Stoffen

ons:
rondom

LEERLINGENCURSUS CHEMIE
3E MIDDELBAAR ASO (2UUR/WEEK)
MARGOT VANSTEENLAND

.Stoffen en hun
eigenschappen

INHOUDSTAFEL
1.

INLEIDING

2.

VOORWERPEN OF STOFFEN?

2.1.

Definities

3.

VOORWERPSEIGENSCHAPPEN

4.

STOFEIGENSCHAPPEN

4.1.

Inleiding

4.2.
Direct waarneembare stofeigenschappen
Labo-oefening 1
4.2.1.
Uitzicht
4.2.2.
Smaak en geur
4.2.3.
Gehoor

4
4
5
5
6

4.3.
Meetbare stofeigenschappen
Labo-oefening 2
4.3.1.
Kook- en smelttemperatuur
4.3.2.
Oplosbaarheid
4.3.3.
Hardheid
4.3.4.
Overige

6
6
6
7
7
8

5.

BIBLIOGRAFIE

5.1.

Boeken

5.2.

Websites

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

1. INLEIDING
Chemie is een studiegebied binnen de natuurwetenschappen waarin de samenstelling, bouw en
eigenschappen van materie en hun veranderingen bestudeerd wordt. Met andere woorden, een chemicus
spitst zich toe op de verschijnselen waarbij de aard van de stoffen verandert.

2. VOORWERPEN OF STOFFEN?
2.1.

DEFINITIES

Materie is een verzamelnaam voor alle stoffen en voorwerpen die een massa hebben en ruimte innemen.
Een stof is de materie waaruit verschillende voorwerpen gemaakt kunnen worden. Eenzelfde voorwerp
wordt samengesteld uit (vaak meerdere) stoffen. Voorbeelden: glas, hout, stro,.
Een voorwerp is een concreet ding met een bepaalde massa, grootte, vorm en kleur.
Voorbeelden: tafel, glas, stift, schoen,..

Figuur 1: materie (bos), stof (hout), voorwerp (potlood)

3. VOORWERPSEIGENSCHAPPEN
Alle voorwerpen in je omgeving hebben een bepaalde vorm en lengte. Ze nemen een groot of klein
volume in en hebben een bepaalde massa. Deze eigenschappen noemt men voorwerpseigenschappen en
zijn specifiek voor ieder voorwerp.

Figuur 2: voorwerpen (geld, sleutel, vergrootglas)

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

4. STOFEIGENSCHAPPEN
4.1.

INLEIDING

Stoffen zijn niet altijd gemakkelijk herkenbaar. Het maken van een visueel onderscheid tussen een fles uit
glas of n uit plastiek is eenvoudig. Voor keukenzout en kristalzout is dit minder evident. De meest voor
de hand liggende methode om deze 2 stoffen te identificeren is door ze te proeven.
De zintuigelijke waarnemingen worden steeds gebruikt als eerste hulpmiddel voor het herkennen en
identificeren van onbekende stoffen. Hier wringt echter het schoentje. Vele stoffen hebben geen of
dezelfde geur, kleur en smaak. Bovendien is het proeven van een onbekende stof voor een onderzoeker
niet veilig en dus niet aanvaardbaar als onderzoeksmethode. Een chemicus gaat daarom steeds op zoek
naar eigenschappen van de stof waardoor hij deze kan herkennen.

4.2.

DIRECT WAARNEEMBARE STOFEIGENSCHAPPEN

Met behulp van de zintuigen kan op een eenvoudige manier een aantal stofeigenschappen waargenomen
worden.
Labo-oefening 11
PROEFOPZET: Vooraan in de klas staan 10 onbekende stoffen.
DENKVRAAG: Welke zintuigen kunnen worden gebruikt om de stoffen te identificeren?

Voor de uitwerking van de labo-oefening: zie blz. 11

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

4.2.1. Uitzicht
Volgende stofeigenschappen kunnen voldoende zijn om de stof te herkennen:

Kleur: kleurloos of een specifieke kleur

Oppervlak: glanzend, kristallijn, korrelig, poeder,
Uitzicht: homogeen of heterogeen
Aggregatietoestand: vast, vloeibaar, gas

Voorbeelden:

Metalen worden onderscheiden op basis van hun kleur: koper, zilver, goud, lood,..
Tafelolie en wijn worden onderscheiden op basis van hun viscositeit.
Koperdichloride heeft een blauwe kleur, kaliumpermanganaat heeft een paarse kleur.

Figuur 3:koperdichloride (blauw) en kaliumpermanganaat (donker paars)

4.2.2. Smaak en geur

Stoffen hebben vaak een typische smaak en/ of geur. Voedingsmiddelen worden gemakkelijk door middel
van smaak en geur herkend. In een chemische omgeving kan het waarnemen van geuren en smaken
gevaarlijk zijn. Bepaalde dampen kunnen prikkelend of schadelijk zijn voor de neus, andere stoffen kunnen
dan weer giftig of irriterend zijn voor tong en lippen. Het zintuigelijk waarnemen door middel van smaak
en geur moet dus voorzichtig aangepakt worden!
Voorbeelden:

Azijn en water kunnen gemakkelijk onderscheiden worden door eraan te ruiken.

Zout en suiker worden van elkaar onderscheiden door te proeven.

Figuur 4: labo veiligheid

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

4.2.3. Gehoor
Gehoor kan enkel informatie opleveren door stoffen met elkaar in contact te brengen.
Voorbeelden:

4.3.

Kristalglas kan door aantikken onderscheiden worden van gewoon glas

Opbruisen van gas in een vloeistof
Ontploffing

MEETBARE STOFEIGENSCHAPPEN

Labo-oefening 22
PROEFOPZET 1: Vul een beker met water en warm op. Vul een beker met boter en warm op.
PROEFOPZET 2: Vul 3 bekers met water. Breng in de bekers respectievelijk een kleine
hoeveelheid olie, zout en suiker. Meng goed.
DENKVRAAG 1: Wat zal er gebeuren met het water? Wat zal er gebeuren met de boter?
DENKVRAAG 2: Wat zal er gebeuren?

4.3.1. Kook- en smelttemperatuur

De kooktemperatuur van een vloeistof is de temperatuur waarbij deze begint te koken, gemeten bij een
druk van 1013 hectopascal (hPa).
De smelttemperatuur van een stof is de temperatuur waarbij deze stof begint te smelten.
Tabel 1: voorbeelden kookpunt en smeltpunt van stoffen

Stof
Water
Ethanol
Zuurstof

Kookpunt ( Celsius)
100C
78C
-183C

Stof
Ijzer
Ijs
Kwik

Smeltpunt ( Celsius)
155C
0C
-39C

Voor de uitwerking van de labo-oefening: zie blz. 12

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

4.3.2. Oplosbaarheid
De oplosbaarheid van een stof is de mate waarin deze stof kan oplossen in een oplosmiddel.
Voorbeelden:

Vet is onoplosbaar in water.

Suiker is moeilijker oplosbaar in water dan zout

Figuur 5: oplosbaarheid olie, suiker en zout in water

4.3.3. Hardheid
Niet alle stoffen zijn even hard. De hardheid van een stof kan bepaald worden door de stof te krassen met
de mineralen weergegeven in de hardheidschaal van Mohs. Deze schaal bestaat uit tien mineralen
gerangschikt volgens stijgende hardheid.
Voorbeeld:

Kwarts en orthoklaas maken een kras op vensterglas, apatiet niet. Met andere woorden: de
hardheid van glas is gelegen tussen 5 en 6.

Tabel 2: Harheidsschaal van Mohs ; Hardheid van enkele stoffen

Mineraal
Talk
Gips
Calciet
Fluoriet
Apatiet
Orthoklaas
Kwarts
Topaas
Korund
Diamant

Harheidsgraad
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Stoffen
Was
Grafiet
Lood
Zink
Koper
Goud
Ijzer
Asbest
Vensterglas

Harheidsgraad
0,2
0,5 1
1,5
2,5
2,5 3
2,5 3
45
5
5,5

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

4.3.4. Overige

Massadichtheid
Oplosbaarheid
Breekbaarheid
Viscositeit
Dichtheid

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

5. BIBLIOGRAFIE
5.1.

BOEKEN

Andries, W., Courtyn, N., Lambers, P., Smet, F., & Hoye, E. V. (2003). Chemie plus 3. Kapellen: Uitgeverij
Pelckmans.
Ooms, P., & Uyterhoeven, K. (2012). Lab3 Handleiding. Nv uitgeverij Averbode.

5.2.

WEBSITES

Alibaba.com. (2016). Hoge Kwaliteit Cupric Sulfaat Fabriek Prijs. Opgeroepen op 10 17, 2016, van
https://dutch.alibaba.com/product-detail/high-quality-cupric-sulfate-factory-price60067838684.html
Carpinteria Valley Association. (2013). Oil and Water Do Not Mix. Opgeroepen op 10 17, 2016, van
Carpinteria Valley Association: http://carpinteriavalleyassociation.org/2013/07/oil-and-waterdo-not-mix/
Eemsbode. (z.d.). Gevonden voorwerpen voortaan bij gemeente melden. Opgeroepen op 10 17, 2016,
van Eemsbode:
http://www.eemsbode.nl/cookies/?ref=http%3A%2F%2Fwww.eemsbode.nl%2Fnieuws%2F4406
%2Fgevonden-voorwerpen-voortaan-bij-gemeenten-melden%2F
Gemeente oudewater. (z.d.). Gevonden of verloren voorwerpen - overzicht. Opgeroepen op 10 17, 2016,
van Gemeente oudewater: https://www.oudewater.nl/onderwerpen/gevonden-verlorenvoorwerpen
Gezond 10. (2016). 7 vieze voorwerpen die je dagelijks aanraakt. Opgeroepen op 10 17, 2016, van
Gezond 10: http://gezond10.nl/beauty/vieze-voorwerpen/
Kimbra. (z.d.). Aventurijn. Opgeroepen op Oktober 9, 2016, van
https://benikeenheks.wordpress.com/edelstenen/aventurijn/
Meeus. (2016). Getaxeerd goud: let op! Opgeroepen op Oktober 9, 2016, van
https://meeus.com/thema/wonen/veiligheid-voorop/let-op-getaxeerd-goud
Pixabay. (2016). Ijzer smelten. Opgeroepen op Oktober 9, 2016, van https://pixabay.com/nl/ijzersmelten-oven-metaal-hete-900391/
ProMinent. (2016). Waterbehandeling en -desinfectie. Opgeroepen op Oktober 9, 2016, van
https://www.prominent.nl/nl/Toepassingen/Toepassingen/Waterbehandeling-enwaterdesinfectie/Waterbehandeling-en-waterdesinfectie.html
SafetySmart. (2014). Chemical safety. Opgeroepen op 10 17, 2016, van SafetySmart:
https://blog.safetysmart.com/tag/chemical-safety/
9

Stoffen rondom ons: stoffen en hun eigenschappen

Selectkoi. (z.d.). kaliumpermanganaat. Opgeroepen op 10 17, 2016, van Selectkoi:
https://www.google.be/search?q=viscositeit+tafelolie&espv=2&biw=1366&bih=589&source=ln
ms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiE3Z2VpcTPAhUkJsAKHQF3BJ0Q_AUIBigB#tbm=isch&q=kali
umpermanganaat+koi&imgdii=U2RYiO6tpRVBVM%3A%3BU2RYiO6tpRVBVM%3A%3BZCwKr_M
RsGYs9M%3A&imgrc=U
van Empel Inspecties en Advisering. (2016). Wegwijs in het 'Scios'-bos. Opgeroepen op oktober 9, 2016,
van http://www.vanempelinspecties.com/het-scios-bos/
Wikimedia. (2004). Grafietpotlood. Opgeroepen op Oktober 9, 2016, van
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Grafietpotloden.jpg
Zonnebloemschool. (z.d.). Gekloofd hout te koop. Opgeroepen op Oktober 2009, 2016, van
http://www.zonnebloemschool.nl/gekloofd-hout-te-koop

10