Susunan Zarah Dalam Cecair

Zarah cecair (particles of a liquid) tidak berada dalam corak yang teratur / tetap
dan sederhana padat. Oleh itu, terdapat lebih banyak ruang di antara zarah.

Zarah cecair.

Air, jus limau, dan sirap beberapa contoh cecair.

Zarah cecair tersusun berdekatan antara satu sama lain tetapi tidak dalam
keadaan corak yang tetap dan teratur. Ini adalah kerana daya tarikan antara
zarah-zarahnya adalah lemah.

Ruang antara zarah cecair adalah lebih besar tetapi, cecair tidak boleh
dimampatkan kerana zarah-zarahnya masih teratur rapat dan berdekatan antara
satu sama lain.

Bentuk cecair tidak tetap/pasti. Bentuk cecair bergantung kepada bentuk bekas
dimana ia berada.

Cecair (liquid) yang juga dikenali sebagai bendalir (fluid) kerana kebolehannya
mengalir.

Kajian susunan zarah dalam cecair.

Permulaan eksperimen
Prosedur:
Sejumlah kecil kristal kalium permanganat dimasukkan ke dalam silinder
penyukat (measuring cylinder) yang dipenuhi dengan air. Alat radas
kemudiannya ditinggalkan dan dibiarkan selama beberapa jam.
Akhir eksperimen
Pemerhatian:
Warna ungu Kalium permanganat perlahan-lahan merebak ke seluruh bahagian
air dalam beberapa jam.
Kesimpulan:
Keupayaan kalium permanganat untuk merebak didalam air menunjukkan
bahawa terdapat ruang antara zarah cecair (air). Kadar penyerapan yang
perlahan menunjukkan bahawa zarah disusun agak rapat (terdapat ruang kecil di
antara zarah).

Simbol-simbol Amaran Tentang Bahaya

Bahan kimia yang terdapat di dalam makmal sains mestilah dikendalikan dengan
berhati-hati.
Sesetengah bahan kimia yang amat berbahaya dan juga boleh membahayakan
kesihatan kita. Ada yang meletup, menghakis, sangat mudah terbakar atau
beracun/toksik.
Kita boleh mengetahui sifat bahan kimia tersebut dengan melihat label pada
bekas atau botol yang mengandungi bahan-bahan kimia.
Rajah di bawah menunjukkan beberapa simbol yang terdapat pada label bekas
atau botol yang mengandungi bahan-bahan kimia.

Menghakis (Corrosive)
Contoh: Hidrogen peroksida, asid hidroklorik pekat dan natrium hidroksida.

Sangat mudah terbakar (Highly flammable)

Contoh: Fosforus putih, kuning fosforus, petrol, minyak tanah, etanol.

Meletup (Explosive)
Contoh: Natrium, kalium.

Toksik / Beracun (Toxic / Poisonous)

Contoh: Raksa, plumbum, sodium cyanide, hidrogen sulfida.

Berbahaya atau Perengsa (Harmful or Irritant)

Contoh: Ammonia, klorin, klorofom.

Radioaktif (Radioactive)
Contoh: Uranium, torium, radium.

Apa Itu Sains?

Sains ialah kajian secara sistematik berkenaan alam semulajadi tentang
bagaimana ianya memberi kesan kepada kita dan juga persekitaran kita.
Fenomena alam semulajadi yang berlaku di sekeliling kita boleh dijelaskan
melalui sains. Seekor berudu yang bertukar menjadi seekor katak dewasa, sebiji
buah kelapa yang jatuh ke tanah dan seketul ais yang sedang mencair, adalah
merupakan antara contoh-contoh fenomena alam semula jadi.
Semua ini boleh difahami melalui kajian sains. Pengetahuan saintifik sentiasa
berkembang. Pengetahuan ini boleh diperolehi melalui pemerhatian yang teliti,
kajian yang mendalam dan juga melalui penyelidikan secara saintifik.
Sains merupakan sebahagian daripada kehidupan seharian kita. Makanan,
pakaian serta peralatan yang kita gunakan juga mempunyai dengan sains.
Sains juga banyak membantu kita dalam menghasilkan lebih banyak makanan,
bahan-bahan baru serta peralatan-peralatan yang berguna bagi kita.
Melalui kajian sains juga, banyak pengetahuan serta penemuan baru diperolehi.
Ini dapat meningkatkan taraf hidup serta kualiti alam sekitar kita.
Sains meliputi bidang kajian yang sangat meluas. Antaranya adalah seperti
berikut:

Bilologi - Kajian mengenai benda-benda hidup.

Fizik - Kajian interaksi antara bahan dan tenaga.

Kimia - Kajian mengenai komposisi dan sifat-sifat bahan kimia serta tindak
balas mereka, dan penggunaannya.

Geologi Kajian mengenai batuan dan mineral.

Astronomi Kajian mengenai bintang-bintang dan planet-planet.

Meteorologi Kajian mengenai cuaca dan iklim.

Sains juga menawarkan pelbagai pilihan kerjaya. Orang yang berkerjaya

lazimnya memilih bidang kerjaya bergantung kepada kepentingan serta apa
yang mereka minati dalam bidang sains.
Bidang perubatan dan bidang kejuruteraan adalah merupakan antara contoh
kerjaya yang menjadi pilihan ramai.

Alat-alat radas yang biasa terdapat di makmal

sains
Terdapat pelbagai jenis alat radas di dalam makmal sains. Rajah di bawah
menunjukkan beberapa jenis alat radas yang biasa digunakan.
Anda harus tahu apa itu alat radas. Anda juga perlu mengetahui tentang
kegunaan am pelbagai alat radas.

Mangkuk pijar (Crucible)

Kegunaan: Untuk memanaskan bahan kimia.

Tabung uji (Test tube)

Kegunaan: Untuk mengisi bahan kimia.

Mangkuk penyejat (Evaporating dish)

Kegunaan: Untuk mengewap cecair daripada larutan.

Penyubat gabus & penyumbat getah (Cork & rubber stopper)

Kegunaan: Digunakan untuk menyumbat tabung uji atau kelalang kon.

Pemegang tabung uji (Test tube holder)

Kegunaan: Untuk memegang tabung uji.

Picagari (Syringe)
Kegunaan: Untuk memindahkan cecair dalam jumlah yang kecil.

Slaid kaca (Glass slide)

Kegunaan: Untuk meletak spesimen bagi tujuan pemerhatian di bawah
mikroskop.

Jam randik (Stop watch)

Kegunaan: Untuk mengukur masa.

Bikar (Beaker)
Kegunaan: Untuk mengisi bahan kimia dan cecair.

Kelalang kon (Conical flask)

Kegunaan: Untuk mengisi bahan kimia dan cecair.

Kelalang berdasar rata (Flat-bottomed flask)

Kegunaan: Untuk mengisi bahan kimia yang digunakan dalam penyediaan gas
yang mana proses tersebut tidak memerlukan pemanasan.

Corong penuras/penapis (Filter funnel)

Kegunaan: Untuk menapis campuran pepejal dan cecair.

Kasa dawai & tungku kaki tiga (Wire gauze & tripod stand)
Kegunaan: Untuk menyokong radas semasa pemanasan.

10

Penunu Bunsen (Bunsen burner)

Kegunaan: Untuk menyediakan nyalaan.

Rak tabung uji (Test tube rack)

Kegunaan: Untuk memegang tabung uji dalam kedudukan yang tegak.

Rod kaca (Glass rod)

Kegunaan: Digunakan untuk mengacau larutan didalam bekas.

Kaki retort & pengapit (Retort stand & retort clamp)

Kegunaan: Untuk memegang alat radas semasa eksperimen dijalankan.

11

Buret (Burette)
Kegunaan: Untuk menyukat isipadu larutan dengan tepat.

Balang gas (Gas jar)

Kegunaan: Untuk mengisi gas.

Penyepit mangkuk pijar (Crucible tongs)

Kegunaan: Untuk memegang objek panas.

12

Pipet (Pipette)
Kegunaan: Untuk menyukat isipadu larutan dengan tepat.

Silinder penyukat (Measuring cylinder)

Kegunaan: Untuk menyukat isipadu larutan dengan tepat.

Jangka suhu (Thermometer)

Kegunaan: Untuk menyukat suhu.

13

Alat-alat Pengukuran

Merujuk kepada rajah di atas, nyatakan pensel yang manakah yang lebih
panjang. Kemudian, pastikan semula jawapan anda dengan mengukur panjang
setiap pensel itu menggunakan pembaris.

Apa yang boleh dipelajari daripada keadaan di atas? Sesuatu objek itu boleh
kelihatan menjadi lebih panjang atau lebih pendek daripada keadaan
sebenarnya.

Kita perlu menggunakan alat-alat pengukur yang sesuai untuk mengukur kuantiti
seperti panjang dengan lebih tepat. Penggunaan teknik-teknik yang betul juga
penting dalam mendapatkan bacaan yang tepat.

Pengukuran panjang (Measurement of length)

Panjang (length) adalah jarak antara dua titik. Di dalam makmal sains, panjang
sesuatu objek itu diukur dengan menggunakan pembaris meter.
Panjang pembaris meter (metre ruler) ialah satu meter (m) atau 100 sentimeter
(cm). Setiap sentimeter dibahagikan kepada 10 millimeter (mm). Jadi, panjang
pembaris meter tersebut adalah juga bersamaan dengan 1000 millimeter (mm).

14

1 cm = 10 mm
1 m = 100 cm = 1000 mm
1 km = 1000 m

Kedudukan mata yang betul ketika mengambil bacaan.

Mengukur panjang lengkung (curve).

Diameter sesebuah objek tidak dapat diukur dengan tepat jika hanya
menggunakan pembaris. Angkup (calipers) digunakan untuk mengukur diameter
sesbuah
objek
dengan
lebih
tepat.
Terdapat dua jenis angkup, iaitu angkup luar (external calipers) dan angkup
dalam (internal calipers). Kedua-dua angkup tersebut digunakan untuk mengukur
diameter luaran dan dalaman sesebuah objek.

15

Mengukur diameter 'luaran' sebuah bikar.

Mengukur diameter 'dalaman' sebuah bikar.

Pengukuran luas kawasan (Measurement of area)
Luas (area) sesebuah permukaan adalah luas kawasan di antara pinggir-pinggir
permukaan tersebut. Unit SI untuk luas adalah meter persegi (square
metres, m2).
Luas dalam skala yang besar boleh diukur sebagai kilometer persegi (square
kilometres, km2). Manakala luas dalam skala yang kecil pula boleh diukur dalam
unit sentimeter persegi (square centimetres, cm 2) dan milimeter persegi (square
millimetres, mm2).
1 cm2 = 100 mm2
1 m2 = 10 000 cm2
1 km2 = 1 000 000 m2
Menganggarkan luas kawasan yang berbentuk sekata dan tidak sekata.

16

Menganggar luas permukaan daun

Merujuk kepada rajah di atas, bentuk sehelai daun dilakarkan di atas

kertas graf. Setiap segiempat sama berkeluasan 1 cm 2.

Kawasan yang meliputi segiempat sama yang penuh ditandakan sebagai

A, manakala kawasan yang mempunyai "lebih atau sama dengan 1/2
cm2 segiempat sama", ditandakan sebagai B.

Kira bilangan setiap segiempat sama A dan B. Kemudian barulah dikira

anggaran luas permukaan daun tersebut.

Contoh:

17

Bilangan tanda dalam kertas graf = 12

Luas 1 segiempat sama (persegi) = 1 cm2
Luas permukaan daun = 12 cm2 = 12 cm2
Pengukuran isipadu (Measurement of volume)
Isipadu (volume) sesuatu objek adalah ruang yang boleh diisi atau dikandungi
oleh objek tersebut. Unit SI bagi isipadu adalah meter padu (cubic metres, m3).
Isipadu juga boleh disukat dengan milimeter padu (mm 3), sentimeter padu (cm3),
mililiter ( l ) dan liter ( l ).
Isipadu pepejal (solids) diukur dalam sentimeter padu (cm 3) dan meter padu
(m3).
1 ml = 1 cm3
1 l = 1000 cm3 = 1000 ml
1 m3 = 1 000 000 cm3 = 1 000 000 ml

Mengukur isipadu cecair menggunakan pipet, buret dan silinder

penyukat.

18

Pipet & buret

Miniskus (miniscus) merkuri melengkung ke atas, manakala miniskus air

melengkung ke bawah.
Ralat parallax (Parallax error)

Kedudukan mata mestilah sama aras dengan miniscus cecair ketika mengambil
bacaan. Kedudukan mata yang salah akan menyebabkan ralat parallax.

19

20

Sel
Apa itu sel?

Pada tahun 1665, seorang ahli sains Inggeris yang bernama Robert Hooke (1635
- 1703) mengkaji kepingan nipis tisu tumbuhan dengan menggunakan mikroskop
buatannya sendiri.
Dalam pemerhatiannya, Robert Hooke mendapati bahawa daripada kepingan tisu
tumbuhan itu terdapat banyak bentuk seperti kotak-kotak halus (fine box-like
shapes). Bentuk seperti kotak-kotak halus tersebut mengingatkan beliau kepada
bilik-bilik kurungan di dalam penjara yang dikenali sebagai 'sel'. Oleh itu, beliau
menamakan bentuk seperti kotak-kotak halus tersebut sebagai 'sel-sel' (cells).

Penemuan Robert Hooke. Beliau memperkenalkan istilah 'sel' yang

juga bermaksud 'bilik kecil' dalam bahasa Latin.
Juga didapati bahawa semua hidupan terdiri daripada sel. Sel adalah unit yang
paling asas kepada semua benda hidup. Sel juga adalah seperti sebuah kilang
mikroskopik (microscopic factory) dimana ianya tempat beribu-ribu tindak balas
kimia (chemical reactions) berlaku agar semua organisma terus kekal hidup.

21

Sel-sel tumbuhan (Plant cells)

Sel-sel haiwan (Animal cells)

22

Organisma Unisel dan Multisel

Organisma unisel

Organisma unisel (unicellular organisms) adalah organisma ringkas (simple

organisms) yang terdiri daripada hanya satu sel (uni: satu: satu).
Organisma unisel
paramecium.

dalam

alam

haiwan

adalah

protozoa,

amoeba

dan

Organisma unisel dalam alam tumbuhan pula adalah pluerococcus, euglena,

chlamydomonas dan yis.

Organisma unisel adalah sangat kecil dan hanya boleh dilihat melalui mikroskop
(microscope), dengan itu organisma unisel juga dikenali sebagai mikroorganisma
(microorganism).

Organisma unisel.

Organisma multisel

23

organisma multisel adalah organisma yang mempunyai lebih daripada satu sel
(multi: banyak: banyak).
Organisma multisel dalam alam haiwan adalah mamalia, amfibia, reptilia,
burung, ikan dan beberapa haiwan kecil lain.
Organisma multisel dalam alam tumbuhan pula adalah lumut, alga, paku pakis
dan kebanyakan tumbuhan yang berbunga.

Organisma multisel.

Proses kehidupan organisma unisel dan multisel.

Proses kehidupan adalah satu proses yang dijalani oleh semua benda
hidup/hidupan untuk membolehkan ia terus hidup di dunia ini. Benda tidak hidup
(non-living thing) tidak menjalani apa-apa proses kehidupan.
Semua hidupan menjalankan proses kehidupan seperti makan, bernafas,
bergerak, mengeluarkan sisa buangan, membiak, membesar dan bertindak balas
terhadap rangsangan.
Proses hidup yang dijalani oleh organisma multisel adalah lebih kompleks
daripada yang dijalankan oleh organisma unisel.

24

Proses hidup yang dijalani oleh organisma unisel (amoeba) dan organisma
multisel (ikan) adalah sama. Sebagai contoh:

Organisma unisel (amoeba)

- Makanan utamanya adalah bakteria.
- Bernafas melalui membran sel.
- Bergerak dengan melanjutkan pseudopodium.
- Organ perkumuhannya adalah vakuol.
- Membiak dengan cara belahan penduaan (binary fission).
- Boleh membesar.
- Bertindak balas terhadap bahan-bahan kimia yang ringan.

Organisma multisel (ikan)

- Makanan utamanya adalah zooplanktons.
- Bernafas melalui insang.
- Bergerak dengan menggunakan ekor dan sirip.
- Mengeluarkan buangan melalui liang perkumuhan.
- Membiak dengan cara bertelur.
- Boleh membesar.
- Bertindak balas terhadap cahaya dan getaran didalam air.

25

Organisasi Sel Dalam Tubuh Manusia

Manusia adalah organisma multisel yang terdiri daripada berjuta-juta jenis sel.

Setiap sel adalah berbeza saiz, bentuk dan struktur, untuk membolehkannya
melaksanakan tugas-tugas tertentu.
Sel-sel melaksanakan fungsi-fungsi khusus, yang mana setiap jenis sel hanya
melakukan satu fungsi yang spesifik sahaja. Ciri ini dikenali sebagai
pengkhususan sel.
Contoh jenis-jenis sel yang biasa dijumpai dalam badan manusia:

Sel saraf.

Sel darah merah.

Sel epitelium.

Sel sperma (pembiakan lelaki).

Sel otot rangka.

Sel tulang.

Tisu
Sekumpulan sel yang mempunyai bentuk dan struktur yang sama, dan
melaksanakan satu fungsi tertentu sahaja dipanggil tisu (tissue).
Tisu mengandungi sel-sel yang mengalami pertumbuhan, adaptasi, dan
perubahan dalam sifat-sifat yang ada pada mereka untuk membolehkannya
melaksanakan fungsi tertentu.
Terdapat empat jenis tisu asas dalam tubuh manusia iaitu tisu epitelium
(epithelial tissue), tisu penghubung (connective tissue), tisu otot (muscle tissue)
dan tisu saraf (nerve tissue).

Tisue epitelium
- Terdiri daripada sel-sel epitelium yang tersusun dalam lapisan.

26

- Bertindak untuk melindungi tisu dibawahnya.

- Tisu epitelium ditemui di dinding usus yang sama, dinding perut, pundi
hempedu, dan dinding usus besar.

Tisu penghubung
- Tisu penghubung bertindak untuk menghubungkan dua tisu, melindungi,
dan menyokong organ-organ dan badan.
- Darah adalah contoh tisu penghubung dalam bentuk cecair.

Tisu otot
- Tisu otot adalah tisu yang ditugaskan untuk menggerakkan bahagianbahagian badan melalui penguncupan.
- Tisu otot terdapat didalam badan.
- Ia dibahagikan kepada otot licin, otot rangka dan otot jantung.
- Tisu ini ditemui di dalam organ-organ berongga seperti perut, usus kecil,
jantung, pundi kencing, dan vena darah.

Tisu saraf
- Tisu saraf adalah sensitif terhadap rangsangan seperti sakit, panas,
sejuk, sentuhan, dan tekanan.
- Fungsi tisu saraf untuk menyelaraskan (coordinate) aktiviti-aktiviti badan
dengan cara menghantar dan menerima impuls.

Organ-organ
Sekumpulan tisu yang berlainan yang menjalankan proses kehidupan yang
tertentu dipanggil organ.
Sebagai contoh, kulit adalah organ yang terbentuk daripada tisu epitelium, tisu
penyambung, otot tissu dan tisu saraf. Contoh lain organ-organ ialah manusia
perut, paru-paru, jantung, buah pinggang, dan otak.
Setiap organ melaksanakan fungsi tertentu didalam badan.

27

Contoh organ manusia.

Sistem
Beberapa organ yang berlainan bergabung bagi membentuk sebuah sistem
(system) untuk menyelaraskan fungsi tertentu di dalam badan.
Sebagai contoh, organ seperti hidung, paru-paru, bronkus, dan tiub bronkiol
adalah saling berkait antara satu sama lain untuk membentuk sistem pernafasan
(respiration system).
Sistem badan secara keseluruhannya membolehkan manusia
menjalankan proses kehidupan yang normal dan lebih cekap (efficiently).
Sistem-sistem badan yang utama adalah seperti dibawah:

Sistem perkumuhan (excretory system).

Membuang produk sisa toksik.

28

dalam

Sistem pembiakan (reproductive system).

Menghasilkan anak.

Sistem pernafasan (respiratory system).

Menyerap, mengangkut oksigen dan membuang karbon dioksida.

29

Sistem limfa (lymphatic system).

Mempertahankan tubuh daripada penyakit.

Sistem rangka (skeletal system).

Memberi sokongan badan dan perlindungan untuk organ dalaman yang lembut.

30

Sistem peredaran darah (blood circulatory system).

Mengangkut bahan-bahan makanan, oksigen, hormon, dan lain-lain ke seluruh
badan.

Sistem endokrin (endocrine system).

Mengeluarkan hormon yang mengawal aktiviti badan.

31

Sistem saraf (nervous system).

Menyelaras dan mengawal semua aktiviti badan yang berkaitan dengan impuls
dan tindak balas.

Sistem otot (muscular system).

Membantu pergerakan badan.

32

Sistem penghadaman (digestive system)

Memecahkan makanan kompleks kepada bahan-bahan yang mudah bagi
memudahkan penyerapan oleh sel-sel badan.

Setiap sistem dalam tubuh manusia perlu dijaga dengan berhati-hati agar proses
kehidupan manusia tidak terancam.

Sel-sel, tisu, organ-organ dan sistem adalah saling berkait seperti berikut:

Organisasi sel-sel didalam tubuh manusia.

Kepentingan organisasi sel:

Pengkhususan sel-sel di dalam badan membolehkan sel-sel badan untuk

melaksanakan proses kehidupan seperti perkumuhan, pernafasan dan
penghadaman secara serentak.

33

Memastikan agar proses hidup berfungsi dengan cekap dan lancar.

Organisma multisel boleh menyesuaikan diri (adapt) dengan perubahan

dalam sekitarnya.

Manusia Adalah Organisma Yang Kompleks

Tubuh manusia adalah kompleks, dengan pelbagai jenis sel-sel yang diselaraskan
untuk membentuk tisu, organ-organ dan sistem.
Setiap sel dalam badan manusia tidak berkemampuan untuk melaksanakan
segala fungsi badan seperti pernafasan, pencernaan atau perkumuhan.
Setiap jenis sel adalah mengkhusus dalam melaksanakan satu fungsi tertentu
sahaja. Ini dikenali sebagai pengkhususan sel.
Melalui pengkhususan sel, sel-sel mempunyai ciri-ciri khas yang membolehkan
mereka untuk menjalankan fungsi-fungsi tertentu dengan cekap dan berkesan.
Sebagai contoh, sel-sel otot yang kenyal membolehkannya untuk menguncup
dengan mudah untuk membolehkan berlakunya pergerakan badan.

34

Fungsi yang berbeza di dalam tubuh manusia boleh dilakukan pada serentak
masa yang sama melalui pengkhususan sel.

Makmal Sains
Kita juga boleh mempelajari sains di makmal sains.
Makmal sains adalah merupakan sebuah bilik atau bangunan dimana
penyelidikan secara saintifik dijalankan.
Kebanyakan sekolah mempunyai makmal-makmal dimana pelajar boleh
menjalankan eksperimen.
Adakah anda tahu tentang peraturan-peraturan dan langkah-langkah
keselamatan yang perlu dipatuhi apabila anda berada di dalam makmal sains?
Adakah anda tahu mengapa anda perlu mengikut peraturan-peraturan dan
langkah-langkah keselamatan tersebut?

35

Peraturan am dan langkah-langkah keselamatan

1. Makanan dan minuman tidak dibenarkan dibawa masuk ke dalam makmal.

2. Bahan-bahan mestilah dikendalikan dengan betul.

Peraturan-peraturan keselamatan dan langkah berjaga-jaga di

dalam makmal

36

1. Anda cuma boleh masuk ke dalam makmal sains hanya dengan kebenaran
guru sahaja.
2. Anda tidak boleh membawa masuk makanan dan minuman ke dalam
makmal sains.
3. Anda tidak dibenarkan untuk masuk ke bilik persediaan dan stor.
4. Anda tidak boleh membawa alat radas atau bahan kimia keluar dari
makmal.
5. Anda cuma boleh menggunakan alat radas dan bahan kimia hanya dengan
kebenaran guru sahaja.
6. Semua alat radas dan bahan-bahan kimia yang digunakan mestilah
mengikut seperti apa yang diarahkan oleh guru anda sahaja.
7. Bahan-bahan mestilah dikendalikan dengan betul.
8. Anda tidak boleh merasa apa-apa bahan kimia kecuali guru anda meminta
untuk berbuat demikian.
9. Anda mesti sentiasa memeriksa label pada botol untuk memastikan
bahawa anda menggunakan bahan kimia yang betul.
10.Jika berlaku keadaan bahan kimia secara tidak sengaja termasuk kedalam
mulut, anda hendaklah meludah keluar bahan tersebut dan basuh mulut
anda dengan air bersih berulang kali.
11.Jika bahan kimia terkena pada kulit atau pakaian anda, basuh dengan
menggunakan air.
12.Anda hendaklah melaporkan semua kemalangan dan kecederaan (contoh:
seperti luka atau terbakar) kepada guru anda dengan segera.
13.Anda tidak boleh bermain atau bergurau di dalam makmal.
14.Anda tidak boleh bermain dengan alat radas dan bahan kimia.

37

Langkah-langkah Dalam Penyelidikan Saintifik

Saintis melakukan penyelidikan saintifik dalam mendapatkan pengetahuan
saintifik. Ini melibatkan penyelidikan yang bersistematik untuk mengetahui
sebab-sebab fenomena saintifik.

Langkah-langkah yang perlu diambil dalam melakukan penyelidikan saintifik

adalah seperti di bawah;
1. Menentu serta memastikan apa yang ingin kita ketahui.
2. Membuat andaian yang bijak bagi menceritakan permasalahan.
3. Rancang penyelidikan yang bersistematik untuk mengetahui samada
andaian kita adalah benar.
4. Tentukan apa yang perlu diubah semasa melakukan penyelidikan.
5. Catat segala apa yang diperhatikan.
6. Dapatkan maksud atau pengertian atas pemerhatian yang dilakukan.
7. Tentukan samada andaian yang kita buat adalah benar.
8. Tulis sebuah laporan penyelidikan saintifik.

38

Kuantiti Fizik Dan Unit-unitnya

Kuantiti fizik (physical quantity) adalah kuantiti yang boleh diukur. Kuantiti fizik
bukan sahaja digunakan dalam kajian saintifik tetapi ianya juga penting dalam
kehidupan
seharian
kita.
Terdapat lima kuantiti fizikal yang kerap digunakan dalam pengukuran.
1. Panjang (Length)
2. Jisim (Mass)
3. Masa (Time)
4. Suhu (Temperature)
5. Arus Elektrik (Electric current)

Setiap kuantiti fizikal yang diukur dalam unit SI (International System of Units @
SI units), yang mana ianya adalah unit yang seragam digunakan dalam
pengukuran di kebanyakan negara.
Kuantiti fizik dan unit SI
Kuantiti fizik
Panjang
Jisim
Masa
Suhu
Arus elektrik

Unit SI
meter
kilogram
saat
kelvin
ampere

Simbol unit
m
kg
s
K
A

Simbol dan nilai prefix

Imbuhan awal (Prefix)

Simbol

mega
kilo
centi
milli
micro

M
k
c
m

39

Nilai berangka
(numerical)
1 000 000
1 000
0.01
0.001
0.000 001

Nilai sesuatu kuantiti boleh ditulis dengan 'imbuhan awal @ awalan' (prefix).
Setiap imbuhan awal mempunyai simbol-simbolnya tersendiri. Kita menulis
sesuatu nilai dengan menggunakan imbuhan awal (prefix) untuk membuat ia
lebih mudah bagi merekodkan kuantiti fizik.
Contohnya
Nilai kuantiti fizik
5 000 000 K
3 000 g
0.008 m
0.000 006 A

Bentuk imbuhan awal (prefix)

5 MK
3 kg
8 mm
6 A

40

Konsep Ketumpatan
Ketumpatan dan keapungan
Ketumpatan (density) sesuatu bahan adalah jisim (mass) per unit isipadu
(volume) bahan tersebut. Persamaannya adalah:

Unit SI bagi ketumpatan kg/m3 atau kgm-3

Ketumpatan sesuatu bahan bergantung kepada dua faktor:

Jisim.
Lebih besar jisim, semakin besar ketumpatannya.

Isipadu.
Lebih besar isipadu, semakin kecil ketumpatannya.

Jadual berikut menunjukkan ketumpatan pelbagai jenis bahan-bahan:

41

Keapungan (buoyancy) jirim adalah merujuk kepada samada sesuatu jirim itu
terapung atau tenggelam dalam jirim lain.
Keapungan sesuatu jasad (bodies) adalah bergantung kepada ketumpatannya.
Pepejal (solid) yang mempunyai ketumpatan yang lebih rendah daripada
ketumpatan sesuatu cecair (liquid) akan terapung pada permukaan cecair
tersebut.
Pepejal yang mempunyai ketumpatan yang lebih tinggi daripada ketumpatan
sesuatu cecair akan tenggelam di dalam cecair tersebut.

Perbandingan ketumpatan antara dua pepejal.

Bagaimana untuk membandingkan ketumpatan dua jasad:

42

Jika gabus terapung di atas permukaan air, maka gabus adalah kurang
tumpat daripada air.

Jika zink tenggelam di dalam air, maka zink adalah lebih tumpat daripada
air.

Perbandingan ketumpatan antara tiga cecair.

Bagaimana
bercampur:

untuk

membandingkan

ketumpatan

dua

cecair

yang

tidak

Jika petrol terapung di atas air, maka petrol adalah kurang tumpat
daripada air.

Jika merkuri tenggelam di dalam air, maka merkuri adalah lebih tumpat
daripada air.

Kepentingan Unit Piawai (Standard Units)

Penggunaan unit piawai (standard units) dalam pengukuran boleh memudahkan
komunikasi antarabangsa dan kehidupan seharian kita.
Masalah mungkin timbul jika unit piawai tidak digunakan. Sebagai contoh, harga
sesuatu barang itu ditentukan berdasarkan berat atau isipadu barangan
tersebut. Jika unit berat atau isipadu yang berbeza digunakan, ia akan
menyebabkan kerumitan dalam meletakkan harga barang tersebut.
Satu kilogram unit piawai bagi jisim adalah kuantiti jirim dalam silinder aloi
platinum-Iridium.

43

Oleh itu, apabila kita mengatakan sesuatu objek itu mempunyai jisim 5 kg,
sebenarnya ia merujuk kepada jumlah jirim objek tersebut dalam bentuk silinder
piawai (standard cylinder).
Sebelum Sistem Antarabangsa (International System, SI) diperkenalkan, sistem
unit piawai yang digunakan adalah 'foot-pound-second (FPS)'.
Dalam sistem unit ini, foot (kaki), pound (paun) dan second (saat) digunakan
sebagai unit piawai untuk mengukur panjang, jisim dan masa.
Pelbagai unit pengukuran yang digunakan diseluruh dunia;
Pengukuran
Panjang
Luas
Isipadu
Jisim / berat

Unit
Inci, kaki, ela, rantai, batu meter, kilometer
Inci persegi, kaki persegi, ela persegi, ekar
Inci padu, kaki padu, ela padu, gelen
Paun, auns, kati, tahil, gram, kilogram, tan, pikul

Unit panjang, jisim, isipadu dan luas dalam Sistem Imperial British adalah seperti
berikut;
Panjang
12 inci = 1 kaki
3 kaki = 1 ela
22 ela = 1 rantai
10 rantai = 1 furlong
8 furlong = 1 batu
5280 kaki = 1 batu
1760 ela = 1 batu
Isipadu

44

1728 inci padu = 1 kaki padu

27 kaki padu = 1 ela padu
Jisim
437.5 hantap = 1 auns
16 auns = 1 paun (7000 hantap)
14 paun = 1 pikul
Luas
144 inci persegi = 1 kaki persegi
9 kaki persegi = 1 ela persegi
4840 ela persegi = 1 ekar
640 ekar = 1 batu persegi
Pertukaran faktor unit dalam sistem unit piawai
Sistem Imperial British kepada Sistem Metrik
1 inci = 25.4mm
1 kaki3 = 0.028 m3
1 kaki = 0.305 m
1 gelen = 4.5 liter
1 batu = 1.6 km
1 paun = 0.45 kg
1 kaki = 0.093 m
1 tan = 1016 kg
1 ekar = 4046.9 m2
1 kati = 0.6 kg
Sistem Metrik kepada Sistem Imperial British
1 m = 3.3 kaki
1 m3 = 35.3 kaki3
1 km = 0.6 batu
1 liter = 0.22 gelen
2
2
1 m = 10.8 kaki
1 g = 0.035 auns
1 hektar = 2.5 ekar
1 g = 0.026 tahil
1 ml = 0.00006 inci3
1 kg = 1.65 kati

Unit piawai pengukuran digunakan untuk tujuan yang berikut:

1. untuk membolehkan pengukuran yang diambil oleh ahli sains yang
berbeza supaya lebih selaras.
2. untuk membolehkan pertukaran maklumat menjadi lebih mudah dan
kurang mengelirukan.
3. untuk memperbaiki koordinasi antara ahli sains dari tempat yang berbeza.
4. untuk membolehkan analisis dan perbandingan data yang berbeza
menjadi lebih mudah kerana unit yang sama digunakan.
5. untuk mengelakkan masalah yang berkaitan dengan penggunaan unit
yang berbeza, seperti penukaran unit.
Antara masalah yang akan timbul jika unit piawai tidak diguna pakai antaranya
adalah;

45

1. Timbul masalah kejituan dan kepersisan (accurate and precise) dalam

pengukuran.
2. Manusia dari negara-negara berlainan akan menghadapi masalah
komunikasi terutama dalam interaksi seperti perdagangan dan
pengangkutan.
3. Kajian saintifik yang dijalankan oleh para saintis sukar dibandingkan.
Untuk rujukan lanjut mengenai 'International System (SI)' dan unit piawai, sila
rujuk http://en.wikipedia.org/wiki/International_System_of_Units

46

Kegunaan Sifat-sifat Jirim Dalam Kehidupan

Seharian
Jirim dalam tiga keadaan yang berlainan, banyak memberi manfaat kepada
manusia dalam pelbagai cara.
Sebagai contoh, pepejal yang keras dan kuat, mempunyai banyak kegunaannya:

Besi (iron) boleh digunakan untuk membuat badan kenderaan (body of

vehicles).

Kayu digunakan untuk membina rumah (house) dan perabot (furniture).

Pengetahuan tentang sifat-sifat gas (properties of gas) telah membolehkan

manusia untuk mengangkut gas-gas penting. Gas seperti gas petroleum cecair
(liquefied petroleum gas) dimampatkan dan diangkut dalam bentuk cecair, yang
mana ia lebih menjimatkan.
Manusia juga menggunakan konsep ketumpatan (concept of density) untuk
manfaat mereka.
Contoh-contoh aplikasi yang menggunakan konsep ketumpatan:
Pelampung/Boya

Pelampung/boya (buoy) mempunyai silinder yang berisi dengan udara

untuk membolehkan ia terapung di atas air.

Lampu (mengeluarkan cahaya) diletakkan pada peranti/peralatan ini, dan

ditinggalkan terapung di laut sebagai rujukan kepada pelayar-pelayar
(sailors) untuk ke lokasi yang lebih selamat.

Boya.
Hidrometer

Hidrometer (hydrometer) merupakan instrumen yang digunakan untuk

menentukan ketumpatan cecair, sebagai contoh, ketumpatan asid dalam
bateri kereta.

Jika ketumpatan asid adalah rendah, tiub kaca akan tenggelam dan
menunjukkan bacaan yang tinggi pada skala.

47

Jika ketumpatan asid adalah tinggi, tiub kaca akan terapung dan
menunjukkan bacaan yang rendah pada skala.

Hidrometer.
Kapal dan bot laju

Sebuah kapal yang beratnya beribu-ribu tan boleh terapung kerana ruang
udara di dalam kapal itu membolehkan ianya terapung.

Badan bot laju dibuat daripada kaca gentian (fiber glass) yang kukuh yang
mempunyai ketumpatan yang lebih rendah daripada keluli (steel).

Bot laju.
Mengangkut kayu balak

Dalam industri pembalakan, sungai merupakan pengangkutan yang

penting untuk mengangkut kayu balak kerana kayu mempunyai
ketumpatan yang lebih rendah daripada air.

Oleh itu, kayu balak boleh terapung di dalam sungai dan dibawa oleh arus
air sungai ke kilang yang terletak di muara sungai (river mouth).

Membina kapal selam

Kapal selam dilengkapi dengan tangki 'ballast' (ballast tank) bertindak

untuk mengawal kedudukan kapal selam.

Untuk menyelam, injap di tangki 'ballast' dibuka bagi membolehkan air

laut masuk ke dalam tangki tersebut.

Untuk menimbulkan kapal selam ke permukaan laut, udara dari pemampat

(compressor) dipam ke dalam tangki 'ballast' bagi mengeluarkan air laut
daripada tangki.

48

Kapal selam.
Belon udara panas

Sesebuah belon udara panas beroperasi

ketumpatan udara di dalam belon.

Ketumpatan udara menurun apabila suhu udara adalah meningkat. Ini

disebabkan oleh isipadu udara bertambah (jisim udara tidak berubah).

Oleh itu, untuk membolehkan belon terapung dengan lebih tinggi di udara,
suhu udara di dalam belon perlu dinaikkan.

Ketumpatan udara akan bertambah apabila suhu udara menyejuk (colder).

Untuk menurunkan belon, suhu udara di dalam belon perlu diturunkan.

Belon udara panas.

49

dengan

cara

mengawal

50

Jirim
Segala-galanya, sama ada benda yang hidup atau bukan hidup, yang
mempunyai jisim (mass) dan mempunyai / memenuhi ruang (occupies space)
dipanggil jirim (matter).
Contoh-contoh jirim adalah seperti air, udara, bumi, haiwan, tumbuh-tumbuhan
dan manusia.
Ahli-ahli sains mentakrifkan 'jirim' sebagai segala benda yang mempunyai jisim
(mempunyai berat disebabkan oleh tarikan graviti) dan memenuhi ruang
(mempunyai isipadu yang boleh diukur).

Bagaimana untuk membuktikan bahawa sesuatu benda itu mempunyai jisim dan
memenuhi ruang.

Udara mempunyai jisim dan memenuhi ruang.

1. Merujuk kepada rajah di atas, dua biji belon diisi dengan udara (udara
memberikan isipadu kepada belon kerana ia memenuhi ruang didalam
belon).
2. Salah satu belon dicucuk dengan jarum. Didapati bahawa rod
akan cenderung ke arah belon yang masih berisi udara (udara mempunyai
jisim kerana ia memberi berat kepada belon).
3. Ini menunjukkan bahawa udara adalah jirim yang mempunyai jisim dan
memenuhi ruang.

51

Binaan Asas Jirim

Menurut teori asas terbina perkara, perkara itu terdiri daripada zarah halus yang
berasingan (discrete).
Zarah-zarah ini boleh terdiri daripada atom atau molekul.
Atom adalah zarah terkecil bagi jirim dan tidak boleh dibahagikan lagi.
Molekul terdiri daripada dua atau lebih atom.

Molekul adalah lebih besar daripada atom.

Molekul boleh terbina dari atom daripada jenis yang sama atau jenis yang
berbeza.

Bukti-bukti yang menunjukkan bahawa jirim adalah terdiri daripada zarah halus
dan berasingan.
1. Melarutkan kuprum (II) sulfat kristal di dalam air.
2. Resapan (seepage) gas.

52

Zarah kuprum (II) sulfat merebak ke seluruh air.

Warna biru cair kuprum (II) sulfat dilihat tersebar ke seluruh air. Ini adalah kerana
zarah-zarah biru kecil telah bergerak menjauhi dan memasuki ruang antara
zarah air.

Resapan (seepage) zarah-zarah gas melalui dinding belon.

Saiz belon menjadi semakin kecil selepas beberapa hari. Ini adalah kerana udara
terdiri daripada zarah-zarah halus yang boleh meresap (seep) melalui liang-liang
halus pada dinding belon.

Berat & Jisim

Berat (weight) sesuatu objek boleh diukur dengan menimbang (weighing).
Kaedah ini juga digunakan untuk mengukur jisim (mass) sesuatu objek.

Dengan sebab itu, berat dan jisim sering dianggap sebagai sama. Walau
bagaimanapun, ia sebenarnya merupakan dua kuantiti yang berlainan.
Unit sukatan berat dan jisim ialah;

Berat - Newton / N

Jisim - kilogram / kg

Berat sesuatu objek adalah tarikan graviti bumi pada objek tersebut. Manakala,
jisim sesuatu objek pula adalah kuantiti jirim dalam objek tersebut.
Dengan sebab itu, kita perlu menggunakan penimbang / neraca yang berbeza
untuk mengukur berat dan jisim sesuatu objek.
Menyukat berat

53

Berat (weight) sesuatu objek boleh diukur dengan neraca spring / neraca
mampatan (spring balance / compression balance). Ini adalah kerana tarikan
graviti bumi bertindak memanjangkan spring.

Neraca spring (Spring balance)

Neraca mampatan (Compression balance)

Menyukat jisim
Neraca tiga palang / neraca tuas / neraca elektronik (triple beam balance / lever
balance / elektronic balance) digunakan untuk mengukur jisim (mass) sesuatu
objek. Jisim sesuatu objek itu adalah sama seperti 'jisim standard' (standard
mass) yang diperlukan untuk mengimbangi objek tersebut. Sukatan neraca
untuk jisim tidak dipengaruhi oleh tarikan graviti (Jisim objek adalah sentiasa
tetap).

Neraca tiga palang/alur (Triple beam balance)

54

Neraca tuas (Lever balance)

Bagaimana sel berfungsi?

Setiap sel mempunyai nukleus. Nukleus mengandungi bahan kimia yang dikenali
sebagai asid deoksiribonukleik (deoxyribonucleic acid, DNA). DNA adalah struktur
yang menyimpan semua maklumat tentang aktiviti-aktiviti dan fungsi-fungsi
seluruh badan. Sesuatu sel perlu untuk mentafsir maklumat ini bagi mengetahui
fungsi sebenarnya.
Nukleus
Nukleus (nucleus) adalah bahan yang paling padat di dalam sel dan dilitupi oleh
membran nukleus. Nukleus juga adalah pusat kawalan bagi sel. Nukleus
mengandungi arahan kimia (chemical instructions) dalam bentuk DNA. DNA ini
akan dibawa keluar dari nukleus melalui membran nukleus
.

Nukleus (Nucleus)
Sel Haiwan

55

Sel haiwan (animal cell) adalah seperti beg kecil yang berisi air dan ianya adalah
lembut. Sel ini dilitupi oleh lapisan yang telus (transparent) yang dikenali sebagai
membran sel (cell membrane). Membran ini boleh menjadi lebam dan
permukaannya adalah separa telap (permeable). Liang-liang halus yang terdapat
pada permukaannya membenarkan hanya bahan-bahan kimia yang tertentu
sahaja mengalir melaluinya. Nukleus adalah pusat yang mengawal
semua aktiviti-aktiviti di dalam sel haiwan ini. Nukleus ini dipenuhi dengan bahan
seperti agar-agar (jelly-like) dipanggil sitoplasma (cytoplasm). Sitoplasma
mengandungi 'organ kecil' yang dipanggil organel-organel (organelles) dan
setiap organel mempunyai fungsi-fungsi tertentu.

Sel haiwan (Animal cell)

Sel Tumbuhan
Sel tumbuhan (plant cell) berbeza daripada sel haiwan dari segi 2 aspek. Selain
dipenuhi dengan sitoplasma dan membran sel, sel tumbuhan mempunyai
dinding sel selulosa (cellulose cell wall) dan mengandungi organel-organel yang
dikenali sebagai kloroplas (chloroplast). Dinding sel bertindak sebagai lapisan
pelindung kepada sel tumbuhan yang lembut. Kloroplas mengandungi klorofil
(chlorophyll) yang membolehkan tumbuhan untuk melakukankan fotosintesis.
Sel-sel tumbuhan mempunyai vakuol (vacuole) yang besar bagi menyimpan sap
sel (cecair sel) untuk mengekalkan kesegaran setiap sel.

Sel tumbuhan (Plant cell)

56

57