AP - Lm.hiligaynon July 31

2
Araling Panlipunan
Kagamitan ng Mag-aaral
Hiligaynon
Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda

at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan,
kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang
nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at
mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Araling Panlipunan Ikalawang Baitang

Kagamitan ng Mag-aaral sa Hiligaynon
Unang Edisyon, 2013
ISBN: 978-971-9601-12-8
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas
Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng
pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan,
ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na
ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at
mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang
ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at may-akda
ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Yolanda S. Quijano, Ph.D.
Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Consultant:
Mary Hazel Vivien P. Pineda, Ph.D.
Editor at Tagasuri: Liza A. Balogo
Mga Manunulat:
Sharon Grace S. Sumague, Cristeta P. Jancilan, Jean D.
Villanueva, at Olga S. Cabunducan
Tagaguhit:
Joseph V. Bales
Encoder/Naglayout: Rosemarie G. Girado at Besy C. Agamata
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Publishing House, Inc.

Department of Education- Instructional Materials Council Secretariat
(DepEd-IMCS)
Office Address:
2nd Floor Dorm G, PSC Complex, Meralco Avenue
Pasig City, Philippines 1600
Telefax:
(02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address:
imcsetd@yahoo.com
ii
TALAAN NG NILALAMAN
YUNIT 1- ANG AKING KOMUNIDAD
Pahina
Leksyon 1
Leksyon 2
Leksyon 3-4
Leksyon 5
Leksyon 6
Leksyon 7
Leksyon 8-10
Leksyon 11 -13
Leksyon 14-15
Leksyon 16-17
Leksyon 18-20
Leksyon 21-22
Leksyon 23-25
Leksyon 26-28
Leksyon 29
Leksyon 30
Leksyon 31-32
Leksyon 33
Pagkilala sa Komunidad
Paghatag sang Kahulugan sang Tinaga nga
Komunidad
Pagtumod ng mga Bumubuo ng Komunidad
(Istraktura)
Pagtukoy ng mga Bumubuo ng Komunidad
(Mga tao)
Papel, Tungkulin, at Gawain ng mga Bumubuo
sa Komunidad (Istraktura)
sa Komunidad (Tao)
sa Sariling Komunidad
Paglalarawan ng Isang Komunidad
Paglikha ng Modelo ng Komunidad
Pagkakapareho at Pagkakaiba ng Nagawang
Modelo ng Komunidad
Bawat Bata ay May Kinabibilangang
Komunidad
Kahalagahan ng Komunidad
Pagkuha ng Impormasyon Tungkol sa
Komunidad
Mga Batayang Impormasyon Tungkol sa
Komunidad
Pagtatala at Pagpupuno ng Impormasyon sa
Graphic Organizer
Pagtatala at Pagpupuno ng Impormasyon sa
Information Sheet
Pagbubuo at Pagsasabi ng Nakalap na
Impormasyon Ukol sa Komunidad
Pagbubuo at Pagsasabi ng Paglalahat Tungkol
sa Nakalap na Impormasyon Ukol sa
Komunidad
iii
2
3
4
7
8
10
12
14
16
19
20
21
22
29
34
35
36
37
Leksyon 34-35
Leksyon 36
Leksyon 37-38
Leksyon 39-40
Leksyon 41-43
Leksyon 44-45
Paglalarawan ng Dami ng Tao sa Komunidad

sa Pamamagitan ng Simpleng Graph
Kahulugan ng Salitang Sagisag
Pagbibigay ng mga Halimbawa ng Sagisag o
Simbolong Nakikita sa Kapaligiran
Pagsusuri ng Simbolo o Salitang Ginagamit
Bilang Sagisag ng Komunidad
Ang mga Simbolo o Salitang Ginagamit Bilang
Sagisag ng Kinabibilangang Komunidad
Paggawa ng Scrapbook, Album, Collage ng
Komunidad na Nagpapakita ng mga
Katangian at Batayang Impormasyon
38
39
40
42
43
45
YUNIT 2 - KAPALIGIRAN, PINAGMULAN,

AT PAMUMUHAY NG KOMUNIDAD
Leksyon 46
Leksyon 47
Leksyon 48
Leksyon 49
Leksyon 50
Leksyon 51
Leksyon 52
Leksyon 53
Leksyon 54
Leksyon 55
Leksyon 56
Leksyon 57
Leksyon 58
Leksyon 59
Leksyon 60
Mahalagang Lugar, Istraktura, Bantayog,

Palatandaan, Pook Pasyalan sa Komunidad
Lokasyon ng mga Mahalagang Lugar sa
Sariling Komunidad
Paggawa ng Payak na Mapa ng Komunidad
Pagsulat ng Maikling Salaysay Tungkol sa
Komunidad
Pagsusulit
Katangiang Pisikal ng Sariling Komunidad
Mga Anyong Lupa
Mga Anyong Tubig
Mga Kulay Sa Mapa
Pagsusulit
Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig na
Matatagpuan sa Kinabibilangang
Komunidad (Rural)
Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig
Paglalarawan sa Anyong Lupa at Anyong
Tubig
Pagguhit ng Payak ng Mapang Nagpapakita
ng Anyong Lupa at Anyong Tubig
Pagkukumpara ng Sariling Komunidad sa
Komunidad ng Kaklase
iv
47
51
53
54
56
61
64
67
70
73
78
80
81
82
84
Leksyon 61
Leksyon 62
Leksyon 63
Leksyon 64
Leksyon 65
Leksyon 66
Leksyon 67
Leksyon 68-69
Leksyon 70
Leksyon 71-74
Leksyon 75
Leksyon 76-78
Leksyon 79-80
Leksyon 81-82
Leksyon 83
Leksyon 84-85
Leksyon 86
Leksyon 87
Leksyon 88
Leksyon 89-90
Leksyon 91-92
Leksyon 93
Uri ng Panahong Nararanasan sa Komunidad

Simpleng Ulat Ukol sa Kalagayan ng Panahon
Natural na Kalamidad o Sakunang Naganap
sa Komunidad
Pagkuha ng Impormasyon Tungkol sa Epekto
ng Kalamidad sa Anyong Lupa at Anyong
Tubig
Ang Pagsagawa ng Earthquake Drill
Pagkakaiba ng Kalagayan ng mga Nayong
Lupa Noon at Ngayon
Pagkakaiba ng Kalagayan ng Anyong Tubig
Noon at Ngayon
Pananaliksik ng Pinagmulan ng Pangalan ng
Komunidad
Pagsulat ng Talata Ukol sa Pinagmulan ng
Pangalan ng Komunidad
Mga Makasaysayang Sagisag, Istraktura,
Bantayog, at Bagay na Matatagpuan sa
Komunidad
Paglakbay Aral
Ang Mga Pagdiriwang Panrelihiyon
Mga Pagdiriwang na Pansibiko
Kuwento Tungkol sa Pinagmulan at Buhay ng
Komunidad
Mahahalagang Pangyayari sa Komunidad
Pagsusulat ng 1-3 Pangungusap Tungkol sa
Mahahalagang Pangyayari sa Komunidad
Pagsasaayos ng mga Pagbabagong
Naganap sa Komunidad
Paggawa ng Timeline ng mga Pagbabagong
Paggawa ng Timeline ng mga Mahalagang
Pangyayari sa Komunidad
Paggawa ng Maikling Salaysay Ayon sa
Nabuong Timeline
Pagbabago sa Uri ng Transportasyon at
Paglalarawan ng Pagbabagong Ito sa
Pamamagitan ng Pagguhit
Pagbabago sa Uri ng Libangan
87
89
89
91
93
94
96
98
99
100
102
103
108
111
114
116
118
119
120
122
125
127
Leksyon 94
Pagbabago sa Uri ng Pananamit

Pagbubuo ng Paglalahat Tungkol sa
Pagpapatuloy at Pagbabago sa Komunidad
Leksyon 95
128
128
YUNIT 3 - KOMUNIDAD: HANAPBUHAY AT PAMUMUNO

Leksyon 96
Leksyon 97
Leksyon 98-99
Leksyon 100
Leksyon 101102
Leksyon 103105
Leksyon 106
Leksyon 107108
Leksyon 109110
Leksyon 111
Leksyon 112113
Leksyon 114115
Leksyon 116
Leksyon 117118
Leksyon 119
Leksyon 120
Leksyon 121122
Leksyon 123
Leksyon 124125
Leksyon 126
Kahulugan ng Likas Yaman

Ibat Ibang Uri ng Likas Yaman
Likas Yaman na Nagmumula sa Anyong Lupa
at Anyong Tubig
Ibat Ibang Uri ng Likas Yaman
Mga Produkto ng Komunidad
Paggawa ng Poster o Komersyal ng Likas
Yaman
Pagbibigay Halaga sa Salitang Hanapbuhay
Hanapbuhay ng mga Tao sa Komunidad
Maiuugnay ang Uri ng Hanapbuhay sa
Kapaligiran
Epekto ng Kapaligiran sa Hanapbuhay at
Pinagkukunang Yaman ng Komunidad
Karanasan ng Taong May Hanapbuhay
Epekto ng Hanapbuhay o Kawalan ng
Hanapbuhay
Pagtala ng mga Batayang Pangangailangan
ng Pamilya
Kahulugan ng Salitang Badyet
Pag-uugnay ng Hanapbuhay sa
Pangangailangan ng Pamilya
Kahalagahan ng Hanapbuhay
Kahalagahan ng Pinuno
131
133
135
137
138
141
144
145
147
149
153
156
157
160
162
164
165
Katangian ng Isang Pinuno

Paano Nagiging Pinuno
167
Mga Pinuno sa Komunidad
170
vi
170
Leksyon 127128
Leksyon 129130
Leksyon 131132
Leksyon 133
Leksyon 134135
Leksyon 136
Leksyon 137
Leksyon 138140
Leksyon 141143
Leksyon 144145
Mga Pinuno sa Komunidad at Ang Kanilang

Mga Tungkulin
Paglilingkod sa Tao at Komunidad
Pagkilala sa Mahalagang Tao/Pamilyang
Nakaimpluwensiya sa Buhay Komunidad
Pagkilala sa mga Taong Tumutulong sa
Komunidad sa Ibat Ibang Aspekto at Paraan
Mga Mahalagang Tao/Pamilya sa
Komunidad
Mga Katangian at mga Nagawa ng mga
Naglilingkod sa Komunidad
Paglalarawan sa mga Katangian at Nagawa
ng mga Naglilingkod sa Komunidad
Mga Halimbawa ng Maganda at DiMagandang Pamumuno sa Komunidad
Epekto ng Maganda at Di-Magandang
Pamumuno sa Komunidad
Mga Maaaring Gawin Upang Palakasin ng
Tama, Maayos, at Makatwirang Pamumuno
172
175
178
182
183
185
187
189
195
198
YUNIT 4 - PAGIGING BAHAGI NG KOMUNIDAD

Leksyon 146147
Leksyon 148
Leksyon 149150
Leksyon 151
Leksyon 152155
Leksyon 156157
Leksyon 158160
Leksyon 161162
Leksyon 163165
Ang Kahalagahan ng Komunidad
202
Mga Pangangailangan ng Tao sa Komunidad

Mga Karapatan ng Tao
204
Ang Kahulugan ng Karapatan

Ang Kahalagahan ng Komunidad
206
Ang Epekto ng Pagtupad ng Karapatan

Ang Kahalagahan ng Karapatan
Ang Aking Sariling Pananagutan Bilang
Kasapi ng Komunidad
Ang Aking Papel sa Komunidad
vii
205
207
209
211
215
216
Leksyon 166
Leksyon 167
Leksyon 168
Leksyon 169170
Leksyon 171173
Leksyon 174175
Leksyon 176177
Leksyon 178180
Leksyon 181182
Leksyon 183
Leksyon 184185
Leksyon 186188
Leksyon 189190
Leksyon 191193
Leksyon 194195
Mga Alituntunin sa Pangongolekta ng Basura

Mga Alituntunin sa Komunidad sa
Paghahanda Kung May Kalamidad (bagyo o
sunog)
Mga Katwiran sa Pagtupad ng mga
Alituntunin
Mga Halimbawa ng Pagsunod at Paglabag
ng mga Alituntunin
Epekto sa Pamilya at sa Komunidad ng
Pagsunod at Hindi Pagsunod sa mga
Alituntunin
Mga Alituntuning Ipinatutupad sa Sariling
Komunidad
Mga Gawaing Nagpapakita ng
Pagtutulungan
Kahalagahan ng Pagtutulungan sa Paglutas
ng mga Problema sa Komunidad
Kahalagahan ng Pagtutulungan ng Mga
Babae at Lalaki sa Mga Gawain
Mga Gawaing Nakakayang Pagtuwangan
ng Babae at Lalaki sa Komunidad
Mga Gawaing Pangkomunidad Para sa
Lahat
Mga Kuwento sa Lokal na Pahayagan
Tungkol sa Huwarang Kasapi ng Komunidad
Mga Huwarang Kasapi ng Komunidad
Ang SarilingPangarap Para sa
Kinabibilangang Komunidad
Mga Dapat Isaisip, Isapuso, at Isagawa
Upang Matupad ang Pangarap
viii
219
221
222
224
226
230
231
233
236
237
240
241
242
244
247
Yunit 1
Ang Aking Komunidad
Leksyon 1: Pagkilala sa Komunidad

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Duagan sang berde ang kahon kon ang ginatumod

makit-an sa laragway A; pula kon makit-an sa
laragway B; dalag kon C kag asul kon D.
1. mga dalagku nga kahoy
2. mga kasapatan sa palibot
3. mga bangka kag mangingisda
4. mga matag-as nga building sa palibot
5. bag-o kag nagkalain-lain nga mga salakyan
Nahibaluan ko na ini!
Hilikuton 2
Duagan ang tagiposuon sang pula kon ini
nagapakilala sang komunidad kag rosas kon indi.
Kopyahun sa papel.
1. Makita sa komunidad ang eskwelahan.
2. Makita sa komunidad ang tindahan.
3. May klinika sa isa ka komunidad.
4. Ang tanan nga komunidad may
eskwelahan nga pang kolehiyo.
Leksyon 2: Paghatag sang Kahulugan sang

Tinaga nga Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
a. Idrowing ang inyo komunidad sa isa ka papel.
b. Isulat sa idalum sang drowing ang kahulugan
sang imo komunidad.
Hilikuton 2
Magdrowing sang bulak sa imo papel. Sulatan ang
sinipad sang bagay o istraktura nga makita sa inyo
komunidad.
Leksyon 3 kag 4: Pagtumod ng mga Bumubuo

ng Komunidad (Istraktura)
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Isulat sa sulod sang bilog ang mga nagabug-os sa
komunidad. Gamiton ang marker kag manila paper.
Ipapilit sa pisara ang natapos nga ulubrahon.
Ang mga
nagabug-os
sa
komunidad
Hilikuton 2
Sa bulig sang laragway, tuhuyon ang mga nagabugos sa komunidad. Isulat ang sabat sa sulod sang
kahon sang graphic organizer. Gamiton ang marker
kag manila paper. Ipapilit sa pisara ang natapos nga
ulubrahon.
Ang mga Nagabug-os

sa Komunidad
Leksyon 5: Pagtukoy ng mga Bumubuo ng

Komunidad (Mga Tao)
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Maggrupo sa taglima.
2. Magpili sang lider.
3. Ihatag ang mga dapat tandaan kon nagaobra
kaupod sang grupo.
4. Kuhaon ang sobre nga may direksiyon, manila
paper kag marker.
5. Isulat sa graphic organizer ang mga tawo nga
nagabug-os sa komunidad.
Hilikuton 2
Sin-o sa mga nagabug-os sa komunidad ang
ginatumod sang dinalan?
1. Diin si Rita mabakal sang papel?
klinika
tindahan
2. Sin-o ang nagatudlo sa mga bata nga magbasa

kag magsulat?
karpentero
manunudlo
3. Sin-o ang nagapatawag sang miting para sa

kaayuhan sang baranggay?
Punong Barangay/ konsehal
labandera
4. Sin-o ang mga naga bulong sa mga

nagamasakit?
doktor
tindera
Leksyon 6: Papel, Tungkulin, at Gawain ng mga

Bumubuo sa Komunidad (Istraktura)
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Ipakita sa drama ang mga masunod nga sitwasyon.
Una nga
Ikaduha
Ikatlo nga
Grupo
nga Grupo
nga Grupo
Ginahimo
sang isa ka
pamilya
Ginahimo sa
eskwelahan
Ginahimo
sa tindahan
Ikaapat
nga Grupo
Ikalima
nga Grupo
Ikaanum
nga Grupo
Ginahimo sa
isa ka klinika
Ginahimo sa
baranggay
Ginahimo sa
simbahan o
mosque
Hilikuton 2
Bilugan ang laragway kon ang mga bagay makita

sa inyo nga komunidad.
Leksyon 7: Papel, Tungkulin, at Gawain ng mga

Bumubuo sa Komunidad (Tao)
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Gamit ang linya, iangot ang laragway kag ang ila
katungdanan.
Nagabulig sa produksyon
sang mais, palay, prutas
kag mga ulutanon.
Nagabaligya sang mga

kinahanglanon sang
panimalay.
Nagatudlo magbasa,
magsulat kag maayo nga
mga pamatasan sa mga
bata.
Nagahatag sang mga
kinahanglanon medikal
sang mga naga masakit.
10
Hilikuton 2
Isulat sa sulod sang sinipad sang bulak ang ngalan
sang mga nagabug-os sa komunidad kag isaysay
ang ila nga katungdanan, papel kag hilikuton sa
komunidad.
11
Leksyon 8,9, kag10: Papel, Tungkulin, at

Gawain ng mga Bumubuo sa Sariling
Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton1
Sa manila paper may nakasulat nga graphic

organizer.
Isulat sa kahon sang graphic organizer ang sabat sa
pamangkot. Sundon ang halimbawa.
DoktorNagabulong sa
maysakit.
Sin-o ang mga

nagabug-os sa
komunidad?
Ano ang ila
papel,
responsibilidad
kag hilikuton?
12
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
1.
2.
3.
Maggrupo sa apat.
Idrowing sa manila paper, ang katungdanan
kag hilikuton sang mga nagabug-os sa
komunidad.
Pagkatapos magareport ang lider.
Hilikuton 3
Pili-a ang letra sang husto nga sabat kag isulat sa

papel.
1. Ini ang pinakaimportante sa mga nagabug-os
sang komunidad.
a. tindahan
b. amilya
c. simbahan
2. Diri ginatudluan magbasa kag magsulat ang
mga bata.
a. tindahan
b. eskwelahan
c. mosque
3. Ululupod nga nagapuyo diri ang pamilya.
a. baranggay b. tindahan c. klinika
4. Nagahatag sang kinahanglanon pangmedikal
sang pamilya.
a. pamilya
b. tindahan
c. klinika
5. Sa lugar nga ini nagakadto para magsimba
ang mga Muslim.
a. klinika
b. simbahan
c. mosque
6. Diri nagasimba ang mga Kristiyano.
a. eskwelahan b. baranggay c. simbahan
13
Leksyon 11, 12, kag 13: Paglalarawan ng Isang

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Maggrupo sa lima. Mag obra kaupod sang grupo.
Magdrowing sang komunidad nga gusto ninyo
puy-an.
2. Ilaragway ini sa tatlo hasta lima ka dinalan.
3. Ipakita ang laragway.
Hilikuton 2
Ilaragway ang inyo komunidad sa lima ka dinalan.
Isulat sa papel.
14
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Para sa Grupo 1 kag 2.
1. Gamit ang moulding clay, magaporma kamo
sang mga nagabug-os sa komunidad.
2. Ibutang ini sa malapad nga karton ukon
illustration board.
3. Pagkatapos, mag gallery walk para makita ninyo
ang obra sang iban nga grupo.
Para sa Grupo 3 kag 4.
1. Magrole-play nahanungod sa mga naga bug-os
sang komunidad.
2. Magpakita sang role-play sa klase.
Hilikuton 2
1. Maghimo sang crayon etching.
2. Pun-a ang bond paper sang dalag nga kolor. Kon
mapuno na sang dalag ang bond paper,
sampawan naman ini sang itum.
3. Pagkatapos sini, idrowing ang inyo komunidad.
4. Magsulat sang 3 ka dinalan nga
nagalaragway sini.
15
Leksyon 14 kag 15: Paglikha ng Modelo ng

Komunidad
Hilikuton 1
Isulat ang mga letra nga husto sa sulod sang kahon.
ginabug-os sang
Tatay, Nanay kag
mga bata
1.
diri ginatudlu-an sang

manunudlo nga
magsulat kag
magbasa ang mga
bata
may mga pamilya
nga gamay kag
dalagku nga naga
puyo diri
2.
3.
4.
ginabaligya diri ang

mga kinahanglanon
sang pamilya sa pangadlaw-adlaw
5.
diri naga simba ukon

naga kadto para
magpangadi
6.
diri nagapangadi ang

mga Muslim
16
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
Para sa Grupo 1 kag 2

Mag-obra kaupod sang grupo.
1. Maggrupo sa lima. Magpili sang lider.
2. Ihatag ang mga pahanumdom sa pagobra kaupod sang grupo.
3. Basahon ang direction card.
a. Gamit ang moulding clay, maghimo
sang modelo sang mga nagabugos sa komunidad.
b. Ibutang sa malapad nga karton o

illustration board.
c. Ipakita sa klase pagkatapos.
17
Para sa grupo 3 kag 4

Mag-obra kaupod sang grupo.
2. Maghimo sang komunidad sa sandtable.
Mga Pagsulundan sa Paghimo
a. Butangan ang sandtable sang balas.
b. Maghimo sang modelo nga
komunidad gamit ang balas. Maggamit
sang karton, popsicle sticks ukon clay para
makahimo sang mga building kag iban pa
nga parte sang komunidad.
3. Pag-display sang ginhimo sa sandtable.
Masarangan ta ini!
Hilikuton 3
Maghimo sang modelo nga komunidad gamit ang
blocks ukon mga magaymay nga karton. Ipapilit ini
sa illustration board ukon bisan ano nga malapad
nga karton. Ipakita sa tanan ang mga produkto
paagi sa paghimo sang gallery walk.
18
Leksyon 16 kag 17: Pagkakapareho at

Pagkakaiba ng Nagawang Modelo ng
Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magobra kaupod sang grupo. Magdrowing ang
kada grupo sang komunidad. Mag gallery walk kag
lantawon ang pagkapareho o kinalain sang apat ka
komunidad. Isulat ang sabat sa papel.
Hilikuton 2
Maghimo sang lima ka dinalan nahanungod sa imo
komunidad. Isulat ang pagkapareho kag kinalain sini
sa komunidad sang imo kaeskwela. Isulat ang sabat
sa papel.
19
Leksyon 18, 19, kag 20: Bawat Bata ay May

Kinabibilangang Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magrole-play
1. Maggrupo sa apat.
2. Ipakita sa role-play nga kamo kabahin sang
komunidad.
3. Hatagan kamo sang 10 minutos para mag handa
sang inyo role-play.
Hilikuton 2
Magsulat sang tatlo ukon apat ka dinalan

nahanungod sa inyo komunidad.
Isa-isa kamo nga magabasa nahanungod
sa inyo komunidad. Basahon ini sa klase.
20
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Maghimo sang istorya nahanungod sa inyo
nga komunidad. Magpangita sang kapareha
sa pag-obra sini. Isulat ini sa papel.
Hilikuton 2
Ilaragway ang inyo komunidad sa apat tubtob lima
ka dinalan. Isulat ang sabat sa papel.
Leksyon 21 kag 22: Kahalagahan ng

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Kopyahon ang mga dinalan sa papel. Sulatan sang
tsek () ang linya kon ini nagapakita sang
pagkaimportante sang komunidad kag ekis (X) kon
wala.
_____ 1. Nagkadto si Mimi sa eskwelahan para
mag-alam sa pagsulat kag pagbasa.
21
_____ 2. Gindala ni Nanay sa klinika si Anton kay

may hilanat.
_____ 3. Sa simbahan/mosque nadugangan ang
kaalam ni Nely sa pagpangadi.
_____ 4. Sa eskwelahan si Mina nagbakal sang
iya kinahanglanon para sa sulod-balay.
Hilikuton 2
Maghimo sang istorya nahanungod sa kaimportante
sang komunidad. Isulat ini sa papel.
Leksyon 23, 24, kag 25: Pagkuha ng

Impormasyon Tungkol sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Pares nga Hampang: Mga Batang Henyo
Magpaktanay kamo nahanungod sa isa ka
komunidad. Ang makakuha sang pinakadamo nga
puntos sa malip-ot nga tion ang magadaug.
22
Hilikuton 2
Basaha ang kasaysayan sang Santa Barbara. Ilista sa
papel ang anom ka importante nga impormasyon
nahanungod sa nabasa.
Ang banwa sang Santa Barbara makit-an sa
sentro nga bahin sang Iloilo. Ginatawag ini sang una
nga Catmon. Patag kag manami tamnan ang lupa.
Madamu sang produkto ang banwa pareho sang
bugas, mais, monggo, tabako kag madamu pa nga
iban.
Sang 1760, ang Catmon nahimu nga parokya
kag si Santa Barbara ang ila nangin patrona. Diri
ginkuha ang ngalan sang banwa.
Makasaysayan ang banwa. Ini nagin puloy-an
sang baganihan nga si Heneral Martin T. Delgado
nga namuno sa mga rebolusyonaryo nga nakipagaway sa mga mananakop nga mga Espanyol.
Tungod sini, diri una nga ginwagayway ang bandera
sang Pilipinas sa gua sang Luzon.
23
Leksyon 24
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Basaha kag intindiha sing maayo ang
salaysay. Pili-a ang letra sang husto nga sabat kag
isulat ang sabat sa papel.
Matag-as nga mga istraktura ang makita sa
palibot. Ang mga tawo masako sa ila nga obra sa
opisina. Dalagku nga mga eskwelahan pang
elementarya, sekundarya kag kolehiyo ang makita
diri. May mall nga kon sa diin madamo ang mga
baligya nga makita. Ini ang amon komunidad.
1. Ano nga klase sang istraktura ang makita sa
palibot?
a. malapad
b. matag-as
c. magagmay
2. Sa diin nagaobra ang mga tawo?
a. sa dagat
b. sa hospital c. sa opisina
3. Sa diin pwede makabakal sang bayu kag
gamit sa balay.
a. eskwelahan
b. mall
c. klinika
4. Ano nga klase sang komunidad ang ginatuhoy?
a. siyudad
b. higad dagat c. palangumhan
24
Hilikuton 2
Basaha ang salaysay kag isulat ang nadula nga
tinaga sa linya. Isulat sa papel ang sabat.
Malayo sa banwa ang komunidad nga amon
ginapuyan. Gamay lang ang tawo diri pero
nagabuligay ang tanan. May simbahan kami kon
diin nagasimba ang pumuluyo sa adlaw nga
Domingo. Sa tindahan kami nagapamakal sang
kinahanglanon sa pang-adlaw-adlaw. Madamo nga
pananum ang makita sa palibot. Madamo nga mga
tawo naga sagod sang kasapatan. Kasadya tanawon nga ang tanan nagabuligay. Mamag-an sa
pamatyag kon amo ini ang imo makita sa adlawadlaw nga tanan sa komunidad.
1. Ang komunidad nga ginhinambit _____ sa banwa.
2. Sila nagasimba sa adlaw nga _____.
3. Mabakal sa _____ ang kinahanglanun sa balay.
4. Sa palibot makita ang mga _____.
5. Nagasagod sila sang mga _____.
25
Leksyon 25
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Basaha kag intindiha ang salaysay. Sabti ang mga
pamangkot.
Grupo 1 Madamo
nga tao ang nagapuyo sa komunidad
nanday Betty. Matagas ang building diri.
Magahod kay
madamo ang mga
salakyan kag masako
ang mga tawo.
Sabton:
1. Ano ang makita
sa komunidad
nanday Betty?
2. Paano
nagapangabuhi
ang mga tawo
diri?
Sabton:
Grupo 2 Ang mga

pamalay malayo sa
isa kag isa. Himo sa
nipa kag kawayan
ang mga balay diri.
Simple lang ang
pangabuhi sang mga
tawo sa sini nga
komunidad.
1. Paano
malaragway
ang mga balay
sa komunidad
nga ini?
2. Ngaa simple
ang pangabuhi
diri?
26
Sabton:
Grupo 3 Ang
komunidad ni Anton
malapit sa dagat.
Pagpangisda ang
palangabuhian
sang mga tao diri.
1. Diin makita ang

komunidad ni
Anton?
2. Paano naga
pangabuhi ang
mga tawo diri?
Grupo 4
Pagpanguma ang
palangabuhian
sang mga tawo diri.
Nagatanum sila
sang humay, mais,
ulutanon kag iban
pa. Nagasagod sila
sang mga
kasapatan.
Sabton:
1. Ano nga klase
sang pangabuhi
may ara ang mga
tawo diri?
2. Ngaa nagatanum
sila sang mga
humay kag mais
kag nagasagod
sang mga
kasapatan?
27
Hilikuton 2
Basaha ang istorya nahanungod sa komunidad Sta.
Ana kag sabtan ang mga pamangkot nga
masunod.
Ang komunidad Sta. Ana malinong kag
mainuswagon. Nagabuligay ang mga pumuluyo sa
mga proyekto sang baranggay. Ang pamilya
Sanchez nagdonar sang kompyuter sa baranggay
hall. Ang doktor sa komunidad naga pamulong
sang libre kag naga panghatag sang bulong.
Makita mo nga malimpyo ang palibot. May nga
tanum kag bulak sa kilid sang dalan kag sa kada
balay. Malipayon ang mga naga puyo diri kay
malimpyo kag manami ang ila komunidad. Ini
bangod kay naga binuligay ang mga pumuluyo.
Isulat ang Husto kon ang dinalan nagahatag sang
impormasyon nahanungod sa komunidad Sta. Ana
kag Sala kon wala. Isulat ang sabat sa papel.
_____ 1. Mainuswagon ang komunidad.
_____ 2. Nagabinuligay ang mga pumuluyo.
_____ 3. Nagabayad sila sa doktor nga naga
pamulong.
_____ 4. Nalipay ang mga nagakadto sa
komunidad.
_____ 5. May mga pumuluyo nga wala nagabulig sa
proyekto sa komunidad.
28
Leksyon 26-28: Mga Batayang Impormasyon

Tungkol sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Ilista ang impormasyon nga makuha sa komunidad.
Grupo 1- Ngalan sang lugar
Grupo 2- Kadamuon sang tawo
Grupo 3- Nagapamuno
Grupo 4- Lenggwahe
Grupo 5- Grupo nga etniko
Hilikuton 2
Isulat ang impormasyon sang mga masunod

nahanungod sa inyo komunidad.
1. Ngalan sang lugar
2. Kadamu-on sang tawo
3. Lenggwahe
4. Nagapamuno
5. Grupo nga etniko
29
Leksyon 27
Hilikuton 1
Ano nga impormasyon ang ginatumod sang dinalan
sa inidas A? Pangitaa ang sabat sa inidas B. Isulat
ang letra sang sabat sa papel.
A
1. Si Pepe naga puyo sa

Baranggay Mapaya.
a. Nagapamuno
2. May 250 ka mga tawo sa

komunidad ni Nilo.
b. Grupo nga
etniko
3. Hiligaynon ang ginagamit

nila sa paghambal.
c. Kadamuon
sang tawo
4. Mapisan si Kapitan Jose
d. Lenggwahe
5. Mapinalanggaon ang mga

Ilonggo.
e. Ngalan sang
lugar
30
Hilikuton 2
Basaha ang kasaysayan sang Santa Barbara kag
sabtan ang mga pamangkot sa idalum.
Ang banwa sang Santa Barbara makit-an sa
sentro nga bahin sang Iloilo. Ini 15.7 ka kilometro halin
sa syudad. May kalaparun ini nga 13,196 ka ektarya.
Diri nahamtang ang International Airport sang Iloilo.
May kadamuon sang tawo nga 56,822 base sa
survey sang 2007. Ginapamunoan ini sang mayor
kag ang lenggwahe nga ginagamit diri amo ang
kinaray-a.
Ang banwa sang Santa Barbara ginatawag
sang una nga Catmon. Halin sa ngalan sang kahoy
nga nahimu nga makasaysayan nga simbolo sang
banwa. Patag kag manami tamnan ang lupa
tungod nga ginaagyan sang suba sang Tigum kag
Aganan. Madamu nga produkto ang napatubas sa
banwa pareho sang bugas, mais, monggo, tabako
kag madamu pa nga iban.
Sang 1760, ang Catmon nahimu nga parokya
kag si Santa Barbara ang ila nangin patrona. Diri
ginkuha ang ngalan sang banwa.
Pag-abot sang 1896, nagluntad ang giyera,
pero wala dayon nasakop sang mga Espanyol ang
31
kadamuan sang mga banwa sang probinsia sang

Iloilo isa na diri ang banwa sang Santa Barbara. Ini
tungod ginpangunahan ni Heneral Martin T. Delgado
ang mga rebolusyonaryo nga nagpakig-away sa
mga nagsalakay nga mga Espanyol.
Ilista ang mga masunod nga impormasyon
nahanungod sa komunidad nga inyo ginbasa.
1. Ngalan sang lugar
2. Kadamuon sang tawo
3. Nagapamuno
4. Lenggwahe
5. Grupo nga etniko
Leksyon 28
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Maggrupo sa lima.
2. Maghimo sang poster nahanungod sa importante
nga impormasyon sang inyo komunidad.
a. Ngalan sang lugar
b. Kadamu-on sang tawo
c. Nagapamuno
d. Lenggwahe
e. Grupo nga etniko
3. Ipakita sa klase.
32
Hilikuton 2
Ano ang impormasyon nahanungod sa komunidad
ang ginatumod sa mga pahayag sa Inidas A?
Pangitaa ang sabat sa Inidas B. Isulat ang letra sang
sabat sa papel.
A
1. Nagapuyo si Lisa sa
Baranggay Sikap.
a. Pinuno
2. Duha ka gatos nga

pamilya ang nagapuyo sa
komunidad namon.
b. Lenggwahe
3. Hiligaynon ang ginagamit

ni Ana sa paghambal.
c. Grupo nga
etniko
4. Mapisan si Kapitan Nona

gani madamo ang iya
proyekto sa barangay.
d. Kadamuon
sang tawo
e. Ngalan sang
baranggay
5. Nagapangayam ang
mga Ati sang sapat
para may makaon.
33
Leksyon 29: Pagtatala at Pagpupuno ng

Impormasyon sa Graphic Organizer
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Isulat ang mga kinahanglanon nga impormasyon sa
information sheet. Kuhaa ang sabat sa sulod sang
bilog.
Barangay Bonifacio
Punong Baranggay Isko
Akeanon
270 ka pumuluyo
Komunidad
Ngalan
sang
Lugar
Kadamuon sang
Tawo
Naga
Lenggwahe Grupong
pamuno
Etniko
34
Hilikuton 2
Pun-on ang mga kinahanglan nga impormasyon sa
information sheet. Pangita-on ang sabat sa sulod
sang kahon.
170 pumuluyo
Hiligaynon
Ilonggo
Baranggay Maliksi
Punong Baranggay Mateo
Komunidad
Ngalan
sang
Lugar
Kadamuon sang
Tawo
Nagapamuno
Lenggwahe
Grupong
Etniko
Leksyon 30: Pagtatala at Pagpupuno ng

Impormasyon sa Information Sheet
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Ilista ang mga impormasyon sa graphic organizer.
Obrahon kaupod sang grupo.
Komunidad
Ngalan sang
Lugar
Kadamu-on
sang Tawo
Nagapamuno
35
Lenggwahe
Grupo nga
Etniko
Hilikuton 2
Ilista ang mga impormasyon para mapunu ang
graphic organizer. Kuhaon ang sabat sa sulod sang
kahon.
Kinaray-a
300 pamilya
Antique
Baranggay Maligaya Punong Baranggay Melba

Komunidad
Ngalan sang
Lugar
Kadamu-on
sang Tawo
Nagapamuno
Lenggwahe
Grupo nga
Etniko
Leksyon 31 kag 32: Pagbubuo at Pagsasabi ng

Nakalap na Impormasyon Ukol sa Komunidad
Kanta:
Isang Komunidad
(Sa tuno nga Its Love)
Ako, ako kabahin sang komunidad(3X)
Ako kabahin sang komunidad
Magsaot-saot kag magkiay-kiay
Magsaot-saot pareho sang balod sa baybay
Magsaot-saot kag magkiay-kiay
Magsaot-saot pareho sang balod sa baybay.
Islan ang tinaga nga ako sang ikaw kag kita.
36
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Ilista ang mga masunod nga impormasyon
nahanungod sa inyo komunidad. Maghimu sang
duha kutob tatlo ka dinalan.
Grupo 1 Ngalan
Grupo 2 Kadamuon sang Tawo
Grupo 3 Nagapamuno
Grupo 4 Lenggwahe
Grupo 5 Grupo nga Etniko
Hilikuton 2
Ihambala ang mga impormasyon nahanungod sa
komunidad.
Leksyon 33: Pagbubuo at Pagsasabi ng

Paglalahat Tungkol sa Nakalap na
Impormasyon Ukol sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Maggrupo sa apat.
2. Magrole-play ang kada grupo sang
nahanungod sa natipon nga impormasyon sa
komunidad.
37
Hilikuton 2
Ilista ang mga nakuha nga impormasyon sa
komunidad. Maghimo sang apat ka dinalan tuhoy
diri. Isulat sa papel.
Leksyon 34 kag 35: Paglalarawan ng Dami ng

Tao sa Komunidad sa Pamamagitan ng
Simpleng Graph
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Maghimo sang graph parte sa kadamu-on sang
tawo nga ginhatag sa idalum.
Grupo 1 Baranggay Maharlika
Purok Isa Purok Duha
65
45
Purok Tatlo Purok Apat

75
15
Grupo 2 Baranggay Silangan

Purok Isa
50
Purok Duha
80

70
100
Grupo 3 Baranggay Bagumbayan

Purok Isa
100
Purok Duha
120

80
90
38
Grupo 4 Baranggay Maligaya

Purok Isa Purok Duha Purok Tatlo Purok Apat
20
60
80
90
Grupo 5 Baranggay Malaya
Purok Isa Purok Duha Purok Tatlo Purok Apat
50
80
20
70
Hilikuton 2
Ilaragway ang kadamuon sang tawo sa inyo
komunidad paagi sa simple nga graph.
Leksyon 36: Kahulugan ng Salitang Sagisag

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Kay-uha ang mga tinaga para mahimo ang buot
silingon sang simbolo. Isulat ang sabat sa manila
paper.
sang isa ka
bagay
ukon
lugar
sa
komunidad
ang
simbolo
palatandaan
ukon patimaan
39
Hilikuton 2
Idrowing ang bituon
sa linya kon ini nagatumod
sang buot silingon sang simbolo.
______1. Ang hayahay ukon bandera sa atubang
sang hulot klasehan nagakahulugan
nga eskwelahan.
______2. May krus nga pula sa building sang
klinika.
______3. Makita ang crescent moon sa ibabaw
sang mosque.
______4. May krus kag kampanaryo sa atubang
sang munisipyo.
______5. Makita sa ibabaw sang tindahan ang
ngalan nga Baranggay Hall.
Leksyon 37 kag 38: Pagbibigay ng mga

Halimbawa ng Sagisag o Simbolong Nakikita
sa Kapaligiran
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Paggrupo sa lima.
2. Pakton ang ginapakita sang manunudlo nga
mga simbolo.
3. Ang may pinakadamo nga napaktan ang
magadaog.
40
Hilikuton 2
Isulat ang S kon ini halimbawa sang palatandaan
ukon simbolo nga makita sa palibot kag H kon indi.
Isulat ang sabat sa papel.
______ 1. Laragway sang mga balay
______ 2. Bata nga naga hampang
______ 3. Drowing sang klinika
______ 4. Babaye nga nagapanilhig sa ugsaran
sang balay
______ 5. Laragway sang eskwelahan
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 3
Maghatag sang halimbawa sang palatandaan ukon
simbolo nga makita sa palibot.
41
Leksyon 39 kag 40: Pagsusuri ng Simbolo o

Salitang Ginagamit Bilang Sagisag ng
Komunidad
Hilikuton 1
Ihatag ang mga simbolo ukon mga letra nga
ginagamit sang mga masunod nga lugar. Pwede
nga idrowing kag isulat ang mga tinaga para
makilala ini. Isulat ang sabat sa manila paper.
Eskwelahan
Tindahan
Balay
Baranggay Hall
Klinika
Mosque
Simbahan
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
Isulat sa papel ang simbolo ukon tinaga nga
ginagamit para sa mga masunod:
Balay
Simbahan
Tindahan
Eskwelahan
Mosque
42
Leksyon 41- 43: Ang mga Simbolo o Salitang

Ginagamit Bilang Sagisag ng Kinabibilangang
Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
2. Magpakita sang pagrole-play kaupod sang
grupo.
3. Ipakita ang buot silingon sang mga simbolo nga
ginagamit bilang palatandaan sang
komunidad kon diin ikaw kabahin.
Hilikuton 2
Isaysay ang buot silingon sang simbolo ukon tinaga
nga ginagamit bilang sagisag sang komunidad kon
diin ikaw kabahin. Isulat ang sabat sa papel.
1.
2.
3.
4.
5.
Klinika
Balay
Mosque
Tindahan
Eskwelahan
43
Leksyon 43
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Maggrupo sa lima. Magpili sang lider ang kada
grupo.
2. Magpauna-una kamo sa pagpangita sang
sabat sang kada simbolo nga ipakita ko. Ang
may pinakamadamu nga husto nga sabat ang
magadaog.
Hilikuton 2
Isaysay ang buot silingon sang simbolo ukon
tinaga nga ginagamit bilang palatandaan sa
komunidad kon diin ikaw kabahin. Isulat ang sabat
sa papel.
Klinika
Simbahan
Balay
Kantina
Baranggay Hall
44
Leksyon 44 kag 45: Paggawa ng Scrapbook,

Album, Collage ng Komunidad na
Nagpapakita ng mga Katangian at Batayang
Impormasyon
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
3. Kuhaa ang mga gindala nga kagamitan para sa
paghimo sang scrapbook, album ukon collage.
4. Ipakita ang nahuman nga obra.
Hilikuton 2
Maghimo sang collage.
1. Ihanda ang mga dapat gamiton sa paghimo.
2. Maghimu sang collage parte sa komunidad.
Ipakita ang mga importante nga impormasyon
kag ang mga nagabug-os sini.
3. Ipasa ang imo ginhimo.
45
Yunit 2
Kapaligiran, Pinagmulan,
at Pamumuhay ng Komunidad
46
Leksyon 46: Mahalagang Lugar, Istraktura,

Bantayog, Palatandaan, Pook Pasyalan sa
Komunidad
Pamati-i ninyo ang binalaybay nga basahon sang
inyo manunudlo. Maghanda kamo sa pagsabat sa
mga pamangkot pagkatapos ninyo mabatian ang
binalaybay.
Mamasiar Kita
ni Cristeta Jancilan
Mamasiar kita kag aton tan-awon

Mga matahum kag importante nga lugar sa palibot
naton
May eskwelahan, tindahan, mosque, o simbahan,
May dalagku kag magagmay nga mga puluy-an.
Sa aton pagpamasiar, aton man maagyan
Mga taytay kag maligwa nga dalan
Makadto naman kita sa banwa kag magpaliwaliwa
Sa matahum kag limpyo nga plasa.
Sa plasa aton nga makit-an
Estatwa sang aton baganihan
Ini isa ka palatandaan
Sang isa ka komunidad nga aton ginapuy-an.
47
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Basaha ang mga pahayag sa idalum sang
Graphic Organizer para masulat ang husto nga
sabat sa sulod sang bilog.
a
g
b
Mga
Importante
nga Lugar sa
Komunidad
a. Diri nagakadto ang pamilya para magsimba.

b. Diri ginatudluan ang mga bata sa pagsulat
kag pagbasa.
c. Diri ginadala ang mga may balatian para
ipakonsulta.
d. Diri kita nagabakal sang aton pang-adlawadlaw nga kinahanglanon.
e. Diri kita nagakadto para magpaliwaliwa.
f. Diri nagaserbisyo ang mga pulis para
magpabilin ang kalinong kag katawhay sang
aton komunidad.
g. Diri nagaserbisyo ang mga empleyado kag
lider sang aton banwa.
48
Hilikuton 2
Basaha ang pahayag. Isulat sa papel ang tinaga
nga Huo kon ang dinalan nagasugid sang
matuod. Isulat ang tinaga nga Indi kon indi matuod.
A.
1. Sa eskwelahan ginatudluan ang mga bata
sa pagbasa kag pagsulat.
2. Nagakadto kita sa munisipyo para
magpaliwaliwa.
3. Sa tindahan kita nagabakal sang aton mga
pang-adlaw-adlaw nga kinahanglanon.
4. Sa simbahan nagakadto ang mga bata para
magtuon.
5. Sa sentro o klinika nagakadto ang mga may
balatian para magpakonsulta.
49
B. Kilalaha ang lugar, istraktura, palatandaan, kag

lugar nga palamasiaran nga ginatumod sa sulod
sang kahon. Isulat ang letra sang sabat sa papel.
a. eskwelahan
d. sentro o klinika
g. simbahan
b. tindahan
e. plasa
h. puluy-an
c. munisipyo
f. istasyon sang pulis
1. Gusto ni Lito magtuon sa pagbasa kag pagsulat.

Sa diin sia makadto para mag-eskwela?
2. Ginahilanat kag gina-ubo si Nena. Sa diin sia
dapat dal-on sang iya ginikanan para
ipakonsulta?
3. Kada Domingo, aga pa nagahimos ang pamilya
ni Nita para magsimba. Sa diin sila masimba?
4. Gusto ni Ben mag-upod sa iya Nanay sa
pagpaninda. Sa diin sila makadto?
5. Kon wala sang klase ginadala sanday Roy kag
Ana sang ila ginikanan sa paglagaw-lagaw.
Sa diin sila ayhan makadto?
6. Pagkatapos sang klase temprano nga nagapauli
ang mga bata halin sa eskwelahan. Sa diin sila
mapauli?
50
Leksyon 47: Lokasyon ng mga Mahalagang

Lugar sa Sariling Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Tun-i sang maayo ang mapa sang
komunidad.
munisipyo
simbahan
tindahan
plasa
eskwelahan
Isulat ang Huo ukon Wala sa pagsabat sa mga
pamangkot. Isulat ang sabat sa inyo nga papel.
_____1. May ara bala nga tindahan sa natuo nga
bahin sang plasa?
_____2. May ara bala nga eskwelahan sa
atubangan nga bahin sang komunidad?
_____3. May ara bala nga simbahan sa likod nga
bahin sang komunidad?
_____4. Ang plasa bala ara sa tunga sang
komunidad?
_____5. May munisipyo bala sa nawala nga
bahin sang plasa?
51
Hilikuton 2
Tun-i sang maayo ang mapa kag sabton ang
nagasunod nga mga pamangkot. Isulat sa inyo
papel ang letra sang husto nga sabat.
munisipyo
simbahan
plasa
istasyon sang pulis
Sentro
eskwelahan
tindahan
balay ni Nena
balay ni Rosa
52
_____1. Kay sin-o balay ang malapit sa

eskwelahan?
a. Nena
b. Rosa
c. Rona
_____2. Sa diin nga direksyon makit-an ang balay
nanday Rosa kag Ana?
a. atubang
b. likod
c. natuo
_____3. Sa diin nga bahin sang plasa makit-an ang
munisipyo?
a. likod
b. nawala
c. natuo
_____4. Sa diin nga bahin sang plasa makit-an ang
istasyon sang pulis?
a. natuo
b. nawala
c. atubang
Leksyon 48: Paggawa ng Payak na Mapa ng

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Idrowing ang kaugalingon ninyo nga komunidad.
Indi pagkalipati nga ibutang ang inyo balay kag
eskwelahan.
53
Leksyon 49: Pagsulat ng Maikling Salaysay

Tungkol sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Tun-i ang mapa kag magsulat sang tatlo tubtob
apat ka dinalan parte sa mapa paagi sa pagsabat
sa mga pamangkot sa idalom.
Una nga grupo (Komunidad sa Higad sang Dagat)
pamalay
tindahan
pabrika
dagat
a. Ano nga komunidad ang ginapakita sa mapa?
b. Ano nga mga importante nga lugar ang makitan sa mapa?
c. Sa diin nga bahin sang komunidad makit-an
ang mga importante nga lugar sa mapa?
54
Ikaduha nga grupo (Komunidad sa Kaumahan)
tindahan
suba
pamalay
humayan
a. Ano nga komunidad ang ginapakita sa mapa?
b. Ano nga mga lugar ang makit-an sa mapa?
c. Sa diin nga bahin sang komunidad makit-an
ang humayan? Ang mga pamalay? Ang
suba? Ang tindahan?
Hilikuton 2
Maghimo sang mapa sang inyo
komunidad. Magsulat sang tatlo tubtob apat ka
dinalan parte sini.
55
Leksyon 50: Pagsusulit

Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Pormaha ang husto nga sabat sa puzzle paagi sa
pagsabat sa masunod nga mga pamangkot.
Isulat ang mga sabat sa inyo nga papel.
6
1
56
Pahigda:
1. Diri nagakadto ang mga bata para magtuon
sa pagbasa, pag-isip kag pagsulat.
2. Diri nagaobra ang mga empleyado sang banwa
kaupod sang mayor.
3. Diri kita nagabakal sang pang-adlaw-adlaw
naton nga kinahanglanon.
Patindog:
4. Diri kita nagakadto kon magpakonsulta kita
sa doktor.
5. Diri kita nagakadto para magsimba.
6. Diri kita nagakadto kon gusto naton
magpaliwaliwa.
57
Hilikuton 2
A. Tun-i ang simple nga mapa sang isa ka
komunidad. Sabta ang mga pamangkot natuhoy
sa mapa. Isulat sa papel ang letra sang husto nga
sabat.
klinika
eskwelahan
simbahan
tindahan
1. Ano ang makit-an sa atubang nga bahin sang

komunidad?
a. eskwelahan b. tindahan c. klinika
2. Gusto ni Nena magsimba kon Domingo, sa diin
sia makadto?
a. eskwelahan b. tindahan c. simbahan
3. Sa ano nga lugar makadto ang mga bata
adlaw-adlaw para magtuon?
a. eskwelahan b. simbahan c. klinika
58
4. Sa diin si Nanay nagabakal sang pang-adlawadlaw nga kinahanglanon?

a. eskwelahan b. simbahan c. klinika
5. Sa diin nga bahin sang komunidad makit-an
ang eskwelahan?
a. natuob b. nawala c. atubang
ang tindahan?
a. nawala b. likod c. atubang
ang klinika?
a. atubang b. likod c. natuo
ang simbahan?
a. nawala b. atubang c. likod
B. Isulat ang letra nga H kon husto ang dinalan.
Isulat ang S kon sala. Isulat ang sabat sa
papel.
1. Ginagamit ang mapa para madali ng
matultulan ang lugar nga ginapangita.
2. Ginagamit ang direksyon sa mapa sa
pagtumod sang lugar nga ginapangita.
3. Makit-an sa mapa ang kahulugan sang
tinaga nga imo ginapangita.
4. Ang mapa nagapakita sang lokasyon
sang isa ka lugar o bagay.
59
C. Magsulat sang duha ka dinalan nga nagasugid

tuhoy sa imo komunidad. Isulat ang sabat sa
papel.
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
D. Iangot ang lugar sa inidas B sa ginahimo
sang mga tawo sa inidas A. Isulat ang letra
sang husto nga sabat sa imo papel.
A
B
_____1. Diri nagabakal ang
a. simbahan
mga tawo sang ila
pang-adlaw-adlaw
b. tindahan
nga kinahanglanon.
_____2. Diri nagapakonsulta ang c. istasyon
mga nagamasakit.
sang pulis
_____3. Diri nagakadto ang
mga tawo para
d. eskwelahan
magsimba.
_____4. Diri nagakadto ang
e. klinika
mga tawo para
magpaliwaliwa.
_____5. Diri ginatudluan ang
f. plasa
mga bata sa pagbasa
kag pagsulat.
60
Leksyon 51: Katangiang Pisikal ng Sariling

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
A. Isulat sa kahon ang mga porma sang duta kag
tubig nga makita an sa imo komunidad.
porma
sang duta
kaugalingon
nga komunidad
porma
sang tubig
61
B. Butangan sang tsek () ang linya nga sa imo

pagpamatyag nagalaragway sang pisikal nga
kina-iya sang imo komunidad.
1. Mga porma sang duta
A. patag:
malapad _____ _____ _____ makitid
B. bungyod/banglid:
mataas _____ _____ _____ manubo
2. Mga porma sang tubig
A. suba:
madalom _____ _____ _____ manabaw
malimpyo _____ _____ _____ mahigko
B. sapa:
malimpyo _____ _____ _____ mahigko
62
Hilikuton 2
Isulat ang tsek () sa naunahan sang numero kon
ang ginapabutyag nagalaragway sang pisikal
nga kina-iya sang imo komunidad.
_____ 1. may malapad kag patag nga humayan
_____ 2. may naga-ilig nga tubig sa sapa halin sa
mataas nga lugar
_____ 3. may mataas nga bukid sa unhan
_____ 4. may banglid nga ginatamnan sang
utanon
_____ 5. may manabaw nga suba
63
Leksyon 52: Mga Anyong Lupa

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
A. Isulat sa kahon ang mga porma sang duta nga

ginapangayo.
Porma sang
duta
mataas
manubo
64
napalibutan
sang tubig
B. Isugpon sang linya ang laragway sa A kag ang iya

ngalan sa B.
A
1.
a. banglid
2.
b. patag
3.
c. isla/pulo
4.
d. talampas
5.
e. bukid
65
Hilikuton 2
Pangitaa sa B ang letra sang husto nga sabat sa A
kag isulat sa linya sa puno sang numero.
A
_____ 1. Porma sang duta nga

ginapalibutan sang tubig.
_____ 2. Mataas nga porma sang
duta nga may buho sa
ibabaw.
_____ 3. Matapan nga porma sang
duta nga ginatung-an sang
duha ka bukid.
_____ 4. Mataas man nga porma
sang duta pero mas
manubo sang sa bukid.
_____ 5. Mataas nga porma sang
duta.
_____ 6. Matapan nga porma sang
duta sa ibabaw sang
mataas nga lugar.
_____ 7. Malapad kag matapan
nga porma sang duta.
66
a. bukid
b. kapatagan
c. pulo o isla
d. banglid
e. talampas
f. patag
g. bundok
Leksyon 53: Mga Anyong Tubig

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Pun-an ninyo ang graphic organizer sang mga
nagkalain lain nga porma sang tubig.
Porma sang
tubig
67
Hilikuton 2
Iangot ang laragway sang porma sang tubig nga

makit-an sa A kag ang iya ngalan sa B.
A
B
1.
a. kadagatan
2.
b. dagat
3.
c. suba
4.
d. linaw
5.
e. busay
6.
f. sapa
68

malimpyo nga papel.
_____ 1. Porma sang tubig nga napalibutan sang
duta.
a. dagat
b. linaw
c. kadagatan
_____ 2. Porma sang tubig nga nagahalin sa

mataas nga porma sang duta kag
nagapadulong sa dagat.
a. suba
b. busay
c. linaw
_____ 3. Porma sang tubig nga nagahulog halin sa

mataas nga lugar
a. suba
b. linaw
c. busay
_____ 4. Pinakamalapad nga porma sang tubig

a. suba
b. dagat
69
c. karagatan
Leksyon 54: Mga Kulay Sa Mapa

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Pangitaa sa Loop-a-Word ang mga porma sang
tubig. Bilugan ang sabat sang pahigda o patindog.
Magpaindisanay sa hatag sang kompleto nga
sabat.
A
70
Hilikuton 2
Kolori ninyo ang bilog nga mapa. Gamita ang husto
kag nagakaigo nga kolor sa pagpatimaan sang
kadutaan kag katubigan.
71
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 3
Isulat ang tinaga nga Husto kon ang ginapahayag
matuod kag isulat ang Sala kon ang ginapahayag
indi matuod.
_____ 1. May ginapatimaan ang kolor nga makita
sa mapa.
_____ 2. Ang asul nga kolor nagapatimaan sang
kadutaan.
_____ 3. Ang nanari-sari nga kolor nagapatimaan
sang katubigan.
____ 4. Ang pula nga kolor nagapatimaan sang
lugar nga magamo.
72
Leksyon 55: Pagsusulit

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
A. Tukiba ang mga porma sang duta nga gina-tago
sa kahon. Gamita ang palatandaan sa wala.
Talamdan
1a
9m
2b
10 o
3d
11 p
4g
12 s
5i
13 t
6k
14 u
7l
15 w
8n
16 y
2
13
6
1
1
11 1
2
8
7
11
12
4
1
73
13
14
13
5
11
3
1
12
1
B. Kaayuha ang mga letra sa kada numero para

maporma ang ngalan sang mga porma sang
tubig. Isulat sa nagakaigo nga kahon ang husto
nga letra.
1. tagda - d
2. lawin -
3. basu -
4. tagadakan -
5. sayub - b
74
Hilikuton 2
A. Iangot ang laragway sang porma sang duta sa A
sa iya ngalan sa B. Isulat ang letra sang husto nga
sabat sa inyo papel.
A
___1.
a. bulkan
___2.
b. banglid
___3.
c. bukid
___4.
d. talampas
___5.
e. isla o pulo
___ 6.
f. patag
75
B. Pili-a ang letra sang husto nga sabat kag isulat

sa papel.
_____1. Porma ini sang tubig nga nalibutan sang
duta.
a. linaw b. dagat c. kadagatan
_____2. Amo ini ang pinakadako nga porma sang
tubig. Diri naga-agi ang mga dalagko nga
barko pakadto sa iban nga pungsod.
a. kadagatan b. suba c. dagat
_____3. Malapit ini sa higad sang dagat.
Ginadungkaan ini sang mga sakayan kag
barko.
a. linaw b. suba c. dagat
_____4. Ikaduha ini sa pinakadako nga porma
sang tubig.
a. kadagatan b. dagat c. suba
_____5. Nagahalin sa bukid ang tubig sini
padulong sa linaw o sa dagat.
a. busay b. suba c. sapa
_____6. Nagahulog halin sa mataas nga porma
sang duta ang tubig sini.
a. linaw b. suba c. busay
76
C. Isulat ang M kon matuod ang ginapabutyag.

Isulat naman ang HM kon indi matuod ang
ginapabutyag.
_____1. Ang mga kolor nga makita sa mapa
nagapatimaan sang kadutaan kag
katubigan.
_____2. Ang asul ang kolor sa mapa
nagapatimaan sang katubigan.
_____3. Ang nanarisari nga kolor nga makita sa
mapa nagapatimaan sang katahom sang
aton pungsod.
_____4. Ang patag nga porma sang duta amo
ang maayo nga talamnan sang humay
kag mais.
_____5. Makakuha kita sang mga isda sa
nagkalain lain nga porma sang duta.
_____6. Maayo nga palahalban sang mga hayop
ang banglid bangod sang matambok nga
mga hilamon nga nagatubo diri.
_____7. Ang bukid amo ang pinakadilikado nga
porma sang duta bangud nga ini pwede
malupok.
77
Leksyon 56: Mga Anyong Lupa at Anyong

Tubig na Matatagpuan sa Kinabibilangang
Komunidad (Rural)
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Sabta ang mga pamangkot parte sa istorya nga imo
nabatian.
1. Sa ano nga sahi sang komunidad nagapuyo
ang pamilya ni Tomas?
2. Ano ang palangabuhian sang pamilya ni
Tomas?
3. Sa diin ginapahalab sang amay ni Tomas
ang ila mga kanding, baka kag karabaw?
4. Sa diin naman nagakadto ang amay ni
Tomas pagkatapos niya magpamahaw?
5. Sa diin ginapainom ni Tomas ang ila mga
kasapatan?
6. Ano nga porma sang duta kag porma sang
tubig ang makit-an sa komunidad nga
ginapuy-an ni Tomas?
7. Maluas sa mga nasambit, ano pa gid ayhan
sa pamatyag ninyo ang mga porma sang
duta kag tubig ang pwede makit-an sa
rural nga komunidad?
78
Hilikuton 2
Pili-a sa sulod sang kahon ang porma sang duta kag
porma sang tubig nga makit-an sa imo komunidad.
Ilista sa idalum ang imo mga sabat.
patag
talampas
bukid
suba
busay
kapatagan
banglid
dagat
sapa
linaw
Porma sang Duta:
Porma sang Tubig:
1. _______________
1. _______________
2. _______________
2._______________
3. _______________
3. _______________
79
Leksyon 57: Mga Anyong Lupa at Anyong

Tubig
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Basaha kag intindiha ang masunod nga
sitwasyon. Hibalu-a kon ano nga porma sang duta
kag porma sang tubig ang makit-an diri.
Si Ela nagapuyo sa syudad. Mangingisda ang
iya Amay. Pagbaligya sang isda naman ang obra
sang iya nga Iloy. Kon Sabado nagabulig baligya
sang isda ang iya magulang nga lalaki samtang si
Ela naman nagabulig sa ulubrahon sa sulod sang
balay.
Hilikuton 2
Basaha kag hibalu-a ang mga porma sang
duta kag tubig nga makit-an sa komunidad ni Ben.
Isulat sa papel ang imo mga sabat.
Nagapuyo si Roy sa syudad. Malapit sa higad
sang dagat ang ila balay. Madamo nga mga
sakayan ang makit-an nga nagalutaw-lutaw sa
higad sang dagat. Makita man diri ang mga barko
nga nagadungka halin sa Manila kag Mindanao.
Dalagku naman nga mga balay kag mga
establisimento ang makit-an sa sentro nga bahin
sang komunidad. Makit-an man sa malapit nga mga
baranggay ang mga suba. Ang tubig sa suba
nagailig padulong sa dagat.
80
Leksyon 58: Paglalarawan sa Anyong Lupa at

Anyong Tubig
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Ilaragway ang mga porma sang duta kag tubig nga
makit-an sa imo komunidad paagi sa pagbutang
sang tsek () sa linya sang pinakamala-pit mo nga
sabat.
Porma sang Duta
malapad
mantinlo
matahum
madamo
sang tanum
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
makitid
mahigko
malaw-ay
bakante
Porma sang Tubig

masangkad
matahum
madalum
mapuslanon
___
___
___
___
___
___
___
___
81
___
___
___
___
makitid
malaw-ay
manabaw
delikado
Hilikuton 2
Kumpletuha ang mga dinalan pinaagi sa pagsulat
sang nagakaigo nga sabat sa linya. Pwede ka
magpili sang imo sabat sa mga nakalista sa
Hilikuton I.
1.______________________ ang ngalan sang akon
(ngalan sang komunidad)
komunidad.
2. Makita diri ang _________________________.

(ilaragway ang porma sang duta)
3. Makita man diri ang ______________________.

(ilaragway ang porma sang tubig)
Leksyon 59: Pagguhit ng Payak ng Mapang

Nagpapakita ng Anyong Lupa at Anyong Tubig
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Magkuha sang matinlo nga papel. Idrowing ang
simple nga mapa sang imo komunidad. Ipakita ang
porma sang duta kag porma sang tubig nga makita
diri.
82
Hilikuton 2
Butangan sang tsek () sa idalum sang malipayon
nga nawong kon nahimo ang ginapaobra.
Butangan sang tsek () sa idalum sang masubo nga
nawong kon wala mahimo.

1. Nadrowing ko bala ang simple
nga mapa sang akon
komunidad?
2. Napakita ko bala sa mapa ang
porma sang duta nga makit-an sa
akon komunidad?
3. Napakita ko bala sa mapa ang
porma sang tubig nga makit-an
sa akon komunidad?
4. Natapos ko bala ang pagdrowing
sang mapa sa husto nga oras?
5. Napakita ko bala ang akon
abilidad sa pagdrowing?
83
Leksyon 60: Pagkukumpara ng Sariling

Komunidad sa Komunidad ng Kaklase
Sitwasyon: Sa sulod sang hulot-klasehan
Manunudlo: Mga bata istoryahan naton subong ang
inyo komunidad. Bal-an ko nga lainlain ang
komunidad nga inyo ginhalinan. Sharon, ano ang
mahambal mo sa imo komunidad?
Sharon: Masulhay ang pangabuhi sang mga tawo sa
amon komunidad. Nangin sentro ini sang
negosyo. Makita diri ang mga dalagku nga mga
establisemento pareho sang department store.
Malapit lang ang amon komunidad sa airport.
Tita: Mauswag kag malinong ang amon komunidad
tungod sa maayo nga pagdumala sang amon
mga nagapamuno sang bayan. Medyo malapit
sa syudad ang amon komunidad. Makit-an diri
ang planta sang softdrinks, may pabrika man diri
sang ketsup, mantika, pagkaon sang baboy kag
manok, kag iban pa.
Olga: Mahamungaya ang pangabuhi sa amon
komunidad. Kalabanan sang mga pumuluyo diri
mga mangunguma. Malapad kag matapan ang
kaumahan diri. Nanarisari nga produkto sa uma
ang makuha diri pareho sang humay, sandiya,
talong, kalabasa, kag iba pa nga utanon.
Jean: Matahum ang amon komunidad. Malapit ini
sa higad sang dagat. Bangud sa matahum nga
baybayon sini, madamo nga mga tawo nga halin
sa nagakalainlain nga lugar ang nagapamasiar
diri. Pangisda ang pangabuhian diri.
84
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Kumpletuha ang mga dinalan paagi sa pagsambit
sang nagakaigo nga tinaga sa linya. Pili-a ang husto
nga sabat sa mga pililian nga ginhatag. Ihambal
ang naporma nga dinalan.
1._____ ang pisikal nga kinaiya sang komunidad ni
Sharon kag ni Tita.
a. pareho b. indi pareho c. may kinalain
2. Pagpangisda ang palangabuhian sa komunidad
ni Jean kag _____ naman ang pangabuhian sa
komunidad ni Olga.
a. pagnegosyo c. pagpangempleyo
b. pagpananumtanum
3._____ ang produkto nga makuha sa komunidad ni
Jean kag humay naman ang makuha sa
komunidad ni Olga.
a. isda c. humay
b. pagkaon sang manok kag baboy
4. Masulhay ang pangabuhi sang tawo sa
komunidad ni Sharon samtang _____ ang
pangabuhi sang tawo sa komunidad ni Olga.
a. malinong b. mahamungaya c. masulhay
5. Makit-an ang malapad nga kaumahan sa
komunidad ni Olga samtang makit-an naman
ang ______ sa komunidad ni Jean.
a. mataas nga bukid c.matapan nga duta
b. matahum nga dagat
6. Magkaanggid ang komunidad nanday _____.
a. Sharon kag Tita c. Tita kag Jean
b. Jean kag Olga
85
Hilikuton 2
Basaha ang mga masunod nga sitwasyon.
Ikumparar ang duha ka komunidad. Isulat ang letra
sang husto nga sabat sa imo papel.
1. Si Lito nagapuyo sa komunidad nga malapit sa
dagat. Mangingisda ang iya Amay. Si Lita naman
nagapuyo sa komunidad sa kaumahan.
Mangunguma ang iya Amay.
a. Magkapareho ang palibot sang komunidad
nga ginapuy-an ni Lito kag ni Lita.
b. May kinalain ang palibot sang komunidad
c. Magkaanggid ang palibot sang komunidad
2. Nagapuyo si Lina sa syudad samtang si Rene
naman nagapuyo sa probinsia.
a. Mas madamo nga mga tawo kag salakyan
ang makit-an sa komunidad ni Lina.
b. Mas madamo ang tawo kag salakyan nga
makit-an sa komunidad ni Rene.
c. Magkapareho kadamo ang mga tawo kag
salakyan sa komunidad ni Lina kag ni Rene.
3. Sanday Roy kag Berto magkaeskwela sa isa ka
eskwelahan. Kinahanglan pa nga magsakay si
Roy antes makaabot sa eskwelahan. Si Berto
nagalakat gid lang pakadto sa eskwelahan.
a. Pareho nga malapit sa eskwelahan ang
komunidad nga ila ginapuy-an.
b. Pareho nga malayo sa eskwelahan ang
komunidad nga ila ginapuy-an.
86
c. Mas malayo sa eskwelahan ang komunidad

nga ginapuy-an ni Roy kaysa kay Berto.
4. Malapit sa dagat ang ginapuy-an ni Ben.
Mangingisda ang iya Amay. Si Dan naman
nagapuyo sa bukid. Mangangahoy ang iya
Amay.
a. Magkapareho ang produkto nga makuha
sa komunidad ni Ben kag ni Dan.
b. Indi magkapareho ang produkto nga
makuha sa komunidad ni Ben kag ni Dan.
c. Mga troso ang produkto sa komunidad ni
Ben kag isda naman ang produkto sa
komunidad ni Dan.
Leksyon 61: Uri ng Panahong Nararanasan sa

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
A. Pilu-a sa duha ka parte ang manila paper. Isulat

ang tinaga nga tig-ilinit sa una nga parte kag
isulat ang tag-ululan sa ikaduha nga parte.
B. Maglista sang mga hilikuton nga bagay sa kada
panahon.
87
Hilikuton 2
Hibalu-a kon ano nga panahon ang ginatumod.
Idrowing ang malipayon nga nawong kon tag-ilinit
kag masubo naman nga nawong kon tag-ululan.
Idrowing sa papel ang imo sabat.
1. Nagaumpisa ini sa bulan sang Disyembre kag
nagatapos sa bulan sang Mayo.
2. Nagasuksok kita sang kapote sa pagkadto sa
eskwelahan.
3. Nagahampang ang mga bata sa guwa sang
balay.
4. Nagapananom sang humay ang mga
mangunguma.
5. Nagagamit si Nena sang pamaypay.
6. Nagasuksok sang madamol nga panapton ang
mga bata.
7. Mapaang ang tyempo.
8. Kon kaisa nagaabot ang bagyo sa panahon
nga ini.
9. Nagaumpisa ini sa bulan sang Hunyo kag
nagatapos sa bulan sang Nobyembre.
10. Nagapamulad sang humay si Tatay.
88
Leksyon 62: Simpleng Ulat Ukol sa Kalagayan

ng Panahon
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Magpamati sang balita nga ipabati sang inyo
manunudlo. Pormaha ang balita pinaagi sa
pagbutang sang tinaga nga ginatumod sang tinaga
sa sulod sang kulong.
May maabot nga (kalamidad) buwas sa aga sa
Pilipinas. (ngalan sang bagyo) ang ngalan sang bagyo nga
ini. Ginaangkon sini ang mabaskog nga hangin kag
madamol nga pagulan. Magaigo ang bagyo nga ini
sa bilog nga (direksyon) Visayas. Signal no. (numero) ang
Iloilo.
Leksyon 63: Natural na Kalamidad o Sakunang

Masarangan ta ini!
Hilikuton I
1. Isulat sa ibabaw nga bahin sang manila paper
ang nakasulat sa linukot nga papel.
2. Ilista ang mga nagakalatabo nga inyo makita
sa palibot kon may kaangay nga kalamidad.
3. Ipapilit sa pisara ang ginhimo sang inyo grupo.
4. Ireport sang kada lider ang ginhimo sang grupo.
89
Hilikuton 2
Kilalahon kon ano nga kalamidad ang nagapakita
sang masunod nga sitwasyon. Isulat sa papel ang
imo sabat (baha, bagyo, linog o sunog).
________ 1. Madamo nga balay ang nasunog
sang kalayo.
________ 2. Dalagku kag magagmay nga mga
Puno sang kahoy ang nagakalatumba.
________ 3. Madamo nga mga kagamitan ang
ginaanod sang nagaragasa nga
tubig.
________ 4. Nagalilitik ang mga pader sang
dalagko nga mga istraktura.
________ 5. Mabatian ang inuwang sang mga trak
sang bumbero.
________ 6. Nagalulupad ang bubong sang mga
balay.
________ 7. Mabatyagan ang pagtay-ug sang
duta.
________ 8. Nagalutaw sa suba ang mga troso
nga halin sa kabukiran.
90
Leksyon 64: Pagkuha ng Impormasyon Tungkol

sa Epekto ng Kalamidad sa Anyong Lupa at
Anyong Tubig
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Sabti ang mga pamangkot tuhoy sa balita nga inyo
nabatian.
1. Ano nga kalamidad ang ginatumod sa balita?
2. Sang san-o natabo ang kalamidad?
3. Ano ang natabo sa palibot sang lugar nga
naagyan sang bagyo kag baha?
4. Ano ang nagkalatabo sa mga tawo?
5. Ano ayhan sa pamatyag mo ang himuon sang
mga tawo pagkatapos sang bagyo?
91
Hilikuton 2
Basaha ang balita parte sa kalamidad nga natabo
diri sa Iloilo. Sabti ang mga masunod nga mga
pamangkot.
Sang magdalasa ang Bagyo Frank sa Iloilo, ang
Pavia isa ka banwa nga apektado. Daku nga halit
ang gintuga sang bagyo. Nagbaha ang palibot.
Madamo nga puluy-an kag kagamitan ang
nagkalaguba. Madamo nga pananum ang
nahalitan. Madamo man nga puno sang kahoy ang
nagkalatumba kag naglinapta sa palibot.
Nagkalatiphag ang pangpang sang suba.
Mga pamangkot:
1. Ano nga kalamidad ang natabo sa Iloilo?
a. bagyo b. linog c. sunog
2. Ano ang ngalan sang kalamidad?
a. Bagyo Frank b. Bagyo Pedro c. Bagyo Pablo
3. Ano nga halit ang dala sang bagyo sa tawo?
a. Nangin masulhay ang pangabuhi sang tawo.
b. Madamo ang nadulaan sang puluy-an.
c. Nagpanghatag sang libre nga puluy-an.
4. Ano nga halit ang dala sang bagyo sa duta?
a. Nagkalapierde ang mga pananum.
b. Naglimpyo ang mga talamnan.
c. Nagtinlo ang palibot.
92
5. Ano ang natabo sa suba sang magsalakay ang

baha?
a. Nagkalatiphag ang pangpang sang suba.
b. Wala sang natabo sa suba.
c. Nagnabaw kag naglimpyo ang suba.
6. Diin sa mga masunod nga sitwasyon ang
nagakatabo kon may bagyo o baha?
a. Nangin masulhay ang sitwasyon sang mga
tawo.
b. Nangin mabudlay ang sitwasyon sang mga
tawo.
c. Nangin matinlo ang palibot sang mga
tawo.
Leksyon 65: Ang Pagsagawa ng Earthquake

Drill
Indi naton mapaktan kon san-o maabot ang mga
kalamidad pareho sang linog. Kinahanglanon gid
nga mahibal-an sang kada isa kon ano ang iya
himuon kon may linog sa komunidad para
makaluwas sa katalagman.
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Paghiwat sang Earthquake Drill
Nakaeksperyensa nabala kamo sang linog? Kon
halimbawa may linog liwat, kahibalo nabala kamo
93
kon ano ang inyo himuon para makaluwas sa

katalagman?
Leksyon 66: Pagkakaiba ng Kalagayan ng

mga Nayong Lupa Noon at Ngayon
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Basaha kag intindiha ang mga nga sitwasyon. Sabti
ang mga pamangkot nga masunod.
Sitwasyon I
Suno sa mga tigulang, ang mga mangunguma
sang una wala nagagasto sang daku sa pagatipan sang ila mga pananum. Matambok ang
duta sang una. Madamo ang ani bisan wala
sang abono kag pamatay peste nga ginagamit.
Sitwasyon 2
Ang mga mangunguma naman subong
nagagastos sang daku sa pag-atipan sang ila
mga pananum. Nagagamit sila sang abono kag
kemikal nga pamatay peste para mapadamu
ang ani, pero indi maayo ang epekto sini sa duta.
Madasig ang pagmala kag pagkaguba sang
duta kon ginagamitan sang kemikal.
94
Mga Pamangkot:
1. Ano ang masiling mo tuhoy sang duta nga
ginatamnan naton sang una? Ngaa?
2. Ano ang masiling mo parte sa kahimtangan sang
duta nga ginatamnan subong nga tyempo,
matambok man bala? Ngaa?
3. Ngaa amo sini ang nagakatabo sa aton mga duta
nga ginatamnan? Sino ang may kahimuan sini?
4. Sa pamatyag ninyo, ano pa ayhan ang ginahimo
sang mga tawo nga nagapahigko o
nagapaguba sang matambok naton nga duta
nga ginatamnan?
Hilikuton 2
Idrowing ang malipayon nga nawong kon ang
dinalan nagasugid sang matuod kag idrowing
naman ang masubo nga nawong kon ang
ginasugid indi matuod.
____ 1. May kinalain ang kahimtangan sang porma
sang duta sang una kaysa subong.
____ 2. Mas madamol ang kakahuyan sa bukid sang
una kaysa subong.
95
____ 3. Nangin kalbo na ang aton mga kabukiran

subong kaysa sang una nga tyempo.
____ 4. May kahilabtanan ang hilikuton sang tawo sa
pagbag-o sang kahimtangan sang aton
mga porma sang duta.
____ 5. Mas matambok ang duta nga ginatamnan
subong kaysa sang una nga tyempo.
____ 6. Ang paggamit sang mga kemikal kag abono
makaapekto sa kahimtangan sang duta nga
ginatamnan.
____ 7. Ang pagpang-utod sang mga kahoy sa
kabukiran indi makaapekto sa kahimtangan
sang aton kadutaan.
____ 8. Ang pagkaingin ukon pagsunog sang mga
kakahuyan sa bukid makapabag-o sa
kahimtangan sang aton porma sang duta.
Leksyon 67: Pagkakaiba ng Kalagayan ng

Anyong Tubig Noon at Ngayon
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Isulat ang tinaga nga Husto kon ang ginapabutyag
husto kag Sala naman kon ang ginapabutyag indi
husto.
_____ 1. Ang paghaboy sang basura sa suba
makaguba sa aton porma sang tubig.
96
_____ 2. Indi makaapekto sa mga porma sang tubig

ang pag-ula sang mga kemikal halin sa mga
pabrika.
_____ 3. Wala sang pagbag-o sa sitwasyon sang
porma sang tubig sang una kag subong.
_____ 4. Mas matinlo ang aton mga porma sang
tubig sang una kaysa subong.
Hilikuton 2
Isulat ang tsek () sa kahon kon ang ginapabutyag
matuod kag ekis (x) naman kon indi matuod.
1. May pagbag-o sa kahimtangan sang porma
sang tubig sang una kag subong.
2. Ang hilikuton sang tawo may kahilabtanan sa
pagbag-o sa kahimtangan sang mga porma
sang tubig.
3. Mas matinlo ang porma sang tubig subong
kaysa sang una.
4. Ang paghaboy sang basura sa suba
makapahigko sang aton mga porma sang
tubig.
97
Leksyon 68 kag 69: Pananaliksik ng

Pinagmulan ng Pangalan ng Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Basaha liwat ang kopya sang kasaysayan sang
Pavia, Iloilo. Magsulat kamo sang pila ka dinalan
parte sa ginhalinan sang ngalan sang inyo
komunidad. Ipareport sa lider sang grupo ang inyo
ginhimo.
Ang Kasaysayan sang Pavia, Iloilo
Ang Pavia isa ka diutay nga banwa nga may
kalaparon nga 3,804 hektarya nga talamnan.
Malapit ini sa sentro sang syudad sang Iloilo. Nangin
parte ini anay sang banwa sang Sta. Barbara. Ang
matapan kag matambok nga duta sini
nagakabagay nga pagatamnan sang humay, niyog
kag mga kahoy nga nagapamunga. Bangud nga
malapit ini sa syudad, ang kalabanan nga pumuluyo
diri naganegosyo o mga negosiante.
Ang Pavia gintukod sang 1862. Ang Pavia suno
sa una nga teorya o pagpati, ginkuha sa ngalan
sang isa ka anay Koronel Pavia sang Spanish
Garrison diri sa Iloilo nga una nga nagpakita sa lugar
nga ini.
Isa pa gid ka ginapatihan amo nga ang Pavia
ginkuha sang mga Espanyol sa Hiligaynon nga
98
tinaga biya-biya nga ang buot hambalon isa ka

lugar nga pirme lang ginapabaya-an sang mga tao
nga nagapanag-iya sang mga duta diri. Ginahimo
lang nila ini nga camping ground sang una.
May iban naman nga nagahambal nga ang
Pavia ginhingalanan sa isa ka gobernador heneral
nga si Manuel Pavia y Lay Marquiz sang Novaliches
nga nangin pari pagkatapos sang malip-ot nga
termino niya sa Pilipinas sang 1854. Pero ang matuod
wala lang nakit-an nga ang Pavia ginhatag nga
ngalan sang mga prayle sa idalum sang Agustinian
Order bilang pasidungog sa isa ka banwa sang
Pavia, Italy kon sa diin ginlubong si San Agustin, nga
nagtukod sang Agustinian Order.
Leksyon 70: Pagsulat ng Talata Ukol sa

Pinagmulan ng Pangalan ng Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Kumpletuha ang parapo natuhoy sa ginhalinan sang
ngalan sang komunidad.
Ang
(1)
isa ka diutay nga banwa.
Malapit ini sa syudad sang
(2)
. Gintukod ini
sang tuig
(3)
. Ang iya ngalan ginkuha sa
ngalan sang isa ka Koronel
(4)
.
99
Leksyon 71 kag 74: Mga Makasaysayang

Sagisag, Istraktura, Bantayog, at Bagay na
Matatagpuan sa Komunidad
Leksyon 71-72
Hilikuton 1
Maglista sang lima ka makasaysayan nga
palatandaan sa komunidad base sa inyo leksyon
subong. Isulat sa papel ang imo mga sabat.
Leksyon 73
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Ipapilit sa sulod sang nagakadapat nga kahon ang

mga makasaysayan nga palatandaan sang kada
komunidad sa Panay.
Mga makasaysayan nga
palatandaan sa Panay
Capiz
Aklan
100
Antique
Mga sabat:
Campo Verde
Telegrafo
Casa Real
Kalantiaw
Shrine
Spanish
Watch Tower
Freedom
Shrine
Roxas
Hilikuton 2
Ilista ang mga makasaysayan nga palatandaan sa
lugar kon sa diin ini makit-an. Pili-a sa sulod sang
kahon ang imo sabat kag isulat sa matinlo nga
papel.
Kalantiaw Shrine
Casa Real
Spanish Watch Tower
Freedom Shrine
Telegrafo
Campo Verde
Roxas Ancestral House
Aklan
1. ________ 2. ________ 3. ________
Capiz
1. ________ 2. ________ 3. ________
Antique 1. ________ 2. ________ 3. ________

shrine
101
Leksyon 74
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Ilista sa husto nga lugar ang mga makasaysayan
nga palatandaan sa sulod sang kahon. Isulat sa
papel ang husto nga sabat.
Guimaras
Negros Occidental
1. ___________________
1. ___________________
2. ___________________
2. ___________________
3. ___________________
3. ___________________
Capitol Building
Balay Negrense
Roca Encantada
Relics of Douglas McArthur
World War II Shrine
Himamaylan Spanish Fort
Leksyon 75 Paglakbay Aral

Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Antes maghiwat sang field trip sa mga maragtason
nga lugar, istraktura, istatwa kag mga butang nga
makita sa komunidad kinahanglan nga
magpreparar anay sang plano pasa sa mga
masunod:
102
a. Lugar nga pagakadtuan

b. Balayran para sa gastos
c. Petsa sang natalana nga field trip
d. Mga dapat himuon sa lugar nga
pagakadtuan
Leksyon 76 kag 78: Ang Mga Pagdiriwang

Panrelihiyon
Leksyon 76-77
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Isulat ang tinaga nga Matuod kon husto ang
ginasugid kag Indi Matuod naman kon sala ang
ginasugid. Isulat ang sabat sa matinlo nga papel.
_____1. Pangrelihiyon ang tawag sa mga
selebrasyon nga may kaangtanan sa aton
pagtuo sa Ginoo o sa relihiyon.
_____2. Ang Paskwa kag Kwaresma mga
halimbawa sang selebrasyon nga
pangrelihiyon.
_____3. Ang mga selebrasyon isa ka paagi sang
paghilinugpong sang mga pumuluyo.
_____4. Ginasaulog ang pista bilang
pagpasidungog sa mahal nga patron.
_____5. Ang Bag-ong Tuig ginasaulog sa
pagdumdom sang mga inagyan naton sa
nagligad nga tuig.
103
_____6. Ginasaulog ang kwaresma sa bulan sang

Marso o Abril.
_____7. Ginasaulog naton ang Bag-ong Tuig bilang
pagpasalamat sa mga grasia nga aton
nabaton sang nagligad nga tuig.
_____8. Ang Pista Minatay amo ang
pagdumdum sang mga napatay nga
miyembro sang pamilya kag mga abyan.
Hilikuton 2
Basaha kag kilalaha kon ano nga selebrasyon ang

ginatumod sa kada numero. Pili-a ang husto nga
sabat sa sulod sang kahon kag isulat sa matinlo nga
papel.
Pista
Pista Minatay
Paskwa
Kwaresma
Bag-ong Tuig
_____1. Ginasaulog kada Disyembre 25 sa
pagdumdom sa pagkatawo ni
Hesukristo.
_____2. Ginasaulog sa una nga adlaw sang Enero
bilang pagpasalamat sa grasia nga
nabatonsang nagligad nga tuig.
104
_____3. Ginasaulog sa pagpasidungog sa Mahal

nga Patron.
_____4. Ginasaulog sa una nga adlaw sang
Nobyembre sa pagdumdom sa mga
nagkalamatay nga katapu sang pamilya
ukon mga abyan.
_____5. Ginasaulog sa bulan sang Marso o Abril sa
pagdumdom sa pagpasakit, pagkamatay
kag pagkabanhaw ni Hesukristo.
Leksyon 78
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
A. Magpili sang isa sa mga selebrasyon nga nakalista
sa sulod sang kahon. Ilaragway ang mga hilikuton o
mga pamaagi sa pagsaulog sini.
Paskwa
Bag-ong Tuig
Piyesta Minatay
105
Pista
Kwaresma
Ramadan
B. Idrowing sa matinlo nga papel ang kon ang

dinalan nagalaragway sang hilikuton o pamaagi
sa pagsaulog sang selebrasyon nga ginatumod.
Idrowing naman ang
kon indi.
1. Nagatuga sang sarisari nga gahod ang mga
tawo sa pagsug-alaw sang bag-ong tuig.
2. Nagahanda kita sang mga manamit nga
pagkaon sa pagsaulog sang Paskwa.
3. Nagasindi kita sang kandila kag nagahalad
sang bulak sa lulubngan sa pagsaulog sang
kwaresma.
4. Nagadaigon kita sa adlaw sang pista.
5. Ang pagprusisyon sa adlaw sang Biyernes Santo
isa ka hilikuton sa pagsaulog sang kwaresma.
6. Nagahanda kita sang manamit nga pagkaon
para sa media noche sa pagsaulog sang Bagong Tuig.
7. Ang pagsimba sa adlaw sang piyesta isa ka
importante nga hilikuton sa pagsaulog sang
pista.
8. Nagapuasa ang mga Muslim sa sulod sang 40
ka adlaw.
9. Ang pagduaw sa lulubngan sang mga napatay
nga katapu sang pamilya ginahimo sa
pagsaulog sang Pista Minatay.
10. Nagabasa sang Koran ang mga Muslim sa
bilog nga adlaw.
106
Hilikuton 2
Isulat sa sulod sang nagakaigo nga kurte ang letra
sang hilikuton nga nagalaragway sang pagsaulog
sang selebrasyon.
Paskwa
Bag-ong
Tuig
Kwaresma
Pista
Minata
y
Pista
Ramadan
a.
b.
c.
Pagtuga sang gahod sa pagsug-alaw sang

bag-o nga tuig
Pagsimba sa aginaldo
d.
Pagkadto sa patyo kag pagpangamuyo para

sa mga minatay
Pagpahuni sang torotot
e.
Pagdaigon
f.
Pagsindi sang kandila kag paghalad sang bulak

sa patyo
107
g. Paghatagay sang regalo

h. Paghanda para sa media noche
i.
Pagsimba sa pagpasidungog sang mahal nga

patron
j. Pagsalosalo sa pagkaon sa tungang gab-i sang

Disyembre 25
k. Pagprusisyon sa adlaw sang Biyernes Santo
l.
Pagpangamuyo para sa mga kalag
m. Pagdumdom sang pagkasakit kagpagkamatay

ni Hesus
n. Paghanda sang manamit nga pagkaon para sa
mga bisita
o. Pagpuasa sang mga Muslim sa sulod sang 40 ka
adlaw
Leksyon 79 kag 80: Mga Pagdiriwang na

Pansibiko
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
A. Isulat sa kard kon ano nga selebrasyon ang
ginatumod. Ibayaw ang kard pagkatapos ninyo
masulat ang inyo sabat.
1. Ginapasidunggan ang tanan nga baganihan sa
katapusan nga Domingo sang Agosto.
108
2. Ginasaulog sa ika-9 sang Abril.

3. Ginadumdom ang kaadlawan sang aton
baganihan sa ika-30 sang bulan sang Nobyembre.
4. Ginapasidunggan ang mga mamumugon sa una
nga adlaw sang Mayo.
5. Ginasaulog sa ika-30 sang Disyembre bilang
pagdumdom sang pagkapatay sang aton
pungsudnon nga baganihan.
6. Pagdumdom sang aton kahilwayan batok sa mga
Katsila.
7. Pagpasidungog sa mga soldado nga mga Pilipino
kag Amerikano nga nagpakig-away batok sa
mga Hapones.
8. Pagdumdom sa aton mga baganihan nga
nagpatad sang ila kabuhi para sa kahilwayan
sang aton pungsod.
9. Pagdumdom sa malinong nga rebolusyon batok
sa una nga pagdumalahan sang aton pungsod.
10. Ginasaulog kada ika-12 sang Hunyo.
B. Isulat ang letra nga H kon husto ang ginasugid kag
isulat ang letra nga S kon sala ang ginasugid.
____ 1. Ginapasidunggan si Andres Bonifacio kada
Disyembre 30.
____ 2. Ginadumdom ang pagkapatay kay Dr.
Jose Rizal sa ika-30 sang Disyembre.
____ 3. Ginapasidunggan ang mga baganihan sa
pagsaulog sang Adlaw sang Mamumugon.
109
____ 4. Wala sang klase sa mga buluthuan kag

wala sang opisina sa adlaw sang pista
opisial.
____ 5. Ginapasidunggan ang mga baganihan
nga nagbuhis sang ila kabuhi sa pagsaulog
sang Adlaw sang mga Baganihan.
Hilikuton 2
Basaha kag pili-a ang letra sang husto nga sabat
kag isulat sa matinlo nga papel.
_____ 1. Ginasaulog bilang pagpasidungog sa mga
soldado nga Pilipino kag Amerikano nga
nakig-away sa mga Hapones.
a. Adlaw sang Kahilwayan
b. Adlaw sang mga Baganihan
c. Adlaw sang Pangkabaganihan
_____ 2. Pagdumdom sang kahilwayan sang mga
Pilipino sa kamot sang mga Katsila
a. Adlaw sang mga Baganihan
b. Adlaw sang Kahilwayan
c. Adlaw sang Mamumugon
_____ 3. Pagpasidungog sa tanan nga mamumugon
nga Pilipino.
b. Adlaw sang mga Mamumugon
c. Adlaw sang Pangkabaganihan
110
_____ 4. Pagdumdum sa kaadlawan sang aton

baganihan nga nangin Amay sang
Katipunan.
a. Adlaw ni Jose Rizal
b. Adlaw ni Andres Bonifacio
c. Adlaw sang Mamumugon
_____ 5. Pagdumdom sang malinong nga rebolusyon
sa EDSA sang tuig 1986.
b. Pungsudnon nga Adlaw sang mga Tawo
c. Adlaw sang Kahilwayan
Leksyon 81 kag 82: Kuwento Tungkol sa

Pinagmulan at Buhay ng Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
A. Basaha kag sabta ang mga pamangkot sang Huo
ukon Wala. Isulat ang imo sabat sa matinlo nga
papel.
______ 1. May pagbag-o sa ngalan sang aton
komunidad umpisa nga gintukod ini.
______ 2. May pagbag-o ayhan sa kadamuon sang
mga pumuluyo sa komunidad?
______ 3. May pagbag-o ayhan sa hitsura sang aton
komunidad?
______ 4. May pagbag-o ayhan sa klase sang
salakyan sa komunidad?
111
______ 5. May pagbag-o ayhan sa sahi sang mga

puluy-an, kag mga istraktura sa
komunidad?
______ 6. May pagbag-o ayhan sa lugar nga
ginpatindugan sang simbahan?
______ 7. May pagbag-o ayhan sa sahi sang
pangabuhi ang mga pumuluyo?
______ 8. May pagbag-o ayhan sa sahi sang
pagkaon nga aton ginakaon?
B. Sabta sang Husto ukon Sala ang ginasugid sang
dinalan.
1. May pagbag-o sa ngalan sang komunidad
umpisa sang gintukod ini.
2. Amo man sa gihapon ang kadamuon sang
mga pumuluyo sa komunidad halin sang una
hasta subong.
3. Madamo nga pagbag-o ang natabo sa
komunidad umpisa nga gintukod ini hasta
subong.
4. Wala sang pagbag-o nga natabo sa
pangabuhi sang mga pumuluyo halin sang
gintukod ang komunidad.
5. Makita sa amo man gihapon nga lugar ang
simbahan nga gintukod sa panahon pa sang
mga Katsila.
112
6. Ang hitsura sang puluy-an kag mga istraktura

nagapabilin nga amo man sa gihapon.
Hilikuton 2
Kilalaha ang mga bagay nga nagbag-o kag ang
wala nagbag-o sa komunidad. Isulat sa sulod sang
kahon ang tsek () kon nagbag-o kag ekis (x)
naman kon wala nagbag-o. Isulat sa papel ang
imo sabat.
1. ngalan sang komunidad
2. kadamuon sang pumuluyo
3. sahi sang puluy-an kag mga istraktura
4. lugar nga ginahamtangan sang
simbahan
5. sahi sang salakyan
6. kalsada kag taytay
7. sahi sang pagkaon
8. sahi sang pangabuhi
113
Leksyon 83: Mahahalagang Pangyayari sa

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Kompletuha ang mga dinalan paagi sa pagsulat
sang husto nga impormasyon sa linya. Pili-a ang
husto nga sabat sa sulod sang kahon.
Una nga grupo:
Ang ______________isa ka maragtason nga
hitabo sadtong _______________ nga natabo sa
banwa sang Dingle, Iloilo. Amo ato ang Una
nga Pagsinggit sang Kahilwayan sa Iloilo batok
sa mga_______________ sa pagpamuno
ni__________.
Espanyol
Oktubre 28, 1898
Hen. Adriano Hernandez

Cry of Lincud
Ikaduha nga Grupo:

Ang ___________________isa man ka
maragtason nga hitabo sa Sta. Barbara sa diin
diri una nga ginwagayway ang bandera sang
Pilipinas sa guwa sang_______________. Natabo
ini sadtong _________.
Cry of Sta. Barbara
Luzon
Nobyembre 17, 1898
114
Ikatatlo nga Grupo:

Ang Cinco de Noviembre isa ka importante
mga hitabo sa maragtas sang _____. Sa sini nga
adlaw, ginpasurender sang mga _____ sa malinong
kag matawhay ang mga _____. Ginwagayway sa
plasa ang bandera sang Pilipinas sa una nga
kahigayunan. Ginproklamar si _____ bilang
temporaryo nga pangulo pagkatapos nga
mapirmahan ang isa ka kasugtanan.
Espanyol
Silaynon
Leandro Locsin
Silay
Hilikuton 2
Magpili sa isa sa mga importante nga mga hitabo sa
komunidad. Maghatag sang pila ka dinalan parte sa
hitabo nga imo napili.
115
Leksyon 84 kag 85: Pagsusulat ng 1-3

Pangungusap Tungkol sa Mahahalagang
Pangyayari sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Sabta ang mga pamangkot paagi sa pagsugponsugpon sang mga tinaga nga makit-an sa sulod
sang kahon. Isulat sa manila paper ang inyo sabat.
Una nga grupo: Ano ang mahambal mo parte sa
Carabao-Carroza Festival nga ginahiwat sa
komunidad?
- Ang Carabao-Carroza Festival
- sang Pavianhon
- kada Mayo 3
- isa ka tuigan nga selebrasyon nga ginahiwat
Ikaduha nga grupo: Sang ano nga tuig nag-umpisa
ang paghiwat sang Carabao-Carroza Festival?
- ang paghiwat
- Nag-umpisa sang tuig 1973
- sang Carabao-Carroza Festival
116
Ikatatlo nga grupo: Pila ka baranggay sang banwa

ang nagapasakop sa Carabao-Carroza Festival?
- Ang Carabao-Carroza Festival
- ka baranggay sang banwa
- ginapasakupan sang napulo kag walo
Ikaapat nga grupo: Paano ginasaulog ang

Carabao-Carroza Festival?
- Natunga sa tatlo ka bahin ang paghiwat
sang Carabao-Carroza Festival
- kag pagpili sang nangin reyna sang
kasadyahan
- May parada, may parumba sang
karabaw
Hilikuton 2
Magsulat sang 1-3 ka dinalan parte sa CarabaoCarroza Festival bilang isa ka importante nga hitabo
sa komunidad. Isulat ang mga dinalan sa matinlo
nga papel.
117
Leksyon 86: Pagsasaayos ng mga

Pagbabagong Naganap sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Pasunura ang mga masunod nga dinalan base sa
husto nga pagpasunod sang mga hitabo.
Nangin kabahin sang Sta. Barbara ang Pavia
umpisa sang 1901.
Gintukod ang Pavia sang 1848.
Nakaangkon sang kahilwayan sa teritoryo ang

Pavia.
Ginbulag ang Pavia sa Sta. Barbara.
Ginbulag ang Pavia sa Syudad sang Iloilo.
118
Hilikuton 2
Pasunura ang mga hitabo paagi sa pagsulat sang
mga numero 1-5 sa linya.
_____ Ginbulag sa Sta. Barbara ang Pavia.
_____ Nangin kabahin sang Sta. Barbara ang Pavia.
_____ Gintukod ang Pavia sang tuig 1848.
_____ Ginbulag ang Pavia sa syudad sang Iloilo.
_____ Nakaangkon sang kahilwayan sa teritoryo ang
Pavia.
Leksyon 87: Paggawa ng Timeline ng mga

Pagbabagong Naganap sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Maghimo sang timeline nga nagapakita sang mga
tawo nga nag-alagad sa banwa bilang Presidente
Municipal sang Pavia kag ang panahon nga sila
nagpang-alagad.
1. Delfin Gumban, 1921-1924
2. Domingo Guillem, 1924-1927
3. Simplicio Hechanova, 1927-1934
4. Pacifico Jabonillo, 1934-1942
5. Buenavintura Gumban, 1942-1945
119
Hilikuton 2
Maghimo sang timeline nga nagapakita sang mga
mayor nga nag-alagad sa banwa halin
sang tuig 1960 asta sang tuig 1996.
1960
1970
1980
1990
2000
1. Gerardo Gorriceta, 1960-1971

2. Nelson Gumban, 1972-1986
3. Felix Gorriceta Jr., 1986-1994
4. Rogelio Trimaes, 1994-1995
5. Feliz Caronongan Jr., 1996
Leksyon 88: Paggawa ng Timeline ng mga

Mahalagang Pangyayri sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Himui sang timeline ang paghiwat sang Tigkalalag
Festival sa komunidad?
a. Nag-umpisa ang Tigkalalag Festival sang tuig
1992.
b. Ika-5 katuig nga paghiwat sang Tigkalalag
c. Ika-10 katuig nga paghiwat sang Tigkalalag
d. Ika-20 katuig nga paghiwat sang Tigkalalag
120
2010
1970
1980
1990
2000
2010
2020
Hilikuton 2
Buhati sang timeline ang importante nga mga
nagakatabo sa komunidad. Isulat sa papel ang inyo
sabat.
1. Nag-umpisa ang Carabao-Carroza Festival,1972
2. Ika-20 ka tuig nga pagsaulog ang CarabaoCarroza Festival
3. Ika-40 nga tuig sa pagsaulog sang CarabaoCarroza Festival
4. Nag-umpisa ang Tigkalalag Festival
5. Ika-20 nga tuig nga pagsaulog sang Tigkalalag
Festival
1970
1980
1990
2000
121
2 010
2020
Leksyon 89 kag 90: Paggawa ng Maikling

Salaysay Ayon sa Nabuong Timeline
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Maghimo kamo sang malip-ot nga istorya suno sa
timeline.
Una nga grupo: Timeline kon paano nakaangkon
sang kahilwayan sa iba nga banwa ang Pavia.
A
1900
1905
1910
1915
1920
1925
A. Nangin kabahin ang Pavia sang Santa Barbara.

B. Ginbulag ang Pavia sa Sta. Barbara.
C. Nangin kabahin sang syudad sang Iloilo ang
Pavia.
D. Sa idalum sang pagdumala ni Gobernador
Petronilo Gumban ang Pavia tubtod sang tuig
1920.
E. Nakaangkon sang kahilwayan sa iba nga banwa
ang Pavia.
122
Ikaduha nga grupo:

Timeline sang paghiwat sang Carabao-Carroza
Festival kag Tigkalalag Festival sa Pavia
1
1972
1982
1992
2002
2012
2022
1. Nag-umpisa ang pagsaulog sang CarabaoCarroza Festival

3. Ika-20 ka tuig nga pagsaulog sang CarabaoCarroza Festival
4. Ika-10 ka tuig nga pagsaulog sang Tigkalalag
Festival
5. Ika-40 ka tuig nga pagsaulog sang CarabaoCarroza Festival
Hilikuton 2
Magpili sang isa ka timeline kag maghimo sang
istorya suno diri.
a
1972
1982
1992
2002
123
2012
2022
A. Timeline sang paghiwat sang Tigkalalag

Festival sa komunidad?
a. Nag-umpisa ang Tigkalalag Festival sang tuig
1992.
b. Ika-5 katuig nga paghiwat sang Tigkalalag
c. Ika-10 katuig nga paghiwat sang Tigkalalag
d. Ika-15 katuig nga paghiwat sang Tigkalalag
e. Ika-20 ka tuig nga paghiwat sang Tigkalalag
1
1972
1982
1992
2002
2012
2022
B. Timeline nga nagapakita sang pagsaulog sang

Carabao-Carroza Festival
1. Nag-umpisa ang Carabao-Carroza
Festival,1972
2. Ika-20 ka tuig nga pagsaulog ang CarabaoCarroza Festival
3. Ika-40 nga tuig sa pagsaulog sang CarabaoCarroza Festival
5. Ika-20 nga tuig nga pagsaulog sang
Tigkalalag Festival
124
Leksyon 91 kag 92: Pagbabago sa Uri ng

Transportasyon at Paglalarawan ng
Pagbabagong Ito sa Pamamagitan ng
Pagguhit
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Grupo A Isulat sa organizer ang mga salakyan nga
ginaguyod sang sapat.
Salakyan
Salakyan
nga
nga
ginaguyod
ginaguyod
sang sapat
125
A. Isulat sa organizer ang mga salakyan nga

de-makina.
Salakyan nga
de-makina
Hilikuton 2
Isulat sa papel ang letra nga A kon ginaguyod sang
sapat ang salakyan kag B naman kon de-makina
ang salakyan.
_____ 1. kalesa
_____ 5. bus
_____ 2. tren
_____ 6. karatela
_____ 3. taxi
_____ 7. dyip
_____ 4. karo
_____ 8. caruaje
126
Leksyon 93: Pagbabago sa Uri ng Libangan

Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Ilista sa papel ang mga hampang nga masami ninyo
ginahampang. Usisa-a kon ano nga mga hampang
ang ginahampan sa una pa nga panahon.
Hilikuton 2
Isulat sa papel ang letra nga A kon ang hampang
kinuha sa panahon pa sang aton katigulangan.
Isulat ang B kon ang hampang gintudlo sa panahon
sang mga Amerikano.
_____ 1. basketball
_____ 2. dama
_____ 3. piko
_____ 4. paaway damang
_____ 5. pingpong
_____ 6. bowling
_____ 7. sungka
_____ 8. patirik
_____ 9. piko
_____ 10. chess
_____ 11. bulang
_____ 12. badminton
127
Leksyon 94: Pagbabago sa Uri ng Pananamit

Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Idrowing sa matinlo nga papel ang panapton nga
ginagamit sang aton mga katigulangan sang una
nga panahon kag ang panapton nga paborito mo
nga isuksok subong.
Leksyon 95: Pagbubuo ng Paglalahat Tungkol

sa Pagpapatuloy at Pagbabago sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton I
Basaha ang mga masunod nga sitwasyon kag sabta
ang pamangkot. Isulat ang letra sang husto nga
sabat sa papel.
1. Ang mga bata sang una masami,
nagahampang sang piko, sungka kag tinubigan,
apang subong mahilig naman sila maghampang
sang computer games.
Ang sitwasyon nagapakita sang pagbag-o
sa_____.
a. salakyan b. kalingawan c. panapton
2. Suno sa mga tigulang, sang una karosa ang ila
ginasakyan pero subong madamo na ang mga
nagakalain-lain nga mga salakyan ang pwede
masakyan.
128
Ang sitwasyon nagapakita sang pagbag-o sa

klase sang_______.
a. panapton b. salakyan c. batasan
3. Kalabanan sang mga panapton nga ginagamit
sang mga tigulang, amo ang kimono kag
patadyong. Apang subong wala na sing mga
tigulang nga nagasuksok sini.
Ang sitwasyon nga ini nagapakita nga may
pagbag-o sa klase sang aton ______.
a. pagkaon b. panapton c. hilig
Hilikuton 2
Kumpletuhon ang dinalan paagi sa pagsulat sang
nagakaigo nga tinaga. Pili-a ang sabat sa sulod
sang kahon.
kalingawan, salakyan, panapton
1. Madamo nga pagbag-o ang nagakatabo sa
komunidad pareho sa pagbag-o sa klase
sang_____nga ginasuksok sang tawo.
2. May pagbag-o sa klase sang _______ nga
ginakawilihan sang mga tawo sa
komunidad.
3. May pagbag-o man nga nagakatabo sa klase
sang _____ nga aton ginasakyan.
129
Yunit 3
Komunidad: Hanapbuhay
at Pamumuno
130
Leksyon 96: Kahulugan ng Likas Yaman

Basaha ang binalaybay kag sabtan ang mga
pamangkot.
Mga Dunang Manggad
ni: Jean D. Villanueva
Sa aton nga palibot, madamo ang makit-an

Mga dunang manggad sang kalibutan
Sa kadutaan kag sa kadagatan
Ini tanan para sa katawhan.
Ulutanon, humay, prutas kag mga kasapatan
Naga tulubo ini sa kadutaan
Mga kahoy kag mga bulawan
Saway kag pilak madamo sa kagulangan.
Isda, pakinhason, alimango kag pasayan
Mga korales, perlas, manggad sang kadagatan
Aton ini tanan atipanon kag amligan
Kay ini tanan bugay sang Dios nga gamhanan.
1. Ano ang makit-an sa aton nga palibot?
2. Sa diin makuha ang mga humay, ulutanon, prutas
kag mga kahoy?
3. Sa diin makuha ang mga isda, pakinhason,
alimango, pasayan, perlas kag mga korales?
131
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 1
Tapikan sang bitoon ang bayo sang bata nga
makasabat sang husto sa pamangkot.
1. Ano ang boot silingon sang dunang manggad?
2. Sa diin nagahalin ang mga dunang manggad?
3. Maghatag sing 3 ka halimbawa sang dunang
manggad nga naghalin sa duta?
4. Maghatag sing 3 ka halimbawa sang dunang
manggad nga naghalin sa tubig.
Hilikuton 2
Kumpletuhon ang kahulugan sang dunang
manggad. Pilion sa sulod sang bilog ang husto
nga sabat. Isulat ang sabat sa inyo nga papel.
Ano ang boot silingon sang dunang manggad?
Dunang manggad nagatumod sa mga
manggad sa aton __________. Ginakuha ini sa
__________ kag sa ____________. Dapat
naton ________ kag _________.
duta
palibot ipabugal
tipigan tubig
132
Leksyon 97: Ibat Ibang Uri ng Likas Yaman

Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Idrowing ang panganod sa inyo nga papel. Sa sulod
sang panganod, sulatan sang mga halimbawa sang
dunang manggad nga naghalin sa duta kag
dunang manggad nga naghalin sa tubig.
Dunang
Manggad
sang Duta
Dunang
Manggad
sang Tubig
133
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Tuhuyon ang mga dunang manggad. Isulat ang DS
kon dunang manggad sang duta kag DT kon
dunang manggad sang tubig.
_____ 1. isda
_____ 6. umay
_____ 2. kahoy
_____ 7. pakinhason
_____ 3. pasayan
_____ 8. kasapatan
_____ 4. alimango
_____ 9. ulutanon
_____ 5. bulawan
_____10. korales
134
Leksyon 98 kag 99: Likas Yaman na

Nagmumula sa Anyong Lupa at Anyong Tubig
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magkuha sang kapares.
Pangitaa sa sulod sang kahon ang mga nakatago
nga dunang manggad. Ilista ini sa pisara.
a
l
i
m
a
n
g
o
n
l
p
u
b
g
p
r
u
t
a
s
g
n
g
u
a
l
u
e
h
u
m
a
y
l
l
m
k
k
k
u
l
t
o
g
k
l
p
t
r
a
a
o
i
t
a
k
b
a
b
o
y
y
y
i
s
s
n
a
w
o
m
s
p
e
r
l
a
s
a
o
h
n
a
r
135
i
g
i
n
t
o
p
r
p
k
a
o
n
a
b
l
s
r
l
w
i
a
a
a
s
n
p
l
o
i
s
d
a
r
l
u
t
h
o
n
i
e
l
u
b
i
g
k
a
g
a
o
n
t
l
s
n
l
g
u
l
a
k
b
n
y
s
b
a
r
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
Sulatan sang mga dunang manggad sang duta kag
dunang manggad sang tubig ang kada tipolon.
Manggad
sang
Tubig
Manggad
sang Duta
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 3
Magkuha sang papel kag mag drowing sang duha
ka kahon. Isulat sa sulod sang kahon ang mga
dunang manggad. Ihambal sa tunga ang mga
ginhimo.
Dunang Manggad
sang Tubig
Dunang
a. Manggad
sang Duta
136
Leksyon 100: Ibat Ibang Uri ng Likas Yaman

Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 1
Idrowing ang
kon ang bagay nag halin sa tubig
kag idrowing ang
kon nag halin sa duta.
1. korales
2. mais
3. isda
4. humay
5. pasayan
6. bulawan
7. kahoy
8. alimango
9. pakinhason
10. prutas
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
Magpadamo damo lista sang mga Dunang
Manggad nga naghalin sa duta kag sa tubig. Isulat
sa bond paper ang inyo mga sabat kag lawagon
sang lider pagkatapos sang obra.
137
Leksyon 101 kag 102: Mga Produkto ng

Komunidad
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Bilugi ang laragway sang mga produkto sang inyo
komunidad.
palay
tinapay
isda
bag, banig nga ginlala
sapatos
troso, tabla
tela, bayo
prutas
ulutanon
138
Masarangan ko ini!
Hilikuton 2
Listaha ang mga produkto sang inyo nga
komunidad sa inyo nga papel.
Masabtan ko ini!
Hilikuton 3
Iangot sang linya ang lugar sa produkto nga
makuha diri.
A
B
139
Pamangkot:
1. Ano nga mga produkto ang makit-an sa
inyo nga lugar?
2. Nagapalareho bala ang mga produkto
nga makit-an sa inyo nga lugar?
3. Mapuslanon bala ang tanan nga
produkto nga ini? Ngaa?
Masabtan ko ini!
Hilikuton 4
Butangan sang tsek () ang mga produkto nga
manggad sang inyo komunidad kag ekis (X) kon indi.
1. ______ humay
2. ______ tinapay
3. ______ isda/uga
4. ______ tela
5. ______ sapatos
6. ______ ulutanon
7. ______ bayo
8. ______ troso
9. ______ pasayan kag kasag
10. ______ prutas
140
Leksyon 103-105: Paggawa ng Poster o

Komersyal ng Likas Yaman
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Isulat ang tsek () sa linya kon ang dinalan
nagatuhoy sa pag-amlig kag pagpabugal sa mga
dunang manggad. Isulat ang ekis (X) kon wala.
______ 1. Dapat ipabugal kag tipigan sang maayo
ang mga dunang manggad sang aton
komunidad.
______ 2. Pangtiruhon ang mga pispis kag iban nga
kasapatan sa kabukiran.
______ 3. Atipanon sang maayo ang mga humay
kag iban nga pananum sa talamnan para
mangin madamo ang produkto.
______ 4. Palukpan sang dinamita ang kabukiran
para makakuha sang bulawan kag pilak.
______ 5. Indi paghabuyan sang mga basura kag
patay nga sapat ang mga katubig.
141
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
(Paghimo sang Poster)
Mga Gamit: kartolina, lapis, ruler, pangduag.
( Diri ibutang ang ngalan sang Poster)
1. Magporma sang anum ka grupo. Magpili sang

lider kag manugdrowing ang kada grupo.
2. Ipahanumdom ang pagsulundan sa pag-obra
para mapalayo sa disgrasia.
3. Maghimo sang poster tuhoy sa dunang
manggad sang komunidad. Sulatan sang
caption para matagaan importansia ang
dunang manggad nga gindrowing. Duagan ini.
4. Pagkatapos sang hilikuton, ipatapik sa dingding
ukon pisara ang poster.
5. Magalibot ang kada grupo para sa gallery walk
agud makit-an sang tanan ang mga poster.
6. Magahambal ang lider nahanungod sa poster.
7. Magahatag ang manunudlo sang dinalan
nahanungod sa kada poster.
142
Leksyon 104 kag 105

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Paghimo sang Pasayod Para sa Radyo
Grupuhon sa apat ang mga bata kag ipahimo
ang mga masunod:
a. Magpili ang kada grupo sang produkto sang
kaugalingon nga lugar.
b. Maghimo sang isa ka malip-ot nga pasayod
nga may pagpabugal sang kaugalingon nga
produkto.
c. Pagpagua sang kada grupo sang ila
nga pasayod.
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
Paghimo sang Pasayod (Para sa TV)
Grupuhon sa apat ang mga bata kag ipahimo
ang mga masunod:
a. Magpili ang kada grupo sang produkto sang
kaugalingon nga lugar.
b. Maghimo sang isa ka malip-ot nga pasayod
nga may pagpabugal sang kaugalingon nga
produkto.
c. Pagpagua sang kada grupo sang ila nga
pasayod.
143
Leksyon 106: Pagbibigay Halaga sa Salitang

Hanapbuhay
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Direksyon:
1. Maghimo sang daku nga tagipusuon sa bond
paper.
2. Isulat sa sulod sang tagipusuon ang ngalan sang
Amay kag Iloy.
3. Sa idalum sang ila ngalan, isulat kon ano ang ila
palangitan-an.
4. Basaha sa tunga ang ginhimo sang may
pagpabugal sa palangitan-an sang ginikanan.
Halimbawa:
Nanay Mercy - isa sia ka

mapinalanggaon nga Iloy kag
mapisan nga mananahi.
Tatay Lando- isa sia ka

mabuot kag mapisan nga
mangunguma.
144
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Idrowing sa sulod sang kahon ang palangabuhian
sang inyo ginikanan.
Leksyon 107 kag 108: Hanapbuhay ng mga

Tao sa Komunidad
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Tipulonan ang mga palangitan-an sang mga tawo
sa inyo nga lugar.
inhinyero
mangunguma
labandera
bumbero
panadero
mangangahoy
sapatero
manuglala banig
drayber
mangingisda
tindera/tindero
security guard
mananahi/sastre
dyanitor
doktor
panday
mekaniko
manughilot
145
manunudlo
pulis
nars
kargador
abogado
dentista
empleyada
manikyurista
albularyo
Masabtan ko ini
Hilikuton 2
Maghatag sang 5 ka nagapanguna nga
palangitan-an sang mga tawo sa inyo nga lugar.
Masarangan ta ini!
Hilikuton 3
Mag-interview sang isa ka pamilya. Isulat ang
palangitan-an sang kada katapu sang pamilya.
Isulat ang sabat sa papel.
Halimbawa:
Pamilyang Gonzaga:
Tatay_____________
Nanay____________
Manong__________
Manang__________
____________ (Palangitan-an)
Pamangkoton kon may iban pa nga katapu sang

pamilya nga may palangitan-an kag isulat sa papel.
146
Leksyon 109 kag 110: Maiuugnay ang Uri ng

Hanapbuhay sa Kapaligiran
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Grupo 1:
a. Idrowing ang komunidad nga sa syudad.
b. Isulat sa idalum sini ang mga palangitan-an
sang mga tawo nga naga puyo diri.
Grupo 2:
a. Magdrowing sang komunidad nga sa
kabukiran nga matugnaw pirme ang
panahon.
b. Isulat sa idalum ang mga pwede nga
palangitan-an sang mga tawo diri.
Grupo 3:
a. Idrowing ang komunidad nga malapit sa
baybay kag suba.
b. Sa idalum, isulat ang mga pwede nga
palangitan-an sang mga tawo nga nagapuyo
diri.
Grupo 4:
a. Idrowing ang komunidad nga ara sa uma
b. Sa idalum sini, isulat ang mga palangitan-an
sang mga tawo nga nagaistar diri.
147
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Basaha sing maayo ang kada dinalan kag pili-a ang
letra sang husto nga sabat.
1. Ano ang maayo nga palangitan-an kon nagaistar sa lapit sang baybay ukon sa suba?
a. pagpanguma b. pagpangisda
c. pagpangahoy
2. Ano ang palangitan-an sang mga tawo nga
nagaistar sa siyudad?
a. pagpangisda b. pagpanguma
c. pagnegosyo
3. Kon ang pamilya ni Arman nagapuyo lapit sa
kagulangan, ano ang pwede maobra sang iya
Tatay para makakwarta?
a. pagpangisda b. security guard
c. pagpangahoy kag pag-obra sa minahan
4. Ang pamilya ni Cris nagaistar malapit sang
talamnan, ano ang palangitan-an sang iya
Tatay?
a. pagpanguma b. pagnegosyo
c. pagpangisda
148
B. Sabtan sang husto nga palangitan-an ang kada

kahon.
Lugar nga pirme ginaulan
Lugar nga pirme lang mainit ang panahon
Leksyon 111: Epekto ng Kapaligiran sa

Hanapbuhay at PinagkukunangYaman ng
Komunidad
Mag istorya parte sa makit-an sa laragway.
banglid
higad baybay
149
syudad
bukid
talamnan/uma
Ipamangkot:
1. Ano ang mga nakit-an nyo sa laragway?
2. Sa diin nga palibot gusto nyo magpuyo? Ngaa?
3. Kon sa sini nga palibot kamo nagapuyo, ano
ayhan ang palangitan-an sang inyo mga
ginikanan?
150
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Iangot sang linya ang palangitan-an santu sa palibot
nga ginahamtangan sang komunidad.
Palibot sang komunidad
Palangitan-an
malapit sa dagat,
suba kag linaw
Pagmina/pag
pangahoy
sa kabukiran
Pagsagod sang
sapat
sa talamnan
Pagnegosyo
sa syudad
Pagpangisda
sa banglid
Pagpanguma
151
Hilikuton 2
I.
Basaha sang maayo ang kada sitwasyon.

Tipulonan ang letra sang husto nga sabat.
1. Ang pamilya ni Ruben nagapuyo sa malapit sa
bukid, ano ayhan ang mangin palangitan-an
sang iya ginikanan?
a. pagpangisda
b. pag-opisina
c. pagpangahoy
2. Gusto ni Carla sa higad sang baybay sila
mapuyo. Ano ayhan ang mangin palangitan-an
sang iya Amay kon didto sila sila magapuyo?
a. pagpanguma
b. pagpangisda
c. pagmimina
3. Si Jose kag ang iya nga mga abyan nagapuyo
sa patag nga may malapad nga hulumayan.
Ano ang palangitan-an sang ila ginikanan?
a. pagpanguma
b. pagpangisda
c. pag-opisina
II. Sabtan ang pamangkot: (2 puntos ang tamang

sagot)
1. Ngaa pagpanguma ang kalabanan nga
palangitan-an sang mga tawo nga nagaestar
sa uma? Isulat sa papel ang sabat.
152
Leksyon 112 kag 113: Karanasan ng Taong

May Hanapbuhay
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Isulat ang Huo kon husto ang gina sugid sa kada
dinalan kag Indi kon indi husto.
1. Makabulig sa isa ka tawo kon sia may
handum sa kabuhi nga mag-uswag.
2. Determinasyon kag pagsalig sa Ginoo ang
kinahanglanon para matuman ang
ginahandum sa kabuhi.
3. Indi na kinahanglan ang maghandum para
mag-uswag sa pagpangabuhi ang isa ka
imol.
4. Kon may problema ang isa ka tawo, indi na
sia dapat maghandum pa nga magayuhan ang pangabuhi.
5. Ang pag-angkon sang palangitan-an
mangin sabat sang kapigaduhon sang tawo
para mag-uswag.
153
Masabtan ko ini!
Hilikuton
Si Monica
Madamo sa aton ang nabun-ag nga imol.
Apang wala ini nagakahulugan nga hasta san-o
imol man kita gihapon. Naga himakas ang aton
ginikanan para mapadako kita, gani kita mismo
dapat man maghimakas kag mangin matutom
para mag-uswag ang aton kabuhi.
Si Monica, isa ka imol apang sa iya pag
himakas kag pagkamatutom nakatapos siya sa
iya pagtuon. Isa ka adlaw ginpatawag siya sang
manager sang isa ka bangko nga iya gin
aplayan. Ginpatrabaho siya sa sini nga bangko.
Maayo ang iya ginpakita nga batasan sa iya
ulubrahan. Mapisan siya kag aga pa nagakadto
sa iya ulubrahan. Nangin palangga siya sang iya
nga mga kaupdanan kag sang iya nga amo.
Wala gid siya nalipat sa pagpasalamat sa
Ginoo sa tanan nga grasia nga iya nabaton.
Masami gid siya naga simba kaupod ang iya
pamilya. Tungod sini, nangin malipayon kag
masulhay ang ila pagpangabuhi.
154
Pili-a ang letra sang husto nga sabat:

1. Ano ang pangabuhi nanday Monica sang una?
a. manggaranon b. imol c. husto lang
2. Ano ang iya gin aplayan nga obra nga nabaton
siya?
a. tyangge b. eskwelahan c. bangko
3. Ano nga batasan ang iya ginpakita sa
ulubrahan?
a. Mapisan kag aga pa nagakadto sa
ulubrahan.
b. Tamad kag pirme lang adlaw gakadto sa
ulubrahan.
c. Mapisan galing pirme lang late.
4. Ano ang pagtratar sa iya sang iya mga
kaupdanan?
a. ginakontra sia
c. palangga sia
b. wala sia ginasapak
5. Ngaa nagapasalamat gid sia sa aton Ginoo?
a. kay ginbugayan siya sang maayo nga
palangitan-an.
b. kay ginpabay-an lang sia.
c. kay wala siya pag bugayan sang mayo
nga palangitan-an.
6. Ano ang maayo nga gindulot sa pag pangabuhi
nanday Monica ang pag-angkon niya sang
palangitan-an?
a. Nangin nagdamo ang ila salaguron.
b. Nangin madamo ang iya abyan.
c. Nangin masulhay ang ila pagpangabuhi.
155
Leksyon 114 kag 115: Epekto ng Hanapbuhay

o Kawalan ng Hanapbuhay
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
a. Isulat sa dako nga tipolon sang bulak ang tinaga
nga Epekto sang Palangitan-an. Sa kada sipad
sang bulak, isulat ang mga epekto sang pag
angkon sang palangitan-an.
156
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
Pagrole-play
Grupuhon sa duha ang mga bata kag iparole-play
ang masunod:
Grupo 1: Epekto sang pag-angkon sang
palangabuhian
Grupo 2: Epekto sang wala sang palangabuhian.
Leksyon 116: Pagtala ng mga Batayang

Kilalaha ang mga laragway.
157
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Butangan sang tsek () ang ginatuhoy sang kada
dinalan.
1. Kinahanglanon sang tawo para indi mainitan, indi
mabasa sang ulan kag para may pasilungan.
2. Kinahanglanon sang tawo para mangin maayo

ang lawas, mapagsik, layo sa mga masakit kag
mangin maalam.
3. Kinahanglanon para ma proteksyonan ang lawas

sa init kag lamig.
4. Kinahanglanon sang tawo para sa kalinong sang

palibot.
158
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Isulat sa kada tipolon ang mga kinahanglanon sang
pamilya.
Mga Kinahanglanon
sang pamilya
159
Leksyon 117 kag 118: Kahulugan ng Salitang

Badyet
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Basaha ang sitwasyon sa pisara. Obrahon ang
hilikuton.
2. Pagkatapos sang hilikuton, ipapilit ang gin obra
sa kada pamusod sang klasrom ukon Hang Out
Corners.
3. Magalibot ang kada grupo para maglantaw
sang inubrahan sang kada grupo.
Sitwasyon:
Si Tatay Ben isa ka amay sang pamilya. Naga
trabaho siya sa isa ka pabrika. Ang iya asawa
may gamay nga tyangge sa ila nga balay. May
duha sila ka kabataan kag lunsay naga butho sa
eskwelahan sa ila nga banwa.
Buligan naton si Tatay Ben nga mapaigu ang
200.00 nga badyet sa isa ka adlaw.
:
Pagkaon
Mga Kinahanglanon
sa Eskwelahan
_________
__________
Pamasahe
Sinuptan
__________
__________
160
Mga Pamangkot:
a. Ano nga kinahanglanon ni Mang Ben ang may
pinakadako nga badyet?
b. Pila ang badyet nila sa kada kinahanglanon?
c. Nga-a dapat gid nga badyeton sang husto ang
kinitaan.
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Maghimo sang kaugalingon nga badyet para sa isa
ka adlaw nga kinahanglanon.
Pagkaon
_________
Balon sa
eskwelahan
_________
Galamiton sa
eskwelahan
_________
Plete
_________
Sinuptan
_________
161
Leksyon 119: Pag-uugnay ng Hanapbuhay sa

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Basaha ang istorya hanay ni Ben kag Lita. Sabtan
ang mga pamangkot sa idalum sini.
Mangunguma ang akon Tatay.
Gamay lang ang kita pero dako
naman nga bulig sa amon.
Nagabulig man sia sa iban nga
tawo kay sia nagapatubas sang
pagkaon nga kinahang-lanon
naton tanan. Imo iya Tatay,
ano ang iya obra, Oscar?
Ano ang palangitan-an

sang imo Tatay Lita?
Ang akon iya Tatay isa ka

panday. Gamay man ang iya
ginakita sa pagpamanday
pero dako ang mabulig nya
sa amon kag sa iban nga
tawo. Sia nagahimo sang
aton mga puluy-an.
Gani, dapat gid naton nga

ipabugal ang palangitan-an
sang aton mga ginikanan.
Tungod sini mahatag sa aton
ang aton mga kinahanglanon.
162
Ipamangkot:
a. Ano ang palangitan-an sang Tatay ni Ben?
sang Tatay ni Lita?
b. Ano nga kinahanglanon sang pamilya ang
ginahatag sang ila ginikanan?
c. May mabulig bala sa ila pamilya kag sa iban
nga tawo ang palangitan-an nila? Ngaa?
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Iangot ang palangitan-an sa kinahanglanon sang
mga pamilya.
A
1. panahi
a. bayo
2. pagtudlo
b. balay
3. pamanday
c. pagkaon
4. pamulong
d. kaalam
5. panguma kag pangisda
e. mayo nga
lawas
163
Leksyon 120: Kahalagahan ng Hanapbuhay

Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Idrowing sa papel ang kun ang sitwasyon
nagapakita sang paghatag importansia sa
palangitan-an kag kon indi.
___ 1. Ang pag-angkon sang palangitan-an
dako ang mabulig para mapaayo ang
aton pangabuhi.
___ 2. Bisan wala sang palangitan-an,
maka kwarta sa gihapon ang inyo
ginikanan.
___ 3. Mabakal ang tanan nga kinahanglanon
kon may palangitan-an ang ginikanan.
___ 4. Malipayon ang tawo nga wala sang
palangitan-an.
___ 5. Mahamungaya ang pangabuhi kon may
palangitan-an.
164
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Magsulat sang tatlo hasta sa lima ka dinalan parte
sa kaimportante sang palangitan-an sa aton
pagpangabuhi.
Leksyon 121 kag 122: Kahalagahan ng Pinuno

Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Idrowing ang
idrowing ang
kon husto ang kada dinalan, kag

kon indi husto.
____1. Dapat tahaon naton ang mga pinuno.

____2. Indi dapat pagbuligan ang pinuno sa
mga hilikuton sa komunidad.
____3. Kilalahon sang maayo ang mga pinuno
sang aton komunidad.
____ 4. Indi naton pag tumanon ang mga
ginatugyan nga hilikuton sang mga
pinuno.
____ 5. Bisan wala sang pinuno, magauswag
man gihapon ang isa ka komunidad.
165
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
Hampang : Dance Revo (Pagasundon ang
Pinuno)
Direksyon:
1. Grupohon ko kamo sa apat (4).
2. Pili kamo sang inyo pinuno o lider nga manami
magsaot.
3. Patukaran ko kamu sang kaset. Ang inyo nga lider
amo ang magapanguna sa pagsaot kag
pagasundon ninyo ini. Kada sala sang
miyembro, ukon lain ang iya hulag sang lider, siya
magagwa sa inyo nga grupo.
Dapat pagasundon gid ninyo ang tanan nga
hulag sang inyo nga lider o pinuno.
4. Kon matapos na ang musika, ang may
pinakadamo nga miyembro nga nabilin sa grupo
amo ang magadaog.
Pinuno
166
Sabtan:
1. Sin-o ang nagdaog sa hampang? Ngaa nagdaug
sila?
2. Ano ang ginpakita nila nga batasan para
magadaug sila?
4. Husto bala ang ila pagsunod sa hulag sang ila
pinuno?
5. May maayo bala nga leksyon kamo nga natun-an
sa inyo ginhampang? Ano ini?
Leksyon 123: Katangian ng Isang Pinuno

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Isulat sa sinipad sang bulak ang maayo nga
pamatasan nga dapat angkonon sang isa ka lider.
167
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Butangan sang tsek () kon husto nga pamatasan
ang ginapakita sang isa ka pinuno kag ekis (x) kon
indi husto.
____ 1. mabakod kag masaligan
____ 2. nagasugid sang matuod
____ 3. sakon
____ 4. hambog
____ 5. may disiplina sa kaugalingon
168
Obrahon ko ini sa Balay!

Hilikuton 3
Pagsabat sang Loop-a-Word.
Pili-a sa sulod sang kahon ang mga tinaga nga
nagapakita sang maayo nga pamatasan sang isa
ka pinuno.
e
o w
m p
g d
a m
169
Leksyon 124 kag 125: Paano Nagiging Pinuno
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magpakita sang drama kon paano mapili ang isa ka
pinuno. Umpisahan ini sa pagkampanya, paghiwat
sang eleksyon kag pagproklamar sang nagdaog.
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
Magdrowing sang hagdan. Isulat sa kada halintang
sang hagdan kon paano mangin pinuno ang isa ka
tawo.
Leksyon 126: Mga Pinuno sa Komunidad

Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
1. Kuha sang pinanid sang papel sa sulod sang
kahon.
2. Basaha ang tinaga sa klase.
3. Kilalaha kon sin-o ang ginatuhoy sang tinaga.
4. Ihambal kon ano ang iya obligasyon sa inyo
komunidad.
170
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
Pagkilala sa mga Pinuno sang Komunidad.

Sulatan sang ngalan sang kada pinuno sang
komunidad ang sulod sang kada kahon.
Punong Baranggay
Brgy.
Kagawad
Brgy.
Kagawad
Brgy.
Kagawad
Brgy.
Kagawad
Brgy.
Kagawad
Sekretaryo
Brgy.
Kagawad
Tresurero
SK Chairman
171
Brgy.
Kagawad
Leksyon 127 kag 128: Mga Pinuno sa

Komunidad at Ang Kanilang Mga
Tungkulin
Nahibaluan ko ini
Hilikuton 1
Ipasabat:
1. Ano ang obligasyon sang sekretaryo sang
komunidad?
2. Ano naman ang obligasyon sang tresurero ukon
tresurera.
3. Ano naman ang obligasyon sang Baranggay
Kagawad?
4. Ano ang obligasyon sang Punong Baranggay?
5. Ngaa dapat tungdan sang kada pinuno ang iya
obligasyon?
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
1. Grupo 1:
172
Isulat sa mga bulak ang mga obligasyon sang

pinuno sa komunidad.
2. Grupo 2:
Isulat sa sulod sang pahabok ang mga obligasyon

sang mga pinuno sang hulot-klasehan.
3. Grupo 3:
Sa kada bunga,
isulat ang mga
obligasyon sang
pinuno sang
ekwelahan.
173
4. Grupo 4:
Isulat sa kada picture frame ang obligasyon sang

pinuno sang isa ka panimalay.
174
Leksyon 129 kag 130: Paglilingkod sa Tao at

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Irole-play ninyo ang masunod nga sitwasyon para
mapakita kon paano magserbisyo ang mga pinuno
sa inyo nga komunidad.
Sitwasyon: Sa Baranggay Hall, naga
istoryahanay ang mga pinuno sang
komunidad
Punong Baranggay: Subong nga hapon, paga
istoryahan naton kon san-o pagasugdan
ang pagpakay-o sang karsada.
Sekretarya: Dako ang magasto naton sa sini nga
proyekto apang wala sang problema kay
makaigu pa ang aton nga badyet.
Baranggay Kagawad nga naga atipan sa
inprastraktura: Husto gid ang kwarta naton asta
matapos ang aton proyekto.
Tresurero: San-o naton pagasugdan ang aton
proyekto? Mapapirma ako sa aton
175
Punong Baranggay kag Sekretaryo

para makakuha ako sang kwarta nga
pagagastuhon sa aton proyekto.
Punong Baranggay:
Sa sunod nga semana, ipasa ko dayon sa munisipyo
ang aton Program of Works para masugdan dayon
ang pag-obra sang aton kalsada.
Baranggay Kagawad:
Sige. Mangayo man ako sang bulig sa mga
kasimaryo naton para mapadagyawan kag
mapahaganhagan ang aton gasto.
Punong Baranggay:
O sige, kabay pa matigayon dayon ang aton nga
proyekto kag naga pangayo gid ako sang inyo
suporta sa tanan nga proyekto sa aton baranggay.
176
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
Butangan sang () kon nagapakita sang husto nga
pagserbisyo sa mga tawo sa komunidad kag ekis
(X) kon indi.
1. Ginapatuman sa mga pumuluyo ang mga
kasuguan.
2. Ginapahibalo sa mga pumuluyo ang mga
proyekto para sa komunidad.
3. Ginagamit ang badyet nga para sa proyekto
sa pagpamakal sang mga galamiton sa
panimalay.
4. Ginapanghatag sa mga pumuluyo ang mga
bulig nga nagahalin sa gobyerno.
5. Nagapatawag sang miting para ipahibalo
ang mga nagakalatabu sa komunidad.
177
Leksyon 131kag 132: Pagkilala sa Mahalagang

Tao/Pamilyang Nakaimpluwensiya sa Buhay
Komunidad
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Pangita-a sa sulod sang kahon ang mga tinaga nga
nagatuhoy sa tao nga nakabulig sa komunidad.
Tipolonan ini.
t
178
b
u
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
Pili-a sa mga laragway ang mga kilala nga
tawo/pamilya sa nagakalain lain nga patag sa inyo
nga komunidad. Magkadto sa atubang kag
maghambal sang dinalan nahanungod sa ila.
179
180
Sabtan ko ini sa balay!

Hilikuton 3
Butangan sang ngalan sang importante nga tawo/
pamilya nga may impluwensiya sa nagakalain-lain
nga patag sang kabuhi sa inyo nga komunidad.
sa patag sang relihiyon
sa patag sang edukasyon
sa patag sang
pagpamuno
sa patag sang pagpaluntad sang kalinong
sa patag sang medisina
sa patag sang pagpaluntad sang katinlo sang

palibot
181
Leksyon 133: Pagkilala sa mga Taong

Tumutulong sa Komunidad sa Ibat Ibang
Aspekto at Paraan
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Pagrole-play:
1. Igrupo ko kamo sa tatlo ka grupo.
2. Pili sang mangin lider sang grupo.
3. Basaha ang pamangkot sa pisara kag intyindihon
sang maayo.
4. Irole-play ang sitwasyon sa sulod sang lima ka
minutos.
Kon ikaw ang pamangkuton, sa ano nga pamaagi
ikaw makabulig sa inyo nga komunidad?
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
Iangot sang linya ang tawo sa bulig nga iya
ginahimu sa komunidad.
A
B
1. Manunudlo
a. Naga patubas pagkaon
pareho sang bugas kag
ulutanon
2. Pulis
b. Nagabulong sa mga
nagamasakit
3. Punong Baranggay c. Naga tudlo sa mga bata
sa pagbasa kag
pagsulat
182
4. Doktor
5. Mangunguma
d. Nagapatuman sang
kasuguan sa komunidad
e. Nagapaluntad sang
kalinong sa komunidad
Leksyon 134 kag 135: Mga Mahalagang

Tao/Pamilya sa Komunidad
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
1. Maggrupo sa tatlo. Pili kamo sang inyo
mangin lider.
2. Hatagan ko kamo sang mga hilikuton nga
nakasulat sa manila paper.
3. Obrahon ang hilikuton sa sulod sang napulo ka
minutos.
Grupo 1
Ipakita sa drowing ang mga tawo nga nagahatag
pagkaon, bayo, bulong sa mga pigado
Grupo 2
Pagbalita nahanungod sa mga organisasyon nga
may ginahimu nga kaayuhan sa mga tawo sa
komunidad.
Grupo 3
Pagrole-play kon paano hatagan importansia ang
isigkatawo, ginikanan, manunudlo sa mga kaayuhan
nga ila nahimo sa aton.
183
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
1. Magdrowing sang 2 kaklase sang guya.
Nagapakita sang masadya kag masubo.
2. Butangan sang uluyatan.
3. Ibayaw ang masadya nga guya kon nagustuhan
mo ang dinalan kag ibayaw ang masubo nga
guya kon hindi mo gusto.
a. Nagabulig ang mga bata sa pagpaninlo sa
eskwelahan kag sa palibot.
b. Ginaatipan sang maayo sang hardinero ang
mga tanom sa palibot.
c. Ginahatagan sang mga konsehal sang mga
gamit sa eskwelahan ang mga kabataan nga
imol.
d. Ginatago sang punong barangay ang relief
goods para sa biktima sang baha.
e. Nagapanghatag ang prinsipal sang
eskwelahan sang mga tsinelas sa mga imol.
f. Nagapanagtag sang materyales sang balay
ang gobernador sa mga nasunugan.
g. Ginapanghatagan sang bayo kag pagkaon
ang biktima sang bagyo.
h. Ginapangamuyuan ang mga nabiktima sang
bagyo.
i. Ginapasugtan sang punong baranggay ang
pagpangtapas sang dalagku nga mga kahoy
sa bukid.
184
Obrahon ko ini sa balay!

Hilikuton 3
Sabtan sa papel ang pamangkot:
Maghimo sang duha tubtob tatlo ka dinalan kon
paano mahatagan importansia ang mga tawo
nga nagabulig para sa kauswagan sang
komunidad.
1.
2.
3.
Leksyon 136: Mga Katangian at mga Nagawa

ng mga Naglilingkod sa Komunidad
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 1
Ano ang pamatasan kag hinimuan sang mga naga
serbisyo sa komunidad? Butangan sang husto nga
sabat ang kahon.
Mga Tawo
1. Mayor
2. Punong
Baranggay
3. Pulis
4. Manunudlo
5. Doktor
Pamatasan Hinimuan
185
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Ilaragway ang pamatasan kag hinimuan sang mga
tawo nga nagaserbisyo sa komunidad.
Halimbawa:
Ang manunudlo mapisan magtudlo sa kabataan sa
pagbasa kag pagsulat. Mapinalanggaon siya sa
mga kabataan.
1. Panday
2. Mangunguma
3. Bumbero
4. Basurero
5. Dentista
186
Leksyon 137: Paglalarawan sa mga Katangian

at Nagawa ng mga Naglilingkod sa
Komunidad
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Isulat sa tipolon ang maayo nga kina-iya sang mga
masunod.
Pari, Pastor, Imam
Gobernador
187
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
papel.
1. Si Mayor Santos kag Mayor Reyes nagapanghatag
sang bulig pinansial sa mga bata nga imol nga
nagaeskwela. Ano nga pamatasan ang ila
ginapakita?
a. dalok
b. mabinuligon
c. mapintas
2. Si Presidente Noynoy Aquino nagapanghatag
sang personal nga bulig nga relief goods kag
kwarta sa mga nabiktima sang bagyong Pablo.
Ano nga pamatasan ang iya ginapakita?
a. hambog
b. mapisan c. maluluy-on
3. Ang pamilya ni Ronel nagkadto sa kasimanwa nila
nga napatyan sang utod nga nagamasakit. May
mga dala sila nga bugas, mga de-lata, kag mga
sulud-anon. Ano nga pamatasan ang ila
ginapakita?
a. hambog
b. dalok
c. mabinuligon
4. Si Doming nga isa ka tindero sa merkado nakakita
sang bag sa kilid sang karsada. May unod ini nga
kwarta. May ngalan nga nakasulat sa sulod sang
bag. Ginpangita niya ang tag-iya kag gin-uli ini.
Ano nga pamatasan ang iya ginapakita?
a. butigon
b. tampad
c.malipayon
188
5. Isa ka manunudlo si Ginang Rosa Lim. Palangga

niya ang iya mga estudyante kag wala nagaisip
sang oras sa iya pagserbisyo sa eskwelahan kag sa
kabataan. Ano nga pamatasan ang ginapakita
niya?
a. tamad
b. mapintas kag dalok
c. mapinalanggaon kag tampad
Leksyon 138-140: Mga Halimbawa ng

Maganda at Di-Magandang Pamumuno sa
Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
1. Maggrupo sa apat ka grupo.
3. Magrole-play suno sa sitwasyon:
a. nagapakita sang maayo nga
pagdumala sa komunidad
b. nagapakita sang indi
maayo nga pagdumala sa komunidad
4. Magpasundayag sa sulod sang 5 hasta 10
minutos.
189
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Ibayaw ang puti nga flaglet kon nagapakita sang
maayo nga pagdumalahan kag ibayaw ang pula
nga flaglet kon indi maayo nga pagdumalahan.
Nagabulig ang kag mga kagawad sa mga

nabiktima sang sunog.
Ang Punong Baranggay naga entra sa mga
iligal nga obra sa ila komunidad.
Ang Punong Baranggay naga miting

kaupod ang madamu nga pomuluyo sa
komunidad.
Ginapabalo sa mga pumuluyo ang mga
bulig nga nagahalin sa iban nga mga
ahensia.
Ang mga doktor kag mga nars may medical
mission sa komunidad.
190
Leksyon 139 kag 140

Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 1
Isulat sa mga tipolon ang halimbawa sang maayo
nga pagdumalahan kag indi maayo nga
pagdumalahan.
Halimbawa sang Maayo nga

Pagdumalahan
Halimbawa sang Indi Maayo

nga Pagdumalahan
191
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
Paghimo sang Poster
Una nga grupo:
Maghimo sang poster nga nagapakita sang
maayo nga pagdumalahan.
Ikaduha nga grupo:

Maghimo sang poster nga nagapakita sang indi
maayo nga pagdumalahan.
192
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 3
Idrowing ang
kon nagapakita sang maayo nga
pagdumalahan sa komunidad kag
kon indi
maayo nga pagdumalahan sa komunidad.
Sitwasyon
Sabat
1. Madamo nga mga tawo ang
nagabitbit sang plakard kag mag
rali sa atubang sang balay sang
Punong Baranggay.
2. Ginapabay-an lang sang Punong
Baranggay ang pag pang-utod
sang mga kahoy sa palibot.
3. Madamo nga mga bata kag
tigulang ang naga malasakit
bangod sa mahigku nga palibot.
4. Manami ang karsada pakadto sa
eskwelahan kag merkado.
5. Nagamiting ang mga pumuluyo
kag opisiales sang komunidad
para masulbar ang mga
problema sang pagbaha sa
lugar.
193
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 4
Basaha sang maayo ang hilikuton sa sulod sang
kahon kag sabtan. Isulat sa papel ang sabat.
Maghatag sang duha ka halimbawa sang

maayo nga pagdumalahan sa komunidad.
1.
2.
194
Leksyon 141 kag 143: Epekto ng Maganda at

Di-Magandang Pamumuno
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Ihambal kon ang dinalan nagatuhoy sa maayo o
indi maayo nga pagdumalahan. Tuhuyon ang
epekto sini.
1. Nagabuligay ang mga tawo sa paghimo
sang dalan.
2. Naga welga ang mga tawo sa atubang
sang munisipyo.
3. Nagapanagtag sang pagkaon kag mga
bayo ang Punong Baranggay.
6. Nagabinuligay ang mga tawo sa pagsulbar sang
problema sang komunidad.
7. Madamo nga mga tawo ang nagamasakit
bangod sang mahigku nga palibot.
8. Wala sang asenso ang komunidad sa sulod sang
napulo ka tuig.
9. Madamo nga bulig ang nag-abot para sa mga
pamilya nga nabiktima sang kalamidad.
8. Madamo sang indi masulbar nga krimen.
9. May mga doktor, nars kag dentista ang
nagapamulong nga libre sa komunidad.
10. May mga Day Care Center nga nagaatipan sa
mga kabataan.
195
Masabtan ko ini!
Hilikuton 2
Isulat ang epekto sang maayo nga pagdumalahan
sa komunidad kag indi maayo nga pagdumalahan
sa komunidad.
Mabuting
Epekto
DiMabuting
Epekto
1.
1.
2.
2.
3.
Paano nakakaapekto ang pamahala sa komunidad?
3.
4.
4.
5.
5.
196
Leksyon 143
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 1
Butangan sang
kon ang sitwasyon naga-pakita
sang maayo nga pagdumalahan. Butangan
sang
kon nagapakita sang epekto sang indi maayo nga
pagdumalahan.
___ 1. Madasig ang pag-asenso sang komunidad.
___ 2. Paghiliusa sang mga tawo.
___ 3. Wala sang bulig nga naga-abot halin sa
mga ahensia sang gobyerno.
___ 4. Ginapabay-an ang mga kinahanglanon
sang mga pumuluyo.
___ 5. Wala sang krimen nga nagakatabo sa
palibot sang komunidad.
197
Masarangan ta ini!
Hilikuton 2
Paghimu sang scrapbook
Mahimo kamo sang scrapbook nga nagapakitasang
maayo nga epekto kag indi maayo nga epekto
sang pagdumalahan sa komunidad. Panamion ang
cover sang scrapbook. Drowingan sang nagakalainlain nga desinyo.
Leksyon 144 kag 145: Mga Maaaring Gawin

Upang Palakasin ng Tama, Maayos, at
Makatwirang Pamumuno
Masabtan ko ini!
Hilikuton 1
Butangi sang
kon pwede himuon sang pinuno
para mapaayo kag mapabaskog ang
pagdumalahan kag butangan sang
kon indi.
___ 1. mangin tampad sa pagserbisyo.
___ 2. mangin mapisan kag may disiplina
sa kaugalingon.
___ 3. daluk sa manggad sang komunidad.
___ 4. magpahubog pirme.
___ 5. mabinuligon sa isigkatawo.
198
Nahibaluan ko ini!
Hilikuton 2
A. Pili-a ang letra sang husto nga sabat sa kada
pamangkot.
1. May mabaskog nga bagyo nga nag abot sa
inyo nga komunidad. Kaupod sini ang
madamol nga ulan kag mabaskog nga
hangin. Nagbaha sa palibot. Paano ipabatyag
sang pinuno nga may pag-ulikid sia sa iya
nasakpan?
a. Kadtuan nya ang iya nasakupan nga
nabiktima sang bagyo kag dal-on sa
hilway nga lugar.
b. Pang-akigan nya ang mga nasakpan kay
wala nagpreparar antes ang bagyo.
c. Pabay-an nya nalang ang mga ini kay indi
nya paryente.
2. May nag-abot nga bulig-pinansial halin sa
iban nga pungsod para sa nabiktima sang
sunog sa inyo nga komunidad. Bilang isa ka
pinuno, ano ang dapat mo nga himuon?
a. Ipatago sa tresurero sang komunidad.
b. Ipanghatag sa mga nabiktima para
magamit nila dayon.
c. Ipamakal sang duta kag balay para sa
kaugalingon.
199
3. Malinong kag masadya ang inyo nga

komunidad pero may isa ka grupo nga nagabot kag nanggamo. Paano sang pinuno ini
tapnaon?
a. Pabay-an lang sila sa ila malain nga ginahimo.
b. Magpangayo sang bulig sa mga
otoridad/pulis para madakpan kag
mapreso ang mga nagpanggamo.
c. Atipanon sang maayo ang
nagpanggamo sa komunidad.
4. Madamo sang pagpangawat nga kaso ang
nagakatabo sa inyo komunidad. Paano ini
masulbar sang pinuno?
a. Pahibal-on ang mga tanod kag pulis para
mabantayan ang palibot.
b. Kadtuan kag lantawon lang ang
nagakalatabu.
c. Pabungol-bungolan lang ang nabatian
nga kaso.
B. Maghatag sang suhestyon kon ano ang mga
dapat himuon para mapabaskog kag mas
mangin maayo ang pagpamuno sa
komunidad.
200
Yunit 4
Pagiging Bahagi ng Komunidad
201
Leksyon 146 kag 147: Ang Kahalagahan ng

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Butangan sang tsek () ang kubay nga nagasaad
sang husto nga serbisyo sa nagabug-os sa
komunidad kag ekis (X) kon sala. Isulat sa inyo papel
ang sabat.
Serbisyo
1. Mangunguma ang nagabulig sa
pagpadamo sang aton pagkaon.
2. Nars lang ang nagabulong
sang masakiton.
3. Panday ang nagapalong sang
sunog.
4. Ang manonudlo ang nagatudlo sa mga
bata sa pagbasa kag pagsulat.
5. Pulis ang nagapatuman sang kasuguan.
6. Dentista ang nagaobra sang balay.
202
Sabat
Hilikuton 2
Isulat ang mga serbisyo kag ang nagaobra sang
mga masunod.
Lugar sang serbisyo
Serbisyo
Nagahatag sang
serbisyo
1. Health Center
2. Baranggay Hall
3. Himpilan sang pulis
4. Post Office
5. Eskwelahan
Leksyon 147
Hilikuton 2
Tipulonan ang mga tinaga nga nagapakita sang
serbisyo sang komunidad.
pagpangisda
pagpanahi
talamnan
pangisdaan
pagpanglaba
pagpanggunting
pagpanguma
kaumahan
manggaranon
pagkay-o sang dalan
pagpanglimpyo sa kalye pagbaligya sang ulutanon
pagpatuman sang kalinong
203
Leksyon 148: Mga Pangangailangan ng Tao

sa Komunidad
Hilikuton 2
Iangut ang mga serbisyo sa A kag ang mga
kinahanglanon sa B.
A
1. nagapanguma
2. nagapanahi
3. nagapanggunting
sang buhok
4. nagahatag edukasyon
204
Leksyon 149 kag 150: Mga Karapatan ng Tao

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Hampang: Paint me a Picture
Magpili kamo sang isa ka kinamatarong kag
ilaragway sa klase paagi sa paghampang.
Hilikuton 2
Intindihon kag pilion sa sulod sang kahon ang mga
kinamatarong nga inyo natun-an. Isulat ang letra
sang husto nga sabat sa papel.
a. Kinamatarong nga makabalay
b. Kinamatarong nga makaeskwela
c. Kinamatarong nga may malinong nga
komunidad
d. Kinamatarong nga may matinlo nga palibot
e. Kinamatarong nga ibun-ag kag makangalan
f. Kinamatarong nga magpili sang ginatuohan
_____ 1. Aga pa nagabugtaw si Ruben para
magtuon.
_____ 2. Nagapuyo sa maayo nga balay si Rina.
_____ 3. Ginbutang ni John ang putos sang dulse sa
iya bag.
_____ 4. Ginadakop sang pulis ang tawo nga
nagaobra sang malain sa iya komunidad.
_____ 5. Nagasimba si Sharon kada Domingo.
205
Leksyon 151: Ang Kahulugan ng Karapatan

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Pasunuron ang mga grupo sang tinaga nga ginsulat
para makahimo sang husto nga kahulugan sang
tinaga nga kinamatarong.
bilang pumuluyo
ihatag sa aton
Ang Kinamatarong
amo ang pribilihiyo
nga dapat
o mga bagay
Hilikuton 2
Isulat ang T kon husto ang dinalan kag M kon sala.
_____ 1. Ang kinamatarong amo ang pribilihiyo nga
ginahatag sa aton.
_____ 2. Isa sa aton mga kinamatarong ang pagangkon sang mga kinahanglanon naton.
_____ 3. Kinamatarong naton nga magpangayo
sang sobra sa aton kinahanglanon.
_____4. Kinamatarong man naton nga manggamo
kon indi kita pagtagaan sang aton
ginapangayo.
_____5. Ang kinamatarong ang nagabulig sa aton
pakadto sa maayo nga dalan sa
pagpangabuhi.
206

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Sabton ang pamangkot. Isulat sa inyo papel.
Ano ang inyo nga mga kinamatarong? Ilista ini.
Hilikuton 2
Ano ang nagabug-os sa mga masunod nga
kinamatarong. Iangut ang kubay A sa kubay B.
A
1. Kinamatarong
magkangalan
2. Kinamatarong sa relihiyon
3. Kinamatarong nga
makaagum sang matinlo
nga palibot
4. Kinamatarong nga
makaagum sang
malinong nga komunidad
5. Kinamatarong nga
makaeskwela
6. Kinamatarong nga
makaagum sang maayo
nga balay
207
B
a. maayo nga balay
b. pagtuon sa
eskuwelahan
c. pagpabunyag sa
simbahan
d. pagpangamuyo sa
simbahan o mosque
e. wala sang nagalapta
nga basura
f. wala sang piligro sa
palibot
Leksyon 154 kag 155

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Isulat ang Huo kon nahatag sang komunidad ang
mga masunod nga kinamatarong sa laragway kag
Indi kon wala mahatag.
_____1.
_____3.
_____2.
_____4.
208
Leksyon 156 kag 157: Ang Epekto ng Pagtupad

ng Karapatan
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Paano mahatag ang mga kinamatarong sa mga
masunod nga sitwasyon?
A
1. Ano ang himuon sa bata
nga bag-o natawo?
B
a. ipabulong sa
nagakadapat
nga doktor
2. Ano ang himuon

sa nagamasakit nga
Katapu sang
pamilya?
b. limpyuhan
kag ibutang
ang basura
sa husto nga
lugar
3. Ano ang himuon

sa bata nga may
husto na nga
edad sa
pag-eskwela?
c. pabunyagan
agud makaangkon sang
ngalan
4. Ano ang himuon

sa mahigko
nga palibot?
d. ipalista kag
paeskwelahon
209
Hilikuton 2
Tipulonan ang letra sang husto nga sabat.
1. Ano ang epekto sang matinlo nga palibot?
a. malapnagon nga pamalatian
b. madamo ang makalamatay
c. malayo sa sakit ang mga tawo
2. Ano ang epekto sang malinong nga
komunidad?
a. magailinaway ang mga tawo
b. matawhay ang pagpangabuhi
c. magamo ang mga panimalay
3 . Ano ang matabo kon madamo nga mga
kabataan ang indi mapaeskwela sa
komunidad?
e. mangin matawhay ang pangabuhi sa
komunidad
b. madamo nga mga ulubrahon ang
makit-an sa palibot
c. madamo nga mga bata ang indi
makahibalo magbasa kag magsulat
4. Ano ang resulta sang kakulangan sang
puluy-an sang mga tawo?
a. magadamo ang mga iskwater
b. magadamo ang mga ulubrahan
c. magadamo ang mga kabataan nga
nagaeskwela
210

Karapatan
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Butangan sang star
kon ang sitwasyon
nagatukoy sang kinamatarong kag bilog
kon indi.
naman
_____ 1. matawo nga may ngalan

_____ 2. makapabulong kon nagamasakit
_____ 3. may kahigayunan nga magpagusto sa
paglagaw
_____ 4. makaeskwela
_____ 5. may matinlo nga palibot
_____ 6. may nagakaigu nga puluy-an
_____ 7. may nagabilinais nga mga utod kag
pabaya nga ginikanan
_____ 8. mahatagan sang importansia ang
pagbarkada kaysa pag-eskwela
_____ 9. mahatagan sang pagpalangga sang mga
ginikanan
_____10. may kahigayunan nga maglinigoy sa
pagtuon
211
Hilikuton 2
Isulat ang letra sang husto nga sabat antes ang
numero.
_____ 1. Mahatagan sang importansia ang pageskwela kon_____.
a. matapos ini
b. mauntat ini
c. pabay-an ini
_____ 2. Mapakita ang pagkaimportante sang
maayo nga lawas kon_____.
a. malapit ang puluy-an sa hospital
b. mapabulong ang sakit sa doktor sa
husto nga oras
c. makapagusto sa pagkaon
_____ 3. Mabatyagan ang pagpalangga sang
ginikanan kon_____.
a. ginahatag ang mga gusto
kinahanglanon
b. ginabais ang ginikanan agud
masunod ang kaugalingun
c. ginapasugtan ang hilig bisan nga
indi ini maayo
_____ 4. Mapadayon ang katinlo kag
nagakaigo nga pagtipig sa dunangmanggad kon_____.
a. abusuhan ini
b. pabay-an ini
c. amligan ini
212
Leksyon 159 kag 160

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Ano ang maayo nga mahatag sang mga
ginatumod nga lugar? Isulat ang sabat sa papel.
1. lugar halampangan kag palamasiaran
2. lugar nga ilistaran
3. lugar para sa mga nagabulig nga mapadayon
ang kalinong
4. lugar sa pagtuon
5. lugar para sa mga nagapabulong
213
Hilikuton 2
Basahon kag sabton ang mga dinalan sa papel.
_____ 1. Maangkon ang kinaalam sa pagbasa kag
pagsulat sa _____.
a. plasa
b. eskwelahan
c. hospital
_____ 2. Mahimo ang paghampang kag
pagpamasiar sa _____.
a. hospital
b. tanod outpost
c. plasa
_____ 3. Maangkon ang kalinungan kag
pagpahuway sa _____.
a. balay
b. eskwelahan
c. tindahan
_____ 4. Mapadayon ang katinlo kag katahum sang
palibot sa bulig sang _____.
a. tanan nga mga pumuluyo
b. health workers
c. mga pulis
214
Leksyon 161 kag 162: Ang Aking Sariling

Pananagutan Bilang Kasapi ng Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magpakita kamo sang isa ka role-play nahanongod
sa mga pangkaugalingon nga katungdanan bilang
katapu sang komunidad. Magpili sa ginhatag kaina
nga mga katungdanan.
Hilikuton 2
Isulat ang T kon husto ang dinalan kag M kon indi.
_____ 1. Katungdanan mo nga magbasa kag
magsulat.
_____ 2. Katungdanan sang iban nga tawo nga
pakaunon ka sa husto nga oras.
_____ 3. Katungdanan mo nga makatuon sang
maayo nga pamatasan.
_____ 4. Katungdanan mo nga tinluan ang imo
palibot.
215
Leksyon 163-165: Ang Aking Papel sa

Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Istoryahan sa inyo grupo ang mga katungdanan nga
ihatag sa inyo.
Grupo 1- Katungdanan sa Relihiyon
Grupo 2- Katungdanan sa Isigkatawo
Grupo 3- Katungdanan sa Panimalay
Grupo 4- Katungdanan sa Pagtuon
Hilikuton 2
Pili-on sa kahon kag isulat ang husto nga sabat sa
kada laragway.
Katungdanan sa Pagtuon
Katungdanan sa Pamilya
Katungdanan sa Relihiyon
Katungdanan sa Isigkatawo
Katungdanan sa Ginikanan
216
1. ____________________
2._____________________
3. ____________________
4._____________________
5. _____________________
217
Leksyon 164 kag 165

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magpakita sang role-play parte sa katungdanan
nga natun-an.
Grupo 1- Katungdanan sa Pagtuon
Grupo 2- Katungdanan sa Panimalay
Grupo 3- Katungdanan sa Komunidad
Grupo 4- Katungdanan sa Simbahan o Mosque
Hilikuton 2
Isulat ang letra sang husto nga sabat sa papel.
1. Ang epekto sa pagtuman sang katungdanan
sa ginikanan.
a. mapinalanggaon kanday Nanay kag Tatay
b. matinlo nga palibot
c. aktibo sa simbahan
2. Resulta sang pagtuman sang katungdanan
sa pagtuon.
a. paghigko sang palibot
b. pataas sang nakuha nga grado
c. pag- obra sang matarong
3. Epekto sang indi pagtuman sa katungdanan sa
panimalay.
a. katinlo sa palibot
b. mahigko nga panimalay
c. wala sang respeto nga bata
218
4. Ang resulta sang pagbanat-banat sang

kalawasan.
a. paghina sang pamatyagan
b. mabaskog nga panglawason
c. pagnami sang tingog
Leksyon 166: Mga Alituntunin sa

Pangongolekta ng Basura
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Butangan sang tsek () ang kahon kon husto ang
pagsulundan sa pagkolekta sang basura kag ekis
(x) kon sala.
1. Ibutang sa husto nga lugar
ang naputos.
2. Painon ang lata sa plastik nga
basura.
3. Pabay-an nga madunot ang
mga basura sa palibot.
4. Putson ang basura para dali
matipon.
5. Painon ang nagakadunot sa
wala nagakadunot nga basura.
219
Hilikuton 2
Kopyahon sa papel kag bilugan ang letra sang husto
nga sabat.
1. Ano ang himuon sa nagakadunot kag wala
madunot nga basura?
a. ihaboy
b. taguon
c. painon
2. Ano ang himuon sa mga basura sa palibot?
a. tipunon
b. pabay-an
c. padunuton
3. Ngaa dapat putson ang mga basura?
a. para madali kolektahon
b. para madali ihaboy
c. para magdamo
4. Sa diin ibutang ang mga natipon nga
basura?
a. sa bisan diin lang sa balay
b. sa lugar nga madali kolektahon
c. ihaboy sa suba
220
Leksyon 167: Mga Alituntunin sa Komunidad sa

Paghahanda Kung May Kalamidad (bagyo o
sunog)
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magtunga ang klase sa apat ka grupo. Ang kada
grupo mahimo sang buzz session parte sa mga
pagsulundan kon may kalamidad. Isulat ini sa inyo
papel.
Grupo 1- kon may bagyo
Grupo 2- kon may sunog
Grupo 3- kon may baha
Grupo 4- kon may linog
HIlikuton 2
Isulat ang letra sang husto nga sabat sa papel.
1. Magpabilin sa idalum sang mapag-on nga
_____ kon may linog.
a. dalapugan
b. aparador
c. lamesa
2. Kon may bagyo, matinir kita sa _____.
a. sulod sang balay
b. tunga sang talamnan
c. idalum sang kahoy
221
3. Ang una nga himuon kon may sunog

amo ang _____.
a. pagluwas sa mga gamit
b. pagluwas sa kaugalingon
c. pagluwas sang mga kaingod
4. Kinanglan magsaylo sa _____ nga lugar
kon may baha.
a. manubo
b. matapan
c. mataas
Leksyon 168: Mga Katwiran sa Pagtupad ng

mga Alituntunin
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Butangan sang tsek () ang kubay nga nagapakita
sang maayo nga epekto sang pagpanghanda sa
kalamidad.
Mga Rason
1. Para malikawan ang sakit

2. Para may magamo nga
palibot
3. Para mangin maabtik sa
pagdesisyon sa sitwasyon
4. Para maluwas sa
katalagman
222
Hilikuton 2
Isulat sa kada kahon kon ngaa importante ang
pagsunod sa mga pagsulundan sa pagkolekta sang
basura kag pagpreparar sa kalamidad.
223
Leksyon 169 kag 170: Mga Halimbawa ng

Pagsunod at Paglabag ng mga Alituntunin
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Isulat ang mga halimbawa sang mga pagsunod
kag pagsupak sa mga pagsulundan sa pagkolekta
sang basura kag pagpreparar sa kalamidad.
Pagsunod
Pagsupak
224
Hilikuton 2
Isulat ang S kon ang dinalan nagapakita sang
pagsunod sang pagsulundan kag L kon pagsupak sa
mga pagsulundan.
_____ 1. Pagtinir sa balay kon may bagyo
_____ 2. Paglapta sang basura sa palibot
_____ 3. Pagputos sang basura kag pagbutang sa
husto nga bulutangan
_____ 4. Pagluwas sa kaugalingon antes ang mga
gamit
225
Leksyon 171 kag 172: Epekto sa Pamilya at sa

Komunidad ng Pagsunod at Hindi Pagsunod sa
mga Alituntunin
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Kumpletuhon ang petal web sang mga epekto sang
matinlo nga palibot sa pamilya.
Epekto sang
matinlo nga
palibot
226
Hilikuton 2
Sabtan ang tsart. Pangitaon ang sabat sa sulod sang
kahon.
Mga Epekto
Sitwasyon
Pagsunod
1. Pagpain sang
basura
2. Pagputos sang
basura
Mangin
matinlo
ang hangin
3. Pagbutang
sang basura sa
husto nga lugar
4. Pagbaligya
sang basura
Wala
Pagsunod
Indi
mabaligya
ang
basura
Mangin
mahigko
ang
palibot
May
dugang
nga kita
227
Wala sang dugang nga kita

Mapadasig ang pagbaligya sang basura
Mangin mahigko ang palibot
Madali ang pagbaligya sang basura
Leksyon 173
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magpakita kamo sang isa ka role-play nahanongod
sa mga pagpreparar sa kalamidad.
Grupo 1- Parte sa sunog
Grupo 2- Parte sa linog
Grupo 3- Parte sa baha
228
Hilikuton 2
Isulat ang P kon ginasunod ang mga pagsulundan sa
pagpreparar sa kalamidad kag S kon indi.
1. ______________
2. ______________
3. ______________
4. ______________
229
Leksyon 174 kag 175: Mga Alituntuning

Ipinatutupad sa Sariling Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magdrowing kamo sang mga dapat himuon nga
nagapakita sang pagsunod sa mga pagsulundan sa
pagkolekta sang basura kag pagpanghanda sa
kalamidad.
Hilikuton 2
Isulat ang Huo kon nagapakita sang pagsunod
sang mga pagsulundan kag Indi kon wala
ginapatuman ang mga pagsulundan.
______ 1. Pagsunod sang mga pagsulundan kon
may baha.
______ 2. Paghaboy sang basura sa suba.
______ 3. Ginabutang mo sa basurahan ang mga
putos sang pagkaon mo.
______ 4. Nagalagaw kon may bagyo.
230
Leksyon 176 kag 177: Mga Gawaing

Nagpapakita ng Pagtutulungan
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Grupuhon ang klase sa lima kag buligan sa
paghampang sang Paint Me a Picture nga ang kada
grupo may ipakita nga pagbinuligay.
Grupo 1
bayanihan
Grupo 2
pista
Grupo 3
tag-alani
Grupo 4
pakigbuylog sa kasubo
Grupo 5
sunog
231
Hilikuton 2
Tun-an ang mga laragway kag isulat ang sabat sa
papel. Isulat ang P kon nagapakita sang
pagbinuligay kag WP naman kon wala nagapakita
sang pagbinuligay.
1._____
2._____
3._____
4._____
232
Leksyon 178-180: Kahalagahan ng

Pagtutulungan sa Paglutas ng mga Problema
sa Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Sugpunan ang mga dinalan suno sa kaugalingon
nga paminsaron.
1. Magbinuligay sa pagtinlo sang palibot agud
mahaklo naton ang _____.
2. Mapabilin naton ang katinlo sang suba kon
likawan naton ang _____.
3. Mangin matinlo ang komunidad naton kon tanan
kita mag _____.
4. Importante ang pagbinuligay para mangin
mamag-an ang _____.
233
Hilikuton 2
Basahon kag isulat ang letra sang husto nga sabat
sa papel.
1. Ngaa kinahanglan naton ang pagbinuligay sa
mga ulubrahon?
a. para mangin bantog sa pag-obra
b. para may kaupod sa pag-obra
c. para mapamag-an ang ulubrahon
2. Paano mapadali ang pagsulbar sang mga
problema sa komunidad?
a. magbinuligay
b. magsalig sa iban
c. magbalewala
3. Ano nga problema sa komunidad ang
masarangan mo sulbaron?
a. problema sa kalinungan
b. problema sa kabuhian
c. problema sa katinlo
4. Bilang isa ka bata, ano ang masarangan
mo himuon sa komunidad?
a. magtinlo sang suba
b. magmintinar sang kalinungan
c. magpanilhig sa palibot
234
Leksyon 179 kag 180

Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Paano makabulig ang mga kasimaryo sa pagsulbar
sang mga problema?
1. basura
2. malnutrisyon
3. gamo
4. wala sang obra
5. indi makatapos sa pagtuon
6. pagguba sang dunang manggad
Hilikuton 2
Isulat ang letra sang husto nga sabat.
1. Ngaa importante ang pag pakig-angot sa
isigkatawo sa pagsulbar sang mga problema sa
komunidad?
a. kay kinahanglan ang bulig sang isigkatawo
b. kay wala ka sang kuhaon sa imo isigkatawo
c. kay ang mga tawo daluk
2. Ano ang buot silingon sang pagpakigisigkatawo?
a. pag-ilinaway
b. pagpaki-angot
c. pagpahilabot
235
3. Diin nga mga problema sa komunidad ang

madali masulbar paagi sa pagpakigisigkatawo?
a. ikaayong lawas
b. katinluon
c. tanan nga ginsambit
4. Diin diri ang pinakaimportante nga madulot
sang pakig-angot sa isigkatawo?
a. pagbinuligay
b. pag-ilinaway
c. pagbalewala
Leksyon 181 kag 182: Kahalagahan ng

Pagtutulungan ng Mga Babae at Lalaki sa Mga
Gawain
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Maghimo sang isa ka promisa sa kaugalingon para
mapakita ang pagkaimportante sang pagbinuligay
sang babaye kag lalaki sa isa ka ulubrahon.
Kumpletuhon ang dinalan sa sulod sang bilog kag
isulat sa papel.
Pangako ko
________________________
________________________
________________________
________.
236
Hilikuton 2
Butangan sang tsek()ang kubay nga naglaragway

sang pagkaimportante sang pagbinuligay sang
babaye kag lalaki.
1.
2.
3.
4.
Hilikuton
Husto Sala
Nagapanglaba si Nanay kag
nagasag-ub si Tatay.
Nagaluto si Nanay kag nagasugal si
Tatay.
Nagapanilhig si Nanay kag
nagapakaon sang baboy si Tatay
Nagabaligya si Nene sang kalanunon kag si Ruben ang nagabitbit
sang basket.
Leksyon 183: Mga Gawaing Nakakayang

Pagtuwangan ng Babae at Lalaki sa
Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Magdrowing kamo sang mga ulubrahon nga
masarangan buligan sang babaye kag lalaki.
Grupo 1 - Papanglimpyu sa komunidad
Grupo 2 - Ulubrahon sa balay
Grupo 3 - Pagbulig sa masakiton
Grupo 4 - Pagbulig sa naapektuhan sang kalamidad
237
Hilikuton 2
Ano ang sitwasyon ang ginapakita sang
laragway?.
Pagbinuligay sa komunidad.
Pagbinuligay sa ulubrahon sa balay.
Pagbulig sa mga masakiton.
Nagabuligay sa mga naapektuhan sang
bagyo.
Nagabuligay sa pagluto sa isa ka okasyon.
1. ____________________ 2. ___________________
238
3. _____________________
4. _____________________
5. _____________________
239
Leksyon 184 kag 185: Mga Gawaing

Pangkomunidad Para sa Lahat
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Isulat ang mga dapat himuon sa mga matabo.
1. May community immersion ang mga doktor sa
inyo lugar.
2. May meeting tuhoy sa pagsulbar sang problema
sang basura sa inyo lugar kag madamo ang wala
nakahibalo nga may meeting.
Hilikuton 2
Butangan sang tsek() ang kubay nga nagapakita
sang imo ginabatyag.
Sitwasyon
1. Pag-entra sa programa sang gobyerno
para sa mga pamatan-on
2. Pagbulig sa pagtinlo sang palibot.
3. Pag-istorya parte sa pangabuhi sang
iban nga tawo.
4. Paghatag sang relief good sa mga
nagakinahanglan.
240
Leksyon 186 kag 188: Mga Kuwento sa Lokal

na Pahayagan Tungkol sa Huwarang
Kasapi ng Komunidad
Hilikuton 1
Magpangita kamo sang mga istorya sang mga
huwaran nga katapu sang komunidad sa
pamantalaan. Isulat ang inyo sabat sa papel.
Leksyon 188
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Mag-imbita sang isa ka huwaran nga katapu sang
komunidad sa inyo klase kag interbyuhon ini.
241
Leksyon 189 kag 190: Mga Huwarang Kasapi

ng Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Butangan sang tsek () ang kubay nga nagapakita
sang imo nabatyagan sa mga masunod nga
sitwasyon.
Sitwasyon
1. Nagapatuman ang pulis
sang kasuguan.
2. Nagapalapnag ang pari
sang gamo.
3. Nagabulig ang
manonudlo sa
pagpabasa kag
pagpasulat sa mga bata.
4. Ang metro aide kag
basurero ang
nagapadamo sang
basura.
242
Masadya
Masubo
Hilikuton 2
Isulat ang letra sang husto nga sabat. Nga-a nangin
huwaran ang mga masunod?
1. manonudlo
a. nagakolekta sang basura
b. naga utod sang kahoy
c. nagatudlo sa mga bata sa pagsulat kag
pagbasa
2. pari/imam
a. nagapatuman sang kasuguan
b. nagapahanomdom parte sa
Ginoo/Allah
c. nagakolekta sang basura
3. metro aide
a. nagatinlo sang palibot
b. nagapalapnag sang maayo nga
pamatasan
c. nagahimo sang plano sang balay
4. drayber
a. nagapatuman sang kasuguan
b. nagadul-ong sang mga pasahero sa
kaladtuan
c. nagatudlo sa mga bata para magbasa
kag magsulat
243
Leksyon 191 kag 193: Ang Sariling Pangarap

Para sa Kinabibilangang Komunidad
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Tipulonan ang tinaga nga ginahandum
ninyo sa kabuhi.
1. Komunidad- malinong, masabad, magamu
2. Balay- guba, maayo, mahigko
3. Palibot- matinlo, mahigko, magahud
4. Pagkaon- masustansia, kulang, sobra-sobra
5. Pamilya- nagailinaway, nagapasaway,
nagapalanggaanay
Hilikuton 2
Pilion sa sulod sang kahon ang mga handom kag
isulat sa linya.
pulis
doktor
drayber
negosiante
nars
maestro
________ 1. Handum nga makatudlo sa

eskwelahan.
________ 2. Handum nga makabaligya sang
mga kinahanglanon.
________ 3. Handum nga mag-atipan sang
mga masakiton.
________ 4. Handum nga mapadayon ang
kalinong.
________ 5. Handum nga makadala sang
salakyan.
244
Leksyon 193
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Butangan sang tsek() kon ano ang inyo
pamatyagan sa masunod nga mga ginahimo.
Malipayon Masubo
Gawain
1. Paghaboy sang basura sa
suba.
2. Pagbutang sang basura sa
husto nga bulutangan.
3. Pagbuga sang mga maitum
nga aso sang mga pabrika.
4. Nagaaway sa kalsada ang
magkaingod balay.
245
Hilikuton 2
Isulat ang imo mga handum para sa palibot sa
petal web.
Ang Akon mga

Handum Para
sa Palibot
246
Leksyon 194 kag 195: Mga Dapat Isaisip,

Isapuso, at Isagawa Upang Matupad
ang Pangarap
Masarangan ta ini!
Hilikuton 1
Tipulonan ang tinaga kon ang obra ginabutang
sa tagipusuon. Ikahon kon ang obra ginapaminsar
kag tsek ()kon ginahimo.
Pag-ensayo
Pagkamapisan
Ikasarang
Mainantuson
Pagkamasinulundon
Kinaalam
Pagpalangga
Paghangop
Maatipanon
Hilikuton 2
Isulat ang masunod nga mga tinaga sa sulod sang
kahon.
A. Panghuna-hunaon
1.
2.
247
B. Itanom sa Tagipusuon
1.
2.
C. Himuon
1.
2.
248

AP - Lm.hiligaynon July 31

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

AP - Lm.hiligaynon July 31

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

2

Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda

Araling Panlipunan Ikalawang Baitang

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Publishing House, Inc.

Paglalarawan ng Dami ng Tao sa Komunidad

YUNIT 2 - KAPALIGIRAN, PINAGMULAN,

Mahalagang Lugar, Istraktura, Bantayog,

Uri ng Panahong Nararanasan sa Komunidad

Pagbabago sa Uri ng Pananamit

YUNIT 3 - KOMUNIDAD: HANAPBUHAY AT PAMUMUNO

Kahulugan ng Likas Yaman

Katangian ng Isang Pinuno

Mga Pinuno sa Komunidad

Mga Pinuno sa Komunidad at Ang Kanilang

YUNIT 4 - PAGIGING BAHAGI NG KOMUNIDAD

Ang Kahalagahan ng Komunidad

Mga Pangangailangan ng Tao sa Komunidad

Ang Kahulugan ng Karapatan

Ang Epekto ng Pagtupad ng Karapatan

Mga Alituntunin sa Pangongolekta ng Basura

Leksyon 1: Pagkilala sa Komunidad

Duagan sang berde ang kahon kon ang ginatumod

Leksyon 2: Paghatag sang Kahulugan sang

Leksyon 3 kag 4: Pagtumod ng mga Bumubuo

Ang mga Nagabug-os

Leksyon 5: Pagtukoy ng mga Bumubuo ng

2. Sin-o ang nagatudlo sa mga bata nga magbasa

3. Sin-o ang nagapatawag sang miting para sa

4. Sin-o ang mga naga bulong sa mga

Leksyon 6: Papel, Tungkulin, at Gawain ng mga

Bilugan ang laragway kon ang mga bagay makita

Leksyon 7: Papel, Tungkulin, at Gawain ng mga

Nagabaligya sang mga

Leksyon 8,9, kag10: Papel, Tungkulin, at

Sa manila paper may nakasulat nga graphic

Sin-o ang mga

Pili-a ang letra sang husto nga sabat kag isulat sa

Leksyon 11, 12, kag 13: Paglalarawan ng Isang

Leksyon 14 kag 15: Paglikha ng Modelo ng

diri ginatudlu-an sang

ginabaligya diri ang

diri naga simba ukon

diri nagapangadi ang

Para sa Grupo 1 kag 2

b. Ibutang sa malapad nga karton o

c. Ipakita sa klase pagkatapos.

Para sa grupo 3 kag 4

Leksyon 16 kag 17: Pagkakapareho at

Leksyon 18, 19, kag 20: Bawat Bata ay May

Magsulat sang tatlo ukon apat ka dinalan

Leksyon 21 kag 22: Kahalagahan ng

_____ 2. Gindala ni Nanay sa klinika si Anton kay

Leksyon 23, 24, kag 25: Pagkuha ng

Grupo 2 Ang mga

1. Diin makita ang

Leksyon 26-28: Mga Batayang Impormasyon

Isulat ang impormasyon sang mga masunod

1. Si Pepe naga puyo sa

2. May 250 ka mga tawo sa

3. Hiligaynon ang ginagamit

4. Mapisan si Kapitan Jose

5. Mapinalanggaon ang mga