Kabanata 1

Kabanata 1: Sa Kubyerta
sic itur ad astra
Ganito ang landas ng mga Bituin

Isang umaga ng Disyembre, dumadaan sa Pasig ang Bapor Tabo lulan ang mga pasahero
patungong Laguna:
Mabigat, bilog at halos hugis tabo ang bapor na pinagmulan ng pangalan nito, marusing ang
kabila ng pagkukunwaring maputi, ngunit maharlika at kapita-kapitagan dahil sa kabagalan.
Isang tagumpay laban sa kaunlaran- isang bapor na hindi naman ganap na bapor; isang
organismong hindi nagbabago; hindi buo ngunit hindi mapasusubalian; at kapag nais
magpakitang umuunlad, buong kasiyahan nang ipinagmamalaki ang isang pahid ng pintura.
Mahahalintuad sa Estado sapagkat may hirarkiya ang mga pasahero: Mga intsik at indio sa ibaba
kasama ng mga kalakal at mga empleado ng pamahalaan, prayle at mga mahahalagang tao sa
kubyerta.
Kapitan ng Barko: dating marino na pumalaot na sa mga malalaking dagat, bagamat matanda
siya ay magiliw at ngayon para bang nag-aalaga na lamang ng bapor na sumpungin, matigas ang
ulo at tamad pa.
Donya Victorina tanging babaeng nakaupo sa piling ng mga Europeo. Nilait lang Tabo dahil sa
kabagalan ng takbo nito at sinabing mas mabuti pa sana kung wala na lang mga Indiong nabuhay
sa mundo, hindi alintana na ang mga timonero at ang 99 porsiyento ng mga sakay nito ay mga
Pilipino na tulad niya rin (kung tatanggalin ang makapal na kolorete sa mukha at mayayabang na
damit.) Nandito siya sapagkat may nakapag sabi na nasa Laguna ang kanyang asawang si Don
Tiburcio de Espadana at nais niya itong akiting umuwi sa kanila sa pamamagitan ng kanyang
bagong kulot na buhok.
Mga Nasa Kubyerta:
Tatlong Fraile uurong daw ang buong mundo kapag dumating ang araw na pumunta sila sa
kanan
Don Custodio payapang natutulog at nasisiyahan sa kanyang mga proyekto
Ben Zayb (anagrama ng Ibanez) isang manunulat na naniniwalang nag-iisip ang Maynila
sapagkat siya ay nag-iisip
Simoun ipinalalagay na tagapayo at tagabulong ng lahat ng kilos ng Kapitan Heneral.
Ang Pagtatalo:

Nakikipagtalo si Padre Camorra ( prayle na mukhang artilyero) kay Ben Zayb at sinasabi ang
proyekto ng isang prayle sa Puente Del Capricho na hindi natuloy sapagkat sinabi ng mga alagad
ng siyensya na hindi ito ligtas sa sakuna. Kulang daw ito sa tibay at mapanganib.
Sumabat si Donya Victorina at sinabi na hindi tulay ang mga problema kundi wala kasing
mabuting lawa ditto sa Pilipinas,
Agad na sumagot si Simoun at sinabing madali lang ang solusyon sa problema nila: Humukay
ng isang tuwid na kanal mukla sa luwasan hanggang hulo ng ilog, na magdaraan sa Maynila. Ang
ibig sabihin nito ay gagawa ng bagong ilog at sasarhan ang matandang ilog. Makakatipid ng
lupa, iikli ang paglalakbay, at mapipigil ang pagtubo ng mga balaho.
Sumagot naman si Don Custodio sino ang gagawa? Kakailanganin ng malaking pera diyan sa
proyektong iyan.
Simoun: ang mga preso at salarin ang magtatrabaho at kung kulang pa, lahat ay magtatrabaho at
imbes na labinlimang araw lang ang Polo, gawin itong hanggang apat na buwan at pagbaunin na
rin ng pagkain ang mga manggagawa
Don Custodio: Natakot at baka raw maghimagsik ang mga tao sa ganyang uri ng panukala.
Simoun: Sa ganitong paraan lamang maisasakatuparan ang malaking proyekto nang maliit ang
puhunan. Hindi naman daw nag himagsik ang mga mamamayan ng Ehipto na gumawa ng mga
Piramide tulad ng mga taong gumawa ng Koliseo sa Roma.
Nagpatama pa ito kay Padre Salvi: Ano ang silbi ng mga prayle sa bansa kung hindi nila
kayang pigilin ang mga rebolusyon?
Don Custodio: Mag-alaga na lang daw ng mga pato na kakain sa mga maliliit na suso sa ilalim
ng lawa para lumalim ito ng walang gumagawa.
Donya Victorina: Nandiri sa mangyayari kapag nangyari ang panukala ni Don Custodio sapagkat
dadami ang mga pato na magbubunga ng balot.A
Kabanata II
Sa Ilalim ng Kubyerta
Buod

Tinungo ni Simoun ang ibaba ng kubyerta. Masikip sa pasahero ang ilalim ng kubyerta. Naroon
ang dalawang (2) estudyate na pinakukundanganan ng iba-si Basilio na nag-aaral ng medisina at
mahusay ng manggamot at isang katatapos pa lamang sa Ateneo, isang makata, si Isagani.
Kausap sila Kap. Basilio. Napag-usapan si Kap. Tiyago. Pinauwi raw siya, ani na naging
tagapayo ng kapitan nitong mga huling araw. Napaling ang usapan sa paaralang balak ng mga
estudyante ukol sa pagtuturo ng mga Kastila. Hindi raw ito magtatagumpay ayon kay Kap.

Basilio. Magtatagumpay, ayon sa dalawang binata. Lumayo ang matandang Basilio. Napagusapan si Paulita Gomez, ang kasintahan ni Isagani at tukod ng ganda, mayaman at may pinagaralan kaya nga lamang ay tiya si Donya Victorina. Ipinahahanap ni Donya Victorina kay Isagani
ang asawa , si De Espadaa, na sa bahay pa ni Padre Florentino, amain ng binata, nagtatago.
Dumating si Simoun at kinausap ng magkabigan. Ipinakilala ni Basilio kay Simoun si Isagani.
Sinabi ni Simoun na di niya nadadalaw ang lalawigan nina Basilio sapagkat ang lalawigan nina
Basilio sapagkat ang lalawigang itoy mahirap at di makabibili ng alahas. Matigas na tumutol Si
Isagani at anya: Hindi kami namimili ng alahas dahil di namin kailangan. Napangiti si Simoun.
Nasabi raw niyang dukha ang lalawigan, dahil ang mga pari sa simbahan ay Pilipino.
Nag-anyaya si Simoun sa pag-inom ng serbesa. Tumanggi ang dalawa. Ayon kay Simoun, Sinabi
ni Padre Camorra na kaya tamad ang mga Pilipino ay dahil pala-inom ng tubig at di ng serbesa.
Mabilis na tumugon si Basilio; Sabihin ninyo kay Padre Camorra na kung siya ay iinom ng tubig
sa halip ng serbesa, marahil ay mawawala ang sanhi ng mga usap-usapan. At dagdag ni Isagani:
lumuluhod sa alak at sa serbesa na pumapatay ng apoy; na kapag pinainit ay sumusulak;
nagiging malawak na dagatan at gumugunaw ng santinakpan. Hindi niya pinakinggan ang
pagsingkil ni Basilio.
Itinanong ni Simoun kung ano ang itutugon niya sakaling itanong ni Padre Camorra kung kailan
magiging sulak at malawak na karagatan ang tubig. Tugon ni Isagani: Kapag pinainit ng apoy; sa
sandaling ang mumunting ilog na watak-watak ay magkakasamasama sa kailalimang hinuhukay
ng tao. Binigkas ni Basilio ang isang tula ni Isagani na rin ukol sa pagtutulong ng apoy at tubig
sa pagpapatakbo sa makina (steam engine). Pangarap daw ayon kay Simoun dahil ang makina ay
hahanapin pa.
Nang umalis si Simoun saka lamang nakilala nang lubusan ni Isagani ang mag-aalahas na
tinawag na Kardinal Moreno. May dumating na utusan. Ipinatawag ni Padre Florentino ang
pamangkin. Ngunit nakita ng kapitan si Padre Florentino at itoy inanyayahang pumanhik sa
ibabaw ng kubyerta.
Mga Tulong Sa Pag-aaral

1. Bakit kalakaran sa matanda, tulad ni Kap. Basilio na nakatatagpo

ng balakid sa lahat ng dako samantalamg ang kabataan ay
masigasig sa mga balak, tulad nina Isagani?
Tugon
Marami nang kabiguang naranasan ang matatanda kabiguan sa sarili nilang
mga pangarap at balak noong kanilang kabataan samantalang ang mga bata
ay may maapoy pang damdamin na gatong sa kanilang mga balak at
adhikain. Di pa sila nakararanas ng maraming kabiguan. Dahil dito, kahit
papaano, ang daigdig ay sumusulong, umuunlad.
2. Bakit nangiti si Simoun nang matigas tumugon si Isagani na kaya

di namimili ng alahas ang kanyang mga kababayan ay dahil hindi

nila ito kailangan?
Tugon
Kung ang ngiting iyon ay palibak o patuya, iyon ay dahil alam ni Simoun na
di totoo. Mahiligin sa alahas ang mga Pilipino. Kung iyon ay ngiti ng
kasiyahan ay masasabi nating dahil sa nakita ni Simoun kay Isagani ang
isang katangiang hinahangaan niya at hinahanap lalaking matapang at
nakikipaglaban para sa karangalan ng bayan.
3. Ano ang palatandaan ni Simoun sa pagiging dukha ng isang bayan
noon?
Tugon
Ang pari sa bayan. Pag Pilipino, dukha ang paroko; pag Kastila naman
mayaman. Kung pagsisimula pa lamang ang isang paroko di pa malakas ang
kita, Pilipino ang inilalagay dito; pag-umunlad na ito, pinapasok na ng mga
prayleng Kastila.
4. Totoo ba ang sabi ni Padre Camorra na kaya tamad ang mga
Pilipino ay dahil hindi ito nagsisiinom ng serbesa?
Tugon
Hindi. Itoy totoo para sa bayang malalamig ngunit di sa Pilipinas na totoo
nang mainit kadalasan ang panahon. Tingnan ang palainom ng tuba.
Pagkainom ano? Bulagta!
5. Ano ang tugon ni Isagani kay Simoun?
Tugon
Na kung si Padre Camorra at mga kasama nitong kastila ay nagbabawas sa
pag-inom ng alak, titino sila ng kaunti at ang mga alingasngas nila, lalo na
sa kababaihan, ay mabanawasan kundi man maalis. (Ito kaya ay di tuwirang
pangagaral ni Rizal ukol sa alak?)
6. Ano ang ibig sabihin ni Isagani sa pagiging sulak ng tubig? sa
mumunti at watak-watak na
ilog?
Tugon

Ang sulak (steam) ay pag-init at pagkulo ng malamig at matimping

damdamin ng mga Pilipino; pagsulak, himagsik! Ang mumunti at watakwatak na ilog ay ang kawalang-kaisahan ng damdaming Pilipino na may
matinding gawi ng pag tatangi-tangi (regionalism). Kung ang mga putaputaking himagsikan lamang sa Pilipinas na mula kay Lapu-lapu hanggang
kaina Diego Silang ay walang tigil nang pagsiklab, ay naging parang ilog na
nauwi sa iisang dagat o nagkaisa-isa at nagkasabay-sabay sa isang
pamumuno, matagal na sanang gininaw ng dagat ng tubig na ito ang Moong
ng Kastila sa Pilipinas.
7. Ano ang diwa ng tula ni Isagani na bibigkas ni Basilio?
Tugon
Pagtutulugan ng tubig at ng apoy sa isang makina (steam engine).
Pagtutulungan ng Pilipino at Kastila sa mahusay na sistema ng pamamahala.
8. Bakit pangarap lamang daw ito ayon kay Simoun?
Tugon
Hahanapin pa raw ang makina. Ibig sabihin may apoy nga at may tubig
ngunit walang makina. Walang makikitang pag-asa si Simoun sa
pagkakasundo ng mga Pilipino at Kastila.
9. Paano nagkakilala sina Simoun at Basilio?
Tugon
Sa bahay ni Kapitan Tiyago ay isa sa madalas dumalaw si Simoun na
pinaghihinalaan ng lahat, pati si Basilio, na isang naghahangad makamana
sa yaman ng Kapitan.

Kabanata III
Ang mga Alamat

Buod
Dinatnan ni Padre Florentino na nagtatawanan na ang nangasa kubyerta. Nagdaraingan ang mga

prayle sa pagkamulat ng mga Pilipino at pag-uusig sa mga bayarin sa simbahan. Dumating si

Simoun. Sayang daw at di nakita ni Simoun ang mga dinaanan ng bapor. Kung wala raw alamat
ay walang kuwenta sa kanya ang alinmang pook ayon kay Simoun. Isinalaysay ng kapitan ang
alamat ng Malapad-na-bato. Ito raw ay banal sa mga katutubo noong una bilang tahanan ng mga
espiritu. Nang panahanan daw ng mga tulisan ay nawala ang takot sa espiritu, nasalin sa mga
tulisan.
Sinabi ng Kapitan na may isa pang alamat na ukol kay Donya Geronima. Si Padre Florentino ang
nahingang magkuwento. May magkasintahan daw sa Espanya. Naging arsobispo sa Maynila ang
lalaki. Nagbabalatkayo ang babae. Naparito at hinihiling sa arsobispo na sundin nito ang
pangako pakasal sila. Iba ang naisip ng arsobispo. Itinira ang babae sa isang yungib na malapit sa
Ilog Pasig.
Nagandahan si Ben Zayb sa alamat. Nainggit si Donya Victorina na ibig ding manirahan sa
kuweba. Tinanong ni Simoun si Padre Salvi. Sa inyong palagay, hindi ba higit na mainam ay
ilagay sa isang beateryo tulad ni Sta. Clara? Hindi raw siya makakahatol sa mga ginawa ng isang
arsobispo, ayon kay padre Salvi. At upang mabago ang paksa ay isinalaysay ang alamat ni San
Nicolas na nagligtas sa isang Intsik sa pagkamatay sa mga buwayang naging bato nang dasalan
ng intsik ang santo.
Nang datnan nila ang lawa ay nagtanong si Ben Zayb sa Kapitan kung saan sa lawa napatay ang
isang Guevarra, Navarra o Ibarra.
Itinuro ng Kapitan. Naghanap si Donya Victorina ng bakas ng pagkamatay ng tubig
labingtatalong taon matapos mangyari iyon. Nakasama raw ng ama ang bangkay ng anak, ani
Padre Sibyla. Iyon daw ang pinakamurang libing, ayon kay Ben Zayb. Nagtawanan ng iba! Si
Simoun ay namumutla at walang kibo. Ipinalagay ng Kapitan na si Simoun ay nahilo dahil sa
paglalakabay.
Mga Tulong Sa Pag-aaral
1. Ditoy makikitang naalis ang paniwala ng ating mga nuno sa mga espiritu at pamahiing lalo
Pang nakaiinis ang pangrelihiyon.
Mga Tanong at Sagot
1. Bakit nauwi sa mga alamat ang usapan sa ibabaw ng kubyerta?
Tugon
Binatak dito ni Simoun ang alamat sa Ilog Pasig at isa ang inaasahan niyang mapag-uusapan ang
kay Donya Geronima na siya niyang magagamit sa pagbabawas ng kulo sa kanyang dibdib laban
sa nagbabanal-banalang si Padre Salvi na batid ni Ibarra ay lumalapastangan sa kapurihan ni
Maria Clara sa kumbento ng Sta. Clara.
2. Ano ang pagkakahawig ng alamat ng Malapad-na-Bato sa kasaysayan ng Pilipinas?

Tugon
Noong una ang Malapad-na-Bato ay pinaniniwalaang lugal ng mga espiritu at maligno, isang
pugad ng pamahiin. Gayon din ang Pilipinas na noong bago dumating ang mga Kastila ay
pinamamayanihan ng mga pamahiin Kapre, tiyanak, tikbalang aswang, at iba pa. Nang ang
Malapad-na-Bato ay pagtaguan ng mga tulisan, nabatid ng mga tao na walang katotohanan ang
masasamang espiritu sapagkat walang nangyaring sa mga tulisan. Mga tulisan naman na
nanghaharang at pumapatay sa mga napapadpad sa Malapad-na-Bato ang pinagkakatakutan ng
mga taong namamangka sa Ilog. Ang Pilipinas sa tulong ng Kristiyanismo, ay di na naniniwala
sa mga espiritu at pamahiin na pinatunayan ng mga prayleng Kastilay walang katotohanan.
Silay tulisang Kastila naman natatakot ngayon.
Kabanata IV
Kabesang Tales
Buod

Si Tandang Selong umampon kay Basilio sa gubat ay matanda na. Ang ama ng dalagang si
Lucia, si Kabesang Tales, na anak ni Tandang Selo, ay isa nang kabesa de baranggay. Yumaman
ito dahil sa tiyaga. Nakisama muna sa isang namumuhunan sa bukid. Nang makaipon ng kaunti
ay naghawaan ng gubat na nang ipagtanong niya ay walang may-ari, ar ginawa niyang tubuhan.
Inisip niyang pag-aralin na sa kolehiyo si Huli upang mapantay kay Basilio na kasintahn nito.
Nang ang bukid ay umunlad ito ay inangkin ng mga prayle. Pinabuwis si Kabesang Tales.
Tinaasan nang tinaasan ang pabuwis. Di na nakaya ni Kabesang Tales. Nakipag-asunto sa mga
prayle.
Matigas ang sabi ni Kabesang Tales. Ipinakita ng mga prayle ang kanilang titulo sa lupa. Wala.
Naging kawali si Tano. Di ibinayad ng kapalit ang anak. Anya: Binungkal kot tinamnan ang
lupang ito, namatay at nalibing dito ang aking asawat anak na dalaga {si Lucia} sa pagtulong sa
akin kayat di ko maibibigay ang lupang ito kundi sa sino mang didilig muna rito ng kanyang
dugo at maglilibing muna ng kanyang asawat mga anak. At anya pa rin ukol sa pagiging kawal
ni Tano, akoy bumabayad sa abogado. Kung mananalo ako sa asunto ay alam ko na ang aking
gagawin upang siyay mapabalik; ngunit kung akoy matalo, di ko na kailangan ang anak.
Tinanuran ni Kabesang Tales ang kanyang bukid. Lagi siyang may pasang baril. Di makapasok
doon ang sino man dahil balita si Kabesang Tales sa pagbaril. Nagdala siya ng gulok. Balita sa
arnis ang kabesa. Ipinagbawal ang gulok. Nagdala siya ng palakol. Si Kabesang Tales ay nahulog
sa kamay ng mga tulisan at ipinatubos. Isinanla ni Huli ang kanyang mga hiyas liban sa isang
locket o agnos na bigay sa kanya ni Basilio. Hindi rin nakasapat ang panubos. Ipinasyang
mangutang kay Hermana Penchang at maglingkod dito bilang utusan. Noon ay bisperas ng
Pasko. Kinabukasan. Araw ng Pasko ay maglilingkod na siyang alila. Masalimuot ang naging
panaginip ni Huli nang gabing iyon.
Mga Tulong Sa Pag-aaral

1. Ang agnos ni Huli ay agnos ni Maria Clara na ipinagkaloob sa isang

ketongin na napagaling ni Basilio. Ibinayad ng ketongin kay Basilio ang
agnos at ito naman ay inihandog ni Basilio kay Huli.
Mga Tanong at Sagot

1. Bakit mahirap maging cabeza de barangay noon?

Tugon
Siya ay isa lamang tagapaningil ng buwis at kung may di magbayad ay siya
pa ang nagpapaluwal.
2. Ano ang ibig sabihin ni Kabisang Tales sa magiging lupa rin tayo
at hubad tayong talaga nang ipanganak?
Tugon
Hindi dapat matakot sa kamatayan dahil tayo namang lahat ay mamamatay
at ano ang ikatatakot sa karalitaan ay nagsimula tayo sa kahirapan sa
walang damit.
3. Anong batas ang pumanig sa mga paring korporasyon upang
makuha ang lupa ni Kab. Tales?
Tugon
Wala kundi ang batas ng pansariling kaligtasan ng mga eskribano at hukom
na takot sa korporasyon ng mga kura. Kaya silang ialis sa tungkulin ng mga
prayle. Ang totoo, mabuti ang mga batas ng mga kastila na dapat ipasunod
ngunit pinasasama ito ng mga namamahala. Gayong walang naipakitang
katibayan ang korporasyon, nakuha nilang masaklit ang lupa ni Kabesang
Tales. Isa ito sa mga nakatulong sa katamaran ng mga Plipino. Bakit ka pa
magsasakit na gumawa at umunlad kung ito ay kakamkamin lamang sa iyo
pagkatapos?
4. Bakit matagal na di kinausap ni Tandang Selo ang anak ni Kabesa?
Tugon
Dahil pinayagang magkawal si Tano at di ibinayad ng kapalit na maaaring
gawin noon. Noon ay sadyang nangunguha ng kabataang pinagkakawal
ngunit maaaring kumasundo sa isang sadyang napauupang kapalit at ang
isang anak ng maykaya ay maaaring di na magkawal.

5. Bakit sinabi ni Kab. Tales na kung siyay matatalo sa usapin ay di

na niya kailangan ang anak?
Tugon
Kung matatalo siya sa usapin wala na rin siyang maibibigay na kinabukasan
sa kanyang anak at kaya puspusan ang ginagawa niyang paglaban ay sa
kapakanan din ni Tano ang kanyang hangad ito ang magiging tagapagmana
ng kanyang lupain.
6. Sa ano inihambing ng ilan si Kab. Tales sa kanyang pakikipagasunto sa mga prayle?
Tugon
Palayok na bumangga sa kaldero; langggam na kumakagat kahit na siyay
tiirisin
lamang.
7. Bakit kung kailan pa walang makalapit na tulisan sa lupain ng
dinukot ng mga tulisan?
Tugon
Noong unay walang makalapit na tulisan sa lupain ng kabesa dahil sa siyay
may baril noon at siyay magaling mamaril. Nang ipagbawal ang baril,
nagdala naman siya ng gulok at siyay balita sa arnis. Kaya nang palakol na
lamang ang dala niya saka siya napangahasang lapitan at dukutin ng mga
tulisan upang ipatubos.
8. Anong ginawa ni Huli ang pinintasan ni Rizal?
Tugon
Ang pag-sa sa mga milagro. Inilagay ni Huli ang perang napagbilhan ng
kanyang mga alahas sa ilailim ng imahen ng Birhen at umaasang iyon ay
magiging doble kinabukasan. Sinanay ng mga prayle noon ang mga Pilipino
sa ganitong pag-asa sa mga milagro upang matuto pang magtiis ang mga
katutubo at iasa ang kanilang bukas sa pagmimilagro ng kanilang mga
patrong santo sa halip na gumawa sila ng mga paraang maaaring sa paguusig sa maykapangyarihan ay humantong sa himagsikan. Ito kaya ang
nakatulong sa ating pagpapaubaya ng lahat ky Bathala o ang kaisipan natin
na bahala-na?

Kabanata V
Ang Noche Buena ng Isang Kutsero
Buod

Gabi nat inilalakad na ang prusisyong pang-noche buena nang dumating si Basilio sa San Diego.
Naabala sila sa daan dahil nalimutan ng kutsero ang sedula nito at itoy kinakailangang bugbugin
muna ng mga guwardiya sibil.
Idinaan ang imahen ni Metusalem, ang pinaka-matandang taong nabuhay sa mundo. Kasunod na
idinaan ang mga imahen ng tatlong Haring Mago. Nakapagpaalaala kay Sinang ang itim na
Haring Melchor. Itinanong kay Basilio kung nakawala na ang kanang paa ni Bernardo Carpio na
naipit sa kabundukan ng San Mateo. Kasunod sa prusisyon ang mga batang malulngkot sa pagilaw. Si San Jose naman. Kasunod naman ay mga batang may mga parol. Nasa dulo ng prusisyon
ang Birhen.
Natapos ang prusisyon. Napuna ng mga sibil na walang ilaw an parol ng karitela. Pinarusahan uli
ng mga sibil ang kutsroong si Sinong. Naglakad na lamang si Basilio.
Tanging bahay ni Kap. Basilio ang tila masaya sa mga nadaraanan ni Basilio. May mga manok
na pinapatay. Nasilip ni Basilio na ang Kapitan ay nakikipag-usap sa kura, sa alperes, at kay
Simoun.. nagkakaunawaan na tayo, G. Simuon, ani Kapitan Basilio, Tutungo tayo sa Tiani upang
tingnan ang inyong mga alahas. Nagbilin ng isang kairel sa relo ang alperes. Isang pares na
hikaw naman ang ipinakikibili ng kura. (Bakit kaya hikaw?)
Nasabi ni Basilio s sarili na si Simuon ay may kasindak-sindak na pagkatao. Ang lahat ay
nakapaghahanap-buhay sa bayang ito maliban sa amin.
Sa bahay ni Kap. Tiyago ay iginagalang si Basilio, lalo na ng matandang utusan, nang makitang
tumistis ng isang maysakit si Basilio na parang walang ano man.
Ibinigay ng mga utusan ang mga ulat. Mga kalabaw na namatay, mga katulong na napipiit at
namatay ang matandang nagtatanod sa gubat. Nanghinayang si Basilio nang mabatid na sa
katandaan namatay ang matanda.. Ibig niyang makatistis ng tao. Ang huling balitay ukol sa
pagkadukot ng mgs tulisan kay Kab. Tales. Di nakakain ng hapunan si Basilio.
Mga Tulong Sa Pag-aaral

1. Si Basilio ay katiwala ni Kap. Tiyago.

2. Ang mga pag-aari nina Ibarra ay sinasamsam ng pamahalaan (at ng

simbahan) at ipinagbili ang ilan. Si Kap. Tiyago ang nakabili ng gubat nina
Ibarra. Iyonang tinatanuran ng matandang namatay.
Mga Tanong at Sagot

1. Bakit nasabi ng kutserong si Sinong na noong panahon ng mga

santo ay walang guwardiya sibil?
Tugon
Dahil sa mga pahirap na tinatanggap niya sa mga sibil, nasabi ni Sinong na
walang sibil noon sapagkat di maaaring tumanda nang gayon si Metusalem
at di maaaring maging pari na papagitna pa sa dalawang haring puti si
Melchor na isa sa tatlong Haring Mago. Tiyak daw na mabibilanggo si Haring
Melchor.
2. Bakit naging kapani-paniwala sa mga mangmang na Pilipino noon
ang alamat ni Bernardo Carpio?
Tugon
Ito ay pinalaganap na talaga ng mga Katila. Si Bernardo Carpio ay isang
likhang guniguni na hango sa isang alamat na hiram sa Mehiko, dumating
dito bilang tauhan sa isang awit o isang korido, at sa nilakad-lakad ng mga
taon ay ginawang katutubo at kinilalang hari ng mga mangmang na ring
Pilipino. Sinasabing sa pamamagitan ng lalang ng mga kastila ay naipit ng
nag-uumpugang bundok sa Montalban {sa Rizal} si Bernardo Carpio ngunit
unti-unti nang nakakawala at sa panahon ni Sinong ay kanang paa na
lamang ang di naiaalpas. Pagnakawala raw si Bernardo Carpio ay siya ang
mamumuno sa mga Pilipino sa paghihimagsik laban sa mga Kastila.
Kung isang katutubo o mga kura na rin ang nagsimula ng ganitong alamat
ay di natin matiyak ngunit ay pinabayaan ng mga Kastila, at tinulungan
pang yumabong sa isipan ng mga Pilipino sa pamamgitan ng mga aral na
ang pagtitiis at pagpapakasakit ay nagtatamong kaluwalhatian sa langit.
Dahil sa mga kuwentong tulad nito, nawawala o mababawasan ang
paghahangad ng mga Pilipino na ihanap ng lunas ang kanilang mga kapihan.
Hihintayin na lamang nila ang paglaya nila ang paglaya ni Bernardo Carpio,
ng kanilang hari, at saka na sila magbabagon.
Mga Tanong na Maaaring Talakayin

Ang mga sibil ay karaniwang mga Pilipino rin noong panahon ng Hapones,

higit daw na mahigpit magparusa ang mga Pilipinong naglilingkod sa garison

kaysa mga Hapones na rin. Ang mga gerilyo ay gumagamit ng maraming uri
ng pagpatay na totoong nakapanghihilakbot. Noong kalaganapan ng kilusan
ng Huk (1946-1956), ang mga pagpapahirap at pagpatay ng Huk at mga
kawal na rin ng pamahalaan ay nakapangingilabot din. Bakit nagkaganito
ang mga Pilipino? Ibatay ang tugon sa mga paglalarawan ng buhay sa Noli at
Fili at sa ating mga ulat na pangkasaysayan. Makakabangon kaya tayo bilang
isang lahi?