletinin kurulmu olmasdr. Sleyman ah, Bizans bakenti stanbulun
yaknnda bulunan zniki fethetmi, kardei Mansurla kurduklar karakollarla stanbul
Boazn kontrol altna almlardr. Trkistandan Anadoluya Anadoludan da
Rumeliye aknlar dzenlemitir. Yine ayn dnemde Danimendliler, Artuklular,
Saltuklular, Mengcekliler gibi Dou Anadoluda birden fazla Trk Devleti
kurulmutur.41
Fethettikleri lkelerin corafyasna milli benliklerini kuran Trkler, gittikleri
her blgeye stn medeniyet gtrm, yalnz Mslmanlar deil, Mslman olmayan
birok milleti de etkileri altna almay baarabilmilerdir. Gerekten de Seluklularn
Malazgirtten nce de sonra da izledikleri siyasette Anadoluyu Trkletirmek
slamlatrmak ve Trk yurdu haline getirmek onlar iin milli hedef olmutur. Sultan
Alparslann Ben size yle bir vatan aldm ki, ebediyen sizin olacaktr sz Trkleri
cesaretlendirmeli ve Anadoluyu hibir dman millete verdirmemelidir.42
B. Sleyman ah Dnemi Bizansla likiler (10751086)

I. Rkneddin Sleyman ah Selukun olu Arslan Yabgunun torunu ve
Kutalmn olu olup Trkiye Seluklu Devletinin kurucusu ve ilk sultandr. Kutalm,
Turul Beye kar taht kavgas etmi, Turul Beyin lm ile Reye giderek
hkmdarln ilan etmitir. Kutalmn kardei Resul-tekin ile oullar Sleyman,
Mansur ve dierleri de Alparslan tarafndan esir edilmiti. Baz kaynaklar Kutalmn
1064te Alparslana kar mcadelesinde lmnden sonra esir ald evlatlar
40
41
42
Ali Sevim., Anadolunun Fethi ve Seluklular Dnemi, Ankara 1988, s.77; brahim Artuk, Artuk
Bey, Ankara, 1988, s.14.
Sevim., a.g.e., s.30.
Bedirhan., a.g.e., s.79
19
Nizamlmlk tarafndan serbest braklmtr. Sleyman aha Alparslan Kapadokya

blgesinde saltanat srme hakk tanmtr. 43
Sleyman ah ve kardelerinin Anadoluya gelerek tarih sahnesine kmalar
Alparslann lm ve Melik ahn tahta kmas zerine ortaya kan olaylar yakndan
ilgilidir. Sleyman ah Anadoluda, kendisini destekleyen Trkmenlerle birlikte Konya
zerinden
znik
taraflarna
gelmi,
Bizans
mparatorluunda
yaanan
taht
mcadelelerinden yararlanarak znik merkezli yeni bir Seluklu Devleti kurmay

baarmtr. Alparslan Malazgirt barnn bozulmas zerine beylerine Anadoluyu
fethetme grevi vermitir. Anadoluya gelen dier komutanlar; Artuk Bey, Tutu, Afin,
Dilmaolu Mehmed, Turankolu ve Davdavolu v.b. Trkmen beyleri fetih
hareketlerine balad. 44 zellikle Artuk Bey, Kzlrmak ve Yeilrmak havzalarn
fethetmitir. Antakya yaknlarnda Romanos Diegonesin kardei Prens Konstantinos ile
Antakya yresi valisi konumunda bulunan Prens sookios Komnenos komutasndaki bir
Rum ordusunu yendi. Prens Konstantinos arpmada ld, saaikos Komnenos
Trklere tutsak oldu, kurtulmalk paras deyerek zgr brakld. 45
1078de VII. Mikhael Dukasa kar Dou mparatorluunun hem Rumeli
blmnde hem de Anadolu blmnde iki ada Nikephoros ayaklanm bulunuyordu.
Gerek Dra valisi iken, 1077 Kasmnda kendisinin doum yeri olan Edirnede
ayaklanma balatan Nikephoros Bryennios, gerek 1078de Anadoluda bakaldran
Nikephoros Botaniates, Sleyman aha bavurup, imparator olmak iin destek ve
ibirlii dilediler. Sleyman ah, kendisine blgeler, kentler brakmas daha kolay
gerekleebilecei iin Botaniatesle ibirlii kurdu. 46
Nikophoros Botaniates, stanbulda taht ele geirince (24 Mart 1078)
Sleyman ah Khrysopolis/skdara gidip konuk oldu, sayg ile arland. 2000 Trk
atls Rumeline geirilerek Botaniatesin komutan Aleksios Komnenosun ynettii
imparatorluk ordusunun Nikephoros Bryennios ile arpmasna katld.47
43
Sevim., a.g.e., s. 31.

Ali Sevim., Artuklularn Soyu ve Artuk Beyin Siyasi Faaliyetleri,Belleten,XXV/101,TTK
Yay.,1962,s,121.
45
Erdoan Meril., Mslman-Trk Devletleri Tarihi, TTK Yay., Ankara, 1993, s. 103.
46
Bilge Umar., Trkiye Halknn Ortaa Tarihi, nklap Yaynevi, stanbul, 1998, s. 86.
47
Umar., a.g.e., s. 87.
44
20
Anna Komnenaya gre, daha nce yenilmi durumda olan Aleksios

Komnenos bu sayede Bryenniosu esir edebilmitir. Bu ibirlii Rum Devletine
pahalya mal olmutur. Rumelinde egemenliin salamlatrlmas ancak Anadoluyu
Sleyman aha brakmakla salanabilmitir.48
Aleksios Komnenos, devletin bana gemiti. Sleyman ahn Anadoludaki
fiili egemenliini tanmak ve onunla ibirlii iinde dosta ilikiler kurmak zorunda
kalmtr.
Aleksios, Kocaeli yarmadasna yaylm olan Trkleri basknlarla oradan
karmay baard. Sleyman ahla arasndaki snr Dragon Deresi (ay) olmasn
1081de yaplan bir antlamayla salam bulunuyordu. Bylece Rum Devleti yeniden
Kocaeli yarmadasna sahip olmu bulunuyordu.49
Bu antlama ile Bizans mparatoru Aleksios Komnenos, Sleyman ahn
Anadoludaki egemenliini, Anadolu Seluklu Devletinin siyasi ve hukuki varln
kabul etmitir. Sleyman ah 1082de ukurovaya indi, 1088de Adana, Tarsus, Misis,
Anozarba hisarlar ile birlikte blgenin tamamn eline geirmitir.50
Sleyman ahn Aleksios Komnenos ile antlama yaptktan sonra, 1084te
Antakya zerine sefere kt; nk her ne kadar Sleyman ah, batda fetihlere
giritiyse de onun gnl hep doudayd. Bu duygu, Kutalmoullarnn, Byk
Seluklu sultanlarna kar gttkleri saltanat fikrinden geliyor olabilir.
Sleyman ahn amac lkesi ile slam lkeleri arasnda bir perde oluturan
Ermeni Prensliini ortadan kaldrmaktr. Dman olan Suriye Seluklu komutan
Tutuun kendisini engellemesini nlemek iin bu seferi gizlilikle yrtt. Bu sefere
Ermeni asll komutan Philaretos da yardm etmitir. Melik aha yakn olan bu kii,
ynettii halka sert davranyordu. Philaretos Sleyman ah Anadoluda yapt fetihler
iin Melik aha ikyet etti. Bu durumu duyan halk, Sleyman ah davet etti. Frsat
deerlendiren Sleyman ah, Antakyay fethetti. Bir fetihname ile Antakyann fethini
byk Sultan Melik aha mjdelemi, fethi byk Sultan adna gerekletirdiini
48
49
50
Anna Komnena., Aleksios, (Trc. Bilge Umar), Aleksiad/Malazgirtin Sonras adyla, nklap Yay.,
stanbul, 1996, s.172.
Ernst Honigmann., Bizans Devletinin Dou Snr, (ev. Fikret Iltan), .. Edebiyat Fak. Yay.,
stanbul, 1970, s. 56.
21
bildirmitir. Azimi, tek bir cmle ile fethin sonucunu yle aklar: Kutalmolu
Sleyman ah, Aralk aynda 300 atyla Antakyaya Ramazan aynda fethetti. Ocak
1085 ylnda da kalesine hkim oldu.51 Sultan Sleyman ah, Antakyann fethinden
hemen sonra ehirdeki Kavasyana Kilisesini atrp, iindeki deerli eyay
toplattrarak Camiye evirmitir.110 mezzin tarafndan okunan ezandan sonra, olduka
kalabalk bir cemaatle burada Cuma namaz klmtr.
Sleyman ah, bu srada yakn adamlarndan Ebul Kasm znikte hkmdar
naibi olarak brakm, tayin ettii valilerden blgelerini korumalarn istemitir. znik
naibi Ebul Kasm lkesini hem Bizans hem de Byk Seluklu Devletine kar
korumak zorunda kalmtr. 52
Dier yandan Anadolunun dou ve gneydou blgelerinde Byk Seluklu
Devletine ya da Suriye Seluklu Devletine bal komutanlar fetihleri srdryorlard.
Trklerin eline geen Erzurum, Kars blgesi Melik ahn gnderdii Ahmet Bey
komutasnda fethedilerek Saltukoullar Beylii kuruldu.53
Suriye Seluklular Suriye, Filistin, Lbnan, Filistin dolaylarnda Rumlarn,
Fatmilerin elinde bulunan blgeleri ele geirmilerdi. Trkler, Hsn- Mansuru
(Adyaman) aldlar. Frat ile Van Gl bat kylarndaki yrede aka Bey ve ordusu
Harput, Palu, Gen, Arapkir, emigezeki ald. 1085de Sleyman ah, dman
Tutula ve onun yannda bulunan kendisine dman Artuk Beyle hesaplamaya girdi.
Sleyman ahn Antakya gibi Hristiyanlarn nemli bir ehrini fethetmesi Mslman
Trklerde byk bir sevin yaratt. 1086da Sleyman ah, Kuzey Suriyenin nemli
kenti olan ve kuzeyden gneye uzanan ticaret yolu zerinde bulunan Halepe kesinlikle
egemen olmak istiyordu. Antakya fethedilmeden nce, Musul Emiri Mslim buradan
vergi alyordu. Fetihten sonra bu vergiyi Sleyman ahtan almak istedi. Yaplan
savata Mslim malup olup, ld. Bu zaferin ardndan Halepi kuatan (1085),
Sleyman ah, bu ehrin hkimi bnl Huteyti ile grmeye balad. Bu ehrin teslim
51
Mehmet Emin zmen.,Anadolu Seluklularnn Artuklular ile likileri.,(Ykseklisans

Tezi),Konya,2007,s.25.
52
Mustafa Keskin., Gazi Sleymanah ve Trkiye Seluklu Devletinin Kuruluu.,Trkler,
C.6.Ankara,2002,s.531-533.
53
Turan., a.g.e., s. 112.
22
edilmesinin ancak Melik ahn emri ile olabileceini belirtti. O, Melik ahn onayn
beklemeden ehre kar harekete geerek kuatmaya balad.54
erif Hasan bnl Huteytiden Halepin teslimini istedi. ehri Sleyman aha
vermek istemeyen erif Hasan bnlhuteyti, Melik ahtan bir cevap alamad. Bu
sebeple o sralarda Dmakta bulunan Suriye ve Filistin Seluklu hkmdar Tutua
haber gnderip Halepi gelip teslim almasn bildirdi. Tutu, hemen Halepe hareket etti.
Sleyman ahn askerlerine kendisine katlmalar hususunda byk aba gsterdi.
Ancak baaramad. Halepe 56 km uzaklktaki Aynu Seylem yresinde iki Trk ve
Mslman ordu karlat.(5 Haziran 1086). 55 ok iddetli geen bu savata taraflar
birbirlerini acmaszca krmlar ve yok ettiler. Emir ubuk gibi baz Trkmen
beylerinin Tutuun tarafna gemesi ve Artuk Beyin Sleyman ah karsnda olmas
sebebiyle Sleyman ah yenilgiye urad.56
Anna Komnenaya gre, Sleyman ah dalan ordusunu toparlamak iin
byk aba gsterdiyse de baarl olamad, sava meydanndan ayrlp ssz bir yere
ekildi. ine dt bu ac sonun yaratt ruh haliyle tad ba kalbine saplamak
suretiyle hayatna son verdi. (1086) kinci bir rivayete gre de kendisini alp gtrmek
isteyen
askerler
tarafndan
ldrlmtr.
57
Anadoluda
Kutalmoullarnn
egemenliine frsat vermek istemeyen Byk Seluklu Sultan Melik ah, Sleyman
ahn aile bireylerini sfahana gtrm ve lnceye dein onlar serbest
brakmamtr.58
Sleyman ahn lmne son derce zlen Tutu onu Halepe gnderip
erefd Devle Mslimin mezar yannda Halep Kapsnda defnettirmitir. 59 u an
Anadolu Seluklu fatihi Sleyman ahn mezar Halep civarnda Caber kalesindedir.60
Osman Turan bu konuyla ilgili olarak Sleyman ah Anadolu Trkleri
arasnda Gazilik unvann kazanm, efsanevi bir kimlik kazanmtr demitir.61 Yine
ayn olayla ilgili olarak kan bir karklk da udur: Olay I. Kl Arslann Fratn
54
55
56
57
58
59
60
61
zmen.,a.g.e.s.25,26.
Komnena., a.g.e., s. 70.
Keskin.,a.g.m.,s.534.
Osman Turan.,Sleyman ah.,.A.,C.XI.,MEB.Yay.,stanbul,1970.,Keskin.,a.g.m.,s.535.
Keskin.,a.g.m.,s.535.
Uluay., s.184.
Turan., a.g.e., s. 113.
23
kolu Habur nehrinde boulmas ile kartrlmtr. Turann naklettiine gre; bnl
Esirin rivayeti burada kayda deerdir ki Sleyman ah ve Kl Arslann hikyelerinin
Trkler arasnda nasl ac bir hatra braktn ve kararak Osmanllara nakledildiini
gsterir.62
Sleyman ah, yaad dnemde Bizansa kar stnln kabul ettirmi,
ancak Byk Seluklu Devletinin yannda bir u beylii grnm vermekten kendini
kurtaramamtr. Sleyman ahn lm zerine Anadolu Seluklu Devletini 1092
ylna kadar yerine nib sfatyla brakt Emir Ebul Kasm ynetmitir.63
C. Ebul Kasm Dnemi Bizansla likiler

Ebul Kasm Seluklu hanedanna mensuptu yani Sleyman ah ile akraba idi.
Ebul Kasm kendisine duyulan gveni boa karmam, Sleyman ahn lmnden
sonra Seluklu tahtnda meydana gelen iktidar boluunu tam olarak doldurmutur.
Tpk bir sultan gibi hareket eden Ebul Kasm kardei Ebul Gaziyi Kapadokya yresine
vali tayin etmitir.64
Ayrca Sleyman ahn Bizans mparatoru Aleksios ile yapt Dragos ay
Antlamasn bozarak sahillere doru aknc birlikleri gndermitir.65 Amac boaz ap
stanbulu da almakt. Fakat o, donanmasz bu iin baarlamayacan biliyordu. Bunun
iin hemen yeni fethettii Gemlik krfezindeki Kios (Gemlik) Limannda bir tersane
kurdurdu. Rum ustalardan da faydalanarak bir filo ina etmeye balad. Bu faaliyet
Trklerin deniz kuvvetleri oluturma ynnde gsterdikleri ilk ciddi faaliyetleriydi.66
Ebul Kasmn bu faaliyetleri, Bizans imparatoru Aleksiosu telalandrd. Ebul
Kasm durdurabilmek iin bar teklifinde bulundu. Son derece kararl olan Ebul
Kasm, imparatorun bar teklifini reddetti. Bunun zerine Aleksios Bizans donanmasn
Kios zerine, kara ordusunu da znik zerine gnderdi. Bizans donanmas henz ina
62
63
64
65
66
Turan, I. Kl Arslan, .A. VIII s.687.

Umar., a.g.e., s. 86.
In Demirkent., Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I. Kl Arslan, TTK Yay., Ankara, 1996, s3-7.
Anna Komnena., a.g.e, s. 197.
24
halinde olan Seluklu filosunu ve tersanesini yakt. Bu srada Bizans kara ordusunun
banda bulunan Trk kkenli Tadikosda znikte Ebul Kasm kuatt.67
Ebul Kasm zaman zaman Bizansa byk kayplar verdirse de bu srada
Anadoluyu itaat altna almak iin Sultan Melik ahn Porsuk komutasnda Anadoluya
50 bin kiilik bir ordu gnderdii haberi geldi. Tadikos, kuatmay kaldrarak geri
ekildi. Bylece bir kuatma bitmeden ikinci kuatma balad. Porsuk, znik nlerine
kadar geldi, ancak surlar ap ehri kuatamad. Ebul Kasm, Porsukun ay sren
kuatmasna kararl bir ekilde direnerek btn saldrlar baaryla geri pskrtmtr.
Bununla birlikte Bizans, bazen dmann karsna bir rakip kararak bunlar birbirine
krdryordu, Bazen de rakiplerini zayf tutarak gl olann gcn krma yoluna
gidiyordu. Bylece o, askeri gle elde edemedii baary siyaset yoluyla elde ederek
kuvvetler dengesini daima kendi lehinde tutmaya alyordu. Bu nedenle Ebul Kasma
destek verip stanbula davet etti ve Ebul Kasm da bir antlama yapmak zere
stanbula gitti. 68
Bizans mparatorunun asl amac Ebul Kasma yardm etmek deildi. Ebul
Kasm bir sre oyalayarak zmit sahillerine bir kale yapmak ve zmit ehrini ele
geirmekti. Bylece Bizans, Trklerin yaylmasna kar Anadoluda salam bir
dayanak elde etmi olacakt. 69
Bu nedenle Ebul Kasm sultan gibi karland. Bizans ehri gezdirildi, av
partilerine gtrld. Bu srada zmit, Bizans tarafndan ele geirildi. Antlama yapld.
mparator ona askeri destek verme vaadinde bulundu. Ebul Kasm, zmitin alnmasn
rendi ise de sineye ekmek zorunda kald.70
Aleksios, antlama gereince Ebul Kasma ok byk olmayan bir birlik
gnderdi. Porsuk da bu srada kuatmadan midini kesip geri dnd. Ancak Melik ah
bu defa Ebul Kasmn stne Urfa valisi Bozan (1087) de gnderdi. Bozan da, Porsuk
gibi hcumlar dzenlediyse de Bizanstan yardm alan Ebul Kasm kaleyi baar ile
67
68
69
70

Demirkent., a.g.e., s. 8-9 vd.
Salim Koca., Trkiye Seluklular Tarihi, II. Cilt, (Malazgirtten Miryakefalona), orum 2003, s.
61.
25
savundu. Bozan baarszla urayp Ulubat yresine ekilmek zorunda kald. Bu arada
Ebul Kasm yerine kardei Ebul Gaziyi brakarak Melik ahn yanna gitmeye karar
verdi. Sultan Melik aha sunmak zere 15 katr yk altn alarak sfahann yolunu
tuttu. 71
Sultan Melik ah, Ebul Kasm muhatap saymayarak huzuruna kabul etmedi.
Bu ile uramas iin Bozan tayin ettiini, Bozan bulup onunla konumas
gerektiini bildirdi. Ebul Kasm znike dnme frsatn bulamad. Bozan, dn yolunu
tutarak Ebul Kasm ldrtt. Emir Bozan, Porsuk gibi byk baarlar gsterdiyse de
Anadoluyu, Byk Seluklu Devletine katamad. znikteki Seluklu iktidar ise Ebul
Kasmn yerini alan kardei Ebul Gazi tarafndan Sleyman ahn olu Kl
Arslann Anadoluya gelmesine kadar baaryla korundu.72
D. aka Beylii ve Bizansla likiler

aka Bey, Ouzlarn avuldur boyundan bir aileye mensup olup, vaktiyle
Seluklu Trkmen beyleri gibi Anadolunun fetih hareketine katlm cesur bir sava
idi. aka Beyin evli ve en az bir veya iki kz ile bir de Yalva isminde bir kardei
olduu bilinmektedir. aka Bey, Anadoluda zmir ve Ege adalarnda bir donanma
yapm, Midilli dhil, Sakz, Sisam birok aday ele geirmi bir denizler beylii
kurmutur. (10811097)73 Urla ve Foa gibi sahil ehirlerinin yan sra Rodos ve Bat
Anadolu sahillerine yakn olan adalara ksa srede hkim olma baarsn gstererek,
topraklarn geniletmitir.74
Tarihte ilk defa zmir ehri merkez olmak zere tesis edilmi olan Trk Beylii,
akann kurmu olduu Trkmen Beyliidir. aka, Bizansa kar aknlarda bulunan
gen ve gz pek bir sava olarak Anadoluda yaplan mcadelelere katlm, bir
vuruma srasnda tecrbesizlii nedeniyle Bizansl kumandan, Aleksandros Kabalika
tarafndan
tutsak
alnarak
mparator
Nikephorus
Botaniatese
(10781081)
75
sunulmutur.
71

Koca., a.g.e.s. 63.
73
Hakk Gltekin., zmir Tarihi, zmir, 1952, s. 43.
74
Turan., a.g.e., s. 87-88.
75
Akdes Nimet Kurat.,,aka: Orta Zamanda
Hakimi.,stanbul,1936,s.8-9.
72
zmir
ve
Yaknndaki
Adalarn
26
Anna Komnena aka Beyi kendi azndan yle anlatmaktadr: Bilesin ki

ben bir zamanlar Asyada yiite dverek aknlar yapan ama deneyimsizliin kurban
olan gen bir adamm.76
mparator Botaniates, Bizans saraynda yetitirilecek olan akaya itibar
ederek, Protonobilissimos asalet unvann yannda, baz imtiyaz ve deerli hediyeler
vererek dllendirmitir. Bizans saraynda aka Beye ksa zamanda asalet rtbesi
verilmesi, onun asil bir soydan ve itibarl bir Trk ailesinden geldiini aka ortaya
koymaktadr. Bundan sonra Trk Beyi, imparatorun tabiiyetini kabul ederek, Bizans
mparatorluunun hizmetine girmitir. stanbulda imparatorluk saraynda ikamet etme
ayrcal kendisine bahedilen aka Bey, burada Homerosun eserlerini okuyup,
anlayacak derecede Greke renmi ve btn saray adetlerine uyum salayarak,
Bizans devlet tekilatnn ileyiini, Bizans kltr ve dnce sistemini yakndan
renme frsatn elde etmitir.77
1078 ylnda Sleyman ahn desteiyle Bizans tahtn elde etmi olan
Nikephorus Botaniatesin yerine Aleksios Komnenosun imparator olmasyla, aka
Beyin elde etmi olduu btn imtiyazlarnn geri alnd bilinmektedir. Kaynaklarda
bunun nedeni ile ilgili bilgi bulunmamaktadr. Belki de aka Beyin, Bizansn bilgisi
ve oluru dnda kendi bana buyruk hareket etmi olduu tm haklarndan mahrum
etmesine sebep tekil etmi olmaldr. 78 Kendisine itibar etmedii anlalan mparator
Aleksiostan ekinen veya tm imtiyazlarnn elinden alnmasna zlen aka Bey,
zmir civarna giderek askeri faaliyetlerine devam etmitir. stanbuldan kaarak zmire
maiyeti ile birlikte gelmi olan aka Bey, bu blgede bulunan Trkmen unsurunun da
desteini alarak fetihlerine hz kazandrmtr. 79
aka Beyin asl amac stanbulu da fethederek Bizans imparatoru olmakt.
aka Bey, Bizans iyi tand iin zayf ynlerini bulup yararlanmak istiyordu. aka
Beye gre stanbul ancak denizden ve karadan gl bir donanma ile kara ordusunun
ayn anda kuatlmas sonucu ele geirilebilirdi. Bu nedenle bir yandan Bizansa kar
byk bir donanma hazrlyor bir yandan da kendisine mttefik aryordu. Bu srada
76
77
78
79

Necmi lker.,Bat Anadolunun Trklemesi rnei.,Trkler,C.6.,Ankara,2002,s.289-290.
lker.,a.g.m.,s.289.
lker.,a.g.m.,s.290.
27
Ouzlarn basks ile Karadenizin kuzeyindeki sahalar terk edip aa Tuna havzasna
yerleen Peenekler, Bizans tehdit etmeye baladlar (10881089). 80
Aleksios Peenekleri imha etmek iin seferler dzenledi. Peenekler Kuman
Trklerinden yardm istediler. Kumanlar yardm edemeden savan balamas
kanlmaz oldu. mparator ve birlikleri ar bir yenilgiye uratld. Peeneklerin bu
byk galibiyeti, aka Bey iin bir umut dourdu. Peeneklerle temasa geerek
Bizansa kar birlikte hareket etmek suretiyle bir antlama yapld. Peenekler ve aka
Bey Umurbey denilen mevkide toplanarak stanbulu kuatmak istiyorlard. Bizans ise
bir yandan Papadan yardm almak istiyordu bir yandan da Kumanlar kkrtmakla
urayordu.81
Umurbey mevkiinde aka Beyi bekleyen Peenekler, 40 bin kiilik bir
orduyla Kumanlarn saldrsna uradlar. Levunian Muharebesi 82 olarak bilinen bu
savata Peenekler bozguna uram adeta yok edilmitir. Bu zc durum karsnda
aka Bey, moralini bozmam, azimle mcadele etmitir. Mttefikini kaybetmek aka
Beyi gayesinden vazgeirmedi. Bizansa kar yeni frsatlar aramaya devam etti.83
Bu nedenle aka Bey Anadolu Seluklularyla iyi geinmek amacyla Kl
Arslana baml bir bey durumunu kabullendi, hatta kzn znik sarayna gelin olarak
gnderdi. Aleksios, Sultan I. Kl Arslana mektup yazarak Kl Arslan aka Beye
kar kkrtyor, iktidar elinde tutmas iin uyank olmas gerektiini belirtiyordu.84
aka Bey, ordusuyla anakkale yresine gelip Abydos kalesini kuatarak
Bizans tehdit etmeye devam etti. Bunun zerine Yuannis ve Doucas, mparator
karadan, Dalassenosu denizden aka Beyin zerine gnderdi. aka Bey, daha sonra
Kl Arslann yanna gitti.85 Bizans mparatoru, Kl Arslana bir mektup gndererek
aka Beyin aslnda kendisine kar tehizatlandn bildirdi. Kl Arslan, bunun
zerine, Bizansn oyununa ve kkrtmalarna inanp, Trk Trke krdrarak,
kaynpederi Bizansn korkulu ryas aka Beyi bir ziyafet srasnda birden klcn
80
81
82
83
84
85
A. Nimet Kurat., aka Bey, 3. Bask Ankara, 1966, s. 53-54.

Komnena., a.g.e.s. 248.
brahim Kafesolu., Seluklu Tarihinin Meseleleri, Belleten XIX, S. 76, Ankara, 1959, s. 16-17.
Koca., a.g.e., s. 70.
28
ekerek ldrd. Bizans bylece uygulad politika sonucunda hibir tehlikeye

girmeksizin iki rakibinden Peeneklerden ve aka Beyden kurtulmu bulunuyordu.86
aka Beyden gnmze zmirde kk bir ant emenin gerisinde eski aka
Bey denilen kyde betondan blok zerine bir yazt bulunmaktadr.87
86
87
Smer., a.g.e., s. 78.

Gltekin., a.g.e.s. 56.
29
KNC BLM
I. HALI SEFERLER DNEMNDE ANADOLU SELUKLU-BZANS

LKLER
A. I. Kl Arslan Dnemi likileri ve Hal Seferleri
Sleyman ah, Suriye seferinde lnce, yannda oullar Kl Arslan ve Kulan
Arslan bulunmaktayd. Bu srada Sleyman ahn lmn takriben alt ay sonra
Antakyaya gelen Melik ah yanna ehzadeleri alp, sfahana gtrd. 88 Sultan Melik
ahn 20 Kasm 1092de lm onun sfahanda hapis tuttuu Sleyman ahn
oullarnn serbest kalmalarn salad. Bu srada Emir Bozan ise Suriyeye yollanmt.
Sleyman ahn iki olu Kl Arslan ve Kulan (veya Davud) Horasandan kaarak
veya Berkyaruk tarafndan serbest braklarak nce Anadoluya daha sonra znike
geldiler.89
znikte bulunan Trkler, Seluklu ehzadelerinin geliini byk bir sevinle
karlad. Ebul Gazi iktidar direnmeden Kl Arslana devretti. Kl Arslan, tahta
sultan unvann alarak oturmutur. Bu sralarda Kl Arslann hkimiyet sahas znik
ve civarn kapsamaktadr; nk zmit, Gemlik Ebul Kasm zamannda elden kmt.
zmir ve evresinde ise baka bir Trk beyi aka Bey bulunuyordu.90
I. Kl Arslan, ilk i olarak, babas Sleyman ahn lmnden beri dalm
bulunan devletin birliini kurmaya almtr. Bir yandan da Bizansa kar srdrlen
mcadeleye devam etmek kararndayd. Bu sebeple yllardan beri Bizansa kar
savaan zmir beyi akann kzyla evlenerek onunla bir dostluk kurdu. Bylece
Bizansn hem Ege hem de Marmara ky blgelerine hcuma geebilecekti.91
1. Bizansa Kar lk Mcadele

1093 ylnda Kl Arslan, znike geldiinde her eyden nce Bizansn
blgedeki basksn krmak amacyla harekete geti. Anna Komnenaya gre lhan
88
89
90
91
Turan.,a.g.e.,s.113.
Abdlkerim zaydn., Sultan Berkyaruk Devri Seluklu Tarihi (1092-1104), stanbul, 2001, s. 125.
Kurat., a.g.e., s. 53-54.
In Demirkent., Sultan I. Kl Arslan, TTK Yay., Ankara, 1996, s. 16.
30
(Elkhanes)
92
unvann tayan bakumandan Muhammedi, Bizansn elinde bulunan
kaleleri ve ehirleri zaptetmek zere, Bizans zerine gnderdi. Muhammedin bu sefer

srasnda, Kapda yarm adasnn giriini tutan Kyzikos ve Apolyont glnn
dousundaki Apollonias ehirlerini igal etmesi zerine, Bizans imparatoru ise derhal
Aleksandros Euphorbenosun kumandasnda ok sayda asker ve malzeme ile donatt
filoyu bu yreye gnderdi. Bizans filosu Apollonias ehrini kuatt. 93
Alt gn sren bu mcadeleden sonra, Bizans birlikleri her ne kadar ehre
girdilerse de, dardan takviye kuvvetlerinin gelmesini bekleyen Muhammed, iddetle
savunduu i kalede direndi. Bizans kumandan Muhammede yardm geldiini
renince, kendi durumunun tehlikeye dtn anlayarak geldii yoldan geri
ekilmek istedi; ancak onun plann anlayan Muhammed, geri ekilii srasnda Bizans
filosunu geri ekilmek zereyken yakalayp, ar bir ekilde bozguna uratt; ancak
blgede uzun sre stnlk elde edilemedi. kinci bir kez ansn deneyen Bizans, bu
defa Kumandan Thoposun idaresinde byk bir orduyu karadan Trklerin zerine sevk
etti. Kyzikos ve Manyas ele geirildi. Seluklu kumandan bol hediyelerle kandrlp
ikna edildi. Bylece Bizansa kar dzenlenen bu ilk giriimin sonusuz kald
anlalmaktadr.94
2. Kl Arslan ve aka Beyin Arasnn Bozulmas

Bizans ile bu savalarn yapld esnada Kl Arslan aka Bey ile dostluk
kurmu, onun kz ile evlenmiti. aka Bey, anakkale Boazna doru ilerlerken,
Kl Arslan da Marmara Denizinden gneye doru hareket ediyordu. Bu arada aka
Beyin zmirden stanbula doru hareket ettiini haber alan Aleksios, bu tehlikeden
kurtulabilmek iin Kl Arslan kendisine mttefik yapmaya alyordu. Bir yandan
da Bizans donanmasn Konstantinos Dalassenos kumandasnda anakkaleye
gnderiyordu.95
92
93
94
95

Demirkent.,a.g.e.s.16-17.
Demirkent., a.g.e.s. 17.
Yusuf Kkda, C. Arabac., Seluklular ve Konya, Konya, 1994, s. 78.
31
Bizans imparatoru Kl Arslana mektup yazarak aka Beyin Kl Arslana

kar silahlandn bildiriyordu.96 Kl Arslan aka Beye kar harekete geti. ki taraf
arasnda kalan aka Bey, Kl Arslann yanna gittiyse de bir sonu elde edemedi,
damad tarafndan ortadan kaldrld. Kl Arslan ile Bizans yaptklar ittifak sayesinde
gelecek yllarda da anlamann devam etmesine karar verdiler. 97
Bu bar dnemi uzun srmeden Balkan yarmadasndan Trkler, Bizansn
Britanya blgesindeki topraklarna aknlar dzenlediler. Bizansllar Sapanca glnn
gney sahillerine uzun ve derin hendekler kazd. Amalar Trklerin Bizans blgesine
girmelerini yasaklamakt. Ancak Bizans imparatoru Aleksios, bu ileri tamamlamadan
1096 Mays ay sonunda Seluklulara kar yardma ard Avrupadan yola km
ilk Hal ordusunun Tunay aarak imparatorluk topraklarna girmi olduu haberini
ald. 98
3. Hal Seferlerinin Balamas

Hal Seferleri XI. Yzyln sonlarnda Avrupa dnyasnn Kuds
Kurtarma slogan ile Trkleri Anadoludan atmak ve btn Yakn Douyu ele
geirmek iin balatt siyasi amal askeri bir harekettir. Bu hareket 1096 ylnda
balayan birinci sefer ile 1291de Latin Hristiyanlarn Douda son merkezleri olan
Akkadan karlmalarna kadar sren yaklak iki yzyllk bir dnemi kapsar.99
Papa V. Urbanusun 27 Kasm 1095te Clermont Konslnde yapt ar ile
Hal Seferleri balam oldu. Bu ardan sonra Pierre lHermite adnda bir kei
hemen harekete geti. Yaln ayak ve srtnda kldan bir aba ile eek stnde, btn
Fransay ve Almanyay dolat etrafnda 20 bin kiilik byk bir kalabalk toplad,
ancak bu kalabalk bir ordu deildi. nk bu topluluun ne tehizat ne de komutan
vard.100
96
97
98
99
100

Kurat., a.g.e.s. 53.
In Demirkent., Hal Seferleri ve Trkler, Trkler Ans., C. 6, Yeni Trkiye Yay., Ankara, 2002,
s. 651.
Gordlevski., Anadolu Seluklu Devleti, (ev. Azer Yaran), 1. Bask, Ankara, 1988, s. 42.
32
I. Hal yrynden nce dinsel bir atele coan Bat, Bizanstan gelen
umutsuzluk inleyiine karlk verdi. Hal ordular 1 Austos 1096da stanbula vard.
Anna Komnena, Hallarn saylar gkteki yldzlardan kumsaldaki kumlardan daha
ok demitir.101 lk hal grubu 50 bin kadar kii Fransz keiin etrafnda topland.
Osman Turan Hal ordusundaki kiileri akl ve insanlktan mahrum vahi
hayvanlar olarak nitelendirmitir. Hallar btn arazileri yama ederek erkek, kadn,
ocuk, Mslman, Hristiyan demeden nlerine kan herkesi vahice ldrmeye
baladlar. Bizansllarn, grdkleri bu manzara, bata mparator Aleksiosu ve tm
Bizans dehete drmtr. 102
Aslnda Bizans, Trklere kar sadece askeri yardm talebinde bulunmutu;
ancak Papaln maksad Bizansa yardm grnts altnda Dou Hristiyanlk dnyas
zerinde hkimiyet kurmakt. 103 Bu nedenle Bizans mparatorluu halk, yeni bir
dman istilasna uram olduklarn fark ettiler.104
mparator Aleksios, stanbulu Hal nclerinin yama ve tahribatndan
kurtarabilmek iin onlar, gemilerle Anadolu yakasna geirdi. Helenopolis denilen yere
yerletirdi. Hal ordular daha sonra zmit ve znik istikametinde ilerleyerek blgeyi
vahi bir ekilde kana ve atee bodular.105 Bu srada Anadolu Seluklu Sultan I. Kl
Arslan, Malatyay zaptetmek zere lkesinin dousunda bulunuyordu. Hallarn znik
yaknlarna geldii duyulunca, sratle ehir nne geldiyse de sayca ok fazla olan
Hallarla mcadele edemedi. Hal ordularnn profesyonel asker says 100 bin
civarndayd. Dier gnll askerler ve aileleriyle birlikte bu say 600 bine
ulamaktayd. Bu sayya Bizans ordusundan da bir birlik katlmt.106
4. znikin Bizansa Teslim Edilmesi

Hallarn ilk hedefi znik oldu. znikin alnmasyla Anadolu Seluklu
Devletinin kecei, Trklerin Anadoludan atlaca umuluyordu.
101
102
103
104
105
106

Turan., Seluklular Zamannda Trkiye, s. 130.
Koca., a.g.e. s. 74.
Georg Ostrogorsky., Bizans Devleti Tarihi, (ev. Fikret Iltan), TTK Yay., Ankara, 1986, s. 334.
Steven Runciman., Hal Seferleri Tarihi, I, (ev. Fikret Iltan), Ankara, 1987, s. 101.
Urfal Mateos., Urfal Mateos Vekayinmesi, (ev. H.D. Andreasyan), Ankara, 1987, s. 190.
33
Hallar kendi aralarnda ibirlii yaparak znik ehrini ve kalesini kuattlar.

Bizans ise Kios (Gemlik) Krfezinde hazrlatt kayklar znik glne getirerek
Seluklularn bu ikmal yolunu kesti. Kl Arslan, hallara ar kayplar verdirmesine
ramen, sayca ok olmalarndan ve silahlarnn mkemmelliinden hallar karsnda
ilerleyemedi. Ordusuna geri ekilme emri verdi.107
Kl Arslan hemen Bizansla temasa geti. mparatora hayatlarna
dokunulmamak artyla ehri kendilerine teslim edebileceklerini bildirdi. Bunun zerine
imparator ehri teslim ald. Seluklular da kendilerini Hallarn katliamndan tamamen
kurtarm oldular.108 mparator Seluklu esirlerini fidye karlnda, sultann eini ve
ocuklarn ise fidye almakszn serbest brakacan bildirmitir.109
5. Eskiehir (Dorlylaion) Sava (1097)

znikten ayrlan Hal ordular, Eskiehir istikametinde yollarna devam etti.
Bizans komutanlarndan Tadikos, emrindeki ordusu ile Hallara klavuzluk ediyordu.
Anadoluya ekilmek zorunda kalan Kl Arslan, hemen Trk emirlerine haber
gnderip, yardma ard.
110
Kl Arslan ise yannda bulunan Gm-tekin,
Danimend Ahmed Gazi ve Kayseri Emiri Hasan Bey ile karargh kurup, Hallar
bekliyordu. Hallarn Trklerin uyguladklar sava taktikleri karsnda yenilmeleri
beklenirken arkadan gelen bir hal grubu imdatlarna yetiti. Kl Arslan bu sayca
stn grubu yenemeyeceini anlaynca geri ekilmek zorunda kald.111
Buna karn I. Kl Arslan Hallara uygulad taktii deitirerek hal
ordularnn geecei yollardaki sular iilemez hale getirip, her trl yiyecek maddesini
imha edip hal ordularna byk kayplar verdirdiler. Bylece hallar byk
skntlara sokarak manen yprattlar.112
107
108
109
110
111
112

Koca., a.g.e., s. 79.
Cokun Alptekin., Trkiye Seluklular, Doutan Gnmze Byk slam Tarihi VIII, stanbul,
1988, s. 226.
Turan., a.g.e., s. 101.
Azimi., Azimi Tarihi, (ev. Ali Sevim), Ankara, 1988, s. 30.
34
Hal ordusu Akehir-Konya yolunu takip ederek Ereliye kadar ulatktan

sonra burada ikiye ayrld. Bir ksm ukurovaya giderken bir grup Suriyeye giden
yolu takip edip Kayseri, Gksun, Mara yoluna devam etti. Kayseri-Mara yolundaki
Hal ordusu Hasan Bey ile arpt. Hasan Bey, daha sonra kendi adyla anlacak olan
Hasan Dana ekilmek zorunda kald.113
Hal liderleri ukurova, Misis, Adana ehirlerini ele geirip Antakya
nlerinde birletiler. Hallarn Antakyay da ele geirmeleriyle bu blgede hibir Trk
kalmam bulunuyordu. Hal liderlerinden Baudouinin Ermeniler tarafndan Urfaya
davet edilmesiyle Hallar, savamadan Urfaya sahip oldu. Bylece kutsal topraklarda
olmasa bile yakn bir blgede ilk Hal devleti Urfa Hal Kontluu kurulmu oldu
(1098).114
Antakyay ise Yasyan koruyordu ancak ehrin dmesinde asl rol Firuz
adl bir Ermeni dnmesi oynad. Firuz, Trklere ihanet etmek suretiyle Hal birliklerini
gece ehre ald. Btn gece arpmalardan sonra ehir dt. Hal liderleri
Antakyann idaresini istemeyerek de olsa Bohemunda braktlar. Bu olay Bizans ile
Hal ibirliinin sonunu oluturur. nk Bizans antlama gerei Antakyann
kendisine verileceini umuyordu.115
Daha sonra Hallar, Beyrut yaknlarnda Fatm topraklarna girdiler.
Seluklularn ve Abbasilerin dman olan Fatmler, 1098de Kuds Seluklularn
elinden almlard. 7 Haziran 1099da Kuds nne gelen Hallar ehri kuattlar, ksa
bir sre sonra Kuds ehri ele geirildi. 70 bin Mslman katledildi. ehre tamamen
sahip olan Hallar, burada bir Hal Krall oluturdular. Kudsn d haberi slam
dnyasnda derin bir znt yaratt. Buna karlk Hristiyanlar elde ettikleri
baarlarndan dolay her yerde sevin iindeydiler. Godefroide Bouillon, Kutsal
Mezarn Savunucusu unvanyla idarenin bana getirildi. 116
113
114
115
116
Turan., a.g.e., s. 104.

Demirkent., a.g.e., s. 32.
Ebul-Ferec., Ebul Ferec Tarihi, II, (ev. mer Rza Dorul), Ankara, 1950, s. 339.
bnl Esir., el Kamil fit-Tarih, (ev. B. Eryarsay), C. X, Bahar Yay., stanbul, 1989, s. 236.
35
6. I. Hal Seferinin Sonular

1. Anadolu Seluklular bata bakentleri znik olmak zere, btn sahilleri
Bizansa ve Hallara kaptrarak Anadoluya ekilip hkimiyet alanlarn
daraltmlardr.117
2. Bizansllar, Hallar sayesinde Anadolu Seluklularna kar tekrar gl
hale geldi. Bizans mparatorluu Anadolu siyasetinde balca rol oynamaya balad.
3. Hallar kutsal yerleri ele geirme gayelerine ulap, Urfa Kontluunu,
Antakya Prensliini, Trablusam Kontluunu kurdular.
4. Mslman Trk dnyas ile Hristiyan Bat dnyas birbirlerini tanma ans
buldu. Hal ordusu, Trklerin sava yeteneklerini ve kahramanlklarn grp takdir
etmilerdir.118
B. Sultan ahin ah (Melik ah) Dnemi Bizansla likiler

1. Sultan Kl Arslann lmnden Sonra Trkiye Seluklu Devletinin
Durumu
Kl Arslann ahin ah (Melik ah), Mesud, Arap ve Turul Arslan adnda
drt olu bulunuyordu. Kl Arslan ld srada en byk olu ahin ah bile 11
yandayd. ahin ah Byk Seluklu Devletinde avl tarafndan esir alnmt.119
Arap ve Mesudun nerede olduu bilinmemektedir. Turul Arslan ise
Malatyaya karlarak burada Sultan ilan edilmiti. Bizans bu tarihi frsattan
yararlanarak, Anadoludan Trkleri tamamen atmak gayesi ile hemen harekete geti.
Trkler ise Kayseri Emiri Hasan Bey etrafnda 24 bin kiilik bir ordu oluturarak
harekete getiler. Alaehire karargh kuran Bizans zerine yrdler. Hasan Bey,
ordusunu Menderes Havzas, Bergama ve Kemalpaa, zmir olmak zere kola
117
118
119

Turan., a.g.e., s. 102.
Koca., a.g.e., s. 96.
36
ayrarak Bizanstan intikam almak istiyordu, ansak Hasan Beyin ordusunu kollara
ayrmas aleyhine oldu. Bizans ordusu karsnda ar kayplar vererek geri ekildi.120
Sultan Muhammed Tapar, Anadolunun hkmdarsz kalmasndan istifade etti.
Maiyetinde bulunduu ahin ah Anadoluya gnderdi. ahin ah Malatyaya
geldikten ksa bir sre sonra Konyaya geldi. 121 Konyada Seluklu tahtna karak
hkmdarln ilan etti. Kardeleri Mesud ile Arap hapsettirdi. Malatyada bulunan
baz emirlerin destei Konya tahtna hkim olmutur.122 Bir sre sonra her iki ehzade
de kat. Bunlardan Mesud, Danimendlilerin yanna snp, Emir Gazinin kz ile
evlenirken, Arap da Seluklulara ait olan Ankaraya yerleti.123
2. ahin ahn Bizansla Bar Antlamas Yapmas

ahin ah i meseleleri bitirdikten sonra Bizansa yneldi. I. Hal seferi
srasnda Karadeniz, Akdeniz, Marmara sahillerini ele geiren Bizans, blgedeki
Trkleri imha etmiti. Bu nedenle ahin ah da Bizansn Trklere vurduu bu darbeye
karlk vermek istiyordu. Trk birliklerinin bir ksm Synaosa kadar bir ksm da
Kk Menderes ovasndan geerek ilerlediler. ahin ah, Alaehirdeki Bizans
birliklerinin komutan Gabras zerine bir ordu gnderdi.124 Gabras, Kelbianus ovasnda
Trklerin karsna kt. Yaplan savata Trkler malubiyete uradlar. Dorudan
ordusunun yenildiini renen ahin ah imparatora eli gndererek iki taraf arasnda
bar yaplmasn istedi. Her iki taraf arasnda bir bar antlamas yapld. 125
3. Sultan Melik ahn ( ahin ah) Bizans le Mcadelesi

Bizans ile yaplan bartan ksa bir zaman sonra ahin ah, 50 bin kiilik bir
ordu hazrlad. mparator Aleksios, Geliboluda bulunduu bir srada Trklerin bu
hazrln haber ald. Bizans ordusu Byzantion ve Damalis arasnda boaz geti. Bu
120
Koca., a.g.e., s. 97-98.

Hseyin Kayhan.,Hallar Karsnda Artuklular,I.Uluslararas Mardin Tarihi Sempozyumu
Bildirileri,stanbul,2006,s.55
122
Ebul Ferec, II, s. 349.
123
Koca.,a.g.e.,s.107-108.
124
125
121
37
srada, Aleksiosun znik valisi Eusthatios Kamytzes tarafndan Trklerin, znike

saldrd haberi geldi.126
mparator Aleksios, Kibotasa geldii zaman Trklerin znik ve civarndaki
yerlere hcum ettiklerini, Monolykos adn tayan bir Trk komutann Bursa, Uluda,
Kapda yarmadasndan geerek anakkaleye ulatn, Kontagnen ve Muhammed
adndaki Seluklu komutanlarnn ise Manyasa kadar olan alanlar yama ettiini
rendi. mparatordan 500 bin kiilik bir ordu ile Trkleri takip etmesi, ancak herhangi
bir atmaya girmemesi emrini alan Kamytzes znikten ekildi. Ama imparatorun
szn dinlemedi.127
Kamytzesin ordular Trklerle amansz bir mcadeleye girdi. Seluklu
komutan Emir Muhammed Kamytzesi esir ald. mparator, komutannn esir alndn
renince harekete gemek zorunda kald. znik, Osmaneli, Bursa yresini takip ederek
Emet (Akrokos) yresine geldi. Bu blgede bulunan Trkmenleri tamamen kltan
geirdiler.128
Emir Muhammed, Trkmenlere yaplan bu acmaszl renince Bizans
ordusuna baskn yapt. Kumandan Ampeas idaresindeki art birlii ile savaa tututu.
Emir Muhammedn okuyla ldrld. Ardndan dier bir Bizans kumandan
Tzipoureles, Trk oklaryla can verdi. Bu karmak durumdan faydalanan Kamytzes
Trk kyafeti girmek suretiyle dikkat ekmeden kat. Alaehir ve Erigz arasndaki
ovada ordugh kurmu olan imparatorun yanna geldi. Trklere kar baarl
olamayacan anlayan Aleksios emrindeki birlikleri Georgios Lebounese brakarak
stanbula dnmtr.129
4. Bizans mparatoru Aleksiosun Konya Seferi (1116)

1116 yl balarnda Anadolu zerine byk bir Trkmen gnn yaanmas,
Aleksiosu korkutmu, bunu lkesine saldr olarak deerlendirmiti. Aleksios, komu
lkelerden paral askerler, yardmc ekipler toplayarak, Konya zerine bir sefere kmak
126
127
128
129

Komnena., a.g.e., s. 458-459.
Koca., a.g.e., s. 100.
Koca., a.g.e., s. 101, Turan, a.g.e., s. 155.
38
istedi. mparatorun ayandaki rahatszlktan dolay seferin gecikmesi, Seluklu

kararghnda Bizansn korkakl olarak nitelendirilmitir.130
Aleksiosun arlarnn hafiflemesi zerine Bizans ordusu, znik, Ulubat,
Manyas civarna hareket etti. Ulubat yresinde kararghn kurdu. Seluklular ateler
yakp ok sayda asker olduklar izlenimini Bizansa verip, blgeden uzaklatlar. Gece
karanlnda yanan bu ok sayda ate, Bizans mparatorunu yanlgya drd.
Aleksios, Poimanenon yaknnda ordughn kurduktan sonra Trkleri izlemek iin,
hafif donanml bir birlik gnderdi. Bizans kuvvetleri, Seyitgazi, Bolvadin, Akehir
yolunu takip ederek, Trk askerlerinin byk bir ksmn katledip, bir ksmn da esir
ettiler. Aleksios bu galibiyete ok sevinmiti ve emrindeki tm kuvvetlerle Ulubata
geri dnd. Burada ay boyunca bekledi. Bunun nedeni yaz mevsimi olmasndan
dolay yollarda ar scaktan susuzluk ekme tehlikesiydi. mparator daha sonra
ordusunu Uluda srtlarna yerletirdi. Bu srada Trk birliklerinin, kendisi zerine
geldiini haber ald. Trkler, bu srada Strabobasileios ve Mikhael Stypeiotes
komutasndaki Bizans birlikleri, Germioi srtlarnda131 tarafndan pusuya drldler.
Trklerin geldiini gren Bizans askerleri birden bire ovaya inerek, Trk
askerlerine saldrdlar ve onlar zorlu bir mcadeleden sonra malubiyete urattlar. Bu
srada mparator zmite geri dnd Trkler zerine yeni bir sefer dzenlemek zere
hazrland. Kamytzes idaresindeki birlikler, Polybotosa (Bolvadin) ve Kedrea
132
zerinden, Konyaya yrmeye balaynca, Seluklu komutan Boaya Bizans
ordusunun gelmekte olduunu haberini getirdi.133

Kamytzes, blgede kimseyi bulamad, yiyecek iecek skntsna den
Kamytzes ilerleyemedi. ahin ah ordusu ile Akehire gelmi, Bizans ordusunun
geebilecei yollardaki yiyecek maddelerini imha etmi, sular iilemez hale getirmitir.
Ayn zamanda Danimendliler de, Bizansa kar harekete gemi, imparatoru korku
sarmt. Aleksios, ordusu ile Bolvadinden Akehire geldi. Trklerle giritii ufak
tefek savatan sonra imparator Krk ehitler Gl ve Mesenakta hisarn igal ettiler.
Bundan sonra imparator ordu birliklerini ayrarak guruplara ayrlmalarn ve Trklerde
130
131
132
133

Umar.,a.g.e.,s.89 vd.
Bilge Umar.,Trkiyedeki Tarihsel Adlar.,stanbul,1993,s.458.
Koca., a.g.e., s. 105.
39
bulunan Bizans esirlerini kurtarmalarn bildirdi. mparator bu noktadan sonra birden

bire geldii yolu takip ederek dnme karar almtr. 134
ahin ah, komutan Emir Monolugun yanna gelip, art birliklerine saldrd.
Dier bir gurup ise Bizans ordusunun geri kalan ksmna saldrd. Fakat Bizans
ordusuna gelen yardmlarla durum ahin ahn aleyhine gelime gsterdi.135
ahin ah kuvvetlerini ypratmak istemedi. Sultan dalarna doru ilerledi. Bu
aamadan sonra ahin ah psikolojik savala Bizans ordusunda korku yaratt, dalarda
ate yakp, kardklar korkun naralarla uyardlar. Taktik deitirerek gece savamaya
baladlar. mparator Aleksios ise bir an nce stanbula dnmekten baka bir ey
dnmyordu. Bu srada ahin ah, kardei Mesudun Danimendliler ordusuyla
zerine geldii haberini ald. ahin ah, tecrbeli komutanlarnn tavsiyelerine uyarak,
imparatordan bar istedi. Aleksios bu teklifi kabul etti. ki devlet arasnda bar artlar
ihtiva eden deil, imparatorun ordusuyla stanbula rahata dnebilmesi iin bir atekes
antlamas yapld. mparator Aleksios ahin aha ykl miktarda para ve hediyeler
verdi.136
C. Sultan I. Mesud Dnemi Bizansla likiler

1. Mesudun Hapisten Kurtularak Saltanat Ele Geirmesi ve ahin ahn
Sonu
ahin ah, Bizans ordusunu imha etmek zereyken kardei Mesudun ve
Danimentlilerin zerine geldii haberini alm, Bizansla atekes antlamas yapmt.
ahin ah, imparatorun yanndan ayrlp, Mesudun zerine yrd. Emir verdii keif
kollar, ahin aha ihanet ederek Sultan Mesudun tarafna getiler. Sonra da ahin
aha yolun gvenilir olduunu sylediler. ahin ah, byk bir tuzaa drldn
grnce ortamdan uzaklat. Yannda bulunan komutan Boa da Mesudun taraftar idi.
Bizansa snmak isteyen ahin ah, komutan Boann tavsiyesine uyarak
Tyragionda 137 kalmay kabul eder. Hlbuki Boa, Mesudun zaman kazanmasn
salayarak ahinah gelip yakalamas iin kalede bekletiyordu. Boa, Mesudun
134
W.M. Ramsay, Anadolunun Tarihi Corafyas, stanbul, 1960, s. 8182.

Turan., a.g.e., s. 156 v.d.
136
137
Ilgn olduu tahmin edilmektedir. Ramsay., a.g.e., s. 151.
135
40
askerlerine Rum kalesinin kapsn aarak ahinah Mesuda teslim etti. 6 yl saltanat
sren ahin ahn gzlerine mil ekildi. Bir sre sonra tamamen kr olmad
anlalnca, Sultan Mesud tarafndan, yay kiriiyle bodurularak ldrld.138
2. Sultan Mesud ve mparator Ionnes Komnenos Arasndaki likiler

1118 ylnda Aleksiosun yerine geen olu Ionnes139, Trklerin eline bulunan
Denizliyi almak, Menderes havzas boyunca ilerleyen Trk aknlarn durdurmak
amacyla hemen harekete geti. Alaehirde karargh kurdu.
Aksukhas 140 komutasnda Denizli zerine bir birlik gnderdi. Denizliyi
Seluklu komutanlarndan Alpkara koruyordu. Seluklu komutann yardm gelmedii
takdirde Denizliye koruyabilecek durumu yoktu. Mesudun da elinde Bizansn
karsna karabilecei bir kuvveti yoktu. Byle olunca Alpkara, Denizliyi (Laodikeia)
sratle boaltp yreyi terk etti.141 Denizlinin Bizans tarafndan alnmasnn ardndan
imparator, stanbula geri dnd. 142 Bir sre sonra imparator Sozopolis (Uluborlu)
zerine sefere karak burasn kolayca Bizansn hkimiyetine ald. Sozopolis
(Uluborlu), Anadolunun eski yerleim yerlerinden biriydi. Sarp bir mevkide kurulmu
olan ok dar bir geit dnda ehre hcum etmek mmkn deildi.
Blgenin durumunu gz nne alan Ionnes, bir sava hilesine bavurdu, art
kuvvetlerini Paktirarios adl bir subayn emrine vererek devaml surette Uluborlu
civarndaki surlarn dzenlenmesi emrini verdi. Bylece kaledeki Trkler, Bizansn
tm kuvvetlerinin bu kadar olduunu zannedecekler, bylece geride gizlenmi asl
Bizans kuvvetlerinin ana dp yok edileceklerdi. Trkler bu ekle aldandlar, bu
srada Bizans askerleri ehrin kaplarn zapt etti. Bizans ordusu bundan sonra Beyehir
Gl civarna oradan da Antalyaya kadar ilerledi.143 mparator, Peeneklerin Balkanlar
ve Makedonyaya yaptklar aknlar nedeniyle stanbula dnmek zorunda kald.144
138
Koca., a.g.e., s. 108.

Niketas Khoniates, Historia, ev: Fikret Iltan, TTK Yaynlar, Ankara 1995, s. 5.
140
In Demirkent, Komnena Hanedannn Byk Ba Kumandan Trk Asll onnes Aksukhos,
Belleten, 227, (Nisan 1996), s. 59.
141
F. Akakoca, Aka., Denizli Tarihi, Denizli 1945, s. 20.
142
Koca., a.g.e., s. 110.
143
Niketas., a.g.e., s. 8; Turan., a.g.e., s. 161.
144
Kinnomos., a.g.e., s. 7-8; Niketas., a.g.e., s. 7.
139
41
3. Ionnes Komnenosun Kardei Isaakiosun Trklere Snmas ve

Danimendilerin Etkisi
1130 ylnda Bizans imparatoru Ionnesin Danimendlilerin elinden ald
Kastamonu ve sahil blgesinin Trkler tarafndan geri alnmas zerine, bu blgeye yeni
bir sefer dzenlendi. Ionnes sahildeki blgeleri ele geirmeye balamt ki,
stanbuldan kardei Isaakiosun Bizans tahtn ele geirmeye alt haberi geldi.
mparator Ionnes, bu seferi iptal ederek geri dnd. Isaakios ise bu teebbsnn
baarszlkla sonulanmas zerine nce Sultan Mesuda, daha sonra Danimendli
hkmdar Emir Gaziye snd. Onu Trabzon Duku Konstantin Gabrasn yanna
gnderdi. Sultan Mesud ve Isaakios Malatyaya gelerek k mevsimini burada geirdiler.
145
Isaakios bir sre sonra Ermeni Leonun yanna giderek, kzyla evlendi. Ermeni
Leonla aras alnca olu Ionnesi de alarak Sultan Mesuda gelip snd.146
4. Bizans mparatoru Ionnes Kommenosun Dou Akdeniz ve Kuzey

Suriye Seferi (11371138)
I. Hal Seferinden sonra ukurovaya yerlemi olan Ermeni mparatoru I.
Leon, Ionnesin Danimendliler ve Sultan Mesudla meguliyetinden yararlanarak,
Bizansa ait el (sauria) yresini igal etmi, Silifkeyi kuatm ve Bizansn
Suriyeye giden yolunu tamamen kapatm bulunuyordu. Bunun zerine imparator,
1137 ylnda ukurovay Ermenilerden kurtarmak ve Hal Devletlerini itaatine almak
zere Dou Akdeniz zerine sefere kt. Tarsus, Adana ve Misisi zaptetti. Anazarba
ve Antakyay ele geirdi. Antakya Prensi Raymond, imparatora direnemedi.
Raymondu yerinde brakmak zere Antakya Prensliini kendisine balad.147
Sultan Mesud, Adana, Mara, Keysun blgelerini ele geirdi. mparator buna
karlk Sultan Mesud ile bir antlama yapt. Sultan Mesud, Ionnesin baarszlkla sona
145
Niketas., a.g.e., s. 20-21.

Sryani Mikhail, Vakayiname, (ev: H.D. Andreasyan), III XVI, 8, stanbul, 1944, s. 245.
147
Ostragorsky., a.g.e., (ev: Fikret Iltan), TTK, Ankara, 1986, s. 350.
146
42
eren kuatmasndan sonra Uluborluyu kuatt ve Trk aknclar Antalyaya kadar

ilerledi.148
5. mparator Ionnes Komnenosun Suriye zerine kinci Seferi

mparator Ionnes, 1142 ylnda Suriyeye ikinci bir sefere kt. Ionnesin ilk
seferinin amac Sultan Mesud olmutur. Sultan Mesudun, Danimendlilerle ittifak
kurmasyla imparator iddetli saldrlara maruz kald. Ordusunun kontroln kaybetti.
Bizans ordusu bozgun halinde Karadeniz sahillerine Niksara doru geri ekilmeye
balamt. Bizans ordusu urad bozgunla byk bir hayal krklna uramtr.
Sultan Mesud ise imparator Ionnesin bu geri ekiliinden faydalanarak Uluborluyu
kuatm, blgede yama aknlarna balamt. Bu nedenle imparator Seluklular
zerine yrmt. 149
Aslnda imparatorun gerek amac, Seluklu aknlarn durdurmak, Antalyaya
kadar Akdeniz yolunu ap gvenliini salamakt.
150
zellikle, Anadolu yolundan
ilerleyerek Beyehir (Karalis, Pusguse) glnde kk ama mstahkem adalarda

yaayan Hristiyan (Rum) halka bask yaparak gln eskiden beri Bizansa ait olduunu
syleyerek, Rumlar kendi tabiiyeti altna almakt. Aksi takdirde Beyehir gl ve
civarndaki adalar boaltp Seluklu topraklarn iltihak etmelerini Hristiyan halktan
isteyecekti. Bir bakma imparator Rum halk ile Seluklular arasndaki ticari ve kltrel
ilikileri kesmek istiyordu. 151
Rum halk, Trklerle olan ilikileri neticesinde zamanla Trk adet ve
geleneklerini de benimsemilerdi. Bu nedenle Rum halk imparatorun bu teklifi
karsnda fkelenerek imparatora itaat etmeyeceklerini bildirerek sert bir ekilde
karlk verdiler. nk Rum halk davran ve gelenek bakmndan Trklemi idiler.
mparatora gre bu durum Hristiyanla kar ilenmi ar bir su kabul edilmitir.152
Rum halkndan red cevab alan imparator Beyehirde bulunan Rum halknn
adalar hemen terk etmelerini syledi. Rum halknn kulak asmamas zerine imparator
148
Kinnomos., a.g.e., s. 22; Turan., a.g.e., s. 178.

Koca.,a.g.e.,s.120.
150
Koca.,a.g.e.,s.121.
151
Niketas., a.g.e., s. 24.
152
Kinnomos., a.g.e., s. 22.
149
43
Toros Dalarn ap, Beyehir glne geldi. Sallar ve kayklar yaptrarak adalardaki
halkn zerine birlikler gnderdi. Bu srada kan frtna sonucunda imparatorun
kayklar ve sallar devrildi. Bizans askerleri bouldu. mparator hibir sonu alamadan
stanbula dnmek zorunda kald.153
Ionnes, kendi halknn Trklerle olan gzel ve iyi ilikilerine tahamml
edememi, Trk idaresi her yerde tercih edilen bir idare olmutur. Bu olay da bize
gsteriyor ki Trkler adaletli, hogrl, yksek insani erdem zellikleri gsteren bir
millettir. stanbula dnerken imparatorun iki olu Aleksios ve Andronikas lnce
Isaakios, her iki cenazeyi stanbula gtrd. 154 Kendisi ise kk olu Manuel ile
birlikte el (Isauria) ve Kilikyay geip, Suriyeye yneldi. 155 1143 ylnda yaban
domuzu avna kan imparator ald zehirli bir ok yarasndan kurtulamayarak ld.
Bylece onun ikinci Suriye seferi de baarszlkla sonulanm oldu.156
6. Sultan Mesud le Manuel Komnenos Arasndaki likiler

Bizans imparatoru Ionnes lnce yerine olu Manuel geti. Yeni imparator
Suriye zerinden balayp Seluklu topraklarndan izin almadan stanbula gemeyi
planlarken, Sultan Mesud, Malatya kuatmasn kaldrarak kuzeni Andronikos
Komnenos ile enitesi Theodoros Dasiotes, Seluklular tarafndan esir edilerek
Konyaya gtrld.157
Sultan Mesud, stanbuldaki taht deiikliinden yararlanarak Bizans
topraklarna saldrd. Manuel ise tahta geip Seluklu topraklarna aknlara balam ve
Melangeia blgesinde Trklere saldrmtr (1145).158
Manuelin amac Antakyaya kadar ilerleyerek Hal hkmdarlarn itaat
altna almak, kendisine bal Ermeni Baronluunu yeniden kurmakt. Yolda kendisi
rahatszlanca Trk kkenli Porshuk (Porsuk) ile Grek komutanlarn gnderdi.
153
154
155
156
157
158
Koca., a.g.e., s. 122.

Kinnomos., a.g.e., s. 23.
Sryani Mikhail., c. III, XVI, s. 255.
Niketas, a.g.e., s. 26-30.
Niketasa gre bu iki asilzade, Manuel tarafndan fidye denerek kurtarlmtr. Turan., a.g.e., s. 179.
znikin gneydousunda, Bizans Devletinin eskiden beri kullanlan ilk karargah idi.
44
Komutanlar byk baarlar elde edemedi. Sultan Mesud ise Bizansn Antakyaya
giden kara yolunu kesmek iin Brekena (el) kalesini ele geirdi.159
7. Bizans mparatoru Manuel Komnenosun Konya Seferi (1146)

Sultan Mesudun 1145 ylnda Bizansa ait Isauria ve Prakana (Silifke
Blgesi)y ele geirmesi Bizansn Suriye ile balantsn tehdit ediyordu. mparator
Manuel, babasnn Anadolu siyasetine devamla Trklerle mcadeleyi srdrd.
Danimendli Melik Muhammedin lmnden sonra, Anadoluda stn duruma
ykselen ve Bizans a kar serbest kalan Anadolu Seluklu Sultan I. Mesudun bir an
nce durdurulup, gcnn krlmas gerektiini dnerek, Seluklu topraklar zerine
bir sefer dzenledi. Buna karlk Rhyndakos (Ulubat)ta karargh kurdu.160
mparator Manuelin amac dorudan Konya zerine yrmek, Seluklu
devletini ykmak, Trklerin karsna birden bire kp, kendi bakentlerinde yok
etmekti. Yeterince hazrlk yaptktan sonra Sultan Mesud zerine harekete geti.161
mparatorun hareketine kar baka bir hareket de, Trk aknc kuvvetlerinden
grld. Bir aknc kuvveti Orta Anadolunun bat ksmn vurdu. Baka bir aknc
kuvveti de, Kk Menderes Havzas boyunca, sahillere doru ilerleyerek, byk bir
ganimet ele geirdi.162
Trk aknc kuvvetlerinin bu creti karsnda son derece fkelenen Manuel,
hzla Konya zerine harekete geti. Karlkl mektuplamalarn, restlemelerin
ardndan Akehirde iki ordu karlat. mparator Akehiri zaptetti, ehrin tamamn
yakt. Burada uzun zamandan beri hapiste kalm olan baz Bizansllar serbest brakp,
Trklere ait mallara el koydu.163 Sultan Mesud, daha byk bir hazrlk yapmak zere
Aksaraya gitti. Akehirdeki Seluklu ordusunun idaresini de komutanlarna brakt.164
159
160
161
162
163
164
Runciman., a.g.e., I, 220.

Kesik.,a.g.m.,s.557.
Kinnamos., a.g.e., s. 38.
Kinnamos., a.g.e., s. 36.
Koca.,a.g.e.,s.126.
Kinnamos., a.g.e., s. 42
45
Manuel, bundan sonra Konya zerine yrd. nk Sultan, Konyaya kadar geri
ekilmiti.165
8. Sultan Mesudun Konya Mdafas

Sultan Mesud, Konyada gerekli tedbirleri aldktan sonra ehri savunmaya
hazr hale getirdi. Askeri birliklerle Konya ve Kaballa Kalesi arasnda mevzilendi.
mparator, Kaballaya gelince hemen saldrya gemeyip, bir sre bekledi; nk o,
Sultan Mesudun nerede olduunu bilmiyordu. Mesudun ehrin sandaki birliklerin
banda olduunu renince buraya doru hcuma hazrland. mparator ehri savunan
kuvvetlerden birinin banda Seluklulara snarak Mslman olmu, Ionnesi grd.
Sultan Mesudun kz da surlarn nnde baarl bir ekilde ehri savunuyordu. Sava
bir aydan fazla srd. Bizans kuvvetleri byk kayplar verdi. Bizansllar takip eden
Trk birlikleri, Bizans ordusunun dalmasna neden oldu. Seluklular dalarak azalan
Bizans ordusunu pusuya drdler.166
mparatora yardmc birlikler geldiyse de durum deime gstermedi.
mparator ordusuna moral vermek iin komutanlarndan birine miferini ellerinde
sallattrp, Sultan Mesudun esir alndn ilan ettirdiyse de Seluklu ordusunda nemli
bir etkisi olmad. Bundan sonra imparatorun cesareti krld. Kuatmaya devam edemedi.
mparator, Sultan Mesuda yardmc kuvvetler geldii haberini ve dn yolunun
Trkler tarafndan kesilmekte olduunu da renince kuatmadan vazgeti. Daha byk
bir hazrlk yaparak tekrar geleceini Sultan Mesuda bildirerek ordusu ile adeta
kaarcasna Konya nlerini terk etti.167
Sultan Mesud, mparator Manueli, Beyehir yolu zerinde kska iine ald.
mparatorun hayat ve ordusu byk tehlike iine girdi. Bizans ordusunda tam bir isyan
havas esiyordu. Bylece Bizans ordusunun ve Manuelin byk umutlarla kt
Konya seferi baarszlkla sonulanm oldu. Bizansllar, Sultan Mesud lnceye kadar
bir daha karsna kamadlar.168
165
166
167
168
Kinnamos., a.g.e., s. 43; Niketas., a.g.e., s. 39.

Niketas., s. 36.
Kinnamos., s. 39 vd.
Koca., a.g.e., s. 132-133.
46
Konyadan hzla ayrlan Manuel dn yolu olarak Gller yresini tercih etti.
Bunun sebebi, seferine devam ediyor grnts vererek, urad baarszl rtmek
istemesidir. Ayrlmadan nce de adamlarna ehir civarnda bulunan her eyi yama ve
tahrip ettirdi. Bu talan srasnda, Trk mezarlnda bulunan llere ait cesetleri
karmak suretiyle insanlk d hareketler de sergilemilerdir. 169
9. II. Hal Seferi ve Sultan Mesudun Anadolu Savunmas

Urfann Trkler tarafndan fethedilmesi haberi Avrupann yeni bir sefer
hazrlamasna neden oldu. Yeni hal seferi Anadolu Seluklularn olduu kadar,
Bizans mparatorluunda da endie uyandrd. Anadolu Seluklular, Hallarn
hedefinde idi. Seluklu imparatoru Mesud bundan yararlanarak Sleyman adnda bir
komutann stanbula eli gnderdi. Ege sahilindeki baz yerler ile Akdeniz sahillerinde
bulunan Brakena kalesini Bizansa brakmak zere mparatordan bar teklifinde
bulundu. mparator Mesudun teklifini kabul etti. Bylece iki devlet arasnda bir
bar antlamas imzaland.170
Yeni yaplan arya Fransa Kral VII. Louis ve Alman Kral II. Kondrad
olumlu cevap verdi. Trk topraklarndan geen Hallarda yiyecek ve su sknts ba
gsterdi. 26 Ekim gn Doryloion yaknlarnda Seluklu ordularnn saldrsna
uradlar.171 ki kral, Balkesir, Bergama, zmir zerinden Efese gidip Antakyaya
gemek istiyorlard. Btn krallar Dmaka sefer dzenlemeye karar verdiler. Hal
ordusunun says 500 bin kadard. Her iki kraln idaresinde 140 bin svari olmak
zere toplam bir milyon drt yz bin kiiye ulat belirtilmektedir.172
Nureddin Mahmud b. Zengi de Dmaka doru ilerlemekte gecikmedi. 28
Temmuzda 5 gnlk bir kuatma sonunda Hal ordusu geri ekildi. Bu baarszlk
Hallarn itibarna byk darbe vurdu.173
169
170
171
172
173
Kesik.,a.g.m.,s.558.
Koca., a.g.e., s. 134 vd.
Muharrem Kesik., Trkiye Seluklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Zaman (1116-1155), I. Bask,
Ankara, 2003, s. 29.
Bedirhan, Ateken., a.g.e., s. 146.
In Demirkent., Urfa Hal Kontluu Tarihi (1118-1146), TTK Yay., Ankara, 1986, s. 127.
47
kinci Hal seferinden galibiyetle kan Trkler sayesinde Anadolu ve

Mslman topraklar, Hallara mezar olmutur. Sultan Mesud 1146 ylnda Bizans
ordusuyla 1147 ylnda da Hal ordularyla savam; Trk sava taktiklerini ustalkla
kullanmtr. Bizans Konya nlerinde baarszla uratmtr. Alman ve Fransz
Hal ordularn da byk bir g olmaktan kartarak ypratm, Anadoluyu bu
tehlikeden kurtarmtr. Dou Akdeniz blgesinde de byk baarlar elde ederek
Gksun, Behisni, Gynk, Ayntb, Dulk, Rabn, Merzubn gibi nemli ehirleri ele
geirmitir. Urfa Hal Kontu Jocselini Nureddin Mahmda teslim etmitir. Bu
blgedeki hal hkimiyeti sona ermitir. 174 Sultan Mesudun baarlarn gren
Danimendliler, Seluklulara bal hale gelmilerdir.
Sultan Mesud hayatnn son askeri seferini Kilikyadaki Ermeniler zerine
yapt. Ermeni prensi Leonun stanbulda lmnn ardndan olu Thoros, kaarak
Kilikyaya gelmi, Hallarla birlikte harekete gemitir. Seluklulara saldrmtr.
Anadolu ilerine kadar ilerleyen Sultan Mesud, kt hava artlarndan dolay
hastalanmtr. Develi yaknlarna kadar geri ekilmitir. lkeyi olu (Kl Arslan,
Devlet ve ahin ah) arasnda paylatrmtr. Byk olu Kl Arslan Sultan ilan
etmitir. Kardeleraras taht kavgalarn nlemek iin kendisi tahttan inip Kl Arslana
tacn giydirmitir. 175
D. II. Kl Arslan Dnemi Bizansla likiler ve III. Hal Seferi (1155

1192)
II. Kl Arslan, I. Kl Arslann torunu ve I. Mesudun oludur. 1144
ylndan beri Elbistan Melikiydi. Meliklik zamanlarn iyi deerlendirmi, Gksun,
Ayntab, Behisni gibi ehirlerin idaresini elinde bulundurmutu. Sultan, iktidara geince
kardei Devleti bodurmak suretiyle pek ok, nemli devlet adamlarn ve komutanlar
da ldrtmtr.176
Kl Arslann kardei ahin ah, Atabeg Nureddin Mahmud, mparator
Manuel, Danimend olu Yabasan, yeeni Kayseri meliki Znnun, Malatya emiri
174
175
176
Ebul Ferec., a.g.e., II, s. 388.

Bedirhan, Ateken., a.g.e., s. 151.
Abdlhaluk ay., II. Kl Arslan, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1987, s. 32, 33.
48
Zulkarneyn ve dier Danimendli emirleri ile Kl Arslana kar bir ittifak kurmutur.
Danimendli ordusu ve Seluklu ordusunun karlamamas iin din adamlar araya
girdi. Muharebe bylece nlenmi oldu.177
Kl Arslann ilk hedefi kardei ahin ah ve Yabasan oldu.178 Bu srada,
Suriye atabei Nureddin Mahmud Zenginin Seluklularn Suriye topraklarna saldrd
haberi alnd. Ermeni Kral II. Torosun kardei Stefan da Sultann topraklarna akn etti.
Kl Arslan blgeye geldi. Gksunu ele geirdi. Halka hi dokunmad. Pertus Kalesi,
sultana teslim edildi.179
Nureddin Mahmud, Kl Arslann topraklarn iade etmeyince savamak
kanlmaz hale geldi. Ayntab Nureddin Mahmuddan geri alnd. Kuds ve Antakya
Hal hkmdarlar da Kl Arslana yardmda bulundular. Bylece gnderilen eliyle
Kl Arslandan zr dilenip, alnan topraklar iade edildi. Kl Arslan daha saltanatnn
ilk yllarnda Danimendlilerin, Musul-Halep Atabeyinin ve Ermeni Prensinin
saldrlarna maruz kalm; ancak drt yl iinde Anadolunun en gl hkmdar
haline gelmitir.180
Bizans mparatoru Manuel, Musul Atabeyine kar mcadele eden Hal
ordusuna destek vermek, ayrca ukurovay igal etmi olan Ermeni Baronu
cezalandrmak iin douya sefere kt. Manuel, stanbulda kendisine bir komplo
dzenlenmi olmasndan dolay seferini yarda kesip, stanbula dnerken arkasndaki
birlikler Karaman ve Ktahya civarnda Seluklu Trkmenlerinin basknna urad.
Trkmenlerin eline pek ok at ve katr gemiti. mparator ordusunun urad bu
felaketi renince Kl Arslana kar Eskiehir yresinde harekete geti. 181
Trkmenleri yreden boaltmak istediyse de, Trkmen savalar zaten
Anadoluya ekilmilerdi. Bununla birlikte ar k artlarndan dolay imparator
stanbula dnmek zorunda kald. Kl Arslan mparatora bar teklifinde bulunduysa
177
Turan., a.g.e., s. 207.

Abdlhaluk ay.,Anadolunun Trklemesinde Dnm Noktas.,stanbul,1984,s.39-41.
179
ay., a.g.e.s. 35.
180
Koca., a.g.e.s. 160.
181
178
49
da iddetle reddetmitir. Trkmenler bununla da yetinmeyip, Isparta ve Denizliyi de

kapsayan geni bir akn ve yama hareketinde bulundular.182
mparator son derece rahatsz olduu bu durumdan Kl Arslan sorumlu
tutuyordu. Onu engellenmesi gereken bir tehlike Bizans mparatorunun bundan sonraki
plan Kl Arslana kar Nureddin Mahmud ve Danimendlilerle ibirlii yapmakt.
Daha sonra ittifaka ahin ah da katld. Danimendlilerin Kayseri Meliki Znnun ile
Malatya Meliki Zulkarneyn de eklenerek ittifak daha da kuvvetlendirildi. 183
Bizansn Kl Arslana kar izledii siyasi plan ilemeye balad. Yabasan,
Elbistan yresini igale etti. Nureddin Mahmud ise Behisni, Mara blgelerine el koydu.
Bizans da, Ege Blgesi ve Menderes Havzasna girdi. Hal ve Ermenilerin
birlemesiyle Bizans komutan Kontastephanos, gneyden Toros Dalarn ap
Seluklu lkesine girdi. Bunun zerine Kl Arslan, imparatora bar teklifinde bulundu.
Kl Arslan, imparatora tm esirlerini serbest brakacan, Bizansa gerektiinde
yardmc kuvvet gndereceini bildirdi. mparator bu teklifi kabul edip, stanbula
dnd.184
Kl Arslan, Danimendlilere ise Elbistan yresini brakt. Erzurum Saltuklu
Melikinin kzyla evlenmi, dn alay Konyay geerken Danimendliler tarafndan
alkonulmu, Melike Kayseri Meliki Znnun ile evlendirilmiti. Bu olay zerine
Danimendlilere saldrd. Danimendlilerin Bizanstan yardm almaya Kl Arslan
baarl olamamtr.185
Bizansn Anadolu Seluklularna kar izledii politika baar ile devam
ediyordu. Manuel, kendisini Anadolunun en byk ve kudretli imparatoru olarak
gryordu. Bu olaylar zerine Kl Arslan imparatorun yanna stanbula gitmeye karar
verdi. Kl Arslan grkemli bir trenle karland. stanbulda 80 gn kald. At
yarlarna gtrld, stanbul saraylar gezdirildi. Mcevherler, zarif kumalar, gm
vazolar hediye edildi. Antlama yapldktan sonra sultan Konyaya dnd. Antlamaya
gre Bizanstan alnan ehirler geri verilecek, Trkmenlerin Bizans topraklarna
yaptklar aknlar nlenecek, imparatorun dmanlar ile antlama yaplmayacakt.
182
Kinnamos.,a.g.e..s. 140-142.
Mateos.,a.g.e. s. 329.
184
Erdoan Meril.,Trkiye Seluklular.,Trkler,Ankara,2002,511-512.
185
Niketas., a.g.e.s. 81.
183
50
Ayrca Bizansn tm savalarnda ordusu ile birlikte yer alacakt. Kl Arslan bu

maddeleri kabul ederken rakipleriyle mcadele etmek iin kendisine zgr bir ortam
yaratmak istemi, Bizans tehdidi karsnda kendisini emniyete almak istemitir. 186
Kl Arslan ilk olarak Yabasandan Sivas ald. Kardei ahin ah ise
kaarak Musul Atabeyine snd. Danimendlilerden Elbistan, Darende, Gedk
yrelerini ele geirdi. Melik Znnun ise ahinah gibi Nureddin Mahmuda snd.187
1174 ylnda Nureddin Mahmudun lmesiyle Kl Arslann nndeki en byk engel
kendiliinden kalkm oluyordu. 1175 ylnda Danimendli topraklarn ele geirdi.
Danimendlilerin Sivas ubesi de ortadan kalkm oluyordu.188
1. Miryokefalon Sava
Bizans mparatoru Manuel ile Kl Arslan arasndaki bar dnemi 13 yl
srmt. Her eyden nce bu antlama zayf bir duruma dm olan Anadolu
Seluklu Devletini, Bizans tehdit ve tehlikesinden kurtarmr. Daha da nemlisi
rakipleriyle serbeste mcadele edebilmesi iin Kl Arslann emniyetini salamtr.
Grld gibi Kl Arslan da bu avantaj kendi lehine iyi bir ekilde deerlendirerek
rakiplerini birer birer ortadan kaldrmtr. Anadolu Seluklu Devletinin topraklarn iki
misline karm; tekrar Anadolunun en gl hkmdar haline gelmitir.189
II. Kl Arslan, antlamann avantajlarn iyi deerlendirmi olmasna ramen
bu antlamadaki ykmllklerin hibirini yerine getirmemitir. Hatta o, bu
antlamann Trkmenler tarafndan ihlal edilmesine adeta gz yummutur. nk
Trkmenlerin Bat ularnda toplanmas Anadolu Seluklu Devleti iin koruyucu bir
ember olmutur. Bu yzden Kl Arslan Trkmenlerin faaliyetlerinden memnun
kalyor, onlarn Bat Anadolu zerinde olan aknlarna ses karmyordu. Hatta bar
dneminde bile Trkmen aknlarnn ard arkas kesilmemitir. Geri bu aknlar Bizans
devletinin varln tehdit edecek nitelikte deildi; fakat Bat Anadoludaki Bizans
halkna ve arazisine ok byk zarar vermekteydi. Bat Anadoludaki yerleim
yerlerinin birou bu aknlar yznden harap olmu veya boaltlm durumdayd.
186
187
188
189

Turan., a.g.e., s. 203 v.d.
Koca.,a.g.e.,s.174
51
Trkmenler batda topraklarn Denizli, Bergama, Krkaa ve Edremiti kadar

geniletmilerdi. Manuel bar dnemini sona erdirerek Bizansn snr kalelerini ve
istihkmlarn yeniden ina etmek iin Dorylaion (Eskiehir) yaknlarna geldi. nk
Eskiehir ve civar Bat Anadoluya yaplan Trkmen aknlarnn merkezi haline
gelmiti. yleki burada 100 bin civarnda Trkmen bulunuyordu. mparator,
Trkmenleri yreden kard. Eskiehir ve Homa (Sublaion) kalelerini ina ettirdi.190
Manuel, Kl Arslana yazd mektupta antlama hkmlerine uyulmadn
belirtti. Ayrca ahin ah ve Danimendli meliki Znnndan ald yerleri geri
vermesini istedi. Kl Arslan da mparatora aralarndaki dostluu yaralamak ve
antlama
hkmlerini
deitirmekle
sulayarak
karlk
verdi.
Bu
karlkl
sulamalardan sonra iki devlet arasndaki bar hali birden sona erdi. mparator ahin
ah ve Znnnu Kl Arslana kar kullanma yoluna gitti. Her iki melike de
yanlarnda birer Bizans ordusu ile Kl Arslann zerine gnderdi. Bunlardan ahin
ah Eskiehir zerine yrrken Seluklu kuvvetleri tarafndan pusuya drld. Bizans
ordusu bozgun halinde dald. ahin ah ise glkle mparatorun yanna dnebildi.
te yandan mparator Gabras ve Znnn komutasndaki baka bir orduyu da Amasya
zerine gnderdi. Amasya nlerine gelen Bizans ordusu, Amasyadaki Seluklu
kuvvetlerinden ekindii iin buradan ayrlp daha az kuvvetle korunan Niksar kalesini
kuatt. Fakat Bizans ordusunun maneviyatn bozacak bir sava hilesine bavurularak
Bizans ordusunun geri ekilmesi saland. Grld gibi mparator Manuelin her iki
teebbs de baarszlkla sonulanm oldu. Kl Arslan yapt bu hamleyle
Bizansn d politikasn tamamen iflas ettirmitir. 191
Kl Arslan bu tehlikeleri bertaraf ettikten sonra, iki devlet birbirine kar
sava hazrlklarna balad. Manuel, Kirmasti ay (Kocasu) mevkiinde karargh kurdu.
1176 yl baharnda Frank, Uz, Macar, Srp, Peenek ve Kuman Trklerinden oluan
cretli bir ordu oluturdu. 75 bin ila 100 bin civarndaki ordunun arln 5 bin araba
ve pek ok hayvan ekiyordu. I. Manuel, hazrlklarn tamamlaynca Ayasofyaya
giderek byk bir dini ayinde bulunmutur. Bizzat kendisi de bu ayine katlarak
adamlaryla beraber dua etmitir. Kl Arslan ise ordusunu Konyada toplad. Konya
190
191
Mehmet Altay Kymen., Miriyakefalon Meydan Muharebesi, Milli Kltr, I, 9, 1977, s. 26.
Turan.,a.g.e.,s.207, Niketas.,a.g.e.,s.123.,Koca.,a.g.e.,s.177
52
yolu zerindeki pnarlara, hayvan leleri atarak Bizans ordusunun salgn hastalklara
yakalanmalarn salad.192
Bizans ordusu Eskiehirden, Denizli, Dinar ve ivril yresine ulat.
Myriokephalon 193 denilen sarp ve dar bir vadiye girdi. 194 Sultan Kl Arslan,
imparatora bar teklifi etti, ancak imparator Manuel, kibirli bir ekilde bar
grmelerinin Konyada yaplacan bildirdi. Bizans ordusunun nc kolu
Konstantinos Angelosun iki olu Ionnes ve Andronikas kumandasndayd. Sa
kanadnda Baudouin, sol kanadnda ise Thederos Mavrozomes bulunuyordu. Artlarn
komutan ise Andronikas Kontostephanos vard. 195
Yksek tepelere yerlemi Trk kuvvetleri Bizans ordusunun geidi inip, ovaya
inmesine imkn verdiler. Kl Arslan nce Bizans ordusunun sol kanadna hcum etti.
Bu ksm ksa bir srede yok edildi. Sa kanadn komutan, Baudouin de savata ld.
Geri ekilme anslar kalmayan Bizansllar art kolu da yenilgiye uratld. Bu srada
Niksar yaknlarnda sava kaybeden Andronikas Vatatzesin de kesik ban mzraa
geirip Bizansllara gsterince moralleri bozuldu. Karanlk basncaya kadar Bizans
ordusunu imha ettiler.196
arpmalar devam ederken kan kum frtnas birka saat srd. Gz gz
grmyordu. Trkler ve Bizansllar ayrt edilemedii iin herkes birbirini ldryordu.
Frtnann dinmesiyle korkun bir tablo ortaya kt. nsan ve hayvan cesetleri st ste
duruyordu. Bizans ordusundan Manuel ve kk bir kuvvet kurtulabilmiti. mparator
bir aacn altnda otururken Bizans atls tarafndan kurtarld. Trkler Manueli fark
edince yakalamak iin harekete getiler. Bin bir glkle Manuel nc birliklerine
yetimeyi baard.197
192
Anonim. Anadolu Seluklu Devleti (Ner. Feridun Nafiz Uyluk) III, Ankara, 1952, s. 25.
Eskiden Myriokephalon denilen yerin Karamk beli Dzbel olduu sanlyordu. Fakat son
aratrmalar, Isparta ilinin Kumdanl ilesi civarnda olduu tespit edilmitir. Bilge Umar ise Kufi ay
olduunu sylemitir.
194
KemalTurfan.,Myriokephalon Savann Yeri zerine Aratrmalar., X.Trk Tarih
Kongresi,TTK.Yay.,Ankara,1991,s.1118-1155
195
Abdlhaluk ay., Karamkbeli (Myriokephalon Savann Yeri), kr Elin Armaan, Ankara,
1983, s. 307 vd.
196
Niketas, a.g.e.s. 125.
197
ay., a.g.e., s. 308 v.d.
193
53
Bizans ordusunun tamamna yakn imha edildi. Kalanlara ise sabaha kadar
Trk ordularna katlmalarn aksi takdirde ldrleceklerini bildirdiler. Seluklu
Trkleri soydalarna (Uz, Peenek, Kuman) bu ary yapmlard. Sabahleyin Trkler
Bizans kararghna kar yeniden taarruza getiler. mparatorun emri zerine Ionnes
Angelos ve Konstantinos Mavrodukas komutasndaki birlikler, Trk taarruzunu geri
pskrtmeye altlarsa da baarl olamadlar.198
Bunun zerine Manuel, sultana elisini gndererek bar teklifinde bulundu.
Bylece 17 Eyll 1176 ylnda Myriokephalon (Karamkbeli) Trklerin pususuna
derek byk bir felakete urad. Sonunda Dorylaion ve Sublaion 199 kalelerini
yktrmay, sultana ykl bir miktar para 100 bin dinar, 100 bin dirhem at ve kuma
demeyi kabul etmitir.200
2. Miryokefalon Savann Sonular

mparator Manuel, bu malubiyeti 105 yl nceki Malazgirt Savana
benzetmi, ngiltere Kral II. Henrye yazd mektupta belirtmitir. Bu sava hem
Anadolu Seluklu Devleti hem de Bizans iin nemli bir dnm noktas tekil etmesi
bakmndan hayli nemlidir.
Anadolu Seluklu Devleti, bu zaferle korunmu, emniyet altna alnmtr.

Miryakefalon Sava, Trkler iin vatan koruyan zafer olarak
nitelendirilmitir.
Bizansn Trkleri Anadoludan atma midi tamamen sona ermitir.
Hal Seferinden itibaren stnl elinde bulunduran Bizans, savunmaya,

knt iine girmitir.
Trken topluluklar sahillere doru yaylmaya balamlardr. Anadolu

Trk beyliklerinin temelleri atlmtr.
Bizansn doudaki itibar kaybolmu, Hal devletleriyle irtibat

kesilmitir. Alman mparatoru I. Friedric yazd bir mektupla mparator
198
Abdlhaluk ay., Anadolunun Trklemesinde Dnm Noktas (Myriokephalon Zaferi),

stanbul, 1984, s. 86.
199
Menderes nehri menblarnda bir yerdir.
200
Ebru Altan., Myriokephalon Savann Anadolu Trk Tarihindeki Yeri, Trkler, C. 6, Yeni Trkiye
Yay., Ankara, 2002, s. 630.
54
Manueli kendisine balanmasn davet ederek, imparatoru ar bir ekilde

aalamtr.
Bizans imparatorunun ruhsal durumu olumsuz etkilenmi, kendisini saraya

kapatmtr. Kommenos ailesi, Manuelin lmnden sonra pek az ayakta
kalabilmi, devlet, askeri, iktisadi bakmdan tamamen tkenmitir. IV.
Hal
Seferi srasnda
Latinler, stanbulu ele geirerek Bizans
mparatorluunun siyasi varlna (1204) son vermilerdir. 201 Bundan

sonra ke balayan Bizansa son darbe ise Fatih Sultan Mehmed
tarafndan indirilecektir.202
Miryakefelon savandan sonra, 1182 ylnda tekrar Bizans zerine yryen
Kl Arslan Uluborlu, Eskiehir ve Ktahyay ele geirdi. 1185 ylnda Alaehir
zerine yryerek Bizans mparatorluu on yllk vergiye baland. Miryakefalon
Zaferinin ardndan 72 kale ve ehir ele geirilerek, Bat Anadoludaki Trkmenlere
yeni ekonomik alanlar salanmtr.203
Eyyubi ve Ermenilerle de sava yapan II. Kl Arslan,n ya ilerlemesi
sonucunda askerlerin sevk ve idaresinden usannca, rahat bir hkmdarlk srebilmek
iin daha hayattayken lkeyi 11 olu arasnda paylatrd.204
3. Sultan II. Kl Arslann lkesini Oullar Arasnda Paylatrmas ve

III. Hal Seferi
Sultan II. Kl Arslan 30 yllk saltanatnn ardndan yalanm ve Seluklu
lkesini 11 olu arasnda paylatrmt. II. Kl Arslann oullar ya sras ve
meliklik yaptklar yere gre u ekildedir:
-Kutbeddin Melik ah; Sivas ve Aksaray,
-II.Rkneddin Sleyman ah; Tokat ve evresi,
-Muhyiddin Mesud ah; Ankara,
201
Koca., a.g.e., s. 197; Ostrogorsky., a.g.e.,s.361-386.

Altan., a.g.m., s. 633.
203
Koca., a.g.e.s. 204; Kymen., a.g.e.s. 414.
204
Ahmed b.Ltfullah Mneccimba., Camiud Dvel,Seluklular Tarihi II, Anadolu Seluklular ve
Beylikler,(ev.Ali ngl),zmir,2001,s.25.
202
55
-Nureddin Mahmud Sultan ah; Kayseri,

-Ebul Feth Mugisuddin Dnya ve Din Turul ah; Elbistan,
-Muizuddin Kayser ah; Malatya,
-Nasruddin Berkyaruk ah; Niksar ve evresi,
-Nizamuddin Argun ah; Amasya,
-Sancar ah; Ereli,
-Arslan ah; Nide,
Gyaseddin Keyhsrev; Borgulu (Uluborlu).205
slm-Trk devletlerinde kendilerine bir blgenin idaresi verilen hanedan

yeleri melik diye adlandrlrd. Bunlar imparatorluk bakentindekine benzer bir
hkmet kuruluuna, dolaysyla ayr vezirlere, ayr askeri kuvvetlere sahip olmakla
birlikte halife, sultan ve kendi adlarna hutbe okutmakla, para bastrmakla beraber,
devlete dzenlenen ana siyaset erevesinde hareket ederlerdi. 206 Bu nedenle her
olunu bir yreye melik stats ile tayin etmitir.207
1189 ylnda Aksaray Meliki Kutbeddin Melik ah taht ele geirmek amacyla
Konya zerine yrm, ancak bu srada Selahattin Eyyubnin Hattin seferiyle Kuds
Hal Krallna son verilmitir. Papaln ars zerine ngiliz ve Fransz krallar ile
Alman imparatoru sefere kacaklarn duyurdular. Alman imparatoru Friedrich
Barbarossa 1189 ylnda yola koyuldu. Bu defa tercih edilen yol ikinci hal seferinin
yoludur. mparator, Kudse gidebilmek iin karar yolunu takip etti. Bu nedenle
Seluklu topraklarndan gemeliydi. Kl Arslan ve olu Melik ah, Friedrich
Barbarossa ile eliler vastasyla grp, Hal Alman ordusunun Anadoludan
serbeste geebileceini bildiren bir antlama yapt.208
205
Uur Keskin.,I.Gyaseddin Keyhsrevin Bizans Serveni ve Bizansla likiler,(Yksek lisans

Tezi),Konya,2006,s.14.
206
brahim Kafesolu., Trk Milli Kltr, tken Yay., stanbul, 1999, 19. basm, s. 365.
207
Mikail Bayram., Trkiye Seluklular zerine Aratrmalar, Kmen Yay., 2. Bask, Konya, 2005,
s. 37.
208
bn Bibi, el-Evmirl Alaiye fil Umuril Aliye (Selukname), (ev: M.ztrk), C.1, Kltr
Bakanl Yay., Ankara, 1987, s. 131.
56
Alman imparatorunun Bizans ile de yapt antlama sonunda gemilerle

anakkale Boaz zerinden Anadoluya gei yapld. Alaehir zerinden Kfi ay
vadisine ulaan Hal ordular bir sre dinlendikten sonra Denizliye ulat. Hal
birlikleri Uluborluya ulatklarnda bana buyruk Trkmenlerin saldrsna uradlar.
Gyaseddin Keyhsreve tabi olmas gereken Trkmenler, dorudan Almanlara
saldrmadlar; fakat yol zerindeki her eyi yakp ykp ekildiler. ilebilecek sular
kirletmek suretiyle Almanlara ar kayplar verdiler.209
Hal ordusu 2 Maysta Uluborlu nlerine gelmitir. Bu dalk yredeki souk
ve alktan bunalan Hallara, Trkmenler de saldrmlardr. Hallar durumu Trk
elilerine bildirip, protesto ettiler; ancak Trk elileri de Trkmenlerin kanun ve nizam
tanmayan, komu beldelere saldrmaya alk bir kavim olduklarn syleyerek
Hallara cevap vermilerdir. Onlar (Trkmenler) ylesine hr ve serbest yaadlar ki,
gerekirse Sultan ile de savamaktan geri kalmazlard demilerdir. Baz slam kaynaklar,
Trkmenlerin Hallara Sultann emri ile saldrdklarn, Sultann Trkmenlerin
faaliyetlerini bildiini; ancak gz yumduunu ifade ederler. Almanlar daha fazla
saldrya maruz kalmamak iin 1176da Bizans ordusunun bozulduu geitten farkl bir
yoldan Akehir ovasna indiler; ancak bu srada da Trkmen saldrlar devam
etmitir.210
Hal ordular bu korkuyu zerlerinden atamadan Seluklu meliklerinden
Kutbeddin Melik ah, Muhiddin Mesud ve Gyaseddin Keyhsrevin banda bulunduu
Seluklu ordularyla karlatlar. Akehir yaknlarndaki savata saylar 200600 bin
arasnda bulunan Almanlar yok edemeyip, Konyaya ekilmilerdir.211
Bunun zerine Alman imparatoru Barbarossa, ordusunda ba gsteren alk,
yorgunluk, hastalk zerine Konyaya saldr emri verdi. Seluklu ordusu hazrlksz
olmasna ramen iki kola ayrld. Bir ksm ehri savunuyor, dier bir ksm ise darda
Hallarla mcadele ediyordu. Hallarn Konyay yamalamas 5 gn srd. Hallar,
ehrin surlar dna taan ksmn yakp yktlar. Meramda karargh kurdular. Kl
209
Tuncer, I. Gyaseddin Keyhsrev (1164-1211), TTK Yay., Ankara, 1997, s. 14.

Baykara., a.g.e.,s.15.,Turan.,a.g.e.,s.310 v.d.
211
Baykara., a.g.e.,s.16 .
210
57
Arslan bir baar midi olmadndan Alman imparatorundan bar istemek zorunda
kald.212
Bar antlamasnn artlar hayli netti. Friedrich Barbarossa ve ordusu
Seluklu lkesinden gvenli geecekti. Nihayet, Hallar Konya ve evresine zarar
vererek yollarna devam etmilerdir. Bundan sonra Hallar gneye doru yollarna
devam ettiler; fakat Alman mparatoru, Silifke yaknlarnda (Gksu) boulunca,
seferdekiler bir sonu alamadan dalp gitmilerdir.213
III. Hal seferi srasnda Gyaseddin Keyhsrevin durumu dikkate deerdir. O
bir yandan babasnn siyas durumunu biliyor; fakat bir yandan da Hallarn ellerini
kollarn sallayarak, Trk lkesinden geemeyeceklerini de gstermek istiyordu. Bunun
iin olsa gerek Keyhsrev, Trkmenleri, Hallara kar kullanm, onlar baaryla
Almanlarn stne sevk ettirmitir. Trkmenler de Hallara gerekten ar kayplar
vermilerdir. 214
212
Turan., a.g.e., s. 315

Koca., a.g.e., s. 210.
214
Baykara., a.g.e.,s.17
213
58
NC BLM
I. YKSELME DNEM SELUKLU BZANS LKLER

A. I. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi Bizansla likiler (11641211)
A.1. I.Gyaseddin Keyhsrevin Meliklik Dnemi
1. Gyaseddin Keyhsrevin Kardeleri Arasnda ekimesi
Sultan II. Kl Arslan taht en vefal evlat dedii Gyaseddin Keyhsreve
brakm, 77 yalarnda vefat etmitir (1192). I. Gyaseddin Keyhsrev, Konya dnda
Uluborlu ve Ktahya blgelerine hkmediyordu. Kardeleri zerinde hkimiyet kurma
gibi bir dncesi bulunmayan Keyhsrev; daha II. Kl Arslan hayattayken balam
olan taht kavgalar sebebiyle sakin bir devir geirememitir.215 Kardelerinin bir sre
kendi sorunlaryla uramas Keyhsreve zaman kazandrmt.216
Kardelerinden Rkneddin Sleyman ah ve Muhiddin Mesudun hedefleri
tpk Keyhsrev gibi Bizans olmu, Sleyman ah Samsunu fethetmi, Muhiddin
Mesud Kastamonu, Bolu ve Safranboluyu lke topraklarna katmtr. 217 Kutbeddin
Melik ah ise 1196 yl balarnda lmtr. Bylece, Gyaseddin Keyhsrev, en yakn
ve en kuvvetli rakibinden kurtulmutur.218
Gyaseddin Keyhsrev tahta getii zaman Bizans ile aralarndaki mcadeleler
devam etmekteydi. Keyhsrev, meliklik dneminde olduu gibi yine Bizansa isyan
edenlerin snd ilk kii konumundayd. Bu isyanclardan biri de Dukas idi. 1194
ylnda saakios Dukas Komnenos yardm istemek amacyla, Konya Sultan I.
Gyaseddin Keyhsrevin yanna gelmi, fakat ksa sre sonra, 1195 ylnda, III.
Aleksios tarafndan zehirlenerek ldrlmtr.219
215
Nesimi Yazc., lk Trk slam Devletleri Tarihi.,Ankara, 2002,s.285

Turan., a.g.e., s. 239.
217
Koca., a.g.e., s. 224.
218
Osman Turan., Keyhsrev I, .A.,C.VI, stanbul, 1977, s.613,brahim Kafesolu.,Seluklu
Tarihi,stanbul,1972,s.97
219
Keskin.,a.g.e.,s.32.
216
59
2. Gyaseddin Keyhsrevin Bat Anadoluda Nfuz Mcadelesi ve

Bizansla likileri
Gyaseddin Keyhsrev, hkmdarlnn ilk dnemlerinde Bizansa kar lml
bir politika izlemi; 220 ancak 1196 ylnda Keyhsrev, Msr sultannn skenderiye
ehrinden, Bizans imparatorluuna gnderdii iki Arap atna el koydu. Serbest komas
iin braklan atlardan birinin dizi knca, Keyhsrev, mparatora eli gnderdi, atlar
yannda alkoymak mecburiyetinde kaldn belirtti. mparatordan bu durumu ho
grmesini istedi. Khoniatese gre ise mparator bu durumu ho karlamad. Bu
hadiseden sonra ilikiler gerginlemeye balad.221
Bizans imparatoru III. Aleksios, Konya ile Bizans arasnda ticaret yapan
Seluklu tebaasndan Trk ve Rum tccarlarn mallarna el koyarak hapsetti.
Gyaseddin Keyhsrev de buna cevap olarak, Eyybi hkmdar Melik Adil tarafndan
Antalya yolu zerinden Bizansa giden hediyelere el koydu. Bu durum iki devlet
arasnda gerginlii artrd ve sava ortam dodu. Gyaseddin Keyhsrev, hapsedilen
tacirlerin serbest braklmadn grnce, iki lke arasnda yrrlkte olan bar
antlamasnn geersiz olduunu iln etti. Keyhsrev, eitli Bizans asilerinin yama ve
tahrip ettikleri Menderes havzasna yneldi. Menderes kysnda bulunan gsz
Karia222 ve Tantalos223 ehirlerine saldrp, oradaki halk esir ald. O blgedeki dier
ehirleri de yamaladktan sonra Phrygia blgesine geldi. Burdur yolu ile Honaz ve
Laadikeiaya uramadan Dandalas vadisinden ilerledi, Hristiyan ahaliyi esir etti.
Buralarda birok yeri ele geirip 5 bin kadar esir alan Seluklu ordusu, Antiokhia
nlerine geldi. Sultan esirleri Akehir yresine ve civarna yerletirdi.224
Esirlere byk bir hogr ile yaklaan Gyaseddin Keyhsrev, Rum esirlere
ift aletleri, tohumluk, arazi, konut vererek geri dnp dnmemeleri hususunda serbest
brakt. Bu idareden memnun kalan halk, memleketlerine geri dnmedii gibi, pek ok
Hristiyan ahali de Bizans idaresini brakarak Seluklu tebaas haline geldiler, bu
yerlerde iskn edildiler. Bizans kentleri boalrken Seluklu kentleri mamur hale
gelmeye balamtr. 1196 ylnn bu olay Bizans idaresinden ikyeti olan halkn,
220
Yusuf Ayn., Seluklu-Bizans likileri, Trkler, C. 6, Yeni Trkiye Yay., Ankara, 2002, s. 607.
222
Aydnnn Karacasu ilesi civarndadr. Ramsay., a.g.e,s.50
223
Paul Wittek.,Bizansllardan Trklere Geen Yer Adlar, SAD I,Ankara,1970,s.208
224
Niketas., a.g.e., s. 271-272.
221
60
Seluklu idaresini tercih etmesi bakmndan nemlidir. nk Akehir yresi XII.

Yzylda bir hayli harap olmu; halk da Bizans topraklarna gtrlmt. 225
Bizans tarihisi Niketas bu durumu yle anlatr: Bizans idaresinden daima
ikyeti olan Hristiyanlardan birou bu durumu grerek Seluklu kentlerine gtler;
nk Seluklular onlara ok iyi davranyor, bu sayede memleketlerini unutuyorlard.
Birok yerleim yerindeki halk Sultann lkesine g etti. Bylece Rum ehirleri
boald. Bizansl derebeyler, zulme urayan halkn, efendilerine sayg duymamalarna
ve kendi arzular ile yurtlarndan ayrlmalarna hayret etmemelidir. demitir.226
Gyaseddin Keyhsrevin bu insani tutumu ksa zamanda etkisini gstermitir;
nk Hristiyan halka sonradan asl yerlerine dnme ans tannd halde, Hristiyanlar
bu yeni vatanlarndan memnun kalmlard. Akehire yerletirilen bu halk eski
vatanlarn zlemedii gibi Trklerin eline gememi yerlerden pek ok kii de akn
akn Akehire gelmilerdir.227
3. Denizlinin Fethi
Seluklulara ait bir kervann Leodikeiallar tarafndan soyulmas zerine Honaz
ve Ldik ten sonra Denizli blgesine fetihler balamtr.228 Bunun zerine Mehmed ve
Server Gaziler birer tmen askerle Bizans kuvvetleri ile Kolossae harabeleri yaknnda
karlam, Bizansllar bu mcadelede malup olmulardr. Mehmed ve Server Gaziler
yenilen Bizansllar takip edip, Denizlinin Deretekke semtinde yeniden savaa
baladlar. Bir ara yaralanan Mehmed Gazi g durumda iken Server Gazinin tmeni
yetiip, dman evirmitir. Bu srada Mehmed Gazi ehit dnce tm kumanda
Server Gaziye gemitir. Leodikyann ordusu bozguna urama da savata Server Gazi
de ehit olmu, bu nedenle daha ileri gidilemeyerek Ldik yresi ile yetinilmitir. 229
4. Karaaa Ovasnn Fethi
Bizansn Burdur, Glhisar taraflarna doru ilerlemesi zerine I.Gyaseddin
Keyhsrev, Osman ve Hsameddin Beyleri birer tmen askerle bu mntkaya Bizansn
225
Baykara, a.g.e., s. 18.

Niketas.,a.g.e.,s.273.
227
Keskin.,a.g.e.,s.45
228
Mikail Bayram., Trkiye Seluklular U Bei Denizlili Mehmet Bey, Trkler Ans., C. 6, Yeni
Trkiye Yay., Ankara, 2002, s. 294.
229
Baykara.,a.g.e,s.18
226
61
zerine gndermitir. Osman Bey, Karaaa, Hsameddin Bey de al yresini

fethetmilerdir. Zaferden sonra Osman ve Hsameddin Beyler fethettikleri yerlere
yerlemi vefat edene kadar da burada yaamlardr. 230
5. Rkneddin Sleyman ahn Hareketi

I.Gyaseddin
Keyhsrev,
Menderes
blgesinde
fetihlerde
bulunurken
Rkneddin Sleyman ah, kardelerine stnl kabul ettirmi, Sivas, Kayseri ve

Aksaraydan sonra, 1196 ylnda I. Gyaseddin Keyhsrevin saltanatna son vererek,
Konyaya gelmitir. Rkneddin Sleyman ah ve ordusu Konyaya vardklarnda halkn
direnii ile karlamlardr. Her gn 60 bin oku Sleyman ahn ordusunun karsna
karak sabahtan akama kadar savam, Sleyman ahn askerlerini Konyaya
yaklatrmamlardr. Bu ekilde drt ay gemi; ancak Konyada bulunan Ahiler, II.
Kl Arslana verdikleri sz tutarak I.Gyaseddin Keyhsreve bir zarar gelmesini
engellemilerdir. Sleyman ah, kardeleri arasnda askeri konulardaki yetenekleri ve
zeks ile n plana kmtr. 231
Bu srada III. Aleksios, Samsuna gelmekte olan ticaret gemilerine baskn
dzenledi. Samsunlu tccarlar zararlarnn karlanmas iin Bizans imparatoruna
bavurup, cevap alamamalar zerine Sleyman ahla iletiime gemilerdir. Bizansla
yaplan antlamaya gre: Bizans, tccarlarn zararlarnn karlanmasnn yan sra,
Seluklulara yllk vergi vermeyi kabul etmitir. 232 Seluklu Devletini Bizanstan
yeniden hara alr hale getirmitir.233
Bizansn Milas blgesinin vergilerini toplamas iin grevlendirdii Mikhail
Angelos da, III. Aleksiosa kar ayaklanm, Seluklulardan yardm istemitir. Buna
karlk Mikhail, Menderes havzasndaki tm Bizans ehirlerini yamalamtr.234
1196 ylnda II. Sleyman ah karsnda baarsz kalan I. Gyaseddin
Keyhsrev, Bizansa snmak dncesiyle stanbula yneldi. Akehir zerinden gece
230
Baykara., a.g.e., s. 19.

Keskin., a.g.e.,s.51
232
Ayn., a.g.m., s. 607.
233
Osman Turan., Trkiye Seluklular Zamannda Resmi Vesikalar, Turan Neriyat Yurdu Yay.,
Ankara, 1988, s. 123.
234
Aksaray., a.g.e., s. 23.
231
62
vakti, alelacele ve perian bir vaziyette adeta kaarcasna Konyay terk etti.
235
I.Gyaseddin Keyhsrevin taht kardei Rkneddin Sleyman aha brakmas ve

Konyadan ayrlp Bizansa snmas onun dokuz yl srecek olan gurbet hayatnn da
balangc olmutur. Keyhsrev Konyadan alelacele ayrld iin oullar zzeddin
Keykavus ve Alaaddin Keykubad Konyada brakmak zorunda kalmtr. Ldik ky
halk Keyhsrevin adamlaryla kavga edip, Keyhsrevin eyalarn da yamaladlar.
Bunun zerine Keyhsrev, yolunu deitirip Larendeye yneldi. Rkneddin Sleyman
aha durumu bildiren bir mektup yazd. Durumu renen Rkneddin Sleyman ah
sularn itiraf eden Ldik ky ve halkn cezalandrd.Ayrca Ldik kyn yaktrd
iin bu kye yanm Ladik (Ladik-i Suhte) de denilmitir..236
Bu srada Keyhsrevin oullar zzeddin Keykavus ve Alaaddin Keykubad
babalarnn ayrlna dayanamadklarn syleyince, Rkneddin Sleyman ah onlar
babalarnn yanna gndermeye karar vermitir.237
Gyaseddin Keyhsrev, Ermen Kalesinde kendisine yetien oullar zzeddin
Keykavus ve Alaaddin Keykubatla birlikte, kaybettii saltanat yeniden kazanmak iin
evresindeki hkmdarlar ziyaret etmeye balamtr. nce ukurovaya Ermeni Kral
Leonun yanna geldi. Keyhsrev, Burada bir ay gibi bir sre kalmtr. Ermeni
kralndan siyasi ve askeri yardm istemitir. Ermeni Kral, Sleyman ahtan ekindii
iin yardm edememi, bunun zerine Gyaseddin Keyhsrev, bir sre kardelerinin
yannda kalmtr. Daha sonra, ynn Elbistana evirmi, kardei Turul-ahn
yannda kalmtr. Turul ahn da kendisine istedii yardm edemeyeceini anlaynca
Malatyaya gitmek zere yola kmtr.238
Malatyada bu defa kardei Kayser ahn yannda bir sre kalm, ikramlarla
karlanmtr. Bu kardeinden de istedii destei bulamayan Keyhsrev bu defa
Eyyubilerden yardm alabilecei umuduyla Halebe gitmitir. El Melikl Zahir,
Gyaseddin Keyhsrevin ziyaretini souk karlamtr. Rkneddin Sleyman ahla
arasnn almasn istememitir. Bu ziyaretinden de umduunu bulamayan Keyhsrev,
Diyarbakra gelmi, burada kz kardeini grdkten sonra Ahlta gemitir. Ahltta
235
Salim Koca., Sultan I.zzeddin Keykavus,(1211-1220),TTK.Yay.,Ankara,1997,s.13

237
bn Bibir.,a.g.e.,56-58
238
Keskin.,a.g.e.,s.49
236
63
Melik Balaban tarafndan karlanan Keyhsrev, bekledii destei bu kez de

gremeyince nihayet kardelerinin yanndan da ayrlmtr. Gyaseddin Keyhsrevin bu
kadar ok dolam olmas Rkneddin Sleyman ahn caydrcln gstermektedir.
Daha sonra Keyhsrev, Karadeniz sahilinden stanbula doru hareket etmitir.. III.
Aleksios Angelosa snmtr.239
O stanbula giderken herhalde babasnn Bizanstan grd yardm ve
hrmeti hatrlyor; Hristiyan daylar dolaysyla da, bu ehre yabanc kalmayacan
dnyordu..240
6. I. Gyaseddin Keyhsrevin stanbul Hayat

Gyaseddin Keyhsrevin Bizans yolculuunda yannda iki olu zzeddin
Keykavus ve Alaaddin Keykubadn yan sra, zzeddin Keykavusun annesi,
Mubarizid-din Ertoku, Seyfeddin Ayaba, Esedd-din Ayaz ve Devlet hatun gibi nemli
kiiler vardr. Keyhsrev daha nce babasnn geldii stanbula gelerek annesini
kardelerini de bulunduu bu ehirde gayet iyi karland. 1204 ylna kadar kald.241
Bizans imparatoru, Rkneddin Sleyman ahla arasnn bozulmamas iin
Keyhsreve ak bir ekilde destek vermiyordu; ancak her gn trenler dzenlemesi,
ikramlarda bulunmasnn nedeni de Rkneddin Sleymanahla aralarnn bu
dnemlerde gergin olmasdr. Keyhsrev Aleksiosun yannda huzurlu bir ekilde
yaarken can skc bir takm olaylarda meydana gelmitir.242
bn Bibi Keyhsrevin stanbuldaki hayat srasnda bir Frenk beyi ile
mnakaaya girdiini, yaplan delloda bu Frenk beyini ldrdn belirtir. 243Buna
karlk Keyhsreve kar fke duyan Frenkler, kavga karmak istedilerse de imparator
buna engel oldu. bn Bibiye gre; stanbuldaki kargaa ortam artnca, III. Aleksios
Angelos, Keyhsreve ocuklar ile birlikte Bizansn ileri gelen devlet adamlarndan
Manuel Mavrozomesin yanna gitmesi iin tavsiyede bulundu. Bu tavsiyeyi kendisine
uygun gren I.Gyaseddin Keyhsrev ise birka gn iinde adamlarn ve askerlerini
239
Turan.,a.g.e.,s.269
Baykara.,a.g.e.,s.25
241
bn Bibi., a.g.e., s.70 v.d.
242
Turan.,Seluklular Zamannda Trkiye.,s.291
243
bn Bibi.,a.g.e.,s.75 v.d.
240
64
alarak Mavrozomesin yanna adaya gitti. Mavrozomesin kzyla evlendirildi. 244 Ali
Sevim ise bu konuyla ilgili olarak Keyhrevin, stanbulun Latinler tarafndan igali
srasnda Kaynpederinin stanbul yaknlarnda olan kalesine katn belirtmektedir.245
Bizanstaki i ekime sonucu 1185te Andronikos Komnenos ldrlnce,
baa Alaehir kkenli bir ailenin ferdi olan, II. Isaakios gemiti.10 yl kadar sonra
aabeyi Aleksios, kardei Isaakiosa kar harekete geerek kardeinin gzlerini kr
ederek, zindana attrmtr. XIII. yzyl balarnda Venedikte bir ksm Hallar,
Venedik gemileri ile Msra gitmek zere toplanmlard. Amalar Msra gidip,
slamn gcn yok etmek ve Kutsal lke (Kuds)e gitmekti.246
Bu srada Isaakiosun olu kapatld zindandan kaarak Avrupaya babasna
yardm istemeye geldi. Kiliseleri bu vesileyle ile birletirebileceini dnen Papalk,
bu durumdan yararlanmak istedi. Hal donanmas Isaakiosu kurtarmak amacyla
stanbula ynelip ehre geldi. III. Aleksiosa bal glerin direnmesine ramen
stanbul 17 Temmuz 1203te dt. III Aleksios kanca kr Isaakios ile olu IV.
Aleksios mtereken Bizans mparatoru oldular. Halk da lkeye Hallar sokan
mparatora karyd. Hallar civar kylere saldryor, her eyi yamalyorlard.
Kimsenin can gvenlii kalmamt. 247
stanbulda yaayan halk daha fazla dayanamad. Neticede 1204te kan bir
isyanda IV. Aleksios hayatn kaybetti. Tahta III. Aleksiosun damatlarndan biri olan
Aleksios Murtzuphlos, V.Aleksios adyla geti. Bizansllar, Rkneddin Sleyman
ahtan yardm istedilerse de o srada Grclerle ve Ankarann ilhakyla ilgilenildii
iin Bizansa yardm edilememitir. 13 Nisan 1204 ylnda Latinler stanbulu igal
ettiler, yakp yktlar. 900 yl boyunca Hristiyanln merkezi olan stanbul, bu yama
sonunda tm ihtiamn, sanat eserlerini ve zenginliini bir daha yerine gelmeyecek
ekilde kaybetmitir. 248
244
Bibi., a.g.e., s. 61
Sevim.,a.g.e.,s.160, Keskin.,a.g.e.,s.59
246
In Demirkent.,Hal Seferleri ve Trkler.,Trkler,C.VI,Ankara,2002,s.661.
247
Keskin.,a.g.e.,s.60
248
Demirkent.,a.g.m.,s.661
245
65
Bylece stanbulda Latin mparatorluu adyla elli yedi yl

srecek,
(12041261)
yeni bir Hal idaresi kurulmu oldu. IX. Baudouin 16 Mays 1204te
Ayasofyada imparator olarak ta giydi.249

Bunun zerine Komnenoslar Trabzonda (1204 1461), Laskaris de znikte
(1206) Bizans Devletini kurmulardr. Bir Bizans tarih yazar 1204 ylnda meydana
gelen Hal seferinde Hallarn stanbula yaptklarn anlattktan sonra, Mslman
Trklerle Hallar yle karlatrmaktadr: Mslmanlar (Seluklular) hi olmazsa,
kadnlara tecavz etmiyorlard, ahaliyi sefalete uratmyorlard. Onlar sokak ortasnda
soymuyorlar, ate ve alkla yok etmiyorlard. Buna ramen Tanrnn adn duyunca
istavroz karan ve dinimizi paylaan Hristiyan milletler ite bize bu muameleyi
yaptlar. Buradan anlalmaktadr ki, Bizanslar Trkleri Hallara tercih etmekte ve
Seluklu sultanlarn lkelerinde istemektedirler.250
Bu gelimeler sebebiyle stanbuldan ayrlmak zorunda kalan Keyhsrev ve
ailesi, Mavrozomesin yannda Konyaya dnnceye kadar kaldlar. 251 Gerekten de
Keyhsrev, Mavrozomesin yannda bulunduu srece huzurlu ve rahat bir ortamda
yaamtr. 252
7. Gyaseddin Keyhsrevin kinci Saltanat

Rkneddin Sleyman ah, Dou Anadolu blgesinde Seluklu hkimiyetinin
zayflamas, Grclerin de Ahlt Skmenlilerine ve Erzurum Saltuklularna kar
aknlara girimeleri sebebiyle, Grcistan zerine bir sefere kmak zereyken yolda
ld.253 Onun lmyle Seluklu lkesinde yeni bir Sultanlk sorunu balad. Sleyman
ahn hizmetinde olan ve Tokattan gelen baz beyler Nuh Alp, Tz-Be ve dierleri
henz 6 yanda bir ocuk olan Rkneddin Sleyman ahn olunu sultan yapmak
istiyorlard. zzeddin Kl Arslann annesi ile ibirlii yapanlarn dnda kalan
Yabasann oullar gibi beyler de Gyaseddin Keyhsrevin baa gemesini
249

A. Bailly., Bizans Tarihi II, (ev. Haluk aman), stanbul, ??, s. 376.
251
Erdoan Meril, Bizansta Seluklu Hanedan Mensuplar, XI. Trk Tarih Kongresi Bildiriler, II,
Ankara, 1994, s. 709-721.
252
Yaar Bedirhan., Seluklular ve Kafkasya, izgi Yay., Konya, 2000, s. 258.
253
Osman Turan.,Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi, Naklar Yay.,2.Bask,stanbul,1980,s.19.
250
66
istiyorlard. 254 Nitekim 6 yandaki bu ocuk zzeddin Kl Arslan adyla Seluklu

tahtna geirildi. 255 Bu ocuk yataki sultan sekiz ay kadar hkm srebildi. Onun
zamannda Akdeniz sahillerinde nemli kalelerden biri olan Isparta alnmtr. Kl
Arslanlarn ncs olmas sebebiyle III. Kl Arslan diye de bilinir. 256
Seluklu tahtndaki deiiklikten yararlanmak isteyen Keyhsreve bal Uc
Trkmenlerinin banda bulunan Yabasanoullar ve bal beyler ibirlii yaptlar.
Keyhsrev dneminde haciplik ve khyalk yapan, 5 dili ok iyi konuan Hacib
Zekeriyay Gyaseddin Keyhsrevi armak iin grevlendirdiler. Hacib Zekeriyaya
kei elbisesi giydirerek rahip klnda stanbula gnderdiler.257
Keyhsrev, olanlar kaynpederine anlattktan sonra, Mavrozomesin de
desteini alarak yanndakilerle birlikte tekrar Seluklu tahtna sahip olabilmek iin
Konyaya sefere kt. Yolculuk srasnda znik dolaylarnda bir idare kuran Laskaris,
III. Kl Arslan ile ar bir antlama yaptklarn bu nedenle, Keyhsrevin lkesinden
geemeyeceini bildirdi. Birka gn sren tartmalar sonunda varlan antlamaya gre
Seluklular Rum lkesinden aldklar Honaz ve Ldik ve Konya snrna kadar olan
blgeleri Laskarise teslim edecek; bu olay gerekleinceye kadar Keyhsrevin oullar
ve Hacib Zekeriya Laskarisin yannda rehin kalacaklard. Keyhsrev Laskarisle
antlatktan sonra zmit ve Ktahya zerinden Uluborlu (Borgulu)ya geldi. Hacib
Zekeriyada Keyhsrevin oullarn gezdirmek bahanesiyle Laskarisin elinden
kurtarmay baard. U Trkmenleri arasnda asker toplad. Beylere ve komutanlara
hediyeler verdi. 258
Keyhsrevin Konyaya doru geldiini haber alan ehrin ileri gelenleri,
Keyhsrevi tahtta istemiyor, ocuk yataki Kl Arslan kendi karlar iin daha
uygun gryorlard. Keyhsrev ve adamlar Konya yaknlarnda (Ilgn ) bir karargh
kurdular. Sonu olarak Keyhsrevin Konyay bir aylk kuatma hareketi baarszlkla
sonulannca nce Aksaray, daha sonra da Konyada kendi adna hutbe okutmutur. 259
Keyhsrev sonunda Konyallar tarafndan baz artlar ileri srlerek tahta davet
254
Baykara.,a.g.e.,s.32.
Bayram.,a.g.e.,s.205.
256
257
Bibi.,a.g.e.,s.96 v.d.
258
259
Turan. Seluklular Zamannda Trkiye,Turan Neriyat Yurdu Yay., stanbul, 1971 s.275
255
67
edilmitir. Keyhsrev, nce yeeni Kl Arslana Tokat ikta olarak verdi. Nihayet
1205 ylnda, dokuz yllk bir aradan sonra ikinci kez Seluklu tahtna oturdu.260
I.Gyaseddin Keyhsrev, taht yeniden ele geirmesinin ardndan ilk yllarda
devlet yapsnda ve ynetimde yeni bir yaplanmaya gitmitir. Devrin nemli
bilginlerinden eyh Mecdeddin shak, Konyaya davet etmitir. Bunun yan sra
Mavrozomes ve yaknlarna vefa borcu olsa gerek hediyeler, ikramlarda bulunmutur.
Mavrozomese Denizli, Honaz ve Uluborluyu vermitir. Keyhsrevin amac gittike
kuvvetlenmeye balayan Laskarise kar Bizansn mirasndan kendisine pay almak
istemesidir. Ayrca oullar zzeddin Keykavusa Malatyay, Alaaddin Keykubada da
Tokat merkez olmak zere Danimend blgesini brakmtr. Salim Koca, Keyhsrevin
kk olu Celaleddin Keyferidunun bu dnemde henz domadn dile
getirmektedir.261
Osman Turan ise Celaleddin Keyyferidunun melik olarak Koylu-hisara tayin
edildiini belirtmi olsa da Seluklularda merkeziyeti devlet idaresi artk balam;
siyasi byk bir inklp olmutur. Keyhsrevin, babas II. Kl Arslann ehzadeler
arasnda gerekletirdii devletin siyasi ve feodal taksimi kalmam; meliklerin kendi
adlarna hutbe okutup, para bastrmalar, ayrca komu devletlerle sava ve bar
yapmalar da tarihe karmtr. 262
I.Gyaseddin Keyhsrev, askeri ve siyasi planlarn oluturduktan sonra,
babas II. Kl Arslann yaratt bar ve gven ortamn devam ettirmek,
Anadoluyu uluslar aras ticaret yollarnn getii emniyetli bir yer haline getirmek
istiyordu. Bu srada III. Aleksiosun damad I. Theodoros Laskaris, znik merkez
olmak zere mstakil bir devletin temelini atmt. Hal kumandanlarndan Louis,
payna den znik ve Bitinia dukaln igale giriirken, yakn sahillerden teye
geemedi. Bylece Laskaris, 1206 ylnda znikte Rum mparatorluunu kurmu
oldu. 1208 ylnda mparator, Patrik tarafndan talandrld. Bizans mparatorlarnn
halefi olarak kabul edildi. Bylece stanbulun Latin mparatoruna karlk, znikte
Bizans imparatoru ortaya kt. Laskaris, znikte nemli siyasi ve askeri varlk
260
261
262
Turan.,a.g.e. , s. 278.
Koca.,a.g.e.,s.19.
68
gsterdiinden stanbuldan kaan birok asil ve din adam onun etrafnda

topland.263
Bizans mparatorluunun yklmas zerine Anadolunun kuzey ve
kuzeydousunda ise Komnennos ailesi glenmi; Komnenoslardan, David ve
Aleksios isimli ehzadeler, Karadeniz sahillerine ynelmilerdir. Aleksios, Grc
Kraliesi Thamaradan ald yardmla Trabzona geldi. Komnenoslar idaresini
kurdu. (12041461) David ise Sinop ve Ereli taraflarna hkim olmutu. O da
Bizansn varisi olduu iddiasyla batya Sakarya boylarna ilerlemek istiyordu. Bu
nedenle
Laskaris
ile
atmak
durumunda
kalyordu.
Laskaris,
Doudan
Komnenoslar ailesinden Davidin ilerlemesi, batdan da Latinlerin tehdidiyle

karlanca Keyhsrev ile bir ittifak yapmtr.264
Seluklu sultannn byle bir ittifak yapmasnda hi phesiz Trabzon Rum
mparatorluunun, znik ynetimini tehdit ettii kadar, Seluklular iin de tehlike
oluturmas etkili olmutur. 265
Keyhsrev, bu ittifakla, snrlarn yalnz znik devletine kar deil;
Hallarn istilalarna kar da emniyete almtr. Seluklularla anlaarak Davidi
malup eden Laskaris, Hal komutan Louis karsnda da baarl olduktan sonra
1206da Bizansn meru imparatoru olduunu ilan etti. Daha sonra Trabzon hkimi
Aleksiosun Karadeniz kysndaki Samsunu igal etmesi zerine Keyhsrev,
Karadenize doru harekete geti. Samsun ve sahillerinin gvenlii saland.
Keyhsrev, eskiden beri dzeni bozan itaatinden kan Trabzon hkmdar
Aleksiosu yenerek Karadeniz ticaret yolunun emniyetini salad. Samsun ve
Trabzon ehirleri zzeddin Keykavus zamanna kadar ne Seluklularn, ne Trabzon
mparatorluunun ne de znik Devletinin himayesine gememitir. 266
8. Honaz ve Ldikin Fethi
1196 ylnda fethedilen ve 1205 ylnda Mavrozomese braklan Honaz ve
Ldikin fethiyle ilgili kaynaklarda farkllklar grlmektedir. Tuncer Baykara,
Honaz ve Ldikin, I.Gyaseddin Keyhsrevin ikinci saltanatnn ilk yllarnda
263
Ostrogorsky.,a.g.e.,394.
Baykara., a.g.e., s. 33; Niketas., a.g.e., s. 350.
265
Ayn.,a.g.m.,s.608.
266
Ayn., a.g.m., s. 609.
264
69
Mavrozomese verilmesinin ardndan iki yl sonra bu blgenin Seluklu ordusu

tarafndan ele geirildiini belirtmektedir.267
Osman Turan da Mavrozomesin Honaz ve Ldikte varlnn uzun sre
devam etmedii konusunda anlamaktadrlar.268Mikail Bayram ise bu konuyla ilgili
olarak
bu
blgelerin
ynetiminin
Mool
istilasna
kadar
Mavrozomesin
ocuklarnda brakldn dile getirmitir.269

Claude Cahen ise Mavrozomesin 1230 ylndan sonra kaybolduunu bu iki
kentin sonunda Seluklu topraklarna katldn aklamtr. 270
Aslnda Honaz ve Ldikin fethini Antalyann fethiyle birletiren kaynaklar
da mevcuttur.1207 ylnda Keyhsrev tarafndan Antalya yresine yaplan bir askeri
harekt vardr. Mavrozomes de bu harekt zerine fazla bir direni gstermemi;
Seluklu idaresine gemitir. Esedddin Ayaz komutasndaki Seluklu ordusu
Honaz ve Ldik meselesini halledip, Antalyaya doru gneye inmilerdir.271
9. Antalyann Fethi
1206 ylnda Honaz ve Ldikin yeniden Seluklu idaresine gemesiyle
Keyhsrev, Akdeniz kysndaki nemli limanlardan biri olan Antalyaya ynelmitir.
Antalya, Seluklularn Akdenizde bir ithalat ve ihracat liman olmas nedeniyle
nemlidir. Avrupadan ve Msrdan gelen gemilerin mallar Anadoluya buradan
girdiinden Mslman ve Trk bir tccar kolonisinin bulunduu bilinmektedir. II. Kl
Arslan zamannda 1182de Uluborlunun fethinden sonra Antalya bir sre kuatlm;
ancak alnamamtr ve ehir Bizans hkimiyetinde kalmtr. imdi Latinler stanbulu
igal edince, her yerde olduu gibi bu sahillerde de hkimiyet mcadelesi balam;
Aldobrandini adnda bir talyan, Antalyay idaresine almtr. 272 te bu mcadeleler
srasnda limann ve yolun gvenlii bozulmu, ehirde oturan, Msrdan ve
Avrupadan gelen tacirler soyulmutur. Bu durumda Keyhsrev, 1206 yl sonlarnda
267
Baykara., a.g.e.,s.33 v.d.

Turan.,a.g.e.,s.304
269
Bayram.,a.g.e.,s.134.,Keskin.,a.g.e.,s.83
270
Claude Cahen.,Osmanllardan nce Anadoluda Trkler., (ev.Yldz Moran) ,stanbul,1979,s.125
271
Keskin., a.g. e.,s.84
272
Yaar Bedirhan.,Ortaa Tarihi,izgi Yay.,Konya,2004,s.266.
268
70
asker toplayp, Antalya nlerine gelerek ehri kuatt. Birka gn hazrlklar yapldktan
sonra, mancnklar kuruldu. ehir iddetli bir bask altna alnd. ehirden surlarn dna
kanlar esir alnd. 273
Bu srada Antalyada Kbrs Krallna Bal kuvvetler de G.De Manbeliard
komutasnda kaleyi savunmakta, Aldo Brandiniye yardm ediyorlard. nk
Kbrstaki Hallar iin Antalya, bir gda temin yeriydi. Osman Turan, ehirdeki yerli
Rumlarn, bu kuatmada Latinlerin idaresinden ve bu kuatlm durumdan ikyeti
olduklarn ve Trk idaresini tercih ettiklerini bildirir.274
Savan iddetlenmesiyle Konyann eski sipahilerinden Hsameddin YavlakArslan, Sultann sancan nihayet surlar zerine dikti.275 Keyhsrev, daha sonra kale
kaplar da alarak btn askerler ehre girdi. Ayrca kendisini ikinci defa tahtta
karmakta byk emekleri geen Mbarizzeddin Ertokuu Antalya valiliine ve
subalna getirdi.276
Sultan, Rumlarn da yardmyla bu nemli liman ele geirmi oldu.(5 Mart
1207)
Antalyann alnmasyla Anadolu Seluklular ilk defa denizcilie balam
oluyorlard. 277 Antalyann fethedilmesiyle Anadolu Seluklular ilk defa Hallar ile
ticari antlamalara girdiler. 278
Keyhsrevin Antalyann fethedilmesiyle iktisadi ve ticari ihtiyalar
karsnda derhal Kbrsl Latinlerle aralarnda bir antlama yapt bilinmektedir.
Nitekim zzeddin Keykavus, Kbrs Kral Hugoya bir eli gndermi, ondan da 1214
ylnda bir cevap almtr. Aralarnda 6 yldr teyit edilmi bir dostluk bulunduunu yani
ticaret antlamasnn varln belirtir. Antalyann Trk idaresine girmesiyle harap
olmu yerler tamir edildi. Savunma iin grevliler tayin edildi. Bu seferin almasnda
etkili olan tccarlarn zararlarnn belirlenmesini ve bu zararlarn denmesini emretti.
Ayrca dier tccarlardan alnan bac, ubur, daraib vergileri ile avarz vergisinden de
muaf tutulmalarn istedi. Bylece Seluklu lkesinde Antalya, uygun vergi kolaylklar
273
Turan.,a.g.e.s.306.
Osman Turan.,Ortaalarda Trkiye-Kbrs Mnasebetleri, Belleten, C.X, TTK.Yay., Ankara,
1964, s.214.
275
Bibi.,a.g.e.,s.99
276
Osman Turan., Seluklular Zamannda Trkiye., tken Yay. ,stanbul, 2004, s.307.
277
Bedirhan., a.g.e., s. 266-277.
278
274
71
ile ksa zamanda nemli d ticaret kaps haline geldi. Sultan da tm ilerini bitirinceye
kadar Antalyada kald.279
10. Alaehir Sava ve Gyaseddin Keyhsrevin ehit Dmesi

Sultan I. Gyaseddin Keyhsrev, Karadeniz ve Akdeniz kylarnda gvenlii
saladktan sonra, Ermeniler Elbistan kuatm, Trkmen nfusunun kalabalk olduu
yerlere saldrmtr. Ermenilerin bu faaliyetleri Anadolu ile Suriye ticaretini tehlikeye
drd iin Keyhsrev, Ermenilere sefere km, Pertus Kalesi ve baz ileleri
Ermenilerden alnmtr. Galibiyetin ardndan Keyhsrev, Leonla Seluklulara bal
kalmas ve Anadolu-Suriye yoluna bir daha saldrmamas yoluyla antlama
imzalamtr280
Keyhsrevin Ermenilere kar kazand zaferler ve sahillerdeki baars
Laskarisin dikkatini ekmitir. 1209 ylnda III. Aleksios, Laskarisin idareyi ele
almasndan ikyeti olup, Keyhsrevin yanna snmtr. Aleksios, Sultan
Keyhsrevi, Ermeniler zerine yapt sefer dn k geirmekte olduu Antalyada
buldu. Gyaseddin Keyhsrev, Theodoros Laskarise kar Bizansn i ilerine
karacak bir imkn bulmutu. Gyaseddin Keyhsrev iin, paralanm bir Bizansn
banda Aleksiosun oturmas lkesi iin de yararl olacakt.281
Laskaris bu arada, Seluklulara vermesi gereken yllk haracn da
demiyordu. 282 Ayrca her iki taraf da bu yllarda kendileri iin uygun ittifak
antlamalar yapmt. Sultan stanbul Latin mparatoru ile Laskaris de, Gyaseddin
Keyhsreve kar Kilikya Ermeni Kral II. Leonla antlama imzalamtr. Baykaraya
gre; Menderes ve evresini ok iyi bilen Keyhsrevin Ldik ve Honazn gvenliini
salamak amacyla lkenin snrlar Batya doru geniletmekti. nk Alaehire sahip
olmak Batda en elverili snr olarak grlyordu. Sultan, bu nedenle bir eli
araclyla gnderdii mektupta, tahtn Aleksiosa devredilmesini istedi; ancak bu
279
Baykara ., a.g.e.,s.39.
Turan.,a.g.e.s.309-310.
281
ahin Kl.,Ykselme Devri Seluklu-Bizans likileri.,Trkler.,Ankara,2002,s.623-624
282
280
72
istei reddedilince 1211 yl ilkbaharnda Aleksiosu da yanna alarak Laskarisin

zerine yrd demektedir.283
Gyaseddin Keyhsrev, lkenin her tarafna fermanlar gndererek, orduyu
gazaya ve cihada ard. 284Bu sefere sa kol beylerbeyi Kaydan Aut Be, sol kol
beylerbeycisi Bayndrdan brahim Be katld. Ayrca Kayseri Subas Yakup Karakulak 1000 askeriyle, Akaapa da 200 sekin askeriyle savaa katlmlardr. Bizans
imparatoru Laskaris ise Rum, Alman, Kpak ve Alanlardan oluan gl ordusu ile her
yerden yardm istedi. Yaklak 2000 kiilik bir ordu znikten hareket etti, buna ilaveten
800 kiilik cretli Frenk birlii yardma geldi. Bizans ordusunun says 800010000
kadardr. 285
Seluklu Sultan yannda meru Bizans mparatoru sayd Aleksios ile
Konyann kuzeyindeki Ruzbe sahrasnda toplanan ordusu ile hareket etti. Sultan
Uluborluya uradktan sonra yukar Menderes vadisine geldi. Honaz ve Ldiki geip
Antiokhia Kalesini kuatt. Buras Keyhsrevin 15 yl nce nlerine kadar gelip
alamad kale idi. 286
Her iki ordu Alaehir yaknlarnda karlat. lk hamlede Frenk birliinin
taarruzu ile karlaan Trk birlikleri ar kayplar verdi. Daha sonra Bizans
kaynaklarna gre Sultan Gyaseddin Keyhsrev ve mparator Laskaris bizzat karlat.
lk hamlede Laskaris atndan dt halde hemen ayaa kalkt. Sultann bindii atn
ayaklarn kesti. Gyaseddin Keyhsrev, bir kulenin devrilii gibi atndan dt ve
Bizans imparatoru tarafndan ldrld.287
Bu durumu gren Seluklu askerleri dalp kamaya balad. Bizansllarn
taarruzlarnn devam ettiini grnce tamamen geri ekildiler. bn Bibiye gre ise
Gyaseddin Keyhsrev bir Frenk askeri tarafndan ldrlmtr. 288 Sultan bu Frenk
askerini Sultan, kendi galip askerlerinden sand; ancak o birden bire kl darbesiyle
Sultan ehit etti. Bunun zerine, Laskaris durumu grm, hemen Frenk askerini de
ldrtmtr. Claude Cahen ise Keyhsrevin lmnn nasl olduu bilinmeyen
283
Baykara.,a.g.e.,s.42.
285
Baykara.,a.g.e.,s.43 v.d.
286
Turan., a.g.e., s. 312.
287
bn Bibi., a.g.e., s.127.
288
bni Bibi., a.g.e.s.128.
284
73
koullar altnda gerekletiini belirtmektedir.289Neticede Alaehir savanda Bizansllar

galip geldi. mparator Aleksios esir alnd, znike gtrlp, Hyakintos manastra
kapatld ve Aleksios lnceye kadar burada kald. 290
mparator Laskaris, I.Gyaseddin Keyhsrevin cenazesine sayg gstermi;
gzel kokularla ykatmtr. Sonra cesedi Alaehirdeki Mslman mezarlna
defnettirmitir. O dnemde bir Mslman mezarlnn bulunmas olduka ilgintir.
Aradaki bunca dmanla ramen, mezarlklara dokunulmamas, karlkl inanlara
saygnn bir gstergesi saylabilir.291
Alaehir sava, XIII. Yzyln ilk yarsnda Bizans ile Seluklularn ilikilerini
belirleyen nemli bir savatr. Bu savan ardndan Seluklu-Bizans ilikilerinde uzun
sreli bir bar dnemi yaanmtr. Gyaseddin Keyhsrevden sonra Laskaris, I.
zzeddin Keykavusun tahta k mnasebetiyle Seluklu bakentine eli gndermitir.
Bu
eli
ayn
zamanda
Alaehir
savayla
bozulan
ilikileri
dzeltmekle
grevlendirilmitir.292
Heyeti iyi bir ekilde kabul eden zzeddin Keykavus, yine Seyfeddin Ayaba
idaresinde bir heyet gndererek babasnn nan Konyaya getirtmi, Alaaddin Cami
bitiiindeki sultanlara zel trbede 29 Haziran 1211de defnettirmitir. 293
B. Sultan zzeddin Keykavus Dnemi Bizansla likiler (12111220)

Alaehir yenilgisi ve I. Gyaseddin Keyhsrevin vefatndan sonra, devletin
ileri gelenleri saltanat meselesini halletmek iin Konyada toplanm ve Gyaseddin
Keyhsrevin byk olu zzeddin Keykavusu tahta geirmilerdir. zzettin Keykavus,
saltanatndan nce 6 yl Malatya meliklii yapmtr. Kardei Alaaddin Keykubat uzun
uralardan sonra 1213 ylnda Minsar kalesine hapsettirmitir. Laskaris, Gyaseddin
Keyhsrevin lmnden duyduu znty belirterek 50 yllk bir bar teklifinde
bulunmutur. Laskarisin asl hedefi Latinlerle olan mcadelesi srasnda dou
blgelerinin gvenliini salamakt.294
289
Cahen., a.g.e.,s.129-130
Baykara., a.g.e., s.42-43.
291
Keskin.,a.g.e., s.102
292
Kl.,a.g.m., s.624
293
Turan.,a.g.e.s.313
294
Salim Koca., Sultan I. zzeddin Keykavus (1211-1220), TTK Yay., Ankara, 1992, s. 61.
290
74
Keykavustan babasnn intikamn almas bekleniyordu; ancak o Sinop ve

Antalyay almak, denizlerdeki egemenliini salamlatrmak istiyordu. Bu nedenle
Laskarisi haraca balayarak Laskarisin bar nerisini kabul etti. Bylelikle Latinlere
kar da batsnda bulunan tampon bir gc korumu bulunuyordu. Bundan sonraki
gelimeler Seluklu-Bizans ilikilerinin de ynn belirleyecektir.295
Laskaris, henz yeniden organize etmeye alt devlet arklarn
oluturamam ve Latinlerle sorunlar yeniden balamt. Bu nedenle Seluklularn
zerine yrmeye cesaret edememiti. Seluklu Devleti ile znik mparatorluu
arasndaki bu antlama geerliliini uzun sre korudu. Buna ramen Bizansllar,
Kumanlar kullanarak Trkmenlerin yaylmalarn nlemeye alyorlard. mparator
Vatatzes, kalabalk bir Kuman topluluunu, Menderes havzasna yerletirdi. Ancak
Bizans, Bat Anadoludaki bu Trkmen ilerleyiini durduramad.296
1.Sinopun Fethi
Bu dnemdeki iki lkenin politikasn ksaca yle deerlendirebiliriz: znik
Rum mparatorluu d politika ile urarken, Seluklu Devleti ise daha ok i politika
ile megul oluyordu.
Seluklu-Bizans ilikilerindeki nemli gelimelerden birisi de Bizansn dier
kolu olan Trabzon Rum mparatorluunun Seluklu hkimiyetine alnmasdr. Laskaris,
1214 ylnda Davidin elinden Ereli ve Amasray alarak, Sinopun bat blgelerini
eline geirmi, Karadenizin batsnda gl bir duruma gelmitir. Bu durumdan
rahatsz olan Keykavus, Aleksiosun da snrlarn batya yneltmesi zerine Sinop
zerine sefere kt. 297
Bu srada Trabzon Rum mparatoru da Sinop zerine sefere kmt. Sivasta
toplanan Seluklu ordusu Sinopa hareket ederken, Sinopun durumunu ve tekfurun
kuvvetlerini anlamak iin de casuslar salnd. Bir mddet sonra nc kuvvetleri veya
baka rivayete gre; Trkmenler 500 kii ile avlanmakta olan Tekfuru, gafil bir
vaziyette esir edip, sultana getirdiler. Sultan zzeddin Keykavus, Aleksise ok nazik
295
Kl.,a.g.m.,s.624
Paul Wittek., Mentee Beylii, 13-15. Asrda Garbi Kk Asya Tarihine Ait Tetkik, (Trc. O..
Gkyay), 3. bask, Ankara, 1999, s. 13.
297
Bedirhan.,a.g.e..,s.268.
296
75
davrand ve onu beraberinde Sinopun muhasarasna gtrp, kendisinden yararlanmak

istedi.298
Sultann emri ile Aleksios, gvendii adamlarndan birini seerek kaleye
gnderdi. nk kuatlan ehirlerin ve kalelerin halkna nceden teslim olma
arsnda bulunmak, Trk hkmdarlarnn ihmal etmedikleri bir Trk-slam deti idi.
Kuatlanlar, teklifi kabul ederler ve teslim olurlarsa, hayatlar balanr, ehirde
kalmalarna izin verilir; kltrlerine ve inanlarna da dokunulmazd.299
mparatorlarnn esir olduunu gren ehir halk ehrin teslimini istedi.
Keykavusun gnderdii eli, kalenin savunucularna teslim olmalar iin ok yalvard;
fakat kabul ettiremedi. Onlar eliye mparatorun Canik taraflarnda hkmdarla layk
oullarnn
bulunduunu;
Aleksios
ldrlrse,
bunlardan
birini
tahta
karabileceklerini ve kaleyi asla Trklere teslim etmeyeceklerini sylediler. Bunun

zerine Behram adnda bir Trk kumandan emrindeki 1000 Trk fedaisi ile Sinop
ehrinin denizden balantsn kesti, gemileri atee verip Rum ve Frenklerden birok
insan ldrd.300
Sinopun alnmasyla (1 Kasm 1214) Trabzon Komnen mparatorlar Seluklu
hkimiyetine girmitir. Sinopun alnmasndan bir gn sonra Sultann emri ile Notaran-
Divan- Saltanat memurlar bir antlama kaleme aldlar. Bu antlama metninde u
hkmler bulunuyordu:
-mparator, serbest braklacak,
-Sinop ve evresi dnda btn Canik lkesi Kyr Aleksios ve ocuklarna
braklacak,
-mparator, her yl sultann hazinesine:
a) 10000 dinar altn,
b) 5000 ba at,
c) 2000 ba sr,
d) 10000 ba koyun,
298
Koca., a.g.e.,s.32.
300
Bedirhan.,a.g.e.268 vd.
299
76
e) 50 yk eitli hediye vergi olarak gnderecek

-Sultan istedii zaman, mparator tabi hkmdar olarak nispetinde Seluklu
ordusuna asker verecektir. 301 Bylece Trabzon Komnenos mparatorlar bu tarihten
itibaren Mool istilasna kadar Seluklu Sultanlarnn himayesinde kaldlar.302
Keykavus, Trk fetih politikasnn gereklerine uyarak, yapt yeni tekilat ve
tayinlerle ehri ksa zamanda bir Trk ve Mslman beldesi haline dntrmtr.
ncelikle ehrin d srasnda etrafa dalm olan Trkleri, Sinopa davet ederek
blgenin Trklemesini ve slamlamasn salad. ehrin kilisesini hemen camiye
dntrd. Kalenin yklan yerlerini onartt. O, bununla da yetinmedi. ehrin valiliine
de Hristiyan tacirlerle iyi ilikiler kurabileceini gz nne alarak, Ermeni asll dnme
Hetumu getirdi. 303
Keykavus, ehrin ekonomik gelimesini salayacak tedbirleri de ihmal etmedi.
Bu hususta valilere fermanlar gndererek, memleketin her tarafndan zengin kiilerin
seilmesini ve Sinop ehrine gnderilmesini istedi. Ayrca Sinopa gelmek isteyip de
gayrimenkullerini satmakta glk ekenlere de devlet destei salad. Bu suretle o,
Sinop ve evresine Trk isknn da kolaylatrarak, bu g tevik etti. Bu nemli
fethinden dolay kendisine Sultanl- Galip unvan almtr. 304 Antalyadan sonra
Sinopun da alnmas, Akdeniz ve Karadeniz ticaret tarihinde Trabzon ve Bizansn
Anadoludaki tarihinde nemli bir rol oynamtr.305
2. Karaman ve Erelinin Fethi

Sultan Keykavus, Sinop fethinden sonra Ermenilere kar sefere karak igal
ettikleri Karaman ve Ereli kasabalarn kurtard. (1216)
306
Ermeni kral Leon
Seluklulara kar Hallarn yardmn alabilmek amacyla bu kasabalar onlara
301
Koca.,a.g.e.,s.33-.34.
Bedirhan.,a.g.e.s.268.
303
Turan.,a.g.e.s.326-327.,Koca.,a.g.e.,s.35.
304
Bibi.,a.g.e.,s.59.
305
W. Heyd., Yakn Dou Ticaret Tarihi, (ev. Enver Ziya Karal), TTK Yay., Ankara, 2000, 2. Bask,
s. 328.
306
Bedirhan.,a.g.e.,s.269.
302
77
vermeyi teklif ediyordu; ancak Keykavus Ermenileri Toroslarn tesine attktan sonra
igal edilen Antalyann tekrar fethine gitmek zere gneye yneldi. 307
3. Antalya'nn Geri Alnmas

Antalyada Keykavusun taht mcadelesi srasnda kontroln zayflanmasndan
yararlanan ehrin Antalya Rumlar, Kbrs Kralnn da desteiyle ayaklanm, bir gece
Trk halkn ve idarecilerini ldrerek ehri Kbrs Franklarna teslim etmeyi
planlamt. Bu isyan haberini gn sonra haber alan Sultan Keykavus, Seluklu
lkesinde iktidarn yerletirememi olduu iin Antalya Hristiyanlar ile hesaplamay
daha sonraya brakmak zorunda kalmt. ktidarn salamlatrnca da ilk olarak
devletin menfaatlerini gz nne alarak Sinopa sefer dzenlemiti. Konyaya dnen
Sultan hemen Antalya meselesini ele ald. Askerlerine haber gnderdi ve Ruzbe
Ovasnda topland. Antalya ehri asileri Keykavusun kendileri zerine sefere ktn
duyunca; hemen Kbrs Frank Krallndan yardm istediler.308
Keykavus Antalyaya gelince hemen kuatma emri verdi. Kale karadan ve
denizden epeevre kuatld. Seluklu ordusu kaleye girdi, isyanclar kltan geirildi
ve kale teslim alnd. Ertesi gn Sultan, hkimiyet sembollerinden belinde kemer,
banda klah ve kolunda yay olduu halde, bir fatih olarak trenle ehre girdi ve tahta
oturdu.309
1216 ylnda balayan bu kuatma bir ay srm; Sultan bata olmak zere
btn komutanlar ve askerler, gece gndz uyumayarak, canla bala savamlar ve
zafere ulamlardr. Bylece Antalya ikinci defa fethedildi, igale uram ehir
dmandan kurtarld.310
kinci seferini de kesin bir zaferle tamamlam olan Sultan I.zzedin Keykavus,
btn subalarn, komutanlarn ve askerlerin katld byk bir tren tertip etti.
Elence bir hafta devam etti. Sultan yapt yeni tayinler ve dzenlemelerle ehri tekrar
eski haline getirdi. ehrin subaln, blgeyi iyi tanyan ve daha nce ayn grevi
307
309
Koca.,a.g.e.,s.37.
310
Ali Sevim,Yaar Ycel.,Trkiye Tarihi,Fetih-Seluklular ve Beylikler Dnemi,TTK.Yay.,Ankara,
1989,s. 150-151.
308
78
yapm olan komutan Mbariziddin Ertokua verdi. Karadenizden sonra Akdenize

ulam olan Sultan I.zzeddin Keykavus, ki Denizin Sultan (Sultanl Bahreyn)
unvan ile muzaffer olarak Konyaya dnd. Antalya, Keykavusun ald tedbirlerle
ksa srede gelierek, slami hayatn ve Trk kltrnn hkim olduu bir belde haline
geldi. Keykavus; ikliminin yumuaklndan dolay bu ehri kendisine klk merkez
yapt ve baz klar burada geirmeye balad.311
4. Sultan zzeddin Keykavusun Gney Yolunu Ama ve Kuzey Suriyeyi

Ele Geirme Siyaseti
Sultan I.zzeddin Keykavus, devleti sarlm olmaktan kurtarp, denizlere
ulatrma ve Anadoluyu dnya ticaretine ama siyasetinde plannn birinci safhasn
baaryla tamamlamt. imdi srada gney kara ticaret yollarn amak; Orta Dou
ticaretinin en nemli yeri olan Halepi ele geirmek ve Anadoluyu dnya ticaretiyle
btnletirmek istiyordu. Bu durumda nce Ermenilerle sonra Eyyubi melikleriyle
savamas gerekiyordu. nk Kayseri ve Sivas ehirleri arasnda kesien Dou-Bat ve
Kuzey-Gney ticaret yollarnn Kayseri-Halep aras Ermenilerin tehdidi altndayd.312
Gerekten de Ermeniler her frsatta Seluklular aleyhine topraklarn
geniletiyorlard. Gerekletirilen seferde Kral II. Leon, yenildi ve Sultan ile antlama
areleri aramaya balad. 1218 ylnda bir elilik heyeti gndererek Sultandan zr
dilemek zorunda kald. Aralarnda yaplan bar antlamasna gre;
-16 ay esir kalan ermeni esirleri fidye karlnda serbest braklacak,
-Baz snr kaleleri (Lozad, Lulua) Seluklulara verilecek,
-Ermeni Krall yeniden Seluklu himayesinde kalacak,
-Kozanda (Sis), Sultan adna hutbe okutulup, para bastrlacak,
-Gerekli grld zaman,500 asker gnderilecek,
-Her yl, 20 bin altn vergi denecekti
311
312
Koca.,a.g.e.,s.38.
Turan.,a.g.e.,s.333-335.
79
Buna karlk Sultan da Leonu Vasal Sis Kral olarak tanyan bir menur
verecekti. Bu antlama ile Ermeniler itaat altna alnd gibi ayn zamanda AnadoluSuriye arasnda ileyen byk kervan yolunun emniyeti salanm oldu. 313
Sultan I.zzeddin Keykavus, Ermeni seferinde kendisine ihanet eden Halep
Eyyubileri zerine bir sefer hazrl balatt; ancak Malatyaya geldii srada hastaland.
Geirdii byk zntler nedeniyle verem olmutu. Hastal ilerledii iin, tabipler
tedaviden aciz kalmt. Frat suyunun iyi gelecei midiyle Malatya yaknda
Viranehire getirilmi; fakat hastalktan kurtulamayarak vefat etmitir.314
C. I. Alaaddin Keykubad Dnemi Bizansla likiler (12201237)

1. zzeddin Keykavusla Mcadele
Sultan I. Alaaddin Keykubad, I. Gyaseddin Keyhsrevin ortanca olu ve
aabeyisi I.zzeddin Keykavusun halefi olup Anadolu Seluklu Sultanlarnn en
byklerindendir. Onun saltanat Anadolunun en ihtiaml ve en mesud devrini tekil
eder. bn Bibiye gre 1197 ylnda babas ve kardei ile birlikte Bizansa srgn olarak
gitmitir. 315 I. Gyaseddin Keyhsrev ikinci defa Seluklu tahtna knca Alaaddin
Keykubadn da srgn hayat sona ermitir.316
Gyaseddin Keyhsrevin Alaehir savanda lmesi sonucunda devlet
erknnn Seluklu tahtna kardei zzeddin Keykavusu geirdikleri haberini almtr.
Alaaddin Keykubad ise bu srada Tokat meliklii yapyordu. Alaaddin Keykubadn
Tokat meliklii yaklak alt yl srmtr. Bu dnemde bastrd paralardan Alaaddin
Keykubadn el-Melik el-Mansur ve el-Melik el-Mansur Aladdevle ved-din Ebul
Muzaffer unvanlarn kullandn biliyoruz. Keykubad; bundan sonra Erzurum hkimi
amcas Mugiseddin Turul ah ve eski Uc beylerinden kudretli devlet adam
Zahireddin liyi de yanna alarak kardeini Kayseri de muhasara etti. 317
313
Bedirhan.,a.g.e.,s.290
315
bn Bibi., a.g.e., s. 55.
316
Emine Uyumaz., Sultan I. Alaaddin Keykbd Devri ve Trkiye Seluklu Tarihi, Trkler, C. 6,
Yeni Trkiye Yay., Ankara, 2002, s. 590.
317
314
80
Saltanat kazanmak iin baz vaadlerde bulunduu Ermeni Kral Leonu da

yardmna ard, ittifak yapt.318
Seluklularn i meselelerinden yararlanan Ermeni Kral II. Leon da bu frsat
iyi deerlendirmi; Keykubadn yannda yer almtr. 1211 ylnda Kayseriyi igal
eden Alaadin Keykubad ve mttefikleri
zzeddin Keykavusu
zor
duruma
drmlerdir. Kayseri hnesi, Celaleddin Kayserin yardmlar sayesinde Sultan

I.izzeddin Keykavus, Ermeni Kral II. Leonla 12000 dinar karlnda anlamtr.
Alaaddin Keykubad zor anlar yaayarak Ankara Kalesine ekilmitir. Ksa bir sre
sonra kendisi iin byk tehlike oluturan kardei I.Alaaddin Keykubadn zerine
yryp, 1212 ilkbaharnda Ankara Kalesini muhasara etti. Bir yl sren uzun ve
iddetli arpmalar sonucunda ehir halknn ok fazla zarar grmemesi iin Keykubad
kaleyi kardei Keykavusa teslim etti. Bundan sonra Alaaddin Keykubad iin nce
Malatyadaki Minar Kalesi sonra da Kezirpert Kalesindeki hapis yllar balad.; ancak
Sultan I.zzeddin Keykavusun 1120 ylnda lmesi zerine devlet erkan Kezirpert
Kalesinde
tutuklu
bulunan
I.Alaaddin
Keykubad
tahta
karma
karar
aldlar.Keykubad Sivasa gelerek aabeyinin naan ziyaret etti.319

gn yas tuttuktan sonra Kayseriye oradan da Konyaya doru yola kt.
Aksaraya gelince Konyadan ehrin bykleri, ahileri, idileri ve halk gelerek saysz
hediyelerle Sultan karlamaya ktlar. I.Alaaddin Keykubad; grlmemi bir
merasimle onuncu Seluklu sultan olarak saltanata geti.320
Sultan I.Alaaddin Keykubad 1220 ylnda tahta getiinde lke gerek siyasi
gerekse ekonomik adan gayet istikrarl bir durumda idi. lke, Anadoludan geen
uluslar aras ticaret yollarnn gelirlerinden de pay alyordu. Blgedeki nemli ticari
glerden olan Kbrs Latinleri (Hallar) ile babas ve kardei srasnda nemli ticari
antlamalar yaplmt. Tahta geer gemez ticareti canl tutabilmek iin 8 Mart 1220de
Venedik Dukal ile antlama yapt. Buna gre; Venediklilere birtakm imtiyazlar
tannd. 321
318
Uyumaz.,a.g.m.,s.590.
Bedirhan.,a.g.e.,s.271.
320
Uyumaz.,a.g.m.,s.590
321
Osman Turan., Trkiye Seluklular Hakknda Resmi Vesikalar, Turan Neriyat Yurdu Yay.,
Ankara, 1988, s. 143.
319
81
Bu antlamaya gre; Sultan I. Alaaddin Keykubadn sahip olduu lkelerde,

Venediklilerin geilerinden ve yaptklar ticaretlerden, yzde ikiden baka vergi
alnmayaca gibi, kymetli talar ve incilerden, ilenmi veya ham gm ile altndan,
zahireden gmrk dahi alnamayacakt. Yine Venediklilerin herhangi bir gemisi Sultan I.
Alaaddin Keykubadn hkimiyetindeki sahillerde tehlikeye decek olursa onlara zarar
verilmeyecek ve bulunan eyalar iade edilecekti. Venedik gemisi dmanlar tarafndan
takip edilirken sultann idaresindeki sahillere gelirse Anadolu Seluklu topraklarna
girmesine izin verilecekti. 322
Venedikli tccarlar, bylece gvence altna alnd. Sultan I. Alaadin Keykubad
Venediklilere tand bu ayrcalklarn karlnda onlardan, hkimiyeti altnda
yaayan kiileri Venediklilerin idaresindeki yerlere gerek kendi gemileri gerekse
yabanc gemilerle girdiklerinde selamlanmasn istemekteydi. 323
Ayrca Venedik dukasnn hkimiyetindeki sahillerde sultann tabiiyetindeki
gemilerden tehlikeye den veya zarara urayan olursa gerekli yardm yaplp mallar
iade edilecekti. Yine Sultan I.Alaaddin Keykubadn tabiiyetindeki kimselerden ad
geen yerlerde len olursa mallar, ortaklar arayncaya kadar muhafaza edilecek ve
hibir glk karlmadan teslim edilecekti. Sultann Avrupa devletlerine kar
Venediklilere ayrcalklar tanmasnn nedenlerinden biri de gney sahillerinde
Kalonoros olarak bilinen Antalya ehrinin alnmak istenmesidir.324
Ayn zamanda doal gzellikleri olan Kalonoros (Galanoros) zerine sefer
dzenlenip; fethedilmi, buraya kendi adna nispetle Aliye ismini vermitir. Sultan bir
sre devletin i meseleleriyle uram, emirlere kar otoritesini arttrmtr. Fakat
emirlerin Keykubada kar dmanlklar da artmtr.325
322
Bedirhan., a.g.e.,s.272-273.
Turan., Selukluar Zamannda Trkiye., s. 290.
324
Uyumaz.,a.g.em.,s.591.
325
Uyumaz., a.g.m., s. 591.
323
82
2. Kilikya Ermeni Krall ile Mcadele

Sultan I. Alaaddin Keykubad, Kayseride ikamet ederken huzuruna bir tccar
geldi. Ermenilerin Anadolu-Suriye kervan yolunu tehdit ettiklerini, tccarlara kt
davrandklarn, tccarlar himaye etmediklerini syleyince, Keykubad, Ermeniler
zerine Emir Komnenosu ve Mbarizeddin avly gndermitir. Bu srada Kral II.
Leon lm kz sabella, Antakya Hal prensi IV. Bohemondun olu Philippe ile
evlenmi, bu yzden Hallar, Ermeni memleketlerini igale balamlard. Buna karn
baz Ermeni ileri gelenleri, Philippeyi tutukladlar. Bohemond askeri bir harekta
gemek istemise de Papa ve Hallar cephe aldlar. Olunu kurtarmak isteyen
Bohemond, Sultana bavurarak Ermenilere kar ittifak yapt. Bunun zerine Ermeniler
de Halep Eyyubi hkmdar ahabddin ve Kbrs Hallar ile ittifak yaptlar.326
Sultan Keykubad, Ermenilerin denizden yardm almalarn engellemek iin de
ayrca Mbariziddin Ertokuu grevlendirdi. 1225 ylnda dzenlenen bu sefer sonunda,
Seluklu ordusu, Ermeni kalelerinden drt tanesini ele geirmi, ancak k mevsiminin
gelmesi zerine geri dnlmtr. Bu sefer sonunda Kilikya Ermeni Krallnn
snrlar daralm; Seluklu Devletinin snrlar Ayas (Korykas)un dnda tm blgeyi
kaplamtr.327
3. Sudak Seferi
Trabzon Rumlar Keykavus zamannda Seluklulara bal olduu gibi,
Alaaddin Keykubad dneminde de bal olup, iki taraf arasndaki ilikiler normal
seyrinde devam ediyordu. Ancak Celaleddin Harzemahn yakn dou siyaset
sahnesinde rol oynamaya balamas Andronikos (11221238 )u Seluklulara kar yeni
teebbslere sevk ediyordu. O, Harzemah Samsuna veya Sinopa taarruza tevik etti.
Bununla beraber Rumlar ile Seluklular arasndaki ilk atma Moollarn Krmda
Sudak ehrini igalleri dolaysyla balad. Moollarn Sudak igal etmeleriyle
blgedeki zavall halk Anadoluya ekildi Birok tacir ve zengin kymetli mallarn ve
326
327
Bedirhan.,a.g.e., s.292.
Uyumaz., a.g.m., s. 592.
83
servetlerini gemilere koyup, Anadolu sahillerine ktlar ve Seluklulara sndlar. Bu

esnada ok kymetli malalr tayan bir gemi de sahilde batt. 328
Alaaddin Keykubad Mool istilas ile Sudak ehrinin perian olmas, kendi
vassal Rumlarn bu byk ticaret limanna yerlemeye almalar ve yamaya
girimeleri sebebiyle bu deniz ar sefere karar verdi ve Kastamonu ubeyi ve Trkmen
gleri bulunan Hsameddin obandan Sudaka kar denizden bir saldr
yneltmelerini istedi. O, kumandasnda bulunan askerleri Sinopta gemilere bindirdi ve
tccarlar da yanna alarak, Hazar denizine ald. 329
Trk donanmas kar sahile geip, Sudak ehrini teslim ald. Trk kumandan
bu zaferi Sultana bildirdi. Sultann ferman ehirde okunduktan sonra Hsameddin
oban Beg, Sudak ehrinde dini tekilat kurdu. Orada bir cami ina ettirdi, kad, imam
ve mezzinler tayin ettirdi. 330 Alaaddin Keykubadn Sudak almasndan sonra,
Trabzonda bulunan Rum mparatorluunun ve Bizansn birlikte hareket ederek
Sudak yamalamalar, denizlerde Seluklu gemilerine saldrmalar Keykubad uzun
sre uratrmtr. 331
Trabzon Rum mparatorluunun gvendii ve vassal kabul ettii Celaleddin
Harzemah Yassimende (1230), Keykubada yenildiinde Trabzon aniden tm
kazanlarn yitirmi, tekrar Seluklu vassalna gemitir. Keykubad, Bizansllar
tamamen kovmak iin Trabzona sefer dzenlediinde Komnenler, sava gze
alamayarak geri ekilmek zorunda kalmlardr.332
4. Alaaddin Keykubad - Vatatzes likileri

Sultan I.zzeddin Keykavusun 1120de lmesinden sonra 1222de de
Theodore Laskarisin lm Seluklu-Bizans ilikilerinde yeni bir dnemi balatmtr.
I. Alaaddin Keykubad Sultan olduktan sonra Alanyay ve Trabzon Rum mparatorluu
328
Turan.,a.g.e., s.378-379.
Gordlevski.,a.g.e.,s.55.
330
331
Bedirhan.,a.g.e. s.280.
332
Kafesolu., a.g.e., s. 104.
329
84
ile ilgilendii srada znik Rum mparatorluunda Laskarisin yerine Bizans tarihinin
en baarl imparatorlarndan biri olan Ionnes III. Dukas Vatatzes tahta gemiti333.
Vatatzes ve Keykubad, kendilerinden nceki Keykavus-Laskaris dnemlerinde
yaplan antlamalara uyuyordu. 334 Keykubad-Vatatzes dnemi boyunca iki devlet
arasnda, g dengesinin bulunduu ve dikkatlerini baka ilere verme zorunluluu,
ortak Mool tehdidine kar gvenlik ihtiyalar nedeniyle atmaktan ekinmeleri,
hatta iyi ilikiler iinde olmalar beklenebilir. Zaten Keykubad ve Vatatzes
dnemlerindeki Bizansla ilikilere baktmzda nemsiz snr atmalar hari bar
dneminin srmekte olduunu grmekteyiz. Trkmen birlikleri ve Vatatzesin,
Akritas 335 birlikleri arasnda kan atmalar dnda bizzat, hkmdarlarn att,
birincil kaynaklar tarafndan kaydedilmemitir.336
Bu da bize gsteriyor ki, Seluklu Bizans ilikilerinin genel seyri olumlu ynde
olmutur. 1231 sonrasnda da Keykubad ve Vatatzes bir protokol yaparak bar
imzalamlardr. Bu tarihten sonra her iki hkmdarn Mool tehlikesine kar bar
yapmalarn zorunlu klmtr. Bu dnemden sonra 12201230, 12221225 ve 1231de
olmak zere Vatatzes, stanbulu geri almak, imparatorluk topraklarn yeniden
birletirmek amacyla Trklere kar sefer dzenlediini gryoruz.337
Bu politikay ilk yllarnda Balkanlardaki topraklarn ele geiren Latinlerle
mcadele ederek geirmitir. Trkmenlerle, znik Rum mparatoru Vatatzes zellikle
Menderes vadisi civarnda problem karyorlard. Buna karn Vatatzes snrlarn
glendirip, yeniden salamlatrmtr. Bithynia ve Menderes vadisine yaplan aknlar
byk lde engellemitir. Vatatzes, blgedeki Trkmenlere karlk, Balkanlardan,
Peenekleri getirtip Menderes vadisi boylarna yerletirmitir. 338 Bir anlamda gebe
Trkmenlere kar, ayn tarz yaamay ve savamay bilen bir g olarak karmtr.339
333
Kl.,a.g.m., s.625.
Honiggmann., a.g.e., s. 127.
335
Snrdaki mstahkem mevkilere yerletirilmi, snrlar korumakla grevli askeri snftr. Vatatzesin
iyi rgtlemeleri sonucunda Trkmenlere kar baarl sonular almlardr.
336
Uzunarl., a.g.e., s. 39.
337
Turan., Trkiye, s. 352.
338
Turan., a.g.e., s. 353.
339
Kl.,a.g.m., s.626.
334
85
I.Alaaddin Keykubad, Bizanstan sonra Amide bir sefer dzenleme gayesi

tayordu. Bu sefer ncesinde, devlet ynetimiyle ilgili kararlar ald. nce Sivas sahibi
arapsalar Fahreddin Ayazn lm nedeniyle bu greve Harezmli Kayr Han atad.
Daha sonra, Alaiye sahibi Kyr Vartn kzndan olan byk olu II. Gyaseddin
Keyhsreve Erzincan vilayetini brakarak, atabeyliine de, anigir emseddin
Altunabay getirdi. Eyybi Melikesi Gaziye Hatundan olan kk olu zzeddin Kl
Arslan da veliaht ilan ettirdi. 1237 bahar geldiinde Amid seferi iin, Harezmli,
Ermeni, Rum, Grc, Frank, Rus, Kpak ve Krtlerden oluan Seluklu ordusunun
hazrlklar sona ermiti. Sultan, eitli vesilelerle huzuruna gelen elilere bir ziyafet
tertip ettirdi; ancak bu yemekte anigir Nusreddin Alinin sunduu ku etini yedikten
sonra rahatszland ve Keykubadiye Saraynda vefat etti.(3 Mays 1237). 340I.Alaaddin
Keykubadn lm hakknda devrin kaynaklar pek fazla bilgi vermezken sadece
Anonim Seluk namede, Keykubadn, ehzade Gyaseddin Keyhsrev ve onu
destekleyen emirler tarafndan zehirlendii belirtilmektedir. I.Alaadddin Keykubadn
bu ani lmn babasnn vasiyetini hie sayarak yerine geen II. Gyaseddin
Keyhsrev ile Saadeddin Kpekin zellikle Trkmenlere kar takip ettikleri siyaseti
gz nnde tutarak bir zehirlenmeye balarlar.
341
Sonu olarak, 18 yllk hayat boyunca Sultan Alaaddin Keykubadn en ok

zerinde durduu konu bamsz bir Seluklu Devleti olarak blgede varln devam
ettirebilmek iin, Anadoludan geen uluslar aras ticaret yollarnn gelirlerinden
olabildiince yararlanmaktr. Onun dnemi (12201237) gerek iktisadi vaziyet, gerek
ilim, gerekse imar ve fthhat hareketleri bakmndan Anadolunun en mesut
devridir.342
Keykubadtan sonra yerine geen olu II. Gyaseddin Keyhsrev ve onu
takiben hkmdar olan sultanlar, byk baarlara imza atamam, devlet ynetiminde
yetersiz kalmlardr. Bunu yan sra devlet adamlarnn menfaatleri iin evirmi
olduklar entrika ve ayak oyunlar ve Mool tehlikesinin Anadoluda kendini iyiden
iyiye hissettirmeye balamasyla lke tam anlamyla bir felakete srklenmitir.
340
Bedirhan.,a.g.e.,s.294-295.
341
Uyumaz.,a.g.m.s.594
. Hakk Uzunarl., XI. Ve XIII. Asrda Anadoludaki Fikir Hareketleri ve timai
Messeselere Bir Bak III, TTK Kongresi, Ankara, 1943, s. 296.
342
86
Sonunda 4 Temmuz 1243 tarihinde Kseda mevkiinde Seluklularn Moollara

yenilmesi zerine Anadolu Seluklu Devleti Moollara bal hale gelmitir. 343 .Son
hkmdar II. Mesudun lm ile de Anadolu Seluklu Devleti tarihe karmtr.(1308).
344
343
344
Abdullah Kaya., Anadolu Seluklu-Bizans likileri, (Y.Lisans Tezi), Konya, 1998, s. 89.
Bedirhan.,a.g.e.s.300.
87
SONU
Seluklular XI. Asrn ortalarndan itibaren Bizans tarihinin en mhim

faktrlerinden biri haline gelmilerdir. Anadoluya gelen Trkmen gruplar binlerce
yldr hayal ettikleri lkenin buras olduunu ve milli ideallerinin ancak Anadoluda
gerekleeceini anlamlardr.
lk zamanlar Anadoluya hkim olma istei Hristiyan dnyasndan slam
dnyasna yneltilen tehlikeleri gsleyebilmek iin stratejik bir zorunlulua
dayanyordu. Seluklular, cihan hkimiyeti idealleri iin Anadoluyu Bizansa kar bir
s olarak kullanmak gerektiini abucak fark etmi ve mcadeleye balamlardr.
Anadolunun fethi ve Trklemesi, Seluklu Trklerinin Anadoluyu otuz sene
Trk nfuzu altnda tutmas sonucu olmutur. Bazen Seluklu ordularnn himayesinde,
bazen de mstakil gruplar halinde seferler yapan Trkmenler Azerbaycandan, Dou
Anadolu ve Orta Anadoluya doru yaylmlardr. Anadolu Seluklu Devleti
Anadoluda hkim unsur olmaya alrken, Bizans hkimiyetinde srekli savalar, ar
vergiler yznden perian olan yerli halkn da huzur ve istikrara kavumasna imkn
tanyordu.
Bizans imparatorluunun tarihinde Anadolu, siyasi, iktisadi ve askeri anlamda
ok nem arz eden bir corafyadr. Bizans alar boyunca Anadolu tarafndan
beslenmitir. Bu nedenle Seluklularn, XI. Asrdan itibaren hzla batya ynelmeleri,
Bizans iin tehlike oluturmaya balamtr. ar Beyin Anadolu seferiyle balayp,
Alp Arslanla devam eden Anadoluyu vatan yapma idealinin, Anadolu Seluklu
Sultanlar tarafndan da devam ettirilmesi, Bizans tehdit etmitir. 1071 Malazgirt
savayla Anadoluya yerlemeye balayan Trkler; tarihin akn deitiren ve
Trkln kaderini tayin eden zaferler kazanmlardr.
Kutalmolu Sleyman ah tarafndan znik merkez olmak zere kurulan
Anadolu Seluklu Devleti ksa zamanda, Bat ve Orta Anadoluya yaylma imkn
bulmutur. Sleyman ahtan sonra gelen I. Kl Arslan zamannda dzenlenen Hal
seferleriyle, Anadolu Seluklu Devleti, Bizans topraklarndan geri ekilmek zorunda
kalm, Kl Arslan, Konyay bakent yapmak suretiyle Anadoluya doru
ekilmitir. Seluklularn Hal yenilgilerini frsat bilen Bizans mparatorlar Aleksios
88
ve Manuel, Trkleri Anadoludan atmak iin seferler dzenlemiler ve Konya zerine

gl ordular sevk etmilerdir. Ancak ahin ah, 1116 ylnda Aleksiosu geri
ekilmeye zorlayarak, devleti blnmekten kurtarmtr. Yine Sultan Mesud dneminde
Konyay kuatan, mparator Manuel, 1146 ylnda Seluklular karsnda byk bir
malubiyete uramtr. II. Kl Arslan dneminde gerekleen Miryokefalon zaferiyle
Seluklular, Bizansa, Anadolunun bir Trk yurdu olduunu ispat etmilerdir.
Seluklularn baarlar bunlarla snrl kalmam; onlar Anadoluda bulunan
dier Trk devletlerini de birer birer ykarak, Anadoluda siyasi birlii salamlardr.
Bunun sonucu olarak da Anadoludaki Trkleme hareketi hzlanmtr.
Seluklu sultanlar izledikleri baarl politikalar sayesinde devleti sarlm
olan bir kara devleti halinden kurtarabilmek ve doal snrlar olan denizlere
ulatrabilmek iin de byk mcadele gstermilerdir. Bu hususta ilk ciddi teebbste
bulunan II. Kl Arslan, bir taraftan komutanlarn Ege blgesinin fethi iin
grevlendirirken, bir yandan da Antalyay fethetmek suretiyle Akdenize almak
istemi; ancak baarl olamamtr. Bu faaliyette ilk kalc baary I.Gyaseddin
Keyhsrev gstermi, 1207 ylnda Antalyay almtr. Daha sonra da I.zzzeddin
Keykavus, Sinopu fethetmek ve Antalyay geri almak suretiyle de devletin snrlarn
kuzeyde ve gneyde doal snrlarna ulatrmlardr. Sultan Alaaddin Keykubad da
Alaiye ve Alara kalelerini fethederek devleti en geni snrlarna ulatrmtr.
Seluklu-Bizans ilikileri zaman zaman kurulan ittifaklar veya yaplan
antlamalarla yumuamsa da ounlukla mcadeleler halinde devam etmitir. Bu
mcadeleler Bizans asndan Seluklulara kaptrlan Anadolunun geri alnmas
dncesi
ile
yaplrken,
Seluklular
asndan
yurt
edinmek,
Anadoludaki
hkimiyetlerini salamlatrmak amac tayordu. Her sultan dneminde Bizansla

ilikiler kurulmutur. Bu ilikilerde kimi zaman Bizans, kimi zaman da Seluklular
stnlklerini kabul ettirmilerdir.
Siyasi alanda Bizans, Seluklu aknlarndan zayflam ve Hallardan yardm
istemek zorunda kalmtr. Gerekten de Hallar, Seluklularn zerine kbus gibi
kp, Anadoluyu yamalayp, Selukluyu uzun sre megul etmitir. Hal seferleri,
Trklerin vatan savunmasnda ilk snavlar olmutur. Seluklular bu zorlu mcadelede
89
galip gelmi, Anadolunun yle kolayca istila ve igal edilebilecek bir lke olmadn
Bat dnyasna ak bir ekilde gstermilerdir.
Elbette ki, uzun sre ayn corafyay zorunlu olarak paylamak durumunda
olan iki toplum arasnda savalarn dnda farkl trden ilikiler de olmutur. Bu
dnemde iyiden iyiye artan sosyal, kltrel, ekonomik ilikiler, taht mcadelelerine
karan hanedan mensuplar ve mevcut idareye ba kaldran ehzadelerin karlkl
ilticalar, Seluklu ve Bizans devletlerindeki nemli ilikiler arasnda yerini almtr.
Bunun yan sra, Bizans toprak aristokrasisi tarafndan yava yava topraklar ellerinden
alnan kyllerin Seluklu idaresini tercih ederek kar tarafa gemeleri ya da tam tersi
II. Ionnes Komnenos dneminde, ankr blgesinde yaayan Trklerin gnll olarak
Bizans tebaas olmalar rneinde olduu gibi topluca taraf deitirmeleri rnek
gsterebiliriz.
. Bununla birlikte, Seluklu sultanlar fethettikleri ehirlerde Trk nfusunu
hkim klmak iin Trkmenleri Anadolunun hemen her yerine yerletirmilerdir. Hatta
Trkmenler, Bizans ve Hallara byk zararlar vererek, Bizansa kar Seluklularn
stn konuma gelmelerini salamlardr.
Yaklak olarak ynetimi iki asr aan sre devam eden Anadolu Seluklu
devleti adalet ve hogrl idaresi sayesinde ister Bizansl olsun ister Seluklu
halkndan olsun her kesimden milletin sevgisini kazanm ve kendine balamtr.
anda gsterdii bu devlet anlay sayesinde ortaya koyduu bar ve sknet ortam
ile devrine k tutmutur. Seluklu hkimiyetinin etkili olduu XI. ve XII. Yzyllarda
Anadolu her ynyle gelimitir.
Sonu olarak Turul Beyin liderliinde, ar Beyin Anadoluya ilk
seferinden balayarak, ard arkas kesilmeyen glerle devam eden, byk emekle ve
gayretle
kazanlan
Malazgirt
ve
Miryokefalon
zaferi
ve
nihayet
Osmanl
mparatorluunun Anadoluya ynelik fetihleri sonucunda yklan Bizansa, Trkler

Anadolunun gerek sahibi olduklarn ve sonsuza dek byle kalacan tm dnyaya
kantlamlardr.
90
BBLYOGRAFYA
AKA, F. Akakoca., Denizli Tarihi, Denizli 1945.

AKDA, Mustafa., Osmanl mparatorluunun Kurulu ve nkaf Devrinde
Trkiyenin ktisadi Vaziyeti, TTK Yay., Ankara, 1950.
_______Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, CI, TTK. Yay, Ankara, 1959.
AKSARAY, Kerimddin Mahmud-i., Msameretl Ahbr (ev.Mrsel ztrk),
TTK Yay. Ankara, 2000.
AKN, S.., Trkiye Tarihi I, (Osmanl Tarihine Kadar), stanbul, 1990.
ALPTEKN, Cokun., Trkiye Seluklular, Doutan Gnmze Byk slam
Tarihi VIII, stanbul, 1988.
ALTAN, Ebru., Myriokephalon Savann Anadolu Trk Tarihindeki Yeri, Trkler,
C. 6, Yeni Trkiye Yay., Ankara, 2002.
AVCI, Casim., slm-Bizans likileri,Klasik yay.,stanbul,2003.
AYN, Yusuf., Seluklu-Bizans likileri, Trkler, C. 6, Yeni Trkiye Yay.,
Ankara, 2002.
AZM., Azimi Tarihi, (ev. Ali Sevim), Ankara, 1988.
BALLY, A., Bizans Tarihi II, (ev. Haluk aman), stanbul, ??.
BATAV, erif., Malazgirt Meydan Muharebesi ve Romen Diojen, Belgelerle Trk
Tarihi Dergisi, S.47, stanbul, Austos, 1971.
BAYKARA, Tuncer, I. Gyaseddin Keyhsrev (1164-1211), TTK Yay., Ankara, 1997.
BAYRAM, Mikail., Trkiye Seluklular U Bei Denizlili Mehmet Bey, Trkler
Ans., C. 6, Yeni Trkiye Yay., Ankara, 2002.
________., Trkiye Seluklular zerine Aratrmalar, Kmen Yay., 2. Bask,
Konya, 2005.
BEDRHAN, Yaar, Seluklular ve Kafkasya, izgi Kitabevi, Konya, 2000.
BEDRHAN., Yaar, ATEKEN, Zeki., Malazgirtten Vatana Anadolu Seluklu
Devleti, Eitim Kitabevi, Konya,2004.
91
________Ortaa Tarihi, izgi Yay., Konya, 2004.

BETAV, zlem., XI.ve XII.Yzyllarda Anadolu ve Seluklu Devletinde Ticaret
Hayat,(Y.Lisans Tezi),Konya,1998.
CAHEN, Claude., Osmanllardan nce Anadoluda Trkler. (Trc. Yldz Moran),
stanbul, 1979.
________,Trklerin Anadoluya lk Girii, (ev. Yaar Ycel, Bahaeddin Yldz),
TTK,Yay.,Ankara,1992.
AY, Abdlhaluk., Anadolunun Trklemesinde Dnm Noktas (Myriokephalon
Zaferi), stanbul, 1984.
________, II. Kl Arslan, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1987.
________., Karamkbeli (Myriokephalon Savann Yeri), kr Elin Armaan,
Ankara, 1983.
ETN, Osman., skanlarla Anadolunun Trk Vatan Haline Gelmesi, Trkler.,
Yeni Trkiye Yaynlar, C.6, Ankara, 2002.
________, Seluklu Messeseleri ve Anadoluda slamiyetin Yayl, Fikir ve
Sanatta Hareket, 24, stanbul 1981.
DEMRKENT, In, Komnena Hanedannn Byk Ba Kumandan Trk Asll Ionnes
Aksukhos, Belleten, 227, (Nisan 1996)
________, Hal Seferleri ve Trkler, Trkler Ans., C.6, Yeni Trkiye Yay., Ankara,
2002.
________., Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I. Kl Arslan, TTK Yay., Ankara,
1996.
________Urfa Hal Kontluu Tarihi (1118-1146), TTK Yay., Ankara, 1986.
DVTOLU, Sencer., Ouzdan Selukluya, (Boy,Konat,Devlet),Eren Yay.,
stanbul, 1976.
EBUL-Ferec Grigorien., Ebul Fara Tarihi, (ev. mer Rza Dorul) C.I, II, TTK
Yay., Ankara, 1945.
92
ERZ, Mehmet, Hristiyanlaan Trkler, Trk Dnyas Aratrmalar, Ankara,

1988.
GORDLEVSK., Anadolu Seluklu Devleti, (ev. Azer Yaran), 1. Bask, Ankara,
1988.
GLTEKN, Hakk., zmir Tarihi, zmir, 1952.
GNAY, nver, Anadolunun Dini Tarihinde oulculuk ve Hogr Erdem, C.8,
s.22, Ankara, 1996.
HALLAOLU, Nurcihan, Byk Seluklularda 1040-1092 Dnemi Sultanlarn
Dini ve Sosyal Hayatlar, S..S.B.E.,Konya,1994.
HEYD, W.., Yakn Dou Ticaret Tarihi, (ev. Enver Ziya Karal), TTK Yay., Ankara,
2000, 2. Bask.
HETON, H.Avrupa ktisat Tarihi.,I,Ankara,1985.
HONGMANN, Ernst., Bizans Devletinin Dou Snr, ev. Fikret Iltan, ..
Edebiyat Fak. Yay., stanbul, 1970.
IILTAN, Fikret., Bizans Devletinin Dou Snr, stanbul, 1970.
BN BB, el-Evmirl Alaiye fil Umuril Aliye (Selukname), (ev: Mrsel
ztrk), C.1, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1987.
BNL ESR., el Kamil fit-Tarih, (ev. Bahar. Eryarsay), C. X, Bahar Yay.,
stanbul, 1989.
KAFALI, Mustafa., Anadolunun Fethi ve Trklemesi, Atatrk Kltr Merkezi
Bakanl Yaynlar, Ankara, 1997.
________., Anadolunun Fethi ve Trklemesi, Trkler,Ankara,2002.
KAFESOLU, brahim., Seluklu Tarihi,stanbul,1972,
________,Sultan Melikah Devrinde Byk Seluklu mparatorluu, stanbul,1953.
________, Dou Anadoluya lk Seluklu Akn ve Tarihi Ehemmiyeti,(Fuad
Kprl Armaan),stanbul,1953.
________, Seluklu Tarihinin Meseleleri, Belleten XIX. S.76, Ankara, 1959.
________., Trk Milli Kltr, tken Yay., 19. basm, stanbul, 1999,.
93
KAYA, Abdullah., Anadolu Seluklu-Bizans likileri, (Yksek Lisans Tezi), Konya,

1998.
KAYHAN, Hseyin., Hallar Karsnda Artuklular,I.Uluslararas Mardin Tarihi
Sempozyumu Bildirileri,stanbul,2006.
KESK, Muharrem., Trkiye Seluklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Zaman
(1116-1155), I. Bask, Ankara, 2003.
KESKN,
Mustafa.,Gazi
Sleyman
ah
ve
Trkiye
Seluklu
Devletinin
Kuruluu,Trkler,C.6.Ankara,2002.
KESKN, Uur., I.Gyaseddin-Keyhsrevin Bizans Serveni ve Bizans ile
Mcadeleleri,(Yksek Lisans Tezi), Konya, 2006
KHONATES, Niketas, Historia, ev: Fikret Iltan, TTK Yaynlar, Ankara 1995.
KIRZIOLU, Mehmet Fahrettin, An ehri Tarihi, Ankara, 1982.
KILI, ahin.Ykselme Devri Seluklu-Bizans likileri.,Trkler.,C.6.,Ankara,2002,
KOCA, Salim., Sultan I. zzeddin Keykavus (1211-1220), TTK Yay., Ankara, 1992.
________., Trkiye Seluklular Tarihi(Malazgirtten Miryokefalona), C.II., orum,
2003.
KOMNENA, Anna., Aleksios, (Trc. Bilge Umar), Aleksiad/Malazgirtin Sonras adyla,
nklap Yay., stanbul, 1996.
KPRL, Fuad., Osmanl mparatorluunun Kuruluu, Ankara, 1972.
KYMEN, Mehmet Altay, Byk Seluklu mparatorluu, C.III, Alparslan ve
Zaman, TTK Yay., Ankara, 1992.
________., Miryokefalon Meydan Muharebesi, Milli Kltr, I, 9, 1977.
KURAT, A. Nimet., aka Bey, 3. Bask Ankara, 1966.
________, aka: Orta Zamanda zmir ve Yaknndaki Adalarn Trk
Hakimi.,stanbul,1936.
KK, Abdurrahman., Trklerin Anadoludaki Aznlklara Hogrs, Erdem,
C.8, s.23/II, Ankara, 1996.
94
KKDA, Yusuf, ARABACI Caner., Seluklular ve Konya, Konya, 1994.

KRKKOLU, Erol., Seluklu-Bizans Mnasebetleri, Trkler, C.5., Ankara,
2002.
MATEOS, Urfal., Urfal Mateos Vekayinmesi, (ev. H.D. Andreasyan), Ankara,
1987.
MERL, Erdoan., Mslman-Trk Devletleri Tarihi, TTK Yay., Ankara, 1993.
________., Trkiye Seluklular.,Trkler.,Ankara, 2002.
________, Bizansta Seluklu Hanedan Mensuplar, XI. Trk Tarih Kongresi
Bildiriler, II, Ankara, 1994.
MKHAL, Sryani, Vakayiname, (ev: H.D. Andreasyan), III XVI, 8, stanbul, 1944.
MUSABAY, lhan., Dou Trkistan Yollar, Trk Kltr, stanbul, 1968.
MNECCMBAI, Ahmed b. Ltfullah. ,Camiud Dvel, Seluklular Tarihi II,
Anadolu Seluklular ve Beylikler,(ev. Ali ngl), zmir, 2001
NZAMLMLK, Siyasetname (Siyerul-Mlk) (ev. Nurettin Bayburtlugil),
stanbul, 1995.
OSTROGORSKY, Georg., Bizans Devleti Tarihi, (ev. Fikret Iltan), TTK Yay.,
Ankara, 1986.
ZAYDIN, Abdlkerim., Sultan Berkyaruk Devri Seluklu Tarihi (1092-1104),
stanbul, 2001.
ZTUNA, Ylmaz, Balangtan Gnmze Kadar Trkiye Tarihi, II, stanbul,
1964.
ZMEN, Mehmet Emin.,Anadolu Seluklularnn Artuklular ile likileri.,(Yksek
Lisans Tezi), Konya,2007.
RAMSAY, W.M.,(ev.Mihri Pekta), Anadolunun Tarihi Corafyas,MEB Yay.
stanbul, 1960.
RUNCMAN, Steven., Hal Seferleri Tarihi, I, (ev. Fikret Iltan), Ankara, 1987.
SEVM, Ali., Anadolunun Fethi ve Seluklular Dnemi, Ankara 1988, s.77; brahim
95
Artuk, Artuk Bey, Ankara, 1988.

________.,Artuklularn Soyu ve Artuk Beyin Siyasi Faaliyetleri., Belleten.,
XXV/101, TTK.Yay.,Ankara,1962
SEVM, Ali.,YCEL, Yaar.,Trkiye Tarihi,Fetih-Seluklular ve Beylikler Dnemi,
TTK.Yay.,Ankara, 1989.
SMER Faruk., Turulah,.A,MEB,Yay.,XII,2.,stanbul,1979
________., Seluklular ve Alparslan, Trk Yurdu, Say 276, Ankara, Austos, 1959.
________ Anadoluda Moollar, Seluklu Aratrma Dergisi, I., S.4, Ankara,1970.
________., Anadoluya Yalnz Gebe Trkler mi Geldi?, Belleten, S.24,1960.
________ Seluklular Devrinde Ticaret, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi,
1993, Ankara,1993.
________Yabanlu Pazar, Seluklular Devrinde Milletleraras Bir Fuar, TDAV
Yay., stanbul, 1985.
SOYSAL., Alper Tunga.,Turul Bey Dnemi Seluklularn Dini Siyaseti., (Yksek
Lisans Tezi), Kayseri,2007.
EKER, Mehmet., Fetihlerle Anadolunun Trklemesi ve slamlamas, Ankara,
1997.
TOGAN., Zeki Velidi., Umumi Trk Tarihine Giri.,stanbul,1946.
TURAN, Osman., Seluklu Kervansaraylar, Belleten.,X,S.39,Ankara,1946.
________., Trkiye Seluklular, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, S.47, stanbul,
1971.
________., Seluklular Tarihi ve Trk slm Medeniyeti, tken Yaynlar, stanbul,
1993.
________., Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi,Naklar Yay., 2. Bask., stanbul,
1980
________., Seluklular Tarihi ve Trk slam Medeniyeti, Trk Kltrn Aratrma
Enstits Yay., Ankara, 1965.
96
________., Seluklular Zamannda Trkiye.,Turan Neriyat Yurdu Yay., stanbul,

1971.
________., Trk Cihan Hkimiyeti Mefkresi Tarihi C.I, stanbul, 1969.
________., Sleyman ah.,.A.,C.XI.MEB.Yay.,stanbul,1970.
________., Trkiye Seluklular Hakknda Resmi Vesikalar, Turan Neriyat Yurdu
Yay., Ankara, 1988.
________., Keyhsrev I ,slam Ansiklopedisi,C.VI,stanbul,1977
TURFAN, Kemal., Myriokephalon Savann Yeri zerine Aratrmalar, X.Trk
Tarih Kongresi, TTK Yay., Ankara, 1991.
UMAR, Bilge., Trkiye Halknn Ortaa Tarihi, nklap Yaynevi, stanbul, 1998.
________., Trkiyedeki Tarihsel Adlar.,nklap Kitabevi,stanbul,1993,
UYUMAZ, Emine., Sultan I. Alaaddin Keykbd Devri ve Trkiye Seluklu Tarihi,
Trkler, C. 6., Ankara, 2002.
UZUNARILI, . Hakk., XI. Ve XIII. Asrda Anadoludaki Fikir Hareketleri ve
timai Messeselere Bir Bak III, TTK Kongresi, Ankara, 1943.
________., Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu-Karakoyunlu Devletleri.,TTK Yay.,
Ankara,1937.
LKER, Necmi., Bat Anadolunun Trklemesi rnei,Trkler,C.6.,Ankara,2002.
VARLIK, M. etin., Germiyanoullar Tarihi, S.XII, Ankara, 1974.
WTTEK, Paul, Bizansllardan Trklere Geen Yer Adlar, Seluklu Aratrmalar
Dergisi, Ankara,1970
________., Mentee Beylii, 13-15. Asrda Garbi Kk Asya Tarihine Ait Tetkik,
(Trc. O.. Gkyay), 3. bask, Ankara, 1999.
YAZICI, Nesimi., lk Trk slam Devletleri Tarihi, Ankara, 2002.
YNAN, Mkrimin Halil.,Trkiye Tarihi Seluklular Devri., stanbul, 1944.
97
EKLER
98
EK 1. SELUKLULAR HANEDNLARI BYK SELUKLULAR

SOY KT
99
EK 2: TRKYE SELUKLULARI SOY KT (1075-1308)
100

Anadolu Selcuklularinin Bati Anadolu Politikasi Ve Bizansla Munasebetleri

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Anadolu Selcuklularinin Bati Anadolu Politikasi Ve Bizansla Munasebetleri

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

T.C.

ANADOLU SELUKLULARININ BATI ANADOLU

1. Sultan Kl Arslann lmnden Sonra Trkiye Seluklu Devletinin

3. Denizlinin Fethi .................................................................................................61

: Dil Tarih Corafya Fakltesi

M.A. Kymen, Turul Bey

: Turul Bey ve Zaman

M.A. Kymen, Alp Arslan

: Arp Arslan ve Zaman, II.

: Milli eitim Bakanl Yaynlar

: Seluklu Aratrma Dergisi

:Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

: Trk Tarih Kurumu

: Trk Dnyas Aratrmalar

: Trk Dnyas Aratrmalar Tarihi

: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynevi

X. yzyln ortalarnda Maveranehir ve Trkistanda Trk ve slam Tarihi

Birinci blmde; Anadolu Seluklular ile Bizansn ilk siyasi mnasebetleri,

kazanlmasna deinilmitir. Trkler, bu zaferle, Bizans ordusunu imha edercesine

Sultan I. zzetin Keykavus dneminde Antalya Rumlarnn, Kbrs Franklar ile

Seluklulardan nce hem ranllar, (Persler, Sasaniler) hem de Mslman

muharebesinden sonra, byk bir zafer kazanmlardr. Bu zaferden sonra gittike

Casim Avc.,slm-Bizans likileri,Klasik yay.,stanbul,2003,s.259

mmkn hale gelmektedir. Bu nedenle Seluklu sultanlarndan Melik ah, isyanlara

ynlendirmekteydiler. Byk Seluklu veziri Nizamlmlkn zellikle fethedilen

brahim Kafesolu.,Sultan Melikah Devrinde Byk Seluklu mparatorluu.,stanbul,1953,s.64

fetihlerinde de devam etmitir.

Bu nedenle Anadolunun vatanlatrlma srecine

baktmzda Sultanlar, sadece Trkmenleri Anadoluya yerletirmekle kalmam;

bildirmesiyle bu karardan vazgetiini, fakat bunlarn isyanlarnn nlemek iin fetihle

Fuad. Kprl., Osmanl mparatorluunun Kuruluu, Ankara, 1972, s.85

yerletirmek iin gnderilmitir. 14 Bu sreten sonra Seluklular ynlerini tamamen

Mkrimin Halil Yinan.,Trkiye Tarihi Seluklular Devri.,stanbul,1944,s.59

Moollarn sebep olduu buhran srasnda Maverannehir ve Horasan blgelerinden

smail Hakk Uzunarl.,Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu-Karakoyunlu Devletleri.,TTK Yay.,

Anadolu ehirleri Seluklularn gelmesiyle ticari, kltrel, sosyal merkezler haline

S. Akin., Trkiye Tarihi I, (Osmanl Tarihine Kadar), stanbul, 1990, s. 359.

almlardr. Sultan I. zzeddin Keykavusun memleketin her tarafna fermanlar

amalamlardr. 37 Bu da Avrupadaki halkn ynn Anadoluya evirmesine neden

I. ANADOLU SELUKLULARI LE BZANSIN LK SYAS

A. Seluklulardan nce Anadolu

getirmektedir. 3 Seluklu fetihleri ncesinde nemli Bizans ehirlerinin bile nfus

1. ar Beyin Anadoluya lk Seferi

M.Halil Yinan, Trkiye Tarihi, Seluklular Devri, stanbul, 1944, s.35.

Ulardaki Mslman devletlerin, bu arada bilhassa eddadoullarnn

buralardaki siyasi ve sosyal yapy renmiler, bylece blgeye yerlemeleri iin

Yaar.Bedirhan.,Seluklular ve Kafkasya,izgi Kitabevi,Konya,2000,s.106-107

Bylece hem dini Gaza/Cihat Farizas yerine getirilmi, slam

dnyasnda ve halifenin gznde itibar kazanlm, hem de soyda ve yurtsuz kalm

2. Turul Bey ve Bizansla Yaplan Antlama

Yinan., a.g.e., s.44.

3. 16 Austos 1064 Annn Fethedilmesi

Bizansn doudaki nl kalesi Seluklu ordularnn iddetli hcumlar

4. Malazgirt Meydan Muharebesi (26 Austos 1071)

ynetemiyordu. Eudoxia, Romanos Diogenesle evlenmi ve

mparatoru olarak ilan etmitir. mparator 1068 ylnda Kayseri-Sivas-Divrii civarna

Mehmet Fahrettin Krzolu, An ehri Tarihi, Ankara, 1982, s.42.

Smer., a.g.m., s. 23.

Arslann ad lmszler arasna girmitir. Anadoluda hzla bir yaylma ve yerleme

medeniyetinden, Akdeniz medeniyetine gemitir.

Sultan Alparslann lmyle tahta olu Melik ah gemitir. Seluklu-Bizans

Cahen, a.g.e., s.91

Bizans mparatoru Nikepharos, Kapadokyada kalabalk bir ordu ile banda

B. Sleyman ah Dnemi Bizansla likiler (10751086)