Blm 5: Hareket Kanunlar

Kavrama Sorular
1- Bir cismin ktlesi ile arl aynmdr?
2- Ne zaman bir cismin ktlesi saysal deerce arlna eit olur?
3- Eit kollu terazi ktleyi mi yoksa arl m ler?
Konu erii
Sunu
5-1 Kuvvet Kavram
5-2 Newtonun 1. Yasas
5-3 Ktle
5-4 Newtonun 2. Yasas
5-5 Ktle ekim Kuvveti ve Arlk
5-6 Newtonun 3. Yasas
5-7 Newton Yasalarnn Baz Uygulamalar
5-8 Srtnme Kuvveti

Sunu
Bu blmde sras ile kuvvet kavramn, Newtonun hareket yasalarn, ktle, ktle ekim
kuvveti, arlk ve son olarak da iki yzey arasnda oluan srtnme kuvvetini inceleyeceiz.

Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

1/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

5-1 Kuvvet Kavram

Cisimler arasnda oluan kuvvetleri etkileim ekline gre iki gruba ayrmak mmkndr.
Bunlar sras ile Temas Kuvvetleri ve Alan Kuvvetleridir.
Temas Kuvvetleri
ki cisim arasndaki fiziksel temas(deme) sonucu ortaya kan kuvvetlerdir. rnein yay
kuvveti, srtnme kuvveti, bir topu hareket ettirmek iin topa uygulanan itme kuvveti gibi.
F
fsrtnme

Alan Kuvvetleri
Cisimler arasnda temas olmadan etkisini gsteren kuvvetlerdir. rnein yerekimi kuvveti,
elektrik ve manyetik kuvvet gibi.
F=mg
Ktle ekim kuvveti

Dnya

+q
Elektrik kuvveti

-q
FF

5-2 Newtonun Birinci Yasas

Newtonun birinci yasas duran veya hareket halindeki cisimlerin durumlarn koruma
eilimlerini ifade etmektedir.
Newtonun 1. Yasas:
Bir cisme d kuvvet (bileke kuvvet) etki etmedike cisim durgun ise durgun kalacak,
hareketli ise sabit hzla dorusal hareketine devam edecektir.
Daha basit bir ifade ile, bir cisme etki eden net kuvvet (bileke kuvvet) yok ise cismin ivmesi
sfrdr.
F=0 ise => a=0 dr.
(Cismin hznda bir deime (ivme) yaratlmak isteniyor ise cismin zerine bir kuvvet
uygulanmaldr, yani
a F eklinde kuvvet ile ivme niceliinin orantl olduunu syleyebiliriz.
Bu orant sabitinin ne olduunu (ki ktle) ilerde detayl olarak greceiz).

Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

2/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

Bir cismin hznda meydana gelecek deiime direnme (kar koyma) eilimi o cismin
eylemsizliidir (Yukardaki ivme ile ktle arasndaki orant sabiti, cismin eylemsizliinin bir
lsdr).

5-3 Ktle
Ktle, bir cismin sahip olduu eylemsizliin bir lsdr. Cismin ktlesi ne kadar byk ise
uygulanan belli bir kuvvetin etkisi altnda o kadar az ivme kazanr. rnek olarak ktleleri
farkl ( m1 ve m2) olan iki cisme ayn F kuvvetini uyguladmz varsayalm.
F

m1

F
a1

m2

a2

Ayn F kuvveti, m1 ve m2 ktlelerine etki ediyor ve ktlelere sras ile a1 ve a2 ivmesini

kazandryor. Eer m1 ve m2 cisimlerinin ktlelerini ivmelenmelerine oranlarsak bulacamz
sonu:
m1 a 2
=
m2 a1
eklinde olacaktr. Buna gre ayn kuvvet uyguladmz bir bilye ile bir kamyonu ktleleri
ile orantl olarak ivmelendirebiliriz. Yani ayn kuvvet altnda ktlesi daha az olan bilyenin
hznda daha byk bir deiiklik oluturabiliriz. Benzer ekilde cisim hareketli ise, ktle ne
kadar byk ise durdurmak iin de o kadar byk kuvvet uygulamak gerekir.
Ktle, cismin deimez bir zelliidir ve cismin evresinden bamszdr.
Ktlenin boyutu ktledir [M], SI birim sisteminde kilogram (kg) olarak llr.

5-4 Newtonun kinci Yasas

Newtonun ikinci yasas, bir cismin zerine uygulanan kuvvet ile cismin ktlesi ve bu
kuvvetin cisme kazandraca ivme arasndaki ilikiyi vermektedir.
Newtonun 2. Yasas:
Bir cismin ivmesi, ona etki eden bileke kuvvetle (veya net kuvvet, F) doru orantl,
ktlesi ile ters orantldr.
F=ma
Burada F, cisim zerindeki toplam(net) kuvveti gstermektedir yani F =F1+F2+F3+...+Fn
SI birim sisteminde kuvvet birimi Newtondur ve N harfi ile gsterilir.
Kuvvet Birimi Newtonun Tanm:

Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

3/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

1 kg ktleli bir cisim zerine uygulandnda ona 1 m/s2 lik ivme kazandran kuvvet bir
Newtondur.
1 N=(1 kg) (1 m/s2)
rnek 5.1

zm:

0,30 kg ktleli bir hokey diski yatay, srtnmesiz bir buz zemini zerinde
kaymaktadr. Diske ekilde grld gibi iki kuvvet etki eder. F1 kuvvetinin
bykl 5 N, F2 kuvvetinin bykl ise 8 Ndur. Diskin ivmesinin
bykln ve ynn bulunuz.
y

x-ynndeki bileke kuvvet :

Fx=F1x+F2x=F1cos(-20o)+F2cos(60o)
=(5N).(0,94)+(8N).(0,5)
=60o
=8,7 N
x
=20o
y-ynndeki bileke kuvvet :
Fy=F1y+F2y=F1sin(-20o)+F2sin (60o)
F1=5 N
=(5N).(-0,34)+(8N).(0,87)
=5,2 N
x-ynndeki ivme ax=Fx/m=8,7N/(0,3kg)=29 m/s2
y-ynndeki ivme ay=Fy/m=5,2N/(0,3kg)=17 m/s2
Vektrel olarak ivme a=ax+ay=29+17 m/s2 ifade edilirse buradan;
ivmenin bykl |a|=[(29m/s2)2+(17m/s2)2]1/2=34 m/s2
ivmenin yn =arctan(ay/ax)=arctan(17/29)=30,4o bulunur.
F2=8 N

5-5 Arlk ve ekim Kuvveti

Ktle ve arlk kavramlar ayn eyler deildir ve birbirlerine kartrlmamaldr.
Ktlesi m olan bir cisme dnyann uygulad ktlesel ekim kuvveti cismin arl olarak
adlandrlr ve Fg ile gsterilir. Bu kuvvet, dnyann merkezine doru ynelmitir ve kuvvetin
bykl cismin arl olarak bilinir.
Ktle: m
Arlk: mg=Fg
Newtonun 2. yasasndan F=ma, yeryz zerinde ivmenin deeri a=-g olduundan arlk
kuvveti F=mg eklinde yazlr.
Arlk, g ye bal olduundan corafik konuma gre deiir. Bunun yannda ktle (m)
cismin deimez bir zellii olduu iin her yerde ayndr.

5-6 Newtonun nc Yasas

Newtonun 3. yasas, birbirleri ile etkilemekte olan cisimler arasnda oluacak etki ve tepki
kuvvetleri ile ilgilidir.
Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

4/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

Newtonun 3. Yasas:
ki cisim etkileiyor ise, 1. cismin 2. cisim zerine uygulad F12 kuvveti, 2. cismin 1. cisim
zerine uygulad F21 kuvvetine eit ve zt ynldr.

1
F12 F21

F12= - F21
|F12|=|F21|
Etki kuvveti byklke tepki kuvvetine eit ve onunla zt ynldr. Etki-tepki iftindeki iki
kuvvet daima farkl cisimler zerine uygulanr.
Bir cismin Fg arl, o cismin zerine dnyann uygulad ekim kuvvetidir. Masann
zerinde duran televizyon rneini gz nne alalm. Dnya televizyona ktlesinden (m)
dolay bir Fg kuvveti uygular. Ayn zamanda televizyon da dnyann bu etkisine kar
dnyaya Fg tepki kuvveti kuvvetini uygular (ekil 1-a). Burada Fg ve Fg etki-tepki
kuvvetleridir.
n

n
Fg
Fg
Fg ve Fg etki-tepki
kuvvetleridir

ekil 1-a

Fg

Fg
Fg ve n etki-tepki
kuvvetleri deildir

ekil 1-b

n'
Fg

Fg =- Fg ve n=-n etki-tepki
kuvvetleridir

ekil 1-c

Televizyon masa tarafndan tutulduu iin Fg ynnde ivmelenmez! Masa, aadan yukarya
doru TV zerine n ile gsterilen bir etki kuvveti uygular. Bu kuvvet normal (dik) kuvvet
olarak adlandrlr (ekil 1-b). Normal kuvvet (n) bir temas kuvvetidir ve TVnin masay
delip gemesini nler ve aa ynelen Fgyi dengelemek iin gereken bykle sahip olur ki
masa krlncaya kadarki deerleri alr.
Burada Fg ve n etki-tepki ifti deildir. nk bunlarn her ikisi de ayn cisme, yani TVye
etki ederler. n normal kuvvetinin tepki kuvveti n dr ve n kuvvetine kar TV tarafndan
masaya uygulanan kuvvettir (ekil 1-c).
Burada etki-tepki ifti
Fg= -Fg
n = -n
Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

5/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

Fg: Dnyann TVye uygulad etki kuvveti

Fg: TVnin dnyaya uygulad tepki kuvveti
n : masa tarafndan TVye uygulanan kuvvet
n: n kuvvetine kar TV tarafndan masaya uygulanan tepki kuvveti

5-7 Newton Kanunlarnn Baz Uygulamalar

Dengede (a=0) veya sabit bir d kuvvet etkisi altnda ivmeli dorusal hareket yapan bir cisim
iin Newton yasalarnn baz uygulamalar:
Gerilme: Bir cisim bir sicim ile ekildii zaman cisme bir T kuvveti uygular ve bu kuvvetin
byklne gerilme denir.
T

Bloa etki eden kuvvetleri gsterirsek (ki buna serbest-cisim diyagram-izenei denir).
n

Fg
x-ynnde etki eden net kuvvet

Fx=max buradan x-ynndeki ivme ax=T/m

y-ynnde etki eden net kuvvet

Fy=may
y ynnde ivme sfrdr, dolays ile Fy=may=0 => n+(-Fg)=0

Buradan n=Fg bulunur.

Normal kuvvet, arlka eit ve onunla zt ynldr.

T sabit bir kuvvet ise ax=T/m ivmesi de sabittir.
Tavandan asl lamba:
Tavana arlksz bir iple balanan tavan
lambasn gz nne alalm. Lamba durgun
olduundan (a=0) Newtonun birinci yasasna
gre

Fg=mg

Fx=0
Fy=may=0=T-Fg

T=Fg

Not: Burada Fg ve T etki-tepki ifti deildir.

Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

6/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

rnek 5.4

Bir trafik lambas ekilde grld gibi kablolarla bir destee aslmtr. st
taraftaki kablolar yatayla 37o ve 53olik alar yapmaktadr ve lambann arl
125 N dur. Her kablodaki gerilmeyi bulunuz.

zm:
T3
=37

T1

T2

=53o
=53o

=37o

Fg=T3=125 N

x-ynndeki bileke kuvvet :

Fx=-T1x+T2x= -T1cos(37o)+T2cos(53o)=0 ...........(1)
y-ynndeki bileke kuvvet :
Fy=T1y+T2y-T3x=T1sin(37o)+T2sin (53o)-T3=0 .....(2)
1.eitlikten T2= T1[cos(37o)/ cos(53o)]
T2 deeri 2. eitlikte yerine konursa T1=75,1 N ve T2=99,9 N bulunur.

rnek 5.6

Srtnmesiz eik dzlem: ekilde grlen srtnmesiz, q eim al bir eik

dzlem zerine m ktleli bir sandk konulmutur. A) sandk serbest braklnca
sahip olaca ivmeyi bulunuz. B) Sandn eik dzlemin tepesinden serbest
brakldn varsayalm. Tepeden itibaren alt uca kadar olan uzaklk d olsun.
Bloun alt uca varmas iin geen zaman nedir ve tam alt uta sandn hz ne
olacaktr?
y

zm:
d

n
mgsin

mgcos

mg

a)
x-ynndeki bileke kuvvet :
Fx=mgsin=max
y-ynndeki bileke kuvvet :
Fy=n-mgcos=0 (y ynnde hareket yok)
Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

7/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

x-ynnde ivme max=mgsin => ax=gsin

normal kuvvet n=mgcos
b) ax=sabit olduundan x=vixt+(1/2)axt2
Burada vix=0, x=d olarak verildiinden d=(1/2)axt2 => t=(2d/ax)1/2=(2d/gsin)1/2
Cismin hz v2=vix2+2axx =>v2=2axd =>v=2dgsin bulunur.

5-8 Srtnme Kuvvetleri

evre faktrlerinden dolay (hava, yzeyin przll vb.) cismin hareketine kar koyan
direnmelere srtnme kuvveti denir. Bu ders kapsamnda sadece yzeyler arasndaki
temastan kaynaklanan srtnme kuvvetinden bahsedecegiz.
Srtnme kuvveti (f), genel olarak iki yzey arasnn przlln gsteren srtnme
katsays () ve normal kuvvet (n) baldr.
n
fsrtnme

fsrtnme=n= - mg

mg
ki yzey arasnda oluan srtnme kuvvetini iki gruba ayrabiliriz. Bunlar: statik ve dinamik
srtnme kuvvetleridir.
Srtnme Kuvveti

Dinamik Srtnme kuvveti, fk

Statik Srtnme kuvveti, fs

Birbiri ile temas halinde olan iki yzey arasndaki statik srtnme kuvveti, uygulanan kuvvetle
zt ynldr ve normal kuvvet (n) ile orantldr.
fs sn
Hareket eden bir cisme etki eden kinetik srtnme kuvveti daima cismin hareketinin zt
ynndedir.
fk=kn
Burada
s: statik (duraan) srtnme katsays,
k: dinamik (hareket) srtnme katsaysdr
Cisim duraan veya hareketli olduu zaman cisim ile hareket ettii zemin arasndaki
srtnme katsays () farkldr.

Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

8/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari

fs

fk

mg

n
F

Hareket

mg

fs, max

fk=kn

fs=sn

F
statik blge

kinetik blge

rnek 5.13 Donmu bir havuzda bir hokey diskine vurulsun ve ona 20 m/slik bir hz
kazandrlm olsun. Disk, buz yzeyi zerinde durmadan nce 115 m kayarsa
disk ile buz yzeyi arasndaki kinetik srtnme katsaysn bulunuz.
zm:
fk

Fx=-fk=max
Fy=-n-mg=0
fk=kn ve n=mg
fk=-kn=-kmg=max => ax=-kg

mg
x=115 m
Vi=20 m/s
v=0 m/s

vme sabit olduundan zamansz hz formln: v2=vi2+2axx

Cismin ilk hz vi=20 m/s ve cisim x=115 m sonra duracandan v=0 dr.
0=vi2+2axx => 0=vi2-2(kg)x => k=vi2/2gx=(20m/s)2/[2.(9,8m/s2)(115m)]
k=0,117 bulunur.

Blm 5in Sonu

Kaynak:
Bu ders notlar,
R. A. Serway ve R. J. Beichner (eviri Editr: K. olakolu), Fen ve Mhendislik iin
FZK-I (Mekanik), Palme Yaynclk, 2005.
kitabndan derlenmitir.

Blm 5: Hareket Kanunlar, Hazrlayan: Dr. H.Sar

9/9

Gncel: Temmuz 2008

http://eng.ankara.edu.tr/~hsari