Fechadelaltimarevisin:06/02/2014
ndicedecontenidos
1.Caractersticasdelciclomenstrual
2.Alteracionesdelpatrndesangrado:amenorrea,
hemorragiauterinaanormal
3.Hemorragiauterinaanormal:Cmosetrata?
4.Dismenorrea:sntomasrelacionadosconelciclo
menstrual
5.Dismenorrea:Cmosetrata?
6.Sndromepremenstrual:sntomasrelacionados
conelciclomenstrual
7.Sndromepremenstrual:Cmosetrata?
8.Bibliografa
9.Msenlared
10.Autora
Caractersticasdelciclomenstrual
Tieneunaduracinmediade28das,sibienseconsideranormalentre2045das.Lavariacinencuantoaladuracinesdiferenteencada
personaeinclusopuedevariardeunmesaotroenunamismapersona.Lamenstruacinduraentre35dasylaprdidadesangreesde35
80ml.
Eliniciodelciclomenstrualempiezaelprimerdadelamenstruacinyconstadedosfases:fasefolicularylafaseltea.Estreguladoporel
ejehipotlamohipfisisovario.
Antesdeexplicarenquconsistecadafase,debemoshaceralgunasconsideraciones:
LaGnRHsesecretadeformapulstil,enelhipotlamoloqueoriginaquelaFSHylaLHtambinsesecretendeformapulstil.Sila
GnRHsesecretadeformacontinuaonosesecreta,pierdesuaccinsobrelaFSHylaLH.
LaGnRHestcontroladapormecanismosderetroalimentacin:losestrgenoslaestimulan,ylaprogesteronaylainhibina(hormonano
sexualqueseoriginaenelovario)lainhiben.Hayotrassituacionesenlasquetambinestainhibida,comoporejemploenelembarazo
porlaproduccindeprolactina,ocuandohaylesionesqueafectenalhipotlamo.
Fasefolicular
LaGnRHestimulalaproduccindeFSH.
LaFSHestimulaunos20folculosprimariosqueselleganaconvertirensecundarios.Duranteesteprocesoelnmerodeclulas
folicularesaumentaysediferencianparaconvertirseenclulasdelagranulosa.
Haciaelda5delciclounodelosfolculosseconvierteenelfolculodominante,tambinllamadofolculodeDeGraaf,quecrece
rpidamenteentrelosdas6y14comorespuestaalasecrecindeFSH.
Elfolculosecretaestrgenos,queestimulanlaproduccindeGnRHperosequedaacumuladaenelhipotlamo,paraliberarsedeforma
sbitaenelpicoovulatorio.Losestrgenostambinsonresponsablesdeloscaracteressexualesfemeninos.
Haciaelda1214delcicloseproduceunpicoLHquecompletalafasedemeiosisdelfolculodeDeGraaforiginandodosclulas:una
alargadayuncuerpopolar.Laclulalargadacontinualameiosishastalametafase,situacinquenosecompletahastalafecundacin.
EnestemomentoelvuloesrecogidoporlatrompadeFalopioyseinicialafaseltea.
Durantelafasefolicular,elendometriocrece(endometrioproliferativo).
Faseltea
Traslaovulacin,elrestodeclulasqueformabanelfolculosetransformaneneldenominadocuerpolteo,ybajoelestmulodelaLH
secretanprogesteronadeformacrecienteduranteaproximadamente7das.Laprogesteronaeslaresponsabledetransformarelendometrio
proliferativoenunendometriosecretor.Apartirdeesemomentoelcuerpolteo,salvoquesehayaproducidolafecundacin,empiezaa
degradarseylasecrecindeprogesteronaadisminuir.
Cuandolosnivelesdeprogesteronasonmuybajos,elendometriosedescamayseoriginalamenstruacin.
Durantelafaseltea,losestrgenosalcoincidirconunaconcentracinelevadadeprogesteronatienenunaaccininhibitoriasobrelaGnRH,lo
queexplicaquenoseoriginaunsegundopicoovulatorioalfinaldelciclo.
Lascaractersticasclnicasdelosciclosovulatoriosson:regulares,consntomaspremenstrualesytensinmamaria,acompaadosde
dismenorrea,concambiosenelmococervicalydatosdeaccinprogestgenaenlasegundamitad.Porelcontrario,losciclosanovulatorios
suelenserimpredecibles,conspottingsfrecuentes,ylossangradosnosuelenserabundantes.
Alteracionesdelpatrndesangrado:amenorrea,hemorragiauterinaanormal
1.Amenorrea
Definicin:ausenciademenstruacin.
Elsevier2016
Clasificacin:
Amenorreaprimaria:mujerdemsde16aosconcaracteressexualessecundariosomayoresde14sinstosquenuncahantenidola
menstruacin.
Amenorreasecundaria:cesedelamenstruacindurantealmenos3meses.
Etiologa:lascausasdeamenorreaprimariasuelenserdiferentesdelasdesecundaria,aunquenosiempreesasporestemotivoseprefiere
laclasificacindesdeelpuntodevistafisiopatolgico(CarrBR,2011).
Causasdeamenorrea:
1.Fisiolgica:
Gestacin.*
2.Hiperprolactinemia:
Prolactina<100ng/ml(100g/l).
Lactancia.
Estimulacindelpezn.
Alteracionesdelmetabolismo(falloheptico,fallorenal).
Produccinectpica(carcinomabroncognico,gonadoblastoma,quistedermoideovrico,carcinomarenal,teratoma).
Hipotiroidismo.
Frmacos(anticonceptivosorales,antipsicticos,antidepresivos,antihipertensivos,bloqueadoresdelosreceptoresdehistamina
H2,opiceos,cocana).
Prolactina>100ng/ml.
Sndromedelasillaturcavaca.
Adenomahipofisario.
3.Alteracionesdeltractogenital:
Atresiadevagina.
Himenimperforado.
Vaginaconseptotransverso.
Estenosiscervical.
SndromedeAsherman*(poslegrado).
4.Anovulacincrnicaconpresenciadeestrgenos:
(hipogonadismonormogonadotrpico)
Congnito(agenesiadelosconductosdeMller,sndromedelainsensibilidadandrognica).
Anovulacinporhiperandrogenismo:*sndromedelovariopoliqustico(PCO),acromegalia,tumoressecretoresdeandrgenos(ovricos
oadrenales),trastornossuprarrenales:hiperplasiaadrenalcongnita,sndromedeCushing.
Disfuncintiroidea(hiperehipotiroidismo).
5.Anovulacincrnicaconausenciadeestrgenos:
A.Hipogonadismoshipergonadotrpicos:falloovrico.
Menopausia*.
Falloovricoprecoz*(autoinmune,quimioterapia,radiacinplvica,idioptico,sarampin,galactosemia).
Disgenesiasgonadales(sndromedeTurneryotros).
Sndromedelovarioresistente.
B.Hipogonadismohipogonadotrpico.
Funcionales*:estrs,anorexianerviosa,depresingrave,ejercicio,prdidaimportantedepeso.
Tumordelsistemacentral.
Amenorreapospldora.
Radiacincraneal.
Enfermedadescrnicas:insuficienciaheptica,enfermedadrenalcrnica,DM,enfermedadinflamatoriaintestinal,
inmunodeficiencia.
6.Obstruccineneltractouterovaginal:
SndromedeAsherman.
Estenosiscervical.
Himenimperforado.
Vaginaconseptotransverso.
(*)Causasmsfrecuentesenatencinprimaria.
Abordajedelapacienteconamenorrea(GomezM,2007):
Laprimerasospechadiagnsticadebeserembarazo.
Sisetratadeunamujerentre4550aosconsntomasperimenopasicosnoesnecesariocontinuarelestudio(menopausiayterapia
hormonal).
Siseacompaadegalactorrea,haydescartarlascausasdelsndromegalactorreaamenorrea.
Enelrestodelassituacionessepuederealizarelabordajesegnelalgoritmo1.
Algoritmo1.Diagnsticodeunapacienteconamenorrea
(+)Positivo()Negativo
2.Hemorragiauterinaanormal
Definicin:esaquellaquedifieredelpatrnmenstrualhabitual.Segnlascaractersticas,recibendistintosnormales:
Oligomenorrea:menstruacininfrecuente,irregular,conciclosdemsde45das.
Menorragiaohipermenorrea:menstruacinexcesivay/oprolongadaconintervalosregularesentrelosciclos.
Metrorragia:sangradoprocedentedelacavidaduterinasinrelacinconelciclomenstrual.
Menometrorragia:sangradouterinoprolongadoconintervalosirregulares.
Polimenorrea:menstruacinaintervalosregularesdemenosde21das.
Hemorragauterinadisfuncional:hemorragiauterinaanormalsinalteracinanatmicasubyacente.
Etiologa.Causasdehemorragiauterinaanormal:
Relacionadasconelembarazo:
Hemorragiaporimplantacin.
Embarazoectpico.
Amenazadeaborto.
Abortoespontneo.
Enfermedadtrofoblstica.
Placentaprevia.
Patologadelaparatogenital:
Infecciones(cervicitis,endometritis,salpingitis,miometritis).
Enfermedadinflamatorioplvica.
Miomas.
Endometriosisyadenomiosis.
Hiperplasiaendometrial.
Pliposendometriales.
Vaginitisatrfica.
Tumoresmalignos(crvix,endometrio,ovario,leiomiosarcoma).
Cuerpoextrao.
Traumatismo.
Enfermedadessistmicas:
Enfermedadheptica.
Enfermedadrenal.
Diabetesmellitusmalcontrolada.
Enfermedadcardiaca.
Coagulopata.
Trombocitopenia.
EnfermedaddevonWillebrand.
Discrasiassanguneas.
Lupuseritematososistmico.
Hemorragiauterinadisfuncional:
(anovulacin,insuficiencia
delcuerpolteo)
Trastornoshormonales:
Sndromedelovariopoliqustico.
Enfermedadtiroidea.
Hiperprolactinemia.
Hiperplasiaadrenal.
EnfermedaddeCushing.
Disfuncin/tumoradrenal.
Frmacos:
ACO.
Anticoagulantes.
Antiepilpticos.
Antipsicticos.
Corticosteroides.
Estrgenos.
Fitoterapia.
ISRS.
Progestgenos.
Quimioterapia.
Tamoxifeno.
Traumatismos:
Laceracin,abrasin.
Cuerposextraos.
Otras:
DIU.
Estrs.
Hemorragiaconciclosanaovulatorios:adolescencia,DMmalcontrolada,trastornosdelaalimentacin,hiperohipotiroidismo,
hiperprolactinemia,frmacos,perimanopausia,sndromedelovariopoliqusitco,gestacin.
Hemorragiaconciclosovulatorios:trastornoshematolgicos,enfermedadrenalavanzada,lesionesestructuralesdelaparatogenital.
RecientementelaFIGOhapropuestoirabandonandoestanomenclaturaporconsiderarquedalugaraconfusionesynoserdeterminantede
ningunafisiopatolgiasubyacenteadems,enunamismapacientepuedenaparecenvariostiposdehemorragiauterinaanormal.Como
alternativaproponeunaclasificacinquehacereferenciaalascausas(sistemaPALMCOEIN)(MunroMG,2011):
Plipos.
Adenomiosis.
Leiomioma(asuvezsubclasificados,comoapareceenlatabla1).
Malignidadehiperplasia.
Coagulopata.
Disfuncinovulatoria.
Endometrial.
Iatrognica.
Noclasificable.
Tabla1.SubclasificacindelosleiomiomasdentrodelsistemaPALMCOEIN.
SM.Submucoso
Intracavitariopedunculado
<50%intramural
>50%intramural
O.Otros
Contactaendometrio100%intramural
Intramural
Subseroso50%intramural
Subseroso50%intramural
Subserosopedunculado
Otros(especficaej.cervical)
Hbrido:leiomioma
(afectaendometrioy
serosa)
Seutilizandosnmerosseparadosporunguin.
Elprimernmerohacereferenciaalendometrioyelsegundoalarelacinconlaserosa.
25
Submucosoysubseroso,cadaunoconmenosdelamitaddeldimetroenelendometrioyen
elperitoneorespectivamente.
Valoracindiagnstica(algoritmo2):serealizasegnlaedad(FelixHM,2012).
Nia(antesdelamenarquia):laaparicindeunahemorragiavaginalsiempreseasociaconunaalteracinsubyacente.
Mujeradolescente.Losciclospuedenserirregularesdesdelamenarquiahasta23aosdespus.Habitualmenteseasocianconciclos
anovulatorios.Enausenciadeotrossntomasnoestindicadaningunapruebadiagnstica.
Mujerenedadfrtil.Siemprehayquedescartarquenoseaunacomplicacindeunagestacin.Lascausasmsfrecuentessonlos
miomas,elDIUylaenfermedadinflamatoriaplvica.Silaexploracinfsicaesnormal,noestindicadorealizarmsestudios(Sweet
MG,2012).
Mujeresperimenopusicas.Enocasionesesdifcildeterminarsisetratadelasvariacionesnormalesdelcicloosiporelcontrario,hay
quesospecharpatologasubyacente.
Postmenopausia.Todahemorragiaqueaparecedespusdelamenopausia(1aodespusdelaltimamenstruacin)exigeelestudio
delendometrio(KadirRA,2012).
Hemorragiauterinaanormal:Cmosetrata?
Tratamiento:enelcasodequeexistaunaalteracinsubyacente,eltratamientoserelespecficodelmismo.
Enloquerespectaaladenominadahemorragiauterinadisfuncional,lasopcionesteraputicascuandosesospechaquesetratadeciclos
anovulatoriossonlosqueaparecenenlatabla2(HickeyM,2012).
Paraeltratamientodelahemorragiaenlosciclosovulatoriosvermenorragia.
Algoritmo2.Diagnsticoteraputicodelahemorragiavaginalanormalconciclosanovulatorios
(*)Factoresderiesgodecncerdeendometrio:
Adolescentesconobesidady23aosconhemorragiavaginalanormalporciclosanovulatoriossintratar.
Mujeresdemenosde35aosconDM,historiadecncerdecolon,infertilidad,nuliparidad,obesidadoutilizacindetamoxifeno.
Mujeresmayoresde35aosconsospechadesangradosporciclosanovulatorios.
Tabla2.Opcionesteraputicasparalahemorragiauterinadisfuncionalenciclosanaovulatorios.(SweetMG,2012)
Frmaco
Dosis
teraputica
Pauta
Comentarios
<35mcgde
EE2
monofsicoo
trifsicos
Pautahabitual
TenerencuentalascontraindicacionesdelosACO.
Nohaydatossobresueficaciaenlametrorragia.Valorar
alos36mesesysinohansidoeficaces,suspender.
10mg/da
Durante1014dasal
mes.
10dascada3meses
enpacientescon
oligomenorreao
amenorrea
Noproveeanticoncepcin.
Precaucinenpacientescondisfuncinhepticasevera.
Veranterior.
Ciclosanaovulatorios
ACO
Acetatode
medroxiprogesterona
Hiperplasiaendometrialsinatipia
Acetatode
medroxiprogesterona
10mg/da
Durante14dasalmes
Megestrol
40mg/da
Noaportananticoncepcin.
DIUliberadorde
levonorgestrel
(Mirena)
Libera20
mcg/da
Anticoncepcindurante5aos.
Puedeoriginarsangradosirregularesyamenorrea.
Contraindicadoenelcncerdemamayotrassituaciones
enlasquenosepuedadarprogestgenos.
Dismenorrea:sntomasrelacionadosconelciclomenstrual
Definicin:dolordurantelamenstruacin.
Clasificacin:
Dismenorreaprimaria(sincausaorgnica):aparecepocodespusdelamenarquia,tiendeadisminuiralolargodelavida.Las
caractersticasdeldolorsonsemejantesentodoslosciclos:aparecehorasantesdeiniciarselamenstruacinyduradesdeunashorasa
12das,esespasmdicooclico,localizadoenhipogastrio,sepuedeirradiarhacialaspiernasylazonalumbarysecontrolaconAINE
y/oconACO.
Dismenorreasecundaria:silascaractersticasdeldolornocumplenloscriteriosanterioresolahistoriaclnicaasloorientahayque
sospecharunacausasubyacente:DIU,endometriosis,enfermedadinflamatorioplvica.
Dismenorrea:Cmosetrata?
Dismenorrea:Cmosetrata?
Tratamiento:eltratamientosepuederealizarconAINEoconACOs(ACOG,2010).
Otrosfrmacos,comolosagonistasdereceptoresadrenrgicosbeta2,nohanmostradosereficaces(FedorowiczZ,2012).
Sisedeseaademscubrirlaanticoncepcin,sedebetratarconunanticonceptivo(ZahradnikHP,2010),sibiennohayestudiosque
comparenunosconotros(ProctorML,2008).
Sinosedeseaanticoncepcin,seutilizarnantiinflamatoriosnoesteroideos,nohabindoseencontradoencuantoalaeficaciadiferencia
entreellos(MarjoribanksJ,2010).
Entrelasterapiasalternativasquesehanpropuesto,laacupuntura(SmithCA,2011)yelejercicioregularpodrantenerunefectobeneficioso
(BrownJ,2010).Hayalgunosestudiosquehanobtenidoalgnresultadofavorablecontiamina,digitopuntura,estimulacinelctricanerviosa
transcutnea,etc.,sinembargo,noestnlosuficientementeestudiados.
Lasdismenorreassecundariassetratansegnlacausasubyacente.
Sndromepremenstrual:sntomasrelacionadosconelciclomenstrual
Definicin:consisteenunaseriedesntomasfsicosypsquicosqueaparecendurantelafaseltea,inclusoenmujereshisterectomizadas.
Sntomasdelsndromemenstrual:
Depresinotristeza.
Tensinoirritabilidad.
Ansiedadonerviosismo.
Episodiosdemalhumoroclera.
Calambres.
Hinchazndemanosopies.
Tensinmamaria.
Hinchaznabdominal.
Malestarenlaparteinferiordelabdomen.
Dolordeespalda.
Cefalea.
Cansancio.
Aumentoodisminucindelapetito.
Antojosalimentarios.
Insomnio.
Valoracindiagnstica:esimprescindibleconfirmaralmenosdurante2ciclosquelossntomascoincidenconlafaseltea.Sedesconocesu
etiologa.Elgradomximoeseldenominadotrastornodisfricopremenstrual(BiggsWS,2011).
CriteriosdiagnsticosdelSndromeDisfricoPremenstrual(criteriosdelDSMIV):
A.Cinco(oms)delossiguientessntomasdurantelamayorpartedeldadelaltimasemanadelafaselteadelamayoradelosciclos
menstrualesdelltimoao,queempiezanaremitir2dasdespusdeliniciodelafasefolicularyquedesaparecencompletamenteenla
semanasiguientealamenstruacin,teniendoencuentaquealmenosunodeestossntomasdebeseralgunodeloscuatroprimeros.
1.Estadodenimodeprimido,sentimientosdedesesperanzaeideasdeautodesaprobacinacusadas.
2.Ansiedad,tensin,sensacindeagobioodeestarallmite.
3.Labilidademocionalevidente(p.ej.,ataquesdetristeza,llantoohipersensibilidadanteelrechazo).
4.Enfado,irritabilidadoaumentodeconflictosinterpersonalesdeformaacusadaypersistente.
5.Prdidadeintersporlasactividadescotidianas(p.ej.,trabajo,escuela,amigos,aficiones).
6.Sensacinsubjetivadedificultadparaconcentrarse.
7.Letargia,fatigabilidadfcilofaltaevidentedeenerga.
8.Cambiossignificativosdelapetito,atraconesoantojospordeterminadascomidas.
9.Hipersomniaoinsomnio.
10.Sensacinsubjetivadeestarrebasadaofueradecontrol.
11.Otrossntomasfsicoscomohipersensibilidadoaumentodeltamaomamario,doloresdecabeza,molestiasarticularesomusculares,
sensacindehinchaznogananciadepeso.
B.Estasalteracionesinterfierenacusadamenteconeltrabajo,laescuela,lasactividadessocialeshabitualesolasrelacionesinterpersonales
(p.ej.,evitacindeactividadessociales,disminucindelaproductividadyeficienciaenelmbitolaboraloacadmico).
C.Laalteracinnorepresentaunasimpleexacerbacindesntomasdeotrotrastorno,porejemplotrastornodepresivomayor,trastornode
angustia,trastornodistmicootrastornodelapersonalidad(sibienenocasioneseltrastornodisfricopremenstrualseaadetambina
cualquieradeestostrastornos).
D.LoscriteriosA,ByCdebensercorroboradosportcnicasdevaloracindiariayprospectivadelossntomasenalmenosdosciclos
sintomticosconsecutivos(eldiagnsticopuedeestablecerseprovisionalmentealaesperadedichaconfirmacin).
Sndromepremenstrual:Cmosetrata?
Tratamiento:laexplicacindelanaturalezadelossntomaspuedesersuficienteenmuchoscasos.Eltratamientoserealizarcuandolos
sntomassonmoderadosseveros.LosISRSdeformacontinuaobientansolocuandoaparecenlossntomashandemostradosereficaces
(WyattKM,2008).Lasopcionesteraputicasenformaescalonadasonlasqueaparecenenelalgoritmo3yenlatabla3serecogenlos
frmacosmsfrecuentementeempleados.
Existenotrasalternativasteraputicas(terapiasalternativas,vitD,magnesio,calcio)cuyopapelquedatodavapordeterminar.
Algoritmo3.TratamientodelSndromePremenstrual
Tabla3.Tratamientodelsndromedisfricopremenstrual.
Frmaco
Dosis
teraputica
Pauta
Comentarios
ISRS(frmacosdeeleccin)
Citalopram
2040mg/da
Continua,fase
ltea
Escitalopram
1020mg/da
Continua,fase
ltea
Fluoxetina
2060mg/da
Continua,fase
ltea
Paroxetina
2030mg/da
Continua,fase
ltea
ParoxetinaCR
12,525
mg/da
Continua,fase
ltea
Sertralina
50150
mg/da
Continua,fase
ltea
Clomipramina
5075mg/da
Continua,fase
ltea
Venlafaxina
50200
mg/da
Continua,fase
ltea
Drosperinona
etinilestradiol
Estradioltransdrmico
200mgc/da
2vecesala
semana
Implantedeestradiol
subcutneo
100mcg/da
Leuprolide
3,75mg/mes
11,25
mg/trimestre
Admin.(depot)
intramuscular
Goserelina
3,6mg/mes
10,8
mg/trimestre
Admin.subcutnea
Nafarelina
200400
mcg/12h
Admin.intranasal
Losefectossecundariosmsfrecuentesson:
Alteracionesgastrointestinales(nuseasydiarrea).
Anorgasmia.
Disminucindelalibido.
Alteracionesdelsueo.
Otrosantidepresivos
Losefectossecundariosmsfrecuentesson:
Alteracionesgastrointestinales(nuseasydiarrea).
Anorgasmia.
Disminucindelalibido.
Alteracionesdelsueo.
Tratamientohormonal
Debecombinarseconprogestgeno(verdosisentratamiento
hormonalsustitutivoenmenopausia).
Mastalgia.
AgonistasGnRh
Histrelina
Bibliografa
10
Admin.subcutnea
microg/kg/da
ACOGPracticeBulletinNo.110:noncontraceptiveusesofhormonalcontraceptives.ObstetGynecol.2010115(1):20618.PubMed
PMID:20027071
BiggsWS,DemuthRH.Premenstrualsyndromeandpremenstrualdysphoricdisorder.AmFamPhysician.201184(8):91824.PubMed
PMID:22010771.Textocompleto
BrownJ,BrownS.Ejercicioparaladismenorrea(RevisionCochranetraducida).En:BibliotecaCochranePlus2010Nmero2.Oxford:
UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2010Issue2Artno.
CD004142.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).Textocompleto
CarrBR.Disordersoftheovaryandfemalereproductivetract.En:Melmed&Polonsky&Larsen&Kronenberg.WilsonandFoster,
editors.WilliamsTextbookofEndocrinology.12thed.Philadelphia:W.B.SaundersCo.2011.p.73398.
DemersC,DerzkoC,DavidM,DouglasJSocietyofObstetriciansandGynecologistsofCanada.Gynaecologicalandobstetric
managementofwomenwithinheritedbleedingdisorders.JObstetGynaecolCan.200527(7):70732.PubMedPMID:16100628
FedorowiczZ,NasserM,JagannathVA,BeamanJH,EjazK,vanZuurenEJ.Beta2adrenoceptoragonistsfordysmenorrhoea.
CochraneDatabaseSystRev.20125:CD008585.PubMedPMID:22592732.Textocompleto
FelixHM,CervonkaD.Dysfunctionaluterinebleedingfromtheprimarycareperspective.JAAPA.201225(4):479.PubMedPMID:
22506337
GomezMarcosM.Diagnsticoytratamientodelaamenorreaenatencinprimaria.AMF.20073(9):5317.Textocompleto
HickeyM,HighamJ,FraserIS.Progestgenosversusestrgenosyprogestgenosparaelsangradouterinoirregularasociadoconla
anovulacin(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponible
en:http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).
CD001895.Textocompleto
KadirRA,ShariefLA,LeeCA.Inheritedbleedingdisordersinolderwomen.Maturitas.201272(1):3541.PubMedPMID:22445218
MarjoribanksJ,ProctorM,FarquharC,DerksRS.Frmacosantiinflamatoriosnoesteroidesparaladismenorreaprimaria(Revision
Cochranetraducida).En:BibliotecaCochranePlus2010Nmero1.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.update
software.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2010Issue1Artno.CD001751.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).Texto
completo
MasterHunterT,HeimanDL.Amenorrhea:evaluationandtreatment.AmFamPhysician.200673(8):137482.PubMedPMID:
16669559.Textocompleto
MunroMG,CritchleyHO,BroderMS,FraserISFIGOWorkingGrouponMenstrualDisorders.FIGOclassificationsystem(PALM
COEIN)forcausesofabnormaluterinebleedinginnongravidwomenofreproductiveage.IntJGynaecolObstet.2011113(1):313.
PubMedPMID:21345435
ProctorML,RobertsH,FarquharCM.Anticonceptivosoralescombinados(ACO)paraeltratamientodeladismenorreaprimaria
(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:
http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).
CD002120.Textocompleto
SmithCA,ZhuX,HeL,SongJ.Acupunctureforprimarydysmenorrhoea.CochraneDatabaseSystRev.2011(1):CD007854.PubMed
PMID:21249697.Textocompleto
SweetMG,SchmidtDaltonTA,WeissPM,MadsenKP.Evaluationandmanagementofabnormaluterinebleedinginpremenopausal
women.AmFamPhysician.201285(1):3543.PubMedPMID:22230306.Textocompleto
WyattKM,DimmockPW,O'BrienPMS.Inhibidoresselectivosdelarecaptacindeserotoninaparaelsndromepremenstrual(Revisin
Cochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.update
software.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).CD001396.Textocompleto
ZahradnikHP,HanjalicBeckA,GrothK.Nonsteroidalantiinflammatorydrugsandhormonalcontraceptivesforpainrelieffrom
dysmenorrhea:areview.Contraception.201081(3):18596.PubMedPMID:20159173
Msenlared
NationalInstituteforHealthandCareExcellence(NICE).Dysmenorrhoea[Internet].2009[acceso9/10/2013].Disponibleen:
http://cks.nice.org.uk/dysmenorrhoea
NationalInstituteforHealthandCareExcellence(NICE).Menorrhagia[Internet].2012[acceso9/10/2013].Disponible
en:http://cks.nice.org.uk/menorrhagia
RoyalCollegeofObstetricianandGynaecologist.ManagementofPremenstrualSyndrome[Internet].2007[acceso9/10/2013].Greentop
GuidelineNo.48.Disponibleen:http://www.rcog.org.uk/womenshealth/clinicalguidance/managementpremenstrualsyndrome
greentop48
Autora
JacintaLandaGoi
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
CSPozueloEstacin.PozuelodeAlarcn,Madrid.Espaa.