Univerzitet u Tuzli

Mainski fakultet Tuzla

Odsjek: Energetsko mainstvo
Predmet: Industrijska ekologija
Tuzla, 26.03.2016. god.

Seminarski rad
Industrijska ekologija
Tema: Odrive energetske tehnologije

Ime i prezime studenta:

Broj indeksa:
Datum:
Predmetni profesori:

Amer Mahmutbegovi
I-416/11
26.03.2016.
Dr.sc. Sandira Eljan, van. prof.
Dr.sc. Indira Buljubai, van. prof.
1

Predmetni asistent:

Adisa Mahmutovi, as.

Sadraj
1.

UVOD............................................................................................................... 3

2.

Koncept nulte emisije i drugi koncepti odrivosti.............................................4

2.1.

Koncept Na kraju cijevi..............................................................................4

2.2.

Koncept nulta emisija.................................................................................... 4

3.

Ekoloka odrivost i industrija..........................................................................6

3.1.

Cikliki odrivi razvoj.................................................................................... 6

3.2.

Procjena ivotnog ciklusa.............................................................................. 7

3.3.

Ekoloki otisak.............................................................................................. 7

3.4.

Ugljenini otisak............................................................................................ 8

4.

Pojam energetske efikasnosti.........................................................................10

4.1.
5.

Osnovni model i svrha standard ISO/DC 50001..........................................10

Odrive tehnologije........................................................................................ 12

5.1.

Osnovi sistema zelene hemije....................................................................12

5.2.

iste tehnologije......................................................................................... 13

5.3.

Razlozi za tretman otpada..........................................................................13

5.3.1.
5.4.

Postrojenja za tretman otpada.................................................................14

Preiavanje otpadnih voda......................................................................14

5.4.1.

Karakteristike kvaliteta vode...................................................................14

5.4.2.

Karakteristike otpadnih voda...................................................................15

5.5.

Zatita vazduha.......................................................................................... 15

5.5.1.

Izvori zagaivanje vazduha......................................................................16

5.6.

Dimni gasovi sagorijevanja biomase...........................................................16

5.7.

Recikliranje................................................................................................. 16

6.

Energetska efikasnost tehnolokih procesa...................................................18

6.1.

Energetski i materijalni bilans.....................................................................18

6.2.

Mjerenje energetske efikasnosti..................................................................19

7.

Zakljuak........................................................................................................ 20

8.

Literatura....................................................................................................... 21

9.

Popis slika...................................................................................................... 21

1. UVOD
Koncept odrivog razvoja se zasniva na definiciji zadovoljenja potreba
sadanjih generacija bez ugroavanja mogunosti da i budue generacije
zadovolje svoje potrebe. U sutini, ovaj koncept se zasniva na politici koja
podstie ekonomski rast, ali isto tako, podstie zadovoljenje potreba ljudi u cilju
poboljanja kvaliteta ivota bez osiromaenja ivotne sredine. Ta vizija
odrivog razvoja zahtijeva drugaiji stav u pogledu ekonomskog rasta i razvoja,
gdje se iznos rasta zamjenjuje kvalitetom rasta.
U tom smislu provodi se niz aktivnosti na nacionalnom i meunarodnom nivou,
u kojima se pozivaju vlade, lokalne vlasti, preduzea i potroai da definiu i
usvoje strategiju za odrivi razvoj. Odrivi razvoj se moe smatrati progresivnim
i uravnoteenim u postizanju odrivosti u ekonomskom razvoju, jaanju
socijalne jednakosti i kvaliteta ivotne sredine. Ovaj concept ima prostornu i
vremensku dimenziju da ispuni ranije istaknute poznate ciljeve podjednako u
cijelom svijetu, kako za sadanje tako i za budue generacije.
Odrivi razvoj se sastoji od tri komponente (drutvo, ivotna sredina,
ekonomija) i smatra se da se odrivi razvoj moe postii kada sve tri
komponente istovremeno budu zadovoljene (Slika 1.). Da se to postigne
potrebno je rijeiti veliki broj globalnih i regionalnih problema.

Slika 1 - Tri komponente odrivog razvoja

2. Koncept nulte emisije i drugi koncepti odrivosti

Rastom industrijske proizvodnje rastao je i problem nastalog otpada. Otpad
moemo definisati kao oteen ili neeljan sporedan produkat, suvian material
nastao u procesu proizvodnje. Veoma esto, u datom stanju, nema vrijednost.
Isputanjem u atmosferu moe biti tetan ili toksian. Pod zagaivaem okoline
podrazumijevamo bilo koje isputanje otpada u okolinu. Za problem kontrole i
smanjivanje otpada nastalih u industriji, generalno postoje tri koncepta.
Istorijski, prvo je nastao koncept kontrole otpada na kraju cijevi, zatim koncept
istije proizvodnje i konano koncept nulte emisije.

2.1. Koncept Na kraju cijevi

to se tie zatite ivotne sredine, u tradicionalnom sistemu upravljanja
otpadom u svakoj vrsti industrije, posebno je vaan tretman na kraju cijevi ili
4

kontrola ve nastalog otpada. Postoji nekoliko vrsta tehnologija za upravljanje

otpadom, a koji tip e se izabrati zavisi od nekoliko faktora, kao to su fiziko
stanje (vrsto, gasovito ili teno), koliina, karakteristike, stepen sloenosti
otpada, nivo obrade koji je potreban i tako dalje. Tehnologije za obradu otpada
obuhvataju: fizike, hemijske i bioloke tretmane.

2.2. Koncept nulta emisija

Koncept istije proizvodnje, oigledno predstavlja napredak u odnosu na
koncept na kraju cijevi, jer ima za cilj smanjivanje nastajanje otpada. Meutim,
i nakon primjene koncepta istije proizvodnje, postoje itav niz procesa sa
izlaznim materijalnim tokovima koji ne predstavljaju proizvod. Ako se ovi tokovi
ne nau primjenu neminovno predstavljaju otpad.
Kombinacija koncepta istije proizvodnje i koncepta kontrole otpada na kraju
cijevi takoe ne rjeava problem. Primjenom koncepta nulte emisije vrimo
konverziju i upotrebu izlaznih materijala kao ulaza za druge procese. Ovo moe
biti u okviru iste industrije ili povezano sa drugom industrijom pa ak i
regionom. Cilj je kruni tok materija, koja je za neki process otpad izlazni
neupotrebljiv materijalni tok a za drugi proces korisna sirovina. Cilj koncepta je
maksimalna produktivnost resursa i poveanje eko-efikasnosti uz istovremeno
eliminacije otpada ili zagaenja.
Pod eko-efikasnou podrazumijevamo ekonomsku efikasnost koja ima
pozitivne benefite sa stanovita zatite ivotne sredine. Oba koncepta, koncept
istije proizvodnje i koncept nulte emisije imaju za cilj efikasnost, kako sa
stanovita zatite ivotne sredine tako sa ekonomskog. Kod koncepta istije
proizvodnji prvestveni cilj je efikasnost sa stanovita ivotne sredine a zatim
ekonomski benefit, dok je kod koncepta nulte emisije cilj ekonomski benefit uz
pozitivne efekte na ivotnu sredinu. ini se da je koncept nulte emisije krajnji
odgovor na problem otpada. Uspjenu realizaciju koncepta nulte emisije
zahtijeva industrija visoke efikasnosti i maksimalno iskorienje resursa uz
smanjivanje ili potpunu eliminaciju otpada i zagaivaa. Pored industrije visokih
performansi, koja minimizuje nastajanje otpada neophodno je i prelazak
industrije proizvodnje sa konvencionalnog linearnog na cirkularni model. Kod
konvencionalne linearne industrijske proizvodnje, sirovine zavravaju na kraju
procesa kao otpad. Kod cirkularnog modela, izlazni otpadni tokovi koriste se za
druge procese ili industriju. Idealno, svi materijalni tokovi krue i ne proizvodi
se otpad.
Potpuno iskorienje sirovina uz korienje obnovljivih izvora daju nadu u
prelazak na odrivo korienje resursa nae planete. Sa stanovita ekonomije,
ovo takoe ima pozitivan efekat. Ovo znai veu konkurentnost i efikasnost a
ujedno i zamah lokalnoj privredi. Vie korienje lokalnih resursa znai i nova
radna mjesta. Treba rei, da pored korienja otpada kao resursa za druge
5

proizvode, on moe da se koristi i kao energent. Pri realizaciji koncepta nulte

emisije, razlikujemo vie nivoa sistema:

Mali sistemi - Ovo moe da predstavlja jednu fabriku ili malu farmu.
Zatvoreni su i marterijalni i energetski tokovi. Ovo se prije svega moe
ostvariti u poljoprivredi i prehrambenoj industriji, gdje se otpadni tokovi
mogu koristi i kao energenti.
Veliki sistemi - Vrlo esto da bi se materijalni i energetski tokovi
zaokruili neophodno je da vie industrija formiraju tokove. U krunom
toku, otpadni i sporedni tokovi jedne industrije koriste kao sirovina za
druge. Mogue je u ovakvim sistemima zaokruiti i energetske tokove.
Regionalni sistemi - Cijeli koncept realizuje se na regionalnom nivou. U
cilju realizacije koncepta neophodno je odrivo regionalno planiranje kao i
ukljuivanje drutva u cjelini.

3. Ekoloka odrivost i industrija

Tehnologija igra vrlo vanu ulogu u odrivom razvoju. Tehnologije koristimo za
izdvajanje prirodnih resursa, modificiramo ih za ljudske potrebe i
prilagoavamo naem ivotnom prostoru. Linearni model razvoja rezultuje u
iscrpljivanju prirodnih resursa i dobijanja korisnih proizvoda. Ovaj model treba
zamjeniti odrivim kao to je ciklini model razvoja.
6

Karakteristike ciklinog odrivog razvoja, uloga tehnologije i karakteristike

odrive tehnologije date su nastavku. Identifikacija, analiza i kvantifikacija
moguih uticaja proizvoda na ivotnu sredinu u toku svog ivotnog vijeka daje
LCA (procena ivotnog ciklusa)metoda. Efekat naeg djelovanja na na
poveanje koncentracije gasova sa efektom staklene bate (GHG) opisan je u
dijelu Ekoloki otisak. Odriva poljoprivreda i proizvodnja hrane zajedno
doprinose ciljevima odrivog razvoja. Odrive tehnologije troe manje energije,
manje ograniavaju resurse, ne iscrpljuju prirodne resurse, ne oneiuju okoli
izravno ili neizravno, a mogue je recikliranje na kraju korisnog vijeka trajanja
proizvoda. Upravljanje okolinom je vaan segment u odrivom razvoju.
Termin okolinsko upravljanje po ISO 14000 znai upravljanje uz uvaavanje
okolinske komponente.

3.1. Cikliki odrivi razvoj

Masovna potronja i veliki nivo proizvodnje imaju znaajan uticaj na ekologiju

Zemlje, iscrpljivanje neobnovljivih resursa i izazivanje ekolokih problema koji
dovode do zagaenja zraka, vode i tla.
Sadanji obrazac neodrivosti, nepravednog, nestabilnog i asimetrinog
demografskog i privrednog rasta pritie mnoge segmente drutva da se
suprostave kritikom izazovu: kako bi drutva diljem svijeta mogla zadovoljiti
svoje trenutne, osnovne ljudske potrebe, tenje i elje, bez mogunosti
ugroavanja buduih generacija za zadovoljenjem vlastitih potreba. Odrivi
razvoj nudi novi nain razmiljanja koji je povezan s ljudskim zahtjevima za
poboljanje kvalitete ivota uzimajui u obzir ogranienja koja nam namee na
globalni sistem. Iako ne postoji opta saglasnost o preciznom znaenju
odrivosti, veina tumaenja i definicije pojma "odrivi" odnosi se na odrivost
prirodnih resursa i ekosistema tokom vremena, te odravanje ivotnog
standarda ljudi i privredni razvoj. Odrivost je odnos izmeu vie faktora
(socijalne, ekoloke i ekonomske stvarnosti i ogranienja), koji se stalno
mijenjaju.
Odrivi razvoj je proces promjena u organiziranju i reguliranju ljudskih
nastojanja da mogu zadovoljiti svoje potrebe i tenje sadanjih generacija, bez
zatvaranja mogunosti za budue generacije, kako bi i one zadovoljile vlastite
potrebe.

3.2. Procjena ivotnog ciklusa

Procjena ivotnog ciklusa (LCA - Life Cycle Assessment) predstavlja opte

prihvaenu metodu koja se koristi za identifikaciju, analizu i kvantifikaciju
7

moguih uticaja proizvoda na ivotnu sredinu u toku ivotnog vijeka proizvoda,

odnosno od ekstrakcije sirovina, preko proizvodnje, primjene, recikliranja i
konanog odlaganja. Procjena ivotnog ciklusa proizvoda obuhvata povezani
skup jedininih procesa (blokova proizvodnog ciklusa) u kojima se identifikuju i
analiziraju materijalni i energetski tokovi a naroito sve otpadne tokove emisije
u vazduh, vodu i zemlju (Slika 2.).

Slika 2 - ematski prikaz granica i elemenata ivotnog ciklusa proizvoda

3.3. Ekoloki otisak

Ekoloki otisak je mjera ljudskih potreba prema Zemljinom ekosistemu.
Predstavlja standardizovanu mjeru potreba za prirodnim dobrima u odnosu na
ekoloku regenerativnu kapacitet ekosistema Planete. Moe se izraziti se kao
bioloka produktivnost povrine zemljita i mora neophodne za snadbjevanje
potrebe ljudske populacije kao i mogunosti asimilacije pripadajueg otpada.
Analiza ekolokog otiska uporeuje ljudske potrebe prema prirodi sa
mogunostima biosfere za regeneracijom resursa.

Slika 3 - Komponente ekolokog otiska

Slijedei ovaj postupak procjene mogue je izraunati koliko planete Zemlje je

potrebno za odravanje datog stila ivota. Tako na primjer, za 2007. godinu,
ekoloki otisak za cijelo ovjeanstvo iznosilo je 1,5 planete Zemlje.

3.4. Ugljenini otisak

Stakleniki plinovi utiu na sposobnost Zemljine atmosfere da zadri toplinu.
Via koncentracija staklenikih plinova u Zemljinoj atmosferi uzrokuje globalno
zagrijavanje kroz "efekt staklenika". Neki stakleniki plinovi poput ugljinog
dioksida nastaju prirodno i emitiraju se u atmosferu kroz prirodne procese i
ljudske aktivnosti. Drugi stakleniki plinovi (npr. fluorinirani plinovi) stvoraju se i
emitiraju iskljuivo kroz ljudske aktivnosti.
Protokol iz Kyota identificirao je est staklenikih plinova: ugljini dioksid
(CO2),metan (CH4), duikov oksid (N2O), Hidrofluorugljici (HFCs), Perfluorugljici
(PFCs) i sumpor heksafluorid (SF6), ije su atmosferske koncentracije pod
snanim uticajem ljudskih aktivnosti. Najvaniji od staklenikih plinova koji
nastaju uslijed ljudskih aktivnosti je ugljini dioksid.
9

Carbon footprin (CFP) je izraz koji se koristi za opisivanje koliine staklenikih

plinova (GHG) uzrokovana pojedinanim djelatnostima ili uopte. To je mjera
uticaja svih aktivnosti na okoli i posebno na klimatske promjene. To se odnosi
na koliinu staklenikih plinova proizvedenih u svakodnevnom ivotu, kroz
spaljivanje fosilnih goriva za proizvodnju elektrine energije, grijanje, prevoz i
sl.
Carbon footprint je mjerenje svih staklenikih plinova koji se pojedinano
proizvode i imaju jedinicu u tonama (ili kg) ekvivalenta ugljinog dioksida.
Footprint obuhvata svih est staklenikih plinova iz Kyoto Protokola. Carbon
Footprint se sastoji od zbira dva dijela: primarnog footprinta i sekundarnog
footprinta. Primarni footprint je mjera direktne emisije staklenikih plinova.
Direktne izvore emisija staklenikih plinova esto je lako prepoznati - na
primjer, spaljivanje fosilnih goriva za proizvodnju elektrine energije, grijanje i
prijevoz. Mogua je njihova direktna kontrola.
Sekundarni footprint je mjera indirektnih emisija staklenikih plinova iz cijelog
ivotnog ciklusa proizvoda koji se koriste, od njihove proizvodnje do njihovog
eventualnog ekscesa u ekosistemu. to se vie kupuje proizvoda, vie e
emisija biti izazvano tokom vremena. Savremeno drutvo treba biti svjesno da
gotovo sve to radi stvara emisiju staklenikih plinova, direktno ili indirektno,
bilo da je to obavljanje posla, gledanje TV ili kupovanje prehrambenih
namirnica i jela.

Slika 4 - Faktori ugljeninog otiska

Dakle, carbon footprint je procjena ivotnog ciklusa s analizom ogranienom na

emisije koje imaju utjecaj na klimatske promjene. Odgovarajui izvori podataka
za footprint su oni podaci dostupni u postojeim LCA bazama podataka. Ove
baze podataka sadre profile ivotnog ciklusa proizvoda i usluge koje smo
10

kupili, kao i mnoge od osnovnih materijala, izvora energije, prijevoza i drugih

usluga.

4. Pojam energetske efikasnosti

Trokovi energenata predstavljaju svakako znaajniji dio ukupnih trokova

poslovanja tehnolokih postrojenja. Sa jedne strane, postoji kontinuirani rast
cijene energije i energenata zbog objektivnih razloga smanjenja njihovih
rezervi, ali i sve stroijih standard zatite ivotne sredine. Uslovno se moe rei
da tehnoloki naprednije zemlje zastupaju tezu da je ovjekov uticaj presudan
faktor klimatskih promjena, pa se naredni period moe oznaiti kao
radikalizacija planova za smanjenje potronje energije, redukcije emisije u
vazduh i poveanog udjela energije dobijene iz obnovljivih izvora energije.
Dakle, energetska efikasnost se namee kao jedan od osnovnih faktora u
buduoj interakcji ovjeka i okoline i obrnuto.
Pod pojmom energetske efikasnosti se podrazumijeva skup mjera koje se
preduzimaju u cilju smanjenja potronje energije, a koje pri tome ne naruavaju
uslove rada i ivljenja. Cilj je svesti potronju energije na minimum, a zadrati
ili poveati nivo proizvodnje. Ovdje je bitno napraviti razliku izmeu energetske
efikasnosti i tednje energije. Naime, tednja energije uvijek podrazumijeva
odreena odricanja, dok efikasna upotreba energije vodi ka poveanju
produktivnost, uz smanjenje utroke energije po jedinici proizvoda. U
tehnolokim procesima, pojam energetske efikasnosti se u dananje vrijeme
esto vee za energetski efikasne ureaje tj. ureaje koji imaju male gubitke
prilikom transformacije jednog vida energije u drugi. No, svaka tehnologija i
tehnika oprema, bez obzira koliko efikasna bila, gubi to svoje svojstvo ukoliko
ne postoje svjesni ljudi koji e na odgovoran nain upravljati tehnologijom.
Stanje energetske efikasnosti ogleda u razvijenoj svijesti onih koji je
implemetiraju.

4.1. Osnovni model i svrha standard ISO/DC 50001

Ovaj meunarodni standard treba omoguiti organizacijama da uspostave

sistem i procese koji su neophodni u cilju unapreenja energetskih performansi,
ukljuujui energetsku efikasnost. Ovaj standard po svojoj svrsi treba da vodi
smanjenju trokova i emisije gasova kao i drugim okolinskim uticajima, kroz
jedan sistematian pristup upravljanja energetskim sistemima. Ono to je
11

interesantno, da je ovaj standard primjenjiv za bilo koji tip organizacije bez

obzira na veliinu, geografske, kulturne ili socijalne uslove.
Ovaj meunarodni standard je koncipiran na Demingovom modelu stalnog
unapreanja, tj. PDCA krugu, koji inkorporira upravljanje energetskim
sistemima u svakodnevne aktivnosti organizacije. Model za upravljanje
energetskim sistemima je prikazan na Slici 5., PDCA (Plan-Do-Check-Act) krug
po Demingu, predstavlja etiri faze odvijanja poslovnog procesa.
U fazi planiranja (Plan) vri se planiranje i definisanje svih relevantnih
parametara procesa (ulazni zahtjevi, resursi, pravila, slijed i nain obavljanja
poslovnih aktivnosti, odgovornosti, naini mjerenja procesa, te zapisi koji e se
voditi o procesu, itd.).
U fazi realizacije (Do) se process odvija prema planu kako je predvieno, vre
se mjerenja i praenje procesa, a nakon toga vri provjera (Check). Nakon
provjere procesa se vri unapreenje istog (Act), tj. nakon rezultata provjere
ponovo se predlau korektivne i preventivne mjere u cilju poveanja
performansi procesa ili u krajnjem ishodu sistema. PDCA ciklus se beskonano
vrti i ponavlja u cilju stalnog unapreenja performansi procesa ili sistema.

Slika 5 - PDCA model upravljanje energetskim sistemima

12

Globalna primjena ovog standarda treba da dovede do vee rasploivosti i

dostupnosi energije, poveanja konkurentnosti i pozitvnog uticaja na ivotnu
sredinu. Takoe, ovim standardom su obuhvaeni svi vidovi energije.

5. Odrive tehnologije

Zelena hemija je opte prihvaen termin za primjenu ekoloko prihvatljiviji

procesa i tehnologija. Zelena hemija se moe postii primjenom ekoloko
prihvatljim tehnologija. Slijedea jako vana stvar u vezi odrivih tehnologija je
BAT (najbolje dostupne tehnologije). BAT je fokusiran na minimiziranju koliine
ili/I toksitonisti industrijskog otpada.
BEST se definie kao najefikasnijeg i najnaprednijeg nivoa u razvoju aktivnosti i
metoda tretiranja otpada.

5.1. Osnovi sistema zelene hemije

Zelena hemija je univerzalno prihvaen termin koji opisuje primjenu ekoloki

prihvatljivih procesa i hemijskih proizvoda. Ovaj koncept podrazumijeva
obrazovanje, istraivanja i komercijalnu aplikaciju u lancu snabdjevanja
hemikalijama. Zahtjevi zelene hemije mogu da se uklope u klasine tehnologije
i nekonvencionalne tehnologije savremenih tehnolokih procesa. Zelena hemija
je iroko prihvaen pristup u hemiji, njena primjena je djelimina i samo mali
dio procesne industrije je primenjuje.
Podsticanje istraivanja u procesnom inenjerstvu prema primjeni koncepta
zelene hemije sredinom devedesetih godina u Sjedinjenim Dravama kroz
uvoenje visoko kvalifikovane predsjednike nagrade za zelene hemije, dovodi
do pronalaenja originalnih praktinih rjeenja za odreene proizvode i procese.
Zemlje u razvoju koje ubrzano grade nove proizvodne objekte, imaju odlinu
priliku da primjene nove tehnologije na principima zelene hemije.
Sa inenjerskog stanovita mnogo je jednostavnije izgraditi novu, ekoloki
kompatibilnu fabriku nego da izvri preorganizaciju postojeih klasinih
kapaciteta, kao to je sluaj u razvijenom svijetu. Funkcija odrivog razvoja
13

procesa na osnovu zelene hemije, isti je kao integralni pristup tzv Trokovi
otpada koji neprestano optereuju industriju i drutva u cjelini. To, naravno,
dovodi do detaljnije diskusije o metodama procjene stepen zelenosti i kako bi
smo trebali da primenjuju koncept odrivosti u proizvodnom lancu. Zelena
hemija treba da sagleda veu sliku odrivog razvoja, ekonomske koristi i
efikasnost njegove primjene, to je sutinski pokreta globalnih koncepta.
Kompletno poznavanje hemikalija i klasifikacije niza hemijskih supstanci kao
opasane, ima implikacije na zdravlje i bezbjednost, to e opet da ima za
posljedicu skupu i teko dostupnu primjenu ovih hemikalija. tavie, van svake
sumnje je da e lokalni organi vlasti ili vlade poveati trokove odlaganja
otpada koji sadri ove tetne hemikalije. Zakon e prisliti industriju i korisnike
hemikalija da primjeni zamjenu opasnih materija u proizvodima, a time smanjiti
koliinu i opasnost otpada.
Termin zelena hemija usmjerava panju ka poveanju interesovanja za razvoj
ekoloki prihvatljive hemijske procese i proizvode. Istraivanja u ovom pravcu
rezultiraju pronalaenjem alternativnih rjeenja za proizvodnju. U poslijednjih
nekoliko godina Zelena hemija postala je iroko prihvaena kao koncept koji e uticati
na obrazovanje, istraivanje i industrijsku praksu.

5.2. iste tehnologije

Zeleno inenjerstvo obuhvata projektovanje, komercijalizaciju i upotrebu

procesa i proizvoda koji su izvodljivi i ekonomini, a koji minimiziraju zagaenje
i rizik po ljudsko zdravlje i ivotnu sredinu. Ova disciplina se uklapa u koncept
da odluke u cilju zatite ljudskog zdravlja i ivotne sredine imaju najvei uticaj
kada se primenjuju u fazi projektovanja i razvoja procesa ili proizvoda. Zeleno
inenjerstvo predstavlja transformaciju postojeih inenjerskih disciplina i
njihovu primjenu u odrivim tehnologijama. Ova nova disciplina obuhvata
razvoj i implementaciju tehnoloki i ekonomski odrivih proizvoda, procesa i
sistema koji doprinose ljudskom blagostanju istovremeno titei ljudsko zdravlje
i pojaavaju zatitu. U punoj implementaciji zelenih inenjerskih rjeenja,
inenjeri se rukovode slijedeim principima:
1. Holistiki inenjerski pristup procesu i proizvodu, korienje sistema za
analizu i integracionih alata za procjenu uticaja na ivotnu sredinu.
2. Ouvanje i unapreenje prirodnih ekosistema za zatitu ljudskog zdravlja
i blagostanja.
3. Uzimanje u obzir ivotnih ciklusa proizvoda u svim inenjerskim
aktivnostima.
4. Obezbijediti da su svi materijalni i energetski ulazi i izlazi najmanje tetni
u prirodi.
5. Minimiziranje upotrebe prirodnih resursa.
6. Nastojanje da se eliminie otpad.
7. Razvoj i primjena inenjerskih rjeenja u skladu sa lokalnom geografijom i
kulturom.

14

8. Stvaranje inenjerskih rjeenja koja prevazilaze aktuelne ili dominantna

poboljanja tehnologije, inovacije i ostvarivanje tehnologija za postizanje
odrivosti.
9. Aktivno uee zajednice i interesnih grupa u razvoju inenjerskih
rjeenja koja ispunjavaju obaveze zelenog inenjerstva, informiranje
drutva.

5.3. Razlozi za tretman otpada

Sekundarni proizvodi se dobijaju u svakom industrijskom procesu i ne mogu se

izbjei. Takoe, upotreba raznih proizvoda od strane drutva dovodi do
stvaranja otpada (mulj,otpaci). Tipino, ovi materijali su dati na dalje tretmane.
Razlog za tretman otpada nije uvek iste prirode, i zavisi od vrste otpada i
njegovog ponaanja. Proces tretiranja otpada moe da sadri transport i prenos
supstanci izmeu medija. Na primjer, neki tretmani dovode do curenja otpadnih
tenosti u drenane kanale i vrstog otpada koji se alje na deponiju, dok su
drugi rezultat u avioemisija, uglavnom zbog sagorijevanja. U nekim
sluajevima, otpad moe biti pogodan za drugu vrstu tretmana. Takoe, postoji
nekoliko vanih pomonih aktivnosti u vezi sa tretiranjem otpada, kao to su
prijem i skladitenje.

5.3.1. Postrojenja za tretman otpada

Generalno, otpad se ili prerauje ili se odlae. Postrojenja za tretman otpada

obino se ne smatraju za proizvodne jedinice, kao to je u drugim industrijskim
sektorima. Umjesto toga, oni se posmatraju kao jedinice koje pruaju usluge
drutvu za upravljanje svojim otpadnim materijalom.
Mnoge kompanije su sagradile sopstvene objekte za tretman i odlaganje
otpada na sopstvenim lokacijama. Ostale kompanije koje generiu otpad, i
nemaju pogodnu lokaciju za izgradnju takvih objekata za tretman otpada (ili ne
generiu velike koliine otpada da bi opravdale takvu investiciju) transportuju
svoj otpad do specijalizovanih objekata za tretman i odlaganje. Takvi objekti se
obino nazivaju komercijalni objekti za odlaganje. Kompanije za tretiranje i
skladitenje industrijskog otpada imaju dunost da skupljaju i transportuju
otpad do specijalizovanih objekata, gdje je otpad podvrgnut tretmanu ili se
odlae. Poto postoji vie razliitih vrsta otpada moraju postojati i razliiti
naine za njihovo tretiranje. Objekat upravljanja otpadom moe da koristi samo
jednu tehnologiju, ili moe da kombinuje vie tehnologija, posebno ako je
komercijalni objekat koji obavlja usluge za vie proizvoaa otpada.
15

5.4. Preiavanje otpadnih voda

Poveanje globalne ekonomske moi kao rezultat razvoja energetike i nauke,

industrije i poljoprivrede i rast u populacije razlog je sve vee potrebe za
vodom. Principi odrivog razvoja zahtijevaju racionalno korienje vodnih
resursa. Zemlja ima dosta vode, ali samo mali dio se moe koristiti kao pitka
voda. Ovaj dio je izloen stalnom, progresivnom zagaenju. Degradacija
kvaliteta vode djelimino ili potpuno spreava njenu upotrebu za bilo koju
odreenu namjenu. Zagaenje vodnih resursa moe biti direktno ili indirektno.
Direktna kontaminacija dolazi na mjestima zagaenja od kanalizacije ili
industrije, i indirektno kroz zagaenja vazduha, stvaranje otpada,
poljoprivrednih aktivnosti. Poslijednjih godina postignut je veliki napredak u
tehnologiji za preiavanje vode za pie i otpadnih voda, ali sa razvojem
tehnike potrebno je razviti i naine razmiljanja o upravljanju vodnim
resursima.

5.4.1. Karakteristike kvaliteta vode

Voda se nalazi u tri agregatnih stanja: tenom, vrsto i gasovitom. Voda u
vrstom stanju, odnosno led je manje gustine nego voda u tenom stanju. Ovo
je rezultat vodonine veze koja postoji izmeu vodonika i kiseonika u molekulu.
Vodonine veze proizvodi kristalni reetku leda koja se iri preko inicijalne
koliine tenosti, tako da je njena gustina je manja od gustine tenosti.
Osnovni pokazatelji kvaliteta vode su:
Fiziki (temperatura, miris, ukus, transparentnost, boja, materije)
Hemijski (pH, koliina rastvorenog kiseonika, biohemijska i hemijska
potronja kiseonika, tvrdoa vode, suhii ostatak, sadraj azotnih
jedinjenja, sadraj soli,sadraj rastvorenog gasa, sadraj toksinih
supstanci)
Bioloki (makro i mikro-organizama biljnog ili ivotinjskog porijekla)

5.4.2. Karakteristike otpadnih voda

Opta definicija otpadnih voda ne postoji, ali mogue je rei da je voda na bilo
koji nain kontaminirana tokom njene upotrebe otpadna voda. Voda moe biti
zagaena prvenstveno djelovanjem ovjeka, otpadne vode iz domainstava,
ljudska ili ivotinjska zagaenja i zagaenja iz industrije ili od atmosferskih
16

padavina. Problemi sa zagaenjem vode su poznati, ali problem zagaenja

voda e se vjerovatno intenzivirati u narednim godinama, prije svega zbog
daljeg intenzivnog razvoja. Kvalitet otpadnih voda definisan je fizikim,
hemijskim i biolokim karakteristikama. Ove karakteristike zavise od toga kako
se voda koristi, a pod uticajem industrije, saobraaja, vremenskih uslova itd..

5.5. Zatita vazduha

Kao zagaiva vazduha definie se supstanca koja je prisutna u atmosferi u

dovoljnim koliinama da prouzrokuje tetne efekte za ljude, ivotinje,
vegetaciju, materijal. tetnih gasova ili otrovnih estica prisutnih u vazduhu
dospjela u plua i moe izazvati ozbiljne respiratorne bolesti i druge
zdravstvene probleme.
Glavne komponente u atmosferi su azot (N 2) i kiseonik (O2), koji ine oko 78% i
21% po zapremini atmosfere respektivno. Kao komponente su manje plemeniti
gas argon (0,93%) i ugljen dioksid (0,038%). Iako je procenat ugljen-dioksida
(0,038%) u atmosferi je vrlo mali, vaan je za fotosintezu, tako da je ovo vrlo
mala koliina je od velikog znaaja za ivot na Zemlji.
U zavisnosti od temperature, padavina, stope isparavanja i drugih faktora u
odreenoj lokaciji, procenat vodene pare u atmosferi moe biti veoma nizak.
Obino se nalazi izmeu 1% i 3% i sa vodom je trei najzastupljeniji sastojak u
sastavu vazduha. Ukoliko je vodena para iskljuena iz sastava vazduha,
koncentracija glavnih komponenti vazduha je konstantna. U odsustvu
zagaenja, bez obzira gdje se nalazimo na povrini zemlje, vazduh koji udiemo
je isti. Ova homogenost je rezultat meanja koji je izazvan stalnim cirkulaciju
vazduha u troposferi.

5.5.1. Izvori zagaivanje vazduha

Poetkom 1950-ih emisije zagaujuih materija u vazduha naglo poveavale
kao rezultat brzog rasta industrijske proizvodnje i poveanjem drumskog
saobraaja. Prirodni izvori zagaenja vazduha poput vulkanskih erupcija,
umskih poara i erozije su manje od 2% od ukupnog broja vazdunih emisija
izazvanih ljudskim aktivnostima.
Izvori zagaenja vazduha usled ljudskih aktivnosti (antropogene) i mogu se
podijeliti u 2 opte grupe:
Stacionarni
Mobilni
17

5.6. Dimni gasovi sagorijevanja biomase

Biomasa je materijal koji potie od vegetacije, i moe se koristiti kao gorivo u

raznim kotlovima i spalionicama. Biomase kao gorivo emituju ugljen-dioksid
(CO2) kada ugljenik reaguje sa kiseonikom tokom sagorijevanja, ali kako
biomasa ili vegetacija da apsorbuje ugljenik iz CO 2 u atmosferi tokom njegovog
rasta, sledi da spaljivanje biomase podrazumeva se CO 2 neutralna. Biomasa
moe da bude isto drvo i struganici koji sadre celulozu, hemicelulozu, lignin i
pepeo. Glavne komponente biomase su ugljenik, kiseonik i vodonik, ali takoe
sadri azot, sumpor i male koliine hlorida. Biomasa moe biti zagaena, kao
to je sluaj na primjer, kada unitavanja materijala, ak i posle sortiranja,
esto sadri sumpor iz gipsa, hlor iz PVC i pepela, malter, pijesak i druge
neistoe. U cilju prevazilaenja mana dolo je do pojave interesa za razvoj
novih tehnologija koje e proizvesti manju emisiju tetnih estica u vazduhu.

5.7. Recikliranje

Reciklaa je proces transformacije ve korienih proizvoda u sirovine, koje

opet mogu uspjeno da se koriste za proizvode koji su jednaki onima iz kojih
potiu ili potpuno nove proizvode.
Dakle, cilj recikliranja je:
Stvaranje manje koliine deponija,
Smanjenje mogunost oduzimanja stambenog prostora za velika
prostranstva deponija,
Smanjenje potronje sirovina,
Ouvanje resursa,
Smanjenje potronje energije,
Reciklaa kao trea komponenta trojstva "smanjenje, ponovno korienje i
reciklaa" u hijerarhiji prerade otpada je kljuni element u modernom konceptu
smanjenja otpada.
Kao najee korieni materijali za reciklau su razliite vrste stakla, papira,
metala, plastike, tekstila i elektronskih proizvoda. Ovi materijali, koji su esto
mjeavina vie osnovnih proizvoda, prvo se u sabirnim centrima sortiraju,
oistie i recikliraju u nove sirovina neophodne za nove proizvode. Za reciklau
zavisi da li treba da dobije isti ili neki drugi proizvod, od osnovne sirovine od
koje potie originalni proizvod. Na primjer, reciklirani papir moe da bude
pretvoren u novu kancelarijskog papira ili stiropor koji se koristi u polistirola. Ali
esto puta je reciklaa je uglavnom ograniena na ponovnu upotrebu
materijala. Veoma esto, proizvodi se ve koristi u svom sastavu sadre
vrijedne komponente koje treba da budu izolovani zbog njihove vrijednosti (npr.
18

olovo iz akumulatora za automobile ili zlato iz kompjuterskih komponenti) ili

opasnih komponenti koje treba da bude izolovan (iva iz raznih proizvoda).
Dakle, razlozi za izolaciju pojedinih komponenti su isto ekonomski, ali i
neophodnost ouvanja zdrave ivotne sredine.

Slika 6 - Recikliranje po glavi stanovnika za razliite drave

Prije reciklae, neophodno je izvriti preciznu procjenu trokova reciklae i

dobijanja novog proizvoda, jer, esto, dobijanje proizvoda iz originalne sirovine
je jeftinije u odnosu na njegovu proizvodnju od recikliranih materijala. Takoe,
najee reciklirani proizvod je inferiornog kvaliteta u odnosu na originalni
proizvod. Drugi problem koji zahtijeva razmiljanje, su trokovi energije koja se
koristi za transport otpada, a u vezi je sa trokovima i utedama energije u
procesu proizvodnje. Ponovna u potreba je esto dio strategije kako bi se
sprijeilo rasipanje prirodnih resursa. Na ovaj nain postie se drugi cilj: zatita
ivotne sredine od zagaenja zbog manje koliine otpada, manje potronje
osnovnih sirovina, energije i dr. To, opet, dovodi do takozvanog odrivog razvoja
za odrivu budunost.

6. Energetska efikasnost tehnolokih procesa

Tehnoloki procesi su po pravilu energetski intenzivni. Smanjivanje potronje

energije, zatita okoline i upravljanje otpadom postaje imperativ svakom
19

tehnolokom procesu. Poveanje energetske efikasnosti, pored utede u

potronji energije, u irem smislu ukljuuje i zatitu okoline i vrlo esto i
minimizaciju otpada. Racionalna potronja energije i rekuperacija otpadnih
toplota iz procesa su dva najvanija naina smanjivanja trokova.Iskoriavanja
otpadnih tokova i obnovljivih izvora su slijedea dva orua kako za smanjivanje
trokova tako i za ouvanje okoline i smanjivanje otpada.
Za poveanje energetske efikasnosti potrebna su iroka znanja. Prvi korak ka
smanjivanju potronje energije je energetska analiza. Iz tog razloga neophodno
je dobro razumjevanja materijalnih i energetskih bilansa. Nakon energetske
analize, slijedei korak e biti donoenje programa utede. Po pravilu, kree se
od uteda koji ne zahtjevaju ili zahtjevaju vrlo mala materijalna sredstva. Zatim
se planski i sistematski prilazi procesu mjerama uteda koji zahtijevaju vea
ulaganja. Neophodna je stalna analiza rezultata postignutih uteda. Utede se
mogu postii kod svakog pojedinanog ureaja kao i sistema u cjelini.
Ureaji koji obezbjeuju energiju kao to su kotao i parni sistemi, sreu se
takorei u svakoj tehnologiji. Isto tako zagrijavanje, hlaenje, klimatizacija,
izolacija i sistemi za osvjetljavanje su nezavisne od tipa industrije.
Zastupljenost pojedinanih operacija, meutim karakteristine su za pojedine
tehnologije. Konano, neophodno je znati kolike su energetske rezerve procesa,
odnosno koliko maksimalno energije se moe rekuperisati iz date tehnologije.
Odreena, minimalna znanja iz ekonomije, takoe su neophodna.

6.1. Energetski i materijalni bilans

Materijalni i energetski bilansi su veoma vani u svakom procesu pa tako i u

tehnolokim procesima kao to procesi u prehrambenoj, farmaceutskoj i
hemijskoj industriji.
Materijalni bilansi predstavljaju osnov pri projektovanju ureaja a kod
postojeih slue za procjenu njihovih performansi. Na bazi ulaznih
podataka(napoj) i poznavanju procesa u datoj jedinici, na osnovu materijalnog
bilansa, u stanju smo da predvidimo izlaz (ulaz u sledei ureaj ili proizvod).
Materijalni bilansi su osnov za projektovanje novog procesa, simulaciju i/ili
poboljanje postojeeg. One su, takoe osnov za voenje i kontrolu procesa.
Svaka promjena u procesu reflektuje se na promjenu materijalnog bilansa.
Prilikom uvoenja novog procesa, prvi materijalni bilans definie se u
eksperimentalnoj fazi. U slijedeoj, poluindustrijskoj fazi, proces se provjerava i
poboljava. Postojei materijalni bilans se poboljava i dorauje. Konalno, u
industrijskoj fazi, proces je u potpunosti testiran i definisan.
Energetski bilans: Poveanje cijene energenata namee pomenutim
industrijama potrebu da izvide mogunosti za smanjivanjem potronje energije.
Energetski bilans se moe primjeniti na razne stadijume procesa kao i za cijeli
proces pa i ire. Materijalni i energetski bilansi mogu biti veoma jednostavni ali
i veoma komplikovani. Osnovni pristup u osnovi je, meutim uvijek isti.

20

6.2. Mjerenje energetske efikasnosti

Bilans energije je osnov za analizu procesa. Bilans nam ukazuje na mjesta
procesa gde je mogue poboljanje i predstavlja osnov za optimizaciju. Na
osnovu energetskog bilansa jasno je da energija sadrana u svim ulaznim
strujama koji ulaze u proces mora biti sadrana u izlaznim strujama i/ili
akumulisana u sistemu. Pod izlaznim strujama podrazumijevamo i gubitke u
odnosu na energiju svih ulaznih struja. Energetska efikasnost predstavlja odnos
izmeu energija koja je potrebna za funkcionisanje sistema (rad, toplotna
energija koju treba unijeti u sistem - zagrijavanje, toplotnu energiju koju treba
izvui iz sistema - hlaenje) i energije koja se unosi u sistem(koja se mora
"platiti").

Ekor
Eun

Gdje Ekor i Eun predstavljaju korisnu i unijetu energiju, respektivno. Treba

razlikovati "energetsku efikasnost" od "ouvanje energije". Ouvanje
(konzervacija) energije je ogranieno na smanjenje potronje energije.

21

7. Zakljuak
Kada se spomene pojam odrive tehnologije, prva pomisao je upotreba
obnovljivih izvora energije (sunce, vjetar, biomasa, geotermalni izvor), koji
mogu zamijeniti primarni izvor energije. Meutim, uz navedene u odrive
tehnologije ulaze sve ostale tehnologije koje doprinose maksimalnom
iskoritenju tvari i energije koje nastaju u proizvodnom procesu.
Metodologija povezivanja svih energetski aktivnih jedinica unutar procesa, kao i
metodologija povezivanja i prepoznavanja tokova tvari unutar procesa ulaze u
podruje integracije procesa za koje su razvijene brojne vjetine i alati koji se
danas primjenjuju u svim
granama industrije. Bez odrivih tehnologija nema odrive proizvodnje pa tako
ni odrivog razvoja. Odrivi razvoj treba utjecati na drutvo (tenja jednakosti
meu ljudima, smanjenje siromatva), okoli (dobro upravljanje resursima,
zatita okolia) i ekonomiju (razvoj, rast i
uspjeh). U dugoronoj perspektivi opstanka i napretka ovjeanstva, drutvo,
okoli i ekonomija tri su glavne sastavnice odrivog razvoja. Razvoj odrive
proizvodnje postie se primjenom odrivih tehnologija.

22

8. Literatura
-Odrive tehnologije; Zoltan Zavargo, Novi Sad, Srbija
-Tehnologije za odrivi svijet; Bruno Motik
-http://ekologija.ba/userfiles/file/stav_o_odrzivoj_energiji_BiH-CEETZ.pdf
-Odrive tehnologije i hemijska industrija; M. Jai, M. Burgi, E. Ahmetovi;
Tehnoloki Fakultet Tuzla

9. Popis slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika
Slika

1
2
3
4
5
6

Tri komponente odrivog razvoja..............................................................3

ematski prikaz granica i elemenata ivotnog ciklusa proizvoda.............7
Komponente ekolokog otiska...................................................................8
Faktori ugljeninog otiska.........................................................................9
PDCA model upravljanje energetskim sistemima....................................11
Recikliranje po glavi stanovnika za razliite drave................................17

23