AYDINLATMA TEKNKLER

Aydnlatma terimleri ve tanm

Aydnlatma eitleri
Lamba trleri
Armatr seme
Aydnlatma da faktrler(yansma-yutma-geirgenlik)
ve d mekan aydnlatma, yol aydnlatma teknikleri ve hesaplamalar

Aydnlatma terimleri ve tanmlar

CIE : Uluslararas Aydnlatma Komisyonu (Commission Internationale de Leclairage)

Ik Kirlilii : In, enerji savurganlna neden olacak, astronomi gzlemlerini engelleyecek ve
doal hayat bozucu tehlikeler oluturacak ekilde, yanl yerde, yanl miktarda, yanl ynde ve
yanl zamanda kullanlmasdr.

Uzay a : inden ksmi k aks geen koni veya piramit eklindeki uzay parasna denir. Birimi
steradyan (sr) dr.

Ik Dalm (Polar Fotometri) Erisi : Noktasal bir k kaynandan geen dzlem zerinde,
kaynan eitli dorultulardaki k iddetlerinin u noktalarnn geometrik yeridir.

Armatr Verimi () : Bir aydnlatma armatrnden kan k aksnn armatr iindeki lambann
rettii k aksna orandr.

st Yar Uzay Ik Aks Oran (ULOR) : Armatrn st yar uzaya yayd k aksnn, iindeki
lambann rettii k aksna orandr.

Alt Yar Uzay Ik Aks Oran (DLOR) : Armatrn alt yar uzaya yayd k aksnn, iindeki
lambann rettii k aksna orandr.

Koruma Derecesi : Aydnlatma armatrlerinin toza, kat cisimlere ve suya, neme kar
dayanklklarnn gstergesidir. Uluslararas kabullere gre IPX1X2 kodlar ile gsterilir. Koruma
derecesindeki ilk rakam (X1) kat cisimlere, ikinci rakam (X2) ise suya kar koruma derecesini
gsterir ( TS 3033 ).

Ekranl Armatr : Maksimum k iddeti deyle 65lik ada snrlandrlm, st yar uzaya hi k
yaymayan (ULOR = 0 ) aydnlatma armatr.

Yar-ekranl Armatr : Maksimum k iddeti deyle 75lik ada snrlandrlm, st yar uzaya
gnderdii k aks % 10'dan fazla olmayan (ULOR %10) aydnlatma armatr.

 Ekransz Armatr : Maksimum k iddeti belli bir a ile snrlandrlmam olan, ancak deyle 90
lik ada k iddeti, iindeki lambann/lambalarn k aks ne olursa olsun, 1000 cdy amayan
armatr.

Ekonomik mr : Bir tesisteki lambalarn 100 saat kullanmdan sonraki toplam k aklarnn,
lambalarn kullanlmaz hale gelmeleri ve k aklarndaki azalmalarndan dolay yaklak % 30 deer
kaybettii ana kadar geen sredir.

Etkinlik Faktr (e) : Ik kaynann etkinlik faktr, kaynaktan kan toplam k aksnn kaynan
gcne orandr. Birimi lmen/watt (lm/w) dr.

Ik ve Inm :Ik, insan gznde parltl bir duyum uyandran, yani grlebilen,elektromanyetik
nmn addr. 360 ile 830 nm arasndaki elektromanyetik nm, tayfnn ok kk bir parasdr.

Ik aks : (Birim : Lmen (lm) ) Ik aks () olarak , k kaynandan verilen ve tayfsal gz

hassasiyeti ile deerlendirilen yan g olarak adlandrlr.

Ik iddeti I: (Birim : Candela (cd) ) Bir k kayna, ksal aksn genelde eitli ynlere ve
deiik iddette yayar. Belli bir ynde yaylan n younluu, k iddeti I olarak adlandrlr.

Aydnlk Dzeyi E: ( Birim : Lux (lx) )Aydnlk iddeti E, den ksal aknn aydnlatlacak yzeye
olan orann bildirir. Aydnlk iddeti, 1 Lm deerindeki k aksnn 1 m yzeye eit yaylm ekilde
dt durumda 1 lx deerindedir.

Renk Scakl: (Birim : Kelvin (K) ) Bir k kaynann renk scakl, Kara projektr ile tanmlanr
ve Planckn geometrik yeri ile gsterilir. Scak projektr n scakl arttnda, mavi rengin tayf
ierisindeki pay byr, krmznn pay azalr. Scak beyaz bir a sahip bir akkor lamba rnein
2700 K deere sahipken , ayn deer bir gn floresan lambasnda 6000 K olmaktadr.

Ik Rengi:Ik rengi, renk scakl ile de tarif edilmektedir. Burada ana grup bulunmaktadr:

* Scak beyaz < 3300 K (ww)

* Doal beyaz 3300-5000 K (nw)

* Gn beyaz > 5000 K. (tw)

Ayn k rengine ramen, lambalar, klarnn tayfsal bileimleri nedeniyle ok farkl renksel
geriverim zelliklerine sahiptirler.

Renksel Geriverim:Kullanlan yere ve gr amacna bal olarak, yapay n, renk alglamann

olabildiince hassas gereklemesini (gn nda olduu gibi) salanmas gerekir. Bunun iin lt,
bir k kaynann renksel geriverim zellikleridir. Bu zellikler Genel Renksel Geriverim Endeksi
nde R olarak ifade edilirler.

 Ra = 100 deerine sahip bir k kayna tm renkleri, referans k kayna altndaki gibi optimal
gsterir. Veya Ra deeri azaldka renklerin doru olarak yansmasda giderek azalacaktr.
Aydnlatma terimleri ve tanmlarndan sonra
RENKLER
ncelikle k renklerinden balamamz gerekir.bu renk de gne dr. k bir enerji trdr.grme
olay kla gerekleir. cisme gelen k, cisimden yansyarak gze gelirse cisim grnr..
Ama bu cisim bir k kayna ise, hangi ortamda olursa olsun, evresine k verdiinden karanlkta
olsa da grlr. In yaylmas iin ortam gerekmez; k, bolukta da yaylr. Ik kaynandan
kan k nlar, homojen ve saydam ortamda ise dorular halinde yaylr.
1. Maddeler zerlerine den yanstp yanstmamalarna gre e ayrlr: zerine den
geirebilen maddelere saydam maddeler denir. r: Cam, su, hava..
2. zerine den n bir ksmn geirebilen maddeler yar saydam maddeler denir. r: Yal kt,
buzlu cam..
3. zerine den hi geirmeyen maddelere ise opak ( saydam olmayan) maddeler denir.
Ik Bir Enerjidir: Metal bir ubuk stlnca nce kzarr ve zayf bir k yayar. Istlmaya devam
edilirse akkor haline gelir. Bu olayda s enerjisinin bir ksm a dnmektedir. In bir enerji
olduunu kantlayan bir baka olay da Dnyaya s ve k olarak ulaan gne enerjisidir. Gne
hesap makineleri, uzay aralar, tekneler gibi birok sistemin almasnda enerji kayna olarak
kullanlmaktadr.
Ik enerjisi ; radyometre cihaz ile hareket ,gne pili ile elektrik ,gne panelleri ile s enerjilerine
dntrlebilir.
Ik Kaynaklar: Ik kaynaklar scak ve souk olmak zere ikiye ayrlr. Gne, ampul, mum gibi
kaynaklar scak, floresan, lamba, ate bcei gibi kaynaklar souk k kaynaklardr. Scak k
kaynaklar evresini str. Gneten dnyaya gelen k, zerine dt maddeye enerjisini aktarr.
Ik, madde ile etkilemesi sonucu sourulabilir.
Sourulma, n madde tarafndan emilmesi olduu iin sourulan k enerjisi ile madde snr.
Isnan maddenin ise scakl artar.(Sourma: Maddelerin tutup, sya dntrmesine denir.)
Koyu renkli cisimler, zerlerine den n byk bir ksmn soururlar. Ak renkli cisimler ise
zerlerine den n byk bir ksmn yanstr, az bir ksmn soururlar. Bu yzden koyu renkler,
ak renklerden daha abuk snr.

 RENKLER
Gneten bize ulaan beyaz k, gerekte birok rengin bileiminden oluur. Beyaz
aslnda bal bana bir renk deil, btn renklerin bileiminden oluur. Gne n bir prizmadan
geirdiimizde renklerine ayrldn ve bu renklerin de sras ile
krmz, turuncu, sar, yeil, mavi ve mor olduunu biliyoruz.
Cisimler gne ile aydnlatldnda, zerine bu renklerin karm olan k dtnden,
cisimler bunlardan bir ksmn yanstrlar ve sonuta deiik renklerde cisimler olarak alglanr. Bir
cisim;

Gne ndaki tm renkleri yanstyorsa beyaz

Gne ndaki hibir rengi yanstmyorsa siyah
Gne ndaki herhangi bir rengi yanstyorsa, o renkte grnr.

Gne ndaki renklerden krmz, mavi ve yeil renge ana renk denir. Bu n tek tek ya da
deiik oranlardaki karm gze gelirse, gz, cisimleri bu karmlara gre deiik renklerde alglar.
Bu rengin, karmlar beyaz verir.

ANA RENKLER:
Krmz
Mavi
Sar
ARA RENKLER:
Yeil
Turuncu
Mor
TARAFSIZ ( NTR ) RENKLER:
Beyaz
Siyah
Gri

ki ana rengin karmyla ortaya kan ara renk, karma katlmayan ana rengin tamamlaycsdr.
Ayn zamanda birbirinin gerek gcn ortaya kartp birbirlerini harekete geirdiklerinden
birbirlerine kart renklerdir.

Krmz----Tamamlaycs -----Yeil
Mavi ------ Tamamlaycs -----Turuncu
Sar ------- Tamamlaycs ----- Mor

RENK SPEKTRUMU

OPTK nedir?
Fiziin k olaylarn inceleyen dalna optik denir.
IIIN YAYILMASI..
Ik nlar homojen saydam ortamlar ve bolukta dorular halinde yaylr.
1. Ik Kayna
Ik vererek evrelerini aydnlatan cisimlere denir. Gne ve yldzlar doal k kaynaklardr. Yanan
lamba ve mum gibi cisimler de suni (yapay) k kaynaklardr.

2. Ik nlar
Ik kaynandan kan ve n yolunu belirten dorulara k nlar veya ksaca nlar denir.
3. Aydnlatlm Cisimler
Bir k kaynandan k alarak grnr hale geen cisimlere aydnlatlm cisimler denir.
4. Saydam Cisimler
I tamamen geiren cisimlere saydam cisimler denir. Cam, hava ve su gibi maddeler saydam
cisimlerdir.
5. Yar Saydam Cisimler
I ksmen geiren cisimlere yar saydam cisimler denir. Buzlu cam ve yal kat gibi maddeler yar
saydam cisimlere rnek verilebilir.
6. Saydam Olmayan Cisimler
I geirmeyen cisimlere saydam olmayan cisimler denir. Tahta ve demir gibi maddeler saydam
olmayan cisimlerdir.
7. Renkli ve Siyah Grme
Bir cisim, zerine den gne nn tamamn yanstyorsa bu cisim beyaz grnr. Cisim, zerine
den n tamamn tutuyorsa bu durumda cisim siyah grnr. Eer cisim, zerine den n
bir ksmn yanstyorsa bu durumda cisim yanstt n renginde grlr.
8. Ik Hz
In birim zamanda ald yola k hz denir. Ik hz, n hareket ettii ortama gre deiir.
Aadaki tabloda n baz ortamalardaki hz verilmitir.

Tam Glge - Yar Glge

Kaynaklardan yaylan nlar, ortamda ilerlerken saydam olmayan cisimler zerine derlerse,
cisimleri geemediklerinden dolay, cisimlerin arka tarafnda karanlk alanlar oluur.
Meydana gelen bu karanlk alanlara glge denir. Glgenin ekli, saydam olmayan cismin eklinin en
byk kesiti gibidir. Bunun sebebi, noktasal k kaynandan kan n dorusal olarak
yaylmasdr.

ekildeki k kaynandan kan nlarn hi dmedii yerlere tam glge, kaynan baz
blgelerinden k dp baz blgelerinden k dmedii yerlere de yar glge denir.

Dnya gne etrafnda dnerken, ay dnya ile gne arasna ekildeki gibi girdiinde, ayn glgesi
dnya zerine der ve K noktasndan bakan gzlemci gnei gremez.
Bu olaya gne tutulmas denir.

Dnya, gne etrafnda dnerken ay ile gne arasna ekildeki gibi girdiinde dnyann glgesi,
ay zerine gne nlarnn gelmesini engeller. Gneten k alamayan ay,L noktasndan
bakldnda grlmez, bu olaya da ay tutulmas denir.

CRI nedir?
CRI - (Color Rendering Index, Renk Sunum erii) - Renk Sunumu bir k kaynann cisimlerdeki
renk retimidir. 0-100 arasnda deerlendirilir. 100 en canl rengi gsterir. 80 CRIlk bir k kayna
60 CRIlktan daha canl k verir.
Kelvin nedir?
Fizikte kullanlan scaklk leklerinden biri. Basnc deimeyen bir gazn hacminin ya da hacmi
deimeyen bir gazn basncnn sfr olduu mutlak sfr noktas. Buna gre 0C scaklktaki bir
gazn scakl sabit basn altnda tCye ykseltilirse bu scaklktaki hacmi Vt-Vo + Vo.t.dr. Vt
hacminin sfr olduu t scakl t = -i / ya eittir. Bu scaklk sabit ve Celsius lei cinsinden 273.16Cye eittir .
(t=- i /=-273.16). Buna gre Celsius leine gre 0Clik bir scakln mutlak sfr noktas leine
gre deeri, T =273.16+ t(C)dur. Mutlak scaklk ad verilen Tnin birimi, Kelvin derecesi (K)dir. Bu
nedenle mutlak scaklk leine Kelvin leide denir. [ingiliz fizik ve kimyacs Lord Kelvin (esas
ad William Thomson)
Kelvin nedir?
Kelvin Scakl k kaynann kendisinin genel rengini ifade eder. Bir scak ya da souk olarak
ifade ettiinizde onun kelvini hakknda bilgi vermi olursunuz. Dk kelvinler (r. 3000K) scak ,
yksekler ise r (8000K) dk scakl belirtir. 5000-6500 aras Kelvin gn na karlk gelir.
1000 K: kandil, ya lambas
2000 K: Gn batm, gn doumu. Yksek basn sodyum lambalar.

2700 K: Scak beyaz florasanlar.

2850 K: Klasik telli ev amplleri
3000 K: Stdyo lambalar
3500 K: Kuartz halojen lambalar.
4000 K: Fla ampller.
4100 K: Souk beyaz florasanlar.
5000 K: Mavi fla lambalar, elektronik fla, ortalama gn .
6000 K: Ak len gnei, standart Metal Halide (HID) lamba.
7000 K: Biraz kapal gkyz.
8000 K: Bulutlu, sisli gkyz.
10,000 K: Tam kapal gkyz.
11,000 K: Gnesiz, mavi gk yz.
20,000 K: Ak havada, dadaki glgeler.
Lmen nedir?
Ik Enerjisinin lsdr. Dier bir deyiler bir k kaynandan toplam k lmenle ifade edilir.
Lmen ne kadar ykse k o kadar parlak gzkr. 1 lumen= 0.00146 W dr.
Lks nedir?
zgl k miktardr. Metrekare bana den lmenden hesaplanr.
Watt nedir?
Watt g birimidir. Genellikle lmenle kartrlr. Lmen bir lambann parlakln belirtir, watt ise o
lambann yanarken harcad gc. AYNI TPTE BR LAMBA'NIN yksek wattls yksek lmen,
dk wattls dk lmen verir.

Aydnlatma eitleri
1. AYDINLATMA
2. DI AYDINLATMA
3. YOL AYDINLATMASI

NCELKLE ARMATR CNSLERN VE RNEK OLARAK OPTK DAGRAMLARINI

NCELEYELM.
Aada birtakm rnek armatrlerin zelliklerini inceleyelim.

METAL HALDE ARMATR EKL. Tavan ykseklii fazla olan atlye, spor
salonu fabrika gibi yerlerde kullanlan yapsnda yaklak 40 cm apnda
1mm sacdan emaye frn boyal, kontak iticili ve soket sktrma yay,
porselen duyu bulunan armatrdr.

Tavan armatr

Avize armatr

Spor salon armatr

Projektr armatr

Acil aydnlatma armatr

Ampuller
Elektrik enerjisini a evirmek iin kullanlan aydnlatma gerelerini
temel olarak grupta toplayabiliriz.
Akkor flamanl ampuller
Normal akkor flamanl ampuller
Halojen akkor flamanl ampuller
Floresan ampuller
Normal floresan ampuller

Enerji tasarruflu(kompakt) Floresan ampuller

Gazl dearjl ampuller
Civa buharl dearjl
ampuller Sodyum buharl
dearjl ampuller Neon
ampuller
Metal hlide ampuller
Akkor Flamanl Ampuller
Akkor Flamanl ampuller iki eittir.
Normal Akkor Flamanl Ampuller
meknlarda en ok kullanlan akkor flamanl ampulde elektrik
akm, sya dayankl ve direnci yksek bir metal tel zerinden, havas
alnm bir ortamda geirildiinde metal tel akkor hle gelerek s retirken
ayn zamanda k yayarak evresini aydnlatr.
Cam tp ierisindeki hava boaltlp yerine kripton, argon veya azot
gaz kullanlrsa uzun sre alan aydnlatma tesisatlarnda kullanlan
ampuller elde edilmi olur.
Akkor flamanl ampullerin yapsnda kullanlan metal ise wolfram (tungsten ) ad
verilen maddedir.

Akkor flamanl ampul

stnlkleri:
Balants kolaydr. Az yer
kaplar. Annda k verir.
Montaj maliyeti ucuzdur.
Doru akmda ve alternatif akmda kullanlabilir.
Ampuln alma gerilimi deitirilerek (dimmer anahtarla) ampuln k
aks ayarlanabilir.
Kullanm alan genitir.
Ortam scaklndan etkilenmez.
Az kullanlan (ylda 500 saatten az) tesisler iin uygundur.
Ampul sk sk yaklp sndrlmeye uygundur.

Sakncalar:
Verimi dktr, snr.
mr ksadr (yaklak 1000 saat).
Armatrsz kullanldnda gz kamamasna neden olur.
Halojen Akkor Flamanl Ampuller
Akkor ampullere oranla yaklak % 20 daha fazla k veren ampullere
halojen akkor flamanl ampul ad verilmektedir. Halojen akkor flamanl
ampullerin yapsnda flaman olarak wolfram (tungsten) maddesi, cam
tpteki gazn iinde de iyot ya da brom gibi bir halojen bulunur.

Halojen ampuller
zellikleri:
Halojen akkor flaman ampullerin cam tplerinde kararma olumaz.
Kararma olumad iin k iddeti zamanla sabit kalr.
Bu ampuller vitrin aydnlatmasnda,fotokopi
makinelerinde,
tarayclarda, tatlarda, projektrlerde kullanlr.
Floresan Ampuller
Floresan ampuller iki eittir.
1.Normal Floresan Ampuller
Bu ampullerin cam tpnn ii floresan maddeyle svanmtr. Bu madde
ampul iinde oluan ultraviyole nlar grlebilir a evirir. Floresan
madde olarak silikatlar, fosfatlar ve wolfram bileikleri kullanlr.
Floresan ampullerin iki ucunda elektrotlar tayan metal balklar
bulunur. Balklarn i ksmnda zeri baryum oksitle kaplanm wolfram
elektrotlar yer alr. Ampuln iinde ise civa buhar ve argon gaz mevcuttur.

Uzun floresan ampul

Yuvarlak floresan ampul

Uzun ve yuvarlak floresan ampuller devreye direkt olarak balanamazlar.

Floresan lamba devresi floresan ampul, starter, soket, balast ve armatrden
oluur
stnlkleri
Kullanl ekonomiktir. Fazla
snmaz.
Yksek aydnlklar elde edilir.
Armatrsz kullanldnda gz kamatrmaz. mr
uzundur(yaklak 10000 saat).
Sakncalar
Yardmc aralara ihtiya gsterir (balast ,starter). Hemen
k vermezler.
Tesis maliyeti pahaldr.
Verdii a gre boyu byktr.
Doru ve iyi balant yaplmad zaman n titremesi ve stroboskopik
(ksal grnt yanlmalarn) etki grlr.
Enerji Tasarruflu Ampuller
Normal ve soket duylu olarak retilirler. Kompakt floresan ampullerin
fonksiyonlar floresan ampuller gibidir, ama daha az yer kaplarlar. Cva
buhar, elektrotlar arasndaki elektrik alan tarafndan grnmeyen mor tesi
nlarn gndermesiyle uyarlrlar. Camn i tarafnda bulunan floresan bir
madde bu grnr hle getirir. Bu arada farkl renklerdeki floresan
maddeler, farkl k renkleri olutururlar.
Bu ampullerin iyapsnda ayrca balast grevini yapan bir elektronik devre
bulunur. Bu devre duy (veya soket) ile cam tp arasndadr. Bu
ampullerdeki elektronik devre, atelemeyi salad iin starter bulunmaz.
Bu ampuller n uzun sreli kullanld ve ok sayda k
kaynana ihtiya duyulan yerlerde kullanlr. Bu konu renme Faaliyeti 4te

geni olarak ele alnacaktr.

zellikleri
Standart effaf ampullere gre %80 daha az enerji harcarlar.
mrleri uzundur (yaklak 5000 saat).
Gerilim ve s deiiminden etkilenmezler.

Soket duylu enerji tasarruflu (kompakt) floresan ampul

Resim 1.16: Normal duylu enerji tasarruflu (kompakt) floresan ampul

Gazl Dearj Ampulleri
Gazl dearj ampulleri genellikle d aydnlatmada kullanlr. Ama zel
durumlarda endstriyel iletmelerde ve reklamclk gibi i aydnlatma
tesislerinde de kullanlr.
eitleri
Civa buharl ampul
Sodyum buharl
ampul, Metal hlide
ampul
Neon ampul, eklindedir.
Civa Buharl Ampuller
Civa buharl ampuller balast ile altrlr. Gleri 50-1000 Watt
arasnda deiir. Ampuln iinde ift elektrotlu dearj tp mevcuttur. Tpn

iinde ise civa buhar vardr. Ampul alrken elektrotlarn bulunduu hazne
mavi ve ultraviyole k yayar.
Bu nedenle ampuln camnn i yzeyi ultraviyole nlar grlr
na eviren floresan maddeyle kaplanmtr. zellikle beyaz giysilerin bu
ampuln altnda parlak bir grnmnn olmas ultraviyole nlardan
kaynaklanmaktadr.

Resim 1.17: Civa buharl

ampul

ekil 1.3: Civa buharl

ampul
stnlkleri
Ik etkinlii fazladr.
mr uzundur (6000 9000
saat). Kullanm ucuzdur.
Verimi yksektir.
Sarsnt ve darbelere kar dayankldr.
Sakncalar
Ik verme sresi uzundur (snmas
gerekir). Armatr balants zordur.
zellikle krmzya bakan renkleri gstermez.
lk tesisi pahaldr.

Sodyum Buharl Ampuller

Sodyum buharl ampuller scak katotlu, alak basnl ve alak gerilimle
alan dearj ampuldr. Bu ampul balast zerinden devreye balandnda,
bulunduu ortam scaklnda k yayamaz. nk souk sodyum kat
hldedir. Ampuln i scakl flamanlardan geen akmn etkisiyle 200-300
C'ye ykseldiinde sodyum buharlar. Bu esnada tp basnc der.
Dearj ilemi nce yardmc bir gaz iinde (argon ya da neon) oluur. Bu
sayede tpn ii asal gazla dolar. Ampul elektrotlar, baryum oksitle kapl
wolframdan oluan spiral eklindedir. Ampuln iindeki elektrotlar kk bir
transformatrle stlr. Tpn her iki ucunda da ayn tip elektrot bulunur. 240
Volt'luk ebeke gerilimi sodyum buharl ampuln k yaymasn salayamaz.
Bu nedenle tp iine, elektrotlar birbirine yaklatran madeni bir tututurma
teli konmutur. Gerilim uygulandnda kk ltl boalma yollar oluur ve
n boalma salanr. n boalma ana boalmay balatr ve ampuln
tp snr. Sodyum buharlar ve kl plazma dolgu gazndan sodyum
buharna geer. Bu lambalarn alma gerilimi 240 Volttur. Fakat bu
lambalar 240 Volta kadar olan gerilimlerde de alabilir.

Sodyum buharl ampul

stnlkleri
Ik etkinlii en fazla olan ampuldr. Uzun mrldr
(9000- 12000 saat). Kullanm ucuzdur.
Verimi yksektir.
Sisli havalarda gre yardm eder.
Sakncalar;
lk tesisi pahaldr.
Renklerin ayrt edilmesine olanak vermez.

Sodyum buharl ampul yaps

Metal Hlide Ampuller

Metal hlide ampullerin yapsnda kuvars tp ve bu tpn iinde sodyum
ve talyum ile birlikte kalay iyodr halojenleri bulunmaktadr. Kuvars dearj
tp tek veya ift uludur. Bu ampuller ift zarfldr.
ift ulu olan ampuller saydam ve silindirik bir kuvars tpn iine
yerletirilmitir ve d zarfnn havas alnmtr.

Metal hlide ampul i yaps

Metal hlide ampuller

Ampuln yanmas iin bir ateleyici ve bir balasta ihtiya duyarlar.

Metal hlide ampul

balastlar
Metal hlide tip ampullerin gleri 703500 watt
arasnda deiir. Metal hlide ampuller dekoratif i
aydnlatma, maaza, vitrin ve mze aydnlatmasnda
kullanlr. Ayrca effaf caml olan bu ampuller ok gl
k verebilir. Bu zellikleri sayesinde byk alanlarn, spor
sahalarnn aydnlatlmasnda kullanlrlar.
Neon Ampuller
Neon ampuller datm tablo ve panolarnda sinyal
lambas olarak kullanlr. Flamanlar bulunmaz. Sadece
iki elektrot birbirine yakn yerletirilmitir. Bu lambalarn
havas alnm ve ierisine neon, helyum ve azot gaz
doldurulmutur.

Neon ampuller
Bu lambalarn alma gerilimi 240 Volt ve 415
Volttur. 4-5 mA gibi kk akm ekerler. Gleri ise 1W
civarndadr.

AYDINLATMA BRMLER VE HESAPLARI:

DENKLEM

SEMBOL
n

T
L

AIKLAMA
Ampul says

Gerekli toplam k aks (lm)

Bir ampuln verdii k aks (lm)

ab
k
ha b

E A d
T

Blge (oda) indeksi (boyutlara bal olarak)

Uzunluk (m)

Genilik (m)

Ik kaynann alma dzlemine ykseklii

(m)

Ik kaynann zeminden ykseklii (m)

h1

alma dzleminin zeminden ykseklii (m)

Gerekli aydnlk dzeyi (lux)-Tablodan seilir.

Aydnlatlacak blgenin alan (m)

Tesisin kirlenme (bakm) faktr

Tesisin aydnlatma etkinlik faktr (verimi).

Aydnlatma alann snrlayan duvar, tavan ve

zeminin yanstma faktrlerine, seilen armatr
tipine ve blge indeksine gre tablodan seilir.

ALIIRKEN VEDNLENRKENAYDINLATMAARTLARI FARKLIDIR. BU

FARKLAR BASTOLARAK AAIDAGSTERLMTR.
NSAN DURUMU

ALIIRKEN

DNLENRKEN

YER DURUMU

YER

KONUT

AYDINLIK DDET

1000 LUX

100 LUX

GLGELER

AIK

KOYU

DZGNLK
FAKTR

1/10

IIK RENG

BEYAZ

SICAK BEYAZ

ODA AYDINLATMA VERM

TAVAN

0,80

DUVAR

0,50

0,50

ZEMN

0,30

0,30
0,10

0,30

0,30

0,50
0,10

0,30

0,30
0,10

0,10

0,30

0,30

0,10

0,30

0,10

Oda indeksi
k=

ODA VERM

axb
hx( a b )

0,60

0,24

0,23

0,18

0,18

0,20

0,19

0,15

0,15

0,12

0,15

0,80

0,31

0,29

0,24

0,23

0,25

0,24

0,20

0,19

0,16

0,17

1,00

0,36

0,33

0,29

0,28

0,29

0,28

0,24

0,23

0,20

0,20

1,25

0,41

0,38

0,34

0,32

0,33

0,31

0,28

0,27

0,24

0,24

1,50

0,45

0,41

0,38

0,36

0,36

0,34

0,32

0,30

0,27

0,26

2,00

0,51

0,46

0,45

0,41

0,41

0,38

0,37

0,35

0,31

0,30

2,50

0,56

0,49

0,50

0,45

0,45

0,41

0,41

0,38

0,35

0,34

3,00

0,59

0,52

0,54

0,48

0,47

0,43

0,43

0,40

0,38

0,36

4,00

0,63

0,55

0,58

0,51

0,50

0,46

0,47

0,44

0,41

0,39

5,00

0,66

0,57

0,62

0,54

0,53

0,48

0,50

0,46

0,44

0,40

Aada kullanlacak yere gre gereksinilen ampul saysn bulmak iin bir
rnek tablo dzenlenmitir. Hesaplama yapmadan nce bu tablo dikkatle
incelenmelidir.
ARMATRN KULLANILDII YERLER
GENLK
UZUNLUK
ALAN
YKSEKLK
ARMATRLE ALIMA YZEY
ARASINDAK YKSEKLK

a (m)
b(m)
A=axb(m2)
H(m)
h=H-0.85 (m)
k=

ODA NDEKS
ODA VERM ( )
GEREKL AYDINLATMA DDET
ARMATR TP
LAMBANIN IIK AKISI
ODA AYDINLATMA VERM

2.15

axb
hx (a + b )

k=

8x10
2.15x(8 + 10)

Tavan-Duvar-Zemin

0.80-0.50-0.10

E(Lux)

300
ARN 140
2100
0.46

(Lmen)

n= 1.25xExA
LAMBA SAYISI

BRO
8
10
80
3

xn

n=

1.25 x300 x80

2100 x0.46

31

RNEK AYDINLATMA HESAPLARI:

h H h1 4, 00 0,85 3,15m
a b
12 8
k

1,52
h a b 3,15 12 8
0, 45
d 1,25
A a b 8 12 96m 2
E A d 500 96 1,25
T

133333lm

0, 45

133333
n T
12
L
11200
YAPILAN BR AYDINLATMADA DZGNLK KATSAYISI Y SE
ONUN IIK DAILIM ERS DZGN OLUR.RNEK
AAIDADIR.

RNEK BR AYDINLATMA HESABI

OFS
istenen
aydnlk
= 300
odann boyu
= 19,7
odann eni
= 9,9
armatr
ykseklii
= 3,25
cet. 2'den oda
indexi
= A
cet. 3'den oda
randman
= 0,68
armatr
randman
= 0,75
4000l
m

80W
flo.
lmeni

Lamba
=

m
m
m
Lamba says =
300 X 19,7 X 9,9 / ( 0,68 X 0,75 X 4000 ) =
29
28,68
= Adet

80w floresant
lamba
kullanlacaktr.

SHOW
ROOM
istenen
aydnlk
odann boyu
odann eni
armatr
ykseklii
cet. 2'den oda
indexi
cet. 3'den oda
randman
armatr
randman

=
=
=

300
18,1 m
13,5 m

4,8 m

0,91

0,75

400w Metal halide

Lamba lmeni
= 21000 lm

Lamba says =
300 X 18,1 X 13,5 / ( 0,91 X 0,75 X 21000 ) =
5
Adet
5,11
=
80w floresant
lamba
kullanlacaktr.

Armatrler
D aydnlatmada kullanlacak armatrler, verimi yksek ve koruma derecesi en az IP 5468 olan tiplerden seilecektir. Armatrlerin her birinin iinde g katsaysn en az 0,95
olacak ekilde ayarlayan teke tek veya merkezi kompanzasyon niteleri bulunacaktr.
Armatrler ve donanmlar,ilgili standartlara uygun olmaldr.
Armatrlerin st yar uzaya (gkyzne) gnderdikleri k miktar, Aydnlatma Blgeleri
ksmnda verilen yzdeleri amayacak ve k dalm erileri de kamama problemine
yol amayacak ekilde ekranlanm olacaktr. 10m'den alak direklerle yaplan
uygulamalarda, kullanlan armatrlerin deyle 85 lik a yapan dorultudaki k iddeti
deerleri Tablo 1'deki deerleri amayacaktr.
Tablo 1. 10 metreden alak direk yksekliklerinde kamama snrlamas
20 000 cd/m2

Deyle 85lik ada ve stnde parlt

deeri
Direk ykseklii

4,5 m

4,5m ~
6,0m

6m ~ 10m

85lik ada k iddeti

2 500 cd

5 000 cd

12 000 cd

10m'den yksek direklerle yaplan aydnlatmalarda ise, EK-4te verilen aydnlatma

kriterleri salanacaktr.
Park ve bahelerde byk lde st yar uzaya k gnderen glop (kre) tipi armatrler
kullanlmamas tavsiye edilir. Glop tipi armatrler ancak uygun ekranlarla klar alt yar
uzaya ynlendirildiinde kullanlabilir. Bina d cephe ve reklam panolar aydnlatlmas
amal kullanlan projektr tipi armatrler uygun alarla sadece aydnlatlmak istenen
alan aydnlatacak tipte seilecek ve ynlendirilecektir. Aydnlatmalar yukardan aaya
doru yaplacaktr.

Aydnlatma Blgeleri
Gvenlik, ulam, ticari ve turizm gereksinimleri dikkate alnarak, gerek enerji tasarrufu
salanmas gerekse doal hayatn ve astronomik gzlemlerin etkilenmemesi amacyla
d aydnlatma uygulamalarnda aada belirtilen kurallar esas alnr.
I. Blge : Gzlemevleri evresindeki 30 km. yarapl alanlar, kyler hari yerleme
alanlar dnda kalan alanlar ile doal hayatn, tarihi ve kltrel yapnn korunmas
gereken koruma alanlarn kapsar. Bu blgelerde st yar uzaya gnderdikleri k aks
yzdeleri % 0 (ULOR=% 0) olan yksek verimli armatrler iinde sadece alak basnl
sodyum buharl lambalar kullanlmas tavsiye edilir.
II. Blge : Belediyelere bal alanlar ile kentsel alma ve gelime alanlar, imar ve yol
istikamet plan bulunmayan ky snrlarn kapsar. Bu blgede kullanlacak armatrlerin
st yar uzaya gnderdikleri k aks yzdeleri % 5'den az ( ULOR %5 ) olacaktr.
III. Blge : Belediyelerin snrlar iindeki kentsel yerleik ve gelime alanlar ile bal
bulunduklar alanlar kapsar. Bu blgelerde gvenlik amal yol aydnlatmas
armatrlerinin st yar uzaya yaydklar k aks % 5'den az ( ULOR %5 ), elence ve
reklam amal d aydnlatma armatrlerinin st yar uzaya gnderdikleri k aks
yzdeleri ise % 15den az ( ULOR %15 ) olacaktr.
IV. Blge : D aydnlatmann ve reklam aydnlatmalarnn youn olarak kullanlmas
gerekli olan kentsel alma alanlarndan ticaret blgelerini ve turizm blgelerini kapsar.
Bu blgelerde, gvenlik amal yol aydnlatmalar iin kullanlan armatrlerin st yar
uzaya gnderdikleri k aks yzdeleri % 5'den az (ULOR %5) olmaldr; turizm ve
ticaret amal srekli aydnlatmalarda kullanlan armatrlerin st yar uzaya gnderdikleri
k aks yzdeleri en fazla %15 (ULOR %15) olmaldr. Yine turizm ve ticaret amal
olarak ve ksa sreler iin yaplacak aydnlatmalarda ise, armatrlerin st yar uzaya
gnderdikleri k aks yzdelerinin en fazla %20 (ULOR %20) olmasna msaade
edilebilir.
Yol Aydnlatma Projelerinde Yaplacak ler
Bir yol aydnlatma projesi iin hereyden nce aadaki bilgilere ihtiya vardr.
1) Yolun plan, kesiti, yakn evre durumu, snrlar hakknda ayrntl bilgi,
2) Yolun mevcut ve gelecekteki trafik durumu,
3) Yol iin gerekli ortalama parlt dzeyi,
4) Gerekli parlt dzgnlk faktrleri,
5) Yol kaplamasnn yanstma zellikleri,
6) stenilen grsel ve optik klavuzlama.

Yol Yzeyinin Ortalama Parlts (Luminans)

Bir yol zerinde aydnlk etkisi bakmndan en nemli byklk parlt (Luminans)dr.
Parlt uluslararas notasyonlara gre L harfi ile gsterilir ve birimi cd/m2'dir.

Yolun Cinsi

evre Parlt Seviyesi Ort. Dzgnlk Faktrleri

Kamama
2
Parlt L ( cd/m )
Snrlama Saylar
Toplam
Boyuna Psikoloji Fizyolojik
Uo
U1
k
T
G
Serbest
2
0.4
0.7
6
10

Otoyol ve
Ekspres Yollar
Ana Yollar
aydnlk
2
0.4
0.7
5
karanlk
1
6
10
evre ve Radyal aydnlk
2
0.4
0.5
5
20
Yollar
karanlk
1
6
10
Yaya Trafii
aydnlk
2
0.4
0.5
4
20
Yksek Yollar
Toplayc ve ehir aydnlk
1
0.4
0.5
4
i Yollar
karanlk
0.5
5
20
Genel olarak her trl yolda ayn ortalama parlt deerleri muhafaza edilmelidir.
Ancak ekonomik dnceler ok kez muhtelif yol trlerinde 2 cd/m2' lik ortalama
parlt dzeyinin tutulmasna imkan vermez. Onun iin ortalama parlt dzeyleri trafik
younluu ve yol trne gre Tablo'da gsterildii gibi 2 cd/m2 'den 0,5 cd/m2 'ye
kadar basamaklandrlmtr.

Yol Yzeyi Parltsnn Dzgnl

Cisimlerin iyi grlebilmeleri ve srcnn grme konforu bakmndan yol yzeyinde
mmkn olduu kadar dzgn bir parlt dalm istenir. Parlt dalm iki faktrle
verilir. Bunlardan birincisi bileke veya toplam parlt faktr, yolun gzlemciden
itibaren 60 m ile 160 m arasnda 100 m'lik hesap alannda en kk parlt deerinin
ortalama parlt deerine oran ile boyuna dzgnlk faktr de her eritin orta izgisi
zerinde bulunan bir gzlemci iin o eritin orta izgisi boyunca iki lamba arasndaki
en kk ve en byk parlt deerlerinin oran ile tanmlanr ve
U1 =
Lmin/Lmax ile gsterilir.

Yolun Yakn evresinin Aydnlk Dzeyi

Yol yzeyi parlt dzeyi ve dzgnlnn llmesi kolay olduu halde, evre
parltsnn llmesi olduka zordur. Bu nedenle CIE yolun yakn evresini
aydnlk ve karanlk evreler diye ikiye ayrmaktadr. evre, karanlk olduunda
aydnlk ve dzgn bir yol zerinde giden src bu aydnlk dzeyine adapte
olduundan, karanlk alanlardaki seicilii ok azalr. Bu nedenle karanlk
evrelerdeki yollarn parlt dzeyi biraz daha dk tutulmaldr.

Yaplan almalar 5 m geniliindeki bir yol parasnn buna komu 5 m'lik

evrede parltsnn %50'den az olmayan bir seviyede dmesi halinde, kalitesinin
iyi olduunu gstermektedir. Buna gre makul deerde yol dna k yayan
armatrler, yakn evrelerin aydnlanmasna ve evre fonunda cisimlerin
grlmelerine katkda bulunabilirler.

Kamama Durumu
Bilindii zere kamama, salam bir gzn d etkilerle geici olarak etrafndaki
cisimleri gremez hale gelmesine denir. Kamamann ok nedenleri vardr. Yol
aydnlatmasnda iki trl kamama sz konusudur.
1) Psikolojik kamama,
2) Fizyolojik kamama

Psikolojik Kamama
Grme yeteneinde herhangi bir azalma olmakszn srcde rahatsz edici bir
duygu uyandrr ve seyahat konforunu nler. Psikolojik kamama G kamama
snrlama says ile tanmlanr. Eer
G=1 ise kamama tahamml edilemeyecek kadar fazladr.
G=3 ise rahatsz edicidir.
G=5 ise msaade edilebilir.
G=7 ise kamama yeterince kstlanmtr.
G=9 ise kamama farkedilmeyecek kadar azdr.
G<1 ve G>9 deerlerinin pratik bir anlam yoktur.

Fizyolojik Kamama
Fizyolojik kamama, gzn grme yeteneini azaltr. Bununla ilgili almalar
Holladay tarafndan yaplmtr. Holladay'e gre kamama gzde dalm k
etkilerine edeer rt parltsndan ileri gelir.
Grsel ve Optik Klavuzlama
Yol gvenlii bakmndan srcnn nnde uzanan yol paras, yol snrlar,
karlalabilecek engeller, kavaklar, kprler vb. Btn zellikleriyle aka
grlebilmelidir. Aydnlatma, trafik iaretleriyle birlikte yolun evreye gre
grlebilirliini arttrarak grsel klavuzlamaya katkda bulunur. Ayrca armatr
dzeni ile yol gidii ve zel noktalar daha belirgin hale getirilerek optik
klavuzlamada yaplmaldr.

Grsel Klavuzlama
1) Tesisat, aydnlatmann esas blm src dorultusuna gelecek ekilde
dzenlenmelidir,
2) I80 ve I88 k iddeti deerleri dk olan armatrler kullanlmaldr,
3) Yal havalarda da etkili olmalar iin yol iaretlerinin yapmnda kullanlan
malzemeler przl ve kaba yapda olmaldr.
Optik Klavuzlama
1) Etraf ak, geli ve gidii ayr olan yollarda armatrler orta refjde
yerletirilmelidir,
2) Virajlarda direkler, virajn d tarafna dikilmelidir,
3) Farkl karakterli yollar, farkl renkli k kaynaklaryla aydnlatlmaldr;
(rnein oto ve ekspres yollar sodyum buharl lambalarla aydnlatlrsa iyi bir
grsel klavuzlama elde edilir)
4) Kavaklara gelen farkl karakterli yollarda farkl renkli k kaynaklar
kullanlmaldr,
5) Mmkn olan yerlerde iyi bir klavuzlama salayan boyuna ask dzeni
(katener sistem) uygulanmaya allmaldr.

Ik Rengi
Yol aydnlatmasnda byk lde yksek ve alak basnl civa buharl
lambalar ve daha az sayda da halojen-metal buharl lambalar ve floresant
lambalar kullanlr. Yaya trafiinin olmad oto yollar ve ekspres yollar k
rengi i yumurta sars olan alak basnl sodyum buharl lambalarla
aydnlatlrsa, daha byk ekil duyarl, ayn parltda daha byk aydnlk
etkisi, daha hzl grme, daha az psikolojik kamama elde edilir. evre yollar,
ehir ii ana yollarda k rengi tatl sar olan yksek basnl sodyum buharl
lambalar, al-veri caddeleri ve dier yollarda da srasyla k rengi mavimsi
beyaz olan yksek basnl civa buharl lambalarla halojen-metal buharl
lambalar ve floresant lambalar kullanlr.

RNEK OLARAK 2 TARAFLI BR YOL 15m ARALIKLARLA 100W YKSEK

BASINLI BR SODYUM ARMATR LE AYDINLANIRSA IIK DAILIM
ERS YAKLAIK OLARAK AAIDA GRLD GB OLUR.