Anda di halaman 1dari 28

KOMPETENSIDASAR

SekolahMenengahAtas(SMA)/MadrasahAliyah(MA)
KEMENTERIANPENDIDIKANDANKEBUDAYAAN
2013


KATAPENGANTAR
PujidansyukurkamipanjatkankehadiratAllahSWTatasselesainyapenyusunan
dokumenKompetensiDasaruntukSekolahMenengahAtas/MadrasahAliyahsebagai
salahsatuperangkatkelengkapanDokumenKurikulum2013.Penyusunandokumenini
dalamrangkamenindaklanjutiprogramprogramprioritasyangtercantumdalam
Rencana
PembangunanJangkaMenengahNasional20102014dandalamRencanaStrategis
KementerianPendidikanNasional20102014.
SelainberisideskripsiKompetensiDasar,dokumeniniberisipulaKompetensiIntidan
StrukturKurikulum.KompetensiDasardikembangkandariKompetensiInti,sedangkan
pengembanganKompetensiIntimengacupadaStrukturKurikulum.KompetensiInti
merupakankompetensiyangmengikatberbagaiKompetensiDasarkedalamaspek
sikap,
keterampilan,danpengetahuanyangharusdipelajaripesertadidikuntuksuatujenjang
sekolah,kelas,danmatapelajaran.KompetensiIntiharusdimilikipesertadidikuntuk
setiapkelasmelaluipembelajarandenganpendekatanpembelajaransiswaaktif.
KompetensiDasarmerupakankompetensisetiapmatapelajaranuntuksetiapkelas.
PenghargaandanucapanterimakasihdisampaikankepadaBapakMenteriPendidikan
dan
Kebudayaan,TimNaraSumber,TimPengarah,TimInternalKemdikbud,TimInti,Tim
Teknis,danTimPengembangyangtelahmeluangkanwaktuuntukmenulisdan
memberikankontribusipemikiranyangkomprehensifdalammewujudkanDokumen
Kurikulum2013ini.Penghargaanyangsamajugakamisampaikankepadasemua
pihak
yangtelahmemberikanmasukanbaiksecaratertulis,melaluimediaelektronikdan
cetak,
maupunsecaralisangunapenyempurnaanKurikulum2013.
KepalaBadanPenelitiandanPengembangan
Prof.Dr.KhairilAnwarNotodiputro

KOMPETENSIDASARSMA/MAi

DAFTARISI
KATAPENGANTAR
...........................................................................................................i
DAFTARISI
........................................................................................................................ii
BABISTRUKTURKURIKULUMSMA/MA................................................................1
BABIIPEMINATANDANPILIHAN.............................................................................5
BABIIIKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR...........................................7
Lampiran1AKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANAGAMAISLAMDANBUDIPEKERTISEKOLAHMENENGAHATAS
(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA).10
Lampiran1BKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANAGAMAKRISTENDANBUDIPEKERTISEKOLAHMENENGAHATAS
(SMA)....................................................16
Lampiran1CKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANAGAMAKATOLIKDANBUDIPEKERTISEKOLAHMENENGAHATAS
(SMA)....................................................19
Lampiran1DKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANAGAMAHINDUDANBUDIPEKERTISEKOLAHMENENGAHATAS
(SMA)....................................................23
Lampiran1EKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANAGAMABUDDHADANBUDIPEKERTISEKOLAHMENENGAHATAS
(SMA)....................................................27
Lampiran1FKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANAGAMAKHONGHUCUDANBUDIPEKERTISEKOLAHMENENGAH
ATAS(SMA)....................................................30
Lampiran1GKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANPANCASILADANKEWARGANEGARAAN(PPKn)SEKOLAH
MENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA).36
Lampiran1HKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAINDONESIA(WAJIB)SEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAH

ALIYAH(MA).42
Lampiran1IKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
MATEMATIKA(WAJIB)SEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH
(MA).48
Lampiran1JKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
SEJARAHINDONESIA(WAJIB)SEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAH
ALIYAH(MA).60
KOMPETENSIDASARSMA/MAii

Lampiran1KKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAINGGRIS(WAJIB)SEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAH
ALIYAH(MA).66
Lampiran2AKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
SENIBUDAYASEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)75
Lampiran2BKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PENDIDIKANJASMANI,OLAHRAGADANKESEHATANSEKOLAHMENENGAH
ATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)86
Lampiran2CKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
PRAKARYADANKEWIRAUSAHAANSEKOLAHMENENGAHATAS
(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA).92
Lampiran3AKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
MATEMATIKA(PEMINATAN)SEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAH
ALIYAH(MA)106
Lampiran3BKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BIOLOGISEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)115
Lampiran3CKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
FISIKASEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)124
Lampiran3DKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
KIMIASEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)130
Lampiran4AKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
GEOGRAFISEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)137
Lampiran4BKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
SEJARAH(PEMINATAN)SEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH
(MA)140
Lampiran4CKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
SOSIOLOGIDANANTROPOLOGISEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAH
ALIYAH(MA)146
Lampiran4DKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
EKONOMI/AKUNTANSISEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH

(MA)149
Lampiran5AKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAINDONESIA(PEMINATAN)SEKOLAHMENENGAHATAS
(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)154
KOMPETENSIDASARSMA/MAiii

Lampiran5AKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASARBAHASAINGGRIS
(PEMINATAN)SEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)159
Lampiran5BKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAARABSEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)165
Lampiran5CKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAJEPANGSEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)
171
Lampiran5DKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAMANDARINSEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)
175
Lampiran5EKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAJERMANSEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)
181
Lampiran5FKOMPETENSIINTIDANKOMPETENSIDASAR
BAHASAPERANCISSEKOLAHMENENGAHATAS(SMA)/MADRASAHALIYAH(MA)
185
KOMPETENSIDASARSMA/MAiv

BABISTRUKTURKURIKULUMSMA/MA
PENGERTIAN
Strukturkurikulummenggambarkankonseptualisasikontenkurikulumdalambentuk
mata
pelajaran,posisikonten/matapelajarandalamkurikulum,dostribusikonten/mata
pelajaran
dalamsemesteratautahun,bebanbelajaruntukmatapelajarandanbebanbelajarper
mingguuntuksetiapsiswa.Strukturkurikulumadalahjugamerupakanaplikasikonsep
pengorganisasiankontendalamsistembelajardanpengorganisasianbebanbelajar
dalam
sistempembelajaran.Pengorganisasiankontendalamsistembelajaryangdigunakan
adalahsistemsemestersedangkanpengorganisasianbebanbelajardalamsistem
pembelajaranberdasarkanjampelajaranpersemester.
Strukturkurikulumjugagambaranmengenaipenerapanprinsipkurikulummengenai
posisiseorangsiswadalammenyelesaikanpembelajarandisuatusatuanataujenjang
pendidikan.Lebihlanjut,strukturkurikulummenggambarkanposisibelajarseorang
siswa
yaituapakahmerekaharusmenyelesaikanseluruhmatapelajaranyangtercantum
dalam
strukturataukahkurikulummemberikesempatankepadasiswauntukmenentukan
berbagaipilihan.
Strukturkurikulumpendidikanmenengahterdiriatassejumlahmatapelajaran,beban
belajar,dankalenderpendidikan.Matapelajaranterdiriatas:
Matapelajaranwajibdiikutiolehseluruhpesertadidikdisatusatuanpendidikan
padasetiapsatuanataujenjangpendidikan
Matapelajaranpilihanyangdiikutiolehpesertadidiksesuaidenganpilihan
mereka.
Matapelajaranwajibmerupakanmatapelajaranyangharusdiambilolehsetiappeserta
didikdiSMA/MAdanSMK/MAK.SedangkanmatapelajaranpilihanuntukSMA/MA
berbedadenganuntukSMK/MAK.UntukSMA/MAmatapelajaranpilihanbersifat

akademik,sedangkanSMK/MAKmatapelajaranpilihanbersifatakademikdanvokasi.
STRUKTURKURIKULUMSMA/MA
StrukturKurikulumSMA/MAterdiriatas:
KOMPETENSIDASARSMA/MA1


KelompokmatapelajaranwajibyaitukelompokAdankelompokB.KelompokA
adalahmatapelajaranyangmemberikanorientasikompetensilebihkepadaaspek
kognitifdanafektifsedangkankelompokBadalahmatapelajaranyanglebih
menekankanpadaaspekafektifdanpsikomotor.
KelompokMataPelajaranPeminatanterdiriatas3(tiga)kelompokyaituPeminatan
MatematikadanSains,PeminatanSosial,danPeminatanBahasa.
MataPelajaranPilihanLintasMinatyaitumatapelajaranyangdapatdiambiloleh
pesertadidikdiluarKelompokMataPelajaranPeminatanyangdipilihnyatetapi
masihdalamKelompokPeminatanlainnya.Misalnyabagipesertadidikyangmemilih
KelompokPeminatanBahasadapatmemilihmatapelajarandariKelompok
PeminatanSosialdan/atauKelompokPeminatanMatematikadanSains.
MataPelajaranPendalamandimaksudkanuntukmempelajarisalahsatumata
pelajarandalamkelompokPeminatanuntukpersiapankeperguruantinggi.
MataPelajaranPilihanLintasMinatdanMataPelajaranPendalamanbersifat
opsional,dapatdipilihkeduanyaatausalahsatu.
KelompokMataPelajaranWajib
KelompokMataPelajaranWajibmerupakanbagiandarikurikulumpendidikan
menengah
yangbertujuanuntukmemberikanpengetahuantentangbangsa,bahasa,sikapsebagai
bangsa,dankemampuanpentinguntukmengembangkanlogikadankehidupanpribadi
pesertadidik,masyarakatdanbangsa,pengenalanlingkunganfisikdanalam,
kebugaran
jasmani,sertasenibudayadaerahdannasional.
StrukturkelompokmatapelajaranwajibdalamkurikulumSMA/MAadalahsebagai
berikut:
MATAPELAJARAN
ALOKASIWAKTUBELAJARPERMINGGU
XXIXII
KelompokA(Wajib)

1.PendidikanAgamadanBudiPekerti333
2.PendidikanPancasiladanKewarganegaraan222
3.BahasaIndonesia444
4.Matematika444
5.SejarahIndonesia222
KOMPETENSIDASARSMA/MA2


6.BahasaInggris222
KelompokB(Wajib)
7.SeniBudaya(termasukmuatanlokal)*222
8.PendidikanJasmani,OlahRaga,danKesehatan
(termasukmuatanlokal)
333
9.PrakaryadanKewirausahaan
(termasukmuatanlokal)
222
JumlahJamPelajaranKelompokAdanBperminggu242424
KelompokC(Peminatan)
MataPelajaranPeminatanAkademik(SMA/MA)182020
JumlahJamPelajaranYangharusDitempuhperminggu424444
Keterangan:*MuatanlokaldapatmemuatBahasaDaerah
KelompokMataPelajaranPeminatan
Kelompokmatapelajaranpeminatanbertujuan(1)untukmemberikankesempatan
kepada
pesertadidikmengembangkanminatnyadalamsekelompokmatapelajaransesuai
dengan
minatkeilmuannyadiperguruantinggi,dan(2)untukmengembangkanminatnya
terhadap
suatudisiplinilmuatauketerampilantertentu.
StrukturmatapelajaranpeminatandalamkurikulumSMA/MAadalahsebagaiberikut:
MATAPELAJARAN
Kelas
XXIXII
KelompokAdanB(Wajib)242424
C.KelompokPeminatan
PeminatanMatematikadanSains

I1Matematika344
2Biologi344
3Fisika344
4Kimia344
PeminatanSosial
KOMPETENSIDASARSMA/MA3


II1Geografi344
2Sejarah344
3Sosialogi&Antropologi344
4Ekonomi344
PeminatanBahasa
III1BahasadanSastraIndonesia344
2BahasadanSastraInggris344
3BahasadanSastraAsingLainnya344
4Antropologi344
MataPelajaranPilihandanPendalaman
PilihanLintasMinatdan/atauPendalamanMinat
644
JumlahJamPelajaranYangTersediaperminggu667676
JumlahJamPelajaranYangharusDitempuhperminggu424444
BEBANBELAJAR
DalamstrukturkurikulumSMA/MAadapenambahanjambelajarperminggusebesar
46
jamsehinggauntukkelasXbertambahdari38jammenjadi42jambelajar,danuntuk
kelasXIdanXIIbertambahdari38jammenjadi44jambelajar.Sedangkanlamabelajar
untuksetiapjambelajaradalah45menit.
DenganadanyatambahanjambelajarinidanpenguranganjumlahKompetensiDasar,
gurumemilikikeleluasaanwaktuuntukmengembangkanprosespembelajaranyang
berorientasisiswaaktifbelajar.Prosespembelajaransiswaaktifmemerlukanwaktu
yang
lebihpanjangdariprosespembelajaranpenyampaianinformasikarenapesertadidik
perlu
latihanuntukmelakukanmengamati,menanya,mengasosiasi,danberkomunikasi.
Proses
pembelajaranyangdikembangkangurumenghendakikesabarandalammenunggu
respon

pesertadidikkarenamerekabelumterbiasa.Selainitubertambahnyajambelajar
memungkinkangurumelakukanpenilaianprosesdanhasilbelajar.
KOMPETENSIDASARSMA/MA4

BABIIPEMINATANDANPILIHAN
KurikulumSMA/MAdirancanguntukmemberikankesempatankepadapesertadidik
belajarberdasarkanminatmereka.Strukturkurikulummemperkenankanpesertadidik
melakukanpilihandalambentukpilihanKelompokPeminatan,pilihanLintasMinat,
dan/ataupilihanPendalamanMinat.
KelompokPeminatanterdiriatasPeminatanMatematikadanSains,PeminatanSosial,
dan
PeminatanBahasa.SejakkelasXpesertadidiksudahharusmemilihkelompok
peminatan
yangakandimasuki.PemilihanpeminatanberdasarkannilairapordiSMP/MTs
dan/atau
nilaiUNSMP/MTsdan/ataurekomendasiguruBKdiSMP/MTsdan/atauhasiltes
penempatan(placementtest)ketikamendaftardiSMA/MAdan/atautesbakatminat
oleh
psikologdan/ataurekomendasiguruBKdiSMA/MA.Padaakhirmingguketiga
semester
pertamapesertadidikmasihmungkinmengubahpilihanpeminatannyaberdasarkan
rekomendasiparagurudanketersediaantempatduduk.Untuksekolahyangmampu
menyediakanlayanankhususmakasetelahakhirsemesterpertamapesertadidik
masih
mungkinmengubahpilihanpeminatannya.
SemuamatapelajaranyangterdapatdalamsuatuKelompokPeminatanyangdipilih
pesertadidikharusdiikuti.SetiapKelompokPeminatanterdiriatas4(empat)mata
pelajarandanmasingmasingmatapelajaranberdurasi3jampelajaranuntukkelasX,
dan
4jampelajaranuntukkelasXIdanXII.
Setiappesertadidikmemilikibebanbelajarpersemesterselama42jampelajaran
untuk
kelasXdan44jampelajaranuntukkelasXIdanXII.Bebanbelajariniterdiriatas
KelompokMataPelajaranWajibAdanBdengandurasi24jampelajarandan
Kelompok

MataPelajaranPeminatandengandurasi12jampelajaranuntukkelasXdan16jam
pelajaranuntukkelasXIdanXII.
UntukMataPelajaranPilihanLintasMinatdan/atauPendalamanMinatkelasX,jumlah
jampelajaranpilihanpermingguberdurasi6jampelajaranyangdapatdiambildengan
pilihansebagaiberikut:
a.DuamatapelajarandiluarKelompokPeminatanyangdipilihnyatetapimasih
dalamKelompokPeminatanlainnya,dan/atau
b.MatapelajaranPendalamanKelompokPeminatanyangdipilihnya.
KOMPETENSIDASARSMA/MA5

Anda mungkin juga menyukai