BRANTO-MOm,~~~

,. ~O

'~

;.,~

Livro

de Leitura

~-

do dr. L. L. Z A M E N H O F

ISl\IAEL

GO~IES

1)01'

BRAGA

com um prefcio pelo sr. A. Caetano

Coutinho e, em apndice, as primeiras
pginas de literatura brasileira que foram traduzidas em Esperanto.

LIVRARIA

DA FEDJ<.JRA"O FJ. BRASILEIRA

!

l\v: 'Passos, 80.

1939

Rio.de.Janeh'o

...

--,,--

FE:;f;N.(M~_~

formado de esc,ritos originais

selecionados e anotados

~ ~

f/~?'
EI'I \) >:/11'\1)
o 'l'
,,_,. J'ldrrllJ.l'eS
,.1!' Call1pf~ttd:~

.&

 memria

querida

do

Baggy de Arajo,
desembargador
o primeiro filho de nOSSa terra que
trabalhou
na divulgao do esperanto.

NOTAS SOBRE O ESPERANTO NO. BRASIL,

AT 1906
Mai8 um uoro lana Ismael Gomes Braga pubUcidae,
"i.vl/mIo a di1"l.tlgao e o estudo da lngua internacional do
l rr, IJ, Zamenhof,
In(li,vidualidade feita, de competencio. reconhecida, Mnbunu: necessidade tinha de um prefcio alheio para tal
Uf"'II, ICn,tcndcu,ele, porm, que eu, deveria! contrib'uir para
(/ li 1',.0 ('om alguma cousa, minima que fosse, Recebi, porilillfl, ,V//II intimociio,
formal, irret'ogavel. Reluto, negar, no
d! 1/1011, Q//aiuio Ismaet quer uma couea, rebate todos os
c'i'tl//IIII'IIIII,~ contrrio, fecha todas as portas por onde tente
,."" /1111' 11 paci 1/ te ,
1f,'///. (~IIIIIIJI'('('llrli Q1U' esse velho amigo quis [orar-me,
,'1111I
iXIIII, ti IIHlSII'IIl' '111", ccon-idoe
40 onos, ainda continuo esn-ru ut is!, IIII/,V ('010(,(/(/0, ('1I]JOlltanearnente,muito vontade,
,1 /lltll',11I'mdo moni mcnio, prcoiasuio a atuao brilhante de
/l1'II.V

HIIIII id('1l1l0H,

que 1/10 toca, opena finquei umas estacas pwra

o terreno, e ajudei a esbrao-lo, no comeo,
Oultos t/Utis fortes, a segu,ir, o prepararam e plantaram.
E
,'ollu'm hoje muito justamente as flores e os frutos 7'esultoutc e seu trabalho,
/'('{o
,ldlmill//'

Qual Oesar, caiclanumdo - Alea jacta est, o jovem m(lico Laeoro Inuiocik
Zamenhof,
"no podendo abandonar
a idia da lingua internacional
que lhe entrra no corpo e
no sangue, atravessou o Ruoico", quando, em Julho de 1887,
publicou custa propria, pois no enconsrr editor, sua primeira brochura .- Lingua internacional
- Prefacio e manual completo",
sob o pseunimo
Dr. Esperanto.
Nesse
livro, o n.O 1 da srie, escrito em russo, e nos de nos. 2, 3, -4
5, logo aps publicados, respectioamenie
em polons,
francs, alemo e ingls, o DI'. Esperanto incZ,uiu -4 folhas,
tendo cada 1tma 4- promessas de aprender a lingua proposta
'ta brochura, e cwioe termos transcrevo,
por curiosuuuie:

"PRIOMESO - Mi, sub'skrib'it'a, promes'as el'lern'i Ia

propou'it'a'n
de dr'o Esperanto lingv'o'n inter'naci'a'n,
se
est'os montr'it'a, ke dek milion'o'j person'o'j don'is pnblik'e
tia'n sam'a'n promes'o'n.
Sub'skrib'o

Nom'o:
Adres'o :

Heta 1a promessas,
e o endereo do portador
esooitiuias,

deveriam
188.9

epois de preenotiula

com o nome
da broctouro. e de mais 15 peseoas
ser enviadas ao autor do livro, em Va,r-

distribui1t

Dr.

Zamenhof

de Rhocs]

1 da Bspania, 1 da Liulia, 1 dlt Bumenla

I da China.

Entre esses 1.000 esperasitistas

,1/; L. de Beauironi
(n 46) e de A.

primeiro

"Adresaro de Ia personoj kiuj ellernis la lingvon Esperanto ",

iraecno esta serie I o nome, por ordem alfabtica, e o enereco dos primeiroe
mil esperaniisias.
Oomo era '1w,tural, a
maioria de promesintoj em da RU88iCL,ha'rendo iambem 29 da
.AIcmunlui, 20 a. 1tStt'ia.-Hungria,
9 a Ilhas Britnicas,
6 da Frana, 4 dos Estados Unidos da Amrica do Nort
(entre eles JTenry Phillip, secretario da Sociedade de Filosofia Americana,
de Filadelfia);
-4 da Sueoia ; 2 da Turquia

etW01~tt'am-se os nomes
Grabowski (n 296).

*
*

Adresaro XV 11, que trae os adeptos inscritos de

de 1895 a Janeiro de 1897, que aporece a primeira
11I/!lllUlde brasileiro. - PQ1'to Alegre.
Dele consta, sob o
li." .tR46, o nome
de Arno Phillip,
redator
(le "Deutsclie
~l'tnng"
(ultirinto V. Smurlo, da Russia ), /1]' esse [orna:
liet que o Snr, Hertuuii Mellcle8, em Se1t altigo "Espertmto,
,W'/Is /;rog1'e880s no Brasii",
no 11. de Dezembro de 1906 da
/'('I'i8f(b '(Renascena",
(liz j 'er, em 1894, escrito [aooraoeiII/I'n/I' sll/,(' o Esperanto, predizendo-lhe
o sucesso.
fJm ubetituio
primeira ga,Ziet(b eepenaista - "La
/IJ' no

0/1/111)1'0

l~:,;;pl"'allt isl o ", dil'i,gidl/

ooia,
Em

(ilhu
f'

1)('10 autor

da linou,

e que circulou.

di' S"','1II1Jro d(' 1889 a AgORtO de 18f)5, s1l1.giuna Sueei o 01'!I';O mcus! "Liug\'o Tuternaea",
editado pelo Klubo Espe":llltiHta <1(' Upsnlu, a ('01)/1'('((1'de Dezembro de 189.5. O n.O de
.t auclro di' 18!1"1'enumera entre seue asslnantes,
en~ 1896, F.
1'. l.orrnc, /fI/I', rino
dll JiJI/I'Oj)II, [irr residncia. na colo11;1/di' Nlto 1"l'Ii('l/l/o,
Ri Gmndc (lo Sul. ((L. I." de OutuII/'o di' 18!II' in ct u ('0/110 abonunto
]I', P. Machado
Reis, de
8IWloN, /lJsfado ele R. Paulo; c l'tn 8mb n.o de Dezembro de
18,011 iuser lima comuicaco
do Smllideano
K. etanieoi,
'lI/I' a rro Ia, entre as pessoa que reeporulerasn. a um qucstionario seu, nrsse ano, F'. Lorenc, A. Riegl e T. da Silva, to,/1M de So Feliciano .
Nada mais consta, parece, sobre o ESlJeTanto 110 Brasil,
ao fim de um ecenio aps o aporecimento
da primeira broch ur do DI'. Zamenho]:
Pelo l)OUCO que se sabe, foi o Snr.
"'/'(/nt'i,~('()
Volomiro Lorcnc, cspcruntista
de Ia unuaj horoj,

em 1890, o "Plena lernolibro

de Ia lingvo "Esperanto", por Bohemoj ", o primeiro
a
captar adeptos, no Rio Grande do Sul.
Todavia, pode dizer-se, foi s6 aps a campanha organizada, inteligente
e tenaz, feita na Frana pelo marqus Lo'Us
de Beaufront
e seu circulo de colaboradores,
que criaram,
em Janeiro
de 1898, a "Societ pour Ia propagation de
l' Esperanto" e seu orgo "L' Esprantste", que se fez entre
ns propaganda,
timida e mansa como o fio de agua viva"
da poesia de Alberto de Oliveira,
(ia gotear de lisins de esconsa pedra".
No [oscioulo 76, de 15 de Abril de 1898, da "Revista
Brasileira", dirigida por Jos Verissimo, publicou Medeiros
e Albuquerque
magnfiCO artigo intitulado
"Uma lngua internaoional - Esperanto".
Tratou das lnguas wnversais e
interna,oionais,
em geral, analisando ligeiramente
alguns projetos, oomo o do padre Soto Ochando, o Solresoldomid, de
Sure, o Volapk, o latim simplificado, e afinal o Esperanto,
do qual deu a gramatica,
os principais
afimo,s, eto, Escreveu as linhas finais em Esperanto,
conc,luindo por aconsetnar a seus leitores a aquisio do "Manual de Beaufront" e
de 8tW trad~tijo portuguesa, feita por J. H. Ferreira.

j tendo publicado,

na Europa,

t(

A edeiros e Albuquerque
foi um benemrito
da propor
gmtda, tendo realieado mais tarde diversas conserncio,
e
conseguindo,
em 1906, que [osse o Esperanto
considerado
linguagem
clara para a corresponencia
no Telgrafo NItcional .
O Dr . Jcome Martins Baggi de Araujo, dcsembargador
da Relao do Estado do Rio de Janeiro, em PetropoUs, ititeressando-se
pelo Beperanto,
em coneequencia da leitura de
artigos de propaganda
insertos na "Revue des Revues", ..e
Paris, dirigiu-se, em fins de 1897, ao Snr. de Beaufront,
em
fJpernay, obtendo os livros para
estudo da lingtta: "Manuel

compIet de Ia langus internationale Esperanto, avec double

vocabulaire ", de L. de Beaufront
(n.o 53); Universala vor-

turo, de L. Zamenhof (n 61,.); Ekzercaro de Zamenhof (n

7!) e Traduko de Ia Ekzercaro em francs, russo e polons
(Il.o fIO)". Inscreveu-se
sob o n.O 4098 no Adresaro XVIII,
'(I/crente a 1897, que traz tambem a inscrio n. 4~78, do
O

Nnr.

Felim Bernard Zdanowski,

de Porto Alegre.
Arthur Aze'vedo, recebendo de Baggi de Araujo folhetos
d lwopaganda e um eeemplar do n.O 1 de "U Esprantste",
ooupOtt-se em sua seco "Palestra", no ((O Paiz" de 12 de
bril de 1898) com a nova lngua i.ntenw.cional.
Mostrou,~(! muito
favoravel idia" forneceu informaes,
citou ar!ll/lIIontos, e terminou
o artigo transcrevendo
o Patro nia,
( 1) traduzido pelo autor da Zingua. Dias depois, nova "Palest 1'1I" de A. A ., 11.0 (iO Paiz", com a reproduo de uma
carta de Baggi de Araujo, toda em Esperanto.
A. A., resjlo1Hlendo a uma carta q1te lhe enviara um leitor, Jos, ded(I1"O~t: ((Ninguem
quer impingir
o Esperanto
como lngUa
universal, mas simplesmente
internacional".
Lendo a rip_
trstro", no ((O Paiz", escrevi logo ao Dr , Baggi de Araujo,
)(!d;indo inf01maes.
Sua resposta imediata, de 16 de Abril,
I'(!;O acompanhada
de tlua brochuras
de propaganda,
de
''''(/.Itfront e Costa e Almeida
(nos. 86 e 96), e de informes
minuciosos
sbre o modo de adquiri?' livros.
Desta carta,
([1((' ainda
conservo, transorevo o final, para mostrar o espirit elevao desse venerando pioneiro:
"Fico ao vosso dispor, para satisfazer
qualquer informao
mais de que pre(j8('is. So um propagandista
esponianeo,
nem essa Ungu.a
OR tem, de outra
ordem.
Gosto de concorrer para o profI"(,RSOem geral, e do meu pas, em particular".
Outro adeptos oonseguiu Baggi de Araujo, entre eles
/I DI'.
Guimares Natal, ento df'sembargador
em Goiae, e
l[1I(, faleceu
como Ministro do Supremo Tribunal Federal.
(1) - o "Padre Nosso" ou "Orao Dominical" foi, pois, a
obra literria impressa em Esperanto no Brasil.

urtmera

1. G. B.

No adresaro XIX fui inscriio 80b o n,O 4576, Sob o n,O

4580, vem o nome do Dr. Joo Aoeor, tMn dos adeptos que
consegui,

em Sete Lagoas,

Minas.

Oonquanto
tivesse sido iniciada sua. impresso em N 0vembro de 1896, somente em 1898 acabou de ser impt'es80
apareceu o livro que tomou o n,O 110 OOs publicaes
esperaniieta: A lin,qua unicersa; Esper-anto - Metodo completo, compreendendo
dois ooeabulorios,
segundo a edio
francesa de M'I', L, de Bea Ilfront , Tradnzido
e coordenado
por M anue! Ribeiro da 008ta e Aimeia
(mdico-cirurgio),

Reeende, Portuqci" ,
Este manual veio substituir
o de J, li, Perreir, j citado atre, "verko n.? 57, kiu enhavas multajn eraroju",
esclareceu, o DI', L, Zamc/lhoj em "Lingvo Intemacia", n,O
6-7 de 1896,
,Tayme Helnleln. Eerreir, espcrantista n.o 1109, deve ter
sido o primeiro a estudar o Bsperanto, em Portugal, em 1892,
O Dr. Costa, e Almeic tece o n,O 262, em 1893,
Foi o manual 110 que irradiou. o alJrelldizado do Esper-anto pelo nosso Bras; foi o que orientou
os samdeanos
isolados, perdidos em sua eetenso territorial .
De 1899 a 1905 for'um disseminadas
algumas centenas
do metoo Cosia e Almeia, remetidos a redaes ele jornais
e de revistas e a todos que se mostravam
iatereeeadoe
em
conhecer o ESIJelYJ!/'tto (2),
(2) - Essa importao
de manuais para distribuio
gratuita era feita por um estudante,-o
mesmo autor destas "Notas",
- cua delicadissima
modesta
tentou nos ocultar sse, como
outros grandes mritos que teve no inicio da propaganda, quando
o ridculo tentava es-magar a idia,
1. G, B,

Oom os elementos
contidos
nesse livro fizeram-se
as
wimeira verses de trechos de esoriiores brasileiros, publioao em "L' Esprantiste" e "L, r. ", em 1899: "La mio7.010", de RosaUa Sancloval;
"La tr gutoj", e Ooeio Net:
10 c "Aforismoj ka] pripensoj el Markizo de l\Iaric" , Ou:
tras tradues vieram depois, podendo citar "La Kolomboj",
d() Raymu1~do Correi em 1900; "Sortdirantulino",
de Coe:
lho Netto, em 1901; "'l'ri blondulinoj", de Maria Olara O,
.~(/.nto,~ e "La Kudrilo ka] la f'adeno ", de iIf(wlwdo de A.~8i!l,
('111 1905,
Noticias e artigos de p1'opagao apareceram
em gnmde 1l!l~merOde peridicos,
Posso citar, entre outros, o "Cor'cio de Minas", de Juiz de Fra, no q1.lal seu redator Heitor
uimares, sob o pse'u.dnimo ele V OIug'irar'd", no deimava
lw!tSf,r ocasio propicia sem esorever a [aoor do Eepercnto .
SIm primeir contribuio,
em 1898, trcnscreoeno carta 1ninh, 8U8Cit01t u.ma srie de ar'tigos sobre as lnguas internaoiouais, do Snr . Ma,gn11S SondaM, lJoliglota, autor de '/IIn
celebre "Mtodo Ortolgico ", o qua! depois se tornou cs pe:

'//11

t ista,

OUt1'08 [ornai, com artigos de que tive conhecimento:

"O Philaielisia Brasileiro", "Jorna. do Comercio", "Gaeetil de Noticias"
(O lavo Bilac), do Rio de Janeiro;
({A"(IfllIl//'i";
((O Pobre" . de Jttiz de Fra ; O Mttn;icipio", de S,
,{()tio da Barra;
((A Idio!', de Ouro Preto (Oarl-indo Lellis);
r Comeroio
ele Mina8", ((Diar'io de Minas",
ele Belo Hm'izonte; ((O Oonor", ele Oonceio da Barra; "Oorreio Brot euec", de Brotas;
"Oorreio Pautistano",
"Il Bersaglieri",
do S, Paulo;
((Alm Parahyba",
((O Eoo luoio nieto" , de
Hhn Paraiba ; ((O Recreio", de Oapivar,i; ((A Rejorma",
ela
d(lade de Rio Grande (Ohristiano
Kroemer};
((Aurm'a",
de
t. Paulo ; "Gaeeta de Uberaba",
V arios almamaques, que na poca contaoam numet'Oso,~
Icitores, [oram empregados
como oeicuto de divulgao
do
"~JII'mnto: ((O Anuario"
e o "Almamaque do Rio Grande do

10

11

Sul", o Almanaque Garnier", o ((Almanaque de LembrM!-o Luso-Brasileiro".

Um artiguele que neste ltimo in8eri, em 1902, concorreu para o recebimento de muitos pedid08 de informaes e de livros, at de Portugal e de 8uas colowia da Ajrica Ocidental.
D08 que se tornaram esperantistas durante esse periodo e cujos nome8 co~tam dos adresaroj e das gazetas de e'llto, poucos restam.
Uns faleceram, outros abandonaram (J
idia ou desanimaram.
Em certos pontos chegou a haver
pequenos nuoleos, mas sem organizao de grupos: em Porto
Alegre (O. Kraemer, ReinaldQ Geyer, Amo Ernst, e outros) j
em Belm. do Par; em Ouro Preto; em Conceio da Barr,
Minas (Oolegio Salesiano) j em Parnaba (Piam), onde Humberto de Oampos estuos o Esperanto com seu primo OlP
nu to Vras, de quem fala Humberto em suas ((Memorias".
Desse tempo so Arminio de Moraes, at hoje fiel
samdeano, e 08 falecidos Joo Ernesio, de UM; meu tio Jos
Felippe d' A. Ooutinho, que em 1902 j era membro da
S .p. p. E . francesa, e desde 190J,. rajtigito da revista
"Espero Katolika"; e Antonio M. de Souza, autor do "Dl:
oionario do Oharaieto",

donas ai tradukanto, kiel atoran kompensajon por

lin laboro , Se vi IV'OIashavi Ia grandan komplezon fari Ia
t nulukon,
m estos tre felia kaj al vi tre dankema",
A 16 de Janeiro de 1904, avisou: "Vian manuskrpton
mi i-ieevs, kaj oni tuj komencs Ia presadon ".
E a 19 de
"'II/'O
escreveu-me: "Mi sendas al vi Ia unuan ekzempleron
.1 nia gramatiketo . Mi skribas samtempe al Hachette por
I,, li sendu al vi 25 ekzempIerojn, donace. Nun mi esperas
1\(\ oni povas labori en Brazilo ... " (4)
Ourscoa eu nessa ocasio a Escola de Farma.cia de Ouro
Preto;
E com os exemplares recebidos, organizeri um pequcno curso de Esperanto, entre colegas e amig08. Destes,
1/ m se tornou, adepto, inscrevendo-se
na S, p. p. E .: Deternuuulo Oardoso, de Araguar,
Desta maneira, a custo, "o fio de agua viva, exguo e
II'OIUl'O, palmo a palmo, avana pela escarpada, , ."
A custo,
IlOi,q tinha de vencer a indiferena,
como sintetizou Pal
11f'1thelot, escrevendo de Montet'do, em 1908: "Esperantaj
IIfl'roj iam en Ia saina stato: KeIkaj samideanoj izoIataj,
plena] je entuziasmo sed senfortaj kontra Ia ~enerala indlfereuteco " .
nenion

*
*

Jilm carta de 12 de Novembro de 1903 o Proj . Thop1lli{e

Oart pediu-me traduzir para o portugus suas "Premil'es
Ieons d' Esperanto". (3) Da carta destaco o seguinte treoho: "La tuta profito de Ia vendado de Ia Unuaj lecionoj
estas por Ia propagando inter Ia blnduloj. Hachette do
(li) - Foi sse primoroso livrinho, posto na rde de Ivrarias correepondentes
de Hachette & Ce , - onde esgotou trs
edies - que engendrou o brilhante movimento esperantsta brasllelro dos primeiros dez anos"
1. G, B,

Novo aspecto, porm, toma a propaganda esperantista

"", 1906.
Funda-se em Oampinas, em Maro o "Surda Stelaro", o
/I/'imeiro grupo esperamtisto. no Brasil, por iniciativa de Joo
li ('(I ting e de Tobias Rabello Leite.
Em Maio inicia um c'urso de Esperanto, H. X, (Eve( 4) o dia 19 de Maro de 19 O 4 deve ficar registrado - pelo
'llnrecimento do 'primeiro livro em nossas livrarias - como inicio
,IIL divulgao do Esperanto
no Brasil,
Deveremos festejar
o
Jubtleu de Ouro em 19 de Maro de 1954, portanto, daqui a 15
RIIOII.

1. G. B,

12

resulta'(M'do Backheuser], no ({O Paie", cujos brilhantes

dos logo se mostraram.
Em Porto Alegre, Ohr. Kraemer, R. F. Geyer e Benja,mim Oamozato fazem intensa propaqasui, pelas colunas do
({Correio do Povo'> e por' meio de aulas.
Em consequencia dessas iniciativas,
d-se a fundao do
"Brasila Klubo Esperanto", no Rio de Janeiro, em Junho j
da "Esperanta Societo Sud-Rio-Granda", de Porto Aleqre,
rtn Setembro, do Gntpo Bspcrantista de Niteroi, em Otbtubro.
Novos Urros de estudo editam-se:
a ((Gramatica da linqu Esperanto",
de Alberto Alvar'es e Leonel Gonzaga, e o
'(Primeiro
Manual de Bsperanto", a brochura vermelha
de
Huchette, traueia c adaptada por Murillo Furtado.
(5)
Depois, engrossando
a torrente, imprime-se
em 1907 a
primeira revista no Brasil, "Brazila Revuo Esperantista ".
Realiza-se o 1 Oonqreeso Brasileiro
de Espercmio,
no Rio
de Janeiro, a que se segue a funda,o da "Bl'azila Ligo Es-

d,' Gouoeia, JuUa Eernasule, Irene A, Santos, Imny Bagg

ti" Araujo, FmiUinoj Bloomjiel, Honorio Leal, Pedro Ahm.
,.,:H (~oldinho, J. Duacte da Silveira, E. TribouiUet, Paulino
.";,mtiago, Portooarrero
Neito,
Oarlos Domingues,
Oorlos
I'''''o.~o, Alcibiades
O. Paes, Moredra Guimares,
Methdio
oranho e tantos outro mais, que, com SMa coloborao
/It'HllOfl1,
concorreram. para a vida do Esperanto,
na medida
ti" HIWS possibilidades.
"Na forteco ne estas Ia merito de
111 upurte,
sed gi estas nur Ia reznltato de multejara pacenca
l,dHIJ'ado de multo da personoj ", disse Zamenhof
em 1908, no
('lIlIg/,('880 de Dresde .
}I] "o fio
aqua viva, awrnentado em otui fragua",

j"

1/11

((A torrente

caudal, e 01'a a campina

alaga,
Em rio audaz que as fertiliza e banha".

E as florestas

perautista " .
Pudo i8S0 a, resutttmie

da entrada em cena de uma.

plia(le de noro,~ esperantietas
de valor, qua; mais competente, qual mais dedicado: afr os j citados, temos Nuno
Baena, A. Oouio Eernandes, "a mquono. de COSMO sileneiosa",
Lauriauo cZClS Trinas, Venal1cio da Silva, Arlindo de
Souea, Daitro Santos, Haroldo Amarei, Francisco de Almeitia Junior, Qllirino de Oliceira, J. B. Mello e SOUZ(t, Arruda Beltro, Alekso Fnzeres, Seoerimo de Freitae, Nerrat

(5) ~sses trabalhos,

como outros que os sucederam,
ocupam lug-ar respeitvel
e glorioso na histria do Esperanto
no
Brasil, porque tiveram a virtude de conservar
acesa a larnpada
do esperan tsmo ; mas foram impressos por particulares,
sem os
recursos de divulgao dos livreiros profissionais,
por isso aleancaram um pblico muito limitado e no tiveram a fora de renovar
o movimento.
Uma campanha cultural como a do Esperanto
no
pde prescindir
da colaborao
permanente
de llvrarias
editoras
que apresentem
series continuadas
de obras de diversos autores
durante
anos consecutivos.
1. G. B.

pouco que prometi fazer, bem ou mal arranja,do, q,..

notas sobre o Bsperasit
1~O Brasil,
em sua primeira
'W'I at 1906.
Desta data em diante, tem farta documento/,,111 11 "Brasila Ligo Esperantista",
para a hleiria do movi1//1'/1 to csperantista
brasileiro ,
/11, 8nUsfazendo
o desejo de Ismael Braqa, icnlio a ln11/'/'H.~,70 de que
(rememorando "Dom Oasmurro ") "ate; as
tlIU/H
pontas da milfl,ha vida, e restaurei na vellM,ce a ootes"HIf:

/"',,,.;a" .
OAETANO
Rio, Novembro

de ]938.

OOUTINllO.

PINALIDADE DESTE VOLUME

o 8urpreendente favor do pblico pelo nosso vrift,Jw

J'~H})erantosem mestre" impe-nos o dever de oomplet-lo
t' m 1&OVO trabalho.
"Bsperanto-Modelo" compilado em contirliUao quele
"'(lnool elementar.
Seguindo os mesmos principios - o mximo de prtica
" o mn'imo de teoria - aqui tambm as regras aparecem em
coeroicios de leitura ou simplesmente se epreeneo MS
terto. Raras notas nos pareceram necessrias.
Recomendamos novamente ao estudioso que NO TRAIVZA,' limite-se a compreender bem 08 trechos, Tradwl:ir
tarefa para mestres e no para alunos. H abit'lM1h"-se
a penH"" tia lngua que est estudando, - sem recorrer nunca ao
,wl"lngus, - o nico caminho para chegar ao perfeito conhcoimenio do idioma.
('om as regras que encontrou em "Esperanto sem mesl.t'' c outras que encontrar aqwi, o aluno poder compilar
t'm ('Hperanto uma excelente gramtica da lngua auxiliar,
tI"Hliuada ao seu uso pessoal, e aprender mais nessa comJlUf/~!riodo que em todas as gramticas massudas que possa
'IH'ontrar.
Componha, pois, o estudioso com os elementos que aqui
,'//('ontra, e - se possvelcom as sugestes de um profesRI"', ,'ma prpria gmmtica de esperanto.
Ao eminente esperall-tista dr. Oarlos Domingues, membro
111 Lingva Komitato
e oioe-presidenie da Liga Esperantista
ltrnsileir, aqui ficam nossos agradecimentos pela ouidaoso
'IW1Hdodste volume.
I. G. B.

14

EXERCCIOS

Rozo e8ta.! ttoro ka]

estas birdo

kolombo

Patro kaj frato. - Leono estas besto. - Rozo

floro, kaj kolombo estas birdo. - La rozo apar111 Teodoro . La suno brilas , - La patro estas
-La patro estas tajloro.

1.""HI

UM

1"III1M
111111.

J en estas pomo

e..

20 - Infano ne estas matura homo. - La infano

[um ne ploras. - La ielo estas blua. - Kie estas Ia
libro kaj Ia krajono? - La Ibro estas SUl' Ia tablo kaj
lu krajono kusas sur Ia fenestro , SUl' Ia fenestro
kuas krajono kaj plumo . -. Jen estas pomo. - Jen
stas Ia pomo, kiun (1) m trovis. -SUl' Ia tero kuas
Atono.
(1) Afim de exercitar-se no emprego do objeto direto,
recomendamos ao estudioso tentar passar para a voz passiva

EXERCCIOS

18

EXERC1CIOS

19

, - Anta Ia domo ataras arbo ,

Ia ~ambro,
La

dentoj

de 1eOM ut(JI

La patro

a.'kf'fI,!
~~.

Lo

3 - Leono estas forta. - La dentoj de Ieono estas

akraj. - AI leono ne donu Ia manon. - Mi vidas
leonon. - Resti kun leono estas dangere , - Kiu
kuragas rajdi sur Ieono? - Mi parolas pri leono ,

birdoj

fluga.a

." -

La birdoj flugas. - La kanto de Ia birdoj

rabla. - Donu al Ia birdoj .akvon, <lar ili voIas
trlnkt.
- La knabo forpelis Ia birdojn. - Ni vidas
r IfI oknloj kaj andas per Ia oreloj. - Bonaj infanoj
dlllgente, - AIeksandro ne volas Ierni, kaj
Ilnl rui lia tas Aleksandron. - De Ia patro mi ricevis
IIII/'~'II, knj de la frato mi ricevis pIumon. - Mi venas
th lu uvo, kaj m iras nun al Ia onklo , - Mi legas
1111"1111, La patro ne legas lbron, sed li skribas
h'tt'rClII.

h'M.",.

La

filo

stara8

apud

1a patro

4 - La patro estas bona , '-- Jen kuas Ia apelo

de Ia patro , - Dru al Ia patro, ke mi estas diligenta.
- Mi amas Ia patron. - Venu kune kun Ia patro. La filo staras apud Ia patro. - La mano de J ohano
estas pura. - Mi konas Johanon. - Ludoviko, donu
al mi panon. - Mi mangas per Ia buo kaj flaras per
todas as frases que encontre com acusatvo nos exerccos, e
vce-versa, passar para a voz ativa as frases que se acasm
DO original em voz passiva, empregando ento o acusatvo,
O acusatvo da voz ativa passa a ser o sujeito da voz passiva.
Exemplos: voz ativa: Jen estes ta pomo, KlUN m trovis.
Voz passiva: Jen estas la pomo, KlU esti.s. trovita de m4.
Outro exemplo: voz ativa: A 1 leono ne donu (vi) Za MANON.
Voz passiva: La MANO ne estu. dona ta (de vi) aZ Zeono.
Ainda outro: Mi vidas L-EONON. Passiva: LEONO eetos
viata

de mi.

Blanka

papero kuas 8ur

la tabto

fio .~- Papero estas blanka. - Blanka papero kuas

lu tahlo . - La bIanka papero jam ne kuas sur
,n"10. - Jen estas Ia kajero de Ia [una fralino .
1.11 patro dons al mi dolan pomon. Rakontu al
1111 junn amiko beIan historion. -Mi
ne amas obstinajn
tlluwju. - Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! _
111111111 matenon l Gojan feston! (mi deziras al vi)"
IIr

EXERCCIOS

EXERCCIOS

20

- Kia ~oja festo! (estas hodia) . - Sur Ia ielo ataras

Ia bela suno. - En Ia tago ni vidas Ia helan sunon,
kaj en Ia nokto ni vidas Ia palan lunon kaj Ia belajn
stelojn. - La papero estas tre blanka, sed Ia nego
estas pli blanka. - Lakto estas pli nutra, 01 vino. Mi havas pli frean panon, 01 vi. - Ne, vi eraras, snjoro: 'Via pano estas malpli rresa, 01 mia. - El u]
miaj infanoj Ernesto estas 1a ple] juna. - Mi estas
tieI forta, kiel vi. - EI iu] sia] fratoj Antono estas
Ia malplej saga ,

+45=i!!S

Tridek

kaj kvardek kvin

sepdek kvin

!aKa,

7- Du homoj povas pll multe fari 01 unu - Mi

havas nur unu buon, sed mi havas du orelojn. - Li
promenas kun tri hundoj. - Li faris ion per Ia dek
fingroj de siaj manoj. - El ~iaj multaj infanoj unuj
estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj. - Kvin kaj sep
fars dek du. - Dek kaj dek faras dudek. - Kvar kaj
dek ok faras dudek du. - Tridek kaj kvardek kvin
faras sepdek kvin. - Mil okcent nadek trio - Li
havas dek unu infanojn. - Sesdek minutoj faras unu
horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj. Januaro estas Ia unua monato de Ia jaro. Aprilo estas
Ia kvara, Novembro estas Ia dek-unua, Decembro estas
la dek-dua, - La dudeka (tago) de Februaro estas Ia
kvindek-unua tago de la jaro. - La sepan tagon de Ia
semajno Dio elektis, ke ~i estu pli sankta, 01 Ia ses
unuaj tagoj. - Kion Dio kreis en Ia sesa tago 't - Kiun
daton ni havas hoda ? - Hoda estas Ia dudek-sepa

21

ttago) de Marto. - Georgo Vaington ests naskita Ia

cludek-duan (2) de Februaro de Ia jaro mil-sepcenttridek-dua.

Ok estas kvar

kvinonoj

de ek:

8=~~10

8"- Mi havas cent pomojn. - Mi havas centon

da pomoj. - Tin i urbo havas milionon da Iogantoj,
- Mi aets dekduon (a dek-duon) da kuleroj kaj dn
dekduojn da forkoj. - Mil jaroj (a milo da jaroj)
faras miljaron. - Unue m redonas al 'Vi Ia monon,
kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por (3) Ia
prunto; trie mi petas vin anka poste prunti al mi,
kiam mi bezonos monon. - Por iu tago mi ricevas
kvin frankojn, sed por Ia hodaa tago mi ricevis
duoblan pagon, t. e. (= tio estas) dek frankojn. Kvinoble sep estas tridek kvin. - Tri estas duono de
ses. - Ok estas kvar kvinonoj ele dek. - Kvar metroj
da tn
tofo kostas nau frankojn; tal du metroj

acusativo aqui est empregado para substituir

en, fcil de subentender-se: en Za dudek-ooa
(tago) de Pebruaro, ou: Ia dudelc-duan (tagon) de Februaro:
S palavras "en" e "teo" de uso unversal delxarem-ee
subentendidas nas datas. No h objeto direto, portanto, no
poderamos passar para a voz passiva estas palavras que so
smente parte de uma orao.
(3) Com o verbo danki o dr. Zamenhof empregava muitas 'Vezesa preposio por: Danki por Za venko, danki por 111
,,-unto, etc., porm hoje mais corrente empregar-se pro.
F)m muitos casos como - morti por (ou pro) 1a Patr1tJo,
danki por (ou pro) ta prunto - a diferena de leve nuance.
(2)

a preposio

22

EXERCCIOS

EXERCtClOS

kostas kvar kaj duonon frankojn (a da frankoj). (4)

- Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono a tricentsesdek-sesono de jaro. - Tiuj ~i du amikoj promenas
am duope. - Kvinope ili sin jetis sur min, sed mi
venkis ujn kvin atakantojn. - Por miaj kvar infanoj m aets dek du pomojn, kaj al iu el Ia infanoj
mi donis po tri pomoj. - Tiu i libro havas sesdek
pagojn ; tial, se m legos en iu tago po dek kvin pa~oj,
mi finos Ia tutan libron en kvar tagoj.

Li

estas

knabo,

kaj

Si e8ta.

knallino

9 - Mi legas. - Ci skribas (anstata ci oni

uzas ordinare vi). - Li estas knabo, kaj ~i estas
knabino. - La tranilo tranas bone, ar ~i estas
akra. - Ni estas homoj. - Vi estas infanoj. - Ili
estas rusoj. ~ Ke estas Ia knaboj ? - Ili estas en Ia
~ardeno. -Kie
estas Ia knabinoj? - Ili anka estas
en Ia gardeno. - Kie estas Ia traniloj ? - Ili kuas
sur Ia tablo. - Mi vokas Ia knabon, kaj li venas. Mi vokas Ia knabinon, kaj si venas. - La infano
pIoras, ar ~i volas mangi , - La infanoj pIoras, ar
ili volas mang , - Knabo, vi estas negentla . - Sino
joro, vi estas negentla. - Sinjoroj, vi estas negentla].
- ~1:ia hundo, vi estas tre fidela. - On] dirs, ke Ia
(4) Embora correta, no exemplo da frase, a substituio
da preposio da pelo aeusatvo, depois de outro acusatvo, caiu
em desuso. Diz-se: du metroj koste kvar frankojn
kai
duonon, ou '" kvar kaj duonon da frankoj
(conservando-se
a preposio quantitativa "da").

23

lnm venkas. - En Ia vintro oni hejtas Ia fornojn.

m oni estas ra (a riaj) (5) oni havas multajn

n.

voli8

lin

forkuris

bati,

sed

li

de mi

10- Li amas min, sed mi lin ne amas. - Mi vols

hnti, sed li forkuris de mi. - Diru al mi vian no11I1111. Ne skribu al mi tiajn longajn leterojn. - Venu
111 mi hodiai vespere. Mi rakontos al vi historion.
()II vi dros al m Ia veron? - La domo apartenas aI
11. - Li estas mia onklo, ar mia patro estas lia frato ,
Hinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn nnnojn ; mi anka tre amas iliajn (i (infanojn).Mnrl t ru al iIi van novan veston. - Mi amas min mem,
\'1 IlIllUH vin mem, li amas sin mem, kaj iu homo amas
111 mem . - Mia frato diris al Stefano, ke li amas lin
pll, 01 sn mem. - Mi zorgas pr i tel, kiel mi zorgas
mi mem; sed si mem tute ne zorgas pri si kaj tute
111 ne gardas. - Miaj fratoj
havs hoda gastojn;
IlIlst lu vespermango miaj fratoj eliris kun Ia gastoj el
1111

""i

Oni com plural pouco usado. Emprega-se mesmo

ngular com sentido de plural. Ex. En Hispanujo oni
malfeW!a pro enlanda milito.
(6) S6 se empNga sia, quando o possuidor da terceira
u gramatical seja o mesmo sujeito da orao. Ex: Li
, 8ian patron;
Si malamas sian eaeo: di (Za mfano)
ra8 IMI. pUpQ1l.. F6ra disso emprega-se via (de V.), No
(11111e),
Sia (dela), ilia
(deles ou delas), ou dia (dele ou
Ia, quando o possuidor de genero neutro).
(ri)

EXERCfOlOS

EXERCfCIOS

2~

sia domo kaj akompanis ilin ~s la domo. (7)-Mi jam

havas mian apelon; nnn seru vi vian. - Mi Iavs
min en mia ambro, kaj ~i lavis sin en sa ambro,
- La inano seris sian pupon; mi montrs al Ia nrano,
kie kuas ~ia pupo. - Oni ne forgesas facHe Si811
nnuan amon.

25

al li. - Ordonu al li, ke li ne bablu . - Petu in, ke

ti sendu al m kandelon. -Ni estn gaja], ni uzu bone
Ia vivon, ar Ia vivo ne estas longa. - i volas danei.,
- Morti pro Ia patruje estas agrable , - La ntano De
eses petoli.

.I'JtItJfdo

a1wo

Iru for!

IJk110 6,tQ4 f)U f)1U'IJ, 01

lta1'tJfda

'entnove

"~;Jy
q-~

11
Nun mi legas, vi legas kaj li legas; ni in]
legas. - Vi skribas, kaj Ia infanoj skrlbas ; ili n]
sdas slente kaj skribas. - Hera m renkontis vian
filon kaj li ~entile saluts min. - Hodiai estas sabato,
kaj morga estos dimano. - Hierai estis vendredo,
kaj post-morga estos lundo. - Antai tri tagoj mi
vizitis vian kuzon kaj mia vizito faris ai li plezuron.
- u vi jam trovis vian horlogon ? - Mi ~in ankora
ne seris ; kiam m finos mian Iaboron, mi seros mian
horlogon, sed mi timas, ke mi gin jam ne trovos , Kiam mi venis ai li, li dormls ; sed mi lin vekis. - Se
mi estus sana, m estus felia. - Se li scus, ke mi
estas tie i, li tuj venus al mi. - Se Ia lernanto scius
bone sian lecionon, Ia instruanto lin ne punus. - KiaI ,
vi ne respondas al mi? eu vi estas surda a mnta?Iru for! - Infano, ne tuu Ia spegulon l - Karaj nfanoj, estu iam honestaj! - Li venu, kaj mi pardonos
0_

(7) ... depos do jantar os meus Irmos saram com 011

hospedes de BtlIJ casa (casa dos meus Irmos) e 01 acompanharam at a SUIJ casa (casa dos hospedes).

12
Fluanta akvo estas pli pura, 01 akvo staranta
senmove. - Promenante sur Ia strato, mi falis. Kiam Nkodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas
Ia batanto kaj Jozefo estas Ia batato. - AI homo,
pekinta senintence, Dio facile pardonas. (8) - Trovinte pomon, m ~in mangs. - La falinta homo ne
povs sn Ievi. - Ne r-ipron vian amikon, (lar vi mem
pli multe mertas riproon; li estas nur unufoja mensoginto, dum vi estas ankora nun (liam mensoganto.
- La tempo pasnta jam neniam revenos; Ia tempon
venontan neniu ankorai konas. - Venu, ni atendas
vn, Savonto de Ia mondo. - En Ia lingvo Esperantos
n vidas Ia estontan lingvon helpantan de Ia tutamondo. - Aigusto estas mia plej amata filo. - Mono
havata estas pli grava 01 havita. -Pasero kaptita estas
pli bona, 01 aglo kaptota , - La soldatoj kondukis Ia
arestitojn tra Ia stratoj. - Li venis al mi tute ne
atendite. - Homo, kiun oni devas ju~i, estas ju~oto.
0-

(8)
1culpon.

Note-se a eUpse do objeto direto: la pekon ou JG

26

EXERCCIOB

N'Un li 'iraB

EXERCCIOS

a~ ""

27

lavita. Vi estis Iavita,

Vi estos lavita.
Vi estus
Iavita,
Estu lavita.
Esti lavta, - Li estas nvitota.
Li ests invitota.
Li estos invitota.
Li
estus invitota. Estu invitota.
Esti invitota. - Tiu
i komercajo estas iam volonte aetata de mi. - La
surtuto estas aetita de m, sekve ~i apartenas al mi.
- Kiam via domo estis konstruata, mia domo ests jam
longe konstruita. - Mi scgas, ke de nun Ia uldoj
de mia filo ne estos pagataj de mi. -Estu
trankvla,
iuia tuta suldo estos pagita al vi balda , - Mia ora
ringo ne estus nun tiel longe serata, se ~i ne estus
tiel lerte kata de vi. - La Ia projekto de Ia ngenieroj tiu i fervojo estas konstruota en Ia daro de
du jaroj; sed m pensas, ke ~i estos konstruata (10) pli
01 tr] jarojn. - Honesta homo agas honeste. - La
pastro, kiu mortis anta nelonge (a anta nelonga
tempo), lo~is longe en nia urbo. - eu hoda estas
varme a malvarme? - SUl' Ia kameno inter du potoj
staras fera kaldrono; el Ia kaldrono, en kiu sin trovas
bolanta akvo, eliras vaporo; tra Ia fenestro, kiu sin
trovas apud Ia pordo, Ia vaporo iras SUl'Ia korton. (11).

hJ veron

13- Nun li diras al m Ia veron. - Hera li

diris ai roi Ia veron. - Li am drads al mi Ia veron.
- Kiam vi vidis nin en Ia salono, li jam antae diris
al m Ia veron (a li estis dirnta al mi Ia veron). _
Li diros ai roi Ia veron. - Kiam vi venos al m, ii jam
antae dros al mi Ia veron (a li eatos drnta al mi
Ia veron; a anta 01 vi venos ai m, li diros al mi Ia
veron) . - Se mi petus lin, li drus al mi Ia veron, - Mi
ne farus Ia eraron, se li antae drus al mi Ia veron (a
se li estus dirinta al roi Ia veron). - Kiam mi venos,
diru al mi Ia veron. - Kiam mia patro venos, dru aI
mi antas Ia veron (a estu dirinta al mi Ia veron).
- Mi velas dir a] vi Ia veron. - Mi volas, ke tio, kion
roi diris, estu vera (a roi velas esti dirinta Ia veron).

8ur Ia kameno mter

du IJotol
8taraB fera kaldrono; el Ia
kaldrono, en 1ciu sin trovas
bolanta akvo, eUras vaporo ;
Ira Za fenestro aIJud Ia pordo,
Ia vaporo iras SU1' ~a lcorton

14_ Mi estas amata. (9) Mi estis amara. Mi

estos aroata. Estu amata. Esti amata. - Vi estas
(9)
Passe as frases dste exerccio para a voz ativa
a88im: Oni ama.. mino Oni amis mino On1:amos min Oni
I1wItOB Hn, etc,

Mi iras en Ia Oal"denon
CI

15 - Kie vi estas? - Mi estas en Ia ~ardeno. Kien vi iras? -l\Ii iras en Ia ~ardenon. - La brdo
(10)
Observe-se a substituio da preposo (dum)
pelo acusattvo ,
(11)
Empregado o acusativo para mostrar direo, porque a preposio (SftT) no indica movimento. No exe~fcio
seguinte veem muitos exemplos dste emprego do acusativo.

~
28

EXERCCIOS

EXERCCIOS

flugas en Ia ambro (= gi estas en Ia ambro kaj flugas

en ~i). -La
birdo flugas en Ia ambron (= gi estas
ekster Ia ambro kaj flugas nun en gin). - Mi vojagas
en Hispanujo. -Mi vojagas en Hispanujon. -Mi sidas SUl' sego kaj tenas Ia piedojn SUl' benketo. - M;i
mets Ia manon SUl' Ia tablon- - El sub Ia kanapo Ia
muso kuris sub Ia liton, kaj nun gi kuras sub Ia lito- Super Ia tero sin trovas aero- - Anstata kafo li
donis al mi teon kun sukero, sed sen kremo- - Mi
ataras ekster Ia domo, kaj li estas interne. - En Ia
salono estis neniu krom li kaj lia fianno , - La
hirundo flugis trans Ia riveron, ar trans Ia rivero sin
trovis aliaj hirundoj. - Mi restas tie i Ia Ia ordeno
de mia estro. - Kiam li estis e mi, li staris (*) tutan
horon apud Ia fenestro. - Li diras, ke mi estas atenta.
- Li petas, ke mi estu atenta. - Kvankam vi estas
ra, mi dubas, u vi estas fela , - Se vi scus, kiu
li estas, vi lin pli estimus. - Se li jam vens, petu
lin (12) al m , -Ho, Dio! kion vi faras! -Ha,
kiel
bele! - For de tie i !- Fi, kiel abomene! - ~u, ru
pli rapide!

kiuj ne komprenas Ia uzadon de Ia artikolo (ekzemple

rusoj a poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia
propra), povas en Ia unua tempo tute ne uzi Ia artikolon, ar gi estas oportuna, sed ne necesa , Anetata
da oni povas anka diri 1' (sed nur post prepozicio,
kiu fnigaa per vokalo). - Vortoj kunmetitaj estas
kreataj per simpla kunligado de vortoj; oni prenas
ordinare Ia purajn radikojn, sed, se Ia bonsoneco a
Ia klareco postulas, on povas anka preni Ia tutan
vorton, t. e. Ia radikon kune kun gia gramatika fngo.
Ekzemploj : skribtablo a slqcbotablo ( = tablo, )SUl'
kiu oni skribas) ; internacia (= ku estas inter diversaj
nacioj); tutmonda (= de Ia tuta mondo); unutaga
(= kiu daras unu tagon) ; unuataga (= kiu estas en
Ia unua tago); vaporipo (= Aipo, kiu sin movas per
vaporo); matenmang, tagmang, vespermangi, abonpago (= pago por Ia abono) .

SKRIB~BlO

SKQIB,(TAQlO
SKRIBTABLO
Jli

estas en J !JOIrdeno

~I

~~t
16 - La artikolo Ia estas uzata tiam, kiam ni
parolas pri personoj a objektoj konataj.
fiia uzado
estas tia sarna, kiel en Ia aliaj lingvoj. La persono],
(')
V. nota 10. na pgna 27.
(12) Subentendido: ke li venu.

29

Vortoj kunmetitaj
e8ta8 kreataj
per
simpIa kunIigado de vortoi ; oni prelW8
ordinare la purajn
radik@jn, ee, se
Ia bonsoneco a Za taoreoo postula8,
oni povas ankmi. preni Za tt,tan vorton.
t. e. Ia radikon kune kun dia gramatika
tinido.,
Bkeemploi : 8kr'ibtabIo
a 8kribotabIo
(= tabIo, 8'ur kiu
oni 8kribas)

17 - iuj prepozicioj per si mem postulas am

nur Ia nomnativon- Se ni iam post prepozicio uzas
Ia akuzatvon, Ia akuzativo tie dependas ne de Ia preposcio, sed de aliaj kazoj- Ekzemple: por esprimi
direkton, n aldonas al Ia vorto Ia finon n; sekve:
tie (= en tiu loko), tien (= al tiu loko ) ; tiel same ni
anka diras: Ia birdo flugis en Ia gal'denon, SUl' Ia
tablon, kaj Ia vortoj gardenon, <tablon> staras tie
en akuzativo ne ar Ia prepozico] en kaj esur
tion i postulas, sed nur ar n volis esprimi direkton,

30

EXERCCIOS

EXERCiCIOS

t- e- montri, ke Ia birdo sin ne trovis anta en Ia

gardeno a sur Ia tablo kaj tie fIugis, sed ke gi de alia
Ioko fIugis al Ia gardezro, aI Ia tablo (ni volas montri,
ke Ia gardeno kaj tablo ne ests Ia Ioko de Ia flugado,
sed nur Ia ceIo de Ia fIugado) ; en tiaj okazoj ni uzas
Ia finigon cn tute egaIe, u ia prepozco starus a ne.
- lIorgau mi veturos Parizon (a en Parizon). -:M:i
restos hoda dome. - Jam estas tempo iri domen.
- Ni disigis kaj iris en diversajn flankojn: m iris
dekstren, kaj li iris maldekstren. - Flanken, sinjoro!
lIi lronas neniun en tiu
urbo. - Mi nenieI povas
kompreni, kion vi parolas o- lIi renkontis nek lin, nek
lian fraton (a mi ne renkontis In, nek lian fraton).

povas diri eobe al Ia patroa kaj eobe Ia patroas

(anstata eobe je Ia patroa) o Sed ni ne uzas Ia akuzativon tiam, kiam Ia klareco de Ia senco tion
malpermesas; ekzemple: ni povas diri epardon al Ia malamkos kaj epardoni Ia malamikon, sed ni devas diri
lam epardon al Ia malamiko lian kulpons o

31

~.~
~-{h
~.
~o

(Q.{),et

Ni povas IUri: ({obei aI Ia

patro" kaj ({ollei Ia patrOfl."
(anstata1l. "o lIei je Za palro")

La birdo jluga8 8ur Za tablon

18- Se ni bezonas uzi prepozicion kaj Ia senco

ne montras aI ni, kian prepozicion uzi, tiam ni povas
uzi Ia komunan prepozicon je o Sed estas bone uzadi
Ia vorton ':iekel eble pl maIofte o Anstata Ia vorto
je n povas anka uzi akuzativon sen prepozicio. _
lIi ridas je lia naiveco (a mi ri das pro lia naiveco,
a : mi ridas lian naivecon) o- Je Ia Iasta fojo m vidis
lin e vi (a : Ia Iastan fojon) o- Mi veturis du tagojn
kaj unu nokton o- Mi sopiras je mia perdta felio
(a : mian perditan felion}. - EI Ia dirita regulo
sekvas, ke se ni pr ia verbo ne scas, u gi postulas
post si Ia akuzativon (to e: u gi estas aktiva) a
ne, ni povas iam uzi Ia akuzativon.
EkzempIe, ni

19- Ia, al, iam, ie, el, es, io, iom, u- - La

montritajn nau vortojn ni konsilas bone eIlerni, ar
eI ili iu povas jam fati al si grandan serion da aliaj
pronomoj kaj adverboj o Se ni aldonas aI ili Ia literon
k, ni ricevas vortojn demandajn a rilatajn: kia,
kial, kiam, kie, kieI, kes, kio, kiom, kiu. Se ni aldonas
Ia literon et, ni ricevas vortojn montrajn : tia, tal,
tiam, ti e, tieI, ties, tio, tiom, tiu o Aldonante Ia literon
, ni ricevas vortojn komunajn: a, ial, am, e,
el, es, io, iom, iu o AIdonante Ia prefikson
nen, ni ricevas vortojn neajn: nenia, nenial, neniam,
nenie, nenieI, nenies, nenio, neniom, neniu. AIdonante
al Ia vortoj montra] Ia vorton i ni ri cevas montron
pli proksiman; ekzemple: tiu (pli malproksima), tiu
i (a i tiu) (pli proksma ) : tie (malproksime), tie
i a i tie (proksime) o Aldonante al Ia vortoj demanda] Ia vorton ajn, n ricevas vortojn sendiferencajn: kia ajn, kial ajn, kiam ajn, kie ajn, kiel ajn,
kies ajn, kio ajn, kiom ajn, kiu ajn o Ekster tio eI
Ia diritaj vortoj n povas ankora fari aliajn vortojn,

EXERCCIOS

EXERCCIOS

per helpo de gramatikaj fini~oj kaj aliaj vortoj [sufksoj) ; ekzemple: tiama, iama, kioma, tiea, -tiea,
tieulo, tamulo k. t. p. (= kaj tiel plu) ,

portas rozokoloran superveston kaj teleroforman apelon , - En mia skribotablo sin trovas kvar tirkestoj.
Liaj lipharoj estas pli grizaj, 01 liaj vangharoj.

32

La korpo estas morta, la animo

estas senmort

Gla80 de vino eeta gla80, en

kiu antae Bin trovis vino,
kiun oni uza por vino; otoeo
da vino estas ola8o plena
ie vino

em

200 - Lia kolero longe daris. - Li estas hodia

en kolera humoro - Li koleras kaj insultas. - Li fermis
kolere Ia pordon, -Lia filo mortis ka] estas nun malviva. ,- La korpo estas morta, Ia animo estas senmorta.
- Li estas morte malsana, li ne vivos pl, 01 unu (*)
tagon. - Li parolas, kaj lia parolo fluas dole kaj
agrable. - Ni faris Ia kontrakton ne skribe, sed parole,
- Li estas bona parolanto. - Starante ekstere, li
povis vidi nur Ia eksteran flankon de nia domo- - Li
Iogas ekster Ia urbo. - La ekstero de tiu
homo estas
pli bona, 01 lia interno. - U tuj faris, kion mi volis,
kaj mi dankis lin por Ia tuja plenumo de mia deziro.
- Kia granda brulo! kio brulas? - Ligno estas bona
brula materialo , - La fera bastono, kiu kus en Ia
forno, estas nun brule varmega, - eu li donis ai vl
jesan respondon a nean? Li eliris el Ia dormoambro
kaj eniris en Ia mangoambron. - La birdo ne forflugis:
gi nur deflugis de Ia arbo, alflugis ai Ia domo kaj
surflugis SUl' Ia tegmenton. -Por
iu aetta funto da
teo tiu
komercisto al donas senpage funton da sukero.
- Lernolibron oni devas ne tralegi, sed tralerni. - Li

33

~to - Teatramanto ofte visitas Ia teatron kaj ricebalda teatrajn manierojn. - Kiu olrupas sin je
Jlwtllluiko, estas melianikisto, kaj kiu okupas sin je
llomio, estas liemiisto. - Diplomatiiston on povas
unka nom diplomato, sed fizikiston oni ne povas
nnrni
fiziko, ar fiziko estas Ia nomo de Ia scienco
nu-m. - La fotografisto fotografis mn, kaj mi sendis
mian fotografajon al mia patro. - GIaso de vino estas
glaso, en kiu antas sin trovis vino, a kiun on uzas
por vino ; glaso da vino estas glaso plena je vino. _
Alportu aI mi metron da nigra drapo (Metro de drapo
signifus metron, kiu kus SUl' drapo, a kiu estas uzata
por drapo). - Mi aets dekon da ovoj. - Tiu
rivero
havas ducent kilometrojn de longo. - Sur Ia bordo de Ia
maro staris amaso da homoj. - Multa] birdoj flugas
en Ia atuno en pli varmajn landojn. - Sur Ia arbo
sin trovis multe (a multo) da birdoj. - Kelkaj homoj
sentas sin Ia plej feliaj, kiam ili vidas Ia suferojn de
siaj najbaroj. - En Ia ambro sidis nur kelke da
homoj. - Da post ia vorto montras, ke tiu
vorto
havas signifon de mezuro.
VIII!

( .)

V. nota 10, na pgtna 27.

EXERCCIOS

34

EXERCfOI08

35

La tra~w
e8tia tieJ maZab"G,
ke mi ne p0vi8 traMi per 4'
Za viandon kaJ devi, fl~i mlan
po8an tran~lon

IA uttU UeJ IUka, ke H ne

p01)a, trairi tra nia
maUart1apordo

Mia frato ne estas granda, sed li ne estas

auka malgranda: li estas de meza kresko. - Li estas
tiel dika, ke li ne povas trairi tra nia mallarga pordo.
- Haro estas tre maldika, - La nokto ests tiel
malluma, ke ni nenion povis vidi e anta nia nazo. - Tiu
malfrea pano estas malmola, kiel tono. Malbonaj infanoj amas turmenti bestojn. - Li sents
sin tiel maltela, ke li malbenis Ia tagon, en kiu li
estis naskita. - Mi forte malestimas tiun
malnoblan homon. - La fenestro longe ests nefermita;
mi gin fermis, sed mia frato tuj gin denove malfermis.
-Rekta vojo estas pl mallonga, 01 kurba. - La tablo
staras malrekte kaj kredeble balda renversgos. - Li
staras supre sur Ia monto kaj rigardas malsupren sur
Ia kampon. - Malamiko venis en nian Iandon , - Oni
tiel malheJpis al mi, ke m malbonigis mian tutan laboron. - La edzino de mia patro estas mia patrino kaj
Ia avino de miaj infanoj. - Sur Ia korto staras koko
kun tri kokinoj. - Mia fratino estas tre bela knabino.
- Mia onklino estas bona virino.-Mi vidis vian avinon
kun iaj kvar nepinoj kaj kun mia nevino. - Lia
duonpatrino estas mia bofratino. - Mi havas bovon kaj
. bovinon. - La [una vidvino targs denove flanino .
220 -

810silon. - i kombas al si Ia harojn per argenta

kombilo. - En somero n veturas per diversaj veturiloj,
kaj en vintro ni veturas per glitveturilo. - Hodia
estas bela frosta vetero, tial mi prenos miajn glitilojn
kaj iros gliti. - Per hakilo ni hakas, per segilo n
segas, per fosilo ni fosas, per kudrilo rr kudras, per
tondilo ni tendas, per sonorilo ni sonoras, per fajfilo
ni fajfas. - Mia skribilaro konsistas el inkujo, sablujo,
kelke da plumoj, krajono kaj nksorbilo . - Oni metis
anta mi manglaron, ku konsistis el telero, kulero,
tranilo, forko, glaseto por brando, glaso por vino kaj
telertuketo. ~ En varmega tago mi amas promen en
arbaro. - Nia lando venkos, ar nia militistaro estas
granda kaj brava. - SUl' krnta tuparo li levis sin al
Ia tegmento de Ia domo. - Mi ne scas Ia lingvon
hispanan, sed per helpo de vortaro hispana-germana
mi tamen komprenis iom vian leteron . - Sur tiuj ~i
vastaj kaj herboriaj kampoj pastas sin grandaj brutaroj, precps aroj da bellanaj safoj.

Akvo

23 -La
tranilo estis tiel malakra, ke mi ne povis
tran per gi Ia viandon "kaj mi devis uzi mian poan
tranlon , - u vi havas korktirilon, por maltop Ia
botelon? - Mi volis losi Ia pordon, sed mi perdis Ia

24 -

estae fZuidaJo

Vi parolas senseneajon, mia amiko. -

Mi

36

EXERCCIOS
EXERCCIOS

trinkis teon kun kuko kaj konfitajo. - Akvo estas

fluidajo. - Mi ne volis trinki Ia vinon, <lar ~i enhavis
en si ian suspektan malklarajon. - Sur Ia tablo staris
diversaj sukerajoj. - En tiuj <li boteletoj sin trovas
diversaj acidoj: vinagro, sulturacdo, azotacido kaj
aliaj. - Via vino estas nur ia abomena acidajo. - La
acideco de tiu (\i vinagre estas tre malforta. - Mi
mangs bongustan ovajon. - Tiu <li granda altajo ne
estas natura monto. - La alteco de tiu monto ne estas
tre granda. - Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas
kun m multon da pakajo , - emizojn, kolumojn,
manumojn kaj ceterajn similajn objektojn n nomas
tolajo, kvankam ili ne iam estas faritaj el tolo. Glaciajo estas dola glaciigita frandajo. - La reco
de tiu i homo estas granda, sed lia malsageco estas
ankora pIi granda. - Li amas tiun <liknabinon pro
ia beleco kaj boneco. - Lia heroeco tre plas al mi.
- La tuta suprajo de Ia lago estis kovrita per naganta]
folioj kaj diversaj aIiaj kreskajoj. - Mi vivas kun li
en granda amikeco.

La

gefian60j

ataria

aplul

Za

auoro

25- Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj. - Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj.
- Gesinjoroj N. hodia vespere venos aI ni. - Mi
gratulis telegrafe Ia jnnajn geedzojn. - La gefiano]
staris apud Ia altaro. - La patro de mia edzino estas
mia bopatro, m estas lia bofilo, kaj mia patro estas

37

Ia bopatro de 'mia edzino. - iuj parencoj de mia

edzino estas miaj boparencoj, sekve ia frato estas
mia bofrato, sia fratino estas mia bofratino; mia frato,
kaj fratino (gefratoj) estas Ia bogefratoj de mia edzino.
- La edzino de mia nevo kaj Ia nevino de mia edzino
estas miaj bonevinoj. - Virino, ku kuracas, estas
.kuracstino ; edzno de knracisto estas kuracistedzino.
- La doktoredno A. vizts hoda Ia gedoktorojn
P. - Li ne estas lavsto, li estas lavistinedzo. - La
filoj, nepoj kaj pranepoj de rego estas regidoj . - La
hebreoj estas Izraelidoj, <lar ilj devenas de Izraelo. _
evalido estas nematura evalo, kokido - nematura
koko, bovdo - nematura bovo, birddo - nematura
birdo ,

pregu

aZ la

Sankta

Virgulino

26- La ipanoj devas obei Ia sipestron. - iuj

loganto] de regno estas regnanoj. - Urbanoj estas
ordinare pIi ruzaj, 01 vlaganoj. - La regnestro de
nia lando estas bona kaj saga rego. - La Parizanoj
estas gajaj homoj. - Nia provncestro estas severa, sed
jnsta. - Nia urbo havas bonajn policanojn, sed ne
snfie energan policestron. - Lnteranoj kaj Kalvinanoj estas kristanoj. - Germanoj kaj francoj, kiuj
Iogas en Rusnjo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas
rusoj. - Li estas nelerta kaj nava provincano. -La
loganto] de unu regno estas samregnanoj, Ia toganto]
de unu urbo estas samurbanoj, Ia konfesantoj de nnu
religio estas samreligianoj. - ~ia regimentestro estas

38

EXERCCIOS

EXERCtCIOS

por siaj soldatoj kiel bona patro. - La botisto faras

botojn kaj uojn. - La lignisto vendas lignon, kaj Ia
Iguajisto faras tablojn, segojn kaj aliajn lignajn objektojn. - teliston neniu lasas en sian domon. - La
kuraga maristo drons en Ia maro. - Verkisto verkas
librojn, kaj skribisto simple transskribas paperojn.Ni havas diversajn servantojn: kuiriston, ambrstinon,
infanistinon kaj veturigiston. - La rulo havas multe
da mono. - Malsagulon iu batas. - Timulo tmas
e sian propran ombron . - Li estas mensogisto kaj
malnoblulo. - Pregu al Ia Sankta Virgulno ,

L'& sidas

apud

la

ormetoe

tabJo

kal

27 - Mi aets por Ia infanoj tableton kaj kelke

da segeto]. - En nia lando sn ne trovas montoj sed
nur montetoj. - Tuj post Ia hejto Ia forno estis varmega, post unu horo gi estis jam nur varma, post du
horoj gi estis nur iom varmeta, kaj post tri horoj gi
estis jam tute malvarma, - En somero ni trovas malvarmeton en densaj arbaroj. - Li sidas apud Ia tablo
kaj dormetas. - Mallarga vojeto kondukas tra tiu
i kampo al nia domo. Sur lia vizago mi vids
gojan rideton. - Kun bruo oni malfermis Ia pordegon,
kaj Ia kaleo enveturis en Ia korton . - Tio
estis
jam ne simpla pluvo, sed pluvego. - Grandega hundo
metis SUl' min san antaan piedegon, ka] roi de teruro
ne scits, kion fari . - Anta Dia militistaro staris
granda serio da pafilegoj. - Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj

39

gepatroj nomas Johan~jo (a Jojo), Nikoljo (a

Nikojo nu Nikjo a Ni~jo), Ernejo (a Erjo),
Vilheljo (a Vflhejo a Vil~jo a Vi~jo), Manjo (a
l\1arinjo), Klanjo kaj Sonjo (a Sofinjo) .

EHd1gtl 'VI. (aU Bididu). sinJoro!

28"- En Ia kota vetero mia vesto forte malpurgs ;

tial mi prenis broson kaj purigs Ia veston. - Li palgs
de timo kaj poste li rugigis de honto. - Li fanga
kun fralno Berto; post tri monatoj estos Ia edzigo;
Ia edziga soleno estos en Ia nova pregejo, kaj Ia ed7!iga
festo estos en Ia domo de Uaj estontaj bogepatroj.Tiu i maljunulo tute malsaggs kaj infangs. -Post
infekta malsano oni ofte bruligas Ia vestojn de Ia malsanulo . - Forigu vian fraton, ar li malhelpas al ni.
- i edsngls kun sia kuzo, kvankam iaj gepatroj
volis in edzinigi kun alia persono. - En Ia printempo
Ia glacio kaj Ia nego fludigas. - Venigu Ia kuraciston,
ar mi estas malsana. - Li venigis al si el Berlino
multajn librojn. - Mia onklo ne mortis per natura
morto, sed li tamen ne mortigis sin mem kaj anka
estis mortigita de neniu; unu tagon, promenants apud
Ia reloj de fervojo, li falis sub Ia radojn de veturanta
vagonaro kaj mortgs. - Mi ne pendigis mian apon
SUl' tiu i arbeto; sed Ia vento forblovis de mia kapo
Ia apon, kaj gi, flugante, pendigs. sur Ia branoj de Ia
arbeto. - Sidigu vin (a sdgu}, sinjoro! - La junulo
algs aI nia militistaro kaj kurage batalis kune kun ni
kontra niaj malaroikoj.

40

EXERCCIOS

EXERCCIOS

La domo,
en kiu oni ZeNt/JI,
esto terneio,
kaj Za omo,' en
kiu oni pref}a8, estas preOejo

4l

Unu lajrero estoe suliCa, por

ek8plo<Ufli

pulvon

,~\

29- En Ia daro de kelke da minutoj mi adis

du pafojn. - La pafado dars tre longe. - Mi eksaltis
de surprizo. - Mi saltas tre lerte. - Mi saltadis Ia
tutan tagon de loko aI loko. - Lia hieraa parolo ests
tre bela, sed Ia tro multa parolado lacigas lin. - Kiam
vi ekparolis, ni atendis ad ion novan, sed balda ni
vidis, ke ni trompigis. - Li kantas tre belan kanton.
- La kantado estas agrabla okupo . - La diamanto
havas belan brilon. - Du ekbriloj de fulmo trakuris
tra Ia malluma ielo. - La domo, en kiu oni lernas,
estas lernejo, kaj Ia domo, en kiu oni pregas, estas
pregejo , - La kuiristo sidas en Ia kuirejo. - La
kuracisto konsilis aI m iri en vitbanejon. - Magazeno, en kiu on vendas cigarojn, a ambro, en kiu
on tenas cigarojn, estas cigarejo; skatoleto a alia
objekto, en ku oni tenas cigarojn, estas cigarujo;
tubeto, en kiun on metas cgaron, kiam oni gin fumas,
estas cigaringo. - Skatolo, en kiu oni tenas plumojn,
estas plumnjo, kaj bastoneto, sur kiu oni tenas plumon
por skribado, estas plumingo. - Eu Ia kandelingo sidis
brulanta kandelo. - En Ia poso de mia pantalono mi
portas monujon, kaj eu Ia poso de mia surtuto mi portas paperujon; pl grandan paperujon mi portas sub
Ia brako . - La rusoj Iogas en Rusujo kaj 1a germanoj
en Germanujo.
30- talo estas fleksebla, sed fero ne estas flek':'
seb1a. - Vitro estas rompebla kaj travidebla. - Ne

iu kreskajo estas mangebla. - Via parolo estas tute

nekompreneblakaj
viaj leteroj estas iam skribitaj
tute nelegeble. - Rakontu al mi van malfelion, ar
eble mi povos helpi aI vi. - Li rakontis al m historion
tute ne kredeblan. - u vi amas vian patrou? - Kia
demando! kompreneble, ke mi lin amas. - Mi kredeble
ne povos veni al vi hoda, ar mi pensas, ke mi mem
havos hoda gastojn. - Li estas homo ne kredinda.
- Via ago estas tre ladinda, - Tiu i grava tago
restos por mi iam memorinda. - Lia edzino estas tre
laborema kaj sparema, sed !li estas anka tre babilema
kaj kriema. - Li estas tre ekkolerema ka] eksctgas
ofte e Ia plej malgranda bagatelo; tamen li estas tre
pardonema, li ne portas longe Ia koleron kaj li tute ne
estas vengema. - Li estas tre kredema: e Ia plej
uekredeblajn aferojn, kujn rakontas al li Ia plej nekredindaj homoj, li tuj kredas. - Centimo, pfenigo kaj
kopeko estas moneroj. - Sablero enfalis eu mian
okulon. - Li estas tre purema, kaj e unu polveron
vi ne trevos sur lia vesto. - Unu fajrero estas suia,
por eksplodigi puIvon.
31-Ni
iuj kunvenis, por prparol tre gravag
aferon ; sed ni ne povs atingi ian rezultaton, kaj ni
disiris. - Malfelio ofte kunigas Ia homojn, kaj felio
ofte disigas mn. - Mi disirs Ia leteron kaj disjetis
giajn pecetojn en ujn anguIojn de Ia ambro . - Li

42

EXERCfCIOS

donis al mi monon, sed mi ~ fuj redonis aI li..!l- Mi

foriras, sed atendu min, ar mi balda revenos. - La
suno rebrilas en Ia klara akvo de Ia rivero. - Mi diria
al Ia re~o: via reA'a moto, pardonu min! - EI Ia tri
leteroj unu ests adresita: al Lia Episkopa Moto,
Sinjoro' N.; Ia dua: aI Lia Grafa Moto, Sinjoro P.;
Ia tria: al Lia Moto, Sinjoro D. - La sufikso eums
ne havas difinitan signifon, kaj tial Ia (tre malmultajn)
vortojn kun eums oni devas lern, kieI simplajn
vortojn. Ekzemple: plenumi, koIumo, manumo. - Mi
volonte plenumis Ian deziron. - En malbona vetero
on povas facile malvarmumi. - Sano, sana, sane, san,
sanu, saniga, saneco, sanilo, sanig, sangl, sanejo,
sanisto, sanuIo, malsano, mal sana, malsane, malsan,
malsanulo, malsanga, malsangl, malsaneta, malsanema, malsanulejo, malsanulisto, malsanero, malsaneraro, sangebla, sanigsto, saniglo, resang, resaniganto, sanigilejo, sanigejo, malsanemulo, sanilaro, maIsanaro, malsanulido, nesana, malsanado, sanlajo, malsaneco, malsanemeco, saniginda, sanilujo, sanigilujo,
remalsano, remalsango, malsanulno, sanigista, sanglista, sanilista, malsanulista k. t. p.

CARTAS
(Ao Sr. A. Caetano Ooutinho) .
12/24 IX 1898
Kara Sinjoro! - La librojn m sends al Vi (*) hera.
Pur traduki Ia Ekzercaron en lingvon portugalan mi kun
1,1,'znro donas aI Vi mian plenan permeson.
En Ia "Bihlloteko" Via traduko ne povas esti presita.
Vi devus A'in
I"'csi en formo de aparta brouro ,
Via L. Za,menhof .
9/21 V -1899
Kara Sinjoro! ~ La librojn mi sends al Vi. La verkojn
kaj 51 roi jam pli ne havas; (lu Vi ne deziras ricevi
'" alian anstata ili?
Kun granda plezuro mi vidas, ke nia afero trovis en
I energian laboranton kaj mi dezras 'al via laborado plej
bonan sukceson.
11.- <ia

Kun kora saluto

Via L. Zamenhof.

(.) o dr .. Zamenhof empregava, "V" matusculo no trataDto "Vi", quando no tinha intimidade com o correspondente.
tas cartas so as primeiras escritas pOO' le ao Sr. Coutnho ;

CARTAS

46

OARTAS

nos, ke oni mian projekton ne akceptu, sed ke oni transdonu

~in kune kun Ia aliaj projektoj al ia provizora komitato por
matara prjugo kaj decido.

47

a Ietero kun Ia rimarkitaj preseraroj en Ia KresKiam Ia firmo Hachette scigos min, ke ~i nsi novan eldonon, mi certe faros uzon eI u] monluJn vi tieI afable sendis al mio

(Ao mesmo, em 12.11.1908) :

. Edmund S6s, 9.XII.1910) :

Kara snjoro l - Kun granda malgojo mi Iegs vian Ieteron de Ia 7/11. Ne perdu Ia kuragon, io balda estos
tute bona. Post pluvo Ia vetero ordinre fari~as ankora
pli bela. Mi estas konvinkita, ke nun Ia malfela demando
pri an~oj jam neniam reaperos. Mi esperas, ke vi balda
~ojigos mn per Ia sciigo, ke via firmo potence ekfloris.

sinjoro! - De u] esperantistaj gazetoj mi ricevas

, ke mi estu ilia kunlaborantoj sed bedai'irinde tio
r mi absolute ne ebla, ar dum Ia tuta tago min
mia profesio kaj dum Ia tuta vespero mi havas
tlom multege da esperantistaj Iaboroj, ke mi ne povas
II sur min ian laboron novan.

(Ao Sr. I van Krestanoj, 31. XII .1910) :

(Ao mesmo em 30.IV.1908) :

Kara Sinjoro! - Kun sincera danko mi ricevas Ia folietojn, kiujn vi de tempo al tempo sendas aI mi. - Mi esperas,
ke Ia krizo en Ia Presa Societo finigos felie.

Knra sinjoro! - Van brouron mi danke ricevis. - Por

ldonl bulgaran tradukon de Ia artikoIo "Essence et avenir "
H) rui volonts donas aI vi man permeson.
La traduko
,'UM
aperi ne sub mia nomo, sed sub mia psedonmo
UJIII('J".
Sendi al vi ian noton a artikoIon mi ne povas.

(Ao Sr. W. M. Bailey, 24.X.1910):

Kara sinjoro! - Akceptu man pIej koran dankon pro

amigo) e Mi renkontis mian amikon bZindan (encontrei o meu
amigo cego).
Em tal caso o adjetivo em nominativo (sem o 11.) no faz
parte do objeto direto do verbo transitivo, um atributo, subentendendo-se um verbo ."ser". AnaHse-se assim: Mi renkonu mian
amikon (sea li estis) bUnda. Mi tr01i8 la teterow (sea di estia)
fermita.
rinda .

La

kongreso

trovas

Za

organizacion

(esti

nun)

dezi-

(Ao S,.. J. Schmid, 18. IX .1913) :

Kara sinjoro! - Reveninte hejmen kaj rememorante nun

belajn tagojn de Berno, m sendas al vi mian koran gra(8)

Abreviado por "Bssence et avenir e Z'ide de

francs do magistral trabalho

IUonale",
titulo
hoi "Bsenc kaj
ue em 1910 j era

estonteco

de la

ieo

Zangue

m-

de

ZIle Zingvo internacia",

famoso e considerado pea poderosa na proanda do Esperanto, por isso faziam-lhe a traduo em todas
l1nguas, inclusive em bulgaro, como se v dessa carta.

CARTAS

48

tulon pro Ia bonega arango de Ia kongreso. Vi multege Iaboris, sed vi povas almena diri al vi, ke via laboro ne perdigis vane. eu vi nun jam iom ripozis?
En Ia ambro de nia hotelo en Berno kuis bela kuseneto
kun verda stelo kaj Ia vortoj "En Ia mondon venis nOIVa
sento"; ar neniu ion diris al mi pri tiu kuseneto, tal mi
pensis, ke ~i estas apartenajo de Ia hotelo. Nur en Ia
momento de nia forveturo Ia hotelmastro diris al mi, ke l
kuseneto estas destinita por mi,. sed li ne diris, kiu ~in
alsendis,
S'upozante ke Ia donaco venas de frailino via
filino, m petas volu transdon al i plej koran dankon
de mia edzino ka] de roi.
AI vi, al sinjorino Schmid kaj al viaj estimataj gefiloj
mi sendas plej koran saluton de m kaj de mia tuta familio.

(Ao DI'. Lucien Sergeant).

8.VI. 1908.
Rara sinjoro!
Kun vera plezuro mi ricevis vian leteron de Ia 3/VI.
AI Ia grupo: "Verda Stelo" volu (1) transdoni mian
koran saluton kaj deziron de plej bona florado kaj sukcesoj.
l\1i esperas ke via grupo tre baldai denove reakiros por via
urbo tiun grandan simpation, kiun gi havis en Ia tuta mondo
esperantsta kaj kiu bedairinde en Ia lasta tempo iom malfortigis pro Ia malfeliaj cirkonstancoj.
S'ed mi esperas
anka, ke iuj ombroj balda malaperos kaj Ia malnova
grupo kun Ia nova laboros en plena unueco kaj en plena
fideIeco al tiu standardo, kiu Ia unuan fojon (2) konkrete
aperis guste en via urbo.
Mi plene rajtigas vin montri mian leteron de Ia pasinta
semajno aI u] kaj ie, kiel vi volas.
,

(1)
(2)

Modernamente dz-se sempre nsse sentido: bonvoZu. Observe-se a substituio da preposio ie pelo acusatvo.

CARTAS

43

tAo ~r. T. Holmes).

U. Vll.lU08.
IU'I\ Sinjoro I
1.11tinto de Ia cenzuro de Ia
11111(\'0 estia 2-a de Junio
.1I11110va stilc) . La dato
rku lu. 21-ade Julio (t.

'6&!!,

UII

lIa,,'IU.

uusl
1m:

kiu

unua libro pri Esperanto en

(3) (21-a de Majo Ia Ia
de Ia apero de Ia unua libro
e. proksimume en tiu sarna
Ia pola eldono de Ia lernolibro ricevis Ia

permeson)

sempre as cartas do dr.

Zamenhof terminam
Via Zamenhof.

onhecemos uma, dirigida a Leopoldo Einstein, que tera com a seguinte frase: Ricevu ta plej respektan sahtton
ia humila se1vanto
"
O fecho mais comum hoje das cartas : ((Reepektplene
..... ", ou, quando haja intimidade:
"Sincere via ....
one via .....
Amike via..,!... Samideane ma .... ", ((Via
ko . "

(8) O dia 2 de Junho foi sempre considerado pelo dr, Zamenhof

o a data do nascimento do Esperanto; por isso imprimimos
capa dos dois livrinhos, publicados como lembrana do Jubileu
Ouro, a data: 2VI-1937. No entanto, est. hoje verificado que
aparecimento do "Primeiro livro" nas livradas foi em 14 de
ho (e no 21, como supunha o dr , Zamenhof no momento em
escreveu a carta acima).

A ORIGEM DO ESPEI-l.ANTO
(I<;xtraido de uma carta dirigi da em 1896 a N. Borovko,
em esperanto por V. Garlet) .

em

III1ItUIIrussa, e traduzida

. . . Vi demandas
min, kiel apcris ~e mi Ia, ideo krei
III1K\,()1I internacian
kaj Ida estis Ia historo
de Ia lngvo
1':HllI'rullto de l' momento de gia naskigo gis tiu i tago?
La
tutu publka historio de Ia Ingvo, t. e. komencants de Ia
tll/.{O, kium mi malkao
eliris kun g'i, estas aI vi pl-malpl
kunutu ; cetere i tiun perodon de Ia lingvo estas nun, pI'O
1II111laj kazoj, ankora
neoportune
tusad ; m rakontos
aI
vi t in l en generalaj trajtoj sole Ia histot-ion de Ia naskigo de
In lingvo .
gstos por m malfacile rakont al vi ion tion i detale,
RI' multon m mem jam forgesis .
La rleo, al kies efektivigo
111 dediis mian tutan vivon, aperls e mi - estas ridinde
111diri - en Ia plej frua inl'aneco kaj de tiu i tempo neniam
11I iu forlasads
; mi vbvis kun gi kaj e ne povas imagi min
"1\ f{i.
'l'iu i cirkonstanco
parte klargos al vi, kal roi
1"111tiom da obstineco Iaboris super gi kaj kial m, malgra
c"luj malfacilajoj
kaj maldolajoj, ne forlasadis tiun i ideon,
klel f{in faris multa] aliaj, laborintaj
RUI' Ia sarna kampo ,
1\1i naskigis en Bjelostoko,
gubernio
de Grodno.
Tiu
1 loko de mia naskigo kaj de miaj in nnaj jaroj donis Ia
rlirekton aI iuj miaj estontaj celadoj , Eu Bjelostoko
Ia
loA'llntal'o konsstas el kvar d iversaj elementoj : Rusoj, Poloj,
h-rmano]
kaj Hebreoj ; u el tiuj i elementoj
paro Ias
,purtan Ingvon kaj neamike rilatas Ia aliajn elementojn.
I'

I,:

I
!

A OR[QE~( DO ESPERANTO

A ORIGEl\f DO ESPERANTO

En tia urho pli 01 ie Ia mpresema

naturo sentas Ia multepezan malfelion
de dversrngveco kaj konvinkigas e u
pao, ke Ia diverseco de lingvoj estas Ia sola, a almeua Ia

nl roi: for Ia revojn! tu 6 Iaboro no estas lati

forto], - kaj tamen mi am revenadls al mia revo .
1,-')'DHIlUID kaj
Iranean
lingvojn mi ellernndis
en Ia
"flll I'O, kiam
oni ne povas ankora
kornpari
kaj [ar i
ICIIIII""dojn;
kiam, estante ou Ia fi-a klaso ele gimnasio, mi
IIIIIIII'III'I!l ellernadi
Ia lingvon anglan, Ia simpleco de Ia
unul iko jetigis en miajn okulojn, precipe dank' al Ia kruta
Ir'u IIlIh'o fi 1 gi de Ia gramatikoj
latina
kaj greka , Mi
I'illllll'kis t iam, ke Ia rieco de gramatikaj
formoj estas nur
IIlIlItl/1
hlstoria okazo, sed ne eRtas necesa por Ia Iingvo . Sub
1111 influo
mi komencis ser en Ia tingvo ka] forjetadi
Ia
t1Illlt'1.01l:1.1n
formojn, kaj mi rmarkis,
ke Ia gr'amatiko iam
1'11kn] pli degelas en miaj manoj, kaj balda mi venis aI Ia
1'11I1Il!t iko ma Igranda,
kiu okupis sen malut ilo por Ia lingvo
1If' "I i 01 kelkajn
paojn . Tinm mi komencs pli serioze
urrlnu igndi min al mia revo . Sed Ia grandegulaj
vortaroj
111' l/ls:I(lis
rnin trankvila ,
Unu fojon, kiam mi eRtil'l en Ia 6-:1
7-a klaso de Ia
I11I 11:1zio, mi okaze turnis
Ia atenton
al Ia snrskribo
~hf).if':lr8kaja
(Drinkejo).
kun mi [am multajn
fojojn
\'Idil'l, kaj poste al Ia elpendajo
Konditorskaja
(S1tkoraJejo).
iu (li eskaja ekinteresis min ka] montris al mi, ke Ia
1Ifib(oj
donas Ia eblon el unu verto fari a liajn vortojn,
klujn oni ne elevas aparte ollernadi . 'riu i penso ekposedis
min lute, kaj roi subire eksent is la teron suh la piedoj . SUl'
111 tr-ruraju
grandegulajn
vortarojn
faliR ra c1io de 111IDO, kaj
111 komencs rapide malgraudiadi
anta mia] okuloj.
T~a problemo estas solvita !s diris mi t iam.
Mi kaptis
111 irlenu pri sufiksoj
ka] komencis multe Iahoradi eu tiu i
dlrekto , l\fi komprenis,
kian ~randan
Rignifon povas havi
1101' Ia lngvo konscia kreata
Ia plena uzado de tin forto, kiu
" lingvoj naturaj
efikis nur parte, hlinde, neregnle
kaj
neplene , M:i komencis komparadi
vortojn, sornd inter Ili
konstantajn,
difinitajn
rilatojn,
ka] (\iutage roi forjetadis
el
Ia vortaro novan grandegan
serion da vortoj, anstataigaute
lun
grandegan per unu sufikso, kiu signifis certan rilaton.

52

ea kazo, kiu disigas Ia homan familioI1 kaj dividas gin

en malauiikajn
partojn.
Oni edukadis min kiel ideallston ;
on min instruis, ke iuj homoj estas Iratoj, kaj dume SUl' Ia
strato kaj SUl' Ia korto, io e iu pao igis min senti, ke
homoj ne ekzistas : ekzistas
sole Rusoj, Poloj, Germanoj,
llebreoj k . t. p. Tio i iam forte turmentls
mian infanan
animou, kvankam multoj eble ridetos pri tiu
doloro pro
Ia mondo e Ia infano.
ar al roi tiam sajnis, ke Ia
grandagaj
posedas ian iopovan forton, mi ripetadis al mi,
ke kiam m estos grandaga,
mi nepre forigos i tiun mal'uouoq
10m post om mi konvinkigis,
kompreneble,
ke io ne
farigas tiel facile, kiel gi prezcntigaa
al Ia infano; unu post
Ia alia mi forjetadis
diversajn
infanajn
utopiojn,
kaj nur
Ia revon pri unu homa lingvo mi neniam
povis forjeti.
Malklare m iel min tiris ai gi kvankam, kompreneble,
sen
iaj difinitaj planoj.
Mi ne memoras kam, sed en iu okazo
sufie frue, ee mi Iormgs
Ia konsco, ke Ia sola lingvo
internada
povas esti nur ia netrala,
apartenanta
al neniu
el Ia nun vivantaj
nacioj.
Kiam el Ia Bjelostoka
reata
lernejo (tiam gi estis ankora gimnazio)
mi transiris
en Ia
Varsovian duan klasikan gmnazon,
mi dum kelka tempo
estis torlogata
de Ia lingvoj antikvaj
ka] revis pri tio, ke
mi iam veturados en Ia tuta mondo kaj per flaroaj paroloj
inklinados
Ia horoojn revivigi unu el tiuj i lingvoj por
komuna uzado.
Poste, mi ne memoras jam kiamaniere,
roi
venis al firma konvinko, ke tio i estas neebla, kaj roi komencis
malklare revi pri nova, arta lingvo. lUl ofte tlam komencadis
iajn provojn, elpensadis
riegajn deklinaciojn
kaj konjugaciojn k. t , p. Sed homa Iingvo lrun sa, kiel ajnis ai mi,
senfina amaso da gramatikaj
formo], kun siaj cento] da
miloj da vortoj, per kiuj roin timigis Ia dkaj vortaroj, ajns
ai m tiel artifika
kaj kolosa maino, ke m ne unufoje

1'"tlllI

111111I11.1

nu

53

A ORIGEM DO ESPERANTO

A ORIGEl\I DO ESPERANTO

54

l'tli i-imurkis tiam, ke tre granda amaso da vortoj pure

radiknj
(oks . putrino,
emallarga,
tranilo k. t. p.)
povas csu facile transormitaj
en vortojn Iormitajn kaj
malnpcri el la vortaro , La melianiko de Ia lngvo estis anta
mi kvaza SUl' Ia manplato,
kaj mi nun komencis jam
Iaboradl regule, kun amo kaj espero.
Balda post tio mi
[am havis skribitan
Ia tutan gramatikon
I{3j malgrandan

nuaj kolegoj (m estis tiam en Ia 8-a klaso de Ia

io). La plimulto da ili estis forlogitaj de Ia ideo
knJ rlu Ia frapinta ilin neordnara
facileco de Ia lingvo, kaj
ullllll1l'i!l ~in ellernadi.
La -an de decembro 1878 n iuj
uno Holene festis Ia ekvvigon de Ia lingvo.
Dum tiu i
c'Nlu I'Hti/i paroloj en Ia nova lngvo, kaj ni entusiasme kantis
I" h I11111() 11, kies komencaj vortoj estis Ia selovantaj :

vortaron .
i mi dros gustatempe
kelkajn vortojn prl Ia
materalo por Ia vortaro.
Multe pli frue, kiam mi seris kaj
eljetadis ion senbezonan el Ia gramatiko, mi deziris uz Ia
prncipojn
de Ia ekonomio anka por Ia vorto] kaj, konvinkita, ke estas tute egale, kian formon havos tiu a alia
verto, se n nur ekonsentos, ke gi esprimas Ia donitan ideon,
mi simple elpensadis vortojn, penante, ke Ili estu kiel eble
rplej mallongaj kaj ne havu senbezonan nombron da literoj.
l'tli diris al mi, ke anstata ia H-litera interparoli
ni tute
hone povas esprm Ia saman ideon per ia ekz , 2-litera pa.
Tial m simple skrbs Ia matematikan
serion 'da plej
mallongaj, sed facile elparoleblaj
lmnigoj de literoj kaj aI
iu el iIi mi donis Ia signifon de difinita vorto (ekz, a, av, ao,

Malamikete de Ias nacjes

Kad, kad, jam temp' est!
La tot' homoze in familje
Konunigare 80 deb.

Tie

ad,. ..

ba, ca, da,...

e, eb, ec,...

be, ce,...

aba, eco, ...

k , t. p.).
Sed tiun i penson mi tuj forjetis, ar Ia provoj
kun mi mem montris aI mi, Ire tiaj elpensitaj vortoj estas
tre malfacile ellerneblaj kaj ankora pli malfacile memoreblaj.
Jam tiam m konvnkigis, ke Ia materialo
por Ia
vortaro devas esti romana-germana,
sangita nur tiom, kiom
gin postulas Ia reguleco kaj aliaj gravaj kondio]
de Ia
lngvo . Estante jam sur tiu i tero, m] balda rhnarkis, ke
Ia nunaj Iingvoj
posedas
grandegan
'ProvizQn da pretaj
vortoj [am internaciaj,
kuj estas konataj al iuj popoloj ka]
fars trezoron por estonta Jingvo internada, - ka] mi
kompreneble
utilgs tinn ri trezoron .
Eu Ia, [aro 187R Ia lngvo estis jam pli-malpl
preta,
kvankam inter Ia tama lingwe uniwersala
kaj Ia Duna
Esperanto
estis ankora granda dterenco , l\!i komunkis

65

(I~n Ia nuna Esperanto tio i signifas:

Malamikeco
.\ Ia nacioj falu, falu, jam tempo estas! La tu ta homaro en .
'1IlI1l1iol1

unuig devas) ,

Ia tablo, krom Ia gramatko

kaj vortaro, kuis
ilkn] tradukoj en Ia nova lingvo.
Tel fngis Ia unua perodo de Ia lingvo.
Mi estis tiam
nnkora tro juna por eliri publka kun mia laboro, kaj mi
h'widis atendi ankorai 5-6 jarojn kaj dum tiu tempo
irgeme elprov Ia lingvon kaj plene prilabori gin praktke ,
OHtduonjaro post Ia festo de Ia 5/17-a de decembro ni finis
lIL gimnazlan kurson kaj disiris.
La estontaj apostoloj de
Ia lingvo pross paroleti pr nova lingvo kaj, renkontinte
In mokojn de homoj maturaj,
ili tuj rapidis malkonfes
Ia
HIIKvon, kaj m restis tute sola.
Antaividante
nur mokojn
Icnj persekutojn,
m decds kai anta iuj mian laboron ,
11m 5 1/2 jaroj de mia estado en' Ia universitato,
mi neniam
rols kun iu pri mia afero.
Tiu i tempo ests por mi tre
nlfacila.
La kaseco
turmentis
mn ; devigita
zorgeme
ndi miajn pensojn kaj planojn, mi preska nenie estadia,
n nenio partoprenadis,
kaj Ia bela tempo de Ia vivo-Ia
roj ele studento - pasis por mi plej maJgaje.
Mi provia
aloje min distri en Ia societo, sed sentis min ia fremduIo
aj foriradis, kaj de tempo aI tempo faciligadis mian koron
SUl'

66

A ORIGE~I DO ESPERANTO

per ia versa]o en Ia lingvo prilaborata

de mi.
Unu el tiuj
i versajoj ~fia penso mi metis poste en Ia nnuan brouron
eldonitnu
de mi; scd al Ia Ioganto], kiuj ne scis, en kiaj
cirkonxtancoj
tiu
versajo estis skribita, ~i sajnis stranga
kaj nekomprenebla.
Dum ses jaroj mi laboris perfektigante
kaj provanto
Ia Ingvon, - kaj mi havis sufie da Iaboro, kvankam en Ia
juro 1878 al mi jam ajnis, ke Ia Iingvo estas tute preta. l\1i
multe tradukadis
en mian lingvon, skribis en ~i verko]n
orginalajn,
kaj vasta] provo] montris
al m, ke tio. Ido
ajnis al mi tute preta teorie, estas ankora ne preta praktike.
Multon mi devis irkahaki,
anstataiai,
korekt ka] radike
transformi..
Vortoj ka] formo], princpoj kaj postulo] puis
kaj malhelpis unu Ia alan, dum e en Ia teorio, rio aparte ka]
en mallongaj
provo], ili ajns al mi tute bonaj.
'I'ia]
objektoj, kiel ekz . Ia un iversala prepozlco
.1e, Ia elasta
verbo meti. Ia netrala,
sed difinita fini~o au k , t. p ,
kredeble neniam enfalns en mian kapon teorie. Kelkaj formoj,
kiuj Rlljnis al mi riajo, rnontr iis nun en Ia praktiko
senbezona
balasto : tiel ekz , m devis
forjeti
kelkajn
nebezonajn sufiksojn . En Ia [aro 1878 al mi sajnis, ke estas
por Ia lngvo sufie havi gramatikon
ka] vortaron : Ia mult,
pezeeon kaj malzraciecon
de l. Iingvo mi alskrbadis
n111' al
tio, ke m ankora ne sufie bone gin posedas: sed Ia praktko
iam pli kaj pl konvinkads
mn, ke Ia lngvo bezonn s
ankora
ian nekapteblan
ion, Ia kunlgantan
elementon.
donantan
al Ia lingvo vvon ka] difinitan,
tute Iormlta n
spiriion,
(La nescado de Ia spirito <'le Ia Iingvo estas Ia
kazo, kiaI kelkaj Esperantstoj,
tre malmulte leginta] en Ia
lingvo esperanto,
skrihas senernre, sed mer multeneza,
mala
grnhla stilo, - dume Ia Esnerantistoj pli spertaj skribas 1)('1'
stilo bona kaj tu te eqala , al kiu ajn nacio ili apartenns.
Ln
splrto de Ia Iingvo sendube kun Ia tempo multe, kvnnkam
iom post iom kaj nerirnarkite,
!anffros; sed FIe Ia unua]
EApl'rantiRtoj.
homoj rle diversa] nacioj, ne rsnkontus
en Ia
lingvo tu te difinitan
f1lnd(tntentan spiriton,
iu komencus

A ORIG~I

DO ESPERANTO

67

n san flankon, kaj Ia Ingvo restus eterne, ali almena

.llIna tre longa tempo, malgraca
kaj senviva kolekto da
rtuJ) , - Mi komencis tiam evitadi lavortajn
tradukojn
I f.l1l !til alia Iingvo kaj penis rekte pens! en Ia lingvo
11'1\1/1.
Poste m rimarlds,
ke Ia lngvo en miaj manoj
11M [am esti senfundamenta
ombro de tiu a alia Iugvo,
'11I klu mi havas Ia aeron en tiu a alia minuto.
kaj ricevas
'li propran
spiriton, sian propran vivon, Ia propran dif'in1111I knj klare esprimitan
fizionomion,
ne dependantan
jam
cio IlIj influoj.
La parolo fluis [am mem, Ilekseble, graco
J tu t (' libere, kieI 1a viva patra lingvo.
Ankora
unu cirkonstaneo
gs min por longa tempo
rokrnsti mian publkan eIiron kun Ia lingvo : dum longa
.
litro restis nesolvita
unu problemo, kiu havas grandegan
l/ltllifon por netrala
lingvo.
Mi scis, ke (lin diros al mi :
in lingvo estos por mi utla nur tiam, Iriam Ia tuta mondo
In akceptos ; tial mi ne povas gin akcepti ~is tiam, kiam
tn akceptos Ia tuta mondo.
Sed ar Ia mondo ne estas
hln sen antaaj apartaj lIDUOj, Ia netrala lingvo ne povis
havi estontecon
gis tam, kiam ~ia utileco farigos por (Oiu
porta persono sendependa
de tio, u Ia lingvo jam estas
kceptita de Ia mondo a ne.
Pri tin
problema mi longe
nsndis.
Fine Ia tiel nomataj sekretaj alfabeto].
kiuj ne
istulas, ke Ia mondo antaiie iln akceptu, kaj donas aI tute
dedita adresato Ia, eblon kompreni
60n skribitan
de vi,
vi nur transdonas
al Ia adresato Ia Alosilon. - alkondukis
in al Ia penso arangl anka Ia lingvon eu Ia maniero de
Ia. Iosilo, kiu, enhavante en si ne sole Ia tutan vortaron,
anka Ia tutan gramatkon
en Ia formo de aparta], tute
emstaraj kaj alfabete ordigitaj elemento], donns Ia eblon al
tute nedediita
adresato
de kia ajn nacio tuj kompreni
lan leteron.

. ~.,
Mi finis Ia universitaton
ka] komencis mian modcinan
rnktikon.
Nun mi ekpensadis jam pri Ia publika eliro kun
ia laboro, Mi pretigs Ia manuskrpton
de mia unua hrouro
(cD-ro Esperanto.
Lingvo nternaca, Antaparolo
kaj plena

CARTA CIRCULAR

58

CARTA CIRCULAR

lernolbro) , kaj komencis seradi eldonanton.

Sed tie
m Ia unnan fojon renkonts
Ia maldolan
praktikon
de Ia
vivo, Ia finanean demandon, kun kiu mi poste ankora multe
devia ka] devas forte batali , Dum du jaroj m vane seris
eldonanton , Riam roi jam trovs unu, li dum duonjaro
pretigis mian brosuron por eldono kaj Iaste - rifuzis. Fine,
post longa] klopodoj, mi prospers mem eldon mian unuan
l\fi estis tre ekscitita
brouron
en julio. de Ia [aro 1887.
antn tio. i; mi sentis, Ice mi staras anta Rubikono kaj ke
de Ia tago, kiam aperos mia brouro, m ne havos plu Ia
eblon reiri;
mi seiis, ka sorto atendas
kuracston,
kiu
dependas de Ia publiko, se tiu i publko vidas en li fantaziulon, homon, .ldu sin okupas [e flankaj aferoj; mi sentis,
ke mi metas sur Ia karton Ia tutan estontan tranlovlecon ka]
eksistadon mian ka] de mia familio ; sed mi ne povis forlasi
Ia ideon, kin eniris mian korpon kaj sangon, kaj...
mi
transiris Bubikonon ,

CARTA

CIRCULAR

A TODOS OS ESPERANTISTAS

Varsovo,

Ia 18-an de Januar

1908.

En Ia [aro 1900, kiam Ia esenco de Ia internacilingva

afero. estis ankora tro malmulte konata kaj Ia mondo penss,
ke ekzistas diversa] lngvoj internaciaj,
kiuj inter si batalas,
sinjoroj Couturat kaj Leau en Parizo fondis Delegacions,
kes celo estis : peti Ia Internacian
Lgon de Akademoj, ke
gi esploru, kiu el Ia ekzistantaj
artefaritaj
lngvo] tagas
plej bone por Ia rolo de lingvo internacia,
a elekti mem
komitaton,
kiu esplorus tiun i demandon , Kvankam,
de
Ia juro. 1900 gis nun, Ia vivo. jam mem solvis Ia diritan
demandon, tamen, por plenum sian promeson, Ia Delegaco,
en Oktobro 1907, kunvoks komitaton, ku devis elekti lngvon

59

internacian.
Sed bednrinds Ia komita tano] ne guste komprenis sian taskon, kaj, eIektinte Esperanton, ili decidia fari
on lU reiormojn,
fo.rgesaute, ke tia tasko tnte ne estis ka]
neninm povs esti komisiita
aI Ili , 'I'u i tre bedarinda
decido. estis kazita de kelkaj tre grava] malkomprenigo] :
1. Oni forgess, ke Ia atero de lngvo nternaca
estas
nun ankora en Ia stato de lJropa,qando; ke Ia mondo ne
a kceptas lingvon internacian
ne pro tiuj a aliaj giaj detaloj,
sed nur pro malkonfido aI Ia tuta afero; ke sekvo nnn iu
vera amiko de lngvo internacia
devas absolnte silenti pri
siaj personaj gustoj kaj gustetoj, kaj ni u] devas anta io
labori en plej severa 'I1In1.teCO,
por ke ni akiru por nia afero Ia
koniion. de Ia mondo . Riam nian aferon prenos en sian
manon ia granda forto (ekzempIe Ia regstaro] de Ia efaj
Iandoj) , kiu per sia potenco povos doni al ni ne senvalora]n
tro memfidajn vortajn promeso]n, sed mlenan garantion, ke
fd alkondukos nian aferon aI Ia celo pU cerie 0.1 ni kaj k gi
ne faros facilanime iajn decldoin, anta 01 ili tute maiure
kaj perfekte estos pripensitaj
kaj praktko
elp,rovitCtj ka]
fiksitaj, tiam ni. povos ko.nfide transdoni al tin potenca forto
Ia sorton de nia afero ; sed se privataj
personoj, kiuj havas
nek ian atoritaton,
nele ian forton, postulas, ke ni forlasu
Ia vojon, kiun ni pacience
kaj sukcese sekvis en Ia daro
de multaj jaroj, ka] ni komencu plej dangerajn
rompajn
ekspermentojn,
iuj vera] esperantisto.j energe protestos.
Nun, kiam ni estas ankora tro malfortaj,
n povas atingi
nian celon nur per- severa disciplino kaj per absoluta 1.tnueco;
nlie ni pereigos nian tutan afero.n mor iam, por iam; ar
kiu scias, kun kia /!randega malacileco kaj per kia superhome pacienca
dudekjara
laborado
de mnItaj miloj da
personoj estas atingita Ia nuna favora rllato de Ia mondo
al nia afero, tiu komprenas,
ke se, pro interna malpaco,
Espernnto nnn. pereus, Ia mondo [am neniam, nClIia'll'/, volos
on adi pri ia nova Ingvo internada,
e se {ti estus ne
senviva teoria produkto de multaj reciproke malproksmaj
kapoj, sed Ia plej genia kreitajo l Mi rpete memorigas ton

j
I

60

CARTA CIRCULAR

CARTA CIRCULAR

i al Ia reform istoj, roi l'ipete kaj insiste petas ilin, ke ili

pripensu, kion ili faras, ke ili ne ruinigu tiun grandan kaj
gravan af'eron, por kiu n iu] Iaboras kaj por kies ebla pereo
Ia poatculo] iam severo nin [ugus.
2. 011i forgesis, Ire ne sole e en sia nuna formo Esperuuto en Ia praktiko roontrigis perfekta taga por sia rolo
kaj ke plibonajo povns farigi dangera malamiko de bonajo,
sed ke se e eiektioe aperus Ia neceseco plibonigi Esperanton, Ia solan kompetentecon kaj rajton por tio i havas ne
f'lankaj personoj, sed nur Ia esperantistoj mem. Kaj en iu
momento, kiam plibonigoj montrif{os efektive necesaj kaj
gnstatempaj, Ia esperantistoj tre facile pooa ilin efektivigi.
ar iu rakontarlo pri ia baro, kiun kvaza prezentas Ia
Bnlonja DekJaracio, au pri Ia kvazaa senviveco kaj seuforteco de II ia Lingva Kornitato, estas simpla malvero, per ku
oni penas f'ortlmig] ele n tiujn personojn, kuj ne kouas
bone Ia staton de Ia aferoj.
iu, kiu legis Ia nntaparolnn de Ia Fundamento de
Esperanto, scas tre bone, ke gi ne sole ne prezentas ian
haron kontraii Ia evolucio de Ia lingvo, sed kontrae, gi douas
aI Ia evolucio tian grandegan liberecon, kiun neniu alla
lingvo iam posedis e parte.
Gi donas Ia eblon, se tio estus
neeesa, iom post iom e ~;angi Ia tutan Ingvon gis plena
nerekonebleco. La soja celo, kiun Ia Fundamento havas, estas
nur : gard Ia lingvon kontra anarliio; kontra reformoj
arbitra] kaj persona], kontra dali gera rompao, kontra
forJetado de malnova] f'ormoj anta 01 Ia novaj estos suio
elproi taj kaj tute definitive kaj seudispute akceptita],
Se
Ia esperautistoj gis nun tre malmulte faris uzon de tin
granda libereco, kiun Ia Fundamento al ili donas, gi ne estas
kulpo de Ia Fundamento, sed gi venas de tio, ke Ia esperantistoj komprenas tre bone, ke ling:vo, kiu devas trabati al
si Ia vojon ne per ia ipotenca dekreto, sed per laborado de
amasoj, povas disvolvigi nur per tre singarda vojo de natura
ecotucto, sed gi tnj mortus, se oni volus gin disvolv per
kontraunatura kaj dangerega vojo de reoolucio .

Cetere, se Ia Bulonja Deklaracio efektive prezentus ian

uulbouajon a neprecizajon, kiu do malpermesas, ke iu
proponu gian sangon a e gian tutan forigon?
Jes, tiuj
lnjoro], kuj sub Ia influo de agitantoj dirs, ke Ia Funda1111'111.0 prezentas
eteruan baron kontra Ia evolucio de
J~Hl't~l'IUltO, parolas pri afero, kiun ili tute ne kouas!
Oar Ia Lingva Komitato gf:! nun faris ankora neniun
ompon en Ia lingvo, tial Ia re'crmistoj gin kulpgas, ke gi
MIM senviva, senforta,
sena torita ta, sentaga l Sed se gi
tus malbona, kiu do malpermesas, ke Ia esperantistoj mem
lu reorganizu?
Anstata semi malkontentecon, malpacon
uJ ribelon, u ne estus pli bone, se iu el Ia malaroikoj de Ia
IlIIlIl Lingva
Koroitato prezentus projekton de reorganizo
tia tlu i komitato?
Se Ia projekto estos bona, gi [a certa
tos akceptita ; roi povas e sciigi Ia malkontentulojn,
ke
prezdanto de Ia Komitato mem preparas nun iprojekton
reorganizo, kiun li intencas prezenti al Ia plej proksima
ngreso , Per vojo de paco kaj harmonio ni on povas
I, per vojo de malpaco kaj ribelo ni on nur detruos.
Por fari reformojn en Esperanto, Ia Delegacia Komiuto:. ricevis komision nek de Ia esperantistoj, nek de siaj
iropra] delegintoj (kiuj ne sole ne donis, sed e ne povis doni
IUIl strangan komision) ; siajn proprajn,
de neniu rajtigitajn
IOMlllLojnde reformoj - kiuj apogis sin SUl' zorge kolektitaj
voo] de kelka nombro da malkontentuloj, sed tu te ignoris
lu. opnon de multaj dekmiloj da personoj, kiuj estas kontra
uj Bangoj -Ia Delegacia Komitato prezentis al Ia esperanstaro en formo tre ofenda, postulante, ke Ia tuta multeroila
.j longe laborinta esperantistaro akceptu Ia decdojn, kujn
Ikaj flankaj personoj ellaboris en Ia daro de 8-10 tagoj ;
11 e malhumile postuls, ke tiuj decidoj estu akceptataj
j, ne atendante Ia esperantistan Kongreson; tial Ia sola
sspondo, kiun n devis doni al Ia postulanto], estas simpla
j tuja rifuzo.
Sed ar trovgs personoj, kuj per iuj
blaj rimedoj komencis grandan kaj lertan agitadon inter
uj esperantstoj, penante per u] fortoj ruinigi Ia harmo-

61

62

CARTA CIRCULAR

non, kiu gis nuu regis inter n, penanta sem malpacon kaj
malkontentecou kaj kredigi aI iu aparte, ke iuj postulas
reformojn, UUl' Ia efoj koutraustaras; kaj ar n kompreuis
tre boue, kiel perega povas farigi por nia Luta afero ia
publika mulpaco ka] skismo, precips se gi a Ia neniou
scanta publiko estas maIvere prezentata kiel <leziro de
multa] socetojs ; tial n en Ia' daro de tri monatoj faris
ion, kion ni povis, por kvietigi Ia ribelantojn eu ia paca
maniero, Ni multe korespondis kun Ili, penan te klarig al
il, kel dangerega ilia agado estas por tiu aero, kies amikoj
l sin kredas; ni prezentis Ia demandon al Ia vodonado de
uj membroj de Ia Lingva Komitato; kaj kiam Ia Lingva
Komitato ri fuzis akcept iliajn strangajn kaj tro grandajn
postulojn, ni e decdis, ke ni mem en na propra nomo prezentos aI Ia esperantistoj iliajn plej efajn postulojn,
kvanzam ni tute ne vidas en ili ian necesajon ; sed ni nur
dezrs, ke o estu farata sen rompado, per vojo Ialega ; ke
gis Ia komuna akcepto Ia novaj formoj estu rigardataj ne
kiel devigaj, sed nur kiel permesataj, kaj ili ricevu forton
nur tiam, kiam Ia Lingva Komitato ilin aprobos kaj Kongreso esperantista donos aI ili sian sankcion ,
Sed iuj niaj penoj de pacigo nenion helpis, La postulantoj respondia, ke por ili ne estas atortata na Lingva
Komitato, nek nia Kongreso, kaj ili rezervas aI si plenan
liberecon de agado,
Tiam n estis devigitaj rompi un intertraktadon kaj
scg, ke Ia Delegacia Komitato por ni plu ne ekzistas ;
La Ia propra tute preciza programo de Ia Delegacio, Ia
Komitato ricevis de siaj delegintoj Ia komison nur elekti
lingvon; de Ia momento, kiam tiu elekto estis farita, Ia
Delegacia Komtatos esis ekzisti kaj restis nur kelkaj
privataj personoj, kiuj -Iau
siaj propraj vortoj _ farigis
nun esperantistoj. Sed kiam tiuj kelkaj novaj esperantistoj,
kiuj aligis aI Esperanto nur anta malmultaj semajnoj,
ekdeziris dkt Iegojn al Ia tuta popolo esperantsta, kiu

CAR'rA
111I111/'11M [am
II"II'IH,
tam

CIRCULAR

63

pl 01 dudek jarojn, kaj iuj niaj admono] neniou

n simple lasis ilin flanke.
Ni estas konvinkitaj, ke tiuj kelkaj scenculoj, kiuj lasis
11 "III,11'i
eu reton, balda komprenos Ia eraron, kiun ili
III'IH i 111 bukla kompronos, ke nia gravega kaj maIfacilega
I r.'I'1I IUlvas atingi san celon nur per severa unueco; kaj pro
111 "e 11I11 ele ilia amata ideo ili balda discipline aligos siajn
Cll'luJIl
111 tiu komuna granda arme o, kiu sen personaj
uuhlcln],
en plena harrnono, kaj kun am kreskanta
IIlce'('Hu,
pncience laboras jam tiom multe da tempo. Kiel
111111, tiel anka plue, ni, esperantistoj, ros trankvils nian
vuJon,

RESPOSTAS A QUESTES LINGUISTICAS

A PRONNCIA

NA CL'EORIAE NA PRTIOA

KieI en iuj lingvoj, tieI anka en Esperanto Ia sono j

ordinare moligas Ia konsonanton, kiu staras anta gi; oni
sekve ne devas miri, ke ekzemple en Ia vorto panjo Ia
plimulto de Ia Esperantistoj elparolas Ia nj kiel unu molan
sonon (simile al Ia franca gn). Tiel same on ne miru,
ke en praktiko oni ordinare anta g a k elparolas Ia
sonon n naze, a ke anta vokalo oni elparolas Ia <d
ordinare kiel ij. Batali kontra tia natura emo en Ia
elparolado ~ajnas al m afero tute sencela kaj senbezona,
ar tia elparolado (kiu estas iom pli eleganta, 01 Ia elparolado pure teoria) donas nenian malkomprenigon a praktkan maloportunajon;
sed rekomendi tian elparoladon (a
nomi gin Ia sole gusta) ni anka ne devas, ar Ia Ia
teoria vidpunkto (kiu en Esperanto ofte povas esti ne severe
observata,
sed neniam povas est rgardata kiel erara) ni
devas elparoli iun sonon severe aparte; sekve se ni deziras
parol severe regule, ni devas elparoli pan-jo, san-go,
mi-a. (1)
DIVISO

DAS PALAVRAS

EM FIM

DE LINHA

Transportante Ia vortojn el unu linio en Ia sekvantan,

ni ordinare dividas ilin per iliaj partoj gramatikaj, ar u
(1) Na conversao corrente, sem pedantismo, estas palavras
tornam-se: pnho, 8uo, mia (com o valor portugus dstes grupos de letras).

,...--,-.--~

li
RESPOSTAS

66

A QUESTES

LlNGIDSTICAS

RESPOSTAS A QUES1.'ES LINGIDSTICAS

67

parto gramatika en nia lingvo prezentas apartan vorton ,

Tiel ni ekzemple dividas: Esper-anto, ericev-itas k. t. p.
Sed tio
tute ne estas deviga regulo; ni faras ~in nur por
ne rompi subite kun Ia kutimoj de aliaj lingvoj; efektive
tiu
maniero havas nenian celon kaj signifon, ar Ia transportado de Ia vortoj estas afero pure papera, havanta
nenion komunan kun Ia lego] de Ia lingvo; ni konsilas al vi
per nenio vin ~eni en Ia divdado de Ia vortoj kaj fari ~in
tute tel, kiel en Ia donita okazo estes al vi pli oportuna. E
se vi dividos ekzemple aparten-s, ni vidus en tio i nenion
malregulan, kvankam Ia aliaj lingvoj (tute sen ia logika
kazo) ne permesas tian dividadon.

apartenas al nia lingvo jam de Ia unua momento de

uaskgo . Ni povas esperi, ke pli a malpli frue Ia
psedosufiksaj vortoj fremdaj farigos arJiaismoj kaj cedes
Miau lokon al vortoj pure esperantaj; ni povas e konsili
tiou; sed postuli tion ni ne povas, ar Ia diritaj vortoj ne
Hoje havas en nia Ingvo (Ia Ia 15) plenan rajton
de
kslstado, sed ankora dum longa tempo multaj eI tiuj
pscudo-sufksaj vortoj estes pl oportunaj, pli naturaj kaj
pli kompreneblaj, 01 Ia ilin anstataontaj vortoj pure Esperantaj.
Ne venis ankora Ia tempo, ke ni estu tro pedantaj ,
Estas vero, ke sekve de nia toleremeco n por kelkaj vortoj
havos dum kelka tempo formojn duoblajn (3) (ekzempIe:
evolucio kaj evoluo) ; sed ajnas al m, ke estas multe pli
bone havi en Ia unua tempo ian embarason de reco, 01
malutil al si per ia ne sufie matura dekreto, eljetante el Ia
lingvo vortojn, kies eljetndeco ne estas ankora por ni tute
certa.
JI!I'IIC

~ill

PALAVRA,S COM PSEUDO-SUFIXOS

L..

. - Kelkaj samideanoj forte malaprobas Ia uzadon de vortoj

kun psedosufkso]
cio, toro k. t. p. (ekzemple:
civilizacio, eredaktoro k. t. p.); ili diras, ke de tiaj
vortoj ni devas preni nur Ia radikan formon (ekzemple:
civiliz, redakt) kaj iujn devenajn formojn uzi nur kun
sufikso a fini~o pure Esperanta (ekzemple: civilizo,
redaktejo, redaktisto anstata ci.vilizacio, <redakcio,
redaktoro ). Kompreneble, se tia vorto, kiel ekzemple
redaktejo, estus tute identa kun Ia vorto redakcio kaj
povas ~in perfekte anstatai, certe neniu el ni plendus, se
Ia vorto redakcio balda malaperus el nia lingvo; sed se
iu diras, ke Ia formoj psedosnfiksaj estas kontrau-Esperantaj, a ke ili prezentas malaprobindan
enkondukon de
nO'vaj oortoi, mi opinias, ke li eraras.
Tiaj formoj, kiel
ekzemple redakcio, civilizacio estas nek kontra-Esperantaj, nek novaj, ar la Ia 15 de nia gramatiko (2) ili
(2) A regra 15 assim redigida: "As palavras chamadas
estraneira; tsto , aquelas que a maioria das Inguas tomaram
de uma nca fonte, no se alteram em Esperanto. Tomam 86mente a ortografia e as terminaes gramaticais desta lfngua.

SIDII

\11'

E EKSIDI

Vi estas prava: ansata sidigu estus pl bone diri

esidigu vim> (4) a eksidu; tamen ar Ia formo ssdgu,
[am de tre longe estas uzata preska de iuj Esperantistoj,
tial ~i fari~is jam esperantismo kaj nomi gin eraro
on jam ne povas. Na sole en naturaj lingvoj, sed anka
en Ingvo artefarita io, Ido estas uzata de Ia plimulto da

,\

Mas. quando em uma categoria vras palavras diferentes derivam da mesma raiz. melhor s empregar a palavra fundamental,
sem alterao e formar as outras, segundo as regras da lfngua
internacional". Por exemplo: gramtica - gramatiko, gramatical
gramatika,
gramaticalmente - gramatike.
(3) Em Esperanto - como nas outras Inguas - hl!. formas
duplas. Por exemplo: prononci e eZparoli, futuro e egtonto. Uma
e8trangeira e outra formada no seio da prpria Ingua,
(4) So igualmente usadas as formas sidigu vin e sidil1u,
assente-se; mas a forma ek8idu parece-me que msceu morta.

RESPOSTAS A QUESTES LINGUISTICAS

RESPOSTAS A QUESTES LINGUIBTICAS

bonaj verkistoj, devas esti rigardata kiel bona, se ~i e ne

estas absolute Iogka ; ar se ni postulos iam nur logikon
absolutan, tiam Ia libera uzado de lingvo artefarita tarigos
tute ne ebla, ar tiam malaperos iu utileco de longa
ekzercigado kaj en Ia deka jaro de uzado de Ia lingvo, kiel eu
Ia unua jaro, u devus konstante tro longe prpensadi kaj
pesadi un sian vorton.
Tamen Ia diferenco nter Ingvo
natura kaj Iingvo artefarita konsistas en tio, ke, dum en lu
unua oni devas uzi 1t1lr tiujn formojn, kiujn uzas bonaj
verkistoj, kaj uzado de formo pli logika estas matpermceata,
- en lngvo artefarita u havas Ia rajton uzi formon pli
logikan, kvankam neniu gis nun ~n uzis, kaj li povas esti
konvinkita, ke se lia formo estas efektive bona, gi balda
trevos multajn imitantojn kaj iom post iom elpuos Ia malpl
logikan, lovankam gis nun pl uzatan formon malnovan,

~IlSl11n sencon; sed en iu] aliaj okazoj tro granda severeco

kn] katenado estas superflua , En tiaj okazoj, kie kelka
Iihereco alportas aI ni noninn . malutilon, ldal ni devus
senbczone nin malliberigi?

68

SUFIXO

EG

Tnte prave vi diras, ke Ia sufikso eg ne povas servi

por smpla anstataado
de Ia vortoj granda a tre, sed
~i devas servi por kreado de vortoj novaj kun senco speciala.
Tia negusta uzado de Ia sufikso certe ne estas aprobinda, kaj,
kiom oni povas, oni devas gin eviti.
Tamen esti tro severaj
en
tiu rilato ni anka ne devas. En multaj okazoj, en
kiuj ni povas bone uzi Ia vortojn granda a tre, ni
povas anka sen peko kontra Ia spirito de Esperanto uzi
la sufikson eg, ar tre ofte Ia saman ideon unu persono
povas prezenti al si kel ideon simplan en granda mezuro,
dum alia persono gin prezentas aI si kiel ideon speouan;
Ekzemple, Ia vorton bonega ni preska
iam povus
anstataig per stre bona, kaj tamen en Ia samaj okazoj oni
anka povas prezenti aI si boneeon eksterordinaran kaj uzi
por gi vorton apartan tiel same, mel oni faras preska en
iuj lingvoj.
La mia opinio ni devas esti tre singardaj nur
en tiaj okazoj, en kiuj ni povus rieevi a senduban, por niaj
oreloj malagrablan, eraron kontra Ia lingvo, a tute mal

NOMINATIVO

DEPOIS

DE

69

PO

Inter Ia esprimoj doni po 2 pecojn kaj doui po 2

pecoj estas ankora malfar-ils cliri, kiu estas Ia pl bona,
kaj tiaI amba esprimoj estas uzeblaj kaj bonaj . Tamen
konsiderante, Ire danke Ia intervenon de Ia vorto po Ia
peeoj jam ne dependas rekte de Ia doni,. ni konsilas uzi
post po (tieI same kiel post <da) Ia nomnatvon
(edon
po 2 peeoj).
Alia kazo por tiu i konsilo estas anka
Ia eirkonstaneo, ke Ia nia opinio ie, kie oni dubas inter
I~ nominativo kaj akuzatvo, oni devas uzi Ia nominativon.
EMPREGO

DO ACUSA'TIVO

Tuante Ia akuzatvon m povas aI vi don Ia jenan

konsilon : uzu gin am nur en tiuj okazoj, kie vi vidas ke gi
('sI as efektive neeesa; en iuj aliaj okazoj, kie vi ne selas,
I~n oni devas uz Ia akuzativon a la nominativon -uzu
iam
Ia nomhuiiioon , La akuzativo estas enkondukita
nur eI
11 eceso, ar sen gi Ia senco oft estns ne klara;
sed ~ia usado
PU okazo de nebezono pIi multe malbeJigas Ia Iingvon 01 Ia
nenzado en okazo de bezono.
La akuzativo en nia lngvo neniam dependas de Ia
antairanta prepozco (ar Ia prepozicioj per Rj mem neniam
postulas e ni Ia akuzatvonj , sed nur de Ia senco. La
aknzativon n uzas nur en tri okazo] :
a) por montri Ia snferanton ele Ia faro (to P. post verbo]
havantaj sencon aktivan ) , ekzemple em batas lin, mi diras
Ia tJorton:.;
b) por montri direkton (to e. movadon al ia Ioko, en
dferenco de movado sur ia Ioko}, se Ia prepozicio mem tion

70

RESPOSTAS

A QUESTES LINGmSTICAS

i ne montras; ekzemple, n diras mi venas al Ia celo (ne

eal Ia celon ), (lar (al mem jam montras direkton, sed ni
devas <lifer(,lIei~i in1er mi amas iri en Ia 1trbo ka] mi
amas iri en Ia nrbon (a simple iri Ia 1trbon) la tio, u
mi amas ri sur Ia stratoj de Ia urbo a u m amas iri eI
ekxtere en Ia urbon (<<iri al Ia urbo signifas nur aliri, sed
ne eniri ) ;
c) en iuj okazoj kiam ni ne seias, kian prepozicion nzi,
ni povas nzi Ia akuzatvon anstata Ia prepozicio .1e;
ekzemple en Ia esprimo roi kontentas
tion i Ia akuzativo
ne dependas de Ia verbo kontentigas sed anstataas nur
Ia for-lasltan prepozicion .1e (= m kontentigas
je tio i) ,
AOUSATIVO

DEPOIS

DE

ANSTATA

Kiel iu alia prepozicio, tiel anka eanstata

per si
mero postulas iam Ia nomnativon ; se tamen ofte oni trovas
e bonaj atoroj post anstata
Ia akuzatvon, tiu i lasta
estas uzlta ne pro Ia prepozicio, sed pro aliaj cirkonstanco]
,
Ekzemple, en Ia frazo: Petro batis Paulon anstata Vil heImon, Ia lasta parto de Ia frazo prezentas nur mallon,qigon
(= anstata bati Vllhelmon ) , kaj Ia akuzativc forigas i11D
dubon pri tio, ke anstatagita estis ne Ia batanto, sed Ia
batato ,

O OASO DEPOIS

DE KIEL

La frnzon gi (Ia dskutado ) trafis Ibsenon kiel

teoriisso mi trovas nebona; mi konsilas diri ldel teorfistou.
La esprimo kiel teoriisto signifas, ke fli (Ia diskutado)
estas teoriisto kaj, estante teor-iisto, gi trafas Ibsenon, Nomnativon apud akuzativo m 117.aS ordinare nur tiam, kiam Ia
uomnativo devas havi Ia sencon de ske ... estas, eke ... estu
k. t , p, Ekzemple : mi trovas tiun i vinon bonc = mi
trovas, ke tiu
vino estas bona; oni faris lin general o =
oni Iars, ke li cstu generalo.
Sed se, ansta ta sllpozigi Ia

RESPOSTAS

A QUESTES L1NGUI8TICAS

71

mankantan ligantan vorton ke, Ia frazo havaa ligantan

vorton alian (ekzemple kieJ:;.), tiam devas est uzata tiu
kazo, kiun postulas Ia senco de Ia ekzistanta liganta vorto ,

Se du komplementoj estas ligataj per Ia vorto kiel, tiam

mi ordinare akordgas kaze Ia selovantan komplementon kun
Ia koroplemento antairanta,
ar alie Ia senco estus tute
alta kaj Ia nominativa komplemento sence rlatus ne al Ia
antastaranta
komplemento sed aI Ia 8ubjekto de Ia frazo ,
l\Ii elektis lin kiel prezidanto signifas: mi elektis lin, ar
mi estas prezidanto,
a roi elektis lin, kvaza m estus
presidanto, a mi elekts lin en tia maniero, en kia prezidanto elektas,
l\fi elektis lin kiel prezidanton signifas:
ekiel oni eIektas prezdanton, a por havi en li prezidantom>, Sekve se ni volas esprimi, ke Ia elektota estu prezidanto, ni povas diri: a mi elektis Iin kiel presidantous,
a mi elektis lin prezidanto (= ke li estu prezidanto), sed
ni ne povas dir mi elektis lin lciel prezdantos, ar tiam Ia
scnco estus tute alia,

ACENTO

TONICO

Egale kiel Ia sekvado de gustoj personaj a nacaj, estas

senfrukta kaj dangera anka Ia sekvado de teoriaj principo],
se ni ne demandas nin, kian pra7cti1wn signifon ili havas ,
La defendantoj de tiaj teoriaj principoj ofte memorigas Ia
instruitulon, kiu, vidante ke el Ia tnta bestaro nenia speco
ela bestoj mangas bakitan panon, venis al Ia logika konvinko,
kc ~i ne estas sana kaj bongusta, kaj komencis sin nut.radi
je kampaj herboj kaj kruda vando . Teoriaj proponoj, ofte
eksterordinare strangaj kaj havantaj nenian e plej malgrandan praktikan fundamenton, estia faritaj al ni en granda
amaso . Sed ne parolante pr iu eI iJi, n prenos por ekzemplo
nur unu, kiu apartenas Rajne al Ia plej bonaj kaj prava] kaj
trovis multajn aprobantojn , N'i parolas pri Ia regulo de Ia

72

RESPOSTAS

A QUESTES

L1NGUISTIOAS

akcento.
Rinjoro de WabI en tre bona artikolo montris,
ke Ia san~oj, kiujn diversa] vortoj rcevs, transirante eI unu
Iingvo en al ian. noninm lusas Ia akcenton, ke volonte estas
forglutat a] tutnj. slabo]. por nur ne Aanfti Ia akcenton, ke
sckve Ia akconto en diversa] niaj vortoj, kel ekzemple
enaclo, 1itolo k. c. estas kontranat ura ; ka] snjoro
RUllR1ecU p rakontas
pri unu persono, kiun Ia akcentoj en
animo, eprokstme k , c. Iortimigis de nia lingvo, kvanknm
per Ri mem Ia Iingvo al li tre plais.
KieI ajn bela tin i
opinio Aajnas en Ia teoro. td tamen post pl atenta pr-ipenso
balda montrijrus al in kiel bela...
sofismo. ~i rigarrln
atente, en kio propro kURal'; Ia kulpo de Ia konstanta akcento.
ka] Ida grava kazo devgas nn a don malfacilan knj
konfuzan malregulecon al Ia akcento, a forirri silabojn en
diversa] vortoj~ por ke Ia akcento farig-u pIi natura.
u
vortoj kip.J ekzemple proksima, titoJo estas pli malfacil
ollernebla] k:j memoreblaj, 01 titolo. prokslmn?
Ne,
nenin dubos, ke ellerni unu akcenton por iuj vortoj estas mil
fojojn pli fa cile, 01 memori por u verto apartan akcenton.
(Demandu Ia alinacnlojn, kn] lemas Ia lingvon rusan, kaj
ili diros al vi, kiom da grandeza] malfacilajo] prezentas 111
ili Ia ellernado kaj regula uzado de Ia rusa akcento!)
n
Ia diritaj vortoj estas malfacils elparoleblaj ? tu ili eRi as
malbonsonaj ? n ili prezentas chIe ian alian maloportunnjon ? Ne! sendube ne! in scas, ke la akcento aur Ia
antalasta silabo estas iam Ia plej bone elparolebla ka] Ia
plej bonsonn . Dum Ia malreaulizo oe Ia. akcento estus ligita
knn tro grnndaj kaj tro videblaj maloportunajo], vi en nia
nu na konstanta akcento ne trevos e Ia plej malgrandan
maloportunajon, se vi e seros tutan vivon ! Kial do, oni
novas demnndi, propono tiel senfundamenta povis plai al
kelkaj eI niaj amkoj? La respondo estas tre simpla : Ia
propono tuAis kordon konatan de ni iu] sed de ni mem ~i:;;
hodiau ne rimarkitan; ka] se homo ekadas 011 konatan, li
ofte kontravole, sen konscio ka] sen analiso, ekkrtas : ,Te:;;,
jes, bone ls
.

RESPOSTAS

A QUESTES

LINGUI8TIOAS

73

Ni analizu pIi proksme Ia motvoin, kiuj sajne parolas

por Ia propono , La konato de sinjoro R. ne lVolisIerni nian
lingvon, ~ar kutiminte jl' Ia elparolado de Ia latina proximns, ermimus, li ne povis akcept Ia vortojn proksima,
unimo. Sed ne malfacle estas vid Ia tutan sensgnifecon
fll' tin i motivo. n Ia latina vorto smcximns estas motivo
kontrn Ia franca vorto maxime? n Ia simpla fakto, ke
ia verto havas ian difinitan formon en unu Iingvo, prezentas
inn e(~ple] malgrandan kazon, por ke tin i vorto en alia
Ingvo ne havn alian formon?
Se hoda iu postulas, ke
anstata facila ni diru fadla, li morgn kun tia sarna
rajto postules, ke anstataii facila ni diru facilfs, ar Ia
formo facila aI lia orelo estas Iremda l Kaj kun tia sama
rnjto oni postmorga postulos. ke ni nl iuj vorto] en nia
Iingvo donu tiujn formojn, kiujn on trovas en Ia lngvo
ekzempls latina, t. e. ke n tute detruu Ia. Iingvon internacian
ka] anstatngu ~in per ia alia jam ekziatanta Iingvo, ar ...
(nenia alia kauzo)...
la formoj (le til) a nlia- Iingvo al
sinjoro X a Y estas konataj kaj Ia formoj de nia Iinzvo al
li ne estas ankora konataj ! iu Ingvo havas :;;iajn Iej!;ojn.
ka] Se Ia leoj per si mem estas bonaj, estus ridinde deziri
ilin all( nu tiaI, ke alia lngvo havas alajn lep;ojn. eu ni
novas diri, ke Ia germana vorto Geographie ostas malbona
kaj tranas Ia orelon, ar Ia Rusoj elparolas tiun (~i saman
vorton geografia?
AI Ia konato de slnjoro R. Ia verto
eproksmas en Ia unua momento malplais, {lar li alvenis al
tiu
sarna. vorto 'de na Ingvo knn kntimo] latinaj : ~io
dependas de Ia kutimo, ka] nun, kiam ni kutmis je Ia lep;o.1
de na Iingvo, ni povas certig, ke se iu anta ni elparolas Ia
nomon de nia Ingvo internacia nnstata lnternacja, ((i
tranas nian orelon tiel terure, kiel se u tiru karbon SUl'
vitro.
La kutimo ofte Iudas gravan rolon en Ia vivo; eble ni
devas kalkulg kun ((? Se ni povus tion fari sen ia ma lutilo,
[es, kial do ne kalkulii ? Sed se por parton. da. homoj Jiberigi
de alkutimi~o je unu, tre facila regulo (eakcento iam sur

74

RE8P08TAS

A QUESTES LINGUlSTICAS

RESPOSTAS A QUESTES LINGUISTICAS

Ia antalasta
slabo) ni bezonus multe pU grand411, porto
da alia] l101l10j Idcvigi lerni kaj memori multajn
regulojn
(scn ia r(,~lllo memori apartan
akcenton por iu aparta
vOI1o), - kion ni tiam devas .prefer ? Ni forte dubas, u
1 t'OVig-OK iu, ku konsilus solvi Ia demandon alie 01 ni gin
solvia! Por De devigi Ia Iernantojn memori apartajn akcentojn
por iu vorto, oni eble konsilos aI ni transformi
grandan
parton da vortoj en nia lingvo tieI, ke ili konsentigu en si Ia
regulou pri Ia akcento konstanta
kun Ia akcento kutima
(ekzemple titlo anstata titolo, amo a ano anstata
animo, sproksa a proma au propa anstata
prokshna k. c.) ; sed ne parolante jam pr Ia malbonsoneco, malklarajoj, k. t. p., kiuj tiam naskigus, kaj supozante, kee Ia
lingvo mem nenon de tio suferus, n forte dubas, u iu serioze
konslus enkonduki tian grandan rompadon en nian aferon ...
seu ia e Ia plej malgranda kazo ! Sen ia e Ia plej malgranda kazo : ar ni seris kaj seris kaj ne povs trovi en
Ia konstnta
antalasta
akcento ian e Ia plej malgrandan
maloportunecon
'Por Ia memoro, nek por Ia buo, nek por Ia
orelo. Kontra nia regulo ekzistas absolute nenio, ekster Ia
tuts sensignifa motivo, ke Ia lingvo X a Ia lingvo Y tion
ne havas.
ISed eble kontra nia regulo ekzistas io tio, kion oni
per vortoj esprm ne povas, sed kion oni neklare sentas, kiel
ian vokon de naturo?
Ni askultu, kion diras snjoro de W.:
li ne vidas kaj ne montras ian faktan cirkonstancon kontra
Ia akcento en nia lingvo : sed rimarkinte,
ke Ia naturaj
Ingvoj oferas Ia sonon kaj formon de Ia vortoj, por nur
konservi Ia nnuatempan
akcenton, li vidas en tio i naturan
legon ka] konsilas al ni selov tiun i le~on, por ke nia Iingvo
ne estn kontranatura
, .Te l' unua rigardo povas efektive
Aa,ini, ke n pekas kontra Ia natura le~o; sed ni rigardu pl
atente, en kio konsistas tiu i <<lego, kaj ka puno atendas
Ia rompanton de gi. Malsnpre ni montros, ke tio. kion oni
prenis por natura lego de iuj lingvoj, estas nur okaza apartenajo de kelka] lingvoj; sed ni supozu por momento, ke tio

75

('1 efektive
estas lego, kiu ckzistas en iuj lingvoj; kio do
sekvas de gi? Se ia regulo efektive ekzistas en iuj lingvoj
kaj ni ne komprenas Ia kaU7.011kaj Ia celon de tiu i regulo.
kio do devgas nin anka blinds akcept tiun i regulou, se
P;i estas por ni maloportuna ? u] riveroj en Ia mondo havas
fluon tre knrban kaj tre neregnlan ; sed se iu, kun nstrumentoj en Ia' mano, arte fosante kanalon, volus sekvi tiuu i
l<'gon naturan, - u vi ladus lin, a u vi e iom povus
Iin pravgi ? iuj lingvoj naturaj havas grandan amason da
malregulajoj
kaj malfacilajoj, - u ni anka devas sekvi
tiun i legon naturan kaj intence fari nian lingvon malregula kaj malfacila?
E se ni tute ne scius Ia esencon de Ia akcento, e tiam
estus Ia plej nature, se anstata tI'O filozofie Ios en teorioj
ni dirus al ni praktike : Ia ceteraj lingvoj havas akcenton
malregulan
ka] malfacilan, kun Di jam sangi ne povas ; ni
havas ankora Iiberan elekton kaj povas sen Ia plej malgranda malutilo havi akcenton facilan kaj regulan;
sekve
ni devas elekti Ia lastan, tute ne rompante al ni Ia kapon,
pro Ida kazo Ia lingvoj kreita] blinde tiun .i oportunajon
ne havas ; ar estus ridinde imiti kun malutilo al ni mem
iajn misterajojn,
se ni ne komprenas
lan sencon kaj celon.
Sed se ni rigardos pli profunde, ni balda vidos, ke Ia lego
de Ia akcento e ne estas ia msterajo, kaj tio, en kio ni
seris ian leg-on naturan,
estas simpla okazajo, ku kun Ia
esenco kaj spirito de Ia lngvoj ha vas nenion komunan , La
lingvo de iu nacio kreigs tiam, kam Ia nacio ne sciis
ankora skrib kaj Ia ling:vo transirads
de unu homo al
alia nur per Ia ore] o ; Ia orelo de .J ohano
Petro ofte ne
bone adads, Ia memoro senkontrola
ns bone tenadis, kaj
HeI Ia vortoj renversigadis
ka] akceptadis dversajn sovagajn
formojn;
kontroli Ia vortojn per skrhado on ne povis, kaj
tial Ia plej pnraj kaj senanga] restis nnr tuj silaboj, kiujn
oni bone aiulis, t. e. Ia silaboj akcentitaj . Teu estas Ia tuta
mistera kazo, kial Ia silahoj akcentitaj
ofte restadis sensangaj, dum Ia tuta cetera parto de l' vorto sangigadis - el

nu

76

RESPOSTAS

A QUESTEI!I LINGUI8TICAS

simpla senhelpa neceseco kaj ne eI ia Iingva legeco, De Ia

momento, leiam ia popolo i-icevas skriban literaturon,
ni [am
tian hlindnn Ingvan akrobatajon
ne renkontas.
Sed se ni,
havnntaj
Iiteratnron
skribau pIi frue 01 literaturon
buau
kaj orelnn, scianta] skrbi kaj legi kaj povantaj
gard Ia
lingvon de blinda malbonorela
renveraiado,
volus intence
f'at-i Ia erarojn,
kiujn niaj neinstruitaj
antauloj faris el
hlinda neceseco,-ni
estus similaj je tiu naivulo, ku, havante
dn bonajn okulojn, ntence falls super ~t0110 ka] vundis al
si Ia kapon ... (lar li vids, ke anta li multaj blinduloj faliR
super tiu (Ij stono, kaj li pensis, ke oui tieI necese devas fari !
Sekve se ni e en nenn blinde kreita ling:vo trovus ln
transportadon
de l' akcento de unuatempa
silabo sur silabon
alan pro konstanteco
de l' akcento, tio <li neniel devus nin
deten de enkonduk
tiun i oportunajon
en nian artan kaj
konscie kreitan Iingvon, tieI same kiel Ia malregula
konjngado en iu] Ingvoj ne sole ne devigas, sed anka tute no
pravigas
nn enkondnk
intence maIregulan
konjugadon
('TI
nian lingvon , Sed por forigi ujn dubojn
de Ia personoj,
kiuj, ne konfidante
al tio, kion Ia praktiko
al ili montras,
teorie timas, ke eble ... eble ... oni ne scas. " oni ne vds
ekzemplojn k. t. p. ~ ni fine montros ankora, ke Ia trans
portado de l' akcento de unu slabo SUl' alian ne estas e ia
ennovajo de" na flanko, sed gi ekzistas jam en Ia Iingvoj
naturaj,
kvankam tiuj i tute ne bezonis zorgi pr! fflrilero.
Alpartajn ekzernplojn vi trovos SUl' iu pao e11 iu lingvo :
sed, por ne malproksdmforiri de nia lando, ni bezonas 11111'
kompar Ia lingvojn rusan kaj polan, kaj ni vidos, ke iu!
tio "ama, kion n faris en nia Iinzvo, estis jarn antae faritn
de Ia naturo mem en la natura lingvo pola. De neniu ka] de
nenio devgata, Ia Iingvo pola akcepts konstantan
akcentou
SUl' Ia antalastn
silaho, kvankam en aliaj slava] Iingvoj 1'11
tiuj i vortoj Ia akcento pstas alia; kaj ton i Ia lngvo pol
fars tute sen ia mallongigado
de vortoj, sen ia orjetado
de
silaboj k. t. p., sed gi simple senceremonie
transportis
1:1
akcenton de unu silabo sur alian ; sen ia filozofado (;i mel iR

Rla:lWOlII'l'AIiA QUiliTES

LINGUISTICA8

77

III ukcoutou de iu verto SUl' Ia silabon antalastan,

tute ne
h'llIlllldIUlte, u tiu silabo estas tia a alia k.aj (lu gi havas
lu rOI'11I1Ipor porti SUl' si Ia akceuton, kaj tute ne timante,
4\ unl dlros, ke gi estas kontrauntura.
Kaj tion <li Ia Ingvo
II'IM 110 sule kun Ia fremdaj,
arte enportitaj
vortoj
(kieI
ICMOlllplt,e adwokat , inzynier , telcgrat , e sprytus ,
1II1L\l11.14kl'ipt,
papier,
<<tytulu, urtikulu
k. t. p.) sed
IIllull1 eu dnj senescepte vortoj pure slavaj (ekzempIe Ia rusaj
1I(,It'lIki, vojnc, okno, elovjek, 1~lica k. c. k. c.
c. t!1I Ia tuta lingvo - estas en Ia liugvo pola emalenk,
WfJJIIII, eokno, ezlowiek, ulca, k.c.k.e.k.c.)
- jam
!li 1IJ1I1ltajdisjetitaj
ekzemploj, sed miloj kaj dekoj da miloj
utu Iingvo!
(Se en Ia tuta Iingvo vi en kelkaj tre malltu] vortoj trovas deflankgon
de tiu i regulo, vi facile
nclwH, ke tiun i deflankigon faris ne Ia popolo, sed Ia
Ituloj, tute sen ia kazo kaj bezono kaj kontra
Ia
'(111'100 de Ia lingvo).
I Ia konkludo , Ke konstanta
regulo por Ia akcento
11 liritWo ler nota estas mil fojojn pl bona 01 akcento nereum - neniu dubos ; se ni povas gin far i, ni devas gin fari,
!~ neniu el Ia blnde kreitaj
ling;voj gin farus.
Se n aI
lu {li vidas, ke lingvo natura, kiu. ja tuie ne beeoni zorgi p1'i
'mlUcco, faris tion saman
el sim pla kaprco
kaj tute ne
urerns de tio, - tiom pli n jam ne povas dubi, ire en lingvo
rta, por ku facileeo estas tre grava, oni devis sen ia e
ulhutu Qanceligo akcept Ia akcenton konstantan,
e se Ia
nnundo sstus levita anta Ia krego de Ia lingvo.
Sed se
1111,kiam Ia Ingvo estas jam kreit.akaj
uzata, ni volus fari
ti ~i grandan
rompadon
por...
sen ia kazo kaj ceIo ...
tini al gi maloportunajon
anstata oportunajo - tio i estus
m facilanimeeo nepardonebla!
El diversaj faritaj teoriaj proponoj ni analizis nur unu
Ia sajne plej bonan, kaj ni montris, ke tio, kio en Ia teorio
juas tre bona ka] trovas aprobanto]n,
en Ia praktiko
ofte
vas nenian signifon.
El Ia diritajo n faras Ia konk1udon:
oponante
a enkondukante
(private)
an angon en na

RESPOSTAS A QUESTES LlNGUISTICAS

RESPOSTAS A QUESTES LlNGUISTICAS

lingvo, nenam gvldu vin per konsideradoj teoriaj, kiel ajn

belaj ili flajllas, sed iam demandu vin, kian praktikan
signifon Ia flant;o havus , Pri Ia ekzemplo de teoria propono
ni tiel multe parolis, ar tiu i kategorio da proponoj aparteuas al Ia pIej dangeraj : en tia afero, kiel Ia nia, Ia homoj
plej volonte akceptas proponojn, kiuj havas fizionomion
nstruitan, ka] se oni parolas al Ia homoj en instruta formo
kaj eu Ia nomo de lego] scencaj, tiam el 100 personoj 99 ~in
bLinde aprobas kaj nur unu demandas sin: tre bele, sed kian
signifon ~ havas por nia! Iingvo r

J( i(t = kian econ havanta k. e.

AI Ia vorto kiu vi povas
respondi per substantivo, dum al Ia vorto kia vi devas
respondi per adjektivo. Ekzemple: je Ia demando kiu domo
vi respondas: tiu domo, tiu i domo, Ia domo de la pairo
k. c; sed je Ia demando ki domo vi respondas: tia domo,
tia domo kiel mia, alta domo, longa domo, bela domo k. c.

78

i .TJJsperantisto,1891, p.

50. (*)

PONTUAO
La reguloj pri Ia uzado de Ia interpunkcioj estas en nia
lingvo pli-ma1pli tiaj samaj, kiel en iuj aliaj lingvoj; sekve
iu povas uzadi en Esperanto Ia interpunkciojn tiel, kiel li
uzas ilin en :sa nacia lingvo. Estas vere, ke en diversaj
detaloj Ia uzado de Ia interpunkcioj estas malegala en diversaj
lingvoj ; sed ar Ia objekto ne estas tre grava, tia! ni pensas,
ke ne venis ankora Ia tempo por difin en nia lingvo severajn
regulojn por tiuj i detaloj. En tiuj i dubaj detaloj u
povas uzi en Esperanto Ia nterpunkciojn tiel, kiel li usas
ilin en sia nacia lingvo, kaj nur Ia uzo iom post iom ellaboros
por tiuj i negravaj detaloj difinitajn regulojn.
PRON;OMJ!)S RELATIVOS
La diferenco inter leilu, tiu k. c. kaj leia, tia k , c. estas
sekvanta: Ia formoj kun u estas Ipuraj pronomoj kaj Ia
formoj kun a estas pronomaj adjektivoj signifantaj eeon.
(.) H 48 anos o dr. Zamenhof desfazia sse sofisma, como
se v, de modo irrefutvel;
mas sse artigo foi pouco dtvulgado,
e ainda aparecem defensores do acento irregular em 1938!

79

NENIU E NlENIA'1J
La verto neniu (tiel same, kiel anka Ia ~"toj ciu,
eku, tiu, iu) havas sencon pure pronoma1ti, dum Ia
vorto nenia (kiel anka Ia vortoj ia, eka, etas,
eas ) havas seneon adjektivan kaj esprmas specon, karakteron . La vortoj iu, kiu, tiu, iu, neniu povas esti uzataj
a kun substantivo, a sen substantivo (en tiu i lasta okazo
on subkomprenas e ili Ia vorton homo). La formoj kun
u enhavas en si iam Ia ideon de nomo a pronomo, dumIa
formoj kun a enhavas en si Ia ideon de adjektivo.
La
diferencon inter Ia diritaj serioj da vortoj vi komprenos plej
bone el Ia sekvantaj ekzemploj: Kiu venis? Venis Petro;
venis botsto ; venis U. - En kiru urbo vi Iogas? Mi Iogas en
Parzo ; mi Iogas en tiu i urbo. En ke urbo wi Iogas? Mi
Iogas en bela urbo; en granda urbo. - u vi vidis Ia ambristinon a Ia kuiristinon?
Mi vidis nensn servistinon.
Ou vi vidis f.nan servistinon a maljunan? Mi vidis nenian
servistinon. lnter Ia vortoj tiu - tia kaj iu - ia Ia
diferenco estas pli granda kaj pli klara, 01 inter Ia vortoj
kiu - ka, iu - ia, neniu - nenia; tial oni nenam
povas diri tia a ia anstata tiu a iu, sed ofte
on povas sen eraro dir ia, kia, nenia anstata iu, kiu,
nenu (kvankam estas bone iam eviti kiom eble Ia intermiksadon de tiuj i vortoj) .
OKUPITA:J>OU OKUPATA?
Kiam pro ia labor o mi ne estas libera, m diras ordinare

80

REIiPOiTAIi

A QUEIil'l'6ES L1NGUIS'rICAIi

em estas okupita.
Kelkaj persono] trovas, ke tio estas
negusta ; ke ar m parolas pr laboro, kiu daras nun, mi
devas dr okupata. Kelkfoje ajns al m, ke tiuj personoj estas pravaj, kaj tiam m provis uzi mi estas okupata;
m tamen tuj forjetis tiun formon, kontra kiu protests mia
lingva sento. u ni devas uzi en tiu esprimo Ia pasivon
nuntempan a pasintan, pr tio Ia lingvoj franca kaj augla
ne povas doni al n respondon, ar ili ne havas apartajn
formojn por tiuj amba pasivoj ; sed Ia lingvoj slavaj kaj
germana uzas en Ia dirita okazo Ia pasvon pasilntan, sekve
i tio estas jam sufie grava motivo, por ke anka en Esperanto ni tiel agu. Sed eble Ia formo estas kontralogika ?
Ne. Se iu ion okupas (en Ia senco prenas en posedous ),
tiam en tiu momento Ia io estas okupata de Ia iu ; ekzemple
kiam Ia malamikoj okupes nian urbon, gi estas en tiu momento okupata de il ; se mi estis jute libera, sed en Ia nuna
momento oni donas al m ian Iaboron, kiu min ekokupas,
mi povas dirt, ke mi estas nun okupata de tiu laboro, t. e.
gi forprenas en sian posedon mian tempon; sed se mi paro Ias
pri laboroj, kiuj ests donitaj al m jam antaue, t. e. se m
parolas ne pr Ia a[Jo de ekokupo mem, sed pr] Ia stato, en
kiu mi trovigas, tiam m devas diri mi estas okupita.
Estas vero, ke, transformante Ia pasivan formon de Ia citta
frazo en aktivan, ni ofte uzas Ia formon nuntempan (elaboro]
mn tre okupas), sed tion n faras por tio, ke Ia formo
okupis ne pensigu, ke mia okupiteco jam pasis , En Ia
pasiva formo n ne bezonas tim tiun malkomprenigon, ear
mi estas okupita montras, ke io mn okupis kaj Ia okupiteco
ankora dauras., La senco de okupi havas du nuancojn:
preni en posedon kaj ten; en posedo ; per Ia formo em estas
okupita ni esprimas samtempe ambai, nuancojn, dum Ia
formo mi estas okupcta espr'mus nur Ia un,uan nuancon.Cetere p1'i Ia vorto okupi m devas rpeti tion, kion m drs
pr multaj aliaj lingvaj demandoj: iufoje, kiam Ia logiko
ne donas al ni respondon tute klaran kaj senduban, kiu ne
ofendus nan lingvan sentou, n devas pen konformigi nin

1tll:!;POSTAS A QUESTES

LlNGUISTICAS

81

ai Ia ekzistantaj ktimoj ; kaj 1a kutimo de Ia popoloj, kiel

roi supre montrs, postulas, ke ni diru mi estas okupita.
VERBOS DE SEN'l'IDO

DUPLO

Vi trovas, ke kelkaj verboj havas duoblan sencon kaj

tial oni ne scias precize, kiamaniere on devas ilin uzi. 'l'iuj
verbo] postulas duoblan komplementon, kaj tial Ia uzantoj
ue scas, kiu el Ia komplemell,toj, Ia Ia senco de Ia vortoj,
estas Ia rekta kaj devas esti esprmata per akuzatvq, kaj
kiu estas malrekta kaj devas esti esprimata per preposco .
.Ekzemple oni ne scas, u oni devas diri : roi instruas mian
infanon pri Esperanto, a : roi instruas l!Jsperanton ai mia
infano. - La mia opinio Ia neklarsco tute ne ekzistas, sed
gi estas kreata nur ar-te. En unu kunveno esperantista iu
faria Ia demandou, u oni devas dir : mi amas vim>,a mi
vin amas, kaj Ia kunvenintoj varmege kaj tute senrezultats
dsputadis pr tio i tutan vesperon; tamen Ia ~pondo estis
[a tute simpla: ambau frazoj estas bonaj! 'I'ia sarna
respondo Ia mia opinio devas esti donata al Ia. demando
pri Ia verboj kun duoblaj komplementoj. Kiu devigas nin
dir i, ke el Ia du supre cititaj frazoj pri instruado nepre unu
devas esti rigardata kiel bona kaj Ia dua kiel .fDalbona? lli
ja amba estas konstruitaj tu te regule Ia Ia ~j
de na
Iingvo, amba estas tute klaraj kaj egale elegantaj, sekve
ambau estas tute bonaj, kaj Ia uzado de Ia unua a de Ia
dua devas esti libere Iasata al Ia persona gusto de iu uzanto
a al Ia stilaj rpostuloj de Ia teksto. E se vi aliformigos Ia
frazon aktivan en frazon pasvan, vi anka ricevos nenian
malklarecon, ar kiu povas havi ian dubon p1'i Ia senco de
Ia esprimoj homo nstruita kaj scienco instruita? Cetere
Ia personoj, kiuj nepre deziras diferencigi Ia francajn
instruire kaj enseigner, povas tre bone en 1a unua okazo
uzi instrui kaj en Ia dua elernig (t. e. instrui iun pr io,
lernigi ion al Iu),
.

82

RESPOSTAS A QUESTES LINGUlSTIOAS

PREPOSIO

DIANTE

DE INFINITIVO

iu prepozicio, la sa logka eseneo, povas esti uzata

nur anta substantivo.
Sekve se anta vorto, kiu havas
verban seneon, ni deziras uzi ,prepozicion, ni devas doni al
tiu verbosenca verto Ia formon de substantivo; ekzemple:
anstata ekun saluti, sen respondi ni devas dir kun
saluto, esen respondo. Se Ia vortoj por kaj anstatas
estas uzataj kun Ia infinitivo, ili tute ne prezentas an
eseepton, sed Ia kazo de tia uzado estas alia, nome: Ia vortoj
por kaj eanstata, uzataj anta infinitivo, havas Ia sencon
ne de pura rprepozieio, sed preska de konjunkeio, kaj en
tuj okazoj Ia uzado de substantivo apud Ui estas ne ebla ;
ekzemple, en Ia frazo anstata star li sidas ni ne povas
anstatag Ia formon stari per estares, dum e iu alia
prepczcio pus-a ni 6iam povas uzi Ia verbosencan vorton en
formo de substantivo (ekzemple, sen ia diro anstata sen
ion diri).

ADV~RBIO

COM SEN!1'IDO DE PREPOSIO

Kiam Ia seneo tion postulas, ni tre bone povas uzi

adverbon en Ia seneo de prepozicio; Ipri Ia formo, en ku ni
devas tion fari, mi ne konsilus kateni nin per ia unu regulo
por u] okazoj, sed m konsilus kontormgj iufoje al Ia
speeialaj bezonoj de Ia frazo. Ekzemple, se Ia adverbo
devenas de verbo transira (kiu postulas akuzativon), tiam
anka Ia adverbo-prepozieio konservas tiun saman eeon kaj
estas uzata kun Ia akuzativo (ekzemple, koneerne tons ee
kio koneernas tion, rilate tion = kio rilatas tion ) ; se Ia
adverbo anstataas vorton, kiu povas ligig kun substantivo
nur per ia prepozico, tiam anka Ia adverbo akceptas post
si tun prepozcon (ekzemple, kaize de tio = pro Ia kazo
de tio, responde al via demando = kiel respondo al via

RlIJ8POSTAS A QUESTES LINGUlSTIOAS

Sj

demando) ; se Ia adverbo estas vorto ne devena, sed originala,

ku per si mem havas Ia seneon de prepozieio, tiam g-i,kiel iu
alia prepozicio, Iigigas kun Ia substantivo senpere, t. e. sen
alia prepozicio kajsen akuzati vo (ekzemple spite mia malamiko ). Tamen en iu dub(b okazo vi ne faros eraron se v
post adverboprepozieio uzos Ia prepozicion je a Ia akuzativon, ar vi ja seias, ke la nia gramatko en iu okazo,
kiam Ia preposica rilato inter du vortoj estas ne klara, n
povas uz Ia prepozcon je, kaj anstata Ia preposicio
je n povas iam uzi Ia akuzativon.
Kompreneble, mi devas atentigi vin, ke pri iu] viaj
tl'i demandoj mi donis al vi nur mian pe1'sonan opinios, sed
ne ian devigan decidon. Se vi trovas, ke estus necese permes Ia uzadon de iu preposico kun infinitivo, de aparta
vorto por Iaktumo kaj de unuforma regulo por iuj
averbcj-prepozicioj, vi povas pen akiri por tio Ia oficialan
pervodonan decidon de Ia Lingva Komitato.

DISCURSOS DO DR. L. L. ZAMENHOF EM

SESSES DE ABERTURA DE CONGRESSOS
UNIVERSAIS DE ESPERANTO
I CONGRESSO
Boulone-sur-Mer,

Frana, 1D05.

Estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj (1)

Mi salutas vin, karaj samideanoj, fratoj knj fratinoj el
Ia granda tutmonda homa familio, kiuj kunvenis el landoj
proksimaj kaj malproksimaj, el Ia plej diversaj regnoj de
Ia mondo, por frate premi al si reciproke Ia manojn pro Ia
nomo de granda ideo, kiu iujn nn ligas. Mi salutas vin
an kait, glora lando Franrujo kaj bela urbo Bulonjo-surMaro, kuj bonvols oferis gastamon (2) a nia kongreso. Mi
esprimas anka koran dankon al tiuj personoj kaj inatitucio] en Parizo, kiuj f:e mia trapaso tra tu i glora nrbo
esprirnis sub mia adreso sian Iavoron por Ia afero Esperanto,
nome al s-ro Ia Ministro de publka instruado, al Ia urbestraro de Parizo, al Ia franca Ligo de instruado kaj al multaj
diversa] sciencaj eminentnloj,
Sankta estas por ni Ia hodaa tazo (3). Modesta estas
nia kunveno; Ia mondo ekstera ne multe selas pri gi, ka] Ia
(1) Observe-se que. referindo-se a muitos senhores e senboras. o dr , Zamenhof no emprega o prerxo se, o qual nos levaria
a pensar em mm'ido e mulher,
(2) Gast-am-o-u. hosptaldade.
(3) Multas vezes substitue-se em Eilperanto a preposio "de"
pela termuaco do adjetivo
(-a) , neste caso equivalente
a um
gf'nltlvo, FJx,: ecta huto, casco ele cavalo; porkn 'fiando, carne
de porco; morgau'a tago, dia de amanh,

DISOURSOS

vortoj, kiu] estas parolataj

en nia kunveno, ne flugos telegrafe al l'iuj urhoj kaj urbetoj de Ia mondo; De kunvenis
regncstroj
nek mreistro], por nngi Ia politkan
karton de
Ia mondo, ne brilas luksaj vestoj kaj multego da imponaj
ordeno] en Dia salono, ne bruas pafilegoj
irkafi la modesta
domo, en kiu n trovgas ; sed tra Ia aero de nia salono flugns
misternj sono], sonoj tre mallataj, ne adeblaj por Ia orel o,
sod senteblaj .por iu animo senterna: gi estas Ia sono] de io
granda,
kiu nun naskgas.
Tra Ia aero flugas
misteraj
fantomoj;
la olruloj ilin ne vidas, sed Ia animo ilin sentas:
ili estas imagoj de tempo estonta, de tempo tute nova.
La
fantomo] flugos en Ia mondon, korpgos ka] potencgos, ka]
niaj filoj kaj uepoj ilin vidos, ilin sentos kaj guos.
En Ia plej malproksima
antkveco,
kiu jam de longe
elviigis el Ia memoro de Ia homaro kaj pri kiu nenin
historio konservis al ni e, Ia plej malgrandan
dokumenton,
Ia homa familio disigifl kaj p;inj membroj
esis kompreni
unu Ia alian.
Fratoj kreitaj iuj Iai nnu modelo, trato],
kiuj havis uj egalajn ideoju. ezalan Dion en siaj koroj,
fratoj, kiuj devis helpi unn Ia alian ka] labori lume por Ia
felio kaj Ia gloro de sa familio, -tiuj
fratoj farigis tuto
f'remdaj unu] al alia], oi~i~i~ ajne por iam en malamikajn
grupetojn
(4), ka] inter iIi komencils
eterna milito.
E11
Ia dafiro de multaj mljaro], en Ia daro de Ia tuta tempo,
kun Ia homa historio memoras, tiuj fratoj nur eterne bata
lads inter si, ka] ia interkomprenigado
inter
ili I'sl iR
absolute
ne ebla.
Profetoj
kaj poetoj revadis pri ia tro
malproksima
nebula tempo, en kiu Ia homo] denove komencos
komprenad
unu Ia alian kaj denove kungos en unn Iami
lion; sed tio i estis nur revo.
Oni parols pri tio, kiel lwi
ia dola fantasio, sed nenin prens gin serioze, nenin kr('(li,.
pri ~i.
(4) Ob=orve-se o acnsatlvo do direo nas SC'guilltes eX]lI'I'~
ses : trad1!lci en Ia portualos:
usurvon, traduzir
para a Ilneun
portuguesa : 011 mnlmilcajn.
g1"1!petojn, para grupos ntmtcos : /'/1
ttttU
familio1!,
para (formar)
uma s famla ,

DISOURSOS

87

~nj nun Ia unuan to.fon (5) Ia revo de miljaroj komencas

Jljll.
En Ia malgrnndn n urhon de Ia franca marhordo
unvenls homoj el Ia ple] diversa] landoj kaj nacioj, kaj
\11 1'l'lIlwntnR sin reciproke no mnte kaj snrde, sed ili kompran1M 111111 Ia nlian (6). i1i pnrolus unu kun Ia alia kiel fratoj.
1,,1 membro] <'le llTIU nacio , Ofte kunvenas
personoj
de
mnlsnmu]
nacoj
ka] komprenns
nnu Ia alian ; sed kia
1',,"cl(~~a diferenco estas intor ila reciproka
komprengado
\(11,1 III nia!
Til' komprenas
sin reciproke
nur tro malgranda
parto
.1" kunvenintoj,
kiuj haJyis Ia eblon ded ii multegon
da
tr-mpo ka] multegon da mono, por lerni fremdain
lngvoin,
(lillj alia]
partoprenas
en Ia knnveno nur per sia korpo,
111' pPI' sin knpo : sed en Dia kunveno recproke sn komprenas
11I.i partoprenantoj,
nin ta cile komprenas
iu, kiu 'nur
lC'1.il'IlRnin kompreni,
kaj nek malrieco,
nek nehavado de
[ompo fermas aI iu Ia orelojn por niaj paroloj.
Tie Ia re('ipl'oka kornprenigado
estas atngebla
per vojo nenatura,
flfc'IH)n. kaj maljusta,
ar tie Ia membro
de unu nado
humilgas
anta
Ia membro
de alia nacio, parolas
lian
III1g'VOU, hontgante
Ia sian, balbutas kaj ru~ig;as kaj sentas
sin g;enata anta sia kunparolanto,
dum tiu i Iasta sentas
flln forta kaj fiera ; en nia kunveno ne ekzistas nacioj fortaj
ka] ma1fortaj,
privilegiitaj
ka] senprivilegiaj,
neniu humllias,
neniu sin genas;
n iuj ataras SUl' fundamento
notrala.
ni iu] estas plene egnlrajtaj;
ni iuj sentas nin
klol membro] de 11n11nacio, kel membro] de unu familo,
knj Ia unuan fojon en Ia homa historio ni, membro] de Ia
plej malsama]
popolo],
staras
unu
apud
alia ne kiel
fr'emd4\11oj, ne kiel konkurantoj,
sed kiel fratoj,
kuj, ne
"li

(5) "La unuan

toion", acusatvo substituindo
a prepos110 "je".
(6) Em portugus diz-se: ... uns aos outros. Em Esperanto
tOrma-se essa voz recproca no singular: ili komprenas 1tnU ta alian,
l'Ies compreendem uns aos outros, ou les se compreendem reciprocamente.

u"

DISOURSOS

altrudants
unu al alia san lngvon. komprenas sn reciproke.
ne suspektas
unu alian pro mallumo ilin dividantn,
amas
sin recproke ka] premas
al si reciproke
Ia rnanojn ne
hipokrit e, kiel alinaciano
al alinaciano,
sed sincere,
kiel
homo al homo , Ni konsciu hone Ia tntan zravecon de Ia
hodlaa tago, ar hoda ii inter Ia zastamn muro] de Buloniosur-Maro
knnvenis
ne franco]
knn anelo], ne ruso] kun
polo]. sed homoj kun homo] . Renata
estu Ia tago, ka]
grandaj kaj glora] estu goiaj sekvoj!
Ni kunvens hodiai. por montri al Ia mondo, ner faktoj
nerefutebla],
tion, kion Ia mondo p;is nun ne volis kred ,
Ni montros al Ia mondo. ke reciproka kornpreniado
inter
persono] de malsama]
nacio] estas tnte bone atinzebla,
ke
por
tio tu te ne estas necese, ke unu nopolo humilgu au
englutu alian, ke Ia muro] inter Ia nopolo] tute ne estas io
necesega ka] eterna,
ke reciproka
kornpreniado
nter
kretajoj
de tiu Rama speco estas ne ia fantasia
revo, sei!
apero tu te natura,
ku pI'O tre bedairuda]
lra] honfinda]
cirkonstancoj
ests nur ti'e lonz nrokrastita,
sei! kiu pl afi
malpl frue nepre devis veni ka] kiu fine venis, kiu nun
elpaas ankora tre malkurae.
sed, unu fojon pkirinte. [arn
ne haltos kaj baldafi tiol notenceze ekregos en Ia mondo,
ke naj nepoj e ne volos kred. ke ests iam alie. ke Ia homo],
Ia regooj de Ia mondo, longan tempon (7) ne komprenis unu
e lian ! Ou, kiu dirns, ke netrala arta linzvo estas ne ebla,
venu al n, kaj li konvertos.
iu, kiu diras, ke Ia parolai
organo] de u] popoloj estas malsamaj,
ke iu elparolas
artan Ingvon alie kaj Ia uzanto]
de tia Iinzvo ne povas
kompreni unu alian, venu al n, kaj, se li estas homo honesta
kaj ne volas konscie mensozi, li konfesos, ke li. erarfs , Li
promenadu
en Ia venonta tagoj en Ia stratoj de Bulon]osur-Maro, li observadu,
kiel bonege sin komprenas
reciproke
Ia reprezentantoj
de Ia plej diversa] naco], li demandu Ia

(7) Foi substtuda pelo acusatvo a preposio "dum". "Dum

tona tempo", durante muito tempo,

DISOURS08

89

renkontatajn
esperantistojn,
kiom multe da tempo ai mono
<'iu eI ili dediis por ellerni Ia artan lngvon, li komparu
tion l:i knn Ia grandeza]
oteroi, kiujn postulas Ia lernado
de u Ingvo natura, - kaj, se li estas homo honesta, li iru
eu Ia mondon kaj ripetadu laite : "je8, Iingvo arta estas tute
ebla, ka] Ia reciproka kornprenindo i!e homo] per netrala
arta lingvo estas ne sole tute ebla, sed e tre kaj tre fci1a".
Estas vero, ke multaj eI ni posedas nian Iingvon ankora
tre malbone kaj malfacile
balbutas,
anstata
parol flue;
sed, komparante
ilian
balbutadon kun Ia perfekta
flua
parolado de aliaj personoj,
iu konscienca
observanto faclJr
r imarkos, ke Ia kazo de Ia balbntado kuas ne en Ia Iugvo,
sed nnr en Ia nesufia ekzereiteco de Ia dirita] persono] .
Post mnltaj
miljaroj
da reciproka
surda-muteco
ka]
batalado,
nun en Bulonjo-sur-Maro fakte komencias en pli
granda mezuro Ia recproka
kompreniado
ka] frti~ado
de
Ia diverspopolaj
membro'; de Ia homaro;
kaj unn fojon
komcncinte,
gi [arn ne haltos, sed irados antaen riam pli
kaj pli potence, gis Ia lastaj ombro] de Ia eterna mallurno
malaperos
por iam.
Gravegaj
estas Ia nnnaj
tagoj en
Bulonjo-sur-Maro,
kaj ili estu bcnataj!
En Ia unua kongreso
de Ia esperantisto] estn~ neceso
diri kelka]n vortojn pri Ia ~isnunaj batalanto]
i!e nia afero .
Sed anta 01 mi parolos pr Ia batalantoj
speciale esperantstaj, m sentas Ia devon dri i tie kelkajn vortoin pri nnn
homo, kiu havas tre grandajn
meritojn en nia afero kn] al
kiu bedarinde
Ia esperantlsto]
ofte rilatas
maljuste
nur
tial, ar li, multe farinte por Ia ideo de Iingvo internada
genel'ale, ne apartenas
tamen al Ia amiko] de tiu spccala
Iingva formo, por kiu n batalas.
1\fi parolas pri Ia tre
estiminda
sinjoro JohanD Martn
Schleyer,
Ia atoro
de
Volap7c.
La Iingva formo, por kiu laboris tiu respektata
maljunulo,
montrigs
ne praktika ; Ia vo]o, kiun li elektis,
montriis ne bona, kaj Ia afero, por kiu li batalis, balda
falis, kaj per sia falo gi alports grandan malutilon
al nia
deo entute kaj precipe al tiu specala formo de Ia ideo por

10

'\

DISOURSOS

kiu ni batalas.
Sed ni devas esti justa], ni devas taksi ~iun
bomon ne la lia venko a malvenko, sed In liaj Iaboroj ,
Kaj Ia laboroj ka] meritoj de snjoro Schleyer estis tre
grandaj , Kun granda fervor o li laboris por Ia ideo de
lugvo internacia
en Ia daro de multa] jaroj ; dum multaj
])CI'SOI10.1 donadis
nur nudajn
projektojn,
li estis Ia unua,
kiu havis sufe da pacienco, por ellabori plenan lingvon
de Ia komenco gis Ia fino (kvankam
Esperanto
tiam estis
jam preta, gi ne .ests ankora publikigita),
kaj gi ne estas
lia kulpo, se Ia lingvo montrgs
ne praktika . Li estis Ia
unua, kiu per senlaca laborado
vekis Ia intereson
de Ia
mondo por Ia deo de lingvo neitrala,
kaj gi ne estas lia
kulpo, se lia falinta afero por longa tempo malvarmigs
Ia
mondon por ia arta lingvo.
Li volis fari grandan
bonon,
kaj por Ia atingo de tiu bono li laboris tre multe kaj fervore,
kaj ni devas lin taksi ne laii lia sukceso, sed la lia volo kaj
laboro.
Se Ia ideo de Ingvo internacia
iam venkos Ia mondon - tllte egale, u ~i estos sub formo de Esperanto a de
ia alia lingvo - Ia nomo de Schleyer okupos I"iam Ia plej
honoran lokon eu Ia historio de nia ideo, kaj tiun i nomon
Ia mondo nenam forgesos.
Mi esperas, ke mi esprimos Ia
opinion de iuj partoprenanto]
en nia kongreso, se mi diros:
e.n esprimas nian koran dankon al sinjoro Schleyer, Ia unna
kaj plej energia pioniro de Ia ideo de netrala lingvo internacia .
Nnn m transiros al Ia lahoranto] speciale esperantstaj.
Ne venis ankora Ia tempo, skribi oficialan historion de nin
afero, ka] mi' timas, ke mi povus fari ian puhlikan maljnstajon aI tiu a alia persono e Ia kompara taksado de Ia
meritoj de Ia diversa] bata Iunto] . Tial mi ne nomos un
eI iJi aparte, sed aI iuj kune mi esprmas
koran dankon
pri Ilia laborado en Ia Domo de uj amikoj de Esperanto ,
Dek ok [aro] pass de Ia tago, kam Esperanro apers en Ia
mondo.
Re facilaj estis i tiuj c1ek ok jaroj.
Nun mi vidas
anta mi grandegan nombron da varmegaj amiko] de Esperanto, kuj reprezentas
per si preska lIilljn landojn de ln

DISOURSOS

91

tera globo, preska ujn naciojn de Ia mondo, iujn rangojn,

statojn kaj klasojn de Ia homoj.
Tre granda estas jam nia
literaturo,
tre multaj estas niaj gazetoj, en Ia tuta mondo
ni havas nun grupojn kaj klubojn esperantistajn,
kaj aI neniu
klera homo en Ia mondo Ia Domo de nia afero nun estas jam
nekonata.
Kiam mi rigardas
Ia nunan brilantan
staton ele
Dia afero, mi rememoras
kortute
pri Ia unua] pioniroj,
kiuj labors por nia afero en tiu malftoja tempo, kam ni
ie ren kontadis nur mokon kaj persekuton.
Mnltaj el ili
vivas ankorai kaj ili rigardas nun kun ~ojo Ia frnktojn de
sia laborado.
Sed ho ve, multa] el niaj pioniroj jam ne
vivas.
Dek ok jaroj estas granda peco da tempo.
En tiu
i granda spaco da tempo Ia morto rabs al ni tre multe ('J
niaj fervoraj kunbatalantoj.
Citi iujn nomojn estns nU11
afero ne ebla; m nomos nur kelkajn el i1i. La plej frue
forlasis nin Leopoldo Enstein, Ia unua energia propagandsto
de nia afero;
lia morto estis granda bato por l'~a atero
entute, kaj specia le por gia disvastado
en Gerrnanujo .
Poste Ia morto rabis al ni .Iosefon Wasnewski, Ia simpatan
kaj de n] amatan apostolon de nia afero en Polujo.
Kaj
anta kelke da jaroj mortis tiu persono, al kiu Esperanto
suldas multe, tre multe kaj sen kiu nia afero nun eble tnte
ne ekzistus : m parolas pl'i Ia. neforgesebla
W. H. Trompeter.
Neniam parolante
pri si, postulante por si nenian
dankon, li prenis RUI' siajn ultrojn nian tntan aferon, kiam
tl;i troviis
en Ia plej malfacilaj
eirkonstancoj ; li sola
snbtenadis
gin tieI longe, ~is Ia nombro de Ia esperantisto]
farip;is sufie granda, por subtenadi Ia aferon per fortoj
komunaj . Kiel li p;ojus nun, se li vidus Ia nunan staton de
nia afero!
.
Krom Ia nomitaj tri personoj estas ankora granda, bo
ve, t1'e grnnda nombro ela personoj, kiuj multe labors por
Dia afero kaj kinj nun [am ne Iogas en nia mondo kaj ne
povas vid Ia fruktojn de siaj laboroj.
I1i mortis korpe, sed
ili ne morts eu nia memoro.
Mi proponas, estimatai sinjorinoj kaj sinjoroj, ke ni honoru Ilian memoron per levgo

92

DI80UR80&

de nia] lIe~oj. AI Ia ombroj de u] mortintnj

batalanto]
esperanstaj
Ia 1111113 kongreso esperantiata
esprmas san
respekton kaj pian saluton !
Balda kornencios Ia laboro] de nia kongreso, dediita
al vera fratgo (Ir Ia homaro . En tin i solena momento
mia koro estas plena de o nedfinebla kaj mistera kaj mi
sentas Ia deziron faciligi Ia koron ner ia prego. tnrn min
al iu plej alta forto ka] alvoki fdan helpon kaj benon.
Sed
tiel same kiel mi en Ia nuna momento ne estas ia nacano.
sed sim pla homo, tiel same mt anka sentas, ke en tiu i
momento mi ne apartenas al ia nacia ai partia .religio, sed
mi estas nur homo.
Kaj en Ia nnna momento staras Inter
mia] anima] okuloj nur tiu alta moral a Forto, kiun sentas
en aia koro iu homo, ka] aI tiu i nekonata Forto mi turnas
min kun mia prego:

PREtl-O SUE LA VERDA S'rANDARDO

AI Vi, ho potenca senkoroa mistero.
Fortego. Ia mondou reganta,
AI Vi. granda fonto de l' amo kaj V('l'O
Kaj fonto dI" vivo konstanta,
AI Vi. kun u] malsame nrezentas,
Sed /lillj egale en koro Vin sentas,
A] Vi. kin kreas, al Vi, kn rettaR,
Hodiai1 ni pregas.
AI Vi ni ne venas kun kredo nacin,
Kun dogmoj de blinda fervoro:
SHentas nun i~ dsput' religia
Kaj regas nur kredo de koro.
Kun /ti, kiu estas e u] ezala,
Kun ~i, Ia plej vera, sen trndo batala.
Ni staras nnn, filoj de l' tuta homaro
e Via altaro ,

DHiCURSOf:i

Homaron Vi kreis perfekte kajbele,

Sed gi sin dividis batale ;
Popolo popolon atakas kruele,
Frat' fraton atakas akale -.
Ho, kiu ajn estas Vi, forto m.istera,
Askultu Ia voon de l' prego sincera,
Redonu Ia pacon al Ia infanaro
De l' granda homaro!
Ni juris labor, n juris batal,
Por reunuigi l' homaron,
Subtenu nin, Forto, ne lasu nin fali,
Sed Iasu nin venki Ia baron;
Donacu Vi benon al nia fervoro,
Ke iam ni kontrai atakoj sovaga]
Nin tenu kuraga] .
La verdan standardon
tre alte ni tenos;
Gi signas Ia bonon kaj belon ,
La forto m.istera de l' mondo nin benos,
Kaj nian atingos ni celon ,
Ni inter popoloj Ia murojn detruos,
Kaj il ekkrakos kaj ili ekbruos
Kaj falos por am, kaj amo kaj vero
~~egos
SUl' tero,

Kungu Ia fratoj, plektigu Ia mano],

Antaen kun pacaj armiloj!
Kristanoj, hebreoj a mahometanoj
Ni iuj de Di' estas filoj ,
Ni iam memoru pri bon' de l' homaro,
Kaj malgra malhelpoj, sen halto kaj staro
AI fraia Ia celo ni iru obstine
Antaen, senfine!

93

II OONGRESSO
Genebra, 1906.

Estimataj

sinjorinoj kaj sinjoroj!

Mi esperas, ke m plenumos Ia deziron de iu] alestantoj

(1), se en Ia momento de Ia malfermo de nia dua Kongreso
mi esprimos (2) en Ia nomo de vi u] mian koran dankon

al Ia brava svsa lando por Ia gastameco, kun Q;imontris

al nia Kongreso, kaj al lia Moto Ia Prezidanto de Ia Svisa
Konfederacio, kiu afable akceptis anta du monatoj nian
delegitaron. Apartan saluton al Ia nrbo Genev(), kiu jam
multajn fojojn gIore enslrrbs sian nomon en Ia historion
(8) de diversa] gravaj internaciaj aferoj.
Permesu al m anka, esprimi en Ia nomo de vi iu]
koran dankon al Ia organizintoj de Ia nuna Kongreso, al Ia
sindonaj svisaj esperantistoj, kiuj tiel multe kaj senlace
laboris en Ia daro de Ia pasinta jaro, fondis preska en
iuj urboj de Ia svsa lando grupojn esperantistajn kaj
diligente faris 60n, kion ili povis por sukcesa pretigo de na
Kongreso j al Ia Provizora Centra Organiza Komitato, kiu.
(1)
A.Zestantoj
(presentes). Diz-se tambm, no mesmo sentido, eeeetonto}, (2) Traduz-se em portugus, ~diomaticamente.
pelo futuro do subjuntivo, por exigncia. da. conjuno "se". Logo:
... "se no momento da. abertura do nosso segundo congresso eu
expressar em nome de tdos vs meu cordial agradecimento, etc."
(3) CU!lat1vode direo. V. pg. 27.

96

DIiCURaOi

DISCURiOIi

precipe en Ia persono de sia prezidanto tel energie labors

kaj tiel diligente zorgis pri iuj preparo}; fine - sed certa
ne malplej grave - al tiuj kaitaj amikoj kiuj per malavara
fondo de Ia Centra Oficejo donis fortikan fundamenton por
iuj plej gravaj Iaboroj.
Sinjorinoj kaj sinjoroj!
e Ia malfermo de nia Kongreso vi atendas de m an
paroladon; eble vi atendas de mi ion oficialan, ion indiferentan, palan kaj senenhavan, kiel estas ordinare Ia oficialaj .
paroloj. Tian parolon m tamen ne povas doni al vi. Mi
genei'ale ne amas tiajn parolojn, sed precpe nun, en Ia
nuna jaro, tia senkolora oficiala parolo estus granda peko
de mia flanko. l\1i venas al vi el lando, kie nun multaj
milionoj da, homoj malfacile batalas por libereeo, por Ia
plej elementa homa libereco, por Ia rajtoj de homo. Prl tio
i m tamen ne parolus al wi ; ar se kiel prvata homo iu
el vi eble sekvas kun intereso Ia malfaeilan bataladon en Ia
granda multemiliona lando, tamen kiel esperantistojn (4)
tiu i batalado ne povas vin tui, kaj nia Kongreso havas
nenion komunan kun aferoj politikaj.
Sed krom Ia batalado
pure politka en Ia dirita lando estas nun farata io, ko nin
kiel esperantistojn ne povas ne tui : ni vidas en tu lando
kruelan batalon inter Ia gentoj. Tie ne homo de unu lando
pI'O politikaj patrolandaj interesoj atakas homojn de alia
(4) A frase
abreviada
pela elipse do verbo depois de
"kiel", "anstata", "01", ete., reclama muita ateno do principiante no emprego dos casos. Exemplos: Mi mas vin kiel (mi
amas) idealiston,
e: M i amas vin kiel taeaueto (kiu mi estas).
Tiu bata/ado tuSas vin
kiel
(di tusas)
e8peranU8ton,
ou Tiu
batalado tuAa8 vin kiel esperant-i8ta (ar tJi estas esperantista).
Antono batia Henrikon
anstatai
(bati)
Johanon. ou: Antono batis
Henrikon
anstatau Johano (bati Henrikon).
Si amas min pU ol
mia patrino
(min amas), ou: Si amas min pU ot (Si ama8) mia1t
patrinon.
Os verbos entre parentesis ficam sempre subentendi-

dos. Nota-se
trase .

lla

que s o emprgo certo do caso

evita

ambgudade

97

laudo - tie Ia naturaj filoj de sama lando [etas sin kiel

kruelaj bestoj kontra Ia tiel same naturaj filoj de tiu sarna
lando nur ti al, ar ili apartenas al alia gento. utage
estngigas tic multe da homaj vivoj per batalado intergenta.
Terura estas Ia stato de aferoj en Ia multelingva Kakazo,
terura estas Ia stato en Okcidenta Rusujo .' Malbenita,
milfoje ma1benita estu Ia intergenta malamo!
Klam mi estis ankorai infano, mi, en Ia urbo Bjelostok,
rigardis kun doloro Ia reciprokan fremdecon, kiu dividas
inter si Ia naturajn filojn de sama lando kaj urbo. Kaj mi
revis tiam, ke pasos certa nombro da jaroj, kaj io an~i~os
kaj bonigos , Kaj pasis efektive eerta nombro da jaroj, kaj
anstata miaj belaj songo] (3) mi ekvidis teruran efektvajon; en Ia stratoj de mia malfelia urbo de naskgo
sovaga] homoj kun hakiloj kaj feraj stangoj sin [ets kiel
plej kruelaj bestoj kontra trankvilaj logantoj, kies tuta
kulpo konsistis nur en tio, ke ili parolis alian lingvon kaj
havs alian gentan religion, 01 tiuj sovaguloj . Pro tio oni
frakasis Ia kraniojn kaj elpiks Ia okulojn al viroj kaj
viriuoj, kadukaj maljunuloj kaj senhelpaj infanoj! Mi ne
volas rakonti al vi Ia terurajn detalojn de Ia bestega
Bjelostoka buado ; al vi kiel al esperantistoj m volas nur
dr, ke terure altaj kaj dikaj estas ankora Ia interpopolaj
muro], kontra kiuj ni batalas.
Uni selas, Ice ne Ia rusa gento estas kulpa en Ia besta
buado en Bjelostok kaj multaj aliaj urboj; ar Ia rusa
gento neniam estis kruela kaj sangavida; oni selas, ke ne
Ia Tataroj kaj Armenoj estas kulpaj en Ia konstanta buado,
ar ambai gentoj estas gentoj trankvilaj, ne deziras altrudi
al iu sian regadon, kaj Ia sola, kion ili deziras, estas nur
ke oni Iasu ilin trankvile vivi. Oni seias nun tute klare,
ke kulpa estas aro da abomenindaj krmuloj, kiuj per diversa]
Jcaj plej malnoblaj rhnedo], per amase dissemataj mensogoj
()
Note-se o emprgo de "songo"
raIz jli empreiada acima.

como sinonimo de Hri~oj",

J>HICURSOS

98

DISCURSOS

kaj kalumnioj arte kreas teruran malamon inter unuj gentoj.

kaj aliaj.
~cJ eu Ia plej grandaj mensogoj kaj kalumnioj povus
don tiu] 11 terurajn fruktojn, se Ia gentoj sin reciproke bone
konus, :se inter ili ne starus ultaj kaj dikaj muro], kiuj malpermesas al ili libere komunkgad
inter si kaj vidi, ke Ia
membro] de aliaj gentoj estas tute tiaj samaj homoj, kiel
Ia membro] de nia gento, ke ilia literaturo ne predikas .iajn
terurajn krimojn, sed havas tiun saman etikon kaj tiujn
samajn idealojn kiel nia ? Rompu, rompu Ia murojn inter
Ia popoloj, donu al ili Ia eblon libere konatig kaj
komumkg sur netrala fundamento, kaj nur tiam povos
malaperi tiaj bestajoj, kiujn ni nun vidas en diversaj Iokoj .
Ni ne estas tiel naivaj, kiel pensas pri ni kelkaj
personoj: n ne kredas, ke netrala fundamento faros el Ia
homoj angelojn ; ni seias tre bone, ke Ia homoj malbonaj
anka poste restos malbonaj ; sed ni kredas, l,e komunkigado
kaj konatgado SUl' netrala fundamento forigos almena
Ia grandan amason de tiuj bestajoj kaj krimoj, kiuj estas
kazataj ne de malbona volo, sed simple de sinnekonado kaj
de devigata sinaltrudado.
Nun, kiam en diversa] lokoj de Ia mondo Ia batalado
nter Ia gentoj farigis tel kruela, ni, esperantistoj, devas
Iabori pli energie 01 iam.
Sed por ke nia laborado estu
fruktoporta, ni devas anta io bone klarigi al n Ia internan
ideon de Ia esperantismo.
Ni iuj senkonscie ofte aludadis
tiun i ideon en niaj paroloj kaj verkoj, sed ni neniam parolis
pri gi pli klare.
Estas jam tempo, ke ni parolu pli klare
kaj pli precize.
El Ia Deklaracio unuanime akeeptita en Ia Bulonja
Kongreso ni iuj seias, Ido estas Ia esperantismo en rilato
praktika; el tiu i Deklaracio ni anka scias, ke esperantisto
estas nomata u persono, ku uzas Ia lingvon Esperanto (6),
AnaUile-.e assm : "lciu uea Ia
lll,peranto"
(6)

Ul~l7VOn (10itl

estas nomata)

:J!J

1111 (~ egale, por kiaj celoj li gin uzas.

Esperantsto sekve
('sIm; ne sole tiu persono, kJU revas unug per Esperauto
Ja horuaron, esperantisto estas anka tiu persono, kiu uzas
EHpel'Unton ekskluzivr, por celoj praktikaj, esperantsto anka estas persono, kiu uzas .E;spel'alltoll por gajni per gi
monon, esperantisto estas persono, kiu uzas Esperanton
uur por amuzigadi, esperantisto fine estas e tiu persono, kiu
uzas Esperanton por eeloj plej malnoblaj kaj hommalamaj;
Sed krom Ia flanko praktka, deviga por iuj kaj montrita
en Ia Deklaraco, Ia esperantsmo huvas ankora alian
flankon, ne devigan, sed multe pli gravan, flankon idean.
Tiun i flankon diversa] esperantistoj Ipo\'as klarigi al si en
Ia plej diversa maniero kaj en Ia plej <liversaj gradoj.
'I'ial, por eviti iun malpacon, Ia esperantstoj decidis lasi
al iu plenan libereeon, akeepti Ia internan ideon de Ia
esperantismo en tiu formo kaj grado, ldel li mem deziras,
ail- se li volas - e tut e ne akcept por Ia esperantismo
ian deon , Por demet de uuuj esperantistoj ian respondecon por Ia agoj kaj idealoj de aliaj esperantistoj, Ia
Bulonja Deklaracio precizigis Ia oficialan de iuj sendispute
akceptitan
esencon de Ia esperantismo
kaj aldonis Ia
sekvautajn vortojn: Oiu alia espeto a revo, kiun tiu a
alia persono ligas kun Ia esperantsmo, estas lia (7) afero
pure prvata, por kiu Ia esperantismo ne respondas.
Sed
bedarinde Ia vorton privara kelkaj amikoj-esperantistoj
klarigs ul si en Ia seneo de malpermesata, kaj tiamaniere anstata konserv] por Ia interna ideo de Ia esperantismo Ia eblon tute libere disvol vigi; ili volis tiun ideon tute
mortigi ..
Se ni, batalantoj por Esperanto, propravole donis al Ia
vast a mondo plenan rajton rignrdad Esperanton 11111' de ~ii\

(7)
Como o pronome "~i" refere-se a animais, por po!i"(>7I
desrespetu-se a gramatica e emprega "li" referindo-se a "homo",
"persono", embora estas palavras sejam de genero neutro, tanto
se empregando para seres masculinos como femininos.

100

DI80UR801J

DISOUR80S

flanko pralu ika kaj uzad gin nur por sa utilo, tio l
kompreueble
al neniu <lonas Ia rajton
postuli, ke ui iuj
vidu eu El:lpcranto nur aferon praktikan.
Bedarinds
en
Ia Iastu tempo inter Ia esperantistoj
apers tiaj voo], kiuj
<liras: <d<Jsperanto estas nur lingvo; evitu ligi e lute prvate
Ia esperantemon
kun ia ideo, cal' alie oni pensos, ke n iuj
huvas tiun ideon, kaj ni malplaos al diversa] personoj, kiuj
ne amas tiun ideon!
Ho, kiaj vortoj!
EI Ia timo, ke ni
eble ne plaos al tiuj personoj, kiuj mem volas uz Esperanton
nur por aferoj praktikaj
por ili, ni devas iuj eliri el uia
koro tiun parton
de 1a esperantismo,
kiu estas Ia plej
grava, Ia plej sankta, tiun ideon, kiu estis Ia efa celo de
Ia afero de Esperanto,
kiu estis Ia stelo, kiu iam gvidads
ujn batalantojn
por Esperanto!
Ho, ne, ne, neniam!
Kun
energia protesto ni forjetas
tiun
postulon , ~e nin, Ia
uuuajn batalantojn
por Esperauto,
oni devgos, ke ni evitu
en nia agado on idean, n indigne disros kaj brulgos ion,
kion n skr-ibis por Esperanto,
ni neniigos kun doloro Ia
laborojn kaj oferojn de na tuta vivo, ni forjetos malproksimen Ia verdan stelon kiu sidas SUl' nia brusto, kaj 11i
ekkrios kun abomeno:
Kun tia Esperanto,
kiu devas servi
ekskluzive nur al celoj de komerco kaj praktika
utileco, ni
volas hav nenion komunan ls , (8)
Venos iam Ia tempo, kiam Esperauto,
farigmte posedajo
de Ia luta homaro,
perdes sian karakteron
idcan ; tiam gi
ftu'igos jam nur lingvo, oni jam ne batalados por gi, oui nur
tirados el gi profiton.
Sed nun, kam preska iuj esperantistoj estas ankora
ne profitantoj,
sed nur batalautoj,
.nl
iuj konscas tre bone, Ire al laborado por Esperanto
instigas
n in ne Ia penso pri praktka utileco, sed nur Ia penso pri
Ia sankta, granda ka] grava ideo, kiun Iiugvo internada
en

f'RtRS

(8) Por influncia do ingls e do alemo, algumas pessoas

acham que devem empregar em esperanto o adjetivo sempre antes
do substantivo, mas o idioma internacional
tem ampla liberdade
nesse sentido, como se nota
dos exemplos d" Zamenhof, ILabe,
GrllboWliki " outros mestres consagrados.

tre boneTiu i ideo

8kompanadis
Esperanton
de Ia unua momento de ~ia naskgo
P;is Ia nuna tempo.
CTi instigis Ia, atoron
de Esperanto,
kiam li ests ankoraii malgranda
nfnno ; kam anta dudek
ok jaroj rondeto de junaj diversgentn]
g-imnazianoj festis Ia
nnuan
signon de vivo de Ia estonta Esperanto,
ili kants
kanton,
en ku post iu stroto estis ripetataj
Ia vortoj
emalamikeco de Ia nacoj, falu, fa1u, [am estas tempo. Nia
himno kantas pri Ia nowa sento, kiu vens en Ia mondons :
iuj verkoj, vortoj kaj agoj de Ia iniciatoro
kaj de Ia nuna]
esperantstoj iam spiras tute ldare tiun saman ideon ,
Neniam n kasis nan ideon, neniam povs osti ('~ Ia plej
malgranda dubo pri gi, ar u parols pri f kaj sindone
kn] senprofite
Iabors
kun ni.
Kial do nligis al ni Ia
personu], ku] vidas en Esperanto
nur lingvon?
Kial ill
nf' tlmis, Ire Ia mondo kulpgos ilin pri granda krimo, nome
(9) pri Ia destro
help al om-post-oma
unuio
de Ia
hornnro ? n ili ne vidas. Ire ilia] pa.roloj estas kontraa]
al iliaj propraj
sentoj, kaj ke ili senkonscie revas pri tio
sarna, pri Ido ni revas. kvankam pI'O nensta
timo anta
sensencaj atakantoj
ili penas tion i nei?
Se m Ia tutan pl bonan parton de mia vivo memvole
pasigis en grandaj
suferoj ka] oferoj ka] ne rczervs por
mi e ian raiton de m'toreco-ll
mi faris tion i pI'O ia
praktilm
utileco?
Se Ia unnaj
espera nti sto]
pacience
elmetads sn ne sole al konstanta mokado, sod e al gr-anda]
oferoj, kaj ekzemple llTIU malra tnstrustno longnn tempon
sufers malsaton,
nur por ke si povu Apari iom da mono
por Ia propagando
de Espernnto
- u ili n] faris tion ~i
pro ia praktka utiJeo?
Se ofte personoj
alfol'f.;itaj al Ia
lito de morto skribadis
al mi, ke Esperanto
estas Ia sola
liIi

enhavas.

,,~~.

jrateco

Tiu

~i ideo -

kaj jusieco

vi uj

101

inier

sentas

~in

i1~j popolo],

(9) O germanismo nlirnUch (11 saber, isto , quer dizer) est

perfeitamente enraizado em esperanto ao lado de "tio estas" (t.e,),
com a forma "nome".

102

DISOURSOS

konsolo de ilia finitl;anta vivo. u Jl pensis tiam pri Ia

praktfka
nt iloco ? TIo, ne, ne, ne! iuj memoris nnr pr Ia
interna
ideo ontonata en Ia esperantismo;
uj satis Esperanton ne l ial, ke (ri alproksimigas
reciproke
Ia korpojn
d(' Ia homoj, e ne tial, ke fd alproksimigns
Ia cerbojn de
Ia homo], sed nur tia], ke ~i alproksimigas
iliajn korojn .
Vi memoras, kiel forte n iuj estis entuztasmgtaj
en
Bulon]o SUl' Maro , iuj persono], kiuj partonrenis
en Ia
tiea kongreso,
konservis
pri gi Ia plej azrah'rm
ka] plej
entusiasman
memoron por Ia tuta vivo, iuj ~in nomas Ia
neforaesebla
kongreso.
Kio
do HeI entuziasmigia
Ia
membrojn
de Ia kongreso ? u Ia amuzoj per si mem? N e,
u [a povas 11av1 SUl' iu pao multe pli grandajn
amuzojn,
askubt
teatrajojn
ka] kantojn
multe
pli bonajn
kn]
plennmatajn
no de nesperta] diletantoj,
sed de plej perfektaj
specialistoj!
n nin entuziasmigis
Ia granda talento de Ia
parolan toj ? Ne; ni tajn ne havis en Bnlonjo.
u Ia
Iakto, ke n komprenis nn reciproke?
Sed eu u kongreso
de samnacianoi
ni [a komprenas
nin ne malpl bone, ka]
tamen nenio nin entusiasmgas.
Ne, vi iu] sents tre bone,
ke nn entuslasmigs,
ne Ia amuzoj per si mem, 11e Ia reeiproka snkomnrenado
por si mem, ne Ia praktika
ntileco,
kiun Esperanto
monti-s, sed Ia interna ideo de Ia esperantsmo, kun ni u] sentis en nia koro , Ni sentis, ke
komencias Ia falado de Ia mnroj inter Ia popolo], ni sentia
Ia spriton de Ia uhoma frateco . :Ni konsciis tre bone, ke
gis Ia fina mnlapero elE' Ia muro], estas ankora tre kaj tre
malproksme ; sed ni sentis, ke ni ests atestantoj
do Ia unua
forta ekhato kontrn tinj muroj;
ni sentis, ke anta niaj
okulo] flugas ia fanromo
de pIi bona estonteco,
f'antomo
ankorn
tre nebula, kiu tnmen de nun am pli ka] pl
korpi g-ados kaj poten cip:aloR.
.Jes, miaj knrn] kunlaborantoj!
Por Ia tndif'eronta mondo
Esperanto
povas esti nnr afero de praktlka
utileco . <"in,
kiu uzas Esporanton
ati laboras por ~i, estas esperantisto,
kaj iu esperantsto
havas plenan rajton, vdi en Esperanto

DISC

UR~08

103

11111' lingvon,
simplan, malvarman
internacan
komprenglon,
siniilan al Ia mara signaro,
kvankam pl perfektan.
Tiaj
esperantistoj
kredeble ne venos al niaj kongresoj
a venos
al i1i nur por celoj esploraj a praktkaj
a por malvarma
diskutado
pri demando] pure lingvaj, pura akademiaj,
kaj
ili ne partoprenos
en nia ~ojo knj entuziasmo,
kiu eble
sajnos al ili naiva kaj infana.
Sod i iuj esperantistoj,
kiuj
apartenas
aI nia afero ne per sla kapo, sed !per sia koro,
tiuj iam sentos kaj satos en Esperanto
anta
io gian
internan
ideou; i1i ne timos, ke Ia mondo moke nomos ilin
ntopiistoj
kaj Ia uaciaj sovinistoj
e atakos
lan idealon
kvaza krimon ; ili estos fieraj pr tiu nomo de utopiistoj.
u nova kongreso fortikigos en ili Ia amon a Ia interna
ideo de Ia esperantismo,
kaj iom post iom uiaj iujaraj
kongresoj farigos konstanta
festo de Ia homaro kaj de homa
frateco.

nr

CONGRE5S0

Oambriqe, 1907.
Karaj samideanoj.
Konforme al Ia gisnuna moro mi komencas miau parolon
per tio, ke mi permesas al m en Ia nomo de iuj kongrcsnno]
esprm nian saluton kaj dankon ai Ia lando, lriu gastam e
nin akceptis, kaj precipe al niaj britaj samideanoj, kinj per
multaj laboroj kaj granda zorgemeco pretgis por ni tun
(1) feston, en kiu ni nun partoprenas.
De Ia momento, kiam
niaj britaj amikoj invitis nin aI Ri, n iuj estis konvinlritaj.:
ke nia kongreso en ilia lando havos apartan signitou kaj
estos epokofaranta.
Kaj ne estas malfacile antavidi,
ke
nia espero nin ne trompos, ar tion i garantias ai Di 11e
sole Ia konata energio kaj sindoneco de niaj britaj amikoj,
sed anka Ia karaktero mem de ilia Iando ,
La fakto, ke ni kongresas nun en glora universttata
urbo de Granda Rritujo, havas grandan signiton, Ia
kontraiuloj de nia ideo konstante ripetadis al ni, ke angle
parolantaj popoloj neniam al ni aligos, ar ne sole ili malpli 01 u] aliaj popolo] sentas Ia bezonon de lingvo internacia, sed por ili Ia fortikigado de lingvo internada estns
rekte malutila, ar tia lingvo konkurados en la mondo anta
io kun Ia lingvo angla, kiu celas farigi interuacia.
Ka]
tamen rigardu, kiel forte eraris niaj kontrauloj! Rigardu,
kiel multope jam aliis ai n Ia britoj, kiuj tel nevolonte
lemas aliajn lingvojn krom sa nacia! Rigardu, kun kia
(1) Observe-se que se emprega "i" com os demonstrativos e
eom o adverbo "tie" s quando se quer frisar proxmdade,

108

DISOURBOS

DISCURSOS

amo iJi prepars nian kongreson ka] en kia grandn nombro

Ili aper-is, por dczh-i a] ni bonvenon!
Tio
montras anta
io, ke Ia homoj komencis [am kompren, ke lingvo internada
estas ut la ne sole por popoIoj malfortaj,
sed anka por
popoloj f'ortaj; sed tio <'\i montras anka alnu aferon, multe
p1i gr'fivan:
ke Ia horno] vidas en Ia esperantismo
ne sole
aferon de egoisma oportuneco,
sed gravan idcon de intergonta [nsteco
kaj frateco, ka] aI tiu i ideo velas sorvi Ia
nobln] homoj de illi popolo], tute e/lale, n Ilia] popoloj
estas fortaj au malforra],
kaj u Ia intergenta
insteco estas
por [li profita
a malprofita.
Ni selas, ke Ia plmulton
de naj br-ta] samideano]
a lkondukis
al ni Ia interna
ideo
de Ia esperantsmo,
kaj tlal n tiom pl /,!:oje esprimas
a1
nia] britaj amiko] nian koran dankon.
La Kembrano]
akceptas nn hodia ne ldel komercistojn,
kinj alport as al
ili profiton,
sed kiel apostolojn de ideo homara,
kiun iti
komprenas
ka] Aatas; koran dankon
al Ia Kembriano],
koran dankon aI Ia glora Kembria universitato,
kiu prunts
aI n sajn ambrojn,
koran dankon aI Ia Kembriga
urbestraro,
ku gastame zorgs pri nia bono.
Ni kore salutas
vn, granda brita popolo, ni plej respekte saln tas van altan
reprezentanton,
Lian Regan Moton . Vivu Ia Re~' aI vi,
tre longe vivu li, gardu Iin Di' !

Samideanoj !
En Ia momento de Ia malfermo de nia tria kongroso ni
ne povas siJenti pri Ia tI'O multaj amikoj, kiujn Ia morto
Lloyd, prezidanto
de Ia Lverpoola Grupo.
Ni perdis' anka
du eminentajn
amkojn de nia afero, Ia gloran scienculon
kaptis dum Ia pasnta jaro; vi iu] memoras, ke tuj post Ia
eneva (2) kongreso ni scigs pri Ia malfelia morto de d-ro
(2) O Dr , Zamenhof e outros bons esperamstas muitas vezes
empregam mascula inicial nos adjetivos derivados dos nomes de
cidades, estados, patses ; no existe ainda, porm, prtncpo firmado
nem regra formulada a sse respeito,
Emprega-se ndstntamente
mascula
ou minscula.

107

1'111(\101ka]

profcsorou
Mir-hnel
Foster,
kiu esperls nin
F'ine mort.i nin plo] ka ra samidenno
liltl urnlko, kiu ests Ia auimo ele nia] f6snunaj kornrreso],
1/1 ~(rn 1II0fOl'Ode nia lastn kOll,'.!:lPSO
en (}enevo, Ia fondinto.
"',I,,lillto
kai inspir-in to (1(' n in Konstanra
Kongr('t:;a
I\OIl1ltlllo.
Vi iuj selas pl'i kiu mi parolas.
Nia nerfll',:(,~f'hla
amiko
.Taval 11f' plu ('kr.iRtnR.
A I vi, nmikoi,'14,..''1111 ixtoj de inj laudo], ka] al vi, nia] ostimntnj castoi,
1".1 NimpntiaR nian af'eron, roi rn-ononns, kC' ni 11OnOI'111:1
11\('11\0"011(lI-' nia multemerita
samideano kn] (1(' iuj mortn1'11 PHJH','an tistoj per Ievigo de nia] seg-oj.
1\1 "!!J11 I on Kembrio.

Rnmideanoj!
\1It1\11 tri semajnoj finigiR guste dndr-k ja roj (le Ia taao.
1/111Iaperis publike Ia unua lbro pr Ia Iingvo Espernnto .
g" l'inj parto] de Ia mondo Ia esperantistoj
f('sti!'l tiun tagon.
l\il'J fondinto de Esperanto,
m ricevis en tiu tago mnltajn
rntuln]n
telegramo]n
kaj leterojn . (lar m ne havas
knner-lnrton,
sei! mi devas mem ion plenumi en mia] liberaj
horo], tiol oni fncile komprenos, ks respondi
iujn ricevitajn
primojn de amikeco estis por m afero absolnte ne ebla,
l.f oni min faci1e pardonos.
Mi uzas nun Ia bonan okazon
JlM esprm mian ple] sinceran
dankon al iu], ku] sendis
1I mi amikajn bondezirojn.
lia gratuloj apartenas
kompre"1'111(' ne al mi persone, sed al Ia tuta batalantaro
esperantIstn, ka] m estas nur Ia centra pnnkto, en kn kolektiis
in l ,:!rfllIloj, por resalti de tie al einj flanko] (le Ia mondo,
1 l'il1j lokoj, kie Iogas kaj laboras nia] senlacai samideano],
\'117.nTI silente komisilta de Ia tnta esperantistnro,
mi vokas
J Mn.i esperantistoj-batalanto]
: m vin grntnlaR!
1\1i kor e
I" grntulas,
ke vi pacienco eltenis en Ia daro de dndek
[aro], malgra Ia multa] n takoj kaj malagrablajo].
kiu] al
""111111'1 vi manks.
}\fi kore vin gratnlas
pro tiu] rezulta10.1, kiujn donis via energia ka] slndona dudek-jnra
lahorndo.
hlfl"k jaroj da 13bot-ado por Ia esperantsmo l kon, tio
"miras, - on komprenos nur iam poste, kam on legos Ia

101

DI80UJUI08

detalan historon de Ia esperantismo . Kian grandegan

gravecon havas niaj f{isnunaj akiroj,
tion oni anka
~uste
kompreuos I1UI' iam poste, kiam oni ekscos detaIe Ia bistorion de nia] nnuaj jaroj, kiam Ia akiro de iu nova esperan tisto est ls Iigita knn senfina Iaborado kaj oferado.
Multa] el vi konas Ia hstoron
de Ia lasta] dek jaroj
fie Ia esperanttsmo,
kinm Ia longe dormintaj
semoj komencis
doni Ia unuajn trunketojn;
sed tre malmulta]
el vi konas
1/\ bistorion de Ia unuaj dek jaroj; kiuj konsistis el senfina,
Aajne tu te eensnkcesn semado . La historo de Ia esperantisrno iam rakontos al vi pri iuj tiamaj semantoj.
Nnn nia afero staras
forte.
La gIacia tavolo
(Ia
:lntal1jugoj ele ln mondo estas rompi ta, kaj nia afero kreskns
"egnle kaj senbalte.
iu jaro patence pligrandcas
niajn
fortojn, ka] ni tras al nia ceIo jarn kun plena trankvileco.
Cento] da miloj da radikoj
ka] radiketoj
snbtenas
nian
arbon, kiu [am ne timns Ia ventou.
La naiuro, kiu lon.gan
tempon baial; kontrcd ni. batala nun por ni, ar tiu sarna
fOI' to de inercio, kiu lon,qan. tempon terure
malheipi ucn
paon, .{ji mem nll,n, ooa nin antMien.
E se '11Ii oolus
Iutlti, ni jam ne povus. (3)
Mi transirns
al Ia vern terno ne mia hodiaa paro Ia fio.
Mi volas paroli aI vi hodia pri Ia esenco kaj celo fie niaj
kongreso] , Sed por evit ian malkomprenigon,
mi tuj en
Ia komenco atentigas, vin, ke mia parolo ne estas io oficiala,
~i prezentas
smple mian personan
opnion, kiun iu el vi
povas aprobi a ne aprohi.
(3) "Inereo", aqui, tem o sentido tcnico de Fsica: - Propriedade que teom todos o~ COl"pO~de perss+r no estdo de. repouso
ou de movimento. De acrdo com sse princpio, foi muito dif!cll
iniciar-se o movimento esperantsta : mas, uma vez em marcha,
~)e no se deter Jaaints. Capitais empatados em livros, em discos,
etc., colahomro
com a convico cada vez mais enratzada
nOR
propa~andiRtaR. A desl?rcno por eg-osmo. covardia ou comodismo
- to comum nos prmotros tempos - torna-se cada dia mais deshonrosa por mais numerosos os observadores e crticos. Assim, a
"nrea" j, trabalha em favor do Esperanto.

DIIIO

UR!iO~

10~

Oar ni decidis kunvenad

ujare el iuj landoj de Ia
mondo kaj multaj
el Di Iarus e grandaju
olerojn,
lpor
povi partopreni
en niaj kongresoj,
tial n devas klarigi al
ui, por kio ni kunvenas.
~e!li. kouscios bous Ia esencon
ka] celon de niaj kongresoj,
Liam ni venados al ili kun
iam Irea kaj neniam llluHol't1guula entusiasmo,
kiel homoj,
kiuj klare vidas anta si Ia belan .celon, aI kiu ili iras; sed
se ni ne konscios Ia celon de niuj kougreso], tiam ni balda
lute malvarmigos
por ili, kiel hornoj, kiuj vagas sencele kaj
kiujn tiu vagado balda Iacigas kaj enuigas , POl' kio do
n kunvenas r- u ni kunvenas
por parol pri esperantaj
Iingvaj demandoj?
1\e! 'l'iuj i demandoj apartenas
ne al
Ia kongreso, sed ekskluzive al Ia Lingva Komitato,
ka] por
i1i sufius kongreso de komitalanoj.
Ou ni kuuvellas por
ekzercig en esperanta parolado '? Por tio sola ni ne bezouas
vetur al kongreso, ar eu niaj hejmaj grupo] ni povas en Ia
daro de Ia tuta jaro multe pli ekzerclg, 01 en Ia kelkaj
tagoj de Ia' kongreso, kaj por Ia sola kelktaga ekzercigo en
parolado
neniu
entreprenus
grandajn
vojagojn.
Ou ni
kunvenas por fari manifestacion
kaj sekve propagandon?
Jes,
certe l Sed ar el cent kongresanoj
almena nadek-na
havas de Esperanto nur moraan profiton, por kio do ni gin
propagandas?
Mi ne dubas, ke Ia plimulto el \ i donos al
u nur unu respondon:
ni faras manifesta dou kaj propagandon por Ia esperantismo
ne pI'O ia uti.lo, kiun iu el :qi
persone povas havi de gi, sed pro tiu gravega signifo, kiun
Ia esperantismo
havas por ia luta homuro, pro tiu koiuunehoma ceIo, kiu nin, akti vajn esperautistojn,
ultit-is al Esperanto; ni kunvenas iujare eI iuj partoj de Ia mondo, por
hav Ia gojon vdi samideanojn,
por premi al ili Ia manon,
por varmigi en ni per recproka
renkontgo
kaj kunvvo Ia
amou kaj entuziasmon
por Ia ideo, kiun Ia esperantismo
en
si enhavas,
Kiel Ia antikvaj
hebreoj
tr fojojn
iujare
kun venads en J eruzalemo, por vigligadi en si Ia amon a Ia
ideo monoteisma,
tiel ni ujare kunvenas en Ia efurbo deEsperantujo,
por vigli~i en ni Ia amou al Ia ideo esperantisma.

110

)1!)CUR!:!OS

Ka] tio i estas ia efa esenoo kaj la cja ceio do uia]

konrceo],
Cal" lu mondo ium kompreuis, ke lu esperautlsnio estas
forte ligita. kuu certa interna Ideo, kaj tre multaj personoj
ne vulis 1<:1'1 kaj uzi Esperanton nur tial, ar ili ne vols esti

rgurduta] kiel partanoj de Ia deo, tial- por ne Iortlmgi

de ui Ia gruudajn amasojn, - ni ests devigitaj klarig per
Ia Bulouja deklaraeo, ke Ia simpla esperantisteeo, t. e. Ia
uzado de Ia Iingvo Esperanto, neniun de vigas esti parauo
de tiu a alia deo, ke u esperantisto restas horno tute
libera kaj unuj esperantistoj ne respondas por Ia ideoj de
aliaj esperantisto]. Sed se Ia simpla praktka esperantisteco,
t. e. Ia simpla Iernado kaj uzado de Espcranto, neniun
. devigas aligi al Ia deo, tarnen neniu povas dub, ke iujn,
.a almena Ia grandegan plimulton de Ia personoj, kiuj
batatas por Esperanto, ligas UllU komuna ideo, kiu estas Ia
tuta stimulo de ilia laborado ,
Ou prvata esperantsto
povas havi tiajn konvnkojn a
fari tiajn agojn, kiajn li volas, kaj ni na respondas por Liaj
kouviukoj nek agoj, kel li ne respondas por niaj.
Li povas
esti Ia plej grauda egosto, genta i5ovinisto, malamanto de
homoj a e Ia plej malnobla krimulo, kaj se li nur uzas Ia
lingvon Espel'an to, ni ne povas malpermesi al li nom sin
eaperautsto , Sed se li volas veni al esperantsta kougreso,
u se li velas aligi a ia alia institucio, kiu portas Ia verdan
standardon, tiam Ia afero sangigas.
Tiam li venas en
landou, kiu liavas siaju apartajn Iegojn, siaju apartaju
morojn kaj principojn.
.
En Esperautujo regas ne sole Ia lingvo ESpel'allto, seu
anku Ia interna ideo de Ia esperantismo; eu Esperantujo
regas ne sole Ia oficiala ~enerala esperautisuio, - tie regas
anka io alia, io gis nun ankora ne preciso formulita, ISt:U
'tre bone sentata de iuj esperantistoj - tie regas Ia verda
standardo l
Kio estas Ia verda standardo?
Se por iu komercisto,
kiu uzas Esperantoll nur por vendi siajn komercajojn, a

DISCURSOS

111

por iu sportisto, kiu uzas Esperanton nur por amuzigi, nla

staudardo estas simpla signo de uia Ingvo, simpla nterkonseutita dekoracio por niaj kongresoj kaj institucioj - n,
cl:lperantistoj-batalantoj,
certe vidas en nia standardo ion
uhan : gi estas por n o sankta, gi estas Ia signo, sub ki u
ni maras al nia paca bata lado, gi estas Ia voo, kiu konstante
memorgas al ni, ke ni laboras por Esperanto nur tial, ar
111 esperas, ke pli a malpli frue, eble post multa] [areeutoj
Sur netrala lingva fundamento,
Komprenante unu Ia alian,
La popoloj faros en konsento
Unu grandan rondon tamilian .
N konstante ripetadis, ke ni tute ne deziras nin enmks
en Ia internan vivon de Ia gentoj, sed n deziras nur krei
Iigantan ponton Inter Ia gentoj.
La devizo de Ia ideaj
esperantstoj, nenam gis nun precize formulita, sed iam
klare sentata, estas: Ni esirae lerei neutralan f'Ulndamenton,
SU1' Jciu ia diversaj homaj gentoj p01iUS pace
kaj trate inicrkomuniJcigadiJ ne altrudante
al si reciproke siajn gentajn

apartenasojn .
Tia, la mia opno, estas Ia devzo de Ia verda
standardo, de tiu bela kaj majesta standardo, kiu kunvokas
nin iujare el iuj parto] de Ia mondo en Ia nomo de Ia
plej bela revo de Ia homaro.
Por formuli precize iujn detalojn de Ia dirita devizo,
ne venis ankora Ia tempo; ili formuligos per si mem, iom
post om, per nia iujara kunvenado kaj kunvvado . Mi
volis nur atentigi vn, ke niaj kongresoj, farataj sub Ia
signo de Ia ver da standardo, estas ne sole kongresoj de Ia
lingvo Esperanto, sed anka de Ia interna ideo de Ia esperantsmo,
Sekve iu temo, en kiu ni sentas Ia spiriton de
Ia verda standardo, o kio kondukas al rompado de Ia
muroj inter Ia gentoj, apartenas al nia kongreso.
Vi ofte ads pri Ia netraleeo de niaj kongresoj , Jes,

112

DliCURIOI

DISCURSOS

113

netruleco estas Ia efa principo de niaj kongresoj; sed

oui devas guste kompreni Ia sencon de tiu
neutraleco.
Netruleeo ekaistas en iuj internaciaj kongresoj ; sed dum
tie Ia netraleco estas simpla afero de takto, e ni ~i estas
Ia cfa principo, e n Ia netraleco, a pl ~uste Ia netraligo
de Ia utergentaj rilatoj estas Ia tuta enhavo, Ia tuta celo
de niaj Iaboroj . TiaI n neniam devas paroli en niaj
kongresoj pri aferoj speciale politikaj, kiuj apartenas al Ia
diplomatoj, a pri aferoj apeciale religiaj, kiuj apartenas
al Ia ekleziuloj kaj filozofoj, ar Ia verda standardo
maIpel'mesas al n fari ion, kio povus ofendi tiun a alian
genton a religian grupon; sed o, kio, neniun ofendante,
povas kre pacan ponton inter Ia popoloj, tio ne sole ne
devas esti timeme evitata en niaj kongresoj, sed kontrae, ~i
devas est guste Ia esenco de niaj kongresoj, ar ~i aparteuas
aI Ia verda standardo.

rvus por frate ligi inter si Ia popolojn; oni proponos

anka aliajn similajn aferojn. Ne venis ankora Ia tempo,
por paroli pri io detale; tiaI pardonu mn, ke m nur aludas
per kelkaj vortetoj tion, pr kio m volus multe, tre multe
paroli kun vi; sed am pli kaj pl, komencante de aferoj
bagatela] kaj transirante al afcroj plej gravaj, komencante
de aferoj ;pure materiaIaj kaj transirante al iu] flankoj de
Ia homa spirito kaj moralo, oni proponados al ni diversajn
rimedojn, kiuj servas aI Ia fratigado de Ia homoj kaj al Ia
rompado de Ia muroj inter Ia gentoj - kaj on tion i ni
povos prijugi, akcepti a ne akcepti, sed n nenam devos
~in bIinde forjeti antae , ar io, Ido servas al Ia frat igado de Ia gentoj kaj al Ia rompado de Ia malamikaj muroj
nter Ia popoloj - se gi nur ne enmiksas sin en Ia internnn
vivon de Ia gentoj - apartenas al Ia venda standardo.

Se ni memoros pri Ia postulo] de Ia verda standardo,

tiam n ne timos plu paroli kaj agi, tiam n irados al nia
ceIo konscie kaj kura~e, kaj niaj kongresoj fari~os kun iu
jaro pli interesaj kaj pli grava] por Ia mondo. La verda .
stelo esos esti malkuraga signo de silento, ~i fari~os signo
de laboro.
.

Karaj amikoj!
Mi klargis al vi, kio -Iau
mia opinio - devas esti Ia
celado de niaj kongresoj. Dum u privata esperantsto
povas kontentigi per tio, ke li uzas Ia Ingvou Esperanto,
niaj kongresoj -lau
mia opinio - devas labori ne sole por
Ia lingvo, sed anka por Ia interna ideo de Ia esperantismo.
Ali ripetas, ke tio
estas mia privata opino, kun m tute
ne volas proponi aI vi kieI ian oficialan programon por niaj
kongresoj. Nia kongreso estu preparita la Ia kongresa
regularo, gi devas resti tute libera kaj konformig iufojo
aI Ia opinioj kaj deziroj de Ia plimulto de Ia kongrosanoj.
Sed u vi aprobos mian opinion au ne, u vi volos labor
la Ia postuloj de Ia verda standardo a ne - m ne dubas,
ke en Ia profundeco de viaj koroj vi iuj sentas Ia verdan
standardon, vi iuj sentas, ke gi estas io pl, 01 simpla signo
de lingvo. Kaj ju pli ni partoprenados en niaj iujaraj
ongreso], des pli Ia principoj de Ia verda standardo penetros
,n nan animon. Multaj personoj alit?;asal Ia esperantsmo
ro simpla scivoleco, pro sporto, a eble e pro atendnta
rofito; sed de Ia momento, kiam ili faras Ia unuan vizitou

Cio, kio kondukas aI rompado de Ia muroj inter Ia

Ia gente], apartenas aI nia kongreso. Vastaj kaj grandaj
estas Ia rilatoj inter Ia gentoj kaj nacoj, kaj vastaj kaj
multenomhrn] estas Ia temoj, kiujn n devos pridiskutadi.
Tiel ekzemple, havante nenian intencon enmiksi sin en ian
specalan sistemon pr tiu a alia temo, oni povas proponi
al niaj kongresoj internaciajn sistemojn por Ia oportuneco
kaj neutraleco de Ia rilatoj internaciaj, kiel ekzemple inlernacian monsistcmon, horsistemon, kalendaron k , t. p., kaj
tiam ni povos esplori, u Ia propono estas bona a ne, sed
ni ne devas diri, ke Ia diskutado pr tiuj projektoj estas
kontraua al nia 'programo. On eble anka proponos al ni
Ia arangon de kelkaj festoj intergentaj, kiuj .ekzistus paralele kun Ia specialaj festoj de a gento kaj eklezio k~j

114

DI S C U.RS O S

en Esperantujo, ili malgra sia propra volo iam pli kaj pll
entiri~nR kn] submetigas al Ia lego] de tiu lando . 10m post
iom Esp<'t'untujo farigos edukejo de Ia estonta interfratigita
homaro, kaj en tio i konsistos Ia plej gravaj mrito] de niaj
kongrcsoj ,
Vivu Esperanto, sed anta io vivu Ia celo kaj Ia interna
idoo de Ia espel'antismo, vivu Ia frateco de Ia popoloj, vivn
(lia, kio rompas Ia murojn inter Ia gentoj, vivu, kreslrn kaj
floru Ia verda standardo! .

IV CONGRESSO
Drese, 1908.
Sinjorinoj ka] sinjoroj! - Aperante anta vi kiel
tradicia malfermanto de Ia esperantistaj kongresoj, mi
permesas al roi anta io esprimi Ia plej respektan dankon
de nia kongreso aI lia Regnestra Moto Ia Rego Frederfko
Aigusto de Saksujo por Ia granda honoro, kiun li faris al
nl, prenante sur sin Ia altan protektadon de nia kvara
kongreso.
Mi esprimas anka profundan dankon de nia
kongreso al sinjoroj Ia ministro] kaj aliaj eminentaj
personoj, kiuj bonvolis eniri en Ia honoran prezidantecon
kaj honoran komitaton de nia kongreso , Mi esprimas anka
nian dankon al tiuj landoj, kiuj sendis al nia kongreso oficialajn delegitojn, kaj al Ia alilandaj konsuloj, kiuj honora
nin per Ia representado de iliaj landoj ee nia malferma
kunveno. Nun Ia unuan fojon nia kongreso aperas sub Ia
oficiala sankcio de regnestro kaj l'egistaro; mi estas certa,
ke Ia esperantistoj alte taksos Ia gravecon de tiu i Iakto ;
m,i esperas, ke gi estos komenco de tiu nova tempo, kiam
nia ideo esos esti penado de nur privataj personoj, sed gi
argos grava por Ia registaroj de Ia mondo.
En Ia nomo de Ia kvara tutmonda esperantista kongreso
mi salutas Ia landon germanan, kies gastoj lli iuj estas en
Ia nuna momento; precpe mi salutas Ia saksan reglandon,
kiu al ni, filoj de Ia p1ej diversa] landoj ka] gentoj, arangls
belan akcepton en sia centro mem, en sia fama kultura
efurbo ,
Mi esprimas nan koran dankon al Ia saksa
registaro kaj precipe al Ia Dresdena urbestraro por Ia tuta

116

DISCURSOS
117

DISCURSOS

helpo, kiun ili donis al nia kongreso, kaj por Ia saluto,

ili adigis al 11i per siaj estimataj reprezentantoj.
Fiue m csprimas, certe en Ia nomo de iu] esperantistoj,
nian 1\:01'1111 kumaradan dankon al niaj germanaj samideanoj
kaj anta
io al na Kvaro por Ia Kivara, kiu prenis SUl' sin
Ia mnlf'acilun taskon, arangi nian kongreson ~uste en i
tiu [aro, leiam ekzists tiom da malhelpoj, kaj kiu, dank'al
sia grnnda sindoneco, arangis ion en Ia plej bona maniero
kaj enskribs per tio tre gravan pagon en Ia historion de nia
aero.
Germanujo, Ia lando de Ia filozofoj Jraj poetoj, kiu estis
iam Ia centro de Ia humanistoj, havas por nia ideo specialan
signifon per tio, ke en i tiu laudo dank' al Ia neforgeseble
granda merito de Ia pastro J ohann Martin Schleyer, nia
ideo ricevis san unuan dsvolvigon ka] Ia unuan potencan
pU80n antnsn , Germanujo sekve estas Ia lulilo de Ia ideo
de lingvo internacia.
Ni, speeiale esperantistoj, havis ankai
en Germanujo niajn unuajn plej gravajn batalantojn, Einstein
kaj Trompeter.
Estas vero, ke poste en Ia daro de tre
longa tempo nia ideo en i tiu lando ajnis tute mortinta;
sed en Ia lastaj jaroj gi tie
denove vigIe revvgis, kaj ni
havas plenan esperon, ke post nia nuna kongreso, kiam Ia
germanoj ekkonos nin pli iproksime kaj konvnkgos per
sia] propraj okuloj kaj oreloj, ke ni ne estas iaj teoriaj
fantaziuloj, nia afero
tie ekfloros ne malpli potence, 01 en
Ia aliaj grandaj landoj, kaj en Ia komuna uhoma afero
Germanujo
balda okupos unu el Ia plej honoraj lokoj ,
kun

Karaj samideanoj !-En Ia daro de Ia lasta jaro en

nia afero okazs faktoj, kiuj maltrankviligis
por iom da
tempo Ia mondou esperantistan.
Nun io jam denove trankviJigis. Nia arbo, pr kiu m parolis en Kembrigo, en Ia
pasinta [aro, plej konvinke montris sian tutan fortecon kaj
sanecon, ar malgra Ia tute ne atenditaj atakoj, kin] en Ia
daro de kelka tempo kazs grandan krakadon, Ia arbo
konservis sian tutan potencon kaj perdis nur tre malmultajn

Uojn. Malgra Ia kaite preparitaj kaj rapide plenumitaj

takoj, kiuj ne donis al niaj soldatoj Ia povon dece oreutigl
.J Interkomunikigi,
iu el ili sur sia aparta loko stars
te kontra iuj forlogoj, kaj nur tre malmultaj lasis sln
pti per lertaj vortoj.
Super Ia okazintaj faktoj ni povus
kve silente transiri al Ia tagordo . Tamen, por gardi niajn
vcuontajn bataIontojn kontra similaj surprizoj, mi permesos
1 mi dir kelke da vortoj pri tiu temo. EI Ia tempo pasinta
nl erpu nstruon por Ia tempo venonta.
Pasis [am guste tridek jaroj de Ia momento, kiam Eseranto unue aperis anta malgranda rondo da amikoj ;
asls [am dudek unu [aroj de Ia momento, kiam Esperanto
ue aperis publike antai Ia mondo. Tre malforta gi estis
n Ia unua tempo; lu plej malgranda bloveto povis gin
renvers kaj mortigi.
iu bona vorto de Ia plej scnsignifa
homo a de Ia plej senvalora gazeto donis al uij pioniroj
speron kaj kuragon ; iu atakanta vorto kasis al ili doloron.
iam anta dudek jaroj Ia Amerika Filozofia Soeieto volis
preni Ia aferon de lingvo internacia en siajn manojn, tio
:tis por Ia atoro de Esperanto tel altega ka] neatingebla
atoritato, ke li, kiu tiam havis ankora Ia rajton disponi
ri Esperanto, tuj decidis fordoni ion al Ia manoj de tu
soceto, ar, estante tute sensperta, li tiam ankora ne scs,
ia grandega diferenco estas inter teorio ka] praktiko ,
Felie Ia entrepreno de Ia Amerika Societo ne sukcesis ,
i usas Ia vorton felie, ar efektive nun, kiam m estas
li sperta, por mi estas afero tute senduba, ke, se Ia entreno de tiuj teoriistoj darus iom pli longe, Ia tuta ideo
de lingvo internaeia [am delonge estus tute scnkreditigita
kaj enterigita por iam, a almenaii por tre longa, longa
tempo.
Niaj pioniroj laboris, kaj Ia afero kreskis , Balda ni
iam pli akrads Ia konvinkon, ke de Ia teoriistoj ni devas
atendi tre malmulte da bono por nia aero : ke i~tj lm'doj
i mallaudoj de flankaj persono] havas por ni llur tre
malgrandan

signifonj

ke ni devas fidi

ntlt"

niajn

proprajn

118

DISCURSOS

DISCURSOS

jortojn, t~ian propran paciencon. kaj konstaniecon ; ke lo

mondo venos al ni nur tiam, leiam !li vidos en ni poiencon,
leiam, (}i vidos, ke ni ne palpas en mallumo, ,ke ni ne perdas
lIodia1~, kion. ni akiris hierau, ke nia vojo estas klara kaj
rckta ka] ni de !li neniam deflankigas.
Sed ne per unu fojo ni venis aI tiu fortika konvinko.
Eu Ia unua tempo, vidante, ke na afero progresas tre malrapide kaj malfacile, multa] esperantistoj pensis, ke Ia kazo
de tio kuas en nia lingvo mem, ke, se n nur sangos tiun
a alian detalon, Ia mondo tuj venos al n en granda amaso.
,Tiam vens Ia periodo de Ia granda postulado de reformoj.
Felie tu periodo daris ne longe. La esperantistoj balda
konvnkgs, ke veni al ia komuna, iujn kontentiganta kaj
silentiganta interlwnsento pri Ia esenco de Ia reformoj estas
tute ne eble, ka] Ia ekstera mondo, kun Ia reformemuloj
celis, restis absolute indiferenta koncerne tion, u tiu a
alia detalo havas en na lingvo tian formon a alan ; oni
balda konvinkgs, ke per reformado n nur perdos ion
gis nun akiritan kaj gajnos absolute nenion. Tiam Ia
esperantistoj firme decidis ne paroli plu pri iaj reformoj.
Kelkaj tre malmultaj malkontentuloj forlasis Esperanton
kaj kune kun kelkaj neesperantistoj, kuj rigardis sin kiel
plej kompetentajn en Ia afero de lingvo internacia, komencis
inter si gis nun ankoraii ne finigintan kaj neniam fngontan
dskutadon pri diversa] lingvaj detaloj kaj ili ataras nun SUl'
tiu sarna punkto, SUl' kiu ili stars anta dekkvar jaroj (1).
La tuta cetera esperantistaro en plena harmonio grupgs
rka sa konstanta standardo kaj faris de tiu tempo
grandan, grandegan maron antaen .
De Ia tempo, kiam Ia esperantistoj ess parol pri reformoj, .komencigis por Esperanto periodo iam pli kaj pli
(1) Em 1938, precisamente 30 anos depois que o dr , Zamenhor proferiu essas palavras, no podemos dizer que os teoristas
estejam no mesmo ponto, porque les retrocederam, de fato, um
pouco: dividiram-se
em vrias escolas divergentes e, alm das
disputas internas, de cada ~rupo, conservam-se em guerra de seita.

119

llanta. En komenco, sub premo de tre grandaj malhelpoj

teraj, ni progresadis tre malrapide kaj malfacile. Sed
ub Ia influo de nia plena interna harmonio kaj nia nedeIInit!;a irado rekte antaen niaj fortoj iam pl kaj pli
resks. Nun ni atingis tian potencon, pri kiu multaj el
til anta dek jaroj ne kurags e revi, ka] se n marsos en
tla Rama harmonio kel gis nun, nena forto en Ia mondo
)(IVOS haltigi nian iradon, ka] ni plene atingos nian celon.
iuhors kreskas Ia nombro de niaj partanoj, iutage plirandgas Ia nombro de niaj grupoj. Nia Iiteraturo kreskas
iel senhalte kaj rapide, ke multaj malgrandaj nacioj jam
nun povas nin envii (2). La praktka uzado de nia lingvo
Ilrigas iam pl ka] pli granda. Dum ankora anta ne
longe oni tute silentis pr ni kaj poste on nn moks, nun
-m ie oni nin respektas, kiel grandan potencon . E tiuj
nia] tprincipaj kontrauloj, kiuj anta ne longe malate
rigardis nin de alte, nun [am krias alarmon.
Nia lingvo mem konstante pli riigas ka] elastgas. 10m
post iom konstante aperas nova] vortoj kaj formoj, unuj
or-tkigas, aliaj esas esti uzataj.
o farigas kvete, senskue
kaj e nerimarkeble.
Nenie montrgas ia diterencigado de
nia lingvo Ia diversaj landoj, kaj ju pli spertaj fargas Ia
atoroj, des pli simligas recproke ilia uzado de nia lingvo,
malgra Ia granda malproksmeco de iliaj lokoj de Jogado.
Nene rompgas a drektigae Ia kontinueco inter Ia lingvo
malnova kaj nova, kaj malgra Ia fakto, ke nia lingvo forte

.
(2) J era realmente notvel
a literatura
esperantista
em
1008, mas no passava de ensaio em confronto com o que hoje.
As edies eram de aspecto pobre, quasi sempre pequenas brochuras, e no se poderia sonhar
com os livros impressos hoje na
Hungra, na Holanda, na Sucia, na Inglaterra,
na Frana e DO
Japo. Quanto ao emprego prtco da lngua, - ao qual se refere
logo a seguir, - ningum em 1008 poderia imaginar o emprego do
esperanto pelo rdo to em moda hoje na Europa. Pareceria um
sonho ao orador, pudesse le ouvir hoje os programas em esperanto
irradiados por estaes oficiais dos governos. Parecia-lhe muito o
que j se tornou pouqutssmo com o progresso dos 30 anos seguintes!

120

DISCURSOS

dsvolvigas, iu nova esperantisto legas Ia verkojn de anta

dudek jaroj kun tia sama perfelrta facileco, kiel esperantsto
tiutempu, kaj li e ne rimarkas, ke tiuj verkoj estas skribitaj
ne nUJI,sed eu Ia unua, suinfana perodo de nia lingvo.
Nin afero regule kaj trankvile iras antaen . La tempo
t: Ia teoi-iaj ju~oj kaj de klinigado anta sajnaj atoritatoj
jam de longe pasis. Se iu nun esprmas san opnion a
konsflon pr Esperanto, oni jam ne demandas, u li estas
homo grandfama a ne, - oni nur demandas, u liaj konsiloj
estas konformaj ai Ia naturaj bezonoj ka] Ia natura irado
de nia lingvo a ne. Se iu glornoma persono en plena
nesciado de nia afero esprimas iun el tiuj sensencajoj, kiujn
ui jam tiel ofte ads, ekzemple, ke arta lingvo estas utopio,
ke Ia esperantistoj sin reciproke ne komprenas k. t. p., a
se li, forgesante Ia nunan staton de Esperanto kaj Ia teruran
ekzemplon de Ia volapka akademio, postulas, ke ni rebaku
Ia tutan lingvon la lia teoria recepto, - tiam ni, esperantistoj, indiferente ion askultas kaj trankvile iras nian
vojon ,

Ne por fieri pri nia forteco mi diras ion i tion; neniu

el ni havas Ia rajton esti fiera, ar nia forteco ne estas
Ia merito de iu el ni aparte, sed gi estas nur Ia rezultato
de multejara pacenca laborado de multo da personoj. Mi
vols nur atentigi vn pri tio, ke de nia afero io povas esti
atngita nur per harmonio kaj konstanteco , Se nin ne
gvidus fera konstanteco, nia lingvo jam de longe ne ekzistus,
kaj Ia vortoj "lingvo internacia" estus nun Ia plej granda
mokajo por Ia mondo.
La longa kaj malfacila batalado nin hards, kaj ne sole
Ia vooj de apa.rtaj personoj, sed e Ia premo de ia granda
potenco nun [am ne povus deklini Ia esperantistaron de gia
klara kaj rekta vojo. Kia do estas Ia kazo, ke en Ia pasinta
jaro en nia tendaro subite naskgs tia granda vento, kiu en
Ia daro de momento minacis alporti al ni tiom da malbono?
Kiu ests tiu !!ajne grandega forto, kiu por momento enportis
tian neatenditan konfuzon en nian mezon? Nun, kam io

DISCURSOS

121

k1ari~s, ni povas konfesi, ke gi ne estis ia eksterordnare

nda potenco, gi estis simple kelkaj malmultaj personoj;
Ia. dangereco de ilia atako konsistis en tio, ke tiu atako
venis malkae el ekstere, sed gi estis kaite preparita ka]
ute neatendite arangta interne de nia tendaro ,
(li estas historio, pri kiu mi ue volas paroli. Nun mi
Ias nur diri jenon: n iuj estas reprezentantoj de Ia ideo
de lingvo internacia, ni faru kun gi, kion ni volas, sed n4 agu
oneste kaj ni memoru, ke pri niaj agoj Ia estonteco severe
in Jugos. Memoru, ke Esperanto estas nenies pl'oprajo,
ke Ia esperantistoj havas plenan rajton fari kun gi ion, kion
1li volas, se ili nur faros gin singarde, lojale kaj interonsente. Nur por gardi nian lingvon kontra anarlio (3)
de\la flanko de apartaj .personoj, nia lingvo havas sian plej
senparte elektitan kaj el plej kompetentaj personoj konsistantan lingvan Komitaton, kiu, dependante de neniu mastro,
havas plenan rajton kaj plenan povon esplori kaj prezenti
aI Ia sankcio de Ia esperantistaro ion, kion gi volos. La
ulonja Deklaracio malpermesas nur, ke apartaj personoj
rompu Ia lingvon arbitre, gi estas kreita nur por gardi Ia
ekstreme necesan kontinuecon en nia lingvo. Se iu el vi
trovas, ke ni devas fari tion a alian, prezentu vian deziron
ai Ia Lingva Komitato, Se tiu Komitato sajnos aI vi tI'O
konservativa, tiam memoru, ke gi ekzstas ne por Ia plenuma do de diversaj personaj kaprcoj, sed por Ia garclado de
Ia interesoj de Ia tuta esperantistaro; ke pIi bone estas, ke
Ia Komitato faru tI'O malmulte, 01 ke gi facilanme faru ian
paon, kiu povus malutili al nia tuta aero , Oar vi iuj
konfesas, ke Ia esenco de nia lingvo estas gusta kaj oni povas
disputi nur pri detaloj, tial io bona ka] io efektive necesa
povas facile esti farata en gi per vojo lojala, en harmonio kaj
paco.
(3)
O fi, em meio da palavra, est caindo em desuso e sendo
substitudo pelo k. Em vez de "anarhio" emprega-se mais frequentemente hoje "anarkio", frma j1i oficializada pela Linllva Komitato,
ao lado da primitiva.

122

DISCURSOS

La personoj, kiuj volas altrudi al Ia tuta esperantistaro

siajn dezrojn, diras ordinare, ke ili havas Ia plej bonajn
ideojn, kiujn Ia plimulto da esperantistoj certe aprobus, sed
iaj efo] ne volas ilin askult kaj ne permesas al ili prezenti
siajn ideojn por esplorado. Tio estas ne vera. Vi scias, ke
Ia Ia nova ordo, kiun per komuna vodonado akcepts por si
Dia Lingva Komitato, iu homo ne sole havas Ia rajton
prezent al Ia Komitato siajn proponojn, sed se Ia propono
havas e nur plej malgrandan sajnon de seriozeco, se inter Ia
cent membroj de Ia Komitato Ia propono akiris por si e nur
Ia aprobon de kvin personoj, tio jam sufias, ke Ia Lingva
Komitato estu devigata esplori tiun proponon. Vi vidas
sekve, ke neniu povas plendi, ke oni lin ne askultas a ,ke
iaj efoj prezentas al vodonado nur tion, kion ili deziraa.
, .se iu diras al /Vi, ke oni devas ion krude rompi, se
on per iuj fortoj kaj per iuj eblaj rimcdoj penas malkontentigi vin; se de Ia vojo de severa unueco, de tiu sola vojo,
ku povas konduki nin al nia celo, oni penas forlogi vin,tiam gardu vin! tiam sciu, ke .tio kondukas alrnalordgo de
io, kion multaj miloj da persono] atingis por Ia granda
uhoma ideo per multjara pacienca laborado.
Mi finis. Pardonu al m Ia malagrablan temon, kiun
roi elektis. i estas Ia unua kaj esperebJe anka Ia lasta
fojo en Ia historo de niaj kongresoj. Kaj nun n on
forgesu ; ni komencu Ia grandan feston, por kiu ni iuj kunvenis el diversaj landoj de Ia mondo; n goje pasigu nian
grandan iujaran semajnon de Ia pure homara festo. Ni
memoru pr tio, ke niaj kongresoj estas ekzercanta kaj
edukanta antaparolo por Ia historio de Ia estonta interfratigita homaro. Por n estas gravaj ne iaj bagatelaj eksteraj
detalajoj de nia lingvo, sed gia esenco, gia ideo kaj ceIo; tial
Di anta o devas zorg pri gia seninterrompa vivado, prt
gia senhalta kreskado. Granda estas Ia dterenco -nter
homo-infano kaj homo-viro; granda eble estos Ia diferenco
inter Ia nuna Esperanto kaj Ia evoluciinta Esperanto de

DISCURSOS

121

ultaj jarcentoj; sed dank' al nia diligenta gardado,

gvo fortike vivos, malgra iuj atencoj, gia spirito
celo estos atingi ta, kaj niaj nepoj benos niaa

V OONGRESSO
orcelona, 1909.
Karaj samideanoj kaj amikoj! - iufoje kiam komenas nova interkongresa [aro, iu esperantsto, kiu antavdas
r si om da libera tempo kaj povas ~pari iom da mono,
mencas tPrepari~adi al Ia estonta kongreso esperantista,
Ia plej proksima granda komuna festo de Ia popolo
sperantista.
Amikoj, kiujn ligas Ia sama ideo, Ia samaj
sproj kaj kortuits diris al si reciproke ~is -Ia revidos,
aj kun ~ojo ili atendas tiun revidon. Kiel reciproke sin
mantaj gefratoj, tiel Ia esperantistoj sopire atendas tnn
omenton, kiam ili povos renkontg en Ia centro de Espcantujo, ame saluti sin reciproke, varme premi al si la
anojn kaj diri al si: ni vivas, ni honeste laboris en Ia
aro de Ia jaro, n gardis honeste Ia honoron de nia domo,
i povas kun pura konscienco partopreni en Ia komuna
esto de nia familio.
Sed dum iu el vi prepargas aI nia komuna festo kun koro
tute ~oja, mi faras tion saman am kun koro iompeza, ar
en niaj kon.gresoj Ia sorto donis al mi rolon kvankam tre
flatan, tamen samtempe anka tre ~argan: m estas devigata
akeeptad honorojn, kiuj apartenas ne al mi. Prave a
malprave Ia mondo vidas en mi iam Ia naturan reprezentanton de Ia anaro esperantista, Ia simbolon de Ia esperantIsmo, de Ia esperantista Iojaleco kaj unueco; kaj ar Ia
homoj ne [povas esprimi siajn sentojn aI io abstrakta, tia1
u] esprmoj de simpatio kaj entuziasmo por Ia- esperantismo
direktgas sub mia adreso.
Ekzistas tamen persono], 'kiu] tion ne komprenas a ne

U6

D'ISCURSO

S
DISCURSOS

voIas kompreni; iIi envias Ia fIagon pro Ia honoroj, kiuj estas

farataj al ~i; ili vidas en m personon, ku kvaza ludas Ia
rolon de ia rogo.
-Ien estas Ia kazo, pro kiu m iam kun
pcza koro veturas al niaj kongresoj , Forte, tre forte mi
dezirus forrifuzi mian por m tro turmentan
rolou, kaj
star ne anta vi, sed inter vi; sed Ia afero ne dependas de
mia volo, ~i dependas de diversaj eirkonstaneoj, anta kiuj
rui devas min klini, se mi ne volas malutil al nia movado ,
TiaI anka hodiai mi ataras antaii vi kel simbolo de via
afero kaj de via unueeo, kel via konkreta reprezentanto; roi
nkeeptas ion, kio estas destinata por vi, kaj m ion fidele
transdonas al vi, popoIo esperantista.
En
tiu mia rolo de via reprezentanto, m anta io
atentigas vin pr Ia granda honoro, kiun faris al ni Lia Rega
lfosto Ia Rego Alfonso XIII, afable aeeptinte Ia honoran
prezidantecon de nia kongreso.
Mi esprmas en via nomo
nian plej respektan dankon al Lia Rega Mosto. La Re~o
Alfonso XIII longe vivu!
!li atentigas vin pr] Ia granda simpatio, kiun montris
al nia afero Ia rcgistoj de tiu lando, en kiu ni nun trovgas ;
ne sole iuj ministroj prenis sur sin Ia patronecon de nia
kongrcso, sed Ia registaro de Ia lando en sia propra nomo
per siaj ambasadoroj oficiale invitis Ia registarojn de aliaj
Iandoj, ke ili sendu delegitojn al nia kongreso.
Por i tiu
granda kaj tre grava SeI"lVO
m esprimas en via nomo plej
varman dankon al Ia regstaro de Ia hispana regno.
Vi scias, kel energie kaj zorge Ia loka organiza komitato
Iaboris por bclega kaj plej fruktoporta preparado de nia
Duna kongreso.
Vi scas, ke ili ne perdis Ia kuragon, e
malgrai Ia malfeliaj Barcelonaj okazntajoj, kuj iun el
ni dcvigis pens, ke Ia kongreso en Barcelono estas absolute
nefarehla , Parton de tio, kion Ia komitato faris, vi jam
vidis, Ia ceteran parton vi vidos dum Ia kongreso mem kaj
en Ia postRongresaj tagoj.
AI i tiu multe Iaborinta
komitato, kaj precipe al gia kara prezidanto, mi esprimas en
Ia nomo de ni uj nian plej koran dankon.

vidis, kian eksterordinare

12T

honoran kaj simpatiplenan

allrlDton preparis por ni Ia urbo .Barcelono , Vi seias, ke

artaj, neantavidataj
cirkonstancoj
malhelpis Ia
montri kun plena entusiasmo kaj en sia plena
ilekso sian grandan estimon, sian plej vivan simpation
, popolo esperantista, aI via penado kaj laborado, al via
lu ku] espero]. En via nomo m esprmas al Ia urbo nian
ItlJ profundan kaj sineeran dankon .
1':11 Ia ~isuunaj kongresoj mi havis ion por diri al vi,
I 1"0 Ia malfermo de Ia kongreso mi parolis longe; hoda
hnvas nenion gravan por dir, tial mi parolos mallonge .
'iUR, kia estas nia ceIo; vi scias, Ida estas nia ~01a vojo
I' kiu n povos atingi tiun celon; ni maru do antaen
1I1(('nte kaj harmonie , Se ni demandos nin, kion ni faris
Ia [us fi'niginta nterkongresa jaro, ni povos respondi ;
I filme vivis, ni kresks, n forti~is en iu] rilatoj.
Kian
ndan signifon tio havas, tion povas kompreni nur tiuj,
IIj komprenas Ia tutan graveeon kaj malfacilecon
de nia
oro, kaj kiuj mem laboris por gi. Kiel eu Ia jaroj pasta], tial anka en Ia jaro jus fini~inta, multaj eI vi laboris
r 11 ia komuna afero kun grancla fervoro ka] sindoneco ;
I ili Ia esperantistaro
esprimas sian koran dankon , Sed
um Ia Kongreso ni ne sole rakontos al ni reciproke pri Ia
boroj faritaj, ni devos plenum anka kelkajn laborojn
munajn, kiuj postulas komunan interkonsifigon ka] internsenton ,
Ni komencu en Iela horo niajn kongresajn laborojn
aj festojn, al Ia unuaj ni penu doni Ia plej bonan sukceson,
n Ia duaj ni erpu kuragon ka] forton por Ia laboroj de[aro venonta. _
l,

VI OONGI~ESSO
Washington, 1910.
Lando de Iibereco, Iando de estouteco, m viu salutas!
Lando, pri kiu revis kaj nun ankora revas multaj
Uferantoj kaj senkulpaj
persekutatoj,
mi vin salu tas !
no de homoj, kiu apartenas ne al tiu a alia gento nu
)zio, sed al iuj siaj honestaj filoj, mi klnas anta vi, ka]
estas felia, ke Ia sorto permesis al m, viu vidi kaj sph
lmena dum kelka tempo vian liberan, de neniu monopoitan aeron.
Saluton al vi, Usono, (1) plej potenca reprezentanto de
nova mondo. N, filoj de Ia malnova kaj maljuna kontinto, venis aI vi kiel gastoj; sed ne vidama turismo
Aipigis nn, ne Ia espero de ia komerca akro pelis nin aI
bordo; ni vens al vi, por alporti al vi no vau senton ka]
ovan ideon, n venis, por alporti novan kuragon al tiuj
aj samideanoj kaj samidealanoj, kuj gis nun Inbors inter
kaj kes vortoj pri ia nova popolo eble sajnis al vi tro
belaj. Peco de tiu miksdevena ka] tamen Iingve kaj kore
nuigita popolo nun staras anta vi reale kaj vvante ,
lgardu nin, askultu nin, kaj konvnkgu, ke ui ne estas
belo. Ni estas diversgentanoj, kaj tamen ni sentas nin kiel
mgentanoj, ar ni komprenas nin kiel samgentano], havantc
enan bezonon humiligi a fremdJingve balbutigi unu Ia
(1) O nome dos Estados Unidos da Amrea do Norte forou-se em esperanto espontaneamente da abreviatura U. S. N (A.)
,oje j contrado em ingls para U. S. A. (Unitc state .i1meri). E' o nome das letras em Esperanto: U, So, No.

130

DISCURSOS

alian , N esperas, ke dank' al nia laborado pli a malpli

f'rue Ia tuta mondo similgos al ni kaj farigos UllU granda
homa ~ento, konsistanta eI diversaj familioj, interne apartlingvaj kaj apartmoraj, sed ekstere samlingvaj kaj sammoraj.
AI tiu nla Jaborado, kiu celas kre om post iom unuigitan,
sekve fortigitan ka] spirite altigitan homaron, n nun invitas
viu, fiIoj de Usono. Kaj ni esperas, ke nia voko ne restos
vana, scd gi balda elie resonos en iu] anguloj de via laudo
kaj tra Ia tuta via kontinento.
Nu!' tre malmultaj el ni povis veni en vian landon, ar
11i,esperantistoj, ne estas homoj riaj ; de nia nuna kongreso
n sekve ne povas atendi gravajn decldojn, kiuj havus
signifon por Ia tuta esperantistaro. Ni venis al vi, Usonanoj,
precipe por pasigi en via mezo ka] anta via] okuloj unu
semajnon de nia esperantista vivo, por montri al vi almena
malgrandan pecon de tiu vivo, por alport al vi semon ;' kaj
ni esperas, ke post na foriro tiu semo potence ~ermos kaj
kreskos, kaj en via lando nia afero balda havos siajn plej
fervorajn kaj pIej graTft.jn apostolojn.

En via lando, Usonaj samdeanoj, nia afero estas

ankora tI'O juna, kaj multaj el vi ne ellaboris al si ankora
tute klaran jngon pri gi; tial permesu, ke mi almena iom
esploru antai vi Ia vojon, kiun ni iras,
Kion celas Ia esperantista movado? i celas atingi
reciprokan komprenadon inter iuj homoj kaj popoloj. Por
kio ni bezonas tian reciprokan komprenadon?
Kaj estas
la sekvoj, kiujn n atendas de gi? Kial ni deziras, ke gi
estu nepre SUl' fundamento neitrala? Kial ni tie1 persiste
Iaboras por gi? Kia estas Ia spirito, kiu nin iujn ligas
inter ni? Pri o i tio mi jam multe parolis, kaj mi ne
volas nun ripeti miajn vortojn, des pl, ke iu el vi post
kclka meditado facile mem trovos Ia respondojn.
Antai vi,

DISCURSOS

131

ktka] amerikanoj, mi voJas analizi alian demanclon,

me: u ni kun na laborado staras SUl' vojo tute certa,
u ni povas tm, Ire iam nia tuta laborado montrgos
na? Nur plena konscio pr Ia rota vojo donas al Ia
raantoj sufie da energio por koutrabatal
iujn maltaIInjojn, kuj trovgas SUl' Ia vojo .
La ceIo, por kiu ni laboras, povas est atingita per du
uj()j: ai per laborado de homoj privataj, t. e, de Ia popolaj
maso], ai per dekreto de Ia registaroj . Plc] krceble nia
[cro estes atingita per la cojo unua, ar ai tia aiero, kiel
a, Ia reqistaro] 1/enas kun sia sankcio k(tj heipo 01'(linar6
r tiam, kiam. io estas j(un tu te preta (2). Kia devas esti
karaktero de Ia unua vojo, pri tio neniu povas dub ; pri
ero, kies tuta esenco kaj vivo estas basita 811''1' nteronsento, iu komprenas tre bone, ke laborado de amasnj
0\'88 gin konduki aI ceIo nur tiam, se iuj laboras unuanime.
n tia afero, se gi per si mem montrlgas vivpova, konkordo
stas Ia plej certa garantio de sendnba sukceso, malkonkordo
Ignifas Ia morton. Tion komprenss tre bone niaj samideao], kaj tial ili kun indigno fonpuas (Oiun,kin volas delog
lin de Ia komuna vojo . Sec1 iufoje en Ia kapo de tiu ai
lia samideano aperas Ia sekvanta demando : Ido estos Ia
sekvo, se Ia solvon de Ia internacilingva problorno volos iam
reni sur sin ia granda forto, kontra kiu n iuj estas tI'O
entorta], ekzemple Ia registaroj de Ia mondo? eu ni devas
m, ke ili eble elektos alian solvon, 01 ni elektis, kaj tamaniere nia tuta laborado faI'igos vana?
(2)
Pensador genial, com a vida inteira consagrada
ao estudo
o problema, Zamenhof tem previses do futuro que se (Urjam prottcas , Em 1910 era opinio gernl que os ~OV(>l'TIOS de todos os
pases se reunirfam
para resolver de comum acrdo a ndoco de
uma Ingua internacional.
O autor do Espcranto,
porm. previa o
contrrio,
e achava que o problema se resolvcrta
smente pelo trabalho paciente e lento dos t'sperantistns,
Trinta anos mais tarde,
Temos os governos mais divididos do que nunca, porm o trabalho
dos esperantistas
vai resolvendo
praticamente
o problema,
como
predisse Zamenhof.

132

DISClil~SOS
DISCURSOS

133

Por trovi klaran respondon al tiu demando, ni prezentu

.i1 io gi sin demandes, u gi estas sufie forta, por
al n, ke Ia registaroj de Ia mondo a iaj aliaj grandaj kaj
slan teorian volon al tiuj multaj miloj da homoj,
influaj potencoj stargis atortatan
komitaton, kiu devas
8 nun estis Ia solaj Iaborantoj
en Ia afero , La
decidi, kia lingvo devas farigi ntemaca , En Ia artkolo
ntlstoj labors dum longa vico da jaroj, multe labors,
Esenco kaj Estonteco (3), kiun multaj eI vi legis n
oferis kaj kun tre granda malfacileco fine akiris
Fundamenta
Krestomato,
mi analzs tiun demandou
leio
dum multaj miljaroj ajnis 11e akirebla kaj kio,
detale, kaj mi montris tute klare tion, pr kio en Ia nuna
fojon perdita, neniam plu renkirigus, ar Ia mondo
tempo jam neniu esploranto dubas, nome, ke tia komitato,
UM Ia tutan konfidon al Ia internacillngva
ideo. Sckve
pr kiu m parolis, neniel povus elekti ian lingvon nacian,
prudenta
komitato
dirus
al
si:
ni
devas
esti
tre
sngarda],
nek ian lingvon mortintan, nek ian Iingvon kun plene elpens1\8, anstata akceli Ia aieron, n gin ne pereigu por
ita vortaro, sed gi devus nepre elekti nur a Esperanton en
Se Ia komitato scius, ke gin elektis ekzemple nur
gia nuna formo, a Esperanton iom sangitan. Se Ia komtato,
U/l
tre malgranda kaj mal grava landeto, ke Ia elekto
kontra iuj postulo] de Ia prudento, volus fari ian alian
Inur
tute senvalora Iormalajo, Ire Ia elektintoj tute sin
decidon, gia decido restus nur decido papera kaj praktke
rtcresas pri Ia afero kaj ne bavas e Ia plej malgrandan
absolute senvalora.
Nun ni rigardu, Ida estas Ia sola
ncon gin subteni, nek Ia forton por tio, tam prudcntaj
maniero, en kiu Ia komitto povus solvi Ia lastan alternativon.
ltntanoj nur simple esprimus sian opinion kaj dezirojn
Plej nature kaj plej kredeble estas, ke Ia komitatano]
diversa] farindaj sangoj en Esperanto kaj lasus Ia
rezonados simple en Ia sekvanta maniero : Eksstas lngvo
p~"",ptadon
a neakceptadon aI Ia decido de Ia esperantistoj
artefarita,
kiu montrigs tute vvpova, bonege Iunkcias,
, sed neniam komencus konkuradon kontra Ia esperantbonege sin tenas jam multe da jaroj, kres grandan Iitero, ar ili komprenus, ke morale tio estus nur peko
raturon, ellaboris sian spiriton kaj vivon k , t. p.; sekve,
tra
Ia internacilingva
ideo kaj praktike gi pli a
anstata fari tute senbezone kaj sencele riskajn eksperipl
frue
kondukus
nur
al
fiasko
,
mentojn, n simple akceptu tion, Ido jam ekzstas, ni donu
Nun ni supozu, ke por Ia decido de Ia demando pri
al gi Ia atortatan apogon de Ia registaroj, kiujn ni reprevo internacia estas kreita komitato, kiu havas forton ne
zentas, kaj tiam Ia tuta eterna problemo estos tuj plene
ian sed efe7ctivan kaj grandan.
Antae mi [am monsolvi ta, kaj de morga Ia tuta civilizita homaro reciproke
s, ke se tia komtato ne volos, ke gia decido restu praktike
sin komprenos";
,.olute senvalora, gi povos preni nur a Esperanton a
Tia, mi rpetas, estas Ia plej natura decido, kiun n
tre similan al Esperanto.
Mi dris jam, ke plej kredeble
povas atendi de Ia registare elektota komitato.
Sed ni
akceptos
sim
pIe
Esperanton
en gia nuna formo.
Sed
supozu, ke Ia komitato trovos, ke diversa] sangoj en Espersupozu,
Ice
gi
tion
ne
vo101'!fari;
kel
do
gi
agos?
{lar
anto estas efektive tre necesaj.
Kiel do gi agos?
komprenos ire bone, ke, por krei vivipovan lingvon, tute
suias esti instruita homo ka] dir al si mi kreos; ke
(3) J publcmos em portugus unia traduo dsse trabalho - Besncta e futuro da idia de lngua internacional - que
1 ne povas tion fari la mendo en Ia daro de kelke da
foi calorosamente recebido pela imprensa brasileira em fins de 1937.
ajnoj; Ire tio postulas tre longan, fervoran, sindoneman,
Reproduzimos aqui - pg. 151 e seguintes - na integra, essa tese
oplenan
Iaboradon, elprovadon, trasentaclon k, t. p. ; kaj ar
do dr. Zamenhof. e para ela pedimos a ateno dos pensadores.
seios, ke ekzistas [am lingvo, snper kiu multe da homoj tre

134

DISCURSOS

DISCURSOS

longe Iaboris, kiu havas multjaran historion kaj tutan vvon,

ke tiu Iingvo bonege Iunkcias, kaj nur malmultaj punktoj
povas eu ~i esti disputeblaj: tal estas tute kompreneble, ke,
se Ia komtato traktos sian taskon serioze, gi ne riskos preni
SUl' sin ruem Ia kreadon de tute nova lingvo, nek prenos
alian Iingvan projekton, kiun Ia vivo ankora ne sufic
elprovs, nek komencos tute senbezone, sekve neprudente
bataladon kontra tuj, kiuj gis nun laboris en Ia afero, sed
gi prenos Esperanton kaj faros en gi tiujn angojil, kiujn gi
trevos necesaj.
AI kiu Ia komitato komisius Ia faradon de Ia flangoj?
En Ia tempo prepara, kiam estos necese esplori principe Ia
demandon, kian lingvon oni devas elekt, Ia komitato povus
komisii Ia Iaboron 'al kiu ajn, zorgante nur, ke Ia eIektitoj
estu homoj prudentaj kaj senpartiaj kaj komprenu Ia tutau
respondecon, kiun ili prenas sur sin. Sed kiam Ia lingvo
estus jam elektta kaj oni decidus fari en ~i sangojn, kun
kiu on konsiligus pri tiu laboro? La pIej simpla prudento
kaj Ia plej simpla komprenado de sciencaj metodoj diras, ke
pri tia laboro oni devus konsilig ne kun personoj, kiuj
konas Ia lingvon de ekstere, sed antai io kun personoj,
kiuj plej bone konas Ia lingvon de interne, kiuj plej multe
laboris por gi, plej multe praktike gin uzis kaj sekve havas
en gi plej grandan sperton kaj plej bone konas giajn
mankojn efektivajn.
iu komprenas tre bone, ke far!
sangojn en iu lingvo, gvidante sin nur per ekstera sajno
kaj ne konsiliginta kun personoj, kiuj plej bone konas tiun
lingvon, estus tia nfanajo, kiun certe nenia komitato povus
fari, se gi traktus sian taskon serioze kaj ne estus sugestia tu
de personoj, kiuj havas kastan celon.
Kaj se Ia komitatanoj decidos fari sangojn en Esperanto, kion ili povos ang ? Se ili ekzemple volos diri:
tiu vorto estas prenita el lingvo, kiun parolas cent milionoj,
tial ni eljetu gin kaj prenu vorton el lingvo, kiun parolas
cent dudek milionoj, a se ili dirus: al ni ne plaas Ia
praktike tute bona vorto estas, ni preferas esas... ,

135

" tio estus ja simple infanajo, kiun seriozaj homoj

permesus al si, ar ili komprenus, ke en Iingvo, kiu
um multejaran vivon, sangi grandan amason da
, pro simpla kaprco, pro ia pure teoria kaj praktike
11110 scnvalora motivo, estus sensencajo.
Memorante, ke
tendas de ili ne ian teoran filologian amuzgon, sed
1'011 praktikan,
ili kompreneble flangus nur tiajn vortoju
urmojn, kiuj montrgis kiel malbonaj per si mem,
Ihonuj absolute, grave maloportunaj por Ia uzantoj de
llugvo , Sed se vi trarigardos iujn ln-tikojn, kiuj estis
tnj kontrai Esperanto en Ia daro de dudek tri jaroj )';speranton ja kritkis jam multaj miloj da homoj, kaj
neniu e plej malgranda el giaj mankoj restis kasitatrovos, ke Ia grandega plimulto e1 tiuj krttikoj estas
ple personaj kapricoj.
La nombro de tiUjj sangaj
ponoj, kiuj efektive povus hav ian praktikan valoron,
8H tiel malgranda, ke ili iuj kune okupus ne pl 01 unu
lgrandan folieton, kun iu povus ellerni en duonhoro;
d e inter tiuj tre malmultaj supozeblaj sangoj Ia plej
avuj estas nur plibonigo sajna, 'sed en efektiveco ili post
l matura pripenso montrigus eble nur kiel malplbonigo .
e! ekzempIe Ia forigo de Ia supersignoj kaj de Ia akuzatvo,
mi anta dekses jaroj propons, por liberigi de Ia
rmentantoj kaj faciligi Ia propagandon, kaj kion postulas
plimulto de Ia reformistoj (4), tiu sango en Ia nuna
mpo, kaj tiom pli antai Ia okuloj de registare starigota

ou

(4) Esses "reformistas"

eram pessoas de pouca viso intectual que atribulam a lentido da marcha do Esperanto a delhes de formao da prpria lngua. Tiveram ricas oportunidades
e verificar sua iluso, publicando outros projetos Ido, Espenntido, Medial, Ocidental, Basic Englsh, Interlingua, etc. - que
seu ver eram modelos de perfeio para cada autor, mas fracas ram. O nico, que vingou e conttna sua marcha h 51 anos foi
Esperanto.
Certamente a implantao de uma lngua destinada
ser usada durante todos os milenios futuros obra imensa e
reclamava longo tempo. Felizmente, tais "mprovsadores" j nos
deixaram em paz.

136

DISCURSOS

DISCURSOS

13T

kaj sekvs forton hwvanta komitato, devas aperi kiel tute ne

sama natura vojo, per kiu gi farigis en iu alia
akceptebla, ar gi prezentus kripligon de' Ia interna valor o
,
t.
e. per Ia senrompa vojo de neologismo] kaj
de Ia lingvo, por plai al ~iaj ek8teraj rgardanto], forigon
;moj.
de nccosaj grava] sonoj el Ia lingvo kaj de libera vortordo
. Se iam aperos Ia neceso fari en Esperanto ian
kaj klureco por ... ke Ia presistoj ne bezonu elspezi kelke
D, tion povas fari nur a Ia esperantstoj
mem per
da spesmiloj (5) ka] Ia komencantoj ne havu kelkan
na
interkonsento,
a
ia
grandega
forto,
sed
nepre en
malfacilajon.
IIL interkonsento kun Ia tuta esperantistaro.
Se vi prenos an artikolon esperantan, prezenttan de
Se iam Ia esperantistoj mem a ia granda ekstera
niaj kontrauuloj por sellkreditigi Esperanton, vi preska
to
decidos
fari en Esperanto iajn sangojn, tiuj sangoj
am trevos nur unu aferon: grandan amasigon de Ia plurala
fini~o j; tiu malfelia j, kiun neniu tamen kuragas If'JUV08 esti nur ekstreme malgrandaj, nenam rompos Ia
kun tio, kion ri gis nun havis, kaj nenam
krtik en Ia bela greka lingvo, estas Ia kvintesenco de iuj I.lIDntinuccon
valorigos
ton,
kion ni gis nun faris, faras, a poste faros.
terurajoj, krujn niaj kontranlo] montras en Esperanto!
Tio
estas
Ia
sole
ebla natura irado de Ia aferoj.
iu,
Unuvorte, iu el vi povas facile konvinkigi, ke se iam
volos kontrabatal
tiun naturan iradon, nur perdos
registare starigota komitato decidos fari angojn en Espebezone siajn fortojn. La esperantaj radikoj de Ia arbo
ranto kaj se tiu komitato traktos san taskon serioze, gi
ruacilingva jam tiel profunde penetris en Ia teron de Ia
povos sangi en Esperanto nur tre, tre malmulte; Ia post, Ice ne povas jam iu deziranto angi Ia radikojn a
komitata Esperanto restos tute Ia sarna Ingvo, kiel Ia
Ia arbon Ia sia bontrovo.
Esperanto antaiikomitata
nur eble kelkaj nunaj formoj
farigos arliaismoj kaj cedos sian lokon al 'PIi oportunaj
Karaj kongresanoj!
io, kion m diris, ne estas ia
formo], neniel rompante Ia kontinuecon de Ia lingvo kaj
tora
memfido,
ar
mi
plene konsentas kaj konfesas
neniel ruinigante Ia valoron de tio, kion n ~s nun akiris. Tio
kae, ke, por angi ion en Ia natura irado de Ia interestas ne mia deziro, sed tion plene certigas al ni simpIa
cilingva afero, mi estas tiel same senpova, kiel iu alia
Iogko kaj prudento, kontrau kiu certe nena serioza komitato
sono. Mi defendas fervore nan nunan vojon nur tial,
volos pek, Se gi ne volos, ke ~iaj laboroj restu absolute sen
Ia nerefuteblaj lego] de Ia logiko dras al m, ke tio estas
ia prnktika rezultato.
sola vojo, kiu kun plena certeco alkondukos nn aI nia
Nun m resumos ion, kion m diris.
Logika esploro
o. Riu ajn volus angi Ia naturan iradon de Ia interde Ia afero montras al n, 'ke :
cilingva afero - tute egale, u li estas malamiko deperante
a gia plej flama amiko, u li estas scnfamulo
1. Lingvo internacia ne povas esti alia 01 Esperanto.
eminentulo,
u li agas per vortoj a per mono kaj ruzajo],
2. Lu evoluado de Ia lingvo farigos plej kredebls nur
li estas fanatika
konservemulo a plej facilanima
perimentisto
de
novajoj,
u li estas plej pura idealisto
(5)
Spe8milo
(mil
spesoj).
Moeda teorica universal que s
plej profitama egoisto, u li bruas kaj malbenas a
existia na contabilidade do Oekbanko E8perantista,
de Londres, liquidado h vrios anos. Dsse banco foram correntistas no Brasil
ite Iaboras sub Ia ter o - li neniam sukcesos ; li povos
o dr. Hernan da Mota Mendes e o Compilador dste manual, que
nr krei kelktempan skismon ka] akiri Ia malgojan gloron
podem atestar seu perfeito funcionamento
no mundo todo.
malhelpanto kaj subfosanto, sed neniam li povos devg

138

DISCURSOS

ujn amikojn de Ia internacilingva ideo pro iaj sensignifaj

bagateloj forjeti tion, kion ili posedas, kio montrigis pleno
vivpova, en kion estas [am enmetita tia multego da laboroj
kaj da vivo kaj kio per natura vojo devas iom post iom
konstante ensorbi novajn sukojn. Tion devas bone memori
iuj, kiuj labor as SUl' Ia kampo de lingvo internada, kaj se
ili tion ne memoros, Ia vivo mem donos al ili Ia necesan
.instruon.
Ni povas sekve labor! trankvile; ni ne devas malgoji,
se nia laborado estas iafoje tre maltacila kaj sendanka; sur
na flanko estas ne sole Ia fajro de niaj sentoj, SUl' nia
flanko estas anka Ia nerefuteblaj Iegoj de Ia logiko kaj
prudento.
Pacience ni semu kaj semu, por ke niaj nepoj
iam havu benitan rikolton.
AI Ia Sesa Esperantista Kongreso, ku sendube enjetos
multe da semoj en Ia teron amerikan, mi eldras mian
koran saluton ,

VII CONGRESSO
nturpia, 1911 .
Kiel tradicia malfermanto de Ia kongresoj esperantistaj,
permesas al m esprimi en Ia nomo de iuj kongresanoj
n respektan kaj sinceran dankon al Lia Rega Mosto Ia
~o Alberto por Ia granda honoro, kiun li faris aI nia
1'0, prenante SUl' sin Ia protektantecon super na kongreso,
esperas, ke mi esprimos Ia deziron de iuj kongresanoj,
mi proponos, ke ni sendu telegrafe nian diversgentan
luton al Ia regnestro de Ia lando, kies gastoj ni estas, kaj
n dankon al nia alta protektanto.
Mi esprmas anka
Ia nomo de Ia kongresanoj nian koran dankon al Ia
bestro de Antverpeno, ku afable donis al ni sian helpon
aj moralan apogon. Fine mi esprimas nian koran fratan
ankon aI tiuj niaj beIgaj samideanoj, kiuj tel Iaborerne
.j zorge pretigis nan grandan feston.
Mi uzas anka Ia okazon de nia festo, por revoki en
ian memoron Ia nomon de unu viro, kiu havas grandegan
eriton en nia afero. La prelato Joliann Martin Schleyer,
ics nomon iu el vi konas tre bone, Ia autor o de Volapk,
nta nelonge festis Ia okdekjaran detrevenon de sia uaskgo,
aj estus nepardoninde, se ni ne uzus Ia okazon de nia nuna
nerala kunestado, por esprimi aI li tiujn sentojn, kiujn
i iuj havas por li. Li estas Ia vera patro de Ia tuta Internacilingva movado , Anta li on anka revis pri Iingvo
temaca, oni provs labori por gi; sed tio ests nur teoria]
skizo], palaj senkorpaj fantomoj en Ia regiono de revoj. Li
stis Ia unua, kiu diris al si: por Iingvo internacia mi volas
De revi, sed labori; dum io rkas dormis, li estis la unua,
tiu praktike kreis Ia nternaclngvan movadon , Volapk

140

DISCURSOS

DISCURSOS

lU

"
, .
.
.
. ,tII1rutado dum Ia Sepa Kongre~o, .ne de ~iuj estas gu~te
ne ests !Venkl~'lde Espernnto, kiel mult~J personoj pcnsas
~IIomprenita kaj eble bezonos klarigojn de~m~a f~a~lw. '!'lal
tute crare; gl pereis per SI mem en tu tempo, kam Ia '11 mlru ke mi ne prepargs paroli antau VI pri Ia specala
trankvile kaj senartifike laboranta Esperanto estis ankora
"IDO ~d mi tuos nur per nemultaj vortoj tiun demandon,
tro malfo:ta, por .i~n ye~ki.i gi ~pe~ei~ ne pro. sia ~tranga1cl.
pridiskutadon dum Ia kongroso mi prop~nis aI .vi. l\fi
sona~o .a? pr? ~lIaJ. srn:II,aJ.~auzoJ, ,cal' .al (:10 O~I povas ,'~ antavenos vian decidon por. a ko~trau Ia. dI~k.ut~ta
a~kut~mlgl, kaj kio hiera? sajnrs sovaga, tio m?rgau aperos
,ro~ok:to, mi velas nur diri kelkajn vortojn, p.or mS!lgI vm,
kel 10 tute n~tura, k~] . bela; per lo~ga kaj multespeca
hDe knj senpartie preparg por Ia veno~taJ diskuto] .
.
uzado c Ia plej sovaga diomo de Ia pIe] barbara gento 10m
Ekzistas en nia afero demaneloj, kiuj povas esti solvataj
post iom farigas ria, eleganta kaj oportuna Ingvo .
.
do iu aparta persono, ne de iu aparta naca asoco, ne
Volapk pereis efe pI'O unu grava eraro, kiun gi
lu aparta nstitucio, sed nur ele Ia tuta esperantistaro:
bedaur.inde enha vis : ab~oluta manko .de
evoluipovo j
mple Ia demando] pri nia Lingva. Komitato, ~ons.tanta
kun l~ nova vo:to. au formo Ia hng~o denso ko.nstant~Dgresa
Komitato k. t .. p. Se lU vo]a~ .f~rJ .sJmpl~
dependi de Ia decidoj de unu persono au de facile mter SI
sUajn proponojn pri Ia interna agudo de 1:1UJlIlsht~lC.IOJ:
malp~conta p.erso~aro: . Kiel Sl~' bastono plantta en !eron,
IPOvas prezenti siajn proponojn aI. Ia e~,troJ.de Ia diritaj
nova] brano] kaj folo] ne pOVlSnature kreski sur gl, sed
Itltucioj'
sed se on faras plendojn, se ODl postulas redevs est konstante skulptataj kaj algluataj.
Se ne ekzistus
.anizon 'anstatauicron a e forigon de tiuj jnstitucioj,tiu eraro, -kun korekti oni bedarinds
ne povis, Volapk
D1 al kiu on deva; sin turni?
Au se aperas iaj demandoj,
nenam pcreus kaj n iuj nun varajns parolus volapke ,
koncernas Ia tutan esperantistaron, sed apartenas nek
Sed tiu bedarinda eraro, kiun kasis ne manko de talento
Ia Linzva Komitato nek aI Ia Komitato de Ia Kongresoj,
kaj Iaboremeco, sed nur tro rapida publikigo de Ia lingvo,
tlam kiu havas Ia' rajton ilin solvi? En sia privata
sen sufie matura elprovado, - tiu eraro, ku pereigis
: perantista vivo iu persono ati grupo a asocio esta~
Volapkon, nenel malgrandigas Ia meritojn de gia atoro,
mpreneble tute liberaj ka] povas agi, kiel ili volas kaj
kiu Ia unua potence skuis Ia mondou por nia ideo; Ia
. voscias: sed pri iuj demando], cluboj a entrepreno],
gra~daj meritoj de Schleyer e~ Ia internacilingva hstoro
aj kon~ernas Ia tutan esperantan afer~n,. est:s n?pre
nemam malaperos,
ese ke ni havu eblon iam sci Ia veran opmion au deziron
Mi proponas al vi, ke okaze de Ia festo de Schleyer ni
Ia tu ta esperantistaro. Esperanto ne estas ankora en tia
telegrafe sendu al li en Ia nomo de Ia tuta esperantistaro
la stato, ke iu povu nur tiri eI gi profiton, ne zorgante
nian koran gratuIon, nian dankon por lia granda laboro
Ia bonstato de Ia afero mem: n devas kaj dum longa
kaj nian deziron, ke li vivu anlrora longe kaj havu Ia
po ankora devos propagandi gin, kreskg gin, defendi
konscion, ke Ia fruktoj de lia laboro neniam preos.
D kontra malamikoj; sed se ni ne havas Ia ebIon regule
.terkonsiligadi, a se niaj nterkonsligoj,
farataj ne en
Karaj amikoj! Mi staras hoda anta vi ne esperinte.
da parlamenta maniero, ne havas moralan valol'o~ por
Car dum Ia lasta tempo Ia stato de mia sano ests 1,1'0
esperantistoj, ni similos organismon sen kapo ka] p.e~
malhona, mi decds ne veturi al Ia kongroso en i tiu jaro.
oj, ni nenion povas entrepren, n staros senmove ka]
Tamen en Ia Iasta momento mi devis sangi mian deeidon,
Ipacos inter ni mem.
ar mi rimarkis, ke Ia projekto, kiun m prezentis por
I

=r-.

142

DISCURSOS

Mi ne velas en Ia nuna momento defendi Ia projekton,

pri kiu vi en Ia plej proksmaj tagoj diskutos ; tre povas
esti, ke Ia projekto havas gravajn erarojn, kujn via prdiskutado forigos; tre povas est, ke Ia tuta projekto montrigos neakceptnda, kaj tiam - vi selas tion tre bone - mi
ne penos altrudi gin al 'vi, kiel mi neniam ion al vi altruds,
Nul' pr unu afero mi kore vin petas; kion ajn vi decidos,ni ne fermu nian kongreson anta 01 ni en tia a alia
formo faros arangon, kiu donos al ni Ia eblon, almenaii unu
fojon en Ia jaro solvi iujn kolektigntajn disputojn a
dubojn en lojala interkonsento kaj konforme .al Ia vera
dezro de Ia tuta esperantistaro.
La arango de regula kaj rajtigita kongresa vodonado,
kiun mi proponis al vi, a ia alia smila arango, kiu eble
rezultos el via diskutado, ne estos ia nova institucio kaj per
si mem ne sangos Ia iradon de nia afero; sed gi donos. aI
n Ia forton de ordo kaj de solidareco. La institucioj, kiujn
n kreis, a eble ankora kreos, esos havi Ia karakteron de
ia privatajo, kun neniu subtenas kaj multaj atakas. Ili
havos rajton diri al Ia esperantistaro: se ni estas bonaj,
respektu nin kaj subtenu nin; se n estas malbonaj, re. organizu nin a forigu nino iu esperantisto seios, al kiu
plej alta instanco li devas sin turni, se tio a alia en Ia
komun-esperantistaj aferoj ne plaas al li, kaj on esos
konstants sn turnadi al mi, ku hodaii vivas kaj morga
povas ne vivi, kiu cetere havas nek rajton nek deziron solvi
ujn disputojn propradecide.
Ni komencu nian feston kaj anka niajn laborojn, aI
kiuj ni dediu nian plenan atenton kaj senpartiecon.
Se
el niaj laboroj rezultos Ia enkonduko de preciza ordo en
nian aferon, tam Ia kongreso Antverpena estes unu el Ia
plej gravaj inter niaj kongresoj. Tion ni esperu. iu el
ni havu Ia firman decidon, helpi per iuj fortoj al Ia
enkonduko de ordo kaj forigo de iu malpaco en nia afero.
Kun tiu firma kaj solena decido en Ia koro ni kru : viva,
kresku kaj floru nia afero!

.-VIII

OONGRESSO

racoia, 1912.
a unuaj vortoj, kiujn mi volas hodia eldri al vi,
.j samideanoj, estas vortoj de kora gratulo, ar n havas

n grandan feston. jus finigis dudek kvn jaroj de

tempo, kiam ...:....post longa naska preparado - apers
like Ia lingvo, kiu nin iujn unuigas, por kiu n iuj
oras kaj ku enkorpigas en si tun homofratigan ideon,
n Ia plimulto el ni havas en sia koro kaj ku dum dudek
In jaroj flame instigadis nin labor, malgra ia malfaleco kaj iuj malhelpoj.
Kion signifas dudek kvin jaroj da laborado por Espento kaj gia ideo, tion povas plene kompren nur tiuj
rsonoj, kiuj partoprenis en tiu laborado de Ia komenco gis
un. Bedarinds tre malmultaj estas tiuj personoj. EI Ia
borantoj de Ia unua tempo tre multaj jam delonge plu ne
vas, aliajn lacigis Ia malfacila, grandan paciencon kaj
rsstecon postulanta vojo, kaj ili malapers el na anaro.
1 tiuj persono], kiuj trovigas nun en i tiu ambrego, Ia
randega plimulto en Ia unuaj jaroj de Esperanto nenion
cis pri gi a neklars ads pri gi nur kiel pr ia freneza,
okinda kuriozajo; tre multaj el vi en Ia momento de Ia
pero de Esperanto ests ankora infanoj; multa], kaj certe
e Ia malplej fervoraj el vi, en tiu tempo e tute ne ekzstis
nkora en Ia mondo. La grandega plimulto el vi algs
nia afero nur tam, Iriam gi estis jam sufie forta kaj
Iprovta . Tre kaj tre malgranda, facile kallrulebla per Ia
ngroj, estas Ia nombro de tiuj 'personoj, kiuj iris kun Espe'auto de Ia momento de gia naskgo gis Ia nuua tempo.

144

DISCURSOS

nISGlJRSOS

Kortute ili povas nun rememori, kiel terure malfaeila ests

iu pao en Ia komeneo, kiam u aludo pri Esperanto
postulis specialan kuragon, kiam el u milo da semo
kiujn ni en plej primitiva maniero, sen helpo kaj sen rimedoj.
pacienco [etadls en Ia teron, apena unu rieevis radikojn ,
Dudek kvin jaroj! Grandegan graveeon havas tia peco
da tempo en Ia historio de lingvo artefarita. Lingvoj naturaj
kreskas tute trankvile, ar kun tia lingvo neniu kuragas fari
iajn eksperimentojn a fleksi gin la sia gusto; sed pri
lingvo artefarita u opinias, Ire li havas rajton de voo, Ire
li povas a e devas direkti Ia sorton de Ia lingvo Iaii sa
kompreno. En lingvo natura u e plej granda efektiva
malbonajo neniun incitas, e neniun meditigas, kaj estas
akeeptata kun plena kontenteeo a resignacio ; en lingvo
artefarita io ajnas al n kritikinda, iu bagatelo, kiu ne
estas konforma al nia gusto, pikas al ni Ia okulojn kaj vekas
deziron de refarado.
Lingvo artefarita dum longa tempo
estas elmetata el senesaj ventoj, aI senesa tirado kaj puado.
Kiom da vento], kiom da senesa tirado nia Iingvo devis
suferi dum sia dudekkvinjara vivo! Se ~i tamen ion sane
eltenis, se malgra iuj ventoj -kaj puoj ~i dum dudek kvn
jaroj vilvis kaj kresks regule kaj rekte, am pli tortlgante
kaj rii~ante, neniam fleksigante a krplgante, nerram
minacante disfali en dialektojn, sed iam pl kaj pli
fortikigante san tute difinitan, ie egalan spiriton, neniam
perdante hoda, kion gi akirs hiera, - ni povas pri tio
sincere nin gratuli ,
Anta dudek kvn jaroj mi timeme demandis min, u
post dudek kvn jaroj iu en Ia mondo seios ankora, ke
ekzistis iam Esperanto, kaj - se Esperanto vivos - u on
tiam povos ankora kompren on, ko estis skribita en Esperanto en gia unua [aro, kaj u angla esperantisto povos
kompren esperantiston hspanan , Nun pri
tio Ia
historio donis jam plenan kaj perfekte trankvilgan respondon.
u el vi seias, ke verko, skribita en bona Esperanto anta dudek kvin jaroj, en plena mezuro konservas

1-15

con anka nun, kaj Ia legantoj e ne povas diri, ke

skribita en Ia unua jaro de ekzistado de nia lingvo;
vi selas, ke inter Ia stilo de bona angla esperantisto
atilo de bona hspana esperantisto en Ia nuna tempo
".I.taR absoluta nenia difereneo. Nia lingvo konstante
sas kaj rgas, kaj tamen, dank'al Ia reguleeo de sia
esado, gi neniam sangigas, neniam perdas Ia kontiou kun Ia Iingvo de tempo pli frua. KieI Ia lingvo de
10 matura estas multe pli ria kaj pli elasta, 01 Ia lingvo
nfuno kaj tamen Ia lingvo de guste parolanta infano
10m difereneas de Ia lingvo de homo matura, tel verko,
blta en Esperanto anta dudek kvin jaroj ne estas tiel
oria, kel verko skribita en Ia nuna tempo, kaj tamen
lngvo de tiu tempo perdis absoluta nenion el sia valoro
a en Ia nuna tempo.
Lingvo, kiu eltenis Ia provon dum
ek kvin jaroj, kiu en plej bona kaj am floranta stato
vivis [am tutan homan generaeion kaj estas jam pli
ljuna, 01 multaj el giaj uzanto], kiu kreis jam grandan,
ce kreskantan literaturon, kiu havas sian historion ka]
n tradiciojn, sian tute precizan spiriton kaj siajn tute
rajn idealojn, - tia lingvo ne bezonas jam timi, ke io
eige depuos gin de tiu natura kaj rekta vojo, la kiu gi
luas.
La vivo kaj Ia tempo garantiis al nia lingvo naturan
ton, kiun neniu el n povas senpune malrespekti.
La
odaa [ubileo estas festo de tiu vivo ka] tempo.

Por ke ni, vivantoj, povu festi Ia hodiaan jubileon.
rvore kaj sindone labors multaj personoj, kiuj nun [am
:e vivas. Nia morala devo estus rememori ilin en Ia nuna
Iena momento. Sed ho ve! ilia nombro estas tro granda,
or ke ni povu ilin ujn citi,' kaj krom tio lu pl gramla
arto el il Iabors tieI modeste, ke ni e ne seias iliajn

146

DISCURSOS

DISCURSOS

117

nomojn.
Tial, por ne fari maljustan
apartigon
interr~"_1
povis, kaj mi permesadis, kvankam tre nevolon te, ke vi
emnentuloj kaj ne-eminentuloj, mi citos neniun apartan
' ,Idu en mi efon kaj majstron.
Kun gojo ka] fiereco mi
nomon.
Mi devas fari escepton nur por nia kamarado Van ' 'ODltatas, ke vi iam montris al mi sinceran konfidon kaj
der Biest, kies nomo estas ankora tro frea en Ia memoro] ,amon, kaj pro tio mi eldiras al vi mian plej koran dankon ,
de ni iuj, ku en Ia pasinta jaro arangs kaj prezidis nian
: led nun permesu al mi, ke mi fine formetu de mi mian
grandan iujaran feston, kaj kies morto estas sendube Igita . " 'l'olon.
La nuna kongreso estas Ia lasta, en kiu vi vidas
kun tiuj grandaj laboroj kaj malagrablajoj, kiujn li prenisl '~lDln u1/tMj, vi; poste, se mi povos ven al vi, vi am vidos
sur sn por ni iuj. En via no mo m esprmas funebran ,i', ID1n nur inter vi.
saluton al Ia ombroj de iuj niaj karaj kamaradoj, kiujn
Jen estas Ia kazo, kiu devgis mn fari Ia nunan
dum Ia pasintaj dudek kvin jaroj Iorirs de n Ia morto '~ecidon
:
Iliaj ombroj staru nun anta niaj okuloj, kvaza partopreLa ekzistado de ia natura konstanta cfo ee se tiu efo
nante en tiu granda festo, kiun ili prepars, sed ne gisvivis.
avas nur karakteron de unuiganta standardo, prezentas
Mi proponas al vi, ke n honoru ilian memoron per Ievgo ' , avan maloportunajon
por nia afero, ar gi donas al Ia
de niaj sego] '--ro
kvazai personan karakteron . Se al iu ne plaas mia
*
rsono a miaj poltke-religaj principoj, li farigas maI* *
iko de Esperanto , ion, kon mi persone dirs a faras,
i
ligas kun Esperanto.
La tro honora titolo de majstro,
Nun, kiam Ia matureco de nia afero estas jam tutc
un vi donas al m, kvankam gi en efektiveco koncernas
eksterduba, m turnas min al vi, karaj samideanoj, kun
ur Ia aferon de Ia lingvo, fortenas de Esperanto multajn
peto, kiun mi jam anta longe vols direkti al vi, sed kun
rsonojn, al kuj mi pro ia kazo ne estas simpatia kaj kiuj
mi gis nun prokrastis, ar mi timis fari gin tro frue.
1\1i
mas,
ke, fariginte esperantstnj ili devus rigard min kiel
petas, Ire vi liberigu min de tiu rolo, kiun m, pI'O kazoj
an moralan efon . iu, kies opinio pr aferoj esperantnaturaj, okupis en nia afero dum dudek kvin jaroj.
Mi
.taj estas alia 01 mia, ofte sn genas eldiri libere sian
petas vn, ke de Ia nuna momento vi esu vidi en mi
pinon, por ne kontrabatal pnblike tiun, kiun Ia esperant"majstron", ke vi esu honori min per tiu titolo.
itOj nomas sia majstro.
Se ies opinion Ia osperantistoj
Vi selas, ke tuj en Ia komenco de nia movado mi deklars,
e
volas
akcepti,
li
vidas
en
tio nur Ia iopovan influon
ke mi ne volas esti mastro de Esperanto, sed ke Ia tutan
Ia majstro.
Nun, kiam nia afero estas jam 8ufie forta,
mastrecon pri Esperanto m en Ia tuta pleneco transdonis
tas necese, ke gi farigu absolute lihera, ne ::;ole libera de
al Ia esperantistoj mem. Vi scas anka, ke de tiu tempo
uj
personaj clekretoj, kia gi farigis [am anta dudek kvin
m iam lojale agadis a almena penis agadi konforme al
roj,
sed anka de ia efektiva a snjna persona influo.
tiu deklaro , l\H donadis al vi konsilojn, kiel m povis, sed
stas
necese,
ke Ia mondo sciiu tute kIare, ke Esperanto
nenam vi ads de mi Ia vortojn: tion mi postulas aii
vas
hav
aii
ne havi siajn libere elektitajn gvidantojn,
etion mi deziras.
Neniam mi provis altrudi al vi miau
d
ke
gi
posedas
nenian konstantan majstron , Nomu min
volon , Tamen, konsciante, Ire gis sia pleua fortikigo na
r
mia
Domo,
nomu
min Ia fondinto de Ia lingvo, a kiel
Mero bezonas ian enkorpgitan standardon, mi -lau
via
.
volas,
s'ed
mi
petas
vin, ne nomu min plu majstro, ar
deziro - dum dudek kvn jaroj plenumadis tiun rolou, kiel
er tiu moral e tro liganta nomo vi malliberigas nian aferon.

148

DISCURSOS

Multaj el vi portas en sa koro Ia samajn idealojn, kieI

mi, kvankam ne uj en egala formo; sed Ia mondo devas
scii, ke tiu spirita parenceco inter m kaj vi estas tute
Iavolu, ke Ia esperantismo kaj Ia esperantistoj ne povas
esti responda] pri miaj personaj ideoj kaj aspiro], kiuj PQl'
nenu 01 vi estas devigaj.
Se mi ion diras a faras, kio no
estas konforma al Ia gusto a konvinkoj de tiu a alia el vi,
mi deziras, ke tio neniun el vi genu kaj u eI ;vi havu Ia
rajton diri: tio estas tute privata ideo a frenezajo de
Zamenhof, kaj gi havas nenion komunan kun Ia esperanta
movado, en kiu li estas nun persono tute privata , La
interna ideo de Esperanto, kiu havas absolute nenian devigon
por iu esperantisto
aparta, sed kiu, kieI vi scias, plenc
regas kaj am devas regi en Ia esperantaj kongresoj, estas:
SUl' netrala
lingva fundamento forigi Ia murojn inter Ia
gentoj ka] alkutimigadi Ia homojn, ke iu el ili vidu en sia
proksimulo nur homon kaj fraton.
io, Ido estas super tiu
interna ideo de Esperanto, estas nur prvatajo, kiu povas
eble est bazita sur tiu ideo, sed neniam devas esti rigardata
kieI ieia kun gi.

DISCURS(JS

Xe forgesu, ke Esperanto

estas ne sole simple lingvo,

bezonoj, sed ke gi
grava socia problema, ke, por atingi nian celon, ni devas
stante propagandi nian aferon kaj zorgi pr tio, ke Ia
ndo havu estimon kaj konidon por gi. Se en Dia afero
)6rOS io, Ido sajnas al ni malbona, ni povas trankvile giu
igi per komune nterkonsentita
decido; sed ni neniam
u en nia tendaro reciprokan malamon kaj malpacon, kiu
r gojigas kaj triumfigas niaju mnlamlkojn , Eu Ia unuaj
oj de nia laborado SUl' na staudardo ests skribitaj Ia
rtoj espero, obstino kaj pacienco; tio tute sufiis, ar
n, samideanoj, devas reciproke nin esf imi kaj help, tio
r u estis komprenebla per si mem. En Ia lastaj jaroj
bedarinde ofte forgesis tiun devon; tial nun, transirante
Ia duan periodon de Dia historio, en Ia duan kvaroncenton, ni skribu SUl' nia standardo novan vorton, kaj
un vorton ni iam respektu kiel sanktan ordonon ; tiu vorto
as: konkordo.
Iu eI ni uzas nur por siaj propraj

*
*
*

Antaii 01 mi formetas de m ian oficialan rolon en nia

afero, mi ankora Ia lastan fojou admonas viu: laboru iam
eu plena unueco, en ordo kaj konkordo.
Oujn dubajn
demandojn, kuj koncernas Ia tutan esperantan aferon, kaj
kiuj ne tuas Ia personan liberecon de iu aparta esperantsto,
solvu am pace, per regula nterkonslgo
de viaj egalrajte
elektitaj delegitoj kaj per disciplina cedo de Ia malplimulto
al Ia plimulto.
Neniam permesu, ke en Dia afero regu Ia
principo : kiu pli Iate krias, tiu estas prava.
Per unueco
ni pll a malpli frue nepre venkos, e se Ia tuta mondo
batalus kontra ni; per interna malpaco n ruinigus niau
aferon pli rapide, 01 tion POYUS fari iuj niaj malamikoj

149

Mi finis tion, kion mi intencis diri aI vi, karaj amikoj.

i scias tre bone, ke multajn el vi mia nuna parolo malaable seniluziigos.
Kun maldola sento de neplenumita
pero vi eble demandos: u en sia lasta kongresa parolo,
sa kanto de cigno, li nenion pli havas por diri al ni?
en Ia grava tago de Ia jubileo de Ia esperantismo, de tiu
bileo, kiun ni atingis post tom multe da laboroj kaj
feroj li nenion pli havas por diri al ni? u en Ia unua kaj
le anka Ia Iasta fojo, en kiu ni el u] partoj de Ia mondo
proksmgis, kiom n povis, al tiu loko, kie Esperanto
askigis ka] kie Ia atmosfero, saturita de intergenta mal- .
co, per neevitebla natura reago naskis Ia esper.mtisman
,ovadon,- u en tiu grava ka] solena momento li nenion
>li havas por diri al ni? Ho ne, miaj karaj amiko], miaj

150

DISCURSOS
,

karaj samideanoj kaj kunlaborantoj!

Multe, multe, tre
multe mi volus hoda diri aI vi, ar mia koro estas plena;
en Ia jubilea momento de Ia esperantismo mi volus parol
al vi pri tio, kio naskis Ia esperantismon, pri gia esenco kaj
cspcreblaj sekvoj ; sed hoda mi staras anta vi ankora
en rolo oficiala, kaj mi ne deziras, ke mia privata kredo
cstu rigardata kel deviga kredo de iuj esperantistoj. Tial
pardonu mn, ke mi pl ne parolas.
Kio estas Ia esenco de Ia esperantisma ideo kaj al kia
estonteco alkondukos iam Ia homaron Ia nterkomprengao
sur netrale-homa, sengenta lingva fundamento, - tion ni
iuj sentas tre bone, kvankam ne iuj en tute egala formo kaj
grado. Ni donu do hoda plenan regadon aI tiu silenta,
sed solena ka] profunda sento kaj ni ne profanu gin per
teoriaj klarigoj.

(Este trabalho, traduzido em francs e um pouco abreviado,

t lido pelo Sr. Luis de Beaufront, em 1900, no Congresso da
ssoctaton Franaise pour I' Avancement des Sciences").

*
*

Samideanoj ! La antikva pola efurbo, en kiu ni

pretigis por ni gastaman akcepton, faris multe, por .
honori nian aferon ka] por agrabligi aI ni Ia restadon dum
Ia kongreso. Mi esperas, ke, revenante en san hejmon, iu
e1 vi kunportos kun si plej bonan rememoron pri tiu lando
kaj urbo, kujn Ia plimulto eI vi gis nun verajne tre
malmulte konis. AI Ia regno kaj Iando, kiuj montris aI ni
san amikecon, sed precipe al Ia estraro de Ia gastama
Krakovo kaj al iuj institucioj kaj persono], lduj donis aI
nia kongreso san moralan kaj materialan subtenon, mi
esprmas
en via nomo plej koran dankon. Plej koran
kamaradan dankon mi esprmas kompreneble anta o aI
Ia senlaca loka organiza komitato, kiu ne ~paris laboron por
Ia plej bona arango de nia kongreso. Kaj nun mi deziras
al vi inj gajan feston kaj sukcesan laboron.
kunvens,

ESSf:NCIA E FUTURO DA IDI.A. DE

LINGUA INTERNACIONAL

Ciuj ideoj, kiuj estas ludontaj gra van 1'01011 eu Ia

istorio de Ia homaro, havas iam tiun saman egalan sorton :
am ili ekaperas, Ia samtempuloj renkontas ilin ne sole kun
markinde obstina malkonfido, scd e kun ia ueklarigebla
alamikeco; Ia pioniroj de tu] i ideoj devas multe batali
.j multe suferi; oni rgardas iliu kiel homojn frenezajn,
fane malsagajn, a fine e rekte kiel homojn malutilajn ,
um Ia homoj, kiuj okupas sin je ia plej sencela kaj senfila sensencajo, se gi nur estas en modo kaj konforma al Ia
tinaj ideoj de Ia amaso, guas ne sole iujn bonojn de Ia
,VO, sed anka Ia honoran nomon de instruituloj
a
utilaj publikajagantoj,
Ia ponroj de uovaj ideoj renntas nenion krom mokoj kaj atakoj ; Ia unua renkontita
e malmulte Ierninta bubo rigardas illn de alte kaj diras
1 ili, ke ili okupas sin Ie malsaajoj ; Ia unua renkontita
aseta felietonisto skribas pri ili spritajn artikolojn ka]
tojn, ne preninte SUl' sin Ia laboron almena iom eksci,
:uper kio ili propre Iaboras ; kaj Ia publko, kiu iam iras
lel anaro da safoj post Ia kriemuloj, ridas kaj ridegas kaj

152

DISCURSOS

e POI' unu minuto ne faras al si Ia demandou,

n ekzlstas
r guto da S<'II('Okaj logiko en iuj tiuj i spritaj mokoj ,
I'l'i I iIIj (li ideo] estas modo paroli ne alie, 01 kun ironia
kaj ma lestima i-ideto, tial tiel agas anka A kaj B kaj C,
ku] (li1l (,I il i t mas enpensigi serioze e unu mnuton pi-I Ia
mokutn
Irk-o, ar li seias antae, ke gi krom malsagu]o
~nhnvns ja ueniou, kaj li timas, ke on iel alkalkulos
lin
metn nl Ia nombro de tiuj malasagulojs, se li ('(o eu Ia daro
de uuu - minuto provas r llat serioze al tiu fi ma hmgajo.
La homoj miras, kiamaniere
eu nia praktka
tempo povas
uperi tiaj malsaga] fantaziuloj
Iw.1 kal oni ne metas ilin eu
la domojn por frenezuloj.
Sed pasas kelka tempo.
Post longa vico (Ia batalado
kaj S'lfPl'Oj Ia buboj-fantazinloj
atingis Ia celon . La
homaro j'nl'il~i~ pli ria per unu nova grava akiro kaj eltiras
el (\'i Ia ple.1 vastan kaj dverstorman
utilon . 'I'ium Ia cirkonstancoj
Aangigas.
La jam fortiginta
nova afero sajna'i
a I Ia homoj t icl simpla, tiel komprenebla
per si mem, ke
h homoj ne komprenas.
kiamaniere
on povis tutajn
miljarojn
vivi sen gi.
Riam Ia posteuloj
legas Ia rukontojn
pri tio, kie1 sin tenis kontra Ia clirita icleo Ia samtempnln]
de gia naskio, ili absoluta ne volas kredi kaj pen as, ke
(-ion tion (~i elpensis Ia hstorio-ski-ibantoj
pro mokudo je
1:1 foririntaj
generaco].
eu efektve, i1i diras, Ia tuta
mondo tiam konsists el idiotoj?
n efektive ekzisti>; homoj,
kuj
elpaadis
kontra
Ia pioniroj
kun tiaj
sousenr-aj
kontraparoloj
kaj Ia ceteraj homoj silentads
kaj Ia nnua
renkontm
kvinjara
infano ne diradis
al tuj kr i'tiknn tnj :
sinjoroj,
vi ja parolas
teruran,
snr
nenio
fonditan
sensencajon,
kies rebato sin trovas ja tuj anta via nazo!?
\bsolnte
nekl'edeble!
La historiistoj
certa trogi-n ndigns '.
Legu Ia hixtorion de naskigo de Ia kristaneco
(1) ka]
~le diversa] granda] ideoj en Ia regono de moraJo, filozofi
ka] scenco ; legou Ia historion de Ia eltrovo ele Amer iko, de
(1)

Modernaments,

nesse sentido,

153

DISCURSOS

diz-se:

"kristanismo".

enkonduko
de fervojoj k.t.p.,
k.t.p.
ie tute tio sama ,
ist eine alte Gesohichte, doch blcibi sie inimer neu
(2). La lumo aperas kiel necesa bezonata]o al tiu, kiu stnras
malproksime,
sed al Ia proksirue
staranta]
goi' .trallas
Ia
oknloju kaj ili penas estingi gin.
La ideo de Kolumbo, ke devas ekzisti okcideuta
vojo
indujon, sajnas aI ni uun HeI simpla, 1i<,1 natura, kaj ni
simple ne volas kredi, ke povis iam ekzisti homoj, kuj,
seiante jam, ke Ia tero estas globo, PO"iR duhi, ke al ia
laudo on povas ven ne sole de or-iento, scd anku de
okcldento, kaj ke en tiu i ne esplorta okcidento povas eble
trovig ne konataj al n interesaj laudo]. Kium ni legas tiujn
kontraparolojn,
kiujn oni tiam fnradis a I Kolumbo, ekzotuple,
ke neniu okcidenten
de Eropo veturis,
sekve gi estas ne
ebla, ke Dio malpermesis
tion i f'ari, ke Ia ~ipoj mn llevigudoa
mnlsupren
kaj ne PO\-OS returne
levigud supren...
k , t . p.
- ni kontravole
demaudas
nin, kiumaniere
houioj maturagaj povis paroli tiajn sensencajojn,
pro kiuj en nia tempo
l'ugigus ia infano.
Kaj tamen en tiu tempo g'us1e t iuj i
navaj kontraparoloj
ests rigarc1ataj kiel veroj, ne ehligantu]
ian dubon, kiel plej logika opuo de Ia tu ta prudenta
mondo, kaj Ia ideoj de Kolumbo estis kalkulataj
kiel inf'nnajo,
kiu estas inda nenian
atentou.
Riam oni montr-is al Ia
homoj Ia forton de Ia vaporo kaj gian uzeblecon, Aajni.'l, ke
kia prudenta
homo povus ion kontraparol
kontra
gi?
Ka.1 tamen kom da multjara
batalado,
suferoj knj mokoj Ia
elpensinto
devis elporti!
kaj e tam, kiam fine prospei-is
atingi Ia celon, kiam eu Anglujo [am dum tutaj Iri [aro]
Ia lokomotivoj
kursadis
kaj a lportuds
granrlegau
utilon,
sur Ia kontinento
ele Eropo instruitaj
homoj kaj e tutaj
instruitaj
korporacioj,
anstata
simple ekrig-ardi kaj konvinkig, skrbadis
ankora
proundapensaju
trnktatoju
pri
tio, ke konstruado
de lokomot ivoj estas [nfuna ontrepreuo.
ke gi estas ne ebla, ke gi estas malutila Ir. t .p.
Kio tio i
,'I

(2)

J1.J' uma velha histria

mas est sempre

nova.

154

DISCURSOS

estas? ni demandas nin; u tio i estis ia iuhoma epidemia

idioteco? u efektive ekzistis tiaj generacioj?
Jes, ekzistis
tiaj geueracioj, kaj ni, kiuj nun miregas, ni en efektiveco
estas no pli bonaj 01 ili, kaj niaj uepoj estos ne pli bouaj
01 ni , iuj tiuj i homoj kun iliaj indignige
sensencaj
koutl'uuparoIoj
kaj atakoj ests tamen ne Idiotoj, kvaukam
ili nuu eble ajnas al n] tiaj.
Ilia tuta kulpo konsistis UUi"
en tio, ke, dauk' aI Ia natura spirita inercio de iu el n, ili
a tute ne volis prijugi Ia naskigantajn
novajn aperoju,
plivolante limigi sin per sanosubtenanta
ri dado, a alpaadis
'al Ia prijugado kun antas [am preta konvuko, ke Ia afero
proponata
al iIi estas neplenumebla,
kaj ujn siajn argumentojn ili penadis kouformigadi al tiu antaue farita decido,
ne rimarkante
Ia tutan senfundamentecon
de tiuj i argumentoj, kaj koutra Ia argumentoj de Ia defendantoj
de Ia
nova ideo ili fermadis san cerbon per Ia plej forttkaj seruroj,
kaj tiaI tiuj lastaj argumento], kiuj rpenadis pruv Ia
eblecon de tio, pri kio iuj ja scias, ke gi estas neebla,
devis sajui al tiuj inerciaj homoj tiel same infanaj, kieI ai
ni nun sajllas iliaj tiamaj kontrauparoloj.
AI tiaj deoj, kiuj al Ia samtempuIoj ajnas senenhava
fantazio kaj al Ia posteulo] sajnas tia natura afero, ke ili ne
komprenas, kiaruaniere Ia homoj mljarojn vvs sen gi, -.:...aI
tiaj ideoj apartenas anka Ia ideo de enkonduko de komunu
lingvo por Ia komunikigoj
inter diversaj popoloj , Kiam
niaj posteuloj Iegos en Ia historio, ke Ia homoj, tiuj i regoj
de Ia tero, tiuj i plej altaj reprezentanto]
de Ia monda
lnteligenteco, tiuj i duon-dioj, en Ia daro de tutaj miljaroj
vivis unuj apud Ia aliaj, ne komprenante
unuj laaliajn,
Ili
smpls ne volos kredi.
Por tio i on ja bezonis nenan
sllpernaturan
Iorton, Il diros ; iu el tiuj i homoj poseds
ja kolekton da kondiaj sonoj, rper kiuj li tute rprecize
komprenigadis
kun siaj plej proksmaj najbaroj, -ldel
do
ne vens aI ili en Ia kapon kcnsentg inter si, ke unu el
tiaj kolektoj da kondiaj sono] estu enkondukita
por Ia'
reciproka komprenigado
inter iuj, simile al tio, kiel por

DISCURSOS

155

plimulto de Ia kulturaj
popoloj estis enkoudukita
jam
nge unu kondia kolekto da mezuroj, unn kondia alfato, unuj kondiaj muzikaj signoj k . t .p.! Niaj posteuloj
dignos, kiam il ekscos, ke Ia homojn, kiuj penadis pr Ia
nkonduko de komuna lingvo, Ia samtempuloj moptrads per
fingroj, kiel maniulojn, bubojn, ne meritantajn
Ia nomon
G serozaj
homoj ; ke prl tiuj i homoj iu malplenkapulo
vis spritad en Ia gazetoj, kom li volis, ka] trovigis neniu,
lu dirus aI tiuj n.alplenkapuloj:
vi povas trov tiujn i
deojn plenumeblaj
a ne plenumeblaj, - seu moki ilin, e
e konatigintr, kun ili, estas houte, slnjoroj ! Kore ridegos
iaj posteuloj, kiam ili ados tiujn naivajn koutrupurolojn,
ujn multa] eI niaj samtempuloj farads kontra Ia ideo de
ingvo internacia entute kaj de lingvo arta speciale , Simile
tio, kel ni kun rideto de kompato rilutas aI tiu el niaj
ra-praavoj,
kiu anta
kelke da miljaroj
eble protestis
ontra
Ia enkonduko
de arta alfabeto,
kriante
kun Ia
plombo de instruitulo,
sed tute senpruve, ke rimedo por Ia
primado
de niaj pensoj estas objekto organa,
natura,
reita de Ia hstoro (skrbado per hieroglifaj desegnajoj) kaj
e povanta
esti kreita en kabineto, - tiel niaj posteulo],
okados tiujn niajn samtempulojn,
kiuj nur p1'O tu neniou
iranta cirkonstaneo,
ke Ia nunaj lingvoj kregs blinde per
. mem, aitoritate
certigas, ke Iingvo ne povas esti kreita
rte.
Gis nun ne estis, sekve ne povas esti! - Kiel mi
ovas kredi, diros en Ia venonta centjaro ia dekjara lernanto
I sa instruanto,
ke ekzstis homoj, kiuj neads Ia ehlecon
e ekzstado de arta Iingvo, kam anta iJia nazo tia lingvo
am ekeistis, havis jam rian Iiteraturou kaj bonege plenuaie jam en Ia ]Yf'akti7co iujn fuukcioju, kiuju oni povas
stuli de lingvo internacia,
kaj tiuj i sinjoroj, anstata
abiladi iam teorian sensencajon, bezons nur malfermi Ia
okulojn kaj ekrigardi!
Ou estas eble, ke homoj maturaga]
arolus iam frazistan
sensencajon pri ia diferenco de Ia
oaj organoj e Ia popoloj, kam iu infano vidis SUl' in
ao membrojn de unu popolo, bonege parolantajn
eu Ia

156

DISCURSOS

lingvo de a I ia popolo ! Kaj Ia instruanto

respourlos : gi
estas ef'ekl.i "p nekrcdebla,
kaj tmen gi tiel est is !
('('L('1'('
eu Ia nuna tempo en Ia afere de Iiugvo internucia Ia ru tino kaj spirita inercio komencua iom post iom
ccdadi u l Ia sana prudente.
Jam 1011~e tie a aliloke eu
diversa] g,~zetoj kaj revuoj aperas artkoloj pleuuj de aprobo
por Ia ideo mem kaj por giaj batalantoj, Sed t iu] fi ur.ikoloj
estas ankora
senkuragaj,
kvaza Ia atoroj limas, ke oni
ne elmetu ilin al publika malhonoro , 'I'iuj c:i senkuragaj
vooj perdigas en Ia latega lioro de Ia kriistoj ka] mokistoj,
,tiel ke Ia grandega plimulto de Ia publiko, kutminta
rad
uur tien, ke oni krias Ia plej late, kaj opiniad
iun
mokanton sagulo, iun atakanton bravulo kaj un atakaton
kulpulo, iam ankora rigardas Ia ideon de lingvo internada
kiel sensencan infanan fantazlon.
Tiun i publikou kon vink
11i ne entreprenas,
ar iu] niaj vortoj pereus vaue , Oin
konvnkos
nur Ia tempo.
Morga gi al Ia pioniroj de Ia
ideo konstruos monumentojn
kun tia sarna anara sento, kun
kiu gi hodia 'superjetas Ilin per koto , Na parolo estas
difinita nur por tiuj, kiuj provis rilati al nia ideo kun jugo
memstara, sed sub Ia influo de dversaj aditaj opinioj perds
Ia egalpezon, ne scias, kiel ili devas sin teni, dezirus kred
kaj samtempe turmentigas per konstantaj
duboj.
Por ili ni
tie i analizos Ia demaudon, u efektive ni, amikoj de Ia ideo
de lingvo internacia,
Iaboras por ia utopio, ka] n mnacas
al ni Ia dangero, ke iuj niaj laboroj pereos vane, kel
kredigas niaj kontrauloj,
a u ni iras ai celo klare difinita,
senduba kaj nepre atingota.
Ni scias, estimataj
askultantoj,
ke vi kutims rilati
kun estimo nur al tiaj argumento], kiuj estas ,pIenigitnj per
multo da citatoj, traplektitaj
per multo da lataj atoritataj
nomoj kaj brilas per amasego da alteflugaj kvaza-scencaj
frazoj.
Ni avertas vin, ke ion tion i vi eu nia parolo ne
trovoa.
Se vi trovas atentinda nur tion, Ido estas Iigita kun
Iataj nomoj, legu an verkon pr lingvo internada,
kaj vi .
trevos tie Iongan seron da gloraj kaj atortataj sciencuIoj,

DISCURSOS

157

kiuj laboris por Ia ideo de lingvo internacia.

Sed ni tie i
forlasos ian superf1uan balaston kaj parolos ai vi nur en
Ia nomo de Ia nuda logi7w. Ne turnu atentou SUl' ton, kion
diras Petro a Johano, sed prpensu mem.
Se niaj argumentoj estas gusta], akceptu i1in, - se ili estas malgustaj,
forjetu Iln, se e miloj da lataj nomoj atnrus post ili.
Ni analizos sisteme Ia sekvantajn
demandojn : 1) u
Iingvo internacia
estas bezona; 2) u gi estas ebla en prncpo ; 3) u ekzistas espero, ke gi efekti ve ("st os en kondukita
praktike ; 4) kam kaj kiamaniere tio i estes f'arita kaj kia
lingvo estos enkondukita ; 5) u nia IlUDa 1abo1':1(10 kondukas
al ia difinita ceLo, a ni agas ankora bllnde knj t-iskas, ke
nia Iaborado pereos vane, kaj prudeutaj homoj devas ankora
sin teni flanke de ni, gis Ia afero klarigoss .

II
u lingvo internacia
estas bezona ? '1'n i demando
per sia naiveco elvokos ridon e Ia estontaj generacio], tiel
same kie naj samtempuloj ekridns ekzemple e Ia demando
u posto estas bezona?
La plimulto
de Ia inteligenta
mondo jam nun trovos tiun i dcmandon tute superflua ;
tamen pI'O konsekvenco ni metas tiun i demandou dank'al
tio, ke ekzistaa ankora multe da 1101110.1,
kiuj respondas je
tiu i demando per ne.
La sola motivo, kinn kelkaj el
tiuj i homoj elmetas, estas sekvanta : l ingvo interuacia
detruos Ia lingvojn naciajn kaj Ia naciojn.
Ni konf'esas ke
kiom ajn ni rompis al ni Ia kapon, ui neniol povis kompreni,
en kio nome konsistus Ia malfelio por Ia homaro, se en unu
bela tago montrigus, ke ne ekzistas jam pIu uacioj kaj lingvoj
nacaj,
sed ekzstas nur unu inhoma
familio kun unu
iuhoma lingvo.
Sed ni supozu, ke tio 1 efektive estns io
terura, kaj ni rapidos trankviligi tiujn i sinjorojn.
Lingvo
internada
deziras nur don al Ia homoj de nusama] popoloj,
kiuj staras unu anta alia kel mutuloj, Ia eblon komprenadi

158

DISOURSOS

!>ISOURSOS

unu alian, sed ~i neniel intencas enmiksigi cn Ia internan

vivon de Ia popoloj , Timi, ke Iingvo intcunr-ia detruos Ia
Iingvojn nnciajn, estas tel same ridinde, kiel ekzempls timi,
ke Ia poAto, kiu donas aI homoj malproksimnj unu de alia Ia
ehlon komunikigadi,
minacas neniigi Ia, bunj 11 interparoladojn inter Ia homoj!
Lingvo nternacia
kaj lngvc
tutmonda estas du tute malsamaj objektoj, kinjn miksi inter
si oni neniel devas.
Se ni slfPOZUS,ke farigos iam kunfluigo
de Ia homoj en unu iuhoman popolon, en tiu 6i rualfello
(kiel nomos gin Ia nacaj sovinistoj) estos kulpa ne Ia lingvo
internada,
sed Ia aliiginta]
konvinkoj kaj opinioj de Ia
homoj.
Tiam efektive Ia lingvo internacia
faciligos aI Ia
homoj Ia atingon de tio, kio antae estos prncipe decidita
de Il kiel dezirinda; sed se Ia celado al kunfluigo ne naskgos
e Ia homoj memsiare, Ia lingvo internada
per si mem certa
ne volos altrudi al Ia homoj tian unuigon . Lasante tute
fIanke Ia demandou pri Ia dezirindeco a neclezirindeco de
naca ovnsmo, ni notos nur tion, ke celadon al lingvo
internada
ne devas escepti e Ia plej varmega blinda sovinismo;
ar Ia rilato inter celado al lingvo internacia
kaj
inter
nada
ovinismo estas tia sarna, kiel inter nada
patriotismo
kaj amo al sa famlio: u iu povas diri, ke Ia
pligrandigo
de reciprokaj
komunkigoj
kaj nterkonsentoj
inter homoj de tiu sarna Iando (celado patt-iota) minacas per
io alIa amo famlia 1 Per si mem Ia lingvo internaeia ne sole
ne povas malfortigi
Ia lingvojn naciajn, sed kontrae,
gi
sendube devas konduk al ilia granda fortlgado kaj plena
ekflorado:
dank'al
Ia neceseco ellernadi
diversajn
fremdajn Iingvojn, on nun malofte povas renkonti homon, ku
posedas perfekte sian patran lingvon, kaj Ia lingvoj mem,
konstante kunpusigante
unuj kun Ia aliaj, iam pIi kaj pli
konfuzigas, kripligas kaj perdas sian naturan
riecon kaj
armon ; sed kiam iu el n devos ellernadi nur unu fremdan
Iingvon (kaj ankora tre facilan), iu el ni havos Ia eblon
ellern san lingvon fonde, kaj iu lingvo, Iberignta de Ia
premado de multaj najbaroj
kaj konservinte plene vor si

lli ..

sola iujn fortojn de sia popolo, disvolvigos balda plej

potencs kaj brile.
.
La dua motivo, kiun elmetas Ia maIamikoj de lingvo
internacia, estas Ia tmo, ke kiel lingvo internacia estos eble
elektita ia. el Ia lingvoj naaiaj kaj ke tiam Ia homoj ne
alproksmi{jos aI si reciproke,
sed simple ia unu popoIo
dispremo8 kaj enqtuto iujn aliajn popolojn, dank' aI Ia
grandega superforto, kiun gi ricevos super iuj aliaj popolo],
Tiu i motivo estas ne tute senfundameuta ; sed gi povas est
elmetita nur kontra tia a alia nepripensiLa kaj malgusta
formo de lingvo internacia.
'l'iu i motivo komprenebIe
perdas ian signifon, se ni turnos atenton, ke lingvo internacia, povas esti kaj estos nur ia noiiirala lingvo, kiel ni
mal supre montros.
Sekve se ni lasos por kelka tempo flanke Ia demandon
pri Ia ebleco a neebleco de Ia enkonduko de lingvo internacia (pr tiu
punkto ni parolos mal supre ), se ni supozos
ke Ia enkonduko de tia lingvo dependas nur de nia eeiro,
kaj se ni esceptos ian kriantan erarpaon en Ia elekto de Ia
lingvo, iu devas konsenti, ke pri maiutilo de lngvo internacia neniel povas est e Ia plej malgranda parolo , Sed Ia
utilo, kiun tia lingvo alportus
aI Ia mondo, estas tieI
grandega kaj videbla por u, ke pri tio i ni propre ne
bezonus paroli.
Tamen kelke da vortoj ni diros pr tio
se e sim pIe pI'O pleneco de nia analizo.
u vi ekpensis iam pri tio, kio propre Ievs Ia homaron
tel neatingeble
alte super u] aliaj bestoj, kiuj ja en
efektiveco estas konstruitaj Ia tiu sarna tipo, kieI Ia homo?
La tutan nian altan kulturon kaj civilizacion ni dankas nur
aI unu objekto: al Ia poseao de lingvo, kiu ebligis aI ni Ia.
intedan{jadon de pensoj. Kio estus kun n, fieraj regoj de
Ia mondo, se ni ne povus lingve komuniki{jadi unuj kun
alaj, se sian tutan seion kaj inteligentecon
iu el ni devus
de Ia komenco mem ellaborad al si mem, anstata faradi
uzon - dank' aI interango
de pensoj - de Ia jam pretaj
fruktoj de Ia sperto kaj diversaj scioj de tutaj miljaroj, de

160

DISCURSOS

tutaj miliono] kaj mliardoj da aliaj similaj al lli kreitajoj ?

~i t ium p(>, per Il11U plej malgranda Stupeto ne starus pli alte
01 t.iuj diversa] bestoj, kiuj nin irkaas kaj kiuj estas tiel
!i(,llHa~Hj kaj senhelpaj!
Forprenu
de ni Ia mnnojn
kaj Ia
piedojn kaj kion vi .volas, sed lasu al nl 11111' Ia povadon
intl'rAallgadi
Ia pensojn, - ka] ni restos tiuj samaj re~oj
(1(' Ia nat uro kaj ni konstante kaj senfine perfektigados ; serl
donu al u el Di e centon da manoj, donu al ni e centon da
diversa] gis nun ne konataj sentoj kaj PO\'oj, sed forprenu
ele ni Ia povon de intersangado
de pensoj - kaj ni restos
sensagaj kaj senhelpaj bestoj . Sed se Ia tre neplena kaj
tre limigi1a ebleco de interango
de pensoj havs por Ia
homaro
tian grandegan
signiton,
ekpensn pri tio, kian
grandegnn kaj kun neno kompareblan
utlon donus al Ia
hornaro tu lingvo, kiu farns Ia interana don de pensoj
plena, kaj dank' al ku ne sole A havus la C'b1011 komprenigadt
knn B, (' kun D, E kun F, sed iu. el ili pOVURkomprenigadi
kun (';11 el Ia aliaj!
Tuta cento da plej grandaj elpem:oj ne
aros en Ia vivo de Ia homaro tian grandan
kaj bonfaran
revolucion,
kian faros Ia enkonduko
de lingvo internacia!
Ni prenu kelkajn maigrandajn
eksemplojn , Ni penas tradukadi Ia verkojn de iu naco en Ia lingvojn de in] alia]
uacoj ; sed tio i englutas ja neproduktive grandcgan
multou
da laboroj kaj mono kaj tamen malgra io ni povas traduki
nur Ia. plej sensignifan parton de Ia homa Iiteraturo,
kaj 1:1
jn-andega plimulto
fie Ia homa Iiteraturo kun riaj provizoj
da diversa] penso] por ciu el ni restas neakh-ehla,
Sed l.iam
ekzdstus lingvo internacia, tiam io, kio aperas enla regiono ele
Ia homa penso, estus tradukata
nur en tiun i U111f, netralan
Iingvon ka] multa] verkoj estus skribataj rekre en t iu (li
Iingvo, kaj iuj produktoj de Ia homa spirito fari~uR akireblaj
por iu 1'1 ni , Por Ia perfektigado
de tin a alia brauo ele
Ia homaj RC'Ojni arangas SUl' iu PaSO nteruactajn
kongresojn, - sed kian mizeran rolon ili ludas, kiam partopren
eu ili povas ne tiu, kiu ef'ektive kun utilo dezirus on adi,
11e tiu, ku efektive on gravan volus komunik, sed nur tiu,

DISCURSOS

161

kiu scias babiladi en kelkaj lingvoj. Nia vivo estas mallonga

kaj Ia scienco estas vasta; ni devas lern, Ierni, Ierni!
AI Ia
lernado n povas ded nur parton de na mallonga vivo,
nome niajn infanajn kaj junulajn jarojn; sed ho v.e! granda
parto de tiu i kara tempo foriras tute neproduktive
por Ia
ellernado de lingvoj!
Kiom multe ni gajnus, se dank' aI
ekzstado de lingvo internacia,
ni povus Ia tutan tempon,
dediatan nun al Ia neproduktiva
lernado de lingvoj, dedii
al Ia lernado c1e efektivaj kaj pzitivaj scicncoj:
KieI alte
tam levigus Ia homaro!. .. '
Sed ni ne parolos plu pri tin i punkto, (lar kieI ajn
Nu el niaj askultantoj
rlatus al tiu a alia [ormo de lingvo
nternacia,
ni dubas, u trovgos inter i1i e unu, ku dubus
Ia utilecon. mem de tia Iingvo , Bed ar al multa] homoj.
kuj ne kutimis donadi al si precizan
kalkulon
pr siaj
simpatoj kaj antipatioj, ordinare sajnas ke se il ne aprobas
tiun a alan formon de ia ideo, ili nepre devas ataki Ia ideon
mem entute, - tiaI ni, pro sistemeco de nia analizo, petas
iun eI Ia estimataj askultantoj
anta io noti al si bone
en Ia memoro, ke pr Ia utileco de lingvo internacia entutese tia estus enkondukita -li
ne dubas. Ekmemoru
do.
sinjoroj, bons Ia unuan konkludon, al kiu n venis, notu al
vi kaj ekmemoru, ke kun tiu konkludo
vi konsentas,
nome:
La elczistado de Ungvo iniernacia, per k1~ pOVIf.'
komprenigadi. inter si la homoj de ;;u,j lanulo] kaj popoZoj,
alportus al Ia homaro grandegan utilon.

III
Nun ni transiros al Ia dua demando:
u lingvo internaca estas ebla ? Anka pri tio i nenia senantaua
homo e unu minuton povas dub, ar ne sole ne eksstas e
Ia plej malgrandaj
faktoj, kiuj paroIus kontra tia ebleco,
sed ne ekzistas e Ia plej malgranc1aj kazoj, kiuj devgus

DISCURSOS

162

e unu minuton dltbi pri tia ebleco. Eksistas en efektiveco

homoj, kiuj kun scenca aplombo kredigas, kvaza lingvo
estas objekto natura, organa, kiu dependas de aparta]
fiziolo~inj eco] <1eIa organoj de iparolo de Nu popolo, de
Ia klimato, heredeco, krucigado de raso], hiatoria] kondioj
k. t. k , Kaj al Ia amaso tiaj instruitaj paroloj ire imponas,
preeipe se ili en sufia mezuro estas truplektita] per diversa]
citatoj kaj per misteraj por Ia amaso terminoj telinilmj. Sed
homo klera, kiu kuragas havi propran jugon, scias [a tre
bone, ke o tio
estas nur senenhava psedo-scienca
babilado, kiu havas nenian sencon kaj kiun rebati povus tre
faci1e Ia unua renkontita infano. El Ia iutaga sperto ni
iuj ja scias tre bone, ke se ni prenos infanon el kiu ajn
lando a nacio kaj de Ia tago de gia naskigo edukados gin
inter personoj de nacio tute fremda kaj e antipoda por gi,
gi parolados en Ia Iingvo de tiu i nacio tiel same bonege
kaj pure, kiel iu natura filo de tiu i nado.
Se por homo
matut'aa estas ordinare malfacile ellerni fremdan lingvon,
tio i ja tute ne venas de Ia konstruo de lia] organoj de
parolo, sed smple de tio, ke li ne havas paciencon, ne
havas tempon, ne havas instruantojn, ne havas rimedojn
k. t. P: Tiu i sarna maturagulo renkontus ja tiujn i samajn
malfacilajojn e Ia ellernado de sia hejma lingvo, se li en Ia
infaneco ne sstus edukita en tiu i lingvo, sed devus ellernadi
,rin per helpo de lecionoj. Fine iu klera homo ja anka
nun ecas eIlernadi kelkajn fremdajn lingvojn, kaj li certe
ne elektas tiujn lingvojn, kiuj kvaza estas konformaj al
liaj organoj de parolado, sed nur tiujn, kiujn li bezonas;
estas sekve nenio neebla en tio, ke anstatai ke iu lemas
di,versajn lingvojn, iuj eIlernadu unu saman Ingvon kaj
sekve .povu komprenad nnu alian.
Se e iu posedus la
komuneakceptitan Iingvon ne en plena perfekteco, e' tiam
Ia demando de lingvo internacia estus jam decidita kaj
Ia homoj E'SUSstaradi unu antai alia kiel surda-mutaj .
Kaj oni devas ja memori, ke se ie estus scate, ke por
komunikigoj kun Ia tuta mondo oni deras ellerni nur un1'

DISCURSOS

163

lingvon - ie ekzistus multego da bonaj nstruisto] de tiu i

Iingvo, da specialaj lernejoj, iu 'ellernadus tnn
lingvon
kun Ia plej granda volonteco kaj fervoreco, kaj fine iuj
gepatroj alkutimigadus siajn nanojn al tiu
Ingvo en
la infaneco, paralele kun Ia patra Iingvo . Sekve, lasante
dume flanke Ia demandon pr tio, u Ia homoj colo elekti
ian unu lingvon por Ia rolo de internaria kaj u prosperos
aI ili veni al interkonsento pr tiu i elekto, ni dume
konstatas tiun fakton, kiu kun plena sendubeco sekvas el
io, kion ni diris supre, nome, ke Ia ekeistao mem de lingvo
internacia estas tute ebla. Notu do al vi bone el Ia memoro
tiujn du sendubajn konkludojn, al kiuj ni vens gis nun,
nome:

1.
utilon;
2.

Lingvo internacia
La ekeistao

alportus al la honuiro grandegan

de lingvo insernaoia

estas plene ebla,

IV
u lingvo internaria estos iam enkondukita? Se ni
venis al Ia konkludo, ke lingvo internacia alportus al Ia
homaro grandegan utilon kaj ke gia ekzistado estas ebla, el
tiuj i du konkludoj jam per si mem elfluas Ia konkludo, ke
tia lingvo pli a malpl frue nepre estos enkondukita, ar
alie ni devus 'ne e Ia homaro Ia ekzistadon de ia e plej
elementa inteIigenteco.
Se lingvo, povanta plenumadi Ia
rolon de internacia, gis nun ankora ne ekzstus, sed devus
ankora esti kreita, tiam respondo je Ia demando metita en
Ia komenco de tiu i apitro estus duba, ar estus nesciate
ankora, u oni povos krei tan lingvon. Sed ni ja scias, ke
da lingvoj eksstas tre multe kaj ke iu el ili en okazo de
bezono povus esti difinita kiel internacia, nur kun tia dfereneo, ke unu el ili pli tagus por tiu i celo kaj alia malpli.
Ni havas sekve on pretan kaj n bezonas nur ekdeziri kaj
elekti, - kaj en tia okazo Ia respondo je Ia supre metita

164

DISCURSOS
DISCURSOS

demando [um ne povas est duba. La homoj vivas per vivo

konscia knj senese celadas al sia bono; tial se ni scias, ke
t iu alI alia u'ero promesas al Ia homoj grandegan kaj sendnban ut i lou kaj ke gi estas por ili atngebla, n iam kun
plena certeco povas antadiri, ke de tiu momento, kiam Ia
houioj 11111' ekturnis sian atenton al tiu i afero, ili [am
obs.ine colados al gi iam pli kaj pli kaj ne esos en sia
colado tiel longe, gis ili Ia aferon atingos. Se du homaj
grupo] estas diaigita] unu de alia per rivereto, sed selas, ke
por ili estus tre utile komunikigadi inter si, kaj ili vidas,
ke tabulo] por Ia kunigo de amba bordoj kuas tute pretaj
apud iliaj manoj, tiam oni ne bezonas esti profeto, por
antavidi kun plenaeerteeo, ke pli a malpl frue tabulo
estos transjetta trans Ia rivereto kaj komunkgado estos
arangta.
Estas vero, ke pasas ordnare keIka tempo en
ancelgado, kaj tiu i A.aneeligado estas ordinare kazata
de Ia plej senseneaj pretekstoj: saga] homoj diras, ke eelado
al arango de komunkgo estas nfanajo, ar neniu el i1i
okupas sin je metado de tabuloj trans rivereto kaj tiu i
aero estas tute ne en modo; spertaj homoj diras, ke Ia
antauloj ne metadis tabulojn trans rvereto, sekve gi estas
utopio; instrnitaj homoj pruvas, ke komunkigado POYUSesti
nur afero natura kaj ke Ia homa organismo ne povas sin
movadi SUl' tabulo], k. t.[>. Tamen pli a malpli frue tabulo
estas transmetata kaj Ia komunikgado estas arangata , Tiel
estis kun iu utila ideo, tiel estis kun iu utla elpenso;
apena Ia senantajugaj homoj venadis al seduba konkludo,
ke Ia donita afero estas tre utila kaj samtempe efektivigebla.
li povis am seii antae kun plena certeco, ke pl a malpl
Irue Ia afero nepre estos akeeptita, malgra ia batalado
de Ia flanko de Ia rutinuloj; ar tion i garantias ne sole Ia
natura inteligenteco de Ia homaro, sed anka ~ia celado p 1
sla praktika bono ka] profito. Tiel estos anka kun Ia
lingvo internacia.
En Ia daro de multaj centjaroj Ia
homoj, ankora ne tre bezonante lingvon internacian, ne
enpensigads pr tiu i demando; sed nun, kiam Ia fortigintaj

165

komunkgoj inter Ia homoj turnis ilian atenton aI tiu i

demando, nun, kiam Ia homoj komencis konvnkigadi, ke
lingvo internacia alportos al ili grandegan utilon kaj ke gi
estas atingebla, ili sen ia duoo jam celados al gi iam pli
kaj pli, gia neceseco farigados por ili kuu u tago iam pl
sentebla, kaj ili jam ne 'trankvihgos tiel Ionge, gis Ia demando
estos solvita. u vi povas tion i dub ? Certe ne! Kiam
tio i venos - ni ne intencas nun antadir : povas esti, ke
gi venos post unu [aro, post dek [aroj, post cent [aro] a e
post kelkaj centoj da jaroj, - sed unu afero estas jam
senduba, ke kiom ajn devos suferi Ia unuaj piouiroj de tiu i
ideo, kaj se e ti"- i ideo multajn fojojn endormgadus [e
tutaj dekjaroj, gi jam neniam mortos: iam pli ofte kaj pli
obstine eksonados vooj, postulantaj enkondukon de lingvo
internacia, kaj fine, pli a malpli frue - se Ia demando ne
estos solvita de Ia soeieto mem -Ia registaroj de iuj landoj
evos cedi, arang intemacan kongreson ka] elekti ian unu
lingvon kiel internacian.
Tie i povas esti nur demando
pri Ia tempo: unu] el vi diros, ke tio i venos tre balda,
aliaj diros, ke gi venos nur en plej malproksima estonteco ;
sed ke tiu i fakto entute iam venos kaj ke Ia homaro, vdante
Ia grandegan utilecon kaj samtempe Ia atingeblecon de Iingvo
nternaca, ne restos eterne ndiferenta por tiu i afero kaj
senhelpa anaro da ekzistajoj, ne komprenantaj unu aHanpri tio i certe neniu el vi dubas e minuton , N petas vin
tial noti aI vi en Ia memoro Ia trian konkludon, al kiu n
vens, nome:
Pli au malpU [rue lingvo internada ncpve estas enkonduka.

Tie i ni faros malgrandan pazon kaj diros kelks da

vortoj pri ni, batalantoj pI'OIa deo de lingvo internacia , EI
io pruvita de ni vi vidas, ke n tute ne estas tia] fantaziistoj
kaj utopiistoj, kiajn multaj el vi eble vidis en ni kaj kiajn
nin pentras multaj gazetoj, ne dezirantaj engad en Ia
esencon de tio, pI'O kio ni batalas. Vi vidas, ke ni batalas
pro afero, kiu alportos al Ia homaro grandegan ntilon ka]

166

DISCURSOS

kiu pli a malpl frue nepre estos atingita.

Oiu prudenta
homo pOV:lH sekve kurage aligi al ni, ne timante Ia mokojn
de Ia maIsag-akaj nepensanta amaso. Ni bata Ias pro afero
tute pripeusita kaj certa, kaj tial neniaj mokoj nek atakoj
nin debates de Ia vojo. La estonteco apartenas al ni; Ni
supozu e, ke tiu formo de lingvo nternacia, pro kiu ni
batalas, montrigos en Ia estonteco kiel erara kaj ke venonta
lingvo internacia estes ne tiu, kiun ni elektis, - sed tio i
[a tute nin ne devas konfuzi, ar ni batatas ne pro Ia formo,
sed pro Ia ieo, kaj formon konkretan al nia batalado ni
donis nur tial, ke ia batalado abstrakta kaj teoria ordinare
al nenio kondukas. Malsupre ni pruvos, ke e anka tiu
konkreta formo de Ia lingvo estas tute pripensita kajhavas
senduban estontecon; sed se vi e tion i dubas, Ia formo ja
neniom nin ligas: se tiu i formo moutrigos erara, ni morga
gin sangos, kaj en okazo de bezono ni gin post-morga
ankora unu fojon sangos, sed ni batalados pro nia ideo
tiel longe, g-is gi pl a malpl frue estes plene efektivigita.
Se ni, obeante Ia voon de Ia indiferenta egosmo, detenadus
nin de na Iaborado nur tial, ke kun Ia tempo Ia formo de Ia
lingvo internacia eble estos alia, 01 tiu, pro kiu n nun
Iaboras, tio i signus tion saman, kiel ekzemple rifuzi Ia
uzadon de vaporo tial, ke poste eble estos trovita pli bona
rimedo de komunkigado, a rifuzL regnajn plibonigojn tal,
ke poste iam eble estos trovitaj pli bonaj formoj por Ia regna
konstruo , Nun ni estas ankora malfortaj kaj ia bubo
povas ankora mokadi nn kaj montradi nin per Ia fingroj;
sed plej bone ridas tiu, kiu ndas Ia lasta. Nia afeno iras
malrapide kaj malfacile; tre povas esti, ke Ia plimulto de ni
ne gisvivos tiun momenton, kiam montrigos Ia fruktoj de nia
agad kaj gis Ia morto mem ni estes objekto de mokoj;
sed n ros en Ia tombon kun Ia: konscio, ke nia afero ne
mortos, ke gi morti neniam povas, ke pli a malpl frue gi
devas atingi Ia celon. Kaj se e, lacaj de Ia sendanka laborado, ni kun malespero kaj apato lasus fali Ia manojn, - tute
egale, Ia afero ne mortos: anstata Ia lacigitaj batalantoj

DISCURSOS

lCi7

aperos batalantoj novaj; ar ni denove ripetas, ke se estas

ekster dubo, ke lingvo internacia alportus al Ia homaro
grandegan utilon kaj ke gi estas atngebla, en tia okazo por
nenia homo ne blindgta de rutino povas est ia dubo, ke gi
pli a malpli frue nepre CSt08 atingita, kaj nia konstanta
laborado estes por Ia homaro eterna memorigado tiel longe,
gis Ia ideo de lingvo nternacia estos efektvigita. La posteuloj
benos nian memoron, kaj aI tiuj sagaj homoj, kiuj nun nomas
nin fantaziistoj, ili rilatos tiel, kiel ni nun rilatas al Ia saga]
samtempuloj de Ia eltrovo de Amerko, de la elpenso de
vaporveturiloj k.t.p.

v
Sed n revenu aI nia interrompita analizado. Ni pruvis,
ke lingvo internacia pli a malpli frue nepre estos enkondukita; sed restas Ia demando: leiam ka] leiamaniere gi venos '!
Povas est, ke tio i venos nur postcentoj a eble e post
miloj da jaroj? u por tio i estas bezona nepre reciproka
interkonsento de Ia regstaroj de iuj landoj? Por doni plimalpli kontentigajn respondojn je tiuj i demando], ni devas
antae analizi alian demandon, nome: u oni povas antavidi, kia lingvo estos internacia? Jnter Ia unuaj demandoj
kaj Ia lasta ekzistas Ia sekvanta malvasta ligiteco: se oni ne
povas antavidi, leia lngvo estos farta internacia, kaj se
diversa] lingvoj havas pro tio i pli-malpl egaIajn sanco]n,
tiam oni devas atendi gis Ia registaroj de iu] (almena Ia
plej gravaj) regnoj decidos arangi por tiu i celo kongreson
kaj decidi Ia demandon pr lingvo internacia. Kiu scias, kun
kia granda malfacileco Ia registaroj decdigas por ia nova
afero, tiu komprenos, ke pasos ankoraii tre ka] tre multe da
jaroj, anta 01 Ia registaroj trovos Ia demandou de lingvo
internacia sufie maturgnta kaj inda je ilia enmiksgo, kaj
poste pasos kredeble ankora vico da jaroj por Ia Iaborado de
diversaj komitatoj kaj dplomatstoj, anta 01 Ia afero estos
decidita. Apartaj personoj kaj societoj tie i nenion povus

DISCURSOS

JHSCURSOS

168

fari; ili povua nur konstante instigadi Ia registarojn, sed

mem solvi la demandou seu Ia enmksgo de Ia registaroj ili
ne povus. is la solvo de Ia demando en tia okazo estus sekve
nnkora tre knj tre malproksme, Sed tute alia afero estus,
se montrijrus, ke on povas antae antCt'uvidi kun plena predZl'CO kaj plena certeco, kia Dome lingvo estos iam Internacia : tiam oni jam ne bezonus atendi eble senfiuan multou
da jaroj, tiam ia societo, a aparta persono povus la sia
propra gvido labor por Ia disvastigo de tiu
lingvo ; Ia
nombro da aeleptoj de tiu i lingvo kreskadus kun iu horo,
gia literaturo rapide rgadus, kongresoj internaciaj tuj
povus komenci uzad gin por Ia reciproka komprengado ele
siaj membroj, kaj en Ia plej mallonga tempo tiu i Iingvo
tiom fortilrigus eu Ia tuta monelo, ke al Ia registaroj restus
nur doni sian sankcon aI fakto jam plenumgnta . u ni
povas antavidi, ka lingvo estos internacia? Fe1ie ni povas
respondi tiun i demandon tute pozitive: jes, ni povas
antauvidi, kia lirtgvo estos in ternac ia, ni povas tion i
(tntauvi knun. plena precizeco kaj certeco, sen i(~ombro da
tlubo .
Por konvink pr tio i niajn askultantojn, n petas
ilin prezenti aI Ri, ke kongreso ela reprezentantoj de diversaj
regnoj [am efektivlgis, kaj n trarigardos, kan lingvon ili
povus elekti. Ne malfaci'Ie estos por ni pruv, ke ekzstas
nur unu sola lingvo, kiun Ili povus elekti, kaj ke ia elekto
de ia alia lingvo estus por ili rekte ne ebla, se iIi e ooius gin
elekt, kaj ke se ili kontra iu atendo kaj spite, i~lj argumentoj de Ia sana, prudente tamen elektus ian alian lingvon,
tiam. kontra tio
protestus Ia vivo mem kaj ilia elekto
restus nur malviva ltero ,
Tiel ni prezentu al ni, ke Ia reprezentantoj de diversaj
regnoj kunveturgs kaj ke ili alpaas al Ia elekto de Ingvo
internacia. AI ili antastarus Ia sekvanta : 1) a elekti an
el Ia ekzistantaj Iingvoj vivantaj, 2) au elekti ian ella lingvoj
mortintaj (ekzemple latnan, grekan, hebrean), 3) a elekti
ian eI Ia ekzistantaj lingvoj artaj, 4) a difini komitaton,

169'

kiu okupus sin je Ia kreado de lingvo tute nova, ankora ne

ekzistanta.
Por ke niaj askultantoj povu pense partopreni
en Ia laboroj kajkonsieleroj de Ia elektantoj, ni devas antae
konatigi ln iom kun Ia karaktero de Ia nomitaj Iingvaj
kategorioj. La karaktero de Ia lingvoj vivantaj kaj mortintaj
estas al Ia askultantoj pl nu malpli konata, n diros tiaI
kelke da vortoj nur pri Ia lingvoj artai, kiuj por Ia plimulto
de niaj askultantoj prezentas kredeble absolutan terra incognita.
Kiamaniere e Ia homoj naskigis Ia ideo de Ingvo arta,
kieI tiu i ideo disvolvigadis, trairadis eliversaju stadiojn,
komencante de Ia plej malperfektaj pazigrafioj gs Ia plej
perfekta tipo ele plena kaj ria lingvo, ka granelega multo
ela provoj estis farita en tiu i direkto, kia granelega multo
da Iaboroj iris ofere por tiu i ideo en Ia daro de Ia Iastaj
du centjaroj, - pr o tio i ni ne parolos, ar por slasknlt
ion tion i vi ne havus sufie da tempo nek pacienco. Ni
diros nur ion pri Ia specialaj ecoj ele Ia artaj lingvoj, e ko
n kompreneble havos anta Ia okuloj ne Ia diversajn
malprosperajn provojn antaajn, kiuj Ia plimulton da
analizataj de ni ecoj ne poseelas, seel Ia plej perfektan formon
de Ingvo internacia, ekzistantan en Ia nuna tempo.
Krom"plena netraleco en rilato nacia,arta Iingvo dstingigas per Ia sekvantaj ecoj:
1) Gi estas mireginde kaj nekredeble [aoila por cllernado: seu trograndigo oni povas dr, ke gi estas almena
kvindek fojojn pli facila, 01 ia lingvo natura.
Kiu ne
konatigs kun lingvo arta, ne povas e kredi, gis Ida grado
atingas gia facileco. La granela verksto kaj filozofo Leono
Tolstoj, kun certe neniu en Ia tuta mondo kuragos suspekti
en tio, ke li volas fari reklamon al Ia Iingvo internaria, dirs
pri Ia lingvo Esperanto jenon: La facileco de gia ellernado
estas tia, ke, ricevinte Esperantan gramatikon, vortaron kaj
artkolojn skrbitajn en tiu i lngvo, mi post ne pli 01 du
horoj da snokupado havs Ia eblon se ne skribi, tamen libere
legi en tiu i Ingvo , En ia okazo, Ia oferoj, kiujn alportos

170

DISCURSOS

-u homo de nia Europa mondo, dediinte kelkan tempon al

Ia ellernado de tiu i lingvo, estas tiel srnsignifaj, kaj Ia
sekvoj, kiuj povas ven, se iuj, almena Ia Eropanoj kaj

Amerikanoj, aligos al si tiun

Ingvon, estas tiel grandegaj,
ke on ne povas ne fari tiun i provou. Komprenn, sinjoroj,
kion tio i signifas: post ne pli ol dtt h01'Oj da sinokupado!
Kaj en tiu i sarna maniero esprmis sin pri Ia lingvo Esperauto iuj tiuj senantajugaj kaj honestaj homoj, kuj,
anstata filozofadi pri gi blinde, prenis SUl' sin Ia malgrandan
laboron efektive konatg kun gi. Estas vero, ke homoj
instruitaj povas ellerni Esperanton pli rapde, 01 homoj
neinstruitaj, sed anka Ia lastaj ellernas gin treege kaj mireginde facHe, ar por Ia ellernado de Ia Iiugvo Esperanto de
Ia lernanto estas postulataj neniaj antaaj scioj, lnter Ia
esperantistoj vi trevos multe da homoj tiom neinstruitaj, ke
ili gis nun en sia propra, patr Iingvo skrbas treege malbone
'ka] plene da eraroj, kaj tamen en Ia lingvo Esperanto l
skrbas tute senerare, - kaj Ili ellernis tiun i lingvon en Ia
daro de iaj kelke da semajnoj, dum Ia ellernado de ia lingvo
natura e tiuj samaj personoj devus okupi almena 4 a 5
jarojn,
Kiam en Ia [aro 1895 Odeson venis svedaj studentoj,
kiuj scs sole svede kaj Esperante, unu [urnalsto, ku deziris
interparoli kun li, matene Ia unuan fojon en sia vivo prenis
en Ia manojn lernolibron Esperantan kaj vespere en tiu
sama tago li povis jam sufie bone paroli kun Ia svedoj .
De kie venas tia nekredebla facileco de lingvo internacia? iu Iingvo natura konetr-uigis bliruie, per Ia vojo de
amasgado de Ia plej diversa] kaj pure okazaj cirkonstancoj ; tie agadis nenia logiko, nenia difinita plano, sed
simple nur Ia uzo: tian vorton estas akcepiite uz tiel, kaj
tial ni devas gin uzi tiel, - tian vortou estas akceptite uzi
alie, kaj tial n devas gin uzi alie, Jam antae tial oni
povas diri, ke sstemo da sonoj por Ia esprimado de penso],
kiun kreos homa inteligenteoo konscie kaj la severe difinitaj
kaj logikaj lego], devos esti multe, tre multe da fojoj pIi

171

DISC.URSOS

faeila, 01 tia sistemo da sono], kiu konstruigs okaze kaj

senkonsce , Ni ne havas Ia eblon analz tie i Ia tutan tiun
iron de Ia pensoj, je ku gvidads sin Ia atoroj de artaj
lingvoj, nek montri detale iujn tiujn grandegajn faciligojn,
kujn arta lingvo posedas en komparo kun Ia naturaj, ar tio
i postulus tutan vastan traktaton, - ni prenos tial nur
simple kelkajn ekeemplojn:
Tiel ekzemple preska en iuj
lingvoj iu substantivo ial apartenas al tia ati alia eekso,
ekzemple en Ia lingvo germana kapo havaj, viran sekson,
en Ia lingvo franca virinan kaj en Ia Iugvo latina netralan ;
u ekzistas en tio i ia e plej malgranda senco I1U celo?
Kaj tamen kan' grandegan malfacilecon prczcntas por Ia
lernanto Ia memorado de Ia sekso de iu substantivo ! Kiom
multe Ia lernanto devas ekzercigadi, ekzercgadi kaj denovo
ekzercgadi, anta 01 li venos al tiu perfekteco, ke li jam
plu ne konfuzigados kaj ne diros ekzemple le fim> anstata
Ia fim> a das Strick anstata der Strick! En lingvo
arta tiu i sekso de Ia substantivoj estas tutc etietita,
ar montrgls, ke gi ne havas en Ia lingvo e Ia plej
malgrandan celon . Jen vi havas sekve jam unu ekzemplon
de tio, kiel per Ia plej bagatela rime do estas atingita plej
grandega faciligo de Ia lngvo . En Ia lingvoj naturaj
ekzistas Ia plej komplikitaj kaj konfuzitaj deklinacioj kaj
konjugacioj kun grandega multo da diversaj formoj ne sole
por iuj deklinacioj kaj konjugacoj, sed en iu el ili ankora
tuta serio da formoj; ekzemple en ],a konjugacioj vi havas
ne sole por u tempo kaj modo tutajn serioju da formoj,
sed en iu el tiuj i tempoj kaj modoj ankora apartajn
formojn por iu persono kaj nombro , Oni rcevas vicon da
grandegaj gramatikaj tabelo], kiujn oni elevas ellerni kaj
konservadi en Ia memoro ; sed tio
estas ankora nur
komenco : al tio
aligas multego da deklinacioj kaj konjugacioj neregulaj, iu kun aparta serio da formo], kaj ion
tion
on devas ne sole ellerni kaj konservad en Ia memoro,
sed konstante memori, ka vorto sangigas lai Ia regulaj
deklinacioj a konjugacioj kaj ka la Ia malregulaj kaj

.~

172

DISCURSOS
DISCURSOS

Ia kia nome d(' tiuj i regulaj a maJregnlaj tabelo] Ia

donita vorto Aan~i~as.
La ekposedo de io tio fi postulas
inferan
paciencon,
multegon
da tempo kaj konstantan
sonesan ekzerctgadon . Dume lingvo arta anstata tiu
tuta llaoso, kiu postulas tutajn jarojn da paceuca laborado,
donas aI vi sole nur 6 vortetojn i, aSI is, OR, 11S, U, kiujn vi
povns perfekte ekposed en Ia daro de kelke da minutoj kaj
kiujn vi jam neniam forgesos kaj neniam konfuzos. Vi kun
mrego demandas:
KieI tio i estas ebla? J en, tre simple:
l~speranto diras al vi, ke deklinacioj
tuie estas hezonaj
neniaj, ar ili plene anstatagas
per Ia prepozicioj, kiujn ni
ja sen tio uzas, kaj en Ia konjugacioj ne 'sole suras unu
tabelo por .iuj rverboj, sed e por tu i tabelo tnte sufias,
se ~i enhavas en si (krom partcpoj,
prezentantaj
apartan
formon) sole nur 6 fnigojn, nome: por Ia tempoj estanta,
estinta kaj estonta kaj por Ia modoj sendifina, kondia ka]
ordena.
Vi certe en Ia unua minuto ekpensos, ke dank' al
tu i malgrandega
tabelo da konjugacioj Ia lingvo perdas
sian flekseblecon? Tute neniel: konatigu kun Ia lingvo arta,
kaj vi ekvidos, ke gia konjugacio esprmas iujn nuancojn
de Ia penso senkompare pli bone kaj plt precise, 01 Ia plej
komplikitaj kaj konfuzitaj tabeloj de Ia Iingvoj naturaj, ar
Ia arta lingvo forjetis ne tion, kion Ia lingvo bezonas, sed
nu.r tion, Ido prezentas en gi absolute superfluan kaj tute al
neno servantan
balaston.
Efektivs, por kio ni bezonas
apartan serion da finigoj por iu persono kaj nombro, kaj
al tio i en iu tempo kaj en iu modo apartan novan serion
da tiuj i fngo], se iuj tiuj i f'nigo] estas ja tute snperflua], ar Ia pronomo, ku staras anta Ia verbo, [am tute
sufie montras gian personon kaj nombron?
La ortografio en Ia plimulto da lingvoj (kaj al tio i Ia
plej multe guste en tiuj lingvoj, kuj Ia plej multe havas da
sancoj por esti elektitaj kiel internaciajj
prezentas veran
krucon por Ia Iernanto:
en unu vorto Ia donita litero estas
elparolata en alia gi ne estas elparolata a estas elparolata
alie, en unu verto Ia donita sono estas skribata tel, en alia

173

vorto alie ... , Tutajn [arojn devas uz franco a anglo por

tio, ke li ekpovu regule skrib en sia patra liugvo! Radikale
Bangi tiun
ortografion
estas absolute ne eble, ar tiam
grandega multo da vortoj kiuj diferencas UllU de alia a
nenieI, a nur per ia apena rimarkebla
nuanco en Ia
elparolado, farigus en Ia skribado tute nedferencigeblaj
unu
de alia.
La lingvo arta donis al iu sia litero klaran, severe
difinitan kaj iam egalan elparoladon, kaj dank' al tio en
Ia lingvo arta Ia demando de ortogra io tute ne ekzistas, kaj
jam post kvarono da horo da sinoknpado je Ia arta lingvo
(t. e. sim pIe post Ia konatgo kun gia plej sim pla alfabeto)
iu skrbos en gi diktaton tu te senerare, dum en lingvo
natura li atingos tion i nur post tutaj jar<>5 da malfaeila
kaj enua laborado.
Jam e1 tiuj kelkaj ekzemploj, kujn ni donis, vi povas
ricevi ideon pr tio, kian grandegan facj}igon donas aI Ia
lingvo Ia enmiksigo de konscia arto, Ni povus citi kompreneble ankora multe da aliaj ekzemploj, ar SUl' iu pao n
renkontas en Ia lingvoj naturaj
grandegajn
malfacilajojn
kaj konfuzajojn, kiuj en Iingvo arta estas a tute eljetitaj
kiel suprflua balasto, a alkondukitaj
aI ia unu a du
mallongaj vortetoj a regulo], seu ia e plej maIgranda
difekto por Ia fleksebleco, rieco kaj preczeco de Ia Ingvo ,
Tamen ni ne parolos pli pri tio i, sed ni diros sole tion, ke
la tu ta gramatiko de la lingvo Beperanto konsisiae tuta n1lr
el 16 mallongaj reguletoj, kiujn iu povae bonege ellerni C'I1
Ia dauro de duonhoro! Post unu sola duonhoro da laborado
super Esperanto Ia lernanto en tia grado ekposedas Ia tutan
gramatikon kaj tutan konstruon de Ia Iingvo, ke al li restas
jam nur Ia simpla kaj facila akrado de provzo da vortoj!
Por kompreni kaj taksi Ia tutan gravecon de tio i, magu
al vi, ke vi entreprenis Ia ellernadon de ia lingvo natura kaj
ke post kelke da jaroj da pacenca laborado vi fine venis al
tio, ke vi ekposeds Ia konstruon de Ia lingvo en perfekteco
kaj ke vi estas certa, ke vi jam plu neniam povas fari en tn
i lingvo ian gramatikan
a ortografian
erarou kaj ke vi

174

DISCURSOS

nun jam nur bezonas simpls Iernadi kiom eble pl da corto],

- vi ja tiam sentus vin felia kaj dirus, ke Ia plej malfacilan
kaj plej enuan parton de Ia laboro vi j am pass. "
u ne
vere? Eu Ia liugvo Esperanto vi atingas tion i jam post
duonhoro da laboraol
Sekve se Esperanto havus e nur tun econ, pri kiu ni
supre parols, t. e. grandegan faeileeon kaj regulecon de Ia
gramatiko kaj ortografio, ni jam devus dri pr gi, ke ~i
estas multajn, multajn fojojn pli facila, 01 iu lngvo natura.
Sed per tio i ne fini~as ankora Ia facileco de Ia lingvo
Esperanto.
Kiam vi venis aI tio, ke al vi restas jam nur
simpla ellernado de oortoj, vi e tie i renkontos ankora
grandegajn faciligojn.
Tiel ekzemple jam Ia reguleeo mem
de Ia lingvo donas al vi grandegan ekonomion en Ia nombro
de Ia vortoj, kujn vi bezonas lern ; ar seiante de Ia vorto Ia
formon substantivan, vi jam antae, kaj sen ia ler nado, scias
anka gan adjektivon kaj gian adverbon kaj gian verbon
k ,t. p., dum en iu lingvo natura tre multaj esprimoj havas
por u parto de parolo apartan vorton (ekzempIe: parler,
oral, verbalement).
Havante plenan kaj ne limigitan rajton
kunigi ian vorton kun ia prepozico kaj kun ia alia verto,
vi estas liberigitaj de Ia lernado de multego da vortoj, kiu] en
Ia lingvoj naturaj havas por si apartajn radkojn nur tial,
ke tia a alia lmnigo de vortoj estas ial ne permesita.
Sed
krom tiuj
i naturaj
vortfaraj
oportunajoj,
kujn
Ia
lingvo Esperanto havas, vi trovos en gi ankoraii apartajn, tiel
dr artajn rimedojn, kiuj enkondukas
grandegan
ekonomion e Ia lernado de Ia vortoj.
Tiaj ekzemple estas giaj
sufiksoj kaj pref'ksoj,
eI kuj ni ctos nur kelkajn pro
ekzemplo : Ia pref'kso mal donas al Ia vorto sencon rekte
kontraan
(ebona bon malhona mauvais), sekve
sciante Ia vortojn ebona, mola, varma, larga, supre, ami,
estimi k. t. p., vi j am mem povas formi Ia vortojn malbona,
mal mola, malvarma, mallarga, mal supre, malam, malestimi
k.t.p., aldonante alIa vorto jam konata de vi nur Ia prefikson
mal; Ia sufkso en signifas Ia virnan sekson (epatro

DISCURSOS

175

pere - epatrno mC1'e),- sekve sciante Ia vortojn epatro,

frato, onklo, fiano, bovo, koko k , t. p., vi jam estas
liberigitaj
de Ia lernado de Ia vortoj patrino, fratino,
onklino, fianino, bovino, kokino k. t. p.; Ia sufikso ib
sgnfas ilon (etran tr ancher - tranilo oottteau), sekve sciante Ia vortojn trani, komb, tond, paf, sonori,
plugi k ,t. p., v [am mem scas Ia vortojn etranilo, kombilo,
tondilo, pafilo, sonorilo, plugilo k , t. p. Da tiaj vortoparteto], kiuj treege malgrandigas
Ia vortaron de Ia lingvo,
ekzistas ankorai multaj aliaj.
Rememoru do nun on, kon ni diris pri Ia konstruo
de arta lingvo, kaj tiam vi facile konsentos, ke se ni dirs,
ke lingvo ar ta estas almenai 50 fojojn pli facila, 01 natura,
en tio i estis nenia trograndigo.
Notu aI vi en Ia memorotiun i grandegan facilecon de arta lngvo, ar ni al gi poste
ankora revenos.
2.) La dua distngga eco de lingvo arta estas f;'ia per[ekteco, kiu konsstas en matematika preeizeco, flekseblecokaj senlima rieco.
Ke lingvo arta posedos tian eeon, tion
i ankorai antai Ia apero de Ia unua arta lingvo antavds
kaj antadiriauj
tiuj eminentaj kapoj, kiuj rilatis al tiu
por Ia homaro treege grava ideo pli serioze, 01 diversaj
nuntempaj
Jupiteroj,
kuj pensas, ke ia e plej supraja
konatgo kun Ia eseneo de lingvoj artaj malaltigus
ilian
honoron kaj indeeon.
Ni povus citi tiajn grandajn lumojn,
kiel ekzempla Baeon, Leibnitz, Pascal, de Brosses, Condillac,
Descartes, Voltaire, Diderot, Volney, Ampre, Max Mllerk. t. p., - sed ni rigardas Ia citatojn kiel batalilon nur de
psedonstruitaj
sofistoj; tial, ne fanfarona.nte per citatoj,
ni penos pruv ion nur per Ia sola Iogiko.
Ke Ingvo arta
ne sole povas, sed devas esti pli perfekta, 01 lingvoj naturaj,
tion i komprenos u mem, se li konsideros Ia. jenon:
a
lingvo na.tura konstruigadis
per tia IVOjO,ke unu ripetadis
tion, kion li adis de aliaj ; nenia logiko, nenia konscia decido
de Ia homa inteligenteco
tie i havis ian forton.
ian
esprimon, kun vi multajn fojojn a1ldis, 'Vi povas uzi, kaj ian

,176

DISCURSOS
DISCURSOS

-esprimon, kiun vi ankora neniam adis, estas al vi malpermesite uzi , TiaI n en a lingvo natura SUl' iu pao
renkontas Ia sekvantan aperon: en via eerbo, aperas ia
komprcnajo, sed ... vi ne havas Ia eblon esprimi gin per
bua vorto kaj devas tia I helpi al vi per tuta multvorta kUj
tre neoportuna priskribo de tiu komprenajo, ku en via eerbo
ekzir;tas kiel UlnU komprenajo, kel unu sprta vorto.
Tiel
ekzemple, dank'al tio, ke je lavado de tolajo sin okupas ordnare virinoj, rvi en u lingvo havas vorton por esprimo de
Ia komprenajo lavistino; sed se viro ekvolos okupad sin
je lavado de tolajo, vi en tre multaj lingvoj staras jam
senhelpe kaj ne scas, kel nomi tian homon, ar nomon de
viro, kiu okupas sin je lavado de tolajo, vi neniam adis! Je
kuracado gis nun okupadis sin sole viroj; sed kiam ekaperis
kuracistnoj, a virnoj posedantaj ian scencan rangon, por
ili en Ia plimulto da lingvoj ne trovgis rvorto! Por Ia
esprimo de ilia nomovorto oni bezons jam helpi al si per
prskriba uzo de kelke da vortoj kaj kiam vi ankora el ilia
ti tolo volas fari adjektivon, verbon k.t.p. -tio
i estas jam
tute ne ebla! En iu lingvo vi trovos multe da substantivoj,
kiuj ne havas tiun a alian sekson, tiun a alian kazon,
tiun a alian devenan formon; akjektvojn, kuj ne havas
tiun a alian gradon de komparado,
tiun a alian formon;
verbojn,
kuj ne havas tiun a alian tempon, personon,
modon, k. t. p. ; de tia substantivo vi ne povas fari adjektivon,
de tia verbo vi ne povas fari substantivon k ,t. p. Cal', ni
ri petas, iu lingvo natura estas fondita ne SUl' Ia logiko,
sed SUl' Ia blinda oni tieI parolas a oni tiel ne parolass ;
sekve ian komprenajon, kiu naskgas en via cerbo, sed por
ku vi gis nun vortan esprmon ne adis, vi ordinare esprimi
ne havas Ia eblon kaj vi devas helpi aI vi per priskriboj.
Sed en lingvo arta, konseie fondita SUl' Ia severa], permesanta] nenian escepton nek arbitron legoj de pensado, nenio
simla povas havi lokon , Esprimoj en Ia speeo de tia
vorto ne havas tiajn formojn a ne permesas tiajn ideajn
kunigojn - en lingvo arta estas tute neeblaj.
Supozu

177

ekzemple, ke morga viro rieevas Ia eblon naski infanojn a

nutri ilin per siaj mamoj, - kaj por li tuj ekzistas en Ia
Iiugvo preta vorto, ar en ling\'o arta estas ne ebla Ia
eksistado de ia vorto por unu sckso kaj neeksstado por lu
dua sekso. Supozu, ke morga u elektas al si ian novan,
e Ia plej strangan profesion, ekzemple laboradon je aero,
- por li tuj ekzistas preta vorfo, (-ar se eu lingvo arta nur
ekzstas sutkso por Ia espr imo (](' prof'esio, ~i donas aI ri
jum Ia eblon esprmi ian. profesion, Ida lIUJ.' povus aperi
('11 via cerbo ,
Krom tio ne forgesu, ke Ia perfektigado
de Ingvo arta
estas ebla gis senfineco, ar illll honan regulou, bonan
Iormon, bonan esprimon, ku ekz istas, en kiu ajn Iingwo, Iingvo
uta havas plenan rajton alig al si, ian mankon, ku povus
1rovg! en gi, gi havas Ia rajton plibonigi kaj sangi, dum en
Iingvo natura pri nenio simila ]10,'aS esti parolo, ar tiam
lingvo natura transformgus
jam eu artan.
Krom Ia analizitaj de n du grandcgaj
plibonajoj
de
lingvo arta (eksterordinara facileco kaj perfekteco), ekzlstas
mkora aliaj, pri kiuj ni ne parolos.
~i transiru nun rekte
111 Ia malbonajo] de lingvo ar ta .
Kiu e malmnlte konatgs
kun lingvo arta kaj havas sufie da kurago por kredi ton,
kion li vidas, kaj ne knn fermitaj okuloj ripetad fremdajn
frazojn, tiu povas veni nur al unu konkludo, nome, ke
mankojn en komparo kun Iingvo natura Ingvo arta posedas
Icniajn.
u el vi, vere havis Ia okazon ad tre mnltajn
itakojn kontra Ingvo ar ta ; sed kontra iuj tiuj i atakoj
n povas redir nur unu respondon : iuj ili eliras el Ia buo
41e homoj, kiuj pr Iingvo arta havas neuan scion kaj
nenam gin e vidis, - ne sole no vdis kaj ne esploris. sed
.>(l nenam
logike enpensigis pr g-ia esenco, kaj anstata _
ekpensi pr tio, kon ili parolas, preferas hlinde [etad
dekstren kaj maldekstren latajn kaj modajn sed seusencajn
frnzojn, Se ili nur om konatgus kun Jingvo arta, ili ekvidus,
ke Hiaj frazoj estas tute falsaj ; se il, e tnte ne kouatigants
kun Ia lngvo, simpIe ekpensus pri gi teore, ili ekvidus, ke

178

DISCURSOS

Muj iliaj Irazo] ne havas e Ia p1ej maJgrandan fundamenton.

~e iu ekdezfros kredigi, ke en Ia najbara urbo iuj domoj
estas konstruitaj
el papero, kaj ke iuj homoj tie estas sen
manoj kuj sen picdoj, -li.
povas imponi per tio i al Ia
amaso; kiu iun vorton elparolitan
per atortata
tono de
scanto sankte kredas ; sed homo prudente. jam de antae
rilatos al tiuj i vortoj tre kritike, ar jam en sia sago li
trevos nenajn akcepteblajn fundamentojn por tiuj i frazoj ;
kaj kiam e li restos ia dubo, li sim pIe iros en Ia najbaran
urbon kaj dgaq'dos, kaj tiam li konvinkgos, ke iuj frazoj,
kiujn li adis, estas Ia plej absoluta sensencajo.
Tiel estas
anka kun lingvo arta:
anstata
blinde ripetadi
frazojn,
vi bezonas nur simple elcpensi pri Ia esenco de tiuj i frazo],
kaj vi jam komprenos, ke ili ne havas e Ia plej malgrandan
fundamenton;
kaj se teoria pripenso estes por vi ankora
nesufia, tiam iru sim ple ka] rigardtt, [etu okulon en lernolibron de lingvo arta, konatigu kun Ia konstruo de tiu i
lingvo, profundgu iom en gian jam tre rian kaj diversaspecan lteraturon, faru ian provou, rigardu Ia faktojn, kiuj
sur iu pao sin trovas anta via nazo, - kaj tiam vi
komprenos, ka grandega sensencajo sin trovas en iuj tiuj
frazoj, kiujn vi adadis kontra
lingvo arta.
Vi ads
ekzemple frazon lingvo ne povas esti kreita en kabneto,
kiel viva ekzstajo ne povas esti kreita en Ia retorto de
l1emiisto; tiu i frazo sonas tiel bele kaj sage, ke por Ia
grandega p1imulto da homoj gi jam lasas nenian dubon pri
tio, ke lingvo arta estas infanajo.
Kaj tamen se tiuj i
homoj havus tom da propra kritika kapablo, por meti malgrandan,
tre malgrandan
demandou kia1? - tiam tiu i
lauta frazo per unu fojo perdus en iliaj okuloj ian sencon,
ar ili ekvidus, ke nenia logika respondo skzistas, Ire tiu i
frazo estas bele sonanta kolekto da vortoj, ku ne havas e
Ia plej malgrandan logikan fundamenton.
Tute tian saman
frazon oni ja povus us anka kontra Ia arta alfabeto, kun
Ia homaro jam tiel longe uzas kun Ia p1ej granda utilo pOI"
si, kaj kontra Ia arta veturado per helpo de vaporo ai

DISCURSOS

179

ve1ocipedo, kaj kontrai nia tuta arta civiliza cio ! Kaj tiun
i kaj similajn frazojn Ia homoj obstine ripetadas iun fojon,
kam aperas ia nova utila ideo. . .. Ho, frazo, frazo, frazc,
kiam vi esos regi super Ia sprtoj de Ia homoj!
Vi ads, ke arta lingvo estas ne ebla, ke en gi homj
ne komprenados
unu alian, ke iu popolo usados gin alie,
ke en gi oni nenion povas esprm, k.t.p.k.t.p.
Se ni
turnos atenton, ke io tio i estas aferoj, kiujn e p].c-j
maIgranda dozo da honesteco kaj bona volo iu povas facHe
praktike trckontroli, ka] ke iuj tiuj i fraeisto] sim ple ne
colas trakontrol
tion, pri kio ili parolas kun tia atortata
tono, sed pI'O Ia apladado de Ia amaso ili preferas fermi Ia
okulojn kaj [etad koton SUl' Ia aferon nur tial, Ire gi estas
nova ka] ankora
ne moda, - tiam iuj tuj i Irazoj
montrgas jam ne sole ridindaj,
sed rekte
indignigaj.
Anstata blinde [etad frazojn, iru kaj riqar.u; - kaj tiam
vi vidos, Ire iuj via] verto] estas sim pIe senceremonia rnensogado: vi ekvdos, ke en efekti veco lingvo arta fakte de longe
jam ekeistas,
ke homoj de Ia plej diversa] nacioj jam longe
kun Ia plej granda utilo por si usas gin, ke ili unu alian
komprena bonege kaj pIej preciee, kiel skrbe, tiel anka
bue ; ke homoj de iuj nacioj usas gin iuj tute eqate ; gia
jam tre ria kaj diversaspeca literaturo
montros al vi tute
okulvic1eble, ke iuj nuancoj de Ia homa penso kaj sento
povas esti esprimitaj
en gi en Ia p]ej bona maniero ....
Anstatau blinde babladi diversan teorian seusencajon, iru
kaj rigardu Ia faktojn, Ia longe jam eksstantajn,
de iu facHe
kontroleblajn
sendubajn kaj nemalkonfesebIajn
faktojn,-kaj
tam por vi restos nenia dubo pri tio, ke iaj motivoj,
parolantaj kontra Ia enkonduko de lingvo arta en komunan
uzadon, ekzstas abso1ute neniaj.
Ni revenu nun aI tio, pri Ido ni parolis PU la komenco
de tiu i apitro, t. e. ni prezentu aI n, ke kolektigis kongreso
el reprezentantoj
de uj plej grava] regnoj, por elekti lngvon
internacian.
Ni rigardu, kian lingvon tli povas elekti , Ne
ma1facile estes pruv, ke Ilan elekton ni povas nntavd
ne

180
sole kun tre granda

DISCURSOS

kredeblcco,

precizeco .
Bl io, kion ni supre

sed e kun plena

DISCURSOS

certeco

kaj

diris pr Ia grandegaj plibonajoj

de Ia 1ingvo] artaj en komparo kun Ia lingvoj naturaj,
jam ,
per Ri mem sekvus, ke esti eIektita povas nur lingvo arta.
:\Ti supozu tamen por unu minuto,
ke Ia tuta kongreso
malfelie
konsistos
plene el Ia plej obstinaj
rutinuloj
kaj
malamikoj
de io nova kaj ke al ili venos en Ia kapon Ia
ideo pli bone elekti an en iuj rilatoj maloportunan lingvon
natura, 01 centoble pIi oportunan Iingvon artan. Ni rigardu,
ko tiam estos.
Se ili ekdeziros elekti ian lngvon vivantan
de ia el Ia ekzistantaj
nacoj, tiam kiel grandega malhelpo
tie i aperos ne sole h1J reciproka
envio ele Ia popoloj, sed
anka Ia tute uatura=timo
de iu nacio jam simple pro sa
ekzistaelo:
ar estas afero tute komprencbla,
ke tiu popolo,
kies Iingvo estos elektita kiel internada,
balda ricevos tan
grandegan
superforton
super iuj alaj popolo], ke gi Ilin
-.imple dspremos
kaj englutos.
8('(1 ni supozu,
ke Ia
delegatoj de Ia kongreso jam tute ne atentos tion i, a ke
ili, por eviti reciprokan
envion kaj engluton,
elektos ian
Iugvon mortiutan,
ekzemp1e Ia Jatinan, - kio do tiam estos?
Estos tre simple tio, ke Ia decido de Ia kongreso restos simple
snaloioa litero kaj fakte ncniftm atingos efektivigon.
Oiu'
lingvo natura, kiel viva, tel ankora pli mortinta,
estas tieI
terure malfacila,
ke Ia almena iom fonda ellernado
de gi
estas ebla nur por personoj, kiuj posedas grandan kvanton
da libera tempo kaj grandajn
monajn rimedojn.
Ni havus
sekve ne lingvon internacian
en Ia vera sento de tiu i
vorto, sed nur Iingvon internacian
por ta pli altaj klaso] da
Ia societo , Ke Ia afero starus
tiel kaj ne alie, tion i
montras al ni ne sole Ia logiko, sed tion i jam longe okulvideble montris
al ni Ta vivo ?nem: en efektiveco Ia lingvo
latina estas ja de longe jam clektita de iuj registaroj
kiel
internacin,
ka] [am longe en Ia gimnazioj
en iuj landoj
J:1 01'00110 de lu regiRtaroj
Ia junularo devigte dedias tutau
'\ icon da [aroj al Ja ellernado de tu i Ingvo, - kaj tamen

181

u eksstas multe da homoj, -kuj libere posedas Ia lingvon

lutinan?
La decido de Ia kongreso sekve donus al n nenion
novan, sed aperus nur kiel sencela kaj senfrukta
ripeto de
tiu decido, kiu longe [am estas furita kaj e efektivigita,
sed
"eu ia rezultato , En nia tempo nenia decido e de plej
utortata
kongreso iam povas [am .dou al Ia lngvo latina
tiun forton, kiun gi havis en Ia meza] centjaroj : tiam ne
sole por gia internacieco,
sed e por gillJ absoluta
regado
unuauime staris iuj regstaroj, Ia tuta societo, Ia tuta iopova
eklezlo, kaj e Ia wvo mem, tiam gi prezentis
Ia fundamenton de ia scienco kaj de ia seio, tiam al gi ests
dediata
Ia pli granda parto de Ia vivo, gi elpuis per si
lIiujn lingvojn
patrajn,
gi estis ellernata
kaj prilaborata
(levigite, jam simple pI'O tio, ke en 1iaj patraj lingvoj Ia
instrutuloj
simple ne havs Ia eblon. esprmadi
sin, - kaj
tamen malgra io Ia lingvo ne sole falis, sed e en sia plej
bona tempo gi ests kaj povis esti nur apartenajo
de Ia
rlektitaj klaso] de Ia societo!
Dume en okazo de. elekto de
Jingvo arta gin post kelke da. monatoj povus bonege posedi
jam per unu fojo Ia. tuta mondo, iu] sferoj de Ia homa
societo, ne sole Ia inteligentaj
kaj riaj, sed e la plej
malraj
kaj senkleraj
vilaganoj ,
Vi vidas sekve, ke Ia estonta kongreso tute ne povas
elekti ian alian lingvon krom Iingvo arta. Elekti ian Iingvon
naturan,
kiam ni havas Ia eblon elekti Iingvon artan, kiu
havas anta Ia lingvoj naturaj
en iuj rilatoj senduban
kaj
okulvideblan
grandegan
plibonecon, estas tia sarna malsagajo,
kiel ekzemple sendi ion ' el Parzo Peterburgon
per evaloj.:
kiam ni havas Ia eblon fari tion i per fervojo . Nena
kongreso povas fari tian elekton; sed se ni e supozus, ke Ia
kongreso tiom malmulte
pripensos ka] estos tiel blindigita
per Ia ru.tinaj kutmoj,
ke gi tamen faros tian absurdan
elekton, tiu i elekto per Ia forto de Ia cirkonstancoj
tute
egale restos malviva Itero kaj en Ia vivo Ia demando pri
lingvo internacia
fakte restos nesolvita tiel longe, gis pli a

182

DI!3CUltSOS

malpli rue kolekgos nova kongreso kaj elektos lingvon

artnn ,
'I'iel ni petas vin noti al vi en Ia memoro tiun konkludou, al ku ni venis, nome: lingvo inte1"naoia de Ia
venonia] gcncraoioj estoe sole kaj nepre nu?' lingvo arto .

VI
Nun restas ankorai solvi Ia demandou, leia nome arta
Iingvo estos enkondukita en komunan uzadon.
En Ia unua
minuto sajnas, ke respondi tiun i demandon ekzistas nenia
eblo, ar -ldel
vi sendube: diros - da lingvoj artaj ekzistas
ja tre multe kaj ilia nombro povas est ankora mil fojojn
pli granda, ar iu aparta homo povas krei apartan lingvon
artan la sia arbitro.
Ou ekzistas tial ia eblo antavd,
kiu el ili estos elektta ? Tiel efektive sajnas de Ia unua
rigardo
al Ia homoj ne konantaj
Ia aferon, ka] tamen
antavidlkuj
antaidiri, kia Iingvo arta estes elektita, estas
tre facile.
'l'io i venas de tio, ke Ia supre dirita en Ia
publiko tre populara opinio pri Ia nombro de Ia ekzistantaj
kaj povantaj ankora aper lingvoj artaj estas tute erara ka]
estas fondita SUl' plena nesciado de Ia historio kaj esenco de
Ia artaj lingvoj.
A.ntai io ni konstatas Ia fakton, ke, malgra Ia grandega nombro da personoj, kiuj laboris a laboras super
lingvoj artaj jam en Ia dairo de 200 jaroj, gis nun aperis
sole nur du efektive pretaj lingvoj, nome Volapiik kaj Bspe:
anto . 'l'umu atentou SUl' tion i: sole nur du artaj lingvoj.
Estas vero, ke vi preska iutage legas en Ia gazetoj, ke jen
tie jen aliloke apers ankora unu a ankora kelkaj artaj
Iingvoj, oni citas al vi ilian nomon, on donas al vi ofte e
notojn pri Ia konstruo de tiuj i lingvoj, on alportas al vi
kelkajn frazojn en tiuj i tiel nomataj novaj lingvoj, kaj al
Ia publko sajnas, ke nova] artaj lingvoj elkreskadas
kiel
fungoj post pluvo. Sed tiu
opinio estas tute erara kaj venas
de tio, ke Ia gazetoj ne trovas afero necesa enig en tion,

DISCURSOS

183

flri kio ili skribas, kaj kontentgas nur per tio, ke ili havas
Ia eblon regali Ia legantojn
per ridinda
novajo a far
spritajon.
Sciu do, ke io tio, kio iutage estas alportata l
vi de Ia gazetoj sub Ia lata nomo de novaj lingvoj nternacaj, estas nur projekto], en rapideco kaj sen sufia prpenso elbakitaj projektoj, kuj de realgo staras ankora tre
kaj tre malproksime.
Tiuj i projektoj aperas jen en formo
de mallongaj folietoj, jen e en Ia formo de dikaj libroj kun
ia plej laitaj kaj multepromesaj
frazoj, - aperas kaj tuj
malaperas de Ia horizonto, kaj vi [am plu neniam adas ion
"ri ili; kiam Ia atoroj de tiuj i projektoj alpaas al ilia
I'caligado, ili tuj konvnkigas, ke tio i estas tute ne la iliaj
ortoj kaj ke tio, kio en teorio sajnis afero tiel facila, en Ia
praktiko montrigas tre malfaci1a kaj neplenumebla.
Kial
Ia efektivigo de tiuj i projektoj estas tiel malfacila kaj tal
~is hoda aperis sole nur du efektive preta] kaj vvpovaj
lingvoj - pri tio n parolos malsupre, kaj dume ni nur turnas
van atenton SUl' tion, ke da lingvoj artaj g;is nnn ekzistas
sole nur du kaj ke sekve se Ia kongreso hodia ef'ektivigus,
~i el Ia jam ekzistantaj
artaj lingvoj havus por elekto nur
du . La problemo de Ia kongreso estus sekve [am tute ne
tiel malfacila, kiel povus ajni de Ia unua rigardo.
Kian el
tiuj i du lingvoj elekti -Ia
kongreso anka ne sancelgus
e unu mnuton, ar Ia wvo mem jam longe solvis tiun i
demandou en Ia plej senduba maniero kaj Volapk
estas
jam elpuita de Ia lingvo Esperanto. La pliboneco de Esperanto anta Volapk estas tiel frapante granda, ke (;i falas
al iu en Ia okulojn tuj de Ia unua rigardo kaj ne estas
malkonfesata
e de Ia plej fervoraj Volapkistoj.
Estos
sufie, se ni diros al vi Ia jenon: Volapk aperis tam, kia:ip.
Ia entuziasmo de Ia publiko por Ia nova ideo estis ankora
tute frea, kaj Esperanto,
dank'al financaj malfacilajoj
de
Ia aitoro, aperis anta Ia publko kelkajn jarojn pl malfrue
kaj renkontis jam ie pretajn malamikojn ; Ia Volapkistoj
havis por sia agitado grandajn rimedojn kaj agadis per Ia
pIej vasta, pure Amerka
reklamo, kaj Ia Esperantst]
e

184

.agudis

Ia tutan ternpon preska

tute sen iaj materialaj
rimerloj kaj montradis
en sa agado grandegan
nelertecon
kaj xeuhelpecon ; kaj malgra
io de Ia nnua momento de
Ia <1]1('1'0 de Esperamo ni vidas grandegan multon
da
Volapkistoj,
kiuj transrs
malkae
al Esperanto,
kaj
ankoru
pli grandan
multon da tiaj, kiuj, konsciante,
ke
Volapk staras multe pli malalte 01 Esperanto, sed ne
dezirante
montri
sin venktaj,
tute defalis de Ia ideo (le
lingvo internada
entute, - dume en Ia tuta tempo
de
ekztstado de Esperanto (13 jaroj) nenie SUl' Ia luta tera globo
trovigis e unu persono, -ni rpetas, e 1tnu-kiu
transirus
. tle Esperanto
al Volapk!
Dum Esperanto,
malgra
Ia
granrlega] malfacilajoj,
knn kiuj gi devas batali, dars vivas
kaj floras kaj konstante plfortigas, Volapk jam longe estas
'orlastu preska de iuj kaj povas est nomata jam de longe
morrluta.
En kio konsistas Ia pliboneco
de Esperauto
anta
Volapk, ni ne povas kompreneble analizi tie i tu te detale ;
pro ekzemplo n montros
nur kelkajn
punktojn:
1) Dum
Volapk sonas tre sovage kaj maldelikate,
Esperanto
estas
nlena je harmonio
kaj estetiko kaj memorigas per si Ia
Iingvon talan . 2) E por tute neinstrutaj
Esperanto
estas
multe pl i facla 01 Volapk, sed porinstruitaj
gi estas tre
multe pIi facila, ail' giaj vortoj -ln'oll1
kelkaj tre malmnltaj
- ne estas arbitre elpenstaj, sed prenitaj el Ia lingvoj TO"
mana-germanaj
en tia formo, ke iu ilin facile rekonas.
Tial i u 10m civilizita
homo jam post kelkaj horoj da
ler-nado povas libere legi ian verkon en Esperanto
[am
preska t ute sen vortaro . 3) Dum Ia uzanto de Vo]apk
nepro devas gin konstnnts ri pettuli, ar alie li gin balda
;'ol'gesas (dank'al Ia plena elpensiteco de Ia vortoj) , Ia uzanto
de Esperanto, unu fojon gin ellerninte,
jam gin ne forgesas,
~e li e(~longan tempou ~in ne uzas , 4) Esperanto
jam en Ia
kornoneo estas tre Iacila por bua inicr puroltuio, dum en
Volapk
oni devas t re longe kaj pacience ekzercadi
sian
orelon, gi~ oni ulkntimigas
al klara diferencigado
de Ia

lSfi

DISCURSOS

DISCURSOS

multaj

reciproke

tre simile

sonantaj

vortoj

(ekzemple

bap,

pab, pap, pp, pep, pp, peb, bb, bob, pop, pup, bub, pub,
pb, bib, pip, pp k. t , p., kiuj fal'igas ankora pli similaj
inter si, se oni prenas lin eu Ia multenombro, t . e. kun s en
Ia fino). 5) En Volapk, dank'al kelkuj Iundamentaj
el'aroj
en la vprincipoj de Ia koustruo
(ekzemple:
vokaloj en Ia
komenco a fino de vorto ne povus esti uzataj, ar ili estas
signo] gramatikaj),
iu nove bezonaa
vorto nepre devas
esti Moita de Ia atoro (e iuj nomoj propraj, ekzemple
Amerko
Melop, Anglujo
Nelij).
Tio i donas ne sole
grandegan uombron da tllle superfluaj
vortoj por Iernado,
sed furas ian dsvolvigan
paon de Ia lingvo iam dependa
de gia atoro a de ia ordonanta Akademio.
Dume eu
Esperanto,
dank'al Ia plena seninflueco
de Ia gramatiko
SUl'
Ia vortaron kaj dank'al Ia regulo, ke iuj verto] fremdajs,
kiuj jam ele si mem estas uternaciaj,
estas uzataj sensange
egale kiel en Ia aliaj lingvoj, - ne sole grandega
multo da
vortoj farigas tute senbezona
por lernado, sed Ia Iingvo
ricevax Ia eblon dsvolvgad eterue iam pIi kaj pli, seu ia
dependo de Ia atoro aii de ia Akademio ,
Parolante pri Ia plboueco ele Esperanto anta Volapk,
n tute ne intencas per tio i malgrandigi
Ia meritojn de Ia
elpensinto
de Volapk , La mertoj
de Schleyer
estas
grandegaj
kaj lia nomo \~inll1 s1..11'0ssnr lal plej honora loko
eu Ia historio de Ia ideo de lingvo internaca , Ni volis nur
montri, ke se hodia efektivigus
kongreso por Ia elekto <li:'
lingvo internacia,
tiam gi inter Ia amba nun eksistantaj
Iingvoj artaj ne povus ~anceligi e UllU minuton.
Ni pruvis sekve, ke Se hoda efektivigns kongreso por
Ia elekto de lingvo internacia,
tiam malgra
Ia grandega
nombro da ekzistantaj
lingvoj ni povus [am nun kun plena
certeco kaj precizeco
antavid,
kian. lingvon
gi elektos,
nome: el iuj ekzistantaj
Ingvoj vivaj, mortintaj
kaj artaj
Ia kongreso povas elekti sole nur un lt lingvou : Esperant,
Kia ajn estus Ia konsisto de Ia kongreso, kiaj ajn estus Ia
politikaj
kondio],
je kiaj
ajn konsideroj,
antajugo].

181

DISOURS08

simpatioj
a antipatioj Ia kongreso sin gvidus, ~i absoluta
tte poous elekti ian alian Iingvon krom Esperanto, ar por Ia
rolo de Ilngvo internacia Esperanto estas nun Ia sola kanddato en Ia tuta mondo, Ia sola, tu te scn iaj konkurantoj ,
Oar c e Ia plej malprospera konsisto de Ia kongreso en
[{i tamen sidos homoj pensantaj,
kaj Ia grandega pliboneco
de Ia lingvo Esperanto
anta iuj aliaj lingvoj tro forte
falas en Ia okulojn al iu, kiu almena iom konatgs kun
tiu i lingvo, tiaI estas tute ne eble supozi, ke Ia kongreso
elektos ian alian -Ingvon . Se ta.men, koutra
ia atendo.
Ia kongreso estos tiom blindigita, ke gi ekdeziros ian aliau
lingvon, tam - kieI ni pruvis supre -Ia
vivo mem zorgos
pri tio, ke Ia decido de Ia kongreso restu sole malviva litero,
tiel longe, gis kolektigos nova kongreso kaj faros elekton
t?;ustan.

VII
Nun restas al ni respondi ankora unu lastan demandon, nome: En Ia nuna minuto Esperanto, vere, aperas kiel
sola kandidato
por lingvo internacia ; sed ar kongreso de
reprezentantoj
de diversa] regnoj por Ia elekto de lingvo
internacia efektivigos kredeble ankora ne balda, ebIe post
dek kaj eble post eent jaroj, tre povas ja est, ke gis tiu
tempo aperos multaj novaj artaj lingvoj, kiuj staros multe
pli al te 01 Esperanto, kaj sekve unu el ili devos esti elektita
de Ia kongreso?
Au eble Ia kongreso mem arangos kompetentan komtaton,
kiu okupos sin [e l kreo de nova arta
lingvo?
.1e tio 1 ni povas respondi jenon.
La ebleco de apero
de nova Iugvo per si mem estas tre duba, kaj komisii al
komitato la kreaon. de n01'a lingvo estus tiel same sensenoe,
kicl ekcemple lcomisii al kornitato verki bonan poemon; Cal'
Ia kreado de plena" en iu] rilatoj taga kaj vvpova lingvo,
kiu al multaj sajnas tia facila kaj erca afero, en efektiveco
estas afere tre kaj tre malacila.
i postulas de unu flanlco

])lSC,UltS08

187

8peoialan talenton ka] inspiron kaj de Ia dua flIMtko gru1l,degan energion, paoiencon kaj carmeqom, senfine aldonitun
amon al Ia entreprenita [ero , Multajn niaj vortoj tre mrgos, ar sajnas al ili, ke oni bezonas nur decidi al si, ke
tablo ekzemple estos bam, sego estos bim k.t.p.k.t.
p.,
kaj lngvo [am estos preta. Kun Ia kreado de pleneca, taga
ka] vivpova lingvo estas tute tiel same, kiel ekzemple kun Ia
ludado SUl' fortepiano a kun Ia trairado de densega arbaro.
AI homo, kiu ne konas Ia esencon de muzko, ~ajnas, ke
nenio estas pli facila, 01 ludi f'ortepianon, - oni ja bezonas
nur ekfrapi unu klavon, kaj estes ricevita tono, vi ekfrapos
alian kla von kaj vi ricevos alian tonon, - vi frapados en Ia
daro de tuta horo diversajn klavojn, kaj vi ricevos tutan
kompozicion ... sajnas, ke nenio estas pli facila ; sed kam
li komencas lud sian improvzitan
kompozicion, iuj kun
ridego diskuras, kaj e li mem, adante Ia ricevatajn
de li
sovagajn sonojn, balda komencos komprenetad,
ke Ia afero
leI estas ne glata, ke muziko ne konsistas eu sola frapado de
klavoj, - kaj tiu heroo, ku kun tia memfida mieno sidgls
anta Ia fortepiano,
fanfarononte,
ke li ludos pli bons 01
c'liuj, kun honto Iorkuras kaj jam plu ne montras sin anta
Iu publiko.
AI homo, kiu neniam ests eu granda arbaro,
~ajnas, ke nenio estas pli facila, 01 trair i arbaron de unu
fino gis Ia dua : kio artf'ika tie i estas? iu infano [a
povas tion i fari; oni bezonas nur eniri, r iam rekte
antaen, - kaj post kelke da horoj a post kelke da tagoj vi
trovas vin en Ia kontraa fino de Ia arbaro.
Sed apena
li eniris iom en Ia profundajon
de Ia arbaro, li balda tiel
perdas Ia vojon, ke li a tute ne povas elramp el Ia arbaro,
n post longa vagado li eliras, sed tute, tute ne en tu
loko, kie li eliri devis.
Tiel estas anka kun arta lingvo:
cnireprei. Ia. kreadon de lingvo, doni al gi jam autae nomon,
trumpet pri gi al Ia leganta mondo - o tio i estas tre
facila, - sed felie tini tiun i laboron estas tute ne tieI
facile. Kun memfida mieno multa] entreprenas
tian laboron :
sed apena ili iom enprotundigs
en [;'in, ili a rcevas

188

DISCURSOS

senordan kolekton da sonoj sen ia: difinlta plano kaj sen ia

indo, a JIi puigas [e tiom da malhelpoj,
je tiom da reeiproke kontraparolantaj
postuloj, ke ili perdas ian paciencou, JP!ttK Ia laboron kaj jam plu ne montras sin anta Ia
publiko ,
Ke Ia kreado de taga kaj vivipova Ingvo ne estas tiel
ucila af'ero, kel al multaj ajnas, oni povas interale
Ia
plcj boue vidi el Ia sekvanta fakto: oni scas, ke gis Ia apero
de Volapk kaj Esperanto estis grandega multo da diversa]
provo] krei artan Ingvon
internaciau;
ne ma1multe ela
provo] aperis anka post Ia apero de Ia diritaj du lingvoj;
grandegan
serion da nomoj de tiuj i provo] kaj iliaj atoroj
v i trevos eu la historio de Ia ideo de lingvo internaeia;
i iuj (li provo] estis farataj
kiel de privataj
personoj, tel
anka de tutaj socetoj ; ili englutis grandegan
multon da
laboroj ka] kelkaj el iJi englutis anka tre grandajn kapita1ojn; - kaj tamen el tiu i tuta grandega uombro 11Ul' d li,
sole nur dn atingia eektvigon
kaj trovis adeptojn
ka]
praktikan
uzon!
Sed anka tiuj i elu aperis nur okaec,
dank' al tio, ke unu el Ia atoroj ne seiis pr Ia laborado de
Ia dua.
La atoro de Ia Ingvo Esperanto, kiu dediis al sa
irleo sian tutan vivon, komencante de Ia plej frua infaueco,
kiu kun tiu i ideo kunkreskgfs kaj estis preta ion oferi al
gi, konfesas mem, ke lian energion subtenaelis nur tiu konscio,
ke li krcas on tan kio ankora neniam ekzists, ka] ke Ia
malfacilajoj, kiujn li renkontadis
en Ia daro ele sia laborado,
cstis tiel granelaj kaj postnlis tiom multe ela pacienco, ke se
Volapk cstus aperinta 5-6 jarojn pli frue, kiam Esperanto
nc ests ankora fnita, li (Ia atoro de Esperanto)
certe
p=rdus Ia paciencon kaj rfuzus Ia pluan laboradon super
S;it lingvo, malgra
ke li tu te bone konscis Ia grandegan
plibonecon de sa lingvo anta Volapk .
EI o supreelirita vi komprenos, ke nun, kiam Ia tuta
mondo sei as, kE' du tnte plenaj artaj lngvoj jam longe
ekztstas, estas tre dube, ke trovigu iu, kiu entreprenus
nun
similan Sizifan laboron de Ia komenco kaj havus sufie da

DISCURSOS

189

onergio, por alkonduki gin al feliC:a fino, tiom pl ke lin ne

viglgus Ia espero doni iam ion pli bonan 01 tio, Ido jam
ekzstas. Kiom malmulte da espero havus tia entreprenanto,
on vidas Ia plej bone el tiuj tre multa] provo] kaj projektoj,
kuj apers 'post Esperanto:
malgrn
ke Ia atoroj
havis
unta si jam tute pretan modelou, lnii kiu ili povis labor,
ne sole nenia el tiuj i provo] eliris el Ia regiono de projektoj, sed e jam el tiuj
projektoj mem on klare vidas, ke
fW iliaj aitoroj havus Ia paciencon kaj povou alkonduki
ili,.11
jlis fino, tiuj i lahoroj prezentgus
ne pIi bone, sed kontrae,
multe malpU bane 01 Esperanto . Dum Esperanto
bonege
kontentigas i1tjn postulojn, kiuj povas esti farataj al Iingvo
internacia
(eksterordinara
facileco, preczeco, rieco, natureco, vvipoveco, fleksebleco, sonoreco k ,t. p.), in el tiuj
projektoj
penas plibong unu ian flan kon de Ia lngvo
oferante por tio i kontravole
ujn a.liajl1 flankojn.
Tiel
ekzemple
multaj
el Ia plej nova] projektistoj
uzas ta
.ekvantan ruzajon: sciante, ke Ia publiko taksos iun projekton konforme al tio, kiel al gi rilatos Ia nstruitaj
lingvisto},
i1i zorgas ne pr tio, ke ilia projekto eFlhl efektive taga por
10 en Ia praktko, sed .nur })ri tio, ke gi en Ia unua minuto
faru bonan impreson SUl' Ia liugvistojn;
por tio ili prcnus
sajn vortojn preska tu te sen ia ~ango eI Ia plej grava] jam
ckeistanta} lingvoj naturaj , Ricevinte frazon akribitan en
tia projektita
Hngvo, Ia Ingvistoj rimarkas,
ke ili per Ia
uuua fojo komprenis tiun i frazon multe pl facile 01 eu
J<~speranto, - kaj Ia projektistoj
jam n-umfas ka] anoncas,
ke ilia lingvo (se ili iam finos g'in) estos lJli bono. 01
F:speranto.
Sed iu prudenta homo tuj konvinkias, ke tio
<ti estas nur il1tzio, ke al Ia malgrava principo, elmetita pro
montro kaj allogo, tie i estas ofertaj
Ia priucpoj
plej
ravaj
(kiel ekzemple Ia facileco de Ia Iingvo por Ia
nekleruloj,
fleksebleco, rieco, precizeco k. t , p.), kaj ke se
smla lingvo e povus est iam Iinita, gi en Ia fino absolute
uenon donus! Cal' se Ia plej grava merito de lingvo interuaea konsistus en tio, ke ~i kiel eble ple] fucile estn tuj

DISCURSOS

190

DISCURSOS

komprenata de Ia instruitaj lingvistoj, ni ja por tio i povus

simple pren ian lingvon, ekzemple Ia latinan, tute sen iaj
Ban(joj, - kaj Ia instruitaj lingvistoj gin ankora pli tacle
komprenos per Ia unua fojo! La principo de lciel eble plej
1nalgranda Bangailo de la naturaj oortoj ne sole estie bone
a{ Ia a,toro de Ia linqno Esperanto, se (juste de li ln
ja prenis titf.n i princiZJon: se d1ltm
.fiJsperanto prudente konteniiqa titt1t i princpon lau mez'Ul/"o
de ebteco, penante plej zorge, ke gi ne kontraagadu al
aliaj pli gravaj principoj de lingvo internacia, Ia projektistoj turnas Ia tutan atenton nur SUl' tiun
principon, kaj
konata.

nooa]

projektisto]

ion alian, nekompareble pli gravan, i1i fordonas kiel ofcron,

ar kunigi kaj konsentigi inter si dioersajn. principojn ili ne
povas ka] e ne havas deziron, ar ili e mem ne esperas
doni ion pretan kaj tagan, sed ili volas nur fari efekton.
EI io supredirta vi vidas, ke ne ekzstas e Ia plej
malgranda kazo por tm, ke aperus ia nova lingvo, kiu
elpuus Esperanton, - tiun lingvon, en. kiun estas enmetita
tiom da talento, tiom da oferoj kaj tiom da, jaroj da pacienca
kaj varmege aldonita laboro, Ia lngvon, kiu en Ia daro de
multaj jaroj estas [am elprovita en iu] rilatoj kaj en Ia
praktko tieI bonege plenumas ion tion, kion n povas atendi
de lingvo internacia. Sed por vi, estimataj askultanto], tio
i estas ne sufia: lvi deziras, ke ni donu al vi plcnan kaj
senduban Iogikan certecon pri tio, ke Ia lingvo Esperanto ne
havos konlmrantojn.
Felie ni trovas nin en tia sltuacio,
ke ni povas doni aI vi tiun i plenan certecon.
Se Ia tuta esenco de lingvo ar ta konsistus eu gia gmmatiko, tiam de Ia momento de Ia apero de Volapk Ia demando
de Ingvo .internacia estus solvita por am kaj iaj konkurantoj al Ia lingvo Volapk aperi jam ne povus ; ar malgra
diversa] eraroj Ia gramatiko de Volapk estas tiel facila
kaj tiel simpla, ke doni ion multe p1i facilan ka] pli simplan
oni jam ne povus. Lingvo nova povus dferenci de Volapk
nur per kelkaj bagateloj, kaj u komprenas, ke pI'O bagatelo;
neniu entreprenus Ia kreadon de nova Iingvo, kaj Ia mondo

1111

pro bagateloj ne rifuzus Ia jam tute pretan kaj elprovitan

lngvon. En Ia ekstrema okazo Ia estonta akademio a
kongreso farus en Ia Volapka gramatiko tiujn negrandajn
ango.jn, kiuj montrgus utilaj, kaj lingvo internacia sen ia
dubo restus Volapk, kaj ia konkurado estus por am
esceptta.
Sed lingvo konsistas ne sole el gramatko, sed
anka eI vortaro, kaj Ia ellernado de Ia vortaro postulas en
lingvo arta cent fojojn pli da tempo, 01 Ia ellernado de l_a
gramatiko.
Dume Volapk solvs nur Ia demandon de Ia
gramatiko, kaj Ia vortaron gi lass tnte sen atento, doninte
simple tutan kolekton da diversa] elpensitaj vortoj, kiujn iu
nova atoro havus Ia rajton elpensi al si la sia propra
deziro. Jen kial jam en Ia komenco mem de Ia ekzistado
de Volapk e Ia plej fervoraj Volapkstoj nature tims,
ke morga aperos nova lingvo, tute ne simila je Volapk
kaj inter Ia amba lingvoj komencigos batalado.
Tute alia
afero estas kun Esperanto: oni scias - kaj ton i ~ por
unu minuto nenia esploranto ueas, - ke Esperanto solvs ne
sole Ia demandon de Ia gramatko, sed anka Ia demandon
de 131 cortare, sekve ne unu mal,grandan parton de Ia problemo, sed Ia tutan problemon. Kio do en tia okazo restis
por fari al Ia atoro de ia nova lingvo, se tia iam aperus?
AI li restus jam neno 0.1... eltrovi Ia jam eltrovtan Amerikon! Ni prezentu al n efektive, ke nun, malgra Ia jam
ekzistanta, bonega en uj rilatoj, iuflanke elprovita,
havanta jam multegon da adeptoj kaj vastan Iiteraturon
lingvo Esperanto, aperis tamen homo, ku decidis dedi tutan
serion da jaroj al Ia kreado de nova lingvo, ke 'li sukcesis
alkonduki sian laboron ~s Ia fino kaj ke Ia Ingvo proponita
de li montrgas efektive pli bona 0.1Esperanto, - ni rigardu
do, kian vidon havus tiu i Ingvo , Se Ia, gramatko de Ia
lingvo Esperanto, kiu donas plenan eblon esprmi en Ia pIej
preciza maniero iujn nuancojn de Ia homa penso, konsistas
tute eI 16 maIgrandaj reguletoj kaj povas est ellernita en
duono da horo, - tiam kion Ia nova atoro POYUS doni pli
bonan? En ekstrema okazo li donus eble anstata 16 regulo]

DISOURSOS

DISOURSOS

192

15 kaj anstata
30 minutoj da laborado postulus 25 mnui ojn ? U ne vere '? Sed u deziros iu pro tio i krei novap
lingvon kaj u Ia mondo pro tia bagatelo rifuzos Ia [am
eksistantnn
kaj iuflanke
elprovitan?
Sendube
11e; eu
ekstrema
okazo Ia mondo diros:
se en via gramatko
;l.
hagatelo estas pIi bona 01 en Esperanto,
n tiun i bagatelon
enkonduko~
en Esperanton
kaj Ia afero estos finita.
Ka
estos Ia voy.taro de tiu i lingvo?
En Ia nuna tempo nenin
esploranto
[am dubas, ke Ia vortaro de Ingvo internacia
ne
povas konsisti el vortoj arbitre elpensitaj,
sed devas konsisti
nepra el vortoj romana-germanaj
en ilia plej komune uzata
.formo; tio
estas ne por tio, ke kiel opinus mnltaj
pl novaj projektistoj
-Ia
instruitaj
Iingvistoj
povu tuj
kompreni
tekston skribitan
en tin i Iugvo (en tia afero.
kiel lingvo internada,
Ia instruitaj
Iingvstoj ludas Ia lasttni
rolou, ar por ili ja tia Ingvo estas nuiiplc] bezona); sed
pro aliaj, pl gravaj kazoj. TieI ekzemple ekzstas grandega
nombro da vortoj tiel nomatai fremdaj, kiuj en uj lingvoj
estas uzataj
egale kaj al iuj konataj
seu ellernado
kaj
kiujn ne uz estus rekta absurdo;
al ili unisone devas soni
anka iuj aliaj vortoj de Ia vortaro, ar alie Ia lngvo estus
sovaga, SUl' iu pao estus kunpuigo
de elemento], malkomprengo], kaj Ia konstanta
regula riigado de Ia lingvo estus
malfaciligita.
Ekzistas
ankora
diversa] aliaj kazoj, pI'O
kiuj Ia vortaro devas esti kunmetita
nur el tiaj vortoj kaj ne
el aliaj, sed pri tiuj i kazoj, kel tro specialaj, ni tie i
detals ne parolos.
Estos sufie, se ni nur diros, ke iuj plej
uovaj esplorantoj
akceptas tun
legou por Ia vortaro kiel
allasantan
jam nenian dubon , Kaj ar Ia Iingvo Esperanto
.f{uste per tiu i lego sin gvidis kaj ar e tiu i lego granda
arbitro
en Ia elekto de vortoj ekzisti ne povas, restas Ia
demando, kon do povus al ni doni atoro de nova lingvo,
:;:e tia estus kreita?
Estas vero, ke al tiu a alia vorto oni
povus doni pl oportnnan formon,-sed
da tiaj vortoj ekzistas
tre nemulte.
Tion i oni Ia plej -bone vidas el tio, ke kan
ajn ella multaj projektoj aperintaj
post Esperanto
vi prenus,

193

vi trovos en iu el ili almena 60 % da vortoj, kiuj havas

tute tiun saman formon, kiel en Esperanto.
Kaj se vi al
tio
ankora
aldonos, ke anka Ia restaj 40 % da vortoj
diferencas de Ia Esperanta
formo pleje nur tial, ke Ia atoroj
de tiuj projektoj
a ne turnis atenton sur diversajn principojn, kiuj por lingvo internacia
estas treege grava], a
smple angis Ia vortojn tute sen ia bezono, - vi facile venos
al 1a, konkludo, ke Ia efektiva nombro da vortoj, al kiuj on
anstata
Ia formo Esperanta
povus don formon pIi oportunan, prezentas
ne pl 01 iajn 10 % . ,Sed se en Ia Esperanta gramatiko
oni preska nenion povas angi kaj en Ia
vortaro oni povus angi nur iajn 10 % da vortoj, tiam estas
Ia demando, kion do prezentus
per si Ia nova Ingvo, se gi
iam estus kreita kaj se gi efektive montrgus kiellingvo
taga
en iuj rilatoj?
Tio i estus ne nova lingvo, sed nur ioW
Aangita lingvo Esperanto!
Sekve Ia tuta demando pri Ia
estonteco de Ia lingvo internacia
alkondukgas
nur al tio, ~
Esperanto
estos akeeptrta
sensanga en gja nuna formo, ~u
en gi estos faritaj iam iaj sangoj!
Sed tu i demando por
Ia esperantistoj
havas jam nenian signifon; ili protestas nur
kontrau. tio, se apartaj personoj volas angi Esperanton
la
aia bontrovo;
sed se iam atoritata
kongreso a akademo
decidos
fazi en Ia lingvo
tiajn
a aliajn
sangojn,
Ia
esperantistoj
akceptos tion i kun plezuro kaj nenion perdos
de tio i : ili ne bezonos tiam de Ia komenco ellerni ian novan
malfacilan
lingvon, sed ili bezonas nur oferi unu a kelkajn
tagojn por Ia ellerno de tiuj angoj en Ia lingvo, kiuj estes
farta], kaj Ia afero estos finita.
La esperantistoj
tute ne pretendas,
ke ilia lngvo
prezentas
ion tiom perfektan,
ke nenio pl alta [am pOVl!S
ekzisti. Kontraie: kiam efektivigos atortata kongreso, p!:i
kiu oni seios, ke gi'a decido havos [orton. por Ia mondo, Ia
esperantistoj
mem proponos
al gi dfin komitaton,
ku
okupus sin je Ia trarigardo
de Ia lingvo kaj farus en gi l\iujp
utlajn plibonigojn,
se e por tio i oni devus sangi laJ lingvon
~is plena
nerekoneblaeo ; sed ar ekzistas
nenia
eblo

194

DISCURSOS

antavid, u tiu i laboro entute sukcesos al Ia komitato,

u ~i ne daros senfinan serion da jaroj, u ~ en konsenteco
estos alkondukita al felia fino kaj u Ia finita Iaboro en I..a
praktiko montrgos tute taga, sekve kompreneble estus tI;e
malsage kaj nepardoneble de Ia flanko de Ia komitato, se ~i
pro Ia problema estontajo rifuzus Ia faktan kaj en iu] rlatj
finitan kaj elprovitan nunajon; sekve se e Ia kongreso venus
al Ia konkludo, ke Esperanto ne estas bona, gi povus decidi
nur Ia jenon: akcepti dume Ia lingvon Esperanto en ~ia
uuna formo kaj paralele kun tio i difini komitaton, kiu
okupus sin je Ia perfektigo de tu i lngvo a [e Ia kreo de
ia nova lingvo pli ideala ; kaj nur tiam, kiam kun Ia tempo
montrgus, ke Ia laborado de Ia komitato estas felie alkondukita aI fino kaj post multaj provoj montrgs tute taga,
nur tiam oni povus anonci, ke Ia nuna formo de Ia Ingvo
internacia estas eksigata kaj anstata gi eniras en Ia vvon
Ia formo nova. u prudenta homo konsentos, ke Ia kongreso
povas agi nur tieI kaj ne alie. Sekve se ni e supozos, ke
fina lingvo de Ia estontaj generacioj estos ne Esperanto, sed
ia alia ankora ellaborota lingvo, en ia okazo Ia vojo al tin
lingvo nepre devas konduki tra Esperanto.
Sekve resumante ion, kion ni diris de Ia komenco gi,;
Ia nuna minuto, ni turnas vian atenton sur tion, ke ni venis
H 1 Ia sekvantaj konkludoj:
1. La enkonduko de lingvo internacia alportus al lu
homaro grandegan utilon;
2. La enkonduko de lngvo internacia estas tute ebla ;
3. La enkonduko de Ingvo internacia pli a malpli
frue nepre kaj sendube efeI\t'vigos, kiom ajn Ia rutinistoj
batalus kontra tio i;
4. Kiel internacia nenam estos elektita ia alia Ingvo
krom arta;
5. Kiel internacia neniam estos elektita ia alia lngvo
krom Esperanto; gi a estos Iasita por iam en ~a nunn
formo, a eu ~ estas poste faritaj iaj ~an~oj.

DISCURSOS

19,

VIII
Kaj nun ni rigardu, kio sekvas el io, kion ni supre
diria. Unue sekvas tio, ke Ia esperantistoj tute ne estas
tiaj fantazstoj, kia] ili ~ajnas al multaj tiel nomataj sa~aj:&
kaj epraktkajs homoj, kiuj [ugas pr io supraje kaj sen ia
logika pripenso kaj mezuras ion per mezurilo de Ia modo.
Il batalas por afero, kiu ne sole havas grandegan gravecon
por Ia homaro, sed kiu al tio havas en si nenion fantazian
kaj kiu pl a malpli frue devas efektivigi kaj nepre efektivigos, kiom ajn Ia inerciuloj batalus kontra gi, kiom ajn Ia
Magulojsel"caduspri ~i. KieI estas sendube..ke post Ia nokto
venas mateno, tieI sendube estas ke post mallonga a longa
batalado Esperanto pl a malpli frue estos enkondukita en
komunan uzon por Ia komunkgo] interna:ciaj. Ni konfirmas
ton i kurag ne tal, ke ni tieI volas, ke ni tion esperas,
sed tiaI, ke Ia konkludoj de simpla logiko dras, ke tieI esti
devas kaj ke alie esti ne pooo, Longan tempon eble ankora
lu esperantstoj devos bataladi, longan tempon eble ankora
ia bubo [etados sur ilin stonojn, koton kaj malsagajn
spritajojn, sed tio, kio devas veni, pl a malpl frue venoso
La inciatoroj de Ia Esperanta afero eble ne gisvivos ~is tiu
tempo, kiam farigos videblaj Ia fru ktoj de ilia agado, ili ir!!!?
eble en Ia tombou kun Ia malestima nomo ele homoj, kiuj
okupads sin je infanajoj, sed pl a malpl frue por Ia mal(lola kalko, kiun ili trinkas el Ia mano] de Ia samtempuloj,
Ia posteuloj konstruos al ili monumentojn kaj elparolados
ilian nomon kun Ia plej granda dauko , Longe ankora eble
iH sajnos al Ia mondo senfortaj, multajn fojojn eble ankora
Ilia afero ajnos aI Ia mondo e mortinta kaj je am enterigita - sed tiu
afero jam neniam mortos, ar ~i morti jam
1/,eniam povas. La' afero vivos kaj konstante rememorigados
pr si; post u nova silenta tempo, se ~i e darus dekon
da jaroj, aperos nova revigligo ; kiam Iacigos unuj batalantoj,
aperos pli a malpli frue novaj energiaj batalantoj, kaj tiel
Ia .afero ros tieI longe, gis fine gi plene atngos san celon,

DISCURSOS

196

DISCURS08

Ne malgoju tial, Esperantistoj, se nesaga] homoj ironie

rimarkas al vi, ke vi estas ankora tre malmultaj, ne perdu
Ia kuragon, se via afero iras malrapide.
La afero konsstas
ne en rapdeco, sed encerteco.
Multe da sencelaj atero]
ekln-ilis anta Ia mondo rapide, sed anka rapde falis; afero
bona kaj certa progresas ordinare malrapide kaj kun grandaj
malhelpoj , (1)

Ia supre montritajn 5 konkludojn n turnas apartan

de tiuj esperantistoj, kiuj batalas por sa ideo
scnkonscie kaj tial ~e Ia plej malgranda rimarko de (a
kontrauloj ekstaras senhelpe kaj ne seias, kion respondi, a
perdas Ia kuragon, iu] tiuj konkludoj prezentas produkton
de Ia simpIa kaj severa logiko. TiaI se oni diras al vi ela
mondo ne volas van Iingvon,. respondu kurage : u l
mondo volas a ne volas, ~i pIi a malpl frue eoos akcepti
gin, <lar alie esti ne povass , Kiam vi ados oni diras ke
aperis nova Iingvo; oni diras, ke tia a alia instruita societo
nu kongreso deziras elekti tian a alian lingvon a krei novan
lingvon, respondu kurage : iuj tiuj. famoj a entreprenoj
estas fonditaj SUl' Ia plej absoluta nekomprenado de Ia
provoj de Ia flanko ne sole de privataj personoj, sed ankaj
de tutaj societoj ripetigls jam multajn fojojn kaj iufoje
fingadis kaj devis finigadi per Ia plej plena fiasko; Ingvo
internaca povas esti nur Esperanto, ar la Ia lego] de Ia
logiko kaj Ia Ia esenco de Ia afero alie esti neniel pooas,
Se on diras aI vi: tiu a alia esperantisto a societo
esper-antista en tro granda sed ne prudenta fervoro faris ian
falsan paon kaj rdndgs a diskreditigis per tio
van
tutan aferon, tiam respondu: lJa afero Esperanta dependas
de nena persono nek soceto, kaj nena homo per siaj prvata]
falsa] pao] povas havi ian influon SUl' gan sorton ; e Ia
SUl'

atentou

(1) Lembremo-nos que estas palavras foram escritas ha 40

anos, quando o movimento esperantista
era fraquissimo.
Hoje o
Esperanto conquista posta fora de debates. Basta-lhe a literatura para lhe g2iranUr vida eterna.

197

utoro de Esperanto mem estas nun por Esperanto absolute

seninlua, ar Esperanto. jam longe farigis afero pure

pubUka.

La dua, kio sekvas el o, kion ni supre diris, estas 1;1

sekvanta : Se Ia elekto de lingvo internada dependus de iJt
kongreso de reprezentantoj de diversa] regno], ni longe, tre
lenga kredeble devus tion i atendi kaj neniu el n ion povus
fari por tio i. Sed se, kieI ni vdis supre, oni jam nun povas
kun plena certeco kaj precizeco antavd, al kia nome lngvo
Ia sorte difinis farigi am internacia, tiam Ia afero angi~as.
Ni ne bezonas jam nun atendi kongresojn: Ia ceIo estas tute
klara kaj u povas sin tiri al gi. Ne beeonante rigardadi,
kion diras a faras alia], iu povas alporti Sian tonon por
Ia kreskanta konstruo. Nenia tono perdi~os. Nenia labranto tie
dependas de Ia alia, u povas agadi aparte, en
sa sfero, la siaj fortoj, kaj ju pli da Iaborantoj estos, tlom
pl rapide estos finita Ia granda konstruo.
Precipe ni
turnas nin al diversaj sciencaj societoj kaj kongresoj. Ne
rigardante, kion faras aliaj, ne atendante, ke aliaj prenu
sur sn Ia Inicativon, iu societo a kongreso aparte decida
ion tian, kio alprokshnigus Ia grandan komunehoman
eelon almena je unu pao .

POESIAS ORIGINAIS
LA ESPERO
En Ia mondon venis nova sento,
Tra Ia mondo iras forta voko;
Per flugiloj de facHa vento
Nun de Ioko flugu ~i al Ioko.
Ne
lU
AI
Oi

aI gIavo sangon soifanta

Ia homan tiras familion: (1)
Ia mond' eterne militanta
promesas sanktan harmonion.

Sub Ia sankta signo de l' espero

Kolektgas pacaj batalantoj,
Kaj rapide kreskas Ia afero
Per laboro de Ia esperantoj.
Forte staras muroj de miljaroj
lnter Ia popoloj dividitaj;
Sed dissaltos Ia obstinaj baroj,
Per Ia sankta amo disbatitaj.
SUl' neitrala lingva fundamento,
Komprenant unu Ia alian,
La popoloj faros en konsento
Unu grandan rondon familian.
(1) Em prosa dir-se-ia:
(/lavo 80lfanta eanoon":

"Oi ne tira8 la homan famiUon aI

POESIAS ORIGINAIS

200

Nia diligeuta kolegaro

Eu laboro paca ne lacigos,
:is Ia bela Ron~o de l' homaro
Por eterna ben' efektivi~os (2)

LA VOJO
Tra densa mallumo briletas Ia ceIo,
AI ki u kurage ni iras.
Simile al stclo en nokta ielo,
AI ni Ia direkton gi dirns ,
Kaj uin ne timigas Ia noktaj fantomoj,
Nck batoj de l' sorto, nek mokoj de l' homo],
Cal' klara kaj rekta kaj tre difinita
i estas, Ia voj' alektitn .
Nur rekte, kurage kaj ne flanki~ante
Ia vojon celitan!
E6 guto ma 19l'anda, konstaute frnpante,
Tra horas Ia montou gran itan.
Ireepero, Pobstino kaj Ia pacienco.Ten estas Ia signo], per kies potenco
Ni pao post pao, post longa laboro,
Atingos Ia celon en gloro.

Ni irn

Ni sarnas ka] semas, neniam Iacigas,

Pri l' tempoj estontaj pensante.
Cent semoj perdgas, mil semoj perdi~as,Ni somas ka] semas konstante .
eRo, esu! mokante Ia bomoj admonas.eNe esn, ne esu ! en kor' aI ni sonas :
(2) Os dois ltlmos versos, redigidos em prosa, dariam: "ais
(]fiam) la bela ,ondo de Ia homaro ete1ctiviIJo8por eterna beno".

POESIAS ORIGINAIS

201

cObstine antaen l La nepoj vin benos,

Se vi pacience eltenos.
Se longa sekeco a vento] subitaj
Velkantajn foliojn destras,
Ni dankas Ia venton, ka], repurigitaj,
Ni forton pIi frean akiras.
Ne mortos [am na bravega anaro,
Qin [am ne timigos Ia vento, nck staro, (3)
Obstine ~i paas, provita, hardita,
AI cel' unu fojou signita!
Nur rekte, kurageka] De flankigante
Ni iru Ia vojon celitan!
E guto malgranda, konstante frapante,
Traboras Ia monton granitan.
L' espero, l' obstino kaj Ia pacienco, Jen estas Ia signo], per kies potenco
Ni pao post pao, post longa laboro,
Atingos Ia celon en gloro.

AL LA FRATOJ
Forte ni stcru, fratoj amctaj,
Por nia scnkta afero l
Ni bataladu kune tenataj
Per Unu bela espero!
(3) "Staro" aqui significa "estagnao", "paralizao".
O movmento pela Implantao de uma Ingua internacional tem pertodos
de parallzal10 mais ou menos longos, durante os quais parece na,
'fer morrido para sempre; porm, depois ressurge mais impetuoso
e faz novas conquistas.

POESIAS ORIGINAIS

202

POESIAS ORIGINAIS

Regas ankora nokto sen luno,

La mondo dormas obstine,
Sed jam levgos balda Ia suno,
Por Ium, brili senfine.

Nia afero kresku kaj floru .

Per n en tuta la mondo!
Ni ~in kondukos ne ripozante,
Kaj nin lacigos nenio;
Ni ~in traportos, sankte jurante,
Tra l' tu ta mondo de Dio!

Veku, ho veku, veku konstante,

Ne timu ridon, insulton!
Voku, ho voku, ripetadante,
(fia vi atingos askulton !

Malfacileco, maIrapideco
AI ni Ia vojon ne baros.

Dekon da fojoj vane perdgos

La voko via ridata,La dekunua alradikgos,
Kaj kreskos frukto benata.

Sen malhonora malkura~eco

Ni kion povos, ni faros.
Staras (4) ankora en Ia komenco
La ceIo en malproksimo,Ni ~n atingos per Ia potenco
De nia forta animo!

Tre malproksime u] n staras

La unuj de Ia aliaj ...
Kie vi estas, kion vi faras,
Ho, karaj fratoj vi miaj?
Vi
En
eu
La

Ni ~in atingos per Ia potenco

De na sankta fervoro,
Ni ~in atingos per pacienco
Kaj per sentima Iaboro.

eu Ia urbo, vi en urbeto,
Ia malgranda vlago,
ne forflugis kiel bloveto
tu ta via kurago?

Glora Ia ceIo, sankta l' afero,

La venko - baldau ~i venos;
Levos Ia kapon ni kun fiero,
La mondo goje nin benos.

eu vi sukceso en

via loko
Kondukas nian aferon,
Au eksilentis jam via vpko,
. Vi laca] perdis esperon?

Tiam atendas nin rekompenco

La plej majesta kaj ria ;
Nia laboro kaj pacenco
La mondon faros fela ! (5)

Iras senhalte via laboro

Honeste kaj eaperante?
Brulas Ia flamo en via koro
Neniam malfortgante ?
Forte n staru, brave laboru,
Kura~e, ho nia rondo!

203

(4)
(5)

ee ou

Ni stara .
Nia tabor
iPi) teueo,

ka.i pccienco

faros

la, mond01t

(subentendido:

20f

POESIAS ORIGINAIS

MIA PENSO

.--"

~-

Sur Ia kampo, for de I' mondo,

Anta nokto de somero,
Amikino en Ia rondo
Kantas kanton pr l' espero.
Kaj pri vivo detruita
i rakontas kompatante,Mia vundo refrapita
Min doIoras resangante.
lu vi dormas? Ho, sinjoro,
KiaI tia senmoveco?
Ha, kredebIe rememoro
EI la kara infaneco?
Kion diri? Ne ploranta
Povis est paroIado
Kun frailino ripozanta
Post somera promenado!
Mia penso kaj turmento,
Kaj doloroj kaj esperoj!
Kiom de mi en silento
AI vi iris jam oferoj! (6)
Kion havis m plej karanLa junecon - mi pIoranta
Metis mem SUl' Ia altaron
De Ia devo ordonanta!
(6) O poeta fala ao pensamento que o atormenta, As suas
dores e esperanas, isto , ao seu prprio mundo subjectvo, ao qual
ofereceu em holocausto o que possua de mais caro - a juventude
- tudo sacrificando ao dever imperioso.
t:ste poema foi escrito antes da publicao do Esperanto, quando a obra de Zamenhof era mantida em absoluto segredo afim de
evitar ataques e zombadas do mundo.
Pela concentrao absoluta em seu trabalho genial, o jovem
pensador se tornra melanclico, alheio ao mundo e incompreendido de tdos,

POESIAS ORIGINAIS

Fajron sentas mi interne,

Vivi ankaii mi deziras,10 pelas min eterne,
Se mi al gajuloj iras ...
Se ne plaas aI Ia sorto
Mia peno kaj Iaboro _
Venu tuj al m Ia morto,
En espero - sen doIoro !

HO MIA KOR'
Ro, mia kor', ne batu maltraukve,
EI mia brusto nun ne saltu for!
Jam teni min ne povas m facile,
Ho, mia kor' i
Ho, mia kor'! Post longa Iaborado
u mi ne venkos en decida hor'!
Sufe l trankvlgu de I' batado,
Ho, mia kor'!

205

AS PRIMEIRAS PGINAS DE LITERATURA

BRASILEIRA PUBLICADAS EM
ESPERANTO
,So desconhecidas dos jovens esperantstas patrcos as
primeiras pginas de nossa literatura, traduzidas em, esperanto, por isso que s existem em velhas e raras colees de
jornais e revistas, ou em livros j f6ra de moda. Sem a
pretenso de classificar-lhas o valor, nem de apresent-Ias
como esperanto-modelo, reproduzo aqui as primeiras, em ordem cronolgica e tenho a ventura de dizer que a Autora
e o Tradutor da primeira dessas pginas residem hoje nesta
Capital, so quasi jovens, - teem menos de 60 anos de idade,
- e... honram-me com a sua amizade, esclareceudo-me
mutas vezes com o seu talento. J brilhavam aos 14 e 19
anos!
1. G. B.

LA

MIOZOrTO
Rosalia Sandoval

El lo. lermo], je g1ttOj de roso simiic],

nuanta (1), naskigis la miosoto .
(1)
8audade

de kllabino kore-

Korenuo,
korenuanta.
Estes termos para a traduo de
e de eauosa, foram de escolha de Ren Lemare, secreta rio

208

LITERATURA BRASILEIRA EM ESPERANTO

LITERATURA BR.ASILEIRA El\1 ESPERANTO

i estie blanka, kiel tiuj larmoj, e p1i btanka. 01 ia

ratlgaj ('2) buiono] de uukeo (3) fianina.
Estis bele gin vidi florantan en lo kampo, en1>iigante
per (ji{1, blankeco la blanTccljn turtetojn. kaj la grizb1a;nTGafn
tf;U fIO jl1 .

La kampo fierigis
posedi ornamajon
tie1 perfeTdan.
Dume, ta knabinoj goj(tj kaj feliaj, ki~tj promenadis tra lo
kampo, malatis la naioam. mioeoton, di/f'wnte:
Vi estas Ia floro de l' korenuo.
Kaj gi, la pala miozoto, ellasis el sio rnalgranda koroto,
kvazau sopiron, jraeon. ki'/.b enhavas poemon de amo kaj
kora nuilts ankrileco: Ne forgesu min!
da S. p.p. E. francesa. Enviando a traduo para LEsperanti~te.
escrevi-lhe que empreguei as palavras amforo e saudado, por estarem incluWas no Manual Costa e Alroeida. Lemaire respondeu:
U mforo
estas tre bona, gi estas internacia.
Sed saudado ajnas
al roi ne nkceptebla . Sro. de Beaufront opinias same, ar gi estas
radkvorto tro specala al Ia lingvo portugala."
Propus ento a
substtuteo de saudado por kormemoro . Lemaire, porm, preferiu korenuo .
Outras
formas
tm sido propostas para traduzir
saudade:
Korlllal()ojo,
80piTado.

101'cstbedauro,

eopiro,

O rato que, se korenuo

re8opiro,

rememoroi,

no exprime

remo mora

bem o sentido da nossa

tambem no pegou,
no tem sido usado por samuieasio] de outros pasea ,
Ora, tanto quanto Os portugueses e brasileiros, claro que os
outros povos no desconhecem o sentimento do "delicioso pungr
de acorbo espinho".
Portanto, as Imguas que les falam devem
ter meios de poder express-lo ,
Carolina Mchnls de Vasconcellos j disse ser lusra a afirmao quatro v('zes secular, de que 8audade no tenha equivalente
em Ingua alguma do globo terrqueo.
HIi. em sua opinio, plena
('on('ordancia entre saudade e Sehn8ucnt
do alemo, soledad do
castelbano, liingtan
do sueco, etc. Por que no se fixar, pois, um
radical, em Esperanto, para exprimir o sentimento da Saudade, peculiar a todos os bomens?

sauae, "a presena dos ausentes",

saudado

a. a.

(2)
(3)

Oran()at'baj.

Diria

agora:

gidando.

209

Se, ian tagon, la knabmo kiu gin naskis, farigis felia~

kaj. .. gin forgesis/
Forlasita restis Ia miozoto en ta verdajo de sio malgranda foliaro, dirante, peteqante al Ia ieto: Ne forgesu

min!
Kaj to. lcnabino korenuania, kiu. naskis el siaj larmoj la
miozoton, kiam si promenadis tra ta kampo, sajnis ne audi
la gemadon de la filo de siaj larmoj, kiu mwrmttris el Ia
frangoj de ia. vesto: Ne forgesu min!
Tttj kiam la lcnabino [oriri, la miozoto prernigis, kuntirigis, kie; sentinte l' akrom. doloron de Ia sendankeco .
Kaj el ia blankajo de gia mat frana 1.:0/"010) iurnita al
ia. ielo, oni adis, kvazau sopiron; tiun i peteqon: Ne

forgesu min!
En 1tnU el tiuj momento], traflugi8 angelo blona kun
grandaj blua} okulo], ki1t trovis t petcqon. de Ta, mioeoio
s1tp"enirantan ai ta Melo sur kolono da, parjumo]. Kaj la iela
estajo kcmpatis aZ Ia smkulpa floro, leiam li gin audis tre

mallaiite murnucranias:

Ne forgesu min!

Li sorbis per unu, kiso tiujn cortojn. lJlenegajn je p1'Ofunda sento, ka] li faligis larmon, larmon. [aritan. et bluo;
ka] lumo, SU1' la korolo de Ta floro.
Kaj de tiam, la modesta miozoto, Ia amjoro de l' larmo],
farigis blua, eierne blua . , .
Trad.

OAETANO

OOUTINHO.

De Aldono de L' Esprantiste, Attgu8to

Septembro

1899.

LA TRI

GUTOJ
Coelho Netto

Albo, ta bona feino kiu zorgas pri la fianinoj,

Albo, Nu

21()

LITERATURA BRASILEIRA

EM ESPERANTO

Zogas en la pupilo blua. (1) de l' virgu1inoj senpekaj, pasant

iam matene apud. roeo, audis sian nomon elparolatan de tri
gutoj tt(,1nantaj. Proksimigante kaj sidigante en Ia koro
de l' floro, ,i demandis afable:
- Kion. vi volas de mi, gutoj brilaj?
- Venn solvi emasuion, dir~s la unua.
-Diru
kion .
- Ni esiae tri ma1samaj gutoj, naskigintaj diversdevene;
ni votas, ke vi diru al ni, kiu et ni estas lo. pIej meriia, kiu
estas Ia pIej pura.
- M i konsenias ; paro lu, guto brila .
. Kaj la unua guto tremanie parotis: ((Mi venas el nuboj
altaj, mi estas filino de l' grandaj maroj.
Mi nas7cigis ~J'I.
la senlima oceano antikva kaj potenco.. Vizitinte marbordojn ka] marbordojn, en mil fulmotondroj skuegita, mi ests
sorbito de nubo . Mi iris gisla altajoj, kie brilas la stelo,
kaj ruligante de iie, inter fulmoj, mi fa1is en la floron, en
lciu nun 1ni ripoeas . M i repreeenias la maron/",
- Estas nun via oico, guto brila, diris la feino al la

ua ,
- ((Mi estas la roso, ki nutras la. 1iliojn.
Mi estas
fratino de l' opalnj lunbro], filino de l' nebuloj, kiuj sin
molcotcas,
kuun. la nokio
mallttmigas lo. naturon:
Mi
repreeentas
1Ctmanienkrepuekon":
- 1((l.j vi? demandis 11lbo la plej malgrandan.
- ((Mi tiaoas nenian indon".
- Porolu: el kie vi venas?
- ((EI Ia okulo] de fianino; mi estis rideto, mi estia
lcredo, mi estie espero, poste rni estis amo, - hodiau mi estas
larmo" .
La aliaj riae je l' quieto, se Albo, maljermamte
siajn

LITERATURA BR.<\SILEIRA EM ESPERANTO

brakojn, prenas gin kun si kaj

merita, ti~t i estas ta pIej pura;
- Sed m estie la maro! ...
- Kaj mi estie I' otmosjerol
- Jes, tremantaj gutoj; se
malaperis en la bIuajo, portante
Tradlukis

diras:

211

Tiu i estas la pIej

-

...
ti1t i estie la 7,01'0. Kaj ~1
la humilan gllton.

])1'.

.roo

A.

A vellar

De Aldono de L' Esprantistc, Deeembro de 1899.

LA KOLOMBOJ
Raym1f1ndoCorreia
Eliras kolombo untta vekita;
Eliras alia, alia, kaj de1coj
Forflugas l(tuvice el la kolombejo],
Apena ekbrilas mateno kvieta.

Se blovas matola nordvento oespere;

Al la kolombejoj ili tiam ree,
La piusnoj skuonte, flugilojn oelomte,
A1flugas amase, goje tiejmirante .
Unu. post alia ankat' el la koro]
Rapide forfhtgas la dolaj reoaio],
.Kicl la kolombo] el 7a kolombejoj;
lli frumatene fltlgilojn mn117011Jng;
Se al kolombejoj kolombo] reiras ;
Tiuj al la koroj neniam revenas.
El la lingvo portuqto trad. Saro (Samuel Meyer) .

(1) - Expresso potica.

O que d cr aos olhos a rts,
membrana colorida.
A pupila no mais que a abertura situada
no meio da rts, para dar passagem aos raios luminosos.

Suplemento de. "L' Esprantste?

de 1900.

Samue; Meyer) Maio

212

LITEHATGHA BRASILEIRA El\1 ESPERANTO

SORTDIRANTULINO
Coelho Netto
- Nu, donu t wi vian manon, - diris al mi ciganineto,
kiu estas nun tie i, antaidimnte la sortojn - Donu al mi
vian manon, mieasiiropo .
Mi etenie al si mian dekstran manon, kaj atendis siajn
vortojn kun rideto nekreema .
- Vi vivos eterne malgaja, eterne sola. Vi havas a,mon
kiu vin mortios,
Vi havas venenon en la animo, la korenuon.
- Vi divenis, eiganino .. , antauenl
- Vi estie felia en via juneeo: vi amadis.
- Mi amai, se mia amo ne estie korespondita.
- Viri1w donis al vi loisojn.
- J es, tamen mi donis al si multe p1i 01 tio, eiganino.
Mi donis animon puran kaj tibtan mian vivon al tiuj ma1veremaj okuloj, al tiu koro sen animo.
- Animo de l' koro! - ekkrii 10.cigandneto, ridetante.
K io estas animo de l' koro?
- Ou vere vi ne scias, kaj vi ootae antaudiri la sortojn'l!
Dir a1 ms, vi seias leio estas Ia parfnrno '!
- (li estas Ia voo de l' [loro],
- Estas la animo...
la animo de l' floroj. La florfolietoj mf)digas, sed. 10.par'fumo restas en la atmosjero, enbalzamigante Ia naiuron:
Oit vi scias kio estoe Ia bluo'!
- Estas Ia eeirato. celo de niaj malgajaj amimo];
- La bluo, eiganino, estas Ia animo de l' Universo, kiel
nia animo estes la bluo de tiu i ostaro kiun ni trenaas. Ou
vi seios kio estas la 1umo?
- Estas la rigardo de l' astroj.

LITERATURA nRASILEIRA

EM ESPERANTO

213

- Estas 1a animo dia. Oiu stelo estas hostio, en leiu oni

trovas 10.epiriion. de l' Amo.
Ou vi ecias leio estas ta Amo 'I
- J es, estas Ia peko de Evo.
- Gi estas la animo .e l' koro, eiganino,
Kiel la
Kreinio faris la spiriton de niaj wnuaj gepatroj nur per dia
blooo, ni [aras la amimon. de l' koro nur per manpremo, per
rieto, per leiso sanleta, leiu ion. puriae leaj fm'tigas. Kreu
tion, eiganino: la stelo], Ia plej malgrandaj steloj estas kiso]
angelaj, krista1igintaj en Ia bluo . Ou vi eeirus esti simila
;e steto t
-Jes.
- Kisu, La kiso estas Ia sola muziko kilt for'gesigas Ia
larmon.
Kiam vi vios du busojn 'unuigitajn, atendu la
sonon de kiso . La kiso estas la voo de l' koro, kie1 la. singulto estas la oo de l',agonio.
Koro sen amo estas korpo sen animo, Se '/xi ne haoas
amon, seru. gin: ar sole ta mortintoj no amas, kaj pro tio
oni diras ke la mortintoj ne poseae animon:
La animo e Ia korpo havas nur ltnU oelon, tio estas, fari
tagigon en 10. koro, ki1t estas ma1grandeta unioerso, enhaoonte stelojn, sunoin, lunojn, fn1motondrojn kaj ielrugojn.
11'11"
kaj antau 01 io, por lce vi povu kom preni projume
la naiuron, amu! La amo a1 ni maljerma ta poron. de z
[etio ,
Vidu kie; mi estas malgaja ... mi ne amas plu, ar mia
koro jam mortiie .
_
Vi estas [una, akcept mian koneilon, cig(tnino, Antau
ot seri riecon, virino devas seri amon.
Iru, amu, tio estas mia koneiio .
Trtuiulci

De Lingvo Internacia,

Caetano Continho

nO 9, Setembro

e 1901,

214

LITERATURA BR,ASILEIRA EM ESPERANTO

TRI BLINDULINOJ
Maria Clara da Ounha Santos
Unuigitaj de sama maIfeIio, vivadis tri blinduIinoj kiel
intimaj amikinoj.
La bIinduIejo estis vasta, grandanombre Ia blinduZinoi.
Inter tiom da maIfeliulinoj, ne distingantaj la tagon de la
nokio, Ia tri naskebIindulinoj reeiquocie interparoladis ple;
alnike.
La maro frapadis la altajn 8tonegojn. Sidigintaj e Ia
rifugeja gardcno kontrau Ia bormaro, (1) la unua blinduIino
rnalgaje ekdiris:
- Miaj amikinoj, se estue ebligite aI ni vidi Ia lumon
tagan e dum uns momento, se angelo h aous Ia eblon. mistet'an forpeU el niaj okuloj tian teruregan ma1lumecon, almefWU dum unu minuto, kion. vi preierue vidi: Ia maron, la
ieron. aU la 6ieIon?
- La maron, respondis Ia ua bliaululino , Eiel armas
min tiu senes brueiado de Ia ondoj frapantaj Ia bormaron l La dola venteto, venanta ei Ia oceano, Ia bruado de
la ondegoj, la delikata pleeuro kiun mi guadas tie i, apu
ei tiu koloso, divenigas t mi ke la maro superas, je beleco,
ion. kion Dio kreis .
La tria bIindttlino levante siajn okulojn aI Ia ielo,
kvazau
povue on vidi, kun sentemo sopiro diris:

si

(1) O contrlirio do que se d na lngua portugusa, em que

nas palavras compostas por Juxta-poso,
comumente o elemento
determinado ou prncpal precede ao determinante
ou qualificativo
(couve-flor, meio-dia, meia-noite, beira-mar),
o Esperanto segue o
processo do latim, do alemo, do ingls, vindo o elemento principa'l
por ltmo, comeando a palavra pelo qualificativo:
florbrasiko,
tameeo,

nolctome<:o, mat'bordo,

s palavras milja1'O, centjaro e bordmaro, de que se encontram

exemplos neste livro, no mais so usadas, substtutdas que foram
por jarmilo, iarcento, marboro.

LITERATURA BRASILEIRA EM ESPERANTO

216

-Mi
preferus vidi la ielon; En, la ielon f1ugas mia;
plendadoj, Dia, kiu kreis la iioroi, la amikecon, la amon,
Ia pardonon, ion leio estas grandanima, faris, por sia logado,
lokon feliegan. La ielo estas mia reoao . Se mi povus vidi
gin, almenau dum unu momento, mi elportus poste kun pU
da rezignacio la kruelan blineoon. kiu sekvas mn de la tago
de mia naskigo.
La un"ua bIindnlino, kil/.t (dente adis kiow diris siaj
amikinoj, tine parolis:
- Mi, tamen, nek la maron, nek la ielon prejerus ; en
Ia tero mem mia revo efektivigus,
Kion strangan la maro
povus inspiri al mi? Kion belasi 1WtYUS montri al mi Ia ieIo_'
io i, kies valoron mi certe nesciae, estas nenio, se oni
komparas kun mia deeiro .
- Kion vi do deziru8? elckriie, mirigitaj, arnbau blindu{inoj.
- Vidi la vizagon de mia patrino!
Traduls Caetano Coutinho

De Aldono literatura de Lingvo Internacia,

n,O

6 de 1903.

LA KUDRILO KAJ LA FADENO

(Fabelo de Machado

ue

Assis)

Bsti foje kudrilo, 7ciu diris al fadcnvolvaJo: Kial ~i

montras tiun i mienon de malmodesteco1 Vi ja estas tute
kunvolvita, kvazau vi volus iri, ke vi luioae ian valoron ep.
$iu i mondo.
- Lasu min, sinjoro!
- Vi cotas, ke mi laeu vin' Kial do mi taeus vin? KiaU
()ar mi diris al vi, ke vi Iuioa mienon. netolereblom t Mi
ripetas gin, kaj mi parolos iion, kion mi eolas; Mia lcapo.

216

LITERATURA BRASILEmA

EM ESPERANTO

-Kia
kapo, .~injoro'l Vi ne estas pmglo, vi estas kudri1o.
Kurilo 11('Iuu.a kapon, mia mieno estas via ojero f (Jiu
luums Ia micnon,
kiusi Dio donis al li.
Okncpu vin [e ria
cioo, ka] lasu la vicon. de la aliaj.
- Se(] ri estas fiera.
- Ccrt c, mi estas [lera,
- R('ei kiaZ'?
- MiI'incle! ar mi kudra, Kiu. do kudra la vestajojll
ka] orna ma Jojn de nia mastrino t (J1t i ne estas mi?
- r i? PU mirine . ai estas vi, kiu. lcudras ilin' (J/t
vi nescias, ke {ji estas mi, kiu kuras ilin, tre ejektioe mif
- Vi traborae la rapon. kaj nenio plu; mi kurtu, mi
kwnigas lUlU pecon kun. Ia alia, mi donas [aeonon. al la ruso/.
-Je8,
se lcion signifas tio i? Mi traboras la dmpon;
mi a11,taiir'as; mi. tiras vin.; vi venas poste, obeomie ion, kio'n
mi [arae ka] oronae .
- La a niaio]
ankM antaims invpcriestron ,
- Vi im.periestro t
-1lfi ne diras tion. i, Sed la. ver o estas, ke vi tuas nu/'
subrolon, an taiiiramie ; vi montras nur la oojon, vi taras n1tr
laboron. malbolan. kaj mtrasuieqan: Secl mi",
mi lc1tniga,s,
tni alliqa, mi kunmetae ,
En tiu. i momento eniris en la cmbron. la kudrisiino
de
Ta baronino ,
Mi ne ecias, u mi cliris, ke tiu i historieto okaeis e
tMtU
baronino, kiu. haui lwdristinon
hejme, por ke si n
beeonu iri e11,lc urbon. sin seri,
La kudristino oenis ; si prenis la dmpon, .~i prenis la
kurilon, ,H preni la jaeno kaj komencis kuri ,
Unu ka] Ta alia, tute [iere, i1's anice sur la drapo,
kiu estis el Ia pie j bona silko, inier la fingroj de la lmdristin,
[acilmoca] kiel la ashunoj de Diomo .
lIfi [ari tiun fi kom parcn. por doni koloron poezian. a1
mia rakonto .
La kurilo dir is:
- Nu, sin jor' [aeno, u vi pereistas ankor01' en tio,

LITERATURA BRASILEIRA EM ESPERANTO

217

kion. vi, iris antau ne longe? (J1l Li rimarkas, ke tiu i isiinginda kudrieiimo sin. olcupas nur je mif
Mi trovi{jas inter
siaj fingroj, mi estas tute kuniita kun. ili, borante aii, supre
a malsupro;
La jaeno responie nenion ; ,qi nur iris antaaen . (Jiu
truo malfermita
de to: kuclrilo csbi tuj plenigita de i; gi
estie silenia kaj agema kiel pcrsono, kiu ucias fio 11, kio f}i
taras, iute ne rolante M.skulti coriojn 8(,llSa(iajn, (1) La
kudrilo, oiante, ke i ne ricevas responon, silentif}is nnlca,
lcaj ris antaen,
En Ia. kurejo reqi absoluta si1(,1Ito; 011i ais lIur plilcplik-plik: de la knulrilo en la drapo .
Je la subiro de l' suno la kurietino duobligis lu k1ulraJon
por la sekoosiia tago; si da1/r'igis sian lnboron. t i1ln tagon
ka] selevantajn, is si finis eian. farajon en la kcara tago leaj
si atenie la balon;
La noktobalo (2) ceni, ka] Ia baronino si?! vesii,
La
Iauiristino, helpante, estie metinia la kudrilon
en sian
kor'sajon, por fari kelkajn: stebojn necesajn, Dum. si ordigis
Ia robon de la bela sinjorino, puomt a11tnu 7caj alia [lamko,
a1'anante ion. tie i a1/' tie, glatig(tnte, butonumanie, o.qrajante, la [aeno moke demandis Ia lcudri1ot-,,:
Nu" dir1t a1 mi, kiu. iroe en Ia balon, sur la le01']Jode l(t
baronino, loiei parto de i robo 7caj de ia eleqanieco t Kiu
dancos kun. la ministro] 7caj dip70matoj, dum vi returnen iros
e11,la ksuiro-skatolon, anta 01 iri en lcorbon de Ia seroistino} f
Rapide diru!
_
Sajnas, ke la lcudrilo nenion. diris; se f/rfLnda7capa ka]
tre speria ping10 parotis malla1'te al Ia mal fe1h~a kaulrilo :
Tio estas bOM leciono por vi; 1e1'11,1("
ma1sar/u70/ Vi
laciis, malfermante vojon por f}i, 7cajf}i (iU(/8 Ia rioon; dtt1n
(1)
Melhor mal8af)ajn, Sen, como prefixo, usa-se com radcas
de substantivos,
(2) Ver nota pgna 214: nokta balo ou btnokto ,

LITERATURA B~ASILEmA

218

vi restas

en kuroskatolo .

EM ESPERANTO

LITERATURA BRASILEIRA EM ESPERANTO

iiet, kie! rni; mi ne mal

Agu

[ermas vojon por i1(,; rni restas tie, kien oni metas mino
Mi rakontis tiun i [abeum. al insiruisio melankolia,
kiu,
skuante sian kapon, diris:
({Mi ankau estie Ia kudrilo

de muite

da fadenoj

ordi

nara]" .
Tradu1cis Arno Ernst.
(De L' Esprantste, Fevereiro

de 1905) .

KANTO DE L' EKZILO

Tie
PU
Mia
Kie

nokte solrevante
da goj' rni trovas ja;
lando haoas palnwjn,
kantas sabia'!.

Di' ne olu, ke mi moriu,

Sen. reveni tien, ha,
Sen. ekgui Ia belajojn,
Kiuj i ne estas jaj
Sen. revidi la palmarbojn,
Kie kania sabia'.
Tradu,k.is Fr. V. Lorenc.

Gonalves Dias
Mia lando havas palmojn,
Kie kantas sabia' (4)
Birdoj tie i kantantaj,
Tiel ne belsonas [a,

ADI STELOJN

Kaj ni havas pU da sielo],

Sur herbejoj pIi da [loro],
En arbaroj u da. vivo)
PU da amo en la koroj .
Tie
PIi
Mia
Kie

Olavo Bilac
"Nu. (vi parolas), audi steIojn! Oerte
La saon. perdis vi!" rni diros tamen,
Ke por audi Ia stelojn mi veki(jas,
Kaj mi malfermas
Ia [enesiron. pale

nokte solreoamie
da ,roj' rni trovas ja;
lando hacas palmojn,
kantas sabi.

Kaj ni babilas, dum Ia Lakta- Vojo,

Eiei mantelo malferrnita supre,
Brileics . [(aj la suno al'L"eninte,
Ilin mi sera.s tra Z' iel' anlcora1'.

Mia lando arrnojn hooa,

Kiujn rni ne trovas i ;
(.)

Sabio estas brdo, kiu kantadas en Ia brastlu]

De Braea Revuo EsperantiBta, n." 1, Abril de 1007.

arbarof ,

Vi diros nun: - {{Mia jreneza frato!

Kion kun iU vi parolas nokte 'I
Kion iliaj jrazo] al vi diras r"

219

220

LITERATURA BRASILEIRA El\1 ESPERANTO

Kaj mi diros: - "Por itin. at'di, amu!

ar povae havi nur l' amant' orelojn
Kapablajn aUdi ka] kompreni stelojn.
Tradukis
De Brazila Revuo Esperantista,

Daltro Santos

n.O 3, Jnnho de 1907-,

NDICE

SEKRETA

Pgnas

MALBONO
Raymuudo Oorreia

Notas sbre o Esperanto no Brasil, at 1906

Finalidade dste livro
Exerclcios
Cartas
"0 O'
A Origem do Esperanto
Carta circular a tdos os esperantstas
o

Se la koler' sai,manta, la otoro

Mortiganta l' animajn ilueiojn,
io, kio la koro turmenieqae
Su: la 1)iza.qosin gravurus lela?''}.;
Se l' animon plorntan oni pOVU8
Rigardi ira. la masko de l' mieno,
Kiom da homoj, !ciuj num. l' envion
Al iuj kaeae, la kompaton kaeusl

o o

o o

o o o o.

o o

o o

o o o o.

o o o o o.

o o.

o o o

o o o"

RESPOSTAS

o o o

"0

o o o o o.

o o o o o o o o o o

o o

o...

o o o o
o o

o o o

3
15
17
43
51
58

A QUESTES LINGUISTICAS:

A pronnca na teoria e na prtca ..

Diviso das palavras em fim de linha ..
Palavras com pseudo.sufxos
"Sdgf" e "eksidi" ....................................
O sufixo "es"
Nominativo depois de "po" ..
Emprgo do acusatvo
Acusativo depois de "anstata"
O caso depois 'de "kiel"
Acento tnico
Pontuao
Pronomes relativos
"Neniu" e "nenia"
"Okupita" ou "okupata"?
Verbos de sentido duplo
Preposio diante de infinitivo .
Adverbio com sentido de preposio

o o o

o o o

o o o o o o o

o o

o o o o o
o o

o o o

o o

o o
o o.

o o
o

o o o o o o.

o o o

o o o o o

o..

o o

o o o o o o

o o o o o o : o
o o

o o
o.'

o.

o o o

o
o o

O'

o o o o

o
o o

o o

o o o o.
o o o

o o.

o o o o o

o o o o o o o o o

o.

o o o o

o o o o o o o o o o o o

o o o o o o o o o o o o

o.

o o o o o o o o o o o o

o o o.

o o o

Trad1tkis Daltro Santos.

o o o o o o o

o o o o o o o o

Kiom da homoj lciu] rias, estas,

Kies sola felio nur kon.sista
En feliu,loj al aliaj sajni!

o o o

o o.

o o o o o o o o o o

Kiom da homoj, eble, kiuj rias,

Portas kun. si kruelan. malamikon,
Kiel olora vusulo nevidebla!

o o o o o o o o o o o o o o o o

o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o

o
o

o.

o...
o.

o o o o

o o o o o o

o o o o o o

6;)
65
66
67
68
69
69
70
70
71
78
78
79
79
81
82
82

DISCURSOS:

De Brazla Revuo Esperantista,

n.O 4, Ju,lho de 1907,

Boulogne-sur.Mer,
Genebra, 1906 .

1905
o

o
o o

o o o o o
o

o o

o o o o o
o

85
95

222
Cambridge, 1907 .................................
Dresde, 1908 ...............................
.. . . . .
Barcelona, 1909 ............................
Washington, 1910 ..............................
Anturpia, 1911 .......................................
Oracva,
1912 ..................
. . . . . . . . . . . . . . . .
Essncia e futuro da idia de Ingua internacional ........

105
115
125
129
139
143
151

Pri

"VETERANO?"

POESIAS ORIGINAIS:
Prego sub Ia verda standardo ..................
La Espero .......
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . .
Lu Vojo .......................................
AI Ia Fratoj .............................
Mia Penso .....................
. . ... . . . . . . . . . . . . . . .
Ho mia Kor' .......................................

92
199
200
201
204
205
I

AS PRIMEIRAS PAGINAS DE LITERATURA

PUBLICADAS EM ESPERANTO:

BRASILEIRA

La Miozoto, Rosalia Sandoval .........................

La tri Guto], Coelho Netto
La Kolombo], Raymundo Correia ....................
Sortdirantulino, Coelho Netto ........................
Tri Blndulno], Maria Clara da Cunha. Santos .........
Lu Kudrilo kaj Ia Fadeno, Machado de Assis ..........
Kanto de I' Ekzilo, Gonalves Dias ...................
Aidi Stelojn, Olavo Blac ...........................
Sekreta Malbono, Raymundo Correia ................

207
209
211
212
214
215
218
219
220

de Jsmael Gomes Braga, esperantistaj gazetoj interalie diris:

The British. Espe1'antist: " . La verkinto iom amuze ndgngas,
ke oni rgardas lin kiel veteranon. Apeuai li estas komeuciuta
sian Esperantistan vivon: li lernis Esperanton anta nur 30 jaroj.
Post tio sekvas vgla] respondo] al Ia demandare, kiuj vere prezentas
historion de Ia Brazila movado. La tra respondo '- al Ia demando
"Kion vi mem entreprenis por Ia propagando en via lando? montras Ia mrndan persistemon de Ia verknto- kaj la] kunlaborantoj. Preska' iu respondo estas enkondukita per tre konvena
strofo el Zamenhofa poemo
.

Helena Esperanti8to:
" ... Jeu 120 paga libro, formato 18 x 12,
bone presta ka] bele bindita.
Qia euha vo tre dokumentita kaj
leginda, rilatas Ia demandaron kun Ia respondo] okaze de Ia "Festo
de Ia veteranoj", ku estis arangta en Ia kadro de I'ora- Kongreso
en Varsovio
.

Svisa Espero: " .. La respondoj montras, ke I. G. B., esperantisto de 30 Jaroj, neniel sin sentas veterano, sed ankora nun
estas fervera batalanto, malgra iuj malsukcesoj, kiujn li vidis.
Facila stlo, agrabla
legado vekanta novan entuziasmon
kaj
persiston .......
------I

:: --

Neerlana
Esperantisto
" .. IIierai'l ni rcevs kaj hoda
n legis Ia unuan Esp. verkon, originale verkitan kaj presitan en
Brazilo. Tiu fakto mem estas gratulinda kaj tial ni komencas nan
recenzon, esprmante grandan Iadon al Ia samdeano, kiu verkis
kaj eldonigis giu.....
Ia verkinto en i tiu libro respondas detale,

-plelttante en Ia respondojn multajn historiajn

faktojn, pensigajn
rn.arkgofn,
valorajn meditojn. La cetera parto de Ia libro
konsstas el artikoloj
koncernantaj
niajn lingvon kaj movadon.
Senescepte u] donas instruajn
pensojn kaj spertojn, nepre Iegindajn. - Papero, preso kaj bindo estas tre bonaj .....

S1tda Krucoto
(A1/'stral:o):
u Ne, gi tute. ne estas
grava
libro. ~i Ia estas pli grava por vi 01 e tio. i estas verketo, num
vsrketo, sed...
kiom feli!a! iskore gi plezurigos vn, anstata
turmcntadi al vi Ia kapon ... "

Herolo de Esperanto (Holando):

" ... La nelacgebla fervoro,
neancelebla krcdo en Ia finvenko kaj multjara sperto estas e Ia
atoro same elstaraj kiel lia granda modesteco kaj lia junarda
koro. - "Veterano mil!. .. Eksigita soldato a emerita oficiro? 1. ..
Sed mi .estas juna kaj brava batalanto!"
ekkrias li en Ia komenco
de Ia libro. TameJi obeeme li respondas unu post alia Ia demandojn,
kiujn Ia Varsovla' J.JKK mets al Ia veteranoj de nia movado.
Sed na brazi~ samdeano raras tion en maniero tute propra,
montrante at ni apecon de historio pri brazila Esperanto-movado,
kun ku U - unu el Ia plej agemaj giaj pioniroj - estas forte
kunlglta , - AI Ia respontlaro li aldonas kolekton de propra] artkoloj, preskati iuj brlanta] pro ortgnalaj ideoj, - artikolo] el
kaj rka nia inovado, kaj ne nur Ia brazila. - La ltngvo estas
tre bona, m trovs nur du peketojn kontra Ia rerleksvo ka]
kelkajn preserarojn , - Papero fortika, preso klara, arango plaa ,
- entute: eldonajo treege simpatia, libro valora por iu esperantisto,
fonto de entuzusmo kaj de firma konvnkgo, el ku plezure erpcs
iu samdeauo - veterano kaj novulo .
T.

J.

" ... Jen Ia unua orgnala verko en Esperanto eldonta en

Brazilo. En Ia unua parto de [a Ihro Ia atoro respondas al Ia
demandare por Ia "Festo de Ia Veteranoj", arangta de Ia Jubilea
Kongreso de Esperanto
en Varsovio.
Tiuj respondo] prczentas
samtempe valorajn detalojn por estonta hstortografo de Ia J<Jsperanto-movado en Ia granda teritorio de Brazlo kaj pro tio estas
vere interesa por iu Espel'alitisto en Ia cetera mondo, I'Jn Ia dua,
pli ampleksa parto, trovgas dudeko ela mallonga] verkoJ ele Ia sarna
atoro el diversaj epokoj de lia laborado kaj penign propagando,
La libro favore prezentgas ne nur Ia enhavo, sed prpC'lpc anka
pro Ia ladnda stlo kaj plaa arango , Oni plezure pOVIIH rekomend
gin tiel al Ia ceteraj "veterano]", kiel al pl junnj )':Hllerantistoj.
kiuj profite gn tralegos".
(Espelanto,
Genebra. HIl!(;Il).